2 4 5 i
Transkript
2 4 5 i
dP*l A Z 0 R B A Y C A N RESPUBLtKASININ D O V L B T IliM N i Musiqisi Ozeyir Hacihdyovun, sozhri Shm 9d Cavadindir. Azerbaycan! Azerbaycan! Ey qahraman ovladin §anh Vetoni! Sandan otrii can vcrmoye ciimle hazmz! Sandan otrii qan tokmaya ciimla qadiriz! U^rangli bayraginla masud ya$a! Minlarla can qurban oldu! Sinan harba meydan oldu! I liiququndan kegan asgar, I lara bir qahraman oldu! San olasan giiliistan, Sana har an can qurban! Sana min bir mahabbat Sinariida tutmu§ makan! Namusunu hifz etmaya, Bayragim yiiksaltmaya ( 'iimlo gander mti?taqdir! f>auh Vatan! $anli Vatan! A/orbaycan! Azarbaycanf Y 0 H Y A K O RlM O V, N lZ A M l X U D IYE V • .• AZORBAYCAN DILI UMUMTQHSlL MQKTGBLQRlNiN 3-cti s i n f i uguN d g r s l i k Azarbaycan Respublikasi Tdhsil Nazirliyinin 28 dekabr 2001-ci il tarixli 1313 п 'бтгэИ amri ild tdsdiq edilmi§dir. “ AZORBAYCAN” N 0 § R l Y Y ATI B A K I - 2006 - M 9KT9BLI DOST! BU KITAB S 9 N 9 AZ9RBAYCAN D 0VL9TIN iN H 9 D iY Y 9 S iD iR ! Elmi redaktoru: Faiq §ahbazli, filologiya elmhri namizddi К 12(06) Karimov Y. Azarbaycan dili. Umumtahsil makdarslik. - Baki, “Azarbaycan” na§riyyati, Xudiyev N.M . tablarinin 3-cii sinfi 2006. - 160 s. йЭйЬЭ» 1 Н э г b i r sozdaki se&Xv— n a y a g o r a fa r q la n ir ? K 4ft04000000 - 012(06) sifari§la M670(07) - 2006 s&4>a"g a6’ © Azarbaycan Respublikasi Tahsil Nazirliyi, 2006. © “Azarbaycan” na§riyyati, 2006. vta^ edin' 2. Sozlari oxuyun. Нэг bir sozda ne?a sas e§idirsiniz? Bas ne?a iarf var? aila, gtiza§t, zaif, dostluq, teatr, miiallim Saslarin saymin harflarin sayindan ?ox oldugu sozlari segib mzm. Saslari deyirik va e§idirik. Yazida saslar harflarla ifada olunur. Harflari yazin q va gortirtik. SAiTLO R VO SAM ITLOR 3. Нэг bir soziin avvalindaki va axirmdaki saslara fikir verin. Onlardan hansim uzatmaq olur, hansini uzatmaq miimkiin deyil? qatiq, heyva, дбгэк, radio, xoruz, giizgti, me§a Talafftiz zamam asanliqla uzanan sas sait adlanir. Saitlar bunlardir: a, 1, o, u, e, a, i, 6, ii. 4. Oxuyun. Sait saslari bildiran harflari segib yazin. Yol kanarmda bir da§ Yeridi yava§-yava§. Dema, canaqli baga Sahar gedirmi§ baga. Xam m ana Glibdyli НЕСА 5. Yava§-yava§ oxuyun. Sozlari hecalarla neca demayiniza fikir verin. Har bir sozda nega heca var? Sahar durunca, 91imda firga. Sildim di§imi, Bildim i§im i. ' Inanmirsan bax, Di§im agappaq. Usttim tartamiz, Bax, belayikbiz. Abdulla §aiq Sozda nega sait varsa, о qadar da heca olur: maktab, maktablilar. S 0 T IR D O N -S 0T R 0 KEQIRM 0 6. Oxuyun. Har bir sozii satirdan-satra kegirmak ugiin hissalara ayinb deyin. iizu m , d a ftar, agacdalan, gigaicliKlarin Agacdalan sozunii satirdan-satra nega ctir kegirmak olar? Bu sozlari satirdan-satra dtizgiin kegirmak ugiin hansi qaydani bilmak lazimdir? Sozlar satirdan-satra hecalarla kegirilir. Bir hecadan ibarat soz satirdan-satra kegirilmir: §ar, dord, stol, §rift. Soztin bir harfini satrin axirmda saxlamaq va ya yeni satra kegirmak olmaz: a-ila, matba-a. Qo§asamitli sozlar satirdan-satra kegirilarkan qo§a samitlardan biri satrin axirm da qalir, о biri yeni satra kegirilir: ban-na, mahac-car. 5 / 7. Satirdan-satra kegirilmasi miimkiin olmayan sozlari segib /а г т л g g g *(, . fl' 4^ zpmi, ba*t', ^ r k , nar^iz, hayat, Mist, xippan, aiitii, ilkamiz^ suln, pianino, oyun, u§aq, me§abayi, oaun, birinci, )raq, iiztirn 8. Har bir sozii satirdan-satra kegirmak miimkiin olan hissalara lyinb deyin. Araz, Samur, Tartar, Hakari, Bargti§ad, Ttiryangay, )yri?ay, Qarqar, Qudyalgay, Arpagay, Vila§gay, Alazan, iirdm an QALIN VO iNCO SAiTLO R 9. Oxuyun. Har misrada qara harflarla verilmi§ sozlardaki ;aitlari ucadan deyib, miiqayisa edin. Onlar neca farqlanir? Nankorun qizildan olsa dirayi, Dar gtinda millatin olmaz garayi. Haramdir vatanin halal gorayi Oz ana dilini bilmayanlara! Tofiq Bayram v 10. Oxuyun. Qalin saitlari olan sozlari segib kogiiriin. Bizim ana vatanimiz Odlar Yurdu Azarbaycandir. Biz nun suyu, gorayi ila boytiyiirtik. Dogma vatan ugrunda iitida ii кeg maya hazir olmaliyiq. I 1. Tokrar olunmayan inca saitlari tapm. meyo, b^§ik, daftar, gakic, korpa, §akil, ktila§, kitab Ф “ Нэ г him тэпэ bir hdrf oyratsd, тэп ona qul olaram” . Mdhdmnidd Peygdmbar 12. Qalm va inca saitlarina gora farqlanan sozlari segib qar§iqar§iya yazm. Л. Л 0. , 3 duz, al, dana, doydu, mala, tala, dar, al, diiz, mala, dar, bahar, doydti, tala, bahar, dana aila daira manea mail 13. Eyni ciir saitlari olan sozlari segib yazm. Ana, ana, san qisaldib omrtinu, Mana daim uzun omiir diladin. 9ridib oz gozlarinin nurunu, Manim omiir yollanm a giladin. Bdxtiyar Vahabzadd 14. Buraxilmi§ harflari alava edib kogiirun. A zerbaycan, a..tobus, a..dim , bos..an, va..on, qana.., automat, vJSraq, d^vlat, bulu.L ye.'.di, y^§ik, i;lna, za..bil, as^ar, goJtargin, la..pa, ma§..ala, p a..biq, t..ba§ir, qahr..man, palan.., mii§a..ba, p..ncara, k..mbayn, p..ndir, sii..bul, haf..a, §a..ba sait adat Q O §A S A M iT L l SO ZL 0R 15. Har bir satrin qar§isina uygun galan sozii alava etmakla kogtiriin. Sakkizdan sonra galan adad— Qand qoyulan qab— Binanin divarlarmi horan— «Kamar» soztmti avaz edan soz— Taravaz bitkisinin akildiyi yer— 16. A§agidaki sozlarin har birinin qar§isinda песэ deyildiyini yazm. miitakka roqqas sakkiz toqqa yeddi doqquz 17. A§agidaki sozlarin har birindan qo§asamitli sozlar duzaldib yazm. yedi, 8li, pile, salaq, bali, gtila, adim 18. Har bir hecaya bir heca alava edib qo§asamitli sozlar duzaldin. kal, dal, can, toq, kas, van, yed, <?aq, sak, say vur 6u 19. Oxuyun. Har bir sozda iizarina vurgu dti§an hecam gostarin. azarbaycanli, yazdirma, kanddan, galmadi, ma§inist, talobalor, birinci, bilmir, Mingagevir, azadliq, sulhsevar 20. Alma, galma, vurma, ЪЫтэ, sarin sozlarinin har birini <umli><l;> miixtalif manalarda i§ladin. Manasmdan asili olaraq vurftunun yerinin neca dayi§masina fikir verin. 21. Ш э г т э vurgu du§an hecalan gostarin. yazma— yazdi qoyur— qoyma qagi§— qagma qorxdun— qorxma qaz may m — qaz dilar baxi§—baxin 22. Siizma, qazma, horma, sapin sozlarinin her birini ctimla igarisinda iki manada i§ladin, • II sinifda ke§ilmi§larin takrari nalari yadiniza saldi? Sasla harfin farqi nadir? Saitla samitin farqi nadir? Qalin va inca saitlar naya gora farqlanir? Qalin saitlar hansilardir? Inca saitlar hansilardir? Qo§asamitli sozlar tapib yazm. Vurgu nadir? .t S0SL0R V0 H0RFL0R (davam i) DODAQLANAN VO DODAQLANMAYAN SAlTLOR 23. Oxuyun. Gtizgti qabagmda dayanib, qara harflarla yazilmi§ sozlardaki saitlari bir-bir talaffiiz edin. Dodaqlarimzm vaziyyatina fikir verin. Sahar-sahar Goylar nura boyamr Gtine§ mandan Tez oyamr, oyamr. Qoy oyansin, Yatanlara о giilsiin. Pancaramdan §afaq-§0faq siiziilsiin. Birca §eyi Unutmasin guna§im, A xi, ondan Gee yatiram man har giin. Bdxtiyar Vahabzadd Dodaqlarm vaziyyatina gdra saitlar iki ciir olur: dodaqlanan saitlar, dodaqlanmayan saitlar. 24. Oxuyun. Saitlari talaffiiz edarkan dodaqlanmza fikir verin. Dodaqlarm vaziyyati neca dayi§ir? Palidin yogun kokti Qayam dalib kegir. 11 i iri da§lan Ortadan boltib kegir. Qivriminin igindan Adamlar galib kegir. Ilk dafa goran u§aq 9jdaha bilib kegir. Nanam baxir, yanmdan Qimi§ib, gultib kegir. Mdtnmdd Aslan [» О, U, О, U dodaqlanan saitlardir. Dodaq- lanan saitlari talaffiiz edarkan dodaqlar bir qadar qabaga uzamr va dairavi §akil alir. 25. Dodaqlanan saitlari olan sozlari segib oxuyun. Tabriz, Istanbul, Azarbaycan, Ktir, Araz, Murovdag, Savalan, Culfa, Astara, Naxgivan, Giirciistan, Tiirkiya 26. Kogtirim. Dodaqlanan saitlarin altmdan xatt gakin. Maral gordti dagda ge§ma, Ovgu, ona yaxm dii§ma. igsin maral sarin sudan, Urayini vurub de§ma. Mirmehdi Seyidzadd 27. §akillara diqqatla baxm. Har §akilda gorduklarinizi iki-iig (uimla ila ifada edin. 28. Yalmz dodaqlanan saitlari olan be§ soz yazm. Niimuna: gtindtiz, uzun 11 29. Oxuyun. Hansi saitlari talaffuz edarkan dodaqlanniz qabaga uzanmir? Kimsanin dalinca soy lama yaman, Utanma iiz-tiza galdiyin zaman. Nizami Gancavi Bagban agac boyudiir Olur meyvasi, ban. Zahmat gakib gigakdan Bal hazirlayir an. Mirmehdi Seyidzadd A, I, E, Э, I dodaqlanmayan saitlardir. Dodaqlanmayan saitlari deyarkan dodaqlar bir qadar aralamr va yanlara dartilir. ^30. Dodaqlanmayan saitlari olan sozlari segib oxuyun. iiztim, qayiq, okiiz, J^Qttik, qasid, mo^uq, k o fie rt, lapa, daira, §axta, сйсй? tofu q, qalam, divar, svetofor, ordal, qargidali, piiiita 31. Kogiirim. Dodaqlanmayan saitlarin altindan xatt gakin. Daglari duman aldi Goyiin tizti qaraldi. Osdi sarin kulaklar, Panldadi §im§aklar. Titradi goy budaqlar, Xi§ildadi yarpaqlar. Osman Sarwdlli Ф 12 32. Oxuyun. 0walca dodaqlanan, sonra dodaqlanmayan saitlari olan sozlari segib yazin. Qoy sevinsin el-oba, Basat, sana marhaba! Qoy bilsin ki, yagilar, Elimin qtidrati var. Qoruyur bu vatani, Qoymaz ona э! A zgin yagi du§mani. О na qadar bad olsa, Sabir kasamiz dolsa, Partladariq ba§inda, Torpaginda, da§mda. Bu elda odlar ya§ar, Olmaz Basatlar ya§ar. “Kitabi-Dddd Qorqud” dastamndan fanar baxsis 33. Yalniz dodaqlanan eyni saitlari olan sozlari segib oxuyun. odun, kottik, iitii, kortik, korpti, kosov, qo§un, tizumgu, koptik, tiytidtiltirdti, qoyun, oxlov, mu§tuluq, stiruytir Bayati 9zizim ulu daglar, Qe§mali, sulu daglar. Obalan bo§ qalib, Goy ki§nar, bulud aglar. 34. Yalniz dodaqlanmayan eyni saitlari olan sozlari se?»ib oxuyun. Qarabag, §u§a, baliq, araba, quzu, kaklik, oraq, ktilak, kapanak, dari, komak, taravaz, iirak, kitab, iyirm i, uztim, <|atiq, qin§iq, ktiga, §akil, §aharlar, stimuk, qayiq, diiyma, qirmizi, qarpiz, barama, kartankala, §air 35. Yalmz ii saiti i§lanmi§ be§ soz yazm. Niimuna: iigiincti, gtilti§tirdtik _ a 36. Yalmz dodaqlanmayan eyni saitlari olan be§ soz yazm. Niimuna: barama, qirmizi hami§a xatir saKsan 37. Yadda§a asasan yazmaga hazirla§in. Uz tutub ellar mana: Iki уегэ bolmu§am "A y xan A raz",- demi§lar. Vahid Azarbaycam. Sarhad boyu qivrilib Qoxdan ayn salmi§am Axan Araz demi§lar. Nega dogma insam. Qli Vdkil Kogurun. Eyni saitlari olan sozlarin altmdan xatt gakin. 38. Sxemi gakib, bo§ damalari uygun galan harflarla doldurun. 39. §akillarabaxib, gordiiklarinizi dam§in. Har bir §akilda gordiiklariniza aid bir-iki ciimla qurub yazm. Dodaqlanan saitlarin altmdan xatt gakin. 40. Buraxilmi§ harflari alava edib koQtirim. saliat, p.€hdir, sam ovar, a/Ttomat, k&mpot, M sm onavt, рДпсэгэ, arm£4d, рДпсэк, b u la ^ тэ§^Ы э, dti§m^.n, b u l u ^ dir/.ik, bo&^an, zaf^.bil, рэ1эп^, sii/JbiilT^.iitov, latfZpa, уай'оп, qana.$f i^.na, haf/Гэ, v^raq, a /b a r biitiin biitov AH 9N G QANUNU 41. Yalmz qalin saitli sozlari segib oxuyun. Goyii naxi§landinb, Buludlari yandinb, Ufuqu odlandinb, Guna§, qix* guna§, qix ! M usa Yaqub 15 l 42. Yalniz inca saitli sozlari se?ib oxuyun. “On zangin xdzind Allah sevgisi ild dolu olan qdlbdir”. Hdzrdti ЭИ Bayati Unutmaz vatan mani El deyib, otan mani. Qiirbatda yol otuyam, Tapdayar otan mani. M irvarid Dilbazi 43. Oxuyun. Ovvalca yalniz qalin, sonra isa yalniz inca saitli sozlari segib yazin. palid, albali, korpti, qaraqu§, coka, zogal, giina§, dov§an, ?iyalak, boyurtkan, karpic, kiramit, qan§qa, qaratoyuq, baldirgan Dilimizdaki sozlarin bazilarinda yalniz qalm, bazilarinda isa yalniz inca saitlar i§lanir: qapi, odun sozlarindaki saitlar qalin, meyva, okiiz sozlarindaki saitlar isa incadir. Bela sozlar ahang qanununa tabe olan sozlardir. 44. Yalniz qalin saitli sozlari se^ib oxuyun. A talar sozlari • Bulbul qarga yuvasinda qarildamagi oyrana bilmez. 16 da ya§aya bilar, ancaq • Yax§i gtinda on ini qarda§m olur, yaman gtinda hay veran tapilmaz. • A gacm ban oziin ayu K olm az. • Iri agacm ba n az olur, Kolgasi gox. 45. Yalmz inca saitli sozlari segib oxuyun. qoruq, ancir, tarla, ctica, qayiq, xoruz, siizma, кагсй, dov§an, qazet, gigaic, turac, sargi, heyva, yarpiz, ganic, baliq, yosun, Karpic, qalam _ Tapmaca Bir atim var darinda, Baglami§am sarinda. Geca-gtindtiz yol gedir, Yerindadir, yerinda. 46. 0vvalca yalmz qalin, sonra yalmz inca saitli sozlari segib yazm . Hortimgaic i§ini bitirdi. Tor hazir idi. Н бгйтдэк gizlanib ovunu gozlamaya ba§ladi. Gorasan, toruna na dti§acaK? О bilrnirdi K i, toruna milgaK dti§acaK. dzizd Shmddova afpaz 47. Eyni saitli sozlari segib oxuyun. taravaz, igidlin, Ыдапак, й гйтШ к, qan|qa, durimlnr, gtilgtiltiK, banov§a, tama§a, Qarabag;, goyargin, tutuqusn, kosov, ininci, tininti, miiallim, qizil, qu§guluq b a K ili, 17 48. 0w alca eyni qalin saitli, sonra eyni inca saitli sozlari segib oxuyun. _ . Dumanlar gizlinca stirtindii yena, Y amaclar gigay a btirundti yena, Marallar bulaqda gortindu yena, Ceyramn, cuyiiriin izi dam§di. Tofiq Miitdllibov 49. Eyni qalin saitli sozlar tapib yazin. Agdama gatmaga az qalmi§ dti§man bizi ata§a tutdu. 01if Haciyev dostlan ila birga dti§mana tala qurdu. Onun dastasi dti§mani qirdi, amma o, bir ermani quldurunun gullasina tu§ galdi. D ostlan onu aradan gixardilar. 50. Eyni inca saitli sozlar tapib yazm. uztim?tiltiK, in in cisi, manzaralar, uguncti, birinciliK, ganagargan, daralar, surucu, bigingi, tiyiidtiltir, me§alar, birilliK, ЬбуйкШк, uzgtiguluK, кошйгдй, кй?а1аг, карапакlar, biti§iK 9il9iraq cizgi miidir 51. Yalniz dodaqlanan qalin saitli sozlar deyin. 52.Yalniz dodaqlanan inca saitli sozlar deyin. 53. Yalniz dodaqlanmayan qalin saitli be§ soz yazin. 18 54. Yalmz dodaqlanmayan inca saitli be§ soz yazm. 55. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogiirim. a..tom obil, aga.., aya..qabi, a. .bar, bos..an, bulu.., va..on, va..zal, das..a, daf..ar, dir..in, d..vlat, du§m."m, он..эг, za..bil, zan^2, yama.., ye..di, у..§йс, ..aranda§, go..argin, la..pa, <b.ud, р..псэк, p..ncara, sam..var, saK..iz, Ht..nan, sii..bill, t..ba§ir, tap..аса, us..a, haf..a, §a..ba, nrm..d, par..voz, Karpi.., g/.lgiraq bitKi se^Ki 56. Oxuyun. Birinci va ininci satirdani sozlari saitlarina gora l.trqlandirin. 1) ariK, odun, Kirpi, iitii, qonaq, KottiK, meyva, u§aq, до гак, daniz, me§a, ordu, кигак, §u§a, §eir 2) m etro, tea tr, te le fo n , h eyvan , ra d io, Kitab, te le v iz o r, Inbagir, Kino, p om id or, K om pyuter, m eydan , v e r to ly o t, raKet 57. Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlar naya gora farqlanir. nazir-nazir, hayat-hayat, Qadir-Qadir, Kamal-Kamil, ala,»la, surat-surat, ahang-ahang, haKim-haKim, §ahid-§ahid Bunlarm har birini ciimlada i§ladin. 19 Dilimizdaici bazi sozlarda ahang qanunu gozlanmir. Eyni sozda ham qalin, ham da inca saitlar olur: кэкЫкоЬи, §э1а1э, ceyran, §iiar, ovlad va s. Bela sozlara ahang qanununa tabe olmayan sozlar deyilir. 58. Ahang qanununa tabe olmayan sozlari segib oxuyun. bayraq, yari§, mehriban, qatiq, meydan, iinvan, Komtir, qahraman, me§a, cafa, pe§man, toxum, ntimuna, giimrah, aila, Kino 59. Ahang qanununa tabe olmayan sozlari segib yazm. к а та г, sayyah, stirii, qabul, tala, stanan, qayiq, gu§a, fatir, Irada, briqadir, qazet, sait, pancara, samit, daftar, barabar, niibar, sunan, duman, idman, xiyar, faw a ra , hoK um at, дбгак gu§a 60. §акШага baxin. п й ти п э niim ayif Нэг §эк1э aid 9sas fiicri deyin. "Ad, giinii" adli Ьекауэ qurub ynzm. 61. Oxuyun. Sozbri C9dv9ld9 tglgb olunan Kimi segib yazm. fasil, fasila, baba, baba, §ala, §alala, xatir, xatira, §ahid, tytihid, barbar, barabar, qalib, qalib, dovra, daira, ahang, nhong, §eir, §air, baxtavar, baxtiyar, bina, bunovra, mail qalin saitli sozlar baba inca saitli sozlar ham qalin, ham da inca saitli sozlar baxtavar icara (»2. Ahang qanununa tabe olmayan sozbri segib oxuyun. Miiqaddas olubdur dara da, diiz da, Dtinyalar axi§ir ziyaratina. Ela bil Gancanin sinasi tista Nizaminin qalbi doytintir yena. Tofiq Miitdllibov Vatan amr edir mana: “ Qoru magrurlugunu, Stibut ela, har §eya San qadir oldugunu!” Qiymat' '~У 63. Ahang qanununa tabe olmayan sozlari segib oxuyun. mazut, mualica, tarla, niimuna, varaq, sabun, gu§a 21 dayirman, armud, meydan, bulbul, rutubat, mismar, stinbtil, maa§, daira, zaif, saat, Mahira Harda iimman gortiram San yadima du§ursan, Manim mavi Xazarim! Harda liman gortiram San yadima dti§tirsan Manim dogma §aharim! Qabil 64. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogurun. Az..rbaycan, qahr..man, dti§m..n, n..qsan, s^.fa, sta.Kan, g..§a, c# fa , §iiK?.fa, t..ba§ir, т..Ь а га к , parg.-.r, n..muna, xo§b..xt, g..lgiraq, q..bul, клре, briq..dir, n..bar, riit..bat, b..rabar, h..yva esgi 65. Dtizgun yazmagi va talaffiiz etmayi oyranin. Talaffiiz zamam na ba§ verdiyina diqqat edin. Bela yazilir: aila §aiq radio sait stadion teatr._ qiraat 22 Bela deyilir: ayila §ayiq radyo sayit stadyon tiyatr qirayat 66. §акШага baxm. Нэг §aicilda gorduKlariniza aid bir-iici nimla diizaldin va onlan birla§dirib, henaya qurun. Некауэт yazm. Г I KAR v e ClNGtLTlLt SAMlTLOR - 67. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlarda qara rangla vrrilmig samitlarin neca saslanmasina finir verin. Onlan miiqayisa ltd in. ical-gal giil-Kul Kir-gir goz-Koz dar-tar tu§-du§ diK-tiK dar-tar boz-poz fal-val zaman-saman pas-bas 68. K6?iirun.Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlarda d.»vi^masina sabab olan samitlarin altindan xatt дакт. asKi-asgi gala-cala nddim-atdim dag-tag mananin Ktila§-gula§ yagdi-yaxdi saici-Zani agir-axir nubar giib re 23 69. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlarin manalarina gora dayi§masinin sababini izah edin. sanad-sanat dor-tor cala-gala yagdi-yaxdi zal-sal Kalam-qalam safar-zafar tala-dala Saslanmasina gora samitlar ini ciir olur: каг samitlar, cingiltili samitlar: s, t samitlari Kar, z, d samitlari cingiltilidir. Qar§ilig;i olan cingiltili va каг samitlar cingiltili bas zal val dala yagir cala gal kar b-p z-s v-f d-t g-x с-9 g-k V pas sal fal tala yaxir gala ка1 70. Kar samitla ba§lanan sozlari segib oxuyun. fil, bitni, palid, zang, game, taxil, догак, fanar, §ahar, baliq, saz, vaqon, palang, zavod, top 71. Cingiltili samitla bitan sozlari segib yazin. tufang, §ala, turac. ahang, lala, qanad, ^aicic, jilet, dag, qa^as, saya^ hey^a, г^кеФт garpiz, q if, juibac., tu'rp, galang^ yertii§, Kitab, tilou, yag> sgnat, qutab, щак&Юahang ahang tufang 72. Birinci satirdaKi har bir каг samita ininci satirdan uygun tf.il.m cingiltili samiti segib qar§i-qar§iya yazm. 1 )K ,p ,s ,t ,f,x ,g 2) v ,g ,c,z ,g ,b ,d 73. Sozlari tamamlamaqla cumlalari Kogiiriin. Ana ta x ili xalbif^Jdi. Onu tiyiitmaK iigtin Diilgar taxtalari mi§aifl|(3i. Onlari.randa ila hama Si каг ati tumai'Utii. Sonra onu sui$Ai. Adil Ьоуйк qar topasi yumur^Pdi. О, Ьагк tar-$di. 74. Sozlarin avvalindaKi va axirmdaKi samitlari neca talaffiiz pUllyiniza fiKir verin. кitab, polad , bigaq, qutab, Qinglz, baliq, ahang, tu rac, pii,ii к, budaq, gaKic, Parviz, tilov, palang, cora b , K artof, lul.Hi/f, ko Ix o z , galang, Karpic, Ktilung, btittin ХЭПСЭГ 7I>. Noqtalarin yerina geUni iti olava edib Kogtirun. motarizadaKi samitlardan uygun iiH..a (t,d), xas..a (d,t), is..ana (g,K), ahan.. (K ,g), ba..ga (K.A). .'.obalaK (g,K), pah., (d,t), ahan.: (g,K), aga.. (g,c), (urn.. (c,g), Is..andar (K ,g), ttifan.. (K ,g), a..tobus (v ,f), QUift.. (b,p), xoru.. (s,z), mas..an (K ,g), uldu.. (z,s), a§..az H-.lOi buda.. (x,q,g) 76. Har bir soztin axirmdaKi каг samiti ona uygun cingiltili samitla avaz edib oxuyun. / sag, bax, ot, as, ag, ot 77. Har bir soztin axirmdaKi cingiltili samiti ona uygun каг samitla avaz edib yazm. yag, yad, ad, sac, qab ---P') ) . .. . 1» -*vf Г, , , 78. Har bir soztin bir harfini dayi§maKla yeni soz dtizaldib, qar§ismda yazm. £9Ki§, dala, Ktila§, saman, §ahar, Barda, agdi, sart, adli, alti, qalam Ntimund: gaKi§-gaKic 79. Sozlari tamamlayib Kogtirtin. Har birinin qar§ismda onu talafftiz etdiyiniz Kimi yazm. Atalar sozlari • Dos,.un olmasim istayirsansa, oztin dos.. ol. • Dos., dos..a tan garaK, tan olmasa gen garaK. • Zarafat dos..lugun qaygisidir. • Kegana gtiza§.. deyarlar. • Das..adan a yn du§an qazm sasi tavadan galar. • Kosovyanmasa, ttis..ti gixmaz. • A s..a gedan gox gedar. • £ ox is..ayan azdan qalar. 26 % 80. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogiiriin. Lorab, v a $ z a l, ./A§iK, s a .. sagan, v a ..o n , K arpi.., ...iti, tnpan..a, ..a ls u m , x a n ..a r, K ita.., la..ab, a §..a z, res..ubliK a, porta..al, u ld u .., b a ..? a , tu r a .., das..a, a ..to m a t, ra n ..sa z, ..i /g i , ..iito v , galan.., a ..ro n o m , a ..to b u s , g ..lg ira q , td n .., q n rp i.., ..i? in , ..iti§iK , i..id , ..aranda§, ..й к т а к , g a id .., day,, in н гш } 81. §эк1э baxin. Onun altindam sozlari va ifadalari isplatmaicla lincaya qurub dam§in. stadion, idm an?ilar, tama§agilar, qagi§ xatti, yan§, Mil ratla, birinci, cald, qa^maq, uzununa, hiindurliiya, ( ullanmaq, qalib galmaK, haKim, bayraq va s. ■ Busier va harflar haqqinda bildiidarinizi dani§in. j tp o d a q la n a n saitlari tala ffiiz edarnan d od a q la rm va ziyyati К о olurf I Ahang qanunu naya deyilir? ■Bhang qanununu bilm ayin ahamiyyati nadir? I Kar va cingiltili samitlar naya gora farqlanir? soz Biz atrafimizdaKi a§yalari, ba§ veran hadisalari va gordtiytimtiz i§lari sozla adlandinnq. Soz a§yanm adim, necaliyini va haranatini bildirir. SOzttN T 0 RKI b 1 КОК V 0 § 0 KtLCt 82. Kitab soztinti motarizada verilmi§ suallara uygun §aKilda dayi§maKla alava edib oxuyun. Bu (nada?) maraqli nagillar var. Qarda§im (nayi?) oxumaq istayir. Man (naya?) tiz gandim. (Nadan?) gox §ey oyrandim. Kdgtirun. 01ava etdiyiniz soztin dayi§an hissasinin altmdan xatt ganin. 83. Noqtalarin yerina Lala soztinti alava edib Kogtirtin. Onun neca dayi§masina firnr verin. Bir dafa muallim ... sinfimiza gatirdi. О dedi Ki, ... goxlu maraqli Kitablar var. Biz ... Kitab alib oxuduq. Yolda§lan ... xatrini qox istayirlar. Soztin asas mana bildiran va dayi§mayan hissasi кок adlamr. \ 4 28 84. §agird soztintin axirina ela hissalar alava edin Ki, ctimla galsin. Man §agird£*?V San § a g i r O, §agird.C$^ d S i Biz §agird Us. z §agird U iufl „ Onlar §agirdtЖ * Ciimlalari Kogiiriin. Olava etdiyiniz hissalarin altindan xatt V.mcIh. §eir sahv Klub 85. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlarda dayi§an hissalari IкIиI» gostarin. Hiz dtinan рагка getdiK. ParKi maKtablilar saliblar. I i lcda goxlu bazan agaclari, gi^anlar экШЬ. Р а г к т an gozal vim i faw aranin yam dir. Biz parkda dincaldiK. Saat be§da piuKdan qayitdiq. Soztin dayi§an hissasi §aKilgi adlanir: susuz, suyun, sular, sulu, sula / §aKilgilar soz кокипэ qo§ulur va onu ciimladaKi ba§qa sozlarla baglamaga xidmat edir. Canlilar susuz ya§aya bilmazlar. H(i. Sozlari кок va gaKil^iya ayinb KOQtirtin. gozalliK, vergulim, meydana, а1ак1аг, albirliK, Kiilandan, Ии I.#,mi, gondardi, dtizgiinltiK, axtanr, ctiratli, siiratla, b n g a rd a , agaclar, stiratli, toxundu, ag;da§li, Qazaxda 87. Buraxilmi§ §aicilgilari alava edib oxuyun. Atalar sozlari • Q ocainnbiH .^cavaninbila,^. • San^J&braKat, AllahwbaraKat. • Dili^/isa salinca, agl*2/i§a sal. • Baba#'/q&ygisma n0V0 qalar. 88. Oxuyun. Finrin ba§a du§tilmasi iigiin ciimlalari neca tamamlamaq lazimdir? Kitab, §акШаг, maraq, idi ЭИ, ata, zavod, i§la C0mil0 , ana, fabriK, parga, toxu M illi Ordu, dti§man, qalib, g 0l 89. Har bir soztin кбкйпй tapib yazm. tarlalar, qatiqdan, K azm in, yarpagi, yarpizdan, qarpiza, torbanm , Kamardan, soyuqluq, gaparin, toyuqlar, qarganin, sarhadin, tanardan, zarbalar, baliqgiliq, §orbam , baliqgi, qa§ig;in, sarvata, azgildan 90. Oxuyun. Har bir soziin кокйпй tapib gostarin. agarlar, siizmadan, tanari, qazmagi, basqingi, ya§lilar, do§amada, tarlada, dindirir 30 manzila, qartalin, darinda, da§qim, agaclar, zogaldan, giila§di, azginliK, sarhadgi, gayxana, 1) I . Н эг bir sozii кок уэ §9Kil?iy9 iKi ctir ayinb yazm. Kiirda, qurdu, almam, heyvam, qarim, qa§ina, dalani 1)2. Oxuyun. Sozlgri кок уэ §9Kilgiy9 ayirin. qonagin, Kiilayi, eyn ayi, papagim, atasi, balasa, gilasa, Allan, dayanan, tiitaya, Kolgaya, gorayi, Ktirayi 9Я. Sozlari кок V9 §9Kil?iy9 ayinb yazin. lydada, stansiyaya, gaydandan, qayaya, Bardada, dayaya, ■Uni'/., babaya, sansan, anana H I. Мэпаса yaxin olan sozlgri se<?ib a y n -a y n S9tirl9rd9 yazin. MO/I.m in KOKuniin altmdan xgtt д э к т . (I.)ftari, pencaKda, dostu, репсак1аг, dostun, daftardan, iliihldn, pencayin, daftarin, pencaya, daftarda, dosta, pDiKMicdan, dostlar, pencayi, daftara, dostdan film kinofilm Hir soz кбкй m tixta lif §aKil?ilar qabul eda bilar. B i r §9Kilgi m tixtalif sozlara qo§ula bilar. adam agac Kitab parta qu§ heyvan §aKilgilar ham qalin, ham da inca saitli olur: ari-lar gdmi-lar Soziin son hecasmdaKi sait qalm olanda ona qo§ulan §8Kilgilarin da saiti qalin olur: palid-lar, qartal-m Soziin son hecasmdaKi sait inca olanda ona qo§ulan §aKilgilarin da saiti inca olur: Sdrni§in-l9r, maKtab-dan 95. MtimKun olan sozlari кок va §aKilgiya ayinb yazm. Atalar sozlari • Soz var galar кедэг, soz var dalar кедаг. • Soz var el iginda, soz var ev iginda. • Sozii m iidriK olamn ozii da m iidriK olar. • Qalamin ucu, qilmcin giicii. • Qalam yazani qihnc da poza bilmaz. Oxuyun. Qara harflarla yazilmx§ sozlarin тэп а farqina Iiicir verin. 1M$. U§aqlar maKtaba giil Kollari gatirdilar. MaKtab binasmin f|nbiiftinda giilliiK saldilar. Ini ildan sonra hayatimiz giiliistan oldII. Mantabli giilgiilar giillara yax§i qulluq edirdilar. Har tflhi giillardan darib giildana qoyurduq. !>7. KoQiiriin. Sozlarin hamisi tigun iimumi hissanin altmdan чiHI <,\>Kin. Hll Hlllu migu ;!*/ Hiiluq Hula (maq) Qali§madaKi sozlar manaca su sozii ila baglidir. Su sozii onlann hamismda i§lanan iimumi hissadir. Konlari eynimanali olan sozlar qohum sozlar adlanir. 1) 8 . ЕуткокШ sozlari oxuyun. Har bir satirdaKi sozlarin i|Hr|iMinda onlardan uygun galanini yazm. bnft, bagga, bagban, bagliq ,.. giil-^igaK aKilan yer, KigiK bag baga qulluq edan, agaclari baslayan, meyva yeti§dii m adam .. meyva agaclarmm oldugu yer ... bnglarin g o x oldugu yer 33 99. Нэг bir S9trin qar§ismda шэпауа uygun g9l9n, gay sozii il eyniKOKlu soz tapib yazm. P ^ y -------------gay yarpagi becaran adam -------------gay tigtin suyun qaynadildigi qab ----------- --gayi damlamaK iigtin qab —----------gay hazirlayib satan adam -------------gay igman iigtin yer ----------- --gox gay igan adam 100. Нэг bir S9tird9 eyniKOKlu sozl9ri tapib oxuyun. dag, dagli, daginti, dagilmaq, dagatayi da§, da§li, da§di, da§qin, da§liq, da§la (maq) ot, otlu, otluq, otlaq, otaq, otbigan yay, yaymaq, yaylaq, yayma, yayliq ba§, ba§qa, ba§la, ba§gi, ba§liq, ba§maq, ba§li Qohum sozlarin umumi (ortaq) hissasi KOKdtir. Ona gora qohum sozlara eyniKOKlu sozlar da deyilir. 101. EyniKOKlu sozlari segib oxuyun. al, yolgu, duzlaq, albir, gtildan, yolu q, alaqa, duzlu, gtilliiK, э1ак, g u lg a z, gu l, а1сак, y ol, duz, gtilgii, yolda§, gular, alii 102. Qar§i-qar§iya verilmi§ еушкбкШ sozlarin har birini ciimlada i§ladin. d a g -d a g li, b a liq -ba liq gi, dam ir-dam irgi, rasm -rassam m aKtab-maKtabli, Onlarin mana farqini izah edin. raqs-raqqas . 103 Sol sutundaKi sozlara sag tarafdan uygun galan еупшокШ ./I n i segib oxuyun. ot su gul stid stidgii, sulu, gulltiK, otlaq, sumaq, gulayan, otlu, giildan, gtilgti, siidlii, otur, sugu, giilla l(M. Har bir soza еуткокШ sozlar tapib yazm. Ig, дну, a r a b a , maKtab, Kitab, bag ,4,iu i Igilara fh rir verin. 10 5 . Uuraxilmi§ harflari alava edib K o g u rtin . I boH..nn, la ..p a , y..§iK , q a h r..m an , y e ..d i, d u r..u n , ............ .. x ..t ir , y o r ..u n , ham ..§a, saK s..n, ..iito v , a§..az, ynpin. . r, ..izfgi, mtid.Vr, b it ..i, se g ..i, a s..i, s v e t ..fo r , as..iK , ИНИшг.Л),), K osm ..n a vt, p a r g ..r , n ..b a r , ..,йкап, ..tibra, x « m ..a r , m ..d a fia inontyor svetofor Kosmonavt Oxuyun. imnci va йдйпсй siitunda qar§i-qar§iya yazilmi§ jniillltU'd.) qara harflarla verilmi§ sozlarin farqini izah edin. MmImi m y.iicilgilarina fhcir verin. 100 . A nd >a biganaKda iliiynndi. Qurumu§ otu arabaya yigdilar. И / п т dadli mi'vvodir. tJzumdan §ira hazirlayirlar. Arabagi a tla n qamgiladi. A dam lar yeni uzumliiK saldilar. Araba i/a, iiziimdan sozlarinin коки nayi bildirir? Hiimurabaqi, iizumliiK sozlari nayi bildirir? manada i§lanbildirir? Buna bagm baga bagi bagda bagdan baglar bag?a bagli bagliq bagban a§agi siradan uyg-un galanini 111. Sozlari кок va §aKilgiya ayinb yazin. ba§la, i§la, ba§liq, birliK, taxilgi, damir?i, traKtorgu, uziimgii, qarli, atli, odlu, lizlii, balali, m eyvali, yuxulu, iitiilii, dadsiz, i§siz, siidsiiz, susuz, birla§, giildan serni§in § o se trolleybu s A yirdigm iz §aKilgilar sozdiizaldici §экйgilardir: - g i, - g i, - g u , - g ii; - l i , - l i , - l u , - li i; - s i z , - s i z , - s u z , - s i i z ; - l i q , -U k , - l u q , - I u k ; - l a , Sozdiizaldici §aKilgilar кокйп manasim dayi§maKla yeni sozlar amala gatirir. -1э; - l a n , -1 э п ; - la § , -1э§; - d a n , - d a n . 112. §экШэгэ baxm. Orada tasvir olunmu§ a§yalarin adlarmi alt-alta yazm. Har b ir soza sozdiizaldici §aKilgi alava etmaKla yeni soz diizaldib qar§ismda yazm. Inlifadd etm dK iiqiin §экИдИэг: -gi, -qi, -qu, -qii; - d a r , - d a n I 1.4. Oxuyun. Sozdiizaldici §aKilgisi olan sozlari tapib gostarin. I K olluq ta rp a n d i, b alali dov§an qagdi. 2. Yaz galdi, h a r 1.11 •>Гcanlandi. 3. TraKtorgu y u x u lu gozlarini zorla agdi. 4. SuШ1Н m eyvali b a g la ra gevrildi. 5. D am irgi sah ard an axfMliiiu'nti i§ladi. 6 . H arad a birliK , o rad a diriliK . 7.K am ala, h a lfиII hiila, toz yatsm ! 8 . A ytac babasi ila qucaqla§di. I ll MiimKun o la n кок va § a K i l g i y a ayirib d a n x a t t дакт. s o z la r i § a K ilg ila r in a lt m K o gu ru n . Ии/Ion, d u zla, dadsiz, sassiz, yollan, dagla, gizlan, dillan, i mI I i i , qoxula, ytingulla§, qovla, qarda§la§, gozla, aslan, VOXIn. oyla§, saslan, dilla§, qo§ala§ stan siya stadion 115. Sozlari avvalca oldugu K i m i , sonra кок va §aKilgiya иутЬ. I.il.tfftiz edin. Har bir sozii ciimlada miimKun olan HIwmhIiii(In lyladin. quia, dal.», bala, gala, x ala, m ala, dola Nil in a K andim izda gox qadim b ir qala v ar. Оагак o, payizadaK Kandda qala. K arim , san ocaq qala, biz каЬаЬ дакак. /X 116. Sozdiizaldici §8Kilgisi olan sozlari segib yazm. даНк, dala, baKili, Sam adli, aKingi, layla, danizgi, ЬоШк, bala, qiliq, gula§, arabagi, oglan, dtizg u n , 1а1э, zali I 117. A§agidam sozlarin har birina -li, -li, -lu, -lii; -lan, -1эп; -fi,l -gi, -gu, -gii §aKilgilarindan uygun galanini alava edib, yeni sozlar| diizaldin. Ham in sozlari cumlada isjladin. a t, ot, dil, yol, a t, q at, i§, ba§ 118. Buraxilm i§ sozdiizaldici gamlgilari alava edib Kogurun. §aiq, g o z '^ L iitf i, san i§a b a § /$ R afiq яйсД^уа a d a la ^ o g la n d ir . A zad^tva barabar(L xalqin a rz u su d u r. A zar " N e ft^ K o m a n d a s im n futboL .sudur. m udafia тй Ь агэк m iitalia 119. Oxuyun. Har bir soziin qar§ismda talaffiiz qaydasim| yazm. * дэтапИ к, аШк, adliq, siidliiK, narliq, tonluq, igidlin, yerliK, onluq, donluq, danliK, gtinltiK, qaranliq, birliK, yadliq, odunluq N iim u n d : датапИк - д э т а п т к 120. Suallara cavab verin. Qorayi Kim bi§irir? Novba дэкап adam? Divara mala дэкэп Kimdir? Ma§mi Kim stirtir? * 40 Miil-qaram Kim otanr? I*ji i ovozu Kim stirtir? 12 1 . 1 I a r b i r s o z a s o z d i i z a l d i c i § a K i l g i alava e d i b yazm . m nsiqi, ala, me§a, gaman, u§aq, taxil, qaya, §axta, doyii§, »»v, r a n g , garni, slid, baliq, qand, daniz 122. A n , b a liq , iiz iim , ta r a v s z , h e y v a n , ta x il, tiitiin , n e ft, y t « i , l e l e f o n s o z la r i ila a la q a d a r p e § a la r n e c a a d la m r ? 12.4. Buraxilmi§ h a r f l a r i alava e d i b K o g iiru n . icorpi.., p..ncara, т..Ь агак, q..bul, xan..ar, f..nar, iit.liariba, m u§..uluq, p..ndir, h ..yva, р..псак, m az..t, |#KA..n, m ..dafia, q ..zet, к..ре, Ь..каг, g..lgiraq, ..pteK, ..Kiz, ■ Laym a, ..hang, tiifa n.., m ..hasira, ..izg i, tapan..a, n..bar, iiniilica, x..calat, g..§a m uhariba • m ualica IMan iizra soziin tarKibi haqqinda dam §m aga hazirla§m . I Soziin hissalari neca adlamr? I Кok naya deyilir? I tfaKilgi naya xidm at edir? I Qohum (еупшбкШ) sozlar neca sozlardir? M isallar devin. I ftaKilgilar nega ciir olur? I* Sozdiizaldici va sozdayi§dirici §aKilgilarin farqi nadir? 41 NiTQ N0DiR? D ey irlar Ki, h ey v an lar, qu§lar, ba§qa c a n lila r da d am § irlar. O fsanalarda g o sta rilir Ki, Siileym an peygam bar qu§ d ilin i bilirm i§. G orasan, haq iq atan c a n lila r dani§ir? D o g ru d u r, c a n lila r m iiayyan saslar g ix a rirla r. Bu saslar siq n a lla rd ir. O nlar yem ta p d iq la n m , galan tahliiK ani saslarla b ir-b irin a xabar v e rirla r. Korpanin Ик q ig iltila n da taxm inan siqnal vazifasi da§iyir. N itq yalm z insanlara aiddir. U§aq Ик sozlari demayi, ana dilinda dam§magi anasindan, qohumlarmdan, ba§qa ya§lilardan oyranir. N itqim iz sozlardan va ciimlalardan amala galir. Biz §aml iizra mii§ahidalarimiz, e§itdiKlarimiz, arzulanm iz haqqmda Иекауа qururuq. HeKayanin matni manaca bir-biri ila bagli olan ciimlalardan amala galir. Mu§ahidalariniz, e§itdiKlariniz, dii§tinduKlariniz va §aKil asasinda Ьекауа qurub, naql etmaniz sizin §ifahi nitqiniz, qurdugunuz heKayani yazm agm iz isa yazili nitqinizdir. N lTQ H iS S 0 L 0 R t 1 2i. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlarin hansi suala nli vcnliyini soylayin. Italiruz yayda Kanda g etd i. Bu il yay gox isti Kegdi. D agliq yn bi m safali y a y la q la n o lu r. B abasi B ah ru zu yaylaga m|»mi <11■ Daglilar o n la n mehribanliqla qar§ ilad ilar. B u gozal |П!н,нl.i liahruz yax§ica dincaldi. i)vv.)lca 0§yanm adim , sonra necaliyini, daha sonra haraKatini i t i l i l h . hi sozlari segib oxuyun. NH.qimiz ciimlalardan, cumlalar isa sozlardan ibaratdir. Iliii bir soz miiayyan nitq hissasina aid olur. 12ft. 0vvalca a§yanm adim, sonra necaliyini, daha sonra liMI diotini bildiran sozlari segib oxuyun. й Uynqlar, siz yaqin Ki, balaca Durdanani tam yirsm iz. ilium da gozlari sizinKi Kimi qaradir. Uclarm a qirm izi lent IH)^Ihiiiiii§ qo§a hortiyti sinasina du§iir. Qulagim n iistundaKi t|H 11 m tellari isa soza baxmir. Na qadar gali§irsa, horiiKdan ■yrilib. Diirdananin tiztina toKiiltir, lala yanaqlarm i qidiqIHVI г Sldviyyd Babayeva . 12(1. Birinci siitunda a§yanm adim, iKincida necaliyini, ugtin■Hm horoKatini bildiran sozlari yazm. иmi, igid, six, galir, me§a, baxir, fahla, gozal, u§aq, ugur, n i i n q , ya§il, sarin, asdi, Kitab, sarga, oxuyacaq 43 ■ Г 0 §yam n ad im b ild iran sozlar isim, neca liy in i b ild iran sozlar sifat, haraK atini b ild i ran sozlar fel a d la m r. isim , sifat, fel n itq hissasid ir. 127. Har bir soza sual verin. Neca amala galmasina diqq yetirin. O nlan ciimlada i§ladib yazm. su , su lu , su lad i ag, a g a rti, a g a n r d u zlay ir, duz, duzsuz §anliK, §an, §anlanir sevinc, sevincaK, sev in ir cavanliq, cavan, cavanla§ir Ismin altm dan bir diiz xatt, sifatin altindan dalgali xatt, felin altm dan iKi diiz xatt <?экт. 128. Tabiat iizarinda mu§ahidalariniza asasan “Bizim уеНэг payizda” movzusunda in§a yazm. 129. Cumlalori tamamlayib oxuyun. eiava etdiyiniz soziin hansi suala cavab verdiyini, hansi nitq hissasi oldugunu deyin. .. .bizi § ah id lar x iy a b a n m a ... § a h id la r ... u g ru n d a c a n la rm d a n Kegiblar. O n larin ... x a tira s i x alqim izin qalbinda ya§ayir. Biz §ahidlarin m a z a n iistu n a ... d a s ta la r i... plan 44 ! plaKat у СИ). ЕуткокШ sozlari tapib har birina sual verin. Hansi nitq IiImimiu oldugunu deyin. O nlan numunada gostarildiyi ardicilliqla Vh/.iii. Noz KOKlarinin altm dan x att д а к т . ^Шйтипэ: duz, d u zlu , d u zladi lung, g o y arir, da§, o ta r ir, d u zlad i, su lu , od, y azir, da§li, i•llgltxli, goy, o tlaq, duz, g-oyarti, ra n g li, da§layir, d uzlu, Kiln, m iladi, yazi, su, odlu, yazili, odlayir I;(I . Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlarin m analarm a fiKir vt'iln ll.tr bir cumladan aw alca isimlari, sonra sifatlari, daha •Щи» Irllorisecibyazin. Iliilmrda ag aclar ya§il d o n u n u g ey ir. D aralar, diizlar, ImUvnlm , b ag lar ya§illa§ir. Y a§illiq adam in iiray in i agir. MH2. Oxuyun. Owalca isim lari, sonra sifatlari, daha sonra fellift In 1111 >I’ostarin. G ah §uttiyiir, g ah lang g alir, Lapa-lapa nahang g alir, D eyirsan b ir palang g alir, G ur g aylarm gozii T artar! Mdmmdd Aslan Yel asdi, yarpaqlar suya toKtildu, Goy gita tu n d -sa ri g iillar tiK ildi. B uludla ag lad i, giina§la giildii, Deyasan b ir коугэк in sa n d i Goy gol. Mdmmdd A raz 45 133. Birinci satirdaKi har bir sozti cumla igarisinda avva isim, sonra fel, iicinci satirdaKi sozlari isa avvalca sifat, sonra isa ba§qa nitq hissasi Kimi i§ladin. 1 ) yaz, a t, tu t , gtil, qaz 2) sa rin , d a rin , sa ri, saz, dolu lift litr neft 134. A§agidaKi sozlari ela dayi§in Ki, пэ? sualina cavab versin. yazmaq, qagacaq, gordti, gozlayin, gozalla§di, stiztir, yoxladi, goyaracaK, qazandi, qovurur, bilir 135. Goy, ya§il, yay, siiz, diiz sozlarinin har birini ciimlada m iixtalif manalarda i§ladib yazm. 136. Oxuyun. Har bir soziin hansi nitq hissasi oldugunu miiayyanla§dirin. g o y a rti, qahvayi, a g a rti, sariliq , a g a n r , banov§ayi, sa n § m , n a rm c i, q irm izi, g o y arir, ya§il, boz, b o z a n r, goy, ya§illa§di, gahrayi, ag, ya§illiq, zogali, b o zu m tu l, qizard i, m avi 46 isiM I .'17. §экШэгэ baxm. Нэг §ак1а aid bir-iiri cumla qurun. i •1111 сIarinizi ardicil naql edin. f uk 1Ibrda gordiiytiniiz a§yalarm adlarim yazm. JH8. SinfinizdaKi a§yalarm adlarim deyin. ■H 0 §yam n ad im b ild iran n itq hissasina isim tlry ilir. Elgin, alma, fahla, ceyran, Kitab, §afiirtl, Ваш, Kiir, ildirim sozlari isim d ir. I Ш Mill hi agac adlarm m harasina aid dord misal yazm. har bir soziin sualim gostarin. ( Jiy a K , k o I , I / . mI . i 47 140. Tabiat hadisalarini bildiran sozlari segib yazm. gtibra, yagi§, gamanliic, §im§aK, me§a, gol, ild irim , tala, dolu, dare, yoxu§, f ir tm a , b a h a r, guna§, gundtiz, vulK an, b o ran , dag, govgun, gay, zalzala, sel, ay, к и 1ак, qirov, b u lu d , gan,§eh 141. Camiyyatda ba§ veran hadisalari bildiran a§agidaici isim lari ciimlada i§ladin. stilh, m iihariba, qalaba, bay ram , niim ayi§, yigm caq 142. Gamini, qatan, avtobusu, qayigi, arabam, traKtoru, tayyarani idara edanlar neca adlamrlar? 143. Buraxilmi§ harflari alava edib кодйгйп. . st$rKan, q#fbul, g.Mgiraq, ta p ..аса, m ..h a sira , t..a t r , p a rg ..r, ..iib ra, to ..q a , m ..h arib a, ta n a ffii.., m ti§a..ba, m ..n ty o r, m ..ta lia , sa ..sa g an , p o rta ..a l, m u §..uluq, ta..b al, n ..m u n a , m ..qayisa, m ..d a fia dom ino pom idor portagal 144. A§agidaKi sozlari кодигип, har birinin qar§ismda uygun galan a§yalarm adlarim yazm. su rtin tir, iiziir, y e riy ir, stiztir, m iyoldayir, v izild ay ir, § u ttiy u r, m alayir, c in ld a y ir, x o ru ld a y ir, n a rild a y ir 145. Qohumluq bildiran isim lar deyin. Onlara sual verin. in s a n la n b ild iran isim lar Kim ? su alin a cavab o lur: Sli, ata, ana, miidllim, insan, adam, u§aq. ---------------------------------------------- г--------------------------------------------------------------48 I Id. Ovval §aharla, sonra Kandla alaqadar pe§a adlarim yazm . 117. I lor bir sozti ciimlada i§ladin. §ahid, asir, asr, ta ra z , ta ra z i, m atn , m atin , rasm , (.«мнит, raqs, raqqasa, Kafe, Kofe, h ay at, h ay at sad r ssr I IM I l,»r bir sozii ciimlada i§ladin. ndniii, insan, Ktitla, cam aat, ah ali, el, xalq, m illat 141) Insana aid isimlari segib yazm. ^ ^ i ■■ |1м1Да, x ey irx ah liq , y irtic i, xayal, agil, caynaq, du§unca, llllll. I.thsil, c iv ilti, oyun, q u y ru q , ЫИк, sevinc FiKirla§in. Sovqat, ре§кэ§, эгтэ£ап, bax§i§ sozlarini HiMDi m<»/l.>ovaz etmaK olar? IhO V ID I . <)4 uyun. Qara harflarla verilmi§ sozlar na bildirir? Dogm a o b a la n b ir-b ir gazmi§am, 9 n u zaq safarda yola dozmii§am, U zanda X ram d a, K iirda iizmti§am, A rx d a, golmagada iiza bilm iram . Osman Sarwalli Da§anda X a fim n , Q arq arin seli, A gir Mil d u ztin u n , M uganin giilii, §0Kinin ipayi bazayir eli, G eyirsan al, ya§il don, A zarbaycan. A§iq $am§ir 49 152. Yer adi bildiran sozlar deyin. Bela sozlar hansi sua cavab olur? In sa n la ri b ild ira n isim lard an ba§qa, b titiin a§yala rin ad im b ild ira n isim lar ( ayi, dov§an, quzu, qu§, qartal, sargs, xoruz, ддгэк, §aftali, banov§d, ginar, дэшс, yagi§, §eir)na? S u alin a, y e r adi b ild iran isim lar isa ( vstdn, АгэгЬаусап, Ваш, qasabd) hara? su alin a cavab o lur. 153. Hara? sualm a cavab olan sozlari segib oxuyun. ta rla , догак, arm u d , qu§, ta la , ayi, g in ar, banov§a, meyd an, v atan , guna§, yagi§, BaKi, yax§iliq, d o stlu q , N axgivan, gay, Q arabag, gaKic, dag, B orgali, Kegid 154. Me§a agaclarim n adlarim segib oxuyun. g in ar, valas, alm a, qovaq, p alid , an asiy a, сока, heyva, goyru§, fistiq , agcaqayin, x u rm a, d am irag aci, E ld ar §ami, azgil, zogal, qizilagac, arm u d , к й к п аг 155. Ovval ot, sonra darman bitnisi, daha sonra gilameyva adlarim segib yazm. qantapar, qatirquyrugu, gobanyastigi, pi§iKotu, moruq, gaytinam , yonca, qaragat, KaKliKotu, Kali§, boyurtKan, gayir, giilxatm i, zirinc, giyalan, yemi§an, qazayagi, itburnu, avaliK, boymadaran, zira, biyan 4 50 I :>в. Y ir t ic i heyvanlarm adlarim segib oxuyun. <ln/fricegisi, ayi, m aral, can av ar, ttilicti, qaban, корэк Imlifti. gaqqal, dov§an, cey ran , ctiytir, palang, m eym un, §ir I ft7. Ovval paltar, sonra ayaqqabi adlarim oxuyun. 9111, palto, sandal, §alvar, д а к т а , коуп ак, corab, qalo§, Himt y u m , ba§m aq, pla§, репсэк, don, papaq, jaicet, cem per, ■hi н|, т а у к а Konfet Konsert I !|58. Ovval qab-qacaq, sonra alat adlarim segib yazm. Цй/.цп, bigaq, gomga, bo§qab, K afnir, sta n a n , qaygi, qa§iq, •♦Ц-ih .иi, stizgac, д а у т к , nalbani, b a lta , q anddan, yeya, fiftlU , gangal, K albatin, cam , ta v a , bel, d irm iq , Kasa, а1ак, Mllflir 151». Oxuyun. Har satirdaKi a§ya adlarim bir sozla neca ^ ^ ■ d irin n q olar? noi П/, agacdalan, qaz, sig irg in , toyuq, q irq o v u l, ordaK и 11 m ii<| , qu§tiziim ii, boyiirtK an, giyalaK, q a ra g a t Гииг.:;;!/, qaynaqgi, gilingar, та1 ак е§ , x a r r a t kiK oiu, g icitn an , b ag ay arp ag i, q an ta p a r, nana BilWivya, lala, incigiilii, n o v ru zg tilti, gobanyastigi IrtO. I I'adalarin har birini bir sozla avaz edib yazm. Bfttnnn d ay an d ig i yer Ши и imi ii a v to b u sla rm m yola dti§dtiyti y e r - 51 q aram ali o ta ra n adam qoyun siirtistinti o ta ra n adam v a x ti т й э у у э п etmaK iigim cihaz arzaq va sanaye m a lla rim n sax lan d ig i y er ta x ilin u y tid u ld u y u y e r 161. Oxuyun. Bu sozlari adi dam§iq zamam i§ladarKan hansi sahvlara yol verirsiniz? taba§ir, soyu du cu , tavan, do§ama, gozltiK, m agaza, дэкma, dahliz, zirzam i, dii§arga, gimarliK, dayanacaq, dondurm a, buruq, tabil, §eypur, qalam 162. Sozlari ciimlada i§ladib yazm. .Kibrit, bo§qab, qayiq, Kisa, <?а11эк, xatne§, Katil 163. Tay soziinii ciimla igarisinda m iixtalif manalarda i§ladin. 164. Har bir soziin diizgun yazili§mi tapib кодйгйп. % b ax tiv a r, b ax tav ar, baxdavar, b ax ta v a r, b a x ta v a r xo§baxt, xo§baxt, xo§baxt, xo§vaxt halbatda, h alb atta, alb atta, alvatda S u ray a, Siiraya, S u ray a, S urayya, S u ray a, S u ray y a 165. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi? sozlarin va ifadalarin hansi duzgiindur? hami san — ham san basdirin — basdir dedi Ki — dedi Kin donmasm deyin — donpiasin deya 52 isindi — is tin d i lieyla — е1э о ciirana — о ctira, о ciir liar Kas — h a r Kasan о ciadar — о qadaran l)imi§iqda bela yanli§ soz va ifadalardan daha hansilarmi ||rniniz? IIW. Oxuyun. Soz va ifadalardan duzgtin olanim segib yazm. I 7 noyabr noyabrin 17-si I 7-si noyabr b ir к а г а т b ir Karamlar b ir кага M<»hardannan Hahar tezin d an м.»liar tezd an n an ii.»liar tezdan so ra m la n so n ra soram sonram IndiyanadaK bu bii bu bii Imliyanacan ImliyadaK im liyanatan 1117. ()xuyun. gun gtin lari g tin lar g u n larim Diizgiin soz va ifadalari segib yazm. I КoKtyabr tarixda |H oictyabrda o id y ab rm 18-inda goxdannan goxdan duiian ilim annari yox vnxti Vi»x vnxt nix v n x tlar b ay ax d an n an b a y ax la ri bayaq b ay ax larim 168. Oxuyun. Dtizgiin soz va ifadalari segib yazm. alsm deya, e§idan tanin, istasa, кош акИ к, onun Kimi, otari, agar istasa, agar, alsm deyana, soziin diiziin, xahi§t, кош ак, otrii, e§idan taKi, onun KimiK, xahi§, agannari, soziin dtizti 169. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogtiriin. sa..ifa, q..zet, m az..t, m ..ntyor, d..mino, m..dafia, t..ba§ir, ш ..Ь агак, s ..fa , g..§a, m..hariba, Ь ..к аг, m..alica, к ..р е , s t.. кап , m..ayina g..lgiraq, ..izgi, xan..ar, tapan..a, m..Kafat, n..bar, ..Kiz, sa..san, m..hasira, da§.$n, a..ronom, porta., al, sa..sagan, la..ab, za..bil, mu§..uluq, ..iibra, m ..talia, р ..п сак XttSUSl ISIML0 R 170. Oxuyun. Bazi sozlar na tigun Ьоуйк harfla yazilib? V atanim iz A zarb ay can d ir. A zarbaycam n p a y ta x ti В аш § ah arid ir. A zarb ay can d a G anca, N axgivan, S um qayit, M ingagevir, ЭИ B ayram li Kimi ir i §aharlar v a r. K iir, A raz, A lazan , T a rta r, S am u r gaylari A zarbaycana h ay at v e rir. K iir o n la rin an boyiiyiidiir. A raz gayi S abirabadda K iira qovu§ur. K iir gayi X azar danizina toK ulur. X azar dan izi ila R usiyaya, Q azax istan a, T tirK m anistana va Ira n a getmaK m tim K tindiir. Воуйк harfla yazilmi§ sozlari segib Koguriin. 54 paytaxt respublixa 171. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlara fin ir verin. ininci ■rtr !,n i ii i l K harfi пэ iigiin Ьоуйк yazilib? m Iam - E lxan, gol - Goy gol, resp u b lin a - A zarbaycan, (|tin I/. - X azar, dag - S avalan, кйда - N eftg ilar, gay - К й г, т э к f|iKil, It - Alaba§ 17‘2. Kogiiriin. Xtisusi isim lari Ьоуйк harfla ba§lamagi unutMutym. iii 11/can, baK ili, n axgivan li, qafqaz, iran , d agistan , Ш тйкЬ, Ьак1, §ahar, d agistan li, naxgivan , §aharli, Kand, И1ИЦn1111, и кгауп а, qazax, q afq azli, Kandli, UKraynali, iran li |!7<t. Xiisusi isim lari segib Kogiirtin. B id ric, g iirciistan , ba§qird, ru s, q azaxistan , ozban, •ilnil ImImi, tiirK iya, ru sjy a , m oldova, q irgiz, ozbaidstan, fin , IKmlan, tiirnm an, m oldavan, fin lan d iya, turK inanistan, © , n/.u baycan P4. Xiisusi isim lari eynimanali iimumi isimla qar§i-qar§iya >!, Kin-, daniz, goy gol, Kapaz, gay, afq am stan , ma§m, P, dnft, ru siya, afqan, ru s, m ersedes 55 175. Xiisusi isimlari tapib oxuyun. Onlan neca yazmaq lazim-j dir? tiiryangay, insan, bozdar, gay, Kapaz, daniz, qazax, bozdag, xazar, dag, mastan, heyvan, §ahdag, yer, §irvan, minaya, ma§taga, gigaK, mingagevir, mil, §ahar, bina, Karim, arpagay, Hand, mugan, qarabag, qo§qar, qartal, §air, xocaliJ qabil, babadag 176. Har bir soztin qar§isinda uygun galan xiisusi isimlar yazm. insan •*., ..., ..•, ..., .... о1ка ..., ..., ..., ..., .*•* §ahar ..., ..., ..., ..., .... Kand ..., ..., ..., ..., .... кидэ ..., ..., ..., .... gay ..., ..., ..., ..., о 1 ..., ..., ..., ..., .... daniz ..., ..., ..., ..., .... dag ..., ..., ..., ..., ..•• licyvan ..., ..., ..., ..., .... _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ ___________________________________________________________________________________________ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _• Miiayyan a§yam farqlandirmayan, adi manada i§lanan isimlar timumi isim lardir: masalan, insan, о1кэ, §ahar, Kand, agac, кйда, gay, gol, daniz, dag, heyvan. insan, о1кэ, §ahar, Kand, кйдэ, gay, gol, da niz, dag va heyvanlardan birini ba§qalarmdan farqlandirmaK йдйп verilan xiisusi adlar isa xususi isim lardir: masalan, Elxan, Azarbaycan, §aici, QayKand, istiqlaliyyat, A ra z, M a ra lg o l, Xazar, M u rov, Toplan. Xususi isimlar yazida Ьбуйк harfla ba§lanir. * 56 j 177. Xususi isimlari segib Kogurtin. Kiilnaz, volqa, adam, gay, nadir, gol, haciqabul, кйдэ, ■jlttqayit, neftgi, darband, murov, heyvan, qobustan, §9Ki, i u i i i i i I), azarbaycan, g il 9m eyv 9 , tabriz, be§barmaq, yurd, lio/lllir, §й§э, о 1кэ I7H. Sozlarin aralarmda vergtil qoymaqla кодйгйп. Soztin iln liMt I Ini песэ yazacagimza fhcir yerin. LC 6 ko. § 9 Ki. Сйуйг. §ahin. Qara daniz. Qarabag. Insan. Afpnynv. T axil. G tir^ s ta n . Palid. Dalidag. Qaragi. ||Й1Н«>м an. Naxgivanli. Xudafarin I ITU. Tamdigmiz Azarbaycan rassamlari va bastaKarlanmn (H|ritii yazin. I HO. I lor bir sozti ctimlada awalca umumi, sonra xususi isim mi.mi IvI•»<Iin . lit It), banov§a, qonga, nargiz, qizilgiil, yasaman, stisan, titfhiin. I’idan, nilufar qizilgul qonga (Ml 11.»r bir sozti birinci ctimlada iimumi, iicinci ctimlada isa HiHlI 1.... 1.1 mi i§ladib yazm. | !«lill, Ii.ni6 v§ 0 , ceyran, gtina§, ulduz, polad, durna |Nil Mm ii чilmi§ harflari alava edib Kogtirtin. (и lui, <liiym..n, sa..ifa, as..ar, q..zet, q..nga, a..tobus, 57 cL.mino, za..baq, sa..sagan, a..tomat, Az..rbaycan, qir..ovul, m ..Kafat, Ь..каг, i..na, pa..biq, к..ре, za..bil, i..id, m..harib0, y..§iK, das..а, o..iid, mu§..uluq, m..baraic, d..vlat, t..ba§ir, m..dafi0, a..ronom, go-.argin, ..iibra, mii$a..ba, хэп-.эг, g..§a, ?..l<?iraq, porta..al qirqovul agacdalan sagsagan ISMtN Ct)M L0D0 D 0 Y l§M 0S l 183. Suallarm yerina ana soziinii uygun §aicilda dayi§ib alava etmaKla oxuyun. Vatan va (Kim?) har §eydan azizdir. (K im in ?) qadrini bilman garandir. Ovladm borcti (Kima?) qulluq etmandir. (K im i?) unudam A llah unudar. (Kim da?) ovladina mahabbat sonsuzdur. (Kimdan?) qiym atli dtinyada na var? 184. Buraxilmi§ §aicil?ilari alava edib yazin. A ta la r sozlari • • • • • • Qoca evin dirayidir. QocaV./biliyi, cavamn bilayi. Qoca... hormat ela, san da qocalacaqsan. Qoca... dinlayan xeyir tapar. Qoca„. agil gox olar, cavanda gtic. Qoca... demaK, cavandan атак. 185. Suallarm yerina televizor soziinii uygun §aidlda dayi§ib| alava etmanla oxuyun. Atam taza (na?) aldi. (Nayin?) е к г а т boytiKdur. 