ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ VE DAĞLIK
Transkript
ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ VE DAĞLIK
ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ VE DAĞLIK ARAZĠDE TOPRAK KORUMA / AĞAÇLANDIRMA ÇALIġMALARI Prof. Dr. M. DOĞAN KANTARCI ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ VE DAĞLIK ARAZĠDE TOPRAK KORUMA/AĞAÇLANDIRMA ÇALIġMALARI M. DOĞAN KANTARCI ¹ ÖZET Çakıt Deresi Seyhan Irmağının batı kolu olup, dar ve sarp Pozantı Boğazından yukarıda dağlık arazide yan kollara ayrılmaktadır. Çakıt Köprüsü ölçme istasyonunun (Ġst. nu. 1089) havzası 2 925,60 ha‟dır. Çakıt havzasından 28.3.1980‟de gelen sel çok zarar yapmıĢtır. Bu sel olayında patlamaması için Seyhan Barajının kapakları açılmıĢ, Adana‟yı su basmıĢ, 25 600 ha alan taĢkın sularının altında kalmıĢ ve 27 kiĢi ölmüĢtür. Havzasında oluĢan sellerin taĢıdığı materyal ile Seyhan Barajı dolmakta ve su depolama kapasitesi azalmaktadır. 1981 yılında ise toplam olarak Karaisalı‟ya 1352,1 mm, Pozantı‟ya ise 1298,7 mm yağıĢ düĢmüĢtür. Çakıt Köprüsü akıĢ ölçme istasyonu değerlerine göre; mart 1981 sel olayında Çakıt Havzasında 1200 m ortalama yükseltiye düĢen toplam yağıĢın 1796,3 mm olabileceği hesaplanmıĢtır. GeçmiĢte Çakıt Havzasındaki ormanlar aĢırı ve usûlsüz kesimler ve otlatma ile tahrip edilmiĢtir. Sel olayından sonra 1982 yılında yapılan projede; Çakıt Havzasında 140 056 ha alanda mer‟a islâhı (41 388 ha), korunga ekimi (37 781 ha), erozyon önleme (40 500 ha), ağaçlandırma (20387 ha) yapılması öngörülmüĢtür. Çakıt Projesi‟ndeki gerçekleĢtirme 42 597 ha‟dır (% 30,41). Ancak ısınma ve kuraklaĢma sürecinde sel oluĢturan yağıĢlar giderek daha sıklaĢmıĢtır. Çakıt Projesinin tamamlanabilmesi ve Seyhan Barajının korunması için özel bir “Toprak Koruma, Ağaçlandırma ve Mer‟a Ġslâhı Müdürlüğünün” görevlendirilmesi gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Çakıt Havzası, sağanak yağış, sel, toprak erozyonu, Seyhan barajı, ağaçlandırma. FLOODS AND THEIR EFFECTS IN ÇAKIT BASIN AND SOIL CONSERVATION/AFFORESTATION WORKS ON HIGHLAND Çakıt stream, the western tributary of Seyhan River, branches off on the mountainous terrain above the narrow and steep Pozantı gate. The basin of Çakıt Bridge survey station (Ġst. No. 1089) is 2 92,60 ha. Çakıt basin was seriously damaged by the flood in 28.3.1980. In order to prevent Seyhan dam failure in this flood, dam shutters were opened and as a result of which Adana was flooded, 25 600 ha land was under flood water and 27 people were killed. Due to the floods which occurred in the basin and carried a considerable amount of material into Seyhan dam, water storage capacity of the dam keeps decreasing. In 1981, total rainfall amount was 1352,1 mm in Karaisalı and it was 1298,7 in Pozantı. According to values of Çakıt Bridge flow measurement station, total fall amount on 1200 m altitude in 1981 flood was calculated as around 1793,3 mm. In the past, forests in Çakıt basin were destroyed due to excessive and illegal cutting and grazing. In the project designed in 1982 after the flood, the land of Çakıt Basin which is 140 056 ha was arranged for range improvement (41 388 ha), sainfoin plantation (37 781 ha), soil conservation (40 500 ha), and Afforestation (20 387 ha). The realization in Çakıt project was 42 597 ha. (30,41 %). However, falls which result in floods has become more frequent in the warming and drought process. In order to complete Çakıt Project and preserve Seyhan Dam, it is required that “The Directorate of Soil Conservation, Afforestation and Range Improvement” should be appointed for this process. Key words: Çakıt basin, rain shower, flood, soil erosion, Seyhan dam, Afforestation. (1)Ist.Üni.Orman Fakültesi Toprak Ġlmi ve Ekoloji Abd. Bahçeköy-Ġstanbul E.Mail: mdkant@istanbul.edu.tr; Tlf. 0532-416 65 97 1.GĠRĠġ Seyhan Barajı 1953-56 yılları arsında inĢa edilmiĢ ve 1956 yılında iĢletmeye açılmıĢtır. Barajın havzası 2 175 000 ha (21 750 km²) olup, sulama alanı 174 086 ha‟dır. Barajın normal su seviyesinde toplayabileceği su miktarı (Göl hacmi) 799 hm³ ve göl alanı 6 304 ha (63,04 km²) olarak bildirilmiĢtir. Barajda kurulu gücü 54 MW‟lık hidroelektrik santralından 350 GW/saat elektrik üretilmektedir (DSĠ-2009). Barajın havzasından taĢınan materyal ile dolduğu, 1966 yılında 1238 hm³ olan su depolama hacminin 2005 yılında 831 hm³‟e, 2009 yılında 799 hm³‟e azaldığı belirtilmiĢtir. Böylece barajın ölü hacmi % 35,46‟ya ulaĢmıĢ, su hacmi ise % 64,54‟e gerilemiĢtir (M. Fakıoğlu 2005 ve DSĠ 2009). Havzadan gelen materyal dağlık araziye düĢen ve sellere dönüĢen yağıĢ suları ile taĢınmaktadır. Sel oluĢturan yağıĢlardan biri de mart 1980‟de Çakıt Havzasına düĢmüĢtür. KıĢ yağıĢları ile dolu olan Seyhan Barajının su seviyesi Çakıt Havzasından 28.3.1980 günü gelen sel ile kısa sürede sınır düzeyine ulaĢmıĢ ve barajın patlamaması için kapakların açılması gerekmiĢtir. Adana‟yı ve mevsim itibariyle tarım ürünleri hasat edilecek durumdaki 25 600 ha alanı su basmıĢ ve 27 kiĢi ölmüĢtür. Ertesi yıl (1981) ocak ve Ģubat aylarındaki yüksek kar yağıĢı olmuĢtur. Mart ayında eriyen karlar yüksek su akıĢlarına sebep olmuĢ ve Seyhan Barajının kapaklarının tekrar açılmasını gerektirmiĢtir. Ġki yıl üst üste gelen sel ve yüksek akıĢ üzerine Çakıt Havzasında 1982 yılında Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından 140 056 ha‟lık alanda yapılan projeye göre toprak koruma, ağaçlandırma ve mer‟a ıslâhı çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Havzada 2008 yılına kadar geçen 26 yılda ancak 42597 ha alanda çalıĢılabilmiĢ olup, projenin gerçekleĢme oranı % 30.41‟dir. Dünya atmosferinde artan CO₂ oranına bağlı olarak geliĢen ısınma süreci, Akdeniz Havzası‟nda da önemli etkiler yapmıĢtır. Azor alçak basınç alanının etkisi ile Batı Akdeniz‟den Doğu Akdeniz‟e doğru gelen ılık ve nemli hava kütleleri Toros Dağlarında kuzeyden gelen soğuk ve kuru hava kütleleri ile karĢılaĢıp, sağanak yağıĢlara sebep olmaktadırlar. Medetsiz Tepe‟nin (3585 m) de yer aldığı Yüksek Bolkar Dağlık Kütlesinin kuzey yamaçlarında bulunan Çakıt yan havzasının (Horoz Dere, Killik Dere, Boğaz Dere vd.) sağanak yağıĢ alma ve sel oluĢturma potansiyelinin de Akdeniz Havzasındaki ısınma sürecine bağlı olarak attığı kabul edilmelidir. Çakıt Deresinin kuzey kolu olan Kırkgeçit Deresi (Pozantı Deresi) Pozantı Dağına (2703 m) uzanmaktadır. Bu yüksek dağlık ve sarp havzada sağanak yağıĢları yamaç arazide tutmak, toprağa sızdırmak ve sele dönüĢmelerini önlemek Ormancılık Mesleğinin görevidir. 2. ARAġTIRMA ALANI, MATERYAL VE YÖNTEM AraĢtırma alanı Seyhan Barajı Havzası‟nda yer alan Çakıt Deresi (Çakıt Suyu) Havzası‟dır. Çakıt Deresi Havzası‟nda mart 1980 sel ve 1981 yüksek akıĢ olaylarının incelenmesi ve irdelenmesi için çevresinin de birlikte kavranması gerekmektedir. ÇalıĢma alanının genel sınırları güneyde 34° 30‟ (Akdeniz), kuzeyde 37° 50‟ (Pozantı Dağını kapsayan) kuzey enlemleri ile, batıda 34° 15‟ (UlukıĢla batısı), doğuda 35° 20‟ (Adana doğusu) doğu boylamlarını kapsamaktadır. Ancak Çakıt Havzası‟nda 28.3.1980‟de oluĢan sel ile mart 1981‟de oluĢan yüksek akıĢ olayları UlukıĢla-Çiftehan-Pozantı yönünde uzanan batı kolundaki Horoz Dere, Killik Dere, Boğaz Dere vd. havzalarına düĢen yağıĢa bağlıdır (Özellikle Horoz Dere). Bu durumda asıl inceleme ve değerlendirme alanı Çakıt Havzası‟nın batı kolundaki bu üç dereyi kapsamaktadır (Harita 1 ve 2). Çakıt Havzası ve çevresindeki incelemeler ile değerlendirmelerde kullanılan veriler ve bilgiler araĢtırmanın materyalini oluĢturmaktadır. Bunlar;(1) Jeolojik yapı ve yeryüzü Ģekilleri ile ilgili bilgiler, (2) Ġklim ölçmelerine ait veriler, (3) Seyhan Barajına ait veriler, (4) 28.3.1980 sel ile mart 1981 yüksek yağıĢ olaylarına ait veriler, (5) Çakıt Havzası akıĢ ölçme istasyonlarındaki ölçümler, (6) Havzada erozyonu önlemek üzere Orman Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan proje (1982) ile daha sonra tekrar kurulan Ağaçlandırma Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalıĢmalara ait bilgiler ve veriler, (7) Arazide edindiğimiz bilgiler ve yaptığımız gözlemlerdir. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi için kullanılan yöntemler ile varılan sonuçların yorumlanması, tekrarlardan kaçınmak ve konu ile ilgili bilgi bütünlüğünü sağlamak için, ilgili bölümlerde verilmiĢtir 3. SEYHAN BARAJI HAVZASI, SEL OLAYLARI VE BARAJ GÖLÜNÜN DOLMA SÜRECĠ Seyhan Barajı Türkiye‟nin en önemli barajlarından biridir. Barajın görevleri; (1) Çukurova‟da 174 086 ha tarım alanının sulanmasını sağlamak, (2) Elektrik üretmek ve (3) Tarım alanlarını ile Adana‟yı taĢkından / selden korumaktır. Ancak Seyhan Barajını yukarı havzası sarp dağlık arazidir. Bu arazide binlerce yıldan beri insanlar yaĢamaktadırlar. Kontrolsuz ve yoğun hayvancılık ve tarla açmak ormanların tahrip edilmesine sebep olmuĢtur. Orman tahripleri ile yangınları ve hemen arkasından oluĢan selli sağanaklarla toprakların taĢınması, sığlaĢması olayları orman ağaçları ve çalılarının ortamdan çekilmesi ile sonuçlanmıĢtır. Geriye kayalıklar ve sığ topraklar üstünde otlak alanları kalmıĢtır. Bu durumdaki bir havzada sel olayları da doğal karĢılanmalıdır (Resim 1). Seyhan Barajı havzasında oluĢan sel olayları ve taĢkınlar tablo 2‟de verilmiĢtir. Bu taĢkınlarda önemli miktarlardaki zararların yanında can kayıpları da olmuĢtur. Sellerin diğer bir etkisi de Seyhan Barajı gölünün taĢınan materyaller ile dolmasıdır (Tablo 3 ve Ģekil 1). Baraja gelen materyal 1981 yılından sonra (1980-85 döneminde) azalmıĢtır. Azalmanın sebebi yukarı havzada ormancılar tarafından yapılan toprak koruma, ağaçlandırma, mer‟a islahı çalıĢmaları ile DSĠ Bölge Md‟lüğü tarafından yapılan yatak islahı ve taĢıntı barajları çalıĢmalarıdır (Bkz. Bölüm 8 ve Fakıoğlu, M. 2005). Baraj gölündeki dip çamurunun 2005 yılından itibaren artması Pozantı otoyolu inĢaatında yapılan tüneller ile kazı/dolgu iĢlemlerinden kaynaklanan materyallerin sel suları ile taĢınmasına bağlı olmalıdır. 4. ÇAKIT HAVZASI VE ÇEVRESĠNDEKĠ ARAZĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ Çakıt Deresi havzasının alanı 2925,6 km² olarak bildirilmiĢtir (Çakıt Köprüsü ölçme istasyonunun havza alanı olarak) (Harita 2‟de tablo 1). Çakıt Deresi boyunca EĠE akıĢ ölçme istasyonlarından 1817 nu‟lı Arap Ali istasyonunun havzası 1582,4 km²‟dir (EĠE, 2000). Çakıt Havzası kuzeyden (Pozantı Dağı) güneye doğru dar ve uzun bir oluk konumundadır. Havza‟da 5 bölüm dikkati çekmektedir (Harita 1 ve 2). (1) Pozantı Boğazından aĢağı olan havza (Karaisalı-Çakıt Köprüsü Bölümü), (2) Pozantı Boğazı, (3) Pozantı Boğazı ile Horoz Dere-Kırkgeçit Dere arasındaki havza, (4) Batı Havzaları (Horoz Dere, Killik Dere, Boğaz Dere vd. havzaları), (5) Kuzey Havzası (Kırkgeçit Dere ve kolları). HARİTA 1. ÇAKIT SUYU HAVZASI, SEYHAN BARAJI VE ÇEVRESİ HARİTA 2. SEYHAN BARAJI VE ÇAKIT HAVZASI AKIŞ ÖLÇÜM İSTASYONLARI KARINCA DAĞ MEDETSİZ T. 3585 m TABLO 1. ÇAKIT HAVZASI (SEYHAN IRMAĞI) AKIŞ ÖLÇME İSTASYONLARI Nu. İSTASYON 1819 1817 1828 1809 ŞEKERPINAR ARAP ALİ SALBAŞ ÇAKIT KÖPRÜSÜ YÜKSELTİ m 800 130 80 80 SEYHAN BARAJI ENLEM BOYLAM 34º 51' 48'' D 35º 28' 05'' D 35º 06' 26'' D 35º 13' 11'' D 37º28' 18'' K 37º 14' 03'' K 37º06' 23'' K 37º 05' 31'' K DRENAJ ALANI km² 1220,8 1 582,4 1896,9 2925,6 Çakıt Havzası‟nın “Batı Havzaları Bölümü” Çiftehan-UlukıĢla yolunun güneyinde ve kuzeyinde yer almaktadırlar. Yolun güneyindeki havzalar batıdan doğuya; Aydos Dağı (3488 m), Medetsiz Tepe (3585 m), EĢme Dağı (3250 m), Gâvur Dağları (3000-3114 m), Aksivri Tepe (2868 m), doğrultusunda uzanan su ayırım çizgisi ile güneyden sınırlanmaktadır. Bu yüksek kütledeki dağların ve tepelerin arasında bulunan bel ve gedikler kuzeyden gelen soğuk ve kuru hava ile güneyden gelen ılık ve nemli hava kütlelerinin karĢılaĢma alanı olarak önemlidirler (Harita 1 ve Ģekil 11). RESİM 1. ÇAKIT DERESİ HAVZASI BATI BÖLÜMÜNDE KİREÇ TAŞLARINDAN OLUŞMUŞ, KAYALIK SARP ARAZİ M. DOĞAN KANTARCI RESİM MAYIS2011 (TOPRAK TAŞINMIŞ, KÖKLERİNİ ANAKAYANINN DERİN VE GENİŞ ÇATLAK SİSTEMİNDE GELİŞTİREBİLMİŞ OLAN AĞAÇLAR TUTUNABİLMİŞLERDİR. BU KAYALIK ARAZİDE YANGIN KÜLTÜRÜ İLE ORMAN YETİŞTİRİLEBİLİR. KAR KÜTLELERİNİN YAMAÇ AŞAĞI KAYMASINI VE ÇIĞ OLUŞUMUNU ÖNLEMEK İÇİN UYGUN YERLERDE TAŞ SEKİLER VD. ÖNLEYİCİ ÇALIŞMALAR YAPMAK GEREKİR. BÖYLECE FİDANLARIN KAR YÜKÜ İLE SÖKÜLÜP, GİTMESİ VEYA YERE YATIP ÇALILAŞMASI ÖNLENEBİLİR.) TABLO 2. SEYHAN IRMAĞI TAŞKINLARI VE ETKİLERİ YIL 05.12.1937 10.05.1946 09.11.1948 28.11.1948 05.12.1948 05.02.1949 15.05.1950 02.12.1958 28,1,1959 DEBİ m³ / sn 2550 521 cm TAŞKIN ALANI ha 45 000 50 000 50 000 2100 26.12.1969 3600 3200 170 475 4894 30.04.1975 2503 03.01.1979 3310 28.03.1980 6079 ÇAKIT HAVZASI SELİ 70 000 İNSAN KAYBI YIKILAN EV SAYISI HAYVAN KAYBI YOK 11 15 277 ÇOK 234 26 1 170 BİLİNMİYOR DİĞER ZARARLAR Adana şehri ve 15 köy sular altında kaldı Seyhan Ovasını su bastı. Köylerde 15 ev yıkıldı. Sel hayvanları sürükleyip, götürdü. Adana'yı su bastı Adana'yı su bastı. Fırtnanın merkezi Adana ile Feke arasındadır. Adana'yı su bastı. Fırtınanın merkezi Adana ile Feke arasındadır. Adana'yı ve Seyhan Ovasını subastı. Tarım ürünleri zarar gördü. Seyhan Barajı taşkını önlemiştir. Seyhan Barajı taşkını önlemiştir. ÇAKIT SUYUNUN DEBİSİ (Tahmin edilmiş) EĞLENCE DERESİNİN DEBİSİ (Tahmin edilmiş) Baraj Gölünün su düzeyi 68,8 m'ye yükselmiştir. Barajdan 1186 m³/sn su bırakılarak barajın patlaması önlenmeğe çalışılmıştır. Ancak bırakılan su ile 41 000 000 TL (O zamandaki TL değeri ile ) zarar olmuştur. Baraj Gölünün su düzeyi 69,07 m'ye yükselmiştir. Barajdan 1146 m³/sn su bırakılarak barajın patlaması önlenmeğe çalışılmıştır. Ancak bırakılan su ile 51 000 000 TL (O zamandaki TL değeri ile ) zarar olmuştur. Baraj Gölü boş olduğu için taşkın önlenmiştir. Sel sularının getirdiği materyal baraj gölüne yığılmıştır. Baraj Gölünün su düzeyi 69.71 m'ye ulaşmıştır. Barajdan 2830 m³/sn su bırakılarak barajın patlaması önlenmeğe çalışılmıştır. Ancak, bırakılan su ile Adana Şehri tahlike ile karşılaşmıştır. Taşkın zararı 1 000 000 000 TL (O zamanki para değeri ile ) hesaplanmıştır. Seyhan Barajı patlama tehlikesi geçirmiştir. Salınan su Adana ile çevresini basmıştır. Silifke Irmağı taşkını 4677 25 600 27 1981 -MART 04.08.2004 4 000 AÇIKLAMA : 1. Seyhan Barajı'nn güvenli su düzeyi 67 m'dir. 2. Seyhan Barajı yapıldıktan sonra Adana ve çevre köyleri ile tarım alanları sel ve taşkın olaylarından korunmuştur. 