File
Transkript
File
5. Sınıf Üniteler 2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE ORGANİZASYONU 152 5. Sınıf Üniteler Üniteler 1. ÜNİTE: Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 2. ÜNİTE: Maddenin Değişimi ve Tanınması 3. ÜNİTE: Kuvvet ve Hareket 4. ÜNİTE: Yaşamımızdaki Elektrik 5. ÜNİTE: Dünya, Güneş ve Ay 6. ÜNİTE: Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 7. ÜNİTE: Işık ve Ses 153 5. Sınıf Üniteler İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI 5. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ KAZANIM SAYISI SÜRE/DERS SAATİ DERS SAATİ (%) 1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 22 20 13.83 6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 33 30 20.83 55 50 34.72 46 36 25 46 36 25 3. Kuvvet ve Hareket 21 14 9.72 4. Yaşamımızdaki Elektrik 16 12 8.33 7. Işık ve Ses 39 20 13.83 76 46 31.94 19 12 8.33 19 12 8.33 196 144 100 ÖĞRENME ALANI CANLILAR VE HAYAT ÜNİTELER Toplam 2. Maddenin Değişimi ve Tanınması MADDE VE DEĞİŞİM Toplam FİZİKSEL OLAYLAR Toplam 5. Dünya, Güneş ve Ay DÜNYA VE EVREN Toplam Genel Toplam 154 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat 1. Ünite : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim Önerilen Süre : 20 ders saati A.Genel Bakış Öğrenciler dördüncü sınıfta “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde vücudun bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel alarak kas ve iskelet, soluk alıp verme, kalp, kan konularını öğrenmişlerdir. Tüm bu konularla ilişkili olarak bu ünitede; sistem kavramı kullanılmadan, beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile kendi vücudunu tanımaya devam etmesi, özellikle beslenme konusunu günlük hayatı ile ilişkilendirip uygulayabilmesi vurgulanacaktır. Ayrıca, bu yaşların zararlı alışkanlıklara başlama dönemi olduğu da dikkate alınarak sigara ve alkolün birey ve toplum sağlığına etkileri de bu ünitede verilecektir. 4. ve 5. sınıftaki Vücudumuzu Bilmecesini Çözelim ünitesi aynı zamanda ilköğretimin ikinci kademesinde verilecek Vücudumuzdaki Sistemler konusuna bir hazırlık niteliğindedir. Tüm bunların anlamlı bir biçimde kazandırılabilmesi için değişik teknikler (görüşme, model oluşturma, rol oynama benzeşim, tartışma gibi) kullanılmıştır. Öğretim ve değerlendirme etkinliği bölümünde sandviç ile ilgili etkinlik, öğrencilerin dengeli beslenme ile ilgili tüm bilgilerinin yoklanması, kavram haritası etkinliği kavramlar arasındaki ilişkilerin görsel olarak ortaya konulması açısından önemli örneklerdir. Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğindedir. Bireysel veya grup içi etkinliklerle öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir. Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak yapılan “Bugün Ne Yiyelim?” de ortaya çıkan veriler, daha sonra öğrenme etkinliklerin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu sonunda öğrencilerin hazırladıkları öğün örneklerine ve yazılı kayıtlara tekrar bakarak sonuçları tartışmaya açmaları önemlidir. B.Ünitenin Amacı Öğrencilerin bu ünitede; sağlıklı ve dengeli beslenme, dişler ve diğer sindirim organları, boşaltımda görev yapan organlar, sigara ve alkolün zararları ile ilgili bilgileri edinmesi, vücuttaki tüm yapıların birbirinden bağımsız olarak değil birlikte çalıştığı düşüncesini pekiştirmesi, vücudunu tanımaya devam ederken, vücudunun sağlığını koruması içinde dengeli beslenme, sigara ve alkolün zararları konularında bir bilinç oluşturulması beklenmektedir. C.Ünitenin Odağı Ünitede “Vücudumuz” ve “Sağlık” kavramları etrafında öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, paketlenmiş besin maddelerinin üzerindeki son kullanma tarihini önemseme, besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik gelişmelere paralel olarak arttığını fark etme, Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkisi vurgulama açısından önemlidir. 155 5. Sınıf Üniteler Ç. Önerilen Konu Başlıkları • Besinler ve Dengeli Beslenme Besinlerin Gerekliliği Besin İçerikleri ve Görevleri Dengeli ve Sağlıklı Beslenme • Besinlerin Sindirimi Sindirim ve Görevli Yapılar Dişler ve Ağız Sağlığı • Zararlı Maddelerin Boşaltımı Boşaltım ve Görevli Yapılar • Sigara ve Alkolün Zararları 156 5. Sınıf Üniteler D. Ünite Kavram Haritası Temizlik ve Kontrol Sigara için gereklidir için gereklidir zarar verir için zararlıdır zarar verir Dişler için önemlidir bulunur Sağlık için önemlidir için önemlidir Dengeli Beslenme Ağız Alkol için zararlıdır Akciğer katılır katılır Deri Yutak Yemek Borusu katılır katılır katılır Sindirim Vücudumuz yapar yapar Boşaltım katılır Mide katılır katılır İnce-Kalın Bağırsak Sindirim Kanalı katılır için gereklidir besin taşır için gereklidir Kan Böbrek temizler EnerjiYapım Maddeleri geçer Bilim ve Teknolojik Gelişme üretimi arttırır Besin Besin Maddeleri içerir rol oynayabilir rol oynayabilir YapımOnarım rol oynayabilir Enerji verici Düzenleyici olabilir olur Protein Su olabilir Mineral olabilir olabilir Vitamin olabilir Yağ *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 157 Karbonhidrat 5. Sınıf Üniteler E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR 1. Besinlerin gerekliliği ve dengeli beslenme ile ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder. 1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir. 1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından deney yaparak test eder (BSB-1, 15). 1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna dair bilgi toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24). 1.5. Su ve minerallerin bütün besinlerde bulunduğunu ve düzenleyici görev yaptığını belirtir. 1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar (BSB-21). 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Tartışma Öğretmen “Karnınız ne zaman zil çalar? Neden yemek yeriz? Hangi varlıklar beslenir?” vb. sorularla tüm canlılık olayları için besinlere gereksinim duyulduğu fikrini tartışmaya açar (1.1; 1.2), (BSB-7). + Benzeşim Öğretmen insanların besine olan ihtiyacı ile arabanın benzinle çalışması benzeşimini örnek vererek öğrencilerin de bu tip benzeşim örneklerini yazmalarını ister (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.), (1.1; 1.2), (BSB-7). + Besin İçeriklerini Keşfedelim Hangi besinlerde karbonhidrat olduğunu anlamak için haşlanmış bir yumurta akı, ekmek, patates, kesme şeker, ceviz gibi besinler bölünerek üç gruba ayrılır. Birinci gruptaki besinlerin üzerine birer damla tentürdiyot damlatılır. Renk değişimi gözlenir. Mavi-mor, kahverengi renk karbonhidratın varlığını gösterir. İkinci grup besin maddelerinin üzerine biüret veya nitrik asit damlatılır. Renk değişimi gözlenir. Sarı renk, protein varlığını gösterir. Yağ varlığını göstermek için üçüncü grup besinler kâğıda sürülür. Kağıdın şeffaflaşması, yağın varlığını gösterir. (1.3), (BSB-1, 2, 5, 15, 23; FTTÇ-13). + Bugün Ne Yiyelim? Öğrenciler, farklı besinlere ait çizip boyadıkları veya çeşitli kaynaklardan kesip getirdikleri resimleri kullanarak kâğıt veya karton üzerine dengeli beslenmeye örnek olacak şekilde kahvaltı, öğlen ve akşam yemekleri için farklı öğünler hazırlarlar. Öğrenciler, öğünleri neden bu şekilde düzenlediklerini yazarlar. Konu sonunda, öğrenciler hazırladıkları öğün örneklerine ve yazılı kayıtlara tekrar bakarlar. Doğruluğunu kontrol edip sonuçlar tartışmaya açılır, düzeltmeler yapılır (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.), (1.6), (BSB-19, 20, 21, 22). + Sandviçimi Hazırlıyorum Öğrenciler sandviç hazırlamak için marul, maydanoz, yumurta, peynir, domates gibi besin değeri yüksek ve ucuz besin maddeleri getirirler (Pastırma, salam, sucuk, sosis gibi pahalı yiyeceklerden kaçınılmalıdır.). Beslenme saatinde bu besin maddelerini kullanarak dengeli beslenmeye uygun bir sandviç (ekmek arası, dürüm vb.) hazırlarlar (1.6), (BSB-21). AÇIKLAMALAR 1.1 Besin-enerji ilişkisinde enerji oluşum mekanizması ve ATP konularına girilmez. 1.2 Proteinlerin öncelikle yapım ve onarım, karbonhidratların ve yağların öncelikle enerji verici, vitamin ve minerallerin düzenleyici olarak kullanıldıkları belirtilir. Yapısal ayrıntıya (örn. proteinler amino asitten oluşur vb.) girilmez. 1.4 Vitaminler için A, B, C, D, E, K vitaminleri dikkate alınır. Suda ve yağda çözünen vitaminler kavramı ve B vitamininin alt çeşitleri, vitaminlerin eksikliğinde ortaya çıkan belirtiler verilmez. [!] 1.5 Minerallerin isimleri verilmez. [!] Öğrenciler kimyasal maddelerin kullanımında dikkatli olmaları için uyarılır. [!] Diyetin kelime anlamının dengeli beslenme olduğu vurgulanır. [!] Besin alerjisi ve diabet konusunda hassasiyeti olan öğrenciler dikkate alınır. [!]Öğrenciler besinlerin temizliği konusunda uyarılır. C Türkçe dersinde besinlerle ilgili kompozisyon,şiir yazdırılır. C Müzik dersinde besinlerle ilgili şarkılar,yöresel türküler söyletilir. C 1.4 ve 1.8 kazanımları için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel okuma (kazanım 14), Görsel Sunu (kazanım 1,9) ® Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.1- 13, 1.2 –13, 14, 1.3- 14, 15, 1.4 -15,1.6 –16, 17) ® Sağlık Kültürü (1.1 -18, 1.2, 1.3, 1.4 –20, 21, 1.622). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 158 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin + Misafirimiz Var Cİş eğitimi dersinde öğrencilerden ıspanak, ve içerdiği katkı maddelerinin Sınıfa davet edilen doktor, diyetisyen, çocuk gelişimi uzmanı, hemşire vb. kişiler, sağlığa zarar lahana, bamya gibi sebzeli bir yemeğin tarifini sağlığa etkilerini araştırır ve sunar verebilecek besinler, besinlerin sağlıklı tüketimi, dengeli beslenme konusunda bilgi verir. alıp sınıfta anlatmaları istenir. (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-32, 35, 36). Öğrenciler, bu uzmanlara konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (1.7; 1.8), (FTTÇ- CResim dersinde farklı besin gruplarına ait 1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son 10). meyve-sebze vb. çizimler yaptırılır. kullanma tarihinin önemini bilir v Görüşme Yapıyorum Açık Uçlu Soru (FTTÇ-13, 27, 31, 32, 35). Öğrenciler aile büyükleri ile geçmiş yıllarda bulunan besin çeşitleri hakkında görüşerek aldığı Doğru -Yanlış 1.9. Besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik bilgileri kaydeder. Bu bilgiler ile günümüzde teknolojiye bağlı olarak artan besin çeşitliliğini Kavram Haritası gelişmelere paralel olarak arttığını karşılaştırır. Sınıfta sonuçlar ve farklılığın nedenleri tartışmaya açılır (1.9), (BSB-19, 20, 23; Tabloda Boşluk Doldurma fark eder (FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, 35). ® İnsan Hakları ve Vatandaşlık (1.8 -54.) 35). ®Sağlık Kültürü (1.7- 23., 24. ve 25.,. 1.8 - 23. ve 25.) ® Kariyer Bilinci Geliştirme: Besinlerle ilgili gıda mühendisliği, diyetisyenlik, aşçılık gibi meslekler örnek verilir. 2. Besinlerin sindirimi ile ilgili olarak + Besinime Ne Oldu? 2.1, 2.2 Besinlerin kana geçebilmesi için Öğrencilerden beslenme saati için getirdikleri besinlerden birini ısırmaları, ağızlarında belli bir vücuttaki öğrenciler; bir takım salgılar tarafından 2.1. Besinlerin vücutta kan yolu ile süre tutarak çiğnemeleri ve meydana gelecek değişikliklere dikkat etmeleri istenir. “Besini parçalandığı belirtilir enzim kavramı verilmez. taşındığını belirtir. hangi dişlerinizle kopardınız? Hangi dişlerinizle çiğnediniz? Ağzınıza aldığınız besinde ne gibi 2.3 Besinlerin sindirimde izlediği yol, 2.2. Besinlerin kana geçebilmesi için değişiklikler oldu? Besin yuttuktan sonra hangi yolu izler?” gibi sorular sorularak ön bilgileri ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, küçük parçalara ayrılması gerektiği tespit edilir (2.2; 2.3), (BSB-7). kalın bağırsak olarak verilir, organların yapı ve çıkarımını yapar. + Misafirimiz Var ayrıntılarına girilmez. 2.3. Sindirimde görevli yapı ve organların Sınıfa davet edilen bir diş hekimi, bir sağlık görevlisi gibi kişiler; diş sağlığı, diş sağlını [!] Reklamlar etkinliği; Her gruba farklı reklam yerini kendi üzerinde ve modelde etkileyen etkenler hakkında bilgi verir. Öğrenciler, bu görevlilere konu ile ilgili merak ettikleri yaptırılması şeklinde de düzenlenir. sırası ile göstererek görevlerini soruları yöneltirler (2.5), (FTTÇ-10). Açık Uçlu Soru kısaca açıklar. + Genç Heykeltıraş Öğrenciler ağaç tutkalı ve un (nişasta da olabilir.) ile yaptıkları hamurdan yarım ağız modeli Eşleştirme 2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model ® Sağlık Kültürü (2.3 ve 2.4 - 3.; 2.5 – 16. ve veya kendi ağzında göstererek yaparlar ve üzerinde diş çeşitlerini gösterirler (2.4), (BSB-21, 22). sindirimdeki görevini fark eder. 17.) + Poster Hazırlama Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup beslenme, temizlik ve düzenli diş kontrolü vb. 2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe ve düzenli diş kontrolüne özen konularından birini seçerek bir poster hazırlar. Hazırlanan posterler sınıfta sunularak, sınıf veya okul panolarında sergilenir (2.5), (BSB-19, 21, 24). gösterir. + Reklamlar Öğrenciler diş macunu reklamı için isteklerine göre dört gruba ayrılırlar. Birinci grup reklamla ilgili bir senaryo yazar. İkinci grup reklamın afişini hazırlar. Üçüncü grup senaryoyu canlandırmak için uygun ortamı hazırlar. Dördüncü grup ise senaryoyu canlandırır (2.5), (BSB19, 20, 23, 24; FTTÇ-4, 5). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE 159 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR 3. Boşaltımda görevli yapı ve organlar ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Boşaltımda görevli organ ve yapıların yerini, insan modeli üzerinde göstererek görevlerini kısaca açıklar. 3.2.Boşaltımın görevinin vücudun çeşitli faaliyetleri sonucu oluşan zararlı maddelerin vücut dışına atılması olduğunu belirtir. 3.3. Boşaltımda böbreklerin dışında atık maddelerin atılmasını sağlayan yapı ve organları sıralar. 3.4. Böbreklerin sağlığı için nelere dikkat edilmesi gerektiğini araştırır ve sunar (BSB-19, 20, 24). : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Atıkları Uzaklaştırmalı mıyız? Öğretmen öğrencilerden bir dakika içerisinde atık kavramının çağrıştırdığı ilgili kelimeleri yazmalarını ister. Etkinlikteki cevap kelimelerinden yola çıkarak evsel atıkların (çöp) dışarı atılmaması yani birikmesi durumunda ne olabileceğine dair tahmin yapmalarını ister. Sonra vücudumuzda atık maddelerin oluşup oluşmadığını sorar ve öğrencilerin cevapları doğrultusunda konuyu boşaltım ile ilişkilendirir (3.2), (BSB-7). + Öğrenciler sınıfa getirilen bir insan modeli, levha veya şema üzerinde boşaltımda görevli yapı ve organları gösterirler (3.1). + Boşaltım Organları “Böbreklerimizden başka vücudumuzda oluşan atık maddeleri atmamıza yarayan organ ve yapılarımız var mı?” sorusuyla derinin akciğerlerin ve sindirim kanalının boşaltımda rol oynadığı vurgulanır (3.3). + Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen doktor, hemşire, sağlık görevlisi vb. kişiler böbrek ve böbrek sağlığı hakkında bilgi verir. Öğrenciler, uzmanlara konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (3.4), (FTTÇ-10). AÇIKLAMALAR 3.1 Boşaltımda görevli yapı ve organlar; böbrek, üreter (idrar borusu), idrar kesesi, üretra olarak verilir. Organların yapı ve ayrıntılarına girilmez. 3.3 Boşaltım organları etkinliğinde bu ünitedeki akciğer ve deri (egzersizde terleme olayı) ile ilgili olarak 4.sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi ile ilişkilendirilir. [!] 3.3 Böbreklerin dışında atık maddelerin atılmasını sağlayan organlar: Deri, akciğer ve sindirim kanalıdır. Anlam Çözümleme Tablosu ® Sağlık Kültürü (3.1 ve 3.4 – 4 .) +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 160 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR 4. İnsan ve toplum sağlığına sigara ve alkolün olumsuz etkileri ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1. Sigaranın ve alkol kullanımının vücuda verdiği zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24). 4.2. Sigara ve alkol kullanan kişilerin çevreye verdiği zararları fark eder (BSB1; FTTÇ-18). 4.3. Sigara ve alkol içilen ortamlardan uzak durur. 4.4. Sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıkları önlemek için çeşitli spor faaliyetlerine katılmanın önemini fark eder. : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen uzman kişi alkol veya sigaranın zararları hakkında bilgi verir. Öğrenciler uzmana konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (4.1; 4.2; 4.3; 4.4), (FTTÇ-10). + Poster Hazırlama Öğrenciler sigara veya alkolün zararı ile ilgili bir slogan oluştururlar. Bu sloganı destekleyen bir metin ve/veya değişik kaynaklardan (kitap, dergi, gazete, internet gibi) resimler, yazılar toplayarak bir poster hazırlarlar (Bu posterler ailelerin de görebileceği biçimde veli toplantılarında sergiye açılır.) (4.1; 4.2; 4.4), (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18). + İnanmıyorum! Öğrenciler; günde bir paket sigara içen bir insanın bir ay, bir yıl ve on yıl süreyle, i) attığı sigara paketi, izmarit vb. atıkların çevreye etkilerine ilişkin, ii) bu kişinin bu sürelerde parasal açıdan ne kadar zarar gördüğü, içmediğinde tasarruf edebileceği para miktarı ve bu parayla nelere sahip olabileceğine ilişkin bir araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını sınıfta sunar (4.2), (BSB-8, 9, 19, 20, 24; FTTÇ-18). + Sigaradaki Zehir Sigaradaki zararlı maddeleri göstermek amacı ile içine küçük bir parça pamuk yerleştirilmiş plastik şişenin ağzına içinden pipet (veya lastik boru) geçirilmiş mantar tıpa yerleştirilir. Pipetin dışarıda kalan ucuna sigara takılır. Sigara yakıldıktan sonra plastik şişe sıkılıp gevşetilir. Bu işlem 3 adet sigara bitene kadar sürdürülür. Öğrenciler şişedeki ve pamuktaki renk değişikliğini gözlemleyip tartışırlar. Bu etinlik açık havada yapılmalıdır (4.1), (BSB-1, 2, 15, 22, 23). AÇIKLAMALAR [!] 4.1 Rehberlik servisinden ve Yeşilay kolundan, sigara ve alkol zararları ile ilgili broşürler istenir ve dağıtılır. [!] Anne ve/veya babası sigara tiryakisi ya da alkol bağımlısı olan çocuklar için hassas davranılır. [!] 4.4 Boş zamanları değerlendirmede çeşitli oyun salonları (atari vb.) yerine sportif faaliyetlere katılmanın yararlı olduğu vurgulanır. C 4.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel Okuma (Kazanım 14), Görsel Sunu (.Kazanım 1, 9) Açık Uçlu Soru Doğru Yanlış ® İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.1. ve 4.3 – 46 ve 47) ® Rehberlik ve Psikolojik Danışma (4.1 ve 4.3 – 2 ve 8) +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 161 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası :1 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.6 Sandviç üreten bir yemek şirketinin patronu olduğunuzu hayal edin. Lezzetli ve sağlıklı “harika bir sandviç” hazırlamak için hangi besin maddelerini kullanırsınız? Bu harika sandviç için nasıl bir reklam hazırlarsınız? Etkinlik Numarası :2 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1 Sigara veya alkol alışkanlığının kişiye ve çevreye verdiği zararla ilgili düşüncelerinizi belirten bir kompozisyon yazınız. Etkinlik Numarası :3 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.5 Bir diş hekimi olduğunuzu hayal edin. Arkadaşlarınıza diş sağlığı ile ilgili ne gibi önerilerde bulunurdunuz? Etkinlik Numarası :4 Etkinlik Adı : Doğru -Yanlış İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 4.2; 4.3 Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise D, yanlış ise Y harfini daire içine alınız. 1) Vücudumuzda su ve mineraller düzenleyici görev yapar 2) Diyetin anlamı dengeli beslenmedir 3) Sigara içilen ortamlarda bulunan sigara içmeyen kişiler de en az içenler kadar zarar görür 4) Sigara ve alkol vücudumuzda sadece akciğere zarar verir 162 DY DY DY DY 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :5 Etkinlik Adı : Kavram Haritası İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2 Öğretmen aşağıdaki kelimeleri öğrencilere bir kâğıda yazdırarak her bir kelimeyi kesmelerini ister. Sonra bu kelimeleri kullanarak kâğıt üzerinde genelden özele doğru kavram haritası biçiminde düzenlemelerini söyler. Bu kelimeler arasındaki ilişkileri göstermek için ok işaretlerini kullanmalarını sağlar (Not: Bu etkinlik 4 kişilik gruplar oluşturularak yaptırılabilir.). Besinler Enerji verici Karbonhidrat Vitamin Havuç Yumurta Yapıcı-onarıcı A vitamini Düzenleyici Protein Etkinlik Numarası :6 Etkinlik Adı : Bulmaca İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2 Yanda verilen kelimeleri tabloda verilen bulmacada sırasıyla işaretleyiniz.Bazı kelimelerin yazılışı tersten verilmiştir. Bulmacada tüm kelimeleri işaretledikten sonra kalan harfleri birleştiriniz. Ne buldunuz? S T L İ R İ N Y E P P Y L E E N B A L I K R O M A T I N M Y V E O Ğ E E R K O S İ I E T U L S L E O L P A S E R G Ğ A Y N Ş M O L İ T N E İ L İ İ U A R N Z D K A Y A K M Ğ Y Ü R Ü Y Ü Ş B E Y T L K B A S K E T B O L Ü I İ Y I Y Ü Z M E N İ S K Ç A L O B Y E L O V A U S P Y U M U R T A Z 163 T A R D İ H N O B R A K YOĞURT KOŞU YÜRÜYÜŞ PEYNİR YUMURTA VOLEYBOL TENİS BALIK MİNERAL SÜT PROTEİN YAĞ BASKETBOL ET YÜZME KAYAK KARBONHİDRAT SU 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :7 Etkinlik Adı : Tabloda Boşluk Doldurma İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.4; 1.5 Dengeli beslenme sağlıklı bir yaşam için son derece önemlidir. Dengeli bir beslenme için temel besin maddelerini bilmemiz gereklidir. a- Aşağıdaki tabloyu tamamlayınız. Besin Niçin ihtiyaç duyarız? En çok bulunduğu besinler maddesi Et, süt yumurta, kuru baklagiller Yağlar Unlu mamuller (ekmek, pasta vb.) Vücutta düzenleyici rolleri vardır. Mineraller Vücudumuzun yaklaşık %70’ini oluşturur ve hayatî faaliyetler için gereklidir. b- Aşağıda verilen kartlardaki vitaminleri, bulunduğu besinler açısından eşleştiriniz. Eşleştirme için ok işaretlerini kullanınız. Vitamin adı Bulunduğu besinler C vitamini Patates, portakal, kuşburnu E vitamini Mısır, baklagiller, fındık D vitamini Karaciğer, havuç, yeşil sebzeler A vitamini Peynir, tereyağı, süt, c. Son 24 saat içerisinde neler yediniz? Bir tablo içinde son 24 saat içinde yediğiniz besinleri ve bu besinlerin içerdikleri maddeleri yazınız. Sizce bugün dengeli beslendiniz mi? 164 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :8 Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1 Aşağıdaki tabloda boşaltımda görev alan organ ve yapılar verilmiştir. Bu organ ve yapıların ilgili ifadelerle kesiştiği yere (X) işaretini koyunuz. Boşaltım ile İlgili Yapı ve Organlar İdrarın dışarı atıldığı kanaldır. Kanın süzüldüğü yerdir. İdrarın toplandığı yerdir. İdrarı böbreklerden idrar kesesine taşıyan kanaldır. Böbrek Üretra Üreter (İdrar borusu) İdrar kesesi Etkinlik Numarası :9 Etkinlik Adı : Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3 Yandaki resimde sindirim ile ilgili yapı ve organlar yer almaktadır. Bunlar A, B, C ve D olarak harflendirilmiştir. Aşağıda verilen görevlerin yanına ilgili yapı veya organa ait harfi yazınız. I) Besinlerin mideye doğru yol almasında rol oynar. .…….. II) Besinlerin dişler yardımıyla parçalanıp tükürük salgı ile ıslatıldığı yerdir…….. III) Besinlerin en küçük parçalara ayrılıp kana geçtiği yerdir. ……… IV) Besinlerin çeşitli salgılarla çorba gibi kıvamlı hale gelmesini sağlayan yerdir…………. 165 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı 2. Ünite Önerilen Süre : Madde ve Değişim : Maddenin Değişimi ve Tanınması : 36 ders saati A. Genel Bakış Öğrenciler, 4. sınıf Fen ve Teknoloji Dersinde madde, cisim, malzeme ve eşya kavramlarını öğrenmiş, bunların duyusal özelliklerini, miktar ölçüsü olarak kütle ve hacim niceliklerini ve bunların nasıl ölçülüp ifade edildiğini kavramıştır. Ayrıca saf madde, karışım, çözünme, çözelti ve ayırma kavramları hakkında yerine göre seziş, keşif ve tasarlama düzeyinde bilgi edinmiş ve sıcaklık kavramına aşinalık kazanmış durumdadır. Bu ünitede bir enerji türü olarak ısı kavramı, doğada su döngüsü ve bu döngüyü besleyen güneş enerjisi teması etrafında sunulacak, sonra ısının madde üzerine etkilerinden, genleşme-büzülme ve hâl değişimleri konuları işlenecek, maddenin ayırt edici özelliklerinden erime-donma noktası, kaynama noktası ve yoğunluk ele alınarak, maddelerin tanınması alanına bir giriş yapılacaktır. Ünite boyunca, veri toplama, veri kaydetme, veri yorumlama, tahmin yapma, yapılan tahminleri sınama, bilinen özelliklerden muhtemel endüstriyel uygulamaları çıkarma vb. BS ve FTTÇ becerilerine katkıda bulunur nitelikte öğrenme etkinlikleri yer almaktadır. Ünite işlenirken uygun aralıklarla, öğrencilerin, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı oluşturur nitelikteki bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve hazır oluş düzeylerinin tespiti amacıyla, ön bilgi yoklama etkinlikleri öngörülmüştür. Özellikle ısının madde üzerindeki etkileri ve yoğunluk kavramları işlenirken sınıf ortamına uygun, zihnin yaşayarak yapılandırılması hedefli, bireysel farklılıkları da gözeten etkinlikler önerilmektedir. Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, kavram haritası öğrenci gözlem formu, akran değerlendirme formu, poster, proje, yapılandırılmış grid, V diyagramı tipleri ağırlıktadır. Grafik okuma becerisini geliştirmeye yönelik etkinliklere de yer verilmiştir. B. Ünitenin Amacı Bu ünitenin amacı, öğrencilerin doğada su döngüsü ve güneş temaları etrafında ısının bir enerji türü olduğunu ve başka enerjilere dönüşebileceğini sezdirdikten sonra, ısı-sıcaklık kavram ikilisini ilişkilendirmek; ısının madde üzerindeki etkilerini gözden geçirirken bu ilişkiyi içselleştirmek; genleşme-büzülme ve hâl değişimi olgularının gündelik hayattaki anlam ve önemini vurgulamak ve maddenin kendi özgün nitelikleri kullanılarak nasıl tanınabileceği konusuna bir giriş yapmaktır. C. Ünitenin Odağı Bu ünite, enerji ve ısı kavramlarının sınıf içi ve dışı deneyimlerle sezdirilmesi, bu deneyimler sırasında bilimsel bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, ölçmelerin sonucunda verilerin toplanması, kaydı, sunumu ve yorumlanması ve öğrencinin belki ilk defa karşılaştığı ısı ve yoğunluk gibi, doğrudan ölçülmediği hâlde bir birim ile ifade edilen büyüklüklerin tanıtımı odaklıdır. 166 5. Sınıf Üniteler Ç. Önerilen Konu Başlıkları • Su Hâlden Hâle Girer Doğada Su Döngüsü Enerji Kaynağı Güneş • Isı-Sıcaklık Isı Alan Maddenin Sıcaklığı Artar Isı Enerjidir Harekete Dönüşebilir • Isı Maddeleri Etkiler (Maddenin Isı İle Etkileşimi) Genleşme Buharlaşma-yoğuşma-kaynama • Maddenin Ayırt Edici Özellikleri Kaynama sıcaklığı Erime-donma sıcaklığı Yoğunluk 167 5. Sınıf Üniteler D. Ünitenin Kavram Haritası Kaynama Yoğuşma tersidir oluşturur tersidir yol açar Erime Su döngüsü oluşturur yol açar Buharlaşma yol açar tersidir yol açar Güneş Hal değişimi arttırır Donma sebebidir Sıcaklık uğrar kaynağıdır sağlar farklı niceliklerdir Joule (J) birimidir Ayırt edici Özellikler sahiptir MADDE ISI etkiler türüdür dönüştürülebilir Enerji birimidir Örnektir Kalori (cal) Kaynama noktası uğrar ilişkilidir yandığında verir depolanır Erime noktası Donma noktası Yoğunluk Genleşme/Büzülme Yakıt örnektir Doğal Gaz Kömür Petrol * BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR. 168 5. Sınıf Üniteler E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI 1. KAZANIMLAR Yağmur ve karın oluşumu ve yer yüzünde suyun uğradığı değişimlerle ilgili olarak öğrenciler; 1.1 Yağmur, kar, buz, sis ve bulutun su olduğunu fark eder (BSB-7, 8; FTTÇ-15, 16). 1.2 Suyun ısınınca buharlaştığını, buharın da soğuyunca yoğuştuğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19). 1.3 Buharlaşma ile suyun havaya döndüğü ve yağışlarla buharlaşmanın birbirini dengelediği çıkarımında bulunur.(BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16). 1.4 Su döngüsü ile yağış– buharlaşma dengesi arasında ilişki kurar (BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16). 1.5 Su döngüsünün gerçekleşmesi için enerji kaynağı gerektiği çıkarımında bulunur (BSB-7, 22, 23; FTTÇ-15, 16). 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Gökten İnen Su Öğrenciler, sağanak yağmur, yoğun kar yağışı, sis, sel, vb. deneyimlerini sınıfta anlatırlar. Yağmurun ve karın ne zaman yağdığını, sisin hangi mevsimde ve hangi şartlarda daha çok oluştuğunu irdelerler. Yağan yağmurun nereye gitmiş olabileceği tartışmaya açılarak yağışlar, buharlaşma ve bulutlar arasında ilişki kurulur (1.1; 1.2; 1.3; 1.4). +Yukarılarda Hava Nasıl? Yaz ortasında uçağın yük bölmesine kaçak binen ve yolda donma tehlikesi geçiren maceracı bir gencin hikâyesi anlatılır. Havada yükseldikçe sıcaklığın düştüğü gerçeği vurgulanır. Yüksek dağ tepelerinde karın geç erimesi, bunu destekleyen bir bilgi olarak kullanılır. Öğrenciler, havada yükselen su buharının sıcaklığının nasıl değişeceğini ve sonuçta ne olacağını tahmin ederler (1.2), (BSB-22, 23). v Çaydanlık İle Bulut Ve Yağmur Her öğrenci evinde, çaydanlıkta kaynayan su üzerine, soğukta bekletilmiş metal bir tabak tutarak gözlemlerini yazar, bu gözlemler sınıfta tartışılır. Yağmur ile öğrencileringözlemleri arasında bir benzerlik olup olmadığı irdelenir. Öğrenciler, ısıtıcıyı güneşe, çaydanlıktaki suyu göl, akarsu, deniz gibi yüzey sularına, çıkan buharı bulutlara benzeterek bu gözlemlerin, yeryüzündeki su döngüsü ile ilgisini açıklarlar. Doğadaki yağmur ile tabak yüzeyindeki su damlaları karşılaştırılır. Doğada soğutma işini neyin yaptığı açıklanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5). + Kâsede Su Döngüsü Düz ağızlı bir cam kâse içine bir miktar kaynar su konarak ortasına boş küçük bir fincan yerleştirilir. Büyük kâsenin ağzı saydam plastik (streç) film ile kapatılır. Fincanın tam üstüne gelecek şekilde film üzerine buz yerleştirilir. Kâse, mum veya ispirto lambası alevinden biraz yükseğe (15-20 cm) yerleştirilir. Öğrenciler buzla soğutulan plastik film yüzeyinde su damlalarının oluşup damlamasını gözlemlerler. Damlayan suyun nereden geldiği tartışılır. Isıtma kesilince yoğuşmanın yavaşladığı ve durduğu gösterilir. Su döngüsünün devam etmesi için ısıtma aracının gerekliliği vurgulanır. Isıtma aracının bir enerji kaynağı olduğu hatırlatılır. Isıtma ve soğuma sağlandıkça kâsedeki su döngüsünün de süreceği vurgulanır. Tabiattaki su döngüsünün hangi enerji kaynağıyla yürüdüğü tartışılır (1.4; 1.5), (BSB-10, 11, 12, 13, 14, 15). AÇIKLAMALAR Öğrenci Değerlendirme Formu Akran değerlendirme formu Yapılandırılmış grid Bu konu 4. sınıfta yer alan hâl değişimi konusu ile ilişkilendirilir. C1.3,1.4,1.5 Resim dersinde, yeryüzündeki su döngüsünü konu alan resim çalışması yaptırılabilir. [!] Su buharının soğuk bir ortamla karşılaşınca yoğuşacağı gerçeği tartışılır. [!] Öğrencilere, etkinliği büyüklerinin gözetiminde yapmaları gerektiği söylenir. [!] Etkinliğin küçük öğrenci grupları tarafından öğretmen öncülüğünde yapılması sağlanır. Su Nereden Gelir, Nereye Gider? C Sosyal Bilgiler 5. sınıf “Bölgemizi Tanıyalım” Ünitesi (2. kazanım) +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Parantez içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 169 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ETKİNLİK ÖRNEKLERİ +İYa Güneş Olmasaydı! 1.6. Kökeni güneş olan enerji kaynaklarını Güneş dışında enerji kaynaklarımız nelerdir, sorusu sorulur. Öğrenciler bildiklerini açıklar (BSB-7, 23). yazılı ve sözlü ifade ederler. Eksik yönler öğretmen tarafından tamamlanır. Her bir enerji kaynağının nasıl oluştuğu basitçe tartışmaya açılır. “Güneş olmasaydı hangi enerji kaynaklarımız olabilirdi?” sorusu sorulup, bilinen yaygın enerji kaynaklarının her birinin güneş ile ilintisi vurgulanır. Güneş enerjisinin bize nasıl ulaştığı irdelenir.Yakıt olarak kullanılan maddeleri ve güneş enerjisinin bu hâle 1.7. Güneş enerjisinin yeryüzüne ışınlarla dönüşüm evrelerini bir poster ile sunarlar (1.6; 1.7). ulaştığını bilir. + Güneş Hem Aydınlatır Hem Isıtır Etkinliğe başlamadan önce öğrencilere “gölgede mi yoksa güneşli havada mı daha çok ısındıkları” sorularak bu konuda tartışmaları sağlanır. 1.8. Güneş ışınlarının ulaştıkları maddeyi Güneşli bir havada, içi boş, eşit boyutlu iki karton kutudan birinin bir yüzü ısıttığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, çıkarılarak saydam bir plastik film ile kapatılır. Kutuların her ikisinin üst yüzeyleri 19). ortadan delinerek birer termometre yerleştirilir. Her iki kutu içindeki havanın sıcaklıklarının aynı olduğu okunup kaydedildikten sonra kutuların saydam olan yüzü güneşi görecek şekilde açık havaya bırakılır. On dakika beklendikten sonra 1.9. Güneş enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü her iki kutunun sıcaklıkları yeniden okunup kaydedilir. Aradaki fark tartışılır. sonucunu çıkarır (BSB-7, 22, 23; FTTÇ- Güneş ışınlarının ulaştıkları ortamı ısıttıkları vurgulanır (1.8; 1.9). 15). AÇIKLAMALAR 1.7 Fen ve Teknoloji Dersi “Işık ve Ses” ünitesi ile ilişkilendirilir. Güneş panellerinin nasıl yapıldığı ve nasıl çalıştığı ile ilgili proje veya poster çalışması yapılabilir. ??? Öğrenciler, soğuk cisimlerin ortama ısı vermeyeceği çıkarımını yapabilir. Öğrenciler bu çıkarımı yapmışlarsa, soğuk olarak düşünülen bir cismin kendinden daha soğuk bir cisim ile temas ettirilmesi sağlanabilir. Örneğin havlu, buza dokundurularak buzun erimesi gözlemlenir. ??? Öğrenciler, sıcaklığı farklı olan maddeler temas ettirilince akan şeyin sıcaklık olduğunu düşünebilir. Sıcaklığın ısı etkisiyle oluştuğu, akanın ısı olduğu v Yüzmek İçin Yazı Bekle! Deniz, göl, ırmak, dere sularının yazın ılıkken kışın neden soğuk olduğu tartışılır. özellikle vurgulanır. Güneş enerjisinin suda ısıya dönüştüğü vurgulanır. Katıların ve gazların da güneş tarafından ısıtılmasına örnekler verilir. Öğrenciler, bir ısı kaynağı olmayınca Proje ve Poster Çalışması soğumanın gerçekleştiğini sezer (1.9). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 170 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE 2. KAZANIMLAR Isı ve sıcaklık kavramlarının kavramak için öğrenciler; 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ETKİNLİK ÖRNEKLERİ farkını v Ütü Isıtır ve Düzeltir Öğrenciler, büyüklerinin yardımını alarak hafif ısıtılmış ütüyü, bir havlu üzerinde gezdirirler. 2.1 Sıcaklığı yüksek olan maddelerin temas Havlunun ütüleme işlemi öncesi ve sonrasındaki sıcaklıklarını elle kontrol edip ettiği soğuk maddeleri ısıttığını gösteren karşılaştırırlar. Gözlemlerini yazılı ve sözlü olarak sınıftaki arkadaşlarına anlatırlar. Ütüden deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-5, havluya ne geçtiği tartışılır (2.1), (BSB-22, 23). ADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI 31) AÇIKLAMALAR Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Su Nereden Gelir, Nereye Gider? Kavram Eşleştirme Grafik Okuma Yapılandırılmış Grid 2.2 Aynı maddenin, az ısı verilince az, çok ısı + Ne Kadar Isı , O Kadar Isınma Bu konu 4. sınıfta yer alan verilince çok ısındığını deneyle gösterir (BSB- Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak her gruptan, ısıtma süresi ile sıcaklık arasında nasıl bir ilişki olduğunu tahmin etmeleri istenir. Her grup, ikişer tane ispirto ocağı (veya mum) ve eşit “Maddelerin ısı etkisi ile değişimi” konusu 14, 15, 19; FTTÇ-4, 5). hacimde su bulunan iki ayrı kap alırlar. Isıtmaya başlamadan önce her iki kaptaki suyun ile ilişkilendirilir. 2.3 Aynı miktar ısı verilince miktarı az olan maddenin çok, miktarı çok olan maddenin az ısındığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-4, 5 2.4. Maddelerin yandığında ısı verdiğini gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ- 14 ). 2.5. Isı ve sıcaklığın farkını gözlemlerine dayanarak açıklar (BSB-1, 5 ). 2.6. Isınmak için kullanılan yakıtları listeler (BSB- sıcaklığını termometre ile ölçerek kaydederler. Birinci kaptaki su 5 dakika, ikinci kaptaki su ise 10 dakika ısıtılır. Isıtma işleminin sonunda tekrar sıcaklık ölçülüp tahminleri ile gözlemlerini karşılaştırırlar. Daha uzun süre ısınan maddenin daha çok ısı aldığı ve daha çok ısı alan maddenin sıcaklığının daha fazla arttığı vurgulanır ( 2.2, 2.5). İspirto ocağında yakıt olmazsa ocağın tek başına ısı verip veremeyeceği, öğrenciler tarafından tartışılır. İspirtonun yanmadan da ısı verip vermediği irdelenir. Yapılan deneyde sıcaklık yükselmesini sağlayan ısının, ispirtonun yanması sonucu oluştuğu vurgulanır. Öğrenciler, ispirto yerine kullanılabilecek başka sıvı örnekleri verirler (2.4), (BSB-7). + Isı Aynı Sıcaklık Farklı Öğrenciler, özdeş iki beherden birine yaklaşık 50 mL diğerine yaklaşık 100 mL su doldurup her ikisini, aynı ispirto ocağı ile beşer dakika ısıtır ve ısıtma sürelerinin sonunda, her iki beherde su sıcaklığını okuyup kaydederler. Gerek duyarlarsa deneyi tekrarlarlar. Isınan madde miktarları ve verilen ısı miktarlarını aralarında karşılaştırırlar. Aynı miktar ısıyı alan az maddenin mi yoksa çok maddenin mi sıcaklığının daha yüksek olduğunu belirlerler. “Isıtmada neleri kullanırız?”, “Isıtmada Verilen ısı miktarı aynı olunca, az maddenin, çok maddeden daha çok ısınacağı vurgulanır kullanılan yakıtlar nelerdir?”, “Isıtmada (2.3,2.5), (BSB-22, 23). kullanılan yakıtlar nasıl oluşur?” gibi konularda proje ya da poster çalışması 3, 6; FTTÇ-29). v Güneş Hep Bize Çalışır yapılabilir. Mümkünse, yakın çevredeki hidroelektrik santraline, kömür ocağına, kömür deposuna, odun deposuna bir gezi düzenlenir. Gezi esnasında gidilen yerdeki enerji kaynağının önemi, fiyatı, nereden temin edildiği konularının öğrencilerce tartışılması teşvik edilir. Barajdaki suyu yükseğe çıkaran, kömürün esası olan ağacın büyümesini sağlayan, petrole dönüşmüş eski zaman hayvanlarının besininin aslı olan güneş enerjisinin, gözlemlenen son hâline dönüşünceye kadar uğradığı dönüşümler, öğretmenin yönlendirmesi ile, öğrenciler tarafından tartışılır (2.4; 2.5, 2.6), (BSB-7, 24; FTTÇ-15, 16, 17, 29). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 171 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 2.7. Yakıtlardan elde edilen ısının harekete + Isıdan Harekete dönüşebildiğini deneyle gösterir (BSB-14, Öğrenciler, ince bir kartondan 10-15 cm çaplı bir daire keserek üzerine 15, 19; FTTÇ-4, 24, 29). merkezden başlayıp yaklaşık 1 cm aralıklarla genişleyen bir spiral çizerler. Spiralin merkezinde küçük bir delik açılarak uzun bir iplik bu delikten geçirilir ve bir ucuna, ipin delikten çıkmasını engelleyecek büyüklükte düğüm atılır. Karton, spiral hattı boyunca bir makas ile kesilir. İpin serbest ucundan spiral, yanan bir mum veya ocak alevi üzerinde, sabit bir desteğe tutturulur. Öğrenciler ısı etkisi ile spiralin hareketini gözlemlerler ve gözlemlerini kaydederek sonuçları tartışırlar. Spiralin, vida gibi dönerken hareket enerjisi kazandığı, bu enerjinin yanan mumun sağladığı ısıdan kaynaklandığı vurgulanır (2.7), (BSB22, 23). v Enerji Birimleri 2.8. Isı birimlerinin joule ve kalori olduğunu Öğrenciler ambalajlı gıda maddelerinin besin değerlerini, ambalajlarından okurlar; her gıdanın verdiği enerjiyi, birimleri ile birlikte bir tabloya bilir (BSB-18; FTTÇ-1). kaydederler. Tabloda farklı enerji birimleri olduğuna dikkat çekilir. Enerji birimleri olan kJ ve kcal arasındaki büyüklük ilişkisi (1 cal≈ 4 J), ayrıca 1000 J= 2.9. 