TS 100
Transkript
TS 100
TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 100 Ocak 2007 ICS 67.080.10 ELMA Apples . TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Ön söz Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü’nün Ziraat İhtisas Grubu’nca TS 100 (1983)’ün revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 9 Ocak 2007 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların, ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır. Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/ imalatçı ve tüketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Elma (19.2.2007/29439 RG.(2007:28) 0 Giriş Bu standard; elmanın tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya arz şekline dairdir. 1 Kapsam Bu standard, tüketiciye taze olarak arz edilen elmaları kapsar. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. TS No TS ISO 874* TS 7278 TS 1221 ISO 1212 3 Türkçe Adı Yaş meyve ve sebzeler – Numune alma Elma - Kontrollü atmosferde depolama kuralları Elma - Soğuk depolama İngilizce Adı Fresh fruits and vegetables - Sampling Apples - Storage in controlled atmosphere Apples - Cold storage Tarifler 3.1 Elma Pyrus malus L. türüne giren kültür ağaçlarının taze meyvesi. 3.2 Kara leke Elma ağacının yaprak, meyve ve sürgünlerinde görülen, yaprağın üst ve alt yüzeyinde başlangıçta yağımsı leke görünümde oluşan, giderek zeytin rengini alıp daha sonra kahverengi renge dönüşen hastalık (Venturia inaequalis) . Not - Lekeler kadifemsi yapıdadır ve bu kısımdaki dokular zamanla ölür, üzerinde çatlaklar ve delikler oluşur. Ağır hastalıklı yapraklar erkenden sarararak dökülürler. Meyvelerdeki lekeler yeşilimtırak olup zamanla kahverengine dönüşür. Küçük lekeler zamanla birleşirler ve bu kısımlarda meyvenin gelişmesi durduğu için şekilsiz meyveler oluşur. 3.3 Pas Elma ağaçlarının yaprak, sürgün ve meyvelerinde görülen, yaprak ve meyvelerde portakal kırmızımsı renkte yuvarlak veya uzunca lekeler, lekeler üzerinde siyah noktacıklar halinde belirtiler oluşturan, yaprağın alt yüzünde ise meme şeklindeki çıkıntılara neden olan hastalık (Gymnosporangium sp ). Elmaların pas hastalığı ile bulaşıklık durumu, paslılık durumu olarak ifade edilmektedir (Ek 1). Not - Yapraklarda oluşan lekeler bazı durumlarda yaprakların % 70'inin dökülmesine neden olur. Hastalıklı meyveler küçük ve şekilleri bozuktur. Konukçuları elma ile beraber ardıçtır. 3.4 Yabancı madde Elmada bulunan gözle görülebilir kum, taş, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabancı tohumlar gibi kendinden başka her türlü madde. 4 Sınıflandırma ve özellikler 4.1 Sınıflandırma Elmalar, renklerine göre gruplara, botanik bakımından yapılarına göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ve iriliklerine göre boylara ayrılır. 1 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 4.1.1 Gruplar Elmalar, renklerine göre; - Grup A, - Grup B, - Grup C, - Grup D olmak üzere dört gruba ayrılır. 4.1.2 Çeşitler Başlıca elma çeşitleri aşağıda gösterilmiştir; Starkrimson Delicious (Sıtarkrimsin Dilişız ) (Resim 1), Starkspur Golden Delicious (Sıtarksipur Golden Dilişız) (Resim 2), Starking Delicious (Sıtarkin Dilişız) (Resim 3), Golden Delicious (Golden Dilişız) (Resim 4), Granny Smith (Granni Simit) (Resim 5), Stark’s Earliest (Sıtark İrliest), Beacon (Bekın), Black Stayman Improved 201 (Blek Steymen impuruvid 201), Mutsu (Resim 6), Jonathan (Conatan) (Resim 7), Amasya (Resim 8), Sarı İngiliz (Hüryemez), Gala (Resim 9), Fuji (Resim 10), Braeburn (Bribörn) (Resim 11), Rome Beauty (Rom Biyuti) (Resim 12), Reinette du Canada (Kanada Renet), Red Delicious (Red Dilişız) (Resim 13), Stayman Winesap (Siteymen Vaynsep) (Resim 14), Staymared (Siteymare). Diğer çeşitler kendi adlarıyla ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir. Ayrıntılı çeşit listesi Ek 2’de verilmiştir. 4.1.3 Sınıflar Elmalar, kalite özelliklerine göre; - Ekstra, - Sınıf I, - Sınıf II olmak üzere üç sınıfa ayrılır. 4.1.4 Boylar Elmalar, iriliklerine veya kütlelerine göre; - İri boy (L), - Normal boy (N) olmak üzere iki boya ayrılır. 