2. BÖLÜM
Transkript
2. BÖLÜM
2. BÖLÜM ÇİN-İSRAİL SİYASİ İLİŞKİLERİ Uluslararası ortam ve siyasi durumun iyileşmesi sonucunda, 1991 Aralık ayında, Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Yang Fuchang İsrail’e bir ziyaret gerçekleştirerek, resmi ikili ilişkilerin kurulması konusunda İsrail ile görüşmelerde bulunmuş ve bir anlaşma taslağı elde alınmıştır. Ocak 1992’de, İsrail’in Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı David Levy Çin’i ziyaret etmiştir. 24 Ocak 1992 tarihinde İsrail Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı David Levy ile Çin Devlet İşleri Komiseri ve Dışişleri Bakanı Qian Qichen iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasına dair bir bildiri imzaladı. Böylece resmi olarak Büyükelçilik seviyesindeki diplomatik ilişkiler başlamış oldu. Diplomatik bildiri aşağıda Türkçe’ye çevrilerek verilmiştir. ALİMCAN ABLET Çin Halk Cumhuriyeti ile İsrail Arasında Diplomatik İlişkilere Dair Ortak Bildiri51 Çin Halk Cumhuriyeti ile İsrail arasında, 24 Ocak 1992 tarihinden itibaren, Büyükelçilik seviyesindeki diplomatik ilişki kurulmasına karar verilmiştir. İsrail hükümeti Çin Halk Cumhuriyeti hükümetinin tüm Çin’i temsil eden yasal hükümet olduğunu, Tayvan’ın Çin Halk Cumhuriyeti’nin ayrılmaz bir parçası olduğunu tanımaktadır. İki devlet hükümetleri uluslararası kamuoyunda tanınan karşılıklı olarak egemenlik ve toprak bütünlüğüne saygı, karşılıklı saldırmazlık, birbirlerinin iç işlerine karışmama, eşitlik ve karşılıklı çıkar gibi beş ilke temelinde iki ülke ve halkları arasındaki dostluk ilişkilerini geliştirme konusunda mutabık kalmışlardır. Bu bildiri metni Çince, İbranice ve İngilizce dillerinde ve aynı derecede geçerli olmak üzere iki nüsha olarak hazırlanmıştır. İhtilaf halinde İngilizce metin geçerli olacaktır ÇHC Hükümeti Adına Devlet İşleri Komiseri ve Dışişleri Bakanı Qian Qichen (İmza) İsrail Hükümeti Adına Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı David Levy (İmza) Görüldüğü gibi, bildiride Çin için önemli olan Tayvan sorununa değinilmekte iken, İsrail için önemli Filistin sorununa hiç değinilmemiştir. 51 Çin Halk Cumhuriyeti ile İsrail Devleti Diplomatik İlişkileri Ortak Bildirisi (中华人民共和 国 和以色列国建交联合公报, Zhonghuarenmin Gongheguo yu Yiselie Guo Jianjiao Lianhe Gongbao) ÇHC Dışişleri Bakanlığı, 24 Ocak 1992. http://www.fmprc.gov.cn/chn//pds/ ziliao/1179/t6447.htm (25,03,2014) 42 ÇİN-İSRAİL İLİŞKİLERİ I. İkili Siyasi İlişkiler A – İkili ilişkilerin Gelişim Süreci Uluslararası ilişkilerde üst düzey yetkililerin görüşmeleri, tutumu ve gerçekleştirdikleri ziyaretler iki ülkenin ilişkilerinin daha sağlam ve kuvvetli bir şekilde gelişmesi açısından çok önemlidir. Çin-İsrail diplomatik ilişkileri başlatıldıktan sonra, iki ülke üst düzey yetkilileri sık sık birbirlerini ziyaret etmiştir ve çeşitli alanlarda kapsamlı anlaşmalar ve muhtıralar imzalamışlardır. Aşağıdaki tabloda 