Bolum 5- Ay ve Güneş Tutulmaları
Transkript
Bolum 5- Ay ve Güneş Tutulmaları
Bölüm 5 Ay ve Güneş Tutulmaları Ay’ın evreleri Güneş’e doğru • Ay, daima aynı yüzünü gösterir. • Hem Yer etrafında dolanır hem de kendi ekseni etrafında döner. • Dönme hızı dolanma hızına eşittir. • Buna eşdönme (synchronous) denir. Ay’ın Evreleri Đlkdördün Yeniay Dolunay Sondördün Ay’ın gerçek yörünge dönemi bir “yıldızıl ay” dır (sideral month). Tüm evreleri tamamlaması için geçen zaman, bir “kavuşum ayı” dır (synodic month) ve daha uzundur. (Yıldızıl Ay: 27.322 gün; Kavuşum Ayı: 29.531 gün) Güneş Yer’in yörüngesi Yeniay Yeniay Ay buradayken yıldızıl ay tamamlanır Ay Tutulması (Lunar Eclipse) Geometrisi (Yarı gölge) (Tam gölge) Güneş Yer Ay Ay, Yer’in gölgesi içinden geçerken bir ay tutulması oluşur. Yer gölgesinin ve Ay’ın göreli boyutları Yarı gölgeli ay tutulması Ay, yarı gölge içinden geçer. Parçalı Ay tutulması Ay’ın bir kısmı tam gölge içinden geçer. Tam ay tutulması Ay, tamamen tam gölge içinden geçer. Ay Tutulması Türleri Tam Ay Tutulması Ay Tutulması Tam tutulma sırasında Ay, neden kırmızı görünür? Mavi ışık saçılır Ay Yer Kırmızı ışık Ay’a çarpar Beyaz ışık Yer atmosferi Güneş Ay’ın yörünge düzlemi tutuluma göre 5° e ğiktir. Đki düzlem düğümler (nodes) çizgisinde kesişir. Yer’in yörünge düzlemi (= tutulum düzlemi) Đniş Düğümü Yer Ay Çıkış Düğümü Düğümler çizgisi Ay’ın yörünge düzlemi Dolunay Düğüm Tutulum Ay’ın yörüngesi Yer’in tam gölgesi Dolunay evresi, bir düğüm noktası yakınında oluşuyorsa, Ay tutulması görürüz. Tam Ay Tutulması http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/LEmono/TLE2004Oct28/TLE2004Oct28.html 27/28 Ekim 2004 Tutulma Ortası – 03:04 GMT (GMT) Tam Ay Tutulması 27/28 Ekim 2004 Chapter 6 The Moon Yer’in Umbrası Yer’in Penumbrası Parçalı Ay Tutulması 17 Ekim 2005 Tutulma ortasındaki görüntü Yarı gölge Tam gölge Güneş Tutulması (Solar Eclipse) Geometrisi Güneş Yer Ay Tam gölge Yarı gölge Tam Tutulma yolu Güneş Tutulması Güne ş ışığı Tam tutulmanın yolu Ay Yer üzerinde Ay’ın gölgesi Güneş Tutulması Güneş Ay Ay’ın gölgesi Yer’e düşer Bir Tam Güneş Tutulması Diğer Bir Tam Güneş Tutulması (daha az poz süresi) Tam Güneş Tutulması 11 Ağustos 1999 Elazığ Ay ve Yer’in yörüngeleri eliptik olduğundan, Ay’ın ve Güneş’in açısal boyutları değişir. Ay’ın açısal boyutu En yakın En uzak Güneş’in açısal boyutu En yakın En uzak Bu bölgede bir tam tutulma oluşur. Tam tutulma yolu Ay Tam tutulma alanını çevreleyen yarı aydınlık bölgede bir parçalı tutulma oluşur. Parçalı tutulma yolu Ay Eğer Ay’ın tam gölge konisi Yer’e ulaşamıyorsa, bu bölgede bir halkalı tutulma oluşur. Güneş Tutulması Türleri Parçalı ve Halkalı Güneş Tutulması Halkalı Güneş Tutulması, 3 Ekim 2005, Đspanya http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap051005.html Parçalı Güneş Tutulması 3 Ekim 2005, Đzmir Başlangıcından sonuna kadar bir güneş tutulması Tam tutulma (totality) yalnız birkaç dakika sürer. Güneş koronası görünür. Tutulmalar için uygun konumlar Ay yörüngesi Tutulma için uygun Tutulma için uygun değil Yer yörüngesi Dolunay Dolunay Yeniay Dü Gü Ay’ın yörünge düzlemi 5° e ğik Düğümler çizgisi ğüm ler ç iz ne gis ş’e i doğ ru Yeniay Düğümler çizgisi Yeniay Güneş Dü ğüm ler Gü çiz ne gis ş’e i doğ ru Yeniay Dolunay Tutulma için uygun değil Dolunay Tutulma için uygun Güneş ve Ay’ın her ikisi de bir düğüm noktası yakınında olduğu zaman, bir güneş tutulması oluşur. 5° Düğüm Yeniay Ay y örün Güneş Tutu l ges i um Tutulmalar ne kadar sıklıkla görülür? • Ay yörüngesi düğümleri yılda iki kere Güneş ile aynı doğrultuya gelir. • Buna tutulma mevsimi denir. • Tutulma mevsimlerinin ve 29.5 günlük ay çevriminin değişen tarihlerinin birleşik etkisinden dolayı, tutulmalar yaklaşık 18 yılda bir tekrarlanır. • Bu 18 yıllık çevrime Saros Çevrimi (Saros Cycle) denir. Enlem Tam Güneş Tutulmalarının 2001 - 2025 yılları arasında dünya üzerinden görülebileceği yerler Boylam 29 Mart 2006 Antalya Tutulma henüz başlamadı Tutulma yeni başladı (önce Parçalı Tutulma) 29 Mart 2006 Tam Güneş Tutulması Titreyen Göl-Side-Antalya Tutulma yeni başladı (önce Parçalı Tutulma) Tutulma ortasına doğru gökyüzü kararırken Tam Tutulma ortası Tam Tutulmadan çıkarken gökyüzü aydınlanıyor Tam Tutulma sonrası Parçalı Tutulma anı Parçalı Tutulma sonu Gölgeler Đçinde Güneş Tutulması, 29 Mart 2006, Side