Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralı Ekici
Transkript
Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralı Ekici
Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralı Ekici Düzenlerde Oluk Şekli ve Derinliğinin Değişik İşletme Koşullarında Tohum Akışına Etkilerinin Belirlenmesi* Emrah KUŞ, Yıldıran YILDIRIM Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 25240,Erzurum emrahkus@atauni.edu.tr Özet: Bu çalışmada, tahıl ekim makinalarında yaygın olarak kullanılan oluklu makaralı ekici düzenlerde; oluk şekli ve oluk derinliğinin buğday, çavdar ve arpa tohumlarının akış düzgünlüğü üzerindeki etkileri incelenmiştir. Denemelerde, yarım daire, trapez ve üçgen oluk şekline sahip oluklu makaralar kullanılmıştır. Her bir oluklu makara 4, 6 ve 8 mm oluk derinliğinde denenmiştir. Denemeler 1, 1.5 ve 2 m s-1 ilerleme hızlarına karşılık gelen 11, 16 ve 21 min-1 ekici mil hızlarında üç farklı ekim normu (10, 15, 20 kg da-1) için gerçekleştirilmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar, oluk şeklinin tüm ekim normlarında, buğday ve çavdar tohumlarının akış düzgünlüğüne çok önemli bir etkisinin (P<0.01) olduğunu göstermektedir. Oluk şeklinin arpanın akış düzgünlüğü üzerine etkisi, 10 ve 15 kg da-1 ekim normlarında çok önemli (P<0.01), 20 kg da-1 ekim normunda ise önemsiz (P>0.05) olduğu saptanmıştır. Buna göre en iyi oluk şekilleri; buğday ve arpada, pratikte de yaygın olarak kullanılan yarım daire, çavdarda ise trapez oluklu makaralar olduğu belirlenmiştir. Oluk derinliğinin tüm ekim normlarında buğday ve çavdar tohumlarının akış düzgünlüğü üzerine çok önemli bir etkisinin (P<0.01) olduğu belirlenmiştir. Arpa tohumunda, 10 kg da-1 ekim normunda oluk derinliğinin tohum akışına etkisinin önemsiz (P>0.05), 15 kg da-1 ’da çok önemli (P<0.01) ve 20 kg da-1 ’da ise önemli (P<0.05) olduğu saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar, genel olarak, oluk derinliği artıkça akış düzgünlüğünün iyileştiğini göstermektedir. Anahtar kelimeler:Ekim makinası, oluklu makara, oluk şekli, oluk derinliği, akış düzgünlüğü, varyasyon katsayısı, ekim normu. The Determination of the Effect of the Groove Shape and Depth of Metering Devices with Fluted Roller Used in Seed Drills on the Seed Flow under Different Operational Conditions Abstract: In this study, it was investigated the effect of the groove shape and depth on the flow evenness of wheat, rye and barley seeds in the fluted roller mechanisms used widely in seed drills. The roller mechanisms with semi-circular, trapezoid and triangular-shaped were used in the tests. Each roller was tested for the groove depths of 4, 6 and 8 mm. The tests were performed at the speeds of axis of 11, 16, and 21 min-1 (therefore the working speeds of 1, 1.5, and 2 m s-1, respectively) for the three different seed rates (10, 15, and 20 kg da-1). The results obtained from the study showed that the groove shape had a highly important effect on the flow evenness of wheat and rye for all seed rates (P<0.01). The effect of the groove shape on the flow evenness of barley was highly significant (P<0.01) for the seed rates of 10 and 15 kg da-1, but not for 20 kg da1 (P>0.05). It was determined that the best groove shape was semi-circular used also in practice for wheat and barley. Trapezoid-shaped groove was the best for rye. It was determined that the groove depth had an important effect (P<0.01) on the flow evenness of wheat and rye for all seed rates. For barley, the effect of the groove depth on the flow evenness was not significant (P>0.05) for the seed rate of 10 kg da-1, significant (P<0.01) for the seed rate of 15 kg da-1 and significant (P<0.05) for the seed rate of 20 kg da-1. The results obtained in the study showed that the flow evenness was better as the groove depth increased, generally. Keywords:Seed drill, fluted roller, groove shape, groove depth, flow evenness, coefficient of variation, seed rate. * Bu çalışma Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi tarafından BAP-2007/125 proje numarası ile desteklenmiştir. 