1992’den itibaren iki ülkenin üst düzey yetkililerinin ziyaretlerinin listesi verilmiştir. (Tablo.1’e bakınız) Tablo.1 Çin-İsrail Üst Düzey Ziyaret Listesi Yıl Ziyaret Eden Makam Kişi .... Devlet İşleri Komiseri ve Ulusal Bilim ve Teknoloji Komisyonu Başkanı Song Jian .... Başbakan 1996 Knesset (Meclis) Başkanı 1997 Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı David Levy 1997 ÇKP Merkezi Komitesi Politbüro üyesi ve Sekreterlik Başkanı Wen Jiabao 1997 Başbakan Yardımcısı Li Lanqing 1997 Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı 1998 Başbakan 1998 Savunma Bakanı İzak Mordehay 1999 Cumhurbaşkanı Ezer Weizman 1999 Devlet İşleri Komiseri ve Savunma Bakanı 1999 NPC Daimi Komitesi Başkanı 1999 ÇKP Merkezi Komitesi Uluslararası İrtibat Bölümü Bakanı 2000 Devlet Başkanı Jiang Zemin 2000 Bölgesel İşbirliği Bakanı Şimon Peres 2002 Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Şimon Peres İzak Rabin Qian Qishen Benyamin Netanyahu Chi Haotian Li Peng Dai Bingguo 43 ALİMCAN ABLET 2003 Cumhurbaşkanı 2004 Devlet İşleri Komiseri Tang Jiaxuan Katsav 2004 Devlet İşleri Komiseri Tang Jiaxuan 2004 Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Silvan Şalom 2005 Dışişleri Bakanı Li Zhaoxing 2005 ÇKP Merkezi Komitesi Uluslararası İrtibat Bölümü Bakanı Wang Jiarui 2006 ÇKP Merkezi Komitesi Politbüro üyesi, ÇKP Pekin Sekreteri 2007 Başbakan 2007 Başbakan Yardımcısı ve Ulaştırmave Yol Güvenliği Bakanı 2007 Knesset (Meclis) Başkan Yardımcısı 2007 1. Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı 2008 ÇKP Merkezi Komitesi Politbüro üyesi, Propaganda Bakanı 2008 Başbakan Yardımcısı ve Sanayi, Ticaret ve Çalışma Bakanı Liu Qi Ehud Olmert Şaul Mofaz Tzipi Livni LiuYunshan Eli Yishai 2008 Cumhurbaşkanı (2008 Pekin Olimpiyatları açılış törenine katılmıştır.) Şimon Peres 2009 Devlet Konseyi Bilgilendirme Ofisi Müdürü 2009 Knesset Dış İlişkiler ve Savunma Komitesi Başkanı 2009 Dışişleri Bakanı 2009 Bilim ve Teknoloji Bakanı 2009 Eski Başbakan Ehud Olmert 2010 Başbakan Yardımcısı Hui Liangyu 2010 CPPCC Başkan Yardımcısı, Birleşik Cephe Bakanı 2010 CPPCC Başkan Yardımcısı, Bilim ve Teknoloji Bakanı 2010 -ÇKP Politbüro üyesi, ÇKP Tianjin Başkanı 2010 Başbakan Yardımcısı ve Stratejik İşler Bakanı 2010 İsrail Refah ve Sosyal Hizmetler Bakanı Isaac Herzog 2010 Maliye Bakanı Yuval Steinitz 2010 Ulusal Altyapı Bakanı 2010 Turizm Bakanlığı Genel Müdürü 2010 İsrail SanayiTicaret ve Çalışma Bakanı 2010 Dışişleri Bakan Yardımcısı 2010 Kamu Diplomasisi ve Diaspora İşleri Bakanı Yuli Edelstein 2011 Ticaret Bakanı Chen Deming 2011 Kültür Bakanı 2011 Başbakan Yardımcısı ve Savunma Bakanı 2011 ÇKP Merkezi Askeri Komisyonu üyesi, Genel Kurmay 2012 NPC Daimi Komitesi Başkan Yardımcısı 2012 CPPCC Başkan Yardımcısı 2012 Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı 2012 İsrail Genel kurmay Başkanı 44 Wang Chen Tzachi Hanegbi Yang