3. Ancak taşkın debilerinin giderek arttığı ve barajın patlamaması için su bırakıldığı, bırakılan suyun da zararlara sebep olduğu görülmektedir. Bu olayın üç sebebi vardır: (1) Havzadan gelen selin debisi artmıştır. Sel oluşumunun sebebi dağlık arazideki ormanların tahrip edilmesidir. (2) Seyhan Barajına gelen sel sularının taşıdığı materyal baraj gölünün dolmasına sebep olmuştur. Bu nedenle de barajın su kapasitesi azalmıştır. (3) Sel oluşturan sağanak yağışlar barajın dolu olduğu zamana denk geldiğinde, güvenlik için barajdan su bırakmak gerekmektedir. 4. Ancak Çakıt Deresinden gelen sel olayında barajın patlama tehlikesi bir defa daha ortaya çıkmış ve su bırakılmıştır. 5. Çakıt Havzasında ormancıların toprak koruma ve ağaçlandırma çalışmaları sonucunda bu ölçüde bir sel oluşmamıştır. M. DOĞAN KANTARCI 924 883 355 878 865 831 799 360 373 407 439 209 90 2010 2005 ÖLÜ HACIM ORANI % 83,12 80 2000 1995 1990 1985 SEYHAN BARAJINDA SU HACMİ İLE ÇAMUR HACMİNİN DÖNEMSEL MİKTARLARI 0 1980 YILLAR 314 1975 76,64 71,32 70,92 SU HACMİ ORANI % 69,87 67,12 70 64,54 60 50 40 25,36 30 32,88 30,13 35,46 16,88 20 10 29,08 28,67 SEYHAN BARAJ GÖLÜNDE BİRİKEN SU İLE TAŞINTI MATERYALİ ORANLARININ DEĞİŞİMİ 0 KAYNAK: Fakıoğlu M. 2005’ten düzenlenmiştir. M. DOĞAN KANTARCI 2010 2005 2000 1995 1990 1985 0 1980 AÇIKLAMA : 1.SEYHAN BARAJI 1956 YILINDA ĠġLETMEYE AÇILMIġTIR. 2. M. FAKIOĞLU (2005) 1965 YILINI ÖLÇMELERE BAġLANGIÇ YILI OLARAK ALMIġTIR . 3.SEYHAN BARAJINA GELEN TAġINTI MATERYALĠ 1980 YILINDAN ĠTĠBAREN AZALMIġTIR. YUKARI HAVZADA ORMANCILARIN YAPTIĞI TOPRAK KORUMA, AĞAÇLANDIRMA VE MER‟A ĠSLÂHI ÇALIġMALARI VE DSĠ‟NĠN YAPTIĞI YATAK ĠSLAHI ÇALIġMALARI SELLERĠ VE MATERYAL TAġINMASINI ÖNEMLĠ ÖLÇÜDE ÖNLEMĠġTĠR. 4. 2005 YILINDAN SONRA DĠP ÇAMURUNUN ARTIġI AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ ISINMAYLA ĠLGĠLĠ OLARAK YUKARI HAVZAYA DÜġEN SAĞANAK YAĞIġLARA BAĞLANABĠLĠR. 5. ÇAKIT HAVZASINDA OTOYOL YAPIMINDAKĠ YARMA, KAZI VE DOLGU MATERYALLERĠ DE SELLĠ SAĞANAK YAĞIġLARLA TAġINMIġTIR. 6. ÇAKIT HAVZASINDA TOPRAK KORUMA, AĞAÇLANDIRMA VE MER‟A ISLÂHI ÇALIġMALARININ TAMAMLANMASI GEREKMEKTEDĠR. ÇAMUR hm³ 1029 1975 KAYNAK: Fakıoğlu M. 2005’ten derlenmiştir. SU HACMİ hm³ 1970 83,12 76,64 71,32 70,92 69,87 67,12 64,54 1238 1970 0 209 314 355 360 373 407 439 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1965 1238 1029 924 883 878 865 831 799 SU HACMİ ORANI % 1965 1966 1971 1976 1980 1986 1991 2005 2009 hm³ ÖLÜ HACIM ORANI % 0 16,88 25,36 28,67 29,08 30,13 32,88 35,46 HACIM hm³ DÖNEMLER ÇAMUR 0RAN % SEYHAN SU BARAJI HACMİ hm³ YILLAR TABLO 3. SEYHAN BARAJI’NIN DOLMA SÜRECİ ŞEKİL 1. SEYHAN BARAJI’NIN DOLMA SÜRECİNDE DİP ÇAMURU HACMİNİN ARTIŞI VE SU HACMİNİN AZALMASI (1981 yılından sonraki duraklamaya ve 2005’ten sonraki artışa dikkat ediniz.) Çakıt Deresi Havzası ve çevresindeki yüksek arazi karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından ve dolomitli kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Kuzeyde andezitler ve bunların etkisi ile metamorfoze olmuĢ kireç taĢları (mermerler) yer almaktadır. Ofiolitler, dioritler, perdotitler ile serpantinler de yüksek arazide kireç taĢlarının aĢındıkları veya kırılıp ayrıldıkları alanlarda yüzeye çıkmıĢlardır. Ofiolitlerin oluĢturduğu alçak arazi batıya doğru Mersin-Aslanköy arasında daha belirginleĢmektedir. Pozantı Boğazı Jura-Kretase yaĢındaki sert kireç taĢları arasındaki kırık sisteminde açılmıĢtır (Resim 1). AĢağıda (Karaisalı ve çevresi) orta miosende oluĢmuĢ daha yumuĢak ve kolay aĢınabilir kireç taĢları ile üst miosende oluĢmuĢ kireç taĢları ve kireç çimentolu kum taĢları ve marn taĢları daha az eğimli arazi yapısı oluĢturmuĢlardır (Harita 3). Çakıt Havzasının daha ayrıntılı jeolojik yapısı ġ.Keskin ve M. Sönmez (2009) tarafından yayınlanmıĢtır. Harita 4‟te Pozantı Boğazı‟nın altta üst devon/alt karbonifer, ortada permokarbonifer ve üstte alt trias/alt jura-kretase yaĢında tabakalanmıĢ olan sert kireç taĢları ile dolomitik kireç taĢlarından oluĢmuĢ arazideki kırıklar (faylar) görülmektedir. Çakıt Havzası ve çevresinin jeolojisi, stratigrafisi ve jeomorfolojik geliĢimi üzerine Blumenthal, M. M. (1952), Erol, O. (1991), Bayer Altın, T. (2008) vd. değerli araĢtırmalar yayınlanmıĢtır. Konumuz jeolojik yapıyı oluĢturan ve aynı zamanda toprak yapan anakayaların özellikleri ile arazi yapısına etkilerini incelemek ve ormancılık (ağaçlandırılabilirlik vd.) bakımından değerlendirmektir. Sert kireç taĢlarının oluĢturduğu yüksek ve sarp arazi için örnek olarak Sarıpınar (15 990 ha) ve Delikkaya (12726 ha) orman serilerindeki arazi özellikleri verilmiĢtir (Tablo 4, Ģekil 2). Bu iki orman serisinin toplam alanı 28 716 ha olup; arazinin %19,8‟inde eğim % 20‟den az, % 36,33‟ünde eğim %21-40 arasında, % 16,83‟ünde eğim % 41-60 arasında ve % 27,04‟ünde eğim % 61‟den fazladır. Topraklar Ģiddetli erozyon ile taĢınmıĢ ve sığlaĢmıĢtır. Derinliği 30 cm‟den az olan toprakların oranı % 47,5‟tir. Bu iki seride orman sadece % 3,24 oranında olup ağaçlandırılması gerekli görülen arazinin oranı % 43,43‟tür. Kayalık arazi toprak derinliği tablosunda % 18,34, arazi kullanım tablosunda % 7,33 olarak gösterilmiĢtir. Çünkü kayalık arazinin %11‟lik bölümü otlak alanına eklenmiĢtir. Ağaçlandırılacak alan (% 43,43) oranı ile derinliği 60 cm‟den fazla olan toprak alanı (% 13,06) birbirini tutmamaktadır. Bunun sebebi karstik arazinin de çatlaklı yapısından dolayı toprak koruma tedbirleri alınabilir ve ağaçlandırılabilir olmasıdır. Ancak böyle bir arazide ağaçlandırmanın baĢarısı düĢük olacağı için yıllarca tamamlamalar yapmak zorunda kalınmaktadır (Yangın kültürü ile tohum ekmek daha baĢarılıdır.). 5. ÇAKIT HAVZASI VE ÇEVRESĠNDE SICAKLIK VE YAĞIġ ĠLĠġKĠLERĠ Çakıt Havzası‟nda 3 meteoroloji istasyonu bulunmaktadır; (1) Karaisalı (230 m), (2) Pozantı (750 m), ve (3) UlukıĢla (1451 m). Karaisalı Akdeniz üzerinden gelen deniz etkisini alabilmektedir. Buna karĢılık Pozantı ile UlukıĢla Bolkar Dağlarının yüksek doruklarının kuzeyinde yer aldıkları için deniz etkisini alamamaktadırlar. Çakıt Havzası ve çevresindeki meteoroloji istasyonlarını konumlarına (yükseltiye ve deniz etkisini alıp, alamamalarına göre) sınıflandırmak gerekmiĢtir. Bu meteoroloji istasyonlarının ölçmelerinden elde edilen bulgular tablo 5 ve Ģekil 3 ile 4„de verilmiĢtir. Ortalama yıllık sıcaklık değerleri deniz etkisi altındaki istasyonlarda 18,3-19,0 C°arasında olup yükseltiye bağlı olarak azalmakta ve Aslanköy'de (1650 m) 10,4 Cº‟a inmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık değerleri Bolkar Dağlarının ardında bulunan ve deniz etkisini alamayan istasyonlarda 8-11 Cº arasında ölçülmüĢtür (Bu istasyonlar yüksek arazidedir). HARİTA 3. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDE JEOLOJİK YAPI POZANTI DAĞI MERMERLER KİREÇ TAŞI (JURA-KRETASE) KİREÇTAŞI FLİŞLERİ (EOSEN) ULUKIŞLA ANDEZİT ÇİFTEHAN EOSEN FLİŞ POZANTI ÇAMLI YAYLA OLİGOSEN GÜLEK KİREÇ TAŞI Jkr OFİOLİT VE SERPANTİN TRAVERTEN ALÜVİAL ARAZİ ÇAKILLI KUM, KUM, MİL Kaynak: Türkiye Jeoloji Haritası Adana Paftasından (C. Erentöz-Z.Ternek 1962) alınmış, gerekli açıklamalar yazılmıştır. M. DOĞAN KANTARCI HARİTA 4. ÇAKIT DERESİ HAVZASI - JEOLOJİK YAPI Kaynak : Ş.KESKİN – M. SÖNMEZ 2009 TABLO 4. ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAKİ SARIPINAR İLE DELİKKAYA ŞEKİL 2. ÇAKIT DERESİ HAVZASI SARIPINAR İLE DELİKKAYA SERİLERİNDE EĞİM ORMAN SERİLERİNDE EĞİM SINIFLARI, TOPRAK DERİNLİKLERİ , SINIFLARI, TOPRAK DERİNLİKLERİ,ARAZİ KULLANIMI, AĞAÇLANDIRILACAK ALAN ARAZİ KULLANIMI, VE AĞAÇLANDIRILACAK ALANLAR 40,00 TOPRAK DERİNLİĞİ DERİNLİK SARIPINAR DELİKKAYA TOPLAM ORAN cm SERİSİ SERİSİ ha % < 30 7075,0 6557,5 13632,5 47,47 30-60 3353,0 2715,0 6068,0 21,13 > 60 745,5 3005,0 3750,5 13,06 KAYALIK 4817,5 449,5 5267,0 18,34 TOPLAM ha 15991,0 12727,0 28718,0 100,00 ARAZİ KULLANIMI VE AĞAÇLANDIRILACAK ALAN SARIPINAR DELİKKAYA TOPLAM ARAZİ KULLANIMI SERİSİ SERİSİ ha ORMAN 292,5 4358,5 409,0 5030,0 701,5 9388,5 ORAN % 3,24 43,43 AĞAÇLANDIRILACAK TARIM 2259,0 2980,5 5239,5 24,24 OTLAK 969,0 3736,5 4705,5 21,77 KAYALIK 1013,0 571,0 1584,0 7,33 TOPLAM ha 8892,0 12727,0 21619,0 100,00 AÇIKLAMA: 1. ÇAKIT HAVZASINDA BU İKİ ORMAN SERİSİ ÖRNEK OLARAK VERİLMİŞTİR. 2. EĞİMİ % 20’DEN AZ OLAN ARAZİ (%19,8) İLE TARIM ALANI (% 24,24) FARKI EĞİMLİ ARAZİDE ORMANDAN AÇMA TARLALARI GÖSTERMEKTEDİR. 3. KAYALIK ALAN İÇİN VERİLEN İKİ DEĞER ARASINDAKİ FARKA DİKKAT. 4. DERİNLİĞİ ≥ 60 cm 0LAN TOPRAKLARIN ORANI % 13, AĞAÇLANDIRILMASI ÖNGÖRÜLEN ALAN % 43,43 ARASINDA UYUM YOKTUR. AĞAÇLANDIRMADA KİREÇ TAŞININ ÇATLAKLI YAPISINDAN (KARSTİK YAPI) YARARLANILABİLİR. Kaynak : Çakıt Havzası İslâhı Projesi 1982’den derlenip düzenlenmiştir. 35,00 36,33 30,00 25,00 27,04 20,00 15,00 ORAN % ORAN % 19,80 36,33 16,83 27,04 100,00 19,80 10,00 5,00 0,00 EĞİM SINIFLARI % 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 TOPRAK DERİNLİĞİ cm < 20 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 ÇAKIT DERESİ HAVZASI SARIPINAR VE DELİKKAYA 16,83 ORMAN SERİLERİNDE EĞİM SINIFLARI 21-40 41-60 >61 ÇAKIT DERESİ HAVZASI SARIPINAR VE DELİKKAYA ORMAN SERİLERİNDE TOPRAK DERİNLİĞİ VE KAYALIK ARAZİ 47,47 ORAN % EĞİM % < 20 21-40 41-60 >61 TOPLAM ha SARIPINAR DELİKKAYA TOPLAM SERİSİ SERİSİ ha 1757,5 3929,0 5686,5 5214,5 5218,0 10432,5 1817,0 3016,0 4833,0 7201,0 563,0 7764,0 15990,0 12726,0 28716,0 ORAN % EĞİM SINIFLARI 21,13 18,34 13,06 < 30 30-60 > 60 KAYALIK ÇAKIT DERESİ HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI VE AĞAÇLANDIRILACAK ALAN 43,43 24,24 21,77 7,33 3,24 ORMAN AĞAÇLANDIRILACAK TARIM OTLAK KAYALIK M. DOĞAN KANTARCI Yıllık toplam yağıĢ miktarları deniz etkisini alan istasyonlarda 600-950 mm arasında değiĢmektedir. Kıyı boyundaki istasyonlarda yıllık yağıĢların az oluĢu, Bolkar Dağları Kütlesinin ana ekseninin güneybatıdan kuzey doğuya doğru uzanması ve bu sebeple batıdan Akdeniz üzerinden gelen rüzgârların cepheden alınamayıĢına bağlıdır. Yıllık toplam yağıĢ miktarları deniz etkisini alan arazide yükseltiye bağlı olarak önce artmakta (650 m yükseltideki Çamlıyayla'da 1118,3 mm, 800 m yükseltideki Akaraca'da 1262,4 mm), daha yukarıda ise azalmaktadır (1650 m yükseltideki Aslanköy'de 814,0 mm). Yıllık toplam yağıĢ miktarları deniz etkisini alamayan Göksu Vadisinde (400-700 mm) ve Bolkar Kütlesi ardında (300-456 mm) azalmaktadır (Tablo 5 ve Ģekil 3, 4). Karaisalı, Pozantı ve UlukıĢla istasyonlarının ortalama sıcaklık ve yağıĢ değerleri ile bu değerlerin dönemsel değiĢimleri Ģekil 5, 6 ve 7‟de verilmiĢtir. Yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 1970 öncesine göre 1994-2006 döneminde 0,3Cº artmasına karĢılık yaz aylarında 0,8-0,9 Cº artmıĢ olması önemli bir yaz kuraklığını iĢaret etmektedir. Karaisalı'da ocak ayında ortalama sıcaklık değerinin 0,6 C° artmasına karĢılık, Pozantı‟da 0,5 º azalması, UlukıĢla'da ise 0,9 Cº artması dikkat çekicidir. Mart aylarındaki ortalama sıcaklık değerlerinin 1980 yılında daha az oluĢu kuzeyden gelen soğuk karasal etkiyi göstermektedir. Böyle bir soğuk hava kütlesinin Akdeniz üzerinden gelen ılık hava ile karĢılaĢması sonucunda oluĢan yüksek yağıĢ yüzeysel akıĢa ve sele dönüĢmüĢtür (28.3.1980 sel olayı). Mart 1981‟deki yüksek sıcaklık ise; ocak ve Ģubat aylarındaki yağıĢlarla biriken yüksek kar kütlesinin hızla erimesine, Arapali Ġstasyonunda yüksek akıĢa ve Seyhan barajı taĢkını olayına sebep olmuĢtur (ġekil 812.1.ve tablo11). TABLO 5. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDEKİ METEOROLOJİ İSTASYONLARINDA 1970 ÖNCESİ ÖLÇÜLEN ORTALAMA SICAKLIK VE YAĞIŞ DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNE BAĞLI DEĞİŞİMİ METEOROLOJİ İSTASYONU 1 YUMURTALIK 2 MERSİN 3 KARATAŞ 4 TUZLA DSİ 5 SİLİFKE 6 ALATA (ERDEMLİ) 7 ADANA 8 DOĞAN KENT (MİHMANDAR) 9 TUZLA (KARATAŞ) 10 CEYHAN 11 KÖSRELİ (CEYHAN) 12 SEYHAN BRJ. (DSİ) 13 KİRMİT (CEYHAN) 14 ÇATALAN (CEVHERLİ) 15 İMAMOĞLU 16 BOLATLI (TARSUS) 17 ÇAPARLI (KARAİSALI) 18 KARAİSALI 19 MUT 20 ÇAMLIYAYLA (NAMRUN) 21 POZANTI 22 AKARCA (MERSİN) 23 SARIKAVAK (KÜRKÇÜ-MUT) 24 GÜLNAR 25 GÜLEK (ÇAMALAN) 26 DAĞPAZARI (MUT) 27 KIROBASI (MAĞARA) 28 TUFANBEYLİ 29 DOĞANBEYLİ 30 GÜZELOLUK 31 ARSLANKÖY 32 ÇİFTEHAN 33 ULUKIŞLA 34 HALKAPINAR (ZANAPA) 35 EREĞLİ (KONYA) 36 TOMARZA 37 PINARBAŞI YÜKSELTİ ÖLÇME m SÜRESİ 3 5 5 5 10 20 20 20 21 30 35 55 65 65 80 150 185 230 275 650 750 800 900 925 950 1310 1350 1350 1350 1400 1650 1150 1451 1150 1044 1400 1470 ORT. SICAKLIK C YILLIK 4 YAZ OCAK AYI AYI 18,8 18,5 18,9 26,0 26,3 26,5 10,4 9,5 9,6 19,0 18,4 18,7 26,7 26,1 26,5 10,3 10,2 9,3 18,3 26,4 8,6 18,3 17,3 26,1 27 8,8 6,3 13,6 22,8 2,8 13,8 22,1 3,5 10,4 19,3 0,0 10,1 20,0 -1,9 11,1 8,5 7,8 19,8 17,6 14,1 1,1 -2,9 -3,8 2 6,0 4,0 2,0 8,0 7,0 19,0 ORTALAMA YAĞIŞ (mm) YILLIK 4 YAZ OCAK AYI AYI 835,2 617,5 787,2 704,7 636,4 730,9 646,8 887,4 47,5 31,9 46,1 34,9 19,2 18,9 45,0 32,3 883,1 672,0 735,7 751,4 646,8 841,1 624,1 853,2 706,1 929,8 418,6 1118,3 703,0 1262,4 488,1 934,6 981,8 906,6 854,6 516,0 817,0 870,6 814,0 456,6 361,7 390,5 298,6 445,7 427,8 53,6 69,0 108,2 48,6 105,4 93,9 56,9 41,5 93,8 98,3 26,6 116,2 58,4 98,8 24,0 17,6 79,5 35,8 39,3 46,6 77,3 75,8 97,7 42,5 46,0 37,1 39,1 72,1 80,7 145,9 125,9 165,6 131,5 138,3 182,4 111,2 208,4 YÜKSEK YAĞIŞ (SAĞANAKLAR) mm/24 saat 210,8 (v) 199,5 (XII) 124,7 (XII) 50,1 (XII) 246,2 (XI) 138,7 (XII) 120,5 (XI) 214,1 101,3 179,4 (XII) 110,0 181,5 112,4 (XII) 86,9 94 (XII) 144,4 133,4 202,2 101,4 54,6 (VIII) 164,1 154,3 (XII) 83,6 69,2 (X) 170,5 95,7 129,6 (XII) 251,6 67,8 (I) 111,8 230,7 184,8 184,3 (XII) 211,9 108,3 (XII) 191,0 85,4 132,8 31,4 (III) 184,2 117,0 55,9 (XI) 65,0 39,7 70,2 (XII) 43,3 29,4 46,8 (VII) 48,4 70,4 (XII) 40,6 53,2 (XII) KAYNAK: Kantarcı M.D. 1984-1990 (Devlet Meteoroloji İşl. Gnl. Md’lüğü 1974 verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.) M.D. KANTARCI SIRA nu. MERSİN (5 m) TUFANBEYLİ (1350 m) ULUKIŞLA (1451 m) 445,7 427,8 PINARBAŞI (1470 m) 298,6 418,6 EREĞLİ (1044 m) 814,0 PINARBAŞI (1470 m) TOMARZA (1400 m) EREĞLİ (1044 m) 8 TOMARZA (1400 m) 390,5 361,7 516,0 HALKAPINAR (1150 m)) 456,6 ÇAKIT HAVZASI VE YAKIN ÇEVRESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ (1970 ÖNCESİ) ÇİFTEHAN (1150 m) 12 ARSLANKÖY (1650 m) ULUKIŞLA (1451 m) 10,4 19 870,6 817,0 ARSLANKÖY (1650 m) 13,8 18,3 18,3 18,7 18,4 19,0 18,9 18,5 18,8 ÇAKIT HAVZASI VE ÇEVRESİNDE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ (1970 ÖNCESİ) GÜZELOLUK (1400 m) 906,6 11 DOĞANBEYLİ (1350 m) 488,1 854,6 GÜLEK (ÇAMALAN 950 m) POZANTI (750 m) 9 KIROBASI (MAĞARA 1350… 1262,4 MUT (275 m) KARAİSALI (230 m) CEYHAN (30 m) ADANA (20 m) 10 DAĞPAZARI (MUT 1310 m) 981,8 934,6 1118,3 929,8 853,2 841,1 751,4 ALATA (ERDEMLİ) (20 m) SİLİFKE (10 m) 13,6 GÜLNAR (925 m) 646,8 735,7 883,1 887,4 KARATAŞ (5 m) 13 GÜLEK (ÇAMALAN 950 m) 706,1 624,1 730,9 646,8 636,4 MERSİN (5 m) 14 SARIKAVAK (MUT 900 m) AKARCA (MERSİN 800 m) POZANTI (750 m) ÇAMLIYAYLA (650 m) MUT (275 m) KARAİSALI (230 m) ÇAPARLI (KARAİSALI 185 m) BOLATLI (TARSUS 150 m) İMAMOĞLU (80 m) ÇATALAN (65 m) KİRMİT (CEYHAN 65 m) SEYHAN BRJ. (DSİ 55 m) KÖSRELİ (CEYHAN 35 m) 672,0 787,2 704,7 YUMURTALIK (3 m) ORTALAMA SICAKLIK C 17 CEYHAN (30 m) TUZLA (KARATAŞ 21 m) DOĞAN KENT (20 m) ADANA (20 m) ALATA (ERDEMLİ) (20 m) SİLİFKE (10 m) TUZLA DSİ (5 m) 617,5 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 835,2 METEOROLOJİ İSTASYONLARI 18 KARATAŞ (5 m) YILLIK YAĞIŞ mm 20 YUMURTALIK (3 m) METEOROLOJİ İSTASYONLARI ŞEKİL 3. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDE 1970 YILINA KADAR ÖLÇÜLEN YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA GÖRE DEĞİŞİMİ BOLKAR DAĞLARI ARDI DENİZ ETKİSİ ALTINDA GÖKSU VADİSİ VB. 17,3 16 15 11,1 10,1 8,5 7,8 7 6 5 M.DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 4. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDE 1970 YILINA KADAR ÖLÇÜLEN YILLIK YAĞIŞ DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA GÖRE DEĞİŞİMİ BOLKAR DAĞLARI ARDI DENİZ ETKİSİ ALTINDA GÖKSU VADİSİ VB. 703,0 M.DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 5.1. KARAİSALI’DA YILLIK VE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1950-1970 1970-1981 1082-1993 1994-2006 FARK C° I II III 8,8 9,8 12,6 8,7 9,9 13,0 8,7 8,9 12,0 9,4 10,0 12,5 0,6 0,2 -0,1 IV 16,7 16,3 16,7 16,4 -0,3 V 20,7 20,4 20,3 21,2 0,5 VI 24,8 24,5 24,2 25,1 0,3 VII 27,2 27,2 27,2 28,0 0,8 VIII 27,3 27,2 27,7 28,2 0,9 IX 24,9 25,2 25,5 25,2 0,3 X 20,4 21,1 20,9 21,3 0,9 XI 15,9 15,2 14,4 15,3 -0,6 XII 10,7 10,3 10,1 10,7 0,0 KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. XII 1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA 1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA 1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA) 1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA) 1986 AUGUSTİN ALASKA 1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA) 1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER) 1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI 1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI 1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA 2002 PAGO YANARDAĞI 2004 BAGANA YANARDAĞI 2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI M.DOĞAN KANTARCI MART 1980 ÇAKIT SELİ I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII AYLAR KARAİSALI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI 1950-1970 164,1 107,0 102,1 58,1 88,4 44,1 15,0 11,9 27,3 36,6 73,8 1970-1981 157,6 106,0 84,8 100,6 84,6 51,6 17,5 12,4 16,5 50,2 89,2 1982-1993 107,1 100,1 100,6 86,2 67,7 53,7 15,1 13,2 14,7 45,7 89,3 1994-2006 138,3 99,3 80,2 83,3 80,9 35,9 15,2 21,3 41,0 53,8 103,5 FARK mm -25,8 -7,7 -21,9 25,2 -7,5 -8,2 0,2 9,4 13,7 17,2 29,7 XII 201,6 139,6 153,5 162,4 -39,2 -39,2 YILLIK C° 18,3 18,2 18,1 18,6 0,3 XI 29,7 X 17,2 IX 13,7 0,9 VIII 9,4 0,3 VIAYLARVII FARK mm 0,2 0,9 V 1950-1970 1994-2006 -8,2 0,8 IV KARAİSALI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ 1950-1970 İLE 1994-2006 DÖNEMLERİNDE DEĞŞİMİ -7,5 0,3 III OCAK VE ŞUBAT 1981YÜKSEK YAĞIŞLARI 25,2 0,5 II 0,0 -0,3 I -0,6 -0,1 FARK C° 823,2 548,9 783,4 600,4 849,8 958,5 1166,0 812,0 1073,6 795,9 1163,4 1352,1 541,1 1004,7 1022,6 843,4 646,4 1238,8 1185,4 YILLAR 651,9 220,0 590,5 210,0 1019,5 200,0 190,0 791,8 180,0 170,0 624,7 160,0 1030,9 150,0 140,0 953,8 130,0 120,0 1021,2 110,0 100,0 955,1 90,0 804,6 80,0 70,0 725,0 60,0 50,0 1181,3 40,0 1262,4 30,0 20,0 792,4 10,0 0,0 825,5 -10,0 864,0 -20,0 -30,0 639,9 -40,0 -50,0 839,1 -21,9 1994-2006 KARAİSALI'DA YILLIK YAĞIŞ TOPLAMININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 -7,7 1997 OLMOK CALDERA 1950-1970 KARAİSALI'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN 1950-1970 İLE 1994-2006 DÖNEMLERİNDE DEĞİŞİMİ 0,2 30,0 29,0 28,0 27,0 26,0 25,0 24,0 23,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 0,6 YILLAR 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 16,5 1991 İKİ YANARDAĞ UNZEN VE PİNATUBO 1975 TOLBACHIK VE PAVLOF 1970-1981 ORT. 18,2 C 17,0 1982 İKİ YANARDAĞ EL CHIKON VE NEVADA DEL RUİZ 17,5 1986 AUGUSTİN 18,0 KARAİSALI'DA (230 m) ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER 2004 BAGANA SICAKLIK C: 18,5 YILLIK TOPLAM -25,8 1929-1970 ORT. 18,3 C 1982-1993 ORT. 18,6 C 1982-1993 ORT. 18,1 C 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 MART 1980 ÇAKIT SELİ ŞEKİL 5.2. KARAİSALI’DA YILLIK VE AYLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ KARAİSALI YILLAR 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 YAĞIŞ mm 19,0 KARAİSALI'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSELDEĞİŞİMİ AYLIK YAĞIŞ mm 19,5 SICAKLIK C KARAİSALI YILLIK YILLAR C° 1970 18,7 1971 18,4 1972 17,6 1973 18,3 1974 18,3 1975 18,0 1976 17,6 1977 18,3 1978 18,4 1979 18,8 1980 17,9 1981 18,6 1982 17,6 1983 17,4 1984 18,1 1985 18,1 1986 18,7 1987 18,1 1988 18,0 1989 18,7 1990 18,8 1991 18,3 1992 16,8 1993 18,0 1994 19,0 1995 18,2 1996 18,4 1997 17,6 1998 18,8 1999 19,0 2000 18,7 2001 19,3 2002 18,8 2003 18,7 2004 18,6 2005 18,3 2006 18,8 YILLIK AÇIKLAMA: YANARDAĞ PATLAMALARI İLE 929,8 YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARININ 910,6 AZALMASI İLİŞKİLİ GÖRÜNÜYOR. TOPLAM 846,7 915,0 -14,8 KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. M.DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 6.1. POZANTI’DA YILLIK VE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1930-1970 1970-1981 1982-1992 FARK C° 1982-1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 YILLAR 1971 YAĞIŞ mm MART 198O ÇAKIT SELİ OCAK-ŞUBAT 1981 YÜKSEK KAR YAĞIŞI POZANTI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 150 FARK C° POZANTI'DA YILLIK YAĞIŞ TOPLAMININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1970 1992 1991 1990 1989 1930-1970 140 1930-1970 130 120 1970-1981 110 1982-1990 100 -0,5 -0,6 0,4 0,7 0,1 0,1 0,4 0,7 0,6 I II III IV V VI VII VIII IX X XI 70 60 40 XII 30 20 YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII C° 2,8 4,4 8,1 12,5 16,2 21,3 25,4 24,8 20,0 14,0 9,2 5,2 13,6 2,7 4,6 8,2 12,0 16,4 21,5 25,1 24,9 20,3 14,9 8,7 4,2 13,6 2,3 2,9 7,5 12,9 16,9 21,4 25,5 25,2 20,7 14,6 8,1 3,4 13,6 0,4 0,7 0,1 0,1 0,4 0,7 0,6 -1,1 -1,9 0,0 KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. 80 -1,9 AYLAR -0,5 -1,5 -0,6 90 50 -1,1 -1,5 POZANTI'DA (750 m) ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER 1991 UNZEN YANARDAĞI 1991 PİNATUBO YANARDAĞI POZANTI'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN 1930-1970 İLE 1982-1992 DÖNEMLERİNDE DEĞİŞİMİ 1988 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 11,5 YILLAR 1986 AUGUSTİN YANARDAĞI 12,0 1986 12,5 1985 1975 TOLBACİK YANARDAĞI 1975 PAVLOF YANARDAĞI 13,0 1984 13,5 EL CHİCON YANARDAĞI 1982 1982 1982 NEVADA DEL RUİZ YANARDAĞI 1983 MART 1980 ÇAKIT SELİ 14,0 POZANTI YILLIK YILLAR TOPLAM 1970 653,7 1971 691,1 1972 581,9 1973 380,3 1974 754,6 1975 857,2 1976 811,1 1977 634,7 1978 954,0 1979 572,5 1980 793,9 1981 1298,7 1982 397,4 1983 853,4 1984 608,6 1985 827,1 1986 515,5 1987 777,2 1988 556,7 1989 549,2 1990 852,4 1969 27,0 26,0 25,0 24,0 23,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -3,0 -4,0 14,3 13,5 12,5 13,7 13,6 13,3 13,0 13,5 14,3 14,1 13,7 14,0 13,0 12,8 13,8 13,7 13,7 13,8 14,0 14,0 13,5 13,6 ŞEKİL 6.2. POZANTI’DA YILLIK VE AYLIK TOPLAM YAĞIŞ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ POZANTI'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YAĞIŞ mm SICAKLIK C 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1988 1989 1990 1991 1992 14,5 SICAKLIK C POZANTI YILLIK YILLAR C° 1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA 1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA 1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA) 1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA) 1986 AUGUSTİN ALASKA 1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA) 1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER) 1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI 1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI 1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA 2002 PAGO YANARDAĞI 2004 BAGANA YANARDAĞI 2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI M.DOĞAN KANTARCI 10 0 AYLAR I II III IV V VI VII VIII POZANTI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII 1930-1970 95,7 81,7 79,5 48,7 73,6 33,2 6,0 5,0 1970-1981 135,6 82,1 85,3 85,1 59,8 29,8 12,3 6,9 1982-1990 78,1 73,6 85,2 69,9 46,8 24,4 4,4 2,4 KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. (1990 yılından sonra ölçme yapılmamıştır.) IX IX 14,2 16,9 19,2 X 47,4 52,8 67,0 X XI XII XI 82,3 78,4 81,2 YILLIK XII TOPLAM 135,7 703,0 103,8 748,6 107,5 659,7 M.DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 7.1. ULUKIŞLA’DA YILLIK VE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 10,0 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 YILLAR 24,0 23,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -3,0 -4,0 1929-1970 1994-2006 FARK C° 0,9 -0,3 I II 0,5 -0,2 -0,2 III IV V VI VII ULUKIŞLA'DA (1451 m) ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X 0,1 -0,4 XI YILLIK XII C° 1929-1970 -1,9 0,0 3,1 9,0 14,2 18,8 22,3 22,0 17,0 11,0 5,5 0,7 10,1 1970-1981 -2,0 0,2 4,2 8,7 13,2 17,7 21,6 20,3 16,4 10,9 4,6 -0,8 9,6 1982-1993 -2,8 -2,2 2,6 9,1 12,8 17,4 21,0 20,8 16,7 10,5 4,1 -0,5 9,1 1994-2006 -1,0 -0,3 3,6 8,8 14,0 18,4 22,4 21,7 17,1 11,1 5,0 0,7 10,1 FARK C° 0,9 -0,3 0,5 -0,2 -0,2 -0,4 0,1 -0,3 0,1 0,1 -0,5 0,0 KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. 0,0 -0,3 0,1 0,1 -0,5 VIII IX X XI 0,0 XII 1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA 1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA 1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA) 1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA) 1986 AUGUSTİN ALASKA 1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA) 1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER) 1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI 1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI 1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA 2002 PAGO YANARDAĞI 2004 BAGANA YANARDAĞI 2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI M.DOĞAN KANTARCI YILLAR 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 YILLIK mm 185 381,8 292,4 210,2 290,2 324,7 387,6 286,4 328,4 314,1 326,8 394,3 254,9 325,6 227,8 318,9 363,2 352,4 421,6 182,1 236,5 361,6 343,3 246,6 251,4 356,5 348,0 428,2 348,6 302,2 295,1 385,8 391,2 408,6 222,0 242,3 342,6 460 440 420 400 380 360 340 320 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 YILLAR 60 ULUKIŞLA'DA YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ MART 1980 ÇAKIT SELİ 10,5 MART 1980 ÇAKIT SELİ 1929-1970 ORT. 10,1 C 1982-1993 ORT. 10,1 C 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 11,0 1982-1993 ORT. 9,1 C YAĞIŞ mm 11,5 ULUKIŞLA'DA AYLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ 1929-1970 İLE 1994-2006 DÖNEMLERİNDE DEĞİŞİMİ 1929-1970 1994-2006 FARK C° 50 40 ORTALAMA YAĞIŞ mm C° 10,1 9,5 9,0 9,5 9,4 8,8 9,1 9,7 9,8 10,5 9,6 10,1 8,6 8,8 9,6 9,6 9,7 9,3 9,1 9,6 9,4 9,6 7,4 9,0 10,9 9,7 10,5 8,9 10,5 10,6 9,0 11,3 9,7 10,1 10,0 9,9 10,1 ŞEKİL 7.2. ULUKIŞLA’DA YILLIK VE AYLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ULUKIŞLA ULUKIŞLA'DAYILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 TOLBACHIK 1975 VE PAVLOF 1976 1977 1978 1970-1981 1979 ORT. 9,6 C 1980 1981 1982 İKİ YANARDAĞ 1982 EL CHIKON VE 1983 NEVADA DEL RUİZ 1984 1985 1986 AUGUSTİN 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1991 İKİ YANARDAĞ 1992 1993 UNZEN VE PİNATUBO 1994 1995 1996 1997 OLMOK CALDERA 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2004 BAGANA 2005 2006 YILLAR 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 12,0 SICAKLIK C ULUKIŞLA YILLIK 30 20 10 I -10 -20 3,4 0,5 0 II -2,9 III -4,6 IV 1,2 9,3 IX X 4,0 V 1,4 VI VII VIII -7,0 XI -4,7 XII -16,5 -13,3 AYLAR ULUKIŞLA'DA (1451 m) ORTLAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI 1929-1970 39,7 39,5 40,2 47,1 51,9 25,1 4,6 6,4 9,9 21,2 32,9 1970-1981 23,0 17,2 31,8 63,3 53,1 34,8 5,5 5,0 7,4 25,0 18,7 1982-1993 18,8 23,8 32,1 41,1 53,6 25,6 6,5 2,0 5,2 28,1 34,7 1994-2006 26,4 23,0 37,3 47,6 47,3 28,5 8,6 7,8 11,1 30,5 25,9 FARK C° -13,3 -16,5 -2,9 0,5 -4,6 3,4 4,0 1,4 1,2 9,3 -7,0 XII 43,2 25,4 31,3 38,5 -4,7 YILLIK C° 361,7 310,2 302,9 332,5 -29,2 AÇIKLAMA: YANARDAĞ PATLAMALARI İLE YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARININ AZALMASI ARASINDAKİ İLİŞKİ BELİRGİN DEĞİL. KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. M. DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 8. KARAİSALI (230 m), POZANTI (750 m) VE ULUKIŞLA’DA (1451 m) MART AYINDANKİ SICAKLIK DEĞERLERİNİN DEĞİŞİMİ (1980 YILINDAKİ DÜŞÜK SICAKLIK İÇ ANADOLU’DAN GELEN SOĞUK/KARASAL ETKİYİ GÖSTERMEKTEDİR. AKDENİZ’DEN GELEN ILIK HAVA İLE KARŞILAŞINCA SAĞANAK YAĞIŞA VE SELE SEBEP OLMUŞTUR. 