Burdur Havzası Eylem Plan Raporu
Transkript
Burdur Havzası Eylem Plan Raporu
TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR ..................................................................................................................... 7 ġEKĠLLER LĠSTESĠ ............................................................................................................... 9 TABLO LĠSTESĠ ...................................................................................................................15 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ .................................................................................................................19 EXECUTIVE SUMMARY ......................................................................................................51 1. GĠRĠġ ...........................................................................................................................77 1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim ....................................................78 1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları ............................................................................83 1.2.1. Veri Temini ......................................................................................................85 1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları .........................................................86 1.2.3. Arazi ÇalıĢmaları .............................................................................................92 1.2.4. Planlama ÇalıĢmaları ......................................................................................93 2. PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI ...................................................................................95 3. HAVZA GENEL DURUMU ............................................................................................99 3.1. YerleĢim Yerleri ......................................................................................................99 3.2. Coğrafi Durum ......................................................................................................104 3.3. Meteorolojik Bilgiler ..............................................................................................117 3.4. Arazi Kullanımı .....................................................................................................127 3.5. Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri..........................................................................134 3.5.1. Tarım ............................................................................................................134 3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı .........................................................................145 3.5.3. Hayvancılık ...................................................................................................147 3.6. Sanayi Durumu ....................................................................................................149 3.6.1. Tekil Sanayi Tesisleri ....................................................................................149 3.6.2. Organize Sanayi Bölgeleri .............................................................................155 3.7. Korunan Alanlar ...................................................................................................158 3.8. Su Kaynakları .......................................................................................................164 3.8.1. Barajlar .........................................................................................................166 3.8.2. Göletler .........................................................................................................167 3.8.3. Yeraltı Suları .................................................................................................168 3.9. Deniz DeĢarjları....................................................................................................169 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 2 / 466 4. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SU KAYNAKLARININ MEVCUT VE PLANLANAN DURUMU .....................................171 4.1. Türkiye Geneli ......................................................................................................171 4.1.1. Türkiye‘nin Su Potansiyeli .............................................................................171 4.1.2. Sektörel Su Kullanımları ................................................................................174 4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ........................................176 4.1.4. Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi ...................................177 4.2. Burdur Havzası ....................................................................................................187 5. 4.2.1. Havza Su Potansiyeli ....................................................................................187 4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu ..................................................188 4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ........................................189 4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar .......................................................................190 4.2.5. 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri ...................................190 ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ ..............................................................................201 5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı ........................................................................................204 5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu ..............................204 5.1.2. Evsel AAT Durumu ........................................................................................204 5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı ..................................................................................219 5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu ......................................220 5.2.2. Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu ...................................................230 5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı ..................................................................................247 6. 5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu ....................................................................247 5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu ............................................................................259 SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI ...........261 6.1. Su Kalitesi Sınıflamaları .......................................................................................261 6.1.1. Yöntem .........................................................................................................261 6.1.2. Akarsu Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları .................................................265 6.1.3. Burdur Gölü Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları .........................................272 6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması ...........................................................................273 6.2.1. Nüfus Tahminleri ...........................................................................................274 6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri ................................................280 6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri .............................................................................280 6.2.2.2. Endüstriyel Kirlilik Yükleri .......................................................................288 6.2.2.3. Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri .............................303 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 3 / 466 6.2.2.4 6.2.3. Noktasal Kirlilik Yüklerin Değerlendirilmesi .............................................315 Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri .....................................................320 6.2.3.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ..........................321 6.2.3.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .........323 6.2.3.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .............327 6.2.3.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri 329 6.2.3.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .................331 6.2.3.6. Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ...............333 6.2.3.7. Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi ...............................................335 6.2.4. 7. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi ............................................................343 HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ...............349 7.1. Baskı ve Etkiler ....................................................................................................349 7.1.1. Isparta ...........................................................................................................350 7.1.2. Burdur ...........................................................................................................351 7.1.3. Denizli ...........................................................................................................352 7.1.4. Afyonkarahisar ..............................................................................................353 7.2. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri.......................................................................353 7.2.1. Burdur Gölü...................................................................................................353 7.2.2. Acıgöl ............................................................................................................357 7.2.3. Baraj Gölleri ..................................................................................................361 7.3. Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler ...............................................362 7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) .............................362 7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) .............................365 7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) ............................366 7.4. Genel Çözüm Önerileri .........................................................................................366 7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması Ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı ......................................................................................................................366 7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar ...................................................................................371 7.4.3. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ...................................................376 7.4.3.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi ........................................................................376 7.4.3.2. AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması ...............................................380 7.4.3.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi ....................381 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 4 / 466 7.4.4. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler ........................................................383 7.4.5. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler .................................................................384 7.4.6. 8. Arıtma Çamurları Yönetimi ............................................................................386 HAVZA KORUMA EYLEM PLANI ...............................................................................393 8.1. Havza Yönetimi ....................................................................................................393 8.1.1. Türkiye‘de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu ........................393 8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi .....................................................398 8.1.2.1. Fransa‘da Havza Yönetimi .....................................................................398 8.1.2.2. Ġngiltere‘de Havza Yönetimi ....................................................................404 8.1.2.3. Ġspanya‘da Havza Yönetimi ....................................................................408 8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi .........................................413 8.2. Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler ..............422 8.3. Kentsel AAT Planlamaları.....................................................................................427 8.4. Burdur Havzası Koruma Eylem Planı ...................................................................437 8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması.................................437 8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması ..............................437 8.4.3. Atıksu Yönetimi .............................................................................................437 8.4.3.1. Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi..............................................................437 8.4.3.2. Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi ...........................................438 8.4.3.3. Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu .........................................438 8.4.3.4. Yağmur Suyu Altyapı Durumu ................................................................439 8.4.3.5. Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi .................................439 8.4.3.6. Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi .....................................439 8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi .......................................................................440 8.4.4.1. Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları ........440 8.4.4.2. Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri ..............................441 8.4.4.3. Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu ......................441 8.4.4.4. Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları ..................................442 8.4.4.5. Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları ....................................................442 8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ...................................................442 8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi ........................................................................442 8.4.5.2. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi ....................444 8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları .........................446 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 5 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.6.1. Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları ..........................................................447 8.4.6.2. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları .....................................447 8.4.6.3. TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu ...............................447 8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi .................................................................................448 8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları .....................................448 8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları .......................449 8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi ..................................449 8.4.7.4. Su Kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları .......................................................................................450 8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi ...450 8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi ...................................................450 8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması .........................451 8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi ....................................................452 8.4.7.9. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanımı Uygulamaları .............................452 8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması .........................................453 8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi ...............................................................................453 8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi .......................................................................454 8.4.7.13. Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi 454 8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri................................................................454 8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması ...................................................454 8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması .......................455 8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması .....................455 8.4.9.3. Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu .455 8.4.9.4. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması ..........455 KAYNAKLAR ......................................................................................................................457 EKLER – CĠLT II TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 6 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 7 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KISALTMALAR AAT : Atıksu Arıtma Tesisi AB : Avrupa Birliği ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ATM : Atık Toplama Merkezi BOĠ : Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı BOTAġ : Boru Hatları Ġle Petrol TaĢıma Anonim ġirketi BUKAB : Burdur Katı Atık Birliği BURORSAN : Burdur Organize Sanayi Bölgesi ÇĠD : Çevresel Ġhtiyaç Debisi ÇOB : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı DENSER : Denizli Serbest Bölgesi DMĠ : Devlet Meteoroloji ĠĢleri DSĠ : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü EHY : Entegre Havza Yönetimi EN : EĢdeğer Nüfus GIS : Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri) GSKA : Gaz Sıvı Katı Ayırıcı HSA/ÇĠB : Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma ISDOSB : Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi ĠB : Ġller Bankası ĠBĠM : Ġl Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü ĠÇDR : Ġl Çevre Durum Raporları ĠTÜ : Ġstanbul Teknik Üniversitesi ĠYM : Ġlk Yatırım Maliyeti KHGM : Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü KOĠ : Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı KSS : Küçük Sanayi Sitesi MGT : Maddesel Geri Kazanma Tesisi MSB : Milli Savunma Bakanlığı N : Azot TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 8 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 NH4-N : Amonyum Azotu NO2-N : Nitrit Azotu NO3-N : Nitrat Azotu OSB : Organize Sanayi Bölgesi P : Fosfor SÇD : Su Çerçeve Direktifi SKGĠ : Su Kalite Gözlem Ġstasyonu SKKY : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği TAKM : Toplam Askıda Katı Madde TĠM : Tarım Ġl Müdürlüğü TKĠB : Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı TKN : Toplam Kjeldahl Azotu TN : Toplam Azot TP : Toplam Fosfor TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu UASB : Yukarı AkıĢlı Havasız Çamur Yatağı USAK : Ulusal Sulak Alan Komisyonu YAS : Yeraltı Suyu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 9 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġEKĠLLER LĠSTESĠ ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası ..................................................................................83 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler.......................................................85 ġekil 3: Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi ..................................................87 ġekil 4: Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması ..........................88 ġekil 5: Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri .........................................................89 ġekil 6: Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi ...............90 ġekil 7: 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri .........................................91 ġekil 8: 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular ................................91 ġekil 9: 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog ..................................92 ġekil 10: ArcGIS Veri Modeli ................................................................................................94 ġekil 11 : 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı ...........................................................96 ġekil 12: Havzaların Nüfus Dağılımları ................................................................................97 ġekil 13: Havzada Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı ............................................................100 ġekil 14: Burdur Havzası Siyasi Haritası ............................................................................101 ġekil 15: Burdur Havzası YerleĢim Yerleri Haritası .............................................................103 ġekil 16: Burdur Havzası Fiziki Haritası ..............................................................................105 ġekil 17 : Burdur Gölü Kıyı Kenar Çizgisinin Yıllara Göre DeğiĢimi ....................................110 ġekil 18 : Burdur Gölü Tabanının Topoğrafyası ..................................................................111 ġekil 19: Burdur Havzası Akarsu ve Göller Haritası ............................................................114 ġekil 20: Burdur Havzası‘ndaki Aylara Göre Yıllık Ortalama Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009) ...........................................................................................................................................118 ġekil 21: Burdur Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası ..........................................................119 ġekil 22: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum Sıcaklık DeğiĢimleri (19752009) ..................................................................................................................................120 ġekil 23: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Minimum Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009) ...........................................................................................................................................120 ġekil 24: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Ortalama YağıĢlar (1975-2009)..............121 ġekil 25: Burdur Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası .................................................122 ġekil 26: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum YağıĢlar (1975-2009) ...........122 ġekil 27: Burdur Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası ...............................................123 ġekil 28: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri ..................124 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 10 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 29: Burdur Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası ......................................................125 ġekil 30: Burdur Havzası BuharlaĢma Haritası ...................................................................126 ġekil 31: Burdur Havzası Karlı Kaplı Gün Haritası ..............................................................126 ġekil 32: Burdur Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası .......................................................127 ġekil 33: Burdur Havzası Arazi Kullanımı ...........................................................................131 ġekil 34: Burdur Havzası Arazi Kullanım Haritası ...............................................................132 ġekil 35: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması ................................134 ġekil 36: Burdur Arazi Kullanımı .........................................................................................135 ġekil 37: Havzada Yer Alan Bazı Ġlçelere Ait Sulanan Sulanmayan Arazi Dağılımı .............137 ġekil 38: Isparta Arazi Kullanımı .........................................................................................138 ġekil 39: Keçiborlu'da YetiĢtirilen Ürünler ...........................................................................140 ġekil 40: Denizli Arazi Kullanımı .........................................................................................141 ġekil 41: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı ............................................................................143 ġekil 42: Tarım Alanlarının KullanılıĢ Amaçlarına Göre Dağılımı ........................................144 ġekil 43: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu ......................................................................144 ġekil 44: Antalya Arazi Kullanımı ........................................................................................145 ġekil 45: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kıllanım Dağılımı .........................................147 ġekil 46: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu ................152 ġekil 47: Burdur Havzası'nda Yer Alan Afyonkarahisar'a Bağlı Ġlçelerin Sanayi Sektörel Dağılımı ..............................................................................................................................155 ġekil 48: Burdur OSB‘de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı ..............................157 ġekil 49: Isparta Süleyman Demirel OSB‘de Yer Alan Firmaların Üretim Alanları ...............158 ġekil 50: Burdur Havzası Korunan Alanlar Haritası.............................................................162 ġekil 51: Burdur Havzası Baraj ve Göletler Haritası ............................................................168 ġekil 52: Ülkemiz Su Potansiyeli ........................................................................................171 ġekil 53: Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı ...................................................172 ġekil 54: Sektörel Su Kullanım Durumu ..............................................................................175 ġekil 55: ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı ........................................180 ġekil 56: Burdur Havzası‘nda Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu .188 ġekil 57: 2010 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı .................................................................192 ġekil 58: 2020 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı .................................................................192 ġekil 59: 2030 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı .................................................................193 ġekil 60: 2040 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı .................................................................193 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 11 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 61: Burdur Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği .......................................196 ġekil 62: Burdur Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası ....................................203 ġekil 63: Burdur Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu..................................................204 ġekil 64: Burdur Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu .................................................205 ġekil 65: Senir Belediyesi AAT Proses Akım ġeması .........................................................206 ġekil 66: Burdur Belediyesi AAT Proses Akım ġeması .......................................................209 ġekil 67: Ġnceler AAT Proses Akım ġeması ........................................................................214 ġekil 68: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Proses Akım ġeması..................................224 ġekil 69: GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. Paket AAT Proses Akım ġeması .......232 ġekil 70: Süleyman Demirel Havalimanı Paket AAT Proses Akım ġeması .........................234 ġekil 71: Yılmaz Et Entegre Paket AAT Proses Akım ġeması ............................................236 ġekil 72: Junior Jeans Wear AAT Proses Akım ġeması ....................................................238 ġekil 73: BaĢteks Tekstil AAT Proses Akım ġeması ...........................................................241 ġekil 74. Burdur Havzası Mevcut Katı Atık Depolama Sahaları ve Birlikler Haritası ............250 ġekil 75. Burdur Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası ―Durum‖ Haritası....251 ġekil 76: BUKAB Çerçevesinde Hizmet Alacak YerleĢimler ................................................257 ġekil 77: BUKAB Proje Akım ġeması .................................................................................258 ġekil 78: Burdur Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi ................................268 ġekil 79: Burdur Havzasında A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi ...........................................................................................................................................269 ġekil 80: Burdur Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi...............270 ġekil 81: Burdur Havzasında C grubu (Ġnorganikler-Metaller) Parametrelere Göre Su Kalitesi ...........................................................................................................................................271 ġekil 82: Kirlilik kaynakları ..................................................................................................274 ġekil 83: Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi ...........................................................276 ġekil 84: Burdur Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları .............................................................278 ġekil 85: Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ....................................................................283 ġekil 86: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ..............................................................285 ġekil 87: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri .....................286 ġekil 88: Burdur Havzası‘nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ...................288 ġekil 89: Burdur Havzası Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ...........................296 ġekil 90: Burdur Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin 2010 Yılı Ġçin Arıtılma Durumu .......297 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 12 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 91: Burdur Havzası Endüstriden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları ...........................................................................................................................297 ġekil 92: Havzadaki Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debinin Ġllere Göre Dağılımı ....299 ġekil 93: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ‘nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ..............................................................................................................................299 ġekil 94: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan BOĠ‘nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ..............................................................................................................................300 ġekil 95: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM‘nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ..............................................................................................................................300 ġekil 96: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TN‘un Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ..............................................................................................................................301 ġekil 97: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TP‘un Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ..............................................................................................................................301 ġekil 98: Ġllerin Yıllara Göre Endüstriyel Kirlilik Yükü Dağılımı ............................................303 ġekil 99: Burdur Havzası Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri Haritası ...........................................................................................................................................305 ġekil 100: OluĢan ve Toplanan Sızıntı Suyu Yüzdelik Dağılımları ......................................309 ġekil 101: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TN Yük Dağılımı............................................316 ġekil 102: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi ...................316 ġekil 103: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TP Yük Dağılımı ............................................317 ġekil 104: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Fosfor Yükü DeğiĢimi ................318 ġekil 105: Burdur Havzası 2010 yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı .......................................319 ġekil 106: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam KOĠ Yükü DeğiĢimi ....................319 ġekil 107: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü Dağılımı ...............322 ġekil 108: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü Dağılımı ...............323 ġekil 109: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı .......325 ġekil 110: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı .......325 ġekil 111: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü Dağılımı ...........................................................................................................................................328 ġekil 112: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P yükü Dağılımı ...........................................................................................................................................329 ġekil 113: Burdur Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan TN yükü Dağılımı ......................331 ġekil 114: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan TN Yüküm Dağılımı .....................332 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 13 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 115: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı ..............333 ġekil 116: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı ...........................................................................................................................................334 ġekil 117: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı ...........................................................................................................................................334 ġekil 118: Afyonkarahisar Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ...............................................336 ġekil 119: Burdur Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ............................................................336 ġekil 120: Denizli Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ............................................................337 ġekil 121: Isparta Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ............................................................337 ġekil 122: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ..............................................338 ġekil 123: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ..............................................339 ġekil 124: Afyonkarahisar Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ...............................................340 ġekil 125: Denizli Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ............................................................340 ġekil 126: Burdur Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ............................................................341 ġekil 127: Isparta Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ............................................................341 ġekil 128: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ..............................................342 ġekil 129: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ..............................................343 ġekil 130: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı .........................346 ġekil 131: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı .........................346 ġekil 132: Burdur Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi .................347 ġekil 133: Noktasal ve Yayılı TN ve TP Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi ................................347 ġekil 134: Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler.................369 ġekil 135. Islah Sonrası Atık Depolama Tesisi Üst Örtü Detayı ..........................................375 ġekil 136: Fransa‘da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ......................................404 ġekil 137: Ġngiltere‘de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması .....................................406 ġekil 138: Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması .....411 ġekil 139: Ġspanya‘da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ......................................412 ġekil 140: ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) ..........416 ġekil 141: Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Sistemi Organizasyon ġeması ...............................................................................................................................418 ġekil 142: BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması .........................................421 ġekil 143. Atık Yönetimi ile Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma ............................................425 ġekil 144: Burdur Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri ...........................435 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 14 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 145: Burdur Havzası AAT Planlama Haritası .............................................................436 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 15 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1: CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‘dan Temin Edilen Veriler ......................................86 Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları ............................93 Tablo 3: Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları ................................................100 Tablo 4: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Bazı Akarsular ve Uzunlukları ................................107 Tablo 5: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Göller .....................................................................107 Tablo 6: Burdur Gölü‘nde 1986-1999 Tarihlerinde Saptanan Aylık Su Seviyesi DeğiĢmelerini Gösteren Göl Rasatları .......................................................................................................109 Tablo 7: Göl Su Seviyesi, Alan ve Hacim KarĢılaĢtırması ...................................................109 Tablo 8: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Meteorolojik Ġstasyonlar..........................................117 Tablo 9: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Verileri (1975-2009) ...............................118 Tablo 10: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Maksimum Sıcaklık Verileri (1975-2009) ...........119 Tablo 11: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Minimum Sıcaklık Verileri (1975-2009) ..............120 Tablo 12: Burdur Havzası Yıllık Ortalama YağıĢ Verileri (1975-2009).................................121 Tablo 13: Burdur Havzası Yıllık Maksimum YağıĢ Ortalaması Verileri (1975-2009) ............122 Tablo 14: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri .................124 Tablo 15: CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları ............................................................................128 Tablo 16: CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma ......................................................................130 Tablo 17: Burdur Havzası Arazi Kullanımı ..........................................................................130 Tablo 18: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanımı Sınıflandırması .............................133 Tablo 19: Burdur Ġli‘nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı .................................................135 Tablo 20: Burdur Tarım Arazisi Kullanım Durumu...............................................................136 Tablo 21: Havzada Yer Alan Ġlçelere Ait Sulanan Arazi Dağılımı ........................................136 Tablo 22: Isparta Ġli‘nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı .................................................138 Tablo 23: Isparta Tarım Arazisi Kullanım Durumu ..............................................................139 Tablo 24: Keçiborlu‘da YetiĢtirilen Ürünler ..........................................................................139 Tablo 25: Denizli Arazi Kullanımı ........................................................................................141 Tablo 26: Çardak Ġlçesi Tarım Arazisi Kullanım Durumu .....................................................142 Tablo 27: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı ...........................................................................142 Tablo 28: Afyonkarahisar Tarım Arazisi Kullanım Durumu ..................................................143 Tablo 29: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu .....................................................................144 Tablo 30: Antalya Arazi Kullanımı .......................................................................................145 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 16 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 31: Burdur Havzası Gübre Kullanım Durumu ............................................................146 Tablo 32: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kullanım Durumu ........................................146 Tablo 33: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Burdur Ġli‘ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu ...147 Tablo 34: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Isparta Ġli‘ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu ...148 Tablo 35: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Çardak Ġlçesi‘nin Hayvancılık Durumu ..................149 Tablo 36: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġlçelerindeki Hayvancılık Durumu .149 Tablo 37: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ..............................................................................150 Tablo 38: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu ...............150 Tablo 39: Burdur Ġli Ġmalat Sanayi Firma Adedi ve Ġstihdam sayısı .....................................151 Tablo 40: Isparta Sanayi Tesisleri‘ne Göre Tesis Ġstihdam Durumu ....................................154 Tablo 41: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġli‘ne Bağlı Ġlçelerin Sanayi Tesislerinin Sektörel Dağılımı .............................................................................................155 Tablo 42: Burdur OSB‘de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı .............................156 Tablo 43: Burdur Havzası‘ndaki Korunan Alanlar ...............................................................159 Tablo 44: Burdur Havzası Su Kaynakları Bilgileri................................................................164 Tablo 45: Burdur Havzası‘nda Yer alan Barajlar .................................................................166 Tablo 46: Burdur Havzası‘nda Yer alan Göletler .................................................................167 Tablo 47: YAS ĠĢletme Rezervlerinin Ovalara göre Dağılımı ...............................................168 Tablo 48: Türkiye‘de Nehir Havzası Karakteristikleri ...........................................................173 Tablo 49: Türkiye‘de Su Kullanımı Planlaması ...................................................................175 Tablo 50:Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım için Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975) ..................................................................................................................................181 Tablo 51: Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant Yöntemine Göre Sucul Ekosistem Kalitesi Önerisi ...................................................................................................................185 Tablo 52: Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu ..............................................187 Tablo 53: 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi ..............189 Tablo 54: 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri .....................189 Tablo 55: Burdur Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi .................191 Tablo 56: Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları .................................................................194 Tablo 57: Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri .................................................194 Tablo 58: Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri .............................................195 Tablo 59: Havzadaki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini ..................................196 Tablo 60: Burdur Havzası Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri .....................................................205 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 17 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 61: Burdur Havzası AAT Olmayan Belediyelerdeki Kanalizasyon DeĢarj Ortamı ve AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri .....................................................................................................216 Tablo 62: Isparta Süleyman Demirel OSB Faaliyetteki Firmalar .........................................220 Tablo 63: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT GiriĢ Atıksu Değerleri ...............................226 Tablo 64: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ÇıkıĢ ArıtılmıĢsu Değerleri ........................227 Tablo 65: Burdur OSB‘de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı .............................228 Tablo 66: Burdur ġeker Fabrikası Atıksu Kirletici Parametreleri..........................................244 Tablo 67: Burdur Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri .........................................................249 Tablo 68. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ...................................264 Tablo 69: Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri.............................................265 Tablo 70: Burdur Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum ve Maksimum Su Sıcaklıkları..........................................................................................................................267 Tablo 71: Burdur Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) ...................................................279 Tablo 72: KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri ...........................................................................281 Tablo 73: KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri ........................................................................282 Tablo 74: Burdur Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri ....................................286 Tablo 75: Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri ..............................................292 Tablo 76: Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları ......................................295 Tablo 77: Burdur Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi ve Kirlilik Yükleri ...............................296 Tablo 78: Havzadaki Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ..................................296 Tablo 79: Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı ................................298 Tablo 80: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı .......302 Tablo 81: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı .......302 Tablo 82: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı .......302 Tablo 83: Burdur Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri ..............................................................................................................................304 Tablo 84: Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ...............................................309 Tablo 85: BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı...................................310 Tablo 86: BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı ...............................311 Tablo 87:Düzenli Depolama Tesisleri Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ....312 Tablo 88: Hücre Alanları ve Ömürleri (1) ............................................................................312 Tablo 89: Hücre Alanları ve Ömürleri (2) ............................................................................313 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 18 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 90: Burdur Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri ................................................................................................................................314 Tablo 91: Burdur Havzası Noktasal Azot Yükleri ................................................................315 Tablo 92: Burdur Havzası Noktasal Fosfor Yükleri .............................................................317 Tablo 93: Burdur Havzası Noktasal KOĠ Yükleri .................................................................318 Tablo 94: Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler ..................................................321 Tablo 95: Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları ......................................326 Tablo 96: Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları .......................327 Tablo 97: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN yükü Dağılımı ....................335 Tablo 98: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükü Dağılımı ....................339 Tablo 99: Noktasal ve Yayılı Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Havzada Dağılımı ....................345 Tablo 100:Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu ........................................................370 Tablo 101. Düzensiz Depolama Alanlarının Tehlike Potansiyelinin Değerlendirilmesi Ġçin Kontrol Listesi .....................................................................................................................372 Tablo 102: Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri .....................379 Tablo 103: Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları ...............................................................393 Tablo 104: AB Su Çerçeve Direktifi‘nin Uygulanması .........................................................396 Tablo 105: Türkiye‘de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu ....................................................422 Tablo 106: Planlama ÇalıĢmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçim Tablosu ...............430 Tablo 107: Aktif ÇamurSistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri ...........................431 Tablo 108: Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri ........................432 Tablo 109: Revizyon Yapılması Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri .....................................432 Tablo 110: Burdur Havzası AAT Toplam Maliyetleri ...........................................................433 Tablo 111: Burdur Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri .....433 Tablo 112: Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri ............................................438 , TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 19 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak artan su ihtiyacına karĢın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliĢen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aĢırı kullanım ve kirlilik oluĢumu nedeniyle yaĢanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıĢtır. 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanun‘un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‘ ne ―Su kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak‖ görevi verilmiĢtir. Ayrıca 2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nin 5. maddesinde, ―Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır.‖ ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması çalıĢmaları baĢlatılmıĢ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak Ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıĢtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza için koruma eylem planları tamamlanmıĢ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11‘inin koruma eylem planının hazırlanması iĢi 12 Ağustos 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baĢlatılmıĢtır. Proje özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelecek değiĢikliklerin tamamlanması ile 03.12.2010 tarihinde bitirilmiĢtir. Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıĢmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluĢturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi‘nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak; direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluĢturulması ve uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluĢturacaktır. Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan yerleĢimlerin toplam nüfusu 37.453.292 ile Türkiye nüfusunun % 52‘sine karĢılık gelmektedir (ġekil Y.1). Proje kapsamında yer alan yerleĢim yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye‘nin % 40‘ına karĢılık gelmektedir (ġekil Y.2). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 20 / 466 PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS 34.068.516; 48% 37.448.584; 52% PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS ġekil Y.1. Proje Bölgesi Nüfusu GüncelleĢtirme Sayısı: 01 311.564; 40% 472.038; 60% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN ġekil Y.2. Proje Bölgesi Alanı Proje kapsamında, aĢağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanması iĢi gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil Y.3). Burdur Havzası Marmara Havzası Kızılırmak Havzası YeĢilırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Susurluk Havzası Büyükmenderes Havzası Küçükmenderes Havzası Kuzey Ege Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 21 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.3. Proje Kapsamındaki Havzalar Proje‘de öncelikle ilgili havzada oluĢan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileĢtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıĢtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar yapılmıĢ, yapılan tüm çalıĢmalar baĢta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki sorumlu kurum ve kuruluĢlarla paylaĢılmıĢtır. Projenin genel çalıĢma planı çerçevesinde danıĢmanlık hizmeti için ―Biosfer DanıĢmanlık Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti.‖ ‗den, proje kapsamındaki önemli iĢ paketlerinden biri olan kentsel atıksu arıtma tesisi (AAT) planlama ve fizibilite çalıĢmaları iĢi için ―Mimko Mühendislik Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ‖ den hizmet alımı yapılmıĢtır. Proje kapsamında gerçekleĢtirilen iĢ paketleri Ģunlardır: 1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti Bu iĢ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu, meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler derlenmiĢ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak haritalandırılmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 22 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada Öne Çıkan Baskı – Etkiler ve Sıcak Noktalar Burdur Havzası birçok baskı ve olumsuz etkinin etkisi altındadır. Evsel ve endüstriyel atıksu deĢarjları, katı atık depolama, tarımsal faaliyetler sonucu oluĢan gübre ve zirai ilaç kirliliği, hayvancılık faaliyetleri, akarsu yataklarındaki kum ve çakıl ocakları, sorunu, baraj gölleri, ve akarsuların çevresinde görülen erozyon bu baskı ve etkilerin baĢlıcalarıdır. Sözü edilen bu baskıların neticesinde Burdur Gölü ve Acıgöl sıcak noktalar olarak tespit edilmiĢtir. 2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiĢ ve havzadaki su ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiĢtir. 3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi Nüfusuna bakılmaksızın belediyesi olan tüm yerleĢim yerleri ve N>2000 olan köyler, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), havza için öncelikli sorun oluĢturan ve alıcı ortama deĢarj yapan önemli diğer kirletici kaynaklar, aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları yerinde görülerek mevcut altyapı durumu incelenmiĢtir. Bu kapsamda ilgili yerlerin koordinatları alınmıĢ, kentsel atıksu arıtma tesisleri, havza için öncelikli sorun oluĢturan ve alıcı ortama deĢarj yapan münferit endüstrilerin ve OSB atıksu arıtma tesislerinde mevcut durum değerlendirilmiĢtir. Saha çalıĢması neticesinde elde edilen bilgiler excel tablolarına iĢlenmiĢ ve ayrıca CBS ortamında kayıt altına alınmıĢtır. Proje kapsamında toplam 1435 yerleĢim yerine gidilmiĢ, 192 adet evsel AAT, 1295 düzensiz katı atık depolama sahası, 29 düzenli katı atık depolama sahası, 509 adet AAT‘si olan münferit tesis,142 adet AAT olmayan sanayi ve 70 OSB yerinde incelenmiĢtir. Burdur Havzası saha çalıĢmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında saha çalıĢması yapılan(tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 28 yerleĢim yeri incelenmiĢtir. Bu kapsamda 3 adet evsel AAT (Tablo Y.1), 41 adet katı atık düzensiz depolama sahası, 1 adet katı atık düzenli depolama sahası, AAT‘si olan 5 adet münferit tesis, 3 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 2 adet OSB(Tablo Y.2) yerinde incelenmiĢtir. Arazi çalıĢması sırasında incelenen ve koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y.4‘te gösterilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 23 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.1: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Atıksu Arıtma Tesisleri TESĠSE BAĞLI YERLEġĠM YERLERĠ BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALINMA YILI Senir Isparta/Keçiborlu/Senir ĠĢletmeye alınıyor - Burdur Gölü Burdur AAT Burdur Burdur ĠĢletmeye alınıyor - Burdur Gölü Ġnceler AAT Ġnceler Denizli/Bozkurt/Ġnceler Faal 2010 Emir Çayı AAT ADI Senir AAT DEġARJ YERĠ Tablo Y.2: Burdur Havzası‟nda Yer Alan OSB‟ler OSB ADI BULUNDUĞU YER AAT DURUMU DEġARJ YERĠ Isparta Süleyman Demirel OSB Isparta/Gönen Faal Kanala deĢarj sonunda Burdur Gölü tarıma elveriĢsiz alan Burdur OSB Burdur - Belediye kanalizasyonu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 24 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.4. Burdur Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 25 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait 2003-2009 yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıĢtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1’de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametrelerden olan KOĠ, BOĠ5, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I, II, III, IV) tespit edilmiĢ ve CBS yardımı ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir (ġekil Y5). Ayrıca, SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C) göre de su kalite sınıfları (I, II, III, IV) belirlenmiĢ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıĢtır.(ġekil Y.6 – Y.8) Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Yayılı kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında haritalandırılmıĢtır. Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıĢ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiĢimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıĢtır. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir. Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıĢmalar sonucunda Burdur Havzası için elde edilen bilgiler Ģu Ģekilde özetlenmektedir: Kentsel Kirlilik: Mevcut durumda Burdur Havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 28 yerleĢim yerinin (tüm belediyeler ve N>2.000 olan köyler) 3‘ ünde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza‘da bulunan 3 adet kentsel AAT ile 71.971 kiĢiye hizmet verilmekte olup; bu durum havza nüfusunun %48‘ ine karĢılık gelmektedir. Buna göre havzada 2009 yılında üretilen kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ için 2.030 ton/yıl (% 48), TN için 293 ton/yıl (%84) ve TP için ise 54 ton/yıl (%92) dır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 26 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.5. Burdur Havzası Su Kalite Sınıfı (KOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N) Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 27 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.6. Burdur Havzası A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Su Kalite Sınıfı Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 28 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.7. Burdur Havzası B Grubu (Organik) Su Kalite Sınıfı Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 29 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.8. Burdur Havzası C Grubu (Ġnorganikler-Metaller) Su Kalite Sınıfı Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 30 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel Kirlilik: Havzada oluĢan ve alıcı ortama deĢarj edilen endüstriyel atıksuların tamamı havza içinde kalmaktadır. Üretilen endüstriyel kirlilik yüklerinin 2010 yılı için havzaya ulaĢan kısımları sırası ile KOĠ 1.414 ton/yıl, AKM 1.046 ton/yıl, TN 24,6 ton/yıl ve TP ise 3,1 ton/yıl olarak hesaplanmıĢtır. Düzenli Depolama Sahaları Sızıntı Sularından Kaynaklanan Kirlilik: Kirlilik oluĢumunda katı atık sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluĢan sızıntı sularından kaynaklanan yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları kaynaklı kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmiĢtir. Burdur Havzası‘nda 2010 yıl için düzenli depolama alanlarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 149 ton/yıl, TN için 37 ton/yıl, TP için ise 0,37 ton/yıl mertebesindedir. Katı Atık Ana Planı‘na göre yapılan hesaplamalara bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye alınmalarının ardından ani bir artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 276 ton/yıl, TN için 58 ton/yıl, TP için ise 0,66 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru bir azalma olması beklenmektedir. . Ancak düzenli depolama sahaları ile birlikte sızıntı suyu artıma tesislerinin de devereye gireceği düĢünülerek, oluĢan kirliliğin havzaya ulaĢmayacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik: Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan N ve P bazında hesaplanmıĢtır. Ġleride yapılacak planlama çalıĢmalarına temel teĢkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak verilmiĢtir. Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Burdur Havzası‘nda, toplam yayılı kirleticilerde, TN yükü açısından 5.306 ton/yıl (toplam yayılı yükün %62‘si) ile baĢı çeken gübre kullanımını, 1.915 ton/yıl (toplam yayılı yükün %23‘ü) ile hayvancılık faaliyetleri 1.027 ton/yıl (toplam yayılı yükün %12‘si) ile arazi kullanımı kaynaklı kirlilik (orman, çayır-mera-otlak, kentsel ve kırsal yerleĢim alanları yüzeysel akıĢları) takip etmektedir. Atmosferik taĢınım (169 ton/yıl), düzensiz katı atık depo TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 31 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alanları kaynaklı sızıntı suyu yükleri (66 ton/yıl) ve foseptiklerden çıkıĢ suları (23 ton/yıl) dır. Yayılı kaynaklı yükler, TN açısından toplamda 8.506 ton/yıl (TN yükünün %96‘sı) kadardır. Yayılı yükler TP parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın 1.207 ton/yıl (%86) ile yine tarımsal gübre kullanımı olduğu görülmektedir. Gübre kullanımını takiben 184 ton/yıl (%12) ile hayvancılık ve 29 ton/yıl (%2) ile arazi kullanımı gelmektedir. 2010 yılı havzaya ulaĢan toplam azot (TN) yükü 8.506 ton/yıl, toplam fosfor (TP) yükü 1.505 ton/yıl‘dır. Burdur havzasına ait TN ve TP yük dağılımları ġekil Y.9 ve ġekil Y.11‘de verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 32 / 466 ġekil Y.9. Burdur Havzası TN Yük Dağılım Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 33 / 466 ġekil Y.10. Burdur Havzası TP Yük Dağılım Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 34 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.11. Burdur Havzası Yayılı TN veTP Yükleri Dağılımı Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki kentsel yerleĢimlerden, endüstriyel tesislerden ve düzenli katı atık depolarından kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için noktasal yüklerin oranı Toplam N parametresi bazında %11, Toplam P parametresi bazında %12‘dir. Noktasal Toplam N yükleri 2010 yılında 2.245 ton/yıl iken, 2040 yılında 1.880 ton/yıl değerine inmektedir. Toplam P yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir düĢüĢle 405 ton/yıl dan 345 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiĢimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiĢim söz konusudur. 2010 yılında 8.506 ton/yıl olan yayılı Toplam N yükü, 2040 yılında 5.532 ton/yıl seviyesine inmekte olup; %31 oranında bir azalma söz konusudur. Toplam P yükleri değeri de benzer Ģekilde 1.505 ton/yıl dan 912 ton/yıl değerine inmektedir. Burdur Havzası‘ndaki toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo Y.3 te verilmektedir. Tablo Y.3. Burdur Havzası‟ndaki Toplam Kirlilik Yükleri Yükler (ton/yıl) Yıllar 2010 Toplam Azot (TN) Noktasal Yayılı Kentsel Endüstriyel 8.506 293 25 Toplam 8.824 Toplam Fosfor (TP) Noktasal Yayılı Kentsel Endüstriyel 1.505 54 3 Toplam 1.562 2020 215 17 7.025 7.257 45 2 1.207 1.255 2030 272 15 6.284 6.571 53 2 1.059 1.114 2040 318 13 5.532 5.864 60 2 912 973 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 35 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıĢmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, AAT‘lere atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında yerini almıĢtır. Mevcut AAT‘lerin değerlendirilmesi aĢamasında; havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları kapsamında mevcut kentsel AAT‘ leri yerinde incelenmiĢ ve yenileme veya kapasite artıĢı ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama çalıĢmalarına da yansıtılmıĢtır. Ayrıca, planlama çalıĢmalarında oluĢturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT‘ ler için gerekli kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) AAT‘ler için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır. Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiĢtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT‘nde arıtılması planlanmıĢtır. 3. Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 36 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT‘ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıĢtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT‘den faydalanmayan yerleĢim birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ye bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ye bağlı olan, atıksuları %90‘ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir. Planlanan AAT‘ler için proses seçimi gerçekleĢtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas alınmıĢtır. Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri‘nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir. Burdur Kapalı Havzası, ―Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas Ve Az Hassas Su Alanları Tebliği” EK 1A‘da verilen listeye göre Hassas Alan olarak ilan edilmiĢtir. ―Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği’ne” göre hassas alanlara nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim birimlerinden yapılacak kentsel atıksu deĢarjları için ileri arıtma mertebesinde atıksu arıtma zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu nedenle Burdur Havzası‘nda nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim birimleri ve/veya atıksu arıtma birlikleri için planlanan Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinde ileri arıtma yapmaya imkan veren proses tipleri seçilmiĢtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo Y.4‘te verildiği gibi yapılmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 37 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.4. Proses Seçim Kriterleri NÜFUS ARALIĞI N<2000 2000<N<10000 YERLEġĠM DURUMU 50000<N<100000 100000<N<250000 N>250000 ARITMA ÖN MERTEBESĠ ARITMA* ÇAMUR ARITMA Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil KI Hassas Alan Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik -/Kurutma Yatakları Diğer Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları Ġçme Suyu Havzası Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Ġçme Suyu Havzası*** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan*** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan ** ** 10000<N<50000 PROSES TĠPĠ * KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu Çamur Kurutma Yatakları Graviteli Yoğ. + Mekanik/Kurutma Yatakları Mekanik KI+ĠI+YAKT Ġkincil Mekanik Graviteli Yoğ. + Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik Ġkincil KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu ** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır. *** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıĢtır Maliyet Analizi ve Fizibilite Çalışmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan 3 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında 3 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT‘lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 38 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m3‘ ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karĢılaĢtırmalı maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 3 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuĢtur. ÇalıĢmalar kapsamında Burdur Havzası‘nda kurulması planlanan AAT‘ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y.5 ve Tablo Y.6 ‗da revizyon yapılması planlanan AAT‘ler Tablo Y.7‘de verilmektedir. Tablo Y.5. AKTĠF ÇAMUR Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT’NĠN BULUNDUĞU ĠL 1 Burdur 2 Afyonkarahisar Dazkırı 3 Afyonkarahisar BaĢmakçı 4 Afyonkarahisar Evciler 5 Isparta Keçiborlu 6 Isparta Atabey 7 Burdur YeĢilova 8 Denizli Çardak 9 Isparta Senir* 10 Isparta Kılıç** 11 Burdur Kemer 12 Isparta Kuleönü 13 Isparta Gönen AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU AAT PROSES TĠPĠ ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġZD (EURO) 11.469 Ġleri Arıtma 686.384 978.299 439.011 604.124 516.954 489.257 416.786 714.937 607.808 533.102 459.435 351.428 538.146 593.432 549.098 605.673 273.240 351.428 334.743 527.523 255.618 323.410 251.931 330.001 Tefenni Karamanlı 5.954 7.567 5.517 9.596 8.267 6.365 8.267 2.970 4.000 2.693 2.636 6.348 Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil TOPLAM 458.620 5.787.773 507.079 7.072.300 (*)Mevcut doğal arıtma tesisi düzgün çalıĢmadığı ve arazinin korunan alan olması dolayısıyla yeni bir arıtma tesisi planlanmıĢtır. (**)Kılıç‘a Askeri Okul yapılması planlandığından dolayı proje nüfusu 4.000 olarak alınmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 39 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.6. DOĞAL ARITMA Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU ĠLK YATIRIM M. (EURO) 1-D Kozluca 1.489 104.230 2-D HasanpaĢa 1.019 71.330 3-D Salda 1.364 95.480 4-D Büğdüz 1.649 115.430 5-D Beylerli 805 60.375 6-D GemiĢ 1.842 128.940 7-D Güneykent 1.701 119.070 8-D Büyükgökçeli 1.606 112.420 9-D Yüreğil 1.728 120.960 10-D Yaka 827 62.025 11-D Gökçek 1.945 136.150 12-D Ġslamköy TOPLAM 1.218 85.260 1.211.670 Table Y.7. Revizyonu Planlanan AAT‟ler AAT BAĞLI YERLEġĠMLER NÜFUS (2040) I-1-R Burdur 95.853 REVĠZYON ĠLK YATIRIM M. (EURO)) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġZD (EURO) Ġleri arıtmaya dönüĢtürme 1.459.211 6.112.821 Fizibilite çalıĢması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde toplam maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo Y.8‘de verilmiĢtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1‘dir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.00010.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 40 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.8. Burdur Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro) Senaryo AAT Yatırım Maliyeti Aktif Doğal Yenileme Çamur Arıtma Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti Kolektör Maliyeti Toplam Yatırım Maliyeti Toplam Maliyet Alternatif I 5.093.241 1.735.964 1.459.211 10.220.208 0 8.288.415 18.508.623 18.508.623 Alternatif II 5.232.761 1.331.569 1.459.211 10.528.664 908.950 8.932.490 19.461.154 19.461.154 Alternatif III 5.104.699 1.260.239 1.459.211 10.535.215 1.980.654 9.804.802 20.340.016 20.340.016 Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada yapılan üç adet toplantıda proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo Y.9 da verilmiĢtir. Tablo Y.9. Burdur Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetler Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro) Senaryo Nihai AAT Yatırım Maliyeti Aktif Doğal Yenileme Çamur Arıtma 5.787.773 1.211.670 1.459.211 Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti 6.999.443 12.951.830 Kolektör Maliyeti Toplam Yatırım Maliyeti Toplam Maliyet 1.159.917 9.618.570 22.570.401 Planlaması yapılan kentsel AAT‘lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil Y.12‟de verilmektedir. Buna göre müstakil olarak planlanan AAT‘ lerin hizmet ettiği belediye nüfusu 100.00‘den fazla ise AAT‘ nin iĢletmeye alma yılı 2010, 50.000-100.000 arasında ise 2012; 10.00050.000 arasında ise 2014; 10.000‘den az ise 2017 olarak alınmıĢtır. Birden fazla yerleĢimin aynı AAT‘ ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma) , AAT‘nin hizmet ettiği nüfusa bakılmaksızın. AAT‘ ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleĢim yeri için mevzuatta öngörülen süreye kadar tesisin iĢletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiĢtir. Bununla birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleĢim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüĢtür. Burdur Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 0 €, 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 1.459.211 €, 2014 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 0 €; 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 6.999.443 €‘dur, Burdur Havzası‘nda planlanan AAT‘ler ġekil Y.13‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 41 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 * Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'yi iĢletmeye almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür. ġekil Y.12. Burdur Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 42 / 466 ġekil Y.13. Burdur Havzası AAT Planlama Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 43 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması Proje kapsamında öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıĢtır. Bilindiği gibi tüm dünyada olduğu gibi Ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan CBS teknolojisi mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiĢtir. Burada unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye‘ nin %52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı hassasiyeti taĢımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir aracı olmuĢtur. Bütüncül bir yaklaĢımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanmasında elde edilen faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuĢtur. Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde gerek yeni toplanmıĢ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuĢtur. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluĢturulan CBS önemli bir altlık olacaktır. OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karĢısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluĢturma yoluna gidilmiĢtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 44 / 466 Havzalar bazında oluĢturulan CBS GüncelleĢtirme Sayısı: 01 altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. 7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları Yukarıda bahsedilen proje çalıĢmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaĢılabilir olması ve projede yapılan çalıĢma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından havza bazında açılıĢ ve paydaĢ toplantıları baĢlığı altında toplantılar düzenlenmiĢtir. Bu toplantılar, baĢta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü BaĢkanlığı‘nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman il Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje danıĢmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, il Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık 2009 tarihlerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Proje çalıĢmalarının ilerlemesi ve Havza bazında AAT planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11 havzada 1. paydaĢ toplantıları düzenlenmiĢtir. Taslak raporların Bakanlık‘a sunulmasının ardından Eylül 2010‘da 2. PaydaĢ toplantılar yapılmıĢtır. Burdur Havzası AçılıĢ Toplantısı 11 Kasım 2009 tarihinde ve 1. paydaĢ toplantısı 25 Mayıs 2010 tarihinde Burdur ilinde, 2.paydaĢ toplantısı 25 Eylül 2010 tarihinde Konya ilinde, 3. paydaĢ toplantısı ise 20 Aralık 2010 tarihinde Konya ilinde gerçekleĢtirilmiĢtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler değerlendirilmiĢ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıĢtır. 8. Eylem Planlarının Hazırlanması Proje kapsamında yapılan çalıĢmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik ―Eylem Planları‖ hazırlanmıĢtır. Eylem planlarında yapılması gereken iĢlerin süresi ve iĢi yapacak sorumlu kurum ve kuruluĢlarda belirtilmiĢtir. Proje faaliyetlerine iliĢkin iĢ programı Havza Koruma Eylem Planı Nihai Rapor‘da detaylı olarak anlatılmıĢtır. Burdur Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (2021-2040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 45 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) Burdur Havzası için 2010-2015 yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede yapılması gerekenler aĢağıda sıralanmıĢtır: Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı Burdur AAT‘nin proje nüfusuna göre 2012 yılı ortasına kadar ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir. Burdur OSB‘nin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Mevcut durumda OSB‘nin atıksularının belediye kanalizasyonuna bağlı olmasından dolayı sorumluluk belediyeye aittir buna göre OSB‘nin gerekli ön arıtmayı yapması gerekmektedir. Burdur ġeker Fabrikası‘nın 2012 yılı sonuna kadar Çevre Ġzin Belgesi‘ni alması gerekmekte deĢarjı belediye kanalizasyonuna olmasından dolayı kanalizasyona deĢarj kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Özellikle havzanın Isparta il sınırlarında bulunan bölgede yer alan gülyağı endüstrisi atıklarının kısa, orta ve uzun vadede kontrol edilmesi gerekmektedir. Tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Havzada madencilik atıkları bakımından mevzuat geliĢtirme çalıĢmalarının 2011, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2013, sektörel bakımdan yönetim planlarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. 2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulmasına baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2013 yılı sonuna kadar kısa vadede tamamlanmalıdır. Havzada kısa vadede katı ve tehlikeli atık yönetimi açısından atık azaltımı, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 46 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi gerekmektedir. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 100.000 üzeri olan Burdur Katı Atık Birliği‘nin 2010 (2012), 50.000-100.000 olan Dinar ve Çevresi Sürdürülebilir Çevre Belediyeleri Birliği‘nin 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren 2,5 yıla kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir. Göl – Bir Belediyeler Birliği mevcut düzenli katı atık depolama alanı ile ilgili izleme ve denetim çalıĢmaları kısa, orta ve uzun vadede sürdürülmelidir. Tehlikeli ve özel atıkları ile tıbbi atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik edilmelidir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 47 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru oluĢturan taĢocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmesi gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması,modelleme çalıĢmaları 2015 yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıĢtır. ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011 yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede sağlanması gerekmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 48 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kıyı Kanununa istinaden doğal, suni göller, akarsu kıyıları ile göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir. Burdur Gölü Yönetim Planı‘nın uygulanmasına yönelik izleme çalıĢmalarının 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerekmektedir. Havzada kısa vadede atmosferik taĢınımın su kaynaklarına olan etkisinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Havzada yer alan akarsularda ekolojik debi(çevresel akıĢ) ihtiyacı 2012 yılı sonuna kadar belirlenmelidir. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) Burdur Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler aĢağıdaki gibi listelenmiĢtir: Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede sürekliliği sağlanmalıdır. 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme yatırımlarının yapılması gerekmektedir. Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir. Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir. Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 49 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Akarsular üzerinde yapılan baraj ve regulator tesislerinin envanter çalıĢmaları orta vadede tamamlanmalı bu süreçten sonar ekolojik ihtiyaç debisi izleme çalıĢmaları uzun vadede sürdürülmelidir. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) Burdur Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 50 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 51 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EXECUTIVE SUMMARY Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and agricultural activities, increased the importance of water resources management on watershed basis. On the 9th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources. Besides on the 5th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State Water Works) and other related enterprizes. Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources, protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization, protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara Research Center and started after being signed by the Ministry of Environment and ForestryGeneral Directorate of Environmental Management and TUBITAK Governorship on August 12, 2009. The project was finalized on December 3, 2010 with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities. Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in 2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the directive. The total population of the residential areas within the scope of the Project is 37 453 292 according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 52 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye (Figure Y2). Figure Y1. Population of Project Area Figure Y2. Project Area Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the following 11 hydrological watersheds based on 5th article of Water Pollution Control Act (Figure Y3). Burdur Basin Marmara Basin Susurluk Basin Kuzey Ege (North Aegean) Basin Küçük Menderes Basin Büyük Menderes Basin Yesilırmak Basin Kızılırmak Basin Konya Closed Basin Seyhan Basin Ceyhan Basin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 53 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y3. Watersheds within the scope of the project Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short, medium and long term planning was made considering priorities, technological and economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place. Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by ―Biosfer Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.‖. One of the important work packages of the Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was undertaken by ―Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade Corp.‖ through service procurement. The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows: 1. Determination of the General Situation of the Watershed Within this work package, location, geographical characteristics, water resources, meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 54 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed According to the obtained data, factors which lead to environmental pressure on the watershed are; untreated domestic and industrial wastewaters, solid waste dumping sites, pesticide and nutrient pollution as a result of widespread agriculture and animal farming, sand and graven mining on river beds and erosion around rivers. As a result of these pressures, Burdur and Acıgöl Lakes were determined as hot spots. 2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated. 3. On-Site Examination of Environmental Infrastructure All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources, working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded, and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated. Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under GIS. Within the scope of Project, 1435 residential centers were visited, 192 domestic wastewater treatment (WWTP) plants, 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509 individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTP, and 70 organized industrial areas were examined on-site. During the field work for Burdur Watershed, 28 residential centers were visited, 3 domestic wastewater treatment plants, 41 solid waste dumping areas, 1 sanitary solid waste landfill, 5 individual industrial plants with WWTP, 3 individual industrial plants without WWTP, and 2 organized industrial areas were examined on-site. WWTPs in operation and under construction are listed in Table Y.1. Table Y.2 shows the organized industrial areas and their situation of WWTP/discharge to sewer. The locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y.4. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 55 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y.1. WWTPs in Operation and Under Construction in Burdur Basin WWTP LOCATION Senir WWTP WWTP SITUATION YEAR OF START OF OPERATION DISCHARGE MEDIA Being taken into Isparta/Keçiborlu/Senir Burdur - Lake Burdur - Lake Burdur 2010 Emir Creek operation Being taken into Burdur WWTP operation Ġnceler WWTP Denizli/Bozkurt/Ġnceler In operation Table Y.2. Organized Industrial Areas in Burdur Basin OIA NAME LOCATION WWTP SITUATION DISCHARGE MEDIA Isparta Süleyman Demirel OIA Isparta/Gönen In operation Lake Burdur Burdur OIA Burdur - Municipal sewage TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 56 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.4. Environmental Infrastructure Map for Burdur Basin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 57 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. Determination of Water Quality and Pollution Loads For water quality classification, measurements and analysis of water resources between 2003-2009 obtained by DSĠ (State Hydraulic Works) were used. Surface water quality classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD5, NH4-N, NO2-N and NO3-N which are important water quality parameters in terms of organic matter and nitrogen pollution (Figure Y.5). Water quality parameters were also determined with respect to main parameter groups (A,B,C) described in the same table. All these data were inserted into maps prepared by the use of GIS (Figure Y.6 - Y.8). Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and non-point sources were mapped using GIS for each watershed. Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based on urban/rural, summer/winter and municipality populations. The scenario which best reflects the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations Results obtained for Burdur Basin as a result of pollutant load calculations is as follows: Pollution from Urban Wastewater: In present, only 3 of 28 residential centers (municipalities and villages with N>2000) treat their domestic wastewaters in treatment plants in the Burdur Basin. 3 domestic wastewater treatment plants in the watershed serve to 71 971 people which refer to 48 % of watershed population. In 2009, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which were discharged to the watershed were 2.030 tons/year (48 %) for COD, 293 tons/year(84 %) for TN and 54 tons/year (92 %) for TP. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 58 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.5. Water Quality for Burdur Basin Based on Ġmportant Parameters (KOĠ, NH4-N, NO2-N and NO3-N) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 59 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.6. Water Quality for Burdur Basin Based on Group A (Physical-inorganic) Parameters. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 60 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.7. Water Quality for Burdur Basin Based on Group B (Organic) Parameters TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 61 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.8. Water Quality for Burdur Basin Based on Group C (Inorganic Pollution) Parameters TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 62 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Pollution From Industrial Wastewater: All Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into the watershed area.. COD, TN and TP loads reaching the watershed were 1.414 tons/year, 24,6 tons/year and 3,1 tons/year respectively for the year 2010. Pollution From Leachates of Solid Wastes of Sanitary Landfills: Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as basis. Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in Burdur Basin for the year 2010 are at levels of 149 tons/year for COD, 37 tons/year for TN and 0.37 ton/year for TP. These loads are expected to dramatically increase when the sanitary solid waste landfills will be put into operation by the year 2016 based on the calculations according to the Solid Waste Master Plan. Therefore, loads will be 276 tons/year for COD, 58 tons/year for total-N and 0.66 ton/year for total-P in 2020. Later loads from sanitary landfill leachates are expected to decrease through 2040. Pollution From Non-point Sources: Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for 2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions. Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming. In the Burdur Basin, fertilizers lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a ratio of 62 % (5.306 tons/year) in total, followed by animal farming with 23 % (1.915 tons/year) and pollution caused by land use with 12 % (1.027 tons/year). Atmospheric deposition (169 tons/year), landfill leachates (66 tons/year) and septic tanks contribute (23 tons/year) 2 % in total in terms of TN. An investigation of non-point loads in terms of TP show that the largest portion 86% (1.287 tons/year) belongs to agricultural fertilizer use. Fertilizer use is followed by animal farming 12% (184 tons/year), and phosphorus from agricultural land grass field, meadows and forests 2% (29 tons/year). TN and TP loads reaching the watershed were 8.506 and 1.505 tons/year respectively for the year 2010.Distribution of TN and TP loads from non-point sources in Burdur Basin is shown in Figure Y.9 - Figure Y.11. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 63 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.9. Map Showing Distribution of TN Loads in Burdur Basin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 64 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.10. Map Showing Distribution of TP Loads Burdur Basin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 65 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.11. Distribution of Non-point TN and TP Loads in Burdur Basin Comparison of Point and Non-point Pollution Loads: A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas, industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 4 % in terms of total-N and total-P. Total point-source nitrogen loads was calculated as 317 tons/year for 2010, and will increase to 332 tons/year in 2040. Total point-source phosphorus loads will increase a little from 57 tons/year to 62 tons/year during this 30 year time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of 8506 tons/year in 2010 will decrease to 5532 tons/year in 2040 with about 40 % decrease. Similarly, total phosphorus load will decrease from 1505 tons/year to 912 tons/year. Summary of total pollution load in Burdur Basin is shown in Table Y.3. Table Y.3. Total Pollution Load in Burdur Basin Load (tons/year) Total Nitrogen (TN) Total Phosphorus (TP) Years Point Non-point Total Point Nonpoint Total Domestic Industrial Domestic Industrial 2010 293 25 8.506 8.824 54 3 1.505 1.562 2020 215 17 7.025 7.257 45 2 1.207 1.255 2030 272 15 6.284 6.571 53 2 1.059 1.114 2040 318 13 5.532 5.864 60 2 912 973 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 66 / 466 5. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most important steps of the project ―Preparation of Watershed Protection Action Plans‖. This work package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment plants and their characteristics were placed into GIS. During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTP plants were investigated on-site and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility or final WWTP projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the related enterprises. Three different scenarios were produced for WWTP planning considering the economical and topographical aspects: Alternative 1: Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except those technically mandatory to use a collective treatment system. Alternative 2: This scenario involved planning based on minimum WWTP and maximum collector line. It was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTPs as long as possible except those technically impossible to make a collective treatment. Alternative 3: Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 67 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTPs suggested in treatment scenarios were planned for residential areas which do not discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential areas which discharge into a WWTP and more than 90% of their wastewater being treated in these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost analysis and feasibility studies. In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations were taken as basis. Criteria for process selection (Table Y.4) were determined based on the populations and considering the requirements given in Municipal Wastewater Treatment ActVulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was considered if the facility was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable area. Burdur closed Basin has been declarated to be a vulnerable area listed in Annex 1A of Municipal Wastewater Treatment Act-Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration Hence, all the treatment facilities for population above 10000 located in Burdur Basin were planned at a level of advanced treatment to be able to remove nutrients (N.P). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 68 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y.4. Criteria for Process Selection POPULATION N<2000 LOCATION PROCESS TREATMENT LEVEL PRETREATMENT* SLUDGE TREATMENT Drinking Water Basin Package Treatment Secondary CS Drying Beds Vulnerable Area Natural Treatment/ Package Secondary CS/Septic tank Drying Beds Secondary CS/Septic tank Drying Beds Gravity Treatment Natural Treatment/ Package Others Treatment 2000<N<10000 Drinking Water Basin Extended Aeration Activated Sludge Sec./Adv. CS+FS+HFGC Vulnerable Area** Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFGC Others 10000<N<50000 Extended Aeration Activated Sludge Secondary Drinking Water Basin*** BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFGC thickener + Mechanical/ Drying Beds Mechanical Mechanical CS+FS+HFGC Grav. Thick.+ Mech. 50000<N<100000 100000<N<250000 N>250000 Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced * CS:Coarse Screen FS:Fine Screen HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber CS+FS+AGC Mechanical CS+FS+AGC Mechanical CS+FS+AGC Digestion + Sludge Mechanical AGC: Aerated Grit Chamber ** Activated sludge treatment was planned for populations between 2000 -10000 which are not in a drinking water Basin. However natural treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started . *** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between 10000- 50000 if they are in a drinking water Basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its construction has already started Cost analysis and Feasibility Studies Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above. In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between these three scenarios. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 69 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment costs and treatment costs per m3 of wastewater were calculated to include both investment costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative. WWTPs planned for Burdur Basin are shown in Tables Y.5 and Table Y.6 depending on their treatment Technologies. Table Y.5. Wastewater Treatment Plants Planned as Activated Sludge Systems. RESIDENTIAL AREAS PROJECT POPULATION (2040) TREATMENT LEVEL INVESTMENT COSTS (EURO) 30 YEAR OPERATING COSTS (EURO) 11.469 Advanced 686.384 978.299 WWTP LOCATION 1 Burdur 2 Afyonkarahisar Dazkırı 5.954 Secondary 439.011 604.124 3 Afyonkarahisar BaĢmakçı 7.567 Secondary 516.954 489.257 4 Afyonkarahisar Evciler 5.517 Secondary 416.786 714.937 5 Isparta Keçiborlu 9.596 Secondary 607.808 533.102 6 Isparta Atabey 8.267 Secondary 459.435 351.428 7 Burdur YeĢilova 6.365 Secondary 538.146 593.432 8 Denizli Çardak 8.267 Secondary 549.098 605.673 9 Isparta Senir* 2.970 Secondary 273.240 351.428 10 Isparta Kılıç** 4.000 Secondary 334.743 527.523 11 Burdur Kemer 2.693 Secondary 255.618 323.410 12 Isparta Kuleönü 2.636 Secondary 251.931 330.001 13 Isparta Gönen 6.348 Secondary 458.620 507.079 5.787.773 7.072.300 Tefenni Karamanlı TOTAL (*) New WWTP was planned since the present plant does not work efficiently. (**) Project population was taken as 4000 since a military scholl is being planned. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 70 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y.6. Wastewater Treatment Plants Planned as Natural Treatment Systems LOCATĠON RESIDENTIAL AREAS PROJECT POPULATION INVESTMENT COSTS (EURO) 1-D Burdur Kozluca 1.489 104.230 2-D Burdur HasanpaĢa 1.019 71.330 3-D Burdur Salda 1.364 95.480 4-D Burdur Büğdüz 1.649 115.430 5-D Denizli Beylerli 805 60.375 6-D Denizli GemiĢ 1.842 128.940 7-D Isparta Güneykent 1.701 119.070 8-D Isparta Büyükgökçeli 1.606 112.420 9-D Yüreğil 1.728 120.960 10-D Afyonkarahisar Afyonkarahisar Yaka 827 62.025 11-D Afyonkarahisar Gökçek 1.945 136.150 12-D Isparta Ġslamköy TOTAL 1.218 85.260 1.211.670 WWTP Table Y.7. WWTPs Planned to be Renewed in Burdur Basin WWTP RESIDENTIAL AREAS PROJECT POPULATION (2040) WWTP RENOVATION INVESTMENT COSTS (EURO) 30 YEAR OPERATING COSTS (EURO) I-1-R Burdur 95.853 Upgrade to advanced treatment 1.459.211 6.112.821 Total costs obtained for each of the three alternatives are shown in Table Y8. Alternative 1 was determined to be the most feasible option in terms of total costs out of 3 different treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in the Environment Law, termination of the WWTPs planned under this scenario will be between 2010 and 2017. Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be 2010 (2012 in the action plan) for a municipality population over 100000, 2012 for 50000-100000, 2014 for 10000-50000, 2017 for 2000-10000 and 2017 for less than 2000. Table Y.8. WWTP Total Costs for Burdur Basin According to Three Different Scenarios Wastewater Treatment Costs (€) Scenario WWTP Investment Costs Collector Total Costs Investment Operating (€) Costs (€) Costs Total Costs (€) Activated Sludge Natural Treatment 5.093.241 1.735.964 1.459.211 10.220.208 0 8.288.415 18.508.623 18.508.623 Alternative II 5.232.761 1.331.569 1.459.211 10.528.664 908.950 8.932.490 19.461.154 19.461.154 Alternative III 5.104.699 1.260.239 1.459.211 10.535.215 1.980.654 9.804.802 20.340.016 20.340.016 Alternative I Renovation Total TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 71 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report was shared in the three meeting with the stakeholders in the watershed. According to their responses, WWTP plannigs were finalized. Total costs finalized according to the selected scenario are shown in Table Y.9. Table Y.9. WWTP Total Costs for Burdur Basin According to the Finalized Scenario Wastewater Treatment Costs (€) Scenario Final WWTP Investment Costs Activated Sludge Natural Treatment Renovation Total WWTP Inv. Costs 5.787.773 1.211.670 1.459.211 6.999.443 Operating Costs Collector Costs (€) Total Investme nt Costs (€) Total Costs (€) 12.951.830 1.159.917 9.618.570 22.570.401 Based on the treatment scenario selected for Burdur Basin, the initial investment costs will be 0 € for planned WWTPs with a municipality population over 100000, 1.459.211 € for WWTPs of 50000-100000 population, 0 € for 10000-50000, 6.999.443 € for less than 10000. Figure Y.12 shows the initial investment costs of WWTPs planned for 2010-2017. The existing and planned WWTPs are shown in Figure Y.13. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 72 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (*)According to the provisional 4th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of municipalities with population above 100.000. However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was foreseen as 2012 in the action plan. Figure Y.12. Initial Investment Costs of Planned Municipal WWTPs in Burdur Basin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 73 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.13. Existing and Planned WWTPs for Burdur Basin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 74 / 466 6. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS) In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition, implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims. Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this project. With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of studies for 11 watersheds are summarized below. Compared to classical systems, it has been easier and faster to make calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a basis for activities such as planning. Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to add new data. GIS will be an important database for determination and solution of environmental problems which could occur throughout the watershed. GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information expected to increase in time. In spite of producing databases for each watershed, a unique database was produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one run for all 11 watersheds. By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the contributions obtained by works on the field throughout the watershed. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 75 / 466 7. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Stakeholder Meetings Additionally, during the project works mentioned above, opening and stakeholder meetings were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Water Works, Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in each watershed coordinator provinces between October-December 2009. With the development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants, shareholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July 2010. After the completion of draft report, 2. and 3. stakeholder meetings were made in October and December 2010. Opening meeting was made on November 11, 2010, 1. stakeholder meeting was made on May 25, 2010, 2. stakeholder meeting was made on October 25, 2010 in Burdur and 3. stakeholder meeting was made on December 20, 2010 in Konya for Burdur Basin. The feedback obtained as a result of these meetings with shareholders were evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report. 8. Preparation of Action Plans As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an ―Action Plan‖ was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In the ―Action Plans‖, the responsible enterprises to accomplish the required works and duration of the works were also specified. Work deadline plan related to project activities is given below which is also explained in detail in Section 8.4. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 76 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 77 / 466 1. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GĠRĠġ Günümüzde su; insanların hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaĢamsal bir öneme sahip olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından, koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyo-ekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir. Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliĢen yaklaĢım, kaynak yönetiminin havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla ―entegre‖ biçimde gerçekleĢtirilmesidir. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baĢlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel bileĢenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taĢımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliĢmelere ve kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının teĢvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin iyileĢtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde; Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması, Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması, Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre değerlendirilmesi, Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi, en önemli unsurlardır (Tanık, 2007). Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düĢünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 78 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aĢağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yüzme alanlarında sağlıksız koĢullar ve Biyolojik çeĢitliliğin azalması ve tehlikeye düĢmesi olarak sayılabilir. Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaĢtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliĢkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileĢmenin ve ĢehirleĢmenin de artması beraberinde özellikle 1980‘li yıllarda çevre kirliliği sorunları baĢ göstermiĢ; bu sorunlardan en geniĢ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları olmuĢtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baĢlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıĢlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet vermiĢtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aĢırı değiĢimi ve yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye baĢlamıĢtır. Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiĢiklikleri, geliĢtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir. Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaĢımın en doğru çözüm olduğu kabul edilmektedir. 1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim AB'nin su politikalarının değiĢimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliĢimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve Direktifi" (2000/60/EC) ile farklı bir boyut kazanmıĢtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının "anayasası" olarak kabul edilen Direktif önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taĢımaktadır. Avrupa Su Hukuku'nun geliĢimindeki birinci dalga 1975-80 arasında gerçekleĢmiĢ ve bu süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiĢtir. 1980- TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 79 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1995 yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliĢmelerdir. Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıĢın gerektiği vurgulanmıĢtır. Ayrıca, yine 1995'ten itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüĢtür. Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar baĢlatılmıĢ ve 1995 ortasından 2000 yılına kadar sürmüĢtür. 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi yürürlüğe girmiĢtir (Çiçek N,2009). Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaĢması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya zorlamıĢ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluĢması sonucunu doğurmuĢtur. Bu kapsamda iyi su kalitesine ulaĢmayı hedefleyen Su Çerçeve Direktifi 2000 yılında Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiĢtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileĢtirilmesi için havza bazında tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB Su Çerçeve Direktifi‘nin nehir havzaları üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir. Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleĢik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. Direktif su yönetimi açısından Nehir Havzası Bölgelerine (NHB'lere) dayanan ve tanımlanmıĢ nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltısularının 2015‘e kadar ‗iyi su durumu‘na ulaĢmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik çevresel ve ekolojik hedeflerin oluĢturulması yoluyla buna nasıl ulaĢılacağını açıklamaktadır. Yüzey suları için ‗iyi durum‘, ‗iyi ekolojik durum‘ ve ‗iyi kimyasal durum‘ ile belirlenmektedir. Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıĢ ya da ‗çok az‘ maruz kalmıĢ olan ‗bozulmamıĢ‘ koĢullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltısuyu durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az ‗iyi‘ durumda olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltısuları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak, herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıĢ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaĢılması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 80 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekmektedir. Yürürlüğe giriĢ tarihinden itibaren Üye Devletler SÇD‘yi baĢarıyla uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baĢlamıĢlardır. Türkiye için iyi su durumu hedefine hangi tarihte ulaĢılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır. SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde ‗çok iyi durum‘un korunması; suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi; ve tüm sularda 2015‘e kadar en azından ‗iyi durum‘a ulaĢılmasıdır. Direktifte bu amaç ve hedeflerin nehir havzası yönetim planında açıkça belirtileceği bildirilmektedir; nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaĢılmasını güvence altına almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaĢılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır. Bu hedeflere ulaĢmak için önlemler programını uygulamak üzere eĢgüdümlü ve bütüncül bir yaklaĢımın temin edilmesi önem arz etmektedir. Su Çerçeve Direktifi, Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı nihai taslağı, ilgili kurumlar ile birlikte hazırlanmıĢtır. Bu süreç Türkiye‘de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi‘nin bir bileĢenini oluĢturmuĢtır. Su Çerçeve Direktifi; Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeĢ direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaĢmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleĢtiren bir çerçeve oluĢturmakta ve entegre nehir havzası yönetiminin genel ilkelerini sunmaktadır.(ÇOB, 2010) Bu nedenle SÇD, daha önce yayımlanmıĢ olan ― Kentsel atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif 91/271EEC(1991); Nitrat Direktifi(1991), Ġçme Suyu direktifi(1998), BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü(IPPC) Direktifi(1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi(1991) gibi suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır. Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluĢturulmuĢtur. Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aĢamasında izlenmesi gereken yönteme iliĢkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluĢturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaĢılması gereken aĢamalar için kesin tarihleri tanımlamıĢ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taĢları aĢağıda verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 81 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 • Direktifin yürürlüğe girmesi, 2000. • Ulusal mevzuata uyum, 2003. • Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması 2003. • Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004. • Ġzleme ağlarının kurulması, 2006. • Kamu ile iĢbirliği, 2006. • Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, 2008. • Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), 2009. • Fiyatlandırma politikalarının oluĢturulması, 2010. • ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleĢtirilmesi, 2012. • Çevresel hedeflere eriĢim, 2015. • Ġlk yönetim döngüsünün sonu, 2021. • Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaĢmak için nihai tarih, 2027. SÇD'deki en önemli kavram ―Nehir Havzası Yönetimi‖ dir ve her bir nehir havzası için Nehir Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluĢturulması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıĢmaların yapılması, bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaĢım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliĢkin tüm geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer. BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaĢım önermek günümüzün en çok tartıĢılan konularından biridir. Su Çerçeve Direktifi‘ne (SÇD) göre, NHYP unsurları aĢağıda sıralanmaktadır; Nehir havzasının karakterizasyonu, Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti, Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 82 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzleme ağlarının haritası, Çevresel hedefler listesi, Ekonomik analiz, Önlemler programı, Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi, Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıĢılması, karĢılıklı fikir alıĢveriĢinin ve bilgi paylaĢımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi, Yetkili otoritelerin listesi, Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007). Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye‘de 2006), Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2004), Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye‘de 2005- TS 266–2005) BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996); Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2006). 21 Aralık 2009‘da, Brüksel‘de gerçekleĢtirilen ―Hükümetler arası Katılım Konferansı‖nda ―Çevre Faslı‖ müzakereleri resmen açılmıĢtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti en fazla olan ―Su Kalitesi Sektörü‖ dür. AB‘ye giriĢ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiĢ ve yasal mevzuat geliĢtirilmiĢ olmakla birlikte, henüz Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal ―Su Çerçeve Yönetmeliği‖ geliĢtirilmemiĢtir. Bu kapsamda Türkiye için en önemli kapanıĢ kriterleri, SÇD yi kapsayacak Ģekilde bir mevzuat düzenlemesidir. Diğeride Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına dönüĢtürülmesidir. Bakanlığa bağlı Çevre yönetimi Genel Müdürlüğü Su kalitesi Sektörü açısından genel koordinasyon ve uygulamalardan sorumludur. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, kapanıĢ kriterleri doğrultusunda Çevre Kanunu ve SKKY kapsamında revizyon çalıĢmalarını devam ettirmekte olup, ayrıca SÇD yi kapsayacak Ģekilde Havza Koruma Yönetmeliği çalıĢmalarını devam ettirmektedir.(ÇOB, 2010). Bununla birlikte, bu konudaki çalıĢmalara esas olacak ―Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği‖ 2009 yılının Haziran ayında yayınlanmıĢtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için özel hüküm belirleme çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır (Gürel vd, 2010). Bunun dıĢında yine Bakanlığın koordinasyonunda son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 83 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 havza bazlı yönetimine yönelik 25 Havzada çalıĢmalar hızlanmaktadır(ġekil 1). Bu bağlamda 11 havzada ―Havza Koruma Eylem Planları‖ TÜBĠTAK MAM tarafından yapılmıĢtır. Söz konusu ―Havza Koruma Eylem Planları‖, Su Çerçeve Direktifi (SÇD)‘nin gereği olarak hazırlanmıĢtır. Bu planların hazırlanması önemli bir baĢlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı açılıĢ sürecinde önem kazanmıĢtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010). ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası Türkiye‘deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıĢtır. Özellikle Çevre ve Orman Bakanlığı bu süreçte etkin rolünü almıĢ olup, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (ÇYGM) Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği standartlarını da dikkate alarak planlarını geliĢtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla paralel ruhta olup, Türkiye‘nin bu süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuĢtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Türkiye uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği baĢarıyı uygulamaya da bu planlar vasıtasıyla taĢıma olanağı yakalamıĢtır. 1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları Tüm dünyada olduğu gibi Ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekânsal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 84 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması hemen hemen bir gereklilik haline gelmiĢtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıĢtır. Bütüncül bir yaklaĢımla 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanması sonucunda sağlanacak faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir. 1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır. 2. Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için gelecekte sisteme yapılacak ilave ve güncellemeler daha kolay ve ucuz olacaktır. 3. OluĢturulan CBS, havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümlenmesinde önemli bir altlık olacaktır. 4. OluĢturulan CBS‘nin yapısı, gelecekte karĢılaĢılacak ve zamanla giderek artacak veri/bilgi yoğunluğunu sorunsuzca iĢleyebilecek,hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edebilecek Ģekilde tasarlanmıĢtır. 5. Projede her bir havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluĢturulmuĢtur. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanacaktır. 6. Havzalar bazında oluĢturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken nokta, klasik yöntemlerle yaklaĢık bir yıllık bir sürede Türkiye‘nin yarısından fazla bir alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuĢtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje kapsamında yapılan çalıĢmalar ġekil 2 de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baĢlık altında yürütülmüĢtür. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 85 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler Projede gereken verilerin temin edilmesi çalıĢmanın ilk adımını oluĢturmuĢtur. Havza sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak yeniden derlenmiĢ ve düzenlenmiĢtir. Üçüncü aĢamada arazi çalıĢmaları kapsamında toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıĢ ve bilgiler modeldeki veritabanı uygun Ģekilde entegre edilmiĢtir. Arazi çalıĢmaları kapsamında toplanan veriler derlenmiĢ olan diğer veriler ile birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü aĢamayı oluĢturmaktadır. Son aĢamada ise, proje kapsamında üretilen tüm verilerin Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıĢmaları tamamlanmıĢtır. Yukarıda özetlenen tüm çalıĢmaların detayları aĢağıda verilmiĢtir. 1.2.1. Veri Temini CBS ortamında yapılacak çalıĢmalarda kullanılmak üzere Tablo 1 de özetlenen veriler sayısal olarak Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan (ÇOB) her bir havza için ayrı ayrı temin edilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 86 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 1: CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‟dan Temin Edilen Veriler NO DOSYA ADI FORMATI 1 arazi_kullanımı.shp SHAPE 2 baraj_golet.shp SHAPE 3 gol.shp SHAPE 4 Havza_siniri.shp SHAPE 5 hidroelektrik_santral.shp SHAPE 6 il_merkez.shp SHAPE 7 il_sinir.shp SHAPE 8 ilce.shp SHAPE 9 ilce_merk.shp SHAPE 10 ozelcevrekoruma_alan.shp SHAPE 11 sulanan_alan.shp SHAPE 12 yagis.shp SHAPE 13 Yerlesim_merkezi.shp SHAPE 14 akarsu.shp SHAPE 15 yukpaf E00,DGN 16 Korunan Alanlar SHAPE 17 pafta_25 SID 18 Pafta_100 SID 19 TURKIYE_100BIN MDB AÇIKLAMA Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait CORINE arazi sınıflarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını içermektedir. Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan, Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik santralleri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini içermektedir. Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait bilgileri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıĢ ile ilgili bilgileri içermektedir. Her havza için ayrı ayrı yerleĢim merkezlerini içermektedir. Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere akarsulara ait bilgileri içermektedir. Her havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik paftalarını içermektedir. Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri içermektedir. Her havza içi ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli raster paftaları içermektedir. Her havza için ayrı ayrı 1:100.000 ölçekli raster paftaları içermektedir. Tüm Türkiye için 1/100.000 ölçekli haritalardan sayısallaĢtırılmıĢ detayları içeren veri setidir. ÇOB‘dan alınan Tablo 1‘deki verilerin haricinde Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden resimler halinde (JPG formatında); buharlaĢma, güneĢ radyasyonu, günlük maksimum yağıĢ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıĢ haritaları daha sonra sayısallaĢtırılmak üzere temin edilmiĢtir. 1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıĢmanın en önemli aĢaması temin edilen verilerin amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 87 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ayrı olan veri setlerine aynı iĢlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı sayısının artıĢına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde topolojik hataların giderilmesi ve yerleĢim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıĢmalar detaylandırılmıĢtır. Havzaların oluĢmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıĢma yapılmıĢ ve her bir havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluĢturulmuĢtur (ġekil 3 – ġekil 4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı oluĢturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en önemli kıstaslardan birisi olmuĢtur. ġekil 3: Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 88 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 4: Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması Belediyelerin il, ilçe ve belde statülerinin yıllar içerisinde değiĢmesi nedeniyle güncelliğini yitirmiĢ olan yerleĢim merkezleri verisi Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan 2009 yılı adrese dayalı nüfus bilgileri kullanılarak güncellenmiĢtir. Daha sonra yerleĢim birimlerinin haritadaki konumları belirlenerek güncel veri katmanı oluĢturulmuĢtur (ġekil 5). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 89 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 5: Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 90 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeni yerleĢim merkezlerinin oluĢturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak mekânsal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaĢmak için, yerleĢim merkezinin ait olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiĢtir (ġekil 6). ġekil 6: Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi Veri derleme ve düzenleme çalıĢmaları kapsamında yapılan en önemli çalıĢmalardan biri de 11 havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluĢturulmasıdır. Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eĢyükseklik eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleĢtirilmiĢtir. Özellikle Marmara ve Susurluk havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuĢmazlıkları ve hatalı girilmiĢ yükseklik değerleri düzeltildikten sonra tüm havzalar için 10 m. çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli raster veri seti halinde hazırlanmıĢtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüĢ resimler halinde ġekil 7 de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 91 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 7: 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri 11 havza için temin edilen 196 adet 1:100.000 ve 2.458 adet 1:25.000 ölçekli taranmıĢ raster paftalar birleĢtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıĢtır. Bu iĢlem sırasında karĢılaĢılan en önemli sorun ġekil 8 de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır. ġekil 8: 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 92 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıĢ ve siyah dolgulardan arındırılmıĢ raster veri setleri oluĢturulmuĢtur. Daha sonra oluĢturulan tüm raster veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiĢtir. Örnek olarak 1/100.000'lik raster paftalardan oluĢan katalog ġekil 9 da verilmiĢtir. ġekil 9: 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıĢmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıĢ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1‘de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları‘nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıĢtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiĢ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel su kalitesi haritaları oluĢturulmuĢtur. Yapılan çalıĢmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve CBS ortamında oluĢturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir. 1.2.3. Arazi ÇalıĢmaları Bir önceki baĢlıkta anlatılan çalıĢmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi ve güncellenmesine yönelikti. Bu baĢlık altında yapılan çalıĢmalar, araziden veri toplama, yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza için oluĢturulan ekipler belirlenen yerleĢim yerlerini ziyaret ederek GPS desteği ile atıksu arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri ve deĢarj noktalarına iliĢkin bilgileri toplamıĢlardır. Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 93 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ArcGIS CBS yazılımı için ġekil 10 da verilen bir veri modeli tasarlanmıĢtır (EK I). OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliĢkilerini gösteren söz konusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluĢturulmuĢ ve arazi çalıĢmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiĢtir. Bu kapsamda oluĢturulan ana veri katmanları aĢağıda listelenmiĢtir. 1. YerleĢim Merkezleri 2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri 3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri 5. DeĢarj Noktaları 1.2.4. Planlama ÇalıĢmaları Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluĢturulan veri katmanları ile arazi çalıĢmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kolektörlerin yerleri belirlenmiĢ ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiĢtir. Her bir veri seti içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2 de verilmiĢtir. Havza bazında yapılan AAT planlama çalıĢmaları sonucunda ortaya çıkan en düĢük maliyetli senaryo için hazırlanmıĢ olan harita EK IX'da verilmiĢtir. Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları NO VERĠ SETĠ SENARYO ADI 1 2 AAT_bolge_1 Senaryo1 3 4 5 Senaryo2 6 Maksimum AAT Minimum Kolektör 9 AAT_guzergah_1 AAT_yer_1 AAT_bolge_2 Maksimum AAT_guzergah_2 5km Kolektör ve AAT AAT_yer_2 7 8 DOSYA ADI AAT_bolge_3 Senaryo2 Maksimum Kolektör Minimum AAT AAT_guzergah_3 AAT_yer_3 AÇIKLAMA Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Alanları Maksimum AAT Minimum Kolektör için Boru Güzergâhları Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Noktaları Maksimum 5km Kolektör için AAT Alanları Maksimum 5km Kolektör için AAT Boru Güzergâhları Maksimum 5km Kolektör için AAT Noktaları Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Alanları Maksimum Kolektör Minimum AAT için Boru Güzergâhları Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Noktaları TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 94 / 466 ġekil 10: ArcGIS Veri Modeli GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 95 / 466 2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI Projenin amacı, havzadaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluĢan baskı ve etkilerin tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi, havzada meydana gelen kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileĢtirilmesi için havzadaki tüm paydaĢların katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıĢmaların ve planlamaların yapılması amacıyla aĢağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanmasıdır. Yeşilırmak Havzası Susurluk Havzası Konya Kapalı Havzası Küçük Menderes Havzası Kızılırmak Havzası Seyhan Havzası Burdur Havzası Ceyhan Havzası Marmara Havzası Büyük Menderes Havzası Kuzey Ege Havzası Su Çerçeve Direktifi‘nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye‘nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği baĢarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taĢınmıĢ olacaktır. Proje kapsamında, Burdur Havzası‘nda su kalitesini iyileĢtirmek için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate alınarak öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 96 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iĢleri, havzadaki tüm paydaĢların katılımı ile gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. Burdur Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu‘ndaki eksiklikler ve gerekli görülen düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaĢ kurumların görüĢleri neticesinde belirlenmiĢ, değiĢiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu hazırlanmıĢtır. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan 11 havzadaki yerleĢim yerlerinin ilçeler bazında toplam nüfusu 37.448.584 kiĢidir. Bu değer Türkiye nüfusunun %52‘sine karĢılık gelmektedir. (ġekil 11) 34.068.516; 48% 37.448.584; 52% PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS ġekil 11 : 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı Proje kapsamında Koruma Eylem Planları Hazırlanacak olan 11 havza içerisinde en yüksek nüfusa sahip olan havza 15.171.172 kiĢi ile Marmara Havzası iken; en düĢük nüfusa sahip olan havza 211.119 kiĢinin yaĢadığı Burdur Havzası‘dır. Buna göre incelenen Burdur Havzası Türkiye nüfusunun yaklaĢık %0,3‘üne karĢılık gelmektedir. Proje kapsamındaki havzaların nüfus dağılımları ġekil 12‟de görülmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 97 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası‘nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dahil olmak üzere 627.378 ha olup; havza izdüĢümü alanının Türkiye izdüĢümü alanına oranı %0,8 kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine göre havza genelinin nüfus yoğunluğu 34 kiĢi/km2 olup; bu değer TÜĠK tarafından Türkiye geneli için hesaplanan 94 kiĢi/km2 değerinden çok daha düĢüktür. 21% MARMARA KIZILIRMAK KÜÇÜK MENDERES SUSURLUK KONYA 5% 48% YEŞİLIRMAK BÜYÜK MENDERES 5% SEYHAN CEYHAN 4% 4% 4% 3% 0% 1% 3% 2% ġekil 12: Havzaların Nüfus Dağılımları KUZEY EGE BURDUR PROJE BÖLGESİ DIŞI TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 98 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 99 / 466 3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 HAVZA GENEL DURUMU Burdur Havzası‘nda sularla dolu çöküntü çanakları, vadiler, mağaralar, inler ve dehlizler bölgenin doğal oluĢumları arasındadır. Yöre, bu doğal oluĢuma bağlı olarak aynı zamanda ―Göller Bölgesi‖ adını da almaktadır. Havza Türkiye‘nin güneybatısında yer alan, en büyüğü Burdur Gölü olmak üzere Acı Göl, Salda Gölü, Akgöl, YarıĢlı Gölü ve KarataĢ Gölleri‘nin su toplama havzalarından meydana gelen alanı kapsamaktadır. Havza, batıda EĢeler, Maymun Dağları, doğuda Kestel, Çatak Dağları, güneyde Rahat, Koru Dağları, kuzeyde ise Boz ve Akdağların su ayırım çizgileri arasında yer almaktadır. Toplam yağıĢ alanı 8.764 km2 olan Burdur Havzası‘nın yıllık ortalama yağıĢ yüksekliği 446 mm; yıllık ortalama akıĢı ise 7,94 m3/s dir. Yıllık ortalama verimi 0,91 L/s/km3 olan havzadaki akıĢın yağıĢa oranı 0,06 iken, iĢtirak oranı % 0,14‘ dür. Havza toplam olarak 627.378 ha alanı kaplamakta olup, Türkiye genel yüzölçümünün % 0,8 ini teĢkil etmektedir. Türkiye Ġstatistik Kurumu tarafından gerçekleĢtirilen 2009 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre Burdur Havzası toplam nüfusu 211.119 kiĢidir. Bu nüfus havzada yer alan ilçelerin, havzaya giren ve girmeyen bölümlerindeki kentsel ve kırsal nüfusların toplamıdır. 3.1. YerleĢim Yerleri Burdur Havzası‘nda Antalya, Burdur, Denizli ve Isparta illeri yer almaktadır. Bu illerin havza sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklükleri Tablo 3‘de, yüzölçümü dağılımları ġekil 13‘de, idari sınırları ġekil 14‘te verilmektedir. Burdur Havzası Isparta Ġlinin Keçiborlu, Atabey, Gönen; Burdur Ġlinin Merkez, Karamanlı, Kemer, Tefenni, YeĢilova; Denizli Ġli‘nin Çardak, Afyonkarahisar Ġlinin Evciler, BaĢmakçı ve Dazkırı Ġlçelerini kapsamaktadır. Burdur Havzası‘na Antalya‘nın yaklaĢık 5.409 ha‘lık alanı girmekte, ancak bu alanda yerleĢim yeri bulunmamaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 100 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 3: Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları ĠLĠN ĠLLER ORTALAMA TOPLAM HAVZA RAKIM ALAN ĠÇĠNDEKĠ (m) (ha) ALANI (ha) ĠLĠN HAVZAYA GĠREN KISMI (%) HAVZANIN ĠLLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ANTALYA 39 2.072.300 5.049 0,2 0,8 BURDUR 1000 688.300 345.660 50,2 55,1 DENĠZLĠ 428 1.186.800 51.257 4,3 8,2 ISPARTA 1050 893.300 123.974 13,9 19,8 AFYONKARAHĠSAR 1020 1.392.700 101.437 7,3 16,2 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS ġekil 13: Havzada Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı Havza içinde kalan iller ve belediye teĢkilatı olan yerleĢim yerlerinin 2009 Ģehir merkezi nüfusları EK II‘de, Burdur Havzası YerleĢim Yerleri Haritası ise ġekil 15‘te verilmiĢtir. EK II‘de verilen tüm yerleĢim yerleri, Eylül - Aralık 2009 tarihlerinde saha ziyareti yapılarak yerinde incelenmiĢtir. Saha ziyaretleri, havzada yer alan Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü personelinden alınan bilgiler doğrultusunda, ilgili personelin katılımı ile gerçekleĢtirilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 101 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Saha ziyaretleri sırasında belediye teĢkilatına sahip yerleĢim yerlerinde ilgili teknik sorumlu; teknik sorumlunun bulunamadığı durumlarda ise zabıta memurundan ilgili bilgiler alınmıĢtır. Havzada yer alan yerleĢim yeri sayısı 28 adet olup, söz konusu yerleĢim yerlerinin tamamı belediye teĢkilatına sahiptir. ġekil 14: Burdur Havzası Siyasi Haritası Burdur Burdur ili; güneybatı Anadolu‘da, Göller Bölgesi olarak da adlandırılan Batı Akdeniz Bölgesi‘nde yer almaktadır. Yüzölçümü 6.883 km2 olup, ülke topraklarının % 0.88‘ini kaplamaktadır. Ġlin 2009 yılı nüfusu 251.550‘dir. Burdur, doğu ve güneyinde Antalya, batısında Denizli, güneybatısında Muğla, kuzeyinde Afyonkarahisar ve Isparta Ġlleri tarafından çevrelenmiĢtir. Ġlde, merkez ilçe ile birlikte, Ağlasun, Altınyayla, Bucak, Cavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni, YeĢilova olmak üzere toplam 11 ilçe vardır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 102 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bunlardan Burdur Havzası içinde kalanlar Tefenni, Kemer, Karamanlı, YeĢilova ve Merkez ilçeleridir. Denizli Denizli Ġli, Anadolu yarımadasının güneybatısında ve Ege Bölgesi‘nin doğusunda bulunmakta olup; Ege, Ġç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teĢkil etmektedir. Denizli ili sınır itibariyle doğudan Burdur ve Afyonkarahisar, batıdan Aydın ve Manisa, kuzeyden UĢak, güneyden ise Muğla illeri ile komĢudur. Ġlin yüzölçümü 11.868. km2 olup, 2009 yılına göre nüfusu 926.362‘dir. Son düzenlemelere göre Denizli Ġli‘nin 18 ilçesi bulunmaktadır. Bunlardan yalnızca Çardak Ġlçesi, Burdur Havası sınırları içinde bulunmaktadır. Afyonkarahisar Afyonkarahisar ili, Ġç Anadolu Bölgesi‘nin batısında, ve Ege Bölgesi‘nin iç kesiminde yer almaktadır. Ġç Anadolu‘nun, Ege kıyılarına açılan bir eĢiği, bir geçidi durumundadır. Çevresinde EskiĢehir, Isparta, Denizli, UĢak ve Kütahya illeri bulunmaktadır. Ġlin toplam nüfusu 701.326'dır. Ġlin yüzölçümü ise 13.927 km2‘dir. Afyonkarahisar ilinin Burdur Havzası sınırları içinde kalan ilçeleri BaĢmakçı, Dazkırı ve Evcilerdir. Isparta Isparta, Göller Yöresi‘nde bulunmakta olup, Burdur, Afyonkarahisar, Konya ve Antalya illeri ile BeyĢehir ve Burdur Gölleri arasında yer almaktadır. 