58 Л I a anamizin icazasi olmadan (n aya?)baxm iriq. M.hi rangli (nayi?) daha qox xo§layiram . ( N.ida?) u§aqlar iigtin m araqli verili§lar olur. H I / (nadan?) qox §ey oyraniriK. K<Ktnriin. 01ava etdiyiniz sozlarda §экПдПэгт altindan xatt п. in, IНв. Iiuraxilmi§ §8Kilgilari alava edib oxuyun. В A tala r sozlari • Aj-fil agil... iisttin olar. • • ■fe • • • A/-;11ya§... deyil, ba§dadir. I )-ivo... Ьбуйк fil var. I l.»r Kas,.. oz vatan... azizdir. T.nc al... sas gixmaz. < iica... payiz... sayarlar. Qorxm a qi§..., arxasinca yaz galir. I Mu n o / . lari na iigiin dayi§maK lazim galdi? i |N 7 . Oxuyun. ill nut, Kalam, ginar, goyargin, va§aq, vertolyot, Kompas, lilH N Н м г bir soza §0 Kilgi qo§ub dayigmanla cumlada i§ladin. !н1т 1эг ctimlada ba§qa sozlarla alaqaya giranda H u ln r in §aKilgilari dayi§ir. |NN, tjara harflarla verilmi§ sozlara sual vermaida oxuyun. ^ lle liii in m.malannin neca dayi§diyini deyin. II Ни111in Musamn cavabindan razi qaldi. Mn.tl 11in Musaya daha gatin sual verdi. 59 Mtiallim valideynlar iclasmda Musani tarifladi. Mtiallimin ta rifi Musada arxaym liq yaratmadi. Mtiallim Musadan gox §ey gozlayir. 189. MotarizadaKi YetKin soztinti uygun §airilda dayi§ib yazin. (YetK in) getdim. em alatxanada Diizaltdiyim i§layir. Man (YetK in) yanma garni modelinr (YetK in) gostarmaK istayirdim . (YetK in) yerinda tapdim. (YetK in) goxlu gami modellari va r idi. Man an KigiK modeli (YetK in) istadim. 0, hamin modeli mana bagi§ladi. 01ava etdiyiniz §aKilgilarin altmdan xatt дэкт. §aKil<?ilarin Komayi ila ctimlalardani sozlar arasmda alaqalarin neca уагаш masina f iKir verin. 190. Ata, ana, baba, пэпэ, qarda§, baci, qohum, qonqu, qonaq, fahla, asgdr, bagban, oglan, qiz sozlarina §aKilgi qo§ub, dayi§maKla ctimlada i§ladin. Insan bildiran isimlari dayi§maK tigun Kim in?, Kima?, Kimi?, Kimda?, Kimdan? suallan verilir. 191. Noqtalarin yerina uygun galan gaKilgilari artin b oxuyun. Palang ovunun tistuna atildi. Palangift darisi zolaq-zolaqdir. Bizim yerlartla palang^.- rast galmazsan. Man palang j^ irK d a g6rmu§am. 60 е I 'olan g./. Ьбуйк giic va gevinliK var. ,Sir palang.i gucludiir. 192. Noqtalarin yerina motarizadaici suallara uygun galan fun il^i artirmaqla oxuyun. Agac (na?) icorpadir. U§aqlar agac... (nayin?) atrafim V*t|».Hladilar. Onlar agac... (naya?) qulluq etdilar. Agac... miyi?) qorudular. Agac... (nada?) yax§i alma yeti§di. Meidablilar agac... (nadan?) bol mahsul dardilar. Heyvan, qu§, ha§arat, bitKi, cansiz a§yalari bildiran isim lari dayi§maK tigtin nayin?, пэуэ?, nayi?, nada?, nadan? su a lla n verilir. 193. I Qara harflarla yazilmi§ sozlarin qar§ismda motarizada 4<|rI|IU gostarmaida кбдйгйп. ( i iinay otagm havasmi dayi§di. (! iinay otag;a gigaic qoydu. ( i iinay otagi yigi§dirdi. ( i iinay otaqda dincaldi. iOiinay otaqdan gixdi. pahlavan qahraman 194. Oxuyun. Qar§i-qar§iya verilmi§ ciimlalarda qara harflarla fgfqliHian sozlarin manalanm tutu§durun. 0, almani yedi. Qnrda§im heyvani darir. O, almani sorgu-suala tutdu. Qarda§im heyvani otanr. 61 bostanda tag;i dagdan tapdaladi. M.uctablilar me§adan qayitdilar. Yagi qaflatan hticum Anam yagi aritdi. bagdan etdi. Qoldan Qari siirti§tib yixild i. Giina§ qari aritdi. Sogam rang xo§uma Bacim sogani dogradi. 197. Noqtalarin yerina uygun galan §airilsilari alava edlb galir. •HVIin. 195. Sxemlar iizra ciimlalar qurun. Dag, те§э, bag, fdl sozlarina sual verin. Har bir sxemda onlarm manasimn necl Hi г Kiin baba ila nava me§a ... yollandilar. Duman goy ... dayi§masina diqqat yetirin. VW tttl parda Kimi sallanmi§di. Ara-sira uzaq... qu§lar... sasi -ниHit pozurdu. Ba§... bulud... gatan six agaclar... yarpaqlar... dagin и hmi mi hi n giina§... §ualar... goruntirdu. tabiatini me§anin Mantablilar oyrandilar. bagm IWH. Noqtalarin yerina dsniz soziinii dayi§ib alava etmaicla goltin .*in Tagi tagi tinib qurtardi. Mantablilar daga me§aya baga gola Tagi sayahat etdilar. ■ i l l ) d.mizgidir. Biz ... lap sahilinda ya§ayinq. Har gtin МИИ!щ lii p.mcaradan ... baxiram. Man ... qox seviram. ... iri Н Н И '. I».»ralar tiztir. Neft^ilar ... neft Qixanrlar. Ы\Hliuihlu sozlarin altindan xatt ?акт. 196. Sxemlar iizra ciimlalar qurun. Har bir sxemda dag, т е Ц bag, gol sozlari hansi suala cavab olur va neca dayi§ir? Mantablilar Mantablilar 62 dagi me§ani bagi golti dagda me§ada bagda golda umid НШ. Nim,I,»i arin yerina sag sutundani sozlardan uygun galanini dolandilar. gazdilar. M f t l l l ... galdi. §aicim r t f V l ' / . ... ba§m aqalxdi. sinifda Bl llfliill.ii- ... ayla§dilar. sabata p # l i .< r.ordiim. dagm Ии* im nlmnni... yigdi. i§dan 63 200. Noqtalarin yerina uygun galan sozlari alava edib Kogtirtin. 91ava etdiyiniz sozlarin qargisinda motarizada suallarmi yazm. 1. Aynur qalami ... qoydu. O, ... Kitabi Qixardi. 2. A ygiin ... oxudu. O, ... tiz gaKdi. 3. A y tan ... oynayir. O, ... gox sevir. 4. A rzu ... havasim dayi§di. O, ... tamiz saxlayir. 201. Sxemlar iizra ciimlalar qurub yazm. iidnci sozlarin qar§ismda motarizada sualim yazm. Qonaq §ahari §aharda gazdi. 202. Noqtalarin yerina sag siitunda verilmi§ sozlardan uygui galanini alava etmanla oxuyun. alma eva evda almani evdan almadan Hu cumlalarin manalari arasindani farqi izah edin. Hamin fttttllolarda finrin dayi§masina sabab olan sozlar hansilardir? Onlar (ушш suallara cavab olur? 20tt. Buraxilmi§ harflari alava edib кбфйгйп. m..ayina, porta. . a l , tra..tor, t..lefon, sa..sagan, q..nga, Ml,Ml.., va..zal, m..hariba, g..norta, g..§a, za..bil, m..alica, i lt t b r o , va..on, m..Kafat, ta..bal, n..bar, m..hasira, n..muna, ■ td n i’ia, qir..ovul, t..levizor p K H . Noqtalarin yerina sag siitunda verilmig sozlardan uygun i « | i ii i n i alava etmaicla ciimlalar diizaldib yazm. 01ava etdiyiniz [Bbrin qar§ismda motarizada sualim gostarin. N iiru Kasdi. T..I ига qagdi. agac eva agaci evda agacdan evdan I'lyni suala cavab olan sozlari qrupla§dinb yazm. , pancara, yamacin, ttitaKdan, §ahar, atada, palidi, II, nagaradan, danizda, репсак, anadan, paricda, i Mtigaya, coKani, golda* fahlani, qarmaqdan, yoxu§un, (|ovagi, gayda, dovlat, pendir, ginan, darada, dun, tarlan m , Karpic, giineydan, dayanacaga, I nitidin, adama, meydana «5 sovqat ovlad 206. Kogtirtin. Har bir soztin qar§ismda motarizada sualmi yazm. parda gaparda qayda gayda dana meydana taya ataya aym qaym 207. Iicinci siitundaKi har bir sdzti uygun §anilda dayi§ibj cumlalari tamamlaym. Qocanm ... dagdanyenica qayitdi. • Kim ?, na?, hara? ... suallandir. §a fi K i§ i ... an ya§li niimayandasiidi. Saitdan ibarat hecam saxlamaq olmaz. .. axirm da ^ satir 'foglan t 3nasil -\M ^isim Saitdan ibarat hecam yeni ... кеднчпак olmaz. 208. Ciimlalar duzaldib yazm. - xo§ladi. Irada radiodan e§itdiyi mahm ... - qulaq asdi. - gozal oldugunu bildirdi. - bir incaliK hiss etdi. - hazz aldi. ‘209. Noqtalarin yerina uygun galan harflari alavo cdilt • ••«.иrun. I d..vlat, za..baq, pa..biq, m ..ntyor, p..midor, sii..biil, f lf to , ?..vra, m..bar0K, q..nga, sa..sagan, parg..r, bano.-s.t, !i(Vli>, mu§..uluq, q..zet, q..bul gevre C0ft0 II10. Oxuyun. Sozlari tamamlayin. Onlan diizgun talaffii'/. Я » VI v.> yazmagi oyranin. n ... ruz n ... Ьэ t ... ba d ... §an t ... 1э (I ... ГЭ ' q ...lu q d ... lat d ... ran у ... §an 1... bar с ... har |b lu tni/1,и- tapin. -H IK, i у tut. §aKilQisi olmayan sozlari segib alt-alta yazm. It SUM' bi i i n in qar§ismda uygun galan gaicilgili sozti yazm. h«vHH|, piipagi, qayiq, bulaga, daraq, pambigm, moruq, M i n , pmnliiq, qayiga, bulaq, papaq, morugu, daragm 212. §aKillarda gorduKlarinizi dam§in. Plan iizra Ьекауо qurub yazm. 1. 2. 3. 4. Plan К б т э к etmaliyam. Nanacan, xahi§ ediram. Eva qadar aparacagam. Mantaba. 213. Oxuyun. Sonu q samiti ila bitan sozlarin qar§i-qar§ii verilmi§ ifadalarda neca saslanmasina finir verin. Onlari saslanmasi arasmdani farqin sababi nadir? u§aq baggasi baliq Kurusti bayraq tutan qonaq qar§ilayan qogaq doyti§?ti u§aq oyuncagi baliq ati bayraq asan qonaq otagi qogaq adam U14. Sozlara q va уа g; harflarindan uygun galanini alava edib И<Км'г'ип. Nati..in, N a..i, R a fi..i, Fai..in, Ba..ir, TofL.a, Lo..man, Nitnii..in, §ai..a, Mu..an, R a fi..i, X ali..in, §afa..in 2 15. Sonu к samiti ila bitan sozlarin birinci va ininci stitunda HtMui Haslanmasina fiicir verin. Onlarin saslanmasi arasmdaKi ftn 111 и sababi nadir? (,’i(, >)K toxumu убгэк magazasi .»i ik bagi In.ж stidti £1£ЭК 0К0П 5 ОГ0 К ©tri 0riK agaci in0K otaran '/И». Sozlara g va ya у harflarindan uygun galanini alava edib И II I'll и. I Irtiii, 0 ..0Г, sd..ud, d 0 ..irman, N i..ar, i..n 0 , dii..m 0 , I f I, I..id, i..d 0 , do..ti§, o..iiniir, ci.. 0r, ye..in, dti..ti, HI И... r, d 0 ..irm i 1117. Oxuyun, к samiti na vaxt у samiti ila avaz olunur? Изогни. к samitinin у samiti ila avaz olundugu sozlarin altmdan v *k I h . H r ML A tala r sozlari i llo yiiy iin sozimdan gixan xeyir tapmaz. • О »\ i ver gorangiya, birin i d 0 ustaliK. Aili.nnn garaic sozti ila i§i b ir ola. 69 218. 0§yalari ЬоуикШуипэ gora Isimlarda §aKilginin altmdan xatt gamn. fil qayiq §ahar tape - dava gami Kand dag muqayisa edib yazm cigir yol daniz gol bag bagga meydanga - meydan tabil nagara Niim una: Fil d avadan boyuK dur. 219. -dan, -dan §aKilgisi olan isimlari segib oxuyun. badan, evdan, dunandan, qahvadan, qahvadan, gtildan, gtildan, nanddan, fidan, fildan, candan, dandan, aydan, Aydan, vicdan, sudan, ondan, dondan, meydan, toydan telefon televizor 220. Oxuyun. -dan, -dan §aKilgili isimlarin neca talaffi) olunmasma fiKir verin. Keg bu dagdan, bu arandan, Astaradan, LanKarandan. Afrinadan, Hindistandan Qonaq galir biza qu§lar, Ziilm alindan qurtulmu§lar. Samdd V urgun A§ib dagin belindan Guna§ gedanda "i§a” QigaKlarin, giillarin Kirpiyindan §eh dti§ar. R afiq Yusifoglu 70 221. §экШэгэ b ax m . Нэг b ir §aidl tizra bir-iK i ctimla qurub, m iIкмlliqla yazin. Некауэуэ ba§liq verin. Oxuyun. Har bir ctimlada su soztintin hansi sozla bagli и Г1ыг verin. >in iizgiiguluK hovuzuna tamiz su toKtilur. Qi§da lirirlar. Suyun hararati otagm hararatina barabar 11in 11к dafa suda be§ daqiqa qalirlar. Onlar sudan IjB irla r. Uzmayi oyranan u§aqlar himdurdan suya , ( >i11.ir yan§ Kegirirlar. 1И#И1И11 >nи iiIn bagli olan sozlarla birliicda segib yazm. Пн ' I.Miii/Kii 71 223. Oxuyun. Нэг bir ctimlani suallarm Komayi ila geni§landirin. Qarda§im aicdi (harada? na?). Miiallim soru§du (nimdan? na?). QoraKgi yapdi (haraya? na?). Ana qizartdi (nada? nayi?). Nadir aldi (nimdan? nayi?). Sabir qoydu (nayi? haraya?). Niimuna, Qarda§im bagda agac aicdi. 224. Har satirdani sozlardan bir ciimla dtizaldin. galdilar, maKtabimiza, qonaq, maKtablilari, Belorusiya; qonaqlara, verdiK, <доак, dastalari, biz; qonaqlardan, bilirdi, Azarbaycan, dilini, biri; qonaqlan, apardiq, Goy gola, biz; Cox, xo§larma, Goy gol, qonaqlarm, galdi; gandirdiK, §акН, qonaqlarla, biz; qonaqlarda, xatira, §anil, bu, qaldi; davat etdilar, Belorusiyaya, bizi, qonaqlar. Har bir ctimlada qonaq soztintin neca dayi§masina finir verin. 225. * iidnci stitundaKi sozlarin aw alca birincisini, sonrtt inincisini birinci stitundan uygun galan sozlarla birlinda yazm. adamin Qayin agacm goytin Koynayin do§ayin stidtin uzu qolu Kitabin dastanm * adamin tizti, adamin qolu 72 nasil omur izin 226. Oxuyun. A§agidaKi ctimlalarda yer sozti hansi manalarda ||lonmi§dir? Yer Aydan boyiiKdtir. Bizim yerlar 50 X gozaldir. 0Kin yrri §umlandi. Arm udlar agacdan yera toKtildti. O, qalxib i|u<uya yer verdi. ЭИ yax§i yerda i§layir. Yan§da birinci yeri lutduq. 227. A§agidaKi ifadalari ctimlada i§ladib yazm. Ims hanim, dagin ba§i, ba§ sogan, <?ayin ba§i, adamin ba§i, ...... imrin ba§i 22H. SI, qol, iiz, qa§, bogaz, burun sozlarinin har birini bir m.muda i§ladin. ItilM. Alt-alta verilmi§ a§ya §aicillarina baxm. Har bir a§yaya й(.1 IMI in I.»<|iirun. 230. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlara sual verin. Eyni cur yazilan va saslanan sozlarin manalari arasmda yaxmliq varmi? 1. Osmar magazadan gaydan aldi. Xayyam gaydan su gatirdi. 2. Atam dayirmanda bugda tiyiitdti. Bugda nafas almaq gatindir. 3. Sabira §ira igir. Heyvanxana xidmatgisi qafasdani § at atdi. 4. Xazarda Nargin adli ada var. Bu ada xaritada r galdim. 5. Kegidi Kegdi Kegim. GaraK indi man Kegim, Gedim icegini Kegim. Ilyas Tapdiq 231. Oxuyun. Tay soziintin hansi manalarda i§landiyina fi verin. Bu sozii har dafa hansi sozla avez etmaK olar? 1. Dostluqda Ramiza tay tapilmaz. 2. Atam bir tay bugda gatirdi. 3. Arabaya qo§maq iigiin OKiiza tay tapdilar. 4. Biz Araza yaxmla§anda о tay adamla dolu idi. 5. Golmagada bir tay дэк та var idi. 232. Oxuyun. Qaz, dama, gay sozlari hansi manalarda i§lani Matbaxda yanirdi qaz. Otaga soxuldu qaz. San da tez ol arxi qaz. Biz oynayiriq dama. Qarda§im gixdi dama. Qorxuram Ki, su dama. 74 Sas-киу salir dag gayi. Qizlar yigirlar ?ayi. Soyutma, gal i<? ?ayi. Ydhya Kdrimov 233. Oxuyun. Goz sozuniin manalarma finir verin. Bu sapi tez gottir san iynanin goziina tax. Kitabi axtarirsan, Ye§iyin goziina bax. Hanimdan darman alib, Quzunun goziina yax. Ydhya Kdrimov Hil l. 11эг soztin qar§isinda ini manasmi yazm. qaba у ay siirii ' §am don ^ —___ dolu dan dtiz yol № ll u lii r Hozii cumlada farqli olan manalarda i§ladin. jlMfli, parga, ?ay, ay, bag, ton, bel, dil, vergi 236. Нэг bir sozii uq manada i§ladin. ba§, dil, qol, goz, qala, ya§, saz 237. Yaxmmanali sozlari se<?ib oxuyun. yaz, sevinc, adam, goy, еупак, §adliq, dost, bahar, ya§ayi§, gol, otlaq, mahsul, agac, hayat, догэк, gozltiK, diyar, zami, bar, vatan, taxil, sama, gigaK, yurd, Ыдапак 238. KoQurtin. Нэг bir soziin qar§isinda yaxinmanali soz yazin. к огр аge§ma xalq daya - tayyara sirga oytid ata-ana dtinya- favvara 239. Oxuyun. Нэг bir c9rg 9d9Ki mana yaxmligi uzarin<|#| dii§tintin. 1 ) кй 1эк, yel, meh 2 ) sanat, pe§a, qulluq, vazifa 3)bulud, duman, gan 4) qiraq, yan, капаг, sahil 240. 0Ksmanali sozlari se?ib qar§i-qar§iya yazm. siilh, geca, tiz, Kadar, miihariba, sevinc, igidliK, qi qorxaqliq, yer, giinduz, quzey, goy, astar, dag, dara, yn giiney 76 241. Нэг bir soza aicsmanali soz tapib deyin. alici, qitliq, qi§laq, sual, qaranliq, dost, pisliK, а к т , stilh, y.«»rar 242. Qar§i-qar§iya yazilmi§ sozlari ciimlada i§ladin. guney - quzey rni§ - yoxu§ grca - giinduz xeyir - zarar sahar - ax§am sapin - bigin sag - sol xasisliK - aliagiqliq И4Л. Qar§i-qar§iya verilmi§ sozlarin hansini diizgiin hesab Will »«i nix? yn/.igi-yazar, onamli-ahamiyyatli, sanatKar-sanatgi, onca(l.)staKlamaK-dayaq olmaq, jurnal-dargi, gagda§-mtiaImgli-ilgili, baglanti-alaqa, cam-toplum, giindaliK■■iHltini, toplanti-iclas, nomrali-sayli, agiqlamaq-aydmla§I P timu. daxili xabarlar-ig xabarlar, ornaK-numuna, догтак- HМИНI Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlarin manasma finir t I||| pMHm x.tstani sagaltdi. oyunu yax§i idara etdi. МйЦы iiii/.ii anasim amir. ■ЦНшнНг (,-jiyi Kegmayi amr etdi. Hillinn i/ y.iliidlari son manzila yola saldi. Им hIiii I i и in neca qirildigim goran §ahidlari dindirH hi. I iii 77 245. Kogtirtin. Нэг bir soziin qar§ismda yaxinmanali soz yazm xeyir xeyr - sanad sanat - dem iryol asir asr - hayathayat - Kinofilm • Plan tizra isim haqqinda dani§maga hazirla§m. Isim na bildirir? Isimlar hansi suallara cavab olur? Так va cam isimlar neca farqlanir? Xiisusi isimlar umumi isimlardan na ila farqlanir? isimlar cumlada neca dayi§ir? Isimlarin goxmanaliligma misallar deyin. Yaxinmanali isimlara misallar deyin. SiFQT 246. Oxuyun. Ovvalca qara harflarla yazilmi§ sozlara, sonra •nilara asasanbirla§maninbirinci tarafina sual verin. Hamin sozlar i|ara harflarla verilmi§ sozlarin nayini bildirir? qalm buz, §irin sohbat, когра agac, dar cigir, yax§i adam, mnraqli tama§a, sarin hava 247. Oxuyun. Qara harflarla-yazilmi§ sozlara sual verin. Bu ■ lla rin har biri ozundan sonra galan soziin nayini bildirir? Yeni qasaba Hi / yeni qasabaya KogdiiK. Qasabada yara§iqli evlar tiidlib, 1 iciigalar salimb. Qasabamizi six me§alar, uca daglar, linm qayalar ahata edir. Qasabanin yaxmligmdan co§qun | gnyi Kegir. Inti giinlarda gayda gimir, qizm ar guna§in altmda ШйИi nq. Badanimiz qahvayi rang alir. Bu gozal qasaba К пнищи xo§una galir. 9§yanm necaliyini bildiran sozlar sifat adlanir. t п есэ?, пэ ciir?, hansi? suallarmdan birina caolur. Sifatlari tapib oxuyun. Onlarm sifat oldugunu neca rldiniz? min yigi§ib galdi nl, доудак ceyranlar, ШИропса ayilar, K iif.