205 GİRİŞ büyüklük ve şekilleri ile oluk şekillerine bağlı olduğunu Kesiksiz sıraya ekim yapan tahıl ekim makinalarında oluklu makaralı ekici düzenler; hafif bildirmektedir. Olukların doluluk oranın yüksek olması oluşları, imalatlarının basit olması, kullanımlarının kolay ve ise yüksek iyileştirecektir (Özsert, 1992). hızdaki ekime uygun olmaları gibi debiyi artıracağından akış düzgünlüğünü avantajlarından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışma farklı oluk şekli ve oluk derinliğindeki (Mutaf 1984; Ryu and Kim, 1998; Yıldırım ve Turgut, oluklu makaralı ekicilerin, farklı şekil ve büyüklükteki 2007). Oluklu makaralı ekici düzenler yarım daire oluk tohumların akış şekilli olarak üretilmektedirler. Bu oluklu makaralarla belirlemek amacıyla ilgili gerçekleştirmek için farklı ekim normları ve ilerleme yapılan önceki çalışmalarda; makara oluk düzgünlüğü üzerindeki yürütülmüştür. etkilerini Bu amacı hızları kullanılmıştır. sayısının, oluk çapının, oluk şeklinin, helis açısının, etkin makara uzunluğunun, klape aralığı ve klape sarma açısının akış düzgünlüğü üzerinde etkisinin MATERYAL ve YÖNTEM olduğu bildirilmiştir (Bernacki et al., 1972; Önal, 1995; Laboratuar koşullarında sabit bir tahıl ekim Turgut ve ark., 1995; Özsert ve ark., 1997; Ryu and makinası deposu üzerinde gerçekleştirilen çalışmada; Kim, 1998; Yıldırım ve ark., 2004; Yıldırım ve Turgut, farklı oluk şekillerine ve oluk derinliklerine sahip oluklu 2007). makaralar kullanılmıştır. Oluklu makaralar, yarım Buğday ve arpa tohumları kullanılarak, oluklu daire, trapez, üçgen oluk şekillerinde ve her bir oluk makaralı ekici düzenlerde en iyi oluk şeklini belirlemek şekli için 4, 6, 8 mm oluk derinliklerinde imal için Yıldırım ve ark. (2004) yaptıkları çalışmada, trapez edilmiştir. Bu makaralara ait teknik ölçüler Şekil 1’de oluk akış gösterilmiştir. Oluk şekline bağlı olarak makaralar düzgünlüğünün, yarım daire ve yatık oluk şekilli oluklu arasında karşılaştırmalı sonuçlar elde edebilmek için, makaralardan elde edilen akış düzgünlüğünden daha aynı oluk derinliğine sahip makaralarda, oluk sayıları, iyi sonuçlar verdiğini bildirmişlerdir. oluk çıkıntıları, oluk açıklıkları ve oluk kesit alanları eşit şekilli ekici makaradan elde edilen olarak tasarlanmıştır (Yıldırım ve Turgut, 2007). Oluklu makaralı ekici düzenlerle küçük tohumların ekimi de yapılabilmektedir. Yıldırım ve Turgut (2007) Denemelerde buğday, çavdar ve arpa tohumları oluklu makaralı ekici düzenlerle yonca ve susam kullanılmıştır. Tohumlar denemeye alınmadan önce tohumları kullanarak yaptıkları çalışmada, yarım daire, eleklerle trapez kırıklarından ayıklanmıştır. Tohumlarla ilgili fiziksel ve üçgen oluk Deneme kullanmışlardır. şekilli ekici sonucunda makaralar elde edilen çok önemli bir etkisinin taş, sap, saman ve tohum özelliklerle ilgili değerler Çizelge 1’de gösterilmiştir. verilere göre, oluk şeklinin yonca ve susamın akışı üzerinde elenerek, Bu çalışma, üç farklı oluk şekli (yarım daire, trapez, olduğunu üçgen) ve üç farklı oluk derinliği (4, 6 ve 8 mm), belirtmişlerdir. Ayrıca her iki tohum için en uygun oluk buğday, çavdar