1 joule ve 1 kalorinin büyüklüğünü günlük 1 kJ ve 1000 cal= 1 kcal ilişkileri verilir. Verilen birimler cinsinden enerjileri hayattan örnekler vererek açıklar. başka birimlerle ifade etme alıştırmaları yapılır. Enerji birimleri olan kcal ve kJ, bir dilim ekmeğin verdiği enerji, bir gram kömürün yanma enerjisi gibi 2.10. Joule ve kalori cinsinden verilmiş değerlerle tanıtılır (2.8; 2.9; 2.10). enerjileri birbirine dönüştürür (BSB-18; FTTÇ-1). AÇIKLAMALAR Fen ve Teknoloji Dersi içinde enerji birimleri konusu 5. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi ile ilişkilendirilir. [!] Bu etkinlikte amaç, kJ birimini tanıtmaktır. Gündelik hayatta hâlen yaygın kullanılan kcal biriminin de iletişimi kolaylaştırmak bakımından tanıtılması uygundur. 1 kJ’ ün nasıl bir büyüklük olduğu konusunda bir seziş vermek için düşünülen “bir dilim ekmeğin enerjisi” veya “bir gram kömürün yanma enerjisi” değerleri asli bilgiler gibi düşünülmemelidir. C 2,9 kazanımı için Matametik dersi Doğal sayılarla çarpma işlemi alt öğrenme alanı (Kazanım 3) 2.8 1 kalori ≈ 4 Joule olduğu verilir. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 172 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE KAZANIMLAR 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 3. MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI Isının madde üzerindeki etkileri ile ilgili +Isı Aldı Isındı-Isı Verdi Soğudu olarak öğrenciler; Öğrenciler, ısı aldıkları için sıcaklığı yükselen (ısınan) ve ısı verdikleri için sıcaklığı düşen (soğuyan) maddelere gündelik hayattan örnekler verir (3.1). 3.1 Isı-sıcaklık ilişkisi deneyimlerinden, ısının +Köprüler ve Yollar da Yaza Hazırlanır maddeler üzerindeki en belirgin etkisinin Öğrenciler, karayolu köprülerinde bloklar arası boşlukların neden bırakıldığını, ısınma-soğuma olduğu çıkarımını yapar demir yolu raylarının neden tam uç uca bağlanmadığını, yaz aylarında, telefon (BSB-1, 5, 7). ve elektrik tellerinin neden sarktığını vb. tartışırlar. Öğrencilerin eksik bıraktığı 3.2 Isı etkisiyle maddelerin hacimlerinin hususlar öğretmen tarafından tamamlanır. Isınan maddelerin boyutlarının arttığını, gündelik hayattan örneklerle büyüdüğü vurgulanır. Genleşme kavramı tanıtılır (3.1; 3.2; 3.3). doğrular (BSB-1, 5, 7; FTTÇ-5). + Bir Bilene Soralım AÇIKLAMALAR “Termometrenin nasıl yapıldığı ve sıcaklığı nasıl ölçtüğü” ile ilgili poster hazırlanabilir. [!] 3.2 Isı alıp-verme ile genleşme-büzülme Öğrenciler , açılmayan kavanoz kapaklarının nasıl açıldığını, kışın su ilişkisi verilirken, suyun özel durumu 3.3 Isı alma-verme ile genleşme-büzülme borularının neden patladığını, büyükleri ile tartışarak öğrenirler, öğrendiklerini dikkate alınır. sınıfta sunarlar (3.3; 3.4). arasında ilişki kurar (BSB-5; FTTÇ-7). 3.4 Genleşmenin çevremizdeki olumlu ve + Gravzant Halkası olumsuz etkilerinin farkına varır (BSB-1, 2, Gravzant halkası ile etkinlik yapılır; çember ve kürenin ısınması-soğuması 7; FTTÇ-4, 5, 6, 7). sırasında hangi durumlarda kürenin çemberden geçeceği tahmin ettirilir; Öğrenci Değerlendirme Formu tahminlerle sonuçlar karşılaştırılır (3.3), (BSB-22, 23). Akran Değerlendirme Formu Yapılandırılmış Grid +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 173 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 4. Buharlaşma-yoğuşma ve kaynama ile ilgili + Buharlaştı Soğuttu-Yoğuşurken Isıttı olarak öğrenciler; Öğrenciler, ellerinin üzerine kolonya dökerler. Kolonya buharlaşırken ne hissettiklerini rapor ederler. Birkaç dakika sonra, kolonyanın ıslaklığından iz kalmayışını buharlaşma ile ilişkilendirirler. Buharlaşma sırasında kolonyanın deriden ısı mı aldığını, yoksa deriye ısı mı verdiğini irdelerler. Buharlaşan sıvıların ısı aldığı vurgulanır. Buradan, ısının bir hâl değişimine yol açtığı gerçeğine işaret edilir. 4.1 Sıvıların ısı alarak buharlaştığını ve buharın Bir erlene yaklaşık üçte biri dolacak şekilde su konur. 80 oC civarına ısıtılır. Uygun yoğuşurken ısı verdiğini deneyle gösterir (BSB- çapta ortası delik bir mantardan geçirilen termometre, erlen içine, sıvıya 15; FTTÇ-15). dokunmayacak şekilde sarkıtılır. Sıvı yüzeyine yakın bir yerde buharın sıcaklığı okunur. Termometrenin konumu değiştirilmeden erlen bir soğuk su kabına daldırılırken termometredeki değişim izlenerek sıcaklık değerleri kaydedilir. Sıcaklık yükselmesinin yoğuşmaya bağlı olduğu vurgulanır. Böylece, yoğuşan buharın ısı verdiği sonucuna varılır (4.1), (BSB-19, 22). AÇIKLAMALAR 4. sınıfta işlemiş olan “Maddelerin ısı etkisi ile değişimi” konusu hatırlatılır. [!] Termometre ve mantar, erlenin ağzına, ısıtma işlemi tamamlandıktan sonra yerleştirilmeli, termometre suya değmemelidir. + Haydi Cümle Kuralım Öğrenciler buharlaşma ve yoğuşma terimlerini cümle içinde kullanarak kelime makale oluşturma çalışması yaparlar (4.1). 4.2 Buharlaşmanın her sıcaklıkta olabileceğini gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-4). 4.3 Deney sonuçlarını kullanarak sıcaklık arttıkça buharlaşmanın hızlanacağı çıkarımında bulunur (BSB-1, 7, 8, 16, 22, 23; FTTÇ-4, 5). + Sıcakta Hızlı-Soğukta Yavaş Dört parça bez, su ile ıslatılarak iyice sıkılır. Öğrenciler bezleri dört ayrı tabağa [!] Kuruma deneyi yapılırken termometre yerleştirerek tabaklardan birini sobaya veya radyatöre yakın bir yere, birini sınıfın yardımıyla ortam sıcaklıkları ölçülür. bir köşesine, birini pencerenin iç önüne ve sonuncusunu da pencere dışına koyarlar. Her noktanın sıcaklığını termometre ile okuyup kaydederler. Bezler her 15 dakikada Öğrenci Değerlendirme Formu bir kontrol edilerek 3 saat bu halde tutulur. Her kontrolde bezlerin kuruyup kurumadığı not edilir. Hangi bezin ilk önce kuruduğu ve hangisinin en son Akran Değerlendirme Formu kuruduğu tutulan kayıtlardan tespit edilir. Öğrenciler, tabakların konuldukları Tablo Yapalım, Grafik Çizelim yerlerin sıcaklıkları ile kuruma süreleri arasında ilişki ararlar. Buharlaşma Kavram Eşleştirme hızlandıkça kuruma süresinin kısalacağı hatırlatılır. Kuruma hızıyla sıcaklık arasında bir ilişki aranır. Sıcaklık yükseldikçe buharlaşmanın hızlanacağı verilerle Grafik Okuma desteklenip vurgulanır. Kuruma her sıcaklıkta gerçekleştiğine göre her sıcaklıkta Bulmaca buharlaşma olması gerektiği çıkarımı yapılır (4.1; 4.2; 4.3). Yapılandırılmış Grid +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 174 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 4.4 Bir sıvı kaynarken gözlemlerini ifade eder + Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı? (BSB-1, 19, 22, 24). Öğrenciler, bir cam çaydanlık veya beherde ısıtılan suyu gözlemleyerek buharlaşma ve kaynama süreçlerini gözlemlerler. Isıtma sırasında kabarcıkların 4.5 Kaynayan sudan çıkan kabarcıkların su çıkmasına dikkat çekilerek, bu kabarcıkların ne olduğunu tahmin etmeleri ve buharı olduğunu gösteren deney tasarlar yazmaları istenir. Öğrenciler, kaynamadan önce ve kaynama sırasında suyun sıcaklığını dörder dakika ara ile en az 8-10 defa ölçerek kaydederler. (BSB-14, 15, 19). Kaynamanın başladığı an ayrıca kaydedilir. Kaynama başlayınca öğretmen, buhar kabarcıklarının kabın neresinden çıktığının not edilmesini ister. 4.6 Kaynama ve buharlaşma arasındaki farkı Kaynama sırasında buharlaşmanın çok hızlandığına dikkat çekilerek açıklar (BSB-5, 19, 22). buharlaşma ile kaynamanın farkı vurgulanır. Öğrenciler, emzikten çıkan buhara soğuk bir metal tutarlar ve tekrar su oluşumunu gözlemlerler. Öğrencilerin etkinliğin başında kabarcıklarla ilgili yaptıkları tahmin ile gözlemlerini karşılaştırması istenerek, kabarcıkların su buharı olduğu vurgulanır (4.4; 4.5; 4.6). AÇIKLAMALAR [!] Suyun buharlaşması ve kaynaması gözlenirken öğrencilerin zarar görmemesi için gerekli önemler alınır. ??? Öğrenciler, genellikle kaynayan sudan çıkan kabarcıkları hava olarak düşünmektedir. Kabarcıkların hava olmadığı, su buharı olduğu gözlemlerinden de faydalanarak vurgulanır. Kaynama olayı tanımlanırken buhar basıncı ve atmosfer basıncına girilmez. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 175 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE KAZANIMLAR 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 5. MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI Saf maddelerin kaynama sıcaklıkları ile + Veri Yorumlama ilgili olarak öğrenciler; Öğrenciler, “Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı?” etkinliğinde kaydettikleri verilerle bir grafik çizerler. Çizdikleri grafiği ve oluşturdukları tabloyu 5.1 Saf maddelerin kaynama sıcaklıklarının sabit incelerken kaynama başladıktan sonra okunan sıcaklıkların birbirine eşit veya olduğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14, çok yakın oluşuna dikkat çekilir. Aynı deney sudan başka sıvılarla (alkol, aseton) tekrarlanır. Su gibi, diğer sıvıların da kaynama sıcaklıklarının sabit, 15, 16, 19). fakat sudan farklı olduğuna dikkat çekilir. Deney yapılan sıvıların, kaynama sıcaklıklarına bakılarak tanınıp tanınamayacağı tartışılır. Sıvıları tanımanın bir 5.2 Kaynama sıcaklıklarına bakılarak sıvıların yolunun kaynama sıcaklığını ölçmek olduğu vurgulanır (5.1; 5.2), (BSB-20, tanınabileceğini fark eder (BSB-5; FTTÇ-5, 21). 13). + Başka Yerde Ölçseydik-Başka Zaman Ölçseydik “Veri Yorumlama” etkinliği, aynı amaçla başka bir sınıfta yapılmış ise, o 5.3 Bilimsel ölçme sonuçlarının yer ve zaman sınıfta tutulan kayıtlar öğrenciler tarafından temin edilerek kendi kayıtları ile değişse de birbirine yakın çıkacağını karşılaştırılır. Bu imkan yoksa, öğrenciler, aynı deneyi birkaç gün sonra doğrular (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2). tekrarlarlar. İlk deneylerinde elde ettikleri sonuçlar ile ikinci deneyin sonuçlarını karşılaştırırlar. Verilerin birbirinden çok farklı olup olmadığı tartışmaya açılır. Bilimsel ölçmelerde, şartlar çok değişmedikçe sonuçların da 5.4 Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden fazla değişmeyeceği vurgulanır. farkını açıklar (BSB-7, 8; FTTÇ-2). Öğrenciler, ölçmeye ve akla dayanan verilerin neden zan ve tahminden daha önemli olduğunu tartışır. Bilime ve akla uyarak başarılı olmuş tarihsel şahsiyetlere örnekler verilir. Atatürk’ün akla ve bilime verdiği önemi vurgulayan sözlerinden örnekler verilir (5.3; 5.4), (BSB-7, 8, 20; FTTÇ-2). AÇIKLAMALAR [!] Etkinlik yapılırken uçucu ve yanıcı sıvıların tehlikesi belirtilir. [!] Her grup kaynama deneylerini sınıfın farklı bölümlerinde yapar Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Tablo Yapalım, Grafik Çizelim Bulmaca C 5.3 kazanımı için Türkçe dersi Yazma öğrenme alanı: Kendini Yazılı Olarak İfade Etme ( kazanım 17) [!] 5.3 Farklı grupların yaptığı ölçme sonuçları karşılaştırılır, kaynama sıcaklığının basınçla değişimi, kazanımın kapsamı dışında tutulmuştur. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (5.4 -1) +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 176 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI 6. KAZANIMLAR Saf maddelerin erime ve donma sıcaklıkları ile ilgili olarak öğrenciler; ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR + Ne Zaman Erir,Ne Zaman Donar? Bir deney tüpüne yaklaşık 2 g beyaz mum konur. Hafif bir alev üzerinde yavaş yavaş [!] Isıtma işi öğretmen tarafından yapılır. ısıtılırken mumun görünümünü öğrenciler kontrol ederler. Mum eriyince ısıtma kesilir. Mumun ısı alması ile erimesi arasında ilişki kurulur. 6.1 Katıların ısı alarak eridiğini, sıvıların ısı Tüpteki eriyen mum, soğuk su bulunan bir kapta soğutulurken görünümü kontrol edilir. C 6.2- 6.4 Matematik dersi “Ondalık vererek donduğunu fark eder (BSB-15; Mum donuncaya kadar bu işlem sürdürülür. Mumu soğutmak ile mumun ısı kaybetmesi Kesirler” alt öğrenme alanı FTTÇ-15). arasındaki ilişki irdelenir, ısı verme ile donma arasında ilişki kurulur (6.1). “Kutuplarda Eskimo’ların evlerinin nasıl + Buzdan Suya olduğu”, “evlerini nasıl ısıttıkları” ile ilgili Öğrenciler buz parçalarını bir cam kaba (beher) koyarak oda sıcaklığında bir süre poster/ proje çalışması yapılabilir. bekletirler. Başlangıçta beşer dakika arayla sıcaklık ölçümü yaparak erime esnasındaki 6.2 Saf bir maddenin erime-donma belirlerler. Ölçülen sıcaklık değerlerini ve zamanı içine alan bir ve sonrasındaki sıcaklığı sıcaklığının sabit olduğunu deneyle tablo düzenleyerek tablodaki veriler yardımıyla sütun grafik çizilir.Öğrenciler, bu gösterir (BSB-15). grafikten erime sıcaklığının sabit olduğu çıkarımını yaparlar (6.1; 6.2; 6.3), (BSB-14, 15, Öğrenci Değerlendirme Formu 20, 21, 22). Akran Değerlendirme Formu + Sudan Buza Tablo Yapalım, Grafik Çizelim 6.3 Aynı maddenin, erime sıcaklığının donma Öğrenciler bir deney tüpüne az miktarda su alarak içine termometre daldırırlar. Bu tüpü sıcaklığına çok yakın olduğunu deney içinde tuz,buz karışımı bulunan (erimemiş olmalı) bir başka kabın içine yerleştirip, 3’er Bulmaca dakika aralıklarla sıcaklık ölçümleri yaparken tüpteki suyu arada bir kontrol ederek Yapılandırılmış Grid sonuçlarından çıkarır donma anını belirlerler. Donma anından sonra 12 dakika daha sıcaklık kaydına devam (BSB-7, 19). edilir. Öğrenciler, zamanı ve sıcaklıkları içine alan bir tablo düzenleyerek tablodaki [!] Tuz-buz karışımı tuzlu suyun buz dolabında veriler yardımıyla bir sütun grafik çizerler. Sütun grafikten donma sıcaklığını tespit dondurulmasıyla hazırlanabilir. ederler. Suyun donma sıcaklığını erime sıcaklığı ile karşılaştırırlar. Saf bir maddenin erime ve donma sıcaklıklarının birbirine çok yakın (aslında eşit) olduğu vurgulanır (6.1; 6.2; 6.3), (BSB-20, 21, 22, 23). 6.4 + Her Madde Erir mi? Öğretmen demir, kalay, bakır, altın gibi katıların çok yüksek sıcaklıklarda eridiğini, mazot, benzin gibi sıvıların da düşük sıcaklıklarda donduğunu gündelik hayattan örnekleri ile anlatır. (Kışın mazotlu araçların yakıtlarının donması, demirin eritilip kalıba dökülmesi gibi) Her maddenin erime-donma sıcaklığının kendine özgü olduğu, örneğin, Erime-donma sıcaklıklarına bakarak, mazot donarken benzinin donmadığı vurgulanır. Erime-donma sıcaklığının maddeleri maddelerin tanınabileceğini bilir (FTTÇ- ayırt etmek için kullanılıp kullanılamayacağı tartışılır (6.4). 5). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 177 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 7. “Ağır” ve “yoğun” kavramları ile ilgili olarak + Yüzenler-Batanlar öğrenciler; Metal, plastik, ahşap, cam, taş gibi malzemeden yapılmış farklı cisimlerin suda yüzmebatma özellikleri öğrenciler tarafından denenir. Yüzme-batma olaylarıyla kütle veya 7.1 Deneyimlerini kullanarak, suda batan ve suda hacim arasında doğrudan bir ilişki olup olmadığı öğretmen öncülüğünde tartışılır. yüzen maddelere örnekler verir (BSB-1). Öğrenciler yüzme-batmanın kütle ile ilişkili olduğunu tahmin ederse, farklı kütlelerde tahta ve alüminyum parçaları ile deney tekrarlanır. İlişkiyi hacimde ararlarsa, o zaman 7.2 Suda yüzme-batma olayının tek başına kütle farklı hacimlerde tahta ve alüminyum parçalar kullanılır. Öğretmen, yüzme-batmanın tek veya hacim ile açıklanamayacağını deneyle başına kütle veya hacimle değil, ikisi ile birden ilişkili olacağı çıkarımına yönelecek gösterir (BSB-5, 7). şekilde tartışmaları yönlendirir. Batma şartı olarak “kütle büyük olacak-hacim küçük olacak” tarzında basit bir çıkarıma ulaşmaya çalışılır (7.1; 7.2). 7.3 Eşit hacimli, biri suda batan diğeri yüzen iki + Hangisi Daha Yoğun? maddenin hangisinin kütlesinin daha büyük Silgiden ve beyaz mumdan, eşit hacimli iki prizmatik parça kesilir. Bunların hacimlerinin eşit olduğu belirtildikten sonra ikisi birden suya atılır. Batan silgi ve yüzen mum olacağını tahmin eder (BSB-8). parçasının kütleleri tahmin ettirilir. Sonra bu parçalar sudan çıkarılıp kurulandıktan sonra 7.4 Batan maddenin yüzen maddeden daha yoğun tartılır. Tahmin ile tartım karşılaştırılır. Silginin “daha yoğun” olduğu vurgulanır. Mumdan, kütlesi silgi parçasına göre daha büyük bir parça kesilir; terazide tartılarak olduğunu ifade eder (BSB-5). kütlesinin silgi parçasından daha büyük olduğu belirlenir. Daha ağır olan bu parçanın suda yüzüp yüzmeyeceği öğrenciler tarafından tahmin edilir. Suda batma için “daha ağır” olmanın önemli olmadığı, “daha yoğun” olmak gerektiği yeniden vurgulanır (7.3; 7.4). + Yoğun Var Yoğuncuk Var Sudan daha yoğun olan maddelerin kendi aralarında bir yoğunluk sırasında dizilip dizilemeyeceği irdelenir. Öğretmen, bunun en kestirme yolunun, her maddeden eşit hacimde alıp kütlelerini tartmak ve karşılaştırmak olduğu sonucuna götürecek bir tartışma 7.6 Yoğunluğun ayırt edici bir özellik olduğunu için uygun sorular sorar. Her maddenin 1 mL’sinin kütleleri tartılarak oluşturulmuş çizelgeler verilip, bu çizelgelerde en yoğun madde seçilir. Yoğunluk “birim hacmin bilir. kütlesi” diye tanımlanır. Çizelgeden de yararlanılarak yoğunluk biriminin öğrencilerce 7.7 Yoğunluklar listesine bakarak farklı kavranması sağlanır. Her maddenin yoğunluğu farklı olduğuna göre, maddelerin, maddelerden yapılmış eşit hacimli cisimlerin yoğunlukları ile ayırt edilebileceği gerçeği vurgulanır (7.5; 7.6; 7.7). kütlelerini karşılaştırır (BSB-22, 23). AÇIKLAMALAR ??? Öğrenciler, kayığın batması deneyiminden hareketle, delik cisimlerin suda batacağını düşünüyor olabilir. Gerekiyor ise deney yapılarak bu yanılgı düzeltilir. Öğrencilere, 4. sınıfta işlenen yüzme ve batma konusu hatırlatılır. Dereceli silindir ve diğer hacim ölçü kaplarında hacmin nasıl okunacağı hatırlatılır. 7.5 Yoğunluk birimi bu düzeyde g/mL olarak verilebilir. [!] 7.5 Yoğunluk tanımını ve birimini bilir (BSB-18). Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca V Diyagramı +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 178 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 7.8 Suyun katı ve sıvı hâllerinin yoğunluk + v İyi ki Buz Dipte Değil! farkının suda yaşayan canlılar için önemini Bir cam bardaktaki suya bir buz parçası atılır. “Buz suda yüzdüğüne göre, buz mu açıklar (FTTÇ-16). daha yoğun yoksa su mu?” şeklinde sorular sorulur. Öğrencilerin çoğunluğu doğru cevabı kolayca bulacaktır. Arkasından, “Bu bardağı buzluğa koysak buzlanma üstten mi başlar, alttan mı başlar?” sorusu yöneltilir. Öğrenciler cevaplarını not ederler. Doğru cevap belirtilmeden aynı deneyi evde tekrarlamaları ve bardaktaki suyu buzluğa koyup her 15 dakikada bir kontrol ederek buzlanmanın nereden başladığını belirlemeleri istenir. Herkesin bulduğu sonuç tahminiyle karşılaştırılır. Öğrenciler filmlerde veya gerçek hayatlarında gördükleri, buz altında balık avlayan insanlarla ilgili gözlemlerini anlatırlar. “Suyun dibi donsaydı balıklar ne olurdu?” sorusu tartışılır. Yüzeydeki buzun,suyu çok soğuk havaya rağmen ılık tutup tutmayacağı irdelenir (7.8). + Nerede Ne Kullanmalı? Öğrenciler, kitaplarındaki yoğunluklar listesine ve her maddenin diğer özelliklerine bakarak kayık, uçak, vinç denge yükü, bir katlı bina, yüz katlı bina vb. yapmak için hangi malzemenin daha uygun olacağını irdelerler. İrdeleme 7.9 Yoğunluklar listesine bakarak farklı sırasında, yoğunlukların yanı sıra, malzemelerin fiyatlarına, açık havada ve suda gereçlerin yapımı için uygun malzemeler yıpranma özelliklerine ve yüke dayanma niteliklerine de dikkat etmeleri istenir. Uçaklarda demir veya magnezyum yerine alüminyum kullanmanın neden uygun önerir (FTTÇ-4). olacağı irdelenir (7.9). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 179 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :1 : Su Nereden Gelir, Nereye Gider? : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5 Öğrenci, parmağını aşağıdaki veya buna eşdeğer bir resim üzerinde hareket ettirirken doğadaki su döngüsünü sözlü olarak ifade eder. Öğretmen, gerekli yerlerde düzeltme yaparak veya soru sorarak öğrencinin ifade hevesini kırmadan, bir yandan öğrencinin ardışık süreçleri birbirine bağlama becerisini geliştirirken bir yandan da o öğrencide eksik görünen zihin yapılanmalarını tespit eder ve uygun fırsatlar yaratarak düzeltir. Ayrıca, öğrencilerin tümünden aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlerde cevaplandırmaları istenir: 1. Resimde; yüzey suyu, deniz, göl, yağmur, bulut, bitki, dağ, ve güneşi (X) ile gösteriniz. 2. Resimdeki hangi olay suyun yoğuşması sonucunda oluşmuştur? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3. Yere düşen su damlaları hangi olay sonucu gökyüzüne geri döner? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4. Bulutlar nasıl oluşur? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5. Dağlara yağan yağmurlar, akarsu hâlinde denize ulaşırken beraberlerinde neleri taşırlar? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6. Yağmur suları tuzlu değildir. Ancak deniz suları tuzludur. Deniz suyunun tuzlu oluşunun sebebi ne olabilir? ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------180 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :2 Etkinlik Adı : Kavram Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 4.1; 5.1; 6,1; 7.5 Aşağıdaki resimler çerçevelenerek duvara asılacaktır. Her resmin bir adı ve açıklaması olsun istiyoruz. Verilenler arasından uygun olan isimleri ve açıklamaları yerine yazınız. Resim İsimleri Açıklamalar 1. Donma 2. Yoğunluk 3. Yoğuşma 4. Erime 5. Buharlaşma 6. Kaynama a- Gaz hâlden sıvı hâle geçme b- Birim hacmin kütlesi c- Sıvı halden katı hale geçme d- Sıvının her yerinden gaz çıkışıyla hızlı buharlaşması e- Katının sıvıya dönüşmesi f- Maddenin sıvı halden gaz hâle geçmesi Resmin adı:......................... Açıklama:............................. .............................................. Resmin adı:......................... Açıklama:............................. .............................................. Resmin adı:......................... Açıklama:............................. ............................................. Resmin adı:......................... Açıklama:............................. .............................................. Resmin adı:......................... Açıklama:............................. .............................................. Resmin adı:......................... Açıklama:............................. ............................................. 181 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :3 Etkinlik Adı : Grafik Okuma İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1; 5.2 Öğretmen, öğrenci gruplarına, aşağıdaki grafiği vererek bu grafiğin, ısıtılmakta olan bir kaptaki suyun, zamana bağlı sıcaklık değişimini gösterdiğini ve bu grafik üzerinde yandaki soruların cevaplandırılacağını belirtir. Gruplar, sorular üzerinde çalışırken öğretmen öğrencilerin kişisel katkılarını gözlemler; grafik okuma becerisi gelişmemiş öğrencileri not eder. Uygun zamanlarda bu öğrencilerle grafik okuma çalışması yapar. 1 2 3 4 5 6 7 120 A- 4. dakikada suyun sıcaklığını grafikte bulunuz. B- 80 oC’ye kaçıncı dakikada ulaşılmıştır. C- Su kaçıncı dakikada kaynamıştır. D- Suyun kaynama sıcaklığını bulunuz. E- 6 ve 7. dakikalarda sıcaklık neden sabittir? 100 o sıcaklık C 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 z a m a n (d a k ik a ) 182 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :4 Etkinlik Adı : Bulmaca İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.5; 2.7; 4.5; 5.4; 6.1 1.Aşağıda verilen kavramları, harfler çizelgesinde, yatay satırlarda veya dikey sütunlarda bulunuz. Yoğunluk Erime Kaynama Buharlaşma Yoğuşma Donma Ağır Yoğun Genleşme Güneş B B U H A R L A Ş M A H Ş R Ş U A S E T H M C V B N Ç İ Y T A I Z G H J U I L A Y O P Ğ Ğ A Y K K K A Y N A M A A R T I S O F Ğ O M A N I O F G Ğ Ü R Y Z E R T Y O O Y İ P E O A J O N Y O Ğ U N N C O R N E R C Ğ T S A I O R İ H I Ğ L O R N U K N I D O N M A J N E R P I Ş K E R N A M B A E O Ş Ş Y A M A Y G M E I O T R Ü M T M Ğ A R Ç Ü U M A R P H J E R E A N B O N O M P V C Z E R İ M E I D P E A S D F G H H J L Ş Ş İ İ O Ş Z Y O Ğ U N L U K Ö Ç 2.Burada verilen kavramların her biri için uygun bir soru yazın. Örnek: Kullandığımız enerji kaynakları, gerçekte hangi enerjinin depolanmış hâlidir? (Güneş) “Kütlesi büyük” demek yerine hangi kelimeyi kullanabiliriz? (Ağır) Bu etkinlikte, öğrenciler bir bulmaca düzenlemeye teşvik edilerek belli kavramları tanımlama yetilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Asıl olan, öğrencilerin hazır bulmacada tanımlanmış kelimeleri bulması değil, böyle hazır bir bulmacanın çözülebilir hâle gelmesi için gerekli tanımlamaları yapmasıdır. Öğrencilerin önerdikleri tanımlamaların karşılıkları, ilgili kavramın tam kendisi değil de ek almış hâlleri ise, öğretmen tanımlamayı düzeltmede yardımcı olur. Örneğin, “genleşme” kavramı için, öğrenci tarafından, “ısınan cisimler böyle olur” anahtar cümlesi verilmişse öğretmen bunu okuyanın “genleşir” diyeceğini, hâlbuki istenen kelimenin “genleşme” olduğunu hatırlatır. 183 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :5 Etkinlik Adı : V Diyagramı ile Bir Araştırmanın Planlanması ve Yorumu İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.1-7.4 Bu etkinlikte; öğrenciler, bilimsel bir soruya bilimsel yaklaşım ile cevap arama çabası sergileyecektir. Soruyu öğrenciler kendileri soracak, doğru cevap için yapılacak işlemleri planlayacak, gerekli deneyleri yapacak, gözlemlerini kaydedecek, sonuçları yorumlayacaktır. Bu süreç, basit sorular için bile, disiplin isteyen, uzun zamanda ve deneyim ile yerleşen bir beceri gerektirir. İlk örnek olması bakımından, bu aktivitede, anahtar soru hazır verilmiş, öğretmene kolaylık için, bilinenler, sorunun mümkün cevapları, yapılması gereken ilave araştırmalar ayrı ayrı, V diyagramı düzeninde sunulmuştur. Öğrenciler, sınıftaki gereçlerle, burada verilen cevaplardan doğru olanı gösterecek araştırmaları yaparak, kendi çıkarımlarına ulaşacaklardır. Bildiklerimiz: 1. Sudan daha yoğun cisimler suda batar. 2. Yüzen cismin yoğunluğu suyun yoğunluğundan daha küçüktür. 3. Suda batan cisimler suda yüzenlerden daha yoğundur. Anahtar Soru: Suda yüzen cisimlerin şekli nasıldır? Doğru cevabı bulmak için neler yapabiliriz? 1. Suda yüzdüğünü bildiğimiz tahtadan, farklı biçimlerde cisimlerle, yüzme-batma deneyi. 2. Suda batan silgiden, farklı biçimlerde parçalar keserek onlarla yüzme-batma deneyi. 3. Her cismin yüzme-batma özelliklerini gösteren bir çizelge Neler gözlemledik? Sorunun cevabı ne olabilir? 1. Ağaçtan yapılmış 1. Çubuk gibi silindirik veya sivri uçlu çubuklar yüzdü. cisimler suda yüzmez batar. 2. Yassı silgi parçaları 2. Yassı cisimler suda yüzer. battı. 3. Ortası delik cisimler suda yüzer. 3. .................................... 4. Yuvarlak cisimler yüzer, köşeli 4. .................................... cisimler batar. Sonuç ........................................... ........................................... 184 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :6 Etkinlik Adı : Proje ve Poster Çalışması İlgili Olduğu Kazanımlar :1.1-1.9 Öğrenciler araştırmalarında; • Çok soğuk kış günlerinde derinlere inildikçe deniz suyunu donmaktan neyin koruduğu, • Buz, sudan daha yoğun olsaydı, kutuplarda deniz suyunun tamamen donup donmayacağını anlatan bir proje/poster çalışması hazırlarlar. Ayrıca aşağıdaki soruların cevabını bulmaları istenir, • Soğuk bir havada öfkeli bir boğanın nefesini ve/veya kışın oynanan bir futbol maçında oyuncuların nefesini gösteren resim araştırırlar. Bu resimlerde nefesin görünür hâle gelmesinin sebebini açıklarlar. • Kara yollarında sis tehlikesinin yazın hiç olmaması, kışın ve hiç rüzgâr yokken olması durumunu açıklayan bir kompozisyon ev ödevi olarak verilebilir. 185 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :7 Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 2.6; 2.8; 3.3; 4.1; 4.6; 6.1 Değişik kavramlar aşağıdaki örneğe uygun şekilde numaralanıp bir gride yerleştirilir. Öğrenciler, bu yapılandırılmış küme içinde, sorulan soruların cevabını bulurlar. Örnek: Isınmak için hangi maddeleri kullanırız? (5, 9, 10) 1 2 JOULE 5 3 KAYNAMA YOĞUŞMA 6 KÖMÜR 9 7 ERİME DONMA 8 BUHARLAŞMA 10 DOĞAL GAZ 4 11 ODUN KALORİ 12 GENLEŞME BÜZÜLME Sorular 1. Maddeler ısı alınca gerçekleşen olaylar hangileridir? 2. Buzdan buhara dönüşüm sırasında sırasıyla hangi olaylar olur? 3. Madde dışarıya ısı verince hangi olaylar gerçekleşir? 4. Hangileri ısı birimidir? 5. Hâl değişim olayları hangileridir? Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: C1 C2 C3 C4 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile çarpılır. Not:Verilen formül doğru cevap olmadığında kullanılmaz. 186 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar 3. Ünite : Kuvvet ve Hareket Önerilen Süre : 14 ders saati A. Genel Bakış Öğrenciler dördüncü sınıfta; hareketi, kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini (yön değiştirme, harekete geçirme, hızlandırma-yavaşlatma, durdurma şekil değişikliği vb.), kuvvet kavramının genel özelliklerini ve hareket-kuvvet kavramlarının birbirleriyle olan temel ilişkileri hakkında bilgileri almışlardır. Bu aşamadan sonra öğrenciler doğada temas gerektiren ve gerektirmeyen şeklinde sınıflandırılabilecek kuvvet çeşitlerinin var olduğunu anlamalıdır. Bu ünitede öğrenciler, 4. sınıfta öğrendikleri kuvvet ve hareket ile ilgili kazanımları kullanarak, doğada var olan kuvvet çeşitlerini ve bu kuvvetlerin günlük hayatımızdaki etkilerini ve uygulamalarını fark eder. Öğrenciler, bir cismi harekete geçirmek için uygulanan kuvvetin her zaman cisme dokunması gerekmediğini farklı etkinliklerle keşfeder. Böylelikle doğada var olan çeşitli kuvvetlerin varlığından haberdar olur. Temas gerektirmeyen kuvvetlerin bir uygulayıcısı olan mıknatısların temel özelliklerini tanır ve kullanıldığı yerleri bilir. Sürtünme kuvvetinin temas gerektiren bir kuvvet çeşidi olduğunu anlar ve farklı yüzey/ortamlardaki sürtünme kuvvetlerini karşılaştırarak bu kuvvetin hareketi zorlaştırıcı ya da engelleyici olduğu sonucuna ulaşır. Sürtünme kuvvetinin günlük yaşantımızdaki yeri ve önemini fark eder. Ayrıca bu ünite, daha üst sınıflarda ele alınacak olan kuvvetin ölçülmesi ve nicel olarak ifade edilmesi, kütle ve ağırlık arasındaki farkın algılanması ve yerin manyetik özelliği konularının anlaşılmasına yardım eder. Verilen etkinlikler tavsiye niteliğinde olup fizikî şartlar dikkate alınarak tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun bir öğretim ortamı hazırlanabilir. Daha değişik materyaller kullanılarak öğrencilerde istenilen kavramsal değişim ve gelişim sağlanabilir. Ayrıca tüm öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini kullanmaları ve bu becerilerini geliştirmeleri sağlanmalıdır. B. Ünitenin Amacı Bu ünitede öğrencilerin; doğada var olan çeşitli kuvvetleri fark etmeleri, mıknatısların temel özelliklerini anlamaları ve kullanıldıkları yerleri keşfetmeleri, farklı yüzey/ortamlardaki sürtünme kuvvetlerini anlamaları ve günlük yaşantımızdaki yeri ve öneminden haberdar olmaları amaçlanmaktadır. C. Ünitenin Odağı Ünitenin odağını, deney yapma, araştırma, gözlemleme, karşılaştırma ve sınıflandırma bilimsel süreç becerileri oluşturmaktadır. Öğrencilerin bilgiye ulaşmada, bu becerileri kullanmaları ve geliştirmeleri beklenir. Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları • Temas Gerektirmeyen Sihirli Kuvvetler • Mıknatıslarla Oynayalım • Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri 187 5. Sınıf Üniteler D. Ünitenin Kavram Haritası *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 188 5. Sınıf Üniteler E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET ÜNİTE KAZANIMLAR 1. Temas gerektirmeyen kuvvetleri anlamak amacıyla öğrenciler; KUVVET VE HAREKET 1.1. Cisimler arasında fiziksel temas sonucu ortaya çıkan kuvvetleri “temas kuvvetleri” olarak belirler. 1.2. Fiziksel temas olmadan da cisimlere bazı kuvvetlerin etki edebileceğini fark eder. 1.3. Kuvvetleri, “temas kuvvetleri” ve “temas gerektirmeyen kuvvetler” olarak sınıflandırır (BSB- 4, 5, 6). 1.4. Fiziksel temas olmaksızın cisimleri hareket ettirebilecek bir düzenek kurar ve çalıştırır (BSB-14). ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Topları Çarpıştıralım Öğrenciler, bir topu yuvarlayarak durmakta olan başka bir top ile çarpıştırırlar. Yuvarlanan topu ilk harekete geçiren ve çarpışma sonucu diğer topun hareketini sağlayan kuvvetin niteliğini (fiziksel temas sonucu ortaya çıkıp çıkmadığını) tartışırlar (1.1). AÇIKLAMALAR 1.1 4. sınıfta kuvvetle ilgili incelenen kavramlar hatırlatılır. [!] 1.2, 1.3 “Alan kuvveti” yerine bu seviyede “temas gerektirmeyen kuvvet” ifadesi kullanılır. + Sihirli Kuvvetler 1.2 Saçımıza sürdüğümüz bir Öğrenciler, temas gerektirmeyen kuvvetlere örnek olarak; bir mıknatısın toplu iğneleri uzaktan çekmesi, saça sürtülen plastik bir tarağın küçük kâğıt parçacıklarını uzaktan çekmesi ve belirli bir yükseklikten serbest bırakılan bir cismin yere düşmesi etkinliklerini yaparak sonuçları tartışırlar (1.2; 1.3). tarağın küçük kâğıt parçalarını çekmesi ve serbest bırakılan bir cismin yere düşmesi etkinliği, elektrostatik kuvvet ve kütle çekim kuvvetinin temas gerektirmediğini sezdirmek amacıyla yapılır. Ancak bu konularla ilgili ayrıntıya girilmez. + Fark Nerede? Topların hareketini sağlayan kuvvet ile toplu iğneleri, kâğıt parçalarını çeken ve cismin yere düşmesine neden olan kuvvetler karşılaştırılarak aralarındaki temel farkın ne olduğu kısaca tartışılır (1.1; 1.2; 1.3). ??? 1.3 Cisimleri hareket ettiren rüzgârın (hava akımının) temas gerektiren bir kuvvet olduğu vurgulanır. Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 189 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 2. Mıknatısların özellikleriyle ilgili olarak öğrenciler; KUVVET VE HAREKET 2.1. Mıknatısların birbirini çektiğini ittiğini gözlemler (BSB-1). veya 2.2. Mıknatısların farklı iki kutbu olduğunu fark eder. 2.3. Mıknatısların farklı kutuplarından birinin N ve diğerinin S olarak isimlendirildiğini ifade eder. 2.4. Mıknatısların aynı kutuplarının birbirini ittiği, zıt kutupların ise birbirini çektiği sonucuna ulaşır (BSB -23). 2.5. Bazı maddelerin etkilendiğini ifade eder. mıknatıslardan 2.6. Mıknatısların maddelere uyguladığı kuvvetin, temas gerektirmeyen bir kuvvet olduğunu açıklar. 2.7. Günlük hayatta mıknatısların kullanım alanlarını listeler (BSB-24). AÇIKLAMALAR 2.1 4. sınıfta mıknatısların + Mıknatısı Tanıyalım Öğrenciler sınıfa getirilen çeşitli şekillerdeki mıknatısları (çubuk, U, halka vb.) kullanarak iki mıknatısın birbirini çektiğini veya ittiğini çeşitli denemeler yaparak keşfeder. Bu denemeler esnasında öğrenciler mıknatısların uçlarının (kutuplarının) farklı davrandığını gözlemler. Bu kutuplardan birinin N, diğerinin S kutbu olarak isimlendirildiğini öğrenirler. Hangi kutupların birbirini ittiğini, hangilerinin birbirini çektiğini deneyerek tespit ederler. Sonuçları tartışırlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2,6). + Kaybolmayan Kutuplar Bir çubuk mıknatısa çekiçle vurularak mıknatıs iki parçaya ayrılır. Öğrenciler bu iki parçanın yine itme veya çekme özelliği gösterdiğini, her bir parçada yine N ve S olarak isimlendirilen kutuplarının varolduğunu gözlemler (2.2; 2.3; 2.4). + Mıknatısları Nerelerde Kullanırız? Mıknatısların günlük hayatta kullanım alanlarını araştırmaları istenir (2.7). bazı maddelerle etkileşimlerinden faydalanarak birbiri içerisine karışmış olan maddeleri ayırmada nasıl kullanıldıkları işlenmişti. [!] 2.5 Öğrenciler, mıknatısların elektronik donanımlı bazı eşyalara (televizyon, bilgisayar ekranı, bankamatik kartı, cep telefonu, bilgisayar disketi, CD vb.) yaklaştırıldığında, bu eşyalara zarar verebileceği konusunda uyarılır. C2.7 Öğrenciler, araştırma yaparken İnterneti etkili şekilde kullanmaya teşvik edilir. [!]2.7 Pusula tanıtılır. Dünyamızın bir mıknatıs gibi davrandığından bahsedilir. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 190 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE : KUVVET VE HAREKET ÜNİTE KAZANIMLAR 3. Sürtünme kuvvetini ve hayatımızdaki önemini anlamak amacıyla öğrenciler; 3.1. Çeşitli yüzeylerin (halı, beton, buz vb.), cisimlerin hareketlerine etkilerini karşılaştırır (BSB-5). KUVVET VE HAREKET 3.2. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilebileceğini gözlemler (BSB-1). 3.3. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilmesinin sebebini, sürtünen yüzeylerin farklılığı ile açıklar (BSB-7). 3.4. Yüzey ile cisim arasında, cismin hareketini zorlaştıran veya engelleyen kuvveti, sürtünme kuvveti olarak tanımlar. 3.5. Sürtünmenin bir temas kuvveti olduğunu ifade eder. 3.6. Hava ortamında, hareket eden cismin hareketini zorlaştıran kuvveti hava direnci olarak tanımlar. 3.7. Su içerisinde, hareket eden cismin hareketini zorlaştıran kuvveti su direnci olarak tanımlar. 3.8. Hava ve su direncinin cisimlerin hareketlerine etkilerini karşılaştırır (BSB-4, 5, 6). 3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada uzun süre kalabilecek bir paraşüt geliştirir (FTTÇ6, 14). ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR + Tartışalım Öğrencilere, buzlu yollarda yürümekte neden zorlandıkları, bazı araçların (bisikletlerin, kapı menteşelerinin vb.) hareketli aksamlarının neden yağlanması gerektiği sorulur ve alınan cevaplar tartışılır (3.1). + Hareketi Zorlaştıran Nedir? Öğrenciler bir cismi önce kaygan, sonra da pürüzlü bir yüzeyde harekete geçirmeye çalışırlar. Her iki durumda da hareketi zorlaştırıcı veya engelleyici kuvvetin ne olabileceğini ve hangi yüzeyde cismi daha kolay hareket ettirebildiklerini tartışırlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5). + Bir Paraşüt Yapalım Öğrenciler, küçük cisimleri (kibrit kutusu, silgi vb.) taşıyabilecek bir paraşüt modeli tasarlayıp yaparak hava direncinin harekete etkisi tartışırlar. Konuyla ilgili olarak; jet uçaklarının, kısa pistlere inerken durmalarını kolaylaştırmak için, paraşüt açmalarıyla ilgili bir video film izlettirilebilir (3.6; 3.9). Öğrenciler, sürtünmenin bilimsel olarak anlaşılmasının teknoloji uygulamalarındaki yerini tartışır. Bu bağlamda, Atatürk’ün bilim ve teknoloji hakkındaki görüşlerini araştırırlar. + Su İçerisine Bırakılan Bilye Öğrenciler, özdeş iki cam bilyeden birini su dolu derin bir cam kap içerisine, diğerini de hava ortamında aynı anda, aynı yükseklikten serbest bırakarak bilyelerin aynı mesafeyi ne kadar sürede geçtiklerini karşılaştırır ve bunun sebeplerinin neler olabileceğini açıklarlar (3.7). + Sürtünmesiz Bir Yaşam Nasıl Olurdu? ??? Bisikletin frenine basıldığında yavaşlamasının asıl nedeni tekerlek ile yüzey arasındaki sürtünmeden ziyade, tekerlek ile fren pabuçları arasındaki sürtünmedir. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (3.9, 3.10 - 1) Bu Yarış Nasıl Kazanılır? Nasıl Daha Yavaş Düşer? “Eğer sürtünme olmasaydı hayatımızda ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusuna öğrencilerle birlikte cevap aranır. Bu konu ile ilgili simülasyonlar gösterilebilir. Bazı durumlarda sürtünmeyi azaltmak, bazı durumlarda ise artırmak için önlemler alındığı örneklerle tartışılır (3.9). 3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler verir (FTTÇ-4). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 191 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası :1 Etkinlik Adı : Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1; 1.2: 1.3; 1.4 Aşağıdaki resimlerde bazı cisimlere kuvvetler etki ettiği görülmektedir. Bu kuvvetlerin hangi çeşit kuvvet olduğunu düşünerek aşağıdaki tabloda ilgili seçenekleri belirtiniz. a) b) c) Temas Gerektiren Kuvvetler d) Temas Gerektirmeyen Kuvvetler Etkinlik Numarası :2 Etkinlik Adı : Bu Yarış Nasıl Kazanılır? İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5 Öğrenciler için sınıfta bir oyuncak araba yarışı düzenlenir. Yarışmaya katılan her öğrenci grubuna özdeş bir araba verilir fakat her grup bir metre uzunlukta ve aynı eğime sahip olan yarış pistini kendi inşa eder. Oyuncak arabaların ne tür bir yüzeyde hareket edeceklerine gruplar karar verir. Sonra tüm gruplar sırasıyla arabalarını kendi inşa ettikleri pistte rampadan aşağı serbest bırakırlar. Arabası en uzağa, en kısa sürede giden grup yarışmayı kazanır. Yarışma sonunda pistin yüzeyi ile arabanın tekerleri arasındaki sürtünme kuvvetinin harekete etkileri tartışılır ve aşağıdaki sorulara cevap aranır. Oyuncak arabaların mümkün olan en uzak mesafeye en kısa zamanda gitmesi için hangi yüzey tipini kullanmak daha uygun olur? Gruplar sürtünme kavramını kullanarak yaptıklar pist seçiminin nedenlerini açıklarlar. Öğrenciler farklı yüzeyler üzerinde cisimlerin hareketi ile ilgili tecrübelerini düşünür (örneğin asfalt yolda veya çimde bisiklet sürerken, buz üzerinde paten yaparken ya da bir cismi hareket ettirirken). Öğrenciler bu deneyimleri hakkında konuşarak cisimleri hareket ettirmek için harcanan kuvvetlerin farklı yüzeylerde aynı olup olmadığını açıklarlar (Örneğin bir kutuyu toprak zeminde sürüklemek buz üzerinde sürüklemeye göre daha fazla kuvvet gerektirir.). 192 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :3 Etkinlik Adı : Nasıl Daha Yavaş Düşer? İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.5; 3.6; 3.8; 3.9 Amaç Basit araç-gereç ve malzemeler kullanarak düşmeyi geciktirecek bir paraşüt geliştirmek. Ön Araştırma Öğrenci, paraşütlerin düşme üzerindeki etkisini araştırır. Farklı paraşüt şekillerinin işlevini öğrenir. Daha yavaş düşmenin nelere bağlı olduğunu belirler. Tasarım ve yapım Elli gramlık küçük bir cismin olabildiğince yavaş düşmesini sağlayacak bir paraşüt geliştirmeye yönelik düşünce geliştirir. Çizim yaparak taslak(lar) geliştirir. Seçtiği taslağı gerçekleştirmek üzere hangi malzeme ve araç-gereçlere ihtiyacı olduğunu belirler. Malzemeyi işleyerek istenen şekli verir. Değerlendirme Paraşütü dener ve arkadaşları ile paylaşır. 193 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar 4. Ünite : Yaşamımızdaki Elektrik Önerilen Süre : 12 ders saati A. Genel Bakış Bu ünite, 4. sınıfta yer alan elektriğin tehlikelerinden sakınma ve gereken önlemleri alma konusu ile basit elektrik devre uygulamalarını temel alıp daha da genişleterek öğrencilerin günlük hayattaki elektrik devre uygulamaları hakkında daha derin bir bilgi sahibi olmalarını hedefleyen bir içeriğe sahiptir. Ünite aynı zamanda, öğrencilerin derste elektrikle ilgili öğrendikleri kavramları, sahip oldukları ön bilgileri ile ilişkilendirmeyi ve elektriğin tehlikelerinden sakınarak gereken önlemleri alma konusunda önceki bilgilerini pekiştirmeyi amaçlar. Bu ünite işlenirken soyut bir kavram olan akım kavramına girilmemiş, dolayısıyla direnç kavramı ile devrelerin seri-paralel bağlanması konularına yer verilmemiştir. Öğrenciler, bir ampulün parlaklığını pil sayılarını değiştirerek artırıp-azaltabileceklerini ya da pil sayısını sabit tutup ampul sayısını artırarak ampullerin parlaklığını değiştirebileceklerini keşfederler. Böylece öğrenciler deneysel uygulamalarda bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri tanımlama ile ilgili bilimsel süreç becerilerini kazanırlar. Ünitede değinilmeyen akım, direnç, potansiyel gibi kavramlara ve uygulamalara daha üst sınıflarda yer verilecektir. Bu ünite, öğrencilerin deney yapmalarını ve problem çözmelerini teşvik edecek öğrenme etkinliklerini içermektedir. Bu etkinlikler sayesinde birçok deney yapan öğrenciler, bilimde deneme-yanılma ile sonuca ulaşmanın yerini kavrarlar. Verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğinde olup fizikî koşullar da dikkate alınarak tüm öğrencilerin etkin ve verimli katılımının sağlanacağı uygun bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Ayrıca ünitenin “Etkinlik Örnekleri” bölümünde öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek için, “Devredeki Hatayı Bulalım” etkinliğinde ilk olarak hatalı bir kurulu devre, daha sonra hatalı bir devre resmi verilir. Öğrenciler devreler üzerindeki eksiklikleri bulmaya çalışırlar. Böylece, 4. sınıfta gördükleri konuları hatırlayarak üniteye hazırlık yapmış olurlar. B. Ünitenin Amacı Bu ünitede, öğrencilerin, farklı elektrik devreleri oluşturarak, devre elemanlarının işlevlerini tanıma, bir devre elemanın değişiminin devrede ne gibi etki yaratacağı konusunda bilgilenme ve devrelerin şematik gösterimini öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Böylece öğrencilerin farklı elektrik devrelerindeki pil ve ampul sayısını değiştirerek değişimin devre üzerinde yaratacağı etkileri keşfetmeleri, devre elemanlarını semboller ile göstererek devre şeması çizmeleri sağlanacaktır. C. Ünitenin Odağı Bu ünitenin odağı, farklı basit elektrik devreleri oluştururken, devre elemanlarının birbirleri ile ilişkisini deney, araştırma ve gözleme dayalı etkinliklerle araştırmak olmalıdır. Sonuçta oluşturulan bir devrenin herkes tarafından kabul edilen sembollerle şemasını çizmeye geçilmelidir. 194 5. Sınıf Üniteler Ç. Önerilen Konu Başlıkları • Basit Elektrik Devreleri Oluşturalım • Ampullerin Parlaklığını Değiştirelim • Devre Resimlerimizi Sembollerle İfade Edelim 195 5. Sınıf Üniteler D. Ünitenin Kavram Haritası *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 196 5. Sınıf Üniteler E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE KAZANIMLAR 1. Basit bir elektrik devresinde ampullerin parlaklığının değiştirilmesi ile ilgili olarak öğrenciler; YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK 1.1 Basit bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını nasıl değiştirebileceği hakkında tahminlerde bulunur (BSB 8). 1.2 Bir ampulün parlaklığını nasıl değiştirebileceği hakkındaki tahminlerini test eder (FTTÇ-2). 1.3 Bir ampulün parlaklığını etkileyen değişkenleri listeler (BSB 10). 1.4 Elektrik devresinde sadece ampul sayısının değiştirilmesi olayındaki değişkenleri belirler (BSB11, 12, 13). 1.5 1.6 Elektrik devresinde sadece pil sayısının değiştirilmesi olayındaki değişkenleri belirler (BSB- 11, 12, 13). Devrede pil sayısı aynı kalırken, ampul sayısının artması veya azalması ile ampullerin parlaklığının nasıl değiştiğini ifade eder. 1.7 Devrede ampul sayısı aynı kalırken pil sayısının artması veya azalması ile ampulün parlaklığının nasıl değiştiğini ifade eder. 1.8 Evde ve okuldaki elektrik düğmelerinin birer devre anahtarı olduğunu fark eder (FTTÇ-3). 1.9 Elektrik düğmeleri ile lambalar arasında, duvarların içinden geçen bağlantı kabloları olduğu çıkarımını yapar (FTTÇ- 5, 31). 4. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR [!] 1.4 + Devredeki Hatayı Bulalım Öğrenciler, ilk olarak hatalı bir elektrik devresindeki problemi bulmaya çalışır. Daha sonra hatalı bir devre resmi üzerindeki eksikliği tespit edip doğru devre için tahminlerde bulunurlar. + Bir Ampulün Parlaklığını Nasıl Değiştirebiliriz? Öğrenciler tek pil ve ampulden oluşan bir elektrik devresi kurarak ampulün parlaklığını gözlemler. İkinci bir özdeş ampulü devreye (seri) bağlayarak birinci ampulün parlaklığındaki değişimi gözlemler. Sonra öğrenciler, üçüncü bir özdeş ampulü devreye (seri) bağlar ve ampullerin parlaklıklarını gözlemler. Her üç devredeki ampullerin parlaklıklarını karşılaştırırlar (1.1; 1.2; 1.3). Öğrenciler tek pil ve ampulden oluşan elektrik devresini tekrar kurar. Devreye önce ikinci bir özdeş pil sonra üçüncü bir özdeş pil (seri) bağlayarak ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını tartışarak karşılaştırırlar (1.1; 1.2; 1.3; 1.6; 1.7). Öğrenciler, akılcılığın Fen ve Teknolojideki önemini fark ederler. Bu bağlamda Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi araştırırlar. Pil ve ampuller sadece seri bağlanmalı, fakat seri bağlama kavramına girilmez. [!] Öğretmen, öğrencileri elektrik devreleri ile ilgili etkinliklerden sonra devre elemanlarını toplamalarına özendirir. [!] Bu ünitede, iletken ve yalıtkan maddeler konusuna girilmez. Elektrik akımı ve yük kavramı ileriki sınıftarda işlenecektir. Devre Oynayalım Şeması Üzerinde + Değişkenleri Belirleyelim Yukarıdaki iki etkinlik sonucunda, öğrenciler bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının nelere bağlı olarak değiştiğini yorumlarlar. Öğrenciler bu etkinlikler için bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri tanımlar. Bu değişkenleri ifade eden aşağıdaki gibi bir tablo oluşturur (1.4; 1.5; 1.6; 1.7). Bağımsız Değişken Sabit tutulan (Kontrol Edilen) Değişken Bağımlı Değişken 1. Ampul Sayısı Pil Sayısı Ampul Parlaklığı 2. Pil Sayısı Ampul Sayısı Ampul Parlaklığı Deneme +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) Sarı renkle gösterilen alanlarda değişiklik yapılmıştır. 197 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE KAZANIMLAR YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK 2. Basit bir elektrik devresindeki elemanların sembolik gösterimi ve devre şemalarının çizimi ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Basit bir elektrik devresindeki pil, ampul, bağlantı kablosu ve anahtarı sembolik olarak gösterir. 2.2. Devre elemanlarının sembolik gösterimlerinin, devre şeması çizimlerinde kullanıldığını fark eder. 2.3. Devre elemanlarının sembolik gösterimlerinin bilimsel iletişim (ortak bilimsel dil) açısından önemini kavrar. 2.4. Çalışan bir elektrik devresi şeması çizer. 2.5. Basit bir elektrik devre şemasından yararlanarak devreyi kurar ve çalıştırır. 2.6. Çalışmayan elektrik devrelerine ait şemaları yorumlayarak niçin çalışmadığını ifade eder. 4. ÜNİTE : YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Devre Elemanlarını Sembolik Olarak Gösterelim Öğrenciler devre elemanlarının (pil, ampul, bağlantı kablosu ve anahtar) sembolik gösterimlerini içeren kartları inceleyerek, hangi sembole hangi devre elemanının karşılık geldiğini tahmin ederler. Devre elemanlarının neden sembollerle gösterildiği tartışılarak, bunun önemi (örneğin matematikteki +,-, vb. işaretlerinin ortak kullanımındaki önemi gibi) vurgulanır (2.1; 2.2; 2.3). + Devre Şemamızı Sembollerle Çizelim Öğrenciler resmettikleri bir elektrik devre şemasını öğrendikleri sembolleri kullanarak yeniden çizerler (2,3; 2.4) . + Devre Şemamızı Kuralım AÇIKLAMALAR Devre Tanıyalım Sembollerini Eleştir-Değerlendir-Çözümü Bul ® Kariyer Bilinci Geliştirme: Sınıfta ailesinde elektrik teknisyeni veya elektrik mühendisi olan öğrenciler devrelerle nasıl çalışıldığını öğrenir ve sınıfla paylaşırlar. Öğrencilerden, verilen bir elektrik devresi şemasından yararlanarak elektrik devresi kurup çalıştırmaları istenir. Farklı elektrik devre şemaları gösterilerek devrenin niçin çalışıp çalışmayacağı(ör: anahtar açıkken lambanın yanmayacağını veya bağlantı kopukluğunu...) öğrencilere sorulur (2.5; 2.6; 2.7) . 2.7. Verilen hatalı bir devre şemasını, deneyerek çalışır hâle getirir. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 198 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :1 : Devre Sembollerini Tanıyalım : 2.1; 2.2 Öğrenciler devre elemanlarını ve sembollerini içeren aşağıdaki tablodaki boşlukları doğru bir şekilde doldurmaya çalışır. Daha sonra şağıdaki devre resmini sembolik olarak gösterirler. Devre Elemanı Resmi ? ? Sembolü ? Anahtar ? ? ? Devre Resmi Sembolik Gösterimi ? 199 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :2 : Devre Şeması Üzerinde Oynayalım : 1.1; 1.2; 1.3; 1.6; 1.7 Öğrenciler aşağıda verilen devre elemanlarını kullanarak bir devre oluşturur ve bu devrenin şemasını çizer. Tabloda istenen şartlara göre hangi devre elemanlarını devreye ilave edeceğini tahmin etmeye çalışır. Daha sonra tahminlerini doğrulayacak devreleri kurarlar. Pil , Pil yatağı, Ampül, Bağlantı kabloları İstenen Şart Devre Elemanı Lambanın parlaklığı değişmesin Lambanın parlaklığı artsın Lambanın parlaklığı azalsın Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :3 : Eleştir-Değerlendir-Çözümü Bul : 2.6; 2.7 Öğrenciler aşağıdaki tabloda verilen devre şemasını kurar. Sonucu tartışarak ampullerin neden yanmadığının sebebini içeren en doğru cevabı bulmaya çalışırlar. (Öğrenci seviyesinin uygunluğuna göre ikinci bir özdeş pil devreye ters bağlanarak aynı işlemler tekrarlanabilir.) Devre Şeması İşlem-Sonuç Yandaki devre kuruluyor ve bu hâliyle lambaların yanmadığı gözlemleniyor. Sebep 9 Anahtar açık olduğundan lambalar yanmıyor. 9 Lambalardan biri bozuk olabilir. 9 Anahtar kapalı olsa bile piller ters bağlanmış. 200 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren 5.Ünite : Dünya, Güneş ve Ay Önerilen Süre : 12 ders saati A. Genel Bakış Dördüncü sınıfta, Dünya’mızın şekil ve yapısının ele alındığı “Gezegenimiz Dünya” ünitesiyle başlayan süreç, bu sınıfta etkisi daha kolay fark edilebilir “Gökyüzü Macerası” ile devam edecektir. Ünitede öğrenci, modeller yardımıyla Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli boyutlarını ve biçimlerini tanır. Güneş’in gün içindeki hareketini kavrar. Bu görünen hareketin, aslında Dünya’nın kendi etrafında yaptığı dönme hareketi ile ilgili olduğunu bilir ve Dünya’nın dönmesi ile Güneş’in görünen hareketi arasında bağ kurar. Öğrenciler, ilköğretimin ilk üç yılında Hayat Bilgisi dersinde yer alan “Dün, Bugün, Yarın” ünitesinde, Dünya’nın hareketleri sonucunda oluşan değişimleri ve Güneş’in bazı özellikleri ile ilgili olarak edindikleri kazanımların yanı sıra bu ünitede elde edecekleri kazanımlar; ileriki sınıflarda karşılaşacağı Güneş sistemi, mevsimler, yıldızlar ile uzay gibi konuların öğrenilmesine zemin hazırlayacaktır. “Dünya, Güneş ve Ay” ünitesinde, geniş ölçekli gökyüzü doğası; inceleme, araştırma, gözlem yapma, rol oynama, tartışma, modelleme gibi yöntem ve tekniklerle sınıf ortamına taşınacaktır. Öğrenciler, Güneş, Dünya ve Ay arasındaki benzerlik ve farklılıkları tanıyarak gök cisimlerinin belirgin özelliklerini kavrayacaktır. “Dönme” ve “dolanma” hareketlerinin yaşantımızı etkileyen bazı olguların nedeni olduğunun farkına varacaktır. Bir başka ifadeyle, öğrenciler; gece/gündüz, yıl gibi zaman birimlerinin temelinde Dünya’nın bu hareketleri olduğunu algılayacaktır. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem ve karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinliklerde bulunacaklardır. Ayrıca inceleme, araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde sunarak iletişim kurma, bildiklerini ve kendini uygun şekilde ifade etme, başkalarıyla paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de sağlanacaktır. Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime İlişkilendirme” ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki ilişkileri yoklanarak bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar kelimeler ile aynı kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve anahtar kelimelerin birbirleri ile doğrudan ilişkilendirilmesi, aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir. Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Çoklu Zekâ” etkinliğinin amacı, farklı bireysel ihtiyaç ve yönelimleri olan öğrencileri hep birlikte kucaklayacak ve değişik yönlerden gelişimlerini sağlayacak tekdüze olmayan etkinlikler sunmaktır. Böylece, öğrencilerin farklı yönlerden gelişimi için fırsatlar oluşturulur ve yatkın oldukları zekâ alanları kadar diğer alanlarda da deneyim kazanmaları sağlanır. 201 5. Sınıf Üniteler Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğindedir. Öğretmenler, bireysel veya grup içi etkinlikler ile fizikî koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca, ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. B. Ünitenin Amacı Bu ünitede öğrencilerin; Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli boyut ve biçimleri ile Dünya ve Ay’ın hareketlerini tanıyıp kavraması, Dünya, Güneş ve Ay arasında hareket ilişkisi kurabilmesi, bu ilişkinin yol açtığı sonuçlar ve bunların günlük yaşama etkisi hakkında bilgi, deneyim ve tutum geliştirmesi hedeflenmektedir. C. Ünitenin Odağı Ünitenin odağında Dünya, Güneş ve Ay birlikte rol oynamaktadır. Öğrenme etkinlikleri genelde deneyden çok, gözleme dayalıdır. Bu gözlemler, birkaç gün aralıklarla ve/veya bir gün içerisinde birkaç saat arayla tekrarlanmalıdır. Böylece, öğrencinin gözlemdeney sürekliliği içinde disiplinli ve sabırlı çalışma alışkanlığı kazanması amaçlanmaktadır. Öğrenciler, gökyüzündeki cisimlerin farklı özellikleri (uzaklık, büyüklük, ışık kaynağı olma/olmama vb.) olduğu gibi, bir takım ortak özelliklerinin de (küreye benzer şekle sahip olma, dönme/dolanma hareketi yapma) var olduğundan haberdar olacaktır. Aynı olaya farklı noktalardan bakıldığında, “görünen” ile “gerçek” arasındaki farkın algılanması (yeryüzünden bakıldığında, Güneş ve Ay’ın gözlemlenen hareketleri) ünitenin odağında olmamakla birlikte çeşitli örneklerle öğrencilere sunulmaktadır. Ç. Önerilen Konu Başlıkları • Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekil ve Büyüklükleri • Dünya’mız Yerinde Duramıyor • Söyle Söyle Ay Dede, Bu Değişimlerin Sırrı Ne? 202 5. Sınıf Üniteler D. Ünitenin Kavram Haritası *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 203 5. Sınıf Üniteler E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN ÜNİTE KAZANIMLAR 1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şekil ve büyüklükleriyle ilgili olarak öğrenciler; DÜNYA, GÜNEŞ VE AY 1.1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şeklini karşılaştırır (BSB1, 2, 3, 4). 1.2. Geçmişte insanların, Dünya, Güneş ve Ay’ın şekliyle ilgili çeşitli görüşler ileri sürdüklerinin farkına varır (FTTÇ-2, 11, 12, 13, 14). 1.3. Güneş, Dünya ve Ay’ı büyüklüklerine göre sıralar (BSB-1, 2, 3, 4, 5). 1.4. Güneş, Dünya ve Ay’ı bir arada temsil eden kendine özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB21, 22, 24; FTTÇ-6). 1.5. Cisimlerin uzaklaştıkça daha küçük görüldükleri çıkarımını yapar (BSB-1, 2, 5, 7). 1.6. Güneş’in Dünya’ya göre, Ay’dan daha uzak olduğu sonucunu çıkarır (BSB-7). 5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekli Neye Benziyor? Öğrencilerden, “Güneş, Dünya ve Ay’ın şekilleri nasıldır?” ve “Güneş, Dünya ve Ay’ın büyüklükleri için nasıl bir sıralama yaparsınız?” sorularına cevap vermeleri istenerek ön bilgileri yoklanır. Daha sonra, uzaydan çekilmiş fotoğraflar, varsa, Video-CD, slayt ve bilgisayar simülasyonları yardımıyla bir fikir birliğine varırlar (1.1; 1.3). 1.1 Dünya’nın şekliyle ilgili olarak 4. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır. [!] 1.1 Küre, sınıfa getirilen küre örnekleriyle ayrıntıya girilmeden hatırlatılır. + + Var mısınız Dünya-Güneş-Ay Modeli Yapmaya!.. Öğrenciler, “Güneş, Dünya ve Ay’dan sizce hangisi daha büyüktür?” sorusuna cevap ararlar. Öğrenciler daha sonra cevaplarını bilimsel bilgilerle karşılaştırdıktan sonra, tanıdığı malzemeleri (Güneş bir deniz topu veya basketbol topu olarak düşünüldüğünde, Dünya’nın ancak bir leblebi tanesi, Ay’ın ise yarım pirinç tanesi olarak düşünülebileceğine dikkat çekilir.) kullanarak Güneş, Dünya ve Ay’ı bir arada temsil eden bir model (poster, resim, maket vb.) tasarlar ve yaparlar (1.4). [!] 1.1 Güneş’e doğrudan çıplak gözle bakmanın sakıncaları anlatılır. Kelime İlişkilendirme + v Uçaklar Neden Kuş Kadar Gözükür? Öğrenciler, uzaktaki dağlar, ağaçlar, binalar veya araçların olduklarından daha küçük göründükleriyle ilgili gözlemler yaparlar. Gözlem sonuçlarından ve deneyimlerinden (Örneğin; bir uçağın, gökyüzünde bir kuş büyüklüğünde görülmesi gibi) yola çıkarak Güneş ve Ay’ın büyüklüklerinin farklı olmasına rağmen, Dünya’ya olan uzaklıkları dikkate alındığında, gökyüzünde hemen hemen aynı büyüklükte göründüklerini fark ederler (1.5; 1.6). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 204 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN ÜNİTE KAZANIMLAR 5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Başrollerde Güneş ve Dünya 2. Dünya’nın hareketleri ile ilgili olarak öğrenciler; DÜNYA, GÜNEŞ VE AY 2.1. Dünya’nın kendi etrafında döndüğünü ifade eder. 2.2. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı sürenin, bir gün olarak kabul edildiğini ifade eder. 2.3. Gece-gündüz oluşumunu, Dünya’nın kendi etrafındaki dönme hareketiyle açıklar (BSB-23). 2.4. Güneş’in gökyüzünde gün boyunca hareket ediyor gözükmesini, Dünya’nın kendi etrafındaki dönme hareketiyle açıklar (BSB-23). 2.5. Dünya’nın kendi etrafında dönerken aynı zamanda Güneş etrafında da dolandığını ifade eder. 2.6. Dünya’nın Güneş etrafında bir tam dolanımını tamamladığı sürenin, bir yıl edildiğini belirtir. olarak kabul Öğretmen yere tebeşirle Dünya’nın yörüngesini gösteren elips şeklinde bir yörünge çizer (Çizilen yörüngenin şeklinin elips olduğu söylenmemelidir.). Sırt sırta vermiş dört öğrenciye Güneş ve bir öğrenciye de Dünya rolü verilir. Dünya rolünü alan öğrenci kendi etrafında dönerken aynı zamanda Güneş rolünü alan öğrencilerin etrafında zemine çizilmiş yörüngeyi takip eder. Öğrenciler, sahneledikleri bu oyunda Dünya ve Güneş’in hareketlerini gözlemleyerek yorumlarlar. Güneş rolündeki öğrencilerin her birinin eline birer el feneri verilir. Dünya rolünde oynayan öğrencinin kendi etrafındaki her dönüşünde, aydınlanan ve karanlıkta kalan kısımlarına dikkat çekilerek öğrenciler gece gündüz olayını canlandırır. Güneş’in gökyüzünde hareket ediyor gibi görünmesinin nedeni ile zaman dilimlerinden yıl ve günün oluşumunu tartışır. Gece/gündüz ve yılın, doğa olaylarının sonuçlarından hareketle belirlenip; hafta, ay, saat gibi zaman dilimlerinin ise insanlar tarafından keyfi olarak kabul edildiğine dikkat çekilir (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6). + Dünya’mız Hiç Hareket Etmeseydi Neler Olurdu ya da Olmazdı? Öğrenciler, “Eğer Dünyamız hiç hareket etmeseydi neler olurdu/veya olmazdı?” sorusuna tartışarak cevap ararlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6). AÇIKLAMALAR [!] 2. 1 - 2. 6 Bu düzeyde, dönme ekseni ve yörünge kavramlarıyla elips terimi kesinlikle kullanılmaz. C 2.2 ve 2.6 kazanımları için Matematik dersi Ölçme alt öğrenme alanı (kazanım 1) Gece-Gündüz Modeli [!] 2. 4 Bu düzeyde güneşin; Samanyolu gök adası ile bir bütün hâlinde yaptığı hareketi, dikkate alınmaz. 2. 6 Mevsimlerin nasıl oluştuğu konusuna girilmez. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 205 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN ÜNİTE KAZANIMLAR 3. Ay’ın hareketleri ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Ay’ın kendi etrafında dönerken aynı zamanda da Dünya etrafında dolandığını ifade eder. 3.2. Dünya ve Ay’ın hareketlerini gösteren kendine özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6). DÜNYA, GÜNEŞ VE AY 3.3. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın daima aynı yüzünün gözlendiğini açıklar (BSB-23). 3.4. Ay’ın evrelerini belirli aralıklarla gözlemler ve gözlem sonuçlarını kaydeder (BSB-1, 2, 20). 3.5. Gözlemlerine dayanarak Ay’ın evrelerinin düzenli olarak tekrar eden bir doğa olayı olduğu sonucunu çıkarır (BSB-1, 2, 5, 7, 23). 3.6. Ay’ın evrelerini, Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketiyle açıklar (BSB-23). 3.7. Ay’ın evrelerini temsil eden bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6). 5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR + Ay da Durmadan Dönüyor Öğrenciler, “Ay nasıl hareket eder?” sorusuna ön bilgilerine dayanarak cevap ararlar. Daha sonra, eğer varsa Ay’ın hareketleriyle ilgili bilgisayar simülasyonu, video-CD, slayt vb. izlerler. Ay’ın hareketlerini, Güneş’in ve Dünya’nın varlığını da dikkate alarak rol oynama tekniği ile sınıf ortamında canlandırırlar. Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak, Dünya ile Ay’ın hareketlerini gösteren ve Güneş’in varlığını da dikkate alan kendilerine özgü bir model oluştururlar ve sınıfta sergilerler (3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6; 3.7). v Ay’ın Evrelerini Gözleyelim Öğrenci gruplarına “Ay’ın Evrelerini Gözleyelim” konulu bir proje çalışması yaptırılabilir. Bu kapsamda her bir grup, yeni aydan iki gün sonrasından başlayarak 14 gün süresince Ay’ı gözler. Uygun formlarda kaydedilen gözlem sonuçları kullanılarak öğrenciler, Ay’ın farklı şekillerde görülme nedenini sınıfta tartışırlar. Öğrenciler gözledikleri Ay’ın kaç gün sonra aynı evreye geleceğini tahmin ederler ve zamanı gelince denetlerler (3.4; 3.5; 3.6). + Siz de Yapacağınız Modelle Ay’ın Evrelerini İzleyebilirsiniz Kapaklı bir karton bir kutu (örneğin bir ayakkabı kutusu) alınır. Kutunun tüm yan yüzeylerine birer gözetleme deliği açılır (4 adet). Ay’ı temsil eden bir ping-pong topu, kutunun üst kapağı kapatıldığında, kutunun içerisine sarkacak şekilde bir iple kapağa asılır. Sonra Güneş’i temsil eden bir el feneri kutunun yan yüzlerden birine açılacak beşinci bir deliğe (gözetleme deliklerinden birinin altına açılacak), kutunun içini aydınlatacak şekilde sabitlenir. El feneri yakılır ve gözetleme deliklerinden top gözlenir (Bir delikten bakarken diğerleri kapalı tutulmalıdır.). Öğrenciler, her bir delikten topun nasıl görüldüğüne bakarak bu model üzerinde Ay’ın evrelerinin oluşumunu tartışırlar (3.4; 3.5; 3.6; 3.7). + Ay Hiç Hareket Etmeseydi Neler Olurdu/ya da Olmazdı? Öğrenciler, “Eğer Ay hiç hareket etmeseydi neler olurdu/olmazdı?” sorusuna tartışarak cevap ararlar (3.1; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6; 3.7). Kelime İlişkilendirme 3.1-3.7 Ay’ın Dünya’nın uydusu olduğu bilgisi verilmez. 3.3 - 3.6 Ay, Güneş’ten gelen ışığı yansıttığı için gözlenebilir. Işığın yansıması konusu 6. sınıfta ele alınacağı için konu, bu açıdan ele alınmaz. 14 Günlük Ay Gözlemi Projesi [!] 3.3-3.6 Ay’ın bazı nedenlerle (havanın bulutlu olması vb.) görülemeyebileceği belirtilir. C 3.4 ve 3.6 kazanımları için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (kazanım 10); Konuşma öğrenme alanı, Kendini Sözlü olarak İfade Etme (kazanım 18) C 3.5 kazanım için Matematik dersi Zamanı Ölçme alt öğrenme alanı (Kazanım 1) ??? 3.5, 3.6 Öğrenciler, Ay’ın evrelerinde görülen karanlık kısımların, Dünya’nın gölgesi nedeniyle oluştuğu vb. kavram yanılgılarına düşmemeleri konusunda uyarılır. Çoklu Zekâ Boşluk Doldurma Kavram Haritalama Eşleştirme +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 206 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :1 : Kelime İlişkilendirme : 1.1; 1.2; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.4; 3.5; 3.6 Öğrencilere küre, Dünya, Güneş, Ay, dönme hareketi, gece, gündüz, evre, dolanma hareketi, yıl, gün, gökyüzü gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini tetikleyecek şekilde “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kâğıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır (Gerektiğinde sayfaların her iki yüzü de kullanılır.). Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelimeyle ilişkilendirdikleri konu ile ilgili kavramları 60 s içerisinde anahtar kelimelerin altına yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız.” der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir. Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte değerlendirmeyi yaparken; sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği sınıfça tartışılır. Ayrıca, öğretmen öğrencilerden içinde anahtar kelimenin ve ilişkilendirme kelimesinin geçtiği bir cümle kurmalarını ister. Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken; yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakar. Bu farklılık, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlanır. Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir. 207 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :2 : Boşluk Doldurma : 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6 Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları doldurunuz. büyük küre Güneş yıl dolanır Ay dönme hareketi Dünya küçük gün I. II. III. IV. V. VI. VII. Dünya, Güneş ve Ay’ın şekli ....................... benzer. Dünya kendi etrafında............................. yaparken aynı zamanda da ....................... etrafında dolanır. Dünya, Güneş ve Ay arasındaki büyüklük sıralaması büyükten küçüğe doğru; ....................., ..................... ve ..................... şeklindedir. ............. kendi etrafında dönerken, aynı zamanda da Dünya etrafında .......................... Cisimler uzaklaştıkça olduklarından daha .................... görünürler. Dünya’nın .................... etrafında bir tam dolanımını tamamladığı süre bir ............. olarak kabul edilir. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı süre bir ............. olarak kabul edilir. Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :3 : Yazılı Anlatım : 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1 Güneş, Dünya ve Ay’ın hareketleri ve bu hareketlerin sonuçları hakkında en az 50 kelimelik bir paragraf yazınız. ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… 208 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :4 : Kavram Haritalama : 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.4; 3.5 Aşağıdaki kavram haritasını uygun kelimeleri kullanarak tamamlayınız. 209 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :5 : Çoklu Zekâ : 1.1; 1.3; 1.4; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.5; 3.6; 3.7 Öğretmen, bu etkinlik için kaç grup oluşturulacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine dahil olurlar. Öğretmen, grupları oluştururken grupların adlarını (sözel dil zekâ alanı, mantıksal matematiksel zekâ alanı, müziksel ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle belirtmemelidir. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait isimler yalnızca uygulayıcılara bilgi vermek için yazılmıştır. Bu isimler, hiçbir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır. 1. Grup (Sözel Dil Zekâ Alanı): Öğretmen: “Güneş’in şekli nasıldır? Dünyamızın şekli nasıldır? Ay’ın şekli nasıldır? Güneş, Dünya ve Ay nasıl hareket eder? Gece/gündüz nasıl oluşur? Ay’ı niçin farklı şekillerde görürüz? Gün, yıl gibi zaman birimleri nasıl oluşturulmuştur?” gibi soruları bu grubun öğrencilerine sorar ve gruptan, ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kitap, ansiklopedi, dergi, kütüphane, İnternet vb.) araştırma yapmalarını ister. Öğrenciler, araştırmaları sonucunda edindikleri bilgileri rapor eder ve son olarak ünite çerçevesinde konuyu bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye yazarlar. 2. Grup (Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı): Bu grupta yer alan öğrenciler, birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını belirlerler. Dünya’nın şekline benzeyen kürenin geometrik cisim özelliklerini saptarlar. Öğretmen daha sonra öğrencilerden, Dünya, Güneş ve Ay’ın aralarındaki büyüklük oranlarıyla ilgili tahminlerde bulunmalarını ve bu tahminlerini farklı kaynaklardan (kitap, ansiklopedi, dergi, kütüphane, İnternet vb.) yapacakları bir araştırmayla kontrol etmelerini ister. Öğrenciler, elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve ünite akış şeması hazırlamak üzere dördüncü gruba verirler. 3. Grup (Müziksel Ritmik Zekâ Alanı): Bu gruptaki öğrenciler, içlerinde Güneş, Dünya, Ay, gece-gündüz, dolunay gibi kelimeler geçen, farklı yayın organlarında çıkmış şiirleri, şarkıları, türküleri, yazıları araştırırlar. Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı, anılan konuyla ilgili, bilgi, beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını sınıfta söylerler. 4. Grup (Görsel Uzamsal Zekâ Alanı): Bu grubun öğrencileri, diğer grupların hazırladığı materyalleri görsel olarak zenginleştirip (ilgili resimler, karikatür gibi) bütün hatlarını gösteren bir poster hazırlar ve üniteyle ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması geliştirirler. 210 5. Sınıf Üniteler 5. Grup (Sosyal Zekâ Alanı): Grupta bulunan öğrenciler, insanoğlunun teknoloji sayesinde gökyüzünü nasıl gözlemlediği, bu amaçla ne tür araç-gereçler kullandığı hakkında ilgili kişi veya kurumlarla temasa geçerek bilgi toplarlar. Yakın çevrelerinde gözlem evi olup olmadığını araştırarak, eğer varsa Güneş gözlemi yapmak için gündüz öğretmenleri ile birlikte ve/veya Ay gözlemi yapmak için okul dışı saatlerde ailesi ile birlikte gözlem evine giderler. Sonuçta elde ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Öğrenciler, birinci grupla beraber, görsel grubun hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlarlar. 6. Grup (Bedensel Kinestetik Zekâ Alanı): Bu gruptaki öğrenciler, diğer gruplardan Dünya, Güneş, Ay’ın şekli, Ay’ın evreleri hakkında bilgi edinerek bu gök cisimlerini ve Ay’ın evrelerini temsil eden kendilerine özgü modeller (Model bu amaçla yapılmış bir pasta bile olabilir.) oluşturur ve diğer gruplarla paylaşırlar. Ayrıca bu gruptaki öğrenciler, gece/gündüz oluşumu ile Güneş, Dünya ve Ay’ın hareketlerini kareografik düzende, bir bütünlük içerisinde sergileyen bir temsil hazırlarlar. 211 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :6 : 14 Günlük Ay Gözlemi Projesi : 3.1; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6 İki hafta boyunca her gün Ay’ın şeklini gözlemleyiniz. Gözlemlediğiniz şekli aşağıda belirtilen ilgili kutucuğa çizerek boyayınız (Havanın bulutlu olduğu zamanlarda gözlem yapamıyorsanız boş bırakınız). Elde ettiğiniz gözlem kullanılabilir? Tartışınız. formu hangi amaçlarla 1.GÜN 2.GÜN 3.GÜN 4.GÜN 5.GÜN 6.GÜN 7.GÜN 8.GÜN 9.GÜN 10.GÜN 11.GÜN 12.GÜN 13.GÜN 14.GÜN 212 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :7 : Eşleştirme : 1.5; 1.6; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1 Sağ taraftaki tanım ifadelerini solda bulunan kavram ve terimlerle eşleştiriniz. ........... ............ ............ ........... ........... Güneş teleskop Ay dolanmak gözlem evi a. Çok uzaktaki cisimleri gözlemeye yarayan araç. b. Dünya’nın etrafında dolandığı gök cismi. c. Bir başka cisim etrafında dönme hareketi yapmak. d. Dünya etrafında dolanan gök cismi. e. İnsanların Güneş, Ay ve diğer gök cisimlerini gözledikleri ve araştırmalar yaptıkları yer. Etkinlik Numarası Etkinlik Adı İlgili Olduğu Kazanımlar :8 : Gece-Gündüz Modeli : 2.3 Aşağıdaki soruları bir el feneri ve plastik toptan oluşan aşağıdaki modele dayanarak cevaplandırınız. I. Hangi nokta/noktalarda vakit gündüzdür? .............. II. Hangi nokta/noktalarda vakit gecedir? .............. 213 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat 6. Ünite : Canlılar Dünyasını Gezelim,Tanıyalım Önerilen Süre : 30 ders saati A. Genel Bakış Öğrenciler, 4. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde çevrelerinde gördükleri varlıkları belli özelliklerine göre canlı ve cansız olarak gruplandırmışlardı. Bu ünitede, canlılar farklılık ve benzerliklerine göre bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma biyoloji dersindeki sınıflandırmaya temel olacaktır. Ayrıca, öğrencilerin yakın çevresindeki yaşam alanları ve bu yaşam alanlarındaki canlıların uyumu, beslenme ilişkileri ve bu yaşam alanlarına insanın etkisi ile ilgili bilgileri edinmesi, çevreyi tanımak ve korumak için bireysel sorumluluk bilincinin geliştirilmesine katkıda bulunacaktır. Bu nedenlerden dolayı, ünitede birbirinden farklı öğrenme etkinlikleri (ör. poster hazırlama, drama, kontrollü deneyler, kavram haritaları, gezi-gözlem-inceleme, tartışma gibi) kullanılması önerilmiştir. Bu ünitenin öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde diğer soru tiplerine ek olarak, görsel okuma ve yorumlama (1 ve 4. sorular), problem çözme (5 ve 7. sorular) becerilerini yoklayan soru örnekleri verilmiştir. Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi etkinlikleriyle tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlamalıdırlar. Ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespiti için yapılan Canlıları Sınıflandırabilir miyim? adlı giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan verileri daha sonra öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu bitiminde, giriş etkinliğinin sonuçları tekrar ele alınarak kavramsal değişime ve gelişime vurgu yapılmalıdır. Yaprağımı Kopardılar Dalımdan etkinliğinin iki hafta önceden hazırlanması, iyi gözlem yapabilmek için uygun olacaktır. B.Ünitenin Amacı Öğrencilerden bu ünitede; çeşitli canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırması, canlıların birbirleriyle ve çevreleri olan ilişkilerini kavraması, çevre sorunlarına karşı duyarlılık kazanması, bireysel ve işbirlikli etkinliklerle yakın çevresini, ülkemizi tanıyarak çevre sorunları ile ilgili olumlu tutumlar geliştirmeleri beklenmektedir. C.Ünitenin Odağı Bu ünitede sınıflandırma ve yaşam alanları kavramları çevresinde bilimsel süreç becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, mantarların ve mikroskobik canlıların insan hayatındaki yeri ve önemi, çevre sorunlarına ilişkin bilgilerin toplanarak sunulması FenTeknoloji-Toplum-Çevre ilişkisinin vurgulanması açısından önemlidir. 