4.2 Özellikler 4.2.1 Genel özellikler Bütün sınıflara giren elmalar izin verilen toleransları dahil olmak üzere; Bütün (tam) olmalı, Sağlam olmalı (çürüyerek, kötüleşerek tüketime uygunsuz hale gelenler ürünü etkilememeli), Temiz, gözle görülebilir yabancı maddeden arî olmalı, Böcek ve böcek zararları bulunmamalı, Anormal dış rutubet ihtiva etmemeli, Yabancı tat ve koku olmamalı dır. 2 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Bu özelliklerdeki elmalar dikkatlice toplanmış olmalıdır. Elmaların gelişmesi ve durumu aşağıdaki özelliklere imkân verecek şekilde olmalıdır: 1) - Çeşidin özeliklerine göre gerekli olgunlaşma düzeyine kadar gelişmesini sürdürebilmeli , - Elle dokunmaya, elden geçirmeye ve taşınmaya dayanıklı olmalı, - Gideceği yere ulaştığında tatmin edici durum göstermeli dir. Elmalar, elle dikkatle toplanmış olmalı, taşımaya, elden geçirilmeye, depolanmaya ve pazarlanmaya dayanıklı ve ulaştıkları yerlerde tüketicinin isteklerini karşılayacak bir olgunlukta bulunmalıdır. Bunu sağlamak için elmalar, çeşitli özellikleri, depolama süreleri ve pazar uzaklıkları göz önünde bulundurularak en uygun ağaç olumunda hasat edilmelidir. 4.2.2 Grup özellikleri 4.2.2.1 Grup A Bu gruba kırmızı renkli, Starkrimson Delicious, Stark Delicious, Red Delicious, Starking, Staymared ve Winesap gibi elma çeşitleri girer. 4.2.2.2 Grup B Bu gruba karışık kırmızı renkli (kırmızıdan açık kırmızıya kadar), Delicious, Stayman Winesap, Rome Beauty, Jonathan ve Amasya gibi elma çeşitleri girer. 4.2.2.3 Grup C Bu gruba sarı zemin rengi üzerine kırmızı çizgili hafif renkli, Stark Earliest, Demir gibi elma çeşitleri girer. 4.2.2.4 Grup D Bu gruba hiç kırmızı rengi bulunmayan veya çok hafif kırmızı renkli (tamamıyla sarı, beyaz, yeşil veya bu zemin renklerin üzerinde çok hafif kırmızı çizgiler ya da kırmızılık bulunan), Stark Spur Golden Delicious, Golden Delicious, Granny Smith, Hüryemez, Mutsu ve Reinette du Canada gibi elma çeşitleri girer. 4.2.3 Çeşit özellikleri 4.2.3.1 Starkrimson Delicious Bu çeşide giren elmalar; iri, tamamen koyu kırmızı morumsu renkte ve düzgün şekillidir. 4.2.3.2 Starkspur Golden Delicious Bu çeşide giren elmalar; iri, altın sarısı renkte ve düzgün şekillidir. 4.2.3.3 Starking Delicious Bu çeşide giren elmalar; çok iri, koyu kırmızı renkte, çiçek tarafında beş çıkıntılı olup uzunca şekillidir. 4.2.3.4 Golden Delicious Bu çeşide giren elmalar; çok iri, altın sarısı renkte ve silindirik – konik şekillidir. 4.2.3.5 Granny Smith Bu çeşide giren elmalar; orta iri - iri, yeşil zemin üzeri hafif donuk sarı renkte, sert, çok sulu ve kendine özgü mayhoş tattadır. 4.2.3.6 Stark’s Earliest Bu çeşide giren elmalar; genellikle küçük, yassı ve düzgün şekilli, meyve kabuğu ince, güneş gören kısmı kırmızı renkte, meyve eti beyaz ve ekşimsi – tatlıdır. 4.2.3.7 Beacon Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, yuvarlak ve birörnek, koyu kırmızı renkte, meyve eti gevrek, sert, sulu, tatlı ve aromalıdır. 1) Fuji çeşidinin özellikleri ve hasat sırasındaki olgunluğu etkilenmiş olan mutantları nedeniyle meyve çekirdeği (göbeği)’nin su ile dolu olmasına, her meyvenin damar demetleri içinde kalması şartı ile müsaade edilir. 3 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 4.2.3.8 Black Stayman Improved 201 Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, silindirik – konik şekilli, meyve kabuğu kalın ve pürüzsüz, meyve eti yeşilimsi renkte, yumuşak, hafif ekşimsi, sulu ve tadı hoştur. 4.2.3.9 Mutsu Bu çeşide giren elmalar; çok iri, pasa çok dayanıklı, sarı renkli, meyve eti kaba dokuludur. 4.2.3.10 Jonathan Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, yeşil zemin üzeri kırmızı ile yıkanmış görünümlü ve yuvarlakça şekillidir. 4.2.3.11 Amasya Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, karın tarafı genişçe, kabuğu ince, sert, güneş gören yüzü koyu, diğer tarafları açık kırmızı ve yer yer yeşil zemin renginde, meyve eti hafif yeşilimtırak – beyaz renkte, sulu, çiçek tarafında beş çıkıntılı, yeme olumunda gevrek ve kokuludur. 