ve arpa tohumlarıyla üç farklı ekim şeklinin pratikte de kullanılan yarım daire oluk şekline normunda (10, 15 ve 20 kg da-1) tam şansa bağlı sahip oluklu makara olduğunu bildirmişlerdir. deneme deseninde faktöriyel düzenlemeye göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Oluklu makaraların yapısal özelliklerinin ve işletme fiziksel Tahıl ekim makinalarında ekici mil ile ekim özellikleri de akışı etkileyen önemli faktörlerden biridir. makinası tekerleği arasındaki transmisyon oranı 0.2 ile Tohumların düzensiz 0.6 arasında değişmektedir (Mutaf, 1984, Özmerzi ve parametrelerinin yanı yapısından sıra, tohumların dolayı, olukların dolmasıyla kesikli bir akış gerçekleşmekte ve bu ark., 2004). Buna göre, bu çalışmada transmisyon nedenle de tohum akış düzgünlüğü bozulmaktadır oranı 0.38 alınarak; 1, 1.5, 2 m s-1 ilerleme hızlarına (Özsert ve ark., 1997). karşılık gelen, sırasıyla, Tohumların genişliklerine küreselliği göre azaldıkça, uzunlukları hızları kullanılmıştır. dolayısıyla arttıkça olukları doldurma yetenekleri azalabilmektedir. Önal (1995) makara olukların doluluk oranının, tohumların 206 11, 16, 21 min-1 ekici mil Küresellik (%) Çizelge 1. Araştırmada kullanılan tohumların fiziksel özellikleri 1000 Dane Ağırlığı (g) Yığılma Açısı ( 0) Hacim Ağırlığı (kg/m3) 35,89 23.96 903 Uzunluk (U) 6,64 Genişlik (G) 2,87 Kalınlık (K) 2,51 Çavdar 26,19 22.46 800 7,54 2,47 2,22 46 Arpa 49,08 28.81 710 9,88 3,33 2,44 44 Tohum Buğday Tane Boyutları (mm) 55 Ekici mil hızı, hız değiştirme ünitesine bağlı bir Ölçümlerde, tohum dağıtma düzeninden sürekli elektrik motoruyla değiştirilmiştir. Ekim normlarına akış halinde olan materyal 0.01 g hassasiyette bir ulaşmak için kullanılan etkin makara uzunluğu ayarı hassas terazi ile 0.1 saniye ölçüm aralığıyla yığışımlı ise, ayarlı bir vida mekanizması ile kademesiz olarak olarak tartılmıştır. Bu tartım değerleri RS 232 C yapılmıştır. interface devresi ile aynı anda bilgisayara iletilmiştir (Özsert ve ark., 1988). 12 12 6 6 Ø5 R6 6 Ø5 R6 R7 Ø5 8 6 4 12 Yarim daire 12 12 3 12 3 6 Ø5 8 6 4 3 Ø5 6 6 Ø5 Trapez 12 12 6 Ø5 8 6 4 12 6 Ø5 R1 .5 R1 .5 R1 .5 6 Ø5 Üçgen Şekil 1. Araştırmada kullanılan oluklu makaraların teknik ölçüleri Denemeler süresince, oluklu depodaki tohum yüksekliği, depo yüksekliğinin en az makaraların %50’si olacak şekilde sabit kalması sağlanmıştır. yerleştirildiği tohum hücresinin taban klape aralığı 4 o mm ve klape sarma açısı 47 olacak şekilde sabit tutulmuştur (Yıldırım ve Turgut, 2007). Yığışımlı tartım değerleri arasındaki farklar EXCEL Ayrıca yardımıyla hesaplanmış ve ölçüm aralıklarında elde 207 edilen değerler belirlenmiştir. Ayrıca, akış yardımıyla Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi düzgünlüğünün ifadesi olarak kullanılan varyasyon uygulanmıştır (Anonim, 1989). Analizler sonucunda, katsayısı (CV) değerleri, % olarak her bir tekerrür için farklı tohumlar için akış düzgünlüğü bakımından en iyi hesaplanmıştır (Anonim, 1983; Yıldız ve Bircan, 2003). sonuçları veren oluk şekli, oluk derinliği ve ilerleme Varyasyon hızı, farklı ekim normlarında belirlenmiştir. katsayısı değeri, akış düzgünlüğünün ifadesinde kullanılmaktadır. Bu değer ne kadar küçük olursa tohum akış düzgünlüğünün de o kadar iyi ARAŞTIRMA BULGULARI olduğu anlamına gelmektedir. Bu durum, tohumların Buğdaydan Elde Edilen Bulgular sıra üzeri dağılım düzgünlüğünü iyileştirmekte ve ekim Buğday tohumu ile yapılan denemelerden elde makinasının iş kalitesini artırmaktadır (Yıldırım ve ark., edilen varyasyon katsayısı değerlerine uygulanan varyans 2004). analizi sonuçlarına göre; bütün