1981 YILINDAKİ YÜKSEK SICAKLIK İSE AKDENİZ’İN ILIK ETKİSİNİN BELİRGİNLEŞMESİDİR. KARLARIN ERKEN ERİME SİNE SEBEP OLMUŞTUR.) KARAİSALI III POZANTI III ULUKIŞLA III 7,2 28.3.1980 SEL OLAYI 14,6 15,9 13,2 10,8 9,9 11,5 10,6 11,2 12,5 12,8 12,7 14,5 13,9 11,7 MART 1981 YÜKSEK AKIŞ 8,9 5,1 5,7 4,2 4,9 4,1 4,4 -4 M. DOĞAN KANTARCI 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1,2 0,8 1,2 2,4 3,7 2,5 1993 1992 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 AYLAR -0,2 -3 -2,4 -2 1950-1970 0 1991 -0,2 1,6 1,0 1 -1 5,1 4,0 1,7 2,9 2,2 2,7 2,9 3,1 13,8 10,5 4,8 4,7 1979 5,4 4,5 1978 4,8 6,5 3,6 4,3 4,8 4,4 3 6,5 6,2 5,8 5,1 5 2 8,9 6,9 6 4 14,1 12,8 8,1 7,6 5,4 7,8 9,0 8,3 4,8 8,1 8,6 8,4 9,1 7,8 9,8 10,2 8,6 7,6 8 12,2 11,4 9,0 8,8 9 10,5 10,2 10 14,1 14,0 13,6 12,7 12,2 11,6 11 ORTALAMA SICAKLIK C° 12,4 12,1 12 7 13,3 12,8 12,6 13 12,6 14 13,9 15 14,2 16 12,4 KARAİSALI, POZANTI VE ULUKIŞLA'DA MART AYINDA ORTALAMA SICAKLIKLARIN DEĞİŞİMİ 17 6. ÇAKIT HAVZASINDA VE SEL OLAYI 28 Mart 1980 ayında Çakıt Havzası‟na düĢen sağanak yağıĢ yüzeysel akıĢa geçmiĢ ve önemli bir sel oluĢturmuĢtur. Ancak bu yağıĢtan kaynaklanan akıĢ miktarları ölçülememiĢtir. Çakıt Havzası‟nda kısa sürede sel halinde gelen su Seyhan Barajı su seviyesini eĢik düzeyine çıkarmıĢtır. Patlamaması için barajın kapakları açılmıĢ, Adana‟yı su basmıĢ, 25 600 ha alan (Tarım alanı vd.) taĢkından zarar görmüĢ, 27 kiĢi ölmüĢtür (Tablo 2). Mart 1981 ayında ise Çakıt Deresi üzerindeki Arapali (EĠE) akıĢ ölçme istasyonunda ölçülen birim zamandaki ortalama akıĢ miktarı da (117,1 m³/sn) çok yüksektir (Tablo 6, Ģekil 9). 28.3.1980‟de akıĢa geçen su ve bu akıĢ miktarı üzerinden havzaya düĢen yağıĢ hesaplanmağa çalıĢılmıĢtır. TABLO 6. ÇAKIT DERESİNDEKİ 3 AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNUN FARKLI YILLARDAKİ AKIŞ ÖLÇÜMLERİ (m³/sn) ÇAKIT DERESİ ÇAKIT KÖPRÜSÜ ÖLÇME İSTASYONU ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI m³/sn (İst. Nu.: 1809,Adana-Karaisalı yolu 16 km, Yükselti : 80 m, Yağış alanı : 2925.6 km² = 292 560 ha) AYLAR YILLIK YILLAR X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX ORTALAMA 1953 7,82 10,73 45,62 66,51 61,54 49,73 132,60 68,05 48,07 26,91 16,46 12,82 45,572 1954 10,89 11,01 10,50 13,13 15,96 30,01 40,82 40,08 30,28 14,66 9,59 8,39 19,610 1955 8,04 14,43 30,92 27,73 22,79 28,37 26,99 28,62 19,68 7,38 5,02 4,49 18,705 ÇAKIT DERESİ ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI m³/sn (İst. Nu.: 1817,Karaisalı'ya 6 km güneyde, Yükselti : 130 m, Yağış alanı : 1582.4 km² = 158 240 ha) AYLAR YILLIK YILLAR X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX ORTALAMA 1964 5,25 4,65 4,29 3,41 4,44 10,81 11,72 15,66 18,68 6,46 3,10 2,17 7,553 1965 1966 4,37 5,12 15,35 30,45 32,41 32,02 32,52 26,79 20,84 11,39 5,48 3,71 18,204 1967 5,12 11,95 15,72 12,10 9,41 31,49 61,84 41,48 23,82 19,54 9,18 6,37 20,668 1968 7,21 12,69 6,99 14,35 22,41 15,64 20,16 23,73 24,43 10,03 6,61 4,63 14,073 1969 1970 1971 4,35 10,33 6,29 13,23 8,55 13,31 30,73 25,94 20,72 10,30 6,30 3,82 12,822 1972 3,19 4,84 7,34 5,37 6,63 14,42 37,53 34,96 26,44 15,80 8,90 5,63 14,254 1973 4,91 5,17 3,78 3,10 4,06 5,27 8,89 17,01 13,07 5,94 2,70 2,14 6,337 1974 1,90 1,97 2,37 2,25 2,66 11,60 13,86 13,61 7,48 2,85 1,90 3,05 5,458 1975 3,53 2,41 7,80 10,83 17,04 29,28 60,92 49,87 28,56 12,77 7,17 4,42 19,551 1976 3,88 3,85 4,10 5,36 5,87 7,92 25,68 33,90 26,32 14,13 6,92 3,47 11,783 1977 8,56 10,34 18,60 13,68 31,89 32,62 41,56 31,78 21,98 10,43 4,60 5,23 19,272 1978 4,54 9,97 4,61 17,01 24,82 28,50 47,12 26,83 19,11 10,05 4,79 4,00 16,279 1979 6,97 5,99 6,95 13,81 17,63 13,91 16,58 15,68 15,59 8,13 3,16 2,39 10,566 1980 1981 4,10 4,29 4,86 18,66 27,62 117,10 94,77 34,76 30,11 17,65 7,34 4,28 30,462 1982 4,26 5,25 9,75 9,16 7,08 9,82 24,18 19,48 16,80 8,98 4,98 4,33 10,380 1983 2,98 3,35 3,54 5,33 7,78 26,33 31,59 18,80 14,32 7,79 4,10 3,14 10,754 1984 1985 2,55 4,12 4,03 5,83 12,41 16,79 25,70 23,35 16,87 6,65 3,67 2,29 10,354 ÇAKIT DERESİ SALBAŞ KÖYÜ KÖPRÜSÜ ÖLÇME İSTASYONU ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI m³/sn (İst. Nu.: 1828, Adana-Karaisalı yolu 20. km, Yükselti : 80 m, Yağış alanı : 1 896.9 km² = 189 690 ha) AYLAR YILLIK YILLAR X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX ORTALAMA 1992 16,10 3,50 25,50 15,40 9,24 20,00 33,90 32,80 26,80 12,00 4,87 3,00 16,926 1993 3,36 12,90 13,40 8,09 9,85 22,80 26,10 30,00 24,80 11,40 4,39 2,40 14,124 1994 2,39 2,96 3,61 8,13 9,38 12,80 12,90 14,50 9,62 3,55 1,69 1,31 6,903 1995 2,19 5,89 7,18 6,81 9,33 10,00 25,30 32,10 20,40 8,48 3,71 2,41 11,150 KAYNAK: EİE ortalama akış ölçümleri 2000’den derlenmiştir. M. DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 9. ÇAKIT DERESİ’NDEKİ ARAPALİ İSTASYONUNDA 1964-1985 YILLARI ARASINDA ÖLÇÜLEN AYLIK ORTALAMA SU AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn) 1981 YILI MART VE NİSAN YAĞIŞLARI AZDIR. BU YÜKSEK AKIŞ MİKTARLARI 1981 YILI OCAK VE ŞUBAT AYLARINDAKİ YÜKSEK KAR YAĞIŞLARINDAN AKIŞA GEÇEN VE MART-NİSAN 1981’DE ARAPALİ’DE ÖLÇÜLEN SU MİKTARLARIDIR. 132,60 94,77 117,10 126,60 ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN GELEN AYLIK ORTALAMA SU AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn) EĠE; ÇAKIT KÖPRÜSÜ (1953-55), ARAPALĠ (1964-85) VE SALBAġ KÖPRÜSÜ (1992-95) ÖLÇÜMLERĠ (1980 YILI AYLIK ORTALAMA AKIġ DEĞERLERĠ HESAPLANMIġ VE EKLENMĠġTĠR) 140,00 130,00 EİE ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir. 1965 1964 1955 1954 1953 XI IX VII V 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1992 1993 1994 1995 1977 1976 1975 1974 1973 AYLAR III I 0,00 1972 10,00 1969 26,91 20,00 1968 30,00 1967 40,00 1966 50,00 16,46 12,82 7,82 10,73 45,62 60,00 48,07 70,00 49,73 80,00 68,05 90,00 1971 100,00 1970 23,10 35,80 4,10 4,29 4,86 33,10 28,30 18,66 0,70 27,62 0,00 0,20 0,00 34,76 4,10 30,11 6,50 17,65 3,907,34 4,28 110,00 66,51 61,54 AYLIK ORTALAMA AKIŞ m³/sn 120,00 YILLAR 1980 YILI AKIŞLARI HESAPLANIP EKLENMİŞTİR (TABLO 9 SERİSİ). M. DOĞAN KANTARCI 7. SEL OLUġTURAN YAĞIġ MĠKTARININ HESAPLANMASI Havzadan gelen su miktarına göre havzaya düĢen yağıĢın bir yaklaĢım olarak hesaplanması mümkündür. Bu yöntemle hesaplanan yağıĢ miktarının gerçek yağıĢa oranı (hesaplamanın isabeti/geçerliliği) tartıĢılabilir. Yukarı havzada yağıĢ ölçmeleri yapılmamıĢsa veya yapılan ölçmeler dağlık araziye düĢen yağıĢı temsil etmiyorsa, akıĢ miktarına dayandırılmıĢ bir hesaplama yapmak ve çevrede ölçülebilen yağıĢlar ile mantıklı bir iliĢki aramaktan baĢka çare kalmamaktadır. Çok önemli diğer bir özellik te düĢen yağıĢın yüzeysel akıĢa geçen miktarıdır. Genellikle bir havzaya düĢen yağıĢın 1/3‟ünün akıĢa geçtiği kabul edilir. Ancak karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından oluĢan havzalara düĢen yağıĢların önemli bölümü anakayanın çatlaklı yapısından sızıp, düdenlere ulaĢmaktadır. Uzun süreli yağıĢ/akıĢ iliĢkilerinin hesaplanmasında karstlaĢmıĢ havzalara düĢen yağıĢın 1/5‟nin yüzeysel akıĢa geçtiğini kabul etmek daha doğru olur. Kısa süreli sağanak yağıĢların toprağa ve oradan da kireçtaĢlarının çatlak sistemine hemen sızması mümkün olmayabilir. Toprağın gözenekleri ile anakayanın çatlak sistemini doldurmuĢ olan killi materyal (toprak vb.) ilkbahar aylarında su ile doygundur. Böyle durumlarda sağanak yağıĢların karstlaĢmıĢ arazide de sellere dönüĢmesi olağandır. 7.1. ÇAKIT HAVZASINA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARLARININ HESAPLANMASI YÖNTEMĠ VE BULGULAR Havzaya düĢen yağıĢ miktarının ölçme istasyonundan geçen ve ölçülen akıĢ (m³/sn) miktarından hesaplanması için uygulanmıĢ olan yöntem tablo 7‟de verilmiĢtir. AkıĢ istasyonunda 1 saniyede geçtiği ölçülen su miktarından aylık miktar hesaplanmıĢtır. Aylık akıĢa geçen su miktarı havza alanına (m² olarak) bölünmüĢ ve 1 m² alanda akıĢa geçmiĢ olan su miktarı bulunmuĢtur. AkıĢa geçen su miktarı da 3 ile çarpılarak aylık yağıĢ miktarı elde edilmiĢtir. Bulunan yağıĢ miktarının havzanın orta yükseltisine göre düĢen yağıĢ olduğu kabul edilmelidir. Çakıt Deresi havzasının orta yükseltisi 1200 m‟dir [Pozantı Dğ.(2700 m)-Arapali (230 m) = 2470 m/2~1200 m]. Kuzeyden güneye uzanan dar ve uzun Çakıt Havzasında yağıĢlar da çok farklıdır. Öte yandan Bolkar Kütlesi doruklarının 3000 m‟yi geçtiği de göz önüne alınmalıdır. Bu durumda havza orta yükseltisi Pozantı Dağı yerine, Medetsiz Tepe veya Aksivri Tepe‟ye göre hesaplanabilirdi. Bu defa da bu doruklar ve dağ belleri arasında yüksek yağıĢın oluĢtuğu yükselti tartıĢması ortaya çıkardı. Böyle bir tartıĢma için eldeki atmosfer bilgileri yetersizdir. HesaplanmıĢ yağıĢ miktarları tablo 8, 9, 10,11 ve Ģekil 9, 10, 11‟de verilmiĢtir. Bu yağıĢ değerlerin karĢılaĢtırılması, havza orta yükseltisinin 1200 m olarak kabul edilebileceğini desteklemiĢtir. 7.2. ÇAKIT (ARAPALĠ) HAVZASINA 1980 MART AYINDA DÜġEN YAĞIġ ĠLE AKIġA GEÇEN SU MĠKTARININ HESAPLANMASI YÖNTEMĠ VE BULGULAR Çakıt Havzası‟ndan gelen 28.3.1980 seli ile ilgili akıĢ değerleri ölçülememiĢtir. Çakıt (Arapali) Havzasına mart 1980‟de düĢen yağıĢ miktarının ve bu yağıĢtan akıĢa geçmesi muhtemel olan su miktarının hesaplanması tablo 9.1. ve 9.2.‟de yapılmıĢ, Ģekil 10.1. ile 10.2.‟de gösterilmiĢ ve bulgular tablo 9.3.‟te özetlenmiĢtir. Mart 1980‟de Çakıt Havzası‟na düĢen yağıĢın hesaplanması için mart 1979‟da Arapali Havzasına düĢen (hesaplanmıĢ) yağıĢ (68,40 mm) ile Karaisalı‟da ölçülmüĢ yağıĢ (24,2 mm) miktarları oranlanmıĢtır. Elde edilen aylık yağıĢ oranı (% 283) ile Karaisalı 1980 yılı mart ayı yağıĢ miktarı (220,10 mm) çarpılarak, Arapali Havzasına düĢmesi muhtemel olan yağıĢ miktarı (622,10 mm) bulunmuĢtur. Aynı yöntem 1981 yılı aylık yağıĢların da hesaplanmasında uygulanmıĢtır (Tablo 9.1.). Karaisalı‟da 1981 mart ayında yağıĢ azdır (65,30 mm). Buna karĢılık Arapali‟de ölçülen yüksek akıĢa göre havzaya düĢmesi hesaplanan yağıĢ ta yüksektir (575,40 mm). Ġki TABLO 7. ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN GELEN AYLIK ORTALAMA SU MİKTARLARINA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞIN HESAPLAMA YÖNTEMİ HESAPLAMA YÖNTEMİ AYLIK ORTALAMA AKIŞA DÖNÜŞTÜRME (ÇARPIM) SAYISI: 60 x 60 x 24 x 30 = 2 592 000 60 (DAKİKAYA) x 60 (SAATE) x 24 (GÜNE) x 30 (AY'A DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN) 1582.4 x 100x10000 = 1 582 400 000 m² HAVZA ALANI 1582.4 km² x 100 (ha'a DÖNÜŞTÜRMEK) x 10 000 (m²' YE DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN 2592000 / 1582400000 = 0,001638 (m³/m² ÇARPIM SAYISI) BU ÇARPIM SAYISINI lt/m² DEĞERİNE ÇEVİRMEK İÇİN 1000 İLE ÇARPILMASI GEREKİR. 1 m³=10x10x10=1000 lt'dir.) 0,001638 x 1000 = 1,638 (AYLIK AKIŞI YAĞIŞA DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN ÇARPIM SAYISI) 1.638 x AKIŞ m³/sn ÖRNEK: MART 1981 AKIŞI 117,1 m³/sn x 1,638 = 191,8 lt/ay veya 191,8 mm/ay OLARAK HESAPLANIR. AYLIK YAĞIŞ MİKTARINA DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN 3 İLE ÇARPILDI. (Yağışın 1/3 kadarı yüzeysel akışa geçer hesabı ile) ÖRNEK OLARAK: 1981 YILI MART AYINDA ÇAKIT HAVZASINA DÜŞEN ORTALAMA YAĞIŞ 191,81 X 3 = 575,43 VEYA 575,43 mm/m² OLARAK HESAPLANIR. AÇIKLAMA: 1. EĠE - ARAPALĠ ĠSTASYONUNDA ÖLÇÜLEN MART 1981 ORTALAMA AKIġI 117,1 m³/sn ÇAKIT DERESĠNDE YÜKSEK VE NORMAL YAĞIġLARDAN AKIġA GEÇEN GÜNLÜK SU MĠKTARLARININ ORTALAMASIDIR. SEL OLAYINDA GÜNLÜK YAĞIġ/AKIġ DEĞERLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ GEREKĠR. YAĞIġ VE AKIġ MĠKTARLARI AYLIK ORTALAMALAR OLARAK VERĠLDĠĞĠ ĠÇĠN, HESAPLAMALAR DA AYLIK VERĠLERE GÖRE YAPILMIġTIR. 2. AYLIK ORTALAMA AKIġ MĠKTARINDAN HAVZADAN GELEN SU MĠKTARI YUKARIDAKĠ ÖRNEK UYARINCA HESAPLANABĠLĠR. 3. HAVZAYA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARI AKIġA GEÇEN SU MĠKTARININ 3 KATI OLARAK KABUL EDĠLĠP, HESAPLANABĠLĠR. 4. ANCAK BÜTÜN BU HESAPLAMALARIN BĠR YAKLAġIM OLDUĞU, GERÇEK YAĞIġ VE AKIġA GEÇEN SU MĠKTARLARI OLAMAYACAĞI DA KABUL EDĠLMELĠDĠR. ÇÜNKÜ HESAPLAMA AYLIK ORTALAMA AKIġ DEĞERĠ ÜZERĠNDEN YAPILMIġTIR. AYRICA HAVZA ÇATLAKLI KĠREÇ TAġINDAN OLUġMUġTUR. KARSTLAġMIġ YAPIDAN ÖTÜRÜ YAĞIġIN 1/3‟ÜNÜN DEĞĠL, DAHA AZ BÖLÜMÜNÜN (1/5 GĠBĠ) AKIġA GEÇMĠġ OLMASI GEREKĠR. MART AYINDA ÇOK KISA SÜREDE DÜġEN YÜKSEK YAĞIġLAR KĠREÇTAġI ÇATLAKLARINDAN SIZDIRILAMAZ VE YÜZEYSEL AKIġA GEÇERLER. 5. ARAPALĠ ĠSTASYONU HAVZASINA DÜġTÜĞÜ HESAPLANAN AYLIK YAĞIġ ĠLE KARAĠSALI‟YA VE POZANTI‟YA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARLARININ (1964-1985) KARġILAġTIRILMASI YAPILMIġTIR. DEĞERLER ARASINDAKĠ UYUMLU ĠLĠġKĠLER TABLO 8, 9, 10 VE ġEKĠL 9, 10, 11‟DE GÖRÜLMEKTEDĠR. 6. ARAPALĠ ĠSTASYONU HAVZASINA DÜġTÜĞÜ HESAPLANAN YAĞIġLARIN, ÇAKIT HAVZASI‟NIN ORTALAMA YÜKSELTĠSĠ 2400 m KUġAĞINA DÜġTÜĞÜ KABUL EDĠLMELĠDĠR. DĠĞER BĠR DEYĠMLE; HOROZ DERE, KĠLLĠK DERE VE BOĞAZ DERE HAVZALARINA MART 1981‟DE DÜġEN YÜKSEK YAĞIġLARIN DA DERELERĠN DĠK HAVZALARINDAKĠ YÜKSELTĠ FARKLARINA GÖRE DE DEĞĠġĠK MĠKTARLARDA OLMASI GEREKĠR. 