4.2.3.12 Hüryemez Bu çeşide giren elmalar; iri, yeşil zemin üzerine sarı renkli ve basık – yuvarlak şekillidir. 4.2.3.13 Gala Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, kabuğunun % 40 - % 60'ı turuncu - kırmızı çizgilerle kaplıdır. Meyve eti çok sert ve gevrek, tatlı lezzetlidir. 4.2.3.14 Fuji Bu çeşide giren elmalar; orta-iri boyda, turuncuya çalan sarı renkte ve kırmızı çizgilidir. Meyve eti sert ve gevrek, tatlı ve iyi lezzetlidir. 4.2.3.15 Braeburn Bu çeşide giren elmalar; iri, uzunca yapıda, asimetrik şekilli, açık yeşilimtırak renkli, çizgili ve yetiştirildiği yerlerin en az % 40'ında koyu kırmızı harelidir (bazı ortamlarda parlak kırmızı görünüm alır). Meyve eti her zaman sert olmayıp, sulu, tatlı-mayhoş ve az aromalıdır. Ovada yetiştiğinde kepeklenir ve güneş yanıkları oluşur. 4.2.3.16 Rome Beauty Bu çeşide giren elmalar; iri, simetrik, küresel veya hafifçe yassı dır. Kabuğu kalın, sarı - yeşilimtırak, homojen koyu kırmızı renkte ve çizgisizdir. Meyve eti beyaz, ağızda eriyen tipte, orta sulu ve şekerli, fazla ekşi olmayan, az aromalı ve iyi sayılabilir lezzettedir. 4.2.3.17 Reinette du Canada Bu çeşide giren elmalar; iri, asimetrik şekilli, kaburgalı, sarı - yeşil renkte ve kabuğu hafif kırmızıyla örtülü, yaygın şekilde paslılık gösteren ve bu yüzden pütürlü yüzeylidir. Büyük benekleri çok sayıda olmayıp belirgindir. Meyve eti beyaz-krem renginde, yumuşak, ağızda eriyen, şekerli, mayhoş, orta derecede aromalı ve yüksek derecede lezzetlidir. 4.2.3.18 Red Delicious Bu çeşide giren elmalar; orta - iri boyda ve değişmeyen uzunlamasına konik gövde şeklindedir. Meyve eti krem beyazı olup, daha ziyade yumuşaktır. Az sulu, hafif mayhoş, aromatik ve şekerli gibi tadı vardır; sadece doğru olgunlaşma derecesinde en iyi özelliklerini sergiler. Muhafazaya uygun özellikte olup toplama ve taşıma işlemlerine dayanıklıdır. 4.2.3.19 Stayman Winesap Bu çeşide giren elmalar; orta - iriyle iri arasında, kısa konik gövdeli, biraz asimetriktir. Kabuğu kalın, fonda sarı - yeşil üzerinde ise kırmızı çizgilidir. Meyve eti krem beyazı, yeşil damarlı, ince dokulu, sulu, az şekerli, mayhoş, hafif aromalı, yüksek ve diğerlerinden hemen ayırt edilecek lezzettedir. 4.2.3.20 Staymared Bu çeşide giren elmalar; orta - iri boyda, canlı kırmızı renkte ve renklenme daha ziyade yüzeyinin 2/3’üne eşit dağılıp lezzetlidir. 4 ICS 67.080.10 4.2.4 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Sınıf özellikleri 4.2.4.1 Ekstra Bu sınıfa üstün kalitedeki elmalar girer. Bunlar, şekil, irilik ve renk bakımından, yetiştikleri bölgeye göre, çeşidin özelliklerini taşımalı, meyve sapı zedelenmemiş olmalıdır. Nitelik bakımından meyvenin genel görünüşünü ve ambalâj içindeki durumunu etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kabuk özürleri bulunabilir. Ürünün dış görünüşünde ambalâj içinde sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kusurlar dışında kusur bulunmamalıdır. Çeşidi garanti edilmemiş elmalar ve tanımlanmamış karışımlar bu sınıfa girmez. Bu sınıftaki elmaların paslılık durumu Ek 1’de verilenlere uygun olmalıdır. 4.2.4.2 Sınıf I Bu sınıfa iyi kalitedeki elmalar girer. Bunlar, yetiştikleri bölgeye göre, çeşidin tipik özelliklerini göstermeli ve meyve eti sağlam olmalıdır. Şekil, renk ve gelişme bakımlarından hafif özürler kabul edilebilir, sap hafifçe zedelenmiş olabilir. Kabukta, nitelik bakımından meyvenin genel görünüşünü, kalitesini, depolanmasını ve ambalâj içinde sunumunu etkilemeyecek derecede hafif kusurlar, aşağıdaki sınırları aşmamak ve her meyvede bunlardan yalnız bir tanesi bulunmak koşulu ile kabul edilir: Hafif şekil kusurları, Hafif gelişme kusurları, Hafif renk kusurları, Aşağıda verilenleri geçmemek üzere hafif kabuk kusurları; - Uzunluğu 2 cm’yi geçmeyen kusurlar; - Bulunduğu takdirde, diğer özürler alanının toplamı 1 cm2’yi, kara leke alanı ise 0,25 cm2’yi geçmemelidir. - Hafif çürüme alanı 1 cm2’yi geçmemeli ve renk değişimi olmamalıdır. Meyve sapı bulunmayabilir, sap kırığı varsa temiz olmalı, kabuk ile bitişik olduğu kısımda hasar bulunmamalıdır. Bu sınıftaki elmaların paslılık durumu Ek 1’de verilenlere uygun olmalıdır. 