>i(li§liqabanlar, Ala gozlti ctiyurlar, Zolaq-zolaq palanglar, Qapgoz, qorxaq dov§anlar, Yirticilar, nahanglar. MiKayil Rzaquluzadd 79 249. A§agidaKi sozlarin har birinin qar§isinda hansi a§yaya aid oldugunu yazm. §anlti, §inlti, gurultu, panlti, pinlti, narilti, m inlti, zinlti, gizilti, viyilti, cirilti, ciKKilti, cibbilti, qaqqilti, laqqirti, §aqqilti, §appilti, tappilti, hiqqilti, piqqilti, Qiqqilti, guppultu, fisilti, hanirti 250. Sifatlari se?ib Kogiirtin. Motarizada suallarini yazm. Gozal BaKi goy Xazarin sahilinda yerla§ir. Mehriban qocalar yara§iqli danizKanan bulvarda dincalirlar. Elmamn KigiK bacisi bulvardaKi nahang yellancaya mindi. Balaca u§aqlar ya§il gamanlinda oynayirlar. §ahidlar xiyabam §aharin уйкэак yerinda salinib. Kadarll insanlar har gtin §ahidlarin qabri usttina taza giganlar qoyurlar. Oradan baxanda enli Kiigalar, uca binalar, yeni tinintilar aydin gortinur. 251. Noqtalarin yerina sifat alava edib KOQuriin. f Giinelin XTbacisi . judagi agacm /V §aharm ...Kugasi ceyranm f.v g^ziari •• • ,.:zauari /ЬеЗДлМ кограпщ Ka n di n . ■igrrib^ 252. Verilmi§ isimlardan sifat duzaldib yazm. banov§a, giina§, naringi, duman, yumurta, §abalid, Kiil eKSKursiya 80 orKestr 253. Sifatlari aid oldugu sozlarla birliicda Kogiiriin. Нэш Mifatin, ham da onun aid oldugu soziin qar§ismda motarizada niialini yazm. Qaraqulaq ag кйдйк Birca anda yox oldu. Qagib gozal baggadan Dar dalana soxuldu. Уекэ dodaqlan da, Pala qulaqlan da Titrayirdi qorxudan. Zahid Xdlil mNiimund: ag(neca?) кидик (na?) 254. Sifatlari aid oldugu sozla birliicda oxuyun. Sg№ Atalar sozlari • I)ogru soz damiri dalar. • 'I’omiz йгак tamiz dilaK soraqlar. • I )ost yaman giinda taninar. • Suglam badandasaglam ruholar. • Yulan soz tiz qizardar. • Yax§i i§ uz agardar. Sifat ciimlada isimla bagli olur: masalan, ymii qasaba, six me§alar, uca daglar, ya§il gaman, flrln догак, KigiK qarda§. 81 255. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sifatlara sual verin. [amin sifatlarin har biri hansi isimla baglidir? Daralari gox darin, Kohlan buludlu daglar. Sulan buzdan sarin, Ey §abalidli daglar. Yamaci giyalaKli, Yoncali, biganaKli, Olvan gullii, giganli, Qanli, dumanli daglar. Mirmehdi Seyidzadd 256. Kogiiriin. Sifatlarin altmdan dalgali, onlann aid oldugu isimlarin altmdan diiz xatt дакт. Qayalara girpilan dalgalar §am agacmin yamya§il zirvasina qalxirdi. Birdan agacdan Ьоуйк qartal goya qalxdi. Korpa mar aim iistiina §igidi. Ana maral nahang qu§un qanadlarmin sasini e§itdi. Qartal qazabli dii§mana rast galdi. Maralin amansiz dirnagi ona dayan Kimi gticlu qanadi qirildi. 257. isimlarin har birina uygun galan sifat alava edib yazm. agac, daniz, yarpaq, qarpiz, gay, §ahar, §agird, palang, meydan, Kitab naziK 258. Har bir sifatin qar§ismda aid ola bilacayi isimlardan bir negasini yazm. m• • j • • • у • • • у Qftrft •••9 •••> •••> h iindiir..., ..., ..., q irm iz i..., ..., ..., yogun ..., ..., ..., y u m ru ... ,..., ..., §1Г1П tlir§ • •• у ф• • у naziK geni§ • ••У • • • у ф» • у • • • у • • • у »• • у ффф9 • • • > фффу • • • > Niimuna: ag - Kagiz, рагдй, догак, toyuq, ayi ни 259. Нэг satirdaici sifatlara uygun galan bir isim deyin. ag, Ьэгк, коугэк, §irin ... yumru, parlaq, qizmar... Ьоуйк, gozal, d a lg a li... ag, yum §aq, soyuq, parlaq ... soyuq, Ьэгк, agir, stiru§Kan ... aydin, tam iz, hiindiir, mavi ... Niimund: aydm, tamiz, hiindiir, mavi — sama zaif xain 260. Har satirdani sifatlarin qar§isinda uygun galan ismi yazm. \ ag, narin, §irin... ag, narin, §or... sari, qati, yapi§qanli, §irin ... sari, yumru, gayirdaKli... dacal, tiiKlii, buynuzlu, saqqalli... gur, co§qun, корйкШ, bulaniq ... geni§, i§iqli, tamiz, saliqali... 261. Oxuyun. Har bir ismin alamatlarini qar§isinda gostarin. a§yanin adi formasi rangi dadi pomidor KOK duz iiziim 83 262. Birinci stitundaiu sozlar hansi nitq hissasina aiddir? Bas iKinci siitundaKilar? qar dan dad at duz slid qarli danli dadsiz atli duzsuz stidlu 263. Oxuyun. Birinci stitundam har bir sozti iKinci siitunda qar§isinda yazilmi§ sozla mtiqayisa edin. iKinci siitundani sozlari кок va §aKilgiya ayinb yazm. biliK sas agil ot soz dan bilinli sassiz agilli otsuz sozsiiz danli -li, -li, -lu , -lii; -siz, -siz, -suz, -siiz §aKil<pilarinin Komayi ila isimlardan sifat diizaltmaK olur. 264. Sifatlari segib oxuyun. §aKilgilarina finir verin. Atalar sozlari • Varliya mal azizdir, Kasiba u§aq. • U§aqli evda qeybat olmaz. • OmaKsiz у е т а к olmaz. • Bilinli adam az dani§ar. • BoytiKstiz evda baranat olmaz. • Qonaqsiz ev susuz dayirmana banzar. • flzlti qonaq ev sahi^ina у е т а к taKlif edar. 265. §ак1а baxib suallara cavab verin. Bura haradir? Onlan na u?un oldiirublar? MaKtablilar na edirlar? X iyabam daha Kimlar ziyarat edirlar? Gorasan onlar na dti§tiniirlar? §ahidlardan Kimlari tamyirsmiz? 266. isimlara -li, -li, -lu, -lii §8Kilgisinin uygun variantim .ilnv •m11b oxuvun. Onlan diizgtin talafftiz etmayi oyranin. soz, odun, tar, tor, at, qanad, un, ot, duz, zar, bulnd, yim, yurpiz, giic 267. In, -lii Saz, sirr, od, giin, qanad, qar, yun, giic isimlarino It. Syaicilgilarindan uygun galanini artinb, sifat dii/.ildin iMi/.iltdiyiniz sozlari yazm. 268. tsimlara -siz, -siz, -suz, -siiz gaidlgisinin uygun varum Ulit v.» (‘dib sifat duzaldin. d a d , i§, sas, iz, da§, duz, dost, iiz, qanad, di§, qaz li 269. Noqtalarin yerina motarizadaKi samitlardan uygun alanini alava edib oxuyun. Onlan duzgtin talaffuz etmayi yranin. _ . 1 L U P L (d, z, 1), at ..1 (d, 1), dan..i (n, 1), nar.li (r^ 1), en..i (1, n£, ;6 ytid£rti (d, 1), can ..1 ( 1, n), qanadrTi (d, 1), azar..i (r, 1), toz..u z, d, 1) rahmli zarli 270. Duz, atir, dan, хэг, ot, ginar, noxud, гэг, odun, ciiyiir, цеЫэп isimlarindan sifat dtizaldib yazm. 271. Birinci stitundaKi isimlarin har birindan sifat duzaldin. Sonra ininci siitundan uygun galan isimla birliKda yazm. zer ^ dad^ " en О4 £ hava j ?ol jp arga r ^otaq ^qoyun ^кйдэ J. у е т а к saliqa^^t' yun QL qar t c . guna§(X 272. Buraxilmis? harflari alava etmaKla sifat diizaldib oxuyun. is..i, banov§..yi, i. .id, qoga.., d e..irm i, n ..ziK , у ..к э, ta..bal, giic..ii, K ir..i, un..u g..ni§, goda.., a..ri, ..K iz, var..i, e n ..i, zar..i, 273. §эк1э baxm. Tabiata, u§aqlarin geyimina, na etdinlarina finir verin. GorduKlariniz haqqmda henaya qurubyazm. 274. Oxuyun. Ovvalca forma, sonra ЬоуйкШк bildiran sifatlari Hegib yazm. yumru, Ьоуйк, xirda, KigiK, уека, narin, balaca, nahang, iri, algaq, когра, dar, uzun, geni§, hiindiir, godaK, yasti, Immar, inca, yogun, zorba 275. Sol stitunda adlan д а к П а п a§yalarm har birinin qar§isinda нnI■; siitundan formasma va gorunu§una gora ox§ar a§yanm adim titI)ib yazm. yumurta Kitab qarpiz xiyar qarpiz dilimi gtinabaxan §ar top badimcan giina§ aypara qapi 87 276. Oxuyun. Tapm. D a d l n 1: bal, sogan, sirna, duz; R 0 n g i n i: pomidor, badim can/naringi, xiyar; F o r m a s i n i : qarpiz,banan, tanar; B o y u K l u y t i n t i : fil, qan§qa; ginar, soyud; u§aq, Ki§i. 277. Birinci satirdaKi isimlara rang, iKinci satirdani isimlara isa dad bildiran sozlari alava edib oxuyun. xiyar, portagal, pomidor, §abalid, siid, yarpaq, badimcan lim on, bal, sogan, sirica, duz, tut, alga, san m saq, banmaz, Konfet 278. Birinci stitundani sifatlarin har birini iKinci stitundam isimlardan daha gox uygun galani ila birliKda yazm. уека Ьоуйк nahang bina когра balaca xirda narin duz alma u§aq otaq ayi qarda§ 279. Har satirdaKi sozlari ЬоуйкШуйпэ gora ardicilliqla yazin. когра, qan, ya§li, balaca, yeniyetma, ahil, qoca, ganc, iri, уека, azamatli, Ьоуйк, zorba, zirpi, nahang Bu sozlarin har birini ctimla iyarisinda i§latmayi oyranin. 280. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogiiriin. a..bardar, b..xtavar, m u§..uluq, q..nga, xo§b ..x t, b..xtiyar, n..qta, g..ni§, yas..i, va..zal, staK..n, q..zet, y..§iic, m ..ntyor, n..bar, laz..atli, us..a, K..rvan, g..Kic, bit..i, ?ar§a..ba, ta..bal, n.-.vbatgi, g..lgiraq, da..irmi 281. Uca dag, кдгрэ u§aq, уекэ agac soz birla§malarinin har birini daha na ctir i§latmaic olar? 282. Gsnc, isti, icegmi§, qoqaq, KigiK, §эп, dar, hiindiir, уекэ, яакИ sifatlarina a§agidaici sifatlardan manaca yaxin olanmi tapib qur§i-qar§iya yazm. L Niim una: ganc - cavan Ьбу&к, uca, qadun, il^ , balaca, cavan, §kd, igid, ensiz, siz I ,283. Sifatlarin har birini yaxinmanali sifatlarla avaz edib, Iiiotarizadani isimla birliKda oxuyun. 1 dine (u§aq), yuKsan (bina), ya§li (ni§i), saf (su), dadli (хогак), ensiz (cigir) 284. Insanin xtisusiyyatini bildiran sifatlari segib yazm. t iicanli, tanbal, yasti, qaradinmaz, geviic, seyraK, namus(h. six, adalatli, saliqali, duz, xeyirxah, xarab, qalbsiz, Jffliymi§, sarin, tirayiyum§aq, sevimli, dii§uncali, rahat, «til., rt'iz, ttind, gali§qan, saf, sayiq baxtavar baxtiyar xo§baxt 89 !85. Yaxinmanali sifatlari segib qar§i-qar§iya yazm. hamar, Ьоуйк, qisa, nahang, ya§, sigalli, taza, godaK, l, sulu, yeni, rtitubatli, gticlti 286. Har bir satirda sozlarin manalarmdaKi azaciq farqa fiKir in. Onlan ciimlada i§ladin. duru, tamiz, saf, §affaf uca, hiindiir, уйкэак, qalbi 287. Har bir sifata motarizadani isimlardan daha ilanini artirib yazm. qox uygun goy, mavi, (gaman, sama) §ad, §an, (u§aqlar, xabar) isti, qaynar, qizmar (su, giina§) 288. Tabiat uzarinda mu§ahidalariniza asasan a§agidaia plan izra “Лк bahar” movzusunda in§a yazmaga hazirla§m. Plan 1. Hava. Goy tin iizti. 2. Agaclar. 3. QigaKlar va otlar. 4. Qu§lar. 5. Insanlarm amayi. 6 . U§aqlarm oyun va aylancalari. 289. Oxuyun. 0Ksmanali sifatlari segib qar§i-qar§iya yazm. §irin, yum §aq, hundur. qogaq^ tam iz, taza, q o L , geni§, girKin, dacal, soyuq* qorxa'q, cavan, aci, Kohna, Ьэтк, dar, а1да% girKli, isti, sam t, gozal 290. Har bir soziin qar§isinda ansmanali sifat yazm. algaq - . . . g irK li-... gircu n -... tamiz - . . . nam - ... Kohna - . . Э.С - ••• yasti - . . . duru duz - ... 291. Noqtalarin yerina uygun galan sifat alava edib oxuyun. Sanm saq..., ancir isa... . B a l..., istiot isa ... . §ar ..., top isa . ... Oay ..., gol isa ... . Pomidor ..., xiyar isa ... . Daniz ..., gol isa . . . . Damir'..., taxta isa . ... Kitab ..., daf tar isa . ... Niimuna: Sarimsaq aci, ancir isa §irindir. 292. §aKillarda gorduKlarinizi mtiqayisa edin. Har bir a§yanm n<11in ona uygun olan sif atla birlinda Kogiiriin. 91 i. Oxuyun. Atalar sozlari A g gtin insam agardar, qara gtin qaraldar. A gilli dti§man agilsiz dostdan yax§idir. Har bir qara gtintin bir ag giinii var. Yax§i atamn pis ovladi olmaz. Qorxaq ytiz dafa olar, igid bir dafa. 3Ksmanali sifatlari segib, qar§i-qar§iya yazm. 294. Oxuyun. Diiz, §irin, va токкат, sozlarinin hansi nalarda i§lanmasina finir verin. Diiz soz damiri dalar. Kandin arxasinda dag, qar§ismda diiz goruntir. tlqar §irin alma dardi. §irin soz Kontil agar. 01 i sozunda тбЬ к а т oglandir. Qaya тбЬ к а т band gandilar. mehriban 295. Oxuyun. Qar§i-qar§iya yazilmi§ cximlalarda qara harflarlo verilmi§ sozlari miiqayisa edin. Ininci sxitundaici cximlalarda hamin sozlari hansi sozlarla avaz etmaic olar? Duzlu хогэк у ет а к Duzlu soz haminin xo§una zarardir. galir. Gtinel gozal qizdir. Mtiallim gozal fiKir soyladi. Babam yum§aq догак istadi. Babamin yum§aq xasiyyoti Fahlalar agir dazgahi — ^irdilar. Xalqimiz agir miihariba illarinin acisim unutmayn 296. Oxuyun, cavab verin. 1. Naringi vs portagalm ox§ar cahatlarini deyin. 2. Ceyran, qaz, canavar, ctiytir, dala, ordaK, sincab, maral, toyuq, qu qu§u, dov§an: hansilarini bir-biri ila miiqayisa etmaK olar? 3. Qapi ila Kitabi miiqayisa etmaK olarmi? Neca? 4. Morugu hansi gilameyva ila miiqayisa etmaK olar? 5. Palangi hansi heyvanla miiqayisa etmaK olar? • Plan iizra sifat haqqinda dam§maga hazirla§in. ^ / Sifat nayi bildirir? Sifat hansi suallara cavab verir? Sifat ciimlada hansi nitq hissasi ila bagli olur? tsimdan sifat diizaldanda hansi §aKil<?ilardan istifada unur? * 0 §yanm rangini bildiran sifatlara misal deyin. 0 §yanm form asim bildiran sifatlara misal deyin. 0 §yanm dadim bildiran sifatlara misal deyin. Insanin xarici goriinii§iinii bildiran sifatlara misal deyin. tnsamn xasiyyatini bildiran sifatlara misal deyin. 297. §акШэгэ baxm. Bela hadisalara hansi sual verilir? Нэг bir §aidlda gorduidarinizi bir nega ciimla ila tasvir edin. 298. I§in avvallar goruldiiyiinu bildiran sozlar deyin. 299. I§in indi goriildiiyiinii bildiran sozlari tapib oxuyun. d^di, bilacaic, sevir, gtiltir, yazacaq, qagdi, quracaq, galir, igardi, qoruyur, qurtanr, anir, daracaK, agdi, axir, yigacaq, larir, tapdi, baxir, ugur 300. Noqtalarin yerina haranat bildiran sozlar alava etmaKla :iimlalar diizaldib yazm. U§aqlar__ Xoruz__ Daniz__ Ma§in__ 301. Oxuyun. §agird ( na etdi?) yazdi. §agird (na edir?) yazir. §agird (na edacaK?) yazacaq. Qara harf larla yazilmi§ sozlar na bildirir? Qayiq__ 302. Oxuyun. Sagici inaKlari (na etdi?) sagdi. Ma§inist qatan (na edir?) suriir. Dtilgar taxtani (na edacaK?) yonacaq. Qara harflarla yazilmi§ sozlar na bildirir? Onlari haranat bildiran ba§qa sozlarla avaz edin. 0§yanm haraKatini bildiran sozlar fel adlamr. sagdi, siiriir, yonacaq sozlari feldir. Fellar пэ etdi? (п э oldu?), пэ edir? (п э olu r?), пэ edacsK? (п э olacaq?) suallarmdan birina cavab olur. 303. Axirmci sozlari tamamlayib, cum lalari Kogurun. 95 304. Sozlari кок va §aKil<?iya ayinb, fellardan ibarat KOKlari giirun. baxi§, ?ali§, qagi§, suru§, bagla, yan§, bari§, i§la, qayi§, >zi§, ba§la, vuru§, qami§, di§la, duru§, yagla, yeri§, gulti§, igla, dam§, sasla, qan§, yoxla 305. Canlilarm haraKatini bildiran sozlari ciimlada i§ladib azin. yeridi, gazir, qagacaq, qalxir, u<?du, siizdii, dolur, tizacaK, iiriinur, dirma§di, atilir, gizlanacaK 306. Oxuyun. Har bir sas hansi canliya aiddir? Canlilarm asini bildiran har bir sozii ciimlada i§ladin. qigildadi, htirtir, mirildayacaq, miyoldayir, civildadi, larildayacaK, quruldadi, ciyildayir,- cirildayacaq, Ki§nadi, aanlayir, uladi, qaqqildayir, donquldandi, malayacaK 307. Noqtalarin yerina uygun galan fellari alava etmaKla oxuyun. Goya bax, gor tayyara neca siiratla [U. ■ Diinan gticlti yagis? . ... Sabah stadionda y a ri§ . . . . Isti havada buz . . . . Kegan il Kandimiza qaz Kamari . . . . Sabah gazintiya. . . . 308. §акШага baxm. GordiiKlarinizi ardicil naql edin. Некауэш daftariniza yazm. 309. Ciimlalari tamamlayib Kogiirun. Kandimizin ahalisi y a x § i . .. . GalacaKda Xazarin sahilinda sanatoriyalar . . . . Bir nega gtin avval Ьэгк dolu . . . . Boyuyanda 01i daali maKtabda... . 310. Sol siitundaKi isimlarin har birini sag siitundaKi fellardan lygun galani ila birlinda oxuyun. Fellara sual verin. yagi§ raKet taxil ?ay ХОГЭК bulbul ugacaq bi§ir yagacaq yeti§di oxuyur da§di 97 311. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogiirun. ш..Ьагэк, q..rov, Ь..каг, g..§a, n.Jbar, to..qa, bax.. 0var, xo§b..xt, b..xtiyar, q..zilgtil, g..lgiraq, mu§..uluq, a§..az, a..ronom , n..muna, даю..., ahan.., ..ubra, mii§a..ba, ко..Ьауп, d ..v l 0t, du§m..n, q..zet, y..§iK, bit. .i, q..n?a, m ..ntyor yubiley FELlN ZAM ANA GOR0 D 0Y l§M 0 S l 312.Oxuyun. Har bir ciimlada haraicatin vaxtim miiayyan edin. Qarda§im Gancadan galdi. Atam BaKidan galir. N 0n0m NaxQivand'an galacaK. Har bir ciimlada fel hansi suala cavab verir? Fellara na tigiin tig sual veririK? Fellar zamana gora dayi§ir. Felin 115 zamam var: Ke^mi? zaman,indiKi zaman, galacaK zaman. 313. Oxuyun. Gtinay Aytandan soj:u§d№ : — Fel hansi suallara cavab verir? A y tan dedi: — "N a ^еЙГ?", "n a o ld u ? " , " n a e d i r ? " , "n a o lu r ? ", / "n a edacaK?", "na olacaq?” — Na tigtin u? sualdan istifada ediriic? Bir sual bas doyi I? — Y ox, gtinKi felin tig zamani var. Gtinay soru§du: — Zamanlari na iigtin bela adlandinriq? A y tan cavab verdi: — Ona gora"1«rt)iri avvallar na etdiyimizi, na ba§ vrr diyini, о biri i§i indi gordtiytimtizii, na ba§ verdiyini, ugiin cusii isa galacanda na edacayimizi, na ba§ veracayini bildirir. 314. Kogiiriin. Har bir ciimlada fela sual verin va zamanini iistunda yazm к (icegmi§), i (indiici), g (galacaK). Mil dtiztinda bol pambiq yeti§di. Banida gticlti кй1ак asir. Televizor xabar verdi Ki, tezliida istilar guclanacaic. 315. Oxuyun. Har bir fela sual verib zamanini muayyanl.)§dirin. gordti, dinacan, agdi, gtilacan, Ьикасак, baxdi, yazir, stiziir eKiz gazir, Kegdi, qagir, ! 316. Kogiiriin. Har bir sozun qar§isinda motarizada zamanini fbstarin. qagdi, oxuyur, baxacaq, ugur, кедасак, atir, dardi, yazaciiq, azdi, sarir, qurdu, bilacan Niimuna: qagdi (iceg.z.) )xuyun. Fellari tapib, har birina sual verin. Onlar hansi i§lanib? H'*F I •' ’' -I'£*&' D U X X t I 0 -ЖО Y Dayirmana girdi корэк, Dayirmangi vurdu KotaK. Bilmiram карак yedi Kopdii корэк, Ya da Kot9K yedi Kopdii корэк. Teymur Elgin Q9ddi cavanla§di aranin, dagm, Ustiin 9 §eh qondu ya§il yarpagin. Yen 9 bahar g 9ldi, ana torpagin Qameni dam§di, dtizu dam§di. Tofiq Miitdllibov Kegmi§ zaman h9r9K9tin Kegmi§d9 ba§ verdiyini V9 sohbgt gedgn vaxtad9K ba§a gatdigini b ildirir. Kegmi§ zaman felteri пэ etd i?, пэ oldu? suallarindan biring cavab olur. . 