7. AKDENĠZ ÜZERĠNDEN GELEN ILIK VE NEMLĠ HAVA KÜTLELERĠ ĠLE ĠÇ ANADOLU ÜZERĠNDEN GELEN SOĞUK VE KURU HAVA KÜTLELERĠNĠN ÇAKIT HAVZASI‟NIN BATI KOLUNU OLUġTURAN HOROZ DERE, KĠLLĠK DERE VE BOĞAZ DERE HAVZALARINDA YEREL FAKAT ÇOK ġĠDDETLĠ YAĞIġLARA SEBEP OLDUĞU, KARSTĠK ARAZĠDEKĠ ÇATLAKLARIN BU YÜKSEK YAĞIġI SIZDIRAMADIĞI, YAĞIġ SULARININ YÜZEYSEL AKIġA VE SELE DÖNÜġTÜĞÜ, POZANTI BOĞAZININ DARLIĞININ DA SEL OLAYINDA ETKĠLĠ OLDUĞU SONUCUNA VARILMAKTADIR. M. DOĞAN KANTARCI yağıĢ arasındaki orana (% 8,81) göre mart 1980‟de havzaya düĢmesi gereken yağıĢ miktarı çok yüksek çıkmaktadır (1930,40 mm). Pozantı‟da ölçülen 1979 ve 1981 yağıĢlarına göre de hesaplanan oranlar ile Arapali Havzasına 1980 mart ayında düĢmesi gereken yağıĢ ile akıĢa geçmesi gereken miktar hesaplanmıĢtır (Tablo 9.2.). Arapali Havzasına 1980 yılında düĢmesi ve akıĢa geçmesi muhtemel olan yağıĢ ve akıĢ miktarları ile diğer yıllara ait değerler Ģekil 10.1. ile 10.2.‟de karĢılaĢtırılmıĢtır. Bütün bu hesaplamalara ve karĢılaĢtırmalara göre; 1980 yılı mart ayında Arapali Havzası‟na düĢmesi gereken yağıĢın, Karaisalı mart 1979 yağıĢ miktarının esas alınarak hesaplanmasının daha uygun olabileceği sonucuna ulaĢılmıĢtır. Çakıt (Arapali) Havzasına 1980 mart ayında düĢen sağanak yağıĢın 622,10 mm ve bunun akıĢa geçen miktarının da 126,60 m³/sn olabileceği hesaplanmıĢtır (Tablo 9.3. ve Ģekil 10.1.-10.2.). Çakıt (Arapali) Havzası‟nda Pozantı Meteoroloji istasyonunda ocak 1981‟de 600 mm/m² yağıĢ ölçülmüĢtür (Tablo 10.3). Bu sebeple 1980 mart ayında düĢtüğü ve sele sebep olduğu hesaplanan 622,1 mm yağıĢ olağan kabul edilmiĢtir. Bu iki yağıĢ arasında fark birinin kar, ötekinin yağmur olarak düĢmesidir. Arapali‟de mart 1981‟de yüksek akıĢın (117,10 m³/sn) sebebi ocak ve Ģubat 1981‟deki yüksek yağıĢlarla biriken kar kütlelerinin mart 1981‟de yüksek sıcaklık etkisi ile eriyip, akıĢa geçmeleridir (Tablo 9.3. ile Ģekil 8‟i iliĢkilendiriniz). 7.3. ÇAKIT HAVZASI, KARAĠSALI VE POZANTI YAĞIġ KARġILAġTIRMASI Karaisalı ile Pozantı arasında yıllık toplam yağıĢ miktarları genel bir uyum göstermektedir. Karaisalı Akdeniz‟in etkisi altında olduğu ve dağlık kütlenin önünde bulunduğu için daha fazla yağıĢ almaktadır. Buna karĢılık Pozantı (ve UlukıĢla) Bolkar Kütlesinin arkasında kaldıkları için daha az yağıĢ almaktadırlar (ġekil 11). Ancak bu durumun bazı ayrıcalıkları da vardır. Örnek olarak; 1972 yılında Pozantı‟ya daha fazla yağıĢ düĢmüĢtür (Bkz. bölüm 8). Diğer bir örnek ise; 1984, 1987-88 yıllarında Pozantı‟ya çok az yağıĢ düĢmesidir. TABLO 8. ÇAKIT DERESİ ARAPALİ İST. ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARININ HESAPLANMASI ÇAKIT DERESİ ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU AKIŞ MİKTARLARI m³/sn (EİE İst. Nu.: 1817,Karaisalı'ya 6 km güneyde, Yükselti : 130 m, Yağış alanı : 1582.4 km² = 158 240 ha) YILLAR 1964 I II III 3,411 4,437 10,810 IV 11,720 V 15,660 VI 18,680 VII 1965 1966 30,450 32,410 32,020 32,520 26,790 20,840 11,390 5,475 3,714 1967 1968 12,100 14,350 9,412 22,410 31,490 15,640 61,840 20,160 41,480 23,730 23,820 24,430 19,540 10,030 9,180 6,608 6,367 4,629 1970 1971 13,230 8,550 13,310 30,730 25,940 20,720 10,300 6,300 1972 1973 5,366 3,097 6,628 4,064 14,420 5,268 37,530 8,893 34,960 17,010 26,440 13,070 15,800 5,941 8,901 2,701 1974 1975 2,251 10,830 2,658 17,040 11,600 29,280 13,860 60,920 13,610 49,870 7,479 28,560 2,846 12,770 YILLIK 6,464 VIII 3,098 IX 2,165 X 5,246 XI XII 4,654 4,293 ORTALAMA 7,553 4,366 5,120 15,350 18,204 5,121 7,210 11,950 12,690 15,720 6,990 20,668 14,073 3,820 4,350 10,330 6,290 12,822 5,634 2,140 3,185 4,905 4,842 5,173 7,343 3,777 14,254 6,337 1,902 7,171 3,047 4,421 1,903 3,530 1,971 2,413 2,371 7,802 5,458 19,551 1969 1976 5,358 5,867 7,921 25,680 33,900 26,320 14,130 6,924 3,468 3,881 3,847 4,104 11,783 1977 1978 13,680 17,010 31,890 24,820 32,620 28,500 41,560 47,120 31,780 26,830 21,980 19,110 10,430 10,050 4,602 4,786 5,232 4,001 8,555 4,539 10,340 9,966 18,600 4,611 19,272 16,279 1979 1980 13,810 17,630 13,910 16,580 15,680 15,590 8,128 3,159 2,391 6,972 5,987 6,954 10,566 1981 1982 18,660 9,157 27,620 7,077 117,100 9,823 94,770 24,180 34,760 19,480 30,110 16,800 17,650 8,978 7,341 4,980 4,281 4,329 4,102 4,257 4,287 5,245 4,863 9,754 30,462 10,380 1983 5,332 7,779 26,330 31,590 18,800 14,320 7,788 4,102 3,137 2,983 3,345 3,544 10,754 1984 1985 5,829 12,410 16,790 25,700 23,350 16,870 6,648 3,667 2,287 2,550 4,121 4,028 10,354 ÇAKIT DERESİ ARAPALİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZADAN GELEN SU MİKTARI mm/m² (1 m² alandan gelen su miktarı = AKIŞ m³/sn x ÇARPIM SAYISI 1,638) YILLAR 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 I II III IV V VI VII VIII YILLIK IX X XI XII 5,59 7,27 17,71 19,20 25,65 30,60 10,59 5,07 3,55 8,59 7,62 7,03 ORTALAMA 12,37 49,88 19,82 23,51 53,09 15,42 36,71 52,45 51,58 25,62 53,27 101,29 33,02 43,88 67,94 38,87 34,14 39,02 40,02 18,66 32,01 16,43 8,97 15,04 10,82 6,08 10,43 7,58 7,15 8,39 11,81 8,39 19,57 20,79 25,14 25,75 11,45 30,09 33,85 23,05 21,67 8,79 5,07 3,69 17,74 8,78 22,41 27,86 22,62 14,00 10,86 6,66 4,35 27,91 9,61 52,24 40,66 28,88 21,80 23,62 8,63 19,00 47,96 12,97 53,43 46,68 22,78 50,34 61,47 14,57 22,70 99,79 42,06 68,08 77,18 27,16 42,49 57,26 27,86 22,29 81,69 55,53 52,06 43,95 25,68 33,94 43,31 21,41 12,25 46,78 43,11 36,00 31,30 25,54 16,87 25,88 9,73 4,66 20,92 23,14 17,08 16,46 13,31 10,32 14,58 4,42 3,12 11,75 11,34 7,54 7,84 5,17 6,26 9,23 3,51 4,99 7,24 5,68 8,57 6,55 3,92 7,13 5,22 8,03 3,12 5,78 6,36 14,01 7,43 11,42 16,92 7,93 8,47 3,23 3,95 6,30 16,94 16,32 9,81 10,30 12,03 6,19 3,88 12,78 6,72 30,47 7,55 11,39 21,00 23,35 10,38 8,94 32,02 19,30 31,57 27,48 17,31 30,57 15,00 8,73 45,24 11,59 12,74 191,81 16,09 43,13 155,23 39,61 51,74 56,94 31,91 30,79 49,32 27,52 23,46 28,91 14,71 12,76 12,02 8,16 6,72 7,01 7,09 5,14 6,72 6,97 4,89 7,02 8,59 5,48 7,97 15,98 5,81 49,90 16,93 17,62 9,55 20,33 27,50 42,10 38,25 27,63 10,89 6,01 3,75 4,18 6,75 6,60 16,96 ÇAKIT DERESİ ARAPALİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m² (1 m² alana düşen yağış miktarı = AKIŞ m³/sn/ m² x ÇARPIM SAYISI 3) YILLAR 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 I II III IV V VI VII VIII YILLIK TOPLAM 16,8 21,8 53,1 57,6 77,0 91,8 31,8 15,2 IX 10,6 X 25,8 XI 22,9 XII 21,1 mm 445,4 149,6 59,5 70,5 159,3 46,3 110,1 157,3 154,7 76,9 159,8 303,9 99,1 131,6 203,8 116,6 102,4 117,1 120,0 56,0 96,0 49,3 26,9 45,1 32,5 18,3 31,3 22,7 21,5 25,2 35,4 25,2 58,7 62,4 75,4 77,2 34,3 1083,3 1218,8 829,9 65,0 26,4 15,2 11,1 53,2 26,3 67,2 83,6 67,9 26,2 91,7 45,0 42,0 32,6 20,0 13,1 83,7 28,8 156,7 122,0 86,6 38,2 135,7 34,8 65,4 70,9 25,9 57,0 143,9 38,9 160,3 140,0 68,4 129,4 575,4 48,3 151,0 184,4 43,7 68,1 299,4 126,2 204,2 231,5 81,5 155,2 465,7 118,8 127,5 171,8 83,6 66,9 245,1 166,6 156,2 131,8 77,1 92,4 170,8 95,7 101,8 129,9 64,2 36,8 140,3 129,3 108,0 93,9 76,6 70,4 148,0 82,6 50,6 77,6 29,2 14,0 62,8 69,4 51,3 49,4 39,9 38,3 86,7 44,1 31,0 43,7 13,3 9,3 35,2 34,0 22,6 23,5 15,5 20,2 36,1 24,5 18,8 27,7 10,5 15,0 21,7 17,0 25,7 19,7 11,7 15,4 21,0 21,3 21,4 15,7 24,1 9,4 17,3 19,1 42,0 22,3 34,3 14,7 20,2 20,9 50,8 23,8 25,4 9,7 11,9 18,9 50,8 49,0 29,4 16,4 21,1 25,8 30,9 36,1 18,6 11,7 38,3 20,2 91,4 22,7 34,2 17,4 23,9 47,9 756,1 840,5 373,7 321,9 1152,9 694,8 1136,5 989,4 623,1 634,2 1796,3 609,6 28,6 61,0 82,5 126,3 114,7 82,9 32,7 18,0 11,2 12,5 20,3 19,8 610,6 M. DOĞAN KANTARCI TABLO 9.1. ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞMESİ VE AKIŞA GEÇMESİ GEREKEN YAĞIŞ VE AKIŞ MİKTARLARININ KARAİSALI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇÜMLERİNE GÖRE HESABI ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ İLE KARAİSALI'DA ÖLÇÜLEN YAĞIŞ MİKTARLARININ BİRBİRİNE ORANLARI (1979 VE 1981) BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX ARAPALİ-1979 mm/m² 67,90 86,60 68,40 81,50 77,10 76,60 39,90 15,50 11,70 KARAİSALI-1979 mm/m² 145,00 55,10 24,20 64,60 109,00 23,70 0,40 2,10 22,10 ORAN % 0,47 1,57 2,83 1,26 0,71 3,23 99,75 7,38 0,53 ARAPALİ-1981 mm/m² 91,70 135,70 575,40 465,70 170,80 148,00 86,70 36,10 21,00 KARAİSALI-1981 mm/m² 580,40 159,40 65,30 16,10 100,00 43,80 1,40 0,10 3,50 ORAN % 0,16 0,85 8,81 28,93 1,71 3,38 61,93 361,00 6,00 ARAPALİ/KARAİSALI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE KARAİSALI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ GEREKEN YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX KARAİSALI-1980 mm/m² 242,70 111,90 220,10 128,80 196,40 1,10 0,00 0,10 0,00 1979 ORANLARI % 0,47 1,57 2,83 1,26 0,71 3,23 99,75 7,38 0,53 ARAPALİ HAVZASINA mm/m² 113,70 175,90 622,10 162,50 138,90 3,60 0,00 0,70 0,00 1980 YILI YAĞIŞ Bu yağış miktarları kabul edilebilir. ARAPALİ/KARAİSALI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE KARAİSALI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ GEREKEN YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX KARAİSALI-1980 mm/m² 242,70 111,90 220,10 128,80 196,40 1,10 0,00 0,10 0,00 1981 ORANLARI % 0,16 0,85 8,81 28,93 1,71 3,38 61,93 361,00 6,00 ARAPALİ HAVZASINA mm/m² 38,30 95,30 1939,40 3725,60 335,50 3,70 0,00 36,10 0,00 1980 YILI YAĞIŞ Bu yağış miktarları yüksek oranlardan kaynaklanıyor. YILLIK X XI XII 34,30 29,40 34,20 54,90 122,50 172,30 0,62 0,24 0,20 20,20 21,10 23,90 20,40 69,20 292,60 0,99 0,30 0,08 YAĞIŞ 623,10 795,90 0,78 1796,30 1352,10 1,33 X XI 32,50 132,60 0,62 0,24 20,30 31,80 YILLIK XII YAĞIŞ 97,20 1163,40 0,20 0,78 19,30 910,80 X XI 32,50 132,60 0,99 0,30 32,20 40,40 YILLIK XII YAĞIŞ 97,20 1163,40 0,08 1,33 7,90 1545,60 ARAPALİ/KARAİSALI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN AKIŞA GEÇMESİ VE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN (MUHTEMEL) YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI ARAPALİ Hvz. BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1980 YILI YAĞIŞ mm/m² 113,70 175,90 622,10 162,50 138,90 3,60 0,00 0,70 0,00 20,30 31,80 19,30 AKIŞA GEÇME ORANI 1/3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 AKIŞA GEÇEN mm/m² 37,90 58,63 207,37 54,17 46,30 1,20 0,00 0,23 0,00 6,77 10,60 6,43 m³/sn DÖNÜŞTÜRME SAYISI 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 AKIŞ HAVZADAN m³/sn 23,14 35,80 126,60 33,07 28,27 0,73 0,00 0,14 0,00 4,13 6,47 3,93 ARAPALİ/KARAİSALI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN AKIŞA GEÇMESİ VE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN (MUHTEMEL) YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI ARAPALİ Hvz. BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1980 YILI YAĞIŞ mm/m² 38,30 95,30 1939,40 3725,60 335,50 3,70 0,00 36,10 0,00 32,20 40,40 7,90 AKIŞA GEÇME ORANI 1/3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 AKIŞA GEÇEN mm/m² 12,77 31,77 646,47 1241,87 111,83 1,23 0,00 12,03 0,00 10,73 13,47 2,63 m³/sn DÖNÜŞTÜRME SAYISI 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 AKIŞ HAVZADAN m³/sn 7,79 19,39 394,67 758,16 68,27 0,75 0,00 7,35 0,00 6,55 8,22 1,61 Bu akış miktarları düşük yağışlara bağlı yüksek oranlardan kaynaklanıyor. ARAPALİ/KARAİSALI 1979 VE 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE, ARAPALİ HAVZASI HESAPLANAN 1980 YILI YAĞIŞLARINDAN ARAPALİ AKIŞ İSTASYONUNDA 1980 YILINDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN AKIŞ MİKTARLARI ARAPALİ BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI ÖLÇÜLEN AKIŞ-1979 m³/sn 13,81 17,63 13,91 16,58 15,68 15,59 8,13 3,16 2,39 6,97 5,99 HESAPLANAN AKIŞ-1980 m³/sn 23,10 35,80 126,60 33,10 28,30 0,70 0,00 0,20 0,00 4,10 6,50 HESAPLANAN AKIŞ-1980 m³/sn 7,80 19,40 394,70 758,20 68,30 0,80 0,00 7,30 0,00 6,50 8,20 ÖLÇÜLEN AKIŞ-1981 m³/sn 18,66 27,62 117,10 94,77 34,76 30,11 17,65 7,34 4,28 4,10 4,29 YILLIK AKIŞ 910,80 3 303,60 1,638 185,35 YILLIK AKIŞ 1545,60 3 515,20 1,638 314,53 YILLIK XII AKIŞ 6,95 10,57 3,90 21,90 1,60 106,10 4,86 30,46 AÇIKLAMA: KARAİSALI’DA 1891 YILI III. VE IV. AYLARDA YAĞIŞ MİKTARLARI DÜŞÜKTÜR. BUNA KARŞILIK ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONUNDAN AKAN SU VE BU MİKTARLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ FAZLADIR. BU FARK ORANLARA DA YANSIMIŞ VE 1981 YILINDAKİ YAĞIŞLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ İLE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI ÇOK YÜKSEK HESAPLANMIŞTIR. BU SEBEPLE 1979 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN YAĞIŞ VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI DAHA KABUL EDİLEBİLİR DEĞERLERDİR. M. DOĞAN KANTARCI TABLO 9.2. ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞMESİ VE AKIŞA GEÇMESİ GEREKEN YAĞIŞ VE AKIŞ MİKTARLARININ POZANTI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇÜMLERİNE GÖRE HESABI ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ İLE POZANTI'DA ÖLÇÜLEN YAĞIŞ MİKTARLARININ ORANLARI (1979 VE 1981) BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ARAPALİ-1979 mm/m² 67,9 86,6 68,4 81,5 77,1 76,6 39,9 15,5 11,7 34,3 29,4 34,2 POZANTI-1979 mm/m² 85,8 23,3 51,6 59,1 16,6 36,9 29,6 0,1 1,1 24,7 147,1 96,7 ORAN % 0,8 3,7 1,3 1,4 4,6 2,1 1,3 155,0 10,6 1,4 0,2 0,4 ARAPALİ-1981 mm/m² 91,7 135,7 575,4 465,7 170,8 148,0 86,7 36,1 21,0 20,2 21,1 23,9 POZANTI-1981 mm/m² 600,5 217,9 43,1 2,0 86,2 24,3 24,8 1,5 6,7 38,4 48,5 204,8 ORAN % 0,2 0,6 13,4 232,9 2,0 6,1 3,5 24,1 3,1 0,5 0,4 0,1 ARAPALİ/POZANTI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE POZANTI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ MUHTEMEL YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII POZANTI-1980 mm/m² 128,6 101,0 244,4 64,0 91,1 3,2 0,0 1,8 3,4 23,6 78,2 54,6 1979 ORANLARI % 0,8 3,7 1,3 1,4 4,6 2,1 1,3 155,0 10,6 1,4 0,2 0,4 ARAPALİ HAVZASINA mm/m² 101,8 375,4 324,0 88,3 423,1 6,6 0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3 1980 YILI YAĞIŞ Bu yağış miktarları kabul edilebilir. ARAPALİ/POZANTI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE POZANTI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ MUHTEMEL YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII POZANTI-1980 mm/m² 128,6 101,0 244,4 64,0 91,1 3,2 0,0 1,8 3,4 23,6 78,2 54,6 1981 ORANLARI % 0,2 0,6 13,4 232,9 2,0 6,1 3,5 24,1 3,1 0,5 0,4 0,1 ARAPALİ HAVZASINA mm/m² 19,6 62,9 3262,8 14902,4 180,5 19,5 0,0 43,3 10,7 12,4 34,0 6,4 1980 YILI YAĞIŞ Bu yağış miktarları yüksek orandan kaynaklanıyor. YILLIK YAĞIŞ 623,1 572,5 1,1 1796,3 1298,7 1,4 YILLIK YAĞIŞ 793,9 1,1 864,1 YILLIK YAĞIŞ 793,9 1,4 1098,1 ARAPALİ/POZANTI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN AKIŞA GEÇMESİ VE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN (MUHTEMEL) YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI YILLIK ARAPALİ Hvz. BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII AKIŞ 1980 YILI YAĞIŞ mm/m² 101,8 375,4 324,0 88,3 423,1 6,6 0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3 864,1 AKIŞA GEÇME ORANI 1/3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 AKIŞA GEÇEN mm/m² 33,92 125,13 107,99 29,42 141,04 2,21 0,00 93,00 12,05 10,92 5,21 6,44 288,02 m³/sn DÖNÜŞTÜRME SAYISI 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 AKIŞ HAVZADAN m³/sn 20,71 76,39 65,93 17,96 86,11 1,35 0,00 56,78 7,36 6,67 3,18 3,93 175,84 ARAPALİ/POZANTI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN AKIŞA GEÇMESİ VE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN (MUHTEMEL) YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI YILLIK BİRİM 1980 YILI YAĞIŞ mm/m² AKIŞA GEÇME ORANI 1/3 AKIŞA GEÇEN mm/m² m³/sn DÖNÜŞTÜRME SAYISI AKIŞ HAVZADAN m³/sn I 19,6 1,638 11,99 3 4,00 II III IV V VI VII 62,9 3262,8 14902,4 180,5 19,5 0,0 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 38,40 1991,96 9097,92 110,20 11,90 0,00 3 3 3 3 3 3 12,80 663,99 3032,64 36,73 3,97 0,00 VIII IX X XI XII 43,3 10,7 12,4 34,0 6,4 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 26,45 6,51 7,58 20,77 3,89 3 3 3 3 3 8,82 2,17 2,53 6,92 1,30 AKIŞ 1098,1 1,638 670,38 3 223,46 Bu akış miktarları düşük yağışlara bağlı olan yüksek oranlardan kaynaklanıyor. ARAPALİ/POZANTI 1979 VE 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN 1980 YILI AKIŞLARI YILLIK ARAPALİ BİRİM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII AKIŞ ÖLÇÜLEN AKIŞ-1979 m³/sn 13,81 17,63 13,91 16,58 15,68 15,59 8,13 3,16 2,39 6,97 5,99 6,95 10,57 HESAPLANAN AKIŞ-1980 m³/sn 20,71 76,39 65,93 17,96 86,11 1,35 0,00 56,78 7,36 6,67 3,18 3,93 175,84 HESAPLANAN AKIŞ-1980 m³/sn 4,00 12,80 663,99 3032,64 36,73 3,97 0,00 8,82 2,17 2,53 6,92 1,30 223,46 ÖLÇÜLEN AKIŞ-1981 m³/sn 18,66 27,62 117,10 94,77 34,76 30,11 17,65 7,34 4,28 4,10 4,29 4,86 30,46 AÇIKLAMA: POZANTI’DA 1891 YILI III. VE IV. AYLARDA YAĞIŞ MİKTARLARI DÜŞÜKTÜR. BUNA KARŞILIK ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONUNDAN AKAN SU VE BU MİKTARLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ FAZLADIR. BU FARK ORANLARA DA YANSIMIŞ VE 1981 YILINDAKİ YAĞIŞLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ İLE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI ÇOK YÜKSEK HESAPLANMIŞTIR. BU SEBEPLE 1979 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN YAĞIŞ VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI DAHA KABUL EDİLEBİLİR DEĞERLERDİR. M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI TABLO 9.3.1. ARAPALİ İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARLARI (POZANTI VE KARAİSALI’YA GÖRE HESAPLANMIŞTIR). POZANTI'YA GÖRE 1980 YILINDA ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ (mm/m²) BİRİM I II III YILLIK IV V VI VII VIII IX X XI XII YAĞIŞ POZANTI-1979 mm/m² 85,8 23,3 51,6 59,1 16,6 36,9 29,6 0,1 1,1 24,7 147,1 96,7 572,5 mm/m² POZANTI-1981 128,6 101,0 244,4 64,0 91,1 3,2 0,0 1,8 3,4 23,6 78,2 54,6 793,9 1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 101,8 375,4 324,0 88,3 423,1 6,6 0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3 864,1 1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 19,6 62,9 3262,8 14902,4 180,5 19,5 0,0 43,3 10,7 12,4 34,0 6,4 1098,1 mm/m² 600,5 217,9 POZANTI-1981 43,1 2,0 86,2 24,3 24,8 1,5 6,7 38,4 48,5 204,8 1298,7 KARAİSALI'YA GÖRE ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ (mm/m²) YILLIK BİRİM I II KARAİSALI-1979 mm/m² 145,0 55,1 mm/m² KARAİSALI-1981 242,7 111,9 1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 113,7 175,9 1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 KARAİSALI-1981 mm/m² 38,3 III IV V 24,2 220,1 622,1 64,6 109,0 23,7 128,8 196,4 1,1 162,5 138,9 3,6 95,3 1939,4 3725,6 335,5 580,4 159,4 65,3 VI VII 0,4 0,0 0,0 VIII IX X XI XII YAĞIŞ 2,1 22,1 54,9 122,5 172,3 795,9 0,1 0,0 32,5 132,6 97,2 1163,4 0,7 0,0 20,3 31,8 19,3 910,8 3,7 0,0 36,1 0,0 32,2 16,1 100,0 43,8 1,4 0,1 3,5 20,4 40,4 7,9 1545,6 69,2 292,6 1352,1 TABLO 9.3.2. ARAPALİ İSTASYONU HAVZASINDAN1980 YILINDA AKAN SU MİKTARLARI (TABLO 9.3.1.’DEKİ YAĞIŞLARA GÖRE HESAPLANMIŞTIR). POZANTI YAĞIŞ DEĞERLERİNE GÖRE ARAPALİ İSTASYONUNDAN 1980 YILINDA AKAN SU MİKTARI (m³/sn) ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ-1979 m³/sn 1979'A GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn HESAPLANAN 1980 YILI AKIŞLARI 1981'E GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn HESAPLANAN 1980 YILI AKIŞLARI m³/sn ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ-1981 I II 13,81 17,63 III IV V VI VII 13,91 16,58 15,68 15,59 8,13 VIII IX X 3,16 2,39 6,97 XI 5,99 6,95 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ-1979 m³/sn 1979'A GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn HESAPLANAN 1980 YILI AKIŞLARI 1981'E GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn HESAPLANAN 1980 YILI AKIŞLARI m³/sn ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ-1981 AKIŞ 10,57 20,71 76,39 65,93 17,96 86,11 1,35 0,00 56,78 7,36 6,67 3,18 3,93 175,84 4,00 12,80 663,99 3032,64 36,73 3,97 0,00 8,82 2,17 2,53 6,92 1,30 223,46 18,66 27,62 117,10 94,77 34,76 30,11 17,65 7,34 4,28 4,10 4,29 4,86 KARAİSALI YAĞIŞ DEĞERLERİNE GÖRE ARAPALİ İSTASYONUNDAN 1980 YILINDA AKAN SU MİKTARI (m³/sn) BİRİM XII I II 13,81 17,63 III IV V VI VII 13,91 16,58 15,68 15,59 8,13 VIII IX X 3,16 2,39 6,97 XI 30,46 YILLIK XII AKIŞ 5,99 6,95 10,57 23,10 35,80 126,60 33,10 28,30 0,70 0,00 0,20 0,00 4,10 6,50 3,90 21,90 7,80 19,40 394,70 758,20 68,30 0,80 0,00 7,30 0,00 6,50 8,20 1,60 106,10 18,66 27,62 117,10 94,77 34,76 30,11 17,65 7,34 4,28 4,10 4,29 4,86 30,46 AÇIKLAMA: KARAİSALI VE POZANTI 1981 YAĞIŞLARI AZDIR. ORANLAR YÜKSEK OLDUĞUNDAN ARAPALİ HAVZASI İÇİN YAPILAN YAĞIŞ VE AKIŞ HESAPLARI DA YÜKSEKTİR (SARI BOYALI). Çakıt (Arapali) Havzası‟na düĢen hesaplanmıĢ yağıĢ miktarları (Tablo 8 ve 10.1.) ile Karaisalı ve Pozantı meteoroloji istasyonlarında ölçülen yıllık yağıĢ miktarlarının (Tablo 10.2. ve 10.3.ile Ģekil 5, 6) karĢılaĢtırması Ģekil 11‟de yapılmıĢtır. ġekil 11 incelendiğinde 1979,1980 ve 1981 yıllarında Çakıt Havzası‟na düĢen yağıĢ miktarlarının Karaisalı ve Pozantı‟da ölçülen yağıĢ miktarları ile uyumlu olduğu görülmektedir. Diğer bir deyimle; 1980 yılında Çakıt (Arapali) Havzası‟na düĢebilecek yağıĢların hesabında Karaisalı 1979 yağıĢ değerlerinin kullanılması uygun olmuĢtur (Tablo 9.3. iliĢkilendiriniz). Buna karĢılık Çakıt Havzasına düĢtüğü hesaplanan yağıĢ miktarları ile Karaisalı ve Pozantı‟da ölçülen yağıĢ miktarlarının uyumsuz olduğu yıllar da vardır (1975 ve 1977 gibi). M. DOĞAN KANTARCI BİRİM YILLIK ŞEKİL 10.1. ARAPALİ İSTASYONU HAVZASINDA 1980 YILI AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI (HESAPLANMIŞTIR) ŞEKİL 10.2. ARAPALİ (EİE) İSTASYONUNDA 1980 YILINDA AYLIK ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI (HESAPLANMIŞTIR) VI VII VIII IX X XI 94,77 I AYLAR 130,00 120,00 110,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 KARAİSALI YAĞIŞ 1980 ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1979 1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980 1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1979 1979'A GÖRE ARAPALİ İST. HESAPLANAN AKIŞ 1980 1981'E GÖRE ARAPALİ İST.HESAPLANAN AKIŞ 1980 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1981 AYLAR II III IV V VI VII VIII IX X ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1981 1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980 1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980 ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1979 KARAİSALI YAĞIŞ 1980 XI XII AÇIKLAMA: 1981 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN III. VE IV. AY YAĞIŞLARI GRAFİK ÖLÇEĞİNE İNDİRGENMİŞTİR. II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I M.DOĞAN KANTARCI I AKIŞ m³/sn ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1981 KARAİSALI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇMELERİNE GÖRE 1980 YILINDA DSİ ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNDA AYLIK ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn) 117,10 622,1 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1981 1981'E GÖRE ARAPALİ İST.HESAPLANAN AKIŞ 1980 1979'A GÖRE ARAPALİ İST. HESAPLANAN AKIŞ 1980 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1979 XII KARAİSALI METEOROLOJİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞEN AYLIK YAĞIŞ MİKTARLARI 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 56,78 AKIŞ m³/sn ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1981 1981'E GÖRE ARAPALİ 1980 1979'A GÖRE ARAPALİ 1980 ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1979 POZANTI YAĞIŞ 1980 34,76 30,11 V 94,77 IV 126,60 III ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1981 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII II AYLAR ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1981 1981'E GÖRE ARAPALİ İST.HESAPLANAN AKIŞ 1980 34,76 30,11 279,0 1981'E GÖRE ARAPALİ 1980 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1979 1979'A GÖRE ARAPALİ İST. HESAPLANAN AKIŞ 1980 86,11 1979'A GÖRE ARAPALİ 1980 76,39 65,93 423,1 ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1979 35,80 YAĞIŞ mm/m² 324,0 375,4 POZANTI YAĞIŞ 1980 I YAĞIŞ mm/m² 120,00 110,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 23,10 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 POZANTI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇMELERİNE GÖRE DSİ ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONUNDA AYLIK ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn) 117,10 POZANTI METEORLOJİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNUN HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞEN AYLIK YAĞIŞ MİKTARLARI AYLAR ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1981 1981'E GÖRE ARAPALİ İST.HESAPLANAN AKIŞ 1980 1979'A GÖRE ARAPALİ İST. HESAPLANAN AKIŞ 1980 ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1979 M.ÖLÇEĞİNE DOĞAN İNDİRGENMİŞTİR. KANTARCI AÇIKLAMA: 1981 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN III. VE IV. AY AKIŞ MİKTARLARI GRAFİK TABLO 10.1. ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN GELEN ORTALAMA AKIŞ ÖLÇÜMLERİNE GÖRE HESAPLANMIŞ OLAN YAĞIŞ MİKTARLARI (ORTALAMA 1200 m YÜKSELTİYE GÖRE DEĞERLENDİRİLMELİDİR.) ÇAKIT KÖPRÜSÜ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m² (İst. Nu.: 1809,Adana-Karaisalı yolu 16 km, Yükselti : 80 m, Yağış alanı : 27 962.6 km² = 2 796 260 ha) YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1953 185,0 171,1 138,3 368,7 189,2 133,7 74,8 45,8 35,7 21,7 29,8 126,9 1954 36,5 44,4 83,5 113,5 111,5 84,2 40,8 26,7 23,3 30,3 30,6 29,2 1955 77,1 63,4 78,9 75,1 79,6 54,7 20,5 14,0 12,5 22,4 40,1 86,0 SALBAŞ KÖYÜ KÖPRÜSÜ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m² (İst. Nu.:1828, Adana-Karaisalı yolu 20. km, Yükselti: 80 m, Yağış alanı: 1 896.9 km² = 189 690 ha) YILLIK TOPLAM mm 1520,7 654,4 624,2 YILLIK TOPLAM YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm 1992 63,1 37,9 82,0 139,0 134,5 109,9 49,2 20,0 12,3 66,0 14,3 104,5 832,6 1993 33,2 40,4 93,5 107,0 123,0 101,7 46,7 18,0 9,8 13,8 52,9 54,9 694,8 1994 33,3 38,5 52,5 52,9 59,4 39,4 14,6 6,9 5,4 9,8 12,1 14,8 339,6 1995 27,9 38,2 41,0 103,7 131,6 83,6 34,8 15,2 9,9 9,0 24,1 29,4 548,5 ARAPALİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m² YILLIK (İst. Nu.: 1817,Karaisalı'ya 6 km güneyde, Yükselti : 150 m, Yağış alanı : 1582.4 km² = 158 240 ha) TOPLAM YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm 1964 16,8 21,8 53,1 57,6 77,0 91,8 31,8 15,2 10,6 25,8 22,9 21,1 445,4 1965 1966 149,6 159,3 157,3 159,8 131,6 102,4 56,0 26,9 18,3 21,5 25,2 75,4 1073,5 1967 59,5 46,3 154,7 303,9 203,8 117,1 96,0 45,1 31,3 25,2 58,7 77,2 1218,8 1968 70,5 110,1 76,9 99,1 116,6 120,0 49,3 32,5 22,7 35,4 62,4 34,3 829,9 1969 1970 1971 65,0 42,0 65,4 151,0 127,5 101,8 50,6 31,0 18,8 21,4 50,8 30,9 756,1 1972 26,4 32,6 70,9 184,4 171,8 129,9 77,6 43,7 27,7 15,7 23,8 36,1 840,5 1973 15,2 20,0 25,9 43,7 83,6 64,2 29,2 13,3 10,5 24,1 25,4 18,6 373,7 1974 11,1 13,1 57,0 68,1 66,9 36,8 14,0 9,3 15,0 9,4 9,7 11,7 321,9 1975 53,2 83,7 143,9 299,4 245,1 140,3 62,8 35,2 21,7 17,3 11,9 38,3 1152,9 1976 26,3 28,8 38,9 126,2 166,6 129,3 69,4 34,0 17,0 19,1 18,9 20,2 694,8 1977 67,2 156,7 160,3 204,2 156,2 108,0 51,3 22,6 25,7 42,0 50,8 91,4 1136,4 1978 83,6 122,0 140,0 231,5 131,8 93,9 49,4 23,5 19,7 22,3 49,0 22,7 959,9 1979 67,9 86,6 68,4 81,5 77,1 76,6 39,9 15,5 11,7 34,3 29,4 34,2 623,1 K-1980 113,7 175,9 622,1 162,5 138,9 3,6 