4.2.4.3 Sınıf II Bu sınıfa, daha üst sınıflara giremeyen, fakat genel özellikleri karşılayan elmalar girer. Bunlarda şekil, gelişme ve renk bakımlarından meyvenin özelliklerini ve depolanmasını etkilemeyecek özürler bulunabilir. Meyve kabuğunu zedelememiş olmak koşulu ile sap kopmuş olabilir. Meyve etinde belirgin özürler bulunmamalıdır. Her meyvede aşağıdaki sınırları aşmamak koşulu ile, kabuk özürleri bulunabilir: Şekil kusurları, Gelişme kusurları, Renk kusurları, Aşağıda verilenleri geçmemek üzere hafif kabuk kusurları; - Uzunluğuna boyu 4 cm’yi geçmeyen özürler; - Bulunduğu takdirde, diğer özürlerin toplam alanı 2,5 cm2’yi, kara leke alanı ise 1 cm2’yi geçmemelidir. 2 - Hafif çürüme alanı 1,5 cm ’yi geçmemeli ve hafif renk değişimi olabilir. Bu sınıftaki elmaların paslılık durumu Ek 1’de verilenlere uygun olmalıdır. Ürünün dış görünüşünde ambalâj içinde sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek kusurlar kabul edilir. 4.2.5 Boy özellikleri Boylama, elmanın uzunluk eksenine dik olan en geniş kısmının çapına veya elmanın kütlesine göre belirlenir. Elmanın çapına göre boylama; en küçük çap ile en büyük çap arasındaki aralık belirtilerek ya da en küçük çap belirtilip ve daha üstü ifadesi eklenerek ifade edilir. 5 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Boylara ayırma, sap ile çiçek çukurunu birleştiren eksene dikey olan en geniş ekvatoral çapa göre yapılır. Ekstra ile ambalâjlara dizilerek yerleştirilen Sınıf I ve Sınıf II elmalarda boylara ayırma zorunludur. Bunlardan aynı ambalâj içerisine konulan meyveler arasındaki çap farkı 5 mm’yi geçemez. Ambalâjlar içine dökme olarak doldurulan Sınıf I elmalarda meyveler arasındaki çap farkı 10 mm’ye kadar olabilir. Aynı şekilde ambalâjlanan Sınıf II elmalarda, çap farkı bakımından, bir sınır aranmaz. Elmalarda, sınıflara göre kabul edilen en küçük çaplar Çizelge 1’de verilmiştir. Çizelge 1 - Elmalarda sınıflara göre kabul edilen en küçük çap ölçüleri Ekstra Sınıf I Sınıf II İri boy (L), mm 65 60 60 Normal boy (N), mm 60 55 50 Elmalarda, sınıflara göre kabul edilen en küçük kütleler Çizelge 2’de verilmiştir. Çizelge 2 - Elmalarda sınıflara göre kabul edilen en küçük kütle değerleri Ekstra Sınıf I Sınıf II İri boy (L) çeşitler, g 110 90 90 Normal boy (N), g 90 80 70 Kütlesine göre boylamada aynı ambalâj içerisindeki kütle farkı; - Sıra sıra, kat kat ambalâjlanan Sınıf I, Sınıf II ve Ekstra’da ortalama tek meyve kütlesinin % 20’si, - Tüketici ambalâjlarındaki Sınıf I için ortalama tek meyve kütlesinin % 25’i olarak sınırlandırılmıştır. 4.3 Boyut ve toleranslar 4.3.1 Grup toleransları Gruplara göre toleranslar Çizelge 3’de verilmiştir. 4.3.2 Sınıf toleransları Sınıfının özelliklerini karşılamayan ürünler için her ambalâjda kütlece veya sayıca bulunabilecek sınıf toleransları aşağıda verilmiştir. 4.3.2.1 Ekstra Her ambalâjda, bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat Sınıf I’e giren elmalardan % 5 oranına kadar bulunabilir. 4.3.2.2 Sınıf I Her ambalâjda, bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat Sınıf II’ye giren elmalardan % 10 oranına kadar bulunabilir. Çizelge 3 – Gruplara göre toleranslar Sınıflar Ekstra Sınıf I Sınıf II 6 Grup A Grup B Grup C Meyve yüzeyinin Meyve yüzeyinin Meyve yüzeyinin toplam kırmızı alanı, toplam kırmızı alanı, toplam çizgili kırmızı en az, en az alanı, en az 3/4 1/2 1/3 1/2 1/3 1/10 1/4 1/10 Renklilik oranı dikkate alınmaz Grup D Renklilik oranı dikkate alınmaz ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 4.3.2.3 Sınıf II Her ambalâjda, bu sınıfın özelliklerine veya genel özelliklere uymayan, fakat göze çarpacak derecede küflü ve belirgin şekilde ezik veya yaralı olmayan elmalardan % 10 oranına kadar bulunabilir. Belirlenen bu toleransın içerisinde kütlece ve sayıca en çok % 2’sinde aşağıdaki kusurlara izin verilir; - Aşırı derecede acı benekli veya sulu göbekli (iç sulu benekli), - Hafif zarar görmüş veya iyileşmemiş yaralar, - Çok hafif çürüklük belirtileri, - Meyve içerisinde beslenen kurt veya diğer böceklerin varlığı ve/veya meyve etinde kurt veya diğer böcekler tarafından oluşturulan hasarlar. Göze çarpacak şekilde belirgin çürüklük ve bozulma gibi yeme özelliklerini menfi yönden etkileyen özürlere hiçbir şekilde müsaade edilemez. 