ekim akış normlarında tohum akış düzgünlüğü, hız, oluk şekli, düzgünlüğü üzerine, ilerleme hızı, oluk şekli, oluk oluk derinliği ve bu parametrelerin birbirleriyle olan derinliğinin etkilerini ikili interaksiyonlarına ve üçlü interaksiyonuna bağlı belirlemek amacıyla, her bir tekerrürde belirlenen CV olarak çok önemli düzeyde (P<0.01) değişmiştir. değerlerine yardımıyla Sadece 20 kg da-1 ekim normunda, Hız x Oluk Şekli (Anonim, interaksiyonunun akış düzgünlüğü üzerindeki etkisi Ekici düzenden varyans akan farklı ekim MINITAB analizi farklı normlarında paket (ANOVA) tohumların programı uygulanmıştır önemsiz (P>0.05) bulunmuştur (Çizelge 2). 2000). Ayrıca oluklu makaralardan akan tohumların ortalama CV değerlerine MSTAT-C paket programı Çizelge 2. Buğday tohumu için varyans analizi sonuçları Varyasyon Kaynakları+ SD KT KO F SD KT KO F SD KT KO F Ekim Normu -1 10 kg da -1 15 kg da -1 20 kg da H++ OŞ++ 2 304.359 152.179 357.12** 2 135.878 67.939 149.85** 2 41.2331 20.6165 44.89** OD++ 2 2 40.820 16.777 20.410 8.389 47.90** 19.69** 2 2 38.870 9.788 19.435 4.894 42.87** 10.79** 2 2 31.2952 31.9450 15.6476 15.9725 34.07** 34.77** HxOŞ HxOD OŞxOD HxOŞxOD 4 7.059 1.765 4.14** 4 17.939 4.485 9.89** 4 3.7249 0.9312 2.03 ns 4 30.975 7.744 18.17** 4 6.999 1.750 3.86** 4 14.8271 3.7068 8.07** 4 105.128 26.282 61.68** 4 39.494 9.874 21.78** 4 29.3203 7.3301 15.96** 8 18.141 2.268 5.32** 8 28.090 3.511 7.74** 8 27.5039 3.4380 7.49** + : SD=Serbestlik derecesi, KT=Kareler toplamı, KO=Kareler ortalaması ++ : H=Hız, OŞ=Oluk şekli, OD=Oluk derinliği ** : P<0.01 düzeyinde istatistiksel olarak çok önemli ns : P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz Buğdayda akış düzgünlüğüne etki eden faktörlerin seviyeleri arasındaki farklılıkları ortaya koymak derinliğiyle birlikte küreselliğe yakın ekim bir normunun yapı gösteren artırılması, buğday amacıyla Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi yapılmıştır tohumlarının olukları iyi doldurmasıyla akışta meydana (Çizelge 3). Bu testin sonuçlarına göre hız ve oluk gelen sürekliliğe bağlanabilir. Oluk şeklinde ise 15 kg derinliğinin artması akış düzgünlüğünü iyileştirmiş ve da-1 ekim normunda yarım daire ile trapez oluk şekline en iyi akış düzgünlüğü 2 m s-1 ilerleme hızı ve 8 mm sahip makaralar, 20 kg da-1 ekim normunda ise trapez oluk ekim ile üçgen oluk şekline sahip makaralar arasında normunda oluk derinliğinin artması CV değerlerini istatistiksel olarak fark olmadığı saptanmıştır. Bununla derinliğinde elde edilmiştir. Her bir -1 ekim birlikte buğday tohumu için, en iyi akış düzgünlüğü normundan 20 kg da-1 ekim normuna doğru % 40’lara veren oluk şekilleri sırasıyla; yarım daire, trapez ve kadar üçgen oluklu makaralar şeklinde olmuştur. düşürdüğü ve vardığı bu düşüşün, görülmektedir. 10 Bu kg da durum, oluk 208 Çizelge 3. Buğday tohumu CV değerleri DÇKT* sonuçları Varyasyon Kaynakları 10 kg da -1 İlerleme Hızı Oluk Şekli Oluk Derinliği Ekim Normu -1 15 kg da -1 -1 20 kg da 1ms -1 1.5 m s -1 2ms LSD0.01; 0.01; 0.01 12.45 a 9.46 b 7.76 c 0.4743 8.82 a 6.77 b 5.70 c 0.4891 7.22 a 6.47 b 5.48 c 0.4925 Yarım Daire Trapez Üçgen LSD0.01; 0.01; 0.01 8.97 c 10.01 b 10.69 a 0.4743 6.51 b 6.71 b 8.07 a 0.4891 5.52 b 6.68 a 6.95 a 0.4925 4 mm 6 mm 8 mm LSD0.01; 0.01; 0.01 10.41 a 9.95 a 9.30 b 0.4743 7.50 a 7.13 ab 6.66 b 0.4891 6.89 a 6.77 a 5.50 b 0.4925 * : Duncan çoklu karşılaştırma testi : Her bir ekim normunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasındaki farklar belirtilen olasılık düzeyinde istatistiksel olarak önemli değildir. Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi sonuçlarına göre %5.50’lik CV değeri ile 8 mm oluk derinliğinde ve 20 kg da-1 ekim normunda belirlenmiştir. 4 mm ile 6 mm oluk derinliklerinde elde edilen ortalama CV değerleri arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Ancak 6 mm oluk Çavdardan Elde Edilen Bulgular derinliğindeki Çavdar tohumu ile ilgili yapılan varyans analizi ortalama CV değerleri, 4 mm oluk derinliğinde ki değerlere göre biraz daha düşük sonucunda, değerlerde çavdar tohumunun akış düzgünlüğü gerçekleşmiştir. Bu araştırmanın yürütüldüğü 10 kg üzerinde, oluk şekli, oluk derinliği ve ilerleme hızının da-1, 15 kg da-1 ve 20 kg da-1 ekim normlarının etkisinin çok önemli (P<0.01) olduğu belirlenmiştir tamamında 8 mm oluk derinliğinin kullanılması tohum (Çizelge 4). Ayrıca ikili ve üçlü interaksiyonlarda; 15 akış düzgünlüğünü 4 mm ve 6 mm oluk derinliklerine kg da-1’da hız x oluk şekli ve hız x oluk derinliği x oluk göre daha uygun duruma getirmiştir. Oluk derinliğine şekli interaksiyonlarında, 20 kg da-1 ekim normunda bağlı olarak, en düzensiz tohum akışı %10.41’lik CV ise hız x oluk derinliği interaksiyonunun etkisi önemsiz değeri ile 4 mm oluk derinliğinde ve 10 kg da-1 ekim bulunmuştur. normunda elde edilirken, en düzenli tohum akışı Çizelge 4. Çavdar tohumu için varyans analizi sonuçları Ekim Normu -1 10 kg da -1 15 kg da -1 20 kg da Varyasyon Kaynakları+ SD KT KO F SD KT KO F SD KT KO F H++ OŞ++ OD++ HxOŞ 2 410.394 205.197 374.47** 2 132.199 66.099 166.88** 2 94.8205 47.4102 109.13** 2 84.927 42.464 77.47** 2 42.706 21.353 53.91** 2 13.8995 6.9498 16.00** 2 48.688 24.344 44.41** 2 42.138 21.069 53.19** 2 32.4594 16.2297 37.36** 4 35.308 8.827 16.10** 4 2.482 0.620 1.57ns 4 14.8244 3.7061 8.53** + : SD=Serbestlik derecesi, KT=Kareler toplamı, KO=Kareler ortalaması ++: H=Hız, OŞ=Oluk şekli, OD=Oluk derinliği ** : P<0.01 düzeyinde istatistiksel olarak çok önemli ns : P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz 209 HxOD OŞxOD 4 27.872 6.968 12.71** 4 19.923 4.981 12.57** 4 1.1842 0.2961 0.68ns 4 196.574 49.144 89.66** 4 50.038 12.510 31.58** 4 70.2012 17.5503 40.40** HxOŞxOD 8 46.412 5.801 10.58** 8 5.393 0.674 1.70ns 8 13.3394 1.6674 3.84** Çavdar tohumunun parametrelerin akış seviyeleri düzgünlüğüne arasındaki etkili şekilli makaralar arasında istatistiksel olarak fark farklılıkları yoktur. Burada en iyi akış, 10 kg da-1 ekim normunda belirlemek için ortalama CV değerlerine yapılan ve üçgen ve trapez oluklu makaralarda, 15 kg da-1 ve 20 Çizelge 5’te verilen Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi kg da-1’da ise trapez oluk şekilli makarada elde sonuçlarına CV edilmiştir. Oluk derinliği faktöründe, 10 kg da-1 ekim akış normunda 4 mm ve 6 mm oluk derinliğinde elde düzgünlüğünün 2 m s-1 ilerleme hızında, 8 mm oluk edilen ortalama CV değerleri arasında istatistiksel değerlerinde göre; hız azalma arttıkça olduğu ve ortalama en iyi -1 derinliğinde ve 20 kg da ekim normunda elde edildiği olarak önemli bir fark gerçekleşmemiştir. Fakat 8 mm CV değerlerinden anlaşılmaktadır. oluk derinliğinde elde edilen ortalama CV değeri, diğer -1 ekim normunda oluk derinliklerine göre çok önemli seviyede farklı trapez ve üçgen oluk şekilli makaralar, 15 ve 20 kg da- Oluk şekli faktöründe, 10 kg da çıkmış ve en düşük CV değeri bu oluk derinliğinde 1 gerçekleşmiştir. ekim normlarında ise, yarım daire ve üçgen oluk Çizelge 5. Çavdar tohumu CV değerleri DÇKT* sonuçları Varyasyon Kaynakları -1 -1 İlerleme Hızı Oluk Şekli Oluk Derinliği 10 kg da Ekim Normu -1 15 kg da -1 20 kg da 1ms -1 1.5 m s -1 2ms LSD0.01; 0.01; 0.01 Yarım