Jiechi Daniel Hershkowitz Du Qinglin WanGang Zhang Gaoli Moshe Ya’alon Uzi Landau Noaz Bar Nir Binyamin Fuad Ben-Eliezer Danny Ayalon Cai Wu Ehud Barak Başkanı Chen Bingde Zhou Tienong Chen Zongxing Avigdor Liberman Benny Gantz ÇİN-İSRAİL İLİŞKİLERİ 2012 Ulaştırma Bakanı 2012 İsrail Sanayi Ticaret ve Çalışma Bakanı İsrail Katz 2012 Kamu Güvenlik Bakanı 2013 CPPCC Başkan Yardımcısı 2013 Sivil Havacılık Başkanı 2013 ÇKP Politbüro üyesi Sekreterlik Başkanı, Propaganda Bakanı 2013 Ticaret Bakan Yardımcısı 2013 Başbakan Benyamin 2013 Ekonomi Bakanı Naftali Bennett 2013 Ulusal Ekonomik Konsey Başkanı 2014 Çin Ortadoğu Özel Elçisi Wu Sike (Mart) 2014 Cumhurbaşkan Şimon Peres 2014 Başbakan Yardımcısı Liu Yandong 2014 Çin Ortadoğu Özel Elçisi Shalom Simhon Yitzhak Aharonovich Han Qide Li Jiaxiang LiuQibao Li Jinzao Netanyahu Wu Sike (Haziran) Kaynakça: Çin Dışişleri Bakanlığı, İsrail Büyükelçiliği ve Çin Büyükelçiliği verileri. Görüldüğü gibi iki ülke arasında 42 yıl bekletilen ilişkiler barajda depolanan suyun kapaklar açıldıktan sonra boşalması gibi hızlı bir seyir izlemiştir. 1992’den beri İsrail’den Çin’e 5 Cumhurbaşkanı ve 4 Başbakan ziyarete gelmiştir. Ziyarete gelen diğer yetkililerin çoğu da Başbakan Yardımcısı seviyesindeki İsrail siyasetçileridir. Çin’den İsrail’e ziyarete gelen 1 Devlet Başkanı ve birkaç Başbakan Yardımcısı ve eşdeğer siyasetçiler dışında çoğu Bakan seviyesinde olmuştur. Aralarında Politbüro üyeleri ve NPC Başkan Yardımcıları ve üyeleri, bağlı kurumların başkanları da bulunmaktadır. Üst Düzey yetkililerin ziyaretleri çoğu zaman iki ülke ilişkilerinde çok önemli rol oynamıştır. Çin-İsrail ikili ilişkileri üst düzey yetkililerin ziyaretleriyle güçlendirilmektedir. Ziyaretler sırasında iki ülke liderleri tarafından ulaşılabilir önemli fikir birlikleri hayata geçirilerek, siyasi, ekonomik, kültürel, askeri, teknolojik, eğitim ve sağlık ilişkilerini kapsayan çeşitli anlaşmalar imzalanmıştır. Çin’deki insan hakları sorunu Çin-İsrail ilişkileri için bir engel oluşturmamıştır.52 52 Aron Shai, September, 2009, Sino-Israeli Relations: Current Reality and Future Prospects, Institute for National Security Studies (INSS) Memorandum No. 100, p.50. 45 ALİMCAN ABLET İsrail’den gelen Başbakan, Cumhurbaşkanı ve diğer üst düzey yetkililerin sayısına bakıldığında, İsrail dış politikasında Çin’e özel önem verildiğini görebiliriz. Çin’den gelen yetkililerin görev seviyesinden Çin dış politikasında siyaset belirleyicilerin tek adam yaklaşımından kurumsallaşmaya dönüştüğünü anlayabiliriz. Dolayısıyla Çin-İsrail ilişkilerinin kurulması Çin diplomasisinin olgunlaştığı bir döneme rastlamıştır. Sonraki gelişmeler bu düşünceleri net olarak ortaya koymaktadır. B – İkili İlişkilerin Önemli Yönleri ve Anlaşmalar Diplomatik ilişkilerin kurulmasından sonra, Başbakan ve Cumhurbaşkanlığı görevi yapan İsrailli liderlerin hepsi Çin’i ziyaret etmiştir. Bu