214 5. Sınıf Üniteler Ç. Önerilen Konu Başlıkları • Canlıları Sınıflandıralım • Bitkileri Sınıflandıralım Çiçekli Bir Bitkiyi Tanıyalım • Hayvanları Sınıflandıralım Omurgalı Hayvanları Sınıflandırıp Tanıyalım Omurgasız Hayvanları Tanıyalım • Mantarları Tanıyalım • Mikroskobik Canlıları Tanıyalım • Yaşadığımız Çevre Farklı Yaşam Alanları Besin Zinciri • İnsanın Çevreye Etkisi 215 5. Sınıf Üniteler D. Ünite Kavram Haritası Eğrelti otu örnek Çiçek Çiçeksiz Bitki İnsan etkisi boyutunda olabilir Yakın Çevre Ülkemiz neslini tüketebilir olabilir sahiptir Gövde boyutunda olabilir Çevre sorunları oluşturur değiştirir olumsuz etkiler sahiptir Çiçekli Bitki sahiptir Yaprak Bitkiler olabilir sahiptir neslini tüketebilir Yaşam alanları Kök vardır Beslenme ilişkileri olabilir şeklinde ortaya çıkar Omurgasız olabilir Hayvanlar olabilir yer alır CANLILAR olabilir Omurgalı sınıflandırılır sınıflandırılır olabilir Mantar sınıflandırılır sınıflandırılır olabilir Mikroskobik Canlılar sınıflandırılır vardır Memeliler Kuşlar örnektir örnektir Yarasa Serçe Sürüngenler Kurbağalar Balıklar vardır vardır vardır Zararları örnektir Yılan vardır Faydaları örnektir Sazan Yenen Zehirli Maya *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 216 Besin zincirleri 5. Sınıf Üniteler E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE ÖĞRENME ALANI KAZANIMLAR 1. Canlıların sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Gözlemleri sonucunda yakın ve uzak çevresinde yaşayan çeşitli canlılara örnekler verir (BSB-1). 1.2. Canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak sınıflandırır (BSB-4, 6). 1.3. Canlıların incelenmesinde sınıflandırmanın kolaylık sağladığını fark eder. 2. Bitkilerin sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Gözlemleri sonucunda çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını listeler (BSB-1, 2, 3, 4). 2.2. Gözlemleri sonucunda bitkileri çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırır ve örnekler verir (BSB- 1, 5, 6). : CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR + Canlıları Sınıflandırabilir miyim? [!] 1.2 Bilimsel sınıflandırmada Monera, Protista, Öğretmen ve öğrenciler gazete, dergi gibi kaynaklardan topladıkları canlı resimlerini sınıfa getirirler. Öğrenciler getirilen bu resimleri benzerlik ve farklılıklarına göre kendilerince sınıflandırarak bir kartona yapıştırırlar. Öğrenciler bu sınıflandırmada kullandıkları ölçütleri yazarlar. (Bu aşamada öğretmen doğru sınıflandırmayı vermez.). Konu işlendikten sonra öğrenciler yapıştırdıkları resimlere ve yazdıkları bilgilere tekrar bakarlar. Öğretmen rehberliğinde çeşitli canlılara ait bu resimler; Bitkiler, Hayvanlar, Mantarlar ve Mikroskobik Canlılar başlıkları altında tekrar düzenlenir (Bu etkinlik portfolyo dosyasında saklanabilir.) (1.1; 1.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20, 22, 23). Mantarlar, Bitkiler ve Hayvanlar olmak üzere 5 ayrı âlemde incelenen canlılar, bu seviyede Mikroskobik Canlılar, Mantarlar, Bitkiler, Hayvanlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu ayrım biyoloji dersinde verilecektir. C 1.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (kazanım 10) [!] 2.2 Âlem, Sınıf ve Tür dışındaki sistematik terimlerin kullanımından kaçınılır. Bu konu işlenirken dördüncü sınıftaki “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesi hatırlatılır. + Gezelim Gözlemleyelim Öğretmen, öğrencileri çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını gözlemlemeleri amacıyla yakın çevrede gözlem yapabilecekleri bir geziye götürür. Öğrenciler, çevrelerinde gördükleri bitkileri gözlemler ve bunların görünen özelliklerini (yaprak, çiçek, gövde vb.) kaydederler. Her öğrenci kendi kayıtları ile arkadaşlarının kayıtlarını karşılaştırır (2.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 20, 22). + Bitkileri İnceleyelim Sınıfa kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitki örnekleri ve köküyle çıkarılmış papatya gibi kır çiçekleri getirilir. Öğrenciler bu bitki örneklerini karşılaştırarak benzerlik ve farklılıklarını tartışırlar (2.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 23). + v Genç Fotoğrafçı Öğrenciler, çevresindeki çeşitli bitkilerin fotoğraflarını çekerek bir fotoğraf sergisi hazırlar (2.1), (BSB-1, 20, 24; FTTÇ-13). [!] Bitkiler çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırılıp, çiçeksiz bitkilerin üremesi ve yapısal ayrıntılarına girilmez. ® Kariyer Bilinci Geliştirme: Bitkilerle ilgili mesleklere örnek olarak ziraat mühendisliği, orman mühendisliği , çiçekçilik vb örnekler verilir. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 217 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNİTE KAZANIMLAR CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM 3. Çiçekli bir bitkinin kısımları ve görevleri ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Çiçekli bir bitki üzerinde bitkinin kısımlarını gösterir, çizer (BSB-1, 20). 3.2. Kök, gövde ve yaprakların bazı görevlerini deney yaparak test eder (BSB- 1, 10, 13, 15). 3.3. Çiçekli bir bitkinin kısımlarının görevlerini açıklar. 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Çiçekli Bir Bitkiyi İnceleyelim Öğrenciler sınıfa köküyle çıkarıp getirdikleri çiçekli bir bitkinin kısımlarını bitkinin üzerinde gösterip, çizerler. Çizdiği resim üzerinde bitkinin kısımlarını isimlendirir (Bu etkinlik portfolyo dosyasında saklanabilir) (3.1), (BSB-1, 20). + Yaprak Koleksiyonu Öğrenciler, çevresinden topladığı çeşitli bitkilere ait yapraklardan yaprak koleksiyonu hazırlar ve koleksiyonlarını sergiler (3.1), (BSB-19, 20, 24). + Çiçeği İnceleyelim Öğrenciler sınıfa getirilen düğün çiçeği, gelincik gibi çiçeklerin kısımlarını inceler, çizer ve isimlendirirler (3.1), (BSB-1, 2, 20). + Çiçeğim Neden Renklendi ? Öğretmen, sınıfı gruplara ayırır. Her grup mürekkeple renklendirilmiş suya, kökü kesilmiş beyaz çiçekli herhangi bir bitkiyi (örneğin karanfil) koyar. Yaklaşık bir saat bekledikten sonra meydana gelen değişiklikleri gözlemler ve tartışırlar (3.2; 3.3), (BSB-1, 2, 15, 22, 23, 24). + Yaprağımı Kopardılar Dalımdan Büyüklükleri eşit olan aynı 2 saksı bitkisinden birinin bütün yaprakları kopartılır. İkinci saksı kontrol bitkisi olarak alınır.Her iki saksıda aydınlık bir ortama konur,aynı miktarda su verilir. Belirli bir süre gözlem yapılarak kayıt tutulur. Her bitkiye ait büyüme-zaman sütun veya çizgi grafiği çizilerek sonuçlar yorumlanır ve tartışılır (3.2; 3.3), (BSB-1, 10, 13, 17, 18, 20, 21, 22, 24; FTTÇ-1). + Bitkim Su İçer mi? Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup kendi getirdiği bitki fidesinin köklerini yıkayarak topraktan arındırır.Bu fideyi içi su dolu cam kavanoza, kökleri su içinde kalacak şekilde koyarlar. Gruptaki öğrenciler buharlaşmayı önlemek amacıyla kavanozun ağzını sadece bitkinin gövdesinin bulunduğu kısım açıkta kalacak şekilde, naylon veya alüminyum folyo ile kapatırlar. Su seviyesini kalemle kavanoza işaretlerler. Kavanozu aydınlık bir ortama koyarak her gün su seviyesini kontrol ederler. Değişiklikleri gözlemleyip, kaydeder ve sonuçları tartışırlar (3.2; 3.3), (BSB-1, 15, 20, 22, 23). AÇIKLAMALAR 3.1, 3.3 Çiçekli bir bitkinin kısımları kök, gövde, yaprak ve çiçek olarak verilir. Bu kısımların şekil ve görevlerine göre çeşitleri verilmez. 3.3 Çiçeğin bitkinin üreme organı olduğu vurgulanarak kısımlarının sadece isimleri (çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi organ) verilir. [!] 3.2 Yaprağın bitkinin beslenmesinde, terlemesinde ve gaz alışverişinde rolü olduğu vurgulanır. 3.2 Fotosentezin ayrıntılarına girilmeden sadece bitkilerin güneş ışığı ile karbondioksit ve su kullanarak basit şeker ve oksijen ürettiği belirtilir. Klorofilden bahsedilmeyecektir. 3.2 Gövdenin su ve besin iletimini sağladığı vurgulanır, yapısı (odun, soymuk boruları) verilmez. CResim dersinde topladığı farklı yapraklardan yaprak baskısı yaptırılır. C Resim dersinde renkli elişi kâğıtları kullanılarak çiçek modeli oluşturulur. C Türkçe dersindeki yazım kurallarına uygun olarak çiçeklerin hayatımızdaki yerini anlatan metin yazdırılır. C Müzik dersinde çiçeklerle ilgili halk türküleri söyletilir. Açık Uçlu Soru Eşleştirme Doğru Yanlış +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 218 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR 4. Hayvanların sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1. Gözlemleri sonucunda çevresindeki hayvanları benzerlik ve farklılıklarına göre listeler (BSB-1, 2, 3, 4). 4.2. Hayvanları bir omurgaya sahip olup/olmaması açısından omurgalı ve omurgasız olarak sınıflandırır (BSB-5, 6). 4.3. Omurgalı hayvanları memeliler, kuşlar, sürüngenler, kurbağalar ve balıklar olarak sınıflandırır (BSB-6). 4.4. Omurgalı hayvan sınıflarının genel özelliklerini açıklar. 4.5. Görünüşleri ve hareketleri birbirine benzediği halde aynı sınıfta yer almayan omurgalı hayvanlara örnekler verir. 4.6. Omurgasız hayvanlara örnekler verir. 4.7. Bir omurgalı ve omurgasız hayvanı inceleyerek, gözlem sonuçlarını kaydeder (BSB-1, 2, 20). 6.ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Hayvanları Sınıflandıralım Öğrenciler çevrelerinde gördükleri (çiftlikler, hayvanat bahçesi, vb.) veya görsel kaynaklarda yer alan hayvanların isimlerinden oluşan bir liste yaparlar. Listelerindeki hayvanları kendilerince belirledikleri özelliklere göre tabloda gösterirler. Her öğrencinin oluşturduğu tablo sınıfta tartışılır (4.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20). + Poster Hazırlama Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup kendi seçtiği hayvan sınıfına ait resim ve yazılardan oluşan bir poster hazırlar ve sınıfa sunar (4.3; 4.4; 4.6), (BSB-19,20,21,24). + Hayvanları İnceleyelim Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup şartlara bağlı olarak verilen bir omurgalı (balık, kurbağa, kertenkele vb) ve bir omurgasız (solucan, çekirge, yengeç, sinek vb.) hayvanı inceler. Gruplar inceleme sonuçlarını kaydeder, şekillerini çizer, inceleme sonuçlarını tartışırlar (4.7), (BSB-1, 2, 20). +,v Gezelim Gözlemleyelim Öğrenciler, bir omurgalı veya omurgasız hayvanı doğal ortamında beslenme şekilleri, görünüşleri ve hareketleri gibi özelliklerini dikkate alarak gözlemler. Gözlemler kaydedilerek, sonuçlar sınıfta tartışılır (4.4, 4.6, 4.7), (BSB-1, 2, 5, 20, 24). + Hadi Anlat Bakalım Öğretmen sınıfı U-biçiminde düzenleyerek bir oyun alanı açar. Bir ders saati süresince, gönüllü öğrencilerden her birinin seçtikleri omurgalı veya omurgasız bir hayvan şeklini ve hareketlerini taklit etmesi (ses hariç) istenir. Sınıftaki diğer öğrenciler, taklit yapan öğrencilere çeşitli sorular yönelterek taklit edilen canlı ile ilgili tahmin yaparlar (4.4; 4.6), (BSB-24) + v Genç Fotoğrafçı Öğrenciler, çevresindeki değişik hayvanların fotoğraflarını çekerek bir fotoğraf sergisi hazırlar (4.1), (BSB-1, 20, 24; FTTÇ-13). AÇIKLAMALAR 4.2 Omurgalı hayvanlar anlatılırken 4. Sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesindeki iskeletin yapısı ve görevleri kısaca hatırlatılır. 4.4 Omurgalı hayvan sınıflarının genel özellikleri için; memelilerde kıl , yavrularını doğurma ve sütle besleme; kuşlarda tüy ve kanat, yumurta ile üreme; sürüngenlerde pullu sert bir deri,yumurta ile üreme; kurbağalarda iki yaşamlılık,yumurta ile üreme; balıklarda suda yaşama; yüzgeç ile hareket, pullarla kaplı vücut, solungaçlar ve yumurta ile üreme özellikleri verilir. [!] 4.5 Görünüşleri ve hareketleri birbirine benzediği hâlde aynı sınıfta yer almayan omurgalı hayvanlara örnek olarak yarasa, balina, yunus verilir. 4.6 Omurgasız hayvanlara ait sınıflara ve yapısal ayrıntılara girilmeden sadece toprak solucanı, sinek, kelebek, arı, salyangoz ve midye örnek verilir. C Türkçe dersindeki yazım kurallarına uygun olarak hayvanların hayatımızdaki yerini anlatan metin yazdırılır. C Müzik dersinde hayvanlarla ilgili şarkılar söyletilir. C Resim dersinde hayvanat bahçesi resmi yaptırılır C İş Eğitimi dersinde oyun hamurundan hayvan modeli yaptırılır. ® Kariyer Bilinci Geliştirme: Hayvanlarla ilgili mesleklere veterinerlik vb örnekler verilir. Eşleştirme Yapılandırılmış Grid Tablo Okuma Çoktan Seçmeli Anlam Çözümleme Tablosu +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 219 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNİTE 5. 5.1. CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM 5.2. 5.3. 5.4. KAZANIMLAR Mantarların özellikleri ve hayatımızdaki rolleri ile ilgili olarak öğrenciler; Mantar ve çiçekli bir bitkiyi karşılaştırarak farklılıklarını belirtir (BSB-1, 2, 3, 4, 5). Gözlemleri sonucunda mantar çeşitlerine örnekler verir (BSB-1). Mantarların bazı etkilerini kontrollü deney yaparak test eder ve günlük hayatla ilişkilendirir (BSB-1, 10, 13, 15). Mantarların insan yaşamındaki önemini araştırır ve sunar (BSB-19, 20, 24). Mikroskobik canlıların özellikleri ve hayatımızdaki rolleri ile ilgili olarak öğrenciler; 6.1. Mikroskobik canlıların faydalarına ve zararlarına örnekler verir. 6.2. Mikroskobik canlıların besinler üzerine etkisini deney yaparak gözlemler (BSB-1, 15; FTTÇ-13, 31). 6.3.Besinleri mikroskobik canlıların zararlı etkilerinden korumak amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemleri vurgular (FTTÇ-14, 29, 31, 32). 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Mantar Bitki Değil mi? Öğrenciler sınıfa getirilen şapkalı mantar ile bir çiçekli bitkinin kısımlarını karşılaştırır ve aralarındaki farkları tartışırlar (5.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5) . + Maya Mantarlarını İnceleyelim Sınıfa getirilen şeker, su, maya ılık bir ortamda karıştırılıp bir süre bekletilir. Öğrenciler, bu karışımdan alınan örneği mikroskopta incelerler (5.2), (BSB-1, 15; FTTÇ-13). + Hamur Yapalım Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Her grup aldıkları iki kabın içine aynı miktarda toz şeker, un ve ılık su ilave ederler. Birinci kabın içine farklı olarak bir miktar maya katarlar ve her iki kabı da ılık ortamda bekletirler. Her iki kapta meydana gelen değişiklikleri gözlemleyerek sonuçların günlük hayatımızla ilişkisini tartışmaya açarlar (5.3; 5;4), (BSB1, 10, 13, 23). + Ekmeğime Ne Oldu? Öğrenciler, evde aynı büyüklükte 2 parça ekmeği nemlendirerek ayrı ayrı poşetlere koyarlar. Poşetlerden birisini soğuk bir ortama (buzdolabına), diğerini ılık bir ortama koyarlar. 3-4 gün sonra ekmekler üzerindeki değişiklikleri gözleyerek kaydederler. Kayıtlar sınıfa getirilerek sonuçlar tartışmaya açılır (5.2; 5.3), (BSB-1, 2, 10, 13, 20, 22, 23). + İnceleme Öğrenciler sınıfa getirilen bir kültür mantarı ile küflenmiş bir ekmek parçasını büyüteç kullanarak inceler (5.2), (BSB-1, 2; FTTÇ-13). 6. + Sen Hiç Yoğurt Yaptın mı? Öğrenciler mikroskobik canlıların etkilerini gözlemlemek amacı ile evde veya sınıfta yoğurt yapar (6.1; 6.2), (BSB-1, 15; FTTÇ-31). + Genç Gazeteci Öğrenciler gruplara ayrılır. Besinleri mikroskobik canlıların zararlı etkilerinden korumak amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemlerle ilgili olarak bir araştırma yaparlar. Araştırma sonuçlarını bir rapor hâline getirip sınıfta sunarlar (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.) (6.3), (BSB-19, 20, 24). AÇIKLAMALAR ??? 5.1 Birçok kişi mantarların bitki olduğunu düşünür. 5.2 Mantar çeşitlerine örnek olarak şapkalı mantar, küf mantarı, maya mantarı ve hastalık yapan mantarlar verilir. Mantarların üremeleri ve yapısal ayrıntıları verilmez. [!] 5.4 Doğada yetişen mantarların çoğunun zehirli olduğu ve kesinlikle yenmemesi gerektiği vurgulanır. Açık Uçlu Soru Bu konu anlatılırken 4. sınıftaki “Canlılar Dünyasını Gezelim Tanıyalım” ünitesindeki mikroskobik canlılar hatırlatılır. Mikroskobik canlılarda yapısal ayrıntıya girilmez, monera ve protista ayrımı verilmez. [!] Virüsler üst sınıflarda işlenecektir. Açık Uçlu Soru ® Sağlık Kültürü (6.1, 6.3 – 23, 25.; 6.2 - 23.). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 220 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR 7. Çevredeki yaşam alanları ve burada yaşayan canlılar ile ilgili olarak öğrenciler; 7.1. Gözlemleri sonucunda farklı yaşam alanlarında bulunan canlılara örnekler verir (BSB-1). 7.2. Çevredeki bir yaşam alanına uyum sağlayabilecek bitki ve hayvanları tahmin eder (BSB-8). 7.3. Canlıların içinde yaşadığı ortama uyum sağladığını fark eder. 7.4. Gözlemlediği bir yaşam alanındaki canlıların beslenmelerindeki benzerlik ve farklılıklarını karşılaştırır (BSB1, 4, 5, 6). 7.5. Bir yaşam alanındaki canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren besin zinciri modeli oluşturur (BSB-21, 22; FTTÇ16). 7.6. İnsan etkisi ile besin zincirindeki bir halkanın yok olması ile ortaya çıkabilecek sonuçları tartışır (BSB-22, 23; FTTÇ-18). 6. ÜNİTE : CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + “ Neden her canlıyı, her ortamda göremeyiz? Balıklar kara ortamında neden yaşamaz?” gibi sorularla öğrencilerin canlıların yaşam ortamları ile ilgili bilgileri tespit edilir. + Gezelim Gözlemleyelim Bu etkinlik, 4. sınıftaki “Canlılar Dünyasını Gezelim Tanıyalım” ünitesindeki “Gezelim Gözlemleyelim” etkinliğinin yapıldığı alanda değişiklik olup olmadığını gözlemlemek amacıyla aynı alanda tekrar yapılır. Öğrenciler elde ettikleri sonuçlarla bir önceki yıl elde ettikleri sonuçları karşılaştırıp tartışırlar (7.1), (BSB-1, 2, 20, 23, 24). + Solucanlar Hangi Ortamı Sever? Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Öğrenciler, bahçeden getirdikleri kuru toprağı karton veya plastik kutu içine serer. Karton veya plastik kutunun bir tarafına kuru sünger, diğer tarafına nemlendirilmiş sünger koyarlar. İki sünger arasına serilmiş toprağa solucanları bırakırlar. Belli bir süre solucanların hangi süngere doğru yöneleceğini gözlemleyip solucanların seçimini tartışırlar (7.3), (BSB-1, 15, 22, 24). + Besin Zinciri Oluşturalım Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Gruplar çeşitli canlı isimlerini şeritler halinde kesilmiş kartonlara yazar. Şeritleri besin zinciri oluşturacak şekilde halka hâline getirip zincir şeklinde birleştirirler. Sonra aradan bir canlı halkasını çıkarıp ortaya çıkabilecek sonuçları tartışırlar (7.5; 7.6), (BSB-21, 22, 23, 24; FTTÇ-16, 18). AÇIKLAMALAR [!] 7.1 Yaşam alanlarına okul bahçesi, park, ağaç altı vb. örnek olarak verilir. [!] 7.2, 7.3 Balıkların suda, solucanın toprak altında karanlık ve nemli ortamda, kaktüslerin sıcak ve kurak ortamda yaşama uyum sağladıkları örnekleri verilir. [!] 7.4 Canlılar arası ilişkiler için beslenme şekilleri; et yiyenler ot yiyenler, hem et hem ot yiyenler olarak verilir. [!] Beslenme ve besin zinciri konusunda üretici, tüketici, ayrıştırıcı konuları üst sınıflarda verilecektir. 7.5 Yaşam alanlarında canlılar arasındaki ilişkilerde besin zincirleri genel olarak belirtilir. Fakat besin ağları ve madde döngülerine girilmez. Besin zinciri ve besin ağı konusu ayrıntılı olarak üst sınıflarda ele alınacaktır. C 7.1 ve 7.4 kazanımları için Türkçe dersi Konuşma öğrenme alanı; Kendini Sözlü Olarak İfade Etme (kazanım 17) C 7.5 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Sunu (kazanım 2) Kısa Cevaplı Soru Çoktan Seçmeli +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 221 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR 8. İnsanın çevreye etkisi ile ilgili olarak öğrenciler; 8.1. İnsan etkisi ile çevrenin nasıl değiştiğini araştırır (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18). 8.2. İnsan etkisi ile ülkemizde nesli tükenen veya tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanlara örnekler verir (FTTÇ-18, 20) 8.3.Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki çevre sorunları hakkında bilgi toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24; FTTÇ19,21,22). 8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları uyarır (FTTÇ-22, 26). 8.5. Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözlerine örnekler verir. 6. ÜNİTE : CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Poster Hazırlama Öğrenciler, yakın çevrelerindeki veya ülkemizdeki çevre sorunlarına (orman yangınları, ağaç kesimleri, erozyon) ilişkin yazılı ve görsel kaynaklardan yararlanarak poster hazırlar ve sınıfta sunarlar (8.3), (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18, 19). + Neydi Ne Oldu? Öğrenciler yaşadıkları yerler ile ilgili olarak farklı kaynaklardan toplayabildikleri eski ve yeni fotoğrafları, insanın çevreyi nasıl değiştirdiğine örnek olarak gösterirler (8.1), (BSB-19, 23, 24; FTTÇ-21, 27, 32). + Poster Hazırlama Öğrenciler; Atatürk’ün çevre ile ilgili söylediği sözlerini ve o döneme ait fotograf veya değişik kaynaklardan topladıkları resimlerle poster hazırlarlayarak okulun panolarında sergilerler. AÇIKLAMALAR [!] 8.2 Ülkemizde nesli tükenen hayvanlar için aslan, Anadolu leoparı vb., nesli koruma programında olan hayvanlar için kelaynak, bitkiler için de orkideler(salep yapım amacı ile kullanılanlar) vb. örnek olarak verilir. [!] Her yıl ilkbahar veya sonbahar mevsiminde ağaç dikimi ve bakımı kampanyalarına katılma veya bu tür kampanyaların düzenlenmesine katkıda bulunan TEMA ya da Çevre ve Orman Bakanlığı İl/İlçe Müdürlükleri ile işbirliği yapılır. ® İnsan Hakları ve Vatandaşlık (8.2., 8.3, 8.4 - 55 , 56) “Ağacım Haklarım Var” etkinliği ® Sağlık Kültürü (8.4 – 28) [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (8.5 -2) +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 222 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası :1 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1 Aşağıdaki şekil bir domates bitkisine aittir. Şekildeki gibi gerçek domates bitkisine sahip olduğunuzu ve bu bitkiyi tüm yönleri ile tanımlamanız gerektiğini düşününüz. a. Bu bitki ve parçaları ile ilgili sadece duyu organlarınız ile tanımlayabileceğiniz özelliklerini maddeler hâlinde yazınız. b. Bu bitkide eksik olan yapıyı çizerek tamamlayınız. c. Bu bitkiye ait duyu organlarınız ile yaptığınız incelemelere ek olarak sadece aletler kullanarak tanımlayabileceğiniz özellikler nelerdir? Yazınız. 223 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :2 Etkinlik Adı : Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 3.3; 4.3; 4.6; 4.2; 6.1 Aşağıdaki verilen tanımlar ile tanımların karşılığı olan sözcükleri oklarla eşleştiriniz. 1. Canlıları ortak özelliklerine göre ayırma 2. Gözle görülemeyecek kadar küçük canlılara verilen genel isim 3. Vücut içinde kemikten yapılmış bir iskelete sahip olmayan hayvan grubu 4. Çiçeğin parlak ve renkli yaprakları 5. Denizlerde yaşayan memeliler grubuna dahil en büyük canlı 6. Geceleri ortaya çıkan, uçabilen memeli canlı 7. Soğuk bölgelerde yaşayan, kanatları yüzgece benzeyen, uçamayan su kuşu . 224 a) mikroskobik canlılar b) balina c) sınıflandırma d) penguen e) taç yaprak f) omurgasızlar h) yarasa 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :3 Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.3; 4.5; 4.6; 4.7 Aşağıdaki numaralandırmış kutucuklarda omurgalı ve omurgasız hayvanlara ait örnekler verilmiştir. İçerisinde bir hayvan örneğinin bulunduğu bu kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1 2 3 Örümcek 4 Balina Kelebek 5 6 Yengeç 7 Sazan Yılan 8 9 Kartal Solucan Kurbağa 1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde omurgalı hayvanlar grubuna dahil olan canlılar vardır? 2. Birinci soruda seçtiğiniz doğrultusunda sıralayınız. 3. hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde omurgasız hayvanlar grubuna dahil olan canlılar vardır? 4. Görünüşü ve hareketi balıklara benzemesine rağmen memeliler grubuna giren hayvan yukarıdaki kutucuklardan hangisinde verilmiştir? 5. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde omurgalı/omurgasız hayvanlar verilmiştir? karada yaşayan 6. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde suda yaşayan omurgalı/omurgasız hayvanlar verilmiştir? DEĞERLENDİRME Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: C1 C3 C2 C4 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile çarpılır. 225 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :4 Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.3; 4.4; 4.5 Aşağıdaki tabloda bazı kuşlar ve bu kuşlara yönelik özellikler verilmiştir. a. Tablodaki bilgilere bakarak tüm kuşlar için geçerli olan özellikleri yazın. b. Bu tabloya göre baykuş ve atmaca aynı özelliklere sahiptir. Bu iki kuşun birbirinde farklı olduğunu ortaya koyan hangi özelliklerin tabloya eklenmesi gerekir? Kuş türü Tüylere Uçabilir Yumurta Otçuldur Etçildir Yüzebilir Yuvasını Ağaçlara sahiptir ile yere yuva çoğalır yapar yapar Atmaca Serçe Baykuş Penguen Ağaçkakan Beyaz balıkçıl Ördek + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Etkinlik Numarası :5 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru + + + + + + + + + + + + + + + + + + İlgili Olduğu Kazanımlar : 6.3 Bakkaldan peynir almaya gittiniz. Bakkal amca size iki çeşit peynir olduğunu söyledi. Birisi kaynatılmamış sütten diğeri ise kaynatılmış sütten. Hangisini almayı tercih ederdiniz? Neden? 226 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :6 Etkinlik Adı : Kısa Cevaplı Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.1 Aşağıda verilen yaşam alanlarında bulunabilecek hayvanları karşısındaki noktalı bölüme yazınız. Yaşam Alanı Açık arazide bir taş altı Yol üzerinde küçük bir su birikintisi Ağaç altı Bahçede 10 cm derinliğe kadar kazdığınız küçük bir alan Dere kenarı Bulunabilecek Hayvanlar ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 227 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :7 Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.2;4.3;4.7 Aşağıdakilerden canlılardan hangisi diğer üçüne göre farklı grupta yer alır? A) balık B) solucan C) kuş D) yılan Etkinlik Numarası :8 Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.4;7.5 Ot Şahin Çekirge Yılan a) Yukarıda oluşturulan besin zinciri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Şahin Yılan Çekirge Ot b) Ot Yılan c) Ot Çekirge d) Şahin Çekirge Çekirge Yılan Şahin Şahin Ot Yılan Etkinlik Numarası :9 Etkinlik Adı : Doğru-Yanlış İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.3 Aşağıda çiçekli bir bitki ile ilgili cümleler verilmiştir. Eğer doğru ise D, yanlış ise Y harfini daire içine alınız * Bitkide terleme ve fotosentezi gerçekleştiren yapı çiçektir. D Y * Topraktan su ve suda çözünmüş çeşitli minareler kök ile alınır. D Y * Çiçek, yaprak ve kökü birbirine bağlayan yapı daldır. D Y * Kök üreme ile görevli yapıdır. D Y 228 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası : 10 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.4 Mantarların insan yaşamındaki önemine ilişkin bir kompozisyon yazınız. Etkinlik Numarası : 11 Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.4 Aşağıdaki tablodaki omurgalı hayvanlarla ilgili özellikler verilmiştir. Doğru olan karenin içine (X) işareti koyunuz. ÖZELLİKLER Balık Sürüngen Kuş Memeli Suda yaşar. Karada yaşar. Solungaç ile solunum yapar. Akciğer ile solunum yapar. Yumurta ile çoğalır. Doğurarak çoğalır. Tüylere sahiptir. Pullar sahiptir. Yavrularını sütle besler. 229 5. Sınıf Üniteler Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar 7. Ünite : Işık ve Ses Önerilen Süre : 20 ders saati A. Genel Bakış Öğrenciler, dördüncü sınıfta aldıkları eğitimle görme için ışığın gerekli olduğunu, ışığın bir kaynaktan çıktığını, doğal ve yapay olmak üzere çeşitli ışık ve ses kaynakları olduğunu, sesin titreşmekte olan cisimlerce üretildiğini, sesin işitmedeki önemini, hem ses hem de ışık kaynaklarının uygun kullanılmadığı durumlarda çevre kirliliğine neden olabileceğini öğrenmişlerdi. Bu ünitenin sonunda ise, öğrenciler ışığın madde ile etkileşimiyle ilgili olarak saydam, yarı saydam ve saydam olmayan maddeleri, gölge oluşumunu ve bununla ilgili bir doğa olayı olan Güneş ve Ay tutulması olaylarını, sesin yayılabildiği ve yayılamadığı ortamları ayırt etmeyi, ses yalıtımı yapmayı, sesin çeşitli araçlarla kaydedilebileceğini gözlem ve deneyleri sonucunda keşfetmelidir. Bu ünitede hedeflenen davranışlara ulaşmak için öğrenciler; gözlem, karşılaştırma ve sınıflandırma yapacaklar, tahminler üretecekler, tahminlerini test etmeye yönelik basit deneyler tasarlayacaklar, çeşitli kaynaklardan bilgi toplayarak öğrendiklerini çeşitli şekillerde sunacaklardır. Bu ünitede öğrenilecekler üst sınıflarda işlenecek ışığın yansıması ve kırılması ile sesin yansıması (yankı) ve soğurulması konularına temel oluşturacaktır. Ünitede, özellikle “Gölgesini ölçelim, zamanı bulalım” ve “Sesin yayılmasını önleyelim” adlı öğrenme etkinlikleriyle öğrencilerin birlikte veya bağımsız çalışarak, sınırları belirli bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretmeleri hedeflenmiştir. Öğretmenler, ünitede Etkinlik Örnekleri yapılırken, görme ve işitme rahatsızlıkları olan öğrencilerinin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek gözlemleri içerdiğinden, bazı etkinlikler ise (ışık ile ilgili) karanlık ortam gerektirdiğinden zamanlama ve planlamaya dikkat edilmedir. Ünitelerde verilen tüm öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinliklerinin tavsiye niteliğinde olduğu unutulmamalı; bireysel veya grup içi etkinliklerle, fizikî koşulları da dikkate alarak öğretmenler tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir. B. Ünitenin Amacı Bu ünite, öğrencilerin; ışığın ve sesin farklı ortamlarda nasıl yayıldığını keşfetmelerini; ışığın iki nokta arasında doğrusal bir yol ile yayıldığını kavramaları ve bunu basit ışın çizimleriyle göstermelerini; ışığın ve sesin madde ile etkileşiminin bazı sonuçlarını kavramalarını; gölgenin nasıl oluştuğunu kavramaları, cisimlerin gölge boylarını etkileyen faktörleri keşfetmeleri hedeflenmektedir. C. Ünitenin Odağı Ünitede, ışığın ve sesin yayılması, gölge oluşumu, ses yalıtımı ve ses teknolojileri kavramları etrafında öğrencilerin gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, çıkarım, bilgi ve veri toplama, model oluşturma, sunma, bilimsel süreç becerilerini geliştirme ve problem çözmede teknolojik tasarım döngüsünü izlemeye odaklanılmıştır. 230 5. Sınıf Üniteler Ç. Önerilen Konu Başlıkları • Işık Nasıl Yayılır? • Işık Bir Engelle Karşılaşırsa Ne Olur? • Işık Oyunları: Gölgeler • Gölge Boyunu Ölç-Zamanı Bul • Güneş ve Ay Tutulması • Ses Boşlukta Yayılamaz • Ses Farklı Madde veya Ortamlarda Farklı Yayılır • Sesin Yayılmasını Önleyebilir miyiz? • Sesini Kaydet ve Dinle 231 5. Sınıf Üniteler D. Ünitenin Kavram Haritası *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 232 5. Sınıf Üniteler E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE KAZANIMLAR 1. Işığın yayılmasıyla ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Bir kaynaktan çıkan ışığın, doğrular boyunca yayıldığını fark eder (BSB-1, 2). IŞIK VE SES 1.2. Bir kaynaktan çıkan ışığın, bir engelle karşılaşmadığı sürece her yönde yayılabileceğini belirtir (BSB-1, 2). 1.3. Işığın iki nokta arasında izlediği yolu, ışınlar çizerek gösterir (BSB-21). 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Işık Hakkında Ne Öğrenmiştim 4. sınıfta, “Işığın görme olayındaki rolü” ve “ Doğal ve yapay çeşitli ışık kaynakları” ile ilgili öğrenilenleri hatırlatıcı bir kavram haritası öğretmen rehberliğinde çizilir. Haritaya bazı yeni kavramlar eklenerek yeni ünitede ele alınacak konuların önceki öğrenilenlerle ilişkisi gösterilir. “Işığın yayılmasını önleyebilir misiniz?”, “Işık bir madde ile karşılaştığında ne olur?” vb. sorularla öğrencilerin ön bilgileri, gözlemleri ve tecrübeleri ortaya çıkarılır. AÇIKLAMALAR [!] Öğrencilere, oyuncak lazerleri arkadaşlarının gözlerine tutmamaları uyarısında bulunulur. [!] 1.3 Işının geometrik bir şekil olduğu belirtilir. Gerçekte somut ışın çizgilerinin olmadığı vurgulanır. + Işığı İzleyelim Öğrenciler karanlık bir ortam oluşturup toplu iğneyle deldikleri bir karton plaka kapattıkları bir el feneri (veya oyuncak lazer) aracılığıyla sınıfın bir köşesi aydınlatırlar. Karton plakanın deliğinden yayılan ışığın izlediği yol üzerine, tebeşir tozları veya un serpilir. Öğrenciler olayı gözlemler ve gözlemlerini yorumlarlar. Işığın nasıl yayıldığını tartışırlar (1.1). + Işık Her Yöne Gidiyor Öğrenciler bütün yüzlerine çeşitli delikler açtıkları kapalı bir karton kutunun içerisine bir ışık kaynağı koyarlar. Kutunun içini aydınlattıklarında ışığın deliklerden her yönde yayıldığını gözlemlerler (1.2). + Işığı Çizelim Öğretmen, bir kaynaktan çıkan ışık ışınlarının nasıl çizileceğini gösterir. Sonra öğrenciler ışığın yayılması ile ilgili gözlem sonuçlarını kendi çizimleriyle gösterirler (1.3). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 233 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE KAZANIMLAR IŞIK VE SES 2. 3. Işığın maddeyle karşılaşması ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Çeşitli maddeleri ışığı geçirgenlik durumlarına göre saydam, yarısaydam ve saydam olmayan (opak) olarak sınıflandırır (BSB-5). 2.2. Verilen bir maddenin saydam olup olmadığını deneyerek bulur (BSB-14). 2.3. Çevresinden saydam, yarı saydam ve saydam olmayan (opak) maddelere örnekler verir (BSB-1). Gölge oluşumu ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Gölgenin nasıl oluştuğunu keşfeder. 3.2. Işık kaynağının, cismin veya ekranın yeri değiştirildiğinde; cismin gölgesinin büyüklüğünün, yerinin ve/veya şeklinin değişebileceğini fark eder (BSB- 1,10,11,12,13). 3.3. Gölgenin, cismin büyüklüğü ve şekline göre değişeceğini gösterir. 3.4. Gölge oluşumunu basit ışın çizimleri ile gösterir (BSB-20). 3.5. İki veya daha fazla ışık kaynağı olan bir ortamda, bir cismin birden fazla gölgesinin oluşabileceğini fark eder (BSB-1). 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Işığın Geçmesini Engellemeyi Dene Öğrenciler, sınıfın herhangi bir duvarını, bir ışık kaynağı ile aydınlatır. Duvar ile ışık kaynağı arasına çeşitli madde veya cisimler (kitap, buzlu cam, pencere camı, kâğıt, tahta, karton vb.) koyarak duvarın aydınlatılan bölgesindeki değişiklikleri gözlemlerler. Kullanılan cisimleri ışığı geçirme durumlarına göre sınıflandırırlar. Oluşturdukları grupları bir tablo ile gösterirler. Çeşitli cisimlerin (ör. İnsan bedeni) ışık geçirgenlikleri hakkında tahminlerde bulurlar ve tahminlerinin doğruluğunu test ederler (2.1; 2.2; 2.3) + Bulutlu Havalar Neden Karamsar? Öğrenciler, bulutlu havalarda çevrenin yeterince aydınlık olmaması ve sisli havalarda görüş mesafesinin azalmasının nedenlerini araştırırlar (2.3). + Gölge Oyunu Öğrenciler sınıfın herhangi bir duvarını (veya bir ekran), bir ışık kaynağı ile belirli bir uzaklıktan aydınlatırlar. Duvar ile ışık kaynağı arasına saydam olmayan çeşitli madde ya da cisimler (tahta, karton vb.) koyarak duvarda oluşan gölgeleri gözlemler. Duvardaki gölgenin şeklini, büyüklüğünü ve yerini değiştiren çeşitli faktörleri değiştirmeyi deneyerek kendi tasarladıkları bu basit deneyin sonuçlarını tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde basit ışın çizimleri ile gölge oluşumunu resimlerler (3.1; 3.2; 3.3). + Kaç Gölgesi Var? Öğrenciler, önce bir ışık kaynağı kullanarak, herhangi bir cismin gölgesini ekrana (duvar) düşürürler. Cismi ışık kaynağına yaklaştırıp uzaklaştırarak, gölgesinin koyuluğunun değişimini incelerler. Sonra ortama ikinci bir ışık kaynağı getirirler. İki kaynak birbirine yaklaştırılıp uzaklaştırılarak, ekrana düşürülen gölgelerin koyuluklarını ve kesişme bölgelerini gözlemlerler. Tam ve yarı gölge arasındaki farkları karşılaştırırlar. Gözlemlerini çizimlerle kaydederler (3.5). AÇIKLAMALAR 2.1 Maddelerin ışığı geçirgenliklerine göre ayırt edilmesi “Madde ve Değişim” öğrenme alanında da kısaca işlenecektir. [!] 2.1 Bazı ışık türlerinin (ör: x-ışınları) insan vücudu gibi saydam olmayan cisimleri bile geçebileceğinden kısaca bahsedilir. Maddelerin Işık Geçirgenliğini Araştıralım. [!] 3.1 Yarı saydam ve hatta saydam cisimlerle de gölge oluşturulabilir. Bu gölgelerin saydam olmayan cisimlerinkine göre daha belirsiz ve zor fark edilir olabileceği ifade edilir. Gölge Boyu Nelere Bağlıdır? +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 234 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES ÜNİTE KAZANIMLAR IŞIK VE SES 4. 5. ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bir güneş saati yaparak zamanı bulmayla ilgili olarak öğrenciler; 4.1. Teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak bir güneş saati modeli geliştirir (FTTÇ-4, 6). 4.2. Güneş saati modeli tasarlarken izlediği yolun bir teknolojik tasarım süreci olduğunu fark eder (FTTÇ-6). 4.3. Bir çubuğun gölge boyunu, günün farklı zamanlarında doğrulukla ölçer (BSB-16, 17, 18). 4.4. Elde ettiği ölçümleri tabloya kaydeder (BSB20). 4.5. Gölge boyu-zaman ilişkisini gösteren bir sütun grafiği çizer (BSB-21). Güneş ve Ay Tutulmasıyla ilgili olarak öğrenciler; 5.1. Güneş ve Ay tutulmasının ışıkla ilgili bir olay olduğu fark eder. 5.2. Güneş ve Ay tutulması olaylarını hazırlayacağı modellerle gösterir ve sunar (BSB-21, 24). 5.3. Güneş ve Ay tutulması olaylarını karşılaştırır, benzerlik ve farklılıklarını listeler (BSB-4). + v Gölgesini Ölçelim, Zamanı Bulalım Öğrenciler, bulutsuz, güneşli bir havada bahçede yere sabitledikleri bir çubuğun gölgesinin boyunu günün farklı zamanlarında gözlemler ve ölçerler. Ölçüm sonuçlarını tabloya kaydederler.Verileri işlemek amacıyla tablodan yararlanarak çubuk grafik çizerler. Elde ettikleri bulguları yorumlayarak, cismin gölge boyunun günün hangi saatinde daha uzun olduğunu tespit ederler. Çubuğun gölge boyu verildiğinde, çizdikleri sütun grafiğini kullanarak ölçümün yapıldığı zamanı bulabilirler. Ölçümün yapıldığı zaman verildiğinde, çizdikleri çubuk grafiğini kullanarak gölge boyunu bulabilirler. Sonra, öğrendiklerini kullanarak ve teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak bir güneş saati modeli geliştirirler. Tasarladıkları modelin zaman ölçmedeki güçlü ve zayıf yönlerini tartışırlar (4.1; 4.2; 4,3; 4.4; 4.5). + Güneş ve Ay Nasıl Tutuluyor? Öğrenciler, Güneş’in bir el feneri, Ay’ın bir ping-pong topu ve Dünya’nın da oyuncak bir top kullanılarak temsil edildiği bir model yaparlar. Bu model üzerinde Güneş ve Ay tutulması olaylarını gösterirler. Olayların sebep ve sonuçları hakkında konuşur ve tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde Güneş ve Ay tutulması olaylarını şematik olarak gösteren çizimler yaparlar (5.1; 5.2). [!] 4.3 Önerilen etkinlikler ancak bulutsuz, güneşli bir havada okul bahçesinde yapılabileceğinden, deneyin veri toplama kısmı önceden öğrencilere ödev olarak verilip, sonra toplanan verilerin sınıfta işlenmesi tercih edilir. Güneş Saati Sütun Grafiği Çizme [!] 5.1 Güneş ve Ay tutulması olaylarının belirli sürelerle tekrar eden doğa olayları olduğu belirtilir. 