318. Oxuyun. Kegmi§ zaman fellarini tapin. Camana nur sapdi ay. A g bulud Kegdi lay-lay. К6рик1эшЬ, da§di gay. Soyladi: - “ Bahar manam” . Ndbi Xdzri О yedi, doydu, qagdi, Birdan itdi gozumdon, Bgs о balaca sarga Hara getdi goziimdan?! Teymur Elgin 319. Noqtalarin yerina uygun galan gaKilgilari alava etmaida ciimlalari tamamlayib oxuyun. Dtinan miiallim §agirdlari diyar§tinasliq muzeyina apar... . Kegan ay maKtabimiza кик1а teatn qonaq gal... . Sragagtin Tarana Konsertda §eir oxu ... . Dtinanqarda§im qonaqlanottir... . -di, -di, -du, -dii Kegmi§ zaman §aidlgisidir. 320. §экШэгэ baxm. Kegmis? zaman fellarindan istifada etmaicla " T u Iku balasi" adli henaya qurub yazm. 321. Noqtalarin yerina uygun galan Kegmi§ zaman fellarini )lava etmanla oxuyun. Yagi§ yagdi, gayin suyu Garni dalgalarm arasmda gozdan ..* El§ad motorlu qayiga .&^lamisi q a y ig i.. ' Ma§m sahila gatanda Elgin cald qalxdi va oztinti suya ... f Bi n a ..., yanginsondiiranlar onu .Фк; MX» 12. Birinci siitundaKi sozlara iicinci siitundaKi §aKilgilardan ,1 galanini alava edib yazm. gat bur sar diiz bax sil doz qoy -di -di -du -du 323. Ver, gor, qoru, gat sozlarini ciimlada Kegmi§ zamanda din. 324. Noqtalarin yerina Kegmi§ zaman fellari alava edib oxuyun. §aharin istisina dozmayib Kanda qagmaga macbur ft Miiallimin verdiyi masalani daftarima ... UKraynada gordiiKlarimi yolda§larima . JT ^рСЦ) Azarbaycamn gerbinin va tigrangli bayragmin §aKlini ifimiza 325. §экШэгэ baxib, har bir canlmin na etdiyini deyin. IndiKi zaman haraKatin davam etdiyini bildirir. IndiKi zaman fellari пэ edir?, пэ olur? suallanndan birina cavab olur. * 326. Balta, gaidc, mi§ar, mala, bel, randa, firga va Kalbatinla hansi i§larin goriildiiyiinii ciimlalarda i§ladin. Ciimlalarda i§latdiyiniz fellar hansi zamam bildirir? 327. Fellari aid oldugu isimlarla birlinda segib yazm. Ufiiqdan qalxir giina§, Zirvada ariyir qar. §afaqlarin selindan Sasa dti§ur bulaqlar. Ugur durna, Kogur durna, Samalan Qanadiyla Olgtir durna. Yusif НэвэпЬэу Э1экЪэг Abbasov 328. §экШэгэ baxm. Har bir a§yamn admi va qar§ismda neca haranat etdiyini bildiran sozii yazm. у щ \ T ti 329. Noqtalarin yerina ela §aKilgilar artirin Ki, fellar indini zamana aid olsun. 1 . Banna da§i уопуД caldir Jil, divara qoy IL£. 2. Ма1аке§ palgigi iat.(A, divara mala дак{Jl, 3. Dtilgar taxtam о1д.(Д KasiJt, yon.U/L 4. §ii§asalan pancaranin gozlarini 61дЩ, §ti§ani Kas(JL, yerina sal Lii. , 5. Rangsaz divarlara rang дэкИ-, naxi§ toKli^. 103 S. Нэг tarafi giil, gi?aK atri ЬйгйШ !^ 7. Mustafa dayanacaqda ma§in gozldfc jA . -ir, -ir, -ur, -iir indiid zaman §8Kil$isidir. 330. §акШага baxm. Bunlarla пэ edirlar? u' t 331. Birinci siitundani har bir soza ininci *il?ilardaii birini alava etmanla soz diizaldib yazin. дак qoru gor bil siirti dur dara ari siitundaKi -yur -yir -ir -ir -yur -iir -yir -ur 332. Fellara indini zaman §aKilgisi alava edib oxuyun. soyla, at, yoxla, otla, quru, it, stirti, ari, qur, azil, izla, sil, iirii, yaz, sor, sari hiyle 333. Sozlara indiici zaman §8Kil?isi alava edib oxuyun. et get stirtit oyat darat it ort siirt yat dart Birinci siitundani sozlarda hansi samit dayi§di? Na iigiin? 334. Oxuyun. Sozlarin yazili§i ila talaffiizu arasmdaKi farqa finir verin. Bela yazilir: da§layir di§layir xo§layir soylayir qaynayir oynayir gozlayir saslayir Bela talaffuz edilir: da§liyir di§liyir xo§luyur soyluyur qaym yir oynuyur gozltiyur sasliyir 335. Oxuyun. Sozlarin neca talaffuz olundugunu deyin. qaynayir, buzlayir, dinlayir, tov§ayir, baglayir, duzlayir, danlayir 336. Sozlara indini zaman §aKilgisi alava edib Ko^tirtin. get, arit, i§lat, qurut, gtiriit, soylat, qaralt, yerit, durult 337. A§agidaKi fellari кок va §aKilgilara ayinb yazm. Neca <layi§iKliK ba§ vermasina diqqat yetirin. gizladir, oynadir, soyladir, qaynadir, gozladir, titradir, tarpadir 105 J38. Buraxilmi§ harflari alava edib KOQiiriin. slbat..э, hat..a, 6h..aliK, giiza§.., q..zet, K..nsert, q..nga ba, m..ntyor, d..mino, §..Kolad, c..fa, g..§a, x..calat car, ш..Ьагак, q..bul, к..ре, s..кап, m..alica, ..izgi ..ar, tapan..a, ..Kiz, n..bar, a..ronom, ?..l(?iraq, sa..sagan >ar, za..baq, ко..Ьауп, <?ar§a..ba, la..pa, ..tibra, parg..r .biq, d..vlat, mu§..uluq, b..xtiyar, xo§b..xt albatta hatta 339. Oxuyun. Galacandir babam manim yamma, Baxacaq alli-gullu bostamma. DaracaK, dadli meyvalar уеуасак, "г Mana min Kara <?ox sag ol deyacaK. / Abbas Sdhhdt B ilirlar Ki, gtijrgalacaK, Ztilmiin sonu satacaqdir. Mazlum xalqlar oz sasini Sasimiza qatacaqdir. Zeynal Cabbarzadd Fellari tapib har birina sual verin. 340. Sozlari tamamlamaqla ciimlalari yazm. Kam il dedi Ki, sabah Kanda QOOlXVUl. Xabar verdilar Ki, ax§am §iadatli кшак J Sabah Ab§eronda yagi§ . 1 > Bir azdan giina§ ... (fo Galan il atam mani TurKiyay^. tebiet husnxat GalacaK zaman haraKatin galacanda ba§ veracayini bildirir. GalacaK zaman fellari пэейэсэк?, пэ olacaq? suallarmdan birina cavab verir. 341. Oxuyun. Fellara sual verin. Guna§ Qixan Kimi qar ariyacaKf 9 .% ) Baharda har taraf ya§illa§acaql. ($ g Quraqliq olsa, yayin ortasinda agaclar yanacaq. Payizda havalar soyuyacaq. Qi§da Ьэгк §axta dii§acaK. Yagi§dan avval ild in m gaxacaq. 342. Noqtalarin yerina uygun galan galacaK zaman fellarini alava etmaicla oxuyun. Bir azdan tayyara adamla.1 ^ Tural da tayyaraya.. Y a n m saatdan sonra tayyara Nax£ivana.$| Saat yanmdan sonra о, у era.. (Jjj, Sabah Tural Naxgivandan Tabriza. -acaq, -эсэк galacaK zaman §aKilgisidir. 343. Qal, gal, dur, siiz, oyna, qoru, basla, siirii sozlarini <iimlada galacaK zamanda i§ladin. Sozlar hansi §aKil<?ilari qabul etdi? Na tigtin? 107 44. Oxuyun. Sozlarin yazili§i ila talaffiizii arasindaKi farqa verin. Bela yazilir: Bela talaffiiz edilir: ba§layacaq sulayacaq bizlayacan qaynayacaq gizlayacaK tozlayacaq ba§liyacaq suluyacaq bizliyacaK qaymyacaq gizliyacan tozluyacaq 345. Sozlara galacaK zaman §aKilgisi artirm va talaffuz edin. tsi sozlarda кок ila §aKilgi arasina samit artinlir? dara, siirii, tut, yar, ala, gat, sil, quru, gal, gtirti, bil 346. Ovvalca sonu samitla, sonra isa saitla bitan sozlari galacaK rnnda i§ladin. Sozlarda §aKilgilarin neca farqlanmasina fiKir in. gal, oxu, gtil, de, yaz, bax, ye, sula, tax, sal 347. Birinci stitundaKi sozlara iKinci siitundaKi §aKilgilardan jun galanini alava edib yazin. b iK radio teatr 348. Be§ dana sonu samitla, be§ dana saitla bitan soza galacaK zaman §aKilgisi alava edib yazm. 349. Bir azdan, sonra, ax§am, sabah, birigiin, galan il, galacanda, boyiiyanda sozlari va ifadalarindan istifada etmaKla cumlalar qurun. Fellara sual verin. 350. GalacaK zamanda i§lanmi§ sozlari tapib oxuyun. 1. Siirticii ma§ma yanacaq toKdti. Manzil ba§ma gatanadaK onun hamisi yanacaq. 2. GalacaK ganc naslindir. TezliKla gozal dovran galacaK. 3. Ma§m indica dayanacaq. Paho, dayanacaq adamla doludur. 4. Maclisin ba§ tarafina yum§aq oturacaq qoydular. Onda babam oturacaq. 351. Oxuyun. SiitunlardaKi sozlara galacaK zaman §aKilgisi artinb, miiqayisa edin. Hansi hadisa ba§ verir? et get oyat qaynat sarit cticart siirt dart ort gat it bit 352. Sozlara galacaK zaman §aKilgisi alava edib Kogtirtin. at, gat, qat, dart, yat, bat, et, siirt, ort 109 53. Sozlara galacaK zaman §aKilgisi alava edib Kogurun. ;et, arit, e§it, soylat, i§lat, yarat, qurut, goyart, oyrat _ fi>54. Sozlara galacaK zaman §aKilgisi alava edib Kogiirun. >ynat, it, qaynat, sat, du rult, bit, qaralt, tut, arit J55. Verilmi§ isimlarin har birindan galacaK zaman feli jldin. 3t, din, un, duz, buz, tar, dan, qar Nй ти п э : sulayacaq 356. Buraxilrm§ harflari alava edib Kogurun. la..pa, a..tobus, m ..§ar, m a..aza, т..Ьагак, q..nga, >a§ir, g..lgiraq, a..tom obil, K..nfet, pa..biq, ..vlad, b..x§i§, i..n, va..zal, u s. .a, sii..biil, m u§..uluq, tra..tor, n..bar, tb.., ко..Ьауп, m ..ntyor, n..ziK matbea in§aat 357. Oxuyun. Kegdi, yatacaq, sevir, boldii, gazacaK, saxlayir, durdu, уасак, <?atir, qalxdi, darayir, alacaq, sixir, bildi Fellari cadvaldaKi Kimi tahlil edin. fel suali gazir na edir? §aKilQisi -ir zamani indiKi 358. Adlan дакПап pe§a sahiblarinin har birinin пэ i§ gordiiyunu qar§ismda bir sozla yazin. qoruqgu, galgigi, bigingi, satici, siiriicii, stipurgagi, gozatgi, toxucu Niim una: Qalgigi galir. Qar§i-qar§iya yazdigmiz sozlarin na iigun еуткбкШ oldugunu izah edin. 359. Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlarin har birina еушкокШ sozlar tapin. Yatmazdan qabaq agarti у е т э к faydalidir. San cucalar analarm in dalm ca qagdilar. Ana soyuducudan buz gixartdi. Dirrindan goyarti yigdiq. N atiq qizmar gtina§in altinda tarladi. 360. Buraxilmig harflari alava edib oxuyun. d..vlat, va..zal, sab..n, m ..§ar, sii..biil, pa..biq, g..lgiraq, y..§iK, la..pa, no..ta, m a..aza, a..toqalam , za..baq, к..ре, tanaffii.., n..bar, m u§..uluq, q..nga, za..bil, K..m andir, gii..baz, a..zet, a.. bar 361. Oxuyun. bigdi, sapir, акасак, sulayacaq, yigir, Katmanlayir, giibralayacaK, darm anladi, §inm layir, seyraltdi, antlayacaq, belladi, calayir Kegmi§ zamani bildiran fellari indiKi zamanda, indini zamam bildiran fellari isa galacaK zamanda igladin. Ill 362. Oxuyun. ugdu, qalxir, endi, suzacaK, gedir, §igidi, qondu, yatdi, tilayir, oxuyacaq, йгасак Indini zamanda i§lanmi§ fellari Kegmi§ zamanda, galacaK nanda i§lanmi§ fellari indiKi zamanda i§ladin. Har birinin '§isinda motarizada sualmi yazin. 363. §акШага baxm. Har bir §эк1э aid bir-iKi ciimla qurun. A§agidaKi plan iizra Ьекауа qurub yazm. Plan 1. U§aqlar gilas darmaya getdilar. 2 . iKi oglan agaca Qixdi. 3. Ehtiyatsizliq. 4. Кошэк lazimdir. 364. Qara harflarla yazilmi§ ifadalari yaxinmanali sozlarla >z edib oxuyun. M iizaffar mtiallimin dediKlarini ba§a dii§dii. Camila muallima diqqatla qulaq asdi. Miirsal Kanda yola dii§dii. Eldar qonaqlari yola saldi. Sahib bilm adiKlarini atasindan xabar aldi. Rahim ayaqlarmi silib, igari daxil oldu. 365. Har bir fela aicsmanali soz tapin. oturur, yixdi, вбкэсэк, soyunur, atacaq, gedacan, pozur, bagladi, dagilacaq 366. edin. Oxuyun. Qaicirdi soziinun manalan arasmdaKi farqi izah Tarana darslarindan Qox gatinliK gaicirdi. Hamidan utamrdi, Yamanca dard gaicirdi. Nana onun ba§ina Yena sigal gaidrdi, Ana uzaga baxir, Gozlari yol gaicirdi. Balaca Camil bala Hey burnunu gaicirdi, Baba da asta-asta Qalyanmi gaicirdi. Satici tarazida Biza alma gaicirdi, Nasimi ftirsat tapib, §aiclimizi gaicirdi. Ydhya Kdrim ov 367. Har bir ciimlada tutdu soziinii, ba§qa fella avaz edib yazm. — — — — — — — — — Bahman baliq tutdu. Qamari qrip tutdu. it casusu tutdu. Mahir avtobusda yer tutdu. Karim dostunun soziinii tutdu. Ana ovladmdan xabar tutdu. Ovgu canavarlan giillaya tutdu. Sinfim iz yan§da birinci yeri tutdu. Mahabbat qarda§im dila tutdu. 368. Bitdi va siizdii sozlarinin har birini ciimlada muxtalif monalarda i§ladin. 113 9. Gal felindan istifada etmanla ciimlalari tamamlayib yanfim iza yeni §agird... . ocaman tarzanin alinda tar dila... . ir qadar dila tutandan sonra Sarvar yola... . i r nega giindan sonra yarali asgar cana... . jarpizlardan biri iyirm i be§ Kiloqram... . Lygiin bizimla ra ziliga ... . KolleKsiya J70. Har bir §aicilda gordiinlarinizi bir ciimla ila deyin. llalarin har birinda galmaq soziinii i§ladin. 371. A§agidaKi ifadalarin har birini bir soz la avaz edin. goz qoyd u var-gal edir yola saldi yola diisdii ba§ ganarsan dil agdi soz agdi qa§ qaraldi qulaq verdi qanad galdi - 372. Vurdu felini a§agidaKi sozlarla birlinda ciimlada i§ladin. zarba, giilla, ilan, iyna, top, уйк, giin, goz, al 373. Yaz, qaz, giil, tut, siiz, darin, sarin, qazan, vuru§, diiqiin, дакт, yari§, qir, sapin, yanacaq sozlarinin har birini ciimlada aw alca isim, sonra fel Kimi i§ladin. 374. Oxuyun. baxdi, diiztir, уй уй гтак , sevacan, daramaq, dartir, verdi, darman, giilacan, bilman, soyudu, titrayir, дактак, gatacaq, oynamaq, gixdi, yanacaq, gormaK, azdi, qurur, durmaq, qoyur Fellari cadvaldani Kimi tahlil edin. Hansi fellari tahlil etmaK olmur? Na tigiin? fel suali §aKilgisi baxdi na etdi? -di 375. Oxuyun. zamani Kegmi§ M 0S D 0R Balaca A rzu mantaba getmaK iigtin hazirla§ir. O, oxumaq, yazmaq, har §eyi бугаптак istayir. A rzu yax§i b ilir Ki, alagi olmaq iigtin gox gali§maq lazimdir. Qara harflarla yazilmi§ fellara fiKir verin. Onlar hansi zamani bildirir? GetmdK, oxumaq, yazmaq, бугэптэк, gali§maq fellari masdardir. Masdar zaman bildirm ir, ancaq fellarin adim bildirir. 115 ■ i i76. Noqtalarin yerina masdarlar alava etmaicla oxuyun. Tufanba§lananda dagm zirvasinda... qorxuludur. Cald a§agi..., qaya altinda..., yagi§in Kasmasini... mdir. Qimirsinizsa, sudan... maslahat goriiliir. tldirim gaxanda ot tayasinm igina..., hiindiir agaca... rnz. 377. Noqtalarin yerina uygun galan sozlar alava etmaida :tirtin. л j. Q iMsf.. , , Soyuq suT,. ugun daraya ... lazimdir. S a v a d li... iigiin orfoqrafiya qayd alarm i... lazimdir. Fahlalar metro ... iigiin tunel qazirlar. Y a§illiqlar ... va onlan ... borcumuzdur. Dogru ..., soziin diiziinii ... lazimdir. Qo§qar §ahm at... iigtin darnaya yazildi. ■ Г ' q С Istifadd etrridK iigiin sozldr: olmaq, bilm^K; salmaq, qoimaq; oynamaq; dam§maq, deman; igrn^K, епшак; дактак. Masdar пэ еЬтэк?, пэ olmaq? suallarmdan birina cavab olur. Masdar fellara -maq, -тэк §экПgisini artirmaqla diizalir. Sonuncu hecasinda qalin sait olan fellara -maq, inca sait olan fellara isa -тэк a rtin lir: yazmaq, sevmdK. 378. ogiiriin. Noqtalarin yerina uygun galan §aKilgilari alava edib Biz diinyaya qur.., yarat.. iigiin galmi§iK. Boyiinlara yer ver..,h orm at et.. vacibdir. Kiginlara qaygi ila yana§.. lazimdir. Vatanisev.. iigiinonu yax§i tarn., lazimdir. MAJV Bulaqlari, gaylari, gollari tamiz saxla.. bizim borcumuzdur. Masdarlarin qar§ismda motarizada sualini yazm. I/1 379. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogurun. K..nserv, dtL.iin, ..izgi, a.. bar, la.. pa, sii..biil, mii§a..ba, ban..v§a, yor..un, pa..biq, za..bil, za..baq, m ..ntyor, a..tom at, ..vlad, b..x tiyar, q..nga, ..Kiz, ..iibra, it. .bar, p arg..r, Karpi.., g..lgiraq Kilometr Kiloqram . Masdarlari кок va §aKilgiya ayinn. Atalar sozlari • Gordtin у е т а к , daha na demaK. • Qocadan demaK, cavandan атак. • OmaKsiz у е т а к olmaz. • BilmamaK eyib deyil, soru§mamaq eyibdir. • Bir dafa gormaK yiiz dafa e§itmaKdan yax§idir. 381. Oxuyun. Qox bilmaK iigiin gox oxum aq lazim dir. Sarvar baliq tutm aq iigiin qarm aq aldi. Coban gomaq diizaltmaK iigiin me§adan gubuq Kasdi. Siifraya sumaq qoymaq da yaddan gixmami§di. Qi§da gayda gimmaK iigiin soyuga ali§maq lazim dir. i. Masdarlari segib oxuyun. racaq, atm aq , sum aq, ig ir, dam aq, azmaK, sa rir, iq, gomaq, bilacaK, к о т а к , qarm aq, galdi, у й у й г т э к , , cum m aq, sulam aq, b arm aq , dem an, а т т а к , yam aq, 10K, sev ir, veracaK, oxum aq, alm aq, Ы 1 так , dam m aq 83. Masdarlari se?ib yazm. a§m aq, gimmaK, asm aq, toxm aq, qaym aq, girmaK, эк, iizm an, darmaic, quym aq, у е г т э к , д э к т а к , gomaq, п эк , i§lamaK, salm aq 384. Yumaq, cirmaq, уетэк, oymaq, qazmaq sozlarinin har ni ciimlada avvalca isim, sonra masdar Kimi i§ladin. 385. Buraxilmi§ harflari alava edib кодйгйп. q*)zet, va.^on, ha§.}rat, g^lgiraq, saics.fcn, du§m.?n, rxtavar, m u § lu lu q , §.*Kil, p ^ n c a ra , т и Ь а г а к , p.