8.933 km2‘lik yüzölçümüne sahip olan Isparta ili, kuzey ve kuzeybatıdan Afyonkarahisar Ġlinin Sultandağı, Çay, ġuhut, Dinar ve Dazkırı, batıdan ve güneybatıdan Burdur ilinin Merkez, Ağlasun ve Bucak, güneyden Antalya ilinin Serik ve Manavgat, doğu ve güneydoğudan ise Konya Ġlinin AkĢehir, Doğanhisar ve BeyĢehir ilçeleri ile çevrilmiĢtir. Merkez ilçesiyle birlikte toplam 12 ilçesi bulunmaktadır. Bu ilçelerden Atabey, Keçiborlu ve Gönen, Burdur Havzası içinde yer alır. 2009 yılı nüfus sayımına göre nüfusu 420.796 kiĢidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 103 / 466 ġekil 15: Burdur Havzası YerleĢim Yerleri Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 104 / 466 3.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Coğrafi Durum Burdur Havzası, Türkiye‘nin güneybatısında 37o- 38o kuzey enlemleri ile 29o- 30o doğu boylamları arasında yer almakta, en büyüğü Burdur Gölü olmak üzere Acı Göl, Salda Gölü, Akgöl, YarıĢlı Gölü ve KarataĢ Gölünün su toplama havzalarından meydana gelen alanı kapsamaktadır. Havza, batıda EĢeler, Maymun Dağları, doğuda Kestel ( en yüksek noktası Kulübe tepe), Çatak Dağları, güneyde Rahat, Koru Dağları, kuzeyde ise Boz ve Akdağların su ayırım çizgileri arasında yer almaktadır. Havza toplam olarak 627.378 ha alanı kaplamakta olup, Türkiye genel yüzölçümünün % 0,77‘sini teĢkil etmektedir. Dağlar Burdur Havzası fizyografik yönden pek farklılık göstermez. Çöküntü alanlarında büyüklü küçüklü göller mevcut olup, bunları alüvyal ovalar ve yüksek dağ silsileleri çevrelemiĢtir. Güneydoğu ve güneybatı bölgelerindeki dağlar ormanlarla kaplı olduğu halde, Burdur merkez ve Acıgöl‘ün kuzeyi yer yer tabii vejetasyondan mahrum olup mera halinde, Burdur Gölü kuzeyi ise bodur fundalıktır. Dağların yükseklikleri ise 1350–2328 m arasında değiĢmektedir. Havzanın en yüksek dağı doğudaki Kestel Dağı olup, yüksekliği 2328 m‘dir. Bunu sırasıyla Rahat Dağları 2094 m, Koru Dağları 2056 m, Çatak Dağları 1970 m, EĢeler Dağları 1930 m, Akdağ 1894 m, Maymun Dağları 1605 m ve Bozdağlar 1350 m ile izlemektedir. Burdur Havzası Fiziki Haritası ġekil 16‘da verilmiĢtir. Ovalar Burdur havzası yükseklik itibariyle farklılık göstermez. Güneyde Tefenni Ovası‘nda ortalama yükseklik 1075–1150 m, PınarbaĢı çevresindeki Ġsin Ovası‘nda 950–1050 m, Burdur Gölü‘nün güneyindeki Yazı Ovası‘nda 850–900 m, Salda Gölü‘nün doğusundaki Irla Ovası‘nda 1100–1150m, Akgöl‘ün (Çorak Gölü) doğusunda yer alan Erli Ovası‘nda 1050– 1150 m, Acıgöl‘ün batı ve güneybatısında yer alan Çaltı Ovası‘nda 836–950 m ve Burdur Gölü‘nün kuzeydoğusunda yer alan Çorak Ova‘da 850–1000 m‘dir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 105 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 16: Burdur Havzası Fiziki Haritası Bitki Örtüsü Burdur Havzası‘nda doğal bitki örtüsü, Tefenni güneyi, Burdur Merkez ve Acıgöl kuzeyinde çok zayıf olup bozuk mera karakterinde, diğer bölgelerde genel olarak orman ağaç ve ağaççıkları halindedir. Sürülerek tarım yapılan arazilerde doğal bitki örtüsü yerini kültür bitkilerine bırakmıĢtır. Drenajı bozuk çorak arazilerde ise bu ortamda yetiĢen bitki türleri bulunmaktadır. Havzada yaygın olan ağaç çeĢitleri arasında, Burdur Gölü‘nün güneydoğusunda Bayındır ve Bereket Köyü dağlarında ardıç yer alır. Burdur Gölü‘nden sonra tamamen karaçam ormanları baĢlar. Kapaklı ve Çamoluk (Aziziye) Köyleri arasında seyrek kızılçam vardır. Kestel Dağı‘nın zirvelerinde ise ardıç ve yaĢlı meĢeler bulunmaktadır. Tefenni – YeĢilova‘nın batısında bulunan EĢeler Dağı‘nda tamamen karaçam, Salda Gölü‘nün çevresinde kızılçam ormanları, Burdur Gölü‘nün batısındaki Söğüt Dağları‘nda ardıç ve seyrek karaçam ormanları vardır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 106 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Acıgöl‘ün güneybatısında Hayriye Köyü civarları karaçam, kuzeybatısında ise ardıç, meĢe türleri ve pırnal meĢesi, Keçiborlu‘nun kuzey ve batısındaki sahalarda ise meĢe ve karaçam ormanları bulunmaktadır. Yaygın olan ağaççık cinsleri ise, sürünücü bodur ardıç, karaçalı, kocayemiĢ, böğürtlendir. Havzanın diğer doğal bitki örtüsü arasında çayır ve baklagil türlerine de rastlanmaktadır. Bunlar arasında; köpek diĢi, arpa çimi, yumrulu arpa, yüksek otlak ayrığı, otlak ayrığı, domuz ayrığı, kır bromu, tarla bromu, çavdar bromu, Ġtalyan çimi vardır. Baklagil türleri arasında en yaygın olanlar ise korunga, gazel boynuzu, yonca, geven, beyaz tırfıl, gelemen tırfılı, kaba tüylü fiğ, adi fiğ, kara fiğdir. Göl kenarlarında Hidromorfik alüvyal ve kötü drenajlı yüksek taban suyu bulunan sahalarda kamıĢ ve saz türleri, çorak sahalarda ise yüksek tuza dayanıklı çorak otlar bulunmaktadır. Akarsular Havzada büyük akarsular yoktur. Havzanın baĢlıca akarsuları Bozçay, Keçiborlu, Değirmen ve Beyköy dereleridir. Bunlar sularını Burdur ve Salda gölüne boĢaltmaktadırlar. Ayrıca kıĢ ve bahar yağıĢlarından sonra ortaya çıkarak yazın kuruyan birçok yan dereler mevcuttur. Havzadaki akarsuların rejimleri oldukça düzensizdir. TaĢkınlar daha çok Burdur Gölü ile Bozçay kenarlarındaki taban arazilerde olmaktadır. Dere ve çay niteliğindeki küçük akarsuların bir bölümü göllere dökülürken bir bölümü de düdenlerde kaybolur. Burdur Havzası‘nda yer alan bazı akarsular ve uzunlukları Tablo 4‘de verilmiĢtir. Eren Çayı (Bozçay): Havzanın en büyük akarsuyu olup drenaj alanı 4.120 km2 ‗dir. Güneydeki Rahat Dağı eteklerindeki kaynaklardan baĢlamakta, Karamanlı Ġlçe merkezinden gelen Değirmen Deresi ile Tefenni Ġlçe merkezinin doğusunda karıĢıp, Kemer Ġlçesi‘nin kuzeybatısında KarataĢ Gölü tahliye ayağını da alarak kuzeye doğru akmaya baĢlar. Keçiborlu Çayı: Havzanın kuzeyindeki Eren Tepesi eteklerinden çıkmaktadır. Drenaj alanı 84 km2‘dir. Keçiborlu Ġlçe merkezine gelmeden, yan dere ve kaynak sularıyla birleĢtikten sonra Burdur Gölü‘nün kuzeyindeki ovada sığ yatakta akarak göle ulaĢır. Değirmen Deresi: Havzanın batısında Büyükkurtulan tepesinin eteklerinden çıkar. Drenaj alanı 18 km2‘dir. Buradan güneye akarak Salda Beldesi‘nin güneybatısındaki kaynak sularını da alarak Salda Gölü‘ne ulaĢır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 107 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 4: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Bazı Akarsular ve Uzunlukları NO 1 Eren Ç. (Boz Ç.) 2 UZUNLUĞU TÜRÜ AKARSU ADI (m) ÇAY 42.839 Değirmen D. DERE 40.487 3 Sarı D. DERE 33.513 4 Yayla D. DERE 31.785 5 Domuz Ç. (Elmacık Ç.) ÇAY 24.633 6 MenevĢeli D. (Kent D.) DERE 20.139 7 Özdere DERE 17.256 8 Karapınar D. DERE 15.546 9 Ulupınar D. DERE 15.515 10 Çolakboğazı D. (Çolak D.) DERE 15.369 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS Göller Burdur Havzası‘nda yer alan göller Tablo 5‘te, Burdur Havzası akarsu ve göller haritası ġekil 19‘da verilmiĢtir. Havzada yer alan göllerin birçoğu karstik kökenlidir. Tablo 5: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Göller TOPLAM ALANI ĠL ALANI (ha) BURDUR 17.259,3 ISPARTA 3.420,9 Salda Gölü BURDUR 4.427,5 4.428 Tuzla Gölü DENĠZLĠ 82,6 83 DENĠZLĠ 14,3 AFYONKARAHĠSAR 2.557,1 Kocagöl BURDUR 8,1 8 YarıĢlı Gölü BURDUR 1.597,0 1.597 KarataĢ Gölü BURDUR 513,3 513 Göllüce Gölü BURDUR 14,4 14 ADI Burdur Gölü Acıgöl (ha) 20.680 2.571 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS Burdur Gölü: Burdur Gölü, göller bölgesi göllerinden olup, Burdur ve Isparta illeri arasında yer almaktadır. Burdur Ģehir merkezine çok yakın olup, koordinatları, 37°45' Kuzey, 30°12' TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 108 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Doğu'dur. Ortalama göl alanı 20.680 ha, rakımı 857 metredir. Burdur Gölü, Türkiye‘nin en derin göllerinden biri olup, yapı olarak tektonik ve ötrofikasyon açısından oligotrofik karakterdedir. Burdur Gölü‘nün 34,2 km2‘si Isparta, 172,6 km2‘si Burdur il sınırları içerisinde yer almaktadır. Burdur Gölü, Söğüt dağı ile Suludere - Yayladağ kütleleri arasında, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan oluk Ģeklindeki tektonik çöküntünün sularla dolması sonucu oluĢmuĢtur. Batısında ve kuzeyinde nümilitik fliĢler, doğusunda neojen kalkerler, güney ve güneybatısında serpantin ve gabro gibi bazik ve ultrabazik kayaçlardan oluĢmuĢ yüksek kütleler yer almaktadır. Küçük bir kapalı havzada yer alan ve göle güneybatıdan giriĢ yapan Bozçay ile birlikte birkaç küçük dereyle beslenmektedir. Burdur Gölünü besleyen derelerin önemli bir kısmı yazın kurumaktadır. Göl seviyesinin değiĢimleri klimatik ve tektonik nedenlere bağlı olarak oluĢmaktadır. Würm sonlarında günümüzden yaklaĢık olarak 80 – 85 m daha yüksekte olan göl seviyesi hem sübsidans hem de iklim değiĢimlerine bağlı olarak günümüzdeki seviyesine inmiĢtir. Burdur Gölü Türkiye‘nin en derin göllerinden biri olup (maks. 110 m), ortalama derinliği 40 m civarındadır. Göl seviyesi her yıl yağıĢlı mevsimlerde yükselmekte, yaz aylarında ise buharlaĢma nedeniyle düĢmektedir. Gölün beslenmesinde doğrudan yağıĢın oranı yaklaĢık olarak % 40, akarsularla gelen suyun oranı yaklaĢık %55, diğer kaynakların oranı ise yaklaĢık olarak %5‘tir. (YiğitbaĢoğlu, H., Uğur A.,2005) Burdur Gölü‘ndeki su seviyesi değiĢimleri Tablo 6, Burdur Gölü kıyı kenar çizgilerinin yıllara göre değiĢimi ġekil 17‗de, göl su seviyesi alan hacim karĢılaĢtırması Tablo 7‗de verilmiĢtir. Burdur Gölü normal Ģartlarda akarsularla, içinde bulunduğu tektonik çukurun (grabenin) güneybatı ve kuzeydoğusundaki yeraltı sularıyla ve doğrudan üzerine düĢen yağıĢlarla beslenmekte, buharlaĢma ile su kaybetmektedir. Göle gelen su miktarı ile buharlaĢma sonucu kaybolan su miktarı birbirine yakın değerler taĢıdığı dönemde sağlıklı bir göl ekosistemi olarak varlığını korumuĢtur. Bu denge son 20 yılda bozulmuĢ durumdadır ve bu nedenle sürekli küçülmektedir. 2003 yılında Burdur‘da son 56 yılın en yüksek ikinci yağıĢının (594,2 mm) görülmesi göl seviyesindeki düĢüĢü geçici olarak bir miktar durdursa da alçalma devam etmektedir. Göl seviyesi 2008 su yılı sonunda (Eylül 2008‘de) 844 metreye inmiĢtir. Göl seviyesindeki mevsimlik dalgalanmalar da son 20 yılda büyük ölçüde ortadan kalkmıĢtır. Bunun temel sebebi, kıĢ döneminde görülen yüksek miktarda yağıĢın Burdur Gölü yerine büyük ölçüde baraj ve göletlerde depolanmasıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 109 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Gölü‘nün dıĢa akıĢı olmaması nedeniyle suları oldukça tuzludur. Göl suyunun bileĢiminde yüksek oranda tuzun yanı sıra arsenik de bulunmaktadır. Bu özellik nedeniyle gölde endemik türler bulunmaktadır. Endemik türlerle ilgili olarak literatürde ―Aphanius anatoliae sureyanus‖ olarak bilinen ve Ülkemizde ―A.burduricus‖ olarak adlandırılan balık türü yaĢamaktadır. Gölde teĢhis edilen fitoplankton örneklerinden 18‘i Bacillariophyta, 16'sı Chlorophyta, 7'si Cyanophyta ve Chrysophyta, Euglanaphyta ve Dinophyta Ģubelerine ait birer cins olmak üzere 41 cins tespit edilmiĢtir. Bunun yanında göl çevresinde, halk arasında ― angıt ― olarak adlandırılan dik kuyruklara önemli bir barınma ve yaĢam alanı durumundadır. Bilhassa kıĢ aylarında bu canlının dünya populasyonunun en az %60‘ı göl çevresinde barınmaktadır. Tablo 6: Burdur Gölü‟nde 1986-1999 Tarihlerinde Saptanan Aylık Su Seviyesi DeğiĢmelerini Gösteren Göl Rasatları YILLAR OC. ġUB. MAR. NĠS. MAY. HAZ. TEM. AĞU. EY. EK. KAS. AR. 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 854.26 853.77 853.30 852.88 852.04 851.22 850.52 852.07 849.49 848.74 848.08 847.55 847.03 846.83 854.35 853.81 853.30 852.83 851.99 851.19 850.48 850.08 849.50 848.74 848.09 847.54 847.05 846.85 854.45 853.86 853.36 852.79 851.95 851.19 850.46 850.11 849.51 848.88 484.13 847.48 847.03 846.92 854.50 853.88 853.48 852.83 851.95 851.20 850.45 850.15 849.55 848.85 848.15 847.42 847.17 847.03 854.46 853.93 853.53 852.79 851.92 851.22 850.41 850.12 849.56 848.80 848.15 847.54 847.29 847.06 854.40 853.96 853.50 852.72 851.91 851.16 850.39 850.14 849.46 848.67 848.14 847.49 847.34 846.97 854.31 853.89 853.99 852.61 851.79 851.10 850.36 850.10 849.21 848.55 848.00 847.44 847.32 846.87 854.16 853.78 853.25 852.44 851.64 850.96 850.35 849.89 849.03 848.40 847.30 847.28 847.14 846.75 854.03 853.58 853.08 852.29 851.49 850.81 850.32 849.69 848.89 848.19 847.74 847.14 846.97 846.69 854.25 853.94 852.91 852.11 851.34 850.67 850.26 849.52 848.85 848.13 847.61 847.01 846.86 846.65 854.17 853.82 852.85 852.04 851.24 850.57 850.20 849.47 848.81 848.09 847.52 847.02 846.77 846.57 854.23 853.74 852.88 852.04 851.19 850.54 850.15 849.46 848.79 848.08 847.49 847.00 846.75 846.48 Kaynak: Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008. Tablo 7: Göl Su Seviyesi, Alan ve Hacim KarĢılaĢtırması TARĠH Göl Seviyesi (m) Göl Alanı (km²) Göl Hacmi (km³) 16.06.1975 26.08.1987 18.06.1990 08.07.1996 21.08.2000 24.06.2002 855.2 853.72 851.7 847.9 846.28 845.36 210 203 202 164 156 153 6.225 5.958 5.600 4.952 4.688 4.545 Kaynak: Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008. Burdur Gölü‘nün DSĠ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan batimetri haritası sayısallaĢtırılmıĢtır. Arcview GIS 3.2 3D Analyst yazılımı ile Burdur Gölü topoğrafyasının sayısal yükseklik modeli oluĢturularak farklı tarihlerdeki göl hacmi hesaplanmıĢ ve değiĢimleri ortaya konulmuĢtur (ġekil 18). Buna göre göl hacminin 1975 yılında 6.225 km3 iken 2002 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 110 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yılında 4.545 km3 olduğu saptanmıĢ ve bu 27 yıllık dönemde yaklaĢık %27 hacim kaybının gerçekleĢtiği belirlenmiĢtir. ġekil 17 : Burdur Gölü Kıyı Kenar Çizgisinin Yıllara Göre DeğiĢimi Burdur Gölü‘nde ölçüm yapılan 27 yıllık dönem içinde göl seviyesinde yaklaĢık 10 m‘lik bir düĢüĢ, göl alanında ve göl hacminde ise yaklaĢık olarak %27‘lik bir azalma gerçekleĢmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 111 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 18 : Burdur Gölü Tabanının Topoğrafyası Suyundaki yüksek sodyum, sülfat, arsenik ve klorür içeriği nedeniyle bitki türü çeĢitliliği azdır ve sadece birkaç balık türü yaĢamaktadır. Gölün batı kesimi boyunca uzanan fay (kırık) hattı nedeniyle, bu kesimde kıyı çizgisi çok dardır ve bölgelerde göl birden derinleĢir. Güney ve kuzeyde ise alüvyonların birikmesiyle, sazlarla kaplı tuzlu bataklık görünümündeki kıyı ovaları ve delta oluĢumu baĢlamıĢtır. Gölün bütün yakın çevresi tarıma açılmıĢtır. Bu alanların % 10‘u yeraltı suyuyla sulanır. BaĢlıca ürünler, hububat, üzüm, meyve, sebze, badem, Ģekerpancarı, susam, haĢhaĢ ve kendirdir. Yöreye özgü diğer bir tarımsal etkinlik gülcülüktür. Gülün çok değerli yağı parfüm ve besin endüstrisinde kullanılır. Kuzey ve kuzeydoğuda gül tarlaları yaygındır. Burdur kentinin kuzeydoğusu baĢta olmak üzere, çok yerde geniĢ kavaklıklar vardır. Salda Gölü: Salda Gölü, ormanla kaplı tepeler, kayalık araziler ve küçük alüvyal ovalarla çevrili hafif tuzlu tektonik bir göl olup yüzölçümü 4.427,5 ha‘dır. Göle 1989 yılında Doğal Sit Alanı statüsü verilmiĢtir. Suyunun temizliği ve turkuaz rengiyle oluĢan güzel manzaranın yanı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 112 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sıra güneybatı ve güneydoğu kıyılarında yer alan küçük kumsallar alanın rekreatif amaçlı kullanımına olanak sağlamaktadır. Göl kenarında 10'a yakın turistik tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin bazılarında AAT olmasına karĢın, bu tesislerin bazıları yeterli olmamakta ya da çalıĢtırılmamaktadır. Göl çevresindeki yerleĢimlerin atıksuları Gölü besleyen derelere verilmekte ve gölde kirliliğe neden olmaktadır. Bölgenin sahip olduğu turizm potansiyeli, Turistik yatırımların göl çevresinde her geçen gün daha da artmasına neden olmaktadır. Ġleriki yıllarda tesislerden kaynaklanan katı atık, su ve görsel kirlilik probleminin artmasını kaçınılmazdır. Havzada yer alan tarım alanların sulanmasında Gölü besleyen derelerin suları kullanılmaktadır. Salda Gölü çevresindeki mevcut tesislerden kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için, bu tesislerin bulunduğu bölgeye kanalizasyon Ģebekesi kurularak, oluĢan atıksular inĢa edilen bölgesel AAT lerde arıtılmalıdır. Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nce gölü besleyen su kaynaklarından biri olan Değirmen dere üzerine sulama amaçlı bir barajın yapılması planlanmaktadır. Bu baraj ile YeĢilova ile Göl arasında kalan 182 ha‘lık alanın sulanması amaçlanmaktadır. Acıgöl: Denizli Ġli Çardak Ġlçesi‘nde yer alan gölün yüzölçümü 2.571 ha‘dır. Sığ bir tektonik göl olan Acıgöl dağlardan gelen yüzeysel akımlarla, kaynak sularıyla ve doğudan BaĢmakçı tarafından gelen Kocaçay‘ın sularıyla beslenir. Acıgöl, Tuz Gölü‘nden sonra Türkiye‘nin ikinci en tuzlu gölüdür. Gölün batı ve kuzeyinde kendilerine tahsis edilmiĢ alanlarda üretim yapan Alkim, SodaĢ ve Otuzbir Kimya adlı Ģirketlerce iĢletilen sodyum sülfat (Na2SO4) havuzları vardır. Üç Ģirket yılda toplam 350.000 ton sodyum sülfat üretmekte, bunu iç ve dıĢ pazara sunmaktadır. BaĢmakçı tarafındaki ovada yoğun olarak tarım yapılmaktadır. Gölün çevresinde özellikle doğu ve kuzeydoğu kıyılarında hayvan otlatılmaktadır. Göl çevresindeki yerleĢimlerin atıksuları gölde kirliliğe neden olmaktadır. 1981‘de Çaltı Gölü ve Acıgöl arasında bir tahliye kanalı inĢa edilmiĢ, Değirmen Deresi üzerine küçük bir baraj yapılmıĢtır. Bunun sonucunda Kurugöl tamamıyla kurumuĢtur. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, gölün güneybatısındaki 625 ha‘lık tarım alanını sulamak üzere GemiĢ kaynaklarından 600 L/s su pompalamaktadır. Sulama projesinin dıĢında kalan yerlerde çiftçiler, artezyen sularıyla küçük çaplı sulamalar yapmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 113 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1996 yılında Çardak Havaalanı‘nın batısındaki araziye Çardak Organize Sanayi Bölgesi‘nin temelleri atılmıĢtır. Planlanan 90‘a yakın fabrikanın yeraltı suyu kullanması öngörülmektedir. Gölde yeraltı su seviyesinde düĢüĢ oluĢabileceği tahmin edilmektedir. YarıĢlı Gölü: Burdur Gölü‘nün güneybatısında yer alan ve yüzölçümü 1.597 ha olan, ondan küçük tepelerle ayrılan, sodyum fosfat, sodyum klorür ve sodyum sülfat konsantrasyonu yüksek sığ bir göldür. Gölün su seviyesi yıl boyunca büyük değiĢiklikler göstermektedir. Yaz aylarında büyük ölçüde kuruyan göl çevresinde geniĢ, tuzcul bataklıklar ve çamur düzlükleri bulunmaktadır. Tatlısu kaynaklarının göle ulaĢtığı yerlerde sınırlı bir bitki örtüsü geliĢmiĢtir. Gölün çok fakir bir sucul yaĢam ortamı olduğu, sadece ekonomik değeri olmayan bir tür balığın (diĢli sazancık) yaĢadığı bilinmektedir. Gölün koruma statüsü bulunmamaktadır. Göl, batı ve kuzeyinde tarım alanlarıyla çevrilidir Bu alanlarda genellikle hububat ve afyon ekimi yapılmaktadır. DSĠ‘nin YarıĢlı Gölü‘nü Burdur Gölü‘ne boĢaltmayı amaçlayan eski bir projesi, toprak kalitesinin düĢüklüğü nedeniyle iptal edilmiĢtir. Göl çevresindeki doğal bitki örtüsü tarım alanlarına dönüĢtürülerek ortadan kaldırılmaktadır. Göl çevresindeki tarım alanlarında uygun yöntemlerle tarım yapılmamasından kaynaklanan rüzgar ve su erozyonu problemi mevcuttur. Gölü besleyen tatlı su kaynakları tarımsal amaçlı sulamada kullanılmakta ve bu durum sulama mevsiminde göle tatlı su giriĢinin azalmasına ve gölün küçülmesine neden olmaktadır. KarataĢ Gölü: Burdur Ġlinin güneyinde, Tefenni Ovasının kuzeydoğusunda yer alır. Gölün yüzölçümü 513 ha‘dır. Sığ bir tatlı su gölüdür. Özellikle batı kısmında yoğun sazlıkların bulunduğu sulak alan, güney kısmında Dsi tarafından yapılan seddelerle kısmen bir baraj gölüne dönüĢtürülmüĢtür. Alanın kuzeybatısını kuĢatan dağlardan beslenen göl, suyunu Burdur Gölü‘nü besleyen ana kaynaklardan biri olan Bozçay‘a boĢaltır. Habitat olarak tatlı su gölü, sazlık alanlar ile sulu ve kuru tarım alanları ile çevrilidir. Tarımın yanı sıra, gölde ticari olarak balıkçılık yapılmaktadır. Gölün en büyük sorunu yağıĢ azlığına ve gölü besleyen kaynakların kurumasına bağlı olarak, su seviyesindeki yetersizliktir. KarataĢ Gölü 2006 yılında Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiĢtir. KarataĢ Gölü, üst kratese döneminin kalkerli tabakalarından ibarettir. KarataĢ gölü ve çevresi aluviyal toprakların üzerinde teĢekkül etmiĢtir. Toprak, yer yer ağır balçık ve killi bir yapıya sahiptir. Toprakta kil oranı yüksektir. KarataĢ Gölü‘nü besleyen en önemli akarsu Hüyükköy içinden geçen su kanalları ile akan Sarıdere‘dir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 114 / 466 ġekil 19: Burdur Havzası Akarsu ve Göller Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 115 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum YağıĢ ve sıcaklığın yıl içerisindeki dağılımına göre havza, yazları sıcak ve kurak, kıĢları serin ve yağıĢlı bir iklime sahiptir. Bunun sonucu olarak Acıgöl‘ün kuzeyinde kahverengi, orta ve güney yörelerde kestane rengi topraklar oluĢmuĢtur. Her iki toprakta da kireç birikmesi mevcuttur. Kestane rengi topraklarda yağıĢın fazla olması sebebiyle karbon azottan daha yüksektir. Dağlık kısımlarda yağıĢ, profilde kireç yıkanmasına neden olduğundan kireçsiz kahverengi orman toprakları, ayrıca orman vejetasyonu sağladığından kahverengi orman toprakları meydana gelmiĢtir. YağıĢın en az olduğu orta kısımlarda da çorak topraklar oluĢmuĢtur. YağıĢ genellikle yüksek eğime sahip yerlerde Ģiddetli erozyona yol açtığından litozolik toprakları meydana getirmiĢtir. Bunu havzanın her tarafında görmek mümkündür. Yaz aylarındaki yüksek sıcaklık organik maddeleri parçaladığından orman toprakları hariç genellikle havza topraklarında organik madde düĢüktür. Havza sınırları içinde, topraklar genel olarak killi ve kireçli olup, gri, kırmızımsı, kahverengi ve koyu gri renkli görünümdedir. Akarsuların tesiri altında kalan erozyonlarla meydana gelen ova düzlüklerindeki topraklar ise alüvyon karakterli olup tarıma elveriĢlidir. Havza farklı zamanlara ait çeĢitli fonksiyonların meydana getirdiği nispeten karıĢık bir toprak yapısına sahiptir. Bir geçit bölgede yer alan ilde çeĢitli toprakları görmek mümkündür. Topraklar genelde kireç bakımından zengindir (kireç taĢı, sert kalker, kalkerli kil tasları vb.). Yörede, yağıĢların az olması nedeniyle kuvvetli yıkanmalar meydana getirmemiĢ olduğundan, profillerde yüzeye yakın CaCO3 birikimleri yer yer mevcuttur. Burdur Gölü Göller Yöresi‘nde tektonik kökenli bir çukurlukta yer almaktadır. Depremselliği yüksek olan havzada son büyük deprem 1971 yılında yaĢanmıĢtır. Havzada çökme alanlarında irili ufaklı göller meydana gelmiĢtir. Bu göllerin civarında kuarternere ait alüvyonlar teĢekkül etmiĢtir. Çökme vadilerinin dolması ve yeniden yükselmesi neojen devrinin alüvyal bir safhasına tekabül etmektedir. Kurna Deresi ve Bozçay vadisinde görülen kil ve çakıl parçalarının bulunması yükselme hareketlerinin kuarternerde devam ettiğini göstermektedir. Havzayı jeolojik özelliklerine göre 4 gruba ayırmak mümkündür. Acıgöl Kesimi: Havzanın bu kesimi bir çöküntü gölü olan Acıgöl ve bunun meydana getirdiği alüvyon ile, kuzeyde Dutluca Köyü civarında eosen fliĢi ve bunun üzerine de doğuya doğru fliĢ karakterli oligosen formasyonları, güneyde Kerme, GemiĢ ve Yan dağlarını meydana TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 116 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 getiren kretase kalkerleri üzerine doğuda oligosen formasyonları batıda andezit – peridotit grubu kütlelerden oluĢur. Salda, YarıĢlı ve Akgöl (Çorak) Kesimi: Havzanın bu kesiminde çöküntü alanları çoktur ve bu bölgede Salda, Akgöl ve YarıĢlı gölleri oluĢmuĢtur. Akgöl‘ün kuzeyinde Acıgöl kesiminden devam eden kretase kalkerleri görülür. Güneyde Tefenni‘ye, doğuda Navlu ve Karaköy‘e kadar andezit – peridotit grubu kayaçlar yayılmıĢtır. Bu ultrabaziklerin içinde muhtelif yerlerde kuzeyde Hayriye yakınında, güneyde Türkmen tepede Sazak Köyü yakınlarında krom madenleri vardır. Bozçay Vadisi Kesimi: Havzanın en büyük akarsuyu olan Bozçay‘ın açmıĢ olduğu vadi Burdur Gölü‘nü meydana getiren depresyonun devamıdır. Kretaseden sonra neojen tarafından örtülmüĢ olan eski vadiyi Bozçay tekrar açmıĢtır. Bu vadi içinde KarataĢ ve PınarbaĢı gölleri yer alır. Vadi tabanı alüvyondur. Burdur Gölü Kesimi: Havzanın bu kısmı büyük bir depresyon alanıdır. Bunun etkisiyle Burdur Gölü ve Keçiborlu Kükürt yatakları meydana gelmiĢtir. Burdur Gölü‘nün çevresinde batıdan kuzeye doğru kretase kalkerleri, onun üzerinde eosen fliĢi ve en üstte de oligosen fliĢi yer almaktadır. Keçiborlu ve Yazı Ovaları alüvyonludur. Güneybatıdan kuzeye doğru Burdur Gölü‘nün çevresi neojen fliĢidir. Burdur Gölü Havzası, Batı Toros Dağları arasında sıkıĢmıĢ kapalı bir su toplama havzasıdır. Gölü, sadece yılın belli dönemlerinde aktif olan, çok sayıda irili ufaklı dere ve çaylar besler. Bu dere ve çayların göle ulaĢmaları ancak yağıĢın fazla olduğu dönemlerde olur. Gerek yağıĢın mevsimlere yayılıĢı ve gerekse kurak aylardaki sağanak yağıĢlar toprak erozyonuna neden olabilir. Toprak erozyonu sonucunda baraj ve göletlere ulaĢan aĢırı düzeydeki fosfat, kompleksler halinde çökelerek bu yapıların kullanma ömürlerinden daha önce dolmasına ve kullanılmaz hale gelmesine neden olmaktadır. Burdur Gölü Havzası'nın % 17,7'sinde az, % 22,3'de orta ve % 31,4'de ise Ģiddetli ve % 28,6'sında ise çok Ģiddetli erozyon saptanmıĢtır. Burdur Gölü'nü besleyen en önemli akarsu olan Bozçay'da 1966–68 yıllarındaki DSĠ'nin ölçümlerine göre, suda asılı yük olarak, günde 820 ton, yılda 300.000 ton sediment, göle taĢınmıĢtır. Bu rakam yatak yükü ile birlikte yılda 344.000 tona ulaĢır. Havzanın tamamından Burdur Gölü'ne taĢınan miktar da yılda 673.450 tonu bulur. Bu miktar 481.040 m3/yıl olarak da hesaplanabilir.(Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 117 / 466 3.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Meteorolojik Bilgiler Havza iklim bakımından Akdeniz iklimi ile Ġç Anadolu Ġklimi arasında bir geçiĢ bölgesi kabul edilebilecek durumda ise de, Ġç Anadolu ikliminin daha fazla etkisi altındadır. Bölgenin almıĢ olduğu yıllık yağıĢ miktarı Akdeniz Bölgesi‘ne göre hayli düĢüktür. Yıllık ortalama sıcaklık değerleri de Ġç Anadolu‘ya daha yakındır. Genel olarak kıĢlar soğuk ve yağıĢlı, yazlar ise sıcak ve kurak geçmektedir. Havzada yüzey akıĢın büyük bir kısmı sağanak karakterindeki yağıĢlarla meydana gelmektedir. Dik meyilli arazilerde, topraklar sığ ve doğal vejetasyon zayıf olduğu için su, toprakta yeteri kadar depo edilememekte, büyük bir kısmı yüzey akıĢa geçmektedir. Yüzey akıĢlarının fazla olması erozyon ve taĢkınlara sebep olmaktadır. Burdur Havzası meteorolojik verilerin oluĢturulması amacıyla havza sınırları içerisinde kalan Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü gözlem istasyonlarına ait bilgiler kullanılmıĢtır. Bu istasyonlara ait bilgiler Tablo 8‘de verilmektedir. Tablo 8: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Meteorolojik Ġstasyonlar ĠSTASYON ADI ĠSTASYON NO RAKIM(m) ENLEM BOYLAM Burdur 17238 967 37.43 30.17 Tefenni 17892 1142 37.19 29.46 Kaynak: DMi, 2009. Sıcaklık Sıcaklık, iklim elemanlarının en önemlisidir. Burdur Havzası‘nda yer alan Burdur ve Tefenni Ġstasyonlarından alınan verilere göre hazırlanan tabloda, yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 10°C civarında olduğu görülür. Ortalama sıcaklıklar bakımından hiçbir ayın ortalaması 0°C‘nin altına düĢmemektedir. Havza sıcaklık bakımından Akdeniz Ġkliminden soğuktur. En yüksek sıcaklık temmuz ve ağustos aylarında, en düĢük sıcaklık ise ocak ayında görülmektedir. Sıcaklıklar bakımından istasyonlar arasında belirgin farklar yoktur. Burdur Havzası‘na ait ortalama sıcaklık değerleri Tablo 9 ve ġekil 20‘de, maksimum sıcaklık ortalamaları Tablo 10 ve ġekil 22‘de, minimum sıcaklık ortalamaları Tablo 11 ve ġekil 23‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 118 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 9: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Verileri (1975-2009) Aylar Ġstasyon Adı Ocak ġubat Mart Nisan May. Yıllık Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Burdur 2,5 3,3 6,8 11,4 16,4 21,2 24,5 24,1 19,6 14,1 8,1 3,9 13,0 Tefenni 1,2 2,1 5,6 10,3 15,3 19,9 23,2 22,9 18,4 12,8 6,7 2,6 11,8 Kaynak: DMi, 2009. ġekil 20: Burdur Havzası‟ndaki Aylara Göre Yıllık Ortalama Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009) Havzaya ait sayısal ortalama sıcaklık haritası ġekil 21‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 119 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 21: Burdur Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası Tablo 10: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Maksimum Sıcaklık Verileri (1975-2009) Aylar Ġstasyon Adı Yıllık Ortalama Ocak ġubat Mart Nisan May. Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Burdur 6,9 8,5 12,7 17,5 23,0 28,1 31,8 31,9 27,7 21,4 13,8 8,1 19,3 Tefenni 6,5 7,9 12,1 17,0 22,1 26,9 30,5 30,6 26,6 20,6 13,3 7,7 18,5 Kaynak: DMi, 2009. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 120 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 22: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009) Tablo 11: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Minimum Sıcaklık Verileri (1975-2009) Aylar Ġstasyon Adı Ocak ġubat Mart Nisan May. Yıllık Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Burdur -1,2 -0,9 1,7 5,9 9,9 13,8 16,9 16,6 12,6 8,1 3,4 0,4 7,3 Tefenni -3,1 -2,6 -0,1 4,3 8,2 11,8 14,7 14,6 10,8 6,5 1,6 -1,4 5,4 Kaynak: DMi, 2009. ġekil 23: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Minimum Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009) YağıĢ Havzada Burdur Meteoroloji Ġstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık toplam yağıĢ 425,9 mm‗dir. Bu miktar Akdeniz Bölgesi‘ne dahil istasyonlara göre çok düĢüktür. Bunun nedeni, denizlerden gelen yağmur yüklü bulutların, havzayı güney ve güneybatıdan saran dağların TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 121 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 güneye bakan yamaçlarına yüklerinin bir kısmını bırakması veya bu dağların tepelerinden aĢarak havza arazisini yükseklerden geçerek Anadolu‘nun içlerinde doğru gitmesidir. Burdur Havzası‘na ait ortalama yağıĢlar Tablo 12 ve ġekil 24‘te, maksimum yağıĢlar Tablo 13 ve ġekil 25‘de verilmiĢtir. Tablo 12: Burdur Havzası Yıllık Ortalama YağıĢ Verileri (1975-2009) Aylar Ġstasyon Adı Ocak ġubat Mart Nisan May. Yıllık Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Burdur 50,7 38 45,5 50,4 40,5 25,2 15,2 7,9 16,8 34 43 58,7 35,5 Tefenni 64,5 50,5 44,1 44,3 38,1 22,1 16,8 10,1 14,4 32,5 54,4 73,3 38,8 Kaynak: DMi, 2009. ġekil 24: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Ortalama YağıĢlar (1975-2009) Havzaya ait toplam yıllık ortalama yağıĢa ait sayısal harita ġekil 25‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 122 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 25: Burdur Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası Tablo 13: Burdur Havzası Yıllık Maksimum YağıĢ Ortalaması Verileri (1975-2009) Ġstasyon Adı Yıllık Aylar Ocak ġubat Mart Nisan May. Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Burdur 91 35,2 48,4 32,6 42,1 40 45,4 24,6 47,5 91 46,2 71,6 51,3 Tefenni 76,8 36,3 28,6 37,2 36,6 46,5 42,4 27,9 29,2 60,3 61,2 57,6 45,1 Kaynak: DMi, 2009. ġekil 26: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum YağıĢlar (1975-2009) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 123 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzaya ait toplam yıllık maksimum yağıĢa ait sayısal harita ġekil 27‘de verilmiĢtir. ġekil 27: Burdur Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası Rüzgar Havzada yer alan istasyonlara göre; Burdur‘un hakim rüzgar yönü güney – güneydoğu ve ortalama rüzgar hızı 2 m/s, Tefenni‘nin hakim rüzgar yönü kuzey ve ortalama rüzgar hızı 1,3 m/s‘dir. mart ve nisan aylarında rüzgar Burdur‘da güney ve güneybatı, Tefenni‘de güney ve batı yönlerden esmektedir. Bulutluluk Burdur Havzası‘nda yer alan meteoroloji istasyonlarına göre bulutluluk değerleri Tablo 14 ve ġekil 28‘de verilmiĢtir. Buna göre Burdur‘da bulutluluğun en fazla aralık ve en az ağustos aylarında olduğu görülmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 124 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 14: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri Aylar Ġstasyon Adı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Burdur 5,5 5,3 5,0 5,3 4,2 2,5 1,6 1,4 1,8 3,2 4,4 5,9 Tefenni 5,1 5,1 4,8 4,9 4,0 2,4 1,7 1,5 1,7 3,1 4,1 5,3 Ortalama 5,3 5,2 4,9 5,1 4,1 2,5 1,7 1,5 1,8 3,2 4,3 5,6 Kaynak: DMi, 2009. ġekil 28: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri Havzaya ait sayısal bulutluluk haritası ġekil 29‘da verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 125 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 29: Burdur Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası GüneĢlenme Burdur Havzası‘ndaki Meteoroloji Ġstasyonları gözlem kayıtları incelendiğinde, havzada yıllık ortalama güneĢlenmenin 7,1 sa/gün değerinde olduğu görülür. GüneĢlenmenin en yoğun olduğu aylar temmuz ve ağustos, en az olduğu aylar aralık ve ocak aylarıdır. Havzaya ait sayısal buharlaĢma haritası ġekil 30‘da sayısal yıllık sayısal yıllık karla kaplı günler haritası ġekil 31‘de, sayısal ve sayısal yıllık güneĢ radyasyonu haritası ġekil 32‟de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 126 / 466 ġekil 30: Burdur Havzası BuharlaĢma Haritası ġekil 31: Burdur Havzası Karlı Kaplı Gün Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 127 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32: Burdur Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası 3.4. Arazi Kullanımı Arazi kullanımına ait sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan elde edilen CORINE Arazi Sınıflandırma Sistemi baz alınarak hazırlanmıĢtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi kapsamında oluĢturulmuĢtur ve 1990 yılından beri tüm AB‘ne üye ülkelerde kullanılan ortak sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından baĢlanmıĢ, 2006 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak yapılan ilk çalıĢma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıĢtır. CORINE Sistemi 4 temel amaca hizmet etmektedir: Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiĢ öncelikli konulara göre çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması, Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde, verilerin toplanması ve bilgilerin uyumlu hale getirilmesi, Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 128 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre ―Arazi Kullanım‖ haritalarının oluĢturulması. Ayrıca CORINE Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası, Birlik, Ulusal ve Bölgesel) yapılan çok sayıdaki çalıĢma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiĢiminin izlenmesi sağlanmaktadır. CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi, Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç hiyerarĢik seviyeden oluĢmaktadır. Birinci seviyede; Yapay Bölgeler, Tarım Alanları, Orman ve Yarı Doğal Alanlar, Sulak Alanlar Su Kütleleri, olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44 alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarĢik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi gerektiği CORINE Teknik Kılavuzu‘nda belirtilmektedir. Bu kapsamda Ülkemizdeki arazi yapısının çeĢitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiĢtir. CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 15 ‗de, bu sınıfa ilave olarak Ülkemiz için hazırlanan ek sınıflandırma Tablo 16 ‗da verilmiĢtir. Tablo 15: CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları SINIF SINIF ARAZĠ KULLANIMI KODU ARAZĠ KULLANIMI KODU 1 Yapay Bölgeler 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 11 ġehir Yapısı 31 Orman 111 Sürekli ġehir Yapısı 311 GeniĢ Yapraklı Ormanlar 112 Kesikli ġehir Yapısı 312 Ġğne Yapraklı Ormanlar 12 End. Tic.ve UlaĢım Birimleri 313 KarıĢık Ormanlar 121 Endüstriyel veya Ticari Alanlar 32 Maki veya Otsu Bitkiler 122 Karayolları, Demiryolları ve Ġlgili Alanlar 321 Doğal Çayırlıklar 123 Limanlar 322 Fundalıklar 124 Havaalanları 323 Sklerofil Bitki Örtüsü TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 129 / 466 SINIF SINIF ARAZĠ KULLANIMI KODU GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ARAZĠ KULLANIMI KODU 13 Maden, BoĢaltım, ĠnĢaat Sahaları 324 Bitki DeğiĢim Alanları 131 Maden Çıkarım Sahaları 33 Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar 132 BoĢaltım Sahaları 331 Sahil, Kumsal, Kumluk 133 ĠnĢaat Sahaları 332 Çıplak Kayalıklar 14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 333 Seyrek Bitki Alanları 141 YeĢil ġehir Alanları 334 YanmıĢ Alanlar 142 Spor ve Eğlence Alan 4 Sulak Alanlar 2 Tarımsal Alanlar 41 Karasal Bataklık 21 Ekilebilir Alanlar 411 Bataklıklar 211 Sulanmayan Ekilebilir Alanlar 412 Turbalıklar 212 Sürekli Sulanan Alanlar 42 Denize Yakın Islak Alanlar 213 Pirinç Tarlaları 421 Tuz Bataklığı 22 Sürekli Ürünler 422 Tuzlalar 221 Üzüm Bağları 423 Gel-git ile OluĢan Düzlükler 222 Meyve Bahçeleri 5 Su Yapıları 223 Zeytinlikler 51 Karasal Sular 23 Meralar 511 Su Yolları 231 Meralar 512 Su Kütleleri 24 KarıĢık Tarım Alanları 52 Deniz Suları 242 KarıĢık Tarım Alanları 521 Kıyı Lagünleri 243 Doğal Bitki Örtüsü ile Bulunan Tarım 522 Nehir Ağızları 523 Nehir ve Okyanus Alanları Kaynak: ÇOB TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 130 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 16: CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma SINIF KODU SINIF ADI 1121 Kesikli ġehir Yapısı 1122 Kesikli Kırsal Yapı 2111 Sulanmayan Ekilebilir Alan 2112 Sulanmayan Sera 2121 Sulanan Alan 2122 Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan, sera 2221 Sulanmayan Meyve Bahçesi 2222 Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi 2421 Sulanmayan KarıĢık Tarım 2422 Sürekli Sulanan KarıĢık tarım 3321 Çıplak Kaya 3322 Çok Yukarılarda Çıplak Kaya Kaynak: ÇOB Burdur Havzası‘na ait arazi kullanım dağılımı Tablo 17ve ġekil 33‘te verilmiĢtir. Buna göre havzadaki arazilerin % 42‘si tarımsal alanı, % 50‘si orman ve yarı doğal alanı, % 4‘ü su yüzeylerini, % 3‘ü ıslak alanları ve % 1‘i yapay alanları içermektedir. Daha detaylı incelendiğinde yapay alanlar; Ģehir yapısı, endüstriyel, ticari ve ulaĢım alanları, maden boĢaltım ve inĢaat sahalarından; tarımsal alanlar, ekilebilir alanlar, sürekli ekilen ürünler, meralar, karıĢık tarım alanlarından; orman ve yarı doğal alanlar, orman alanları, maki veya otsu bitki alanları, çıplak veya bitki örtüsü az olan alanlardan; ıslak alanlar, karasal sulak alanlar, kıyısal sulak alanlardan ve su yüzeyleri, karasal sulardan oluĢmaktadır. Tablo 17: Burdur Havzası Arazi Kullanımı NO ARAZĠ KULLANIMI ALAN(ha) ALAN(%) 1 ORMAN VE YARI DOĞAL ALANLAR 311.585 50 2 TARIMSAL ALANLAR 263.591 42 3 SU YÜZEYLERĠ 24.599 4 4 ISLAK ALANLAR 18.133 3 5 YAPAY ALANLAR 9.469 1 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 131 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 33: Burdur Havzası Arazi Kullanımı Havzada ürün getirmeyen araziler genelde, 2.000 m – 2.500 m arasındaki yüksekliklerde (dağ ve tepeler), ormanlar 1.300 m – 2.000 m arasındaki yüksekliklerde, mera ve çayırlar 1.200 m – 1.300 m arasındaki yüksekliklerde, tarla tarımı yapılan araziler 1.000 m – 1.200 m arasındaki yüksekliklerde, gül, bağ ve bahçe tarımı yapılan araziler 900 m – 1.000 m arasındaki yüksekliklerde, göl ve bataklıklar ise 800 m ila 900 m arasındaki yükseltilerde bulunmaktadır. Havzada genellikle tarla bitkileri yetiĢtirilmektedir. Alüviyal ve kolüvyal düzlükler ile yerinde oluĢmuĢ toprakların hafif eğimli, sulama imkanı bulunan kısımlarında bahçe tarımı yapılmaktadır. Havzada Akdeniz Bölgesi bitkileri hariç diğer kültür bitkileri yetiĢtirilmektedir. Burdur Havzası‘na ait Arazi Kullanım Haritası ġekil 34 ve detaylı olarak EK III‘te, Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması Tablo 18 ve ġekil 35‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 132 / 466 ġekil 34: Burdur Havzası Arazi Kullanım Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 133 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 18: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanımı Sınıflandırması Havza Arazi Kullanımı(CORĠNE) ġehir Yapısı Alan(ha) % 7.930 1,3 1.492 0,2 % Endüstriyel, Ticari ve YAPAY UlaĢım ALANLAR Alanları 1 Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat 47 0,0 171.466 27,3 10.125 1,6 5.069 0,8 76.930 12,3 59.068 9,4 114.418 18,2 Sahaları Ekilebilir Alanlar Sürekli TARIMSAL Ürünler ALANLAR Meralar 42 BURDUR HAVZASI KarıĢık Tarım Alanları Orman Alanları Maki veya ORMAN VE Otsu Bitki YARI DOĞAL Alanları ALANLAR Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan 50 138.100 22,0 14.602 2,3 Alanlar Karasal Sulak ISLAK Alanlar ALANLAR Kıyısal Sulak Alanlar SU Karasal YÜZEYLERĠ Sular Toplam Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS 3 3.531 0,6 24.599 3,9 4 627.378 100 100 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 134 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 35: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması 3.5. Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri 3.5.1. Tarım Burdur Burdur Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının arazi kullanım durumu Tablo 19 ve ġekil 36‘da verilmiĢtir. Buna göre en büyük alan, bitki örtüsü az olan alanlar ile ekilebilir alanlardan oluĢmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 135 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 19: Burdur Ġli‟nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı BURDUR ĠL ADI ARAZĠ KULLANIMI ALANI(ha) ġehir Yapısı 4.272,7 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları 221,7 Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları 47,2 Ekilebilir Alanlar 87.122,6 Sürekli Ürünler 3.293,3 Meralar 1.329,1 KarıĢık Tarım Alanları 45.313,5 Orman Alanları 29.904,2 Maki veya Otsu Bitki Alanları 60.296,7 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar 90.900,2 Karasal Sulak Alanlar 3.552,8 Karasal Sular 19.406,1 Kaynak : ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS ġekil 36: Burdur Arazi Kullanımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 136 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası‘nda yer alan Burdur Ġli‘ne bağlı ilçelerin tarım arazisi kullanım durumu Tablo 20‘de, bu ilçelerin sulanan arazi dağılımı Tablo 21 ve ġekil 37‘de verilmiĢtir. Buna göre en büyük tarımsal alanın YeĢilova Ġlçesi‘nde olduğu görülmektedir. Tablo 20: Burdur Tarım Arazisi Kullanım Durumu Tahıllar ve Toplam Ġlçe Adı Alan(ha) diğer bitkisel ürünlerin ekilen Nadas alanı(ha) Sebze Meyveler, içecek ve bahçeleri baharat bitkilerinin alanı(ha) alanı(ha) alanı(ha) Merkez 29.631 24.791 2.150 1.301 1.389 Karamanlı 16.315 12.003 2.500 170 1.642 Kemer 10.754 7.714 2.824 37 179 Tefenni 16.290 13.876 700 74 1.641 YeĢilova 31.815 27.394 261 558 3.601 Kaynak: TÜĠK, 2008 Tablo 21: Havzada Yer Alan Ġlçelere Ait Sulanan Arazi Dağılımı ĠLÇE ADI YÜZÖLÇÜMÜ (ha) SULANAN SULANMAYAN TOPLAM TARIM TARIM TARIM ARAZĠSĠ(ha) ARAZĠSĠ(ha) ALANI(ha) MERKEZ 127.100 8.757 41.933 50.690 KARAMANLI 35.600 6.000 10.600 16.600 KEMER 51.300 3.713 8.687 12.400 TEFENNĠ 62.300 7.200 10.777 17.977 YEġĠLOVA 116.207 10.900 25.338 36.238 TOPLAM 683.807 56.566 153.262 209.828 Kaynak: Burdur ĠÇDR, 2008 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 137 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 37: Havzada Yer Alan Bazı Ġlçelere Ait Sulanan Sulanmayan Arazi Dağılımı Burdur‘da çalıĢan faal nüfusun yaklaĢık % 61‘i tarım sektörü (tarım ve hayvancılık) ile ormancılık sektöründe istihdam edilmektedir. Bu sektördeki istihdamın % 98,4‘ü ise tarım iĢ kolunda yoğunlaĢmaktadır. Nüfusu tarım ve hayvancılıkta yoğunlaĢmıĢ olan Burdur‘un kiĢi baĢına düĢen bitkisel ve hayvansal ürün değeri Türkiye ortalamasının çok üstündedir. Burdur Gölünün tüm yakın çevresi tarıma açılmıĢtır. Bu alanlar yeraltı suyuyla sulanır. BaĢlıca ürünler, hububat, üzüm, meyve, sebze, badem, Ģekerpancarı, susam, haĢhaĢ ve kendirdir. Yöreye özgü diğer bir tarımsal etkinlik gülcülüktür. Gülün çok değerli yağı parfüm ve besin endüstrisinde kullanılır. Kuzey ve kuzeydoğuda gül tarlaları yaygındır. Burdur kentinin kuzeydoğusu baĢta olmak üzere, çok yerde geniĢ kavaklıklar vardır. Burdur tarım arazileri tarla bitkileri yetiĢtirmek amacıyla, bağ bahçe olarak kullanılmakta ve bir kısmı da nadasa bırakılmaktadır. Sulama tekniği olarak damlama sistemine geçilememiĢ olması tarımda önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Meyve ve sebzecilikle uğraĢanların çok küçük bir kısmı damlama sulamaya geçmiĢ olup, tarımda hakim olan sulama vahĢi sulamadır. Barajlar ve bireysel olarak açılan sondaj kuyuları da çok büyük su kayıplarına sebebiyet vermektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 138 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Isparta Isparta Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının kullanım durumu Tablo 22 ve ġekil 38‘de verilmiĢtir. Buna göre en büyük alan maki ve otsu bitki alanlarıdır. Tablo 22: Isparta Ġli‟nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı ĠL ADI ARAZĠ KULLANIMI ġehir Yapısı 1.148,0 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları ISPARTA ALANI(ha) 596,7 Ekilebilir Alanlar 19.399,9 Sürekli Ürünler 6.831,6 Meralar 1.424,2 KarıĢık Tarım Alanları 20.929,1 Orman Alanları 13.141,9 Maki veya Otsu Bitki Alanları 32.897,8 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar 25.886,8 Karasal Sular 1.718,3 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS ġekil 38: Isparta Arazi Kullanımı Burdur Havzası‘nda yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı ilçelerin tarım arazisi durumu Tablo 23‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 139 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 23: Isparta Tarım Arazisi Kullanım Durumu Toplam Ġlçe Adı Alan(ha) Tahıllar ve diğ. bitkisel ürünlerin ekilen alanı(ha) Nadas alanı(ha) Sebze Meyveler, içecek ve bahçeleri baharat bitkilerinin alanı(ha) alanı(ha) Atabey 5.427 2.091 1.394 791 1.152 Gönen 9.808 5.767 3.064 186 791 Keçiborlu 12.832 5.553 5.500 547 1.232 Kaynak : TÜĠK, 2008 Gönen Ġlçesi‘nin toplam iĢlenebilir tarım arazisi 108.810 dekardır. 33.640 dekar sulanabilir tarım alanının 27.340 dekarı sulanmaktadır. Ġlçeyi ekonomik yönden etkileyen ürünlerin baĢında elma yetiĢtiriciliği gelmektedir. Tarımsal yönden önemli ürünlerden birisi olan gül üretimi, 4.000 dekarlık alanda yapılmaktadır. Üretilen gül çiçeği Gülbirlik Kooperatifi ve yörede faaliyet gösteren firmalar tarafından alınarak değerlendirilmektedir. Gönen Ġlçesinde 4.000 dekar yağ gülü alanı mevcuttur. Gül üretiminin 2760 dekarı Güneykent Kasabasında, 943 dekarı da Merkezde yer almaktadır. 2009 yılında 645 dekar alanda 2.806 ton Ģeker pancarı üretimi, 1.529 dekar alanda 183 ton kapsül, 180 dekar alanda 15 ton ayçiçeği ve toplam 206 ton haĢhaĢ üretimi yapılmıĢtır. Ġlçede meyve yetiĢtiriciliği alanında 2009 yılında 5.785 dekar alanda 15.700 ton elma üretimi yapılmıĢtır. Keçiborlu Ġlçesinde üretimi yapılan ürünler ve alanları Tablo 24 ve ġekil 39‘da verilmiĢtir. Tablo 24: Keçiborlu‟da YetiĢtirilen Ürünler YetiĢtirilen Ürün Ekilen Alan (da) Yüzde(%) Buğdaygiller 15.775 34 Baklagiller 1.400 3 Yem 1.500 3 Endüstriyel Bitkiler 1.360 3 Meyve 11.940 26 Sebze 5.380 12 Yağ Gülü 8.400 18 Lavanta 200 0 Gül 600 1 45.955 100 Toplam Kaynak: Isparta ĠÇDR, 2009 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 140 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 39: Keçiborlu'da YetiĢtirilen Ürünler Organik tarım olarak 600 da alanda gül üretimi yapılmaktadır ve tamamen ihraç ürünü olduğundan artırılmasına çalıĢılmaktadır. Ġlçede tarımsal iĢletme olarak Gül ĠĢletmeleri bulunmaktadır. Denizli Denizli Ġli genelinde bitkisel üretimi geliĢtirme, ikinci ürün araĢtırma, tarımsal amaçlı araĢtırma, yaygın bilgilendirme ile gıda ve yem teknolojisi denetimini geliĢtirme proje çalıĢmaları yürütülmektedir. Denizli Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının arazi kullanım durumu Tablo 25 ve ġekil 40‘ta verilmiĢtir. Buna göre mevcut en büyük alan, % 37 ile ekilebilir alanlardır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 141 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 25: Denizli Arazi Kullanımı ĠL ADI ARAZĠ KULLANIMI ġehir Yapısı 788,5 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları 674,0 Ekilebilir Alanlar 18.914,0 Meralar DENĠZLĠ ALANI(ha) 536,5 KarıĢık Tarım Alanları 2.305,4 Orman Alanları 7.314,2 Maki veya Otsu Bitki Alanları 6.255,8 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar 8.246,7 Karasal Sulak Alanlar 4.913,8 Kıyısal Sulak Alanlar 1.236,4 Karasal Sular 72,0 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS ġekil 40: Denizli Arazi Kullanımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 142 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası‘nda yer alan Denizli Ġli‘ne bağlı Çardak Ġlçesi‘nin tarım arazisi kullanım durumu Tablo 26‘da verilmiĢtir. Tablo 26: Çardak Ġlçesi Tarım Arazisi Kullanım Durumu Tahıllar ve Ġlçe Adı Toplam Alan(ha) diğer bitkisel ürünlerin Nadas alanı(ha) ekilen Sebze bahçeleri alanı(ha) alanı(ha) Çardak 9.253 7.616 821 96 Meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanı(ha) 720 Kaynak: TÜĠK, 2008. Afyonkarahisar Afyonkarahisar Ġli genelinde tarla bitkileri üretimi ağırlıkta olup, polikültür tarım da yapılmaktadır. Ġlçeler bazında tarım, sanayi, turizm vb. sektörler açısından önemli bir fark bulunmamaktadır. Afyonkarahisar Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının arazi kullanım durumu Tablo 27 ve ġekil 41‘de verilmiĢtir. Buna göre mevcut en büyük alan, % 45 ile ekilebilir alanlardır. Tablo 27: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı ĠLADI AFYONKARAHĠSAR ARAZĠ KULLANIMI ALANI (ha) ġehir Yapısı 1.720,7 Ekilebilir Alanlar 45.646,3 Meralar 1.779,6 KarıĢık Tarım Alanları 8.338,7 Orman Alanları 8.707,5 Maki veya Otsu Bitki Alanları 14.812,0 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar 8.599,8 Karasal Sulak Alanlar 6.135,7 Kıyısal Sulak Alanlar 2.294,6 Karasal Sular 3.402,3 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 143 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 41: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı Burdur Havzası‘nda yer alan Afyonkarahisar Ġli‘ne bağlı ilçelerin tarım arazisi kullanım durumu Tablo 28 ve ġekil 42‟de, ilçelere göre sulanabilirlik durumları Tablo 29 ve ġekil 43‟te verilmiĢtir. Tablo 28: Afyonkarahisar Tarım Arazisi Kullanım Durumu Tahıllar ve Ġlçe Adı Toplam Alan(ha) diğer bitkisel ürünlerin ekilen Nadas alanı(ha) Sebze bahçeleri alanı(ha) alanı(ha) Meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanı(ha) BaĢmakçı 9.099 5.454 3.123 108 416 Dazkırı 10.739 7.502 2.533 117 588 Evciler 15.597 14.096 1.294 149 59 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 144 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 42: Tarım Alanlarının KullanılıĢ Amaçlarına Göre Dağılımı Tablo 29: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu Devlet Ġlçeler Tarım Alanı(ha) Yüzölçümü(ha) Sulanabilir Sulamaları(ha) Alan(ha) DSĠ KHGM Halk Toplam Sulama Sulamaları Alanı(ha) BaĢmakçı 37.625 12.496 5.400 0 1.663 150 1.813 33,57 Dazkırı 42.544 16.731 11.000 0 1.843 3.725 5.568 49,81 Evciler 22.430 17.977 9.000 0 311 3.293 3.604 40,04 Kaynak: Afyonkarahisar ĠÇDR, 2007 ġekil 43: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 145 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Antalya Antalya‘nın Burdur Havzası‘nda kalan kısmının arazi kullanımı Tablo 30 ve ġekil 44‘te verilmiĢtir. Bu alanda yerleĢim olmayıp arazinin % 88‘ini çıplak alanlar oluĢturmaktadır. Bu alanların sadece %1‘i tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Tablo 30: Antalya Arazi Kullanımı ĠL ADI ANTALYA ARAZĠ KULLANIMI ALANI(ha) Ekilebilir Alanlar 383,2 KarıĢık Tarım Alanları 43,6 Maki veya Otsu Bitki Alanları 155,3 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar 4.466,6 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS ġekil 44: Antalya Arazi Kullanımı 3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı Burdur Havzası‘nda yer alan illerin ilçe bazında gübre kullanım durumu Tablo 31‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 146 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 31: Burdur Havzası Gübre Kullanım Durumu Saf K2O Saf N Gübre Saf P2O5 Gübre(ton) (ton) Gübre (ton) Merkez 235 6.420 5.020 Karamanlı 50 1.188 690 Kemer 62 1.482 1042 Tefenni 85 2.390 1.245 YeĢilova 110 4.750 3.280 Atabey 14 121 89 Gönen 11 193 234 Keçiborlu 11 184 193 Çardak 0 328 346 BaĢmakçı 310 2.463 2.129 Dazkırı 0 247 208 Evciler 3 196 130 Ġlçe Adı Afyonkarahisar Denizli Isparta Burdur Ġl Adı Kaynak: ĠLEMOD Havza sınırları içerisinde kalan illerde kullanılan zirai mücadele ilaçlarının ilçeler bazında tüketim bilgilerine ulaĢılamamıĢ olup; bu illerdeki toplam kullanım bilgileri Tablo 32‘de, il bazında dağılımı ġekil 45‟te verilmiĢtir. Tablo 32: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kullanım Durumu ĠLLER TOPLAM TÜKETĠM (ton) Burdur 316 Isparta 374 Denizli 1.649 Afyonkarahisar 343 Kaynak: Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, 2009 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 147 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 45: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kıllanım Dağılımı 3.5.3. Hayvancılık Burdur Ġl çevresindeki tepelerde, çayır ve meralar üzerinde ve göl kıyısındaki düzlüklerde küçükbaĢ hayvan otlatılmaktadır. Burdur‘da hayvancılık ek gelir kaynağı niteliğindedir. Havzada yer alan Burdur Ġli‘ne bağlı ilçelerin hayvancılık durumu Tablo 33‘de verilmiĢtir. Burdur‘da, et ve süt verimi yüksek, büyükbaĢ hayvan topluluğu ağırlıklıdır. 1980 sonrasında süt fabrikası ve Et–Balık Kurumu özelleĢtirilerek Güçbirliği adı altında hizmet vermektedir. Bugünlerde Burdur‘da üretilen sütün satıĢı, çeĢitli süt firmalarının tek tek köylerden süt toplaması yoluyla gerçekleĢmektedir. Ayrıca Burdur Gölü‘nde ekonomik balık türü bulunmadığı için, ticari balıkçılık yapılmamaktadır. Tablo 33: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Burdur Ġli‟ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu Toplam BüyükbaĢ Toplam KüçükbaĢ Toplam Kümes Hayvanı Hayvan Sayısı(adet) Hayvan Sayısı(adet) Sayısı(adet) Merkez 53.081 45.000 70.725 Karamanlı 7.182 10.880 2.600 Kemer 6.900 7.750 960 Tefenni 7.300 10.650 23.675 YeĢilova 17.700 11.850 7.084 Ġlçe Adı Kaynak: TÜĠK, 2008 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 148 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur ili sınırları dahilinde 479 ton/yıl proje kapasitesine sahip 29 adet karada kurulu alabalık tesisi, 4.780 ton/yıl proje kapasitede 24 adet ağ kafeslerde alabalık yetiĢtiriciliği tesisi olmak üzere toplam 53 adet alabalık tesisi bulunmaktadır. Ġldeki alabalık tesisleri toplam 5.259 ton/yıl proje kapasitesine sahiptir. Bunun yanında il sınırları dahilinde 2.700.000 adet/yıl proje kapasitesine sahip bir adet alabalık kuluçkahanesi de bulunmaktadır. Burdur ilinde biri kombine olmak üzere iki adet sazan üretim tesisi bulunmakta olup, tesisler toplam 30 ton/yıl proje kapasitesine sahiptir. Ġlde 599 adet arıcılık isletmesi kayıt altına alınarak ruhsatlandırılmıĢtır. Bu isletmelere ait 43.638 kovan bulunmaktadır. YaklaĢık bal üretimi 2007 yılı için 287.100 kg‘dır. Isparta Burdur Havzası‘nda yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı ilçelerin hayvancılık durumu Tablo 34‘de verilmiĢtir. Tablo 34: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Isparta Ġli‟ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu Toplam Ġlçe Adı Toplam BüyükbaĢ Hayvan Toplam KüçükbaĢ Kümes Sayısı(adet) Hayvan Sayısı(adet) Hayvanı Sayısı(adet) Atabey 3.791 14.120 1.526 Gönen 2.298 15.477 6.058 Keçiborlu 5.572 20.000 4.460 Kaynak: TÜĠK, 2008 Gönen Ġlçesi‘nde hayvancılık, tarımsal faaliyetlerin gölgesinde kalmaktadır ve hayvan varlığı azalma eğilimindedir. Ġlçede büyükbaĢ hayvan yetiĢtiriciliğinde GölbaĢı Köyü önemli bir yeri tutmaktadır. Son yıllarda orman sahalarının geniĢlemesi sonucu, otlatma alanlarının yetersizliğinden küçükbaĢ hayvan mevcudu azalma eğilimindedir. Denizli Denizli‘de hayvancılıkla ilgili büyük yatırımlar yoktur. Süt ve et sığırcılığı, koyunculuk ve tavukçuluk küçük aile iĢletmeleri Ģeklindedir. Ancak hayvansal besin maddeleri ihtiyacının artmasıyla küçük iĢletmelerin yerini orta boy iĢletmeler ya da Ģirket Ģeklinde büyük iĢletmeler almaya baĢlamaktadır. Yumurta tavukçuluğunda orta ve büyük kapasiteli iĢletmeler buna TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 149 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 örnektir. Hayvancılığın büyük çaplı olmamasının nedeni bitkisel üretimin yaygın olmasıdır. Çardak Ġlçesi‘nin hayvancılık durumu Tablo 35‘te verilmiĢtir. Tablo 35: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Çardak Ġlçesi‟nin Hayvancılık Durumu Ġlçe Adı Toplam BüyükbaĢ Toplam KüçükbaĢ Hayvan Sayısı(adet) Hayvan Sayısı(adet) 5.836 5.458 Çardak Toplam Kümes Hayvanı Sayısı(adet) 10.627 Kaynak: TÜĠK, 2008. Afyonkarahisar Burdur Havzası‘nda yer alan Afonkarahisara bağlı ilçelerin hayvancılık durumları Tablo 36‘da verilmiĢtir. Tablo 36: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġlçelerindeki Hayvancılık Durumu Toplam Ġlçe Adı Toplam BüyükbaĢ Hayvan Toplam KüçükbaĢ Kümes Sayısı(adet) Hayvan Sayısı(adet) Hayvanı Sayısı(adet) BaĢmakçı 8.189 21.966 1.250.100 Dazkırı 5.253 13.510 126.665 Evciler 6.297 9.181 15.000 Kaynak : TÜĠK, 2008. 3.6. Sanayi Durumu 3.6.1. Tekil Sanayi Tesisleri Burdur Havzası‘ndaki sanayi durumu Havzada yer alan iller bazında aĢağıda değerlendirilmiĢtir. Burdur Burdur Ġli‘nde özel sektör yatırımları gıda ağırlıklı olmakla beraber, tarım makineleri, toprak sanayi, otomotiv yan sanayi, orman ürünleri, mermer ve av silahları üzerinde yoğunlaĢmıĢtır. Burdur ilinde biri merkez ilçede diğerleri Bucak, Tefenni, Karamanlı ve Ağlasun‘da olmak üzere toplam 5 adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Sanayi sitesi Burdur-Afyonkarahisar yolu üzerinde olup, Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ve Burdur Gölü yanında yer alır. Merkez- TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 150 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1 ve Merkez-2‘den oluĢmaktadır. Merkez-1 1972‘de faaliyete geçmiĢtir. ve iĢyeri kapasitesi 33, ortalama iĢyeri büyüklüğü 60 m²‘dir. Merkez-2 ise 1980‘de faaliyete geçmiĢtir ve iĢyeri kapasitesi 480, ortalama iĢyeri büyüklüğü de 119 m²‘dir. Genelde oto tamirhaneleri, demir ve alüminyum doğramacılar ve güneĢ enerjisi kolektörü tamirhaneleri faaliyet göstermektedir. Burdur Ġli‘nde yer alan Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Tablo 37‘de, bu iĢletmelerin iĢyeri bazında yoğunlukları Tablo 38 ve ġekil 46‘da verilmiĢtir. Tablo 37: Burdur Küçük Sanayi Siteleri Adı Burdur Ġli Küçük Sanayi Sitesi YeĢilova – Özem Küçük Sanayi Sitesi Tefenni Küçük Sanayi Sitesi Karamanlı Küçük Sanayi Sitesi Faaliyete Toplam Toplam Dolu BaĢladığı Alanı ĠĢyeri ĠĢyeri yıl (ha) Sayısı Sayısı 1982 131,314 634 1997 23,891 1986 2005 Doluluk Mevcut Oranı Ġstihdam 634 100% 1914 95 95 100% 321 8,112 52 52 100% 123 43,131 85 85 100% 160 Kaynak: Burdur Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008. Tablo 38: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu ĠĢyeri Toplamdaki Sayısı % Payı Metal EĢya Sanayi 298 33 Orman Ür.ve Mob. Sanayi 248 27 Dokuma Giy. EĢ.ve Deri Sanayi 181 20 Gıda Ġçki ve Tütün Sanayi 117 13 Diğer 61 7 905 100 Sektörler TOPLAM Kaynak: Burdur Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008. Burdur ilinde imalat sanayine ait firma ve istihdam sayıları Tablo 39‘da verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 151 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 39: Burdur Ġli Ġmalat Sanayi Firma Adedi ve Ġstihdam sayısı 2007 SANAYĠLER ÜRETEN SANAYĠLER ARA MALI ÜRETEN TÜKETĠM MALI ĠMALAT SANAYĠ KOLLARI Firma Ġstihdam Firma Ġstihdam Adeti (KiĢi) Adeti (KiĢi) Gıda ve Ġçecek Ürünleri 7 100 7 60 Gıda 43 1528 40 1230 Tekstil 3 596 Diğer 3 12 3 18 TOPLAM 56 2236 50 1308 Ağaç ve Mantar Ürünleri 21 281 20 185 Kok ve Petrol Ürünleri 2 18 2 17 Lastik ve Plastik Ürünler 4 26 4 26 Çimento 3 513 3 460 105 5287 102 5110 3 146 3 150 138 6271 134 5948 Metal EĢya Ġmalat Sanayi 1 146 1 126 Makine Ġmalatı 14 119 14 162 Tarım Makineleri 12 242 10 205 (BiliĢim, Donanım) 2 40 2 36 Mobilya 2 69 2 76 Diğer 8 203 18 320 TOPLAM 39 819 47 925 GENEL TOPLAM 233 9326 231 8181 Seramik, Kil,TaĢ ve Çimentodan Gereçler Diğer SANAYĠLER TOPLAM YATIRIM MALI ÜRETEN 2008 Bilgi ĠĢlem Makineleri Kaynak: Burdur Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 152 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 46: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu Isparta Isparta, kendi ilçeleri ve köyleri yanında Burdur, Afyonkarahisar ve Konya Ġllerine ait bazı komĢu il ve ilçelerin de ticaret merkezi konumundadır. Ġhracatçı sektörler, tekstil, taĢ/toprağa dayalı sanayi, orman ürünleri, gül yağı ve kesme çiçektir. Ġhracat miktarı yıllara göre artıĢ göstermekle birlikte ilin ihracatçı konumunun ön planda olduğu söylenemez. Isparta, sanayi üretimi açısından iç pazara dönüktür; dıĢ ticaret açısından özellikle Gülbirlik tarafından Fransa, ABD, Japonya, Almanya, Ġsviçre, Belçika, Ġngiltere ve Suudi Arabistan olmak üzere gülyağı ve gül konkreti talepleri düzenli bir Ģekilde karĢılanmaktadır. Isparta Ġli‘nde sanayileĢmenin baĢlangıcında sanayi kuruluĢları il ve ilçe merkezleri ile il ve ilçelerin giriĢ çıkıĢ ana yolları üzerinde yoğunlaĢmıĢlardır. OSB ve KSS‘lerin kurulması ile beraber sanayi kuruluĢları bu alanlara yönelmiĢlerdir. AĢağıda Burdur Havzası‘nda yer alan Gönen, Atabey ve Keçiborlu ilçelerine ait sanayi durumları özetlenmiĢtir. Atabey: Ġlçede, sanayileĢme, özellikle 1970 yılından sonra hız kazanmıĢtır. Isparta‘ya yakınlığı ve arazinin uygunluğu sebepleriyle Ġlçe, fabrika sahası haline gelmiĢtir. Atabey‘de bulunan sanayi kuruluĢları; Gülbirlik Ġslamköy Gül Yağı Fabrikası, Sema Makine Halı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 153 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Fabrikası, Ayaz Çelik Hasır fabrikası, Elça Salça Fabrikası ve Ġslamköy Soğuk Hava Tesisleridir. Gönen: Ġlçede 9 adet kooperatif ve zirai mücadele hizmeti için kurulmuĢ 1 adet Tahmin ve Uyarı Ġstasyonu mevcuttur. Gönen ilçesi idari sınırları içerisinde, GümüĢgün Köyü civarında kurulmuĢ olan Süleyman Demirel OSB, 1998 yılında tamamlanmıĢtır. Ġlçede 3 adet kooperatif faaliyet göstermektedir. Ayrıca 500 iĢçi kapasiteli konfeksiyon fabrikası ve izolasyon fabrikası faaliyete geçmiĢtir. Ayrıca 3.500 ton kapasiteli soğuk hava deposu bulunmaktadır. Keçiborlu: Ġlçede dünyanın en zengin kükürt yatakları bulunmaktadır. Bu madenlerin iĢletilmesi için 1935 yılında Kamu Ġktisadi TeĢekkülü olan Etibank Kükürt ĠĢletmesi Müessesesi kurulmuĢ ve üretime baĢlamıĢtır. Kükürt ĠĢletmesi uzun yıllar bölge ve ülke ekonomisine azımsanmayacak katkılar sağlamıĢ; ancak üretim maliyetlerinin dünya standartlarının üzerine çıkması sebebiyle 1994 yılı itibariyle üretim durdurularak, fabrika bina ve ekipmanları tasfiye edilmiĢtir. Müessesede çalıĢan 1100 civarındaki isçi ve memur Etibank‘a ait SeydiĢehir, Kırka, Emet ve Bigadiç müesseselerine transfer edilmiĢ ve ilçe ekonomisi sekteye uğramıĢ, sadece tarım ve meyveciliğe bağımlı kalınmıĢtır. 2000 yılında kükürt isletmesinin atölye, ambar, lojman ve idari binaları Keçiborlu Belediyesi tarafından devralınmıĢtır. Ġlçede 100 iĢyerlik Keçiborlu Küçük Sanayi Sitesi vardır. 798 esnaf ve sanatkarın kayıtlı olduğu Esnaf ve Sanatkarlar ġoförler Odası faaliyet göstermektedir. Ġlçede büyükbaĢ hayvan et ve süt yemi üretimi yapılmaktadır. Senir kasabasında Fransız özel sektörüne ait olan bir tesis, kozmetik sanayi için gül yağı, gül suyu ve lavanta mamulleri iĢlemektedir. Kılıç kasabasında ise Gülbirlik Genel Müdürlüğü‘ne ait bir fabrika mevcuttur. Bu fabrikada gül, gül yağı, gül suyu ürünleri Mayıs – Haziran aylarında mevsimlik olarak çalıĢan isçiler tarafından üretilmektedir. Bunların yanı sıra Senir kasabası ile Ardıçlı, Kuyucak, Çukurören köylerinde gül ve gül mamulleri üreten özel sektöre ait küçük isletmeler bulunmaktadır. Kuyucak köyünde kozmetik sanayi için son yıllarda üretimi yaygınlaĢtırılan lavanta iĢlenmekte, basta Ġstanbul olmak üzere yurt dıĢında da Fransa‘ya satıĢı yapılmaktadır. Kozluca köyünde Balıkçılık Göl ve Su ürünleri Konserve Fabrikası faaliyette bulunmaktadır. Bu fabrikada, ıstakoz, balık, kurbağa vb. ürünler konserve haline getirilerek, ihraç edilmektedir. Ġlçenin sulak alanlarında yetiĢtirilen pancar üretimi Burdur ġeker Fabrikasına satılmaktadır. Burdur Havzası‘nda yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı Ġlçelerdeki sanayi tesislerinin istihdam durumu Tablo 40‘da verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 154 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 40: Isparta Sanayi Tesisleri‟ne Göre Tesis Ġstihdam Durumu Kimya, Ġlçe Gıda, Ġçki Dokuma, ve Tütün Giyim Ürünleri EĢyası ve Sanayi Deri Sanayi Petrol, Orman Kömür, Ürünleri Kauçuk ve Sanayi Plastik Ürünleri TaĢ ve Metal eĢya - Toprağa Makine ve Dayalı Teçhizat Sanayi Sanayi Diğer Ġmalat Sanayi(Elektri k, Enerji, Tarım ve Sağlık) Tesis ĠĢçi Tesis Tesis ĠĢçi Tesis ĠĢçi Tesis ĠĢçi 2 58 - - - - - - 2 159 - - - - Gönen 2 10 1 60 - - - - 4 82 - - - - Keçiborlu 1 1 - - - - 6 91 1 11 - - 1 11 - - 7 750 7 159 - - 1 50 4 42 2 79 5 69 8 810 7 159 6 91 8 302 4 42 3 90 ĠĢçi ĠĢçi Tesis Atabey ĠĢçi Tesis Sanayi SDO. Sanayi TOPLA M TOPLAM FĠRMA SAYISI 41 adet TOPLAM ÇALIġAN SAYISI 1563 kiĢi Kaynak: Isparta Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008. Denizli Acıgöl‘ün yanında yer alan Çardak, Burdur Havzası‘nda yer alan Denizli‘ye bağlı tek ilçedir. Gölün batı ve kuzeyinde kendilerine tahsis edilmiĢ alanlarda üretim yapan Alkim, SodaĢ ve Otuzbir Kimya adlı Ģirketlerce iĢletilen sodyum sülfat (Na2SO4) havuzları vardır. Üç Ģirket yılda toplam 350.000 ton sodyum sülfat üretmekte, bunu iç ve dıĢ pazara sunmaktadır. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‘da özellikle 1950‗li yıllarda tarım ve hayvancılığa dayalı yem, un, makarna, malt ve ayçiçek yağı fabrikaları kurulmuĢtur. Daha sonraki yıllarda kamu yatırımları olarak çimento, beton travers, Kızılay Madensuyu ĠĢletmesi, Alkoloid, Seka, Ģeker fabrikası ve makina fabrikaları kurulmuĢtur. Havzada yer alan ilçelerdeki sanayi tesislerinin sektörel dağılımı Tablo 41 ve ġekil 47‟de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 155 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 41: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġli‟ne Bağlı Ġlçelerin Sanayi Tesislerinin Sektörel Dağılımı Gıda, Ġçki ve Tekstil, Giyim Tütün ve Deri BaĢmakçı 1 1 1 1 4 Dazkırı 0 2 1 1 4 Evciler 0 0 0 0 0 Ġlçe Kimya Diğer Ġmalat Toplam Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008. Buna göre Evciler Ġlçesi‘nde sanayi tesisi bulunmamaktadır. Ġlçelerde sanayinin çoğunluğunu tekstil, giyim ve deri sanayi oluĢturmaktadır. ġekil 47: Burdur Havzası'nda Yer Alan Afyonkarahisar'a Bağlı Ġlçelerin Sanayi Sektörel Dağılımı 3.6.2. Organize Sanayi Bölgeleri Burdur Organize Sanayi Bölgesi KuruluĢuna 1982 yılında baĢlanarak 1993 yılında tamamlanan Burdur OSB; yeni sanayi kuruluĢlarına altyapısı hazır sanayi arsaları oluĢturmak, sanayinin cinsi, yeri ve iĢletmesinin kontrollü olarak geliĢmesini sağlamak, birbirini tamamlayan organize sanayi topluluğu oluĢturmak, imalat maliyetini düĢürmek ve çevreyi korumak gibi temel hedeflerle faaliyetini TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 156 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sürdürmektedir. Burdur OSB, Ģehir imar planı içinde Ankara - Antalya karayolu üzerinde 85 hektar büyüklüğünde bir alana kurulmuĢtur. Bölgede büyüklükleri 5.000 m2 ile 60.000 m2 arasında değiĢen toplam 57 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Parsellerin tamamı tahsis edilmiĢ olup 51 firma üretime geçmiĢtir. Tarıma elveriĢsiz ve sanayi ile yerleĢim için uygun bir yer olarak seçilen bölgede, tüm altyapı çalıĢmaları (yol, kanalizasyon, içme ve kullanma suyu, yağmur suyu drenajı ve elektrik Ģebekesi) tamamlanmıĢ bulunmaktadır. Burdur OSB‘de tahsisi yapılan parsellerin sektörel dağılımı Tablo 42 ve ġekil 48‘de verilmiĢtir. Tablo 42: Burdur OSB‟de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı SEKTÖR SEKTÖR NO TOPLAM 1 Gıda Sanayi 12 4 Doku. ve Giy. San. 3 5 Orman Ürünleri San. 9 10 Plastik San. 3 13 Petrol Ürünleri San. 1 16 PiĢmiĢ Kil ve Çimento 8 18 Demir ve Çelik San. 10 20 Madeni EĢya San. 2 22 Tarım Alet ve San. 4 23 Meslek Bilim Ölçü Kant. 1 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 157 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 48: Burdur OSB‟de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi Isparta'da OSB kurma çalıĢmaları 1976 yılında baĢlanmıĢ olup çalıĢmalara 1992 - 2000 yılları arasında ağırlık verilmiĢtir. AAT inĢası, 2003 yılında tamamlanmıĢ olup, 4.000 – 8.000 m³/gün kapasite ile bölgenin en modern OSB‘si durumuna gelmiĢtir. Isparta Süleyman Demirel OSB (ISDOSB), il merkezine 26 km mesafede, GümüĢgün mevkiinde, 252 ha alanı ile Ġzmir - Antalya - Ankara karayolu kavĢağındadır. BölünmüĢ yol ile Isparta'ya bağlanmıĢtır. Demiryolu yükleme boĢaltma istasyonuna 600 m, 1998 yılında iĢletmeye alınan Devlet Hava Limanına 4 km mesafededir. OSB‘de yol, su, elektrik, doğalgaz, atıksu kanalizasyon sistemi, arıtma tesisleri, haberleĢme alt yapıları, genel hizmet yapıları bulunmaktadır. ISDOSB‘de yer alan firmaların üretim alanları ġekil 49‘da verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 158 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 49: Isparta Süleyman Demirel OSB‟de Yer Alan Firmaların Üretim Alanları Denizli Çardak Özdemir Sabancı Organize Sanayi Bölgesi Denizli I. OSB‘de yeni yatırımcılara tahsis edilebilir sanayi parseli kalmadığı için Çardak‘ta Özdemir Sabancı OSB için 1996 tarihinde yer seçimi yapılmıĢ ve altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢtır. OSB, Denizli‘ye 60 km mesafedeki Çardak Ġlçesi Havaalanı Mevkiinde, 3.225.913 m2 alanda olup, Uluslararası niteliğe sahip havaalanına 2 km uzaklıkta ve Denizli Serbest Bölgesine (DENSER) sınır komĢusu konumundadır. 2 parselde inĢaatını tamamlayan sanayicilerden ilki prefabrik yapı elemanları, diğeri plastik sanayi konusunda faaliyet göstermektedir. 3.7. Korunan Alanlar Burdur Havzası‘nda yer alan koruma alanları ve bunların büyüklükleri Tablo 43‘de, Burdur Havzası'nda yer alan korunan alanlar haritası ġekil 50‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 159 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 43: Burdur Havzası‟ndaki Korunan Alanlar TÜRÜ Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası ADI KarataĢ Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Beylerli Gölü Yaban Hayatı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası GeliĢtirme Sahası Burdur Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası ĠLĠ ALAN (ha) Burdur 4.015,5 Denizli 917,4 Burdur 26.194,4 Tabiat Parkı Gölcük Tabiat Parkı Isparta 246,2 Sulak Alanlar Burdur Gölü Burdur 24.616,8 Sulak Alanlar Çorak Gölü (Akgöl) Burdur 1.929,8 Sulak Alanlar Acıgöl Sulak Alanlar YarıĢlı Gölü Burdur 2.140,5 Sulak Alanlar Salda Gölü Burdur 6.164,8 Sulak Alanlar KarataĢ Gölü Burdur 1.719,4 Denizli, Afyonkarahisar 32.727,0 Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS Burdur Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Burdur ve Isparta ili sınırları içerisinde yer alan göl, Ülkemizin 135 uluslararası öneme sahip sulak alanından birisidir. Özellikle biyolojik çeĢitliliği fazla olan önemli sulak alanları korumak amacıyla 1971 yılında Ġran‘ın Ramsar kentinde düzenlenen toplantıda Ramsar SözleĢmesi olarak da bilinen ‗‘Su KuĢları YaĢam Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında SözleĢme‗‘ imzalanmıĢtır. Ramsar alanı olarak bilinen koruma altındaki sulak yerler dünyanın birçok bölgesinde bulunmaktadır. Türkiye bu sözleĢmeye 1993 yılında katılmıĢ ve kuralları 1994 den itibaren uygulamaya konmuĢtur. 1994 yılında Burdur Gölü‘nün yaklaĢık % 50'sini kapsayan (12.600 ha) bir bölümü Ramsar SözleĢmesi listesine dahil edilmiĢtir. Burdur Gölü ve çevresinde 38.125 hektarlık alan ise 1993 yılında Orman Bakanlığı, Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü tarafından ―Yaban Hayatı Koruma Sahası‖ olarak ilan edilmiĢtir. 1993 yılında gölde avcılığın tamamen yasaklanması ve etkili denetim sonucunda gölde kıĢlayan su kuĢu sayısında önemli ölçüde artıĢ olmuĢtur. Burdur Gölü bazı biyolojik özellikleri nedeniyle, örneğin endemik bir balık türü olan Aphanius sureyanus ve dikkuyruk (Oxyura leucocephala) adlı bir ördek türü ile önemli bir biyolojik rol oynar. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 160 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Gölü kirlilik ve su seviyesindeki değiĢmeler nedeniyle tehdit altında olan göllerimiz arasında yer almaktadır. 17 Mayıs 2006 tarihli ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”ne göre de sulak alan statüsüne sahiptir. 2005 yılında, Burdur Gölü‘nün ekolojik iĢleyiĢinin ve peyzaj bütünlüğünün garanti altına alınması, aynı zamanda yöre halkına sosyo-ekonomik fayda sağlaması ve alandan azami ekonomik fayda elde edilmesi amacıyla Bakanlık, Burdur Valiliği ve Isparta Valiliği iĢbirliği ile “Burdur Gölü Yönetim Planı” çalıĢmalarını baĢlatmıĢtır. 2006 yılında, Burdur ilinin geliĢmesini temin için Burdur Gölü Koruma Bölgeleri içerisinde, Özel Hüküm Alanları belirlenmiĢtir. Bunlar; Isparta Süleyman Demirel Havaalanı, Isparta 6. OSB, Burdur 1. OSB Özel Hüküm Bölgesi, Burdur 2. OSB Özel Hüküm Bölgesi, Burdur ġehir Merkezi Özel Hüküm Bölgesi‘dir. Belirlenen bu özel hüküm bölgeleri içerisinde yapılacak olan faaliyetler ―Sulak Alanların Korunması Yönetmeği‖ ve Burdur Gölü Yönetim Planında belirlenen hükümler doğrultusunda gerçekleĢtirilecektir. Ayrıca 2006 yılında, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğine göre oluĢturulan çalıĢma grubu tarafından Burdur Gölü ve çevresi için belirlenen koruma bölgesi sınırları, Ulusal Sulak Alan Komisyonu (USAK) tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiĢtir. Burdur Gölü, kuĢ varlığı yönünden Türkiye'nin en önemli göllerinden birisidir. Derin bir göl olmasına rağmen her yıl sonbahar ve kıĢ dönemlerinde 100.000‘in üzerinde su kuĢunu barındırmaktadır. Göl suları kıĢ aylarında donmadığından sakarmekeler, ördekler ve batağanlar kalabalık topluluklar oluĢturmaktadır. GeniĢ ve açık su yüzeyi kıĢlayan kuĢlar için güvenli bir ortam oluĢturmakta, gölün güneybatı ve kuzeydoğu uçlarındaki sığ kesimler ve kıyılardaki çamur düzlükleri zengin besin varlığı ile kuĢların beslenmesine imkan vermektedir. Gölde, yüksek sayılarda pek çok ördek türü kıĢlamaktadır. Macar ördeği, elmabaĢ patka, tepeli patka, kılkuyruk ve kaĢıkgaga bulunmaktadır. Sakarca, akkuyruklu kartal ve karaiskete bölgede kıĢlayan önemli türlerdir. KıĢ aylarında zaman zaman nesli tehlike altında bulunan Ģah kartal da gözlenmektedir. Burdur Gölü, karaboyunlu batağan ve sakarmeke için hem sonbahar göçü sırasında hem de kıĢ aylarında çok önemlidir. 1997 yılı Ekim ayında bölgede 26.075 karaboyunlu batağan ve 252.726 sakarmeke sayılmıĢtır. Göç sırasında çok yüksek sayılarda kara sumru ve flamingo konaklamaktadır. Mahmuzlu kızkuĢu, angıt, taĢ bülbülü ve kızıl kiraz kuĢu bölgede üreyen önemli türler arasındadır. Ayrıca, göl ve çevresinde mahmuzlu kız kuĢu, suna, sakarmeke, uzunbacak ve bahri kuluçkaya yatmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 161 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Gölü'nün asıl önemi, nesli dünya çapında tehlikede olan ve Batı Palearktik bölgede doğal olarak rastlanan dikkuyruk ördeğin dünya topluluğunun yaklaĢık olarak %60 – 70 ‗inin gölde kıĢlamasından kaynaklanmaktadır. Ancak bu sayı gittikçe azalmaktadır; gölde ġubat 1991‘de yaklaĢık 10.930, Ocak 1999‘da 1.450, 2007–2008 yıllarında ise 800 kadar dikkuyruk ördek sayılmıĢtır. Nisan 1997 döneminde 121 kuĢ türü kaydedilmiĢtir. Gölcük Tabiat Parkı Isparta Ġl merkezine 12 km, Burdur Ġl merkezine 25 km mesafededir. Yakaören, Gelincik, Darıderesi köyleri ile merkez ilçenin tarlalarının bir kısmı tabiat parkı sınırları içerisinde kalır. Doğal bitki örtüsü akça kesme, tespih çalısı, laden, katırtırnağı, ve geven gibi çok yıllık bitkilerle, çeĢitli otsu bitkilerdir. Ancak gölün 1950‘li yılların sonuna doğru Isparta Ġlinin içme suyunu temin amaçlı ile kullanılmaya baĢlanması ve erozyonu önleme amaçlı olarak önce DSĠ, ardından Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yapılan ağaçlandırma sebebiyle karaçam, sarıçam, sedir ve yalancı akasya plantasyonları ile yeni türler sahaya getirilmiĢtir. Dumlupınar Üniversitesi‘nce yapılan bir çalıĢmaya göre sahada; 47 familya ve 136 cinse bağlı toplam 227 tür tespit edilmiĢ olup bunların 64‘ü endemik türdür. Volkanizma merkezi olması sebebiyle buna bağlı olarak meydana gelen arazi Ģekillerinin ortasında bulunan göl, ağaçlandırma çalıĢmaları neticesinde eĢsiz bir peyzaj meydana getirmektedir. Tabiat parkının batı ve Isparta‘ya bakan yüzünde bulunan Sidre türbesi önemli kültürel değerlerindendir. Konaklama tesislerinin olmaması sebebiyle Gölcük Tabiat Parkı, Isparta ve Burdur halkı tarafından günübirlik piknik amaçlı olarak kullanılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 162 / 466 ġekil 50: Burdur Havzası Korunan Alanlar Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 163 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Beylerli Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Denizli M23-d2 paftasında kalmakta olup, Çardak Orman ĠĢletme ġefliği sınırları içerisindedir. Saha coğrafik mevkii olarak 37° 42‘ 15‖ ile 37° 44‘ 50‖ kuzey enlemleri ve 29° 38‘ 45‖ ile 29° 43‘ 30‖ doğu boylamları arasında kalmaktadır. Saha Çatlı köyü ile Beylerli kasabası arasındadır. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü‘nün 1946 yılında yapmıĢ olduğu Türkiye Jeolojik haritasına göre tarım sahaları ile göl yatağı tamamen alüvyon olup 3. zaman devrine aittir. 3. zaman arazisi, eski devirlere ait formasyonlar üzerinde genel olarak aykırı tabakalaĢma gösteren çok fosilli tabakalardan oluĢmuĢtur. Saha genellikle karasal iklim içerisindedir. Bu iklim kıĢları soğuk ve yağıĢlı, yazları ise kurak ve sıcaktır. YağıĢlar genellikle kıĢ ve ilkbahar aylarında olur. Göl çevresindeki alanın yer yer bataklık ve büyük bir kısmı sazlıklarla kaplı olup, gölü besleyen küçük pınarlar mevcuttur. Sahanın en önemli su kaynağı Değirmen Deresi‘dir. Sahanın Doğu ve Güney sınırı olan Çaltı -Beylerli asfaltının çevresi ağaçlandırma sahası olup, diğer sınırları tarım arazileri ile çevrilidir. Sahanın sınırları içerisinde ağaç bulunmamaktadır. GeçmiĢte yaban ördekler, turna, sakarmeke, saz tavuğu gibi su kuĢları bol miktarda mevcuttur. AĢırı yaz kuraklığı ve gölü besleyen kaynakların azlığı nedeni ile bazı yıllarda göl suların azalması sonucu pek az miktarda boz ördek (Anas strepera),yeĢilbaĢ (Anas platyrhynchnos), Turna (Grus grus), sakarmeke (Fulica atra) ve saz tavuğu (Porphyrio porphyrio) gibi su kuĢlarına az rastlanılır. Göl, iklime bağlı olarak bazı yıllar en doygun hale gelirken, bazen de suyun çok azaldığı görülmüĢtür. Gölde bol miktarda sazan balığı mevcuttur. Su kuĢlarının beslenme yönünden bitkiler ve hayvansal gıdalarla iliĢkisi vardır; gölün çevresindeki ot ve kamıĢlar arasında barınırlar. Beylerli Gölünün büyük bir kısmı sazlarla kaplıdır. Önceki yıllarda sahanın çevresinde köylüler tarafında sazların kesildiği tespit edilmiĢtir. Özellikle Çatlı Köy Muhtarlığı‘nın sazların kesilmesi için Doğa Koruma ve Milli Parklar ġube Müdürlüğü‘ne müracaatları bulunmaktadır. Bu bağlamda, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü B.18..4.ĠÇOM.2.04.20-766-797/ 178 sayılı ve 20.01.2004 tarihli yazısında saz kesimine, Sulak Alanlarının Korunması Yönetmeliği‘nin 10. maddesi kapsamında izin vermiĢtir. Beylerli Gölü‘nde kuĢlar için beslenme, üreme, yaĢama ve konaklama ortamı sağladığından sazların kesimi, kesim planı yapıldıktan sonra kontrollü olarak gerçekleĢtirilmelidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 164 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KarataĢ Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Çevre ve Orman Bakanlığının 28.12.1995 tarih ve 202 no.‘lu olurları ile KarataĢ Gölü Su KuĢları Koruma ve Üretme Sahası olarak ayrılmıĢtır. Saha, Karamanlı ve Kemer ilçeleri arasındadır. Karamanlı ilçesine bağlı Bahçeözü, Kağılcık, Bademli ve Mürseller köyleri, Kemer ilçesine bağlı Kayalı, Kılavuzlar ve Manca (eski adı Harmankaya) köylerini kapsar. Üst kratese döneminin kalkerli tabakalarından ibarettir. KarataĢ gölü ve çevresi aluviyal toprakların üzerinde teĢekkül etmiĢtir. Toprak, yer yer ağır balçık ve killi bir yapıya sahiptir. Toprakta kil oranı yüksektir. KarataĢ gölünü besleyen en önemli akarsu Hüyükköy içinden geçen su kanalları ile akan Sarıderedir. Korunan türler; dikkuyruk, sakarmeke ve angıt‘tır. 3.8. Su Kaynakları Burdur Havzası sınırları içerisinde yer alan yerleĢimlere ait su kaynakları durumu Tablo 44‘te verilmiĢtir. Tablo 44: Burdur Havzası Su Kaynakları Bilgileri KAYNAKTAN ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI KAYNAK ADI KAYNAK TÜRÜ ÇEKĠLEN SU MĠKTARI (M3/YIL) ĠÇMESUYU ARITMA DURUMU AFYON BAġMAKÇI BAġMAKÇI 2 NOLU KUYU KUYU SUYU 157.680 ARITILMIYOR AFYON BAġMAKÇI BAġMAKÇI 1 NOLU KUYU KUYU SUYU 105.120 ARITILMIYOR AFYON BAġMAKÇI BAġMAKÇI 3 NOLU KUYU KUYU SUYU 157.680 ARITILMIYOR AFYON BAġMAKÇI YAKA ÇAY AĞAZI KUYU SUYU 110.230 ARITILMIYOR AFYON DAZKIRI DAZKIRI BASMAKÇI YOLU KUYU SUYU 70.810 ARITILMIYOR AFYON DAZKIRI DAZKIRI BASMAKÇI YOLU KUYU SUYU 252.215 ARITILMIYOR AFYON DAZKIRI YÜREĞĠL YUKARI ĠNCE TEPESĠ KUYU SUYU 182.500 ARITILMIYOR AFYON EVCĠLER EVCĠLER SERENLĠ KUYU KUYU SUYU 315.360 ARITILMIYOR AFYON EVCĠLER EVCĠLER DAĞ YOLU KUYU SUYU 262.800 ARITILMIYOR AFYON EVCĠLER EVCĠLER CEMAL ÇEġMESĠ KAYNAK SUYU 315.360 ARITILMIYOR AFYON EVCĠLER GÖKÇEK GÖKÇEK KUYU KUYU SUYU 146.000 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ BURDUR TAġ KAPI KAYNAK SUYU 2.365.200 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ BURDUR ÇATAĞIL KUYU SUYU 985.500 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ BURDUR GÖKPINAR KUYU SUYU 946.080 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ BURDUR ĠN SUYU KUYU SUYU 1.460.000 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ BÜĞDÜZ BÜYÜK PINAR KAYNAK SUYU 262.800 ARITILMIYOR TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 165 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KAYNAKTAN ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI KAYNAK ADI KAYNAK TÜRÜ ÇEKĠLEN SU MĠKTARI (M3/YIL) ĠÇMESUYU ARITMA DURUMU BURDUR MERKEZ KOZLUCA SARI VELĠLER KAYNAK SUYU 63.145 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ KOZLUCA KOCAPINAR KAYNAK SUYU 126.290 ARITILMIYOR BURDUR MERKEZ KOZLUCA HACI ABDULLAH PINARI KAYNAK SUYU 63.145 ARITILMIYOR BURDUR KARAMANLI KARAMANLI YAYLA KAYNAK SUYU 630.720 ARITILMIYOR BURDUR KARAMANLI KARAMANLI BAĞLI ORMAN KAYNAK SUYU 730.000 ARITILMIYOR BURDUR KEMER KEMER AKPINAR MEVKĠĠ KAYNAK SUYU 265.720 ARITILMIYOR BURDUR TEFENNĠ TEFENNĠ ÇUKURCA 17 KUYU SUYU 62.780 ARITILMIYOR BURDUR TEFENNĠ TEFENNĠ YAYLA ÇUKURCA KAYNAK SUYU 378.505 ARITILMIYOR BURDUR TEFENNĠ TEFENNĠ HARUM BAġI MEVKĠĠ KUYU SUYU 40.880 ARITILMIYOR BURDUR TEFENNĠ HASANPAġA KAYAPINARI KAYNAK SUYU 109.500 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA YEġĠLOVA EVCĠLERġANTAJ KAYNAK SUYU 189.070 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA YEġĠLOVA BAYRAKLI KUYU SUYU 157.680 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA YEġĠLOVA KATA OLUK KAYNAK SUYU 189.070 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA YEġĠLOVA BÖĞRÜ DELĠK KAYNAK SUYU 252.215 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA SALDA KARAKUZ KAYNAK SUYU 126.290 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA SALDA BÖĞÜRDELĠK KAYNAK SUYU 126.290 ARITILMIYOR BURDUR YEġĠLOVA SALDA KURADURU KAYNAK SUYU 126.290 ARITILMIYOR DENĠZLĠ BOZKURT ĠNCELER CANYARIK KUYU SUYU 157.680 ARITILMIYOR DENĠZLĠ BOZKURT ĠNCELER ARDIÇLIDÜZ KAYNAK SUYU 252.215 ARITILMIYOR DENĠZLĠ ÇARDAK ÇARDAK DEĞĠRMEN MEVKĠĠ KUYU SUYU 205.130 ARITILMIYOR DENĠZLĠ ÇARDAK ÇARDAK GÖZ MEVKĠĠ KAYNAK SUYU 252.215 ARITILMIYOR DENĠZLĠ ÇARDAK ÇARDAK KARATOPRAK KUYU SUYU 54.385 ARITILMIYOR DENĠZLĠ ÇARDAK BEYLERLĠ KARAYER KUYU SUYU 78.840 ARITILMIYOR DENĠZLĠ ÇARDAK GEMĠġ PINARBAġI KAYNAK SUYU 233.600 ARITILMIYOR ISPARTA MERKEZ BÜYÜKGÖKÇELĠ KAVAK KAYNAK SUYU KAYNAK SUYU 219.000 ARITILMIYOR ISPARTA MERKEZ KULEÖNÜ KUYU KUYU SUYU 168.995 ARITILMIYOR ISPARTA ATABEY ATABEY KISIK 1 KAYNAK SUYU 409.895 ARITILMIYOR ISPARTA ATABEY ATABEY KISIK 2 KAYNAK SUYU 409.895 ARITILMIYOR ISPARTA ATABEY ĠSLAMKÖY KISIK VADĠSĠ KAYNAK SUYU 109.500 ARITILMIYOR ISPARTA GÖNEN GÖNEN HARLAYIK PINARI KAYNAK SUYU 200.020 ARITILMIYOR ISPARTA GÖNEN GÖNEN TOPRAKSU KAYNAK SUYU 400.040 ARITILMIYOR ISPARTA GÖNEN GÖNEN SERĠKLĠ PINARI KAYNAK SUYU 200.020 ARITILMIYOR TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 166 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KAYNAKTAN ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI KAYNAK TÜRÜ KAYNAK ADI ĠÇMESUYU ÇEKĠLEN SU ARITMA MĠKTARI DURUMU (M3/YIL) ISPARTA GÖNEN GÜNEYKENT ALVA SU KAYNAĞI KAYNAK SUYU 131.400 ARITILMIYOR ISPARTA GÖNEN GÜNEYKENT ALIMPINAR SU KAYNAĞI KAYNAK SUYU 190.530 ARITILMIYOR ISPARTA GÖNEN GÜNEYKENT KIBLE SU KAYNAĞI KAYNAK SUYU 65.700 ARITILMIYOR ISPARTA GÖNEN GÜNEYKENT OLACAK SU KAYNAĞI KAYNAK SUYU 94.535 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU KEÇĠBORLU SAYLAR KAYNAK SUYU 900.090 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU KEÇĠBORLU TAHTAK KAYNAK SUYU 100.010 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU KILIÇ BAĞCI KUYU KUYU SUYU 131.400 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU KILIÇ BAĞCI KUYU KUYU SUYU 83.950 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU KILIÇ BAĞCI KUYU KUYU SUYU 126.290 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU SENĠR TEPECĠK YENĠ KUYU SUYU 36.865 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU SENĠR TEPECĠK KUYU SUYU 105.120 ARITILMIYOR ISPARTA KEÇĠBORLU SENĠR HAMDĠYE KUYU SUYU 105.120 ARITILMIYOR Kaynak: TÜĠK,2004 3.8.1. Barajlar Burdur Havzası sınırları içerisinde kalan alanda mevcut durumda iĢletme halinde olan 2, inĢa halinde olan 1 baraj bulunmaktadır. Burdur Havzası‘nda yer alan barajlar Tablo 45‘te verilmiĢtir. Tablo 45: Burdur Havzası‟nda Yer alan Barajlar NORMAL SU ADI ĠLĠ AKARSUYU KOTUNDA GÖL AġAMASI 3 HACMĠ (hm ) KULLANIM AMACI Karamanlı Burdur Değirmendere 24,8 ĠĢletme Sulama Bademli Burdur Bademli Çayı 6,3 ĠĢletme Sulama Karaçal Burdur Bozçay 76,0 ĠnĢa halinde Sulama Kaynak: DSĠ 18. Böl. Müd., 2010. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 167 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Göletler 3.8.2. Burdur Havzası‘nda yer alan göletlerin beslendikleri akarsu, depolama hacmi ve kullanım amacı bilgileri Tablo 46 ve Burdur Havzası Baraj ve Göller Haritası ġekil 51‘de verilmiĢtir. Havzada bulunan ve yapılmakta olan tüm baraj ve göletler sulama amaçlıdır. Tarımsal sulama için baraj ve göletlerde depolanan suların yanında yeraltı suyu da kullanılmaktadır. Sulama kooperatifleri tarım alanlarının sulanmasında ne kadar su kullandıkları hakkında kayıt tutmadıklarından sulama suyu miktarını doğrudan belirlemek çoğu alanda mümkün olmamaktadır. Tablo 46: Burdur Havzası‟nda Yer alan Göletler DEPOLAMA AKARSUYU Dereköy Burdur Dereköy Çayı 0,26 Aktif Sulama Belenli Burdur Belenli Çayı 2,019 Aktif Sulama Değirmendere Burdur Değirmendere 1,3 Aktif Sulama Atabey Isparta Kısıkdere 2,3 Aktif Sulama Bağarası Isparta Bağarası Deresi 0,77 Aktif Sulama Beylerli Denizli Değirmendere 3,24 Aktif Sulama Kaynak: DSĠ, 2010. 3 HACMĠ (hm ) AġAMASI KULLANIM ĠLĠ ADI AMACI TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 168 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 51: Burdur Havzası Baraj ve Göletler Haritası 3.8.3. Yeraltı Suları Burdur Göl çevresinde, özellikle gölün güneybatı ile kuzeydoğusunda büyük alanlar kaplayan alüvyonların içinde yer alan yeraltı sularının akım yönünün Burdur Gölü‘ne doğru olduğu ve gölü beslediği tespit edilmiĢtir. (Irlayıcı, 1998; Davraz vd, 2003). Burdur Havzası‘nda kalan ovaların, geçmiĢ yıllarda yapılan çalıĢma sonuçlarına göre yeraltı suyu iĢletme rezervi 40,3 hm3/yıl‘dır. YAS iĢletme rezervlerinin ovalara göre dağılımı Tablo 47‘de verilmiĢtir. Tablo 47: YAS ĠĢletme Rezervlerinin Ovalara göre Dağılımı Bulunduğu Yer ĠĢletme Rezervi(hm3/yıl) Burdur Ovası 4,0 Erli, Irla, Yazı Ovaları 14,5 Tefenni Ovası 21,8 Kaynak: DSĠ 18. Böl. Müd., 2010. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 169 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Isparta Ağırlıklı olarak 1970-2007 yılları arasında yoğunlaĢan yeraltı suyu çalıĢmaları Isparta Ġl genelinde 29 sulama kooperatifinde 169 adet iĢletme kuyusu açılarak 5.860 ha net 6.927 ha brüt arazinin yeraltı suyundan sulanması sağlanmıĢtır. Isparta ilinde tespit edilmiĢ olan 91 hm3/yıl yenilenebilir emniyetli yeraltı suyu rezervinin 37 hm3/yıllık kısmı fiilen çekilerek sulama kullanma ve içmeye verilmektedir. Havza içerisinde Gönen – Merkez, Gönen – Ġğdecik, Keçiborlu – GümüĢgün, Keçiborlu – Kaplanlı, Keçiborlu – Güneykent, Keçiborlu – Kılıç, Keçiborlu – Senir, Keçiborlu – Merkez, Keçiborlu – Ardıçlı ‗da YAS Sulama Kooperatifleri bulunmaktadır. Afyonkarahisar Afyonkarahisar Ġli‘nin havza içerisinde kalan ovaların, yeraltı suyu iĢletme rezervi 18,5x106 m3/yıl dır. Bu rezerv havzanın Acıgöl kısmında bulunmaktadır. Denizli Denizli Ġli‘in havza içerisinde içinde kalan ovaların, yeraltı suyu ĠĢletme Rezervi 8 x106 m3/yıl dır. Bu rezerv havzanın Çardak Ovası‘nda bulunmaktadır. 3.9. Deniz DeĢarjları Burdur Havzası‘nda deniz deĢarjı yapılmamaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 170 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 171 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT VE PLANLANAN DURUMU 4.1. Türkiye Geneli 4.1.1. Türkiye‟nin Su Potansiyeli Türkiye‘nin 1951-2000 dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıĢ yüksekliği 643 mm/yıl olup yılda ortalama 501x109 m3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıĢın ~%55‘i (274x 109 m3) buharlaĢma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x109 m3‘lük kısmı (~%14‘ü) yüzeyaltı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x109 m3 (%31) ‗lik kısmı ise akıĢa geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boĢalmaktadır (ÇOB, 2008). Yüzeyaltı ve yeraltı sularını besleyen 69x109 m3‘lük suyun 28x 109 m3‘lük kısmı (~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yerüstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıĢ (158+28) x109 m3 = 186x109 m3 olmaktadır. Ayrıca komĢu ülkelerden gelen ~ 7x109 m3/ yıl su bulunmaktadır. Böylece Ülkemizin brüt yerüstü suyu potansiyeli 193x109 m3‘e ulaĢmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 41x109 m3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su potansiyel, 243x109 m3/ yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 52). ġekil 52: Ülkemiz Su Potansiyeli TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 172 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeĢitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x109 m3 ve komĢu ülkelerden gelen akarsulardaki 3x109 m3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x109 m3‘tür. Teknik ve ekonomik olarak çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x109 m3 (toplamın ~%34‘ü) olarak hesaplanmıĢtır. Dolayısıyla Ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli 112x109 m3 (toplamın ~%58‘i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin 40x109 m3‘ü (toplamın ~%36‘sı) kullanılmaktadır. Önemli kurak dönemleri kapsayan 1989-2006 dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt akıĢ 1950-2000 dönemi ortalaması olan 186x109 m3/yıl yerine ~170x109 m3/yıl (~%9 daha düĢük) gibi değerlere düĢebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaĢandığı bazı dönemlerde yıllık brüt akıĢlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında değerler alabilmektedir (ġekil 53) (Yıldız v.d, 2007). Ġklim değiĢikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%30‘ lara varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir. Ġklim değiĢikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%20‘ lere varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir (ÇOB, 2008). Yüzeysel su potansiyelindeki söz konusu azalmanın özellikle Ġç Anadolu Bölgesi‘nde hissedileceği tahmin edilmektedir. ġekil 53: Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 173 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye‘deki 26 havzada EĠEĠ‘nin AGĠ istasyonlarında ölçülen 19702006 dönemi akıĢları esas alınarak yürütülen bir çalıĢmada yıllık ortalama akıĢ miktarı 184x109 m3/yıl olarak bulunmuĢtur (Yıldız v.d, 2007). Aynı çalıĢmada yıllık ortalama akıĢların 26 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiĢtir (Tablo 48).(Yıldız ve diğ.,2007) Tablo 48: Türkiye‟de Nehir Havzası Karakteristikleri Toplam YağıĢ HAVZA HAVZA ADI Alanı Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği Yıllık Yıllık Ortalama Ortalama AkıĢ AkıĢ Yıllık Ortalama AkıĢ Yüksekliği Yıllık AkıĢ Ortalama YağıĢ Verim Oranı ĠĢtirak Oranı NO 1 Meriç (km²) (mm) (m³/s) 49.482 604 203,06 24.100 729 23.765 (Milyar (mm) (L/s/km²) 0,06 129,42 4,10 0,21 3,49 161,19 5,08 210,93 6,69 0,29 2,77 712 131,26 4,14 174,18 5,52 0,24 2,25 9.032 624 43,93 1,39 153 4,86 0,25 0,75 17.118 603 34,44 1,09 63,45 2,01 0,11 0,59 m³) (%) Müt.Marmara 2 Suları (Marmara Havzası) 3 Susurluk Müt.Ege Suları 4 (Kuzey Ege Havzası) 5 Gediz 6 Küçük Menderes 7.165 727 17,16 0,54 75,54 2,40 0,10 0,29 7 Büyük Menderes 24.903 664 63,28 2,00 80,13 2,54 0,12 1,09 8 Müt.Batı Akdeniz 22.615 876 225,47 7,11 314,41 9,97 0,36 3,87 9 Müt.Orta Akdeniz 14.518 1.000 405,96 13,0 881,83 27,96 0,88 6,97 8.764 446 7,94 0,25 28,58 0,91 0,06 0,14 8.377 456 8,09 0,26 30,44 0,97 0,07 0,14 56.504 525 159,29 5,02 88,9 2,82 0,17 2,73 29.682 811 296,65 9,36 315,18 9,99 0,39 5,09 10 11 12 13 Burdur Gölü Kapalı Havzası Afyon Suları Kapalı Havzası Sakarya Müt.Batı Karadeniz 14 YeĢilırmak 36.129 497 167,43 5,28 146,14 4,63 0,29 2,87 15 Kızılırmak 78.646 446 164,15 5,18 65,82 2,09 0,15 2,82 56.554 417 191,53 6,04 107 3,39 0,26 3,29 22.484 745 299,94 9,46 421 13,34 0,56 5,15 Orta Anadolu 16 Kapalı Havzası (Konya Kapalı Havzası) 17 Müt.Doğu Akdeniz TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 174 / 466 Toplam YağıĢ HAVZA HAVZA ADI Alanı Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği Yıllık Yıllık Ortalama Ortalama AkıĢ AkıĢ GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yıllık Ortalama AkıĢ Yüksekliği Yıllık AkıĢ Ortalama YağıĢ Verim Oranı ĠĢtirak Oranı NO (km²) (mm) (m³/s) (Milyar m³) (mm) (L/s/km²) (%) 18 Seyhan 20.731 624 211,07 6,66 321,08 10,18 0,51 3,62 19 Hatay Suları 25.241 816 65,65 2,07 82,03 3,00 0,10 1,13 20 Ceyhan 21.222 732 206,29 6,51 306,55 9,72 0,42 3,54 120.917 540 1.002 31,61 261,43 8,29 0,48 17,21 24.022 1.198 566,23 17,86 743,35 23,57 0,62 9,72 21 22 Fırat - Dicle Havzası Fırat K. Müt.Doğu Karadeniz 23 Çoruh 19.894 629 201,81 6,36 319,92 10,14 0,51 3,47 24 Aras 27.548 432 151,06 4,76 172,92 5,48 000 2,59 15.254 474 95,32 3,01 197,07 6,25 0,42 1,64 51.489 807 744 23,45 456 14,44 0,56 12,77 5824,31 183,68 236,37 008 0,36 25 26 Van Gölü Kapalı Havzası Fırat - Dicle Havzası Dicle K. TOPLAM ORTALAMA 816156,7 659,02 DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de genelde Bölge esaslı olarak oluĢturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge Müdürlükleri‘nce Su Bütçesinin 26 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır. DSĠ Etüd ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu aĢamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın herbiri için su bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuĢtur. 4.1.2. Sektörel Su Kullanımları Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³‘ü (toplamın%36‘sı) kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme ve kulanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo 49).(Eroğlu, 2007) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 175 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 49: Türkiye‟de Su Kullanımı Planlaması Sektörler Toplam Su Kullanımı Yıllar Milyon m 3 % (*) 1990 30.600 28 2005 40.100 36 2030 112.000 100 3 * 112 milyar m kullanılabilir su potansiyeli üzerinden Sulama Kentsel Endüstriyel % % % 72 74 65 17 15 23 11 11 12 Ülkemizde yeraltısuları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı ―Yeraltısuları Hakkında Kanun‖ esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltısuyu potansiyelinin tamamının tahsis edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltısuyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m3suyun baĢta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile özel sektör tarafındangeliĢtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir. Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere ayrılan su oranlarının ġekil 54‘teki gibi olacağı tahmin edilmektedir. ġekil 54: Sektörel Su Kullanım Durumu Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, Ülkemizin teknik ve ekonomik olarak sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 176 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m3‘e ulaĢması öngörülmektedir. Böylece 2000 yılı baĢında toplam su tüketimindeki payı %65 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 64 seviyesine düĢürülmesi hedeflenmektedir (Tablo 49). DSĠ, kuruluĢ kanunu gereği, nüfusu 100.000‘den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su ihtiyacını karĢılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere yetkilendirilmiĢtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20‘sine 2.6 x 109 m3/yıl içme-kullanma suyu temin etmektedir. Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, Ülkemizin bugün için yaklaĢık olarak yılda % 2 civarında olan nüfus artıĢ hızının azalarak devam edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaĢması beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarının 1100 m3/yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m3‘e ulaĢacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde geliĢen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4 oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baĢında 4,2 milyar m 3 olan sanayi suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m3‘e ulaĢması beklenmektedir. Böylece Türkiye‘de sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin edilmektedir. Sektörel Su Kullanımı‘nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere, DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı‘ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yeraltı su potansiyeli durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2‘de sunulmuĢtur. 4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu, yeĢil alan sulaması vb. amaçlı yeniden kullanımı Dünya genelinde giderek yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80‘lere ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Bu itibarla konu Ülkemiz bakımından da büyük önem taĢımaktadır. TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye‘nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aĢağıdaki gibidir; TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 177 / 466 Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus) = 17.754.093 (%24) Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus) = 54.807.219 (%76) Toplam GüncelleĢtirme Sayısı: 01 =72.561.312 Sızma dahil, kiĢi baĢına atıksu oluĢumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde ~%5‘lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleĢim AAT‘lerinden geri kazanılabilecek atıksu potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile; QGKAS ≈0,76 x 72.561.000 x 0,2 x 365 x 0,95 ≈ 3,8x109 m3/yıl mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3‘ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının mümkün olduğu kabulü ile pratikte gerikazanılabilecek arıtılmıĢ atıksu miktarı ~2,5x109 m3/yıl‘dır. Bu değer Ülkemiz‘in tatlı su potansiyelinin %2,2‘sine ve sulamaya tahsis edilen su miktarının ise ~%3‘üne karĢı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıĢ atıksuların öncelikli olarak sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x109 m3/yıl miktarında sulama suyunun evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıĢması sonuçları doğrultusunda belirlenmiĢtir. ArıtılmıĢ suların 2010-2040 dönemi için mevcut ve gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu‘nda belirlenen arıtılmıĢ atıksu debileri esas alınarak, havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2‘de sunulmaktadır. Özellikle tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes, Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları‘nda arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı suları üzerindeki sözkonusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem taĢımaktadır. 4.1.4. Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi Konunun Anlam ve Önemi Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıĢ, akarsuların su ve enerji temini maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeĢitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması arasındaki karmaĢık uyuĢmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karĢılandıktan sonra akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araĢtırma alanıdır. Bu Bölüm‘de akarsularda TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 178 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan baĢlıca yöntem ve yaklaĢımlar özetlenerek Türkiye için uygulanabilir yöntemler önerilmektedir. Akarsu Düzenlemeleri Dünya genelindeki ulaĢılabilir su kaynaklarının %50‘den fazlası insan kullanımına tahsis edilmiĢ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70‘e ulaĢması beklenmektedir (Postel, 1998). Su kaynakları geliĢtirme planlaması kapsamında gerçekleĢtirilen biriktirme yapıları (baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taĢkın kontrol ve akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiĢtirilmesi dolayısıyla nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77‘sinde kuvvetli veya orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıĢ durumdadır (Dynesius ve Nilsson, 1994). Dünya‘daki akarsuların %60‘ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiĢtirilmiĢ olup, önemli havzaların %46‘sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga vd., 2000). AB üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65‘i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50‘sinde akarsu havzalarına müdahale edilmiĢ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD‘de iç suların %85‘i 6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece %2‘sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000). Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teĢkil etmekte olup 140 ülkede ~45.000 büyük baraj bulunmaktadır. Dünya‘nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi (Çin (% 46,2), ABD (% 13.8), Hindistan (% 9), Japonya (% 5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya genelindeki barajların ~ %80‘ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (% 1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000). Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizinin GeliĢim Süreci Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (ÇĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiĢ) akım rejiminin belli bir su yapısı mansabında akarsuyun kendisi ve taĢkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya konması olarak ifade edilebilir. ÇĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiĢ ekolojik statü durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiĢ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliĢtirilmesine yönelik olarak belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki geçiĢ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 179 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını gerektirebilir. ÇĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiĢ veya su kaynakları geliĢtirilmesi planlanan akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıĢmalar sonucu önerilen ÇĠD ile tek bir yıllık akıĢ hacmi ve/veya yılın değiĢik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıĢılır. ÇĠD‘nin akarsuyun düzenlenmiĢ ve düzenlenmemiĢ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak üzere belirlenmesi gerekebilir. Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940‘lı yıllarda ABD‘nin batı eyaletlerinde geliĢtirilmiĢtir. ÇĠD analizi çalıĢmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baĢlandığı, ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler…) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak gerçekleĢtirildiği 1970‘li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaĢmıĢtır. ABD dıĢındaki ülkelerdeki ÇĠD analizi çalıĢmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir geliĢme göstermiĢtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde ÇĠD analizi henüz yeterince geliĢmiĢ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003). BaĢlıca ÇĠD Hesap Yöntemleri Dünya genelinde çevresel ihtiyaç debisi analizinde baĢlıca aĢağıdaki yöntemler kullanılmaktadır: Hidrolojik yöntemler Habitat benzeĢimini esas alan yöntemler Hidrolik yöntemler BirleĢik (Kombine) yöntemler BütünleĢik yöntemler Diğer yöntemler Yukarıda sıralanan yöntemlerin Dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 55‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 180 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 55: ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı Bu Bölüm‘de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aĢağıda kısaca verilmiĢ olup diğer yöntemlere iliĢkin detaylı bilgi için Tharme (2003)‘e baĢvurulabilir. Hidrolojik Yöntemler Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant veya Montana Yöntemi‘dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana Bölgesi‘ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliĢtirilen ve ―Montana Yöntemi‖ olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant ; Montana, Nebraska ve Wyoming‘deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıĢtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaĢamının özellikleri karakterize edilmiĢtir. Bu kapsamda akarsu yatak geniĢliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri, balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiĢtir. Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı ve mesire/dinlenme bileĢenleri arasında bir iliĢki tespit etmiĢtir (Mann, 2005). Tennant (1975) tarafından bulunan bu iliĢki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıĢtır. Bu yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 50). Bu suretle atıksu deĢarjları ile kirletilmemiĢ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 181 / 466 debinin yıllık ortalama GüncelleĢtirme Sayısı: 01 %‘si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir. Tablo 50:Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım için Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975) Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Ekim-Mart Nisan-Eylül Mükemmel 40 60 Çok iyi 30 50 Ġyi 20 40 Orta 10 30 Kötü veya asgari 10 10 0-10 0-10 Çok kötü *Bu yöntemin eğimi %1’den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. ( Mann,2006) Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi) bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü sağlanabilmektedir. Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi‘nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi‘nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan uygulanması düĢünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir. Örneğin Oklahoma Nehri Havzası‘nda araĢtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant Yöntemi‘nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiĢlerdir. Ayrıca akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi‘nin uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1‘den büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann, 2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleĢtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker vd., 2004). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 182 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir aralıkta değiĢen (genelde Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den büyük olan düzenlenmemiĢ (vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge, iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıĢığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Tennant Yöntemi‘nden hareketle ÇĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10‘u, Portekiz‘de ise %2,5-5‘i ilk yaklaĢımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır. ÇĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaĢım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı olarak belli bir aĢılma ihtimaline karĢı gelen günlük akım değerinin ÇĠD olarak esas alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya‘nın da bulunduğu bazı ülkelerde aĢılma ihtimali % 5 olan veya zamanın % 95‘inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95); Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90‘ında akarsuda mevcut günlük debi (Q90) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99‘unda akarsuda mevcut günlük debi (akım) (Q99) ÇĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük minimum debi de (7 Q10) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya‘nın çoğu eyaletinde) ÇĠD olarak kullanılmaktadır. Türkiye‘de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10‘unun (Tennant Yöntemi) ÇĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ Yönetmeliği öncesinde özellikle HES tesisleri için ÇĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaĢımlar da kullanılmıĢtır. Habitat BenzeĢim Yöntemi Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir ÇĠD analiz yöntemi olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiĢimlerine olan etkileĢiminin ortaya konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluĢturulması gerekli hidrolojik akım rejimi tanımlanmıĢ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b). Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaĢayan diğer ekosistem bileĢenlerinin korunması ve sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği ÇĠD analizi çalıĢmalarına da rastlanmaktadır TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 183 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeĢimi modellerinin uygulanması ile ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle, 1998 b). Hidrolik Yöntemler Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik ÇĠD analizi yöntemi ıslak çevre yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser vd., 1989). Bu yöntemde akarsu bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliĢkili olduğu akarsu Ģevleri ve yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/ICmaks) ve debi (Q/Qmaks) grafiğindeki doğrusallıktan sapma noktasına karĢı gelen kritik debi olarak tanımlanır. Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD‘nin bazı bölgelerindeki akarsulara uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç (2006) tarafından Büyük Melen Çayı‘na da uygulanmıĢtır. Türkiye‟deki Mevcut Durum Mevzuat Türkiye‘de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su miktarı (ÇĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih ve 27323 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlatılarak yürürlüğe konan ―Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ ile belirlenmiĢtir. Bu yönetmeliğin 7. Maddesi‘nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 184 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba bırakılacak su miktarı aĢağıdaki gibi tanımlanmaktadır: “Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır.” Dolayısıyla Ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha önce tesis edilmiĢ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olamayacağı (Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir. HES Tesisleri Özelinde ÇĠD Analizi Önerisi Daha önce de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir aralıkta değiĢen (genelde Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den büyük olan düzenlenmemiĢ (vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıĢığında tadil edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz – Ekim (yaz / kurak ) ile Kasım – Haziran (kıĢ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak, akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere nehir tipi HES‘ler de Regülatör‘den mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi; QEk 0,15 8 0,20 4 Qort 12 0,17Qort Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 50). Bu ifadede, 0,15 : Kasım – Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt) 0,20 : Temmuz – Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 185 / 466 8 : Yılın Kasım – Haziran dönemindeki ay sayısını 4 : Yılın Temmuz – Ekim dönemindeki ay sayısını GüncelleĢtirme Sayısı: 01 göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen ÇĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden daha kötü bir duruma doğru gidildiğini gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaĢımda Tablo 51‘de önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su alma/çevirme yapılarında yukarı (menba) yönlü balık göçünün sürekliliğini sağlayan balık geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır. Tablo 51: Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant Yöntemine Göre Sucul Ekosistem Kalitesi Önerisi Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Sınıfı Kasım-Haziran Temmuz-Ekim 15 20 Orta – Ġyi (~iyi) Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren (Regülatörden birkaç yüz metre aĢağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaĢmaktadır. Regülatör kesiti ile HES türbin deĢarjı arasındaki kesimde QEI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak ilave debi (QĠK) aĢağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere QİK QR AİK AR olarak hesaplanabilir. Burada; AR : Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını AĠK : HES deĢarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını QR : Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir. Bu durumda ilk yan katılımdan itibaren Regülatör – HES arasındaki debi hızla artarak HES deĢarj membaında mevcut doğal akım değeri olan QEI + QĠK seviyesine ulaĢılacaktır. Dolayısıyla Regülatör mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına kadarki birkaç yüz TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 186 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (QEI), Regülatör kesitindeki yıllık ortalama debinin %17‘sinden veya zamanın %99‘unda akarsuda mevcut olan günlük akımdan (Q99) (hangisi büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır. Q99, Regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aĢılma ihtimali %1 olan günlük akıma karĢı gelir. Yukarıda kısaca açıklanan ÇĠD analizi yaklaĢımı sadece HES tesisleri değil, akarsular üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içme suyu temini ile ilgili su yapıları) iĢletimde mutlaka uygulanmalıdır. BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baĢlanarak, Çevresel Ġhtiyaç Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metedolojinin hidrolik durum ve habitat benzeĢimine dayalı olarak geliĢtirilmesi önem taĢımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluĢturulması gerekmektedir. Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi faaliyetleri ile eĢ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deĢarj limitlerinin de, alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaĢılmasına imkan verecek tarzda (uygun modelleme çalıĢmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 187 / 466 4.2. Burdur Havzası 4.2.1. Havza Su Potansiyeli GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yüzeysel Su Potansiyeli Tablo 49‘da 10 No‘lu Havza olan Burdur Havzası için verilen yıllık ortalama akıĢ, 0,25 x 109 m3 (0,91 L/s.km2) olup, Türkiye‘nin yüzeysel su potansiyelinin ~% 0,14‘ünü teĢkil etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50 alınarak (ġekil 1) ~ 0,125 x 109 m3/yıl olarak tahmin edilmiĢtir. Yeraltı Suyu Potansiyeli DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Daire BaĢkanlığı‘ndan alınan verilere göre 11 Havza‘nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 52‘de topluca özetlenmiĢtir. Burdur Havzası‘nın yeraltı suyu iĢletme rezervi ~43 x 106 m3/yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iĢletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75)‘i olduğu kabulü ile) ~ 57 x 106 m3/yıl olacağı tahmin edilmektedir. Tablo 52: Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu Havza Adı KiĢilere içmeYeraltı kullanma, sulama, Suyu Havza sanayi vb. amaçlı ĠĢletme No verilen Kullanma Rezervi Belgesi Tahsisleri (hm3/yıl) (hm3/yıl) Yeraltı Suyu Sulama Projelerine Tahsis Edilen Rezerv (hm3/yıl) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ile Planlanan Sulama Alanı (Dekar) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ile Planlanan Kuyu Adedi (adet) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Kuyu (Ad) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Sulama Alanı (De) Marmara 2 296,96 273,73 23,98 31.000,00 86 56 19.610,00 Susurluk 3 503,29 284,78 71,621 113.832,00 280 141 53.105,00 Kuzey Ege 4 186,66 119,01 56,48 63.590,00 198 175 77.800,00 K. Menderes 6 185 112,61 68,235 81.199,00 315 220 77.815,00 B. Menderes 7 700,24 137,00 169,44 260.025,00 623 400 156.845,00 Burdur 10 43 25,86 129,048 193.627,00 561 435 151.475,00 YeĢilırmak 14 456,62 167,81 146,34 207.400,00 528 355 140.680,00 Kızılırmak 15 1.023,30 354,58 1.052,09 478.716,00 1.125 693 287.135,00 Konya 16 1.972,00 285,74 1.559,911 2.256.364,00 4.634 Seyhan 18 223,50 254,93 15,52 25.658,00 77 50 15.360,00 Ceyhan 20 558,90 449,93 155,08 212.470,00 420 180 74.310,00 3.794 1.773.650,00 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 188 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam Su Potansiyeli Havzadaki 0,25 x 109 m3/yıl yüzeysel ve ~ 57 x 106 m3/yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate alındığında toplam su potansiyeli: 307 x 106 m3/yıl olarak hesaplanır. Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 0,125 x 109 m3/yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~ 43x 106 m3/yıl yeraltı suyu iĢletme rezervleri göz önünde tutulmakla 168 x 106 m3/yıl olarak bulunur. 4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Sulama Suyu Tahsisleri Burdur Havzası‘nda kiĢilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu miktarı (25,86+129,048) x 106 = 155 x 106 m3/yıl olup mevcut yeraltı suyu iĢletme rezervini (43 x 106 m3/yıl) aĢmaktadır (Tablo 52). Dolayısıyla yeraltı suyu kaynakları aĢırı su çekimi sonucu risk altında bulunmaktadır. Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak, sulama birliklerince iĢletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile 2000-2009 dönemindeki durumu ġekil 56‘da verilmiĢtir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Burdur Havzası‘nda, sulama birliklerince iĢletilen sulama Ģebekelerine 2000-2009 döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~ 9,4±8 milyon m3/yıl‘dır. Burdur Havzası ORT:9,4 Şebekeye Alınan Su (hm3) STDSAPMA:8,1 87,2 89,2 77 86,5 91,8 87,1 86,1 105,6 101,6 92,1 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ġekil 56: Burdur Havzası‟nda Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 189 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri Havza‘da sulama ve sulama dıĢı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~ 138,4 x 106 m3/yıl (9,4+129,048) ve 30 x 106 m3/yıl (168-138,4) olarak hesaplanmıĢtır. Dolayısı ile Burdur Havzası toplam su potansiyelinin ~ %82‘si sulamada kullanılmakta, %18‘i ise sulama dıĢı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis edilecek durumda bulunmaktadır. 4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin 2010-2040 dönemi kapasiteleri Tablo 53‘te verilmiĢtir. Tablo 53: 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Yıllar Kapasitesi 3 (milyon m /yıl) 2010 7,46 2020 8,77 2030 9,42 2040 9,60 Havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıĢ atıksu potansiyellerinin Tablo 54‘teki gibi olması beklenmektedir. Hesaplarda, 2010-2010 döneminde yeniden kullanılabilecek arıtılmıĢ atıksu potansiyelinin arıtılan atıksuyun %65%80‘i aralığında olabileceği kabul edilmiĢtir. Bugün itibarı ile yeniden kullanılabilecek atıksu miktarı üst limiti olarak %80‘lik oran esas alınmıĢtır. Tablo 54: 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri Yıllar Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu 3 Yeniden Kullanılabilecek Kapasitesi (m /yıl) Atıksu Potansiyeli 2010 4,02 (%65) 2,61 2020 4,78 (%70) 3,35 2030 5,15 (%75) 3,86 2040 5,25 (%80) 4,20 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 190 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Burdur Havzası genelinde, kirlenmiĢ durumdaki ve kirlenme riski taĢıyan yüzeysel su kaynaklarının detaylı değerlendirmeleri Su Kalitesi Sınıflamaları ve Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bölümü‟nde ( Bölüm 6) sunulmuĢtur. 4.2.5. 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri Burdur Havzası‘ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervinin 2010-2040 dönemi itibarı ile durumu Tablo 55‘te verilmiĢtir. Sözkonusu su rezervinin sulama ve sulama dıĢı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo‘nun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama önerisi sunulmuĢtur. Tarım, hayvancılık ve turizm faaliyetlerinin yoğun olduğu Burdur Havzası‘nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %60‘ını geçemeyeceği kabul edilmiĢtir. Bu durumda su rezervinin %40‘ının havzadaki yerleĢim birimleri ve sanayi tesislerinin içmekullanma suyuna tahsisi öngörülmüĢtür. Mevcut sulama suyu tahsisi durumuna göre ~10 birimlik bir azalmayı öngören bu yaklaĢımda, gerekli açığın sulama yöntemlerinin iyileĢtirilmesiyle kapatılabileceği düĢünülmektedir. Sulamaya tahsis edilen gerçek su miktarının DSĠ ve diğer kiĢi/kurumlarca planlanan sulama projeleri ıĢığında daha detaylı olarak tahmini gerekmektedir. Bu yüzden bu raporda önerilen değerler ilk yaklaĢımda bir ön tahmin (kılavuz değer) olarak dikkate alınmalıdır. Havzadaki yüksek kalitede belediye AAT çıkıĢlarının özellikle sulama, binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıĢ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıĢlı dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile ancak %75‘inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği, bunun da %65~80‘inin fiilen kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıĢ atıksu rezervi Tablo 55‘in 7. satırında verilmiĢtir. Bu durumda havzanın revize edilmiĢ toplam su rezervi Tablo 55‘in 8. satırındaki gibi olacaktır. Ġklim değiĢikliği ve kuraklıklar dolayısıyla Türkiye‘nin yıllık yağıĢ miktarı ve su potansiyelinde %20‘lere varan bir azalma yaĢanabileceği öngörülmektedir (Yıldız v.d., 2007 ve ÇOB, 2008). Bu itibarla 2010 sonrası dönemlerde yaĢanabilecek muhtemel su potansiyeli azalması dolayısıyla ortaya çıkacak su arzı açığının öncelikle sulamada modern teknolojilerin kullanılması sonucu kazanılacak ek rezervden karĢılanması öngörülmektedir. Ġklim değiĢikliği senaryolarına göre öngörülen bu değerler üzerinde henüz TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 191 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yeterli mutabakat sağlanmadığı için bu aĢamada Tablo 55‘teki Su Kaynakları Planlaması‘na yansıtılmasının uygun olmayacağı düĢünülmektedir. Tablo 55: Burdur Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi 2010 Su Kaynakları 2020 2030 2040 milyon m3/ yıl 1 Toplam Su Potansiyeli 307 307 307 307 2 Toplam Kullanılabilir Su Rezervi 168 168 168 168 - - - - 168 168 168 109 109 109 (%65) (%65) (%65) 59 59 (%35) (%35) Havza 3 dıĢından transfer edilebilir rezerv 4 Toplam Su Rezervi (2+3) 168 5 Sulama Suyu Rezervi 138 Ġçme, kullanma, sanayii suyu (sulama 6 dıĢı kullanım) rezervi Belediye 7 AAT çıkıĢlarının 30 59 (%35) 2,61 3,35 3,86 4,20 170,61 171,35 171,86 172,20 yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi Revize 8 edilmĢ toplam su rezervi (5+6+7) 2010-2040 döneminde, revize edilmiĢ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve sanayi suyu ile AAT çıkıĢlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince paylaĢımı ġekil 57, 58, 59, 60‟ta gösterilmiĢtir: TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 192 / 466 ġekil 57: 2010 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil 58: 2020 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 193 / 466 ġekil 59: 2030 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil 60: 2040 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 194 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Ġhtiyacı Tahmini Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak değiĢmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, nüfusları ve nüfusları oranında değiĢkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleĢimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç duyacağı su miktarları hesaplanmıĢtır. Belli nüfus aralıkları için öngörülen birim net su ihtiyaçları Tablo 56‗daki gibidir. Tablo 56: Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları EĢdeğer Nüfus Birim Net Su Ġhtiyacı EĢdeğer Nüfus Birim Net Su Ġhtiyacı (kiĢi) (l/kiĢi.gün) (kiĢi) (l/kiĢi.gün) 5.000 80 150.000 125 7.500 80 200.000 125 10.000 90 250.000 125 15.000 90 400.000 140 25.000 90 500.000 140 35.000 100 750.000 140 50.000 100 1.000.000 160 75.000 100 1.500.000 160 100.000 100 2.000.000 160 Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede karĢılaĢılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢtir (Tablo 57). Su boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıtılmıĢtır: Tablo 57: Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri Yıllar Ġsaledeki Kayıplar ġebeke Kayıp/Kaçakları (%) (%) 2010 3 45 2020 2,8 35 2030 2,5 30 2040 2 25 Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 195 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı, isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢ ve yıllara göre değiĢimi hesaplamalara yansıtılmıĢtır. (Tablo 58) Tablo 58: Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri Yıllar Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı (%) 2010 10 2020 12 2030 15 2040 18 Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aĢağıdaki gibi yapılmıĢtır; Qsu q net xN xQisalexQEND (1 ) Qsu = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m3) qnet = Birim net su ihtiyacı (m3/N.yıl) N = EĢdeğer Nüfus = ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi Qisale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi QEND = Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi Havzadaki kırsal ve kentsel yerleĢimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 59‗da verilmiĢtir. Su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında tabloda verilen miktarlar rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiĢimi göz önüne alınarak hesaplanmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 196 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 59: Havzadaki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini Kırsal Alan Kentsel Alan Yıllar Havza Genel EĢdeğer Su Ġhtiyacı EĢdeğer Su Ġhtiyacı EĢdeğer Su Ġhtiyacı Nüfus (milyon m3) Nüfus (milyon m3) Nüfus (milyon m3) 2010 125.271 6,9 26.703 1,3 151.974 8,2 2020 151.340 7,9 27.010 1,2 178.350 9,1 2030 164.175 8,4 27.147 1,2 191.323 9,6 2040 167.656 8,4 27.182 1,2 194.838 9,6 Havzada yer alan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla %50‘lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düĢünülmektedir. Bu yüzden sanayi için tahsisi düĢünülen su miktarlarında 2010-2040 döneminde mevcut su rezervlerini zorlayacak mertebede bir artıĢ beklenmemektedir. Burdur Havzası‘nın su arzı (revize edilmiĢ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleĢimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının 2010-2040 dönemindeki beklenen seyri ġekil 61‘de verilmiĢtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karĢılayacak düzeydedir. Revize edilmiĢ su rezervi (Tablo 55, satır 8) Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı (Tablo 59) ġekil 61: Burdur Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta dönemde aĢağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir: TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 197 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa Vadeli Öneriler (2010-2015 Dönemi): Suyun Etkin ve Verimli Kullanımın Temini: ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55‘lik değerlerden ilk etapta <%30‘a çekilmesi, ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece gece saatlerinde etkin basınç yönetimi ile ~%30‘luk kayıp/kaçak azatlımı sağlanabilir.), Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilât oranının azami düzeye getirilmesi, Binalarda (özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere) banyo sularının uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim, bilinçlendirme, mevzuat geliĢtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleĢtirilerek ~%30 düzeyinde su tasarrufu imkânı kazanılması, Binalarda çatı yağmursularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar gerçekleĢtirilmesi, Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iĢletme/arıtma uygulamaları ile suyu verimli kullanmalarının teĢviki ve pilot uygulamalar yaptırılması, Ġleri derecede arıtılmıĢ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile (normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliĢtirme çalıĢmalarının yürütülmesi; Yeraltı Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi ÇalıĢmaları: Havzadaki bütün akiferlerde, yeraltı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS izlemesi ile Yeraltı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aĢırı YAS çekimi yapılan bölgelere müdahale edilmesi, AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıĢ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıĢ atıksu ile suni besleme düĢünülebilir.), TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 198 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yağmur sularının daha yüksek oranda yeraltı suyu kaynaklarını beslemesini sağlamak ve aynı zamanda taĢkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluĢturulması ile ilgili pilot uygulamalar baĢlatılması; Yüzeysel Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi: Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliĢtirilmesi ile ilgili izleme, denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi, Havzadaki yerleĢimlerin iklim değiĢikliği ve kuraklık etkilerine karĢı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliĢtirilmesi; Eğitim ve Bilinçlendirme: Okul öncesi eğitimden baĢlayarak suyla ilgili bütün paydaĢların, suyun etkin ve verimli kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi, Orta Vadeli Öneriler (2015-2020 Dönemi): Suyun Etkin ve Verimli Kullanımı: ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15‘e çekilmesi, Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaĢtırılması, Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaĢtırılması, Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının sanayi tesislerinde yaygınlaĢtırılması, Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaĢtırma faaliyetlerinin planlanması; TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 199 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeraltı Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi ÇalıĢmaları: Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek beslenme miktarı üzerinde aĢırı kullanımının önlenmesi, Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve bazı akiferlerde B kalite su rezervleri oluĢturulması, Kent içinde yağmur suyu hasat/tutulması uygulamalarının yaygınlaĢtırılması; Yüzeysel Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi: AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite statüsünün yükseltilmesi, Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su transferi projelerinin uygulanması; Eğitim ve Bilinçlendirme: Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürürlemesi. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 200 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 201 / 466 5. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleĢtirilen çalıĢmalar genel olarak; kentsel atıksu altyapı durum tespiti, endüstriyel atıksu altyapı durum tespiti, tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi durum tespitine yönelik olmuĢtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve tatil siteleri) AAT deĢarj noktaları, doğrudan deĢarj noktaları, derin deniz deĢarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık sahalarının koordinatları alınmıĢ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuĢtur. Arazi çalıĢmaları neticesinde elde edilen verilerle üretilmiĢ olan ve havzadaki evsel endüstriyel atıksu deĢarj noktaları ile katı atık düzenli/düzensiz depolama sahalarını gösteren harita ġekil 62‘de, daha büyük ölçekli olarak EK V‘te verilmiĢtir. Arazi çalıĢmalarını içeren teknik cetveller ise EK IV‟te verilmiĢtir. Bu bölümde verilen bilgiler saha çalıĢmalarının gerçekleĢtirildiği Eylül-Ekim 2009 dönemindeki durumu yansıtmaktadır. Saha çalıĢmalarında gerçekleĢtirilen temel iĢ adımları aĢağıda sıralanmıĢtır: 1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti: YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, AAT olmayan yerleĢim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deĢarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması, Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, AAT olan ve olmayan yerleĢim birimleri için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 202 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Organize Sanayi Bölgeleri: OSB‘nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, AAT olmayan OSB‘lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deĢarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması, Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, AAT olan ve olmayan OSB‘ler için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması. Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller: Mevcut durumun değerlendirilmesi, Yeterlilik durumlarının tespiti, Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, Koordinatlarının alınması, Tesisin her biriminin fotoğraflanması, AAT olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleĢim birimleri için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması. 3. Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti: Aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları, Depolama alanı sızıntı suyu deĢarj yerlerinin tespiti, Tesisin koordinatlarının alınması Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve tesisin her biriminin fotoğraflanması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 203 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 62: Burdur Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 204 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı 5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Proje kapsamında gerçekleĢtirilen arazi çalıĢmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan verilere dayanılarak havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiĢtir. Buna göre Burdur Havzası‘nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan nüfus 133.514 ile havza nüfusunun %90‘ına karĢılık gelmektedir. (ġekil 63) ġekil 63: Burdur Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Burdur Havzası‘nda yer alan yerleĢimlerin (28 adet belediye) çoğunluğunda kanalizasyon sistemi bulunmaktadır. Merkezi yerlerdeki sistem birleĢik sistem olup, kanalizasyon sistemine yağmur suyu karıĢmaktadır. YerleĢim yerlerine ait kanalizasyon durumları EK II‟de verilmiĢtir. Eski tarihlerde yapılan atıksu kanalizasyon sistemlerinin yenilenmesi gerekmektedir. 