Daire Trapez Üçgen LSD0.01; 0.01; 0.01 13.49 a 10.16 b 8.02 c 0.5379 9.38 a 6.98 b 6.45 c 0.4575 7.83 a 6.01 b 5.25 c 0.4789 12.00 a 9.85 b 9.81 b 0.5379 8.26 a 6.59 b 7.96 a 0.4573 6.41 a 5.83 b 6.85 a 0.4789 4 mm 6 mm 8 mm LSD0.01; 0.01; 0.01 10.98 a 11.21 a 9.47 b 0.5379 7.66 b 8.46 a 6.69 c 0.4573 6.38 b 7.13 a 5.58 c 0.4789 * : Duncan çoklu karşılaştırma testi : Her bir ekim normunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasındaki farklar belirtilen olasılık düzeyinde istatistiksel olarak önemli değildir Çavdar tohumu ile 15 kg da-1 ve 20 kg da-1 ekim normlarında 4 mm, 6 mm ve 8 mm oluk derinliklerinde elde edilen ortalama CV değerlerinin tamamı birbirlerinden çok önemli düzeyde farklı olarak belirlenmiştir. Ayrıca 4 mm oluk derinliğine ait CV değerleri 6 mm oluk derinliğine ait CV değerlerine oranla daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Bu durum, denemelerde kullanılan çavdar tohumunun ince, uzun bir yapıya sahip olması ve bu nedenle de küreselliğinin düşük olmasından dolayı, olukları iyi dolduramaması sonucunda meydana gelen kesikli akışla açıklanabilir. Çavdar tohumunda oluk derinliğiyle ilgili elde edilen CV değerleri buğday tohumunda elde edilenlere oranla daha yüksek değerlerde gerçekleşmiştir. Bunun sebebi ise buğday tohumunun daha küresel bir yapıya sahip olması ve bu nedenle de çavdara oranla olukları daha iyi doldurmasından kaynaklandığı söylenebilir. Arpadan Elde Edilen Bulgular Arpa tohumu için Çizelge 6’da verilen CV değerlerine ait varyans analizi sonuçlarına göre, 10 kg da-1 ekim normunda hızın ve oluk şeklinin tohum akış düzgünlüğüne çok önemli düzeyde (P<0.01) etki etmesine karşılık, oluk derinliğinin bu bakımdan belirli bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Aynı ekim normunda ikili interaksiyonların ve üçlü interaksiyonun tohum akış düzgünlüğü üzerindeki etkisi çok önemli seviyede (P<0.01) gerçekleşmiştir. Yine aynı çizelgede 15 kg da-1 ekim normunda ise, Oluk Şekli x Oluk Derinliği interaksiyonunun arpa tohumunun akış düzgünlüğünü önemli (P<0.05) derecede, diğer faktörlerin ve bu faktörlere ait bütün interaksiyonların çok önemli düzeyde (P<0.01) etkilediği belirlenmiştir. 210 Çizelge 6. Arpa tohumu için varyans analizi sonuçları Ekim Normu -1 10 kg da -1 15 kg da -1 20 kg da Varyasyon Kaynakları+ SD KT KO F SD KT KO F SD KT KO F H++ 2 559.914 279.957 341.26** 2 300.932 150.466 212.98** 2 152.1250 76.0625 153.12** OS++ OD++ 2 11.858 5.929 7.23** 2 16.245 8.122 11.50** 2 0.8879 0.4440 0.89ns 2 4.357 2.178 2.66ns 2 9.794 4.897 6.93** 2 4.6362 2.3181 4.67* HxOS HxOD 4 34.787 8.697 10.60** 4 10.666 2.666 3.77** 4 3.4792 0.8698 1.75 ns 4 60.071 15.018 18.31** 4 6.864 1.716 2.43** 4 1.3624 0.3406 0.69ns OSxOD HxOSxOD 4 12.635 3.159 3.85** 4 7.569 1.892 2.68* 4 6.0432 1.5108 3.04* 8 100.647 12.581 15.34** 8 18.060 2.258 3.20** 8 7.2749 0.9094 1.83ns + : SD=Serbestlik derecesi, KT=Kareler toplamı, KO=Kareler ortalaması ++ : H=Hız, OŞ=Oluk şekli, OD=Oluk derinliği * : P<0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemli ** : P<0.01 düzeyinde istatistiksel olarak çok önemli ns : P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz Arpa tohumu için 20 kg da-1 ekim normunda ise, etkisinin de önemsiz (P>0.05) olduğu görülmektedir. hız faktörünün arpa tohumunun akış düzgünlüğüne Bunların dışında oluk derinliğinin ve Oluk Şekli x Oluk çok önemli düzeyde (P<0.01) etkisi olduğu ortaya Derinliği konmuştur. Ancak, diğer ekim normlarından farklı düzeyde (P>0.05) gerçekleşmiştir. ikili interaksiyonunun etkisi ise önemli olarak oluk şeklinin arpa tohumunun akış