4.3.3 Boy toleransları Bütün sınıflarda; a) Bir örneklilik kuralına tabi elmalar için, her ambalâjda kütlece veya sayıca ambalâj üzerinde bildirilenlerin bir üst veya bir altındaki boylardan olan elmalara toplam % 10’a kadar tolerans tanınır (en küçük boydakiler için en az değerin altında 5 mm’lik tolerans tanınabilir). b) Bir örneklilik kuralına tabi olmayan elmalar için, her ambalâjda kütlece veya sayıca ambalâj üzerinde bildirilenlerin bir üst veya bir altındaki boylardan olan elmalara toplam % 10’a kadar tolerans tanınır (en az değerin altında 5 mm’lik tolerans tanınabilir). 4.4 Özellik, muayene madde numaraları Bu standardda verilen özellikler ile bunların, muayene madde numaraları Çizelge 4'de verilmiştir. Çizelge 4 – Özellik, muayene madde numaraları Özellikler Genel özellikler Grup özellikleri Çeşit özellikleri Sınıf özellikleri Boy özellikleri Boyut ve toleranslar Ambalâjlama İşaretleme 5 Özellik madde no 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.3 6.2 6.3 Muayene madde no 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.1 5.2.1 Numune alma ve muayeneler 5.1 Numune alma Grubu, çeşidi, sınıfı, boyu ve ambalâjları aynı olup bir defada muayeneye sunulan elmalar bir parti sayılır. Numune partiden alınır. Elma numunesi TS ISO 874’e göre alınır. Alınan temsili numunelerin ambalâjlama, muhafaza ve lâboratuvara gönderilmesi TS ISO 874’e göre yapılmalıdır. 5.2 Muayeneler 5.2.1 Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi gözle, elle incelenerek, gerekirse ölçülerek yapılır. Sonucun Madde 6'ya uygun olup olmadığına bakılır. 5.2.2 Elmaların muayenesi Elmaların muayenesi gözle, elle incelenerek, koklanarak, tadılarak, tartılarak, ölçülerek yapılır. Sonucun Madde 4.2.1, Madde 4.2.2, Madde 4.2.3, Madde 4.2.4, Madde 4.2.5 ve Madde 4.3’e uygun olup olmadığına bakılır. 7 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 5.3 Değerlendirme Muayene sonuçlarının her biri bu standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır. 5.4 Muayene raporu Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır; Firmanın adı ve adresi, Muayenenin yapıldığı yerin adı, Muayeneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri, Numunenin alındığı tarih ile muayene ve deney tarihi, Numunenin tanıtılması, Muayene ve deneylerde uygulanan standardların numaraları, Sonuçların gösterilmesi, Muayene sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahsurlarını gidermek üzere alınan tedbirler, Uygulanan muayene metotlarında belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, fakat muayenede yer almış olan işlemler, Standarda uygun olup olmadığı, Rapora ait seri numarası ve tarih her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı. 6 Piyasaya arz Elmalar piyasaya ambalâjlı olarak arz edilir. 6.1 Bir örneklik Her ambalâj içerisinde bulunan elmalar, grup, çeşit, sınıf, boy (boylanmış ise), olgunluk ve orijin bakımlarından bir örnek olmalıdır. Ekstra sınıfta renk bakımından da bir örneklik aranır. Ambalâjın görülebilir kısmı bütün ürünü temsil etmelidir. Net kütlesi 5 kg’ın üzerindeki tüketici ambalâjlarında grup, çeşit ve orijin bakımından bir örneklik aranmaz. 