0,0 0,7 0,0 20,3 31,8 19,3 910,8 P-1980 101,8 375,4 324,0 88,3 423,1 6,6 0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3 864,1 1981 91,7 135,7 575,4 465,7 170,8 148,0 86,7 36,1 21,0 20,2 21,1 23,9 1796,3 1982 45,0 34,8 48,3 118,8 95,7 82,6 44,1 24,5 21,3 20,9 25,8 47,9 612,1 1983 26,2 38,2 129,4 155,2 92,4 70,4 38,3 20,2 15,4 14,7 16,4 17,4 634,1 1984 1985 28,6 61,0 82,5 126,3 114,7 82,9 32,7 18,0 11,2 12,5 20,3 19,8 610,6 (K-1980:KARAİSALI 1979 YAĞIŞLARINA GÖRE ARAPALİ HAVZASI İÇİN HESAPLANMIŞ ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI) (P-1980:POZANTI 1979 YAĞIŞLARINA GÖRE ARAPALİ HAVZASI İÇİN HESAPLANMIŞ ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI) AÇIKLAMA: AKIŞ DEĞERLERİNDEN YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASINDA, AYLIK AKIŞ DEĞERİNDEN HESAPLANAN YAĞIŞIN YARISININ VEYA BELİRLİ BİR BÖLÜMÜNÜN BİR ÖNCEKİ AY YAĞIŞINA EKLENMESİ YÖNTEMİ UYGULANMAMIŞTIR. ÇÜNKÜ MART 1980 YÜKSEK YAĞIŞI AYI İÇİNDE SELE DÖNÜŞMÜŞTÜR. NİSAN 1981 YÜKSEK YAĞIŞI İSE GERÇEKTE I. VE II. AYDA DÜŞEN YÜKSEK KAR YAĞIŞLARINA BAĞLI OLARAK III. AYDA AKIŞ DEĞERİNDEN HESAPLANDIĞI İÇİN YÜKSEK ÇIKMIŞTIR. M. DOĞAN KANTARCI TABLO 10.2. KARAİSALI’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARI KARAİSALI İst.nu.: 17936 Yükselti: 230 m YILLAR I II III 1950-70 164,1 107 102,1 (1950-54/57-70) 1970 103,8 141,8 80,7 1971 28,3 108,9 50,8 1972 26,8 124,6 31,6 1973 37,4 100,2 52,6 1974 52,6 61,9 129,8 1975 126,9 133,5 65,7 1976 154,2 71,6 63,0 1977 134,7 45,2 80,6 1978 258,4 157,6 153,1 1979 145,0 55,1 24,2 1980 242,7 111,9 220,1 1981 580,4 159,4 65,3 1982 36,9 25,2 90,2 1983 216,4 173,3 83,8 1984 312,8 78,4 154,4 1985 157,6 128,1 89,9 1986 132,9 73,8 10,0 1987 169,7 66,1 327,9 1988 36,3 230,1 166,2 1989 91,2 0,3 22,2 1990 50,3 164,1 110,2 1991 35,8 138,2 18,5 1992 2,3 44,4 32,8 1993 42,8 78,7 101,4 1994 243,5 98,0 105,6 1995 84,0 72,0 100,1 1996 248,6 88,4 169,8 1997 56,4 70,7 53,4 1998 71,9 5,9 118,2 1999 76,8 99,0 99,6 2000 307,7 160,3 33,8 2001 18,0 136,0 52,2 2002 173,2 97,7 54,7 2003 63,4 171,6 101,3 2004 353,7 102,3 10,6 2005 44,6 91,5 39,0 2006 55,5 97,5 103,9 ORTALAMA YAĞIŞ Enlem : 37° 16' K YILLIK AYLAR Boylam : 35° 02' D TOPLAM IV V VI VII VIII IX X XI XII mm 58,1 88,4 44,1 15 11,9 27,3 36,6 73,8 201,6 929,8 8,2 142,1 97,1 67,7 61,3 248,5 111,8 147,7 113,6 64,6 128,8 16,1 80,8 65,6 148,9 66,1 12,9 52,1 107,4 76,3 100,0 216,3 26,1 82,3 29,0 91,0 101,3 98,5 83,4 114,5 161,3 39,1 142,2 59,1 73,2 65,6 25,2 74,1 32,0 56,8 26,6 31,2 102,4 137,3 142,5 7,4 109,0 196,4 100,0 24,6 48,7 3,7 96,2 73,1 70,0 189,5 30,5 11,5 41,4 94,9 128,5 101,2 57,5 52,6 45,1 107,5 32,2 180,0 167,8 44,3 43,4 126,3 62,9 31,3 23,0 8,1 132,9 112,8 10,6 78,5 72,3 45,9 66,6 23,7 1,1 43,8 34,3 43,1 73,5 18,3 101,4 8,9 72,8 80,6 16,2 5,8 130,6 58,4 32,8 50,2 16,6 124,8 26,1 58,4 14,8 0,2 12,4 77,8 16,5 27,8 8,7 38,9 9,4 5,2 87,5 0,4 15,4 4,8 5,1 83,5 67,6 39,5 45,0 46,4 0,0 7,1 17,9 0,0 22,3 33,8 41,1 13,5 2,2 0,8 0,9 7,1 29,9 61,8 106,5 16,3 0,0 19,3 22,6 2,5 0,1 0,1 167,5 0,4 2,1 22,1 54,9 0,0 0,1 0,0 32,5 1,4 0,0 3,5 20,4 69,2 43,5 0,9 59,5 0,2 0,1 25,3 17,6 24,1 36,9 3,4 14,1 0,0 0,0 1,2 122,2 0,7 0,2 11,7 17,5 33,0 17,4 8,5 23,1 1,7 0,2 19,1 127,0 0,1 0,1 29,4 66,7 1,3 16,0 12,2 17,5 5,1 1,3 34,7 58,7 40,2 0,0 19,7 22,0 5,0 42,1 10,2 2,0 8,4 15,6 1,0 45,5 78,7 24,0 8,6 26,6 0,0 15,1 23,3 79,7 12,6 38,7 18,9 171,3 32,2 0,0 21,8 19,1 1,5 24,3 59,5 54,7 0,0 43,6 82,8 43,4 0,0 2,6 10,0 38,0 21,1 103,0 34,9 2,0 3,6 0,0 91,1 9,8 1,0 0,0 35,2 31,3 1,3 9,8 68,5 37,3 37,6 0,2 77,2 140,1 220,3 73,7 23,2 47,8 63,3 90,4 211,3 1,4 14,1 122,5 132,6 69,2 8,7 142,8 79,7 111,6 72,1 92,3 100,5 182,5 28,4 59,0 186,2 7,9 209,9 286,9 70,6 85,6 72,3 1,2 105,9 121,9 48,5 49,6 83,5 107,8 101,2 30,3 79,3 54,8 83,9 341,9 95,2 139,2 155,8 132,6 172,3 97,2 292,6 67,3 187,8 92,7 52,2 140,1 369,8 134,6 72,0 62,8 404,7 192,6 65,4 140,4 74,2 155,2 179,1 246,2 103,3 47,7 676,6 58,4 154,8 30,4 83,8 160,7 823,2 548,9 783,4 600,4 849,8 958,5 1166,0 812,0 1073,6 795,9 1163,4 1352,1 541,1 1004,7 1022,6 843,4 646,4 1238,8 1185,4 651,9 590,5 1019,5 791,8 624,7 1030,9 953,8 1021,2 955,1 804,6 725,0 1181,3 1262,4 792,4 825,5 864,0 639,9 839,1 AÇIKLAMA: 1980 YILI III. AY YAĞIŞ MİKTARI YÜKSEK, 1981 YILI III. AY YAĞIŞ MİKTARI DÜŞÜKTÜR. DOĞAN KANTARCI KANTARCI KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, değerlendirilmiştir.M. DOĞANM. TABLO 10.3. POZANTI’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARI POZANTI İst. Nu.: 17 934 Yükselti : 750 m YILLAR I II III 1930-70 95,7 81,7 79,5 (1930 aralıklı 1958/ 1960-1970) 1970 87,6 62,7 85,3 1971 73,1 104,0 65,1 1972 18,8 57,3 84,6 1973 41,6 51,6 35,8 1974 42,2 58,0 123,5 1975 104,2 103,8 58,2 1976 85,8 46,6 50,7 1977 113,5 68,3 38,8 1978 245,0 90,7 142,4 1979 85,8 23,3 51,6 1980 128,6 101,0 244,4 1981 600,5 217,9 43,1 1982 13,6 32,4 80,7 1983 162,6 84,8 145,6 1984 185,1 43,4 76,0 1985 89,2 88,3 95,3 1986 91,7 86,3 8,3 1987 18,1 93,2 147,3 1988 79,2 0,0 43,5 1989 23,4 140,4 136,2 1990 39,6 93,8 33,5 IV 48,7 Enlem 37º 25' K AYLAR Boylam 34º 53' D YILLIK TOPLAM V VI VII VIII IX X XI XII 73,6 33,2 6,0 5,0 14,2 47,4 82,3 135,7 703,0 9,1 43,8 15,6 9,2 0,0 27,5 132,6 164,0 15,3 652,7 112,6 29,7 40,9 13,6 16,0 27,6 10,9 100,6 97,0 691,1 158,4 38,1 71,0 33,8 5,9 9,0 34,9 10,1 60,0 581,9 63,9 72,6 26,8 1,3 0,0 16,5 14,7 21,9 33,6 380,3 29,9 26,8 24,2 0,1 38,5 31,6 92,4 21,8 265,6 754,6 230,3 160,7 39,8 2,6 13,7 0,9 14,0 41,0 88,0 857,2 98,3 91,7 27,2 22,2 5,4 27,5 96,2 159,0 100,5 811,1 127,7 42,3 21,7 9,9 0,0 20,7 11,0 74,1 106,7 634,7 65,9 17,4 25,7 0,0 0,0 30,1 139,6 74,1 123,1 954,0 59,1 16,6 36,9 29,6 0,0 1,1 24,7 147,1 96,7 572,5 64,0 91,1 3,2 0,0 1,8 3,4 23,6 78,2 54,6 793,9 2,0 86,2 24,3 24,8 1,5 6,7 38,4 48,5 204,8 1298,7 93,2 57,8 10,3 8,5 3,1 9,2 33,4 5,5 49,7 397,4 49,5 35,1 61,2 0,3 1,7 16,3 21,4 97,7 177,2 853,4 84,1 15,0 6,6 11,7 3,5 3,5 0,5 124,2 55,0 608,6 85,5 76,6 14,1 0,0 1,3 3,2 143,8 132,6 97,2 827,1 24,0 76,4 40,9 0,0 0,0 24,0 25,9 55,8 82,2 515,5 90,6 47,4 32,5 8,9 4,2 20,9 111,1 93,4 109,6 777,2 80,7 53,6 15,3 3,2 0,0 37,4 78,2 142,0 23,6 556,7 26,8 26,3 24,7 4,1 7,7 54,9 23,2 12,9 68,6 549,2 95,1 33,4 14,4 3,2 0,0 3,5 165,1 66,3 304,5 852,4 KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, değerlendirilmiştir. AÇIKLAMA: 1.POZANTI’DA MART 1980’DE DÜŞEN 244,4 mm/m² YAĞIŞ SELE DÖNÜŞMÜŞTÜR. POZANTI’DA BENZER YÜKSEK YAĞIŞLAR DİĞER YILLARDA DA DÜŞMÜŞTÜR. ANCAK MART 1980 YAĞIŞININ KISA SÜREDE DÜŞTÜĞÜ VE TOPRAK İLE KİREÇTAŞI ÇATLAKLARINDAKİ KİLLİ MATERYALLER KAR SUYU İLE DOYGUN OLDUĞU İÇİN YAĞIŞIN EMİLEMEDİĞİ VE YAĞIŞ SUYUNUN YÜZEYSEL AKIŞA GEÇEREK SELE DÖNÜŞTÜĞÜ ANLAŞILMAKTADIR. 2.1981 YILI III. AY YAĞIŞ MİKTARI DÜŞÜKTÜR (43,1 mm). 3.EİE ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNDA İSE 1981 AKIŞ MİKTARLARI III. AYDA 574,4 m³/sn, IV. AYDA 465,7 m³/sn ÖLÇÜLMÜŞTÜR. OCAK VE ŞUBAT 1981’DE DAĞLARA YAĞAN YÜKSEK MİKTARDA KAR İLKBAHARDA ERİMİŞ VE YÜKSEK AKIŞA SEBEP OLMUŞTUR (TABLO 9.1. İLE İLİŞKİLENDİRİNİZ). M. DOĞAN KANTARCI 8. SEYHAN TAġKINLARI ĠLE YAĞIġ MĠKTARLARI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠLER Seyhan Barajı yapılmadan önce ve sonra olan önemli taĢkın olayları tablo 2‟de verilmiĢtir. Bu taĢkınların Seyhan Barajı gölünün dolmasındaki etkileri de tablo 3‟te ve Ģekil 1‟de verilmiĢtir. Tablo 11 ile Ģekil 11‟de ise Çakıt Havzası, Karaisalı ve Pozantı‟da düĢen yağıĢlar ile taĢkınların karĢılaĢtırması yapılmıĢtır. Tablo 11‟de Karaisalı‟da ölçülen yıllık yağıĢ miktarları esas alınarak, Pozantı‟da ölçülen yağıĢ miktarları ve Çakıt Havzası için hesaplanan yağıĢ miktarları ile iliĢki incelenmiĢtir. Genel eğilim Karaisalı‟ya göre yağıĢların Bolkar Kütlesinin arkasında yer alan Pozantı‟da ve Çakıt Havzası 1200 m orta yükseltide azalması Ģeklindedir. Ancak 1971, 1975, 1977, 1980, 1981 yıllarında havzaya düĢtüğü hesaplanan yağıĢ miktarları Karaisalı‟da ölçülenlerden fazladır. Bu yıllardan 1975, 1980, ve 1981‟de sel ve taĢkın olmuĢtur. Mart yağıĢı yüksek olmayan 1981 yılı akıĢlarındaki fazlalık ise yüksek kar yağıĢlarına bağlıdır. TaĢkın olduğu bildirilen 1979 yılında ise Çakıt Havzası‟na düĢen yağıĢ miktarı Karaisalı‟da ölçülen yağıĢtan 172,5 mm daha azdır. Bu taĢkın olayının Çakıt Havzasından değil, baĢka bir havzadaki yüksek yağıĢtan kaynaklandığı anlaĢılmaktadır. 9. AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ ISINMA SÜRECĠNDE ILIK VE SOĞUK HAVA CEPHELERĠNĠN KARġILAġMASININ YÜKSEK YAĞIġ OLUġUMUNA ETKĠSĠ Akdeniz Havzası‟ndaki ısınma süreci Dünya atmosferinde CO2 oranının artmasına bağlı olarak geliĢmiĢtir. Bu çalıĢmada Karaisalı, Pozantı ve UlukıĢla meteoroloji istasyonlarının 1970 öncesi ve sonrası ortalama sıcaklık ve yağıĢ değerlerinin dönemsel değiĢimleri de incelenmiĢtir (ġekil 5, 6, 7 ile 8). Bu Ģekillerde yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 1970‟ten beri giderek yükselme eğiliminde olduğu, ancak yanardağ patlaması olan yıllarda veya ertesi yılda sıcaklık değerlerinin düĢtüğü görülmektedir. Eğer yanardağ patlamaları olmasaydı Akdeniz Havzası‟ndaki ısınma daha belirginleĢecekti. Yanardağların stratosfere kadar püskürttüğü tozlar ve gazlar güneĢ ıĢınlarının atmosfere ulaĢmasını engellemekte ve bir ölçüde soğumaya sebep olmaktadır (Kantarcı, M.D. 2008, 2010 ve Kantarcı-ġen 2008). Akdeniz‟de Batı Akdeniz‟den Doğu Akdeniz‟e doğru esen rüzgârlar ılık ve nemli hava kütlelerini dağlık araziye yaslamaktadır. Azor alçak basıncının hakim olduğu dönemlerde ılık hava kütlelerinin Bolkar Dağlarının güney yamaçlarına yaslanması, yamaç yukarı yükselmesi, yükseldikçe soğuması ve taĢıdıkları nemin yoğuĢarak yağıĢa dönüĢmesi olağandır. Bu ılık ve nemli hava kütleleri kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri ile karĢılaĢtıklarında daha hızlı soğumakta ve sağanak yağıĢlar oluĢmaktadır. Sağanak yağıĢlar kıĢ aylarında kar halinde düĢmektedirler (Ocak-Ģubat 1981). Ġlkbahardaki sağanak yağıĢlar ise yağmur (veya dolu) halinde düĢmekte ve sellere sebep olmaktadırlar (2.3.1980 gibi) (ġekil 12.1.). 10. ÇAKIT HAVZASINDA TOPRAK KORUMA ÇALIġMALARI Çakıt seli ve taĢkın olaylarından (28.3.1980 ve mart 1981) sonra 1982 yılında yapılan havza islâhı projesinde toplam 140056 ha alanda çalıĢma yapılması gerektiği sonucuna varılmıĢtır. Yapılması öngörülen iĢler; (1) Mer‟a islâhı (41 388 ha), (2) Korunga ekimi (37 781 ha), (3) Erozyon önleme (40 500 ha), (4) Ağaçlandırma (20 387 ha) olarak planlanmıĢtır (ġekil 12.2. ve Ģekil 13‟deki tablo). Çakıt Havzasının batı bölümündeki yan dere havzalarında 7837 ha alanda yapılması öngörülen islâh iĢleri ise; (1) yamaç arazide 4308 ha ağaçlandırma ile 1981 ha otlandırma (mer‟a islâhı vd.), (2) Oyuntu erozyonu olan arazide 1313 ha ağaçlandırma ile 179 ha otlandırma olarak planlanmıĢtır (ġekil 13). ŞEKİL 11. ÇAKIT HAVZASI (1200 m) VE KARAİSALI İLE POZANTI’NIN YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI ÇAKIT HVZ. KARAİSALI POZANTI 1900,0 1200 m 230 m 750 m 1850,0 1953 1954 1955 1520,7 654,4 624,2 1964 445,4 1965 1966 1073,5 1967 1218,8 1968 829,9 1969 1970 1971 756,1 1972 840,5 1973 373,7 1974 321,9 1975 1152,9 1976 694,8 1977 1136,4 1978 959,9 1979 623,1 1980 910,8* 1981 1796,3 1982 612,1 1983 634,1 1984 1985 610,6 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 832,6 1993 694,8 1994 339,6 1995 548,5 1800,0 1750,0 1700,0 1650,0 1600,0 1550,0 1500,0 1450,0 1400,0 1350,0 1300,0 1250,0 1200,0 1150,0 1100,0 1050,0 1000,0 950,0 900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 ÇAKIT ORT. YAĞIŞ KARAİSALI ORT. YAĞIŞ POZANTI ORT. YAĞIŞ 2004 2002 2000 1998 1996 1994 1992 1990 1988 1986 1984 1982 1980 1978 1976 1974 1972 1970 1968 1966 1964 1955 1953 YAĞIŞ mm/m² 823,2 652,7 548,9 691,1 783,4 581,9 600,4 380,3 849,8 754,6 958,5 857,2 1166,0 811,1 812,0 634,7 1073,6 954,0 795,9 572,5 1163,4 793,9 1352,1 1298,7 OCAK VE ŞUBAT 1981 YÜKSEK KAR YAĞIŞLARINA BAĞLI OLA541,1 397,4 1980 MART YAĞIŞI RAK KARAİSALI VE POZANTI’DA YAĞIŞ MİKTARLARI YÜKSEK. 1004,7 853,4 SEL OLUŞTURDU. ERİYEN KAR MART 1981’DE YÜKSEK AKIŞA SEBEP OLDU. 1022,6 608,6 POZANTI’DA 244,4 mm ÇAKIT HAVZASI YAĞIŞI DA 575,4 mm HESAPLANDI. KARAİSALI’DA 220,1 mm 843,4 827,1 646,4 515,5 1238,8 777,2 1185,4 556,7 YILLAR 651,9 549,2 YÜKSELTİ YILLIK ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ mm 590,5 852,4 m 1970 ÖNCESİ 1970-1981 1982-1990 1994-2006 1019,5 POZANTI 750 (1930-70) 703.0 748.6 659.7 791,8 624,7 KARAİSALI 230 (1950-70) 929.8 910.6 858.3 915.0 1030,9 FARK 520 -226.8 -162.0 -198.6 953,8 YAĞIŞ AZALMASI -43.6 mm/100m -31.1 mm/100m -38.1 mm/100m (*) HESAPLANMIŞTIR (Bkz.Tbl.8.3.). POZANTI’DA YAĞIŞ DAHA AZ. POZANTI DAĞIN ARKASINDA KALIYOR VE DENİZ ETKİSİNİ AZ ALIYOR. M. DOĞAN KANTARCI 2006 YILLAR TOP.YAĞIŞ TOP.YAĞIŞ TOP.YAĞIŞ ÇAKIT HAVZASI (1200 m İÇİN HESAPLANMIŞ) VE KARAİSALI İLE POZANTI'DA (ÖLÇÜLMÜŞ) OLAN YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI TABLO 11. ÇAKIT HAVZASI İÇİN HESAPLANMIŞ YILLIK TOPLAM YAĞIŞIN, POZANTI VE KARAİSALI’DAKİ YAĞIŞ MİKTARLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 694.8 339.6 548.5 40.8 70.1 -691.3 -405.3 4.2 7.2 -72.3 -41.8 624.7 1030.9 953.8 791.8 832.6 612.1 634.1 610.6 382,2 444.2 71.0 -370.6 -232.8 -17.8 39,4 45.8 7.3 -38.2 -24.0 572.5 793.9 1298.7 397.4 853.4 608.6 827.1 515.5 777.2 556.7 549.2 -223.4 -369.5 -53.4 -143.7 -151.3 -414.0 -16.3 -130.9 -461.6 -628.7 -102.7 -43.0 -71.1 -10.3 -27.6 -29.1 -79.6 -3.1 -25.2 -88.8 -120.9 -19.8 795.9 1163.4 1352.1 541.1 1004.7 1022.6 843.4 646.4 1238.8 1185.4 651.9 590.5 1019.5 1796.3 -172.8 50.4 MART 1981 623.1 1545,6 261.9 28.03.1980 852.4 03.01.1979 812.0 1073.6 958.5 1166.0 -23.0 -68.3 849.8 -34.1 -19.5 600.4 -119.6 -354.9 -18.3 783.4 -177.3 -101.3 -42.3 548.9 954.0 811.1 -95.2 -38.8 823.2 634.7 857.2 -220.1 27.3 33.4 -48.6 754.6 -201.5 -32.8 -11.7 -471.2 20.4 380.3 142.2 324.4 694.8 194.4 -54.4 581.9 -170.5 -113.7 1152.9 -527.9 -23.4 691.1 959.9 321.9 -226.7 5.8 652.7 1136.4 30.04.1975 373.7 56.6 21.1 ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAKİ ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI EİE 2000’DE VERİLMİŞ OLAN AKIŞ DEĞERLERİNDEN HESAPLANMIŞTIR. M. DOĞAN KANTARCI 200 100 0 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 840.5 207.2 900 mm/100 m 1972 700 756.1 1218.8 829.9 1073.5 26.12.1969 ? ?? 