düzgünlüğü Arpa tohumunun akış düzgünlüğüne etkili olan üzerine belirli bir etkisi belirlenememiştir. Bununla faktörlerin seviyeleri arasındaki farklılıkları ortaya birlikte, Hız x Oluk Şekli ve Hız x Oluk Derinliği ikili koymak interaksiyonları ile Hız x Oluk Şekli x Oluk Derinliği uygulanmıştır (Çizelge 7). için, ortalama CV değerlerine DÇKT üçlü interaksiyonunun, arpanın akış düzgünlüğüne Çizelge 7. Arpa tohumu CV değerleri DÇKT* sonuçları Varyasyon Kaynakları -1 -1 İlerleme Hızı Oluk Şekli Oluk Derinliği 1ms -1 1.5 m s -1 2ms LSD0.01; 0.01; 0.01 Yarım Daire Trapez Üçgen LSD0.01; 0.01; ns 4 mm 6 mm 8 mm LSDns; 0.01; 0.05 10 kg da Ekim Normu -1 15 kg da -1 20 kg da 16.85 a 13.37 b 10.41 c 0.6580 12.29 a 9.28 b 7.63 c 0.6106 9.78 a 7.95 b 6.43 c 0.5122 13.33 b 13.22 b 14.08 a 0.6580 9.19 b 10.29 a 9.71 ab 0.6106 8.10 8.15 7.91 13.74 a 13.22 b 13.67 ab 9.49 b 10.22 a 9.48 b 0.6106 8.16 a 8.28 a 7.71 b 0.3846 * : Duncan çoklu karşılaştırma testi : Her bir ekim normunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasındaki farklar belirtilen olasılık düzeyinde istatistiksel olarak önemli değildir. ns: P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz olan etkisine bakıldığında, oluk derinliğinin tohum akış DÇKT sonuçlarına göre, bütün ekim normlarında makina ilerleme hızı (veya ekici mil hızı) arttıkça CV düzgünlüğü üzerine homojen bir etkisinin olmadığı değerleri azalmış, dolayısıyla tohum akış düzgünlüğü görülmektedir. Bu durumu arpa tohumunun fiziksel iyileşmiştir. Ayrıca en iyi akış düzgünlüğü üç tohumda özelliklerinden da 2 m s-1 ilerleme hızında elde edilmiştir. Arpa getirdiği tohumunda oluk derinliğinin akış düzgünlüğü üzerine denemeleri yapılırken; tohumların özellikle kavuzlu 211 dolayı düzensiz tohum akışla akışında meydana açıklayabiliriz. Arpa olması kavuzların edildiği düşük CV değerlerinden anlaşılmaktadır. Bu parçalanarak klape ile ekici hücre arasına birikmesi, ve çalışma bakımdan en düzensiz sonuçlar ise üçgen oluk şekline akış düzgünlüğünü etkilediği düşünülmektedir. Çünkü sahip makarada elde edilmiştir. Ayrıca bütün oluk kavuzlu tohumlar hem olukları iyi dolduramamakta şekillerinde etkin makara uzunluğu, olukların derinliği hem de klape aralığına dolan kavuzlar tohum akışının ve mil hızının artmasıyla CV değerlerinin düştüğü ve kesikli bunun sonucu olarak da tohum akışının daha düzgün olmasına tohumunun esnasında sebep yapısından bu olmaktadır. dolayı, Ayrıca oluk arpa derinliği hale geldiği saptanmıştır. faktöründe diğer tohumlara oranla en düzensiz tohum Oluk derinliği ile ilgili sonuçlara göre, tohum akış düzgünlüğünün genel olarak etkilendiği belirlenmiştir. akışı gerçekleşmiştir. En iyi akış düzgünlüğünün 8 mm oluk derinliğinde Bu bakımdan farklı oluk derinliğinin kullanılmasından elde edildiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte, en az etkilenen akış düzgünlüğünün, arpa tohumunda CV değerleri arasında; 15 kg da-1 ekim normunda 4 ile gerçekleştiği CV değerlerinden anlaşılmaktadır. Farklı -1 8 mm oluk derinliğinde, 20 kg da ekim normunda ise oluk derinliklerinde oluşan bu düzensiz CV değerlerini 4 ile 6 mm oluk derinliğinde istatistiksel olarak fark arpa tohumunun fiziksel yapısıyla açıklamak bulunmamıştır. Bunun sebebi ise arpa tohumunun mümkündür. yapısından dolayı, olukları iyi dolduramamasından düzgünlüğünün kaynaklandığı söylenebilir. görüldüğü ve bunu çavdar tohumunun takip ettiğini Oluk en derinliğinin belirgin etkilediği buğday akış tohumunda yine sonuçlarda görmek mümkündür. Üç tohumda da TARTIŞMA ve SONUÇ en iyi akış düzgünlüğü (en düşük CV değerleri), en Daha