6.2 Ambalâjlama Ambalâjlar taşıma sırasında elmanın korunmasını sağlayacak, insan sağlığına zarar vermeyecek nitelikte malzemelerden yapılmış olmalıdır. Net kütlesi 3 kg’ı aşan tüketici ambalâjları, ürünü koruyacak yeterince sert özellikteki malzemelerden yapılmalıdır. Ambalâj olarak kullanılacak malzeme; yeni, temiz, ürünün harici ve dahili zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Ambalâjların yapımında kullanılan her çeşit malzeme insan sağlığına zararsız, yeni, temiz ve kuru olmalıdır. Ambalâjlamada kullanılan kağıt, pul gibi malzemelerin baskısı, etiketlenmesi toksik olmayan mürekkeple yazılmalı ve tutkalla yapıştırılmalıdır. Ahşap ambalâjların yapımında kullanılan tahtalardaki budaklar kaynamış olmalı ve çapları tahta eninin 1/3’ünü geçmemelidir. Ekstra sınıfa giren elmaların tümü tek tek kağıtlara sarılır. Yuvalı ya da bölmeli ambalâjlara kağıda sarılmadan konulabilir. Sınıf I ve Sınıf II elmalarda böyle bir zorunluluk yoktur. Bunlarda ambalâjların iç yüzeylerinin kağıtlanması yeterlidir. Elmaların kağıtla sarılmasında kullanılacak sargılık kağıtların en çok 21 g/m2 incelikte, normal nem ile yırtılmayacak dayanıklılıkta ve meyvenin tümünü iyice sarabilecek büyüklükte olmalıdır. Ekstra sınıfa giren elmalar ambalâjlara dizilerek istif edilir. Sınıf I ve Sınıf II meyvelerde istif zorunlu değildir. Dökme yerleştirmede ambalâjlar sıkıca doldurulmalı, böylelikle taşıma sırasında meyvelerin gevşek kalarak birbirlerine çarpma sonucu zedelenmelerine neden olunmamalıdır. Ambalâjlar her türlü yabancı maddeden arınmış olmalı, rutubet ve koku çeken malzemeden yapılmamalıdır. 8 ICS 67.080.10 6.3 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 İşaretleme Elma ambalâjları üzerine aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak, silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılmalı 2 ve basılmalıdır. 15 kg’dan büyük ambalâjlarda kullanılacak etiketler 40 cm ’den küçük olmamalıdır. Firmanın ticari unvanı ve adresi veya kısa adı veya tescilli markası, Bu standardın işaret ve numarası ( TS 100 şeklinde), Parti, seri veya kod numaralarından en az biri, Malın adı ( Elma), Grubu, Çeşidi (Ekstra, Sınıf I’de zorunlu), Sınıfı, Boyu, istifli yerleştirilenlerde ayrıca meyve sayısı (boy, en küçük ve en büyük çap belirtilerek veya kütle verilerek gösterilir), Üretim yılı (isteğe bağlı), Üretim bölgesi veya yerel ismi, Net kütlesi (en az kg veya g olarak), Büyük ambalâjlardaki küçük tüketici ambalâjların sayısı ve kütlesi (isteğe bağlı). Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe’nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir. Bu bilgilerin dışında reklam olarak ambalâjın içindekilere aykırı, yanıltıcı olmamak kaydıyla başka yazı, resim ve etiketler sağlığa zararsız maddelerle yazılmalı veya yapılmalı, yapıştırılmalıdır. Küçük tüketici ambalâjlarında bu bilgiler bir etikete yazılarak ambalâj içine bırakılabilir. 6.4 Muhafaza ve taşıma 6.4.1 Elmalar ve bunların içinde bulundukları ambalâjlar işleme yerlerinde, depolarda, taşıtlarda fena koku yayan ve bunları kirletecek maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır. 6.4.2 Elmalar kontrollü atmosferli şartlarda depolanacak ise TS 7278’de belirtilen şartlara uygun olarak depolanmalı, soğuk depolama ise TS 1221 ISO 1212’ye uygun olarak yapılmalıdır. Bunun dışında elmalar modifiye atmosferli şartlarda da depolanabilir. 6.4.3 İçinde elma bulunan ambalâjlar yaş olmayan, havadar ve serin yerlerde tutulmalı, yağmur altında bırakılmamalı ve bu şartlarda yükletilip boşaltılmamalıdır. Taşımada hava dolaşımlı kapalı vasıtalar kullanılmalıdır. 7 Çeşitli hükümler Üretici bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği elma için istenildiğinde standarda uygunluk belgesi vermek veya göstermek zorundadır. Bu beyannamede satış konusu olan elmanın; Madde 4'deki özelliklere uygun olduğunu, Madde 5'deki muayenelerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun belirtilmesi gerekir. Yararlanılan kaynaklar KAYGISIZ, H., Elma Yetiştiriciliği El Kitabı, İstanbul, 1999. Meyvecilik Genel Meyve Tarımı Prensipleri ve Pratik Meyvecilik Yöntemleri. Ziya Kütevin İnkılap Kitabevi, 2001,ÖZ, F., A.N. BULAGAY, Elma ve Elma Yetiştiriciliği, Yalova, 1986. Elma Yetiştiriciliği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, UN/ECE FFV-50, 2003 YAPICI. M., Elma Yetiştiriciliği, Yayımlanmamış, TOKAT, 1988. KARAÇALI, İ., Elma ve Armut Depolama Yayın No: 2 YALOVA, 1982. 