5.2 Dünya, Güneş ve Ay’ın karşılaştırmalı büyüklükleri ve şekilleri “Dünya ve Evren” öğrenme alanında ayrıntılı olarak ele alınacaktır. C 5.1, 5.2, 5.3 Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (Kazanım 10) Güneş Tutulması Modeli +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 235 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE KAZANIMLAR 6. ETKİNLİK ÖRNEKLERİ Sesin yayılmasıyla ilgili olarak öğrenciler; + Ses İle İlgili Geçmişte Öğrendiklerimizi Hatırlayalım 6.1. Sesin boşlukta yayılamayacağını ifade eder. Dördüncü sınıfta ses ile ilgili öğrenilenler, “Bildiğiniz ses kaynakları nelerdir?”,“Ses nasıl oluşur?”, “Ses şiddetinin işitmedeki önemi nedir?”, “Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişki nedir?”, “Ses çevre kirliliğine neden olur mu?”, “Ses kirliliğini azaltıcı önlemler nelerdir ?” gibi sorularla tekrar hatırlanır. Önceki öğrenilenlerin bu ünitede öğrenileceklere temel oluşturacağı vurgulanır. Yeni ünite ile ilgili olarak “Acaba ses, kaynağından çıkıp kulağımıza nasıl ulaşıyor?”, “Ses geçirmeyen bir ortam olabilir mi?”, “Böyle bir ortama nerelerde ihtiyaç vardır?” gibi sorularla öğrencilerin konuya ilgisi çekilir ve onlarda merak uyandırılır. 6.2. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini deneylerle gösterir (BSB-1, 14, 15, 23). 6.3. Sesin hangi ortamda yayılılıp yayılamayacağını tahmin eder (BSB-8). IŞIK VE SES 7.ÜNİTE : IŞIK VE SES + Ses Her Ortamda Yayılır mı? Öğrenciler, sınıfa getirdikleri bir ses kaynağını (çalar saat, cep telefonu vb.) hava boşaltma tulumbasındaki cam fanusun içerisine yerleştirirler. Önce fanusun havasını tamamen boşaltırlar. Ses kaynağından çıkan sesi dinlerler. Sonra fanusun musluğunu açarak içerisine hava girmesini sağlarlar ve bu durumda sesi tekrar dinlerler. Bu iki farklı durumu karşılaştırarak sesin hangi durumda duyulabildiği ve sesin yayılabilmesi için hangi şartların gerektiğini tartışırlar (6.1; 6.2). AÇIKLAMALAR [!] 6.2 Sesin su ortamında yayılmasıyla ilgili olarak, sonar cihazı ve balinaların iletişim şekilleri öğrencilere, örnek olarak verilebilir. [!] 6.3 Katılarda sesin yayılması ile ilgili etkinlik yapılırken masaya şiddetli vurulmasının kulağa zarar verebileceği konusunda öğrenciler uyarılır. [!] 6. 3 Öğrenciler, 4. sınıfta “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde yaptıkları stetoskopu kullanarak etkinliği yapabilirler. Çoklu Zekâ Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim? Boşluk Doldurma + Sesin Ortamdan Ortama Değişimi Öğrenciler, iki taş parçasını önce havada, sonra su dolu bir kovada birbirine vurarak ses çıkartıp çıkartmayacağını dener. Daha sonra masalarının üzerine kulaklarını dayayarak masaya elle yavaşça vururlar. Sesin farklı ortamlar olan katı, sıvı ve gazlarda yayılması ile ilgili bu deneylerini tartışırlar. Sesin katı, sıvı, gaz ve boşluktaki yayılma durumları karşılaştırmalı olarak incelerler (6.2; 6.3). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 236 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE 7. IŞIK VE SES 8. KAZANIMLAR Sesin farklı ortamlarda farklı duyulmasıyla ilgili olarak öğrenciler; 7.1. Farklı cisimlerle üretilen sesin farklı duyulacağını deneylerle gösterir (BSB1, 14). 7.2. Aynı ses kaynağından üretilen sesin, farklı maddesel ortamlarda farklı işitileceğini fark eder. (BSB-7). Ses yalıtımı ile ilgili olarak öğrenciler; 8.1. Hangi malzemelerin sesin yayılmasını daha iyi önleyeceğini tahmin eder (BSB-8). 8.2. Sesin yayılmasını önlemeyle ilgili tahminlerini, teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak yaptığı bir model ile test eder (BSB-14; FTTÇ-5). 8.3. Farklı modellerin sesin yayılmasını ne derece önlediğini standart olmayan ölçütler kullanarak test eder. 8.4. Farklı maddesel ortamların sesin kulağımıza ulaşmasını farklı engellediği sonucunu çıkarır (BSB-23). 8.5. Farklı ortamları, sesin yayılmasını önleyebilme dereceleri bakımından karşılaştırır (BSB- 3, 4, 5). 8.6. Ses yalıtımı için geliştirilen teknolojilere örnekler verir (BSB-1; FTTÇ-4). 8.7. Ses yalıtımıyla ilgili teknolojik gelişmelerin, ses kirliliğini azalttığını fark eder (FTTÇ-7). 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + Farklı Cisimler İle Farklı Sesler Öğrenciler, çevrelerindeki farklı cisimlere (tahta blok, demir çubuk, kitap, vb.) vurarak ses çıkartırlar ve üretilen seslerin farklı duyulduklarını gözlemlerler. Gözlem sonuçlarını tartışırlar (7.1). + Ses Şiddeti Ortamdan Ortama Değişir mi? Öğrenciler, iki taş parçasını önce havada sonra da içi su dolu bir kovada birbirine vurarak ses çıkarırlar ve her iki durumda işitilen sesleri karşılaştırırlar (7.2). + Çevremizdeki Ses Yalıtımları Öğrenciler, bazı mekânlarda sesin yayılmasını önlemenin neden önemli olduğunu tartışırlar. Evlerde pencerelere takılan çift camların arasının boşluk olmasının sesin yayılmasına etkisini, merdivenlere halı döşenmesini nedenlerini ve kulak tıkaçlarının kullanılma nedenini araştırarak, çevrelerindeki çeşitli ses yalıtımı teknolojilerini tanırlar. + Sesin Yayılmasını Önleyelim Öğrenciler, gruplara ayrılır, her bir gruba özdeş birer çalar saat verilir. Her grup, bu çalar saatlerden çıkan sesin yayılmasını nasıl önleyebilecekleri ile ilgili bir model tasarlar ve inşa eder. Gruplar inşa ettikleri modelleri birbiri ile karşılaştırır ve kullanılan metotları tartışırlar. Hangi modelde, ses yalıtımının daha iyi sağlandığına karar verirler (8.1; 8.2; 8.3; 8.4; 8.5). v + Farklı Mesleklerdeki İnsanlar Ses Yalıtımı İçin Ne Kullanıyor? Öğrenciler, yol çalışması yapan işçilerin darbeli yol matkabı ile çalışırken veya hava alanlarında uçakların kalkışı esnasında görevlilerin kulaklarını yüksek sesten nasıl korudukları ile ilgili bir araştırma yaparlar. Elde ettikleri sonuçları ve farklı ses yalıtım teknolojilerini sınıfta tartışırlar (8.6; 8.7). AÇIKLAMALAR [!] Işık ile ses kavramları arasındaki farklılıklardan bahsedilir. Örneğin; ışık odun gibi saydam olmayan maddelerden geçemezken ses geçebilir. [!] Öğrenciler, kulaklar için yapılmış bazı cisimler hariç (ör: kulak tıpası) diğer cisimleri kulaklarına sokmalarının tehlikeli olabileceği konusunda uyarılmalıdır. ® Sağlık Kültürü (8.7- 28) ® Kariyer Bilinci Geliştirme: Yoğun sesin bulunduğu iş ortamlarına fabrikalar, havaalanları, konser salonları vb. örnek verilir. +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 237 5. Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR ÜNİTE 9. KAZANIMLAR Farklı ses teknolojileri ile ilgili olarak öğrenciler; 9.1. Sesin iletişim kurmadaki rolünü ve önemini fark eder. 9.2. Çeşitli ses teknolojilerine örnekler verir (BSB-1; FTTÇ-31). IŞIK VE SES 9.3. Yüksek ses üreten teknolojik araçların olumlu ve olumsuz etkilerini açıklar (FTTÇ- 27). 9.4. Sesin kaydedilebildiğini ve kaydedilen sesin dinlenebildiğini fark eder. 9.5. Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarına örnekler verir (FTTÇ- 32). 9.6. Geçmişte kullanılan farklı ses kayıt araçlarını, günümüzde kullanılanlar ile karşılaştırır (BSB-5). 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES ETKİNLİK ÖRNEKLERİ + v Hayatımızdaki Ses Teknolojileri Öğrenciler insanlar tarafından kullanılan farklı ses teknolojileri ve bunların nerelerde kullanıldığını araştırarak sınıfta sunarlar. Bu araçlardan yüksek ses üretenlerin olumlu ve olumsuz yönlerini tartışırlar (9.1; 9.2; 9.3). + Geçmişten Günümüze Ses Kayıt Araçları Öğrenciler “Sesleri kayıt edebilir miyiz ?” “Sesleri kayıt etmek için hangi araçları kullanırız ?” gibi soruları tartışırlar. Herhangi bir ses kayıt aracı kullanarak ses kaydı yaparlar ve kayıt edilen sesi dinlerler. Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarını araştırırlar. Bu araçların geçmişten günümüze gösterdiği değişim ve ses kaydının günlük yaşamdaki önemini (haberleşme gibi ) tartışırlar (9.4; 9.5; 9.6; 9.7). AÇIKLAMALAR [!] Sesin farklı mesleklerdeki rolüne örnek olarak bir minibüsün geri geri gelirken çıkardığı bip sesi, tehlike olarak hava kompresörlerinin gürültüsü örnek olarak verilir. Karşılaştırma Farklı Sesler İle Haberleşme + Sesler Bize Ne Anlatıyor? Öğrenciler ses ile ilgili meslekleri araştırırlar. Farklı mesleklerde sesin hangi özelliğinin ön planda olduğunu bu ünitede öğrenilenlerle ilişkilendirilerek tartışırlar (9.8). 9.7. Ses kaydının günlük yaşamdaki önemini açıklar (FTTÇ-4, 5). 9.8. Ses yalıtımı, ses kaydı, ses şiddetinin değiştirilmesi gibi sesin kullanımı ile ilgili çeşitli mesleklere örnekler verir (FTTÇ- 33). +: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 238 5. Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası :1 Etkinlik Adı : Maddelerin Işık Geçirgenliğini Araştıralım İlgili olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2 Aşağıda verilen madde ve cisimlerin ışığı geçirip geçirmeme durumlarını araştırınız ve bulgularınızı bir tablo ile sununuz. Kalem Naylon Torba Yemek Kaşığı Taş Kâğıt Süt Bardak Defter Su Tahta Parçası Silgi Kâğıt Mendil Kavanoz Kumaş Parçası Tebeşir Etkinlik Numarası :2 Etkinlik Adı : Güneş Saati İlgili olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.3; 4.4; 4.5 Bir grup öğrenci, Fen ve Teknoloji Dersinde “Gölge boyunun zamanla değişiminin incelenmesi” konulu bir araştırma yaparlar. Bu amaçla, güneşli bir günde bahçede yere diktikleri bir çubuğun gölge boyunu yarım saatlik aralıklarla ölçerler. Ölçüm sonuçları aşağıda verilmiştir: Saat 9:30’da gölge boyu 146 cm, 10:00’da 130cm, 10:30’da 116 cm, 11:00’da109 cm, 11:30’da 106 cm, 12:00’da 103 cm ve son ölçümde 12:30’da 105 cmdir. Sizden istenilen bu verilerden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplamanızdır. a) b) c) d) Verileri bir tablo çizerek düzenleyiniz. Verileri kullanarak bir grafik (çizgi veya sütun grafiği) çiziniz. Çizdiğiniz grafik size ne anlatıyor? Açıklayınız. Öğrenciler saat 12:30’dan sonra da ölçüm yapmaya devam etselerdi saat 13:00’te çubuğun gölge boyunu kaç cm olarak ölçebilirlerdi? Tahminizin gerekçesini açıklayınız. 239 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :3 Etkinlik Adı : Sütun Grafiği Çizme İlgili olduğu Kazanımlar : 4.5 Saydam olmayan bir cisim, şekildeki gibi bir ışık kaynağı ile duvar arasında sırasıyla çeşitli uzaklıklara konulmuş ve duvarda gölgeler oluşturulmuştur. 1 2 3 4 Cismin kaynaktan farklı uzaklıklarına karşılık duvarda oluşturduğu gölge boylarını ve cismin kaynağa uzaklığını şekil üzerinde ölçünüz. Elde ettiğiniz verilerle cismin kaynaktan uzaklığı ile gölge boyu arasındaki ilişkiyi gösteren bir sütun grafiği çiziniz. a) Grafikte gölge boyu ile cismin kaynaktan uzaklığı arasındaki ilişkiyi açıklayınız. b) Grafik üzerinde ölçümünü yapmadığınız bir uzaklığa karşılık gölge boyunun uzunluğunu bulunuz. c) Aynı uzunluğa karşılık gelen cismin gölge boyunu deneysel olarak ölçün. Elde ettiğiniz sonuç ile grafikte bulduğunuz sonucu karşılaştırınız. Etkinlik Numarası :4 Etkinlik Adı : Güneş Tutulması Modeli İlgili olduğu Kazanımlar: 5.1; 5.2; 5.3 Güneş tutulması olayını, uygun materyaller kullanarak, geliştireceğiniz bir model üzerinde gösteriniz. 240 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :5 Etkinlik Adı : Gölge Boyu Nelere Bağlıdır? İlgili olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2 Bir cismin gölge boyu ile ışık kaynağının cisme olan yatay uzaklığı arasındaki ilişkiyi kendi tasarladığınız bir deneyle araştırınız. Bulgularını Paylaşma Yorumlama ve Sonuç Çıkarma Verileri İşleme Araştırmanın Amacına Uygun Verileri Kaydetme Uygun Ölçme Aracı Kullanma Gerekli Malzeme ve AraçGereçleri Seçme Kontrol Edilen Değişkenleri Belirleme Bağımsız Değişkeni Belirleme Bağımlı Değişkeni Belirleme Öğrencinin Adı ve Soyadı Neyi Araştırdığını Bilme Deneyi Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Kontrol Listesi Etkinlik Numarası :6 Etkinlik Adı : Çoklu Zekâ İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1- 9.8 Bu etkinlik için öğretmen kaç grup oluşturacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine dahil olurlar. Öğretmen, grupları oluştururken grupların isimlerini (sözel-dil zekâ alanı, mantıksal-matematik zekâ alanı, müziksel-ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle belirtmez. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait isimler yalnızca uygulayıcılara bilgi verilmek için yazılmıştır. Bu isimler, hiçbir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır. 1. Grup:(Sözel Dil Zekâ Alanı) Öğretmen “Sesleri nasıl duyar?”,”Ses şiddetinin işitmedeki önemi nedir?”,”Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişki nedir?”,” Titreşen her madde ses oluşturur mu?”,”Ses çevre kirliliğine neden olur mu?” Ses kirliliğini azaltıcı önlemler nelerdir?” gibi soruları öğrencilere sorar. Gruptan ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kütüphane, kitap, dergi, internet gibi) araştırma yapmalarını ister. Araştırma sonuçlarını rapor şeklinde veya ses konusunu ünite çerçevesinde bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye biçiminde yazmalarını ister. Öğrenciler, yüksek ses üreten araçların olumsuz etkilerini gösteren bir drama hazırlarlar. 241 5. Sınıf Üniteler 2. Grup:(Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı) 2. gruptaki öğrenciler birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını çıkarırlar. Öğretmen, öğrencilerden sesin yayılmasının hangi şartlarda mümkün olacağı konusunda tahminlerde bulunmalarını ve bu tahminlerini kontrol etmelerini ister. Öğrenciler, farklı maddesel ortamlarda sesin yayılmasını gözlemleyerek, farklı maddesel ortamların sesin yayılmasını nasıl etkilediği konusunda çıkarımda bulunurlar. Farklı ortamların sesin yayılmasını ne derece önlediğini karşılaştırırlar. Elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve ünite akış şeması hazırlamak üzere dördüncü gruba verirler. 3. Grup:(Müziksel Ritmik Zekâ alanı) Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı ses ile ilgili bilgi, beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını altıncı grubun hazırladığı dans gösterisi eşliğinde sınıfta sunarlar. Ayrıca bu parçayı bir ses kayıt aracına kaydederek, kaydedilmiş parçayı sınıfta arkadaşlarına dinletirler. 4. Grup:(Görsel Uzamsal Zekâ Alanı) Diğer tüm grupların hazırladığı ses ile ilgili materyalleri görsel olarak zenginleştirip (ses ile ilgili resimler, karikatür gibi ) bütün hatlarını poster olarak hazırlarlar. Ayrıca konunun içeriği çerçevesinde, ses ile ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması geliştirirler. 5. Grup:(Sosyal Zekâ Alanı) Ses yalıtımı konusunda faaliyet gösteren kişi ve kurumlar ile görüşerek ses yalıtımı için ne tür ürünleri olduğu hakkında fikir edinirler. İnsanların günlük ihtiyaçlarını karşılamak için hangi ses teknolojilerini kullandıklarını ve bu araçlardan yüksek ses üreten teknolojik araçların olumlu ve olumsuz etkilerini araştırırlar. Bu araçların olumsuz etkilerinin nasıl azaltılacağı konusunda fikirler öne sürerler. Aile büyükleri ile görüşerek geçmişte hangi ses kayıt araçlarını kullandıkları hakkında bilgi alırlar. Bu araçları günümüzde kullanılanlar ile karşılaştırarak teknolojik gelişim sırasına göre listelerler. Ses ile ilgili meslekleri araştırıp bu meslek sahibi kişiler ile görüşürler ve onların meslekleri hakkında bilgi edinirler. Farklı meslek grubundan insanlar ile de görüşüp sesin meslekleri açısından önemi araştırırlar. Elde ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Birinci grup ile beraber görsel grubun hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlar. 6. Grup:(Bedensel Zekâ Alanı) Diğer grupça (üçüncü grup) hazırlanan müzik parçasına uygun bir dans gösterisi hazırlarlar ve bu gösteriyi üçüncü grup ile beraber sınıfta sunarlar. İlgili gruplardan geçmişten günümüze kullanılan ses kayıt araçları hakkında bilgi edinerek, bu araçlar ile ilgili bir yapboz hazırlarlar. Ayrıca birinci grubun hazırladığı dramayı sınıfta sunarlar. 242 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :7 Etkinlik Adı : Ne biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim? İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1, 9.8 Bu etkinliğin amacı öğrencilerin konuyla ilgili önbilgilerinin tespiti, bu tespite dayalı olarak hissettikleri öğrenme ihtiyacı ve bunların sonucunda da geldikleri düzeyi öğrenci gözüyle belirlemektir. Bu etkinlik için aşağıdakine benzer üç sütundan oluşan bir tablo kullanılır. Önce öğrencilere konu ile ilgili olarak neler bildikleri sorulur ve alınan cevaplar tartışılmaksızın “Ne biliyorum?” başlıklı sütuna yazılır. Bu yazma işlemi tamamlandıktan sonra öğrencilere konu ile ilgili ne öğrenmek istedikleri sorulur. Alınan cevaplar öğretmen rehberliğinde (düzey, konunun sınırları, yaş grubu ve çevrenin özellikleri gibi ) tartışılarak, soru cümlesi niteliğinde “Ne Öğrenmek İstiyorum?” başlıklı sütuna yazılır. İlgili konu işlendikten sonra (aktif kitap okuma ile) öğrencilere neler öğrendikleri sorulur. Alınan cevaplar “Ne Öğrendim?” başlıklı sütuna yazılır. Oluşturulan tablo, öğretmen rehberliğinde incelenir. Öğrencilerin konu ile ilgili gelişim süreçlerini (Nereden geldik? Nerdeyiz? Nereye gidiyoruz? ) somut olarak görmeleri sağlanır. Ne öğrendim? başlığı altında hedeflenen ancak bilgi, beceri ve tutuma dönüşmeyen kazanımlar varsa ve bunlar ilgili öğrenme etkinliklerin yapılmasına rağmen kazanılmamışsa, ilgili konular tekrar edilir. Gerçekleştiremeyen kazanımlar ile ilgili etkinlikler yoksa öğrenciler ya yeni kaynaklara yönlendirilir ya da yeni etkinlikler ile kazanımlar verilmeye başlanır. Bunlardan sonra tablo yeniden düzenlenir ve ikinci sütundaki soruların cevabı üçüncü sütunda alınıncaya kadar bu işlemlere devam edilir. Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim? Her sesin bir kaynak tarafından oluşturulduğunu Sesin hangi ortamlarda yayıldığını Sesin boşlukta yayılamayacağını Titreşen her maddenin ses ürettiğini Sesin yayılmasını önleyip önleyemeyeceğimi Sesin yayılması için maddesel bir ortam gerektiğini Sesi duyabilmemizi sağlayan özelliğin ses şiddeti olduğunu Farklı ses teknolojilerinin neler olduğunu Farklı maddelerde üretilen sesin farklı duyulacağını Ses şiddetinin uzaklık ile ilişkisi Ses kayıt araçlarının neler olduğunu Aynı kaynaktan çıkan sesin farklı maddesel ortamlardaki şiddetinin farklı olacağını Farklı araçlar sayesinde ses şiddetinin değişebileceği ve işitme yetisinin geliştirebileceğini Ses ile ilgili mesleklerin olup olmadığını, varsa bunların neler olduğunu Farklı maddesel ortamların sesin kulağımıza ulaşmasını farklı engellediğini Yüksek sesten korunmak gerektiğini Sesin farklı meslek gruplarındaki rolünü Ses yalıtımı için geliştirilen teknolojileri Ses yalıtımı ile ilgili teknolojik gelişmelerin ses kirliliğini azaltıcı etkilerini Ses kirliliğini ve azaltıcı önlemleri Ses ile ilgili farklı teknolojik araçları Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarını Ses kaydının günlük yaşam için önemini Ses ile ilgili meslekleri ve farklı mesleklerde sesin rolünü 243 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası :8 Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1; 6.2; 7.2 Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları tamamlayınız. yayılma maddesel ortam şiddet boşluk a) Bir ses kaynağından çıkan sesin yayılabilmesi için __________ gerekir. b) Ses _________ yayılamaz. c) Farklı maddesel ortamlarda sesin ___________ farklı şekilde olur. d) Aynı ses kaynağından üretilen sesin, farklı maddesel ortamlarda ________ farklı olacaktır. Etkinlik Numarası :9 Etkinlik Adı : Karşılaştırma İlgili olduğu Kazanımlar : 1.1- 9.8 Aşağıda ışık ve ses kavramları ile ilgili bazı özellikler verilmiştir. Bu özellikler hangi kavrama uyuyorsa ilgili kavrama X işareti koyunuz. Işık ve ses kavramlarının her ikisine uyuyorsa her ikisine de X işareti koyunuz. IŞIK SES a) Maddelerin titreşimi sonucu oluşur. _____ _____ b) Yayılması için maddesel bir ortam gerektirmez. _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ c) Farklı kaynaklar tarafından oluşturulabilir. d) Tüm yönlerde yayılır. e) Farklı maddelerin içinde farklı şekilde hareket eder. f) Demir, odun gibi saydam olmayan maddelerin içinden geçebilir . g) Bir enerji türüdür. 244 5. Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası : 10 Etkinlik Adı : Farklı sesler ile haberleşme İlgili olduğu Kazanımlar : 9.1 Kamış, pipet gibi malzemeleri çeşitli boylarda keserek ya da bu malzemelerden değişik çaplarda bulup üfleyerek kullanabileceğiniz aletler yapın. Bu aletlerden çıkardığınız seslerinin her birinin bir anlamı olsun. (aynen mors alfabesinde olduğu gibi) Bu etkinlik süresince kendi aranızda sözlü ya da yazılı iletişim kurmayınız. Kızılderililerin dumanla haberleşmesi gibi siz de yaptığınız aletlerden çıkardığınız seslerle haberleşiniz. Çıkarttığınız seslerin hangi mesajları ilettiğini gösteren bir sözlük oluşturunuz. Sözlüğünüzü oluşturduktan sonra size gönderilen mesajlardan ne anladığınızı bir kâğıda not ediniz. Öğretmenizin size tanıdığı süre sonunda doğru mesajı anlayıp anlamadığınızı karşılaştırınız. Günümüzün gürültülü şehirlerini, insanların ve hayvanların birbirleriyle iletişimini düşünerek bu çalışma sonunda neler hissettiğinizi, neler yapabileceğinizi yazı, resim ya da karikatürle sınıfa sununuz. 245 5. Sınıf Üniteler 2.7 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU SINIF ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE Canlılar ve Hayat/ Vücudumuz Bilmecesini Çözelim DERS KAZANIMLARI 1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma tarihinin önemini bilir. 4.1. Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar. 4.3. Sigara ve alkol içilen ortamlardan uzak durur. İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK KAZANIMLARI 54.Aldığı ürünleri son kullanma tarihine dikkat etmenin bir tüketici hakkı olduğunu fark eder. 46.Sağlık hakkının olduğunu bilir. 47.Yaşama hakkının kutsallığını fark eder ve bu hakkın önemine uygun davranışlar gösterir. 8.2. İnsan etkisi ile nesli tükenen veya tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanlara örnekler verir. 5 Canlılar ve Hayat/ Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 8.3.Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki çevre sorunları hakkında bilgi toplar ve sunar. 55.Çevre haklarının varlığını bilir. 56.Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir. 8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları uyarır. ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE Canlılar ve Hayat/ Vücudumuz Bilmecesini Çözelim DERS KAZANIMLARI 4.1. Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar. 4.3. Sigara içilen ortamlardan uzak durur. 246 REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA KAZANIMLARI 2. Alkol ve ilaç kullanımını özendiren medya mesajlarını fark eder. 8. Reddetme davranışı sergiler. 5. Sınıf Üniteler SINIF ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI SAĞLIK KÜLTÜRÜ KAZANIMLARI 1.1.Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder. 18.Büyüme ve sağlıklı olmak için beslenmenin önemini açıklar. 1.2. Besinlerin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir. 20.Temel besin gruplarını belirtir. 21. Besin öğelerinin büyüme ve sağlıkla ilişkisini kurar. 1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından deney yaparak test eder. 1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna dair bilgi toplar ve sunar. 1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar. 5 Canlılar ve Hayat/ Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin ve içerdiği katkı maddelerinin sağlığa etkilerini araştırır ve sunar. 1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma tarihinin önemini bilir. 2.3. Sindirimde görevli organ ve yapıların yerini kendi üzerinde ve model üzerinde sırası ile göstererek görevlerini kısaca açıklar. 2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model veya kendi ağzında göstererek sindirimdeki görevini fark eder. 247 22. Dengeli beslenmeye özen gösterir. 23.Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 24. Sebze ve meyvelerin yıkanarak yenmesine özen gösterir. 25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler. 23.Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler. 3.Sindirim sistemi organlarını belirtir. 5. Sınıf Üniteler SINIF ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI 2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe ve düzenli diş kontrolüne özen gösterir. Canlılar ve Hayat/ Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 3.1. Boşaltımda görevli organ ve yapıların yerini model üzerinde göstererek görevlerini kısaca açıklar . SAĞLIK KÜLTÜRÜ KAZANIMLARI 16. Ağız ve diş sağlığının önemini kavrar. 17. Ağız ve diş sağlığına özen gösterir. 4. Boşaltım sistemi organlarını belirtir. 3.4. Böbreklerin sağlığı için nelere dikkat etmesi gerektiğini araştırır ve sunar. 6.1. Mikroskobik canlıların faydalarına ve zararlarına örnekler verir. 5 6.3. Besinleri mikroskobik canlıları zararlı etkilerinden korumak amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemleri vurgular. Canlılar ve Hayat/ Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 6.2. Mikroskobik canlıların besinler üzerine etkisini deney yaparak gözlemler. 8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları uyarır. Fiziksel Olaylar/ Işık ve Ses 8.7. Ses yalıtımıyla ilgili teknolojik gelişmelerin, ses kirliliğini azalttığını fark eder. + 248 23. Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler. 23. Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 28. Sağlıklı çevreyi oluşturabilmede öz sorumluluk geliştirir. 5. Sınıf Üniteler SINIF ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI SPOR KÜLTÜRÜ VE OLİMPİK EĞİTİM KAZANIMLARI 1.1.Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder. 5 Canlılar ve Hayat/ Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 13.Günlük enerji ihtiyacının beslenme ile ilişkisini kavrar. 13.Günlük enerji ihtiyacının beslenme ile ilişkisini 1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir. kavrar. 14.Günlük besin ihtiyacının neleri içerdiğini belirtir. 1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından 14.Günlük besin ihtiyacının neleri içerdiğini belirtir deney yaparak test eder. 15. Besinlerin içerikleri ile ilgili tablolar hazırlar. 1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna 15. Besinlerin içerikleri ile ilgili tablolar hazırlar. dair bilgi toplar ve sunar. 1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar . 249 16. Dengeli beslenmenin insan sağlığına etkilerini tartışır. 17. Kendisi ve ailesi için günlük mönü düzenler. 5. Sınıf Üniteler DERS SINIF YAKLAŞIK SÜRE ÖĞRENME ALANI ÜNİTE TEMEL BECERİLER: KAZANIMLAR MATERYALLER KAYNAK AĞACIM HAKLARIM VAR : : : : : Fen ve Teknoloji 5 40 dk. Canlılar ve Hayat Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım : 4. Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir. : : SÜREÇ 1.Aşama: Sınıf içinden seçilen bir öğrenci ‘Ağaç’ rolünü üstlenir. Öğrencinin çevre sorunları ile ilgili bilgi toplaması için uygun bir süre verilir. 2.Aşama: Ağaç olan öğrenci, günlük yaşamında insanların çevreye ve kendisine vermiş oldukları zararlardan dolayı yaşamının nasıl güçleştiğini anlatır.Kendisinin insanlar gibi hakları olduğunu ve bu hakların korunması için çocuklardan yardım ister. 3.Aşama: Bu talep doğrultusunda Ağacın ve buna bağlı olarak tüm doğanın nasıl korunması gerektiği konusunda tartışma ortamı yaratılır. DEĞERLENDİRME Öğrenciler çevre sorunlarına karşı duyarlılık kazanır ve çevre haklarının olduğunun farkına varır. 250 5. Sınıf Üniteler 2.8 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR TABLOSU SINIF 5 ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR 1) Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi kavrayabilme AÇIKLAMA • Bilim ve teknoloji arasındaki ilişki açıklanarak, bilim ve teknolojinin temelinde akılcılığın yer aldığı belirtilecektir. • Hayatımızda akılcılığa ve bilime yer vermenin neden önemli olduğu irdelenerek, Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önem, Atatürk’ün akılcılık ve bilim konusundaki sözlerinden örnekler verilerek açıklanacaktır. 2) Atatürk’ün çevreye verdiği önemi kavrayabilme AÇIKLAMA • Atatürk’ün çevre ile ilgili yaptığı çalışmalara örnekler verilerek, Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözleri değerlendirilecektir. ÖĞRENME ALANI / ÜNİTE Madde ve Değişim / Maddenin Değişimi ve Tanınması Fiziksel Olaylar / Kuvvet ve Hareket Canlılar ve Hayat / Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 251 DERS KAZANIMLARI VE AÇIKLAMALAR 5.4. Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden farkını açıklar (BSB-7, 8; FTTÇ-2). 3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada en uzun süre kalacak bir paraşüt geliştirir (FTTÇ-6, 14). 3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler verir (FTTÇ-4). 8.5. Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözlerine örnekler verir. . 5. Sınıf Üniteler EK 1 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİ Yapılandırılmış grid; alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden biridir. Bu teknik uygulanırken; yaşa ve seviyeye bağlı olarak dokuz ya da on iki kutucuktan oluşan aşağıdaki gibi bir tablo hazırlanır. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tablo: Grid tekniğinin genel yapısı Konu ile ilgili kavramlar, resimler, sayılar, eşitlikler, tanımlar veya formüller gelişigüzel kutucuklara yerleştirir. Kutucukların içeriğinin değiştirilebilmesi hem görsel hem de analitik düşünebilme olanağı sağlar. Öğrencilere konuyla ilgili değişik sorular verilir. Öğrencilerden, • Her sorunun cevabı için uygun kutucukları bulmaları, • Bu kutucuk numaralarını mantıksal veya işlevsel sıraya göre dizmeleri istenir. Her iki adım için farklı bir puanlama sistemi kullanılır. İlk adımda her sorunun cevabı için uygun kutucukların bulunması aşamasında aşağıdaki formül uygulanır. C1 = Öğrenci tarafından doğru seçilen kutucuk sayısı C2 = Toplam doğru kutucuk sayısı C3 = Öğrenci tarafından yanlış seçilen kutucuk sayısı C4 = Toplam yanlış kutucuk sayısı C1 C 3 − C2 C4 Bu formüle göre öğrencilerin puanları +1, 0, -1 arasında değişir. Bu puanı 10 üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla +1 ile toplanır, elde edilen puan 5 ile çarpılır. ( Not : Yapılandırılmış gridin, sorulan soru ile ilgili doğru karelerinin sayısı yanlış 253 5. Sınıf Üniteler karelerden çok fazla ise bu formül ile değerlendirme isabetli olmayabilir. Böyle durumlarda bütüncül değerlendirme yoluna gidilmelidir.) İkinci adımda öğrencilerden seçtiği soru ile ilgili numaraları mantıksal veya işlevsel sıraya koymaları istenir. Bu işlem için puanlama sistemi aşağıdaki örnek etkinlikte verilmiştir. Öğrencilerin verdiği cevap konu hakkındaki eksik veya yanlış bilgilerini ortaya çıkararak bilişsel yapıdaki aksaklıkları gösterir. Bu teknikte öğrencilerin konuyu bilmeden soruyu doğru cevaplamaları yani tahminde bulunmaları hemen hemen imkansızdır. Hem doğru kutucukların seçimi hem de bunların mantıksal sıraya dizilmesi konuyu çok iyi bilmeyi ve anlamayı gerektirir. Örnek Etkinlik: Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli hayvan isimleri verilmiştir. Tabloya göre aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız. 1 2 3 Örümcek 4 Balina 5 Yengeç 7 Kelebek 6 Sazan 8 Yılan 9 Kartal Solucan Kurbağa 1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi/hangileri omurgalı hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir? 2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda sıralayınız 3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi omurgasız hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir? Etkinliğin Değerlendirilmesi: 1. soru için seçilmesi gereken doğru kutucuklar: 2, 5, 6, 7, 9 1. soru için yanlış kutucuklar ise : 1, 3, 4, 8 254 5. Sınıf Üniteler Örneğin bir öğrenci bu soruyu tam olarak cevaplayarak 5 doğru ve 0 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen formül kullanılarak; 5 0 − =1-0=1 sonucuna 1 eklenerek 5 4 1+1 = 2 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak 5 x 2=10 bulunur. Örneğin başka bir öğrenci bu soru için 3 doğru ve 2 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen formül kullanılarak; 3 2 − = 0,60-0,50=0,10 sonucuna 1 eklenerek 5 4 0,10+1 = 1,10 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak 5 x (1,10)=5,50 veya bulunan sonucu yuvarlatırsak 6 bulunur. 2. soru için doğru cevap : 5, 6, 9, 7 ve 2 Soru 1: 5 numara 6’ dan önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Soru 2: 6 numara 9’ dan önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Soru 3: 9 numara 7’ den önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Soru 4: 7 numara 2’ den önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Örneğin bir öğrenci bu soru için 6, 5, 9, 7 ve 2 şeklinde cevap versin. Yukarıdaki soruları sorarak bu cevabı değerlendirirsek, Soru 1- Hayır /Soru 2- Evet /Hayır Soru 3- Evet /Evet Soru 4- Evet /Evet Her “Evet” cevabı için “1” puan her “Hayır” cevabı için “0” puan ile değerlendirildiği için bu öğrenci 8 üzerinden 5 puan almıştır. 3. sorunun değerlendirmesi 1. soruda olduğu gibidir. 255 5. Sınıf Üniteler EK 2 V (VEE) DİYAGRAMI Vee diyagramları öğrencilerin araştırmalarını daha kapsamlı hâle getirmesini sağlayan bir değerlendirme tekniğidir. Vee diyagramları, hemen her düzeydeki bütün etkinliklerde rahatça kullanılabilmesi, hazırlanma kolaylığının olması, etkinlik öncesi öğrencileri araştırmaya sevk etmesi, kavram öğretimine yardımcı olması ve kavram yanılgılarını tespit etme amacıyla kullanılır. Öğrencilere bilgilerini daha iyi organize etme, daha etkili bir biçimde araştırma yapma ve öğrenmelerini sağlama için kullanılan bir ölçme değerlendirme uygulamasıdır. Vee diyagramları etkinlikle birlikte hazırlanan aynı zamanda etkinliğin raporu olarak da kullanılabilen bir eğitim aracıdır. Vee diyagramlarında kavramsal ve etkinlik bölümlerinde bulunan başlıklar: anahtar soru, araç ve gereçler, teoriler, ilkeler, kavramlar, neyi araştırıyoruz ve kayıtlar yer alır. 1-Vee diyagramı hazırlığına büyük bir “V” harfinin çizimiyle başlanır. 2-Etkinliğe başlamadan önce kavramsal kısım (bildiklerimiz) hazırlanır. Bu amaçla çeşitli ders kitaplarından yaralanılabilir. Bildiklerimiz kısmının altına, etkinlik sonucuna ulaşmada yardımcı olacak teori ve ilkeler belirlenerek öğrencinin yazılı ifade etmesi sağlanır. 3-İlköğretim düzeyinde anahtar soru öğretmen tarafından belirlenir. 4-Etkinlik öncesinde etkinlikte kullanılacak araç ve gereçler diyagramdaki yerine yazılır.Araç gereçlerin yazılacağı yer “V” harfinin alt sivri ucudur. 5-Etkinlik yapılır ve bu etkinlik sırasında yapılacak ölçümler gözlemler ve sonuçlar etkinlik kısmında yer alan kayıtlar kısmına not edilir. 6-Kayıtlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonuçlar ve yorumlar kayıtlar kısmının alt bölümüne yazılabilir. 256 5. Sınıf Üniteler Etkinlikten önce Etkinlikte yaptıklarımız Anahtar Soru Araştırıyoruz? Bildiklerimiz ……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ..................................................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... Kayıtlar Kavramlar Araç-gereç ………………………….. ………………………… Kayıtlar /Gözlem Sorunun cevabı ne olabilir? (Sonuç) ............................................................. 257 5. Sınıf Üniteler Örnek : Bildiklerimiz *Aynı maddenin erime sıcaklığı ve donma sıcaklığı birbirine eşit denecek kadar yakındır. *Isı alan saf katı maddeler belli sıcaklıkta sıvı hale geçerler. *Isı veren saf sıvı maddeler belli sıcaklıkta katı hale geçerler. *Maddenin katı halden sıvı hale geçme durumu erimedir. *Maddenin sıvı halden katı hale geçme durumu donmadır. *Farklı maddelerin sıcaklığını ölçmek için termometre kullanılır. 0 *Ölçüm sonucu C olarak verilir. ……………………………. ……………………………. Kavramlar *Erime *Erime sıcaklığı *Donma *Donma sıcaklığı *Katı * Sıvı *Hal değişimi *Termometre Anahtar Soru Erime-donma noktaları madde için ayırt edici özellik olabilir mi? Etkinlikte yaptıklarımız Neyi araştırıyoruz? Aynı miktarda iki farklı sıvı, farklı sıcaklıklarda katı hale geçtiğine göre, donma sıcaklığı maddeler için ayırt edici özellik olarak alınabilir. ..................................................... ................................................. Araç-gereç Zeytinyağı Su Tuz-buz karışımı 2 adet küçük beher 2 adet büyük beher Mezür Termometre Su 2. dakika 4. dakika 6. dakika 8. dakika 10.dakika .......... 0 18 C .....0C ..... ..... ..... ....... Kayıtlar Alınan su miktarı 10 mL Suyun sıcaklığı: ......... Alınan zeytinyağı mik: 10 mL Zeytinyağının sıcaklığı:..... Su ve zeytinyağının bulunduğu beheri buz dolu büyük beherin içine koyarak değişimi gözlemleriz. Sıcaklığı termometre ile ölçeriz.... Zeytinyağı 2. dakika 18 0C 4. dakika .....0C 6. dakika ..... 8. dakika ..... 10.dakika ..... Sorunun cevabı ne olabilir? Öğrencilerin hazırladığı Vee diyagramını değerlendirmek amacıyla; öğretmen; öğrencilerin seviyesine uygun cevap anahtarı olarak kullanılacak Vee diyagramı hazırlar ve not kriterlerini belirler. Hazırlamış olduğu cevap anahtarı ile öğrencilerin diyagramlarını karşılaştırır ve öğrencinin çalışma sürecindeki performansını da göz önüne alarak değerlendirme yapar. 258 EK 1 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİ Yapılandırılmış grid; alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden biridir. Bu teknik uygulanırken; yaşa ve seviyeye bağlı olarak dokuz ya da on iki kutucuktan oluşan aşağıdaki gibi bir tablo hazırlanır. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tablo: Grid tekniğinin genel yapısı Konu ile ilgili kavramlar, resimler, sayılar, eşitlikler, tanımlar veya formüller gelişigüzel kutucuklara yerleştirir. Kutucukların içeriğinin değiştirilebilmesi hem görsel hem de analitik düşünebilme olanağı sağlar. Öğrencilere konuyla ilgili değişik sorular verilir. Öğrencilerden, • Her sorunun cevabı için uygun kutucukları bulmaları, • Bu kutucuk numaralarını mantıksal veya işlevsel sıraya göre dizmeleri istenir. Her iki adım için farklı bir puanlama sistemi kullanılır. İlk adımda her sorunun cevabı için uygun kutucukların bulunması aşamasında aşağıdaki formül uygulanır. C1 = Öğrenci tarafından doğru seçilen kutucuk sayısı C2 = Toplam doğru kutucuk sayısı C3 = Öğrenci tarafından yanlış seçilen kutucuk sayısı C4 = Toplam yanlış kutucuk sayısı C1 C 3 − C2 C4 Bu formüle göre öğrencilerin puanları +1, 0, -1 arasında değişir. Bu puanı 10 üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla +1 ile toplanır, elde edilen puan 5 ile çarpılır. ( Not : Yapılandırılmış gridin, sorulan soru ile ilgili doğru 252 karelerinin sayısı yanlış karelerden çok fazla ise bu formül ile değerlendirme isabetli olmayabilir. Böyle durumlarda bütüncül değerlendirme yoluna gidilmelidir.) İkinci adımda öğrencilerden seçtiği soru ile ilgili numaraları mantıksal veya işlevsel sıraya koymaları istenir. Bu işlem için puanlama sistemi aşağıdaki örnek etkinlikte verilmiştir. Öğrencilerin verdiği cevap konu hakkındaki eksik veya yanlış bilgilerini ortaya çıkararak bilişsel yapıdaki aksaklıkları gösterir. Bu teknikte öğrencilerin konuyu bilmeden soruyu doğru cevaplamaları yani tahminde bulunmaları hemen hemen imkansızdır. Hem doğru kutucukların seçimi hem de bunların mantıksal sıraya dizilmesi konuyu çok iyi bilmeyi ve anlamayı gerektirir. Örnek Etkinlik: Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli hayvan isimleri verilmiştir. Tabloya göre aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız. 1 2 Örümcek 4 3 Balina 5 Yengeç 7 6 Sazan 8 Kartal Kelebek Yılan 9 Solucan Kurbağa 1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi/hangileri omurgalı hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir? 2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda sıralayınız 3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi omurgasız hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir? Etkinliğin Değerlendirilmesi: 1. soru için seçilmesi gereken doğru kutucuklar: 2, 5, 6, 7, 9 1. soru için yanlış kutucuklar ise : 1, 3, 4, 8 253 Örneğin bir öğrenci bu soruyu tam olarak cevaplayarak 5 doğru ve 0 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen formül kullanılarak; 5 0 − =1-0=1 sonucuna 1 eklenerek 5 4 1+1 = 2 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak 5 x 2=10 bulunur. Örneğin başka bir öğrenci bu soru için 3 doğru ve 2 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen formül kullanılarak; 3 2 − = 0,60-0,50=0,10 sonucuna 1 eklenerek 5 4 0,10+1 = 1,10 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak 5 x (1,10)=5,50 veya bulunan sonucu yuvarlatırsak 6 bulunur. 2. soru için doğru cevap : 5, 6, 9, 7 ve 2 Soru 1: 5 numara 6’ dan önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Soru 2: 6 numara 9’ dan önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Soru 3: 9 numara 7’ den önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Soru 4: 7 numara 2’ den önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor? Örneğin bir öğrenci bu soru için 6, 5, 9, 7 ve 2 şeklinde cevap versin. Yukarıdaki soruları sorarak bu cevabı değerlendirirsek, Soru 1- Hayır /Soru 2- Evet /Hayır Soru 3- Evet /Evet Soru 4- Evet /Evet Her “Evet” cevabı için “1” puan her “Hayır” cevabı için “0” puan ile değerlendirildiği için bu öğrenci 8 üzerinden 5 puan almıştır. 3. sorunun değerlendirmesi 1. soruda olduğu gibidir. 254 EK 2 V (VEE) DİYAGRAMI Vee diyagramları öğrencilerin araştırmalarını daha kapsamlı hâle getirmesini sağlayan bir değerlendirme tekniğidir. Vee diyagramları, hemen her düzeydeki bütün etkinliklerde rahatça kullanılabilmesi, hazırlanma kolaylığının olması, etkinlik öncesi öğrencileri araştırmaya sevk etmesi, kavram öğretimine yardımcı olması ve kavram yanılgılarını tespit etme amacıyla kullanılır. Öğrencilere bilgilerini daha iyi organize etme, daha etkili bir biçimde araştırma yapma ve öğrenmelerini sağlama için kullanılan bir ölçme değerlendirme uygulamasıdır. Vee diyagramları etkinlikle birlikte hazırlanan aynı zamanda etkinliğin raporu olarak da kullanılabilen bir eğitim aracıdır. Vee diyagramlarında kavramsal ve etkinlik bölümlerinde bulunan başlıklar: anahtar soru, araç ve gereçler, teoriler, ilkeler, kavramlar, neyi araştırıyoruz ve kayıtlar yer alır. 1-Vee diyagramı hazırlığına büyük bir “V” harfinin çizimiyle başlanır. 2-Etkinliğe başlamadan önce kavramsal kısım (bildiklerimiz) hazırlanır. Bu amaçla çeşitli ders kitaplarından yaralanılabilir. Bildiklerimiz kısmının altına, etkinlik sonucuna ulaşmada yardımcı olacak teori ve ilkeler belirlenerek öğrencinin yazılı ifade etmesi sağlanır. 3-İlköğretim düzeyinde anahtar soru öğretmen tarafından belirlenir. 4-Etkinlik öncesinde etkinlikte kullanılacak araç ve gereçler diyagramdaki yerine yazılır.Araç gereçlerin yazılacağı yer “V” harfinin alt sivri ucudur. 5-Etkinlik yapılır ve bu etkinlik sırasında yapılacak ölçümler gözlemler ve sonuçlar etkinlik kısmında yer alan kayıtlar kısmına not edilir. 6-Kayıtlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonuçlar ve yorumlar kayıtlar kısmının alt bölümüne yazılabilir. 255 Etkinlikten önce Anahtar Soru Etkinlikte yaptıklarımız Araştırıyoruz? Bildiklerimiz ……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ..................................................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... Kayıtlar Kavramlar Araç-gereç ………………………….. ………………………… Kayıtlar /Gözlem Sorunun cevabı ne olabilir? (Sonuç) ............................................................. 256 Örnek : Bildiklerimiz Anahtar Soru *Aynı maddenin erime sıcaklığı ve donma sıcaklığı birbirine eşit denecek kadar yakındır. *Isı alan saf katı maddeler belli sıcaklıkta sıvı hale geçerler. *Isı veren saf sıvı maddeler belli sıcaklıkta katı hale geçerler. *Maddenin katı halden sıvı hale geçme durumu erimedir. *Maddenin sıvı halden katı hale geçme durumu donmadır. *Farklı maddelerin sıcaklığını ölçmek için termometre kullanılır. 0 *Ölçüm sonucu C olarak verilir. ……………………………. ……………………………. Kavramlar *Erime *Erime sıcaklığı *Donma *Donma sıcaklığı *Katı * Sıvı *Hal değişimi *Termometre Erime-donma noktaları madde için ayırt edici özellik olabilir mi? Etkinlikte yaptıklarımız Neyi araştırıyoruz? Aynı miktarda iki farklı sıvı, farklı sıcaklıklarda katı hale geçtiğine göre, donma sıcaklığı maddeler için ayırt edici özellik olarak alınabilir. ..................................................... ................................................. Araç-gereç Zeytinyağı Su Tuz-buz karışımı 2 adet küçük beher 2 adet büyük beher Mezür Termometre Su 2. dakika 4. dakika 6. dakika 8. dakika 10.dakika .......... 0 18 C .....0C ..... ..... ..... ....... Kayıtlar Alınan su miktarı 10 mL Suyun sıcaklığı: ......... Alınan zeytinyağı mik: 10 mL Zeytinyağının sıcaklığı:..... Su ve zeytinyağının bulunduğu beheri buz dolu büyük beherin içine koyarak değişimi gözlemleriz. Sıcaklığı termometre ile ölçeriz.... Zeytinyağı 2. dakika 18 0C 4. dakika .....0C 6. dakika ..... 8. dakika ..... 10.dakika ..... Sorunun cevabı ne olabilir? Öğrencilerin hazırladığı Vee diyagramını değerlendirmek amacıyla; öğretmen; öğrencilerin seviyesine uygun cevap anahtarı olarak kullanılacak kriterlerini belirler. Vee diyagramı hazırlar ve not Hazırlamış olduğu cevap anahtarı ile öğrencilerin diyagramlarını karşılaştırır ve öğrencinin çalışma sürecindeki performansını da göz önüne değerlendirme yapar. 257 alarak T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ (4 ve 5. SINIFLAR ) ÖĞRETİM PROGRAMI ANKARA 2005 İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 4-5. SINIF ÖĞRETİM PROGRAMINDA GÖREV ALANLAR İlköğretim 4-5. sınıflar Fen ve Teknoloji programında danışman olarak görev yapan alan eğitimcileri Prof. Dr. Fitnat KÖSEOĞLU, Prof. Dr. Hamza YILMAZ, Prof. Dr. Şükrü Koç, Doç. Dr. Bilal GÜNEŞ, Doç. Dr. Mehmet BAHAR, Yard. Doç. Dr. Ali ERYILMAZ, Yard. Doç. Dr. Salih ATEŞ, Yard. Doç. Dr. Zekeriya MÜYESSEROĞLU, Yard. Doç. Dr. M. Fatih TAŞAR; Öğr. Gör. Dr. Nusret KAVAK, araştırma görevlileri Dr. Muhammet UŞAK, Halil TÜMAY, Eylem BUDAK, Burak Kağan TEMİZ, Yasin UNSAL, Uygar KANLI, Çağlar GÜLÇİÇEK; program geliştirme uzmanı Toper AKBABA, ölçme ve değerlendirme uzmanı Seher ULUTAŞ; öğretmenler Dr. Merih CERİTOĞLU, Dr. Raziye AYDINLI, Dr. Aynur SARIKAYA, Dr. Fatma TEZCAN, Dr. İlknur KARACA, Zeki TEKELİ, F.Zerrin GÖRGÜN, Engin DELİGÖZ, Selda YILDIRIM, Aydın ATİK, Özlem AKSU, Esin ÜLGÜT, Nuray YÖRÜK, Gülgün ÇAKMAK, Orhan ERCAN, Orhan ÖZER, Tülay İYİTELLİKARA, Kamile SEMERCİ, Kamile RENÇBEROĞLU ve komisyon sorumlusu Gülseren ŞENYÜZ görev yapmışlardır. İçindekiler 1. BÖLÜM: FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMELLERİ. 3 1.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NA GİRİŞ ................................................4 1.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN VİZYONU .......................................5 1.3. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAKLAŞIMI ....................7 a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Gerekçesi ...............................................................7 b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları ................................................................8 1.4. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAPISI ........................... 10 1.5. ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ ...................................................................................................12 a. Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı ..................................................................................................12 b. Öğretim Stratejileri .........................................................................................................................13 c. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil.....................................................................................................18 ç. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri ......................................................................................18 d. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Güvenlik Eğitimi..................................................19 e. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kaynaklar .........................................................................................20 1.6. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................................. 22 1.7. TÜM ÖĞRENCİLERİN İHTİYACINI DİKKATE ALMA .............................................................25 a. Öğrenci Cinsiyeti ve Fen..................................................................................................................25 b. Fende Özel Becerili Öğrenciler .......................................................................................................26 c. Özel Öğrenme İhtiyacı Olan Öğrenciler ve Fen ..............................................................................27 1.8. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ORGANİZASYON YAPISI .........28 a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilgi” ...................................................................29 b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” ...........................30 c. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilimsel Süreç Becerileri”...................................33 ç. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Tutumlar ve Değerler”……………….................34 1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA ÖNERİLER ...................................................................35 SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR 2. BÖLÜM: FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELER..... 41 2.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖĞRENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA İLGİLİ ESASLAR ............................................................................................42 a. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazanımları........................................................................42 b. Bilimsel Süreç Beceri (BSB) Kazanımları ......................................................................................46 c. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları..................................................................................................48 2.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ÜNİTE ORGANİZASYONU İLE İLGİLİ ESASLAR ......................................................................................................................50 2.3.DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÜNİTE ORGANİZASYONU..................................................................................................................57 2.4 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU…………………………………………………………………………..............147 2.5 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜKLE İLGİLİ KONULAR TABLOSU……………………………………………………………………………….....151 2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÜNİTE ORGANİZASYONU……………………………………………………………………….152 2.7 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU ………………………246 2.8. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜKLE İLGİLİ KONULAR TABLOSU……………………………………………………………………………….….251 EKLER……………………………………………………………………………..…………...252 1 TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları: I. Genel Amaçlar Madde 2. Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini; 1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik; laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek; 2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır. 2 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İlköğretim 4 ve 5. Sınıf 1. BÖLÜM PROGRAMIN TEMELLERİ 3 1.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NA GİRİŞ Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı, T.C. MEB. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 2004 yılı öğretim programı reformu çerçevesinde “Fen Bilgisi Dersi Özel İhtisas Komisyonu” tarafından İlköğretim 4 ve 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı olarak hazırlanmış olup içeriğin doğru yorumlanması ve etkin bir şekilde uygulanabilmesi için programın tamamının bir bütün olarak ele alınması esastır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı iki ana bölümden oluşmuştur. Programın Temelleri adı altındaki birinci bölümde programın vizyonu, teknoloji boyutu, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili temel felsefesi ve bunların öğretim programlarına en etkin şekilde yansıması için öğretim programlarının düzenlenmesindeki ilkeler ortaya konulmuştur. Öğrenme Alanları ve Üniteler başlıklı ikinci bölümde ise “Programın Temelleri”nde anlatılan ilkelere uygun olarak hazırlanan 4 ve 5. sınıf fen ve teknoloji kazanımları, öğrenmeöğretme- değerlendirme için etkinlik önerileri ve açıklamalar sunulmuştur. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı, reform kelimesinin içini dolduracak bir vizyonla,halen uygulanmakta olan Fen Bilgisi Programı hakkındaki görüşler değerlendirilerek, gelişmiş ülkelerde yürürlükte olan çok sayıda fen dersi programı incelenerek, uluslararası fen eğitimi literatürü izlenerek ve Türkiye’de değişik yörelerdeki koşul ve olanaklar dikkate alınarak hazırlanmış bir programdır. Bu program hazırlanırken Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından tüm illerde ilköğretim müfettişleri başkanlığında kurulan komisyonlarca, 2000 yılı Fen Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın değerlendirilmesi istenmiştir. 79 ilden gelen müfettiş ve öğretmen raporları ile çeşitli sivil toplum kuruluşlarının görüşleri incelenmiştir. Öğretim Programı ile ilgili bu görüşler ve programın uygulanmasında karşılaşılan sorunlar hazırlanan yeni programın geliştirilmesinde dikkate alınmıştır. Örneğin; illerden gelen raporların %92'si programın belirlenen sürede tamamlanamadığını ifade etmektedir. Zorunlu ilköğretimin 5 yıl olduğu dönemlerde, zamana sıkışma pahasına programa alınmış çok sayıda konu ve kavramdan kaynaklandığı düşünülen bu içerik fazlalığı, kimi konu ve kavramlar ilköğretim 6, 7, 8. sınıfa aktarılarak giderilmiştir. Ayrıca, fen konularının gündelik hayata ve teknolojiye yansıyan yönlerine daha çok ağırlık verilerek Fen Bilgisi dersinin adı, Fen ve Teknoloji olarak değiştirilmiş ve haftada 4 saat olarak okutulması öngörülmüştür. 4 1.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN VİZYONU Günümüzde yaşanan hızlı ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşam şeklimizi önemli ölçüde değiştirmiştir. Özellikle bilimsel ve teknolojik gelişmelerin hayatımıza etkisi, günümüzde belki de geçmişte hiç olmadığı kadar açık bir biçimde görülmektedir. Küreselleşme, uluslararası ekonomik rekabet, hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler gelecekte de hayatımızı etkilemeye devam edecektir. Bütün bunlar dikkate alındığında ülkeler, güçlü bir gelecek oluşturmak için her vatandaşın fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesinin gerekliliğinin ve bu süreçte fen derslerinin anahtar bir rol oynadığının bilincindedir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın vizyonu; bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesidir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma-sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir. Fen ve teknoloji okuryazarı olan bir kişi, bilimin ve bilimsel bilginin doğasını, temel fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarını anlayarak uygun şekillerde kullanır; problemleri çözerken ve karar verirken bilimsel süreç becerilerini kullanır; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlar; bilimsel ve teknik psikomotor beceriler geliştirir; bilimsel tutum ve değerlere sahip olduğunu gösterir. Fen ve teknoloji okuryazarı bireyler, bilgiye ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar hakkında olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi üretmede daha etkin bireylerdir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için 7 boyut düşünülebilir: 1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası 2. Anahtar fen kavramları 3. Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) 4. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkileri 5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler 6. Bilimin özünü oluşturan değerler 7. Fen’e ilişkin tutum ve değerler (TD) 5 Öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilebilmeleri için yukarıda belirtilen fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi boyutu dikkate alınmalıdır. Düz anlatım, not tutturma ve doğrulama tipi laboratuar etkinlikleri gibi öğretmen merkezli geleneksel öğretim yöntemleri öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmede yeterli olamamaktadır. Eğitim süreci öğrencilerin öz güvenlerini ve motivasyonlarını artırıcı nitelikte olmalıdır.Öğrenciler sürekli alma ihtiyacını duymak yerine kendi kendilerine araştırabilen, sorgulayabilen bireyler olacak şekilde yönlendirilmelidir. 6 1.3. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAKLAŞIMI a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Gerekçesi Bilimsel bilginin katlanarak arttığı, teknolojik yeniliklerin büyük bir hızla ilerlediği, fen ve teknolojinin etkilerinin yaşamımızın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü günümüz bilgi ve teknoloji çağında, toplumların geleceği açısından fen ve teknoloji eğitiminin anahtar bir rol oynadığı açıkça görülmektedir. Bu nedenle, gelişmiş ülkeler başta olmak üzere bütün toplumlar sürekli olarak fen ve teknoloji eğitiminin kalitesini artırma çabası içindedir. Fen, fiziksel ve biyolojik dünyayı tanımlamaya ve açıklamaya çalışan bir bilimdir. Bilimsel çalışmalar sonucunda organize, test edilebilir, objektif ve tutarlı bir bilgi bütünü oluşturulmuş ve oluşturulmaya devam edilmektedir. Bu bilgiler bütünü, radikal yapılandırmacılık (radical constructivism) yaklaşımının, bilginin subjektiflik boyutu üzerindeki ısrarlı vurgusuna, nispeten az uyan, oldukça özel bir alandır. Fen ve Teknoloji Programının içeriği ve stratejileri belirlenirken alanın bu niteliği hesaba katılmıştır. Öte yandan fen, sadece dünya hakkındaki gerçeklerin bir toplamı değil, aynı zamanda deneysel ölçütleri, mantıksal düşünmeyi ve sürekli sorgulamayı temel alan bir araştırma ve düşünme yoludur. Bilimsel metotlar; gözlem yapma, hipotez kurma, test etme, bilgi toplama, verileri yorumlama ve bulguları sunma süreçlerini içerir. Hayal gücü, yaratıcılık, yeni düşüncelere açık olma, zihinsel tarafsızlık ve sorgulama, bilimsel çalışmalarda oldukça önemlidir.Bu yüzden, fen ve teknoloji öğretiminde, hedef bireylerin doğrudan keşif yoluyla doğru bilgiye ulaşmayı öğrenmesi,öğrendikçe dünyaya bakışını revize edip yeniden yapılandırması ve giderek öğrenme hevesini geliştirmesi çok önemlidir. Öğrenme –öğretmedeğerlendirme etkinlikleri seçilirken bu husus göz önünde tutulmuştur. Fen, zannedildiğinin aksine, sabit ve kesin bir bilgiler bütünü de değildir. Bilimsel bilgiler, yeni deliller elde edildikçe fiziksel ve biyolojik dünyayı daha iyi açıklamak için sürekli gözden geçirilerek düzeltilir ve geliştirilir. Buna göre fenin, doğal dünyayı sistematik bir şekilde araştırarak elde edilen organize bir bilgi bütünü olduğu ve sürekli değişim geçirdiği söylenebilir. Fenin değişime daha az uğrayan boyutu, içeriği değil yöntemleridir. Programda, bir yandan fen alanındaki bilgilerin, “değişmez gerçekler” değil, “hâlen bilinen en 7 iyi açıklama” olduğu sezgisi kazandırılmaya çalışılırken, bir yandan da, fen okuryazarlığı ekseni etrafında bilimsel yöntemlerin yerleşmesi hedefi gözetilmiştir. Bu açıdan bakılınca Fen ve Teknoloji Programının, eldeki imkânlar ölçüsünde “yapılandırmacı yaklaşımı” benimsediği söylenebilir. Fen-Teknoloji İlişkisi Fen alanında edinilen bilgilerin, bir ihtiyacı karşılamak veya gündelik hayatı kolaylaştırıcı bir konfora dönüştürmek için kullanıldığı her yerde ilkel veya modern bir teknoloji uygulaması ortaya çıkar. Teknoloji, sadece bilgisayar gibi elektronik cihazlar ve bunların çeşitli uygulamaları değildir. Teknoloji hem diğer disiplinlerden (fen, matematik, kültür vb.) elde edilen kavram ve becerileri kullanan bir bilgi türüdür hem de materyalleri, enerjiyi ve araçları kullanarak belirlenen bir ihtiyacı gidermek veya belirli bir problemi çözmek için bu bilginin insanlık hizmetine sunulmasıdır. Teknoloji insanların istek ve ihtiyaçlarını gidermek için araçlar, yapılar veya sistemlerin geliştirildiği ve değiştirildiği bir süreçtir. Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü vardır. Hem bilimsel araştırmalarda hem de teknolojik tasarım süreçlerinde benzer beceriler ve zihinsel alışkanlıklar kullanılır. Fen ve teknolojiyi birbirinden ayıran en önemli özellik, amaçlarının farklı olmasıdır. Fenin amacı doğal dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmak; teknolojinin amacı ise insanların istek ve ihtiyaçlarını karşılamak için doğal dünyada değişiklikler yapmaktır. Fen ve Teknoloji Programında, edinilmiş fen bilgilerinin teknolojiye yansıdığı durumlara sık sık örnekler verilerek ve daha önemlisi, bu bilgilerin gündelik hayatta kullanımına ilişkin problemler üzerinde düşünme alıştırmaları sunularak öğrencilere fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerleri kazandırma ve onların gelecekte etkin bir şekilde iş gören, bilinçli ve sorumlu vatandaşlar olmalarına katkı sağlama yoluna gidilmiştir.. b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları Çeşitli ülkelerdeki program reform hareketleri incelendiğinde, toplumdaki tüm bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilmesinin vurgulandığı görülmektedir. 8 Tüm vatandaşların fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesini amaçlayan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın genel amaçları aşağıda sunulmuştur: Öğrencilerin; • Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını yaşamalarını sağlamak, • Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu geliştirmelerini teşvik etmek, • Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimleri anlamalarını sağlamak, • Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri kazanmalarını sağlamak, • Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak, • Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak, • Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak, • Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak, • Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar vermelerini sağlamak, • Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme, eylemlerin sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevre ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak, • Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır. 9 ve becerilerini kullanarak ekonomik 1.4. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAPISI Fen ve Teknoloji dersinde, yedi ayrı öğrenme alanı öngörülmüştür: • Canlılar ve Hayat • Madde ve Değişim • Fiziksel Olaylar • Dünya ve Evren • Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ) • Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) • Tutum ve Değerler (TD) Fen ve Teknoloji dersinin üniteleri yedi öğrenme alanından ilk dördü üzerine yapılandırılmış olup diğer üç öğrenme alanı her bir ünitenin içinde kazandırılması öngörülen temel anlayış, beceri, tutum ve değerleri içerdiği için FTTÇ, BSB ve TD alanlarına dayalı olarak ünitelendirme yapılmamıştır. Gerçekten de; FTTÇ, BSB ve TD alanlarındaki kazanımlar, çok uzun süreli, bazen hayat boyu süren deneyimler, edinimler gerektirdiği ve Fen ve Teknolojinin içeriğinin bütünü ile ilişkili olduğundan, anlayış, beceri, tutum ve değerlerin ayrı birer ünite olarak ele alınması mümkün değildir. Sonuç olarak öğrenme alanları yedi iken sadece dört alandan ünitelendirme yapılmış olması, o alanların ihmal edildiği şeklinde yorumlanmamalıdır. Bu alanlar için öngörülen kazanımların birkaç haftalık ünitelerin konusu olamayacağı; anlayış, beceri, tutum ve değerlerin Fen ve Teknoloji dersinin bütünü içinde ve ilk dört öğrenme alanının kazanımları ile ilişkilendirilerek kazandırılabileceği hesaba katılırsa, program organizasyonundaki bu tercih daha iyi anlaşılabilir. Bu konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi Bölüm 1.8’de verilecektir. Fen ve Teknoloji Dersi 4, 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, üniteler organize edilirken bazı temel anlayışlar ve hareket noktaları belirlenmiş ve ünitelerde bu ana ilkelere olabildiğince uyum sağlanacak şekilde kazanım ve etkinlik seçimine gidilmiştir. Sözü geçen temel anlayışlar ve hareket noktaları, yedi başlık altında toplanabilir : • Az Bilgi Özdür Ünitelerde öngörülen kazanımlar, pek çok sayıda bilgi ve kavramı, yüzeysel ve birbirinden ayrık biçimde, özümsenmesi imkânsız bir hızla işlemek yerine, az sayıda kavram ve bilginin gerçek bir öğrenmeye imkân verir tempoda sunumunu sağlayacak şekilde seçilmiştir. 10 • Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı Ünitelerde kazanımlar ve etkinlikler seçilirken fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi boyutu gözetilmiş, öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı bireyler olarak yetişmeleri için programın elverişli bir çerçeve oluşturmasına özen gösterilmiştir. • Öğrenme Sürecine Yaklaşım Programda, yapılandırıcı (constructivist) öğrenme yaklaşımı öncelikli olup öğrenmenin her bireyin zihninde, çoğu zaman o bireye özgü bir süreç sonunda gerçekleştiği görüşüne ağırlık verilmiştir. Bu anlamda, öğretim programında öğrenciyi fiziksel ve zihinsel olarak etkin kılan, yapılandırıcı yaklaşıma uygun çeşitli öğretim stratejilerine yer verilmiştir. Bu yaklaşım Bölüm 1.5’te daha ayrıntılı ele alınacaktır. • Ölçme - Değerlendirme Programda, geleneksel ölçme-değerlendirme yöntemleri ile birlikte alternatif ölçme-değerlendirme yaklaşımları benimsenerek öğrenciyi değerlendirmenin yanında, öğrenme sürecini değerlendirme anlayışına ağırlık verilmiştir. Böylece, değerlendirme sürecini, öğrenme sürecine kaynaştırma ve bu süreci ıslâh için bir araç olarak kullanma yoluna gidilmiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, Bölüm 1.6’da verilecektir. • Gelişim Düzeyi ve Bireysel Farklılıklar Kazanımlar ve etkinlikler seçilirken öğrencilerin zihinsel ve fiziksel gelişim düzeyleri gözetilmiş, ayrıca bireysel farklılıkları hesaba katılarak farklı etkinliklerin seçimi ve yeri geldikçe öğrencilerle birebir ilgilenme teşvik edilmiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, Bölüm 1.7’de bulunabilir. • Bilgi ve Kavram Sunum Düzeni Programda sarmallık ilkesi esas alınmış, pek çok konuya, gittikçe derinleşen bir içerikle her sınıfta yer verilmiş; böylece yeterli sıklıkla geriye gönderme sağlanarak öğrenilenlerin pekiştirilmesi için alt yapı oluşturulmuştur. • Diğer Derslerle ve Ara Disiplinlerle Uyum Programın ilgili diğer derslerin programlarıyla paralelliği ve bütünlüğü gözetilmiştir. Ayrıca uygun olan yerlerde, işlenen konunun katkıda bulunduğu ara disiplin kazanımlara gönderme yapılmıştır. Ayrıca Atatürkçülük ile ilgili konularla da gerekli ilişkilendirmeler yapılmıştır. Ders kitaplarının hazırlanması ve eğitim sürecinde Atatürkçülük ile ilgili konular işlenecektir. 11 1.5. ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ Eğitim alanında, özellikle de fen eğitimi alanında yapılan çalışmalar, öğrencilerin feni nasıl öğrendiği ve fen öğrenmeyi destekleyen koşullar hakkında önemli bulguları ortaya koymuştur. Bu bulgular dikkate alındığında, program hedeflerine ulaşabilmek için öğrenmeöğretme süreci, öğrenme ortamı ve öğretim stratejileri hakkında yeni anlayışların geliştirilmesinin gerekli olduğu görülmektedir. Öğrencilerin programda belirlenen kazanımları edinebilmesi için kullanılacak öğretim stratejileri ve öğrenme deneyimleri mümkün olan her durumda yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla yönlendirilmeli, öğrenme ortamları ve öğretim stratejileri de “yapılandırıcı yaklaşımı”, olabildiğince yansıtmalıdır. a. Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı Geçmişten günümüze eğitimdeki gelişmelere bakıldığında bilginin doğasına ilişkin temel kabullerin öğrenme ve öğretme sürecini etkilediği görülür. Farklı ön kabullerden farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Tarihsel sırasına göre davranışçı, bilişselci, sosyal bilişselci ve son olarak da yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı öğretimi etkilemiştir. Son yıllardaki fen eğitimi araştırmaları, fen eğitiminin amaçlarını gerçekleştirmede yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının faydalı ve işlevsel bir çerçeve sağladığını ve öğretime de yeni uygulamalar getirdiğini vurgulamaktadır. Bu yüzden, bu öğretim programı diğer öğrenme kuramlarını reddetmemekle beraber, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına ağırlık vermiştir. Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, bireyin bilgi edinmeye başlarken boş bir zihinle yola çıkmadığını, yeni öğrendiği konu veya kavramla ilintili hazır zihin yapılarını harekete geçirdiğini, kendi bildikleri ile eklemlenebilen hususları özellikle seçip öğrenmeye yatkın olduğunu, öğrendiği yeni bilgileri zihninde etkin olarak kendisinin yeniden yapılandırdığını vurgular. Yapılandırıcılık, bilginin nasıl elde edildiğine ilişkin bir teori olmasına karşın, öğrenme-öğretme deneyimlerini anlama ve yorumlamada da oldukça başarılıdır. Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının ortaya koyduğu ilkeler daha etkili öğretim yaklaşımları geliştirmek için neler yapılabileceği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bu yaklaşım, bilginin öğretmenden öğrenciye doğrudan ve olduğu gibi aktarılamayacağını, öğrencinin kendisi 12 tarafından etkin bir şekilde yeniden yapılandırılıp yeni bir formata dönüştürüldüğünü ileri sürer. Bu yaklaşım ana hatları ile benimsenerek hazırlanan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının öğrenme ile ilgili kabullenişleri şöyle özetlenebilir : • Öğretme ve öğrenme arasındaki ilişki her zaman doğrusal ve birebir değildir. Bilgi ve beceriler, öğretim uygulamaları ile öğretmenden öğrenciye olduğu gibi aktarılamaz. • Öğrencilerin, öğrenme süreci öncesinde edinilmiş kişisel bilgi, görüş, inanç, tutum ve amaçları öğrenmeyi etkiler. • Sınıfta farklı şekilde öğrenmeye ihtiyacı olan öğrenciler vardır. Bu öğrenciler, farklı öğrenme metotları ile öğrenebilir, bilgilerini arkadaşları ile paylaşarak içselleştirebilirler. • Öğrenme pasif bir süreç değil, öğrencinin öğrenme sürecine katılımını gerektiren etkin, sürekli ve gelişimsel bir süreçtir. Bu yüzden, öğretim sürecinin çoğunlukla “öğrenci merkezli” olması gerektiği genel kabul görmüş bir gerçektir. • Bilgi ve anlayışlar her birey tarafından kişisel ve sosyal olarak yapılandırılır. Ancak ortak fiziksel deneyimlerde, dil ve sosyal etkileşimler nedeniyle bireylerin yapılandırdığı anlam kalıplarında ortak yönler vardır ve bu anlam kalıplarının olabildiğince yakınsatılması, okul ortamında da sağlanabilir. • Fen öğretimi, mevcut kavramlara eklemeler yapılması veya genişletilmesi olmayıp, bunların köklü bir şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirebilir. • İnsanlar, dünyayı anlamlandırmaya çalışırken yapılandırdıkları yeni bilgileri değerlendirerek özümler, düzenler veya reddedebilirler. b. Öğretim Stratejileri Öğrencilerin bu öğretim programında belirlenmiş olan kazanımları edinmesini sağlamak için, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına dayanan ve öğrenciyi etkin kılan çeşitli öğretim stratejileri ağırlıklı olarak verilmiştir. Öğretim stratejileri, Tablo-1.1’de görüldüğü gibi, bir ucunda öğretmen merkezli stratejilerin diğer ucunda ise yapılandırıcı öğrenme yaklaşımını esas alan öğrenci merkezli stratejilerin olduğu bir spektrumda dağılım gösterir. Öğrenci merkezli stratejiler kritik ve yaratıcı düşünme, analiz etme ve değerlendirme gibi üst düzey düşünme becerilerini ortaya çıkarmak ve geliştirmek için uygun öğrenme fırsatları sağlar. 13 Tablo-1.1. Öğretim Stratejileri Öğretmen merkezli stratejiler Klasik sunum Gösterim Hikâye anlatımı Programlandırılmış birebir öğretme Öğrenci merkezli stratejiler Tüm sınıf tartışması Video gösterimi Simülasyon Alıştırma yapma Rol yapma Proje Bağımsız çalışma Küçük grup tartışması (akran öğretimi) Okul gezisi Kütüphane taraması Öğrenme merkezleri Sorgulama Programlandırılmış öğrenme Kişileştirilmiş öğrenme sistemleri İşbirliğine bağlı öğrenme Drama Keşfetme Problem temelli öğrenme Oyun oynama Öğretmenler, öğrencilerin belirlenen kazanımları edinmesini sağlamak için bu bölümde değinilen öğrenme ve öğretme ile ilgili anlayışları dikkate alarak tabloda olan veya olmayan herhangi bir öğrenme stratejisini kendileri belirleyeceklerdir. Öğrenme-öğretme sürecinde uygun öğretim stratejileri seçilirken ünite kazanımları, öğrencilerin kişilik özellikleri (ön bilgi, beceri, gelişim düzeyleri, tutum ve değerler ), öğrenilecek konu, erişilebilir kaynaklar ve ayrılan süre dikkate alınmalıdır. Bu konudaki değişmez doğrulardan bir tanesi de sürekli aynı metotların kullanılmamasıdır. Fen eğitiminde öğrencilerin çeşitli öğrenme deneyimleri edinmesi için farklı öğrenme ortamlarının sağlanması esastır. Öğrencilerin bilgiyi kendilerinin yapılandırmaları ve değerlendirmelerini sağlayan bireysel veya grup etkinlikleri etkin şekilde kullanılmalıdır. Öğretim sürecinde öğretmenin rolü öğrencilere rehberlik ederek öğrenmeyi kolaylaştırmaktır. Öğretmen, öğretim stratejileri ile ilgili olarak; • Fen öğrenmeye elverişli ve destekleyici bir ortam oluşturmalı, 14 • Öğrencilerin motivasyon, ilgi, beceri ve öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurmalı, • Öğrencilerin işlenen konu ile ilgili ön bilgi ve anlayışlarını açığa çıkarmak ve öğrencilerin kendi düşüncelerinin farkında olmalarını sağlamak için sürekli bir arayış içinde olmalı, • Öğrencilerin zayıf ve güçlü yanlarını tespit ederek uygun sınıf içi ve dışı öğrenme ortam, metot ve etkinliklerini sağlamalı ve uygulamada öncülük etmeli (eğitim koçluğu), • Öğrencilerin ileri sürülen alternatif düşünceler üzerinde düşünmelerini, tartışmalarını ve değerlendirmelerini teşvik etmeli, • Tartışmaları ve etkinlikleri, her fırsatta öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi ve anlayışları kendilerinin yapılandırmasına imkân verecek şekilde yönlendirmeli, • Öğrencilere yapılandırdıkları yeni kavramları farklı durumlarda kullanma fırsatları vermeli, • Öğrencilerin bir olguyu açıklamak için hipotez kurma ve alternatif yorumlar yapabilme yeteneklerini teşvik etmeli, • Fen ve teknoloji konularını çalışmaya ve öğrenmeye duyduğu isteği öğrencilere hissettirmeli ve onlar için “özenilen model insan” olmalıdır. Fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmek için program uygulanırken öğrencilerin araştırma, sorgulama, problem çözme ve karar verme süreçlerine katılmasını sağlayacak çeşitli etkinlikler kullanılabilir. Tablo-1.2’de görüldüğü gibi araştırma-sorgulama sürecinde “neden”, problem çözme sürecinde “nasıl”, karar verme sürecinde ise “ne yapılmalı” sorularına cevap aranır. Öğretmen, öğrencilerin bilmeleri gereken her şeyi söylemek yerine soru sormalarını, meraklarını sürdürmelerini sağlamalı ve bu sorulara cevap ararken onlara rehber olmalıdır. Tablo-1.2. Araştırma-Sorgulama, Problem Çözme ve Karar Verme Süreçleri İçin Örnek Çayım neden bu kadar çabuk Soru soğudu? (Fen sorusu) Soruyu cevaplamada Bilimsel araştırmasorgulama kullanılan süreç Cevap Problemin kaynağı Çayımı sıcak Polistiren ve seramik Çay içmeli tutacak nasıl bir bardaktan hangisini miyim? bardak yapabilirim? kullanmalıyım? (Teknoloji sorusu) (FTTÇ sorusu) Teknolojik problem Karar verme Karar verme çözme Bilimsel ve teknolojik Zamanına, Isı enerjisi; iletim, Plâstik köpük kaplar, bilgiler ışığında kişisel sayısına ve konveksiyon ve ışıma sıvıları daha uzun sağlık, çevre ve koyuluğuna maliyet gibi faktörler dikkat ederek yoluyla yayılır. süre sıcak tutar. düşünülmelidir. içilebilir. Doğal dünyadaki Günlük yaşamda Farklı veya aynı Tercih edilen 15 Soru türleri Çözümlerin sonucu olaylarla ilgili merak karşılaşılan bilgiye dayanan farklı problemler, insanların görüşler ihtiyaçları Alternatifler neler? Ne biliyoruz? Nasıl yapabiliriz? Şu anda en iyi seçim Nasıl biliyoruz? İşe yarayacak mı? ne? Bir işi başarmanın Doğal dünyadaki Belirli koşullar içinde etkin ve verimli bir olaylar hakkında bilgi savunulabilir bir karar yolu davranış ve sonuçları Ne yapmalıyım? Savunulabilir bir davranış Öğrencilerin fenle ilgili bilgi ve becerileri en iyi nasıl edinecekleri sorusu oldukça genel, önemli ve ne yazık ki duruma göre cevabı değişebilir bir sorudur. Bazı basit genellemeler ve kanunlar, öğrencilerin bizzat keşfederek çıkarım sonucu öğrenebilecekleri niteliktedir. Örnek olarak, ışığın doğrusal bir yol izlemesi, öğrencilerin basit deneylerle bizzat ulaşabilecekleri bir çıkarım olabilir. Ancak bu çıkarımı yapan öğrencilerin, “doğrusal” yerine başka bir ifade kullanmaları veya, bu kelimeyi bilmedikleri için çıkarım yapamamaları da mümkündür. Öğretmen, böyle bir etkinlik sırasında hem çıkarımın doğru ifadesi için yardımcı hem de yeri gelmişken bir kelimenin kavranmasında öncü olmak durumundadır. “Yaparak, yaşayarak, düşünerek öğrenme” ye örnek teşkil eden yukarıdaki basit etkinlikte öğretmen, daha çok imkân sağlayıcı ve ifadede yardımcı rolündedir. Kimi fen kazanımları, öğrencinin yaptığı etkinliklerden hareketle genel olan ifadeye ulaşması için oldukça zor bir zihinsel süreç gerektirebilir. Böyle bir durum, “suda batan bir cisme suyun uyguladığı kaldırma kuvvetinin bulunması” etkinliğinde söz konusudur. Öğrenciler, “ cismin suya batan kısmının hacmine eşit hacimli suyun ağırlığına eşit bir kuvvet” ifadesini çıkarmada zorlanabilirler. Böyle bir etkinlikte, etkinlik öncesi bilgi hazırlığı ve bu bilginin etkinlik ile doğrulanması kaçınılmaz olabilir. Bu durumda, asıl bilgi “aktarılmakta”, etkinlik ise bir “doğrulama” görevi üstlenmektedir. Böyle etkinliklerden genelde kaçınılmış, ancak zaruri hallerde bu tür etkinliklere de yer verilmiştir.Böyle etkinliklerde bile, “düşünme” olmaksızın etkinlikleri sadece bir tariften yemek yapar gibi “yapma” yoluyla anlamlı bir öğrenmenin gerçekleşeceği düşünülmemelidir. Öğrenciler, etkinliğin her aşamasında, neyi sorguladıkları ve yaptıkları işlemin konu ile ilgisi hakkında öğretmenin yardımına muhtaçtır. Bu tür etkinlikler, öğretmen gerekli müdahaleyi yapmazsa, çoğu zaman ezbere öğrenmeye yol açar. Daha kötüsü, öğrenci, etkinliğin aşamalarını ezberleme yoluna gidebilir ki istenen bu değildir. Öğretim etkinlikleri, verilerin ne anlama geldiğini, teorik kavramlarla nasıl açıklanabileceğini ve deney sonuçlarının neyi gösterdiğini öğrencilerin kendilerinin bulacağı şekilde düzenlenmelidir. Öğretmen öğrencilere etkinliklerdeki verileri kaydederken, 16 açıklarken ve onları hiyerarşik olarak daha üst düzeydeki düşüncelerle ilişkilendirirken rehberlik etmelidir. Fen öğrenmeye iki zıt ve aşırı uçtan bakılabilir: Birincisi, feni tamamen olgunlaşmış ve durağan bir bilgi yığını; öğrencileri de henüz feni bilmeyen, bu nedenle mevcut bilgi birikiminin etkin ve verimli bir şekilde aktarılacağı bir kitle olarak görmektir. Bu durumda öğretim yöntemleri de olabildiğince öğretmen merkezli ve bilenden bilmeyene bilginin aktarılması şekline bürünmektedir. İkinci bakış ise; feni, herkesin doğayı anlamak için kullanacağı, bunun için de her şeyi yeniden keşfetmeyi gerektiren, bitmemiş bir gayret gibi algılama eğilimi taşır. Bu bakışa göre fen, bir bilgi birikimi olduğu kadar bunun nasıl elde edildiği ile ilgili tarihsel süreçleri ve yöntemleri de içine alan ve genişletilmesi gereken bir mirastır. Buna göre öğrenmenin niteliği de değişerek “öğretmek”ten çok “öğrenme” ağırlık kazanmaktadır. Dolayısı ile öğretmenin ne yaptığından çok öğrencinin zihinsel ve bedensel olarak ne yaptığı eğitimciler için daha önemli olmaktadır. Öğrencinin pasif olarak öğrenmesinden çok; tıpkı bir bilim adamı gibi gereksinim duyulan bilgiyi ortaya çıkarmaya ve değerlendirmeye yönelik etkinliklerde bulunması, aktif olarak bilgi üretmeye ve edinmeye çabalaması ve bunu uygun şekillerde tartışmaya sunması “anlamlı öğrenme” olarak nitelendirilmektedir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı, yukarıda anılan, fenle ilgili iki zıt görüşün arasında ve bunlardan ikinciye daha yakın bir duruş ve yaklaşımla hazırlanmıştır. Birinci görüş, öğrenciyi pasif duruma sokma boyutu ile uzak durulması gereken bir okuyuş gibi algılanırken ikinci görüş, fenin niteliği ve öğrenciye tanıdığı konum ile benimsenmiş, ancak “her şeyin yeniden keşfi” anlamına gelen, çok zaman alıcı öğrenmeöğretme stratejilerinden zaman zaman kaçınılmıştır. Seçilen öğretim yöntemleri; öğretmenin bir antrenör gibi öğrencileri motive eden, durumlara tanı koyan, gerektiğinde rehberlik eden, öğrencilerin yararına yeni ve özgün ortamlar hazırlayabilen, öğrenmekten bıkmayan ve sürekli araştıran özelliklere sahip olmasını gerektirir. Öğrenci de araştırma ve sorgulama yöntemlerini kullanarak günlük hayatta karşılaştığı sorunlara kendine göre cevaplar arayan, bilgi üretebilen bir birey konumuna gelir. Bu süreçlerde öğrenci hem bedenen hem de zihnen etkin olur. Fen ve Teknoloji dersinde öğrenme ortamı düzenlenirken özellikle laboratuvarlarda gruplarla çalışmak etkin bir öğretim stratejisidir. Bu öğretim programında, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının sosyal boyutuna uygun olduğu için işbirlikli öğrenme stratejilerinin gerektiği ölçüde kullanılması öngörülmektedir. İşbirlikli öğrenmede öğrenciler gruplara 17 ayrılırken çeşitli yönlerden heterojen grupların oluşturulması ve zaman içerisinde gruplar arasında öğrencilerin yer değiştirilmesi uygun olur. Çünkü bu durumun; başarısı düşük öğrenciler için rehberlik, kendini geliştirme, diğer öğrenciler içinse; bilgilerini pekiştirme olanağı sağladığı görülmüştür. Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla uyumlu öğretim stratejilerinden biri de sorgulayıcı araştırma tekniğidir. Sorgulayıcı araştırma etkinlikleri, fen laboratuvarında yapılan deneylerden okul dışındaki gezilere kadar değişen çeşitli etkinlikleri içerir. Bütün bu etkinlikler; öğrencinin fiziksel, biyolojik ve teknolojik dünya hakkındaki sorulara cevap bulma girişimine aktif katılımı ile gerçekleştirilir. c. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, bir yandan fen ve teknoloji ile ilgili yeni kavramlar sunulurken bir yandan da gündelik dilde de kullanılan fen kavramlarının bilimsel kullanımlarındaki anlam kaymalarının kavranmasına ağırlık verilmiş; böylece öğrencilerin ana dillerini doğru kullanma becerilerine katkı sağlanacağı düşünülmüştür. Öğrencilerin fen ve teknolojiye özgü terminolojiyi kullanması ve anlamını kavraması gereklidir. Fen ve teknoloji terminolojisini kazanmaları ve kullanmalarına yardımcı olmak amacıyla öğrenciler, her fırsatta öğrendiklerini ifade etmeye ve yeni kavramları yerinde kullanmaya teşvik edilmelidir. Ayrıca, ev ödevleri ve projeler hazırlanırken başvurulan kaynaklardaki bilgileri özetleme, yeniden düzene sokma, kaynakları incelerken “amaçlı not tutma”; öğrencilerin öğrendiklerini daha iyi organize etmeleri, anlamaları ve ifade etmeleri bakımından yardımcı olur. Verileri ve sonuçları göstermek için kavram haritası, çizelge, tablo, grafik, çizim ve diyagram gibi araçlar öğrencilerin farklı yollarla iletişim kurmasını geliştirir. Fen ve Teknoloji dersindeki öğrenme deneyimlerini; kendi bulguları ve anladıklarını sunma fırsatları tanıyarak öğrencilerin, öğrenmeleri gereken kavramları ifade etme ve yazma fırsatlarını kullanıp hem dil becerilerini geliştirmesi, hem de ilgili konuyu daha iyi anlaması bu programın temel hareket noktalarından biridir. ç. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri Ev ödevleri, derste araştırılan konuları gözden geçirme fırsatı verdiği ve öğrencilere bilimsel düşünme becerisi kazandırdığı için Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın 18 temel bir öğesidir. Ev ödevlerinin anlamlı ve olumlu bir işlevinin olabilmesi için aşağıdaki özellikleri taşıması gerekmektedir. Ev ödevleri öğrencilerin: • Kişisel gelişim, öz disiplin ve öğrenme sorumluluğuna katkıda bulunmalı, • Okulda öğrendiği veya geliştirdiği düşünceleri pekiştirmeli, • Başkalarının yardımı ile ve/veya böyle bir yardım almadan çalışma becerilerini ve öz güvenlerini geliştirmeli, • Sosyal ve kültürel şartlara uygun olmalı, • Neyi ne kadar öğrendikleri hakkında düşünme fırsatı sağlamalıdır. Ev ödevleri velilerle iletişim kurmak için etkili bir yol olup çocuklarının öğrenmesine etkin bir şekilde katılma fırsatı sağlar ve velilerin programı anlamasına ve çocuğunun bu dersteki gelişimini izlemesine yardımcı olur. d. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Güvenlik Eğitimi Öğrencilerin sınıf, laboratuvar, etkinlik alanı ve günlük yaşamda güvenliğe ilişkin hususların farkında olmaları, bilinçli bir şekilde hareket etmeleri ve bu konuda zihinsel alışkanlık kazanmaları önemlidir. Öğretmenler, öğrencilere güvenlikle için gerekli bilgi ve becerileri kazandırmalıdır. Öğretmenlerin güvenlikle ilgili sorumlulukları yerine getirirken: • Kullanılan materyaller ve çeşitli işlemlerle ilgili güvenlik kuralları, • Gerektiğinde sınıfa getirilen bitki ve hayvanların korunması, • Etkinlikleri amacına uygun ve güvenli bir şekilde yapmak için gerekli bilgi ve becerilere sahip olmaları gerekir. Öğretmenler, öğrencilerin fen ve teknoloji etkinliklerini sınıfta güvenli bir şekilde yapabilmeleri, bilgi, beceri ve zihinsel alışkanlıklarını kazanmaları ve daha sonraki yaşamlarında güvenliklerine önem vermeleri için özen göstermelidir. Bu amaçla, öğrencilerin; 19 • Çalışma alanını düzenli bir şekilde kullanması, • Güvenlik yönergelerini izlemesi ve uygulaması, • Olası güvenlik sorunlarının farkına varması, • Öğretmenlerin uyarılarını ve verdiği örnekleri dikkatli bir şekilde izlemesi, • Sürekli olarak kendilerinin ve diğerlerinin güvenliğini gözetmesi sağlanmalıdır. e. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kaynaklar Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı uygulanırken etkileşimli, ilgi çeken ve çeşitli yazılı/yazılı olmayan kaynaklar kullanılmalıdır. Geleneksel basılı materyaller, laboratuvar araç ve gereçleri, görsel/işitsel kaynaklar ve bilgisayar yazılımları öğrencilerin öğrenme deneyimlerini zenginleştiren unsurlardır. Laboratuvar araç, gereç ve materyalleri Yaparak, düşünerek gerçekleştirilen öğrenme etkinlikleri bütün fen programlarında temel bir öğrenme öğretme stratejisidir. Belirli araç, gereç ve materyaller kullanılarak gerçekleştirilen bu etkinlikler, basit gösteri deneylerinden karmaşık fen araştırmaları veya deneylerine kadar çeşitli düzeylerdedir. Bu etkinlikler gerçekleştirilirken sınıf düzeyine uygun, salt eğitim amaçlı araç, gereç ve materyallerin yanında, günlük yaşamda kullanılan araç gereçlerden de yararlanılabilir. Basılı kaynaklar Öğrenme ve öğretme süreci için birçok yeni ortam geliştirilmiş olsa da basılı materyaller hâlen en çok kullanılan kaynaklardır. Fen öğretimiyle ilgili öğrenci ders ve öğretmen kılavuz kitapları, deney ve gösteri etkinliklerini içeren fen etkinlik kitapları, fen ansiklopedileri, ders kitabını destekleyici yardımcı fen kitapları basılı materyallerdir. Basılı olmayan kaynaklar Görüntü kayıtları, bilgisayar yazılımı, CD-ROM gibi çeşitli kaynaklar piyasada mevcuttur ve bunlar giderek çeşitlenmektedir. Bilgisayar yazılımı ve CD-ROM’lar maliyet, güvenlik, erişilebilirlik gibi sebeplerle yapılamayan deneylerin veya incelenemeyen olayların benzetim (simülasyon) gösterilmesine ve modellenmesine imkân vermektedir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı böyle eğitim araçlarının kullanımını teşvik eder. 20 Bilgi ve İletişim Teknolojileri Bilimsel düşüncenin geliştirilmesinde, uygulanmasında ve böylece fen öğreniminin kolaylaştırılmasında bilgisayar ile diğer bilgi ve iletişim teknolojileri oldukça önemli fırsatlar sağlar. Bu nedenle, öğrenme ve öğretme sürecinde mümkün olduğu kadar bilgi ve iletişim teknolojilerinden faydalanılmalıdır. Bilgi ve iletişim teknolojileri verilerin elde edilmesini, analizini, sunumunu ve iletilmesini kolaylaştırarak öğrencilerin araştırma ve öğrenmeye bizzat katılmasını destekleyebilir. Bu teknolojiler öğretmene sunumda daha fazla esneklik, öğretim tekniklerinin daha iyi yönetimi ve daha kolay kayıt tutma imkânı sağlar. Bilgi ve iletişim teknolojileri; simülasyonlar, grafikler, ses, veri kullanma ve model oluşturma yoluyla öğrencilerin fen kavram ve süreçlerini öğrenmesi için önemli bir kaynaktır. Aşağıda, bilgi ve iletişim teknolojilerinin fen öğrenme ve öğretmede kullanılmasına ilişkin önerilerde bulunulmuştur: • Bu program, öğrencilerle anlamlı ve etkileşimli bir diyalog kuran, onların bilgi, beceri ve anlayışlar kazanmasını destekleyici grafik, ses ve simülasyonları yaratıcı bir şekilde kullanan her türlü bilgi iletişim teknolojisinin kullanımına açıktır ve bunları teşvik eder. • Herhangi bir konuda çok miktarda bilgiye anında ulaşma imkânı sağlayan internet vb. imkânların kullanımı bu programın temel hareket noktalarından biridir. Bilgi ve iletişim teknolojilerini fen eğitiminde etkin bir şekilde kullanmak için öğretmenlerin: • Yazılım, donanım ve yukarıda açıklanan tekniklerin nasıl etkin ve verimli bir şekilde kullanılacağını bilmesi, • Bilgisayar ve diğer teknolojileri nasıl kullanacağını bilmesi, • Bilgisayar uygulamalarını; derecelendirme, rapor, envanter vb. için yönetim araçları olarak kullanmaya yatkın olması, • Bütün öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerine eşit ölçüde erişimini sağlamaya çalışması arzulanır. 21 1.6. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Değerlendirme, öğretme ve öğrenmenin etkililiğini belirlemek amacı ile yapılan, eğitimle ilgili verilerin toplanmasını ve yorumlanmasını içeren çok adımlı, sistematik bir süreçtir. Öğrenme, öğretme ve planlamayı doğrudan etkileyen ve eğitim sisteminin temel öğelerinden biri olan değerlendirme, fen ve teknoloji eğitiminde farklı şekillerde kullanılabilir. Bu kullanımlara; a. Öğrencilerin fen konularındaki öğrenme durumlarını teşhis ederek öğretim programında belirtilen kazanımların edinim düzeyini belirleme, b. Öğrenmeyi daha anlamlı ve derin hâle getirebilmek amacı ile dönüt sağlama, c. Öğrencilerin gelecekteki öğrenme ihtiyaçlarını belirleme, ç. Velilere, çocuklarının öğrenmesi ile ilgili bilgi sağlama, d. Öğretme stratejilerinin ve program içeriğinin dengeli ve etkili olup olmadığını izleme, örnek olarak verilebilir. Programda yapılandırıcı yaklaşıma paralel olarak öğrenme ve öğretme stratejilerinin öğretmen merkezli bir yapıdan öğrenci merkezli alana doğru kaydığı da dikkate alınırsa, değerlendirme ile ilgili anlayışın da bu değişime uygun biçimde yapılandırılması gerekir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nın değerlendirmeye bakış açısı ve vurguladığı noktalar Tablo-1.3’te gösterilmiştir. Öğrenmede bireysel farklılıkları dikkate alan, bireyin kendine özgü özelliklerini ön plâna çıkararak herkesin sahip olduğu bilgilerle yeni aldığı bilgileri kendine özgü biçimde yapılandırdığını öne süren, bu nedenle de öğretim yöntem ve tekniklerinin mümkün olduğunca çeşitlendirilmesi gerektiğini vurgulayan yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, ölçme ve değerlendirmede de öğrencilere bilgi, beceri ve tutumlarını sergileyebilecekleri çoklu 22 değerlendirme fırsatları sunulması gerektiğini vurgular. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı bu noktalardan hareketle geleneksel ölçme ve değerlendirme anlayışından daha çok alternatif ölçme ve değerlendirmeye vurgu yapmaktadır. Tablo-1.4’te, geleneksel ve alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri özetlenmiştir. Tablo-1.3. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Değerlendirme Açısından Vurgular: Daha az vurgu Daha çok vurgu Geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemleri Alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemleri Öğretme ve öğrenmeden bağımsız bir değerlendirme Öğretmenin ve öğrenme bir parçası olan değerlendirme Ezbere, kolay öğrenilen bilgileri değerlendirme Anlamlı ve derin öğrenilen bilgileri değerlendirme Birbirinden bağımsız parçalı bilgileri değerlendirme Birbirine bağlı, iyi yapılanmış bir bilgi ağını değerlendirme Bilimsel bilgiyi değerlendirme Bilimsel anlamayı ve bilimsel mantığı değerlendirme Öğrencinin bilmediğini öğrenmek için değerlendirme Öğrencinin ne anladığını öğrenmek amacı ile değerlendirme Dönem sonu değerlendirme etkinlikleri Dönem boyunca devam eden değerlendirme etkinlikleri Sadece öğretmenin değerlendirmesi Öğretmenle beraber grup değerlendirmesi ve kendi kendini değerlendirme Tablo-1.4. Geleneksel ve Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri: Geleneksel Teknikler Alternatif Teknikler Çoktan seçmeli testler Performans değerlendirme Doğru-yanlış soruları Öğrenci ürün dosyası(portfolyo) Eşleştirme soruları Kavram haritaları Tamamlama (boşluk doldurma) soruları Yapılandırılmış grid Kısa cevaplı yazılı yoklamalar Tanılayıcı dallanmış ağaç Uzun cevaplı yazılı yoklamalar Kelime ilişkilendirme Soru -cevap Proje Drama Görüşme 23 Yazılı raporlar Gösteri Poster Grup ve/veya akran değerlendirmesi Kendi kendini değerlendirme Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri, tek bir doğru cevabı olan çoktan seçmeli testlerin de içinde bulunduğu geleneksel değerlendirmelerin dışında kalan tüm değerlendirme türlerini kapsar. Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri; sadece ürünü değil, öğrenme sürecini de değerlendirdiği için öğrencilerin öğrenme konusunda sorumluluk sahibi olmasını ve öğrendikleriyle gurur duymasını sağlar. Performans değerlendirme ve öğrenci ürün dosyası başta olmak üzere alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerinin çoğunda puanlama amacı ile dereceli puanlama anahtarı (rubrik) kullanılır. Puanlama yapmak amacı ile kullanılan dereceli puanlama anahtarları, öğrencinin bir kavram ile ilgili bilgisini ortaya koyması veya bir ödevi yapması için gerekli yeterlilik düzeyini belirlemeye yönelik bir sistemdir. Öğrencilerin performanslarını tanımlayan, sınırları iyi çizilmiş, belli sayıdaki kategorileri taşıyan puanlama yönergelerinin bütüncül ve analitik olmak üzere iki biçimi vardır. Bütüncül puanlama, öğrenmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak parçalarını dikkate almadan puanlamasını, analitik puanlama ise önce performans veya ürünün parçalarını ayrı ayrı puanlamasını sonra da bu kısmî puanları toplayarak toplam puanı hesaplamasını gerektirir. Alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerini uygularken dikkat edilecek hususları şöyle sıralayabiliriz: Alternatif teknikler daha özneldir. Yani değerlendiren kişinin, öğrencinin sunduğu esere (yazı, proje, poster, vs.) bakarken ne aradığı ve ne ölçüde gördüğü önemlidir. Tıpkı bir sanat eserinin değerlendirilmesi gibi öğrencilerin öğrendiklerini göstermek amacıyla ortaya koyduğu eserler de farklı bakış açılarından değerlendirilebilir. Anlama birliği sağlamak için bütüncül yöntem kullanılmayacaksa öğrencilere, eserlerinin hangi ölçütlere göre değerlendirileceği, bir puanlama ölçeği ile başta bildirilmelidir. Bu dereceli puanlama anahtarı hazırlanırken amaç, her öğrenciyi aynı eser üretmeye zorlamak değil, tam aksine onların yaratıcılık ve özgün düşünce üretme yeteneklerini bastırmadan, öğrenme ve öğretme amaçlarına uygun süreçleri yaşayarak ve uygulayarak kendilerini en iyi şekilde ifade etmeleri ile değerlendiren kişinin de esere daha nesnel yaklaşabilmesine zemin hazırlamaktır. Bundan dolayı programın uygulanmasında başarıya ulaşılması için her bir değerlendirme etkinliğine 24 ait dereceli puanlama anahtarının öğrenci ve/veya velileri ile zamanı geldiğinde paylaşılacak tarzda oluşturulması şarttır. Bu amaçla, hazırlanan program uygulama kılavuzlarından “İlköğretim Matematik Dersi (1-5. sınıflar) Öğretim Programı” kitabındaki “İlköğretim Okulları Öğretim Programlarında Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları İle İlgili Ortak Açıklamalar” başlığı altında çeşitli değerlendirme araç ve yöntemlerinin özelliklerine ve örneklerine yer verilmiştir. Tablo-1.5’te verilen alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerinden olan V (Vee) diyagramı ve yapılandırılmış grid ile ilgili bilgiler Ek-1 ve Ek-2 de verilmiştir. 1.7. TÜM ÖĞRENCİLERİN İHTİYACINI DİKKATE ALMA Öğrenciler arasında bireysel özelliklere bağlı olarak farklılıklar bulunabilir. Bu farklılıkların nedeni cinsiyet, sosyo-ekonomik durum, kültür, öğrenme zorlukları, özel beceriler, dili kullanma becerisi ve bazı yetersizlikler (zihinsel, duygusal, fiziksel vb.) olabilir. Tüm öğrencilerde fen ve teknoloji okuryazarlığının geliştirilebilmesi için öğrencilerin bireysel farklılıkları, ihtiyaçları, bakış açıları, yetkinlikleri ve yetersizlikleri fark edilmelidir. Program uygulanırken bu farklılıklar gözetilerek öğrenme ortamları geliştirilmelidir. Bunu sağlamak için öğretmenler ; • Öğrencilerin öğrenme stilleri ve hızlarının farklı olabileceğini dikkate almalı, • Öğrencilerin gelişim düzeylerine ve öğrenme stillerine uygun materyal ve yöntemleri kullanmalı, • Bütün öğrencilerin ihtiyaç ve becerilerine uygun öğrenme ve öğretme stratejileri seçmeli, • Cinsiyet ayrımı yapmayan, öğrencilerin yeterlik düzeylerini, özel becerilere sahip olma, bedensel özürlü olma veya öğrenme zorluğu bulunma gibi durumlarını göz önünde bulunduran materyalleri geliştirmeli ve kullanmalıdır. a. Öğrenci Cinsiyeti ve Fen Türkiye’de yapılan bazı araştırmalarda, kız ve erkek öğrencilerin bazı fen konularındaki başarıları göz önüne alındığında, erkek öğrenciler lehine bir fark bulunduğu tespit edilmiştir. Bu durumun nedeninin cinsiyet farklılığından çok, kız ve erkek öğrencilerin o konulardaki deneyim ve tutumları ile ilgili olduğu anlaşılmıştır. Toplumumuzda genelde erkek ve kız çocuklarına fen başarılarını etkileyecek oranda farklı oyuncaklar ve farklı ilgi 25 alanları sunulmaktadır. Bu da kız öğrencilerde erkek öğrencilere göre bazı fen konularında (elektrik, mekanik vb.) deneyim ve pozitif tutum eksikliğine yol açmaktadır. Birçok kız öğrenci, fen konularını kendi deneyimlerinin dışında görmekte ve fen alanındaki bilgi ve anlayışları gelecekte çok az kullanacaklarını düşünmektedir. Bunların sonucunda, ülkemizde fen ve teknolojiye dayalı meslekleri seçen kız öğrenci oranı, erkek öğrencilere göre daha düşük olmaktadır. Fen eğitimiyle ilgili çeşitli ülkelerde yapılan bilimsel araştırmalar ise, okullarda fen derslerinde kullanılan çeşitli yazılı ve görsel materyallerdeki kız ve erkek figürlerinin sayısının, bu kız ve erkek figürlerinin temsil ettiği mesleklerin ve çeşitli rollerin daha çok erkekler lehine olduğunu, yani kızların fen ve teknolojiye karşı pozitif tutum geliştirmelerini desteklemediğini göstermiştir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programında, pek çok gelişmiş ülkenin öğretim programı reformlarında gözetildiği gibi, bu araştırma verilerine dayanarak kız öğrencilerde fen ve teknolojiye karşı daha etkin pozitif tutumlar geliştirmeye önem verilmektedir. Bu program uygulanırken, çeşitli öğretim araçlarımızda ve çeşitli öğrenme ortamlarımızdaki uygulamalarda erkek çocukların lehine olan farkın giderilerek, kız ve erkek öğrencilere eşit oranda fen deneyimi edinme imkânı yaratılması esas alınmalı ve bu amaçla aşağıdaki önerilere uyulmalıdır. • Kullanılan materyallerde fen ve teknoloji alanında çalışan ve geliştiren erkek figürleri ile aynı oranda kadın figürleri de olmalıdır. • Sınıf ortamında ve kitaplarda, anlatımda ve tasvirlerde kadın ve erkeklere eşit ölçüde yer verilmelidir. • Öğretmenler sınıf içi ve dışı etkinliklerde kız ve erkek öğrencilere eşit söz hakkı tanımalıdır. • Kızların aleyhine oluşmuş olan deneyim ve pozitif tutum eksikliğinin, veli ve öğretmenlerin yardımıyla evde ve okulda giderilmesi için çaba gösterilmeli ve çeşitli fırsatlar oluşturulmalıdır. b. Fende Özel Becerili Öğrenciler Bazı öğrenciler, sahip oldukları beceriler sonucunda bir veya daha fazla alanda üstün performans gösterebilirler. Bu öğrencilerin yaratıcılıkları, kavramsal anlamaları ile becerileri akranlarından daha ileri düzeyde olup öğrenme stilleri genellikle diğer öğrencilerden farklıdır. 26 Program, esnek bir şekilde uygulandığında özel becerili öğrencilerin hızlanmasını ve gelişmesini sağlayabilir. Özel becerili öğrencileri gözetmek için: • Akranları, öğretmenleri ve aileleri tarafından fendeki özel becerilerine değer verilmesine, • Kendi sınırlarını zorlayıcı ve geliştirici alternatif öğrenme etkinliklerine katılarak bilgi ve becerilerini kendi hızlarında geliştirmesine, • Analiz, sentez, değerlendirme gibi üst düzey düşünme becerilerini teşvik eden öğrenme etkinliklerine katılmasına, • Hayal gücünü, yaratıcılığı ve eleştirel düşünmeyi teşvik eden açık uçlu etkinliklerle öğrenmesine önem verilmelidir. c. Özel Öğrenme İhtiyacı Olan Öğrenciler ve Fen Bazı öğrenciler zor öğrenebilir ve öğrenmede akranlarından daha yavaş bir gelişme gösterebilir. Öğrenme zorluklarının nedeni, türü ve süresi genellikle bireye göre değişiklik göstermektedir. Özel öğrenme ihtiyacı olan öğrencilerin kavramları ve becerileri kazanması için daha çok zamana, alıştırma, uygulama yapmaya ve çeşitli öğrenme deneyimlerine ihtiyacı olabilir. Program uygulanırken özel öğrenme ihtiyacı olan öğrencileri gözetmek için: • Öğretmenler, aileler ve akranlar öğrenme ihtiyaçlarını karşılayacak programları planlama ve yürütmede birlikte çalışmalıdır. • Öğrenme etkinliklerine daha çok katılımları teşvik edilir ve desteklenir. • Uygun kaynak, araç, gereç ve teknoloji kullanılır. 27 1.8. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ORGANİZASYON YAPISI Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, tüm öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olması vizyonunun gerçekleştirilebilmesi için: • Canlılar ve Hayat, • Madde ve Değişim, • Fiziksel Olaylar, • Dünya ve Evren öğrenme alanlarından üniteler seçilmiştir.Bu öğrenme alanları öğrencilere kazandırılacak temel fen kavram ve ilkelerini düzenlemektedir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli • Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ), • Bilimsel Süreç Becerileri (BSB), • Tutum ve Değerler (TD) öğrenme alanlarına ilişkin kazanımlar, diğer dört alandan seçilen ünitelerdeki kazanım ve etkinliklerle harman edilmiş halde bulunduğu için, bu alanlar ile ilgili ayrı ünite söz konusu değildir. Son üç öğrenme alanı için öngörülen becerilerin çok uzun süreçler sonucunda edinilmesi, böyle bir uygulamayı gerekli kılmaktadır. Programın “Ünite Organizasyonu” bölümünde (Bölüm 2.3 ve 2.6) Canlılar ve Hayat, Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar, konu ve kavram sıralamasına göre düzenlenerek listeler hâlinde verilmiştir. Ünite kazanımlarında yeri geldikçe, FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarına ait kazanımlara, numaraları kullanılarak atıf yapılmıştır. Bu şekilde ünite kazanımları ile FTTÇ, BSB ve TD kazanımları birbirine örülmüştür ( Şekil 1.1 ). 28 Şekil-1.1. 2004 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda ünite kazanımları ile FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarına ait kazanımlar birbirine örülmüştür. a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilgi” Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın amaçlarından birisi öğrencilerin, dünyayı, hayatı ve insanı öğrenme ve anlamalarını ve aynı zamanda açıklamalarını sağlamak, bunun için onlara, temel fen kavram ve düşünceleriyle ilgili bilgi ve anlayışlar kazandırmaktır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda bu bilgi ve anlayışlar, dört öğrenme alanından seçilen ünitelerle ve sarmal yaklaşım esas alınarak düzenlenmiştir. Fen ve Teknoloji Dersi 2004 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programında öğrencilerin; Canlılar ve Hayat, Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren” öğrenme alanlarındaki kavramlarla, bir yandan anılan alanlar için öngörülen bilgi ve anlayışları edinirken, bir yandan da, FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarına ilişkin kazanımları, giderek özümleyip derinleştirmesi öngörülmüştür. Öğrenciler “Canlılar ve Hayat” öğrenme alanında çeşitli canlıların kendilerine özgü özelliklerini, canlılar alemindeki çeşitliliği, üreme, büyüme, gelişme ve değişimi, canlıların çevreleri ve diğer canlılarla nasıl etkileşimde bulunduklarını inceler ve öğrenir. “Madde ve Değişim” öğrenme alanında öğrenciler madde, maddenin özellikleri ve maddede meydana gelen değişimleri keşfeder ve öğrenir. “Fiziksel Olaylar” öğrenme alanında öğrenciler, ışık, ses, elektrik gibi farklı enerji çeşitlerini, hareket ve kuvvet kavramlarını, bunların niteliklerini ve etkileşimlerini inceler. “Dünya ve Evren” öğrenme alanında ise öğrenciler, Dünya ve evrenin özelliklerini, yapısını ve bunlarda meydana gelen değişimleri inceler ve öğrenir. Bu dört öğrenme alanında edinilecek bilgi ve anlayışların, FTTÇ, BSB, TD öğrenme alanları için öngörülen kazanımları da zamanla geliştirip derinleştireceği, programın temel 29 varsayımlarından biridir. FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarının niteliği ve programda ele alınış tarzı hakkında aşağıda açıklamalar verilmiştir. b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Fen-TeknolojiToplum-Çevre” Öğrencilerin fen ve teknolojinin doğasını, toplumla ve çevreyle etkileşimini anlaması ve edindikleri bilgi, anlayış ve becerileri sorunlara çözüm yolları ararken kullanması gerekmektedir. Günümüzde fen ve teknolojinin hayatımıza etkisi belirgin bir şekilde hissedilmektedir. Örneğin fen; dünya, uzay, insan vücudunun işleyişi ve madde hakkındaki anlayışlarımızı radikal bir şekilde değiştirmiş ve genişletmiştir. Teknoloji ise; iletişim kurma şeklimizde devrim yaratmış, yeni ilaçların ve malzemelerin keşfi aracılığıyla yaşamımızda büyük değişiklikler yapmıştır. Öğrencilerin fen ve teknolojiyi bu geniş bağlamda görmeleri ve bunun bir sonucu olarak fen ve teknoloji ile ilgili bilgilerini okulun dışındaki dünya ile ilişkilendirmeyi öğrenmeleri önemlidir. TEKNOLOJİ BİREY FEN TOPLUM ÇEVRE Şekil-1.2. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre etkileşimlerini gösteren elmas modeli. 30 Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre kazanımları üç temel boyuta odaklanmıştır: fen ve teknolojinin doğası, fen ve teknoloji arasındaki ilişki, fen ve teknolojinin sosyal ve çevresel bağlamı. Bu üç boyut aşağıda açıklanmıştır. Fen ve Teknolojinin Doğası Fen; farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin katkıda bulunduğu, uzun bir tarihi ve kendine özgü özellikleri olan bireysel ve sosyal bir faaliyettir. Fen; aynı zamanda merak, yaratıcılık, hayal gücü, sezgi, inceleme, gözlem yapma, deney yapma, delilleri yorumlama ve deliller ile yorumlar üzerinde tartışmaya dayanan bir öğrenme yoludur. Fen; fiziksel, biyolojik ve teknolojik dünyayı yorumlamak, açıklamak ve tahmin etmek için kavramsal ve teorik bir temel sağlar. Fen teorileri sürekli olarak gözden geçirilir ve aynı konuda farklı deliller elde edildikçe eski ve yeni bilgilerin tümünü açıklayacak şekilde düzeltilir ve geliştirilir. Önceden kabul edilen bilgilerle çelişen yeni gözlemler ve hipotezlerin kabul edilir hâle gelmesi, bilim topluluğunun en azından önemli bir kısmının onayını gerektirir. Bu ise çok taraflı, uzun ve karmaşık bir süreçtir. Katılanların konuyu derinlemesine irdeledikleri akademik tartışmalarda karşılıklı diyalog ve ikna süreci yaşanır. Tarih boyunca olagelen bu akademik tartışmalarda teori önerilir; deneyler yapılır ve akademik tartışma sosyal, kültürel, ekonomik ve dinsel etmenlerden ve kişisel ve/veya toplumsal ön yargılardan etkilenir. Dünya hakkındaki anlayışlarımızın bir kısmı devrim niteliğindeki bilimsel gelişmelerin bir sonucudur. Ancak anlayışlarımızın büyük bir kısmı düzenli ve yavaş bir birikim sonucunda oluşan bir bilgi bütününe dayanır. Bu organize bilgi bütününün oluşturulmasında dünyadaki her kültürden bilim adamının katkısı olmuştur. Teknoloji de fen gibi dünyadaki bütün kültürlerde uzun bir tarihî geçmişi olan yaratıcı bir beşerî faaliyettir. Fenin amacı dünyayı anlamaya ve açıklamaya çalışmaktır; teknolojinin amacı ise insanların ihtiyaçlarını gidermek ve yaşam koşullarını iyileştirmek için çözümler bulmaktır. Her zaman birçok olası çözüm ve kaçınılmaz olarak birçok gereksinim, amaç ve kısıtlama vardır. Bu nedenle teknolojideki temel kaygı toplum, ekonomi ve çevre açısından maliyet ve yarar dengesini gözeten en ideal çözümleri geliştirmektir. Fen ve Teknoloji Arasındaki İlişki Fen ve teknoloji arasında önemli benzerlikler olmasına karşın ikisi arasında önemli farklılıklar da vardır. Fen ve teknoloji, amaç ve süreç açısından birbirinden farklıdır. Teknolojiyi sadece bilimin uygulaması olarak görmek yeterli değildir; teknoloji problemleri çözerken birçok disiplinden faydalanır. Tarih boyunca, fendeki gelişmeler teknolojinin 31 ilerlemesine, teknolojideki gelişmeler de fenin ilerlemesine katkıda bulunmuştur. Fen ve teknoloji birbiriyle karmaşık bir şekilde bağlantılıdır. Öğrenciler fen ve teknoloji arasındaki ilişkileri anladıklarında, fen ve teknolojinin birbirini nasıl etkilediğini, bunların sosyal bağlamda nasıl geliştiğini ve insanların yaşam koşullarını iyileştirmek için nasıl kullanıldığını kavrarlar. Fen ve Teknolojinin Sosyal ve Çevresel Bağlamı Fen, beşerî bir faaliyettir ve sosyal bir bağlamda meydana gelir. Bu faaliyetin doğasına ışık tutan bilim tarihi çalışmaları fen alanında sorulan soruların ve kullanılan yöntemlerin kültürel ve zihinsel geleneklerden etkilendiğini ve fenin de düşünceleri etkilediğini göstermiştir. Günümüzde, bilim insanlarının çoğu, araştırmaların sosyal ve çevresel ihtiyaçlarla yönlendirildiği bir alan olan endüstride çalışmaktadır. Bilimsel ve teknolojik ürünler ve sistemler insanların yaşama şekillerini, toplumları ve çevreyi etkilemiştir ve etkilemeye devam etmektedir. Birçok teknolojik çözüm aynı zamanda karmaşık toplumsal ve çevresel sorunların da kaynağıdır. Bu sorunlar politik gündemde gittikçe daha fazla yer almaktadır. Fenciler, toplumu bilinçlendirme ve böylece fen ve teknoloji ile ilgili konular hakkında karar vermede destekleme potansiyeline sahiptir ve bu, demokratik bir toplumda fen ve teknoloji okuryazarlığına ulaşmak için çok önemli bir gerekçedir. Fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlamak için, bilimsel bilgi gereklidir; fakat tek başına yeterli değildir. Bu etkileşimlerin anlaşılması için fene özgü değerler yanında, söz konusu topluma ve çevreye özgü değerlerin de hesaba katılması gereklidir. Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde verilen FTTÇ kazanımları; öğrencilerin fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişim seviyelerine uygun olarak hazırlanmış ve ünitelerdeki konu içerikleri, öğrenme alanlarına örülmek suretiyle öğrencilerin özet ifadeleri aşağıda verilen kazanımları edinmesi öngörülmüştür. Bu programa göre öğrenim gören öğrenciler; • Fen ve teknolojinin doğasını, ikisi arasındaki ilişkiyi, bunların toplum ve çevreyle etkileşimlerini anlar, • Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde araçları, süreçleri ve stratejileri uygular, • Yeniliklere karşı eleştirel ve sorumlu tutumlar geliştirmek için gerekli bilgi ve becerileri geliştirir, 32 • Çeşitli bireysel ve sosyal bağlamlarda bilimsel keşfin gelişimini, teknolojik değişimi, geçmişten günümüze insanların bilgi ve anlayışlarında meydana gelen değişimleri anlar, • Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde çeşitli değerlerin, bakış açılarının ve kararların farkında olur ve sorumlu bir şekilde hareket eder, • Bilimsel süreçleri ve teknolojik çözümleri sorgulayarak araştırır, • Fen ve teknolojiyi kullanarak sorumlu ve yaratıcı çözümler geliştirir. c. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilimsel Süreç Becerileri” İnsanların bilim ve teknolojideki hızlı gelişmelere ayak uydurup teknolojik gelişmeleri kendi yararına kullanmaları, toplumların geleceği için önem taşımaktadır. Bu durum, günümüzde fen öğretimine büyük görevler yüklemektedir. Bu nedenle Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı sadece günümüzün bilgi birikimini öğrencilere aktarmayı değil; araştıran, sorgulayan, inceleyen, günlük hayatıyla fen konuları arasında bağlantı kurabilen, hayatın her alanında karşılaştığı problemleri çözmede bilimsel metodu kullanabilen, dünyaya bir bilim adamının bakış açısıyla bakabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlamıştır. Programda öğrencilere bilimsel araştırmanın yol ve yöntemlerini öğretmek amacıyla bilimsel süreç becerileri olarak adlandırılan becerileri kazandırmak esas alınmıştır. Bilimsel süreç becerileri bilgi oluşturmada, problemler üzerinde düşünmede ve sonuçları formüle etmede bilim adamlarının da kullandıkları düşünme becerileridir. İlköğretim 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde öğrencilere kazandırılacak bilimsel süreç becerilerinin genel tasnifi Tablo-1.5’te, bilimsel süreç becerilerini sağlayıcı kazanımlar ise 2. Bölümde verilmiştir. Tablo-1.5. İlköğretim 4 ve 5. sınıfta öğrencilere kazandırılacak bilimsel süreç becerileri PLANLAMA VE BAŞLAMA Gözlem Karşılaştırma-sınıflama Çıkarım yapma Tahmin Kestirme 33 YAPMA ANALİZ VE SONUÇ ÇIKARMA Değişkenleri belirleme Deney tasarlama Deney malzemelerini ve araç-gereçlerini tanıma ve kullanma Bilgi ve veri toplama Ölçme Verileri kaydetme Veri işleme ve model oluşturma Yorumlama ve sonuç çıkarma Sunma ç. Fen ve Teknoloji Öğretim Programı’nda “Tutum ve Değerler” Öğrencilerimizin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişebilmeleri için sadece bilgi, anlayış ve beceri türünden kazanımlar yeterli değildir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın vizyonunun gerçekleştirilebilmesi için, öğrencilerde belirli bilimsel tutum ve değerler de geliştirilmelidir. Öğretmen, şahsen örnek teşkil ederek veya seçici bir şekilde onaylayarak öğrencileri özendirip onlarda, tutum adı verilen davranış modelleri oluşturur. Tutumlar, becerilerin ve bilgilerin elde edildiği şekilde kazanılmaz. Genel kabul gören olumlu tutumlar, örnek insanlara özenilerek edinilir. Örnek insanlar da, uzun süreli hayat deneyimleri sırasında toplum genelinin onayına bakılarak belirlenen bireylerdir.Öğretmen ilk akla gelen örnek insan adayıdır. Okul çevresinde, bazı bireylerin belli tutumları için öğretmenin vereceği onay sinyalleri, bu bireyleri de örnek insan haline getirip onlardaki tutumlara özenmeyi ve böylece genelin olumlu tutumlara yönelmesini sağlayabilir. Pozitif tutumların gelişmesi öğrencilerin zihinsel gelişimiyle etkileşerek ve öğrendiklerini sorumlu bir şekilde uygulamaları için isteklilik yaratarak onların gelişiminde önemli bir rol oynar. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda öğrencilere kazandırılmak istenen bilimsel tutum ve değerlerin düzenlenmesinde beş kategoriden oluşan bir sınıflandırma kullanılmıştır. Bu sınıflandırma, kolaydan zora doğru, öğrencilerin çevrelerinde olup bitenleri kendi isteği ile algılaması, duruma uygun olumlu tepkide bulunması, olumlu değerler geliştirmesi, bu değerleri kendi öz benliğinde örgütlemesi ve 34 son olarak, olumlu tutum ve değerler içeren bir yaşam tarzı geliştirmesi aşamalarından oluşur. Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde, öğrencilere kazandırılmak istenen tutum ve değerlerin listesi verilmiştir. 