önce yapılan çalışmalarda, ekici mil hızı ve yüksek oluk derinliğine sahip oluklu makarada elde ekim normunun tohum akış düzgünlüğü üzerinde edildiğine göre; pratikte kullanılan oluklu makaraların etkisinin olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada elde oluk derinliklerinin belli derinlikten daha az olmaması edilen sonuçlara göre, ekici mil hızı ve ekim normunun gerektiğini göstermektedir. Bu çalışmada belirlenen en yanında oluk şekli ve oluk derinliğinin de buğday, iyi oluk derinliğinin 8 mm olduğu ve pratikte bu oluk sahip oluklu çavdar ve arpa tohumlarının akışı üzerine çok önemli derinliğine etkilere sahip olduğu saptanmıştır. Oluk şekliyle ilgili gerektiğini göstermektedir. Sonuç üç tohum için genel olarak bakıldığında, pratikte de olarak, makaraların çalışmada kullanılması kullanılan oluklu yaygın olarak kullanılan yarım daire oluk şekilli makaralardan en iyi akış düzgünlüğü genel olarak makaranın uygun olduğu ve bunun yanı sıra trapez yarım daire ve trapez oluk şekli ve 8 mm oluk oluk şekline sahip makara kullanılmasının da uygun derinliğinde elde edilmiştir. Ayrıca en uygun ekim olacağı belirlenmiştir. Çavdar tohumu için en iyi akış normunun 20 kg da-1 ve en iyi ilerleme hızının ise 2 m düzgünlüğünün özellikle trapez oluklu makarada elde s-1 olması gerektiği saptanmıştır. LİTERATÜR LİSTESİ Özmerzi, A., Yaldız, O., Kürklü, A., Ertekin, C., Külcü, R., 2004. Tarım Makinaları için Mühendislik El Kitabı. Literatür: Yayıncılık, Dağıtım, Pazarlama, Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 614 s, Beyoğlu, İstanbul. Özsert, İ., 1988. Değişik Yönleriyle Ekim ve Ekim Makinaları. Tarımsal Mekanizasyon 11. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Erzurum. Özsert, İ., 1992. Bazı Gübre Dağıtım Düzenlerinde Sıra Üzeri Dağılım Düzgünlükleri. Tarımsal Mekanizasyon 14. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Samsun. Özsert, İ., Kara, M., Güler, İ.E., Turgut, N., 1997. Klape Aralığı ve Sarma Açısının Oluklu İtici Makara Performansına Etkisi. Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Tokat. Ryu, I. H., Kim, K. U., 1998. Design of Roller Type Metering Device for Precision Planting. Transactions of the ASAE, 41(4): 923–930. Anonim, 1983. Test Procedure for Dry Fertilizer Spraders. ASAE S341.1. Anonim, 1989. MSTAT – C. Dynamics Corporation, Highway Contract, Canyon Lake, Texas, USA. Anonim, 2000. Minitab Statistical Software Release 13.32. Minitab Inc., USA. Bernacki, H., Haman, J., Kanofojski, Cz., 1972. Agricultural Machines: I. Theory and Construction. U.S. Dept. Of Commerce, N.T.I.S. , Springfield, Virginia. Mutaf, E., 1984. Tarım Alet ve Makinaları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 218, 464 s, İzmir. Önal, İ., 1995. Ekim, Bakım, Gübreleme Makinaları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 490, 606 s, İzmir. 212 Yıldırım, Y., Turgut, N., 2007. Yonca ve Susamın Farklı Oluk Şekilli Ekici Makaralardan Akış Özelliklerinin Araştırılması. Tarım Makinaları Bilim Dergisi, 3 (1): 51 – 58. Yıldız, N., Bircan, H., 2003. Araştırma ve Deneme Metodları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 305, Erzurum. Turgut, N., Özsert, İ., Kara, K., Yıldırım, Y., 1995. Oluklu İtici Makaralı Gübre Dağıtım Düzenlerinde Uygun Makara Boyutlarının Belirlenmesi. Tarımsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Bursa. Yıldırım, Y., Turgut, N., Kara, M., 2004. Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralarda Oluk Şeklinin Tohum Akış Düzgünlüğüne Etkisi. Tarımsal Mekanizasyon 22. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Aydın. 213