9 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Ek 1 Sınıflara göre müsaade edilen paslılık durumu Sınıflar Paslılık durumu 1) Kahverengi lekeler halinde 2) Belirgin paslılık halinde - İnce ağ şeklinde paslılık (meyvenin rengi ile kuvvetli bir zıtlık oluşturmayan) Ekstra Sınıf I Sınıf II Sap çukurunun dışına taşmamış ve kaba görünüşlü olmayan. Sap ve çiçek çukurunun dışına hafifçe taşmış, fakat kaba görünüşlü olmayan Kabartılı, pürüzlü değil Kabartılı, pürüzlü Hafifçe kabartılı, değil pürüzlü Meyve yüzeyinde müsaade edilen en çok paslılık oranı Yalnız başına meyvenin veya ambalâjlanmış meyvelerin genel görünüşünü değiştirmeyecek derecede hafif ve izole olmuş ufak lekeler halindeki paslılık müsaade edilmez. 1/5 Sap ve çiçek çukurunun dışına taşmış ve hafifçe kaba görünüşlü 1/2 - Ağır paslılık 1/20 -Toplam paslılık (kahverengi lekeler hariç) ince ve ağır paslılık toplamı hiçbir şekilde karşı sütunlarda verilen değerleri aşmamalıdır. 1/5 1/3 1/2 Sınıf II için kabul edilen tolerans Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Paslılık özelliği gösteren diğer çeşitler için bu çizelgede verilen değerlere göre hüküm verilir. 10 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Ek 2 (Bilgi için) Elma çeşitlerinin ayrıntılı listesi Çeşit African Red Akane Alborz Seedling Aldas Alice Alkmene Alro Alwa Amasya Angold Antej Apollo Arkcharm Arlet Aroma Aroma’nın kırmızı renkli mutantları Örneğin: Amorosa Auksis Beacon Belfort Belle de Boskoop ve mutantları Belle fleur double Belorrusskoje Maļinovoje Berlepsch Berlepsch rouge Blushed Golden Bogatir Bohemia Boskoop rouge Braeburn Braeburn’nın kırmızı renkli mutantları Örneğin: Hidala Joburn Lochbuie Red Braeburn Mahana Red Mariri Red Redfield Royal Braeburn Bramley’s Seedling Eş anlamlıları Tohoku 3 Early Windsor Antei Beauty of Blackmoor Arkansas No 18, A 18 Grubu Belorusskoe Malinovoe, Byelorusskoe Malinovoe Freiherr von Berlepsch Red Berlepsch, Roter Berlepsch N N N L N N N N N L L L C L B B B D R R Bramley, N N N N L N L D B L N C N B N B B L L L L Bogatyr Red Boskoop, Roter Boskoop Boyu B B C B B C B B B C B C B C B Pella Belirgin paslılık (R) R B A L L D L 11 ICS 67.080.10 Çeşit TÜRK STANDARDI Eş anlamlıları Grubu TS 100/Ocak 2007 Belirgin paslılık (R) Boyu Triomphe de Kiel Brettacher Sämling Calville, groupe of … Cardinal Carola Caudle Charden Charles Ross Civni Coromandel Red Cortland Cox’s orange pippin ve mutantları Cox’s orange pippin’nin kırmızı renkli mutantları Örneğin: Cherry Cox Crimson Bramley Cripps Pink Cripps Red Dalinbel Delblush Delcorf ve mutantları örneğin: Dalili Monidel Delgollune Delicious ordinaire Deljeni Delikates Delor Discovery Doč Melbi Dunn’s Seedling Dykmanns Zoet Egremont Russet Elan Elise Ellison’s orange Elstar ve mutantları örneğin: Daliter Elshof Elstar Armhold Elstar Reinhardt Elstar’ın kırmızı renkli mutantları örneğin: Bel-El Daliest Goedhof Red Elstar Valstar 1) Kalco Corodel Cox orange Ordinary Delicious L L N L N L L N N L N R B N B D C C1) B C N L N N N L L B B L N B B C C L N L N L N N N L Doch Melbi D C D D Red Delight Ellison Sınıf I ve Sınıf II için en az % 20’dir. 12 D D B C B D D B A B C A R R L C C L N B N ICS 67.080.10 Çeşit Empire Falstaff Fiesta Florina Forele Fortune Fuji ve mutantları Gala Gala’nın kırmızı renkli mutantları örneğin: Annaglo Baigent Galaxy Mitchgla Obrogala Regala Regal Prince Tenroy Garcia Ginger Gold Gloster Goldbohemia Golden Delicious ve mutantları Golden Russet Gradigold Goldrush Goldstar Granny Smith Gravenstein rouge Gravensteiner Greensleeves Holsteiner Cox ve mutantları Holstein rouge Honeycrisp Honey gold Horneburger Howgate Wonder Idared Iedzēnu Ilga Ingrid Marie Iron Isbranica Jacob Fisher Jacques Lebel Jamba James Grieve ve mutantları James Grieve rouge TÜRK STANDARDI Eş anlamlıları Grubu A C C B B D B C Red Pippin TS 100/Ocak 2007 Belirgin paslılık (R) R A D B B D D Coop 38 Red Gravenstein, Roter Gravensteiner Gravenstein Holstein Red Holstein, Roter Holsteiner Cox Manga Red James D D D D D B Boyu N N N L N N L N N L L L L L R N L L L L L D D D R L L N C R N C D D D B B B B C C D D C D