445.4 ? ?? 28,1,1959 FARK 1971 1970 1969 1968 1967 1966 1965 1964 624.2 YAĞIŞ 2.12.1958 400 300 230 KARAİSALI 654.4 500 mm/100 m 1955 600 520m için FARK 1520.7 1200 Havzada HAVZA ORT.YAĞIŞ ORT.YÜK. mm/m² 1100 1000 970 m için ? ?? TAŞKINLAR mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm m 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1954 POZANTI YAĞIŞ 800 750 1953 YÜKSELTİ ŞEKİL 12.1.ÖRNEK ÇAKIT HAVZASINDAKİ YÜKSEK YAĞIŞ VE SEL OLAYLARI - YUKARI HAVZA İSLÂHININ GEREKÇESİ YÜKSELTİ 3.CEPHELERİN KARŞILAŞMASI m 3200 3100 3000 2900 2800 2700 2600 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 ILIK VE NEMLİ HAVA İLE SOĞUK HAVA KÜTLELERİNİN KARŞILAŞMASI YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDE SAĞANAK YAĞIŞLARA VE SELLERE SEBEP OLUR. YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDEKİ ORMANLARIN VE OTLAKLARIN TAHRİP EDİLMESİ, TOPRAKLARIN TAŞINMASI VE SIĞLAŞMASI, KAYALIKLARIN YAYGINLAŞMASI, SAĞANAK YAĞIŞLARIN SELLERE DÖNÜŞMESİNE SEBEP OLMAKTADIR. SOĞUK CEPHE (TABLODA ÇAKIT HAVZASI YAĞIŞ ORTALAMASININ FAZLA OLDUĞU YILLAR) ILIK VE NEMLİ CEPHE YUKARI HAVZA İSLÂHI YAPILMAZSA, AŞAĞIDA BARINMAK MÜMKÜN OLAMAZ. EŞEK ALANI 1700 m POZANTI DAĞI 2703 m AKDAĞ 2471 m ÇAKIT HAVZASINDA ORTALAMA YAĞIŞ (1200 m İÇİN) İLE KARAİSALI VE POZANTI YAĞIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI VE SEL / TAŞKIN OLAYLARI İLE İLİŞKİSİ DÖNEMLER KARAİSALI FARK 230 m 1953 SEYHAN BARAJI ADANA KARAİSALI 230 m 30 km ÇAKIT ORT. 1200 m 1520.7 POZANTI DAĞIN ARKASINDA YERALDIĞI İÇİN DAHA AZ YAĞIŞ ALMAKTADIR. KARAİSALI’DA YAĞIŞLAR YÜKSEKTİR. ARKADAKİ YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDE YÜKSELEN ILIK VE NEMLİ HAVANIN SOĞUMASI YAĞIŞLARIN ARTMASINI SAĞLAMAKTA VE AKDENİZE BAKAN YAMAÇLARDA SELLERE SEBEP OLMAKTADIR. (TABLODA KARAİSALI’DAKİ YAĞIŞLARIN FAZLA OLDUĞU YILLAR) TAŞKINLAR ??? 28,1,1959 1966 1967 1968 1969 1971 FARK 1972 HAVZA ORTALAMASI YAĞIŞ (1200 m İÇİN) 1953 – 1995 ARASINDA 322 – 1796 mm/m²/YIL FARK 1975 1977 FARK 1979 FARK 20 km FARK 2.12.1958 FARK POZANTI 750 m POZANTI 750 m 53 km ÇİFTEHAN OLAĞAN YAĞIŞLAR AKDENİZ’DEN GELEN NEMLİ VE ILIK HAVA DAĞLIK ARAZİDE YÜKSELİR. HAVA KÜTLELERİ SOĞUR, İÇERDİKLERİ NEM YOĞUŞUR. SAĞANAK YAĞIŞLARA DÖNÜŞÜR. SICAK ÇEKRDEKLİ SİKLON OLUŞUMU VE ŞİDDETLİ SAĞANAK YAĞIŞ / SEL 1. 2. ISINMA KURAKLAŞMA SÜRECİ AK SİVRİ 2854 m 1980 FARK 1981 FARK 1992 FARK 1993 FARK 1073.5 1218.8 829.9 ??? ??? 26.12.1969 548.9 142.2 mm/100 m 27.3 783.4 -201.5 mm/100 m -38.8 958.5 -101.3 mm/100 m -19.5 812 -177.3 mm/100 m -34.1 795.9 -223.4 mm/100 m -43 1163.4 369,5 691.1 207.2 756.1 21.1 581.9 56.6 840.5 5.8 857.2 194.4 1152.9 30.04.1975 20.4 634.7 324.4 1136.4 33.4 572.5 -172.8 623.1 03.01.1979 -17.8 793,9 116,9 910,8 28.03.1980 mm/100 m -71,1 45,0 1352.1 -53.4 1298.7 444.2 1796.3 1981 MART mm/100 m -10.3 45.8 791.8 40.8 832.6 mm/100 m 4.2 624.7 70.1 694.8 mm/100 m 7.2 M. DOĞAN KANTARCI Planlanan ve yapılması öngörülen havza islâhı çalıĢmaları 2008 yılı sonuna kadar % 30,41 oranında gerçekleĢtirilebilmiĢtir (ġekil 12.2., 13 ve Resim 2). Bu düĢük gerçekleĢtirmenin sebebi Çakıt Havzası‟nda çalıĢan “Toprak Muhafaza ve Mer‟a Ġslâhı Grup Müdürlüğü‟nün” kapatılmasıdır. Havzada yapılacak iĢler “Niğde Ġl Çevre-Orman Müdürlüğü‟ne” bırakılmıĢtır. Valilik emrindeki Ġl Müdürlüğü kadrosundaki bir orman mühendisi de bütün Niğde Ġl‟i ağaçlandırmalarını yapmak için görevlendirilmiĢtir. Diğer bir deyimle; sel üreten Çakıt Havzası ve altındaki Seyhan Barajı ile Adana (Kent ve çevresindeki tarım alanları) kaderine terk edilmiĢtir. Niğde Ġl Müdürlüğündeki tek orman mühendisinin gayretli çalıĢmaları ile bir miktar ağaçlandırma vd. iĢler yapılabilmiĢtir. Ancak; Çakıt Havzası‟nın arazi özellikleri (Tablo 4 ve Ģekil 2) ile Ģekil 12.1., 21.2., ve 13 incelendiğinde burada yapılacak havza islâhı çalıĢmalarının zorluğu ve alan olarak kapsamı kolayca anlaĢılmaktadır. Bu tür kapsamlı çalıĢmalar ancak özel ihtisas grupları tarafından yapılabilir. Bu sebeple “Çakıt Havzası Toprak Koruma ve Mer‟a islâhı Müdürlüğü‟nün” yeniden kurulması gerekmektedir. 11. SONUÇ Çakıt Havzası‟nda, özellikle havzanın batı bölümünde Bolkar Kütlesi üzerinde Akdeniz‟in ılık ve nemli hava kütleleri ile Ġç Anadolu‟dan gelen soğuk hava kütlelerinin karĢılaĢması yüksek yağıĢlara sebep olmaktadır. Bu yüksek yağıĢlar kıĢ aylarında kar halinde düĢmekte, ilkbaharda eriyen kar kütlelerinin suyu yüksek akıĢlar halinde dere vadilerine ve Seyhan Barajına ulaĢmaktadır (Örnek 1981 yılı I., II., III aylar). Ġlkbahardaki yüksek yağıĢlar ise yağmur veya dolu halinde düĢmekte ve sellere sebep olmaktadır (Örnek 28.3.1980 yağıĢı ve seli). Her iki yağıĢ/akıĢ Ģekli de yüksek dağlık arazide dik yamaçlarda önemli miktarda toprak vd. materyali taĢımaktadır. Bu materyallerin dere vadilerinde yapılan taĢıntı barajları ile tutulması bir süre için mümkündür. Yukarı havzada yeterli mekanik (teraslama, taĢıntı barajları ve çığ kontrol çalıĢmaları vb.) ve kültürel (ağaçlandırma, mer‟a islâhı ve otlandırma vb.) çalıĢmaları yapılmazsa, aĢağıda vadide yapılan taĢıntı barajlarının ömrü kısa olur. Yüksek akıĢlar ve sellerin taĢıdığı materyal baraja ulaĢır. TaĢkınlara ve zararlara sebep olur. Çakıt seli olarak bilinen 28.3.1980 yağıĢının tekrarlanması her an mümkündür. Çünkü Akdeniz Havzası‟ndaki ısınma giderek artmaktadır. Kuzeyden de soğuk hava kütleleri gelmektedir. ŞEKİL12.2. SEYHAN BARAJININ DOLMASI VE ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN AŞINMA VE TAŞINMAYI ÖNLEME ÇALIŞMALARI ÇAKIT YUKARI HAVZASINDAKİ PLANLANAN GERÇEKLEŞTİRİLEN GERÇEKLEŞME AĞAÇ TOPRAK KORUMA ÇALIŞMALARI 1982 1982 -2008 ORANI (%) TÜRLERİ MERA ISLAHI ha 41 388 7 500 18.12 SEDİR AK SİVRİ 2854 m KORUNGA EKİMİ ha EROZYON ÖNLEME ha AĞAÇLANDIRMA ha ÇALIŞMA ALANI (TOPLAM) ha ÇİFTEHAN 100 90 6 200 25 627 3 270 42 597 SEYHAN BRJ. SU HACMİ DÖNEMLER hm³ POZANTI DAĞI 2689 m AKDAĞ 2471 m EŞEK ALANI 1700 m 37 781 40 500 20 387 140 056 1966 1971 1976 1980 1986 1991 2005 DSİ 2009 1238 1029 924 883 878 865 831 799 SEYHAN BARAJ GÖLÜNDE BİRİKEN SU İLE TAŞINTI MATERYALİ ORANLARININ DEĞİŞİMİ 83,12 80 76,64 71,32 70,92 69,87 70 KARAÇAM 16.41 63.28 16.04 30.41 VD. YAPRAKLI TÜRLER ÖLÜ HACIM SU HACMİ ORANI % ORANI % ÇAMUR hm³ 0 209 314 355 360 373 407 439 0 16.88 25.36 28.67 29.08 30.13 32.88 35.46 83.12 76.64 71.32 70.92 69.87 67.12 64.54 ÖLÜ HACIM ORANI % SU HACMİ ORANI % 67,12 64,54 0RAN % 60 50 40 25,36 30 20 KARAİSALI 230 m 10 28,67 29,08 30,13 32,88 35,46 16,88 0 0 2009 POZANTI 750 m 2005 SEYHAN BARAJI ADANA YÜKSELTİ m 3200 3100 3000 2900 2800 2700 2600 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1961 1966 1971 1976 1981 1986 1991 1996 2001 2006 2011 2016 YILLAR M. FAKIOĞLU, 2005’ VERİLERİNDEN DÜZENLENMİŞTİR. M. DOĞAN KANTARCI ŞEKİL 13. ÇAKIT DERESİNİN HAVZASI’NDA 1982 PROJESİNDE ÖNGÖRÜLEN VE 2008 YILINA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEBİLEN ÇALIŞMALAR İLE HAVZANIN BATI BÖLÜMÜNDEKİ YAN DERE HAVZALARINDA YAPILMASI ÖNGÖRÜLMÜŞ OLAN ÇALIŞMALAR. ÇAKIT HAVZASI’NIN TÜMÜNDE YAPILACAK İŞLER (1982 PROJESİ) 5000,0 4308,0 ÇAKIT HAVZASININ BATI BÖLÜMÜNDE 7837 ha ALANDA VE 2008 YILINA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEBİLENLER AĞAÇLANDIRILACAK VE OTLANDIRILACAK ALANLAR 7 500 6 200 25 627 3 270 42 597 63,28 VD. 16,04 YAPRAKLI 30,41 TÜRLER ÇAKIT HAVZASI (1982) PROJESİNDE YAPILACAK İŞLER VE 2008 YILINA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEBİLENLER 4000,0 3000,0 1981,0 2000,0 1000,0 179,0 0,0 5000,0 AĞAÇLANOTLANDIDIRILACAK RILACAK YAMAÇ ARAZİDE 30000 OTLANDIAĞAÇLANRILACAK DIRILACAK OYUNTULU ARAZİDE 4308,0 40 500 35000 37 781 41 388 40000 4000,0 KİLLİK DERE VE BOĞAZ DERE ÇAYİÇİ DERE 3500,0 0,0 OTLANDIAĞAÇLANRILACAK DIRILACAK YAMAÇ ARAZİDE 1313,0 29,0 179,0 904,0 380,0 857,0 298,0 714,0 1540,0 733,0 649,0 112,0 500,0 ALAN ha M. DOĞAN KANTARCI 1000,0 1386,0 1500,0 GÜMÜŞ DERE VE TEKNE ÇUKURU D. TOPLAM 1981,0 20 387 PLANLANAN ha 2000,0 AĞAÇLANDIRMA GERÇEKLEŞTİRİLEN ha 2500,0 3 270 EROZYON ÖNLEME 6 200 KORUNGA EKİMİ 7 500 0 MERA ISLAHI ALAN ha 10000 5000 3000,0 25 627 15000 ÇÜRÜK YAMAÇ HOROZ DERE 25000 20000 56,0 ÇAKIT HAVZASI'NIN BATI BÖLÜMÜNDEKİ YANDERE HAVZALARINDA AĞAÇLANDIRILACAK VE OTLANDIRILACAK ALANLAR (7837 ha) 4500,0 45000 1313,0 AĞAÇLANOTLANDIDIRILACAK RILACAK OYUNTULU ARAZİDE ÇÜRÜK YAMAÇ 56,0 41 388 37 781 40 500 20 387 140 056 AĞAÇ TÜRLERİ 18,12 SEDİR, 16,41 KARAÇAM ORANI (%) 18 ha 38,0 ÇALIŞMA ALANI (TOPLAM) ha 179,0 MERA ISLAHI KORUNGA EKİMİ EROZYON ÖNLEME AĞAÇLANDIRMA PLANLANAN GERÇEKLEŞTİRİLEN GERÇEKLEŞME ALAN ha TOPRAK KORUMA ÇALIŞMALARI RESİM 2. ÇAKIT HAVZASI’NDA AĞAÇLANDIRILMIŞ ALAN, GENÇLEŞTİRME ALANI VE TAHRİP EDİLMİŞ OLUP, KORUMAYA ALINMIŞ DOĞAL ORMAN ARTIKLARI TAHRİP EDİLMİŞ DOĞAL ORMAN ARTIKLARI VE KAYALIKLAR (KORUMAYA ALINMIŞ ORMAN ALANI) GENÇLEŞTİRİLMİŞ VE YAŞLI KIZILÇAM TOHUM AĞAÇLARI KESİLMİŞ ALAN AĞAÇLANDIRILMIŞ ALAN TAHRİP EDİLMİŞ DOĞAL ORMAN ARTIKLARI M. DOĞAN KANTARCI RESİM MAYIS 2011 Çakıt Deresi Havzası‟ndaki islâh çalıĢmalarının yavaĢlatılması veya durdurulması Seyhan Barajı ile barajdan sulanan tarım alanlarını ve Adana Kentini büyük tehlikelere ve zararlara karĢı korunmasız bırakmak anlamına gelmektedir. Bu sebeple özel olarak Çakıt Havzası islâhını kısa sürede tamamlamak gerekmektedir. Böyle bir çalıĢma ancak bir ihtisas grubu olan “Toprak Koruma ve Mer‟a Ġslâhı Grup Müdürlüğü‟nün” yeniden kurulup, çalıĢması ile baĢarılabilir. Konu dağlık arazide çalıĢan ormancılar tarafından açıkça bütün kapsamı ile birlikte görülmektedir. Çakıt Havzası ve benzeri havzaların yarattıkları potansiyel tehlikelerin ve buralardaki havza islâhı çalıĢmalarının anlamı ve önemi konuyu bilmeyen her düzeydeki görevlilere ve halka anlatılması/öğretilmesi gerekmektedir. Bu konuda idarecileri ve özellikle öğrencileri kapsayan öğretici gezilerin düzenlenmesi çok önemlidir. Çünkü ıssız dağlarda ormancıların yapmıĢ oldukları çalıĢmaların önemini ve anlamını kimse bilememektedir. KAYNAKLAR 1. Bayer Altın, T. 2008, Ecemiş Çayı vadi oluğunda polisiklik topografya şekilleri Polycyclic Topographic Forms in Ecemiş River Valley-Türk Coğrafya Dergisi, S:50,(2136) Ġstanbul, 2008 2. BLUMENTHAL, M.M. 1952. “Toroslar’da yüksek Aladağ silsilesinin coğrafyası, stratigrafisi ve tektoniği hakkında yeni etütler”. M.T.A Yayın No: 6, Ankara. 3. Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü 1974, Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meteoroloji Bülteni, BaĢbakanlık Basımevi-Ankara4. Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü 1970-2006, Meteoroloji Bülteni, CD ile yayınlanmıĢ değerler Ankara 5. DSİ VI. Blg. Mdl’ğü 2004, Adana İli Pozantı İlçesi Çakıt Çayı Belemedik Heyelan Islahı Teknik Raporu. Raporu hazırlayanlar: Ali KEġ Orman.Yüks. Müh., Bünyamin TĠBĠK ĠnĢ. Yüks. Müh., Cabbar YÖRDEM Jeoloji Yüks. Müh., Kaplan KÜÇÜK Etüd ve Plan ġube Müdürü, Adil AKYATAN Bölge Müdür Yr.) 6. EİE 2000 Su Akım Aylık Ortalama (1935-1995). Elektrik ĠĢl. Etüt Ġd. Gnl Md‟lüğü Hidrolik Etütler Dairesi BĢK‟lığı-Yay. Nu. 20-1 ISBN 975-7566-78-0 / Ankara 7. Erentöz, C.-Ternek, Z. 1962,Türkiye Jeoloji Haritası Adana Paftası (1/500 000) MTA Gnl. Md‟lüğü yayını-Ankara 8. EROL ,O., 1991. “Geomorphological evolution of the Taurus Mountains. Turkey”. Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementbände, Neotektonics (193-212) (Edit.: R.W. Fairbridge):. 9. Fakıoğlu M. 2005, Seyhan Barajı hidrografik harita alımı değerlendirilmesi ve sonuçları. DSĠ Genel Müdürlüğü Etüd ve Plan Dairesi, Harita ve Kadastro Mühendisi, 2.Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005 (225-236), ĠTÜ – Ġstanbul 10. Keskin, Ş.-Sönmez, M. 2009, Gilbert Tipi Belemedik (Pozantı) Deltasının Sedimantolojik Özellikleri. Features of Gilbert Type Belemedik Delta (Pozantı) Jeoloji Mühendisliği Dergisi 33 (1) 2009 Niğde Ünv. Müh.-Mim. Fak. Jeoloji Mühendisliği Bölümü 51200 Niğde (skeskin@nigde.edu.tr ve mustafasonmez@nigde.edu.tr). 11. Kantarcı, M. D. 2008, İskenderun ve Mersin körfezlerinin çevresindeki dağlık arazide ekolojik ilişkiler ile hava kirliliğinin yayılması ve etkileri üzerine bir değerlendirme. Hava Kirliliği ve Kontrolu Ulusal Sempozyumu 22-25 Ekim 2008 – Hatay, Bildiriler Kitabı ISBN 978-975-00331-0-0 (395-415). Editörler: T.Elbir, Y.Dumanoğlu, A.Bayram, M.OdabaĢı, S.Örnektekin. Hava Kirlenmesi AraĢtırmaları ve Denetimi Türk Millî Komitesi Dokuz Eylül Üni. Müh.Fak. Çevre Mühendisliği BölümüTınaztepe/ 35160 Buca-ĠZMĠR. 12. Kantarcı, M. D. – Şen, O. 2008, İskenderun ve Mersin körfezleri ile çevresinde hava kütlelerinin hareketleri ve soğuk hava çökelmesi ile kirli hava yayılması üzerine bir inceleme. Hava Kirliliği ve Kontrolu Ulusal Sempozyumu 22-25 Ekim 2008 – Hatay, Bildiriler Kitabı ISBN 978-975-00331-0-0 (416-432). Editörler: T.Elbir, Y.Dumanoğlu, A.Bayram, M.OdabaĢı, S.Örnektekin. Hava Kirlenmesi AraĢtırmaları ve Denetimi Türk Millî Komitesi Dokuz Eylül Üni. Müh.Fak. Çevre Mühendisliği Bölümü-Tınaztepe/ 35160 Buca-ĠZMĠR. 13. Kantarcı, M.D 2008, Türkiye’nin Batı Akdeniz Bölümü ormanları ve bazı önemli sorunlar. Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü 50. Yıl etkinliği 1-2.4.2008 – Bildiriler Kitabı ISSN 978-605-393-059-4. Çevre ve Orman Bakanlığı yay. Nu. 394, Müdürlük yay. Nu. 47 (276-324), Acar Ofset Matbaacılık-Antalya