5.1.2. Evsel AAT Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 28 yerleĢim yerinin 3‘ünde arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus 71.971 ile havza nüfusunun %48‘ine karĢılık gelmektedir. (ġekil 64) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 205 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 64: Burdur Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu Burdur Havzası‘nda Isparta Ġli‘nin Keçiborlu Ġlçesi‘ne bağlı Senir Belediyesi, Burdur Belediyesi ve Denizli Ġli‘nin Bozkurt Ġlçesi‘ne bağlı Ġnceler Belediyesi‘nde olmak üzere toplam 3 adet evsel AAT bulunmaktadır. Bunların tamamının inĢaatı tamamlanmıĢ, iĢletmeye alma çalıĢmaları devam etmektedir. Tablo 60‘da Burdur Havzası‘nda yer alan evsel atıksu arıtma tesisleri verilmiĢtir. Tablo 60: Burdur Havzası Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI Senir Belediyesi AAT DEġARJ DEġARJ ĠZĠN ORTAMI TARĠHĠ TÜR DURUMU Yapay Sulak ĠĢletmeye Burdur Gölü Alan alınıyor Arazisi Yok Aktif Çamur ve Burdur Belediyesi AAT Fakültatif ĠĢletmeye Stabilizasyon alınıyor Burdur Gölü Yok Emir Çayı 15.01.2010 Havuzu Ġnceler Belediyesi AAT Klasik Aktif Çamur ĠĢletmeye alındı Kaynak: Saha çalıĢmaları ve Çevre ve Orman Ġl Müdürlükleri, 2010 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 206 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Senir Belediyesi AAT Senir Belediyesi AAT, dört gözlü foseptik ve yapay sulak alandan oluĢmaktadır. AAT‘ne ait genel bilgiler aĢağıda verilmiĢtir: YerleĢim yeri nüfusu : 2635 kiĢi Arıtma tesisine bağlı nüfus : 2108 kiĢi Atıksuları arıtılan nüfus : % 80 Tesiste kullanılan arıtma sistemi : Foseptik+yapay sulak alan Ġlk yatırım maliyeti : 150.000 TL Tesisi kapasitesi : 312 m3/gün ( 3123 kiĢi) Arıtma tesisi, giriĢ kısmında 4 gözlü 2 adet foseptik ve 2 adet yatay akıĢlı yapay sulak alan olarak inĢa edilmiĢ ve devamından da Burdur Gölü arazisine deĢarj düĢünülmüĢtür. AAT proses akım Ģeması ġekil 65 ‗te verilmiĢtir. ġekil 65: Senir Belediyesi AAT Proses Akım ġeması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 207 / 466 Senir Belediyesi AAT Dört Gözlü Foseptik GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Senir Belediyesi AAT Yapay Sulak Alan Tesis 2 paralel havuz olarak çalıĢacak Ģekilde planlanmıĢ, Ģu an için bunlardan sadece bir adedi devrededir. Saha çalıĢmaları sırasında arıtma tesisinde, aĢağıdaki problemler gözlenmiĢtir: Havuzların yapımı sırasında çıkan hafriyat, havuz kenarlarında yığılmıĢ olarak beklemektedir. Kotlar ayarlanmamıĢ, yatay akıĢlı 2. havuza atıksu gitmemektedir. Yatay AkıĢlı Havuz içerisine dolgu malzemesi üzerine bitki ekimi için 20-30 cm kalınlığında toprak serilmiĢtir. ĠnĢaat iĢleri düzgün yapılmamıĢ, patlak ve çatlaklar mevcuttur. Boru bağlantılarında atıksu sızmalar görülmektedir. Arıtma tesisi deĢarj yeri Burdur Gölü arazisidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 208 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Senir Belediyesi AAT DeĢarjı Arıtma tesisi yeni yapılmıĢ olup iĢletmeye alma aĢamasındadır. DeĢarj izin belgesi yoktur. Arıtma tesisinin bu haliyle verimli olabilmesi mümkün görünmemektedir. Saha çalıĢmaları sırasında alınan bilgiye göre, AAT uzman kiĢiler tarafından inĢa edilmemiĢtir. Burdur Belediyesi AAT Ġller Bankası tarafından 2006 yılında inĢaatına baĢlanan Burdur Belediyesi AAT, iĢletmeye alma aĢamasındadır. Tesis deneme iĢletmeleri aĢamasındayken projelendirme hataları olduğu tespit edilmiĢ olup, bu çerçevede stabilizasyon havuzlarına yüzeysel havalandırıcılar bağlanmıĢtır. Burdur Belediyesi‘ne ait AAT‘nin özellikleri aĢağıda verilmiĢtir: YerleĢim yeri nüfusu (kıĢ) : 85.000 kiĢi Arıtma tesisine bağlı nüfus : 66.650 kiĢi Atıksuları arıtılan nüfus : % 95 Arıtma tesisi tipi : Stabilizasyon Havuzu Ġlk yatırım maliyeti : 16.000.000 TL Tesisi kapasitesi : 100.000 kiĢilik eĢdeğer nüfus Burdur AAT için aktif çamur ve fakültatif stabilizasyon havuzu sistemleri seçilmiĢtir. Burdur AAT Proses Akım ġeması ġekil 66‟da verilmiĢtir. Burdur AAT kısımları Ģunlardır: GiriĢ yapısı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 209 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Izgaralar ParĢal savağı Terfi merkezi Anaerobik havuzlar Çamur geri dönüĢümlü havalandırmalı havuzlar Fakültatif stabilizasyon havuzları Klorlama Çamur lagünü ġekil 66: Burdur Belediyesi AAT Proses Akım ġeması GiriĢ kısmında kaba ızgara, ince ızgara, parĢal savağı yer almaktadır. Elle temizlenebilir kaba ızgara kullanılmaktadır. Kaba ızgaralardan alınan çöp, kovalara doldurulmakta ve pergel vinç yardımıyla yukarıya çıkarılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 210 / 466 Burdur Belediyesi AAT Kaba Izgara GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Belediyesi AAT Ġnce Izgara Atıksu kaba ızgaradan sonra mekanik temizlemeli ince ızgaraya ve oradan debi ölçümü için parĢal savağına gitmektedir. Burdur Belediyesi AAT ParĢal Savağı Burdur Belediyesi AAT Burgulu Pompalar Kolektörlerden gelen atıksuyun giriĢ yapısından geçtikten sonra anaerobik havuzlara iletilmesi için burgulu pompalardan oluĢan terfi merkezi kullanılmaktadır. Tesiste iki adet burgulu pompa mevcut olup, gelecekte iki adet pompa ilave edilecek Ģekilde tasarlamıĢtır. Her bir burgulu pompanın kapasitesi 30 L/s‘dir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 211 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Anaerobik havuzlar, sistemin dengelenmesi ve ilk çökeltimin gerçekleĢtirilmesi amacıyla yapılmaktadır. Anaerobik havuzlar, temelde, çökelen organik maddenin çürümesini gerçekleĢtiren bir çökeltme havuzu gibi tanımlanabilirler. Çürüyen kitlenin sıcaklığı, yüzey suyunun sıcaklığından ziyade, zeminin sıcaklığına eĢittir. Isı farklılıklarından dolayı, yüzeyin hemen altında termoklin tabakası oluĢmaktadır. Anaerobik havuzlar isletmeye alındıktan hemen sonra, çökeltme havuzu gibi çalıĢmaktadırlar. Fakültatif stabilizasyon havuzuyla bağlantısı yapılıp havuz içinde devir daim sağlandığından, koku problemi en az seviyeye indirilmektedir. Burdur Belediyesi AAT Anaerobik Havuz Burdur Belediyesi AAT Çamur Geri DönüĢlü Havalandırma Havuzu Anaerobik havuzların taban çamuru, duba üzerine monte edilen 15 L/s‘lik çamur pompaları ile alınmaktadır. Anaerobik havuzlardan alınan atıksu, havalandırma havuzlarına verilmektedir. Havalandırma, tam karıĢımlı olarak yüzeysel havalandırıcılarla sağlanmaktadır. Havalandırma havuzundan bir perde ile ayrılan kısımda (çöktürme havuzunda), çamurun çökeltilmesi sağlanmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 212 / 466 Burdur Belediyesi AAT Çamur Geri DönüĢlü Havalandırma Havuzu GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Belediyesi AAT Fakültatif Havuz Geri devir çamuru pompalar vasıtasıyla çamur kanalına basılarak havalandırma havuzunun baĢına iletilmektedir. Sistemden atılacak fazla çamur kanaldan bir boru ile alınıp kolektör hattına verilerek sistemin baĢına döndürülmektedir. Çöktürme havuzundan çıkan su, kanal yardımıyla 3 adet fakültatif stabilizasyon havuzuna iletilmektedir. Bu tip havuzlar kısmen havalı, kısmen de havasız olarak çalıĢmaktadırlar. Bu nedenle hem alg hem de fakültatif mikroorganizma geliĢimi olmaktadır. Fakültatif havuzdan sonra klorlama yapılıp, arıtılan su mevcut kolektör hattı ile Burdur Gölü‘ne verilmektedir. Havuzlarda biriken çamur, dubaya monte edilen gezer dalgıç pompa yardımı ile çamur lagünlerine verilmektedir. Çamur süzüntü suları, havalandırma havuzuna aktarılmaktadır. Anaerobik havuz, fakültatif stabilizasyon havuzu ve çamur lagünü iç yüzeyleri, sızdırmazlığın sağlanması için geomembran ile kaplanmıĢtır. Havuzların tabanına öncelikle, toprak örtünün geomembranı zedelememesi için geotekstil döĢenmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 213 / 466 Burdur Belediyesi AAT Çamur Lagünü GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Belediyesi AAT Havuzlara Sızdırmaz Tabaka DöĢeme ÇalıĢması (2006) Ġnceler Belediyesi AAT Ġnceler AAT, Ġnceler Beldesi‘ne ait evsel atıksuyun toplandığı ve arıtıldığı bir klasik aktif çamur sistemidir. Tesis kapasitesi 600 m3/gün‘dür. Ġnceler AAT Proses Akım ġeması ġekil 67‘de verilmiĢtir. YerleĢim yeri nüfusu : 2663 kiĢi Arıtma tesisine bağlı nüfus : 1900 kiĢi Atıksuları arıtılan nüfus : % 70 Arıtma tesisi tipi : Aktif Çamur Ġlk yatırım maliyeti : 190.000 TL Tesisi kapasitesi : 600 m3/gün TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 214 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 67: Ġnceler AAT Proses Akım ġeması Tesise gelen atıksu, kaba ızgaradan ve tambur elekten geçirilmektedir. Daha sonra atıksular dengeleme havuzunda toplanmaktadır. Atıksu buradan, içeriğindeki organik maddelerin arıtılması amacıyla havalandırma havuzlarına gelmektedir. Bu havuzlarda hava, hava üfleyiciler yardımıyla sağlanmaktadır. Havalandırma havuzundan çıkan atıksuların, son çöktürme havuzunda durultma iĢlemi yapılmaktadır. Ayrıca havalandırma tankında belirli bir mikroorganizma konsantrasyonunu temin etmek üzere, son çökeltme havuzundan alınan çökelmiĢ çamur, havalandırma havuzu baĢına geri devredilmektedir. Sistemde oluĢan fazla çamur ise sistem dıĢına alınarak çamur kurutma yataklarında kurutulmaktadır. ArıtılmıĢ su ise Emir Çayı‘na deĢarj edilmektedir. Tesis Burdur Havzası‘nda olmasına rağmen arıtılmıĢ su Emir Çayı ile Büyük Menderes Havzası‘na ulaĢmaktadır. Arazi çalıĢmalarında, atıksu kanalizasyon sistemine yağmur suyu karıĢtığından AAT‘ye her türlü atığın geldiği gözlenmiĢtir. Bu durum tesisin yükünü çok fazla arttırdığından, tesisten verim alınamamaktadır. Bunların dıĢında halktan atıksu bedeli alınmadığından, tesisin iĢletme maliyetine Belediye kaynak yetiĢtirememektedir. Maddi kaynak eksikliğinden dolayı yakın zamanda arıtma tesisinin çalıĢtırılamayabileceği düĢünülmektedir. AAT iĢletmeye alınmıĢ olup, 15.01.2010 tarihinde deĢarj izni almıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 215 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġnceler AAT Ġnceler AAT Havalandırma Havuzu Ġnceler AAT DeĢarjı Ġnceler AAT Çamur Kurutma Yatakları Havza sınırları içerisinde AAT‘si olmayan belediyelerdeki kanalizasyon deĢarj ortamı ve AAT‘lerin iĢletmeye alınma tarihleri Tablo 61‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 216 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 61: Burdur Havzası AAT Olmayan Belediyelerdeki Kanalizasyon DeĢarj Ortamı ve AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri ALICI ORTAM Ġġ TERMĠN PLANLARINA GÖRE AAT ĠġLETMEYE ALINMA TARĠHĠ Gönen Kurutma Kanalı 01.09.2010 Gönen/Güneykent Güssün Deresi - Keçiborlu Kurutma Kanalı 31.12.2009 Keçiborlu/Kılıç Kurutma Kanalı 01.01.2012 Büyükgökçeli Foseptik - YÖNETĠMĠN ADI ĠLÇE/BELDE Atabey Kurudere 26.08.2010 Atabey/Ġslamköy Akçay Deresi - Kuleönü Atıksu Havuzu 10.05.2017 YeĢilova Atıksu Havuzu 31.12.2011 YeĢilova/Salda Tefenni Tefenni/HasanpaĢa Büğdüz Karamanlı Salda Gölü 01.05.2017 Kurutma Kanalı 01.05.2017 Kurudere, Foseptik 01.05.2017 Yayla Çayı 10.05.2017 Karaçay 01.05.2017 Akpınar Deresi 01.05.2017 Kozluca Kozluca Deresi 01.01.2016 Çardak Tarıma ElveriĢsiz Alan 15.09.2008 Çardak/Beylerli Kanalizasyon yok Çarda/GemiĢ Kanalizasyon yok Kemer BaĢmakçı Atıksu Havuzu 30.11.2011 BaĢmakçı/Yaka Foseptik, Arazi 30.11.2011 Dazkırı Kurutma Kanalı 30.11.2011 Dazkırı/Yüreğil Acıgöl Arazisi 30.11.2011 Evciler Atıksu Havuzu 30.11.2011 Atıksu Havuzu, Arazi 30.11.2011 Evciler/Gökçek Burdur Havzası‘nın Isparta il sınırı içerisinde kalan bölgede, atıksu kanalizasyon deĢarjları için daha çok kurutma kanalları kullanılmaktadır. Bu Ģekilde deĢarj yapan Keçiborlu ve Kılıç Belediyelerinin atıksuları, Kılıç yerleĢiminin yakınlarında birleĢip aynı hat ile Burdur Gölü arazisine dökülmektedir. Keçiborlu belediyesi 2009 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın hazırlamıĢ olduğu 7500 kiĢilik Alternatif I biyolojik arıtma tip projesini temin etmiĢtir. Fizibilite çalıĢmaları neticesinde bu projenin ilçe nüfus ve topografik yapısına uygun olmadığı anlaĢılmıĢ ve mevcut projenin revizyonu için görüĢmeler yapılmıĢtır. Kılıç Belediyesi Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın hazırlatmıĢ olduğu 2000 kiĢilik 10oC sıcaklık için yapay sulak alan tip projenin uygulanması düĢünülmekte iken; Belediye sınırları içerisinde Milli Savunma Bakanlığın (MSB) Kara Havacılık Okul Komutanlığı inĢaatı baĢlayacağından kasaba için TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 217 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 düĢünülen 2000 kiĢilik yapay sulak alan tip projesinin revizyonu için MSB Kara Havacılık Okul Komutanlığı ile birlikte AAT‘nin ortak bir çalıĢma yürütülmesi konusunda alternatif AAT için yeni kapasitenin MSB Kara Havacılık Okul Komutanlığı tarafından belirlenmesi konu ile ilgili düĢüncelerinin ve görüĢlerinin bildirilmesi için MSB Kara Havacılık Okul Komutanlığına yazı gönderilmiĢtir. Güneykent Belediyesi‘nin atıksuları Güssün Deresi ile Keçiborlu Göleti‘ne taĢınmaktadır. Saha çalıĢmaları sırasında bu göletten balık avlandığı gözlenmiĢtir. Güneykent Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı Keçiborlu Göleti Büyükgökçeli Belediyesi atıksuları iki ayrı foseptiğe deĢarj edilmekte olup, bunlardan birinin taĢtığı gözlenmiĢtir. TaĢan atıksular her ne kadar plastik boru ile Atabey Sulama Birliği Büyük Kanalı‘nı aĢmaktaysa da, atıksuların sulama kanalına karıĢma riski bulunmaktadır. Atabey ve Ġslamköy Belediyeleri atıksularını Akçay Deresi‘ne deĢarj etmektedir. Burdur Havzası‘nın Burdur il sınırında yer alan bölgesinde, atıksu kanalizasyon deĢarjları daha çok göl ve derelere yapılmaktadır. Havza içerisinde yer alan tek il merkezi olan Burdur‗un yağmur suyu drenaj hattı bulunmamaktadır. Bundan dolayı yağıĢlı havalarda sıkıntılar yaĢanmaktadır. Belediyeye ait AAT mevcut olup iĢletmeye alınma aĢamasındadır. YeĢilova Belediyesi‘nin atıksuları, doğal arıtma havuzları inĢaası için kazılmıĢ ancak daha sonra maddi kaynak sıkıntısı dolayısıyla tamamlanamamıĢ havuzlara arıtılmadan deĢarj edilmektedir. Bu havuzlar dolmuĢ olup tarımsal arazilere doğru taĢmaktadır. Salda Belediyesi kanalizasyon deĢarj noktasına foseptik yapılmıĢ, ancak henüz kanalizasyon bağlantısı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 218 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yapılmamıĢtır. Atıksular toplandıktan sonra, önce bir kanal ile Salda Çayı‘na ve sonrasında Salda Gölü‘ne ulaĢmaktadır. Salda Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı Salda Gölü Tefenni Belediyesi‘nin atıksuları Tefenni Çayı‘na deĢarj olmakta, bu çay ile KarataĢ Gölü‘ne ulaĢmaktadır. Tefenni Belediyesi AAT yeri için kamulaĢtırma çalıĢmaları devam etmektedir. Karamanlı Belediyesi atıksuları Kocaçay‘a deĢarj edilmekte olup, Karamanlı Barajı yapıldıktan sonra çayın suyu yaz mevsiminde kurumaktadır. Kemer Belediyesi atıksu kanalizasyon sistemi 3 farklı noktadan Akpınar Deresi‘ne deĢarj olmaktadır. Karamanlı Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı Karaçay Dere Yatağı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 219 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kemer Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı (Akpınar Deresi) Burdur Havzası‘nın Denizli il sınırında yer alan bölgesinde Beylerli ve GemiĢ Belediyeleri‘nin atıksu kanalizasyon sistemi bulunmamakta, Çardak Belediyesi ise atıksularını araziye deĢarj etmektedir. AAT konusunda Ġller Bankası ile görüĢülmüĢ, ihaleye çıkılmıĢ, ancak belge eksikliğinden ihale iptal edilmiĢtir. Yeni bir ihale yapılması planlanmaktadır. Burdur Havzası‘nın Afyonkarahisar il sınırında yer alan bölgesinde atıksu kanalizasyon deĢarjları daha çok atıksu toplama havuzlarına yapılmaktadır. BaĢmakçı Belediyesi atıksu kanalizasyon sistemi deĢarj yeri Acıgöl‘ün hemen yanında bulunan atıksu havuzlarıdır. ĠçiĢleri Bakanlığının 13.12.2007 tarihli ve 62257 sayılı yazısı üzerine, 5355 sayılı Mahalli Ġdare Birlikleri Kanununun 4. maddesine göre, Bakanlar Kurulu‘nca 24.12.2007 tarihinde Acıgöl Kapalı Havzası (Afyonkarahisar) Kanalizasyon Projesi ve Arıtma Tesisi Yapma ve ĠĢletme Birliği‘nin kurulması kararlaĢtırılmıĢtır. Buna göre Dazkırı Ġlçe Belediyesi, Yaka ve Yüreğil Belde Belediyeleri ile ortak bir AAT yapılması ve tesis inĢaatına 2010 yılında baĢlanması planlanmaktadır. Ayrıca ĠçiĢleri Bakanlığının 13.12.2007 tarihli ve 62257 sayılı yazısı, 5355 sayılı Mahalli Ġdare Birlikleri Kanununun 4 üncü maddesine ve Bakanlar Kurulunun 01.05.2008 gün ve 2008/13618 kararına göre Yeniceli Kapalı Havzası (Afyonkarahisar) Kanalizasyon Projesi ve AAT Yapma ve ĠĢletme Birliği kurulması kararlaĢtırılmıĢtır. Buna göre, Evciler Belediyesi ile Gökçek Belediyesi‘ne ortak AAT yapılması planlanmakta, ancak mali kaynak sıkıntısından dolayı baĢlanamamaktadır. 5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı Burdur Havzası‘nda sanayi çok fazla geliĢmemiĢ olmasına rağmen, içerisinde 3 adet OSB ve bazı tekil endüstriler bulunmaktadır. Bunlar, Isparta Süleyman Demirel OSB, Burdur OSB, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 220 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çardak OSB ve havza içerisine dağılmıĢ tekil endüstrilerdir. Bunların yanında Isparta ili‘nde bulunan Gülyağı iĢletmeleri yılda yaklaĢık 30 – 35 gün çalıĢmakta, proses sonucu oluĢan atıksularını sızdırmasız havuzlarda biriktirmektedirler. Havza içerisinde ayrıca Burdur ġeker Fabrikası bulunmaktadır. 5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Burdur Havzası içerisinde Isparta Süleyman Demirel OSB, Burdur OSB ve Çardak OSB bulunmaktadır. Bunlardan sadece Isparta Süleyman Demirel OSB‘nin AAT‘si bulunmaktadır. Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi Isparta' da OSB kurma çalıĢmaları 1976 yılında baĢlamıĢtır. Ancak tüm çalıĢmalar ağırlıklı olarak 1992 -2000 yılları arasında yapılmıĢtır. AAT‘nin inĢası, 2003 yılında inĢası tamamlanmıĢ olup, 4000 - 8000 m³/ gün kapasite ile bölgenin en modern OSB‘si durumuna gelmiĢtir. Tablo 62‘de Isparta Süleyman Demirel OSB‘nde faaliyette olan firmalar verilmiĢtir. Tablo 62: Isparta Süleyman Demirel OSB Faaliyetteki Firmalar FABRĠKALAR SIRA NO ÜRETĠM 1 Asya Mobilya ĠnĢ. Ltd.Sti Mobilya 2 BeĢler KuruyemiĢ A.ġ. Gıda 3 Caner Medikal A.ġ. Mobilya 4 Çağlar ĠnĢ. Ve Tic.San. A.ġ. AhĢap 5 Çanakoğlu Metal ĠĢleme San. Tic. Ltd. ġti. Metal 6 Çiftçi KardeĢler AhĢap 7 Çıraklar Tekstil Ve Otomotiv San. Tic. Ltd. ġti. Tekstil 8 Diri Ġplik DiriliĢ Ġplik San. Ve Tic. A.ġ. Tekstil 9 Diriteks DirliĢ Teks. San. Ve Tic. A.ġ. Tekstil 10 Nrg ĠnĢaat AhĢap 11 Erkoteks Erkoçlar Tekstil A.ġ. Tekstil 12 Esendir Sanayi Metal 13 Gözde Kereste AhĢap 14 Hassel Ltd. ġti. Metal 15 IyaĢ Isparta Yatırım Ve Gıda Tic. A.ġ. Gıda 16 Kalekim Kimyevi Madde San. Ve Tic. A.ġ. TaĢ Toprak 17 KartaĢ Ltd. ġti. TaĢ Toprak TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 221 / 466 FABRĠKALAR SIRA NO GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÜRETĠM 18 Kınalı Süt Ürünleri Süt Ürünleri 19 Lc Metal Asma Tavan 20 Net Pamuk(Seda Tekstil) Tekstil 21 Peksan Orman Ürünleri Ltd.ġti. AhĢap 22 Sakarya Kereste A.ġ. AhĢap 23 Toros Aydınlatma Ltd. ġti.(Oğuzhan Tekstil) Aydınlatma 24 Ünlü Orman Ürünleri TaĢ. San. Ve Tic. Ltd. ġti. AhĢap 25 Yumak Tekstil San. Ve Tic. AĢ. Tekstil 26 Yüceer Kereste Ltd. ġti. AhĢap 27 Yünteks Tekstil San. Ve Tic. Ltd. ġti. Tekstil 28 Kofs Makina Ltd. ġti. AhĢap 29 Barsu Su Ürünleri Ltd.ġti. Gıda 30 Davraz San. Ve Tic. A.ġ.(Mert Kilit) Metal 31 Yeni Erdoğanlar Kaynak: ISDOSB,2009 Isparta Süleyman Demirel OSB AAT, bütün bölgenin atıksularının toplandığı en alt kısmında ayrılan 26982,22 m² arazi üzerinde 4000 - 8000 m³/gün kapasitede projelendirilerek, 10.06.2004 tarihinde iĢletmeye alınmıĢ, 04.09.2006 tarihinde kesin kabulü yapılmıĢtır. AAT proses akım Ģeması, ġekil 68‘de verilmiĢtir. Isparta Süleyman Demirel OSB Merkezi AAT‘nde aĢağıdaki üniteler mevcuttur: Fiziksel arıtma Üniteleri Kimyasal Arıtma Üniteleri Biyolojik Arıtma Üniteleri Çamur Üniteleri Ġleri Arıtma Tesis giriĢinde, maksimum 800 m3/saat‘ lik debiyi arıtma ünitelerine basabilecek kapasitede pompaların yer aldığı bir terfi merkezi yer almaktadır. Terfi Merkezinde ilk kademede 1 asıl ve 1 yedek 400 m3/saat kapasiteli pompa bulunmaktadır. Maksimum debinin yılda birkaç kez geleceği bilindiğinden, 800 m3/saat‘lik debinin basılabilmesi için 1 asıl pompa ile birlikte 1 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 222 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yedek pompanın da çalıĢtırılacağı düĢünülmüĢtür. Terfi pompaları seviye kontrol sistemine bağlı olarak çalıĢmaktadırlar. GiriĢ yapısından geçen atıksu ihtiva ettiği kaba malzemenin tutulması amacıyla 50 mm aralıklı ızgaradan geçirilmektedir. Kaba ızgara çubukları ara mesafesi 50 mm, çubuk geniĢliği 10 mm (dikdörtgen kesitli) ve mekanik temizlemeli (arkadan taramalı mekanik ızgara) seçilmiĢtir. Kaba ızgarada tutulamayan 50 mm'den küçük katı malzemenin tutulması amacıyla, 5 mm aralıklı mekanik ince ızgara kullanılmaktadır. Ayrıca ızgaranın bakım-onarım ve arıza durumlarında diğer ızgaranın devreye alınması gibi bir esneklik de vardır. Ġnce ızgara çubukları ara mesafesi 5 mm, çubuk geniĢliği 10 mm (dikdörtgen kesitli) ve mekanik temizlemeli olarak seçilmiĢtir. Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Mekanik Temizlemeli Izgara Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ParĢal Savağı Kum ve yağ tutucu havuzundan geçen atıksu açık kanal ile taĢınarak debi ölçümü yapılmak üzere ParĢal Savağından geçirilmektedir. Atıksu debisi ve kirlilik değerlerinin homojenizasyonu ve tesisin diğer ünitelerine sabit bir debinin basılabilmesi için dengeleme havuzu inĢa edilmiĢtir. 8.000 m3/gün debisini karĢılayacak Ģekilde iki havuz planlanmıĢtır. YoğunlaĢtırma havuzu üst suyu, bant filtre süzüntü suyu ve kum filtreleri ters yıkama suları bu havuza verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 223 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Dengeleme Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Havuzu Havalandırma Havuzu Dengeleme havuzunda atıksuyun debi ve kirlilik olarak homojenizasyonu sağlamak amacıyla belirli bir bekletme süresince alıkonulan atıksu terfi haznesine alınmakta ve seviye kontrol sistemine bağlı çalıĢan dalgıç pompalar vasıtasıyla hızlı karıĢtırma havuzlarına terfi ettirilmektedir. Hızlı karıĢtırma havuzlarında pH ayarlaması için asit ve/veya kireç, koagülant olarak da FeCl3 dozlaması yapılmaktadır. Hızlı karıĢtırma havuzlarında ilave edilen kimyasal maddelerin atıksu ile homojen karıĢımı sağlandıktan sonra, atıksu yavaĢ karıĢtırma havuzlarına alınmaktadır. YavaĢ karıĢtırma havuzlarında kimyasal reaksiyon için gerekli süre verilerek, oluĢan reaksiyonlar sonucunda atıksu içinde bulunan ve kendi ağırlığı ile çökelemeyen parçacıkların birbirlerine yapıĢarak büyümeleri sağlanmaktadır. Gerekli büyüklüğe ulaĢan parçacıklar ise çökelebilecek hale geldikleri için kimyasal arıtmanın son ünitesine transfer edilmektedir. FloklaĢmayı sağlamak ve çökelmeyi hızlandırmak amacıyla bu ünitede, polielektrolit ilavesi yapılmaktadır. Dağıtım yapısından eĢit debi ile kimyasal çökeltme tanklarına verilen atıksuyun içindeki çökelebilir maddelerin çökeltilerek sudan ayrılmasıyla biyolojik arıtmanın yükünün azaltılması sağlanmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 224 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 68: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Proses Akım ġeması Dipte konik kısımda çökelen çamur, santrifüj pompalar ile alınarak yoğunlaĢtırma havuzuna verilmektedir. Üst su ise savak sistemiyle toplanarak biyolojik arıtmaya tabi tutulmak üzere havalandırma havuzlarına gönderilmektedir. Havalandırma havuzuna alınan atıksuya oksijen verilerek kirliliği oluĢturan karbonlu bileĢiklerin (BOI) mikroorganizmalar tarafından parçalanarak H2O ve CO2‘ye dönüĢümü sağlanmaktadır. Bu amaçla yüzeysel havalandırma sistemi kullanılmaktadır. Havalandırma havuzu içinde oluĢan aktif çamur çökeltilmek üzere, dağıtım yapısı vasıtasıyla son çöktürme havuzuna eĢit olarak dağıtılmaktadır. Son çöktürme havuzunda çamur çökelerek kirliliğin sudan ayrılması sağlanmaktadır. Havalandırma havuzlarında gerekli miktarda mikroorganizma konsantrasyonunu sağlamak amacıyla, son çöktürme havuzlarının tabanından alınan çamur, geri devir pompaları ile havalandırma havuzuna geri devir yaptırılmaktadır. Geri devir haznesinde toplanan çamurun geri devrettirilmeyen kısmı fazla çamur olarak bu hazneden susuzlaĢtırılmak üzere yoğunlaĢtırma havuzlarına alınmaktadır. Son çökeltme havuzlarının yüzeyinde bulunan üst su ise savak sistemiyle toplanarak arıtılmıĢ su haznesine gönderilmekte ve buradan alıcı ortama deĢarj edilmektedir. Son çökeltme havuzu içinde kenardan tahrikli sıyırıcı mekanizma, bir taraftan dip çamurunu toplarken diğer taraftan yüzen cisimleri havuz yüzeyinden uzaklaĢtırmaktadır. Üstten toplanan köpük, köpük haznesine alınmakta, buradan pompalar ile çamur arıtma ünitelerine basılmaktadır. ÇıkıĢ suyunun sulama suyu amaçlı kullanılması ya da çıkıĢ suyu standartlarının iyileĢtirilmesi gerektiği durumlarda arıtılmıĢ su, bu hazneden alınarak Kum Filtrelerinden geçirilmektedir. Ancak TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 225 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 mevcut durumda, çıkıĢ standartları sağlandığından kum filtreleri kullanılmamaktadır. Kimyasal Çöktürmeden alınan çamur biyolojik arıtma sürecinde oluĢan fazla çamur, Kimyasal ve Biyolojik Çöktürme Havuzlarından alınan köpükler ve kum ve yağ tutucu havuzundan alınan yağ ve köpükler yoğunlaĢtırma havuzuna alınmaktadır. YoğunlaĢtırma Havuzunda toplanan çamurun ortamdan uzaklaĢtırılmasını kolaylaĢtırmak amacıyla çamur hacmi azaltılmakta ve daha sonra mekanik susuzlaĢtırma ekipmanına verilmektedir. Böylece çamur konsantrasyonu biraz daha arttırılıp, susuzlaĢtırma ekipmanının boyutu küçültülmektedir. Mekanik susuzlaĢtırma ekipmanı olarak bant filtre kullanılmaktadır. Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Son Çöktürme Havuzu Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Bant Filtre Isparta Süleyman Demirel OSB AAT’den Çıkan Çamur Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Çamur Düzensiz Depolama TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 226 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT‘nden çıkan çamur, OSB içerisinde düzensiz olarak depolanmaktadır. Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ÇıkıĢ Suyunun Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Laboratuvarı verildiği Kanal AAT‘nden çıkan su, arıtılmıĢ su kanalı ile Burdur Gölü arazisine ulaĢmaktadır. Arıtma tesisi içerisinde iĢletme Ģartları ve çıkıĢ suyu kalitesinin kontrolünün yapılabildiği bir laboratuvar mevcuttur. AAT çıkıĢ suyundan ayda bir olmak üzere numuneler alınıp Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tablo 19‘a göre Akredite laboratuarda analizleri yaptırılmaktadır. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 28.07.2013 tarihine kadar geçerlidir. Saha çalıĢması sırasında AAT iĢletilmesine dair gereken önemin verildiği gözlenmiĢtir. Tesiste Ġleri arıtma üniteleri olan kum filtreleri tıkanmıĢ ve çalıĢtırılamamaktadır. Ancak buna rağmen çıkıĢ kalitesinin gereken standartları sağladığı analiz sonuçlarından görülmüĢtür. Tablo 63‗te Isparta OSB AAT giriĢ atıksu değerleri ve Tablo 64‘te AAT çıkıĢ arıtılmıĢsu değerleri verilmiĢtir. Tablo 63: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT GiriĢ Atıksu Değerleri PARAMETRE BĠRĠM GĠRĠġ KĠRLĠLĠK DEĞERĠ Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı, BOI5 mg/L 950 Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı, KOI mg/L 1850 Askıda Katı Madde, AKM mg/L 410 TKN mg/L 10 Toplam Fosfor,TP mg/L 5 Yağ ve Gres mg/L 37 Kaynak ISDOSB,2009 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 227 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 64: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ÇıkıĢ ArıtılmıĢsu Değerleri PARAMETRE BĠRĠM ÖLÇÜLEN SKKY TABLO.19 SINIR DEĞER DEĞER* ( 2 Saatlik Kompozit) Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı, KOI mg/L 100 400 Askıda Katı Madde, AKM mg/L 26 200 Toplam Kjeldahl Azotu,TKN mg/L 4,9 20 Yağ ve Gres mg/L 6,6 20 - 7,95 6-9 Toplam Fosfor,TP mg/L 0,69 2 Toplam Krom (Cr) mg/L <0,01 2 Krom VI(Cr ) mg/L <0,01 0,5 KurĢun(Pb) mg/L <0,01 2 Toplam Siyanür (CN ) mg/L <0,002 1 Kadmiyum(Cd) mg/L <0,01 0,1 Demir(Fe) mg/L 0,094 10 Florür(F ) mg/L 0,987 15 Bakır(Cu) mg/L <0,01 2 Çinko(Zn) mg/L 0,011 5 Civa(Hg) mg/L <0,001 0,05 pH +6 - - (24 saatlik sınır değer) -2 Sülfat(SO4 ) mg/L 288,4 1500 (*) Analizler, 28.08.2009 tarihli numunelerden Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Laboratuvarı ve GümüĢsu A.ġ. Çevre Laboratuvarı tarafından yapılmıĢtır. Burdur Organize Sanayi Bölgesi Burdur OSB, Ģehir imar planı içinde Ankara - Antalya karayolu üzerinde 85 hektar büyüklüğünde bir alana kurulmuĢtur. Bölgede büyüklükleri 5.000 m2 ile 60.000 m2 arasında değiĢen toplam 57 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Parsellerin tamamı tahsis edilmiĢ olup, 51 firma üretime geçmiĢtir. Tarıma elveriĢsiz ve sanayi, yerleĢim için uygun bir yer olarak seçilen bölgede, tüm altyapı çalıĢmaları (yol, kanalizasyon, içme ve kullanma suyu, yağmur suyu drenajı ve elektrik Ģebekesi) tamamlanmıĢtır. Elektrik ĠĢletmesi, Bakım ve Onarımlar Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. OSB‘nin 2006 yılı toplam elektrik enerji tüketimi yaklaĢık olarak 20.000.000 kwh/yıl dır. OSB‘de faaliyette olan tesislerin bugün için kurulu elektrik gücü 5.000 kWh ‘dir. Burdur OSB dahili doğalgaz bağlantı ve dağıtım hatları yapım ĠĢi, OSB tarafından ihale edilerek, 13.06.2005 tarihinde tamamlanmıĢtır. BOTAġ ile yapılan sözleĢme ile 08.06.2006 tarihinde gaz verilmesine baĢlanmıĢtır. Ġç tesisat dönüĢümünü TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 228 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yapan firmalara gaz verilmektedir. Doğalgazın iĢletilmesi, bakımı ve onarımı Müdürlük tarafından yapılmaktadır. OSB‘nde bütün parsellerde doğalgaz, su, kanalizasyon, yağmursuyu drenaj Ģebekesi, PTT yeraltı Ģebekesi bulunmaktadır. Burdur OSB‘de tahsisi yapılan parsellerin sektörel dağılımı ise Tablo 65‘te verilmiĢtir. Tablo 65: Burdur OSB‟de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı SEKTÖR SEKTÖR NO TOPLAM 1 Gıda Sanayi 12 4 Doku. ve Giy. San. 3 5 Orman Ürünleri San. 9 10 Plastik San. 3 13 Petrol Ürünleri San. 1 16 PiĢmiĢ Kil ve Çimento 8 18 Demir ve Çelik San. 10 20 Madeni EĢya San. 2 22 Tarım Alet ve San. 4 23 Meslek Bilim Ölcü Kant. 1 Burdur OSB‘nin kanalizasyon sistemi ayrık sistem olarak yapılmıĢtır. Yağmur suyu dere yataklarına gitmektedir. Mevcut durumda arıtma tesisi bulunmamaktadır. Bölgedeki atıksular Burdur Belediyesi kanalizasyonuna deĢarj edilmektedir. OSB‘de yer alan kuruluĢların ayrı ayrı debileri bilinmemektedir. Toplam debi 800-900 m3/gün civarındadır. OSB‘nin katı atıkları belediye tarafından toplanmaktadır. OSB‘nde AAT yapılması planlanmaktadır ancak bununla ilgili bir tarih verilememektedir. Arıtma tesisi için yer kamulaĢtırılma çalıĢmaları devam etmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 229 / 466 Burdur OSB Atıksuyu Belediye Kanalizasyonuna DeĢarj Rögarı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur OSB AAT Yapılması Planlanan Yer Çardak Organize Sanayi Bölgesi Çardak OSB için Denizli‘ye 60 km mesafedeki Çardak Ġlçesi Havaalanı Mevkiinde 3.225.913 m2 alanda 8.10.1996 tarihinde yer seçimi yapılmıĢtır. Uluslararası niteliğe sahip havaalanına 2 km uzaklıkta olup, Denizli Serbest Bölgesine (DENSER) sınır komĢusudur. OSB, Denizli Sanayi Odasının hukuki ve mali sorumluluğu ile gerçekleĢmiĢtir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘nın 14.12.2000 tarih ve 14744 sayı ile kuruluĢ protokolü onaylanarak 28 sicil no ile kayıt defterine iĢlenerek tüzel kiĢiliğini kazanmıĢtır. Altyapı çalıĢmalarına 13.09.1996 yılında baĢlanmıĢ ve 22.10.1997 yılında tamamlanmıĢtır. Altyapı inĢaatları kapsamında 14 km asfalt yol, 15 km içme suyu hattı, 13.5 km atıksu kanalizasyon hattı, 15 km yağmur suyu drenaj hattı, 27 km yeraltı orta gerilim elektrik hattı, 1000 abonelik yeraltı telekomünikasyon Ģebekesi kurulmuĢtur. Devletten hiçbir finansman desteği alınmaksızın gerçekleĢtirilen bölge Türkiye‘deki ilk özel OSB‘dir. Toplam 98 sanayi parseli (en küçük parsel 25.000 m 2) bulunmakta olup, 85 adedinin tapu devirleri yapılmıĢtır. 2 adet yeĢil alan, 1 adet sosyal tesis ve idari bina (132.000 m2), 1 adet su deposu alanı, 1 adet tır parkı ve gümrükleme alanı (36.500 m2) bulunmaktadır. Sağlık ocağı ve PTT inĢaatları tamamlanmıĢtır. Tüm parsellerin elektrik, su, telekomünikasyon hattı bağlantısı ile yangın hidratı bulunmaktadır. 2 adet parselde inĢaatını tamamlayan sanayicilerden 1 adet tesis prefabrik yapı elemanları, diğeri plastik sanayi konusunda faaliyet göstermektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 230 / 466 5.2.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu Burdur Havzası‘nda atıksu deĢarjları olan tesisler yanında, atıksularını sızdırmasız havuzlarda toplayan Gülyağı fabrikaları bulunmaktadır. Bu bölümde Burdur Havzası‘nda yer alan bazı tekil endüstriler ve mevcut olan atıksu arıtma tesisleri hakkında bilgiler verilmiĢtir. Gülyağı ĠĢletmeleri Türkiye‘de en çok gül üretimi Isparta‘da yapılmaktadır. Gülbirlik‘in 1958 yılında kurduğu Ġslamköy Gülyağı Fabrikası, 1976 yılında kurduğu diğer gülyağı tesisleri ile Türk gülcülüğü ve gülyağı üretimi Ģekil değiĢtirmiĢtir. Günümüzde köy tipi gülyağı üretimi, yerini tamamen sanayi tipi gülyağı üretimine bırakmıĢtır. Isparta ili, Türkiye‘de özellikle gülyağı ve gül ürünleri üzerine önemli bir merkez haline gelmiĢtir. Yörede birçok yerli ve yabancı gül iĢleme fabrikaları bulunmaktadır. Gülyağı üretimi 100 yılı aĢkın bir süredir Isparta yöresinde gerçekleĢtirilmektedir. Isparta‘nın gül ürününü devletin destek ve yardımlarıyla en iyi biçimde değerlendiren Gülbirlik, 1954 yılında 9 kurucu birim kooperatifinin oluĢturduğu Kooperatifler Birliği olarak kurulmuĢtur. Gülbirlik‘in halen 6 birim kooperatifi, 8000 üretici ortağı, 5 ayrı yerde kurulu 7 ünite gülyağı tesisi ile 1 ünite gül konkreti (ekstraksiyon metoduyla gülden gül yağının çıkartılması iĢlemidir) tesisi mevcuttur. Gülbirlik mevcut tesislerinde günlük 360 ton gül çiçeği iĢleyerek, Türk ve Dünya standartlarına uygun gülyağı ve gül konkreti üretimini gerçekleĢtiren, Türkiye‘nin ve dünyanın bu alanda en büyük üretici ve ihracatçı kuruluĢudur. Her yıl Mayıs ve Haziran aylarında toplanan güller, hava Ģartlarının da katkısı sonucu üstün kalitede gülyağı üretiminin gerçekleĢtirilmesini sağlamaktadır. Özellikle Gülbirlik tarafından Fransa, ABD, Japonya, Almanya, Ġsviçre, Belçika, Ġngiltere ve Suudi Arabistan olmak üzere, bu ülkelerde bulunan parfüm ve kozmetik sanayinin önde gelen büyük kuruluĢ ve müĢterilerinin gülyağı ve gül konkreti talepleri düzenli ve istikrarlı olarak karĢılanmaktadır. Gül çiçeğinin iĢlenmesi esnasında gül çiçeği miktarının yaklaĢık 3 katı kadar su kullanılmaktadır. Kullanılan suyun 2/3‘ü atıksu olarak deĢarj edilmektedir. Bu prosesten kaynaklanan atıksuyun KOĠ‘si 9500 mg/L, BOĠ‘si 4950 mg/L, TKN‘u 100 mg/L ve Toplam Fosforu 5 mg/L mertebesindedir.(AvĢar, Y., vd.) ĠĢletmeler yılda 30 - 35 gün çalıĢmaktadır. Atıksular, iĢletme yanında yapılmıĢ sızdırmasız havuzlarda depolanmaktadır. Bu atıksular yaz mevsiminde buharlaĢtırılmakta ya da vidanjörlerle çekilip OSB AAT‘ne taĢınmaktadır. Üretim sırasında oluĢan posalar, kıĢ aylarında iĢletmenin yakın çevresindeki halk tarafından yakıt olarak kullanılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 231 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Puccinelli-ElmataĢ ve Elmasu Puccinelli – ElmataĢ ve Elmasu endüstri için yüksek kalitede gıda üreten önde gelen Türk fabrikalarından ve ihracatçılarından biridir. 1991 yılında iĢletilmeye baĢlanan Elmasu Meyve Suyu Konsantre Fabrikalarında sezonluk 7500 ton elma suyu konsantresi ve 600 ton viĢne konsantresi üretilmektedir. Elmasu Domates Salçası Fabrikası 1997 yılından beri iĢletilmektedir. Fabrikanın senelik 5000 ton varillere aseptik olarak paketlenmiĢ organik ve konvansiyonel salça kapasitesi vardır. Fabrikaların toplamında yılda en yoğun zamanda maksimum olarak 250 kiĢi çalıĢmaktadır. Fabrikada AAT bulunmayıp, yapım çalıĢmalarına yeni baĢlanmıĢtır. Puccinelli - ElmataĢ ve Elmasu ĠĢletmeleri Atıksuları DeĢarj Yeri Puccinelli - ElmataĢ ve Elmasu AAT ÇalıĢması GöltaĢ Göller Yöresi Çimento San. A.ġ. Paket AAT GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi, Türkiye'de 600.000 ton/yıl kapasiteli ilk özel sektör çimento fabrikası olarak 1969 yılında, 60 Milyon TL sermaye ve 2.000 iĢletmecinin ortak iĢtiraki ile Isparta'da kurulmuĢtur. ġirketin kuruluĢ amacı Isparta, Burdur, Antalya ve Kısmen Denizli bölgesi için çimento üretmek ve bu bölgelerde pazarlama ve dağıtım yapmaktır. ġirket, yatırımların tamamlanması ile 1973 yılında faaliyete geçmiĢtir. Konum olarak GöltaĢ Çimento'nun kurulduğu bölge hammadde açısından oldukça zengindir. Klinker üretiminin hammaddesi olan kalker ve marn ocakları fabrika sahası içerisindedir. ĠĢletmede Paket AAT bulunmaktadır. AAT Proses Akım ġeması ġekil 69‘da verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 232 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 69: GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. Paket AAT Proses Akım ġeması AAT‘ne gelen atıksular önce kaba bir ızgaradan geçirilip dengeleme havuzuna verilmektedir. Dengeleme havuzunda bekletilen atıksular dalgıç pompa ile biyolojik reaktöre basılmaktadır. Biyolojik reaktör giriĢinde sepet ince ızgara bulunmaktadır. Biyolojik reaktör ardıĢık kesikli reaktör olarak çalıĢmaktadır. Buna göre atıksu dengeleme havuzundan sürekli olarak değil de belirli zaman aralıkları ile basılmaktadır. Atıksular önce biyolojik reaktöre basılmakta, belirli bir zaman dilimi boyunca sürekli olarak hava üfleyiciler ile hava verilmektedir. GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. AAT Ön GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. AAT Çökeltme Havuzu Sepet Izgara TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 233 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. AAT GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. AAT Biyolojik Reaktör ArıtılmıĢsu Havuzu Daha sonra çamurun çökmesi beklenmektedir. Bu sürenin sonunda arıtılmıĢ su ikinci Biyolojik reaktöre verilmekte, aynı iĢlemler burada tekrarlanmaktadır. Biyolojik reaktörden çıkan su arıtılmıĢ su havuzuna verilmektedir. ArıtılmıĢ su ağaç ve çim sulama amacıyla kullanılmaktadır. AAT çıkıĢ suyundan üç ayda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 21.1‘e göre Akredite laboratuarda analizleri yaptırılmaktadır. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 28.01.2010 tarihine kadar geçerlidir. Saha çalıĢmaları sırasında tesisin iyi durumda olduğu gözlenmiĢtir. Süleyman Demirel Havalimanı Paket AAT Dengeleme havuzunda toplanan atıksular, dalgıç atıksu pompası vasıtası ile sistem giriĢinde bulunan sepet tipi ince ızgaradan geçirilerek bünyesindeki çöp, bez, vb. katı pisliklerinden ayrıĢtırılmaktadır. ġekil 70‗de AAT proses akım Ģeması verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 234 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 70: Süleyman Demirel Havalimanı Paket AAT Proses Akım ġeması Dengeleme havuzu taban kotundan aĢağıda kapalı olarak yapılmıĢ üst kısmına havalandırma bacaları takılmıĢtır. Izgaradan sonra ardıĢık kesikli reaktöre geçen atıksular burada aktif çamur ile temas ettirilmektedir. ArdıĢık kesikli reaktörde, atıksuların içerdiği organik kirlilikler aerobik bakteriler yardımı ile CO 2 ve suya dönüĢtürülmektedir. Bunun için gerekli oksijen ve karıĢım havası, ünite bünyesinde bulunan hava üfleyici ile sağlanmaktadır. Hava üfleyiciden sağlanan hava, ince hava kabarcığı veren membranlı kauçuk difüzörlerle tüm reaktöre eĢit olarak dağıtılmaktadır. Süleyman Demirel Havalimanı AAT Ön Çöktürme Havuzu Süleyman Demirel Havalimanı AAT Sepet Izgara TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 235 / 466 Süleyman Demirel Havalimanı AAT Biyolojik Reaktörler GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Süleyman Demirel Havalimanı AAT DeĢarj Kanalı ArdıĢık kesikli reaktörde organik kirliliği giderilen atıksular, çökelmeye bırakılmaktadır. ArıtılmıĢ atıksu, arıtılmıĢ su kurutma kanalına tahliye edilmektedir. AAT çıkıĢ suyundan yılda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 21.1‘e göre Akredite laboratuvarda analizleri yaptırılmaktadır. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 28.02.2013 tarihine kadar geçerlidir. Çardak Havalimanı Paket AAT Denizli ili Çardak ilçesinde bulunan havalimanında paket AAT bulunmaktadır. Çardak Havalimanı AAT ĠĢletme Binası Çardak Havalimanı AAT Biyolojik Reaktör TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 236 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT 21.01.2010 tarihinde deĢarj izni almıĢtır. Yılmaz Et Entegre Paket AAT Burdur‘a 18 km mesafede bulunan ve günlük 15 adet büyükbaĢ hayvan kesme kapasiteli bir entegre tesistir. Alınan bilgiye göre kan arıtma tesisine girmemekte araziye gömülmektedir. ĠĢletmede 15 kiĢi çalıĢmaktadır. ġekil 71‘de AAT Proses Akım ġeması verilmiĢtir. ġekil 71: Yılmaz Et Entegre Paket AAT Proses Akım ġeması Daha önce anlatılan paket arıtma tesislerinden farklı olarak atıksu önce tambur elekten geçirilmektedir. Atıksular daha sonra dengeleme havuzunda bekletilmekte oradan pompa ile biyolojik reaktöre basılmaktadır. Biyolojik reaktörün ilk kısmında yer alan yağ tutucuda ise yağ ayrılmaktadır. Biyolojik reaktörün son kademesinde çöktürme kısmı mevcuttur. Buradan çöktürülen kısım deĢarj edilmektedir. Yılmaz Et Entegre Paket AAT Tambur Elek Yılmaz Et Entegre Paket AAT Dinlendirme Havuzu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 237 / 466 Yılmaz Et Entegre Paket AAT Yağ Tutucu GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yılmaz Et Entegre Paket AAT Biyolojik Reaktör Arıtma tesisi dıĢarıdan bakıldığında standartları sağlayan normal bir arıtma tesisi gibi görülse de dikkat edilmesi gereken yanlar mevcuttur. Dengeleme havuzunun hemen yanında bypass hattı vardır. Buna göre arıtma tesisini çalıĢtırmak iĢletmecinin insiyatifindedir. Ayrıca deĢarj noktası incelendiğinde tesisin ne zaman ve ne kadar süre ile arıtma tesisini çalıĢtırdığı konusunda olumsuz fikirler edinilmiĢtir. Arıtma tesisi deĢarj noktası Burdur Gölü‘ne yaklaĢık 1- 1.5 km mesafede olup buradan göle devam etmektedir. Yılmaz Et Entegre Paket AAT DeĢarj Yeri TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 238 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT çıkıĢ suyundan üç ayda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 5.6‘ya göre akredite laboratuarda analizleri yaptırılması gerekmektedir. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 10.10.2010 tarihine kadar geçerlidir. Junior Jeans Wear AAT 1998 yılından beri Burdur‘da yer alan firmada yaklaĢık 150 kiĢi çalıĢmaktadır. ĠĢletmede oluĢan atıksular, kimyasal arıtma tesisi ile arıtılmaktadır. Arıtma tesisinin kapasitesi 200 m3/gün‘dür. AAT proses akım Ģeması ġekil 72‘de verilmiĢtir. Arıtma tesisi kesikli olarak çalıĢtırılmaktadır. Firma yakın zamana kadar yoğun çalıĢmasına rağmen, iĢletmenin bir kısmını Dinar‘a taĢındığından dolayı üretim kapasitesi azalmıĢ ve dolayısıyla atıksu debisi de düĢmüĢtür. Bundan dolayı atıksular biriktirilip, arıtma tesisi kesikli olarak çalıĢtırılmaktadır. ġekil 72: Junior Jeans Wear AAT Proses Akım ġeması ĠĢletmede oluĢan atıksular önce 5 kademeli ön çöktürme havuzunda katı partiküllerden ayrılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 239 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Junior Jeans Wear AAT Çöktürme Havuzu Kireç ilave edilerek, pH değeri koagülasyon için uygun aralığa getirilen atıksuya, koagülant çözeltisi ((FeSO4)3) dozlaması yapılarak kirliliği oluĢturan koloidal danelerin pıhtılaĢması sağlanmaktadır. ĠĢlem sırasında su ve kimyasal maddenin tam karıĢımı için hızlı karıĢtırma iĢlemi uygulanmaktadır. Junior Jeans Wear AAT Kimyasal Tankları YavaĢ karıĢtırma ünitesinde flokülasyon için suya polielektrolit çözeltisi dozlanarak koagülasyonda oluĢan pıhtıların irileĢmesi ve sudan ayrılabilir yapıya ulaĢması sağlanmaktadır. YavaĢ karıĢtırma tankında floklaĢan çamur, pompa ile çamur tankına basılmaktadır. Çamur, belediye katı atık depolama alanında depolanmaktadır. Savaklanan arıtılmıĢ su deĢarj edilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 240 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Junior Jeans Wear AAT Hızlı KarıĢtırma Havuzu Junior Jeans Wear AAT YavaĢ KarıĢtırma Havuzu Junior Jeans Wear AAT Çamur Tankı Junior Jeans Wear AAT Savaklanan ArıtılmıĢ Su AAT çıkıĢ suyundan ayda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 10.2‘ye göre akredite laboratuvarda analizleri yaptırılması gerekmektedir. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 20.06.2011 tarihine kadar geçerlidir. Arıtma tesisi eski ve yıpranmıĢ bir görünüme sahip olsa da deĢarj edilen arıtılmıĢ su arıtmanın verimli çalıĢtığını göstermektedir. BaĢteks Tekstil Mahrukatçılık Nakliyat Afyonkarahisar Ġli BaĢmakçı Ġlçesi‘nde bulunan firmada pamuklu kumaĢ boyaması yapılmaktadır. 13 yıldır faaliyette olan firmada yaklaĢık 100 kiĢi çalıĢmaktadır. ĠĢletmede biyolojik arıtma tesisi(aktif çamur sistemi) bulunmaktadır. Arıtma tesisine 695 m 3/gün TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 241 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 iĢletmeden, 5 m3/gün evsel nitelikli olmak üzere 700 m3/gün atıksu gelmektedir. SKKY Tablo 10.3‘e göre deĢarj izin baĢvurusunda bulunulmuĢtur. AAT Proses Akım ġeması, ġekil 73‗te verilmiĢtir. ġekil 73: BaĢteks Tekstil AAT Proses Akım ġeması Arıtma tesisinde kullanılan ekipmanların zarar görmesini engellemek amacıyla atıksular ızgara yapısından geçirilmektedir. AAT Izgaralar AAT Dengeleme Havuzu Atıksular ızgara yapısından geçtikten sonra dengeleme havuzunda toplanmaktadır. Dengeleme havuzunda atıksudaki debi salınımları dengelenerek arıtma tesisine gün boyunca eĢit debide besleme yapılarak tesis Ģok yüklerden korunmaktadır. Atıksuyun nötralizasyonu da burada sağlanmaktadır. Dengeleme havuzundan çıkan atıksu havalandırma havuzuna girmektedir. Havalandırma havuzunda aktif çamur ile temas eden atıksuda bulunan organik maddeler aktif çamur tarafından su, CO2 ve yeni hücrelere dönüĢtürülmektedir. Aktif çamurun ihtiyacı olan oksijen hava üfleyiciler tarafından sağlanmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 242 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havalandırma havuzundan çıkan atıksu, cazibeyle çöktürme havuzuna geçmektedir. Çöktürme havuzunda ağır olan aktif çamur tabana çökelirken üstte kalan duru faz savaklarla toplanarak deĢarj edilmektedir. Çöktürme havuzu tabanına çöken çamur aktif halde olduğundan aĢı çamuru olarak havalandırma havuzuna devrettirilmektedir. Böylelikle havalandırma havuzunda aktif çamur konsantrasyonu sabit değerde tutulmaktadır. Fazla çamur filtre prese gönderilmektedir. Buradan çıkan süzüntü suyu dengeleme havuzuna gönderilmektedir. BaĢteks Tekstil AAT Havalandırma Havuzu BaĢteks Tekstil AAT Çöktürme Havuzu BaĢteks Tekstil AAT Filtre Pres BaĢteks Tekstil AAT DeĢarj Edilen ArıtılmıĢ Su TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 243 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arıtılan su Acıgöl‘e deĢarj edilmektedir. Saha çalıĢmaları sırasında AAT havalandırma havuzunda çok fazla köpük oluĢtuğugözlenmiĢtir. Arıtma tesisinin çok fazla kontrol edilmemesine karĢın, deĢarj edilen su kalitesinin çok iyi durumda olduğu söylenebilmektedir. Burdur ġeker Fabrikası Burdur ġeker Fabrikası yılda yaklaĢık 3 ay çalıĢmaktadır. ġeker fabrikası atıksuları mevcut durumda, 3 kademeli stabilizasyon havuzlarında bekletildikten sonra Burdur Gölü‘ne deĢarj etmektedir. Burdur ġeker Fabrikası Stabilizasyon Havuzları Mevcut stabilizasyon havuzlarının yanında, Burdur ġeker Fabrikası için yeni bir AAT inĢaatı devam etmektedir. Endüstriyel atıksu arıtıldıktan sonra SKKY Tablo 25‘e göre Burdur Belediyesi kanalizasyonuna verilecektir. Burdur ġeker Fabrikası Kirletici parametreleri Tablo 66‘ da verilmiĢtir. AAT‘nin tasarımında esas alınan atıksular, Ģeker pancarının yıkanması ve iĢlenmesi sırasında ortaya çıkan atıksular (Brükner suları) ve iĢletmeden kaynaklanan diğer proses atıksularından oluĢmaktadır. Bu atıksular pancarın yıkanması sırasında oluĢan çamurlu suların susuzlaĢtırılması sırasında oluĢan filtre edilmiĢ atıksudan ve üretimin diğer noktalarından kaynaklanmaktadır. AAT proseslerinin seçiminde, belirtilen atıksu kaynaklarının kirlilik yüküne bağlı olarak (çok kirli atıksular söz konusu olduğu için), anaerobik biyolojik arıtma yöntemi seçilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 244 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 66: Burdur ġeker Fabrikası Atıksu Kirletici Parametreleri MĠN.– MAKS. DEĞERLERĠ PARAMETRE BĠRĠM TASARIMA BRÜKNER PROSES ESAS SUYU SUYU DEĞERLER Debi m3/gün 3.600 1.200 4.800 KOI mg/L 8.000 4.000 7.000 BOI mg/L 5.000 2.600 4.400 - 0,625 0,650 0,628 100 1000 BOI /KOI TAKM UAKM/AKM mg/L - > 0.6 ġeker mg/L 500 - 3.000 3.000 Toplam Azot mg/L 100 100 Petkin mg/L 35 – 40 40 Toplam Fosfor mg/L 5 5 Potasyum mg/L 60 – 120 120 Kalsiyum mg/L 500 – 1.000 1.000 Sodyum mg/L 50 – 70 70 Klorür mg/L 50 – 1000 Sülfat mg/L 200 – 400 400 - 6,5 – 7,5 7 °C 12 – 32 > 10 pH Sıcaklık 500 (ortalama) Kaynak: Burdur ġeker Fabrikası Anaerobik atıksu arıtımı, organik maddelerin oksijensiz ortamda metan (CH4), CO2 ve amonyak gibi inorganik maddelere dönüĢtürüldüğü bir iĢlemdir. Biyolojik olarak ayrıĢabilen organik maddelerin anaerobik olarak parçalanması farklı bakteri grupları (asit bakterileri ve metanojenler) tarafından gerçekleĢtirilen bir arıtım yöntemidir. Bu prosesler sonucu oluĢan metan gazının kalorifik değeri yüksektir ve enerji kaynağı olarak kullanılabilmektedir. Havasız sistemler çok yüksek organik yüklemelerde çalıĢtırılabilmektedir. Buna karĢın, havalı sistemlerde oksijen transferi sınırlı olduğundan yüksek organik yükler uygulanamamaktadır. Bu durumda, KOĠ değeri 5.000 mg/L‘den büyük olan atıksuların arıtılmasında havasız sistemlerin kullanılması daha verimli arıtma sağlamaktadır. Burdur ġeker Fabrikası AAT TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 245 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 dizaynında öngörülen 7.000 mg/L KOĠ değeri anaerobik arıtma sisteminin seçilmesinde etken olmuĢtur. Arıtma tesisinde, anaerobik reaktör tipi olarak yukarı akıĢlı havasız çamur yatağı reaktörü (UASB reaktörü) seçilmiĢtir. UASB‘nin temel prensibi reaktörün altından beslenen atıksuyun reaktörün alt bölümünde granül halinde bulunan ve kolay çökebilen çamur tabakası ile temasına dayanmaktadır. Atıksu daha sonra reaktörün içindeki veya dıĢındaki ayırma sisteminden geçerek, gaz, sıvı ve katı olarak ayrılmaktadır. Biyokütle tekrar reaktörün içine döndürülürken gaz ve sıvı reaktörü terk etmektedir. UASB reaktörlerinde mekanik karıĢtırma yoktur. KarıĢma, çamur tabakası ve atıksuyun teması ile üretilen biyogazın etkisiyle gerçekleĢmektedir. Dengeleme havuzundan alınarak basınçlandırılan atıksu ısı eĢanjöründe (ısı değiĢtirici), fabrikadan kondensat pompası ile verilecek olan barometrik kondens suyu veya fabrikadan sağlanacak 130 C ve 1,8 - 2,0 bar basınçlı buhar ile temas ettirilerek 37 – 38 C‘ye ısıtılacaktır. Temin edilen buhar doymuĢ buhar olmalı veya olmasa bile sıcaklığı 150 C üzerinde olmamalıdır. EĢanjörlerin tıkanmasını önlemek amacıyla giriĢ suları pnömatik vanalar kullanılarak periyodik olarak eĢanjörün altından giriĢ – üstünden çıkıĢ ve üstünden giriĢ – altından çıkıĢ yapacak Ģekilde ayarlanıp eĢanjör giriĢlerinde oluĢabilecek birikintiler periyodik olarak otomatik olarak temizlenecektir. EĢanjörlerde sıcaklığı yükselten atıksu Ģartlandırma havuzuna alınacaktır. ġartlandırma havuzunda karıĢım, türbin tip karıĢtırıcı ile sağlanacaktır. Bu havuzda kimyasal dozaj ile Ģartlandırılan atıksu, reaktör besleme pompası ile UASB reaktörüne alınacaktır. ġartlandırma havuzunda bulunan pH metre ile suyun pH‘ı, reaktör besleme hattında bulunan sıcaklık ölçer ile de suyun sıcaklığı ölçülecektir. Bu parametrelerin anaerobik ortama uygunluğu kontrol edilmektedir. Bu amaçla gerektiğinde NaOH veya H3PO4 dozlaması yapılabilecektir. Ayrıca kireç önleyici olarak antiskalant, köpük oluĢumunu engellemek için köpük kırıcı kullanılacaktır. Betonarme olarak imal edilen reaktörün tabanında atıksuyun reaktörün her köĢesine homojen biçimde dağıtılması için tasarlanmıĢ dağıtım sistemi bulunmaktadır. Anaerobik arıtma süreci ile atıksuyun içinde asidifiye olmuĢ olan organik maddeler çoğunluğu metan olan ve karbondioksit vb diğer gazların da bulunduğu biyogaza dönüĢtürülmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 246 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Reaktörün üst tarafında ise yukarı akıĢ sırasında arıtılan su ile birlikte yükselen biyogaz, ayrılarak reaktörün üstünde bulunan Gaz-Sıvı-Katı Ayırıcılar (GSKA) vasıtasıyla toplanarak köpük tutucudan geçirildikten sonra çamur havuzu üzerinde bulunan gaz deposuna alınacaktır. Bu gaz deposunda emniyet ventili bulunacaktır. Biyogaz, kondens tutucudan geçirilir, debisi ölçülür ve gaz fanı yardımıyla basınçlandırılarak kazanlara gönderilir. Eğer üretilen biyogazın kazanlara gönderilmesi istenmiyor veya bir sebepten dolayı mümkün olmuyorsa, oluĢan biyogaz gaz yakma bacasında yakılarak atmosfere verilir. Anaerobik olarak arıtılan atıksu, içinde kalmıĢ olabilecek gazların ayrılması için gaz alma tankına (degazör) beslenir, buradan da arıtılmıĢ su plakalı çöktürücüden geçer. UASB teknolojisi sayesinde reaktörde bulunan çamur GSKA yapıları ile reaktörde tutulabilmektedir. Ancak herhangi bir kaçak olma olasılığına karĢı emniyet açısından tesiste bir plakalı çöktürücü kullanılmaktadır. Birbirine paralel ve belirli bir açıyla sıralanmıĢ plakalar, katı parçacıkların çökme yüksekliğini azaltırlar ve çöktürücünün yüzey alanını arttırırlar. Parçacıkların çökme halinde temas ettikleri yüzey alanı arttıkça, tutulan katı miktarı da artmaktadırr. Böylece çöktürücünün verimi arttırılmıĢ olmaktadır. Plakalı çöktürücüden savaklanacak arıtılmıĢ su, numune alma havuzuna verilecek ve pH‘ı ve sıcaklığı ölçülecek arıtılmıĢ su, parĢal savağında bulunan debimetre ile debisi ölçülecek ve deĢarj kanalına aktarılacaktır. Plakalı çöktürücüde ayrılan çamur cazibe ile çamur rögarına verilecektir. Çamur, buradan geri devir pompası ile iki hatta ayrılacak ve bu noktadan ayrılan çamur, mum tip ısı eĢanjöründe ısıtılır, ve daha sonra tekrar ikiye ayrılmaktadır. Bu hatlardan biri Ģartlandırma havuzuna verilirken, diğeri anaerobik reaktöre geri beslenecektir. Çamur rögarından sonra ayrılan diğer hat ile fazla çamur gerektiği zaman, çamur havuzuna alınmaktadır. Çamur havuzundaki çamur ile Brükner lagününden gelen çamur santrifüj dekantörlere verilmektedir. Dekantör hattında, çökelmeyi arttırmak amacıyla atıksuya polielektrolit dozajı yapılmaktadır. Dekantörlerden çıkan çamur keki, helezon ileticiler ile uzaklaĢtırılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 247 / 466 Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı (Dekantör) Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı(Anaerobik Reaktör) 5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı 5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı(Dengeleme Havuzu) Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı(EĢanjör) Burdur Havzası içerisinde yer alan belediyelerin tamamına yakınında, katı atıklar düzensiz olarak depolanarak bertaraf edilmektedir. Tıbbi atıklar çoğu zaman aynı depolama alanının TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 248 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 farklı noktalarında kireçlenerek düzensiz olarak depolanmaktadır. Havza içerisinde sadece Isparta – Koçtepe‘de Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi bulunmakta, Burdur‘da Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi yapılması planlanmaktadır. Burdur Havzası içerisindeki yerleĢim yerlerinde katı atıkların bertarafı amacıyla 2 adet belediye birliği mevcuttur. Bu birlikler ve birliklere bağlı olan belediyelerin bilgileri Tablo 67‘de verilmiĢtir.(ÇOB Verileri, Kasım 2010) ġekil 74‘te havzadaki mevcut düzenli ve düzensiz depolama sahaları birlik yapılanması ile birlikte harita üzerinde gösterilmektedir, ġekil 75‟de ise havzadaki katı atık birliklerinin düzenli depolama sahaları ile ilgili durum ve hangi aĢamada oldukları (mevcut, inĢaat, planlama) haritalandırılmıĢtır. Havza içerisinde yer alan tüm yerleĢim yerlerine ait mevcut katı atık bertaraf durumu özeti EK II‗de verilmiĢtir. Burdur Havzası‘nın Isparta il sınırında yer alan bölgede Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi olmasına karĢın belediyeler maddi kaynak sıkıntısı ve araç eksikliğinden dolayı katı atıklarını düzenli olarak bu tesise taĢıyamamakta, katı atıklarını düzensiz olarak depolamaya devam etmektedirler. Keçiborlu Belediyesi‘nde katı atıklar toplandıktan sonra eski Kükürt Fabrikası‘nın olduğu yerde bekletilmekte, 2 – 3 günde bir Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi‘ne gönderilmektedir. Burası aktarma istasyonu gibi kullanılmakta ancak bu vasıfları taĢımamaktadır. Keçiborlu Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 249 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 67: Burdur Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri Birlik Adı Üye Belediyeler Birlik Nüfusu Atık Miktarı Son Durum Belediye Atıkları Tıbbi Atıklar (Ton/Yıl) Burdur Ġli‘ne bağlı Merkez, Ağlasun, Altınyayala, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Proje YeĢilova Ġlçe Belediyeleri ile Burdur Katı Atık Bağsaray, Bayır, Birliği Beyköy, Büğdüz, 251.181 82.500 Çamlık, Çanaklı, Gündoğdu, Güney, Proje için ÇED süreci kapsamında tamamlanmıĢ olup, tıbbi atıkların Uygulama Projeleri bertaraf Bakanlık tarafından yöntemine uygun bulunmuĢtur. karar verilecektir. HasanpaĢa, Ġbecik, Kızılkaya, Kocaaliler, Kozağacı,Kozluca, Salda, Söğüt, Ürkütlü, YeĢilbeyköy, Yusufça belde belediyeleri Isparta iline bağlı Merkez, Keçiborlu, Gönen, Atabey, Uluborlu, Senirkent Ġlçe Tesis için Belediyeleri ile Lisans Göl-Bir Büyükkabaca, Uluğbey, Belediyeler Yassıören, Ġslamköy, Birliği Güneykent, Senir, Kılıç, 389.207 127.855 Aralık 2006 yılında iĢletmeye alınmıĢtır. baĢvurusu Bakanlığa yapılmıĢ olup, Savköy, Kuleönü, değerlendirme Büyükgökçeli, sürecindedir. AydoğmuĢ, Barla, Ġncesu belde belediyeleri Kaynak: ÇOB Verileri, Kasım 2010 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 250 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 74. Burdur Havzası Mevcut Katı Atık Depolama Sahaları ve Birlikler Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 251 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 75. Burdur Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası “Durum” Haritası TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 252 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġslamköy Belediyesi, katı atıklarını düzensiz olarak Akçay Deresi‘nin hemen yanında düzensiz olarak depolamaktadırlar. Katı atık sızıntı sularının buraya karıĢması büyük bir olasılıktır. Ġslamköy Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı Atabey Belediyesi eski kullanılan katı atık düzensiz depolama alanının üzerini toprakla kapatmıĢ etrafını tel ile çevirmiĢtir. Ancak Belediye, Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi olmasına rağmen yeni bir düzensiz depolama alanı kullanmaya baĢlamıĢtır. Burdur Havzası‘nın Burdur il sınırında yer alan bölgede belediyeler katı atıklarını daha çok dere kenarlarına depolamaktadırlar. Salda Belediyesi, katı atıklarını düzensiz olarak Salda Çayı‘na 200 m mesafede depolamaktadır. Katı atık sızıntı sularının Çay‘a karıĢması büyük bir olasılıktır. Salda Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı Salda Çayı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 253 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 HasanpaĢa Belediyesi katı atıklarını düzensiz olarak depolamakta, depolama alanının hemen yanından Kent Çayı geçmektedir. Sızıntı suyunun buraya karıĢması büyük bir olasılıktır. HasanpaĢa Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı Kent Çayı Karamanlı Belediyesi katı atıkları, Karaçay dere yatağında depolanmaktadır. Karaçay, Karamanlı Barajı yapıldıktan sonra yaz mevsimlerinde kurumaktadır. Burdur Belediyesi katı atıklarını 2002 yılına kadar yerleĢime 3,5 km mesafede düzensiz olarak depolamıĢtır. Bu alan rehabilite edilmektedir. Burdur ġeker Fabrikası stabilizasyon havuzlarından çıkan katı atıklar da buraya dökülmektedir. Burdur Belediyesi Eski Düzensiz Depolama Alanı Burdur Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 254 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Belediye katı atıklarını 2002 yılından beri yerleĢime 7 km mesafedeki dağlık alanda düzensiz olarak depolamaktadır. Tıbbi atıklar da burada yakılıp depolanmaktadır. Bu alanda katı atık ayrıĢtıran insanlar bulunmaktadır. Buradaki katı atıklar zaman zaman yakılmaktadır. Burdur‘da, Burdur Katı Atık Birliği(BUKAB) adı altında birlik kurulmuĢ ve bu alanın hemen yanına düzenli depolama alanı yapılması planlanmaktadır. Burdur Havzası‘nın Denizli il sınırında yer alan bölgede belediyeler katı atıklarını arazide depolamaktadırlar. Çardak Belediyesi katı atıklarını yerleĢime 1,5 km mesafede geniĢ bir alan üzerinde düzensiz olarak depolamaktadır. Burdur Havzası‘nın Afyonkarahisar il sınırında yer alan bölgede belediyeler katı atıklarını arazi ve göl kenarında depolamaktadırlar. BaĢmakçı Belediyesi katı atıklarını önceleri Acıgöl kenarında depolarken Ģimdilerde yerleĢime yaklaĢık 4 km mesafede, katı atığın dağılmasını önlemek amacıyla arazi üzerinde açılmıĢ geniĢ çukur bir alanda depolamaktadır. Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Isparta ili Koçtepe Köyü Göller Bölgesi Belediyeler Birliği katı atık düzenli depolama tesisi sahası toplam 40 ha olup sahanın 35 ha alanı düzenli depolamaya ayrılmıĢtır. Ġl merkezine 20 km mesafededir. 14 Nisan 2005 tarihinde Koçtepe Mevkiinde 1. Etap inĢaatı Bakanlık kredisiyle tamamlanmıĢ, 24 ġubat 2006 tarihinde tesis iĢletmeye açılmıĢtır. En yakın yerleĢim birimi Koçtepe Köyü‘dür. Düzenli depolama alanı IV. Sınıf toprak yapısına sahiptir. 35 ha alanın yaklaĢık 14 ha ormandır. Saha alt yapısı kil + membran + keçe + çakıldan oluĢmaktadır. Membran örtü alt tabaka jeolojik bariyer FiliĢ (Kil taĢı + Killi Kireç taĢı + Kum taĢı) 10 m + Alüvyon 5 m dir. FiliĢ + Alüvyon (farklı boyutta farklı malzemelerden meydana gelir) Isparta Göller Bölgesi Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi‘nin iĢletme iĢi, ihale usulü ile Atık Çevre Teknolojileri San. Ve Tic. A.ġ.‘ne 19.02.2009 tarihinde teslim edilmiĢtir. Depolama alanı Çevre Mühendisi kontrolü altında iĢletilmektedir. Isparta Göller Bölgesi Belediyeler Birliği adı altında Ģehir merkeziyle beraber 19 ilçe belediyeden gelen evsel nitelikli katı atık, katı atık taĢıma kamyonlarıyla tesise giriĢ yapmaktadır. Sahaya gelen çkatı atıklar kantardan geçirilerek tartılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 255 / 466 Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Kantarı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Katı Atıklar Katı atıklar, kantarda tartılarak bilgisayara iĢlendikten sonra katı atık depolama sahasında belirlenen yere döktürülür. Operatör tarafından kürüyücü araçla katı atıklar sahaya yayılmakta ve kompaktörle sıkıĢtırılmaktadır. Ekskavatörle 15–30 cm kalınlığında toprak örtü örtülmektedir. Atık dökümünü bitiren atık toplama aracı düzenli depolama alanını depolama tesisini terk etmeden önce, tekerlek yıkama ünitesine girdikten sonra kamyon kantarda tartılarak ağırlığı bilgisayara kaydedilmektedir. Sızıntı suyu drenaj boruları katı atık depolama alanından yaklaĢık %50 eğimle cazibeyle sızıntı suyu havuzuna akmaktadır. Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Sızıntı Suyu Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Sızıntı Suyu Toplama Havuzu TaĢıma Kamyonu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 256 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sızıntı suyu havuzuna drenaj borularıyla gelen su vidanjörle çekilerek 9 km mesafedeki Çünür Rogar‘ına deĢarj edilmektedir. Sızıntı sular bu rögarda evsel atıksular ile karıĢmakta ve birlikte, AAT‘ne gitmektedir. Sızıntı suyu debisi 28.8 ton/gündür. Düzenli depolama sahasında 200 m derinlikten çıkarılmıĢ sondaj suyu bulunmaktadır. Belirli zaman aralıklarıyla bu suda ölçüm ve analizler yapılmaktadır. Günlük sahaya gelen atık miktarı yaklaĢık 250 – 300 ton‘dur. Katı atık düzenli depolama alanı 2022 yılına kadar yaklaĢık 3.500.000 m3 atığı depolayacak kapasitededir. Saha, 3 etaptan oluĢmakta 2009 yılı itibariyle 2. etapta çalıĢılmaktadır. Gaz drenaj sistemi sızdırmaz kil ile dengeleme ön dolgu arasında yer almaktadır. Depolama alanında 7 adet faal gaz bacası bulunmaktadır. Tıbbi atıklar Ģimdi evsel atıklardan ayrı düzensiz olarak depolanmaktadır. Tesise yakın zamanda tıbbi atık sterilizasyon ünitesi alınmıĢtır. Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Tıbbi Atık Sterilizasyon Ünitesi Ekipmanları Bu konuda ÇED raporu hazırlanmakta, ön lisans alınmaya çalıĢılmaktadır. Sistemde tıbbi atık çok ince olarak parçalanıp öğütülecektir. Sterilize edildikten sonra evsel atık olarak depolanacaktır. Bu sistemin 1500 kg/gün kapasitesi mevcut olup 600–1200 kg/gün tıbbi atık gelmektedir. Burdur Katı Atık Birliği (BUKAB) Atık yönetimin bölgesel düzeyde gerçekleĢtirilmesi amacıyla 30 Belediye birleĢerek Burdur Ġli Belediyeler Birliği (BUKAB) kurulmuĢtur. Burdur, Ağlasun, Altınyayla, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve YeĢilova Ġlçe Belediyeleri ile Bağsaray, Bayır, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 257 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Beyköy, Büğdüz, Çamlık, Çanaklı, Gündoğdu, HasanpaĢa, Ġbecik, Kızılkaya, Kocaaliler, Kozağacı, Kozluca, Salda, Söğüt, Ürkütlü, YesilbaĢköy ve Yusufça Belde Belediyelerine hizmet verecek olan projenin isletmecisi BUKAB‘dır. Birlikten hizmet alacak yerleĢimler ġekil 76‘da verilmiĢtir. Güney Belde Belediyesi resmi olarak hâlihazırda Birliğe üye olmamasına karĢın, bu proje ile birlikte BUKAB‘ın üyesi olmayı kabul etmiĢ, dolayısıyla proje kapsamına dahil edilmiĢtir. Proje bedeli 5.000.000 TL‘dir. ġekil 76: BUKAB Çerçevesinde Hizmet Alacak YerleĢimler Bu kapsamda Burdur Merkez‘e Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi, Tefenni Ġlçesi‘ne Aktarma Ġstasyonu yapılması planlanmaktadır. Düzenli depolama alanına, Burdur Merkez 3 km, Ağlasun 32 km, Altınyayla 126 km, Bucak 38 km, Çavdır 90 km, Çeltikçi 32 km, Gölhisar 110 km, Karamanlı 60 km, Kemer 57 km, Tefenni 70 km, YeĢilova 60 km‘dir. Burdur Katı Atık Yönetim Sistemi Projesi, evsel nitelikli katı atıkların Türkiye ve AB katı atık mevzuatına uyumlu olarak taĢınması, geri kazanılması, kompostlaĢtırılması, düzenli depolanması, sızıntı sularının ve depo gazlarının bertarafı ve tıbbi atıkların sterilizasyonu bileĢenlerini kapsayan TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 258 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bütünleĢik bir yönetim sistemidir. Düzenli depolama lotlarının yapılacak alanı 10,12 ha ‗dır ve 17 yıllık bir kapasiteye sahiptir . BUKAB Proje akım Ģeması ġekil 77‗de verilmiĢtir. Proje, aĢağıdaki sistem ve tesisleri içermektedir: Atık kumbaraları ve atık toplama merkezleri (ATM) Kaynağında ayırma ve ikili toplama sistemi Maddesel geri kazanma tesisi (MGT) Kompost tesisi Düzenli depolama tesisi Sızıntı suyu bertarafı Depo gazı toplama ve bertarafı Tıbbi atık sterilizasyon tesisi ġekil 77: BUKAB Proje Akım ġeması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 259 / 466 5.3.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tıbbi Atık Bertaraf Durumu Havza sınırları içerisindeki yerleĢim yerlerindeki hastane, sağlık ocağı ve polikliniklerde oluĢan tıbbi atıkların bertarafı için yapılmıĢ herhangi bir bertaraf tesis yoktur. Bu tür atıklar mevcut durumda kireçle muamele edildikten sonra düzensiz döküm sahalarında gömülmek suretiyle bertaraf edilmektedir. Bergama Belediyesi düzenli depolama alanı bünyesinde, tıbbi atık bertaraf tesisinin yapılması öncesi ön hazırlık olarak bina inĢaatı tamamlanmıĢtır. Havza içerisinde oluĢan bu tür atıkların mevzuata uygun Ģekilde bertaraf edilmesini mümkün kılmak amacıyla; kurulmuĢ ve kurulacak olan katı atık birlikleri tarafından yaptırılacak olan katı atık bertaraf tesislerinde; tıbbi atık bertarafı için de uygun çözümlerin uygulanması Ģartı sağlanmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 260 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 261 / 466 6. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıĢmalar yapılmalı ve planlar oluĢturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için çalıĢmaların havza ölçeğinde gerçekleĢtirilmesini hedeflemektedir. Su kalitesini etkileyen ve çeĢitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticilerin oluĢumlarının hemen ardından arıtılmaları suretiyle havza için bir tehdit oluĢturmaları önlenebilmektedir. Buna karĢın yayılı kirleticilerin oluĢtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Dolayısıyla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için, yayılı kirletici kaynak ve yüklerinin belirlenmesi ve gelecekte kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleĢmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir. 6.1. 6.1.1. Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen 1991-2009 yılları arasındaki su kalitesi ölçümleri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1‘de verilen kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon, azot ve fosfor kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH 4-N, NO2-N, NO3-N ve Toplam P cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Ayrıca SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Su kalite sınıfları SKKY‘de Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır: Sınıf I : Yüksek kaliteli su Sınıf II : Az kirlenmiĢ su Sınıf III : Kirli su Sınıf IV : Çok kirlenmiĢ su TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 262 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda belirtilen kalite sınıflarına karĢılık gelen suların, aĢağıdaki su kullanım alanları için uygun olduğu kabul edilir. a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su; 1) Ġçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), 3) Alabalık üretimi, 4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, 5) Diğer amaçlar. b) Sınıf II - Az kirlenmiĢ su; 1) Ġçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar, 3) Alabalık dıĢında balık üretimi, 4) Teknik Usuller Tebliği‘nde verilmiĢ olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak Ģartıyla sulama suyu olarak, 5) Sınıf I dıĢındaki diğer bütün kullanımlar. c) Sınıf III - KirlenmiĢ su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir. d) Sınıf IV - Çok kirlenmiĢ su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düĢük kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileĢtirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır. Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine bakılmaksızın, su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atıksuların deĢarj standartlarını sağlayarak havza dıĢına çıkarılması veya geri dönüĢümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 263 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmıĢ ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf teknikleri ile uzaklaĢtırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüĢü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına atık veya atıksu boĢaltımı yapılmaması esastır. Bunun dıĢında kalan amaçlarla, Sınıf II sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III sularda kaliteyi iyileĢtirmeye çalıĢmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileĢtirmektir. Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düĢük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir. Bu çalıĢmada ana parametre gruplarına göre tespit edilen su kalite sınıfları, sadece ölçümü yapılmıĢ parametreler üzerinden hesaplanmıĢtır. Ölçümü yapılmamıĢ parametreler değerlendirmeye esas alınmamıĢ; hiçbir parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik) parametre grubunda kalite sınıfı belirlenmemiĢtir. Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanmıĢtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0.90 olasılık değerine karĢı gelen değiĢken değerine eĢit standardize değiĢken veren parametre değeri karakteristik değeri ifade etmektedir. Bir baĢka deyiĢle %90 olasılıkla aĢılmayacak değeri göstermektedir. Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonunda oluĢan durumları yansıtan ve bariz analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo 1‘de verilen üst sınırlara göre (Tablo 68), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 264 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 68. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri SU KALĠTE PARAMETRELERĠ A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler o 1) Sıcaklık ( C) 2) pH 3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O2/L) 4) Oksijen doygunluğu (%) 5) Klorür iyonu (mg Cl‾/L) = 6) Sülfat iyonu (mg SO4 /L) + 7) Amonyum azotu (mg NH4 -N/L) 8) Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L) 9) Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L) 10) Toplam fosfor (mg P/L) 11) Toplam çözünmüĢ madde (mg/L) 12) Renk (Pt-Co birimi) + 13) Sodyum (mg Na /L) B) Organik parametreler 1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/L) 2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/L) 3) Toplam organik karbon (mg/L) 4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/L) 5) Yağ ve gres (mg/L) 6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/L) 7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/L) 8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/L) 9) Toplam pestisid (mg/L) C) Ġnorganik kirlenme parametreleri 1) Civa (μg Hg/L) 2) Kadmiyum (μg Cd/L) 3) KurĢun (μg Pb/L) 4) Arsenik (μg As/L) 5) Bakır (μg Cu/L) 6) Krom (toplam) (μg Cr/L) +6 7) Krom (μg Cr /L) 8) Kobalt (μg Co/L) 9) Nikel (μg Ni/L) 10) Çinko (μg Zn/L) 11) Siyanür (toplam) (μg CN/L) 12) Florür (μg F‾/L) 13) Serbest klor (μg Cl2/L) = 14) Sülfür (μg S /L) 15) Demir (μg Fe/L) 16) Mangan (μg Mn/L) 17) Bor (μg B/L) 18) Selenyum (μg Se/L) 19) Baryum (μg Ba/L) 20) Alüminyum (mg Al/L) 21) Radyoaktivite (Bq/L) Alfa-aktivitesi beta-aktivitesi D) Bakteriyolojik parametreler 1) Fekal koliform(EMS/100 mL) 2) Toplam koliform (EMS/100 mL) Kaynak: SKKY (Tablo 1) I 25 6.5-8.5 8 90 25 200 0.2 0.002 5 0.02 500 5 125 SU KALĠTE SINIFLARI II III 25 6.5-8.5 6 70 200 200 1 0.01 10 0.16 1500 50 125 IV 30 6.0-9.0 3 40 400 400 2 0.05 20 0.65 5000 300 250 > 30 6.0-9.0 dıĢında <3 < 40 > 400 > 400 >2 > 0.05 > 20 > 0.65 > 5000 > 300 > 250 25 4 5 0.5 0.02 0.05 50 8 8 1.5 0.3 0.2 70 20 12 5 0.5 1 > 70 > 20 > 12 >5 > 0.5 > 1.5 0.002 0.02 0.001 0.01 0.1 0.01 0.1 0.5 0.1 > 0.1 > 0.5 > 0.1 0.1 3 10 20 20 20 Ölçülmeyecek kadar az 10 20 200 10 1000 10 2 300 100 1000 10 1000 0.3 0.5 5 20 50 50 50 2 10 50 100 200 200 >2 > 10 > 50 > 100 > 200 > 200 20 50 > 50 20 50 500 50 1500 10 2 1000 500 1000 10 2000 0.3 200 200 2000 100 2000 50 10 5000 3000 1000 20 2000 1 > 200 > 200 > 2000 > 100 > 2000 > 50 > 10 > 5000 > 3000 > 1000 > 20 > 2000 >1 0.5 1 5 10 5 10 >5 > 10 10 100 200 20000 2000 100000 > 2000 > 100000 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 265 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde kabul edilen çeĢitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik değerler, değiĢik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulunularak birden çok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel) tespit edilmiĢ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıĢmalı durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıĢ ve hesaplanan en yüksek karakteristik değer esas alınmıĢtır. 5'in altındaki örnek sayılarında kalite sınıfı hesabı yapılmamıĢtır. Gumbel ve Hazen metodlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 69‘da verilmektedir. Tablo 69: Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Metod P değeri Gumbel = (k - 1) / (n - 1) Hazen = (k - 1/2) / n Ġlk yüzdelik Son yüzdelik 0 100 50/n 100-50/n P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıĢtır. Ancak çözünmüĢ oksijen hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1, pH hesaplarında ise aralık hesaplandığı için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıĢtır). n: Örnekleme sayısı k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır) Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada k‘nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir. 6.1.2. Akarsu Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Burdur Gölü‘ne güneyden akan akarsular üzerinde bulunan 4 DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH4-N, NO2-N, NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları belirlenmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritaya (ġekil 78) iĢlenmiĢtir. Buna göre organik madde kirliliğini gösteren KOĠ (Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı) parametresi, Burdur Çayı üzerinde Burdur ve sonrasında 4.sınıf, diğer istasyonlarda 1.sınıf olarak tespit edilmiĢtir. Azot kirliliğini gösteren NH4-N (amonyum azotu) parametresi Burdur ve sonrasında TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 266 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.sınıf, diğer istasyonlarda 2.sınıf, NO2-N (nitrit azotu) tüm istasyonlarda 4. sınıf, NO3-N (nitrat azotu) ise tüm istasyonlarda 1.sınıf bulunmuĢtur. A grubu (fiziksel ve inorganik kimyasal) parametrelere göre su kalitesi tüm istasyonlarda 4. Sınıftır (ġekil 79). A grubu parametreleri içinde diğer üç istasyonda NO2-N belirleyici olurken, Burdur Çayında Burdur Gölüne karıĢmadan önce NO2-N‘in yanı sıra NH4-N ve pH parametreleri de 4. sınıftır. NO2-N parametresi için SKKY‘de tanımlanan sınır değerler diğer parametrelere göre çok daha düĢük ve sınırlayıcı olduğu için çoğunlukla A grubunun kalite sınıfını belirlemektedir. Diğer üç istasyonda NO2-N dıĢındaki A grubu parametreleri genelde 1. ve 2 sınıftır. Fosfor kirliliğini gösteren Toplam Fosfor da bu istasyonlarda 2. sınıf olarak tespit edilmiĢtir. B (organik) parametrelere göre su kalitesi Burdur ve sonrasında 4. sınıf, diğer istasyonlarda 3. Sınıftır (ġekil 80). Diğer üç istasyonda KOĠ 1. sınıf olsa da 3. Sınıf olan BOĠ (Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı) ve TKN (Toplam Kjeldahl Azotu) parametreleri belirleyici olmuĢtur. Diğer organik parametrelerin ölçümü yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. C (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi Burdur ve sonrasında 3. Sınıf, diğer istasyonlarda 1 veya 2. sınıftır (ġekil 81). Ölçümü yapılan demir, mangan ve bor parametreleri içinde mangan sınıf belirleyici olmuĢtur. Ancak 21 adet olan C grubu parametreleri içinde sadece 3 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. ġekil 78-81 da yer alan haritalar daha büyük ölçekli olarak EK VI‟da verilmiĢtir. Burdur Çayı‘nda Burdur Gölü‘ne karıĢmadan önce, Burdur il merkezi ve sonrasında önemli ölçüde organik madde, azot ve pH kirliliğini göstermiĢ ve çayı çok kirlenmiĢ su sınıfına sokmuĢtur. 1991-2009 yılları arasında yapılmıĢ plan bazı ölçümlerde zaman zaman daha düĢük değerler elde edilmiĢ olsa da, KOĠ (288 mg/L), BOĠ (178 mg/L), TKN (43 mg/L), çözünmüĢ oksijen (1.66) gibi parametreler için hesaplanan karakteristik değerler, Burdur Çayının neredeyse açık kanal görevi gördüğünü göstermektedir. Burdur Havzası‘nda yüzeysel su kalitesini belirlemek için çok az (sadece 4) DSĠ istasyonu bulunmaktadır. Ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek ya da atıksu deĢarjı yapılan akarsular ġekil 79– 81‘de siyah renkle belirtilmiĢtir. Bu akarsularda ve havzadaki özellikle koruma alanında bulunan göllerde su kalitesi gözlemleri yapılması gerekmektedir. Özellikle, Burdur gölü yaban hayatı geliĢtirme sahası olması, RAMSAR TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 267 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 listesine dahil olması, 1. Derece doğal SĠT alanı olması ve sulak alan statüsünde olması nedeniyle su kalitesi açısından havza için önem arz etmektedir. Bu yüzden Burdur Gölünde su kalitesi ölçümleri yapılmalıdır. Burdur gölüne Atabey, Keçiborlu ve Gönen ilçelerinin bağlı olduğu Senir‘deki AAT iyi çalıĢmamakta ve buradan yapılan deĢarj Burdur gölüne ulaĢmaktadır. Bu dereler üzerinde ölçüm yapılması gerekmektedir. Ayrıca Burdur gölüne güneyden gelen bazı derelerde, atıksu deĢarjları yapılmasına rağmen, hiç ölçüm yapılmamaktadır. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere artırılması ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının baĢlatılmasına ihtiyaç vardır. Su Kaynaklarının Sıcaklıkları DSĠ‘den temin edilmiĢ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında 1991-2009 yılları arasında ölçülmüĢ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 70‘de verilmektedir. Bu süre zarfında 10‘un altında ölçüm yapılmıĢ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıĢtır. Tablo 70: Burdur Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum ve Maksimum Su Sıcaklıkları ĠSTASYON NO ĠSTASYON ADI VE YERi MĠNĠMUM MAKSĠMUM SICAKLIK (°C) SICAKLIK (°C) BURDUR ÇAYI-BURDUR GÖLÜNE 10 - 18 - 00 - 001 KARIġMADAN ÖNCE 2 27 10 - 18 - 00 - 003 BÜGDÜZ-SULUDERE 1 25 10 - 18 - 00 - 004 BOZÇAY-YAZIKÖY 4 25 10 - 18 - 00 - 006 BURDUR ÇAYI-ġEHĠR ÖNCESĠ 2 21 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 268 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 78: Burdur Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 269 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 79: Burdur Havzasında A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 270 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 80: Burdur Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 271 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 81: Burdur Havzasında C grubu (Ġnorganikler-Metaller) Parametrelere Göre Su Kalitesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 272 / 466 6.1.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Gölü Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Burdur Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü tarafından Burdur Gölü su kalitesi izleme çalıĢmaları nda gölü; ġeker Plajı Burkent Altı KuĢ Gözlemevi Civarı Karakent Mevkii Yarıköy – Yazıköy bölgelerinde 5 noktadan göl kıyısından numuneler alınmıĢtır. Numunelerin ya doğrudan Çevre Referans Laboratuvarı mobil aracıyla ya da Burdur Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü tarafından alınarak Çevre Referans Laboratuvarı‘na göndemek suretiyle SKKY Tablo 1‘e göre analizleri yapılmıĢtır. Burdur Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü tarafından gönderilen ġeker Plajı – 3 Burkent Mevkii – 3 KuĢ Gözlemevi Mevkii – 2 Karakent Mevkii – 1 Yarıköy – Yazıköy Mevkii 1 olmak üzere toplam 10 farklı analiz sonucu değerlendirmeye alınmıĢtır. ġeker Plajı numune noktasından alınan 27.01.2007, 17.04.2009 ve 22.07.2010 tarihli olmak üzere 3 farklı analiz sonucu mevcuttur. Bu numunlerden ilkinde Alüminyum(Al) ve Bor(B) parametreleri bakımından IV.sınıf; pH, Civa(Hg), Mangan(Mn) ve Selenyum(Se) III.sınıf olarak, ikincisinde Klorür iyonu (Cl), Sülfat(SO4-2), toplam çözünmüĢ madde, sodyum(Na), KOĠ(Kimayasl Oksijen Ġhtiyacı), parametreleri bakımından IV.sınıf; üçüncüsünde pH, Cl iyonu, SO4-2 , toplam çözünmüĢ madde, Na, yağ-gres, Florür(F) parametreleri bakımından IV.sınıf, TKN ve Arsenik(As) parametreleri bakımından II-III.sınıf olarak belirlenmiĢtir. Burkent mevkii numune noktasından alınan 27.01.2007, 19.11.2009 ve 11.08.2010 tarihli olmak üzere 3 farklı analiz sonucu mevcuttur. Bu numunlerden ilkinde pH, Al ve B, Hg ve Se parametreleri bakımından III-IV.sınıf; Mn parametresi III.sınıf olarak, ikincisinde pH, KOĠ, Al, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 273 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 B ve Na(Sodyum) parametreleri bakımından IV.sınıf, As parametresi bakımından III.sınıf; üçüncüsünde pH, Cl iyonu, SO4-2 , toplam çözünmüĢ madde, Na, KOĠ ve yağ-gres, F, serbest klor, Fe ve B parametreleri bakımından IV.sınıf, TKN ve Arsenik(As) parametreleri bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir. KuĢ Gözlemevi mevkii numune noktasından alınan 27.01.2007 ve 25.05.2009 tarihli olmak üzere 2 farklı analiz sonucu mevcuttur. Bu numunlerden ilkinde Al, B ve Na parametreleri bakımından IV.sınıf; pH, Hg ve Mn parametreleri II-III.sınıf olarak, ikincisinde Cl iyonu, SO4-2 toplam çözünmüĢ madde ve Na parametreleri bakımından IV.sınıf, KOĠ, Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı(BOĠ) ve TKN parametreleri bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir. Karakent mevkii numune noktasından alınan 19.11.2009 tarihli olmak üzere 1 analiz sonucu mevcuttur. Bu numunede KOĠ, Al, B ve Na parametreleri bakımından IV.sınıf; pH, çözünmüĢ oksijen ve As parametreleri bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir. Yarıköy – Yazıköy mevkii numune noktasından alınan 19.11.2009 tarihli olmak üzere 1 analiz sonucu mevcuttur. Bu numunede KOĠ ve Na parametreleri bakımından IV.sınıf; pH, parametresi bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir. Burdur Gölü‘nde, gerektiği gibi kontrol altında tutulamayan tarımsal, evsel ve endüstriyel deĢarjlar nedeniyle, kirliliğin önemli boyutlara ulaĢtığı gözlenmiĢtir. Burdur Gölü hidrolik potansiyel, kalite ve üretim açısından yararlanılamaz durumdadır. Göl sularının ekonomik bakımdan değerinin olmaması nedeniyle bugüne kadar göl çevresinde kurulan endüstriyel tesisler atıksularını arıtmadan göle deĢarj etmiĢlerdir. Su kalitesi bakımından göl suyu alkali karakterdedir. Bu değiĢim mevsimsel yağıĢ ve buharlaĢma ile su alma noktasında mevsime bağlı olarak artan ve azalan yer altı suyu akımlarına göre olmaktadır. Burdur Gölü‘nde yapılan nitrat analizleri sonucunda nitrat konsantrasyonunun düĢük olması gölün besi maddesi açısından fakir oldugunu göstermektedir. Gölde bulunan sodyum, klorür ve sülfat iyonlarının da bölgenin jeolojik yapısından dolayı çok yüksek değerlerde olması gölün kimyasal açıdan stabil olmasına engel olmaktadır.(Beyhan ve diğ.,2007) 6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bu bölümde Burdur Havzası‘ndaki baĢlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluĢan besi maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı il bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 274 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 geçmiĢten bugüne nasıl değiĢtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıĢ ve benzer projelerde kullanılmıĢ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıĢtır. Noktasal kirletici kaynaklar içerisinde; evsel atıksular ile kirlenmiĢ yüzeysel atıksuların birlikte gruplandığı kentsel atıksular, endüstriyel atıksular ve katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları ile rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından toplanacak olan sızıntı suları yer almaktadır. Yayılı kaynaklar içerisinde ise; tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübre ve zirai mücadele ilaçları, her türlü hayvancılık faaliyetleri, katı atık düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları, evsel atıksuların biriktirildiği foseptikler, arazinin doğal yapısı ve atmosferik taĢınım yer almaktadır. (ġekil 82) Kirlilik Kaynakları Noktasal Kaynaklar Yayılı Kaynaklar Kentsel atıksu deşarjları Tarımsal faaliyetler Gübre kullanımı Pestisit kullanımı Endüstriyel atıksu deşarjları Hayvancılık faaliyetleri Katı atık düzenli depolama sızıntı suları Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları Foseptik çıkış suları Arazi kullanımı Atmosferik taşınım ġekil 82: Kirlilik kaynakları 6.2.1. Nüfus Tahminleri YerleĢim yerlerinden kaynaklanan kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanması için öncelikle bu yerleĢim yerlerinin, proje süresini kapsayan zaman dilimi içerisindeki nüfus tahminlerinin yapılması gerekmektedir. Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiĢimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 275 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir. Nüfus tahminleri yapılırken aĢağıdaki temel prensipler dikkate alınmıĢtır: GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıĢılmıĢ, nüfusun geçmiĢteki değiĢim eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıĢtır. Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıĢtır, Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıĢtır, Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıĢtır (nüfus sayımları kentsel ve kırsal olarak ayrılmaktadır), Nüfuslardaki yaz ve kıĢ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuĢtur (nüfus sayımları kıĢ nüfusuna karĢılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan toplanan veriler kullanılmıĢtır veya kıĢ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak alınmıĢtır), Yaz ve kıĢ nüfuslarını birlikte ifade eden ―eĢdeğer nüfus‖ her bir ilçe için hesaplanmıĢtır. EĢdeğer nüfus kıĢ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıĢ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul edilmiĢtir, GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıĢılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıĢtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve 2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıĢtır. Bu durum eski ve yeni nüfus sayımları arasında belirgin fark oluĢturmuĢtur. Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıĢtır. Tahmin ve senaryo sonuçları farklı grafiklere iĢlenmiĢtir, Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar kullanılarak uygulanmıĢtır. Hesaplamalarda yöntem olarak, ―azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemi‖ kullanılmıĢtır (ġekil 83). Bu yönteme göre, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 276 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Nt = N0 (1+p) t N0 : Son nüfus sayım değeri (kiĢi) Nt : Gelecekteki nüfus (kiĢi) p : Nüfus artıĢ/azalma hızı (%) t : Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl) ġekil 83: Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karĢı nüfusun artıĢ hızının azalacağı ve grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacağı varsayılmaktadır. Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aĢağıdaki senaryolar kullanılmıĢtır: UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde 2000-2030 yılları için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıĢ hızı (p katsayısı) belirlenmiĢtir. Bu değerler 5‘er yıllık olarak tanımlanmıĢ, ilçe bazında kullanılarak 2000-2040 yılları için nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur. UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %80‘i alınarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur. UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %120 arttırılarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur. TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p değerleri bulunmuĢ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 277 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini Tahminler her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p değerleri bulunmuĢtur. p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuĢtur, Değerler her 5 yılda bir değiĢtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıĢtır. Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiĢmesine dikkat edilmiĢtir, Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıĢtır, Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düĢme eğilimi göstermeyeceği kabulü yapılmıĢtır, Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıĢtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa, hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıĢtır, Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu görülmüĢtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise ilçe olabildiği tespit edilmiĢtir. Bu durumda idari teĢkilatlanmaların ilk hali dikkate alınarak, yerleĢkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıĢılmıĢ, sonra her bir ilçe için uyarlanmıĢtır. Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken: Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iĢlenerek, gerçek resim görülmüĢtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan (genelde en düĢük artıĢ olmayan) senaryo seçilmiĢtir. 2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda havzaların toplam nüfuslarında değiĢiklik göstermesine neden olmuĢtur. Bu durum Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 278 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 karĢılaĢtırmak için, söz konusu havzaların MAM ve UNDP tahminleri 2009 yılı nüfus sayımları baz alınarak hesaplanmıĢtır. Elde Edilen Sonuçlar: Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil 84) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemine en uygun olan tahmin yöntemi MAM Tahmin Senaryosu‘dur. Bu sebeple Burdur Havzası için MAM Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiĢtir. Seçilen tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıĢ olan nüfuslar Tablo 71‟ de verilmektedir. BURDUR HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI 300.000 250.000 TÜİK Sayım Sonuçları 200.000 Nüfuslar(Kişi) MAM Tahmin UNDP Tahmin UNDP %80 Tahmin 150.000 UNDP %120 Tahmin ADNKS Sayım Sonuçları MAM Tahmin (ED Nüfus) UNDP Tahmin (ED Nüfus) 100.000 UNDP %80 Tahmin (ED Nüfus) UNDP %120 Tahmin (ED Nüfus) 50.000 0 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Yıllar ġekil 84: Burdur Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 279 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 71: Burdur Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) Kentsel YILLAR KıĢ Yaz EĢdeğer 2009 122.303 134.533 127.399 2010 125.271 137.798 2011 127.988 2012 Kırsal Toplam KıĢ Yaz EĢdeğer 84.108 206.411 218.641 211.507 130.490 84.335 209.606 222.133 214.825 140.787 133.321 84.523 212.511 225.309 217.844 130.770 143.847 136.219 84.715 215.485 228.562 220.933 2013 133.620 146.981 139.187 84.910 218.529 231.891 224.097 2014 136.538 150.192 142.227 85.109 221.647 235.301 227.336 2015 139.527 153.480 145.341 85.312 224.839 238.792 230.653 2016 141.805 155.986 147.714 85.450 227.255 241.436 233.164 2017 144.125 158.537 150.130 85.590 229.714 244.127 235.720 2018 146.486 161.135 152.590 85.731 232.218 246.866 238.321 2019 148.891 163.780 155.095 85.875 234.766 249.655 240.970 2020 151.340 166.474 157.646 86.020 237.360 252.494 243.666 2021 152.976 168.274 159.350 86.144 239.120 254.418 245.494 2022 154.632 170.095 161.075 86.269 240.901 256.364 247.344 2023 156.308 171.938 162.820 86.395 242.703 258.333 249.215 2024 158.004 173.804 164.587 86.522 244.526 260.327 251.110 2025 159.721 175.693 166.376 86.651 246.372 262.344 253.027 2026 160.601 176.661 167.293 86.716 247.317 263.377 254.009 2027 161.486 177.635 168.215 86.781 248.268 264.416 254.996 2028 162.377 178.615 169.143 86.847 249.224 265.462 255.990 2029 163.274 179.601 170.077 86.913 250.186 266.514 256.990 2030 164.175 180.593 171.016 86.979 251.155 267.572 257.995 2031 164.635 181.098 171.494 87.013 251.647 268.111 258.507 2032 165.095 181.605 171.974 87.046 252.141 268.651 259.020 2033 165.558 182.113 172.456 87.079 252.637 269.193 259.535 2034 166.021 182.623 172.939 87.113 253.134 269.736 260.052 2035 166.486 183.135 173.423 87.143 253.629 270.277 260.566 2036 166.719 183.391 173.666 87.159 253.878 270.550 260.825 2037 166.953 183.648 173.909 87.175 254.128 270.823 261.084 2038 167.187 183.905 174.153 87.191 254.378 271.097 261.344 2039 167.421 184.163 174.397 87.208 254.629 271.371 261.605 2040 167.656 184.421 174.641 87.224 254.880 271.645 261.865 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 280 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Burdur Havzası‘nı paylaĢan iller bazında yapılmıĢtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deĢarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluĢmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait yaklaĢımlar aĢağıda açıklanmaktadır. 6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri Proje kapsamında belediye teĢkilatına sahip olan yerleĢim yerleri ile nüfusu 2.000‘in üzerinde olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıĢtır. Hesaplamalarda 20.03.2010 tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği‘nde yer alan hususlar dikkate alınmıĢtır. Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖ tablosunda, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim yerleri için güncel kiĢi baĢı atıksu oluĢumu değerleri verilmiĢtir. 2010 yılı için verilen kiĢi baĢı atıksu oluĢumu değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıĢtır. Bu değerlere yeraltı suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiĢtir. Sızma debisi, yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleĢim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaĢına vb. bağlı olarak değiĢmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileĢeceği kabulü ile sızma debisinin kiĢi baĢı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıĢtır. Buna göre; kiĢi baĢı atıksu debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıĢtır. Bu değerler danıĢman tahminlerine dayanılarak belirlenmiĢtir. Hesaplamalarda kullanılan kiĢi baĢı atıksu debi değerleri Tablo 72‘de verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 281 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 72: KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri NÜFUS SIZMA DEBĠSĠ ATIKSU OLUġUMU kiĢi 2010 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2020 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2030 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2040 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu L/kiĢi-gün TOPLAM ATIKSU DEBĠSĠ L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün 2.000 70 35 105 10.000 80 40 120 50.000 90 45 135 100.000 100 50 150 2.000 85 33 118 10.000 97 39 136 50.000 108 43 151 100.000 120 48 168 2.000 100 35 135 10.000 116 40 156 50.000 125 46 171 100.000 142 48 190 2.000 121 36 157 10.000 140 42 182 50.000 150 47 197 100.000 169 50 219 Kaynak: DanıĢman Tahminleri Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖ tablosundaki, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim yerleri için güncel kiĢi baĢı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıĢtır. 2010 yılı için verilmiĢ olan kiĢi baĢı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak artırılmıĢtır. Ayrıca Tebliğ‘de yer almayan, nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiĢtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan kiĢi baĢı kirlilik yükleri oluĢumu değerleri Tablo 73 ‗te verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 282 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 73: KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri NÜFUS KOĠ BOĠ AKM TN TP kiĢi g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün 2010 Yılı Ġçin 2.000 50 35 30 4 0,8 Birim Yükler 10.000 55 40 35 5 0,9 50.000 75 45 45 6 1,0 100.000 90 50 50 7 1,1 2020 Yılı Ġçin 2.000 53 38 31 4 0,9 Birim Yükler 10.000 60 43 37 5 1 50.000 80 48 48 6 1,1 100.000 95 53 53 8 1,2 2030 Yılı Ġçin 2.000 56 41 33 5 1 Birim Yükler 10.000 65 46 39 6 1,1 50.000 85 52 51 7 1,2 100.000 103 56 56 9 1,3 2040 Yılı Ġçin 2.000 60 45 35 6 1,1 Birim Yükler 10.000 70 50 42 7 1,2 50.000 90 55 54 8 1,3 100.000 110 60 60 10 1,5 Kaynak: Kaynak: DanıĢman tahminleri Ġncelenen yerleĢim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiĢtir. Noktasal kentsel kirlilik yükü, AAT olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar giderildikten sonra havzaya deĢarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise foseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıĢarak havzaya ulaĢmakta olduğu kabul edilmiĢtir. Hesaplamalarda yerleĢim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıĢtır. Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaĢayan nüfustan kaynaklanan yüklerin yanında, yerleĢim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane, vb. endüstriyel atıksu deĢarjı yapan çeĢitli iĢyerleri de dikkate alınmıĢtır. Bu tesislerden kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıĢ olan yük değerleri belli bir yüzdeyle artırılmıĢtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya ulaĢma sürecinde izlediği yol ġekil 85 ‗te verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 283 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 85: Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol Yapılan Kabuller: Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir: 1. Nüfusu 2.000 in altında olan yerleĢim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıĢtır. 2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerinden yalnızca ön arıtma (fiziksel arıtım) yapanlarda KOĠ giderme veriminin %10 olduğu, Toplam Azot ve Toplam Fosfor‘da herhangi bir gidermenin olmadığı kabulü yapılmıĢtır. Biyolojik arıtım yapılan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri ise KOĠ için %80, Toplam Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıĢtır. 3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak alınmıĢtır. 4. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 284 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. 2020 yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleĢim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iĢletmeye alınmıĢ olacağı tahmini yapılmıĢtır. 6. 2040 yılı nüfusu 100.000 in üzerinde olan yerleĢim yerlerinde azot ve fosfor giderimi yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıĢtır. 7. Burdur Havzası‘nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri % 10 oranında artırılmıĢtır. Elde Edilen Sonuçlar: Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında ―Üretilen Yük‖, ―Giderilen Yük‖, ―Toplam DeĢarj Edilen Yük‖ ve ―Havza içine DeĢarj Edilen Yük‖ kavramları geliĢtirilmiĢtir. Üretilen yük, havza içerisinde yaĢayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla, foseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaĢtırılan yükleri kapsamaktadır. Toplam deĢarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza dıĢında kalan deniz ortamına yapılan deĢarjların tümünü içermektedir. Havza içine deĢarj edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını kapsamaktadır. Burdur Havzası‘nda 2009 yılında üretilen 4.258 ton/yıl KOĠ yükünün yaklaĢık % 52‘si arıtılmakta (2.227 ton/yıl), %48‘i ise (2.030 ton/yıl) akarsu ve göllere deĢarj edilmektedir. Toplam deĢarjın %100‘ü havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen 349 ton/yıl değerindeki Toplam N yükünün ise yaklaĢık %16‘sı (56 ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan yükün ise 293 ton/yıl lık kısmı ise havzaya ulaĢmaktadır. Toplam P yükünde ise yaklaĢık %8‘lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 59 ton/yıl olan Toplam P yükünün 54 tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ parametresi bazında yaklaĢık % 48, Toplam N parametresi bazında % 84 ve Toplam P parametresi bazında ise % 92 dir. KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 86‟da; havza içine ve dıĢına deĢarj edilen yüzdeleri ise ġekil 87‟de gösterilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 285 / 466 Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Giderilen Üretilen 4.258 2.227 2.030 349 59 2.030 56 5 293 293 KOİ 54 54 Toplam N Toplam P Toplam P Toplam N KOİ 0% 20% 40% 60% 80% 100% KOİ Toplam N Toplam P Giderilen 2.227 56 5 Havza İçine Deşarj Edilen 2.030 293 54 ġekil 86: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 286 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Havza Dışı Havza İçi KOİ Toplam N 0 0 Toplam P 0 2.030 293 54 ġekil 87: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleĢim yerlerinde tesislerin iĢletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna göre deĢarj edilen ve havzaya ulaĢan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düĢüĢ olacaktır. 2009 yılında üretilen KOĠ yükünün % 48‘i havza içine deĢarj edilmektedir. Bu değer 2020 yılından itibaren % 20‘ye inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaĢan Toplam N yükü oranı % 84‗ten % 47‘ye, Toplam P yükü oranı ise % 92‘den % 58‘e inmektedir. Tablo 74 ve ġekil 88‘de atıksu debileri ve KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri için kirlilik yüklerinde zamana göre olacak değiĢim verilmektedir. Tablo 74: Burdur Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Yıllar Kentsel Kirlilik Yükleri 2009 2020 2030 2040 Atıksu Debisi (m3/gün) 20.023 24.037 25.805 26.283 Parametre Üretilen (ton/yıl) Giderilen (ton/yıl) Toplam DeĢarj Edilen (ton/yıl) Havza Ġçine DeĢarj Edilen (ton/yıl) KOĠ 4.258 2.227 2.030 2.030 Havza Ġçine DeĢarj Edilen / Üretilen (%) 48 TN 349 56 293 293 84 TP 59 5 54 54 92 KOĠ 5.470 4.376 1.094 1.094 20 TN 456 240 215 215 47 TP 78 33 45 45 58 KOĠ 6.360 5.088 1.272 1.272 20 TN 567 295 272 272 48 TP 91 39 53 53 58 KOĠ 6.939 5.551 1.388 1.388 20 TN 655 337 318 318 49 TP 105 45 60 60 57 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 287 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KOİ Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 1.388 1.388 2040 5.551 6.939 1.272 1.272 2030 5.088 6.360 1.094 1.094 2020 4.376 5.470 2.030 2.030 2.227 2009 4.258 Toplam N Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 318 318 337 2040 655 272 272 295 2030 567 215 215 240 2020 456 2009 293 293 56 349 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 288 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam P Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 60 60 2040 45 105 53 53 2030 39 91 45 45 2020 33 78 2009 54 54 5 59 ġekil 88: Burdur Havzası‟nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi 6.2.2.2. Endüstriyel Kirlilik Yükleri Burdur Havzası‘nda sanayi çok fazla geliĢmemiĢ olmasına rağmen, içerisinde 3 adet OSB ve bazı tekil endüstriler bulunmaktadır. Bunlar, Isparta Süleyman Demirel OSB, Burdur OSB, Çardak OSB ve havza içerisine dağılmıĢ tekil endüstrilerdir. Ayrıca daha çok Isparta ilinde mevcut gülyağı iĢletmeleri bulunmaktadır. Bunlar yılda yaklaĢık 30 – 35 gün çalıĢmakta, atıksularını sızdırmasız havuzlarda biriktirmektedirler. Havza içerisinde ayrıca, Burdur ġeker Fabrikası bulunmaktadır. ġeker fabrikası AAT yapmıĢ olup atıksular arıtıldıktan sonra belediye kanalizasyonuna verilmektedir. Isparta‘da yer alan OSB nin AAT bulunmasına rağmen Burdur‘da bulunan OSB nin AAT bulunmamaktadır AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB‘lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir. Kirlilik yükü hesaplamalarında, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baĢlığı altında ele alınmıĢtır: DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler; DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler; TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 289 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atıksu arıtma tesisleri olan OSB‘ler. OSB içerisinde yer alan ve atıksularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara deĢarj eden endüstriyel tesisler; Tüm endüstriyel tesislerin deĢarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki Ģekilde hesap yapılmıĢtır. • Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan ve deĢarj izin durumlarını gösteren listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deĢarj izni olanlar için, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY)Tabloları‘nda ilgili sektörün deĢarj standartlarında belirlenmiĢ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıĢtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan listelerden yararlanılmıĢtır. Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıĢmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008) karĢılaĢtırılmıĢtır. • DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıĢtır. OSB‘ler için aĢağıdaki Ģekilde hesap yapılmıĢtır. • DeĢarj izni olan (OSB‘nin tek AAT ve/veya OSB‘de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı AAT mevcut olması durumu) OSB‘ler için SKKY de yer alan ―Tablo 19:KarıĢık Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler‖ limit değerleri dikkate alınarak yük hesabı yapılmıĢtır. • DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB‘ler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan deĢarj standardı değerlerinin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıĢtır Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıĢtır. Yapılan kabuller aĢağıda sıralanmaktadır: TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 290 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Veri toplama • Proje kapsamında yapılan saha çalıĢmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiĢ, tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiĢtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu yansıtmaktadır). • Saha çalıĢmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıĢan veya önemli ölçüde kirletici yük oluĢturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deĢarj izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıĢtır. • • Endüstriyel tesisler, deĢarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıĢtır. o Havza içinde bir alıcı ortama deĢarj eden tesisler (havza içi), o Denize deĢarj eden tesisler (havza dıĢı) Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deĢarj yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiĢ; benzin istasyonu, küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiĢtir. Bu tür tesisler ve verisine ulaĢılmayan diğer tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı için elde edilen toplam havza debisi ve toplam kirlilik yükü değerleri, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıĢtır. Bu faktör Burdur Havzası için %10 olarak belirlenmiĢtir. • Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü hesaplamalarında ele alındığından, endüstriyel yük hesaplamalarına dahil edilmemiĢlerdir. Ancak havza dıĢından gelerek havzaya kirlilik bırakılmasına yol açan tesislerin (örneğin kaplıcalar, dinlenme tesisleri) kirlilik yükleri hesaplamalara dahil edilmiĢtir. • Havza içinde, belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu deĢarj eden endüstriyel tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, kentsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında, havza özelinde belirlenen bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 291 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aĢağıdaki kabuller yapılmıĢtır; Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, TN, TP kirleticileri üzerinden hesaplamalar yapılmıĢtır. DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik kompozit numune limitleri esas alınmıĢtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY‘deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle, arıtılmamıĢ atıksu için yaklaĢık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıĢtır. SKKY‘de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan oranlar kullanılmıĢtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 75‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 292 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 75: Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri SEKTÖR Grup Adı GIDA ĠÇKĠ MADEN CAM KÖMÜR ve ENERJĠ 1. Kad 5 6 7 BOĠ (mg/L) 5.1 250 125 120 30 5 5.2 1200 600 200 30 5 5.3 170 85 43 30 4 5.4 200 100 50 30 5 5.5 250 125 63 30 5 5.6 250 125 63 30 5 5.7 140 70 35 25 4 5.8 200 100 100 30 5 5.9 150 75 200 26 4 5.10 200 100 50 30 5 2. Kad 3. Kad TP (mg/L) 5.11 5.11.a 500 250 100 30 5 5.11 5.11.b 60 30 15 11 2 5.12 0 0 200 0 0 5.13 50 20 20 2 5 5.14 300 150 75 30 5 5.15 500 250 200 30 5 6.1 160 80 14 0 0 6.2 300 150 25 1 1 6.3 120 60 10 0 0 6.4 400 200 34 1 1 7.1 80 39 70 8 1 7.2 200 97 150 21 3 7.3 100 48 62 10 2 7.4 80 39 100 8 1 7.5 0 0 100 0 0 7.6 0 0 0 0 0 200 100 67 10 1 9.1 200 97 150 21 3 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 150 60 0 60 0 40 72 29 0 29 0 19 93 150 0 37 150 100 16 6 0 6 0 4 3 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 8 9 Konsantrasyon AKM TN (mg/L) (mg/L) KOĠ (mg/L) 9.8 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 293 / 466 SEKTÖR Grup Adı TEKSTĠL 1. Kad 10 PETROL 11 DERĠ 12 SELÜLOZ 13 Konsantrasyon AKM TN (mg/L) (mg/L) KOĠ (mg/L) BOĠ (mg/L) 10.1 350 42 32 11 5 10.2 400 48 140 12 5 10.3 250 30 160 8 5 10.4 400 48 400 12 5 10.5 300 36 27 9 5 10.6 300 36 160 9 5 10.7 400 48 36 12 5 11.1 400 206 120 40 5 11.2 400 206 60 30 5 11.3 300 154 200 20 5 300 60 125 21 1 13.1 800 364 50 30 5 13.2 870 395 80 30 5 13.3 1000 455 50 30 5 13.4 1500 682 50 30 5 13.5 100 45 61 9 3 13.6 100 45 61 9 3 13.7 120 55 73 11 4 13.8 75 34 45 7 2 13.9 100 45 61 9 3 13.10 120 55 73 11 4 13.11 100 45 61 9 3 14.1 80 41 46 8 1 14.2 100 51 57 10 2 14.3 200 103 114 21 3 14.4 200 103 60 21 3 14.5 200 103 114 21 3 14.6 150 77 86 15 3 14.7.a 200 103 100 100 35 14.7.b 150 77 100 100 3 14.7.c 200 103 100 21 35 14.8 250 129 65 26 3 14.9 150 77 86 15 3 14.10 14.11 14.12 14.13 14.14 200 200 300 0 0 103 103 154 0 0 150 65 200 1500 100 21 21 20 30 0 2 3 5 5 0 14.15 100 51 57 10 2 2. Kad 14.7 KĠMYA GüncelleĢtirme Sayısı: 01 14 3. Kad TP (mg/L) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 294 / 466 SEKTÖR Grup Adı KĠMYA 1. Kad 14 15 Konsantrasyon AKM TN (mg/L) (mg/L) KOĠ (mg/L) BOĠ (mg/L) 14.16 0 0 0 30 5 14.17 1500 771 200 15 2 15.1.a 100 46 60 10 1 15.1.b 200 92 120 20 2 15.2 200 92 120 110 2 15.3 600 276 125 100 5 15.4 100 46 125 10 1 15.5 100 46 125 10 1 15.6 200 92 125 20 2 15.7 200 92 125 400 2 15.8 1000 460 125 5 2 15.9 2500 1150 125 100 2 15.10 250 115 125 150 3 15.11 100 46 125 25 1 15.12 800 368 125 310 5 15.13 1500 690 125 30 5 15.14 800 368 125 30 5 15.15 100 46 125 10 1 15.16 200 92 125 20 2 15.17 2. Kad 15.1 METAL GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. Kad TP (mg/L) 200 92 150 20 2 AĞAÇ 16 100 36 35 14 1 MAKĠNE 17 250 113 145 150 5 18.1 400 180 240 100 4 18.2 400 180 80 105 4 18.3 400 180 240 30 4 400 200 200 20 2 20.1 200 100 67 10 1 20.2 250 125 150 13 1 20.3 200 100 67 10 1 20.4 140 70 47 7 0,5 20.5 100 50 150 5 0,3 20.6 700 350 200 20 2 20.7 400 200 133 20 1 OTOMOTĠV KARIġIK DĠĞER 18 19 20 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 295 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yük Hesaplamaları • Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıĢtır. • Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıĢtır. Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiĢtir. • Debinin havza içi ve denize (havza dıĢı) olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040 yıllarında 2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıĢtır. Burdur Havzası için denize deĢarj bulunmamaktadır dolayısıyla hesaplanan tüm kirletici yük havza içinde kalmaktadır. • Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar olacağı varsayılmıĢtır. Bu sebeple SKKY deĢarj limitleri yıllara göre değiĢen katsayılarla çarpılmıĢtır. Bu katsayılar Tablo 76‘da verilmektedir. Tablo 76: Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları Katsayı Açıklama 2010 SKKY deĢarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2) Emniyetli tarafta kalmak için 2020 SKKY deĢarj limitleri ile aynı (x1,0) 2030 SKKY deĢarj limitinin %90‘ı (x0,9) 2040 SKKY deĢarj limitinin %80‘i (x0,8) Yıl Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği düĢünülerek Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği düĢünülerek Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği düĢünülerek • ġeker, zeytinyağı ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. • 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıĢtır. YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, il toplamı ve havza toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaĢılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de aĢağıdaki bölümde özetlenmiĢtir. Elde edilen Sonuçlar Burdur Havzası‘nda endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deĢarj edilmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucunda havzada TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 296 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 oluĢan debi ve kirletici yükleri 2010 yılı için Tablo 77‘de verilmektedir. Burdur Havzası kapalı havza olduğundan dolayı havza dıĢına dağılan debi bulunmamaktadır. Tablo 77: Burdur Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi ve Kirlilik Yükleri Kirlilik Yükleri (ton/yıl) Atıksu Miktarı 3 Havza içi (m /yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP 1.531.120 1.723 696 1.047 25 3 0 0 0 0 0 0 1.531.120 1.723 696 1.047 25 3 Havza DıĢı HAVZA TOPLAM Havzaya gelen kirlilik yüklerinin yıllara bağlı olarak değiĢimi Tablo 78‘de özetlenmiĢ, ġekil 89‘da gösterilmiĢtir. Tablo 78: Havzadaki Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi Kirletici Yük 2010 2020 2030 2040 KOĠ 1.414,3 357,2 321,5 285,8 BOĠ 536,3 148,2 133,4 118,6 AKM 1.046,6 233,3 210,0 186,7 TN 24,6 16,9 15,2 13,5 TP 3,1 2,5 2,2 2,0 (ton/yıl) ġekil 89: Burdur Havzası Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 297 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 90‘da 2010 yılı için diğer bir ifadeyle mevcut durum için havza toplamında arıtılan ve arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir. ġekil 90: Burdur Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin 2010 Yılı Ġçin Arıtılma Durumu ġekle göre organik madde giderimi yaklaĢık olarak %21 – 28 oranlarında, AKM %10 ve TN %3 oranlarında olabilmekte; TP ise hiç arıtılamamaktadır. ġekil 90‘da 2010 yılı için verilen endüstrilerin arıtılma %‘leri, ġekil 91‘de 2020, 2030 ve 2040 yıllarını dahil ederek, karĢılaĢtırmalı olarak gösterilmektedir. ġekil 91: Burdur Havzası Endüstriden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 298 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arıtma verimleri ile ilgili hesaplamalara bakıldığında, organik madde, AKM, TN ve TP değerlerinin yıllar bazında artarak giderildiği teorik olarak görülmektedir. Bu duruma pratik üzerinden (gerçek durum) bakıldığında, 2010 yılında TN ve TP‘un mevcut arıtma sistemleriyle önemli ölçüde giderilemeyeceği ve bu durumun 2020 ve 2030 yıllarında da devam edebileceği ancak 2040 yılından itibaren ileri arıtım tekniklerinin uygulanabileceği ve bu durumda %60 üzerinde TN ve TP giderilebileceği öngörülmektedir. Tablo 79‘da 2010 yılına göre Burdur Havzası‘nın illere göre yıllık debi ve kirletici yükleri verilmektedir. ġekil 92 – 97 „de debi ve kirletici yüklerinin iller bazında % olarak dağılımları verilmiĢtir. Tablo 79: Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı Atıksu ĠLLER Kirlilik Yükleri (ton/yıl) miktarı (m3/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Burdur 811.030 776 388 670 12 1 Isparta 366.770 173 86 90 8,30 0,54 Afyonkarahisar 313.170 456 60 283 4 1,88 Denizli 40.150 8,67 2,41 3,37 0,42 0,03 1.531.120 1.414 536 1.047 25 3 TOPLAM Tablo 79‘da görüldüğü gibi en yüksek debi Burdur ilinden kaynaklanmaktadır. En yüksek KOĠ yükünün sırasıyla Burdur ve Afyonkarahisar illerinden kaynaklandığı görülmektedir. Endüstriyel tesislerden gelen debinin havzadaki illere göre 2010 yılındaki % dağılımı ġekil 93‘te verilmiĢtir. Havzada 2010 yılına göre verilmiĢ olan debinin, 2020, 2030 ve 2040 yıllarında da değiĢmeyeceği, debi dağılımının illere göre aynı kalacağı varsayılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 299 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 92: Havzadaki Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debinin Ġllere Göre Dağılımı Havzaya kirlilik yükü getiren en önemli il Burdur olup toplam debinin yaklaĢık % 53‘ünü oluĢturmaktadır. Havzada en yüksek debiye sahip sanayi kuruluĢları Isparta Süleyman Demirel OSB ve Burdur OSB dir. Bu iki sanayi kuruluĢu havzada oluĢan toplam debinin % 39‘una sahiptir. ġekil 93: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ‟nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 300 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 94: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan BOĠ‟nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ġekil 95: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM‟nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 301 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 96: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TN‟un Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı ġekil 97: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TP‟un Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı Havzada illere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi ve kirletici yük değerleri sırasıyla Tablo 80, 81 ve 82‘de verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 302 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 80: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı ĠLLER Kirlilik Yükleri (ton/yıl) Atıksu miktarı 3 (m /yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Burdur 811.030 133 66 113 7 0,52 Isparta 366.770 141 70 71 7,15 0,49 Afyonkarahisar 313.170 76 10 47 2,40 1,42 Denizli 40.150 7,23 2,01 2,81 0,36 0,02 1.531.120 357 148 233 17 2,46 TOPLAM Tablo 81: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı ĠLLER Kirlilik Yükleri (ton/yıl) Atıksu miktarı 3 (m /yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Burdur 811.030 120 60 101 6 0,47 Isparta 366.770 127 63 64 6,43 0,44 Afyonkarahisar 313.170 68 9 42 2,16 1,28 Denizli 40.150 6,50 1,81 2,53 0,33 0,02 1.531.120 321 133 210 15 2,21 TOPLAM Tablo 82: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı ĠLLER Kirlilik Yükleri (ton/yıl) Atıksu Miktarı 3 (m /yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Burdur 811.030 106 53 90 6 0,41 Isparta 366.770 113 56 57 5,72 0,39 Afyonkarahisar 313.170 61 8,03 38 1,92 1,14 Denizli 40.150 5,78 1,61 2,25 0,29 0,02 1.531.120 286 119 187 13 1,96 TOPLAM Burdur Havzası‘nda yer alan illerin yıllara göre endüstriyel kirlilik yükleri ġekil 98‘de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 303 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 98: Ġllerin Yıllara Göre Endüstriyel Kirlilik Yükü Dağılımı 6.2.2.3. Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite edilmiĢ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taĢınarak kentsel AAT‘lere aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aĢağıda özetlenmiĢtir. Burdur Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi Burdur Havzası içerisinde yer alan belediyelerin tamamına yakınında, katı atıklar düzensiz depolanarak bertaraf edilmektedir. Havza içerisinde sadece Isparta Koçtepe‘de Katı Atık Düzenli Depolama planlanmaktadır. Tesisi bulunmakta, Burdur‘da ise yeni bir tesisin yapılması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 304 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı belediyeler, atıklarını, Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi‘ne, maddi kaynak sıkıntısı ve araç eksikliği sebepleriyle sürekli olarak taĢıyamamakta, düzensiz olarak depolamaya devam etmektedirler. Sızıntı Suyu Hesaplamalara Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı Burdur Havzası için sızıntı suyu hesaplamalarına esas teĢkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri Tablo 83‘da özetlenmiĢ; bu birlikleri gösteren harita ise ġekil 99‘da verilmiĢtir. Gelecekteki ideal idari yapılanmayı temsil eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm belediye nüfusunu bir düzenli depolama tesisine bağlı kabul etmesi, dolayısıyla nüfusun tümünü sızıntı suyu hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve hesaplamalar detaylı olarak aĢağıda açıklanmıĢtır. Tablo 83: Burdur Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri Üye Belediyeler Ġl Önerilen Birlik Adı Birlik Model KAAP Bölge Tip Proje 251.550 2e Tip Proje 7 317.972 2e Tip Proje 8 Nüfusu (Ġlçeler) (2009) Burdur Merkez, Ağlasun, Burdur Burdur Altınyayla, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı Kemer, Tefenni, YeĢilova Isparta Merkez, Aksu, Eğirdir, Isparta Isparta Batı Atabey, Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Uluborlu, Sütçüler Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi, 2009 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 305 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 99: Burdur Havzası Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri Haritası Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri‘nin oluĢturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri‘nin geliĢtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde uygulanması amacıyla ―Katı Atık Ana Planı‖ hazırlanmıĢtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri, hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baĢlıca atık toplama, taĢıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin oluĢturulmasında dikkate alınan baĢlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya, yol durumu, ekonomik taĢıma mesafesi ve nüfustur. Havza genelinde mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuĢ birliklerin değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntı suları kaynaklı kirlilik yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliĢkin gerekli önlemlerin alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi sayısının ihtiyacı karĢılar sayıya eriĢmiĢ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte Atık Birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuĢmamasıdır. T.C. ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 306 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tarafından vurgulanan ‗Yerel Yönetimler Özerklik ġartı‘ sebebiyle, bölgesel Atık Birliklerinin kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte, Belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde kolaylaĢtıran Birlik yapısı için Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın belirli teĢvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıĢ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) Türkiye‘nin gelecekte Birlik yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taĢımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek hazırlanmıĢ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak planlanmıĢ en güncel ve güvenilir veri niteliği taĢımaktadır. Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık akıĢı neticesinde nasıl değiĢtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında hazırlanmıĢ Tip Projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiĢtir. Tip Projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi suretiyle geliĢtirilmiĢtir. Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli) Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluĢumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluĢumlarına geçilememektedir. Atık akıĢı içerisinde oluĢumdan bertarafa kadar geçen süreçte, atık ayırma, iĢleme, arıtma v.b. amaçlarla kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iĢletmeye alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça çeĢitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan Tip Projelerin kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun Tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli depolanan miktarlara geçilmesi projenin kritik bileĢeni niteliğini taĢımaktadır. Önemli diğer bir husus, Tip Projelerin hem Türk hem AB mevzuatına uygun bir sistem geliĢtirilmesi amacıyla hazırlanmıĢ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm Belediyeleri ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada Türkiye‘nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların sağlanmasını, hem de ekonomik isletilebilirliği test ettiği için Tip Projelerin kullanılması oldukça uygun düĢmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 307 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut Birlik yapıları ile sızıntı suyu hesaplamalarına esas teĢkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak Birlikler açısından henüz yeni yapılanma aĢamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde Belediyelerin kapasite geliĢtirilmesi ve kadroların iyileĢtirilmesi sağlandıkça, teknik, idari, mali ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiĢ olan Atık Birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir optimuma ulaĢılacağı düĢünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaĢılana kadar, bir baĢka deyiĢle her bölgede yerel bazda planlama çalıĢmaları yapılıncaya dek, Tip Projeler Belediyeler ve Belediye Birlikleri için bir yol haritası niteliği taĢımaya devam edecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun Atık Birlikleri arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için bir değiĢiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıĢılacaktır; ancak netice itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızın suyu kirlilik yükü hesabı içerisine dahil edilmiĢ olmasıdır. Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları Havza dahilinde oluĢan katı atık sızıntı suları aĢağıdaki Ģekilde hesaplanmıĢtır. Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıĢtır: 1. Düzensiz Depolama Alanları için; Mevcut Düzensiz Depolama Alanları Kapatılan (rehabilite edilen) Düzensiz Depolama Alanları 2. Düzenli Depolama Alanları için; Mevcut Düzenli Depolama Alanları ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları Düzensiz Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Mevcut Düzensiz Depolama Alanları: Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debileri yıllık ortalama yağıĢ yükseklikleri kullanılarak hesaplanmıĢtır; TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 308 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sızıntı Suyu Debisi (m3/yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m2)* Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği(m/yıl) Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki yağıĢ verileri kullanılmıĢtır. Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıĢmaları ile tespit edilmiĢtir. Saha çalıĢmaları ile belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluĢması muhtemel atık miktarı için gerekli alanlar hesaplanmıĢtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir. ÇalıĢma il bazlı yapılmıĢtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, Ġle ait tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir. Yapılan Kabuller: Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65 azalacağı kabul edilmiĢtir. (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma Faktörü: 0,35) Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl)* 0,35 Depolama alanı kapatıldıktan sonra, 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir. Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra oluĢan sızıntı suyunun %50‘ sinin toplanabileceği kabul edilmiĢtir. Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) * 0,35 * 0,50 Sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre yükünün, depolama alanı kapatıldıktan sonraki 20 yıl için %50‘ sine ineceği kabul edilmiĢtir. Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,50 Sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre yükünün, depolama alanı kapatıldıktan 20 yıl sonra %5‘ ine ineceği kabul edilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 309 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Depolama Alanı Kapatıldıktan 20 yıl Sonra KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05 Sızıntı suyunun toplanmayan kısmının yayılı kaynak olduğu kabul edilmiĢtir. Yayılı Kaynak Olan Sızıntı Suyu Miktarı = OluĢan Sızıntı Suyu Miktarı – Toplanan Sızıntı Suyu Miktarı Düzensiz depolama alanlarının kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır. OluĢan sızıntı suyu ile toplanan ve yayılı kaynak olan kısımların yüzdelik dağılımları, depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için aĢağıdaki ġekil 100‗deki gibidir; Kapatılmadan Önce (2011/2016‘ya kadar) Kapatıldıktan Sonra (2011/2016-2040) OluĢan Sızıntı Suyu (%100) OluĢan Sızıntı Suyu (%35) Toplanan Sızıntı Suyu (%0) Yayılı Kaynak (%100) Toplanan Sızıntı Suyu (%17,5) Yayılı Kaynak (%17,5) ġekil 100: OluĢan ve Toplanan Sızıntı Suyu Yüzdelik Dağılımları Yapılan kabullerce kirletici parametre konsantrasyonları hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 84‘te verilmiĢtir; Tablo 84: Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/L) 2010'a kadar 2010-2030 2030-2040 KOĠ 5000 2500 250 BOĠ 1500 750 75 TN 400 200 20 TP 10 5 0,5 Kaynak: ÇOB, Katı Atik Ana Planı, 2006 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 310 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları: Artık kullanılmayan, kapatılmıĢ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla ıslah olduğu kabul edilmiĢtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1‘lik emniyet katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıĢ yük %10 oranında arttırılmıĢtır. Düzenli Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları kullanılmıĢ olup, Katı Atık Ana Planı‘nı esas alan birlikler ve tip proje atık akıĢlarından faydalanılmıĢtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iĢleme ve bertaraf tesisleri iĢletmeye alınma tarihleri büyükĢehir belediyeleri için Tablo 85 ‗te, diğer belediyeler için Tablo 86 ‗da özetlenmektedir. 3b ATM/ /Atık Kumbaraları 2010 (20%) 2010 2008 / 2010 2010 / 2015 2013 2017 2008 / 2009 2008 / 2011 2015 (30%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2022 2011 / 2016 2011 / 2016 2012 (20%) 2012 2008 / 2009 2008 / 2011 2012 2010 / 2015 2010 / 2015 2018 2012 (30%) 2008 / 2010 2008 / 2010 2019 2011 2009 / 2011 2015 (20%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2022 2023 2011 / 2016 2012 / 2016 2013 (20%) 2013 2008 / 2010 2015 / 2020 2019 2012 2008 / 2011 2014 (100%) 2014 2010 / 2015 2015 / 2020 - 2011 / 2016 2012 / 2016 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon Düzenli Depolama 3a Termal DönüĢüm (Yakma/ Gazifikasyon) 2c Kırsal 2b Kentsel 2a MGT 1b Ġstanbul, Ġzmir (BüyükĢehirler) Marmara/Ege Diğer BüyükĢehir Belediyeleri Ankara (BüyükĢehir) Antalya/Ġçel (Turistik Ģehirler) Karadeniz/Akdeniz/ Ġç Anadolu Diğer BüyükĢehir Belediyeleri Gaziantep (BüyükĢehir) Doğu /Güney Doğu An. Diğer BüyükĢehir Belediyeleri Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) 1a Tanım Bölge Tablo 85: BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 311 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon ATM/Atık Kumbaraları Tablo 86: BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı 1c Marmara/Ege (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) 2015 2010 / 2015 - 2016 2014 / 2020 2d Karadeniz (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) 2015 2010 / 2015 - 2016 2016 / 2020 2e Akdeniz/Ġç Anadolu (BüyükĢehirler hariç) 2015 (50%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2011 2012 / 2016 2020 (100%) 2020 2015 / 2020 - 2016 2017 / 2020 - - 2015 / 2020 - 2016 2017 / 2020 Tanım Bölge 3c 3c Doğu /Güney Doğu An.* - ikili toplamalı (BüyükĢehirler hariç) Doğu /Güney Doğu An.- ikili toplamasız (BüyükĢehirler hariç) * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı kapasitelerde devreye giren atık iĢleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan nüfus artıĢı ve ekonomik geliĢmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir. Yapılan Kabuller: 1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak kabul edilmiĢtir. 2. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık 3. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiĢtir. 4. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık 5. Kapatılan hücreler için yağıĢ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 312 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir (örn. 20+ 10 yıl). 7. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50‘sine, ikinci 5 yıl %5‘ine ineceği kabul edilmiĢtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıĢtır. 8. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır. Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, TN ve TP konsantrasyonları Tablo 87 „de verilmiĢtir. Tablo 87:Düzenli Depolama Tesisleri Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar 2010-2030 2030-2040 KOĠ 4000 2000 500 TN 1000 500 100 TP 10 10 1 Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları Katı atık ana planını esas alan Birlikler ve Tip Projeler‘ den faydalanılmıĢtır. Bölge için söz konusu Tip Projeye ait baĢlangıç tarihleri ve atık miktarları kullanılmıĢtır. Ġlçelerin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları kullanılarak hesaplamalar yapılmıĢtır. Tip Proje 7, 8 ve 9‘un hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli Depolama Alanları‘nın 2011-2030 yılları arasında iĢletimi söz konusudur. 2. 20 yıllık iĢletimi planlanan depolama alanları 2‘Ģer hücreden oluĢmaktadır. Toplam Depolama Alanı 100000 m2 dir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 88‘de verilmiĢtir. Tablo 88: Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Hücreler 2 Alan (m ) Ömür (yıl) 1. Hücre 50.000 10 2. Hücre 50.000 10 Toplam 100.000 20 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 313 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tip proje 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15 ve 16‘ nın hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli Depolama Alanları‘nın 2016-2030 yılları arasında iĢletimi söz konusudur. 