B R R L L L L L L L N L N L L L L L 13 ICS 67.080.10 Çeşit TÜRK STANDARDI Eş anlamlıları Grubu TS 100/Ocak 2007 Belirgin paslılık (R) Boyu Grieve Jarka Jerseymac Jester Jonagold2) ve mutantları örneğin: Crowngold Daligo Daliguy Dalijean Jonagold 2000 Jonabel Jonabres King Jonagold New Jonagold Novajo Schneica Wilmuta Jonagored ve mutantları, örneğin: Decosta Jomured Jonagold Boerekamp Jomar Jonagored Supra Jonaveld Primo Romagold Rubinstar Red Jonaprince Jonalord Jonathan Julia Jupiter Karmijn de Sonnaville Katja Kent Kidd’s Orange red Kim Koit Koričnoje Novoje Kovaļenkovskoje Krameri Tuvioun Kukikovskoje Lady Williams Lane’s Prince Albert Laxton’s Superb Ligol Lobo Lodel 2) 14 C B D C L N L L A L C B B D C B N N N L L N N N N L L Jonasty Jonamel Excel Fukushima Veulemanns Van de Poel Surkijn Katy Korichnoe Novoe, Korichnevoe Novoe C B C C B B B B D C B B A R R R R N N N L L N L N N Jonagold çeşidinde Sınıf II’deki meyve yüzeyinin en az 1/10’nun kırmızı çizgili olmalıdır. ICS 67.080.10 Çeşit Lord Lambourne Maigold Mc Intosh Meelis Melba Melodie Melrose Meridian Moonglo Morgenduft Mutsu Noris Normanda Nueva Europa Nueva Orleans Odin Ontario Orlik Orlovskoje Polosatoje Ozark Gold Paula Red Pero de Cirio Piglos Pikant Pikkolo Pilot Pimona Pinova Pirella Piros Prima Rafzubex Rafzubin Rajka Rambour d’hiver Rambour Franc Reanda Rebella Red Delicious ve mutantları, örneğin: Erovan Fortuna Delicious Oregon Otago Red Chief Red King Red Spur Red York Richared Royal Red Shotwell Delicious Stark Delicious Starking Starkrimson Starkspur Topred TÜRK STANDARDI Eş anlamlıları Grubu C B B B C B C C C B D B C C B B B B C D B D B B C C C C Imperatore B C B A C B D B B C A Belirgin paslılık (R) TS 100/Ocak 2007 Boyu N N N L N L L N N L L N L N L N L N N L N L L L N N N N L L L N N N L N L L L 15 ICS 67.080.10 Çeşit Trumdor Well Spur Red Dougherty Red Rome Redkroft Regal Regina Reglindis Reine des Reinettes TÜRK STANDARDI Eş anlamlıları Gold Parmoné, Goldparmäne Reineta Encarnada Reinette Rouge du Canada Reinette de Orléans Reinette Blanche du Reinette du Canada Canada, Canada Blanc, Kanadarenette Reinette de France Reinette de Landsberg Reinette grise du Canada Graue Kanadarenette Relinda Remo Renora Resi Resista Retina Rewena Roja de Benejama Verruga, Roja del Valle, Clavelina Rome Beauty Belle de Rome, Rome Rosana Berner Rosenapfel Royal Beaut Rubin (Czech cultivar) Rubin (Kazakhstan cultivar) Rubinola Rudens Svītrainais Osennee Polosatoe, Rudeninis Dryzuotasis, Rudens Svitrotais, Streifling, Streifling Herbst, Sügisjoonik, Syysjuovikas and numerous others 16 Grubu TS 100/Ocak 2007 Belirgin paslılık (R) Boyu A A A A B C C N N N N L L N B B D D R N L L L R L L L D D D C B B B N N B B A N L L L N B N B L A C B L L L B C L L ICS 67.080.10 Çeşit Saltanat Sciearly Scifresh Sciglo Sciray Scired Sciros Selena Shampion Sidrunkollane Talioun Sinap Orlovskij Snygold Sommerregent Spartan Splendour St. Edmunds Pippin Stark’s Earliest Štaris Sturmer Pippin Summerred Sügisdessert Sunrise Sunset Suntan Sweet Caroline Talvenauding Tellisaare Tiina Topaz Tydeman’s Early Worcester Veteran Vista Bella Wealthy Worcester Pearmain York Zaiļijskoje Zigulovskoje TÜRK STANDARDI Eş anlamlıları GS48 Earlygold Staris Tina Tydeman’s Early Bellavista Zailiyskoe Zhigulevskoe Grubu B A B A A A A B B D D D C A A D C A D B C A D D C B B C B B B B B B B B C TS 100/Ocak 2007 Belirgin paslılık (R) R R R R R R Boyu N N N N N N L L L L L L N N N N N N N N L N N L L N N L N L N N N N N N L 17 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Ek 3 Bazı elma çeşitlerinin resimleri Resim 1 - Starkrimson Delicious Resim 3 - Starking Delicious 18 Resim 2 - Starkspur Golden Delicious Resim 4 - Golden Delicious ICS 67.080.10 Resim 5 - Granny Smith Resim 7- Jonathan TÜRK STANDARDI TS 100/Ocak 2007 Resim 6 - Mutsu Resim 8 - Amasya 19 ICS 67.080.10 Resim 9 - Gala Resim 11 - Braeburn Resim 13 - Red Delicious 20 TÜRK STANDARDI Resim 10 - Fuji Resim 12 - Rome Beauty Resim 14 - Stayman Winesap TS 100/Ocak 2007