-&icaK, a ^ a z a , xo§bg,xt, d £ v la t, sa b -цп, m a z ^ t, p& ndir, q.onga, Kiz, i§ t£ h a , qircj.ovul, m ^ n ty o r Karvansara hafarat 386. Noqtalarin yerina sag sutundaici fellardan uygun galanini nasdara gevirib yazm. 1. Sevinc p ianonu ... ista y ir. M u siq i? i... onun an Ьоуйк a rz u s u d u r. „ Yax§i m usiqi?i ... tigiin qox ... lazim d ir. o lu r, gali§di, galir, olacaq 2. B aliqgilar d a n iz a ... iifiin h a z irla § ird ila r. T uf a n li h av ad a baliq ... asan deyil. G e riy a ... q o rx u lu d u r. 3. X alqim iz to rp a q la n m izin b u to v lu y u u g ru n d a m tibariza a p a rir. B iitiin diinyada stilhti ... bizim m uqaddas borcu m u zd u r. q ay id ir, tu ta c a q , gixdi qoruyacaq, m ohicam landirdi 387. Sozlari tamamlamaqla ciimlalari oxuyun. Masdar §акОgisinin neca dayi§masina fiKir verin. X arici q o n aq lar ta r ix m uzeyina b ax .. g etd ilar. L alazar sarb ast in§a y az.. xo§layir. S ah arlar qag.. x ey ri goxdur. B alaca § ah la onacan say., b a c a n r. Q arda§im yax§i o x u .. soz v erd i. 388. Masdar §3KilQisini alava edib oxuyun. o x u ..n naticasi y a z ..a ba§ladi b a x ..i sev ir aK..in qaydasi giiL .a ba§ladi d o z..i b a c a n r §aKilgilarin bela dayi§masinin sababini izah edin. 389. Sozlari tamamlamaqla ciimlalari ilgisinin neca dayi§masina fin ir verin. oxuyun. Masdar Н экй п danizda gox gim .. zararin d an dam §di. S inifda u§aqlara к о т э к e t.. u n u tm a. X aricd an i azarb ay can lilar haq q m d a gox §ey oyran.. gali§. tfra n d a n g u l.. in san a x ey ri goxdur. S ahila y axinla§anda § iddatli кй1ак as.. ba§ladi. 390. Masdarlari кок va §aKilgiya ayirib yazm. sevm ayi, qoym agi, istam ay in , igmaya, salm agin, quraga, gorm ayin, qalxm agi, bilm aya, agm aga, iizm ayin, rm a y i, q u rm ag in , galm aya, dadm agi, y atm ag a, silm aya 391. Manaca yaxin olan masdarlari segib qar§i-qar§iya yazm. o tu rm aq , d ag itm aq , е п т э к , yuyunm aq, q u rm aq , dti§maK, artm aq, gimmaK, Ц к т а к , y atm aq, ugurm aq, aylanm an, uxulam aq, д б к т э к 392. Oxuyun. Har bir masdara aKsmanali masdar tapm . pozm aq o tu rm a q baglam aq - susm aq dii§maK getm an - 393. A§agidaKi sozlarin har birini ctimlada m iixtalif manalarda ijladin. qazm aq, tu tm a q , к а в т а к , oxum aq, galm aq heyif esr 394. Dtizgiin talaffuz etmayi va yazmagi oyranin. е п т э к , yanmaq, donmaq, qopmaq, dinmaK, т т т э к , yonmaq, tapmaq, э т т э к , yapmaq, sonmaic, бр т а к , donmaK 395. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogiirun. Karpi.., p o..t, p..nc0K, gani.., q..nga, dir..iK, m ..allim , m ..ntyor, yarpa.., £..tica, n..bar, a s..i, za..bil, d..vlat, va..zal, o..lad, st..Kan, m u§..uluq, za..baq, ко..Ьауп, т..Ь агак, <?..lgiraq haqq • hadd hazz Plan tizra fel haqqinda dam§maga hazirla§in. Fel nayi b ild irir? Fel h an si su a lla ra cavab olur? Felin su a lla rm m sayi naya gora u ?d u r? Fel neca dayi§ir? Felin z a m a n la n na iigiin bela ad lam r? M asdarin h an si alam atlari v ar? M asdar h an si su a lla ra cavab olur? M asdarin §aKilgilari hansilardir? CUML0 Biz fiK rim izi ba§qalarina g atd irm aq iigiin sozlari b irla§dirib ciim la q u ru ru q . 396. Oxuyun. Ciimlalarin ba§langicim va axirini tapin. A ra d a n in i g un K e£m i§di.llqar bacisi ila K inodan g alird i o, y atlarin a g iran d a qariba b ir h adisa gordti A dil eynila onun puna ox§ayan to p la o y n ay ird i tlq a r qox h irsla n d i o, A d ilin n in a qagdi to p u n h a ra d a n o ld u g u n u soru§du. ЭИ Sdmddli N itqim iz ciim lalardan ib a ra td ir. Ciimla bitmi§ fin ri b ild irir. 397. Oxuyun. Hansi soz siralarmi ciimla hesab etmaic olmaz? a iigiin? T abiati qorum aq bizim b o rcu m u zd u r T abiati qorum aq A g a c la n sm d irm aq olm az A g a c la n sm d irm aq Q u§lara q u llu q etm an lazim d ir Q ulluq etm^K igm ali suyu girnlandirmaK qorxuludur Igm ali suyu Q o rx u lu d u r Ciimlalari KOQiirun. Sozlar m an asm a gora m iiayyan ardicilliqla dtiztilanda bitm i§ fin ir b ild irir. Ciimla b ir va ya b ir "zdan am ala g alir. , 398. Oxuyun. Hansi soz sirasim ciimla hesab etmaK olmaz? Na iiQun? Q u§lar m elan in six y erinda l§iqla§di Gtina§in is ti §afaqlari ta la y a sapalandi A gacdalan qoz ag acm in govdasini doyaclayir S ohbatin §irin y erin d a M antabda M a§m lar in sa n in am ayini y iin g u lla§ d irir Y olun y a n s m a yenica a sfa lt Geni§ кйда ila Ciimlalari KOQuriin. 399. Matnda ciimlalarin sarhadini miiayyanla§dirib oxuyun. is ti gim diir.aydm havada qara bulud a§agidan uquko, gola gticlti yagi§ seli. toKtir. iri damcilar §appilti ila yera dayir. guna§in §iialan yagi§ zarralarinin i^inda oyna§ir, ya§il otlar acgozliiKla dam cilan igir»qu§larm §irin nagmalari e§idilmir. 400. Matnda ciimlalarin sarhadini diizaldib Kogtiriin. Q aranliq du§duj?oban. Y apincisina b u rtin u b u zan d i,it. Stiru n iin ba§m a dolandi. o, gecanin. B ir v a x ti q a ra lti. G ortib hurdtU goban ba§ini. Q aldirib gordii Ki, he? b ir §ey. O lm ayib, ita b ir parga at. A tib y atd i. Oldviyyd Babayeva 40.1. Oxuyun. §eirlari oxuyanda hansi hisslari Kegirirsiniz? itirtin. Har ciimlanin axinnda uygun galan i§arani qoyun. N adir, n a d ir “O lifba” S aslarin i§arasi B ildiyim iz sozlarin Y azili ni§anasi B ayram m iz т й Ь а г э к O lifba bayram m iz Na yax§i oyranibsiz O lifbam ham iniz Teymur Elgin A y n la rm i Kontil candan A zarbaycan, A zarbaycan Sdmdd Vurgun G uldan ^alangin gozal О yeddi ra n g in gozal Soyla goraK biza b ir R assam m ta b ia td ir B azarsan golii, dagi P a rla , a goy qur§agi Tofiq Miitdllibov 402. Oxuyun. Har bir ctimlada sual bildiran alamat hansidir? K im d ir bu Kitabm sahibi? M agar sanin d arsliy in y oxdur? M anim na demaK istad iy im i b ilirsan m i? G orasan m uallim bizi BaKiya aparacaq? Q arabagm sarhad Kandlarinda nalar gordtin? X u d a fa rin K orpiisiinii gordiinm ii? Sevda, neganci sin ifd a o x u y u rsan ? C U M L0D 0 SO ZL0RIN 0L A Q 0S i 403. Oxuyun. Ctimlada hansi sozlarin bir-biri ila bagli olduguna diqqat yetirin. B alaca oglan film a m araq la baxdi. — K im baxdi? — O glan baxdi. — H an si oglan? 0 — B alaca oglan. — Naya baxdi? — Film a baxdi. — Neca baxdi? — M araqla baxdi. CumladaKi sozlar m anaca b ir-b iri ila bagli o lu r. Sozlar a ra s in d a m bela alaqani su a lla rm Komayi ila bilm an m tim K tindtir. 404. Bir-biri ila bagli olan sozlari tapmaq tigtin motarizadaici suallan lazimi sozla avaz edin. M ardan y e rin i qoca q ad in a v erd i. N azim tay y arad an uca d a g la ri gordii. M ardan (na e td i? ) ... (n a y i? )... v erd i (K im a?)... v erd i (h a n s i? )... qadina N azim (na e t d i ) ... (n a y i? )... gordii (n e c a ? )... d a g la n (nadan?) ... gordii 405. Har bir ctimlada manaca bir-biri ila bagli olan sozlari tapib yazm. — B alaca u§aqlar parndaKi m eydangaya g etd ilar. — Qoban когра q u z u la n siiriidan ay ird i. — §air u§aqlara yeni §eirlar oxudu. — A rila r alvan giganlardan d adli §ira topladi. 406. Buraxilmi§ harflari alava edib KO?tirtin. d d oO at^§ a/ib a, nMbar, za&bil, saK^an, г а га Д o&fa, tahbal, tUibra, mUbaraK, aftbar, nQziK, b^xtavar, xo§b<2xt, barab..r, m ubt..da, ha§..rat, m u§£uluq, K£§ni§, i§..aha, parg..r, qahr^.man, icarpi£ 125 Oxuyun. Har bir ctimlada sozlar arasindani alaqani n Komayi ila mtiayyanla§dirin. tqlar ta la d a o y n ay ird ilar. O nlar me§aya dag ili§ d ilar. dan M aham m ad o n la n sasladi. U §aqlar tez qagib galam m a R asim yox id i. U §aqlar onu xeyli a x ta rd ila r. b ir agizd an qi§qirdi. R asim o n larin sasina sas v erd i. a r ax§am gagi eva dondular. >8 . Kogtirtin. Sozlar arasmdaKi alaqani sxemlarla gostarin. olda gticlu к й 1эк asir. Lna Korpasini yedizd irir. 'raKtor tarlani §umladi. dotorlu qayiq gamini Kegir. Dagin a rx a sin d a n badirlanm i§ ay boylam r. /Vйтпипэ: Qolda gticlti KtilaK asir. I______ ------ ч 1 409. Kogtirtin. H ar bir ctimlada sozlar arasm da alaqani sxemla >starin. B in an m tizarinda tigrangli b ay raq d alg alan ir. B alaca Y avar gozal §eirlar o x u y u r. D ii§arganin a tra fin a ?oxlu ad&m topla§m i§di. 410. Oxuyun. Qara harflarla yazilmi§ sozlari bir qadar qtiw atli talaffiiz edin. H ar bir ctimlanin qar§ismdaKi izahata diqqat yetirin. BaKi A zarbaycanm p a y ta x tid ir. Ba§qa §ahar deyil, BaKi A zarbaycanm p a y ta x tid ir. BaKi A zarbaycanm p a y ta x tid ir. BaKi ba§qa respubliK anm deyil, A zarbaycanm p a y ta x tid ir. BaKi A zarbaycanm p a y ta x tid ir. BaKi A zarbaycanm adi §aharlarindan b iri deyil, p a y ta x tid ir. 411. Qara harflarla yazilmi§ sozlari xiisusi vurgu ila demanla oxuyun. Motarizadani suallarm Komayi ila mananin neca dayi§diyini izah edin. M iibariz gam idan du§ub (na edib?) m a§ina m indi. M iibariz gam idan dti§tib ma§ma (naya?) m indi. M iibariz gamidan (nadan?) dii§iib m a§ina m indi. Miibariz (Kim?) gamidan dii§iib, m a§ina mindi. M iibariz gam idan dti§tib, m a§ina mindi (na etdi?). 412. Qara harflarla yazilmi§ sozlari xiisusi vurgu ila oxuyun. Har dafa ctimlanin manasinin neca dayi§diyini izah edin. Ramizin Ьоуик qarda§i zavodda i§layir. R am izin boyinc qarda§i zavodda i§layir. R am izin Ьоуйк qarda§i zavodda i§layir. R am izin Ьоуик qarda§i zavodda i§layir. R am izin Ьоуик qarda§i zavodda i§layir. 127 13. Har bir ctimlada asas fiicri tapib izah edin. a b ir Kirpini sabata qoydu. a rp in i sabata S abir qoydu. iabir sabata Kirpini qoydu. >abata Kirpini S abir qoydu. StiZ B iR L 0 § M 0 S l 414. Ctimlalari segib oxuyun. D ars Kitabi D ars Kitabi m araq li o lm alid ir S infim iza b ir saliqali qiz galdi Saliqali qiz IIk bahara Biz ilK b a h a ra az qalm i§ Kanda getdiK Qalanlarmi na tigtin ctimla hesab etm irsiniz? "D ars K itabi" , "saliqali qiz" , "Пк b a h a r" ciim la deyil, soz rla§m asidir. M anaca b ir-b iri ila bagli olan iKi soza soz birlagm asi deyilir: g o z a l gigsK, qu§ yuvasi, be§inci sinif, o x u m aq havdsi birla§m asindaK i sozlardan b iri asas, d ig ari asili o lu r. B unu su a lla rm Komayi ila bilmaK m um K undur: 1 )п е с э gigaK? - gozal; 2 ) п э yuvasi? - qu§; 3) negdJici sinif? - beqinci; 4 ) п э etmaK havdsi? - oxumaq. Soz birla§m asi bitm i§ f n d r b ild irm ir. -f 415. Cumlalari oxuyun. 1. йаЬгпаг} m araq li §экШэг_£эк1г. 2. Onun gaKdiyi ^aKilla r m aK tabin sa rg isin i bazayir. 3. X aiq-passajm -Elm as R ahm am n §aK illarini bayandi.- 4. R ahm an jn aK tab lilarin m tisabiqasinda birin c i y e ri tu td u . Har bir ciimladaKi soz birla§masini tapib yazm. 416. Daha hansi soz birlagmalarini diizaltmaK olar? M a§m im iz six agacliqda dayanm ayib geni§ ta la y a ?ixdi. ma§immiz six six agacliqda dayanmayib talaya ta la y a ?ixdi 417. Har satirda verilmi§ sozlardan ciimla diizaldib yazm. 2 4 5 i & 1 .ata si, g e d ird i, na^E l§ad, А п к агау а 2 .m ^ydangapm a, getxli, ma§in^ tay y ara 3.Ьоуйк, o n lar, m irtdilar, tayj^iraya ^ 4 .b ii^ la r, Kimi, qi^tusu, g m riinurdii,K ibrit 5 .sa a td a n , g a ta i, in i, А п к агауа, tay y ara, so n ra Cumlalari кбдйгип. Matna ba§liq verin. Soz birla§malarinin altindan x att д а к т . 418. Oxuyun. Verilmi§ sozlardan soz birla§masi diizaldib yazm. 1) daniz, sahil; 2) gami, Kapitan; 3) alma, miirabba; 4) saliqa, §agird; 5) d iv ar saat; 6) Kitab, raf; 7) m iiallim , otaq 129 419. Kogtirtin. Soz birla§malarindaKi asas soziin altm dan xatt :in. maKtabin d ire n to ru , qizil qa§iq, gay qa§igi, ta rla $argasi, danizin sah ili, da§ h a sa r, alagi §agird, sin if m ayandasi, a ta m in asari 420. Oxuyun. Qar§i-qar§iya verilmi§ birla§malarin manasina [qat yetirin. quyu su y u — su q u y u su , alm a m iirabbasi — m iirabba nasi, an a stidti — stid an asi, yag zavodu — zavod yagi, i§ ami — adam i§i Onlarm har birindan ciimla diizaldin. 421. Soz birla§malarindan ciimlalar diizaldin. da§ Karxanasi- к агх ап а da§i bag m eyvasi- meyva bagi duz m adani- m adan duzu soz u stasi- u s ta sozii giil m iirabbasi- m iirabba giilii a t arabasi- arab a a ti 422. Oxuyun. Ciimlalarin manalarm a fin ir verin. 1. A ygiin yaylaga g etd i Ki, is tira h a t etsin . A ygiin is tira h a t etmaK tigtin yaylaga g etd i. A ygiin yay lag a g etd i, gum d is tira h a t etmaK ista y ird i. Is tira h a t etmaK istad iy in a gora A ygiin yay lag a g etdi. 2. Biz Kanda gatan d a dan yeri yenica a g a n rd i. Dan yeri yenica agaranda biz Kanda gatdiq. 423. Oxuyun. Eyni finrin m uxtalif cumlalarda neca ifada olunmasina diqqat yetirin. Ilq a r sin fim izd a an gali§qan § ag ird d ir. Ilq a r sin fim iz in b u ttin § ag ird larin d an gali§qandir. S in fim izd an i § ag ird larin an gali§qam ilq a rd ir. S in fim izd an i §agirdlar igarisinda Ilq ard an gali§qam yoxd u r. S in fim izin gali§qan § ag ird lari igarisinda Ilq a rin tayibarab ari y o x d u r. S in fim izin § ag ird larin d an gali§qanliqda Ilq a ra gatan yoxdur. S infim izda gali§qanliqda b irin c i y eri Ilq a r tu tu r . S in fim izin § ag ird lari igarisinda gali§qanliqda Ilq a r b irin cid ir. 424. Avtobusda yolda§m izm oz yerini qocaya verm asini bildirm^K tigtin a§agidaKi ciimlalarin hansindan istifada edarsiniz? Na ugtin? O, y e rin i qocaya ho rm atla v erd i. O, h o rm atla y erin i qocaya v erd i. O, y erin i h o rm atla qocaya v erd i. O, qocaya h o rm atla y erin i v erd i. O, h o rm atla qocaya y e rin i v erd i. O, qocaya y e rin i horm atla v erd i. 425. Oxuyun. Verilmi§ har bir ctimladaKi finri mtixtalif cumlalarla daha neca ifada etmaK olar? §ah ara q a ta rla g etm ayi m aslahat gordtilar. Sabina fabriKda an bacariqli fahladir. 131 ianim maKtaba galdiyim b ir s a a t olar. [an d a rsla rim i 6yranm am i§ oynam aq istam iram . 26. Ciimlalarin manalarmdaKi farqa fin ir verin. )aymm agilli balasisan. ig illi daym m balasisan. Agilli balam n dayisisan. ialam n agilli dayisisan. 127. A rtiq sozlari tapib gostarin. \ d i l sah ar y u x u d a n oyam b da g o zlarin i agdi. Э, y erin d an ayaga qalxib, su ila y u y u n d u . P a lta r geyindi va gedib y a n m dana <?огак aldi. G iin o rta sto lu n a rx a sin a ayla§ib n a h a r yem ayini yedi. A dil maKtaba oxum aga g e td i va yazi d arsin d a yazi yazdi. 428. A rtiq sozlari atm aqla кбдйгип. Q ayaliqda da§lara g irpilan dag gayim n su y u n u n § in ltili ;i e§idilirdi. A y d in liq gecada ay i§igm da yara§iqli me§a gozal gortird ti. BaKi A zarbaycanm an Ьоуйк p a y ta x t §aharidir. Ganca §ahari gozal §ahardir. S u ra t q a ta n d am ir yolu ila Ьэгк g ed ird i. '‘J A rtiq sozlari atm aqla ciimla qurub deyin. T ayyara y u x a ri qalxdi, so n ra a§agi endi. K orpa qoyun q u zu su a n a sim n d alin ca qagdi. B aliq su d a tiztirdti. Me§aya agappaq q a r yagm i§di. Dag gayi q ay a la ra g irpila-girpila dara ila ax ird i. T oxuculuq fa b rin in d a q a d in la r d azgahda parga to x u y u rd u la r. Cayin su yu axib daniza toKtilur. 430. Buraxilmi§ harflari alava edib KOQuriin. g..§a, 9..1?iraq , ta n a ffii.., x a n ..a r, za..b aq , q ..n ?a, a§..az, b ..x tiy a r, i§ t..h a , sa b ..n , ко..Ь ауп , p a rg ..r, т ..Ь а г э к , ..igaq, m u §..uluq, a s..a r, x ..tir , р ..п с эк , ..v lad , a ..to m a t, n ..b a r, av t..q alam , p ..n c a ra , p ..n d ir, xo§b..xt sarhad 431. §эк1э baxin. Bu epizoddan istifada etmanla gorduiclariniz asasinda "Taxil bigini" movzusunda Ьекауэ qurub naql edin. 133 32. Yazda hava, agaclar, heyvanlar, insanlarm amayi, larin ma§guliyyati haqqmda cumlalar qurub deyin. *33. “Ufiiqda giina§ p a rla yir” cumlasini avval naqli, sonra , daha sonra nida ctimlasi Kimi i§ladin. 134. Oxuyun. Такгаг olunan sozlarin manalarm i izah edin. 3 an ran g li m a§m Gancaya s a ri § u tu y u r. Ham X azar, ham da goy goy ran g d a idi. ¥ azi ta x ta s in d a b ir b ir qadar a ra li yazilm i§di. B an b a n tin sa idiniz soyuq olm azdi. M a§immiz dov§anm dalinca qagan iti iti su ra tla Ke?di. Grordtiyuntiz diiz diiz on ild ir an ilm ir. M aham m ad, yazi ta x ta s m a gal, gal soztinti yaz. 435. Oxuyun. Такгаг olunan sozlarin manalarm i izah edin. Ovvalca da§i da§i, so n ra ta x ta m . O, sabatdan b ir ba§ ba§ sogan g o tu rd u . Qoqu qogu sahibindan zorla alib, Kasiba verdi. Q arda§im az qala qala d iv a n n d a n yixilm i§di. D agm ba§indaKi Kohna qara qara qurd dti§mti§dti. A raz A raz <?aymi Kegdi. Da§qin da§qin olan sahaya g etd i. Ct)ML0NlN BA§ t)ZVL0Rl MttBTODA V 0 X 0B 0R 436. Oxuyun. Aytan yax§i oxuyur. §agird Kitab aldi. Cay da§di. BaKi boytiytir. Q ar a riy ir. Me§a ya§illa§acaq. Har bir ctimlada Kimin, nayin va ya haranin haqqmda dam§ildigmi bildiran sozlari gostarin. Onlara sual verin. Ctimlada Kimin, nayin va h a ra n in haqqm da dani§ildigm i b ild iran sozlar miibtdda a d lam r. M iibtada Kim?, пэ? va hara? su a lla rm d a n b irin a cavab olur: A r z u , §agird (Kim?), Kitab, qar, gay (na?), В ат , те§э (hara?). 437. Ovvalni ?ali§mada Aytdn, §agird, Kitab, gay, Вакг, qar, те§э haqqmda na deyildiyini bildiran sozlari gostarin. Onlara sual verin. Ctimlada m iibtada haqqm da na deyildiyini b ild iran sozlar xabar a d la m r. X abar пэ etdi?, пэ oldu?, пэ edir?, пэ olur?, пэ eddCdK?, пэ olacaq? su a lla rm d a n b irin a cavab olur. 438. Yalmz miibtada va xabardan ibarat ctimlalari Kogtirtin. A ta n in ilK sevinci. TtilKti qagdi. T arla dii§argasi. Tam a§a ba§landi. L azim li gorii§. M agazadan aldi. M avi daniz saKitd ir. Zam ini bi^dilar. M agaza agildi. Sargiya baxdiq. Q atar dayandi. Q ara b u lu d la r d ag ilir. D ayanacaqda gozladiK. Yaylag m havasi. § id d a tli doyii§. 135 19. Oxuyun. Har bir ctimlada miibtada va xabari tapib rin. ara b u lu d la r yaxinla§di. M e§anin tistu n d a §im§aK dadi. U zaqda goy g u ru ld a d i. S arin ки1эк asdi. Giiclti j yagdi. L eysan tezlncla Kasdi. T abiat yagi§la y u y u n d u . ;ulu h av a tam izlan d i. H av am xo§ b ir a tir b u rtid u . CtimladaKi h ar b ir soz o n u n u zv u d tir, laKin asas f in r i miibtada va xabar b ild irir. Ona g o ra da miibtada va xabar ciimlanin ba§ iizvlari a d la m r. i40. Oxuyun. Danizda Garni tiztir. L apalar oynayir. Q adir gim ir. Zamida T axil d alg alam r. K om bayn bigir. Omim da§iyir. Kogtirtin. "Danizda" ba§ligi altmdaKi ctimlalarda mtibtadanm ndan bir, "Zamida" ba§ligi altmdaKi ctimlalarda xabarin ndan iKi xatt д э к т . 