sırada iki hükümet çok önemli anlaşmalar imzalamışlardır. İkili ilişkiler çok geniş alanlarda birbirlerini tamamlayıcı olarak gelişmiştir. İşbirliği yapılan alanlar siyasi, ekonomik, tarım, yatırım, turizm, sivil havacılık, savunma, sanayi ve teknoloji değişimi, eğitim ve kültürel ilişkiler gibi konularda yaygın bir çeşitlilik göstermektedir. Mart 1992’de iki ülke arasında sivil havacılık alanında bir “Mutabakat Zaptı” imzalanmış, Tel-Aviv ile Pekin arasında doğrudan charter uçuşlarının başlaması konusunda anlaşma sağlanmıştır. Ekim 1993’de iki ülke arasında bir sivil havacılık anlaşması imzalanmış ve İsrail Havayolları haftalık Pekin uçuşları gerçekleştirmeye başlamıştır. 1993 yılında da iki ülke arasında “Kültürel Değişim Anlaşması” imzalanmıştır. Ekim 1993’de “Çin ve İsrail Hükümeti Arasında Karşılıklı Başkonsolosluk Kuruluş Anlaşması” imzalanmıştır. Bunu takiben 1994 yılında Şangay’da, 1997 yılında Hong Kong’da, 2009 yılında Guangzhou’da Başkonsolosluk kurulmuştur. Haziran 1994’de ise “Çin - İsrail Turizm İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. 46 ÇİN-İSRAİL İLİŞKİLERİ 22 Kasım 1994 tarihinde ÇHC hükümeti ile İsrail hükümeti,ikili ilişkilerin daha da gelişmesi, modern posta ve telekomünikasyon vasıtasıyla iki ülke halkları arasında iletişimin güçlendirilmesi ve birbirlerini daha iyi anlaması amacıyla “Çin ile İsrail Arasında Posta ve Telekomünikasyon Alanında İşbirliği Anlaşması” imzalamıştır.53 13 Nisan 2000 tarihinde Çin Eğitim Bakanı Chen Zhili ile İsrail Eğitim Bakanı Yossi Sarid “Çin Milli Eğitim Bakanlığı ile İsrail Milli Eğitim Bakanlığı Arasında Eğitim İşbirliği Protokolü” nü imzalamış ve aynı anda Çin Devlet İşleri Komiseri Wu Yi ile İsrail Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı David Levy “Çin Halk Cumhuriyeti ile İsrail Arasında Sanayi Teknoloji Araştırmaları ve AR-GE Alanında İşbirliği Çerçeve Anlaşması”nı imzalamışlardır. 2000 yılında, Ortadoğu barış sürecinin durdurulması öncesinde, Çin Başbakanı ve Cumhurbaşkanı İsrail’e resmi bir ziyarette bulunmuştur. 2000 yılında İsrail AWACS satış sözleşmesini iptal etmiş, dolayısıyla bu durum ikili ilişkilere zarar vermiştir. Daha sonra Çin kasıtlı olarak İsrail ile siyasi ilişkilerden uzaklaşmıştır. Ancak iki ülke arasındaki maddi ve ekonomik ilişkiler hala sürekli gelişme yolunda ilerlemektedir. 28 Aralık 2003 tarihinde Çin devlet Başkanı Hu Jintao Çin’e ziyarete gelen İsrail Cumhurbaşkanı Katsav ile görüşmesinde ilişkileri geliştirmek için dört maddelik bir öneri paketi ortaya koymuştur: (1) İki ülke arasındaki üst düzey temas ve iletişimi devamlı sürdürerek, farklı düzeylerde diyaloglar ve istişareler yürütmek; (2) Karşılıklı yarar ve ortak gelişme prensibine dayalı olarak ikili ticari ve ekonomik işbirliğinin güçlendirmek; 53 Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti ile İsrail Hükümeti Posta Telgraf İşbirliği Antlaşması ( 中华 人民共和国政府和以色列国政府邮电领域合作协定, Zhonghua Renmin Gongheguo Zhengfu he Yiselie Zhengfu Youdian Lingyu Hezuo Xieding) 22 Kasım 1994. İsrail açıklamış, Chinalawedu.com yayınlamıştır. http://www.chinalawedu.com/news/1200/2315 5/23156/23169/2006/4/ma30641946251324600219796-0.htm (29.11.2014) 47 ALİMCAN ABLET (3) Bilim ve teknoloji, kültür, eğitim, vb. alanlarda ikili değişim ve işbirliğini derinleştirmek, sivil toplum diplomasisini teşvik etmek ve desteklemek; (4) Uzun vadeli perspektif ile fikir birliğini genişletmek, ikili ilişkilerin uzun dönemli sağlıklı ve istikrarlı gelişmesine ortaklaşa hız vermek.54 15 Aralık 2006 tarihinde Ortadoğu barış sürecini teşvik etmek amacıyla “Filistin ve İsrail Barış Aktivistleri Semineri” Pekin’de düzenlenmiştir. Bu seminer Çin’in ilk kez öncülük ettiği Filistin ve İsrail’in birlikte katıldığı Ortadoğu barış semineridir. Seminere iki tarafın eski bakanları katılmıştır. Heyet başkanları Filistin Ulusal Yönetimi Eski Devlet İşleri Bakanı Abdul Kadir el Hamed, İsrail eski Adalet Bakanı Yossi Beilin idi. Dönemin Çin Dışişleri Bakanı Li Zhaoxing heyet başkanı ve seminer katılımcıları ile bir araya gelmiştir.55 Ocak 2007’de önce İran’ın Ulusal Güvenlik Konseyi başkanı ve nükleer konulardaki Başmüzakerecisi Ali Laricani Çin’i ziyaret etmiştir. Hemen akabinde 9-11 Ocak 2007 tarihlerinde İsrail Başbakanı Ehud Olmert Çin’e resmi ziyaret düzenleyerek, Çin-İsrail dostluk ilişkilerinin kuruluşunun 15. yılını kutlamış ve İsrail-Çin ticari ilişkilerinin gelişmesi ve Çin’in İran nükleer meselesinde İsrail’i desteklemesi talebinde bulunmuştur. Ehud Olmert’in bu seferki Çin ziyareti siyasi çalkantıları ortadan kaldırmak ve tanıtım misyonu üstlenmiştir. İkili ilişkilerle ilgili genel gelişme her ne kadar iyi bir ivme gösterse de çeşitli siyasi çalkantılar ile ilişkilendirilmiştir. Örneğin İsrail’in Çin’e AWACS satışının Amerika Birleşik Devletleri 54 Hu Jintao, İsrail Cumhurbaşkanı ile Görüştü (胡锦涛会见以色列总统, Hu Jintao Huijian Yiselie Zongtong) Xinhua Ajansı, 19 Aralık 2003 http://news.xinhuanet.com/ newscenter/2003-12/19/content_1238686.htm ( 22.10.2014) 55 Filistin-İsrail Temsilcileri Pekin’deki “Filistin ve İsrail Barış Aktivistleri Semineri”ne Katılacak (巴以代表将来京出席“巴以和平人士研讨会” BaYi Daibiao jiang Chuxi “BaYi Heping Renshi Yantaohui”) Xinhua Ajansı, 12 Aralık 2006. http://news.xinhuanet.com/ world/2006-12/12/content_5475110.htm (01.12.2014) 48 ÇİN-İSRAİL İLİŞKİLERİ tarafından engellenerek durdurulması, Olimpiyat Güvenlik ve Teknik İşbirliğinin durdurulması ve 25 Temmuz 2006 tarihinde İsrail’in Lübnan’a hava saldırısının bir Çinli BM gözlemcisinin ölümüne neden olması gibi.56 Çin Başbakanı Wen Jiabao, İran’ın nükleer silahlara sahip olmasına karşı olduğunu dile getirmiştir.57 Ancak Olmert ve Livni ziyaretleri sonrasında Çin İran’ın nükleer meselesine yönelik yumuşak diplomatik yaklaşımını sürdürmüştür.58 Kısa vadede Çin, İran’a olan enerji bağımlılığını azaltarak ABD / İsrail-İran çatışması riskinden korunacaktır.59 Ocak 2007’den sonra Çin, Suudi Arabistan’dan petrol satın almayı arttırırken, İran’dan aldığı petrolü azalttı. 