1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA ÖNERİLER Bu programın başarıyla uygulanabilmesi için felsefesinin, temel aldığı anlayışların ve öngörülen kazanımların / etkinliklerin uygulayıcılar tarafından anlaşılması ve gözetilmesi gerekmektedir. Bu programda öğretmenler, müfettişler, ders kitabı yazarları, kitap değerlendirme uzmanları, kitap seçimi yapacak yetkililer ve öğrenci velileri topluca program uygulayıcıları olarak düşünülmüştür. Öğretmenlere Öneriler Öğretmenler öğretim programını uygulamadan önce “Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Program Temelleri”ni inceleyerek felsefeyi, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili anlayış ve düşünceleri, öğretim programının ve ünitelerin organizasyon ve yapısını özümsemelidir. Program uygulanırken esas amaç öğrencilerin programdan azamî bir şekilde yararlanmasını sağlamaktır. Öğretmenler; öğrenme ve öğretme sürecini yönlendirirken, öğrenme ortamını düzenlerken ve değerlendirme etkinliklerini planlarken program felsefesine uygun hareket etmelidir. Program uygulanırken kazanımlarda verilen kavramların en iyi şekilde öğrenilebileceği öğrenme ortamlarının hazırlanması önemlidir. Bu programın öngördüğü kazanımların en iyi şekilde işlenmesi için, programda sözü geçmemiş kavramların kullanılmasını gerektiren durumlarla karşılaşmak doğaldır.Belli bir kazanım için, sayılı kavramlar yanında, bilimsel kanun, teori ve prensiplere girmek de gerekebilir. Böyle kavram, kanun, teori ve prensipler, programın dolaylı olarak içerdiği ögeler gibi algılanmalı, ancak bu dolaylı içerikler, ayrıntısına girmeden, asıl kazanımın edinilmesi 35 için yeterli derinlikte ele alınmalıdır. Programdaki bir kazanımın edinilmesi için gerekli olmayan kavramlar ve bilgiler program dışı olarak düşünülmelidir. Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde belirtildiği gibi, “önerilen konu başlıkları” kısmında verilen konu başlıklarının ve konu sıralamalarının öneri niteliğinde olduğu unutulmamalıdır. Öğretmenler, kazanımların tümünü kapsamak koşuluyla ünite kazanımlarını farklı konu başlıkları ve farklı konu sıralamaları altında verebilirler. Bununla beraber öğretim programında ünitelerin veriliş düzeni amaçlı bir sırayı yansıtır. Öğretim programı uygulanırken bu sıraya uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ayrıca bir kazanımda FTTÇ ve BSB kazanımları olmasa dahi öğrenme ve öğretme sürecinde etkinlik, proje, okuma metni vb. ile FTTÇ ve BSB kazanımları da verilebilir. Öğretmenler tüm öğrencilerin ihtiyaçlarını gözetmeli ve yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına olabildiğince uygun, çeşitli öğretim stratejileri kullanmaya özen göstermelidir. Sorgulayıcı araştırma ve tasarım becerilerinin somut materyallerle etkileşim yoluyla öğrenilmesi gerektiğinden öğretmenler, öğrencilerin yaparak, düşünerek öğrenme etkinliklerine katılımını sağlamalıdır. Yapılacak etkinlikler öğrencilerin araştırarak, inceleyerek, gözlem ve deney yaparak temel kavramları keşfetmesini, öğrenmesini ve bu kavramları ilgili oldukları sosyal, çevresel ve ekonomik bağlamlarda görmesini sağlamalıdır. Öğrencilerin başarısı için öğretmenlerin ilgili, sabırlı ve teşvik edici olması son derece önemlidir. Bununla birlikte, şartları ne olursa olsun, kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almayı öğrenme, bütün öğrenciler için eğitimin önemli bir parçasıdır. Velilere Öneriler Yapılan çalışmalar, velilerin çocuklarının eğitimlerinde yer aldığında öğrencilerin, okulda daha iyi performans gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu nedenle, çocukların öğrenmesini desteklemede velilerin önemli bir rolü vardır. Veliler, programı okuyarak çocuklarının her sınıf düzeyinde ne öğreneceğini ve niçin öğreneceğini görebilirler. Böylece, çocuklarıyla çalışmaları hakkında tartışabilir, öğretmenlerle iletişim kurabilir ve çocuklarının gelişimiyle ilgili sorular sorabilirler. Veliler ayrıca, veli toplantılarına ve okul aile birliği toplantılarına düzenli olarak katılmalı ve çocuklarını ev ödevlerini zamanında ve gerektiği gibi tamamlamaya teşvik etmelidir. Ders Kitabı Yazarlarına Öneriler Öğrenme, öğretme ve değerlendirme sürecinde en çok başvurulan kaynak ders kitaplarıdır. Bu nedenle, programın başarıyla uygulanabilmesi için ders kitabı yazarlarının bazı sorumlulukları yerine getirmesi gerekir. Ders kitabı yazarları, bu öğretim programının “Programın Temelleri” ve “Öğrenme Alanları ve Üniteler” şeklindeki iki ana bölümünü de 36 her yönüyle incelemeli, programın felsefesini, programda temel alınan öğrenme, öğretme ve değerlendirme anlayışlarını ve öğretim programının organizasyonunu kavramalıdır. Bu programa uygun olarak yazılacak ders kitaplarının programın felsefesini ve temel aldığı anlayışları yansıtması önemlidir. Öğretim programları bölümünde belirtildiği gibi, “önerilen konu başlıkları” kısmında verilen konu başlıklarının ve konu sıralamalarının öneri niteliğinde olduğu unutulmamalıdır. Ders kitabı yazarları, kazanımların tümünü kapsamak koşuluyla ünite kazanımlarını farklı konu başlıkları ve konu sıralamaları altında verebilirler. Bununla birlikte, ünitelerin programdaki veriliş düzeni amaçlı bir sırayı yansıtır. Ders kitabı yazılırken bu sıraya uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ayrıca bir kazanımda FTTÇ ve BSB ile ilgili bir kazanıma atıf yapılmamış olsa dahi ders kitabında etkinlik, proje, okuma metni vb. ile programdaki FTTÇ, BSB ve TD listesinde yer alan uygun FTTÇ, BSB ve TD kazanımları da verilebilir. SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1990). Science for All Americans: Project 2061. New York, NY: Oxford University Press. American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1993). Benchmarks for Science Literacy. New York, NY: Oxford University Press. Ausebel, D. P., Novak, J. D. ve Hanesian, H. (1978). Educational Psychology – A Cognitive View. (2. Baskı). New York, NY: Holt, Rinehart and Winston. Bloom, B. S. (Editör) (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook I, Cognitive Domain. David McKay Inc., New York. Bybee, R. W. (1997). Achieving Scientific Literacy: From Purposes to Practices. Potsmouth, NH: Heinemann. Eggen, P. ve Kauchak, D. (1999). Educational Psychology – Windows on Classrooms (4. Baskı). Upper Saddle River, NJ: Merril. Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books. Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed. Multiple Intelligences for the 21st Century. New York: Basic Books. Gardner, H. (1999). The Disciplined Mind: Beyond Facts And Standardized Tests, The K-12 Education That Every Child Deserves. New York: Simon and Schuster. Gräber, W. ve Bolte, C. (Editörler) (1997). Scientific Literacy. Kiel, Deutscheland: Institut für die Pädagogik der Naturwissenschaften an der Universität Kiel (IPN). Harlen, W. (Editör) (1985). Primary Science – Taking the Plunge. Oxford, UK: Heinemann. 37 International Technology Education Association. (1996). Technology for All Americans: A Rationale and Structure for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA. International Technology Education Association. (2000). Standards for Technological Literacy: Content for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA. International Technology Education Association. (2003). Advancing Excellence in Technological Literacy: Student Assessment, Professional Development, and Program Standards. Reston, Virginia: ITEA. Hurd, P. D. (1997). Inventing Science Education for the New Millennium. New York, NY: Teachers College Press. Krathwohl, D. R., Bloom, B. S., ve Masia, B. B. (1964). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook II: Affective Domain. New York, NY: David McKay. Matthews, M. R. (1998). Constructivism in Science Education – A philosophical Examination. Dordrecht: Kluwer. McComas, W. ve Olson, J. (1999). The Nature of Science as Expressed in International Science Education Standards Documents: A Qualitative Consensus Analysis. Toward Scientific Literacy, HPSST Conference Proceedings. Faculty of Education, University of Calgary, s. 551-559. Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1997). Teaching Science for Understanding – A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press. Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1999). Assessing Science Understanding – A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press. National Research Council (NRC) (1996). National Science Education Standards. Washington D.C.: National Academy Press. Newmann, F. M., ve Wehlage, G. G. (1993). Five Standards of authentic instruction. Educational Leadership. 50(7), 97-101. Osborne, R. ve Freyberg, P. (1985). Learning in Science – The Implications of Children’s Science. Auckland: Heinemann. Roberts, D. A. ve Östman, L. (Editörler) (1998). Problems of Meaning in Science Curriculum. New York, NY: Teachers College Press. Tobin, K. (Editör). (1993). The Practice of Constructivism in Science Education. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Treagust, D. F., Duit, R. ve Fraser, B. J. (Editörler) (1996). Improving Teaching and Learning in Science and Mathematics. New York, NY: Teachers College Press. Walker, D. F. ve Soltis, J. F. (1997). Curriculum and Aims. New York, NY: Teachers College Press. ARA DİSİPLİNLER KAYNAKÇASI Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Metni Tarih Vakfı Yayınları, İnsan Haklarına Duyarlı Ders Kitapları İçin, İstanbul 2003 38 Claude, Rıchard Pıerre, Yaygın İnsan Hakları Eğitimi, (Çev. Dr. Mehmet Çevik), İstanbul 2003 Kepenekçı, Yasemın Karaman, İnsan Hakları Eğitimi, Anı Yayıncılık 2000 Gülmez, Mesut, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, TODAİ Yayınları, Ankara 1996 Çayır, Kenan, İnsan Hakları Eğitimi Dersi Senaryoları, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, Kasım 2002 Ben İnsanım Dizisi, British Council, EARGED, Ankara 2002 İpbüken, Y. , Cebeci E. , Birey Yurttaş Eğitimi, İstanbul 2002 Gürkaynak, İ. , Yurttaş Olmak İçin, Umut Vakfı Yayınları, İstanbul 1998 Akkök, Füsun, Prof.Dr., İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi, Özgür Yayınları, İstanbul 1999 Ataman, Ayşegül, Prof.Dr., Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2003 MEB, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Ankara 2000 MEB, İlköğretim Okulu Orta Düzeyde Öğrenme Yetersizliği (Eğitilebilir) Olan Çocuklar Eğitim Programı, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 2001 MEB, Eğitim-Uygulama Okulu Eğitim Programı, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 2002 Özyürek, Mehmet, Prof.Dr., Tutumlar Değiştirilmesi, Karatepe Yayınları, Ankara 2000 ve Engellilere Yönelik Tutumların Özyürek, Mehmet, Prof.Dr., Sınıfta Davranış Değiştirme, Kök Yayıncılık, Ankara 2004 Sucuoğlu, Bülbin, Prof. Dr.; Çiftçi, İlknur, Yard.Doç.Dr., Sosyal Beceri Öğretimi, Kök Yayınları, Ankara 2004 Akkök, Füsun. 1999. İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi Ana-baba el kitabı. Özgür Yayınları.İstanbul Yeşilyaprak, Binnur. 2000. Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yayınları,Ankara Erkan, Serdar. Örnek Grup Rehberliği Etkinlikleri, PegemA Yayıncılık, Ankara 2002 Erkan, Serdar.2001. Okul psikolojik Danışma Hazırlanması. Ankara, Nobel Yayınları ve Rehberlik Programlarının Selçuk, Ziya;GÜNER Nedret. 2003. Sınıf İçi Rehberlik Uygulamaları. PegemA Yayıncılık Acar Voltan, Nilüfer. 2002. Grupla Psikolojik Danışmada Alıştırmalar Deneyler. Nobel Yayınları, Ankara Canfield, J. Ve Hansen, M. V., Chicken Soup for Soul: 101 Stories to Open the Heart and Rekindle the Spirit, Health Communications, New York 1993 Carrell, S., Group Exercises for Adolescents, Sage Publications, California 1993 Davies, M. E., Eshelman, R. ve Mckay, M., The Relaxation and Stress Reduction Workbook, Oakland, California 1988 Dossick, J. Ve Shea,E., Creative Therapy: 52 Exercises for Groups, Professional Resource Exchange, Florida 1988 39 Driver, H. I., Counseling and Learning Through Small-Group Discussion, Monona Publications, Madison 1970 Hindman, A., Handbook of Indoor Games and Stunds, Prentice Hall, NewYork 1955 Hobday, A. ve Ollier, K., Creative Therapy with Children and Adolescents, Impact Publishers, California 1999 Lahad, M., Shacham, Y., Ayalon, O., Niv, S., Lerner,R. (2000c). H.A.N.D.S: Helpers Assiting Natural Disaster Survivors. Surviving the Quake in Turkey 2000, Yayımlanmamış Seminer Notları, İstanbul, 15- 17 Eylül, 2000 Lane, K., Feelings Are Real. Group Activities for Children. Leader manual, Accelerated Development Inc, Indiana 1991 Nikelly, A. G., Achieving Competence and Fulfillment, Brooks/Cole Publishing Company, Monterey, California 1977 The New Games Foundation, More New Games, Dolphin Books/Doubleday & Company, New York 1981 Orridge, M., (Çev: Osman Akınhay), Eğitimlerinizi Canlandırmanın 75 Yolu, Sistem, Istanbul 1998 Pears, L., Theatre Sports. Down Under, Improcorp, Sydney, Australia 1995 Schilling, D., Emotional Intelligence. Level II: Elementary School, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1996 Schilling,D., 50 Activities for Teaching Emotional Intelligence, Innerchoice Publishing, Torrence, California 1999 Schilling, D., Emotional Intelligence. Level III: High School, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1999 Schwallie-Giddis, P., Cowan, D. ve Schilling, D., Counselor in the Classroom, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1993 Spence, S. H., Social Skills Training: Enchancing Social Competence with Children and Adolescents, The NFER-NELSON Publishing Company, Windsor, Berkshire 1995 Vernon, A., Thinking , Feeling, Behaving, Research Press, Champaign, Illinois 1989 Williams, J. A. (Ed.), Elementary Career Awareness Guide: A Resource for Elementary School Counselors and Teachers. Developed by N. C. Department of Public Instruction, NC Job Ready, N. C. State Occupational Information Coordinating Committee 1999 Vanzandt Z., Buchan B.A., Lessons for Life: Career Development Elementary Grades, N.Y. The Center for Applied Research in Education 1997 The National Career Development Guidelines, (NOICC), http://www.noicc.gov Komisyon, Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim Klavuz Kitabı, Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi, İstanbul 2003 Earthquake Safety- Activities For Children, National Science Teachers Association, FEMA, 1990 Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü ABCD Temel Afet Bilinci El Kitabı, Afete Hazırlık Eğitim Projesi, Beyaz Gemi Yayınları, 2002 40 American Geophysical Union Seismic Sleuths, , FEMA, 1995 National Science Teachers Association Tremor Trop Earthquakes, FEMA, 1988 The American National Red Cross, Masters Of Disaster 3-5 Lesson Plans and Activities, 2000 The American National Red Cross, Masters Of Disaster 6-8 Lesson Plans and Activities, 2000 Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü,Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması El Kitabı, Afete Hazırlık Eğitim Projesi, Beyaz Gemi Yayınları, 2003 41 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ İlköğretim 4 ve 5. Sınıf 2. BÖLÜM ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELER 42 2.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NDA ÖĞRENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA İLGİLİ ESASLAR İlköğretim 4 ve 5.. sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Bölüm 1.8’de ayrıntılı açıklandığı gibi, programdaki “Canlılar ve Hayat”, “Madde ve Değişim”, “Fiziksel Olaylar”, “Dünya ve Evren” öğrenme alanlarından üniteler seçilmiş; bu alanlara ilişkin kazanımlar ünitelerdeki konularla birebir ilişkilendirilmiş, buna karşılık, “Bilimsel Süreç Becerileri(BSB)”, “Fen-Teknoloji-Toplum- Çevre ilişkileri(FTTÇ)”, “Tutum ve Değerler(TD)”öğrenme alanlarındaki kazanımlar, ünite içi kazanımlara ve bu kazanımlar için öngörülen etkinliklere yedirilmiş, gerekli yerlerde de bu kazanımlara göndermeler yapılmıştır. Ünitelerde, o ünitenin seçildiği öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar konu başlıkları ile ilişkilendirilerek açık ifadesi ile verilmiş, o kazanım veya öngörülen etkinliğin katkıda bulunacağı düşünülen FTTÇ, BSB ve TD kazanımları da numaraları belirtilerek işaret edilmiştir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda bulunan kazanımlar öğrencilerin bilmeleri öncelikli konu ve kavramları, edinmeleri arzulanan beceri, anlayış, tutum ve değerleri belirler. 4 ve 5. sınıfta öğrencilere kazandırılacak ünite çizelgelerindeki ifadesi açıkça yazılı kazanımlara ve etkinliklere yedirilmiş FTTÇ, BSB ve TD kazanımları ile ilgili açıklama ve kazanım listeleri aşağıda verilmiştir. a. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazanımları Bölüm 1.8.b ’de , 4 ve 5. sınıflarda öğrencilerin fen ve teknolojinin doğası; fen ve teknoloji arasındaki ilişkiler; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimler ile ilgili bilgi ve anlayışları edinmelerinin gereği açıklanmıştır. Öğrenme Alanları ve Ünitelerde yer alan ünite kazanımlarında, FTTÇ kazanımlarına ayraç içinde işaret edilmiştir. Programda, ayraç içinde işaret edilmemiş olsa dahi, ders kitaplarında, konunun ele alınış tarzı gereği uygun görülen etkinlik ve proje çalışmalarında Tablo 2.1’deki FTTÇ kazanımlarına yer verilmeli ve gerekli gönderme yapılmalıdır. 43 Tablo-2.1. 4 ve 5. Sınıf İçin “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” Kazanımları 1. Doğal olayların betimlenmesinde sayısal verilere ihtiyaç olduğunu anlar. 2. Aynı konuda farklı düşünceler bulunduğu bir durumda eldeki verilerin anlam, önem ve çıkarıma yönelik kullanımını değerlendirir. 3. Bazı ürün ve sistemlerin doğal, bazılarının ise yapay (insanlar tarafından yapılmış) olduğunu fark eder. 4. İnsanların daima sorunlarla karşılaştıklarını, bunları çözmek veya yaşam kalitesini artırmak için düşünceler, araçlar ve teknikler icat ettiklerini ve geliştirdiklerini bilir. 5. Teknoloji aracılığıyla çözülebilecek günlük yaşam sorunlarını belirler, bunlar hakkında bilgi toplayıp çözüme yönelik düşünceler üretir. 6. Teknolojik tasarımın bir süreç olduğunu ve çeşitli aşamalardan oluştuğunu anlar (bkz. 1.’deki Teknolojik Tasarım Döngüsü). 7. Teknolojinin sorunları çözmede ve ihtiyaçları karşılamada önemli bir unsur olduğunu fakat her sorun veya ihtiyaca mutlak çözümler üretemeyeceğini anlar. 8. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar. 9. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip alanlarında yükselebildiklerini anlar. Şekil 10. Bilimsel iş görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar. 11. Farklı tarihî ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının aynı doğal olaylar hakkında ne tür anlayışlar oluşturup bunları ne şekilde kayda geçirdiklerini örneklerle açıklar. 12. Eski medeniyetlerin gökbilimde nasıl veri topladıkları, kaydettikleri ve bunları ne amaçla ve nasıl kullandıkları hakkında bilgi toplar ve bir görüş oluşturur. 13. Teknolojik icat ve uygulamaların gözlem kapasitesini genişlettiğine, veri ve bilgi toplama becerisini artıran araç ve teknikler sağladığına, böylece bilime katkıda bulunduğuna örnekler verir. 14. Bilimdeki gelişmelerin teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir. 15. Doğal ve yapay çevrelerin farkına varır. 16. Yakın çevreden başlayarak çevrede yer alan canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkinin farkına varır. 17. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarını ve bunların önemini bilir. 18. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir. 19. Yerel, ulusal ve küresel çevre sorunlarını bilir ve tartışır. 20. Çevreyi ve yabanî hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır. 21. Çevreyi ve yabanî hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir. 22. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerekliliğini bilir. 44 23. Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye vereceği zararı önlemek için uygun bir şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini, teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun olduğunu anlar. 24. Teknolojinin çevre üzerine etkisini fark eder ve anlar. 25. Doğal kaynakları, canlıları ve habitatları korumak için teknolojik ürün ve sistemlerin nasıl kullanılabileceğini betimler. 26. Çevre koruma ile ilgili faaliyetlere katılır. 27. Fen ve teknolojinin uygulamalarının birey, toplum ve çevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabileceğini anlar. 28. Fen ve teknoloji uygulamalarının olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle önlem alınabileceğini, bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar. 29. İnsanın ve toplumun doğal kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanmasında fen ve teknolojinin olumlu rolü olduğunu anlar. 30. Doğal kaynakları korumak için teknolojik ürünlerin ve sistemlerin nasıl kullanılabileceğini anlar ve betimler. 31. Evde, okulda ve toplumda bireysel ihtiyaçları ve istekleri karşılamak, problemleri çözmek için fen ve teknolojinin nasıl kullanıldığına örnekler verir. 32. Geçmişten günümüze ihtiyaçları karşılamak ve yaşam kalitesini artırmak için geliştirilen teknolojilerin insanların çalışma, yaşama ve çevreyle etkileşme şeklini ve toplumlarını nasıl değiştirdiğine örnekler verir. 33. Fen ve teknolojiye dayalı mesleklere ve bu mesleklerde çalışan kadın ve erkeklere örnekler verir. 34. Fen ve teknolojiye farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin katkıda bulunduğunu ve katkıda bulunmaya devam ettiğini gösterir. 35. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişmenin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar. 36. Yeni tasarlanan teknolojik ürün veya sistemlerin etkilerini önceden belirlemek gerektiğini ve böylece sonradan ortaya çıkabilecek bazı problemlerin önüne geçilebileceğini kavrar. Programda, öğrencilerin FTTÇ kazanımlarını edinmelerini desteklemek için öğrencilerden belirli bir probleme yönelik teknolojik çözüm geliştirmelerinin istendiği teknolojik tasarım etkinlikleri de yer almaktadır. Bu tasarım etkinlikleri öğretmenler ve ders kitabı yazarları için örnek olarak verilmiştir. Program uygulanırken öğretmenler sınıfta, ders kitabı yazarları ders kitaplarında gerekli gördükleri yerde yaratıcılıklarını kullanarak çeşitli tasarım etkinliklerine yer vermelidir. Bu etkinliklerde öğrencilerin teknolojik tasarım döngüsünü kullanmaları gerekmektedir. Örnek bir teknolojik tasarım döngüsü ve bu döngüde öğrencilerin neler yapacağı Şekil-2.1’de verilmiştir. Yapılacak tekil tasarım çalışmasının gerektirmesi halinde, verilen döngüdeki bazı basamaklar atlanabileceği gibi, bu basamaklara yenileri de eklenebilir. 45 1. Adım Durumu belirle: (Problem, gereksinim veya istek nedir?) 2. Adım İş birliği düzenle. 3. Adım Ön tasarım yap. Gerekiyorsa yeni bir tasarım oluştur. 5. Adım Ön uygulamayı sına, sonuçları değerlendir ve karar ver. Konu hakkında araştırma yap. Olası çözümler üret. Gerekli malzeme, araç ve gereçleri belirle. Güvenlik ve çevreyi rahatsız etmemek için önlem al. Seçilen çözümü çizerek somutlaştır. En uygun çözümü seç ve bunun için hangi yolun izleneceğine karar ver 4. Adım Bir model ve/veya simülasyon ile ön uygulama yap. 6. Adım Rapor ve/veya sunu hazırla. 7. Adım Ulaştığın çözümü arkadaşlarınla paylaş. Şekil-2.1 Teknolojik tasarım döngüsü Programda atıf yapılan FTTÇ kazanımları ve öğrenme etkinliği olarak düzenlenecek teknolojik tasarım çalışmaları ile öğrenciler, bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretme sürecinin aşağıdaki basamaklarını öğrenirler: • Teknoloji kullanılarak çözülebilir bir problemi anlar ve kendi cümleleri ile ifade eder. • Problemin ilgili olduğu konu veya konular hakkında gerekli kapsamda ve düzeyde bilgi edinir. • Çözüme yönelik fikir veya fikirler üretir ve gerektiğinde çizimler üreterek bu çizimler üstünde düşünür. • Olası çözümün gerektirdiği malzeme, araç ve gereçleri araştırır, belirler ve tanır . • Tasarımı gerçekleştirirken kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğine ve rahatsız edilmemesine yönelik önlemler alır. 46 • Tasarladığı çözümün fiziksel ve/veya bilgisayar ortamında geliştirdiği modelini yapar. • Gerekli araç ve gereçleri kullanarak, eldeki malzemeye şekil verir. • Elde ettiği ürünü deneyerek amaca uygunluğunu test eder. • Ürün üzerinde gerektiğinde geliştirici değişiklikler yapar. • Ürettiği çözümün işlevselliğini sınar, benzerleri ile karşılaştırır. • Bütün bu süreçte yaptıklarını paylaşmak için rapor hazırlayarak ve/veya sunu yaparak geliştirdiği fikirleri ve ürünü tartışır. b. Bilimsel Süreç Beceri (BSB) Kazanımları Bölüm 1.8.c’ de, öğrencilerin bilimsel araştırma-sorgulama, problem çözme, bilimsel düşünceleri ve sonuçları iletme, iş birliği içinde çalışma ve bilinçli kararlar verme becerilerini geliştirmeleri için BSB kazanımlarının önemi açıklanmıştır. Tablo-2.2’de 24 BSB kazanımı liste hâlinde verilmiştir. Öğretim programlarındaki ünite kazanımlarının yanında ayraç içinde atıf yapılmamış olsa bile, öğretmenler 4 ve 5.. sınıf Fen ve Teknoloji dersini sınıfta işlerken konuyla ilgili gördüklerinde, Tablo-2.2’de verilen BSB kazanımlarını öğrencilerin edinmesi için çeşitli etkinlik ve proje çalışmaları yaptırarak uygun öğrenme ortamları hazırlamalıdır. Ders kitaplarında da, konunun işleniş tarzı gereği uygun düşen yerlerde, ünitedeki kazanımda işaret edilmemiş olsa bile, öngörülen etkinlikler ve bilgi sunum tarzı gerektiriyorsa, uygun düşen bir BSB kazanımına vurgu yapılmalıdır. 47 Tablo-2.2 4 ve 5. Sınıf Düzeyi İçin “Bilimsel Süreç Beceri” Kazanımları BECERİ BECERİYE YÖNELİK KAZANIM 1. GÖZLEM KARŞILAŞTIRMASINIFLAMA 2. 3. 4. 5. 6. ÇIKARIM YAPMA TAHMİN KESTİRME DEĞİŞKENLERİ BELİRLEME DENEY TASARLAMA Nesneleri (cisim, varlık) veya olayları çeşitli yollarla bir veya daha çok duyu organını kullanarak gözlemler. Bir cismin, şekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi çeşitli özelliklerini belirler. Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler. Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karşılaştırmalar yapar. Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt gruplara ayırma şeklinde sınıflamalar yapar. 7. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar önerir. 8. Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar hakkında fikir öne sürer. 9. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler öne sürer. 10. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya bir kaç değişkeni belirler (4. ve 5. sınıf). 11. Verilen bir olaydaki bağımlı değişkeni belirler (sadece 5. sınıf). 12. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler (sadece 5. sınıf). 13. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler (sadece 5. sınıf). 14. Bir tahminin doğruluğunun nasıl test edilebileceğine yönelik basit bir deney önerir. DENEY MALZEMELERİNİ VE ARAÇ-GEREÇLERİNİ TANIMA VE KULLANMA 15. Öğretmen gözetiminde basit araştırmalarda gerekli malzeme ve araç gereçleri seçer; becerikli, emniyetli ve etkin bir şeklide kullanır. ÖLÇME 16. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi basit ölçüm araçlarını tanır. 17. Büyüklükleri uygun ölçme araçları kullanarak belirler. 18. Büyüklükleri birimleri ile ifade eder. BİLGİ VE VERİ TOPLAMA 19. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi ve veri toplar (örneğin çevrede gözlem, sınıfta gözlem ve deney, fotoğraf, kitaplar, haritalar veya bilgi ve iletişim teknolojileri). VERİLERİ KAYDETME 20. Gözlem ve ölçüm sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder. VERİ İŞLEME VE MODEL OLUŞTURMA 21. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip, işleyerek gözlem sıklığı dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda gösterir. YORUMLAMA VE SONUÇ ÇIKARMA 22. İşlenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar. 23. Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır. SUNMA 24. Basit gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır. 48 c. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları Bu programda, öğrenciler bilimsel ve teknolojik bilgiler edinmeye, bu bilgileri kendilerinin, toplumun ve çevrenin karşılıklı faydası gözetilerek kullanılmasını destekleyen tutum ve değerler geliştirmeye teşvik edilmiştir. Tablo-2.3’te verilen tutum ve değerler; Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde verilen kazanımlar, öğrenme-öğretme etkinlikleri ile öğretim ve değerlendirme etkinlikleri düzenlenirken dikkate alınmıştır. Tablo-2.3 4 ve 5. Sınıf Düzeyi İçin “Tutum ve Değer” Kazanımları DÜZEY TD-1. ALGILAMA (Dikkatini vermesi ve sabit tutması) TD-2. TEPKİDE BULUNMA (Karşılık vermesi ve bundan tatmin olması) TD-3. DEĞER VERME (Hareketlere, olaylara ve nesnelere önem ve değer vermesi) TUTUM VE DEĞERLER • • • • • • • • • • • • • • • • • TD-4. ÖRGÜTLEME (Tutarlı bir değer sistemi oluşturması) • • • • TD-5. YAŞAM TARZI GELİŞTİRME (Değer sisteminin hareketleri uzun zaman kontrol etmesi sonucunda hayat stili geliştirmesi) • • • • • Kendini vererek dinler. Çevresinde olayları/etkinlikleri takip eder. Öğrenmeye ve anlamaya isteklidir. Açık fikirlidir. Ön yargıları yoktur. Kendisine ve çevresine karşı ilgi ve merak duyar. Kendi başına fikir üretir. Görevleri isteyerek gönüllü olarak yapar Bilim ile ilgili meslek ve hobi edinmeye ilgi duyar. Sorumluluklarını yerine getirmeye gayret eder. Denemeye sürekli isteklidir (İç motivasyonu vardır.). Demokratik süreçlere güven duyar. Mantığa, bilime ve teknolojiye güven duyar. İnsanlığın refahına katkı sağlayan gelişmeleri ve kişileri takdir eder. Temiz ve sağlıklı yaşamaya gayret eder ve/veya böyle yaşayanları takdir eder. Kendisine ve çevresine saygılı davranır (Gürültü yapmaz, çevresine zarar vermez, başkalarının hakkını çiğnemez, âdil ve dürüsttür.). Olayların sonucunu göz önüne alarak hareket eder (Dikkatlidir, titizdir, hareketlerinin doğurduğu sorumlulukları kabul eder.). Problemlerin çözümünde, sistematik planlamanın önemini kabul eder. Kendisini tanır ve kendisine güvenir (Öz güvenlidir, zayıf ve güçlü yönlerini bilir.). İş birliği yapar. Sorumluluklarını yerine getirir. Kendisini ve çevresini sürekli sorgular. Sağlıklı yaşam alışkanlıklarını devam ettirir. Her şeyin sevgi, barış ve mutluluğa hizmet için olduğunu fark eder. Öz disiplinlidir (Otokontrollüdür, her şeyi zamanında yapar, kendini değerlendirir, samimidir, tutarlıdır.). Kendisi ve çevresi için güvenlik önlemleri alır. 49 TD-1 ve TD-2’deki kazanımları, öğrencilerin derste ve grup içi iletişimlerinde dinlemeye, anlamaya , öğrenmeye, uygun yer ve zamanda tepki verip kendilerini ifade etmeye istekli oluşları ile ilgilidir. Öğrenciler, sınıf içi ve sınıf dışı grup çalışmalarına katılmaya ve uygun iletişim yollarını kullanmaya teşvik edilerek bu gruplardaki kazanımların edinilmesi sağlanabilir. Ünite içi kazanımlarda TD-1 ve TD-2 grubu kazanımlara az gönderme yapılmış olmasını bu çerçevede değerlendirmek gerekir. Ünite kazanımları, “isteyerek, kendini vererek, istekli olarak, gönüllü olarak vb” ifadeler içeriyorsa, bu kazanımların TD-1 ve TD-2 grubu kazanımlara katkıda bulunacağı da unutulmamalıdır. TD-3, 4 ve 5 kazanımları ise ünite kazanımlarının yanına ayraç içerisinde kodlanmıştır. Bu programa dayanarak yapılan öğretimde ve ilgili ders kitaplarında, ünite kazanımlarında ayraç içerisinde tutum ve değer kazanımlarına atıf yapılmamış olsa dahi gerekli görüldüğünde bunların dikkate alınması ve Tablo-2.3’te verilen tutum ve değerlerin öğrencilere kazandırılması esastır. 50 2.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ÜNİTE ORGANİZASYONU İLE İLGİLİ ESASLAR Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndaki her ünite: A. Genel Bakış, B. Ünitenin Amacı, C. Ünitenin Odağı, Ç. Önerilen Konu Başlıkları, D. Ünitenin Kavram Haritası, E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler, F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri bölümlerini içerir. “Genel Bakış” bölümünde, ünitede kazandırılacak kazanımların diğer sınıflardaki fen kavram ve becerileriyle nasıl ilişkili olduğu belirtilmektedir. “Ünitenin Amacı” bölümünde, ünitede kazandırılmak istenenler genel olarak ifade edilmekte ve amaç ortaya konulmaktadır. “Ünitenin Odağı” bölümünde, ünitede hangi konulara ve hangi bilimsel süreç becerilerine odaklanılacağı belirtilmektedir. “Önerilen Konu Başlıkları” bölümünde, ünitedeki konu ve kavramların sıralanma düzeni için bir öneri sunulmaktadır. “Ünitenin Kavram Haritası” bölümünde, ünitede yer alan kavramlar ve bunların birbiriyle ilişkisi kavram haritası aracılığıyla verilerek programı uygulayacak öğretmenlere yol gösterilmektedir. “Ünite Kazanımları ve Etkinlikler” başlıklı çizelgelerde, dört sütunlu bir tablo içinde “ünite adı, kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamalar” yer almaktadır. Kazanımlar sütununda, o ünitede öğrencilere kazandırılacak bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerler verilmektedir. Kazanımlar sadece ünite kazanımı olabileceği gibi, FTTÇ, BSB ve/veya TD kazanımları ile ilgili bir anlayış, beceri, tutum ve değeri de içeriyor olabilir. Böyle durumlarda kazanımın Tablo 2.1 ve Tablo 2.2 verilen FTTÇ ve BSB kazanımlarından hangisini içerdiği ünite kazanımının arkasından ayraç içinde verilmiştir. Etkinlik Örnekleri bölümünde kazanımları gerçekleştirebilmek için kullanılabilecek öneri niteliğinde etkinlikler verilmektedir. Öğretmenler ve kitap yazarları belirlenen kazanımları öğrencilere kazandırmak için farklı öğrenme etkinlikleri geliştirebilir ve kullanabilirler. Öğretmenlerin, alternatif etkinlik seçiminde ve geliştirmede, 51 “Programın Temelleri”nde açıklanan program felsefesi ve öğrenme/öğretme ilkelerini gözetmeleri ve fiziksel alt yapıyı ve coğrafî şartları dikkate almaları esastır. Açıklamalar bölümünde ünitenin işlenişinde öğretmene yardımcı olacak açıklamalar ve dikkat etmesi gereken hususlar belirtilmektedir. Açıklamalarda sınırlamalar, ders içi ilişkilendirme, diğer derslerle ilişkilendirme, kavram yanılgısı, ara disiplinlerle ilişkilendirme ve uyarılar verilmektedir. “Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri” bölümünde, öğrencilerin belirlenen kazanımları ne kadar kazandığını belirlemek ve öğretimi yönlendirmek için kullanılabilecek örnek öğretim ve değerlendirme etkinlikleri verilmiştir. Öğretmenler ve kitap yazarları, öğrencilerin kazanımları ne kadar başardığını belirlemek için farklı değerlendirme etkinlikleri geliştirebilir. Ancak kullanılacak değerlendirme etkinliklerinin seçiminde ve geliştirilmesinde “Programın Temelleri”nde açıklanan program felsefesi ile ölçme ve değerlendirme ilkeleri gözetilmeli ve etkinlikler bu anlayışlara uygun olmalıdır. Bu programda öngörülen öğretim-değerlendirme etkinliklerinin bazılarında kullanılması gerekebilecek formlar ve bunlarla ilgili açıklamalar aşağıda verilmiştir: Değerlendirme Formları Öğretim değerlendirme etkinliklerinin uygun olanlarında kullanılmak üzere aşağıda verilen öğrenci gözlem formu ve akran değerlendirme formunun yararlı olacağı öngörülmüştür. Her etkinlik, formlardaki değerlendirme ölçütlerinin hepsi ile ilgili bilgi vermeyebilir. Bütün etkinlikler bu formlara işlenince gerekli verilerin toplanmış olacağı düşünülmektedir. 52 Öğrenci Gözlem Formu Öğretmen etkinlik ve deney türü çalışmalarda aşağıdaki ölçütlere göre öğrencileri gözlemler ve değerlendirir. Kendi kendine düşünme, soru sorma Arkadaşları ile iletişim Ritim duygusu Kavramları doğru kullanma Ölçme/Not tutma becerisi Matematik ilişkiler kurma Deney becerisi Kavramlar arasında ilişki kurma Şekilleri hatırlama Çıkarımda bulunma Sınıflandırma Gözlem dikkati Katılımda isteklilik Etkinliğin Adı Zamanın kullanımı Öğrencinin adı soyadı: Değerlendirme dereceleri: çok iyi / iyi / orta / zayıf Not: Bu form doldurulurken Akran Değerlendirme Formlarından edinilen bilgiler yardımcı olarak kullanılabilir. 53 Akran Değerlendirme Formu Değerlendiren öğrencinin; 1. arkadaşının adı, soyadı : Adı soyadı : 2. arkadaşının adı, soyadı : Hiçbir zaman Ben 2. arkadaşım 1. arkadaşım Projenin sonunda Ben 2. arkadaşım 1. arkadaşım Projenin başında Ben 2. arkadaşım Ben Grubumuzdaki Öğrenciler 1. arkadaşım Her zaman 2. arkadaşım : 1. arkadaşım Grup numarası Etkinliğe katılımda gönüllüdür. Görevini zamanında yerine getirir. Farklı kaynaklardan bilgi toplayıp sunar. Grup arkadaşlarının görüşlerine saygılıdır. Arkadaşlarını uyarırken olumlu bir dil kullanır. Aletleri kullanırken dikkatli ve titizdir. Malzemeleri kullanırken israf etmez. Temiz ve düzenli çalışır (Kullandığı aletleri yerine koyar, kirlettiklerini temizler vb. ). Sonuçları tartışırken anlaşılır konuşur, konuşulanları anlar. Not: Öğrencilerin kendi gruplarındaki arkadaşları ile ilgili bu değerlendirmeler, öğretmenin ilgili öğrenme - öğretme etkinliği için düzenlediği “Öğrenci Gözlem Formu”nu doldurmada yardımcı olarak kullanılabilir. 54 Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu-1 : Projenin Adı : KRİTER Grup numarası PUAN Sunu Yazılı Rapor Bilgi Toplama Planlama Motivasyon 5 ...................................... ünitesinde grupla yapılacak olan çalışmaya/ projeye ilgi duyuldu. 5 Çalışma için anlatılanlardan notlar tutuldu. 10 Anlaşılmayan durumlarda öğretmene sorular soruldu. 10 Çalışma konularını hazırlamak için gruptaki öğrenciler birlikte karar verdiler, iş bölümü yapıldı. 5 Bilgi toplamak için araştırma yapıldı. 5 Zaman uygun şekilde planlandı. 5 Bilgi kaynaklarına ulaşıldı. 10 Bilgiler ve destekleyici materyaller bir araya getirilerek gerekli bilgiler seçildi. 5 Teslim edilen dosyada yazım, noktalama hataları kontrol edildi. 10 Yazılı ve görsel unsurlar birbiriyle bağlantılıydı. 5 Kaynakça hazırlanmıştı. 10 Sunum içinde, konuyu anlatabilmek için farklı etkinliklere yer verildi. 5 Konuları anlatmak için özet hazırlandı. 5 Sunum içinde, anlatımla birlikte destekleyici görsel materyaller vardı. 5 Zaman, anlatımda etkili kullanıldı. 55 Toplam Bilgi Planlama Motivasyon 5 1 5 2 10 3 10 4 5 5 5 6 5 7 10 8 5 9 10 10 5 11 10 12 5 13 5 14 5 15 Toplam puan 56 10. grup 9. grup 8. grup 7. grup 6. grup 5. grup 4. grup 3. grup 2. grup 1. grup Kriterler Yazılı Rapor Puan Sunu Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu-2 Sınıf ve Şube Öğrencinin Adı ve Soyadı 57 Bulgularını Paylaşma Yorumlama ve Sonuç Çıkarma Verileri İşleme Araştırmanın Amacına Uygun Verileri Kaydetme Uygun Ölçme Aracı Kullanma Gerekli Malzeme ve AraçGereçleri Seçme Kontrol Edilen Değişkenleri Belirleme Bağımsız Değişkeni Belirleme Bağımlı Değişkeni Belirleme Grup numarası Neyi Araştırdığını Bilme Deneyi Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Kontrol Formu : Öğrenme - Öğretme Etkinliği :