441. H ar ctimlada avval mtibtadam, sonra xabari tapib, hansi ila cavab oldugunu deyin. R ahila yazi y azir. Fizza telev izo ra b a x ir. Ya§il i§iq yandi. T ayyara T abriza ugacaq. Naxir Kanda qayitdi. (> 442. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogiiriin. р ..п сэк , g o ..0rgin, m ..n ty o r, d o ..q u z, h 0§ ..ra t, p ..n d ir, i..irm i, y e..d i, g..lgiraq, n o ..b 0tgi, 0s..i, ta p a n ..a , к ..р е , s ..кап , to ..q a , п ..b a r, m u §..uluq, b it..i, 0s . .iK, q ..n g 0, a..ro n o m , g0Ki.., tiifo n .., g0r§0..b0, b ..ra b 0r 443. Har bir ciimlada aw alca xabari, sonra ona sual vermaKla mtibtadam tapin. Sevinc y eni m anzite Kogdti. M ebeli xalam t 0m izl0yir. Y uk Iu a t daga qalxacaq. X alqim iz b ay ram a h azirla§ ir. N axgivan q0dim §0h 0rd ir. A tam me§0d0n ax§am q ay itd i. D agin arx a sin d a n gtin 0§ boylandi. N iim una: Sevinc yeni m onzite Kogdti. Kogdti (x0b 0r) K im Kogdti? Sevinc (m iibtada) Ct)ML0NlN iKlNCt D eR 0C 0L l t)ZYL0Rt 444. Sol tarafdaKi har bir ctimlaya sag; tarafdaKi sozlardan uygun galanini alava edib geni§landirin. Kamil© oxudu. КШ0К 0sdi. T0y y a r0 ugdu. A tam g0ldi. A yi gizlondi. G0m i uzaqla§di. T raK tor §um ladi. K0ndd©n m ahm ta rla m siir0tl0 sah ild 0n §idd©tli me§0d© 137 . Har bir ctimlaya bir soz alava edib oxuyun. < * * • ■s ba§landi. M uallim galdi. О dam §di. U §aqlar oyran£ang v u ru ld u . U §aqlar gixdilar. “Q arda§im g a ld i“ m tibtada va xabardan ib a ra t im ladir. “B alaca qarda§im §ahara g a ld i” cumsinda isa iKinci daracali iizvlar da i§lanib. iKinci jracali u zv lar ctim lada asas fiKri b ild irm ir, ba§ zvlari ay d m la § d in r. IKinci daracali u zv lar icima?, пэуэ?, h a ra y a ? , im i?, nayi?, h a r a m ? , Kimdd?, nada?, harada?, im dan?, nadan?, h a ra d a n ? , neca?, na ciir?, hansi?, ,a v a x t? , педа? va s. suallardan birina cavab olur. 46. Har bir ctimlada noqtalarin avazina uygun galan soz alava iKla oxuyun. J§aqlar bagda ... agaci an d ilar. vle§ada ... agaci gordum . Xalam f e r m a d a ... baslayir. Payizda ... is ti б1кэ1эгэ Kogiir. Q o y u n la r... o tlay ir. D ir r in d a ... yigdiq. A rzu ... yellanir. Olava etdiyiniz soz ctimlanin hansi ba§ tizvtinti aydinla§dinr? 447. Kogtirtin. iKinci daracali iizvlarin a ltindan x a tt gaKin. M aK tablilar K onserta h az irla § irla r. V aqif pianino <?alir. R asm iyya gozal o x u y u r. O g la n la r "Q azagi" ra q s in i o y n ay irlar. N arm ina §eir o x u y u r. U §aqlar K onserta yax§i h a z irla § irla r. B alaca u§aqlar pancaradan o n lara b a x irla r. K o n sert sabah olacaq. C iim lanin iKinci daracali iizviinti miiayyanla§dirm aK ligiin avvalca m iibtadaya gora m anaca onunla bagli olan soza su al v e rilir. S onra xabara gora onu aydm la§diran soza sual v e rilir. “B alaca qarda§im §ahara g a ld i” ciim lasi o x u n u r. M iibtadaya gora sual qoyulur: qardaqim - hansi? - balaca. B alaca sozii ciim lanin iKinci daracali tizvtidiir. O, miibta d a n i ay d m la § d in r. X abara gora sual qoyulur: galdi - haraya? - §ahara. gahara sozii da ciimlanin iKinci daracali iizvtidiir. O, xabari aydmla§dirir. 448. Oxuyun. Ovvalca miibtadaya gora sual vermaKla manaca onunla bagli olan sozii, sonra xabara gora sual vermaKla onu aydmla§diran sozii tapm. Co§qun d a lg a la r q ay alara g irp ilir. M ehriban qoca sahar tezdan oyandi. Be§inci qarda§ me§aya g etdi. Y azda geni§ diizlar ya§illa§ir. 139 ca Q ingiz m eydangada o ynayir. tuna Q ingiz na e d ir? — O ynayir. K im o y n ay ir? — Q ingiz. H an si Q ingiz? — Balaca. H a ra d a oynayir? — M eydangada. Suala asasan cumlalari tamamlayib Kogtirun. Miibtadanm .1 bir, xabarin altm dan ini diiz xatt, iKinci daracali iizvlarin i dalgali xatt дак т. 'ban a n ir (пэ?). :il gaKir (Kim?). •s ba§lanacaq (na vaxt?). allim gagirir (Kimi?). galir (haraya?). nd gozaldir (hansi?). типа: B agban agac aKir. 0. Oxuyun. Suallarm Komayi ila cumlalari geni§landirin. flan yonur (nayi?, neca?, harada?). uni iiziir (hansi?, h arad a?). ahsul y ig irla r (K im lar?, h a ra d a ? , neca?). 3ssam gaKir (na?, harada?, neca?). irii qayidir (haradan?, na vaxt?). iim una R assam R assam R assam R assam gaKir (na?). §aKil gaKir (h arad a?). me§ada §акП gaKir (neca?). me§ada gozal §экП gaKir. 451. Kogiirun. Xabari aydmla§diran iKinci daracali iizvlarin altindan x att ganin. 01i tap § in g i ham idan tez yazdi. D tilgar ta x ta n i m i§arla Kasdi. T u ristlar diiz dagin zirvasinda dincaldilar. Bal arilari v izilti ila budaqdan-budaga qonurlar. M ehpara balaca qarda§m m be§iyi ba§inda sassiz dayandi. 452. §акШага baxin. Har bir §ajdl iizra ciimla tartib edib yazm. Ininci daracali iizvlarin altindan x att ? э к т . 453. Verilmi§ sozlardan istifada etmanla sxemlari tamamlayib oxuyun. Istifa d d etmdK iiqiin sozlar: bacim , soyuq, q irx d i, m a§in, qondu, qayaya, qoyunu, asdi, dayanacaqda, g etd i 1 ) Q oban----------------. 2) Q a r ta l---------------. 3 ) к й 1ак _ _ _ _ _ _ 4 ) K iyeva ___ 5 ) ------------------ dayandi. 454. Sxemlar tizra ciimla tartib edib yazm. 1 ) N a r g iz ------------------ oynayir. 2) F a h la la r--------------- topla§dilar. 141 zumgiilar_____________ кэвсШэг. lnur__________ oyratdi. 'leviyye________________ oxudu. , If . Miibtada va хэЬэгт yerini пэгэгэ almaqla verilmi§ an sxem iizra ciimla tartib edin. „песэ? harada? ll _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (§ an ap ip iK , alabdZdK, ugur, m e§ddd) песэ? nayi? кппэ? (y o ld a § in a , maraqli, Rafiq, v e rd i, K itabi) na vaxt? harada? na qadar? ( f #2, h a g d a , q o x lu , y eti§ d i, p a y i z d a ) 6. Oxuyun. laqlar stadiona yigi§dilar. Futbolgulari hami salamladi. ba§landi. BizimKilar yax§i oynadilar. ininci topu n vurdu. mdalari sxemdaKi qaydada yazm. haraya? Kimi? neca? neganci? n9yi? 457. ganin. Dord ciimla yazm va har birinin altindan onun sxemini 458. Plan iizra "istirahat giiniinii песэ Kegirdim” movzusunda Ьекауэ qurub yazm. Plan 1 . Istirahat gtinii harada olmu§am? 2. Yammda Kimlar olub? 3. Nalar g 6 rmii§am? 4. Na etmi§am? 5. Эп gox xo§uma galan na olub? • Plan iizra ciimla haqqinda dam§maga hazirla§in. Ciimla naya deyilir? Ciimlanin sonunda hansi durgu i§aralari qoyulur? CumladaKi sozlarin bir-biri ila bagli oldugunu nadan bilirsiniz? Ciimlada sozlar arasinda alaqa nayin icomayi ila yaramr? Soz birla§malarinin ciimladan farqi nadir? Ciimlanin ba§ iizvlari hansilardir? Miibtada naya deyilir? Xabar naya deyilir? Ciimlanin ba§ iizvlari hansi suallara cavab verir? Ciimlanin iKinci daracali iizvlari naya lazimdir? iL BOYU KEQil_Mi§L0RiN T0KRARI ). eiifbam azbar deyin. Saitlarin har biri ila ba§lanan sozlar 0. Oxuyun. Qalin va inca saitlari gostarin. b arn mani gagirsa, vlan ona "Can!” deyiram. \na Vatanimiza \zarbaycan deyiram. Mard babalanmizdan Odur yadiganm iz, Odur bizim i§iqli, Baxtiyar diyanm iz! djddr Fdrzdli 31. Buraxilmi§ harflari alava edib Kogurtin. ..xtavar, d..vlat, xo§b..xt, za..baq, q..bul, za..bil, il..t, K..rvansara, n..muna, sa..sagan, a..ronom, saKs..n, i, g..§a, a..tomat, gaid.., n..bar, b..rabar, m..§tuluq, t..d.., x ..tir Jozlarin yazili§im darsliyin axirmdaKi liigatla yoxlayin. 462. Oxuyun. Qara harflarla verilmi§ sozlarda dodaqlanan va aqlanmayan saitlari gostarin. A ta la r sozlari • • • • • Qon§uda bi§ar, biza da dti§ar. В6уйк1эг1э Ьоуйк ol, KigiKlara gostar yol. Dovlatda dava, ovladda nava. Qorxaq oz Kolgasindan da qorxar. Bugda gorayin yoxdursa, bugda dilin olsun. 463. Ahang qanununa tabe olmayan be§ soz yazin. 464. Qo§asaitli va qo§asamitli sozlar tapib deyin. Qoyasamitli sozlarin satirdan-satra Kegirilmasi qaydasim izah edin. 465. Oxuyun. Sozlari кок va §aKilgiya ayirin. Hansi §dKilgilar cumlada sozlar arasmda alaqa yaratmaga кбшак edir? adam lar, Kandli, dagli, yaylagin, gollar, toxucu, ceyranin, daftara, ganmagi, mantabli, neftgi, vaqonda, damirgi, giildan, Kinoya, toxucu, gaygi 466. Oxuyun. ЕуткокШ sozlari segib qar§i-qar§iya yazin. догак, iiziim, Komur, damir, uzumluK, meydan, Kosmos, iiztimgu, gay, Komtirgti, qar, meydanga, §ahar, taxil, gaydan, taxilgi, gorangi, §aharli, qarli, damirgi, taxilgiliq, Kosmodrom 467. Har bir sozun qar§isinda bir nega еушкокШ soz yazin. dag, neft, i§, gay, ya§il, ag, goy, vur, siir 468. Oxuyun. Owalca isimlari, sonra sifatlari, daha sonra fellari tapib gostarin. Oziinla b aglara giil-gigaK g atir, Gollara al-alvan bir коупэк gatir, Daglara yamya§il bir ограк gatir, Gatir dimdiyinda yarpaq, qaranqu§. О xalli кэрэпэк saninla galsin, Bulbul, эапкбупэк saninla galsin, Qu qu§u, qaz, ordaK saninla galsin, Gal, yena maclislar quraq, qaranqu§. Bala§ Azdroglu i. Sozdiizaldici §aicilgilari olar, sozlari segib Kogiirun. Idan, yoldan, giildan, §aftali, bagli, baliq, ba§liq, qaygi, yoluq, Kolluq, bulaq, gaylaq, tapanga, bagga 0. Bu yazimn biri Kamilin, digari Vidadinin daftarindandir. Лап neca qiymatlandirarsiniz? to. Utn i>9 nutyit&fobc* 9n ~ ■/ct xeytusT,< t/a '<* nan} j^o^t tu t S d ttrU X JtfL & t laKMiAxyaAd# 3{!&ыи- Sat6tM_ *xve fv^isbttdb O&lA— rfida& u*- fojcutrt if* truytAp& tuideft-yay & *too i*f 3& & aym m вибх, х/ш^шгу^Сашзс^л o le лсш я y a p . Aactot£ayay& L icru n Qcaou y ty i - &*■ Оп/а/ш ь & X / & tustchtt' абэг+ги&г&х*., ?6uyjux£ Аа*ил& уа* cU* cS&faah ed!ib&t' £а£***£*-ъv*nak y a jj &аш* Kiinin yazisini oxumaq va ba§a du§maK asandir? Bunu neca h etmaK olar? Kamil hansi sahvlara yol verib? Onun sahva yol verdiyi sozlari neca yazmaq lazim idi? Kimin xatti yax§idir? 471. isimdan va sifatdan amala galan fellari segib oxuyun. addimladi, galacaK, agardir, yatir, alayir, goyardi, sarinla§ir, qagdi, di§layacaK, siirtir, da§ladi, i§layacaK, galir, yax§ila§di, oynayir, ayaqlayir, vurur, istilanacaK 472. Feldan amala galan isimlari segib oxuyun. alma, otlaq, gorti§, sahil, galgi, baxi§, biganaK, vuru§, qarmaq, догак, silgi, dara, sargi, gaman, gtilti§ 473. Har bir sozti ctimlada bir nega manada i§ladib yazin. six, tag, sag, sarin, dtiz, sapin, qol, aKin, dag, bigin, sag, a§ 474. Oxuyun. Suallara cavab verin. Qaz, yag, i§iq, dtizaltmaK olar? savad, isimlarindan hansi sifatlari i§ladi, gozlayacaK, y a g la y iriq fellari hansi isimlardan diizalib? Goy, soyuq, yum§aq sifatlarindan hansi fellari dtizaltmaK olar? Da§, su, ba§ isimlarindan hansi fellari dtizaltmaK olar? 147 \§agidaKi isimlardan sifat va fel duzaldib yazin. Mota- alim gostarin. a§, dil, di§, sas, ot tuna: ot (na?), otlu (neca?), otlayir (na edir?) Suallarm yerina su soziinii uygun §акШа alava edib i z ya§amaq olmaz. Biz (nayi?) igirin. Mineral (nadan?) ) tigiin istifada edirlar. (Nayin?) gticti ila dayirmanlar, tc stansiyalan i§layir. (Nada?) hayat giicii var. Tamiz i giricab sulan qatmaq olmaz. Caylarimizin (nayi?) ila n , baglan suvarirlar. . Oxuyun. Har bir felin hansi zamanda i§landiyini deyin. Dagin ba§indan §afaq sagacaq. Nagmaicar qu§lar Qanad agacaq. Korpa balalar Qixacaq gola, B iri qovacaq, B iri qagacaq. icabax, agaca *a§iqdi yamaca. 1ак asir astaca rpaqlan oynayir. ac sanici qaynayir, » bil da§ir agac... ; giganlar atrina runtir ya§il yamac. Ydhya Kdrim ov Y u sif Hdsdnbdy Galdi bahar, Oridi qar. Sel qayna§di, Qaylar da§di. M irm eh d i Seyidzadd )a§di soziinii na iiQiin Kegmi§ zamajada hesab edirin? 478. Ciimlada bir-biri ila bagli olan sozlari ntimunada gostarildiyi K i m i yazin. Tarlalarda qizgm i§ gedir. Rasul har gtin dirriicda i§layir. U§aqlar yeni mantabin i§iqli otaqlarma dolu§dular. Dala qocaman palidin Kogu§unda gizlandi. U§aqlar gayi icegib sahilda oturdular. N iim un a ; Tarlalarda qizgm i§ gedir. i§ gedir qizgm i§ qizgm gedir tarlalarda gedir 479. Suallarm Komayi ila ciimlalari geni§landirin. Qigaiclar agir (hansi?). Circirama cin ld ayir (na vaxt? neca?). Buludlar ugu§ur (harada? neca?). Oglan gagirir (hansi? Kimi?). /IftO R i i r f l v i l m i s s r i y l a r i д1ялга p H i b n v n v n n . dal] Birdan KapanaK.^U §aqlar Kapanayin dalmca~r<Jagdilar. Har bir ciimlada ba§ iizvlari gostarin. 481. Kogiiriin. Mubtadamn altmdan bir, xabarin altindan ini dtiz xatt дакт. U§aqlar geni§ biganaya gatdilar. Onlar otu bigmaya ba§ladilar. Otrafa xo§ atir yayildi. U§aqlar biganayin Kanarinda 149 эк gordular. Onlar doyunca giyalaK yedilar. Hami havasadi. ZaKir va Hazi quru otu yaba ila yigdilar. Ramazan ay ay a vurdu. 52. Oxuyun. Imla yazmaga hazirla§in. svinc va V aq if yayi Kandda babalarmin yaninda Kegira>r. Babasigilin meyva bagi va d irriyi var. V aq if agaclarm asina ahang дакасак. Sevinc isa dirriKda taravazi yigla babasma кбшэк edacaK. aqif va Sevinc me§aya getmayi gox sevirlar. nlar boyiirtKan yigacaqlar. Ciirbaciir agac yarpaqlari iyib, alboma tiKacaKlar. Me§anin yanmdan gay axir. [lar gayda gimacaKlar. Onlar Kandda yax§i dincalacaKlar. baba yeni qiivva ila galacaKlar. 83. Naqli, sual va nida ctimlalari qurun. 84. Bir sozdan ibarat ciimla deyin. 85. Har bandda qara harfla yazilmi§ eyni d ir saslanan sozlarin tea farqini izah edin. Qizim, gotiir qalam, yaz, OlKamiza galdi yaz. indi da girpiram tut, Ag agzim , goyda iut. Gediram baga sari Alm alar var al, sari. Yiiyani tez mana at, Qamana qagacaq at. Nega ranga galir goy: Qirm izi, al, ya§il, goy. Toplan gox yax§i itdi, H e y if, me§ada itdi. Tofiq M ahm ud 486. Yayi harada va neca Kegiracayiniz haqqmda dam§in. 151 lu Go t A g aqronom agacdalan adat ahang aila a§paz gevra gilgiraq В . banov§a barabar baxtavar baxtiyar bax§i§ bitKi D daira damiryol diqqatli domino dord E btitov biitiin eKSKursiya С Э cafta cizgi ahang aniz a ltiz y u y a n asgi asr hazz h a m i§ 0 h a tta h a§ 0 rat h iy l© h u sn x0 t F X fa v v a r a fa n a r film x a in Х 0 ПС 0 Г xo§b0xt G i g ic itK a n g U §0 g tib r a g iin a b a x a n in § a a t is im iz in H К haqq h e y if hadd K ilo q r a m K ilo m e tr Kinofilm Klub KolleKsiya Konsert Kosmonavt Konfet Q qahraman qizilgul qirqovul qonga L litr . lift M mail тапеэ тэЬЬээ montyor mu§tuluq miialica тйЬагэк miibtada mudafia mtidir mutalia N neft niibar пйтипэ numayi§ О ornestr Ф ovlad omiir P sait segid sadr saicsan sarni§in sarhad sahv sovqat stadion stansiya paytaxt pe§man pahlavan plan plaKat pomidor § R §eir §ose radio riayat riyaziyyat T teatr te le v iz o r te le fo n ta b ia t ta y y a ra Y y u b ile y tiifa n g •• U iim id Z z a if KiTABIN igiND0KiL0R II S iN lF D e K E g iL M i§ L 0 R iN T e K R A R I ..... 3 Saslar va h a r fla r................................................. 3 Saitlarva samitlar................................................ 4 H eca............. ....................................................... 5 \ Satirdan- satra Kegirma......................................... 5 Qalm va inca saitlar (taKrar)................................ 6 Qo§asamitli sozlar............................................... 7 V u rgu .................................................................. 8 Saslar va harflar (davam i)................................... 10 Dodaqlanan va dodaqlanmayan saitlar................ 10 Ahang qanunu.................................................... 15 Kar va cingiltili samitlar.................................... 23 S 6 Z ................................................................... 28 Soztin tarK ibi..................................................... 28 Кок va §aKilgi.................................................... 28 Nitq nadir?.......................................................... 42 N lT Q H lS S O L O R l............................................ 43 ................................................................... 47 ......................................................................................................... ................................................................................. 79 94 n zamana gora dayi§masi............................. 98 d a r ................................................................115 V IL0.............................................................. 122 ulada sozlarin alaqasi.................................... 124 birla§masi.....................................................128 nlanin ba§ iizvlari. Miibtada va xabar............ 134 nlanin iKincidaracali iizvlari......................... 137 BO Y U K E g t L M i§ L 0 R iN T 0 K R A R I...........144 [G o t .............................................................. 152