2006 yılında İran’dan günlük 300 bin varil petrol almakta iken bunu %2 oranında yani 6000 varil azaltmıştı. Bu belki de Çin’in İran’ın siyasi durumu ve petrol arzının istikrarına yönelik endişesinden dolayı aldığı karardır.60 Kuveyt gazetesi El Vatan’ın haberine göre, İsrail İran’ın nükleer programına karşı Çin’in desteğini kazanmak için İsrail Başbakan Yardımcısı Moshe Yaalon başkanlığındaki bir üst düzey İsrail heyeti Çin’de görüşmeler yapmayı planlamıştır.61 5-7 Mayıs 2013 tarihlerinde Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in daveti üzerine Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas Çin’e resmi ziyarette bulunmuştur. Diğer taraftan, 6-10 Mayıs 2013 tarihlerinde Çin Başbakanı Li Keqiang’ın 56 İsrail Başbakanı Çin İçin Aktif Ortaklık Getirir (以总理为中国带来积极联想, Yi Zongli wei Zhongguo Dailai Jiji Lianxiang) China News Service, 12 Ocak 2007. http://www.chinanews. com/hr/hwbz/news/2007/01-12/853191.shtml (01.12.2014) 57 Zhu Zhiqun (朱志群) Çin’in Ortadoğu’daki Enerji Diplomasi ve Stratejileri (中国对中东的 能 源外交与策略, Zhongguo dui Zhongdong de Nengyuan Waijiao yu Celue) International Review, No.4, 2008, s.65. 58 Aron Shai, September 2009, p.44. 59 Lewis A. Dunn, Ralph Cossa, Brad Glosserman, Li Hong, December 31, 2012, Building Toward a Stable and Cooperative Long-Term U.S.-China Strategic Relationship, Organized by Science Applications International Corporation, The Pacific Forum CSIS, and China Arms Control and Disarmament Association with the support of the U.S. National Nuclear Security Administration and the Ford Foundation, p.91. 60 Zhu Zhiqun (朱志群) a.g.e, s.61. 61 The Middle East Reporter, Wednesday, March 3, 2010, Page 10. 49 ALİMCAN ABLET daveti üzerine İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu Çin’e resmi ziyaret gerçekleştirmiştir. Mayıs 2013’de “Çin Halk Cumhuriyeti Bilim-Teknoloji Bakanlığı ile İsrail Tarım ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı Tarımsal Araştırma Geliştirme İçin Yenilikçi İşbirliği Anlaşması” imzalamıştır. Ağustos 2013’de “İkili Trafik Hakları Düzenlemelerinin Genişletilmesi Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır. 19 Mayıs 2014 tarihinde ise Çin Başbakan Yardımcısı Liu Yandong Kudüs’te İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu ile bir araya gelerek “Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti ile İsrail Hükümeti Arasında Çin-İsrail Yenilikçilik Alanında İşbirliği Ortak Komitesi Kurulması Hakkında Muhtıra” imzalandı. Aynı anda “Çin Halk Cumhuriyeti Ulusal Sağlık ve Aile Planlama Komisyonu ile İsrail Sağlık Bakanlığı Sağlık Acil İşbirliği Programı” imzalanmasına şahit olundu. C – İlişkileri Etkileyici Unsurlar Çin-İsrail ikili ilişkilerinin gelişmesi Arap dünyası ve ABD başta olmak üzere birçok ülke ve bölgeyi etkileyecektir. 1. ABD Unsuru İsrail ile Çin’in daha yakın ve karşılıklı yarar temeline dayalı ilişkiler kurma istekleri ABD’nin böyle bir ilişkinin kurulmasına karşı büyüyen arzusuyla çelişmiştir.62 Çin, ABDİsrail yakın ilişkilerinin tüm Çin-İsrail yüksek teknoloji ticareti ve yatırım ilişkileri potansiyelini sınırladığı görüşündedir.63 İsrail’in Çin’e silah ticareti, özellikle yüksek teknolojik ürünleri Çin’e transfer etmesi, sürekli ABD’nin baskısı ve kontrolü altındadır, İHA satışları bunun iyi örneklerinden biridir. 62 P.R. Kumaraswamy, The Sino-Israeli Marriage Washington, the Third ‘Other’ China Report November 2006 vol. 42 no. 4 p.393. 63 Tai Ming Cheung, Bates Gil, Trade Versus Security: How Countries Balance Technology Transfers with China, Journal of East Asian Studies 13, 2013, p.454. 50 ÇİN-İSRAİL İLİŞKİLERİ 2. Arap Unsuru Çin’in Ortadoğu’daki stratejik çıkarları Barışçıl Yükseliş açısından Çin’in Ortadoğu politikasının önemli temel çıkış noktasıdır. 1950’lilerden bu yana Arap ülkeleri uluslararası siyasi arenada Çin’e büyük ölçüde yardım etmiştir.64 Bu nedenle Çin Ortadoğu politikalarında Arap dünyasına öncelik tanımıştır. Örneğin Çin devlet başkanı Filistin Başbakanı Mahmut Abbas’ı davet ederken, İsrail Başbakanını Çin Başbakanının davet etmesi gibi. İsrail ile yakınlaşırken çoğu zaman Arapların tavrı ikili ilişkileri çok etkilemiştir ve etkileyecektir. Çin’in bölge ile çok taraflı ilişkilerinin en önemli ayağını Çin-Arap İşbirliği Forumu oluşturmaktadır.65 Arap devletlerinin yönelimi ve davranışı büyük olasılıkla Çin-İsrail ilişkilerinin geleceğini belirleyici bir faktör olacaktır.66 Çin yönetiminin Ortadoğu’da ikili ilişkilerine özel önem verdiği iki devletten biri Mısır’dır.67 ABD’nin Ortadoğu’daki demokratikleşme söylemini geliştirdiği süreçte ortaya çıkan “Arap Baharı”ndan sonra meydana gelen iktidar değişikliklerinde, Müslüman Kardeşler veya ona yakın çizgideki grup veya kesimler iktidara geldi. Yeni iktidarların ilk dönemlerinde dış politika belirlenirken halkın görüşlerinin dikkate alınmaya çalışıldığı gözlemlenmiştir. İsrail ile yakın ilişkide olan Arap hükümetleri azalmaya başlamıştır. Çin Bankası (Bank of China) Hamas ve Filistin İslami Cihad gruplarını finanse etmiştir.68 Ayrıca, İsrail Çin yapımı roketlerin Gazze’deki Filistin militanlarına ulaştığından şüphelenilmektedir.69 64 Yiyi Chen, China’s Relationship with Israel, Opportunities and Challenges: Perspectives from China, Israel Studies, Vol. 17 No. 3, Fall 2012, s.12. Eyüp Ersoy, 2012, s.45. 66 Walid Abdel Hay, 30 Ekim, 2011, p.5. 67 Eyüp Ersoy, s.44. 68 Christina Lin, March 2014, Will Beijing Fill the U.S. Power Vacuum in the Middle East? Institute for Strategic, Political, Security and Economic Consultancy (ISPSW) No. 264, p.6. 69 Yiyi Chen, 2012, p.10. 65 51