2. ĠĢletim süresi 20 yıl‘dır. Toplam Depolama Alanı 100000 m2 dir. 3. Düzenli Depolama Alanlarının, büyük Ģehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için 2‘Ģer hücreden oluĢtuğu kabul edilmiĢtir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 89‘da verilmiĢtir. Tablo 89: Hücre Alanları ve Ömürleri (2) 2 2 Hücreler Alan (m ) Ömür (yıl) Hücreler Alan (m ) Ömür (yıl) 1. Hücre 50.000 7 1. Hücre 20.000 3 2. Hücre 50.000 8 2. Hücre 20.000 3 3. Hücre 20.000 3 4. Hücre 20.000 3 5. Hücre 20.000 3 Toplam 100.000 15 Toplam 100.000 15 Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan, Ġle ait 1975-2009 yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıĢtır. 2030 yılı itibari ile kapatılacak olan depolama alanlarından kaynaklanacak sızıntı suları 2040‘a kadar (10 yıl süreyle) toplanacak ve arıtılacaktır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin ise alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıĢtır. Mevcut Düzenli Depolama Alanları Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıĢmalarından temin edilmiĢtir. Sızıntı suyu hesapları ilçenin dahil olduğu Birliğe ait Tip Proje‘deki baĢlangıç tarihine kadar (2011 ya da 2016) saha çalıĢmalarında edinilen bilgilerle yapılmıĢtır. Daha sonraki yıllar için ise Tip Proje verileri kullanılmıĢtır. Kirletici parametre konsantrasyonlarının Depolama Alanı kapatıldıktan sonra yani 2030-2040 yılları için 2030‘daki debi ve konsantrasyon değerlerinde kalacağı varsayılmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 314 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Özel Durumlar: Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiĢtir. Katı Atık Ana Planı‘nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir Düzenli Depolama Alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baĢlangıç yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıĢ, tip proje baĢlangıç tarihlerinden sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiĢtir. Burdur Havzası hesaplamaları yapılırken, Burdur Katı Atık Yönetim Birliğinin Düzenli Depolama (DD) Tesisinin 2011‘de faaliyete geçeceği, 2011 yılından itibaren Tip Proje 7‘e göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıĢtır. Isparta Batı Katı Atık Yönetim Birliğinin Düzenli Depolama (DD) Tesisinin 2006‘dan beri faaliyette olduğu, 2011 yılından itibaren Tip Proje 8‘e göre faaliyetine devam edeceği varsayılarak hesap yapılmıĢtır. Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler Katı atık sızıntı sularından kaynaklanan noktasal kirletici yüklerin yıllara göre değerleri Tablo 90‘da özetlenmiĢtir. Tablo 90: Burdur Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Yıllar Ortalama sızıntı Ortalama sızıntı suyu debisi suyu debisi 3 3 KOĠ TN TP m /yıl m /ay ton/yıl ton/yıl ton/yıl 2010 37.284 3.107 149 37 0,373 2020 78.497 6.541 276 58 0,659 2030 89.513 7.459 320 69 0,769 2040 89.513 7.459 263 64 0,656 Burdur Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 149, Toplam N için 37, Toplam P için ise 0,37 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 315 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 276, Toplam N için 58, Toplam P için ise 0,66 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaĢ bir azalma olması beklenmektedir. 6.2.2.4 Noktasal Kirlilik Yüklerin Değerlendirilmesi Bu bölümde kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yüklerinin değerlendirilmesi yapılmıĢtır. Katı atık depolama alanlarından kaynaklanan noktasal yükler havzaya ulaĢan noktasal yüklere dahil edilmemiĢtir. Düzenli depolama alanlarından ve rehabilite edilmiĢ düzensiz depolama alanlarından gelen sızıntı sularının belirli bir arıtmadan geçtikten sonra kentsel AAT‘de arıtılacağı dolayısıyla havzaya ulaĢmayacağı varsayılmıĢtır. Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 91‘de Burdur Havzası‘nda yer alan illerin Havza içersinde kalan kısımlarından kaynaklanan noktasal Toplam Azot yüklerinin yıllara göre değiĢimi verilmektedir. ġekil 101 ve ġekil 102 „de ise havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 91: Burdur Havzası Noktasal Azot Yükleri Kentsel ve Endüstriyel Noktasal TN Yükleri Isparta Burdur Denizli Afyonkarahisar Toplam Kentsel 48 193 16 35 293 Endüstriyel 8 12 0,42 4 25 Toplam 57 205 17 39 318 Kentsel 46 121 17 32 215 Endüstriyel 7 7 0,36 2 17 Toplam 53 128 18 34 232 Kentsel 59 149 23 41 272 Endüstriyel 6 6 0,33 2 15 Toplam 65 156 23 43 287 Kentsel 70 172 28 48 318 Endüstriyel 6 6 0,29 2 13 Toplam 76 178 28 50 332 (ton/yıl) 2010 2020 2030 2040 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 316 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 101: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TN Yük Dağılımı ġekil 102: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 92‟de Burdur Havzası yıllara göre noktasal Toplam Fosfor yükleri verilmektedir. ġekil 103 ve ġekil 104 „te havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 317 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 92: Burdur Havzası Noktasal Fosfor Yükleri Kentsel ve Endüstriyel Noktasal TP Yükleri Isparta Burdur Denizli Afyonkarahisar Toplam Kentsel 9 36 3 6 54 Endüstriyel 0,54 0,66 0,03 1,88 3 Toplam 9 36 3 8 57 Kentsel 11 22 4 8 45 Endüstriyel 0,49 0,52 0,02 1,42 2 Toplam 12 22 4 9 47 Kentsel 13 25 5 9 53 Endüstriyel 0,44 0,47 0,02 1,28 2 Toplam 14 26 5 10 55 Kentsel 15 29 6 10 60 Endüstriyel 0,39 0,41 0,02 1,14 2 Toplam 15 30 6 11 62 (ton/yıl) 2010 2020 2030 2040 ġekil 103: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TP Yük Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 318 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 104: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Fosfor Yükü DeğiĢimi Noktasal KOĠ Yükleri Tablo 93‘te Burdur Havzası yıllara göre noktasal KOĠ yükleri verilmektedir. ġekil 105 ve ġekil 106‟da havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 93: Burdur Havzası Noktasal KOĠ Yükleri Kentsel ve Endüstriyel Noktasal KOĠ Yükleri Isparta Burdur Denizli Afyonkarahisar Toplam (ton/yıl) 2010 2020 2030 2040 Kentsel 495 1014 138 383 2030 Endüstriyel 173 776 9 456 1414 Toplam 668 1790 146 840 3444 Kentsel 149 786 57 103 1094 Endüstriyel 141 133 7 76 357 Toplam 290 919 64 179 1451 Kentsel 171 916 67 118 1272 Endüstriyel 127 120 7 68 321 Toplam 298 1036 73 186 1593 Kentsel 188 998 74 129 1388 Endüstriyel 113 106 6 61 286 Toplam 300 1104 79 190 1674 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 319 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 105: Burdur Havzası 2010 yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı ġekil 106: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam KOĠ Yükü DeğiĢimi Noktasal kirleticiler, yerleĢim yerlerinde yaĢayan kiĢilerden kaynaklanan evsel atıksular, havza sınırları içerisinde kalan alanda faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı ortama deĢarj yapan endüstriyel tesis atıksuları kapsamaktadır. ġekillerde görüldüğü üzere, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 320 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya kentsel yük sahiptir. Özellikle endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel yüklerden daha fazla olması beklenirken, bu durum Burdur Havzası‘nda tam tersidir. Havzada yoğun bir sanayileĢmenin mevcut olmaması bu durumun sebeplerinden biridir. Noktasal kirlilik kaynaklarından gelen tüm parametrelerde 2020 yılında ani bir düĢüĢ görülmektedir. Bunun sebebi ise 2020 yılından itibaren tüm yerleĢim yerlerinde kentsel atıksu arıtma tesislerinin iĢletmeye alınacağı tahminleridir. Kentsel kirliliğin arıtımı konusundaki bu ani değiĢim sebebiyle 2020 yılında tüm parametrelerde 2010 yılına göre ani bir düĢüĢ ve sonrasında nüfus artıĢına bağlı olarak zaman içerisinde yavaĢ bir artıĢ öngörülmektedir. 6.2.3. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Su kaynaklarındaki kalitenin iyileĢtirilmesi ve korunması için noktasal kirleticilerin yanı sıra, su ve havza kirlenmesi üzerinde büyük etkisi olan yayılı kirleticilerin belirlenmesi ve kontrolü de son derece önemlidir. Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olması bu kirleticilerin dikkate alınmasının gerekliliğini bir kat daha arttırmaktadır. Yayılı kirletici kaynaklardan oluĢan en önemli kirlilik parametreleri azot ve fosfor gibi besi maddeleridir. Besi maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik kontrol senaryolarına göre çalıĢtırılmasında temel kirlilik girdilerini teĢkil etmektedir. Ayrıca su kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleridir. Yayılı kirlilik, kentsel ve kırsal alanlardaki arazi kullanım faaliyetleri ve atmosferdeki kirletici emisyonlarından (ısınma ve endüstriyel üretim gibi etkenler sonucunda) kaynaklanan, alıcı ortama iklimsel ve meteorolojik koĢullar (yağmur ve karların erimesi) ile coğrafi ve jeolojik koĢullara bağlı olarak kesikli Ģekilde oluĢan, çeĢitli ortamlar (hava su, toprak) boyunca karmaĢık taĢınım ve dönüĢüm reaksiyonları sayesinde havza veya alt havzalara ulaĢmaktadır (Özalp, 2009). Bu çalıĢmada, havzadaki baĢlıca yayılı kirletici kaynaklar; Arazi kullanımı (orman alanları, çayır-mera alanları, kentsel-kırsal yerleĢim alanları, kıta içi su alanları), Tarımsal faaliyetler (gübre kullanımı), Hayvancılık faaliyetleri, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 321 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atmosferik taĢınım (trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonlarından kaynaklanan kirlenme), Katı atık depolama faaliyetleri (düzensiz depolama alanı sızıntı suları), Foseptik (sızdırmalı) çıkıĢ suları, Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı) olarak sınıflandırılmıĢtır. Bu çalıĢmada yukarıdaki baĢlıklar dikkate alınarak kirletici yükler hesaplanmıĢtır. Hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeĢitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluĢturulan resmi veriler kullanılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamaları, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında yapılmıĢtır. 2010 yükleri hesaplanarak alansal dağılımları verilmiĢtir, sonrasında 2020, 2030, 2040 yılları için tahminler yapılmıĢtır. 6.2.3.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler; Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan temin edilen CORINE veritabanı yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılması sonucu yapılmıĢtır. Kullanılan literatür verisi (Dahl ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 94‘te verilmiĢtir. Tablo 94: Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler Birim Yükler (kg/ha.yıl) Yayılı Kaynak Toplam N Toplam P Orman Alanları 2 0.05 Çayır ve Meralar 5 0.10 Kentsel Alan 3 0.50 Kırsal Alan 9.5 0.90 Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıĢtır. Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt sınıfları ile birlikte kullanılmıĢtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıĢ sularından kaynaklanan yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıĢtır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; kullanılan TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 322 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 CORINE verileri 2006 yılına ait olduğundan arazi kullanımının, bu tarihten itibaren değiĢmediği/değiĢtirilmediği (Örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul edilmiĢtir. Burdur havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsa alan yüzeysel akıĢ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal N ve P haritaları, ġekil 107 ve ġekil 108‘de gösterilmiĢtir. ġekil 107: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 323 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 108: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü Dağılımı ġekil 34‘teki arazi kullanım haritası ile ġekil 107 ve ġekil 108‘deki TN ve TP yükleri birlikte incelendiğinde, havza arazi kullanımına bağlı olarak orman alanları, çayır ve mera, kırsal – kentsel alanların etkisiyle N ve P yüklerinin Burdur ve YeĢilova sınırlarında en yüksek değeri aldığı görülmektedir. Bu bölgelerde N ve P yükleri sırasıyla 50 – 200 ton/yıl, 1 – 6 ton/yıl mertebelerindedir. 6.2.3.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiĢiklik göstermektedir. Her bir havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine çekim sonrası arda kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıĢ ve yeraltı suyuna karıĢma ile geçeçeği varsayımıyla hesaplama yapılmıĢtır. Burdur Havzası‘nda, gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıĢtır. ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının alansal değeri hesaplanmıĢ; TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 324 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2005-2007 yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen havzada gübrelenen arazi değeri, ilçenin havzada kalan oranı ile çarpılarak havzada gübrelenen alan değeri hesaplanmıĢtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P2O5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarından tarım arazilerine uygulanan TN ve TP miktarı belirlenmiĢitr. Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiĢmektedir ve uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür. Ürün bünyesine alınma oranları iklim koĢullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere, uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye alma oranları uygulanan azotun %40-80‘i fosforun ise %5-20‘i arasında değiĢmektedir. Daha fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve yüzeysel akıĢ sebebiyle oluĢan kayıplar, uygulanan fosforun %0,5–5‘i, azotun ise %5-30‘u arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000). Bu çalıĢmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıĢmalarda eĢgüdümün sağlanması amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan ―Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı‖ çalıĢmasında olduğu gibi, N için %50, P için ise %20 seçilmiĢtir. Azotun %35‘ inin ve fosforun %75‘inin buharlaĢma, nitrifikasyon- denitrifikasyon prosesi ve toprakta P adsorpsiyonu gibi taĢınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiĢtir. Böylece, toprakta oluĢan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan azotun %15‘i, fosforun ise %5‘inin alıcı ortama ulaĢtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı yükler hesaplanmıĢtır. Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında, Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eĢit kullanıldığı kabul edilmiĢtir. Yıllık olarak verilen veya satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından kullanıldığı kabul edilmiĢtir. Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiĢtir. Burdur Havzası için oluĢturulmuĢ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 109 ve ġekil 110‘da gösterilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 325 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 109: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 110: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 326 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 109 ve ġekil 110 birlikte değerlendirildiğinde; tarımsal faaliyetin yoğun olduğu Burdur Ġl merkezi ile YeĢilova Ġlçesi‘nde gübre kullanımından kaynaklanan N ve P yayılı yüklerinin en fazla olduğu görülmektedir. N değeri Burdur Ġl merkezi ile YeĢilova ilçesi sınırlarında 500 – 1000 ton/yıl iken, P değeri Burdur Ġl merkezinde 200 ton/yıl değerinden yüksek, YeĢilova Ġlçesi sınırlarında 100 – 200 ton/yıl mertebelerindedir. Tablo 95‘te Burdur Havzası‘nda tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim kullanım değerleri, Ülkemizdeki diğer havzalarla birlikte karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir. Burdur Havzası için elde edilen 32,9 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri, literatürde verilen 10-40 kg/ha.yıl aralığında kalmakla birlikte; fosforlu gübre için elde edilen 5,8 kg/ha.yıl değeri, literatürde verilen 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığından yüksektir. Bu durum, havzada fosforlu gübre kullanımının kısıtlanması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Tablo 95: Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları Havza Toplam Tarım Alanı (ha) Ort. N Kullanımı Ort. P Kullanımı (kg/ha.yıl) (kg/ha.yıl) K.Menderes 288.991 7,7 0,6 Burdur 258.521 32,9 5,8 B.Menderes 1.136.272 17,4 3,1 Ceyhan 1.081.383 10,8 2,0 Kızılırmak 4.390.386 10,4 1,3 Konya Kapalı 2.484.125 14,5 1,8 K.Ege 385.367 6,1 2,3 Marmara 837.666 16,9 1,9 Seyhan 877.487 23,5 5,5 Susurluk 982.185 20,5 2,2 YeĢilırmak 1.624.392 7,0 1,2 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 327 / 466 6.2.3.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir tarım sektörü durumundadır. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı N ve P yükleri de havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıĢkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıĢkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiĢkenlik göstermektedir. Bu yüzden, birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür. Burdur Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık olarak üç kategoride (büyükbaĢ, küçükbaĢ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan sayılarının; literatürden elde edilen birim hayvan yükleri ile çarpılması ile hesaplanmıĢtır. Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel yükler hesaplanmıĢtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıĢ ve gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan yayılı yükün N için (%15; P için %‘inin alıcı ortama ulaĢabileceği kabul edilerek hesaplar yapılmıĢtır. Yayılı yüklerin hesabında kullanılan katsayılar Tablo 96‘da gösterilmiĢtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007; Öztürk, 2008) Tablo 96: Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları Azot (kg/ton Hayvan Kategorisi hayvan ağırlığı/gün) Fosfor (kg/ton N Kaybı P Kaybı hayvan (kg/hayvan/yıl) (kg/hayvan/yıl) ağırlığı/gün) BüyükbaĢ (Ġnek,Sığır) 0,30 0,10 8,2 0,91 KüçükbaĢ (Koyun,Keçi) 0,42 0,06 1,0 0,05 Kümes Hayvanı (Tavuk) 0,52 0,22 0,06 0,008 Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaĢ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiĢtir. Hayvanların havzada kalan ilçelerde eĢit olarak dağıldığı kabul edilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 328 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası için oluĢturulmuĢ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 111 ve ġekil 112‘te gösterilmiĢtir. ġekil 111: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 329 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P yükü Dağılımı ġekil 111 ve ġekil 112 birlikte değerlendirildiğinde, Burdur Havzası‘nın her bölümünde hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı ancak en fazla faaliyetin Burdur il merkezinde yapıldığı görülmektedir. Havzada hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan en büyük yayılı N yükü Burdur il merkezinde 300 ton/yıl değerinden büyük olup bunu 100 – 200 ton/yıl değeri ile YeĢilova ilçesi izlemektedir. Bu yerleĢimlerde yayılı P yükü değeri 10 – 50 ton/yıl mertebesindedir. 6.2.3.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar, motorlu taĢıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olan baĢlıca kaynaklardır. Bu kirleticiler, hava kirliliğine sebep olmasının yanı sıra yağmur ile yıkanarak havzadaki su kaynaklarını da kirletmektedir. Bu projede, havzadaki su kaynaklarında ötrofikasyona sebep olan azot ve fosfor kirliliği incelenmiĢtir. Gerek ısınma ve endüstri kaynaklı, gerekse trafik kaynaklı emisyonların genelinde atmosferik birikiminden fosfor yükü oluĢmamaktadır. Bu nedenle, atmosferik birikim açısından kirletici olarak NOx ve NH3 parametreleri değerlendirilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 330 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı N yükünün hesabında; Sanayi ve evsel kaynaklı kirleticiler hesaba katılmıĢtır, ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için, 836 mm/m2 yıllık ortalama yağıĢ için NO3 ve NH3‘ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıĢtır, Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıĢ bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama yağıĢla orantılı olarak değiĢecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır. Burdur Havzası‘nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıĢ değerleri, Melen Havzası yağıĢ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı N yükü hesaplanmıĢtır, Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eĢit yağıĢ aldığı kabul edilmiĢtir. Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5‘ine uygulanmıĢtır. Her bir ilçe ve havzayı paylaĢan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiĢtir. Bu çalıĢmada, trafikten kaynaklı emisyonlar ile hava kirliliği ile oluĢan karbon esaslı kirlenme hesaba katılmamıĢtır. Ancak, özellikle karayollarının ve Ģehir içi trafiğin yoğun olduğu bölgelerde trafikten kaynaklı egzoz gazları ve karayolunda oluĢan tozların su havzaları açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu öngörülmektedir. Havzaya atmosferden taĢınan kirliliğin sadece N için değil hidrokarbonlar, ağır metaller, toz gibi hava kirliliğinin tüm yönleriyle incelenmesi envanter, ölçüm ve modelleme çalıĢmalarını gerektiren uzun ve karmaĢık bir süreç olduğundan bu proje kapsamında dahil edilmemiĢtir. Nehir havzaları yönetim planı hazırlanırken atmosferik taĢınımın detaylı olarak incelenmesinin gerekli olduğu düĢünülmektedir. Burdur Havzası için, atmosferik taĢınım ile oluĢan TN yükü dağılımı ġekil 113‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 331 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 113: Burdur Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan TN yükü Dağılımı Atmosferik taĢınımdan kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları ilçelerin alansal dağılımı, endüstriyel faaliyetler, fosil yakıt kullanımı, trafik kaynaklı emisyonlar dikkate alındığında en fazla kirliliğin Burdur ve YeĢilova‘da olduğu görülmektedir. 6.2.3.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki yerleĢimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal yerleĢimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız foseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Foseptik çıkıĢ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıĢmada, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükleri; foseptik kullanan yerleĢim yerlerinin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları ve 20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği‘nde verilen kiĢi baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Tebliğ‘de yer almayan, nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise, nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiĢtir. Buna göre Kentsel AAT Tebliği ve Tchobanoglous ve Burton (1991)‘de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak belirlenen ve yük hesaplamalarında kullanılan kiĢi baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 73‗te (Bölüm 6.2.2.1) verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 332 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında; OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıĢ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı Eylem Planı gereğince 2017‘ye kadar AAT olmayan yerleĢim yeri kalmayacağı kabulü ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıĢtır. Foseptik bilgileri, saha çalıĢmalarında elde edilen bilgiler doğrultusunda oluĢturulmuĢtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inĢaat halinde olan tüm yerleĢim birimlerinde foseptik olduğu kabul edilmiĢtir. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıĢtır. Burdur Havzası için foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġeki 114 ve ġekil 115‘te gösterilmiĢtir. ġekil 114: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan TN Yüküm Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 333 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 115: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı 6.2.3.6. Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Burdur havzasında yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıĢ ve arazi drenajı sonucu ile kaynaklanan yayılı yükler, ġekil 116 ve ġekil 117‘de gösterilmiĢtir. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın AAT‘ne taĢındığı düĢünülerek yayılı yük hesaplamalarına dahil edilmemiĢtir. Sızıntı suyu hesabına iliĢkin detaylı açıklamalar Bölüm 6.2.2.3‘te anlatılmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 334 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 116: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 117: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 335 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 149, Toplam N için 37, Toplam P için ise 0,37 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 276, Toplam N için 58, Toplam P için ise 0,66 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaĢ bir azalma olması beklenmektedir. 6.2.3.7. Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi Yapılan hesaplamalar sonucunda tahmin edilen yayılı kirletici yüklerinin TN ve TP olarak önce havza bazında ardından havzayı oluĢturan illerdeki dağılım Ģekil ve tablolar üzerinde gösterilmiĢtir. Yayılı Toplam Azot Yükleri Havzada yer alan illerde yayılı kirletici kaynaklardan gelen TN yükleri Tablo 97‘de Ġl bazında dağılımları ġekil 118 – 121 ‗de verilmiĢtir. Tablo 97: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN yükü Dağılımı Toplam Toplam Toplam Sızıntı Arazi Gübre Suyu N Kullanımı N Yükü Toplam Toplam Toplam Atmosferik Hayvancılık Foseptik Toplam Yayılı N TaĢınım N Yayılı N Yayılı N Yayılı N Yükü Yükü Yükü Yükü Yükü (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) Afyonkarahisar 21 116 152 27 204 3 522 Burdur 17 408 2.260 89 1.089 10 3.874 Denizli 12 293 2.748 17 373 5 3.448 Isparta 16 210 147 36 249 5 662 TOPLAM 66 1.027 5.306 169 1.915 23 8.506 ĠLLER TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 336 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 118: Afyonkarahisar Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ġekil 119: Burdur Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 337 / 466 ġekil 120: Denizli Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ġekil 121: Isparta Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 338 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġller bazında yayılı N yüküne bakıldığında Afyonkarahisar toplamında ve Isparta toplamında hayvancılık faaliyetlerinin, Burdur toplamında ve Denizli toplamında tarımsal faaliyetlerin, etkili olduğu görülmektedir. Burdur Havzası Toplam Yayılı N yükleri Dağılımı ġekil 122‘de verilmiĢtir. ġekil 122: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı Havza genelinde bakıldığında yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu Ģekillere göre, N yükü açısından %62 ile baĢı çeken tarımsal gübre yükünü, %23 ile hayvansal atıkların geldiği hayvan yetiĢtiriciliği ve %12 ile arazi kullanımından kaynaklanan N yükü takip etmektedir. Atmosferik taĢınım ve sızıntı suyu yükleri, toplam N yayılı yükleri açısından sadece %4‘lük bir paya sahiptir. Burdur Havzası toplam yayılı N yükleri dağılım haritası ġekil 123‘te verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 339 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 123: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı Yayılı Toplam Fosfor Yükleri Tüm havzadan gelen yayılı P yükleri Tablo 98‘te Ġl bazında dağılımları ġekil 124 – 127‗de verilmiĢtir. Tablo 98: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükü Dağılımı Toplam Toplam Sızıntı Arazi Suyu P Kullanımı Yükü P Yükü (ton/yıl) (ton/yıl) Afyonkarahisar 1 Burdur Toplam Toplam Toplam Gübre Yayılı Hayvancılık P Yükü Yayılı P Yükü (ton/yıl) (ton/yıl) 3,4 42 20 0,5 67 0,4 11 504 110 1,4 628 Denizli 0,3 9,1 707 37 0,9 754 Isparta 0,4 5,1 33 17 0,9 57 TOPLAM 1,6 29 1.287 184 3,6 1.505 ĠLLER Foseptik Toplam Yayılı P Yayılı P Yükü (ton/yıl) (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 340 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 124: Afyonkarahisar Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ġekil 125: Denizli Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 341 / 466 ġekil 126: Burdur Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ġekil 127: Isparta Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 342 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası Toplam Yayılı N yükleri Dağılımı ġekil 128‘de verilmiĢtir. ġekil 128: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı Fosfor yükleri ile ilgili olarak, yüklerin çoğunluğunun tarımsal gübre kullanımını (%86) takiben hayvancılıktan (%12) kaynaklandığı görülmektedir. Tarımsal alanlar, çayır ve meralar ile ormanların P yükleri de % 2 mertebelerindedir. Burdur Havzası toplam yayılı N yükleri dağılım haritası ġekil 129‘da verilmiĢtir. Yayılı yük haritaları daha büyük ölçekte EK VII de verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 343 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 129: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı 6.2.4. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi Bölüm 6.2.2 ve 6.2.3‘te noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiĢ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri yapılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamalarında, gelecekte havzada gerçekleĢtirilecek olan koruyucu faaliyetler sebebiyle doğal yapının daha fazla bozulmasının önleneceği, bu sebeple gelecek yıllarda kirlilik oluĢumunda bir iyileĢme olacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna bağlı olarak su kaynakları üzerindeki baskıların azalması ve neticede su kalitesinde artıĢ gerçekleĢmesi beklenmektedir. Noktasal ve yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu ile ilgili öngörüler aĢağıda özetlendiği gibidir. 2017 yılına kadar, Belediye teĢkilatına sahip tüm yerleĢim yerlerinin AAT‘ne sahip olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) foseptik kullanıyor olacaktır. Bu nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edilerek, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıĢtır. Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiĢin hızlanması sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 344 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı yetiĢtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan yetiĢtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre % 20‘lik, 2030 yılı için % 30‘luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da % 40‘lık bir azalma olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiĢtir (Stolze vd., 2000 - FAO,2002). Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma endüstri tesislerinde AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT‘lerinin revize edilmesiyle sağlanacaktır. Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baĢlanan düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kirletici konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Sızıntı suyu hesap yönteminde de açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010 yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiĢtir. 2030 yılındaki yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün % 50‘si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010 yılındaki yüklerin % 95 azalacağı Kabul edilerek hesaplanmıĢtır. Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımının 2040 yılına kadar önemli oranda değiĢmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir. Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıĢmalar yapılması gerektiğinden, atmosferik taĢınımla oluĢan yayılı kirlilik yükleri de 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir. Yukarıdaki öngörüler dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen noktasal ve yayılı kirletici yükler Tablo 99‘da görüldüğü gibidir. Burdur Havzası‘nda oluĢan 2010 yılı yayılı ve noktasal TN yük dağılımı ġekil 130, TP yükleri dağılımı ġekil 131, Noktasal ve yayılı TN yüklerinin yıllara bağlı değiĢimi ġekil 132, TP yüklerinin yıllara bağlı değiĢimi ġekil 133‘te verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 345 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 99: Noktasal ve Yayılı Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Havzada Dağılımı TOPLAM YÜKLER (ton/yıl) ĠLLER YILLAR Toplam Azot (TN) Toplam Fosfor (TP) Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam 2010 57 662 719 9 57 66 2020 53 574 627 12 46 57 2030 65 530 596 14 41 54 2040 76 484 560 15 35 50 2010 205 3.874 4.078 36 628 664 2020 128 3.191 3.318 22 503 526 2030 156 2.850 3.006 26 442 468 2040 178 2.508 2.685 30 380 410 2010 17 3.448 3.465 3 754 757 2020 18 2.816 2.834 4 604 609 2030 23 2.501 2.524 5 530 535 2040 28 2.183 2.211 6 455 461 2010 39 522 561 8 67 75 2020 34 443 477 9 54 63 2030 43 402 445 10 47 58 2040 50 357 407 11 41 52 2010 317 8.506 8.824 57 1.505 1.562 HAVZA 2020 232 7.025 7.257 47 1.207 1.255 TOPLAMI 2030 287 6.284 6.571 55 1.059 1.114 2040 332 5.532 5.864 62 912 973 Isparta Burdur Denizli Afyonkarahisar TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 346 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 130: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 131: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 347 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 132: Burdur Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi ġekil 133: Noktasal ve Yayılı TN ve TP Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 348 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için noktasal yüklerin oranı TN ve TP parametreleri bazında %4‘tür. Noktasal TN yükleri 2010 yılında 317 ton/yıl iken, 2040 yılında 332 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. TP yükleri bu 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıĢla 57 ton/yıl dan 62 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiĢimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiĢim söz konusudur. 2010 yılında 8.506 ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında 5.864 ton/yıl seviyesine inmekte; %31 oranında bir azalma söz konusudur. Yayılı TP yükü de benzer Ģekilde 1.505 ton/yıl dan 912 ton/yıl değerine inmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 349 / 466 7. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ 7.1. Baskı ve Etkiler Baskı ve etki analizi, insani faaliyetlerin yüzey suları ve yeraltı suları üzerindeki etkilerini inceler. Bu analiz, insan faaliyetleri nedeniyle, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nde yer alan çevresel hedeflere ulaĢamama riskini taĢıyan yüzey ve yeraltı suyu kitlelerini tanımlamak için pek çok disiplin yaklaĢımını ve farklı kaynaklardan alınan verileri bir araya getiren bütüncül bir değerlendirmedir. Sanayi, tarım, turizm ve kentleĢme gibi etkinlikler ―insan faaliyetlerinden kaynaklanan baskılar‖ olarak adlandırılmaktadır. Havzaların genelinde, doğal baskılardan ziyade insan faaliyetlerinden kaynaklanan baskıların ağırlıkta olduğu görülmektedir. Bu baskılar, çoğunlukla kirlilik yükleri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Evsel ve endüstriyel atıksu bazlı noktasal yükler, tam arıtması yapılmamıĢ veya hiç arıtılmaksızın alıcı ortama yapılan deĢarjlardan kaynaklanmaktadır. Bu deĢarjlar yüzeysel suları kirletmektedir. Yayılı yükler ise yüzeysel akıĢ yolu ile yüzeysel sulara veya dikey hareketle topraktan sızma yolu ile yeraltı sularına ulaĢabilmekte ve özellikle besi maddesi yükleri ile alıcı ortam kirlenmektedir. Etkiler ise, bu baskıların özellikle alıcı ortamda sebep olduğu su kalitesinin bozulması gibi değiĢimlerdir. Sular, evsel ve endüstriyel atıklarla kirlenmektedir. Atıksuların arıtılmadan su yataklarına verilmesi, katı atıkların su alıcı ortamlarına atılması ile bilinçsizce yapılan zirai ilaçlama ve gübrelemeden dolayı yerüstü suları kirlenmektedir. Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi insan kaynaklı diğer faktörlerden çok daha fazladır. Sanayi kuruluĢlarının, atıksuları ile su alıcı ortamlarının kirlenmesine, buna bağlı olarak toprak ve bitki örtüsü üzerinde tahribine yol açtığı bilinmektedir. Zirai mücadele için yapılan ilaçlamalarda da, sular, havadaki ilaç zerrelerinin rüzgarla sulara taĢınması veya tarım ilaçları üretimi yapan fabrikaların atıksularının gerekli arıtma yapılmadan alıcı ortamlara verilmesi sebebiyle kirlenmektedir. Diğer yandan kimyasal gübrelerin bilinçsizce ve aĢırı kullanımı da zamanla hem toprağı çoraklaĢtırmakta, hem de sızma ve yüzeysel akıĢ sebebiyle yüzeysel sular ile yeraltı sularına karıĢmaktadır. Sonuç olarak; doğal ve yapay gübreler, tarım ilaçları, ağır metaller, fenoller ya da radyoaktif maddelerin çevre ortamına kontrolsüz olarak verilmesi halinde su kaynakları direk ya da dolaylı olarak kirlenmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 350 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Proje kapsamında yapılan çalıĢmalarda havzanın %90‘ının atıksuyunun kanalizasyon Ģebekesine bağlı olduğu ve % 48‘inin atıksuyunun AAT‘lerde arıtıldığı tespit edilmiĢtir. Burdur Havzası‘nda 2010 yılı için 293 ton/yıl kentsel TN yükü, 54 ton/yıl kentsel TP yükü oluĢmaktadır. Burdur Havzası‘nda 2010 yılı için 25 ton/yıl endüstriyel TN yükü, 3 ton/yıl endüstriyel TP yükü oluĢmaktadır. 7.1.1. Isparta Burdur Havzası‘nda yer alan ve Isparta Ġli‘ne bağlı olan Atabey, Keçiborlu ve Gönen ilçelerinden yalnızca Keçiborlu‘ya bağlı Senir Belediyesi‘nde AAT bulunmaktadır. Senir Belediyesi‘nde yer alan bu AAT doğru iĢletilemediğinden, atıksular, gerekli arıtma yapılmaksızın Burdur Gölü arazisine verilmektedir. Ġl sınırlarındaki diğer yerleĢimlerden kaynaklanan atıksular da benzer olarak doğrudan araziye ya da çevredeki akarsulara verilerek, civar yerleĢimlerde yapılan hayvancılık ve tarım gibi faaliyetleri insan ve çevre sağlığı açısından birer risk haline getirmektedir. Burdur Gölü Arazisinde Otlayan Hayvanlar Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıklarını, depolama alanına olan uzaklık ve maddi kaynak yetersizliği nedenleriyle, Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi‘ne ulaĢtıramaması ve yerinde kısmen düzensiz olarak depolaması sonucu oluĢan sızıntı suları yüzeysel ve yeraltı suyu kaynaklarını kirletmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 351 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgede tarımsal faaliyet olarak meyve-sebze yanında gül yetiĢtiriciliği de yapılmaktadır. Tarımın geliĢmiĢ olduğu bu bölgede bilinçsiz ilaç ve gübre kullanımı toprak ve su kirliliği açısından önemli bir baskı oluĢturmaktadır. Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında Puccinelli - ElmataĢ ve Elmasu fabrikasının AAT kurma çalıĢmaları yeni baĢlamıĢ olup, tesis üretimde olduğu bu 4 aylık süreçte atıksularını doğrudan akarsulara vererek su kirliliğine neden olmaktadır. Bu bölgede bulunan Gülyağı iĢletmeleri atıksularını her ne kadar sızdırmasız havuzlarda depolamak veya vidanjörle çekerek AAT‘ne taĢımak suretiyle yönetmeye çalıĢsalar da iĢletmelerin, sayıca çok olmaları sebebiyle de, havza genelinde bir baskı unsuru oluĢturmaları kaçınılmazdır. Bölgede baskı oluĢturan en önemli faktörlerden biri de Isparta Süleyman Demirel OSB‘dir. OSB‘de AAT mevcuttur ve saha ziyaretlerinde düzgün olarak çalıĢtığı kaydedilmiĢtir. Ancak OSB, AAT‘ne, gelen atıksu miktar ve karakteri bakımından bölge için halen büyük bir baskı oluĢturmaktadır Arıtma tesisinden çıkan katı atıklar OSB içerisinde düzensiz olarak depolanarak toprak ve su kirliliğine yol açmaktadır. Burdur Havzası‘nın Isparta Ġli sınırlarında kalan GöltaĢ Göller Bölgesi Çimento Sanayi A.ġ., emisyon izni bulunmasına rağmen bölge için hava kirliliği açısından önemli bir baskı oluĢturmaktadır. 7.1.2. Burdur Burdur Havzası‘nda yer alan Burdur‘a bağlı YeĢilova, Tefenni, Kemer, Karamanlı Ġlçelerinde AAT bulunmamaktadır. Bu yerleĢimlerden kaynaklanan atıksular ya doğrudan araziye verilmekte ya da etkin kullanılmayan (dolduğunda boĢaltılmayan) foseptiklerin taĢması sonucu akarsulara dökülmektedir. Bu sebeple yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprakta kirliliğe yol açmaktadır. Burdur Merkez Ġlçesi‘nde uzun süredir devam eden AAT yapımı çalıĢmaları son aĢamada olup Çevre Ġzin Belgesi henüz alınmamıĢtır. Mevcut durumdaki teknoloji kısmi havalandırmalı stabilizasyon havuzlarıdır. Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı arıtma teknolojisinin ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir. Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢim merkezlerine yakın olan arazilere veya dere yataklarına yakın yerlere düzensiz olarak boĢaltılmaktadır. Bunun sonucu olarak yağıĢlarla beraber sızıntı suları;yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprakta kirliliğe yol açmaktadır. Bu sorunun, Burdur Katı Atık Birliği (BUKAB) tarafından Burdur Merkez Ġlçesi‘nde yaptırılması planlanan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinin iĢletmeye alınmasıyla ortadan kalkması beklenmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 352 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgede tarımsal faaliyet bir hayli fazla olduğundan, ürün yetiĢtirme sırasında bilinçsiz olarak kullanılan ilaç ve gübreler, doğa olayları sonucu su kaynaklarına taĢınarak toprak ve suda azot-fosfor kirliliği açısından baskı oluĢturmaktadır. Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında kirletici faktörlerin en önemlisi Burdur OSB‘dir (BURORSAN).(TUBĠTAK Saha ÇalıĢmaları,2009) BURORSAN mevcut durumda atıksularını topladıktan sonra Burdur Belediyesi kanalizasyon Ģebekesine vermektedir. Buna göre Belediye AAT‘nin iĢletmeye alınma aĢamasının bir an önce tamamlanması önem kazanmaktadır. Bölgede deĢarj iznine sahip iĢletmeler (özellikle et entegre tesisleri gibi yüksek kirlilik yüküne sahip iĢletmeler), mevcut AAT‘lerini sürekli çalıĢtırmamaları sebebiyle, Burdur Gölü için büyük baskı oluĢturmaktadırlar. DeĢarj Ġzni Olan bir Tesisin AAT DeĢarj Noktası (Saha ÇalıĢmaları, 2009) ġeker fabrikası havza için en önemli baskı unsurlarındandır. Burdur ġeker Fabrikası yakın zamana kadar atıksularını stabilizasyon havuzlarında beklettikten sonra Burdur Gölü‘ne deĢarj etmiĢtir. Mevcut durumda inĢa edilmekte olan AAT‘nin bu sorunu ortadan kaldırması beklenmektedir. 7.1.3. Denizli Burdur Havzası‘nda yer alan Denizli Ġli‘ne bağlı Çardak Ġlçesi‘nde AAT bulunmamakta, atıksular arıtılmadan araziye verilerek yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprak kirliliğine yol açmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 353 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢime yakın olan büyük bir alanda düzensiz olarak depolanmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan sızıntı suları; yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprağa karıĢarak kirliliğe yol açmaktadır. Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında baskı unsurlarının en önemlisi Çardak OSB‘dir. 2 parselde inĢaatı tamamlanan iĢletmelerden ilki prefabrik yapı elemanları, diğeri plastik sanayi konusunda faaliyete baĢlamıĢtır. 7.1.4. Afyonkarahisar Burdur Havzası‘nda yer alan Afyonkarahisar Ġli‘ne bağlı ilçelerde, mevcut durumda AAT bulunmamaktadır. Atıksular, atıksu havuzlarında depolanmakta ve bu havuzların taĢması sonucu araziye yayılarak doğrudan akarsu ve göllere karıĢmaktadır. Böylece, toprak, yeraltı suyu ve Acıgöl‘ün kirlenmesine yol açmaktadır. Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları yerleĢime yakın olan büyük bir alanda düzensiz olarak depolanmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan katı atık sızıntı suları yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprağa karıĢarak kirliliğe yol açmaktadır. Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında, bölgede bulunan birkaç tekstil ve kimya fabrikası Burdur Havzası için baskı oluĢturmaktadır. Bölgede tarımsal faaliyet bir hayli fazla olduğundan, ürün yetiĢtirme sırasında bilinçsiz olarak kullanılan ilaç ve gübreler; doğa olayları sonucu su kaynaklarına taĢınarak toprak ve suda azot-fosfor kirliliğine yol açmaktadır. 7.2. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Havzadaki sıcak noktaların belirlenmesinde; saha incelemeleri, ÇOB il müdürlüklerinden elde edilen bilgiler, paydaĢ toplantılarında alınan görüĢler ve havza özelinde yapılmıĢ olan diğer çalıĢmalardan yararlanılmıĢtır. 7.2.1. Burdur Gölü Burdur Gölü, göller bölgesinde yer almaktadır ve Türkiye‘nin en derin göllerinden biridir. Burdur Gölü, güneybatıdan giriĢ yapan Bozçay ve birkaç küçük dereyle beslenmektedir. Gölü besleyen derelerin önemli bir kısmı yazın kurumaktadır. Burdur Gölü, kirlilik ve su seviyesindeki değiĢmeler nedeniyle tehdit altında olan göllerimiz arasındadır. 1993 yılında TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 354 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü‘nce "Yaban Hayatı Koruma Sahası" olarak ilan edilmiĢtir. Bu koruma statüsü 2006 yılında ―Burdur Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası” olarak değiĢtirilmiĢtir. Keçiborlu‘ya bağlı Senir Belediyesi‘nde Burdur Gölü arazisine ait AAT projesi doğru uygulanmadığından yerleĢimden kaynaklanan atıksular arıtılmadan Burdur Gölü arazisine verilmekte, Burdur Gölü‘nün kirlenmesine yol açmaktadır. Burdur Gölü‘nün korunan alan olması dolayısıyla Senir Belediyesi‘nin mevcut, çalıĢtırılamayan doğal arıtma tesisini iptal ederek uygun yere yeni bir biyolojik arıtma tesisini mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar iĢletmeye alması gerekmektedir. Bu bölgedeki yerleĢimlerin, katı atıklarını, depolama alanına uzaklık ve maddi kaynak yetersizliği nedenleriyle, Göl – Bir Belediyeler Birliği‘ne bağlı Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama tesisine ulaĢtıramaması ve yerinde kısmen düzensiz olarak depolaması sonucu, oluĢan sızıntı sularının Burdur Gölü‘nün kirlenmesine sebep olması kaçınılmazdır. Göl – Bir Belediyeler Birliği mevcut düzenli katı atık depolama alanı ile ilgili izleme ve denetim çalıĢmaları kısa, orta ve uzun vadede sürdürülmeli katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir. Burdur Merkez Ġlçesi‘nde uzun süredir devam eden AAT yapımı çalıĢmaları son aĢamada olup Çevre Ġzin Belgesi henüz alınmamıĢtır. Mevcut durumdaki teknoloji kısmi havalandırmalı stabilizasyon havuzlarıdır. Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı Burdur AAT‘nin 2012 yılı ortasına kadar proje nüfusuna göre ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir. Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢim merkezlerine yakın olan arazilere veya dere yataklarına yakın yerlere düzensiz olarak boĢaltılmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan sızıntı sularının Burdur Gölü‘nün kirlenmesine sebep olması kaçınılmazdır. Bu sorunun, Burdur Katı Atık Birliği (BUKAB) tarafından Burdur Merkez Ġlçesi‘nde yaptırılması planlanan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinin iĢletmeye alınmasıyla ortadan kalkması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 355 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 beklenmektedir. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 100.000 üzeri olan Burdur Katı Atık Birliği‘nin 2010 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren 2,5 yıla kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir. Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik edilmelidir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında, baskı unsurlarının en önemlisi atıksu karakterizasyonu bakımından, Burdur OSB‘dir (BURORSAN),(TUBĠTAK Saha ÇalıĢmaları, 2009). BURORSAN mevcut durumda atıksularını topladıktan sonra Burdur Belediyesi kanalizasyon Ģebekesine vermektedir. Bölgede, deĢarj iznine sahip iĢletmeler ise (özellikle et entegre tesisleri gibi yüksek kirlilik yüküne sahip iĢletmeler), mevcut AAT‘lerini sürekli çalıĢtırmamaları sebebiyle, Burdur Gölü için halen önemli baskı oluĢturmaktadırlar. Burdur TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 356 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġeker fabrikası yakın zamana kadar atıksularını stabilizasyon havuzlarında beklettikten sonra Burdur Gölü‘ne deĢarj ederek, göl için uzun yıllar önemli bir baskı oluĢturmuĢtur. Mevcut durumda inĢa edilmekte olan AAT‘nin bu sorunu ortadan kaldırması beklenmektedir . Burdur OSB‘nin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Mevcut durumda OSB‘nin atıksularının belediye kanalizasyonuna bağlı olmasından dolayı sorumluluk belediyeye aittir buna göre OSB‘nin gerekli ön arıtmayı yapması gerekmektedir. Burdur ġeker Fabrikası‘nın 2012 yılı sonuna kadar Çevre Ġzin Belgesi‘ni alması gerekmekte deĢarjı belediye kanalizasyonuna olmasından dolayı kanalizasyona deĢarj kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Özellikle havzanın Isparta il sınırlarında bulunan bölgede yer alan gülyağı endüstrisi atıklarının kısa, orta ve uzun vadede kotrol edilmesi gerekmektedir. Tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir Burdur Gölünü besleyen dere ve çay sularının barajlarda tutulması sonucu göl su seviyesi önemli ölçüde düĢmüĢtür. Burdur Gölü‘ne yılda ortalama 125 hm3 su getiren Bozçay‘a yapılan müdahalelerin etkisi ise kendisini bu dönemde hissettirmeye baĢlamıĢtır. Bozçay‘ın akıĢı, Karamanlı, Tefenni ve Belenli Barajlarının (toplam 28 hm 3) kurulması ve KarataĢ Gölü‘nün bir rezervuara çevrilmesi (65 hm3) sonucu önemli ölçüde azalmıĢtır. Tüm bu projeler 11.000 hektar alanın sulanmasına yöneliktir. Son olarak, göle daha yakın bir noktada kurulacak Bozçay – Karaçal Barajı 32 hm3 su depolayacak, bununla 5.006 ha arazi sulanacaktır. Son birkaç yılda Bozçay yoluyla Burdur Gölü‘ne su giriĢi olmamıĢtır. Burdur kentinde çok miktarda kuyu suyu kullanılarak göl seviyesinin düĢmesine sebep olunmaktadır. Akarsularda ekolojik debi(çevresel akıĢ) ihtiyacı 2012 yılı sonuna kadar belirlenmelidir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması,modelleme çalıĢmaları 2015 yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 357 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır. Akarsular üzerinde yapılan baraj ve regulator tesislerinin envanter çalıĢmaları orta vadede tamamlanmalı bu süreçten sonar ekolojik ihtiyaç debisi izleme çalıĢmaları uzun vadede sürdürülmelidir. Ülkemizde sulak alanların korunması ve uygun yönetilmelerinin sağlanması amacıyla, sulak alanlarımızın karĢı karĢıya kaldığı sorunların belirlenmesi ve çözüm önerilerinin geliĢtirilerek ekolojik iĢleyiĢinin ve biyolojik çeĢitliliğinin korunarak akılcı kullanımının sağlanması amacıyla Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü koordinasyonunda ―Sulak Alanların Yönetim Planları‖ yapılmaktadır. Burdur Gölü Ülkemizin Ramsar SözleĢmesi listesine dahil ettirdiği çok önemli bir sulak alanımızdır. Burdur Gölü Yönetim Planı çalıĢmaları 2005 yılında baĢlatılmıĢ ve 2008 yılı ortalarında tamamlanarak 2008 yılı Kasım ayında Ulusal Sulak Alan Komisyonu‘nda onaylanmıĢtır. Burdur Gölü Yönetim Planı‘nın 2012 yılı sonuna kadar izlenmesi, yönetim planı süresince katılımcılığın sağlanması ve yöre halkının karar süreçlerine dahil edilmesi, her yılın sonunda yönetim planı uygulamalarının katılımcı Ģekilde izlenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. 7.2.2. Acıgöl Sığ bir tektonik göl olan Acıgöl, dağlardan gelen yüzeysel akımlarla, kaynak sularıyla ve doğudan, BaĢmakçı tarafından gelen Kocaçay‘ın sularıyla beslenir. Acıgöl, Tuz Gölü‘nden sonra Türkiye‘nin ikinci en tuzlu gölüdür. Gölün batı ve kuzeyinde kendilerine tahsis edilmiĢ alanlarda üretim yapan Alkim, SodaĢ ve Otuzbir Kimya adlı Ģirketlerce iĢletilen sodyum sülfat (Na2SO4) havuzları vardır. Acıgöl‘e yakın olan yerleĢimlerde (Çardak, BaĢmakçı, Dazkırı), atıksular arıtılmadan, doğrudan göl arazisine ya da göle ulaĢan derelere verilmektetir. Bu yerleĢimlerin arıtma tesislerini mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar iĢletmeye alması ögerekmektedir. Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 358 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel baskı unsurları açısından bakıldığında, bölgede bulunan birkaç tekstil ve kimya fabrikası Acıgöl için tehdit oluĢturmaktadır. AAT olan iĢletmelerin, düzenli olarak izleme ve denetimlerinin sürdürülmesi, AAT olmayan tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢime yakın olan büyük bir alanda düzensiz olarak depolanmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan sızıntı suları yeraltı suları ve Acıgöl‘ün kirlenmesine yol açmaktadır. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 50.000-100.000 olan Dinar ve Çevresi Sürdürülebilir Çevre Belediyeleri Birliği‘nin 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren 2,5 yıla kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir. Acıgöl BaĢmakçı tarafındaki ovada yoğun olarak tarım yapılmaktadır. Gölün çevresinde, özellikle doğu ve kuzeydoğu kıyılarında hayvancılık faaliyetleri sürdürülmektedir. Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik edilmelidir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 359 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular Burdur Gölü‘nü besleyen akarsu ve barajlardaki DSĠ istasyonları için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH4-N, NO2-N, NO3-N cinsinden, su kalitesi sınıfları belirlenmiĢtir. Burdur Gölü‘ne güneyden bağlanan akarsuların üzerinde bulunan 4 DSĠ istasyonu için, organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH4-N, NO2-N, NO3N cinsinden su kalitesi sınıfları belirlenmiĢtir. Buna göre organik madde kirliliğini gösteren KOĠ (Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı) parametresi, Burdur Çayı üzerinde; Burdur ve sonrasında 4.sınıf, diğer istasyonlarda 1.sınıf olarak tespit edilmiĢtir. Azot kirliliğini gösteren NH 4-N (amonyum azotu) parametresi Burdur ve sonrasında 4.sınıf, diğer istasyonlarda 2.sınıf, NO 2N (nitrit azotu) parametresi tüm istasyonlarda 4. sınıf, NO3-N (nitrat azotu) ise tüm istasyonlarda 1.sınıf olarak tespit edilmiĢtir.. A grubu (fiziksel ve inorganik kimyasal) parametrelere göre su kalitesi tüm istasyonlarda 4. sınıftır. Burdur Çayında, Burdur Gölüne karıĢmadan önceki numune alma noktasında NO2-N‘in yanı sıra NH4-N ve pH parametreleri de 4. sınıftır. NO2-N parametresi için SKKY‘de tanımlanan sınır değerler diğer parametrelere göre çok daha düĢük ve sınırlayıcı olduğu için çoğunlukla A grubu kalite sınıfını belirlemekte etkin parametredir. Diğer üç istasyonda NO2-N dıĢındaki A grubu parametreleri genelde 1. ve 2 sınıftır. Fosfor kirliliğini gösteren Toplam Fosfor parametresi de (TP) bu istasyonlarda 2. sınıf olarak tespit edilmiĢtir. Burdur Çayı Burdur Gölüne karıĢmadan önce, Burdur il merkezi ve sonrasında önemli ölçüde organik madde, azot ve pH kirliliğini göstermiĢ ve çok kirlenmiĢ su sınıfına girmiĢtir. 19912009 yılları arasında yapılmıĢ bir plan, bazı ölçümlerde daha düĢük değerler elde edilmiĢ olsa da, Burdur Çayının neredeyse açık kanal görevi gördüğünü göstermektedir. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde organik parametreler arasında çoğunlukla KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıĢ, TKN (Toplam Kjeldahl Azotu) ve diğer organik parametrelerin ölçümü yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. TP ölçümlerinin TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 360 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yapılmamıĢ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3 – 4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin ve madenciliğin yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere artırılması ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının baĢlatılmasına ihtiyaç vardır. Bu genel önlemlere ek olarak su kalitesinin birçok parametre açısından IV. Sınıf olduğu ve sıcak nokta olarak belirlenmiĢ akarsularda aĢağıdaki stratejik önlemler uygulanacaktır. Öncelikle sıcak nokta alanındaki noktasal kirletici kaynaklarda (evsel, endüstriyel, OSB vb…) iyi üretim ve arıtma teknolojileri ile, kapasite ve arıtma performansları yönünden detaylı bir incelemeye tabi tutularak mümkün olan iyileĢtirmeler belli bir zaman sürecinde yaptırılmalıdır. Sıcak noktanın yer aldığı akarsu ortamı, Ekolojik Debi (Çevresel AkıĢ) yönünden de irdelenerek, gerekli çevresel debinin sürekli olarak mevcut olup olmadığı DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan ―Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı AnlaĢması Ġmzalanmasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ esasları çerçevesinde belirlenmelidir. Bu yönetmelik göz önünde bulundurularak doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak çevresel ihtiyaç debisi(mansapta daha önce tesis edilmiĢ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olmalıdır. Ayrıca baraj ve akarsu yatağına bırakılması gerekli çevresel ihtiyaç debisi (can suyu), akarsuyun ilgili kesitinde zamanın %99‘undavar olan debiden (Q99) daha az olmamalıdır. Yukarıdaki 1. ve 2. maddelerde belirtilen hususlara tam olarak uyulduğu halde, söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 361 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir(ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar, kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Ayrıca endüstriler için PAH, renk, toplam fenoller ve pestisitler gibi Suda Tehlikeli Maddeler Tebliğinde yar alan bazı temel parametreler için deĢarj standartları SKKY‘ne eklenmelidir. Bu kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından suda tehlikeli maddeler yönetmeliğindeki alıcı ortam bazlı deĢarj standartlarına geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir. 7.2.3. Baraj Gölleri Baraj göllerinin su toplama havzalarında yayılı kirliliğin azaltılması için Bölüm 7.4.3‘te getirilen öneriler kısa vadede uygulanmalıdır. BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetlerinin yoğun olduğu, dolayısıyla bundan kaynaklanan çevresel sorunların yaĢandığı bölgede Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde; hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirebilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmelerine ait büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden de biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin ekonomik girdi elde etmeleri önemli bir teĢvik unsuru olacaktır. Baraj göllerinin yapımının artması ve yenilerinin planlanıyor olması, barajların kaplayacağı alan ve barajın mansabındaki ekolojik yapı için bir baskı unsurudur. Bunlar planlanırken balık popülasyonları ve tarım alanları gibi konular ÇED raporlarında göz ardı edilmemelidir. Akarsularda ekolojik debi (çevresel akıĢ) ihtiyacı da ivedilikle belirlenmelidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 362 / 466 7.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler Burdur Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (2021-2040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. 7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) Burdur Havzası için 2010-2015 yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede yapılması gerekenler aĢağıda sıralanmıĢtır: Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı Burdur AAT‘nin proje nüfusuna göre 2012 yılı ortasına kadar ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir. Burdur OSB‘nin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Mevcut durumda OSB‘nin atıksularının belediye kanalizasyonuna bağlı olmasından dolayı sorumluluk belediyeye aittir buna göre OSB‘nin gerekli ön arıtmayı yapması gerekmektedir. Burdur ġeker Fabrikası‘nın 2012 yılı sonuna kadar Çevre Ġzin Belgesi‘ni alması gerekmekte deĢarjı belediye kanalizasyonuna olmasından dolayı kanalizasyona deĢarj kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Özellikle havzanın Isparta il sınırlarında bulunan bölgede yer alan gülyağı endüstrisi atıklarının kısa, orta ve uzun vadede kontrol edilmesi gerekmektedir. Tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Havzada madencilik atıkları bakımından mevzuat geliĢtirme çalıĢmalarının 2011, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2013, sektörel bakımdan yönetim planlarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. 2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulmasına baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 363 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2013 yılı sonuna kadar kısa vadede tamamlanmalıdır. Havzada kısa vadede katı ve tehlikeli atık yönetimi açısından atık azaltımı, kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi gerekmektedir. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 100.000 üzeri olan Burdur Katı Atık Birliği‘nin 2010 (2012), 50.000-100.000 olan Dinar ve Çevresi Sürdürülebilir Çevre Belediyeleri Birliği‘nin 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren 2,5 yıla kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir. Göl – Bir Belediyeler Birliği mevcut düzenli katı atık depolama alanı ile ilgili izleme ve denetim çalıĢmaları kısa, orta ve uzun vadede sürdürülmelidir. Tehlikeli ve özel atıkları ile tıbbi atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 364 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik edilmelidir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru oluĢturan taĢocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmesi gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması,modelleme çalıĢmaları 2015 yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıĢtır. ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011 yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 365 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede sağlanması gerekmektedir. Kıyı Kanununa istinaden doğal, suni göller, akarsu kıyıları ile göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir. Burdur Gölü Yönetim Planı‘nın uygulanmasına yönelik izleme çalıĢmalarının 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerekmektedir. Havzada kısa vadede atmosferik taĢınımın su kaynaklarına olan etkisinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Havzada yer alan akarsularda ekolojik debi(çevresel akıĢ) ihtiyacı 2012 yılı sonuna kadar belirlenmelidir. 7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) Burdur Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler aĢağıdaki gibi listelenmiĢtir: Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede sürekliliği sağlanmalıdır. 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme yatırımlarının yapılması gerekmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 366 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir. Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir. Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır. Akarsular üzerinde yapılan baraj ve regulator tesislerinin envanter çalıĢmaları orta vadede tamamlanmalı bu süreçten sonar ekolojik ihtiyaç debisi izleme çalıĢmaları uzun vadede sürdürülmelidir. 7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) Burdur Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir. 7.4. Genel Çözüm Önerileri 7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması Ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı Kuraklık, nüfus artıĢı ve kiĢi baĢı kullanılan su ihtiyacının yükselmesi sebebiyle artan su ihtiyacı özellikle Akdeniz ülkeleri için önemli bir su kıtlığı problemine sebep olmaktadır (Regelsberger ve diğ., 2007). Türkiye‘de, kiĢi baĢına kullanılabilir su miktarı yaklaĢık 1500 m3/yıl‘dır. Bu değere göre Ülkemiz su azlığı yaĢayan bir ülke konumundadır. Devlet Su ĠĢleri (DSĠ)‘nin verilerine göre 2030 yılında 100 milyona ulaĢacağı tahmin edilen nüfusumuzun 2030 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarı 1100 m3/yıl‘dır. Yapılan sınıflamaya göre bu değer bizi su fakiri bir ülke konumuna koyacaktır. Türkiye‘nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 367 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mevcut konvansiyonel atıksu yönetimi ―boru ucu sonu‖ yaklaĢımında tüm atıksu kaynakları, arıtma tesisi ile sonlanan bir kanalizasyon hattında toplanmakta ve arıtılan su çoğunlukla denize deĢarj edilmektedir. Atıksuları birleĢtirip taĢımanın neticesinde, endüstriyel deĢarjların ağır metal içerikleri dolayısıyla arıtılmıĢ suyun sulamada kullanımı ve besi maddesi içeriğinin değerlendirilmesi kısıtlı olmaktadır. Bunun yanında mevcut yaklaĢımın bir diğer olumsuz yönü de içme suyu kalitesinde suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanılmasıdır (Murat, 2010). Sürdürülebilir su yönetimi çerçevesinde atıksuyla ilgili olarak da sürdürülebilir bir yaklaĢım veya baĢka bir deyiĢle ECOSAN (ekolojik sanitasyon) yaklaĢımı uygun görülmektedir (Regelsberger, 2005, Regelsberger ve diğ. 2007). Bu yaklaĢım, evsel sanitasyon sistemleri tasarlanırken daha esnek ve sürdürülebilir çözümler yaratabilmek ve daha az atık oluĢturabilmek için su kaynakları ve oluĢan atıksuların bir arada düĢünüldüğü daha bütünleĢik uygulamaları içermektedir. Ekolojik sanitasyon sistemlerini aĢağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Özel bir teknoloji değil, ekolojik sistemlere dayanan yeni bir yaklaĢımdır- bertaraf edilecek atık ve atıksuyu değerli bir madde olarak ele almaktadır, Ġnsan dıĢkısı ve atıksu, atık olarak değil doğal bir kaynak olarak düĢünülmektedir, Modern ve güvenilir kanalizasyon sistemleri ve atıksu geri kazanım teknolojilerini kullanarak doğal kapalı-döngü sistem prensipleri uygulanmaktadır, Günümüzde kullanılmakta olan, çok geniĢ bir aralıktaki, kanalizasyon sistemi seçeneklerini kullanıma sunmaktadır. Atık ve su kelimesi bir arada düĢünülmemelidir çünkü atılacak veya boĢa harcanacak su yoktur. Atıksu, oluĢturduğu arıtım probleminden değerli bir meta olduğu sitemlere dönüĢtürülmelidir. Sürdürülebilir su yönetimi veya ekolojik sanitasyon uygulamaları eğer avantajları fazla ise yerel, küçük ölçekli ve merkezden uzak (desantralize) yerleĢim yerlerinden büyük ölçekli merkezi sistemlere kadar uygulanabilmektedir (Regelsberger ve diğ., 2007). Bu bağlamda, merkezi sistemlere bağlı olmayan yerleĢim yerleri (yeni yapılacak siteler, uydu kentler, alıĢ-veriĢ merkezleri, tatil köyleri vb.) veya turistik bölgeler için su kıtlığı problemine çözüm bulmak ve sürdürülebilir su yönetimi tekniklerini uygulayabilmek amacıyla 2004-2008 yılları arasında Avrupa Birliği MEDA Programı çerçevesinde desteklenen TÜBĠTAK MAM Çevre Enstitüsünün de içinde yer aldığı Zer0-M (Sustainable Concepts Towards Zero TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 368 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Outflow Municipality-ME8/AIDCO/2001/0515/59768) baĢlıklı bir proje yapılmıĢtır. Projenin ana amaçları; Su kaynağını, kullanıldıktan sonra oluĢan atıksu arıtımını ve atıksuyun yeniden kullanımını bütünleĢik olarak düĢünmek, Atıksuyu, arıtımı ve deĢarjı problem olan bir noktadan değerli bir metaya dönüĢtürmek, Yeni ve ilerici yaklaĢımları, paydaĢlara ve tüm fayda sağlayacak birimlere anlatmak olmuĢtur. Suyun verimli kullanımını artırmak kesinlikle sürdürülebilir su kullanımında ilk adımdır. Suyun verimli kullanılması yeni kullanıcı davranıĢlarının oluĢturulmasından, daha tasarruflu ekipmanların kullanımına kadar farklı yöntemlerle sağlanabilir. Farklı vergilerin uygulanması da insanları tasarrufa yöneltebilecek baĢka yöntem olabilir. (Wach 2005, Bouselmi et al. 2008). Birçok ülkede uygulanan bir yöntem haline gelen katı atıkların ayrıĢtırılarak toplanması atıksu için de uygulanabilir. Bu uygulama daha verimli bir arıtım ve suyun içerisindeki besi maddesi ve diğer bileĢenlerin daha kolay yeniden kullanımını sağlamaktadır (Regelsberger, 2005). Uygulanabilecek temel iĢlemler, gri su, siyah su ve sarı su ayrımı ve bu ayrılmıĢ suların yeniden kullanımıdır. Böylece atıksu yeterli miktarda arıtıldıktan sonra değerli bir ürüne dönüĢecektir. Yağmur suyunun toplanması ve yeniden kullanımı da alternatif su kaynağı olarak düĢünülmektedir. Yağmur suyu, tuvalet rezervuarlarında ve çamaĢır makinelerinde kullanılabilir. ArıtılmıĢ suyun yeniden kullanım alanları; yeĢil alan sulaması, tuvalet rezervuarlarında ve besi maddesi açısından zengin sarı suyun içeriğindeki besi maddelerinin gübre olarak kullanımı ve atıksu arıtma çamurunun kompost olarak kullanılması olabilir. Anaerobik arıtma genelde siyah suya uygulanır ve oluĢan biyogaz ısıtma amaçlı kullanılabilir. Arıtım için hem basit teknolojiler hem de karmaĢık ve ileri teknoloji gerektiren yöntemler kullanılabilir (Baban ve diğ., 2008). ġekil 134‘te atıksu arıtımı ve yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler gösterilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 369 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 134: Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler YerleĢim alanlarından veya herhangi bir binadan kaynaklanan atıksular; Gri, Siyah Sarı su olarak ayrılabilir. ayrıĢtırılan bu sular içinde gri su hem miktarının daha fazla olması, hem arıtımının nispeten kolay olması ve yeniden kullanım alanlarının daha geniĢ olması sebebiyle daha çok ilgi çekmektedir (Nolde, 2008). Siyah su sadece tuvaletlerden kaynaklanan suları içermekle birlikte kirletici parametreler açısından oldukça yoğundur (Atasoy ve diğ., 2007). Sarı su olarak adlandırılan kısım ise tuvalet sularından idrarın ayrıĢtırılmasıyla oluĢur. Bu amaçla farklı tiplerde tuvaletler ve pisuarlar kullanılmaktadır. Tablo 100‘de ham gri su ve siyah su karakterizasyonu verilmektedir (Baban ve diğ., 2007, Atasoy ve diğ., 2007). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 370 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 100:Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu Parametre Gri su Siyah su pH AKM, mg/L BOĠ5, mg/L KOĠ, mg/L TKN, mg/L NO3-N, mg/L T- P, mg/L Yağ&Gres, mg/L Ġletkenlik, ms/cm Renk, Pt-Co Toplam Koliform /100 mL Fekal koliform /100mL Deterjan, mg/L 6,9-7,7 48 90 245 9 0 7,3 <2 401 12,2 13634 3565 0,6 7,36-8,14 560 406 1218 188 0 21,26 26 1767 468 6 >10 6 >10 - AyrılmıĢ Atıksuların Arıtım Yöntemleri AyrılmıĢ atıksuların arıtılabilmesi için yeniden kullanım amacına bağlı olarak çok farklı teknolojilerin uygulanması mümkündür. Siyah su için kullanılabilecek yöntemler; doğal arıtma, membran bioreaktör (MBR) (Atasoy ve diğ., 2007, Murat 2010) veya iki basamaklı yukarı akıĢlı anaerobik reaktör kullanımı (Baban ve diğ., 2007) olabilir. Bu yöntemler daha basit ve az maliyetli sistemlerden daha ileri teknoloji ve maliyet gerektiren sistemlere, aerobik sistemlerden anaerobik sistemlere kadar çeĢitlilik gösterebilir. Siyah su arıtımında uygulanan teknolojilerde öncelikli olarak düĢünülen enerji üretimi ve organik madde içeriği yüksek siyah sudan biyolojik prosesler sonucunda oluĢan aĢırı çamurun geri kazanılabilmesidir. Kompost yoluyla değerli ürünler elde edilebileceği gibi anaerobik proses ile yüksek metan içerikli biyogaz elde edilebilir ve oluĢan gaz ısıtma veya elektrik üretme amaçlı kullanılabilir. ArıtılmıĢ siyah su sadece saha sulaması için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008). Gri su nispeten az kirlenmiĢ, organik madde ile besi maddesi içeriği oldukça düĢük ve arıtımı daha kolay sulardır. Gri su arıtımı için yine doğal arıtma yöntemleri (Masi, 2010) ile kum filtresi, ardıĢık kesikli reaktör (SBR) (Nolde, 2005), döner biyolojik disk (RBC) (Baban ve diğ., 2010), membran biyoreaktör (MBR) (Murat 2008, Scheuman 2008, Kraume 2010) gibi teknolojiler kullanılabilir. Membran uygulaması dıĢındaki tüm diğer uygulamalar için arıtım sonunda mutlaka dezenfeksiyon uygulaması gerekmektedir. Arıtılan gri su, tuvalet rezervuarlarında, sulama, araç yıkama vb. ihtiyaçlar için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 371 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sarı suyun ayrılması, idrar ayıran tuvaletler veya susuz pisuarlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Toplanan sarı su, tanklarda depolanıp gübre olarak kullanılmak üzere belirli bir süre saklanmaktadır. Sarı suyun karakterizasyonu ve bileĢimindeki zamana bağlı değiĢim izlenmelidir. Geri kazanılmıĢ sarı suyun bitkilerde gübre olarak kullanılmasını sağlayacak daha verimli ve uygun yollar bulmak üzere zeolitlerin kullanılması ve seyreltme ile ilgili çalıĢmalar yapılmaktadır (Baban ve diğ., 2008). Bunların dıĢında, yağmur suyu da geri kullanılabilme potansiyeli olan önemli bir kaynaktır. Yağmur suyu çatılardan veya toprağa düĢerek akıĢa geçtiği kısımlardan toplanabilir. Yağmur suyundan kirliliğin uzaklaĢtırılması için vorteks tipi filtreler veya basit bir çöktürme iĢlemi yeterli olabilmektedir. Yağmur suyunun mevsimsel karakterizasyonu yapılmalıdır ve hem konvansiyonel parametreler hem de ağır metal ilemikrobiyolojik parametreler açısından karakterize edilip, karakterindeki değiĢimler izlenmelidir. Toplanan yağmur suyu; tuvalet rezervuarlarında, çamaĢır makinelerinde veya kuru sezonda saha sulaması için kullanılabilmektedir. Bazı ülkelerde filtre edilen yağmur suyu insani kullanım amaçlı tüketilebilmektedir (Baban ve diğ., 2008). 7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar Bir düzensiz depolama alanının uygun bir tarzda Ģekillendirilmesi, kapatılması, üzerinin örtülmesi veya peyzajı öncesinde sahadaki atığın miktarı ve özellikleri hakkında olabildiğince detaylı bilgi sahibi olunması gerekir. Böylece, ıslah esnasında ve sonrasında karĢılaĢılabilecek muhtemel risk ve tehlikenin derecesinin tahmini mümkün olur. Islah ve kapatma sonrası peyzaj projesi hazırlanırken, kamu kurumları, sanayi tesisleri, halk ve gönüllü kuruluĢların sürece katılım ve katkıları sağlanmalıdır. Islah ve peyzaj projesi, gerekli finansman ihtiyacı ve temini alternatiflerini de içermelidir. Bazen, düzensiz depolama alanının, düzenli depolama alanına dönüĢtürülmesi, kapatılıp yeni bir saha aranmasına göre daha uygun olabilir. Düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve/veya kapatma sonrası peyzajında baĢlıca aĢağıdaki adımlar izlenmelidir; Düzensiz depolama alanı ve civarındaki mevcut durumun tespiti. Bu maksatla Tablo 101‟deki kontrol listesinden yararlanılarak, sahanın içerdiği ―tehlike potansiyeli‖ belirlenmelidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 372 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzeltilerek (Ģekil verme) kapatılacak düzensiz depolama alanı ve gelecekte farklı maksatlarla kullanılması düĢünülen alanlarla ilgili peyzaj veya çevre düzenlemesi planlarının hazırlanması. Düzensiz depolama alanını çevreleyen alanda yeraltı suyu kalitesi izleme planı hazırlanması. Kapatılacak veya ıslah edilecek düzensiz depolama alanı ile ilgili mühendislik tasarımı (atık yığınına ıslah sonrası verilecek Ģekil, üst örtü, topuk seddesi, gaz ve sızıntı suyu toplama/kontrol sistemleri, gaz yakma ve/veya gazdan enerji tesisi projeleri). Islah ve kapatma çalıĢmaları ile gelecekteki izleme faaliyetleri için gerekli makine ve iĢgücü ihtiyaçlarının belirlenmesi. Islah/kapatma için gerekli finansman ihtiyacı ve temin seçenekleri. Hazırlanan ıslah ve kapatma sonrası peyzaj projesinin uygulanması Tablo 101. Düzensiz Depolama Alanlarının Tehlike Potansiyelinin Değerlendirilmesi Ġçin Kontrol Listesi 1. Çevrenin Hassasiyeti a) içme suyu kaynağı olup olmadığı b) Yakın çevredeki geliĢmiĢ ve nüfusun yoğunlaĢtığı alan c) Tarımsal faaliyetler ve bahçecilik d) Alttaki toprağın yüksek geçirgenlik durumu 2. Somut Kirlilik Riski a) Sızıntı suyunun etkisi b) Bitki örtüsünün tahrip olması c) Toprağın renginin değiĢmesi d) Koku emisyonları e) Suda yaĢayan canlı türlerinin zarar görmesi 3. Tehlikeli Maddelerin Bulunma Olasılığı a) Tehlikeli madde içeren sızıntı suyunun oluĢması b) Gaz emisyonlarının oluĢması c) Toprak kirliliğine neden olması 4. Yüksek Seviyede Kontaminasyon Olasılığı a) Kontamine olmuĢ geniĢ bir alan (>1 ha) b) Kirlenmenin çok yoğun olduğu noktalar c) Önceden yapılan araĢtırmalarla kirliliğin belirlenmesi 5. Diğer Riskler a) Mevcut potansiyel tehlikeler b) Bilinmeyen tehlikeli atıkların miktar ve özellikleri c) Bilinmeyen yersel durumlar Değerlendirme 1. Öncelik: hemen müdahale edilmeli 2. Öncelik: son durum değerlendirmesi için araĢtırma yapılmalı 3. Öncelik: potansiyel tehlike az; hemen müdahale edilmesi gerekmemektedir Evet Hayır TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 373 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzensiz depolama alanlarının ıslah ve peyzaj projelerinde ikinci adım, izleme ekipman ve tesisleri ile ıslah ve peyzaj için gerekli ekipmanların tür ve miktarının belirlenmesidir. Islah ve peyzaj için gerekli iĢgücü de belirlenmelidir. Islah planı, acil ve sonraki dönem tedbirleri (üst örtü yapımı, izleme sistemi ve ıslah sonrası kullanımı) ile üst örtüde kullanılacak az geçirimli toprak ihtiyacını ve nereden temin edileceğini de ihtiva etmelidir. Islah sonrasında, belli bir zaman çizelgesine göre sahanın hangi maksatlarla kullanılacağı ve bu konuda gereken peyzaj (çevre düzenlemesi) planları da hazırlanmalıdır. Projenin metraj ve keĢfi ile finansman ihtiyacı, inĢaat iĢleri ve ekipman bedellerinin ne Ģekilde karĢılanacağı belirlenmelidir. Sahanın düzenlemesi ve ıslahı için gerekli ekipman ihtiyacının mümkün mertebe eldeki mevcut ekipmanlardan veya yakın çevreden temini tercih edilmelidir. Yol ve baraj inĢaatlarında kullanılan klasik inĢaat, makine ve ekipmanlarının ıslah, peyzaj maksatlı olarak kullanımı, genellikle en çok tercih edilmesi gereken yoldur. Günümüzde yeni düzenli depolama sahaları için yer bulmak zordur. Bu yüzden, mevcut düzensiz depolama alanlarının olabildiğince uzun süre kullanımı genellikle daha uygundur. Ancak düzensiz depolama alanının ıslah edilmek suretiyle, ―tehlike potansiyeli‖ asgari düzeye indirilerek kullanımı gerekir. Bu yüzden, öncelikle sahanın yakın çevresinde (etki alanında) gerekli çevresel izleme sistemi kurulmak suretiyle, mevcut kirliliğin tür ve derecesi hakkında bilgi edinilmelidir. Daha sonra, düzensiz depolama alanının kullanılmayacak kısmı düzenlenip üzeri nihai örtüyle kapatılarak bitkilendirilmelidir. Atık yığınının geoteknik (Ģev) stabilitesinin sağlanabilmesi için Ģevler Ģekildeki gibi yatırılmalıdır (asgari Ģev eğimi; 1 düĢey/3-4 yatay). Daha sonra atık yığınının topuk kısmı kazılarak, tabi zemin kotuna kadar inilmelidir. Bu Ģekilde atık yığını alt (dıĢ) eteğinde açılan hendek, iri kaya ve taĢ parçalarıyla doldurularak bir topuk seddesi teĢkil edilmelidir. Sedde üst kotu, yandaki atık yığını üst kotunun 3-4 m üzerine kadar yükseltilir. Toprak seddesi iç (atık) tarafında birikecek sızıntı suları, tabana yakın bir yerden, sedde içinden geçirilen bir boru ile, dıĢarıya tahliye edilerek bir sızıntı suyu toplama havuzuna verilmelidir. Topuk/etek seddesi iç kısmı, altta yaklaĢık 0,5 m kalınlıklı toprak üzerinde ise yaklaĢık 0,3 m sıkıĢtırılmıĢ kil (veya benzeri) ile kaplanarak geçirimsiz hale getirilmeli ve sızıntı suyunun topuk seddesinden dıĢarı kontrolsüz olarak çıkması önlenmelidir. Atık yığını Ģevlerinden kontrolsüz olarak yüzeye çıkıĢını önlemek üzere de gerektiğinde ġekil 182‘de verilen detay uygulanmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 374 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kil tabakası, topuk seddesi iç kısmında kazılan atık tabakası üzerinde de olabildiğince geriye gidilerek devam ettirilmelidir. Kil tabakası üzeri, yaklaĢık 0,5 m kalınlığında (Ø20-50 mm) çakıl drenaj tabakası ile örtülmelidir. Drenaj tabakası, sızıntı suyunun depo tabanında toplanarak, topuk seddesi dıĢına iletilmesini sağlar. Atık depo sahası çevresine, dıĢarıdan gelen yağmur sularının saha içine girmesini önlemek üzere, çevre (kafa) hendekleri ve gerektiğinde hendek ile atık depo sahası sınırı arasına 1-1,5 m yükseklikli bir toprak sedde teĢkil edilmelidir. Kapatılan düzensiz depolama alanının üzeri olabildiğince geçirimsiz bir nihai (son) örtü tabakası ile kaplanmalıdır. Düzensiz depolama alanlarının ıslah sonrası üst örtü ile kapatılmasının gayesi, atığı çevresinden izole ederek sızıntı suyu ve depo gazı emisyonlarının kontrolünü sağlamaktır. Nihai örtü tabakası, en az bakım gerektirecek Ģekilde, uygun yağmur suyu drenajını sağlayacak, erozyonu en aza indirecek, farklı oturmalara izin verecek tarzda ve olabildiğince düĢük geçirgenlikte inĢa edilmelidir. Nihai örtü tabakası inĢaat kalitesi, uygulanan üst örtü detayına bağlıdır (ġekil 135). Üst örtü tabakasının en üstünde gevĢek bitkisel toprak tabakası (> 50 cm) yer alır. Bitkisel toprak tabakasının esas rolü, alt tabakaları mekanik etkilerden korumak ve üzerindeki bitkilerle erozyonu azaltmaktır. Bu tabakanın ve uygulanacak inĢaat tekniğinin detayı, uygun malzemenin kolay temin edilebilirliği ile planlanan kullanım (kapatma sonrası) amacına (yeĢil alan, spor sahası sera vb.) göre değiĢir. Her halükarda 50-60 cm‘den az olmamalıdır. Atık depolama sahasının üzeri bitkisel toprakla kapatılmadan önce, depo gazına dirençli uygun bitki türlerinin tespiti için yerinde bitki denemeleri gerekebilir. Bitkisel toprak tabakası teĢkili ve tohum hazırlama, süreklilik arz edecek Ģekilde yürütülmelidir. Ġlk ekim (bitkilendirme) döneminde erozyondan korunmak için, dayanıklı ve hızlı büyüyen çim türleri kullanılmalıdır. Çim ekimi, Ģiddetli rüzgar ve yağıĢ altında yapılmamalı, uygun hava Ģartları beklenmelidir. Hızlı büyüyen çim tabakası geliĢtikten sonra, diğer sığ köklü bitkilerin (ağaç türleri) ekimine geçilmelidir. Düzensiz depolama alanlarında oluĢan depo gazının kontrollü olarak toplanıp tahliye edilerek, çevre ve insan sağlığı üzerine olabilecek olumsuz etkilerin önlenmesi gerekmektedir. Önemli oranda depo gazı üretimi devam eden düzensiz depolama alanlarında, aktif gaz toplama ve kullanım sistemi ile gaz yakma bacalarının (flare), nihai örtü teĢkili ve bitkilendirme (peyzaj) çalıĢmaları ile birlikte kurulması gerekir. Nihai örtü TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 375 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tabakasındaki geçirimsiz kil tabakası altında gaz toplama/tahliye tabakası (≥ 30 cm çakıl) teĢkil edilmelidir. Bu tabaka sayesinde depo gövdesinden yükselen gazlar, gaz tahliye kuyularına yönlendirilmelidir. Gaz toplama bacalarından çıkan gaz, basit bir meĢalede yakılabilir ya da esnek HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) boru sistemi ile toplanarak merkezi bir yakma bacası ya da gazdan enerji üretim tesisine iletilebilir. Gaz toplama bacaları, yeterli eğimde döĢenmeli, düĢük kotlarda biriken kondens gaz bacaları veya üst örtü tabakası içine tahliye edilmelidir. Tecrübeler, depo gazı üretiminin kapanma sonrası 10-15 yıllık dönemde yüksek değerlerde, sonrasında ise düĢük değerlerde olmak üzere uzun yıllar (>30 yıl) devam ettiğini göstermektedir. Depo gazı kullanımı ile ilgili planlamada, gaz üretimindeki bu değiĢkenlik dikkate alınmalıdır. Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre, Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rehabilite edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır. ġekil 135. Islah Sonrası Atık Depolama Tesisi Üst Örtü Detayı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 376 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü 7.4.3. Tarımsal sulama geri dönüĢ sularında bulunabilecek ticari gübre ve tarım ilacı (pestisit) artıkları ile hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanan doğal hayvansal gübrenin bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımları sonucu yüzeysel akıĢ ve/veya sızma yolu ile bu kirleticilerin alıcı ortama ulaĢması Ülkemiz havzalarındaki en önemli yayılı kirletici kaynaklardır. Her iki kirletici yayılı kaynak için besi maddesi içeren (N ve P gibi) kirleticilerin olumsuz çevresel etkilerinin azaltılmasında izlenebilecek en uygun ve pratik yol, kaynağında önlemler almaktır. Yayılı kirleticilerin kontrolü için, noktasal kirleticilerin aksine, kirliliğin oluĢmasından sonra tedbir alınması oldukça zor, hatta mümkün değildir. Bu bağlamda, yayılı kirleticiler için havza-içi kontrol konularında pratik uygulanabilirliği yüksek olan ve halen birçok ülkede kullanımı olan yöntemlere bu bölümde değinilecektir. Diğer bir yayılı kirletici kaynak olan düzensiz katı atık depo alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, katı atıklar ile ilgili kısımlarda söz edildiği gibi, alınacak bir seri iyileĢtirme çalıĢmaları ve yeni kurulacak olan düzenli depolama alanları ile büyük ölçüde kontrol altına alınarak, sızıntı suyu miktarları kademeli olarak azaltılacaktır. Foseptikler ise kısmen kullanılmaya devam edecek, ancak yıllara göre kırsal nüfustaki azalmalara paralel olarak foseptik kullanım miktarlarında azalmalar beklenecektir. Orman alanlarından kaynaklanacak besi maddesi yükleri ise, akarsu kenarlarında yapılacak düzenlemeler ve erozyon kontrolü ile azaltılmaya çalıĢılacaktır. 7.4.3.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi Önerilen düzende; Tarım Ġl Müdürlüğü‘nün (TĠM) bu konu ile ilgili yapması gereken faaliyetler aĢağıda yer almaktadır. Havzayı oluĢturan iller ve ilçeler bazında tüm tarım alanlarının güncellenmiĢ envanterinin hazırlanması, toprak sahipleri ve iĢlenen ürünler tespit ederek bir veritabanında toplanması ve bu verilerin sürekli olarak güncellenmesi, Ġlçeler bazında her bir ürün baĢına kullanılan pestisit ve gübre miktarlarını tespit etmek, veritabanında sistematik olarak depolamak ve güncellemek, Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından ‗Yönetimli Çiftçi Mücadelesi‘ çalıĢmaları kapsamında çiftçilerin ürünlerine uygun olarak kullanacakları gübre ve pestisit konularında bilgi akıĢında bulunmak ve yıllık kullanım planları hazırlamak, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 377 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Önerilen planlamanın uygulamasını takip etmek ve gerçekleĢen uygulamaları kayıt altına almak (ürün bazında kullanımlar aylık bazda gerçekçi rakamlarla hesaplanabilir), Uygulamalarda yanlıĢ zamanda, yanlıĢ sıklıkta ve bilinçsiz kullanımların çevrede yaratacağı olumsuzluklar konusunda çiftçinin eğitimi ve rehberlik hizmetlerini daha sık ve belirli aralıklarla yapmak, Özellikle pestisit kullanımlarında tarihi geçmiĢ, kullanımı yasaklanmıĢ ilaçların uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmek ve kullanılmıĢ pestisit ambalajlarının uygun Ģekilde uzaklaĢtırılmalarını sağlamak, Çevresel açıdan en az sakıncası olan ilaç ve gübrelerin kullanımını özendirmek, Sulama gereken durumlarda, uygun sulama tekniklerinin kullanılması teĢvik edilerek; miktarını, uygulama süresini ve zamanını belirlemek ve izlemek, Topraklarının iĢlenmesi, sürülmesi, hasat gibi tarımsal faaliyetlere uygun tarımsal teknolojileri çiftçilere tanıtmak ve bu konudaki eğitim çalıĢmalarını hızlandırmak, Diğer paylaĢımcı illerin havza içerisinde kalan kısımları için de benzer çalıĢmaların yapılmasını sağlamak amacıyla bu illerin il/ilçe tarım müdürlükleri ile temasa geçmek, bilgi akıĢını sağlamak ve verilerin TKĠB tarafından toplanmasını, birleĢtirilmesini sağlamak ve önerilen düzende kurulması öngörülen HAS/ÇĠB bünyesinde de aynı verilere ulaĢılabilme imkânı sağlanmalıdır. Bu düzende; Tarım Ġl Müdürlükleri, il bazındaki tüm uygulamalardan haberdarolabilecek, dolayısıyla, gerektiğinde çiftçilerin uyarılmasında etkin rol oynayacaktır. Havza-içi kontrollerde, kirletici kaynağın oluĢmasının önlenmesinde büyük yarar bulunmaktadır. Özellikle gübre ve ilaç kullanımları bu Ģekilde kontrol altına alınabilir ve yanlıĢ uygulamalar azaltılabilir Organik Tarıma GeçiĢ Ekosistem açısından değerlendirildiğinde; organik tarım, bir ürünün çevreyi koruyan yöntemler kullanılarak üretilmesi ve iĢlenmesidir. Ülkemiz de organik tarım faaliyetlerine baĢlanmıĢtır. Ülkemizdeki tarımsal alanların büyüklüğü de göz önüne alındığında, organik tarıma geçebilmek için planlama çalıĢmaları hızlandırılmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 378 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) organik tarım üretimini, çevrenin korunması ve kirlenmenin azaltılması; toprak erozyonu ve tahribatının azaltılması; biyolojik çevrimin dengelenmesi ve insan sağlığının korunması; toprak içerisindeki biyolojik faaliyetler için gerekli Ģartların sağlanması suretiyle toprak üretkenliğinin yeniden kazandırılması ve bu üretkenliğin sürekliliğinin sağlanması; doğal bitkilerin korunması ve geliĢtirilmesi; organik üretim yapılan yerdeki kaynakların mümkün olduğunca yeniden kullanılması prensipleri kapsamında tanımlamaktadır. Bu prensiplerden de anlaĢılacağı üzere, organik tarım ilkelerinin çoğu doğrudan çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması esaslarına dayanmaktadır. Organik tarımın en önemli hedefi, ürünlerin yetiĢtiği ortamın doğallığının ve çeĢitliliğinin korunmasıdır. AĢağıda, çevresel açıdan organik tarımın faydalarından kısaca söz edilmektedir. Organik tarım yapan çiftçiler, toprağın kalitesini arttırmak için herhangi bir sentetik gübre kullanamamaktadır. Dolayısıyla, toprak verimliliğinin korunması birinci önceliktir. Toprağın gübrelenmesi; çiftlik atıkları, kompost, bitki atıkları ve organik azotlu gübrelerin kullanılması esasına dayanmaktadır. Toprak mikroorganizmaları, organik tarım yapılan topraklarda, klasik tarım yapılan topraklara oranla % 30–100 daha fazladır. Organik gübreleme aynı zamanda toprak erozyonunu azaltmaktadır. Organik tarım yapılan topraklarda daha seyrek ve daha az sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Toprağın çölleĢmesi azalmaktadır. Organik tarımın az azot girdisi ile yapılması prensiptir. Dolayısıyla, nitrat kirliliği klasik tarım alanlarına oranla organik tarımda %50 azaltılabilir (Stolze vd., 2000). Organik tarım alanlarında fosfor ve potasyum fazlalığına daha az rastlanmaktadır (FAO, 2002). Organik tarımda, bitkilere besi maddesi temini genelde artan biyolojik aktivite ile desteklenmektedir. Organik tarım yapan iĢletmeler, klasik tarım yapan iĢletmelere göre %60 oranında daha az enerji kullanmaktadır (FAO, 2002). Organik tarım alanlarında yapılması istenen biyolojik mücadele, bu amaçla kullanılan asalak (parazit) ve avcı (predatör) böcek popülasyonunu belirli bir seviyenin üzerinde TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 379 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tutulmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla, biyolojik çeĢitliliğin zenginleĢtirilmesi ve korunması, üretimin sürekliliği açısından önemlidir. Organik tarım sistemlerinde CO2 emisyonlar,ı klasik sistemlere oranla %48–66 oranında daha düĢüktür (FAO, 2002). Organik tarım uygulamalarından daha düĢük azot oksit emisyonları kaynaklanmaktadır. Organik tarım uygulamalarının klasik tarım uygulamalarına kıyasla çevre üzerindeki etkileri Tablo 102 ‗de gösterilmektedir (Yazgan, 2006). Tablo 102: Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri Organik Tarımın Etkisi Biyolojik çeĢitlilik ve arazi görünümü Bitkisel çeĢitlilik Hayvansal çeĢitlilik Arazi görüntüsü Toprak Toprağın organik madde içeriği Biyolojik faaliyetler Toprak yapısı Toprak erozyonu Yeraltı ve yüzey suları Nitrat yıkanması Pestisitler Ġklim ve Hava CO2 N2O CH4 NH3 Pestisitler Tarımsal Girdiler Besi maddesi kullanımı Su kullanımı Enerji kullanımı Çok Ġyi Daha Ġyi X X X Aynı X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Organik tarım ile ilgili Ülkemizdeki yönetmelik birkaç kez revize edilerek en son Ekim 2006‘da yürürlükteki halini almıĢtır (OTEUĠY, 2006). Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik ile AB kriterlerine uyumlu ve tarım reformunun sağlanabileceği bir düzene kavuĢulmuĢtur. Yönetmelikte, organik tarım yapılması düĢünülen alanlarda; kontrol, denetim ve izinleri yetkili sertifikasyon kuruluĢlarına verilmektedir. Sorumlu Bakanlık ise Tarım ve TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 380 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KöyiĢleri Bakanlığı‘dır. Yönetmelik eski hali ile (11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete) ana yolların her iki tarafındaki 1‘er km‘lik alanda organik tarıma izin verilmemesi Ģartı yürürlükten kaldırılmıĢ, onun yerine uygun alanlardai çevre kirliliği yaratan unsurların yakın civarda bulunmaması gereği getirilmiĢ, bütün ön inceleme ve uygunluk oluru yetkin organik tarım sertifikasyon kuruluĢlarına bırakılmıĢtır. Bu bilgiler ıĢığında, havzalarda, en kısa sürede, organik tarım yapılabilecek alanlar saptanmalı, bu alanların toprak özellikleri ve meteorolojik Ģartları da göz önünde bulundurularak uygun ürün/ürünlerin seçimleri yapılarak kısmen organik tarıma geçilebilmelidir. Organik tarım uygulamaları sürekliliği olması gereken bir faaliyettir. Ülkemizde organik tarım konusunda çalıĢmalar bulunmakta ancak yeterince hızlanmamıĢtır. Özellikle dıĢ pazarlarda ihraç edilme potansiyeli yüksek olan fındık, çeltik, yer fıstığı, domates, fasulye ve yem bitkilerinin organik üretimleri teĢvik edilerek yaygınlaĢtırılabilir. 7.4.3.2. AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması Yürütülen proje bulgularından anlaĢılacağı üzere, Ülkemizde evsel ve endüstriyel atıksuların arıtılması amacıyla kurulan AAT‘lerin mevcut durumda yetersiz olduğu anlaĢılmaktadır. Yakın gelecekte bu ihtiyaca cevap verebilecek sayıda AAT‘nin planlanması projenin ana hedeflerinden biridir. Önerilen AAT‘lerin yakın gelecekte kurulması ve iĢletilmesine paralel olarak bir yandan atıksular arıtılırken, diğer bir yandan tesislerden son ürün olarak arıtma çamuru çıkacaktır. Dolayısıyla AAT‘lerin devreye girmesi ile AAT çamuru miktarında ciddi bir artıĢ söz konusu olacaktır. OluĢan bu çamurun çeĢitli Ģekilde uzaklaĢtırılması mümkün olabilmektedir. Arıtma çamurlarının tarımda kullanımı halen büyük miktarda tarım toprağına sahip Ülkemiz açısından büyük önem taĢımaktadır ve kullanılacak gübre miktarının azaltılması yönünde büyük fayda sağlayacaktır. ÇOB tarafından 03.08.2010 tarihli ―Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik‖ uyarınca AAT çamurlarının stabilize edildikten sonra belirli koĢullar altında kullanımına izin verilmektedir. AB ile uyum sürecinde yürürlüğe konulan bu yönetmelik gereği AAT çamurlarının toprakta uygulanması için temel Ģartlar, arıtma çamuru ve uygulanacak toprağın metal içeriğinin sağlanması, toprağın organik madde miktarının %5‘den az olması, arıtma çamurunun organik madde içeriğinin %40‘tan fazla olması, arıtma çamuru uygulanacak toprakta yeraltı su seviyesinin 1 m‘den daha derinde olmasıdır. Bu Ģartlara göre, havzalarda arıtma çamurlarının kaynaklandığı yerlerdeki verimsiz topraklarda Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 381 / 466 Geçerli yönetmelikler çerçevesinde, oluĢan AAT GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çamurlarının tarımda kullanımı, meteorolojik Ģartlar, topografya, toprak tipi, yeraltı suyu yüksekliği, toprağın kimyasal bünyesi gibi özellikler dikkate alınarak tarımda hangi tip ürünlerde kullanılabileceğine de bakılarak özendirilmelidir. Örneğin, ÇOB tarafından 03.08.2010 tarihli ―Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik‖ uyarınca AAT çamurlarının stabilize edildikten sonra belirli koĢullar altında kullanımına izin verilmektedir. AB ile uyum sürecinde yürürlüğe konulan bu yönetmelik gereği AAT çamurlarının toprağa uygulanması için temel Ģartlar, arıtma çamuru ve uygulanacak toprağın metal içeriğinin sağlanması, toprağın organik madde miktarının %5‘den az olması, arıtma çamurunun organik madde içeriğinin %40‘tan fazla olması, arıtma çamuru uygulanacak toprakta yeraltı su seviyesinin 1 m‘den daha derinde olmasıdır. Bu Ģartlara göre, havzalarda arıtma çamurlarının kaynaklandığı yerlerdeki verimsiz topraklarda Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur. Ulusal ölçekte, güncel ve yeni bir konu olan arıtma çamurların yönetimi ulusal mevzuat ve AB müktesebatı çerçevesinde Bölüm 7.4.6.‘da detaylı olarak verilmiĢtir. 7.4.3.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Ülkemizdeki havzaların birçoğunda hayvan yetiĢtiriciliği yaygındır. BüyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvan yetiĢtiriciliğinin yanı sıra tavukçulukda önemli faaliyetler arasındadır. Hayvancılık faaliyetlerindenoluĢan yan ürün hayvansal atıklardır. Ülkemiz genelinde hayvansal atıklar, yetiĢtiriciler tarafından bir müddet dinlendirildikten sonra doğal gübre olarak tarım alanlarında kullanılmaktadır. Ancak, bu iĢlemin kontrolsüz ve bilinçsizce yapılmaktadır. Bu konudaki kontrol önlemleri bu bölümde sıralanmaktadır. Mevcut durumda ilçeler ve köyler bazında yıllık hayvan sayıları kategorilerine göre ĠLEMOD veritabanında verilmektedir. Bu hayvanların sayıları ile birlikte kayda girmesi önerilen bilgiler ve diğer dikkat edilmesi gereken hususlar aĢağıda sıralanmıĢtır: Barınak ebatları ve barındırma koĢulları, Barınaklardaki hayvan sayısı, Hayvan cinslerine göre büyüme ve barındırma süreçleri, Hayvan beslenmesinde kullanılan yemlerin ve kullanılan ilaçların incelenmesi ve uygunluklarının irdelenmesi, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 382 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Herhangi bir yanlıĢ uygulamada, çiftçi veya yetiĢtiricilerin uyarılması, Hayvan dıĢkılarının toplanarak uygun koĢullarda bekletildikten sonra kontrollü olarak tarım alanlarında doğal gübre olarak kullanılması, Hayvanların hareket kabiliyetlerinin (mobilitelerinin) kontrol altına alınması dolayısıyla dıĢkılarının rahatlıkla toplanabilmesi, Hayvanların otlatılması esnasında özellikle sulak alan ve akarsu kıyılarından tamamen uzak tutulmalarının sağlanması, Mümkün olduğunca çiftliklerin etrafının hendek kazılarak, yakın civar ile temasın sınırlandırılması, özellikle yüzeysel akıĢla hayvan atıklarının yakın civara ve nihayetinde alıcı ortama ulaĢabilirliğinin azaltılması, Tavukçuluğun yönetmeliklerle sınırlandırıldığı Ģekilde kapalı ortamlarda yapılması, Barınaklardaki koĢulların düzenli olması, Hayvan beslenmesinde sınırlandırılmalara dikkat edilmesi, vs. Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi Günümüz teknolojisinde bilinen en iyi hayvancılık yönetim stratejisi ‗Organik Hayvansal Üretim‘ dir. Geleneksel hayvansal üretim sisteminde, birim alandan ekonomik ve yüksek miktarda ürün alınması öncelikli olduğundan, ekolojik denge ve ürün kalitesinde sağlık kriterleri ve çevre kirliliği ikinci plana atılmıĢtır. Dolayısıyla, son yıllarda organik hayvansal üretim teĢvik edilmektedir. Bu konuda birçok detayın yer aldığı yönetmelik yine 17 Ekim 2006 tarih ve 26322 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanmıĢ olan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik‘tir. Bu yönetmelikte organik sürü oluĢturabilmek için klasik iĢletmelerden getirilecek hayvanların yaĢı, hayvan türü ve verimlerine göre geçiĢ süreçleri, barınakların durumu, her bir hayvan türü için ayrılacak barınak alanı, hayvanların bakımı ve beslenmesi, su ve yem kullanımları, yemlere ilave edilebilecek katkı maddeleri anlatılmaktadır. Yönetmelikte ayrıca hayvan dıĢkılarının nasıl ve ne Ģekilde toplanacağı, bekletilme Ģartları ve gübre olarak uygulanabilirliği konularında da kılavuz niteliğinde bilgi verilmektedir. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması hususunda baĢvurulacak bir diğer yöntem, Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının geliĢtirilmesidir. Bu kapsamda, uygun TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 383 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 stratejilerin uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi ile yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki çabalarının hızlandırılması, desteklenmesi ve teĢvik edilmesi gerekmektedir. Kurumsal ilgililerin bu konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve finansman kaynağı sağlayarak destek vermeleri beklenmektedir. Hayvan Atıkları ile Ġlgili Sorunların YaĢandığı Sıcak Noktalara ĠliĢkin Öneriler BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar yaĢanan alanlarda aĢağıdaki önlemlerin uygulanması önerilmektedir. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak, hayvancılığın yoğun olduğu bölgelerde öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmelere ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanması 7.4.4. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler Havzanın yeraltı suyu potansiyelinin etkin kullanımı nitelik ve nicelik açısından izlenmesine ve denetlenmesine bağlıdır. Bu konuda yerel ölçekte yeraltı su çekimi envanterinin güncellenmesi, iyileĢtirilmesi ve sürekli takibinin sağlanması esastır. YanlıĢ kullanımlar ve bilinçsiz çekimlerin engellenmesi için eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarına önem verilmesi beklenmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 384 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.5. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler Ülkemizdeki sayıları, rezervleri ve üretimleri konusunda net bilgilerin elde edilemediği, özel sektör ve kamu kurumları tarafından iĢletilen kum çakıl ocaklarının büyük bir kısmı nehir kenarlarında (Sakarya, Gediz, YeĢilırmak, Kızılırmak, Aksu, Ceyhan ve kollarında) yoğunlaĢmaktadır. Akarsulardan kum çıkarılmak için akarsu kenarındaki kum ve çakıl kepçelerle kazılarak alınmakta, ya da akarsu yatağındaki doğal zemin kazılarak yeraltı suyu seviyesine inilerek, sallama kepçelerle su içerisinde 10m derinlikten malzeme alınmaktadır. Ayrıca, akarsu yakınında ancak yatağının dıĢında olan ve kum rezervi olan arazilerden de kum çıkarılabilmektedir. Kum ve çakıl ocakçılığında malzemenin ortaya çıkarılması için yapılan hafriyat iĢlemleri peyzaj estetiğini bozmakta, kıvrımları ortadan kaldırmakta ve topografyayı tamamen değiĢtirmektedir. Özellikle kapasitenin üzerinde yapılan hafriyatlar sonucu nehirlerin akıĢ rejimi bozulmakta, su içi ve su kıyısındaki habitatlar tahrip olmaktadır. Ayrıca, kum- çakıl yıkama iĢlemleri sırasında kullanılan nehir suları kirlenmiĢ olarak tekrar nehre geri verilmektedir (Uğur ve Akpınar, 2003). Sediment dengesinin bozulmasından dolayı nehirlerin denize taĢıdığı kum miktarlarında azalma olmakta ve bundan dolayı nehir ağzı ve etrafındaki kıyı Ģeridinde erozyon görülebilmektedir (KabdaĢlı, 2010). Özetlemek gerekirse, barajların yanı sıra kum ve çakıl ocakları da nehirlerin membaından mansabına doğru sürekli olarak sediment taĢınımını engellemekte, nehir yataklarından kum ve çakılın bilinçsizce çekilmesi sonucu nehir yatağı ve kıyılar aĢınmaya açık hale gelmekte; yanısıra balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması ve zarar görmesi, nehirlerdeki ekolojik yaĢamı da olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca kum-çakıl ocaklarının faaliyetleri sonucu yeraltı suyunu taĢıyan alüvyon rezervlerinin büyük bir bölümü çekilmekte, bu yüzden yeraltı suyu seviyelerinde azalmalar görülmekte, kazılar sonucu açığa çıkan ve gölcükler oluĢturan yeraltı suları dıĢ etmenler sebebiyle kirlenmeye açık hale gelmektedir (Apaydın ve diğ., 1997) Literatürde, kum ve çakıl çekilmesinden kaynaklanan sorunların giderilmesine yönelik bazı çalıĢmalar ve alınması gereken önlemlere rastlanmaktadır. Dere içerisinde akıĢ rejimini bozacak faaliyetler yapılmamalı, büyük çukur ve oluklar meydana getirilmemelidir (Apaydın ve diğ., 1997). Ayrıca döküm sahası olarak çok geniĢ TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 385 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yüzeyler seçilmemeli, oluĢturulacak eğimler erozyonu hızlandırmayacak Ģekilde olmalı, jeoteknik darağanlık ve drenaj yapısı dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003). Kum ve çakıl ocaklarının yol açtığı çevre sorunlarının en aza indirilebilmesi için ÇED ve doğa onarım çalıĢmaları, faaliyet baĢlamadan önce, birlikte ele alınmalıdır. Doğa onarım çalıĢmaları desteklenmeli ve teĢvik edilmelidir (Uğur ve Akpınar, 2003). Kondolf (1997)‘ye göre balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması neticesinde balıkların zarar görmesini engellemek için Ren Nehri‘ne yapay olarak çakıl eklenmiĢtir. Nehirdeki kum ve çakılın bölgesel bazlı yönetilmesi sağlanmalı ve Nehir boyunca sediment akıĢının sürekliliğinin sağlanması gerektiği ifade edilmektedir. Ayrıca, nehirden sağlanan kum ve çakıl alternatiflerinin kullanımının teĢviki de önerilmektedir. Birçok geliĢmiĢ ülkede nehir içi madenciliği yasaklanmıĢ (Ġngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda, Ġsviçre) veya sınırlandırılmıĢtır. Sınırlandırma için literatürde çeĢitli alternatifler verilmiĢtir (Kondolf, 1997). Örneğin, nehir yatağından belli bir seviyeye kadar ya da talvege (akarsu yatağının en düĢük noktasından geçen çizgisel hat) kadar inilebilmesi, bu kırmızı çizginin altında kum ve çakıl çıkarılmaması önerilmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın ―Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği‖ (Resmi Gazete, 8.12. 2007, Sayı:26724) içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel su kaynakları ile bunları besleyen akarsular ve koruma alanları haricindeki nehir ve sulak alanlarda kum ve çakıl madenciliğine izin vermektedir. Dere yatağının doğal yapısını ve su kalitesini bozmama Ģartı koĢulmakta ve belirlenecek talveg kotundan daha derine inilmesine izin verilmemektedir. BaĢka bir yaklaĢım da nehrin getirebileceği sediment miktarının hesaplanıp, sadece bu miktarın belli bir emniyet katsayısıyla (örneğin ABD‘nin Washington eyaletinde bu oran % 50‘dir) azaltılmıĢ oranına kadar madenciliğe izin verilmesidir (Kondolf, 1997). Kum ve çakıl madenciliğinin etkilerinin tam olarak anlaĢılabilmesi, kontrolü ve alınacak önlemlerin sağlıklı olabilmesi için nehrin sediment bütçesinin geliĢtirilmesi faydalı olacaktır. Yeni barajların yapımında, sulama projelerinde ve kum-çakıl madenciliğinde bu sediment bütçesi hesaba katılmalı, bunlarla ilgili projelere ve maliyet hesaplarına sedimentin sürekliliğini sağlayacak önlemler de eklenmelidir. Nehirlerin kum potansiyelleri araĢtırılarak azalma miktarları belirlenmeli ve bu konular ile ilgili idari önlemler de ortaya konmalıdır. Nehirlerin döküldükleri kıyı bölgelerinde erozyona ve morfolojik yapı değiĢikliklerine neden oldukları literatürde de yer almaktadır (Ġrtem ve KabdaĢlı, 2001). Kıyılarda görülen bazı sorunların nehir havzaları TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 386 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yönetiminden kaynaklandığı açıktır. Bu nedenle sediment bütçesi açısından kıyı alanları yönetimi ile nehir havzaları yönetiminin entegre bir yaklaĢımla ele alınması önerilmektedir. ―Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği‖ (Resmi Gazete, 23.1.2010, Sayı:27471) ile de her türlü madencilik faaliyetinin, baĢladığı andan faaliyetin bitirilmesi yani maden sahasının kapanıĢına kadar geçen sürede, doğaya kalıcı bir zarar vermeden yürütülmesi Ģart koĢulmaktadır. Yönetmeliğe göre Madencilik faaliyetleri esnasında ve sonucunda ortaya çıkan atıkların depolandığı alanlarda duraylılık (bir malzeme kütlesinin veya bir yapının maruz kaldığı gerilmenin kalkmasıyla, dönüĢümsüz önemli bir deformasyona veya harekete maruz kalmaksızın, uygulanan gerilmeye uzun süre dayanabilmesi koĢulu) sağlanmalıdır. Jeolojik etütler kapsamında jeomorfolojik öğeler, hidrolojik ve hidrojeolojik özellikler belirlenmeli ve bu veriler doğrultusunda faaliyet alanı çevresi yüzeyden akan veya yağıĢlar sonrasında akması olası su akıĢı açısından güvenli hâle getirmelidir. Su yolları, çevre doğal drenaj sistemi yeterli olacak Ģekilde planlanmalı ve alanın su baskınına uğraması olasılığına karĢı yeterli önlemler alınmalıdır. Kum ve çakıl ocakları nedeniyle bozulan alanların ekolojik ve estetik değerlerinin geri kazanımı için dünyanın çeĢitli yerlerinde baĢarı ile uygulanmıĢ çalıĢmalar vardır. Bu kullanımlar; tarım, orman, rekreasyon, balıkçılık ve sulama amaçlı gölet ve doğa koruma alanı olarak sıralanabilir. ĠĢletme sonrası kullanılabilecek bu yöntemlerin seçilmesinde topografya, toprak ve su özellikleri, vejetasyon, bölgesel arazi kullanım planları, fiziksel, çevresel ve iklimsel veriler dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003). 7.4.6. Arıtma Çamurları Yönetimi Ġlgili Yasal Çerçeve Bu bölümde, arıtma çamurların yönetimi ile ilgili olarak Ulusal mevzuat ve AB müktesebatı incelenmiĢtir. Ulusal Mevzuat Türkiye‘de arıtma çamurlarının yönetimi ile ilgili baĢlıca yasal çerçeve aĢağıdaki gibidir: Atık Yönetiminin Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (5 Temmuz 2010 tarih ve 26927 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2008)) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 387 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu yönetmeliğin amacı, atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetilmesine iliĢkin genel esasların belirlenmesidir. Bu kapsamda, atık yönetiminin kontrollü bir Ģekilde yapılabilmesi için atık sınıflandırılması getirilmiĢtir olup, atıkların tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 20 ana grup altında detaylı atık listesi ile bir sistematik oluĢturulmuĢtur. Burada atıksu çamurları, Yönetmelik Ek IV‘de verilen atık listesi içerisinde 19. madde olan, ―Atık yönetim tesislerinden, tesis dıĢı atıksu arıtma tesislerinden ve insan tüketimi ve endüstriyel kullanım için su hazırlama tesislerinden kaynaklanan atıklar‖ bölümüne tekabül etmektedir (Madde 19.08). Bu bölüm su, atıksu ve atık yönetimi tesislerinden kaynaklanan tüm atıklara iĢaret etmektedir. Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (3 Ağustos 2010 tarih ve 27661 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2010)) Bu yönetmeliğe göre, ham çamurun toprakta kullanılması yasaktır; stabilize arıtma çamurunun kullanılmasında ise bazı sınırlamalara uyulması gerekmektedir. Öncelikle stabilize çamurun, doğal orman alanları ile meyve ağaçları hariç olmak üzere toprakla temas eden ve çiğ yenen meyve ve sebze ürünlerinin yetiĢtirildiği topraklarda kullanımı yasaktır. Arıtma çamurunun toprakta kullanılması, tüm koruma alanları ile içme ve kullanma suyu temin edilen yüzeysel su ve yeraltı suyu besleme havzalarında tamamen yasak olup, bu amaçlara hizmet etmeyen diğer yüzey sularını çevreleyen 300 m‘lik alanın dıĢında uygulama yapılmasına izin verilmektedir. Hayvan otlatma veya hayvan yemlerinin hasadı yapılacak alanlarda ise, söz konusu faaliyetler ile arıtma çamurunun uygulanması arasında geçen süre en az 4 hafta olmalıdır. Bunlara ilaveten arıtma çamurlarının, pH değeri 6‘dan küçük olan, organik madde içeriği %5‘den fazla olan topraklarda ve taban suyu seviyesi 1 m‘den sığ derinlikte olan veya eğimi %12‘yi geçen alanlar ile kumlu tekstürlü topraklarda kullanımı yasaktır. Organik madde içeriği %40‘dan daha az olan stabilize arıtma çamurlarının da toprağa uygulanması yasaktır. Kapasitesi 1.000.000 eĢdeğer nüfusun üzerinde olan atıksu arıtma tesislerinde oluĢan çamurların en az %90 kuru madde değerine kadar kurutulması esastır, ancak teknik ve ekonomik acıdan uygunluğunun belgelenmesi durumunda %90 kuru madde Ģartı aranmaz. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (26 Mart 2010 tarih ve 27533 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2010)) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 388 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yönetmelikte, Geçici Madde 4‘de bahsi geçen kriterler ve/veya Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek 11-A‘da belirtilen Atıkların Düzenli Depolama Tesislerinde Depolanabilme Kriterleri sağlandığı takdirde arıtma çamurlarının düzenli depolama tesislerinde bertarafı mümkündür. Bu Yönetmeliğin arıtma çamurlarının düzenli depolanmasını düzenleyen (Geçici Madde 4) maddesine göre, Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (ÇOB, 2008) Ek IV uyarınca, tehlikesiz atık olarak sınıflandırılan arıtma çamurlarının ağırlıkça en az %50 kuru madde (KM) ihtiva etmesi, ön iĢleme tabii tutularak kötü kokunun giderilmesi ve atığın kararlı hale getirilmesi kaydıyla, ÇOK limitine bakılmaksızın II. Sınıf Düzenli Depolama Tesislerinde 01/01/2015 tarihine kadar depolanabileceği belirtilmektedir. Ancak mevcut susuzlaĢtırma teknolojileri ile söz konusu %50‘lik KM oranına ulaĢılması, özellikle kentsel atıksu arıtma çamurları için, termal kurutma olmaksızın, pratik olarak mümkün değildir. Termal kurutma için de %50‘lik KM oranı çok düĢük kalmaktadır. Bu sebeple minimum KM oranının %30-35 düzeylerine çekilmesi uygun olacaktır. Zira depolanan kentsel katı atıkların özellikle yaz dönemindeki su muhtevası da %65-70 düzeylerine ulaĢabilmektedir. Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (8 Ocak 2006 tarih ve 26047 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2006)) Bu Yönetmeliğe göre, kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamuru uygun Ģartlarda yeniden kullanılabilir. Arıtma çamurlarının iĢlenmesi, geri kazanımı ve bertarafı ile ilgili olarak Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği Madde 17‘de belirtilen hususlar gözetilmelidir (20 Mart 2010 tarih ve 27527 no ile Resmi Gazetede yayımlanan). Arıtma çamurlarının toprakta kullanımı ve/veya bertarafının, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere uygun olarak yapılması esastır. Ġlgili AB Mevzuatı AB müktesebatında arıtma çamurlarının yönetimine iliĢkin temel direktif AB Çamur Direktifi‘dir. AB Çamur Direktifi (1986) Council Directive 86/278/EEC of 12 June 1986 on the protection of the environment, and in particular of the soil, when sewage sludge is used in agriculture. AB bünyesinde, atıksu çamurlarına iliĢkin tüm yönetim stratejileri Çamur Direktifi‘nde tanımlanmıĢtır. Buna göre, çamurun bilimsel tarım açısından çok önemli nitelikleri olduğu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 389 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kaydedilmektedir. Direktif ayrıca, toprak ve çamur içerisindeki ağır metal konsantrasyonları ile toprağa yıllık olarak uygulanabilecek en yüksek ağır metal miktarlarına iliĢkin kısıtlar getirmektedir. Araziye arıtma çamurunun uygulanması ile hayvan otlatma ve/veya hasat süreleri arasında geçen süre en az 3 hafta olmalıdır. Meyve ağaçları hariç olmak üzere, diğer meyve ve sebze ekinlerinin büyüme döneminde araziye uygulama yapılamaz. Konuya ĠliĢkin Olarak Daha Önce Yapılan Planlama ÇalıĢmaları Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması için Teknik Yardım (EHCIP) Projesi, Arıtma Çamurunun Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve Özellikle Toprağın Korunmasına ĠliĢkin Konsey Direktifi‟ne Özgü Yatırım Planı (ENVEST, 2005) Bugün Türkiye‘de arıtma çamurlarının tarımda kullanım oranı yaklaĢık %5-10 düzeyinde olup, bu Ģekilde bertaraf edilen çamur miktarı 50.000-100.000 ton/yıl civarındadır. AB Komisyonu‘un Kentsel Atıksu arıtma Direktifi‘nin uygulanmasına iliksin 1999 tarihli raporunda yer alan verilere göre bu değer AB üyelerine kıyasla düĢüktür. Rapora göre, 1998‘de tarımda arıtma çamuru kullanım oranı %5 (Yunanistan) ile %65 (Fransa) arasında değiĢirken, AB ortalaması yaklaĢık %50 mertebesinde kalmaktadır. Ayni raporda 2005 yılı için AB ortalamasının yaklaĢık %55 mertebesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Türkiye için ise Yatırım Planı‘na göre, tarımda kullanılan arıtma çamuru miktarının bugünkü %5-10 seviyesinden gelecekte %30-40 seviyesine çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu değer 2022‘de yıllık yaklaĢık 2 milyon ton çamura karĢılık gelmektedir. Arıtma çamurunun tarımda kullanılmasının su Ģekilde gerçekleĢmesi beklenmektedir: • Stabilizasyon ve susuzlaĢtırma sonrası, stabilize edilmiĢ çamur, atıksu arıtma tesislerinde depolanacaktır. Depolama maliyetleri AB Kentsel Atıksu arıtma Direktifi uyarınca AAT‘lerinin kurulum ve isletme maliyetlerine dahildir. • Çiftçiler ve diğer kullanıcılar, tarlalara yaymak üzere tesisten (çamur depolama) çamuru alacaklardır. Bu sebeple tesis sahiplerine çamur uzaklaĢtırma için yeni bir maliyet gelmemektedir. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012) Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda, arıtma çamurlarının yönetimine dair somut hedefler belirlenmemiĢtir (ÇOB, 2008). Bu kapsamda geçmiĢ yıllara ait, Organize Sanayi Bölgeleri‘nden (OSB) açığa çıkan arıtma çamuru miktarlarına yer verilmiĢ ve farklı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 390 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yöntemlerle bertarafları (düzenli ve düzensiz depolama (~ %85), arazide bertaraf (~ %15)) değerlendirilmiĢtir. Marmara Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi Nihai Raporu (MEMPIS Projesi, 2007) Arıtma çamurunun düzenli depolanması olasılığı, sadece kısa vadeli bir seçenek olarak düĢünülmektedir. Bunun temel sebebi, AB düzenli Depolama Direktifi‘nde belirtildiği üzere organik maddelerin düzenli depolanan atik içerisinde ayrılması konusundaki ihtiyaç ve kısıtlardır. Bu seçeneğin uygulanabileceği sure içerisinde alternatif arıtma metotları geliĢtirilmelidir. Düzenli depolamaya alternatif teĢkil edecek teknolojiler Ģunlardır: • Çamurun arazi uygulamalarında kullanılması • Arazi uygulamalarında veya kati atik formuna dönüĢtürmek üzere çamurun kurutulması • Çamurun yakılması Araziye uygulamada dikkate alınması gereken iki önemli parametre; patojen organizmalar ve ağır metallerin giderimi yönünden stabilize çamurun kalitesi ile çamurun gübre değeri ve toprak yapısını iyileĢtirmesi yönünden çiftçiler tarafından kabul görmesidir. Çamurun kurutulması veya yakılması uygulamalarında ise, atıksu çamurunun yüksek miktarlarda oluĢtuğu BüyükĢehirlerde atıksu arıtımına dair Master Planlarda söz konusu stratejiler ortaya konmaktadır. Önerilen Yönetim YaklaĢımı Bu proje kapsamında önerilen Çamur Yönetimi YaklaĢımı aĢağıdaki gibi özetlenebilir. Doğrudan Araziye Uygulama Türkiye‘nin coğrafi, iklimsel ve arazi kullanım durumu dikkate alınarak, özellikle <100.000 nüfuslu yerleĢimlerin stabilize olmuĢ arıtma çamurlarının, ilgili mevzuata uygun olarak, doğrudan araziye uygulanması düĢünülmelidir. Bu yolla bertaraf edilebilecek çamur miktarının toplam çamur üretiminin %30-40‘ı düzeyine ulaĢması beklenmektedir. AB Düzenli Depolama Direktifi‘nde (1999/31/EC) organik maddelerin düzenli depolanan atıklardan ayrılması zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu sebeple arıtma çamurlarının depolanması haricinde de alternatif bertaraf metotları geliĢtirilmelidir. Evsel ve Kentsel Arıtma TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 391 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelikte de arıtma çamurlarının stabilize edildikten sonra belirli koĢullar altında toprakta kullanımına izin verilmektedir. Bu Ģartlara göre Burdur Havzası‘nda, arıtma çamurunun kaynaklandığı yerleĢim yerlerindeki verimsiz arazilerde toprak Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilebilir bir alternatiftir. Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelikte evsel nitelikli endüstriyel çamurların da toprakta uygulamalarına kısmi izin verilmektedir. Ancak mevcut durumda Türkiye‘de üretilen evsel ve kentsel atıksu çamurunun içeriği hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. ÇOB Atıksu Arıtım Eylem Planı ―Organize Sanayi Bölgesi Atık Temel Gösterge Sonuçları‖na göre 2004 yılında, OSB‘lerden çıkan arıtma çamurunun miktarının, % 56'sı düzenli depolanarak, % 29‘u belediye katı atık depolama alanında, % 15'i ise araziye atılarak, bertaraf edilmiĢtir. Bu konuda daha iyi değerlendirmeler yapılabilmesi için, Çevre ve Orman Bakanlığının desteklediği, endüstrinin de katılım sağlayacağı ilave araĢtırmalar yapılmalıdır. Diğer Yöntemlerle Bertaraf Stabilize olmamıĢ kentsel AAT çamurları, mekanik susuzlaĢtırma sonrası atık yakma lisanslı çimento fabrikalarında yakılabilir, bölgesel atık yakma tesislerinde tek baĢına veya diğer atıklarla birlikte yakılıp enerji geri kazanılabilir. Yakma uygulanacaksa çamur stabilizasyonu yapılmaması esastır. EĢdeğer Nüfusu 100.000‘den az olan AAT‘ler için kurutma yatakları veya çamur lagünlerinde depolama sonrası araziye uygulama da duruma göre baĢvurulabilecek sürdürülebilir yönetim seçeneğidir. Özellikle büyükĢehirdeki çamur yönetimi, BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce hazırlatılacak Atıksu Yönetimi Master Planı‘nın bir unsuru olarak yerel Ģartlar da dikkate alınarak bir Fizibilite çalıĢmasına dayalı biçimde planlanıp uygulanmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 392 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 393 / 466 8. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI 8.1. Havza Yönetimi GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.1.1. Türkiye‟de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Türkiye‘de su ve atıksu yönetimi pek çok devlet kurumu arasında paylaĢtırılmıĢtır (Tablo 103) Bu kurumların her biri su kirliliğinin yönetimi ve kontrolü ile ilgili plan, izleme sistemleri ve düzenleyici önlemler geliĢtirmiĢtir. Kurumların çakıĢan faaliyetleri yanı sıra özellikle su kalitesi izlemenin kapsamı bakımından önemli boĢluklar bulunmaktadır. 2007 yılında DSĠ‘nin ÇOB bünyesine alınması ile birlikte Havza esaslı entegre su kaynakları yönetimi hedefi doğrultusunda önemli bir adım atılmıĢtır. Bu sayede AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu daha etkin bir izleme ve entegre su havzaları yönetim planlarının hazırlanması, ayrıca su altyapısı ve atıksu arıtma yatırım projelerinin tasarımı, finansmanı, yapımı ve iĢletimine iliĢkin güçlü bir zemin oluĢturulmuĢtur (OECD, 2008). Tablo 103: Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları ANA GÖREVLER ve SORUMLULUKLAR KURUM Devlet Planlama TeĢkilatı • Su kaynakları yatırımlarının planlanması (örnek: barajlar, rezervler, su arzı ve kirlilik kontrolü (örnek: lağım ve kanalizasyon arıtımı) Çevre ve Orman Bakanlığı • Çevre düzeni planlarının geliĢtirilmesi ve onaylanması ile uygulanmalarının temin edilmesi Su kirliliğinin önlenmesi Su kalitesi laboratuarlarının oluĢturulması Ulusal ÇED düzenlemesinin uygulanması Belirlenen RAMSAR sahaları Türk su mevzuatının AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesinin koordinasyonu Su kaynakları kalitesi sınıflandırmasının belirlenmesi Yüzme suyu kalitesi standartları da dahil olmak üzere su kaynaklarına iliĢkin kalite kriterlerinin belirlenmesi Sanayi tesislerinin atıksu arıtma tesislerine iliĢkin projelerinin onaylanması Nehir havzası koruma planlarının ve nehir havzası eylem planlarının hazırlanması Su kaynaklarının korunması için müdahale planlarının hazırlanması Su yataklarının rehabilitasyonu Su boĢaltım izinlerinin düzenlenmesi, sanayi ve atıksu arıtma tesislerinden boĢaltımların izlenmesi • • • • • • • • • • • • Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (2007 yılından itibaren ÇOB bünyesinde) • • • • • • • • Su kaynağı değerlendirmeleri ve analizi Nehir havzasının geliĢtirilmesi Su ve atıksu arıtma tesislerinin planlanması, inĢası ve finansmanı 25 Bölge Müdürlüğü ile su yönetimi Yerüstü ve yeraltı sularının korunması Yeraltı suyunun tahsisi ve kayıt altında tutulması Sel kontrolü Sulama, evsel su arzı, hidroelektrik enerjisi ve çevre ile ilgili tetkik, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 394 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ANA GÖREVLER ve SORUMLULUKLAR KURUM planlama, tasarım, inĢa ve iĢletme Sağlık Bakanlığı • • • Yüzme suyu kalite standartlarının belirlenmesi, bu standartların uygulanması ve izlenmesi Kentsel atık toplama ve arıtma kalitesinin izlenmesi Ġçme suyu mevzuatı, içme suyu standartları, bu standartların uygulanması ve izlenmesi Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı • • • • • Balıkçılık ve balık yetiĢtiriciliği mevzuatı Tarımda su kaynağı kullanımının korunması Balık üretim alanlarında atıksu boĢaltımlarının kontrolü Tatlı su ve yeraltı suyu için nitrat parametrelerinin izlenmesi Tarım ilacı kontrolü ve izlenmesi Kültür ve Turizm Bakanlığı • Turizm alanlarında atıksu altyapısının planlanması ve inĢası Ġller Bankası • Ġçme suyu arzı ve iĢlenmesi, atık sistemleri ve kentsel atıksu arıtma ve belediyeler için katı atık imhası ile ilgili bayındırlık iĢlerinin tasarlanması ve finansmanı Ülkemizdeki mevcut su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri yönetimi (kısaca su ve atıksu yönetimi) yapılanması AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörüldüğü gibi Su Havzalarını esas alan bir yapıda olmayıp Ġl ve Belediyeler ölçeğinde oluĢturulmuĢ bulunmaktadır. Türkiye‘nin AB‘ye üyelik süreci ve özellikle Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla mevcut su yönetiminin AB Su Çerçeve Direktifi gereklerini karĢılayacak biçimde yapılandırılması çalıĢmaları hız kazanmıĢ bulunmaktadır. Bu bölümde mevcut su ve atıksu Yapılanması durumu özetlenmiĢ olup yeni sistem önerisi ileride Bölüm 8.1.3‟te verilmiĢtir. Türkiye‘de su temini, kanalizasyon (atıksu/yağmursuyu) ve atıksu arıtma /uzaklaĢtırma hizmetleri Belediyelerin sorumluluğundadır. Belediyeler söz konusu hizmetleri aĢağıdaki gibi yürütmektedirler: BELEDĠYELER/YERLEġĠMLER GÖREVLĠ KURUM BüyükĢehir Belediyeleri (BB) Hizmet Alanlarındaki YerleĢimler (Ġlçe/Belde Belediyeleri ve Köyler) BB Su Kanalizasyon Ġdareleri (SKĠ‘ler) DSĠ (Ülke ölçeğinde büyük su temini projelerinde) BB Hizmet Alanı DıĢındaki Belediyeler (BB hizmet alanı Ġl sınırını kapsamayan Belediyeler) Ġlçe, Belde Belediyeleri‘nin Fen ĠĢleri Müdürlükleri Diğer Ġl/Ġlçe /Belde Belediyeleri Kırsal YerleĢimler Ġl Özel Ġdaresi Müdürlükleri (Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Modeli ile) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 395 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Nüfusu 3.000~100.000 arasında değiĢen belediyeler, su temini, kanalizasyon ve atıksu arıtma yatırımları ile ilgili olarak Ġller Bankası fonlarından proje, kontrollük/müĢavirlik ve inĢaat iĢlerini karĢılamak üzere uzun vadeli borçlanma yoluyla yararlanabilmektedir. Nüfusu tek baĢına veya bir grup belediye ile birlikte 100.000‘i aĢan belediyeler de, öncelik sırası dikkate alınarak, su temini projelerinin finansmanında DSĠ kaynaklarından yararlandırılmaktadır. Ġller Bankası ve DSĠ kaynakları yanında, ÇOB ve belediyeler tarafından oluĢturulan öz kaynaklar ile AB hibeleri ve kredileri, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Ġslam Kalkınma Bankası, Alman Altyapı Yatırımları Bankası (KfW) vb. finans kaynakları da proje bazlı olarak kullanılabilmektedir. Mevcut su ve atıksu yönetimi yapılanması ile ulaĢılan bazı temel performans göstergeleri aĢağıda özetlenmiĢtir: 2008 yılı itibarı ile belediye nüfusunun %99‘una içme suyu Ģebekesi yoluyla su temin edilmektedir (TUĠK, 2010). ġebekelerden servis edilen suyun kalitesi, genelde örneklerin %95‘inde, Dünya Sağlık TeĢkilatı (WHO) Ġçme Suyu Standartlarını sağlamaktadır (OECD, 2008). Atıksu kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus 2008 yılında belediye nüfusunun %88‘idir (TUĠK, 2010). Ancak bu oran büyük kentlerde %100‘e yaklaĢırken <10.000 nüfuslu yerleĢimlerde %60-70 düzeyindedir. Atıksu arıtma tesislerine bağlı belediye nüfusu oranı 2008‘de %56‘ya yükselmiĢtir. Bu oran >100.000 nüfuslu Ģehirlerde %70-80 iken küçük kasabalarda ~%10‘lar düzeyindedir. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)‘nda 2012 yılına kadar AAT‘ne bağlı nüfusun toplam belediye nüfusuna oranının ~ %81‘e ulaĢtırılması (ülke nüfusunun %60‘ı) hedeflenmiĢtir (ÇOB, 2006.a). Mevcut veri tabanı ve istatistikler dikkate alındığında alıcı ortamların (kıtaiçi ve sahil suları) statülerine iliĢkin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu sistematik değerlendirmeler yetersiz olup halen oluĢturulma aĢamasındadır. Ancak Su Çerçeve Direktifi ile ilgili uygulama takvimi (Tablo 104) ÇOB tarafından sıkı bir biçimde takip edilmekte ve konuyla ilgili gerekli adımlar atılmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 396 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 104: AB Su Çerçeve Direktifi‟nin Uygulanması AB ÜLKELERĠ TÜRKĠYE REFERANS 2000 Direktifin yürürlüğü girmesi Mad. 25 2003 2006 Ulusal mevzuatta değiĢiklik, nehir havzası bölgelerinin ve yetkililerinin belirlenmesi Mad. 23 ve 3 2004 2007 Nehir havzası özelliklerinin sınıflandırılması: baskılar, etkiler ve ekonomik analiz Mad. 5 2006 2009 Ġzleme ağının kurulması, kamu istiĢaresinin baĢlaması Mad. 8 ve 14 2008 2011 Taslak nehir havzası yönetim planının sunulması Mad. 13 2009 2012 Nehir havzası yönetim planının ve önlemler programının tamamlanması Mad. 11 ve 13 2010 2013 Fiyatlandırma politikalarının getirilmesi Mad. 9 2012 2015 Önlenmelere iliĢkin programların operasyonel hale getirilmesi Mad. 11 2015 2025 Çevre amaçlarının karĢılanması Mad. 4 Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi sisteminin öncelikli temel sorunları aĢağıdaki gibi sıralanabilir: Su yönetimi havza esaslı değildir. Çok fazla kurum rol almakta ve eĢgüdüm sorunu yaĢanmaktadır. Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetime ve denetime imkan tanımamaktadır. Karar alma süreçlerinde tarafların demokratik katılımı çok yetersizdir. Kurumsal kapasite (teknik, personel, altyapı) yetersizdir. Mali/finansal kapasite yetersiz (kirleten öder prensibine uygun bir tarife yapısı oluĢturulmamıĢtır.) Mevcut kaynakların etkin ve verimli kullanımında sorunlar yaĢanmaktadır. AB üyelik süreci gereği yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında sorunlar vardır. DeĢarj ve alıcı ortamlarla ilgili izleme ve denetim çok yetersizdir. Veri tabanı, Raporlama ve Sorgulama Altyapısı yeterli değildir. Mevcut izleme ve kontrol sistemine iliĢkin kurumlar arası görev paylaĢımı aĢağıdaki gibidir: TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 397 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atıksu DeĢarjlarının Ġzlenmesi: BüyükĢehir Belediyeleri Hizmet Alanı içinde: Atıksu kanal Ģebekesine bağlı endüstriyel deĢarjların izlemesi BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce Atıklarını doğrudan alıcı ortama deĢarj eden endüstriyel tesislerin izlenmesi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce Belediye Kentsel AAT deĢarjlarının izlenmesi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce yürütülmektedir. BB Hizmet Alanı DıĢındaki ve Diğer Belediyelerde: Evsel ve endüstriyel AAT deĢarjları Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce izlenmektedir. Alıcı Ortam Su Kalitesinin Ġzlenmesi: Kıtaiçi su kaynakları (akarsu, göl, baraj, sulak alan ve yeraltı suları) akım, içme/kullanma ve sulama suyu kalitesi izlemesi DSĠ Bölge Müdürlükleri Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Bölge Müdürlükleri (EĠEĠ) (akım, hidrolojik rasatlar) Bazı pilot nehir havzaları/göllerde Çevre ve Orman Bakanlığı Bazı BB Su ve Kanalizasyon Ġdareleri (Barajlarda) Kıyı (plaj), haliç ve denizlerde su kalitesi izlemesi ÇOB Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı Bazı BüyükĢehir Belediyesi SK Ġdareleri (ĠSKĠ, ĠSU,..) Ġl Sağlık Müdürlükleri/Ġl Hıfzısıhha Laboratuarları Su Ürünleri Üretimi yapılan sularda kalite izlemesi Tarım ve KöyĠĢleri Bakanlığı Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü Ġçme suyu Ģebekelerinde su kalitesi izlemesi Ġl Sağlık Müdürlükleri Ġl Hıfzısıhha Müdürlükleri BB SK Ġdareleri Tarım/hayvancılık faaliyetleri sonucu oluĢan nitrat kirliliğinin izlenmesi Ġl Tarım ve KöyĠĢleri Müdürlükleri DeĢarj Ġzni/Cezai Yaptırımları Uygulama: DeĢarj standartlarının aĢılması durumunda gerekli yaptırım, deĢarj iznini veren kurumların üst düzey yöneticilerinin (Vali veya BB BaĢkanı) onayı ile uygulanmaktadır. BB Görev Alanı Dahilinde: BB SKĠ – Ruhsat Denetim ve Kontrol Daire BaĢkanlığı BB Atıksu Arıtma Tesislerine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri (Valilik onayı ile) BB Görev Alanı DıĢında ve Diğer Belediyelerde: Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri/ Çevre ve Orman Bakanlığı (Valilik/Kaymakamlık onayı ile) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 398 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mevcut izleme sistemiyle ilgili olarak öne çıkan bazı hususlar aĢağıdaki gibi sıralanabilir: DeĢarj standartları alıcı ortamın statüsü ile yeterince iliĢkili değildir (özellikle sudaki tehlikeli maddeler, renk ve biyolojik statü ile ilgili sorunlar yaĢanmakta) AB Kentsel Atıksuların Arıtılması Direktifi‘nin uygulanmaya baĢlanması (ÇOB Kentsel Atıksuların Arıtılması Yönetmeliği) özelikle kentsel AAT deĢarjlarından gelen noktasal yüklerin kontrolü ve Hassas Bölgelerin Korunması bakımından çok önemli bir adım olmuĢtur. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda (2008-2012) Türkiye‘de kentsel atıksuların arıtımı ile ilgili iddialı ve umut verici hedefler öngörülmektedir. Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi Mevzuatı (öncelikle Su Kirliliği Yönetmeliği) ile Kurumsal ve Teknik altyapısının AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde Entegre Havza Yönetim Konseptine göre yeniden yapılandırılması gerekmektedir. 8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi Bu kapsamda havza esaslı entegre su yönetimi alanında Ülkemiz için de örnek teĢkil edebilecek baĢarılı uygulamaları olan Fransa, Ġngiltere ve Ġspanya‘daki idari yapılanmalar ve uygulamalar incelenmiĢtir. 8.1.2.1. Fransa‟da Havza Yönetimi Fransa‘nın idari yapılanması Türkiye ile büyük benzerlik göstermektedir. Bu yüzden Fransa‘daki Havza Su Yönetimi daha detaylı olarak ele alınmıĢtır (ÇOB, 2004). Ġdari Yapı Fransa‘da 95 vilayet (il) ve 22 bölge bulunmaktadır. Her bölgede ortalama 3-4 vilayet yer almaktadır. 1964 yılında il, bölge ve havza sınırları belirlenmiĢtir. Ġl sınırları daha önce belirlendiği için bölge ve havza sınırları ile çakıĢmaktadır. Fransa toprakları 1964 yılında 6 havzaya bölünmüĢtür. Havzada bulunan bölge valilerinden biri, aynı zamanda Havza Valisi olarak da görev yapmaktadır. Nüfusu 50 kiĢinin üzerindeki yerleĢimler belediye statüsüne sahip olabilmektedir. Fransa‘da 36.000 belediye bulunmaktadır. Ayrıca belediye meclisi, il meclisi ve bölge meclisleri mevcuttur. Valileri hükümet atamakta, meclis üyelerini ise halk seçmektedir. Ġl ve bölge meclisleri vergi toplama yetkisine sahipler. Toplanan vergilerin % 70‘i merkezi idareye, % 30‘u ise yatırım amaçlı kullanılmak üzere illere ayrılmaktadır. Yerel TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 399 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 meclislerin denetimi ilgili Devlet kurumlarınca yapılmaktadır. Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığının (Türkiye‘deki Çevre ve Orman Bakanlığı muadili) bölge müdürlükleri bulunmaktadır. Ġllerde çevreyle ilgili iĢler il tarım müdürlükleri tarafından yürütülmektedir. Akarsuların debileri ile ilgili olarak ulusal veri tabanı sistemi kurulmuĢ olup, su kaynaklarının kalitesi ile ilgili ulusal veri tabanı henüz bulunmamaktadır. Su Mevzuatı Ülkede su kaynaklarının korunması, kullanılması ve kirliliğinin önlenmesi ile ilgili hukuki ve teknik esasları belirleyen mevzuatın çıkarılmasının sorumluluğu merkezi idareye (Bakanlık) aittir. Su politikası da hükümet ve parlamento tarafından oluĢturulmaktadır. Su Yönetiminden Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı, kıyı ve limanlardan ise Bayındırlık Bakanlığı sorumludur. Su kaynaklarının kullanılması (tahsisi) ve atıksuların arıtılması ile ilgili su mevzuatı 1964 yılında düzenlenmiĢtir. 1964 yılında çıkarılan su mevzuatına göre özel Ģahısların ve kuruluĢların su kaynaklarının kullanımı konusunda çok önemli hakları bulunmakta idi. Ancak 03 Ocak 1992 yılında çıkarılan Su Yasasına göre özel mülkiyetin bir takım haklarına sınırlamalar getirilmiĢtir. 1992 yasasına göre suyun ulusal bir miras ve zenginlik olduğu, su yönetiminin ekonominin genel kurallarına göre yürütülmesi gerektiği ve kullanıcıların suyun bedelini ödemelerinin esas olduğu öngörülmüĢtür. Bu kanuna dayanılarak su kaynaklarının her türlü kullanımı belirli kriterlere ve izinlere bağlanmıĢtır. Nüfusu 2000 üzerindeki yerleĢimlerde atıksuların toplanması ve arıtılmasında 21 Mayıs 1991 tarihli AB Su Çerçeve Direktifine uyum, nüfusu 2000 altındaki yerleĢimlerde ise Fransız mevzuatı esas alınmaktadır. Havza Yönetimlerince hazırlanan uzun vadeli yönetim planlarına uygun olarak deĢarj izinleri Valiliklerce verilmektedir. Yeraltı sularında her türlü kullanım (evsel kullanımlar hariç) aĢağıdaki esaslara göre yürütülmektedir; 1. Normal (YağıĢlı) Durumlarda; 8 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir. 8-80 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır. 80 m3/saat‘den büyük su kullanımları için hem beyan, hem de izin gereklidir. 2. Olağan DıĢı (Kurak) Durumlarda; Kuraklık gibi olağan dıĢı durumlarda havza yönetiminin vereceği uyarı ve önerileri doğrultusunda Valiler su kullanımlarında kısıtlamaya gidebilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 400 / 466 3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kronik Kuraklık Durumunda; Sulu tarımın yapıldığı yerlerde Bakanlık kararı ile sulama suyu miktarında kısıtlama yapılabilmektedir. Yüzeysel suların her türlü kullanımı (evsel kullanımlar hariç) da aĢağıdaki esaslara göre yürütülmektedir ; 1. Normal Durumlarda; 400 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir. 400 - 1.000 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır. 1000 m3/saat‘den büyük su kullanımları için ise hem beyan hem izin gereklidir. Su rejimlerinin düzensiz olduğu bölgelerde yukarıdaki kullanım limitlerinde azaltma yapılabilmektedir. Havza Su Yönetimi Havza Su Kurulu (Komitesi): Fransa‘da 1964 yılında havza sınırları belirlenmiĢ, 1967 yılında ise havza yönetimleri oluĢturulmuĢtur. Havza su kurulu; havzaların hidrojeolojik yapısına göre yönetimi, suyun ücretlendirilmesi, havzadaki bütün kullanıcıların yönetim sürecine katılımı esas alınarak oluĢturulmuĢtur(ġekil 136). Havza Su Kurulu‘nun esas görevleri; su ajansları tarafından hazırlanan 5 yıllık havza planlarını ve belirlenen su tarifelerinin onaylanmasıdır. Havza planları; kalite hedeflerini, risklerin yönetim ve önlenmesini, su kaynaklarının miktarının yönetimini ve çevrenin korunması ile ilgili tedbirleri kapsar. Alt havza planlarının, ana havza planlarına uygun olması gerekmektedir. Havza Su Kurulları genelde ~100 üyeden oluĢmaktadır ve bu üyelerin 1/3‘ ünü sanayiciler, çiftçiler, içme suyu dağıtım Ģirketleri, balıkçı birlikleri, doğa koruma dernekleri ve doğa sporu ile uğraĢanlar gibi su kullanıcıları, 1/3‘ ünü il meclis üyeleri, bölge meclis üyeleri, belediye baĢkanları, havzadaki vilayet temsilcileri, bölge temsilcileri gibi bölge halkının seçtiği kiĢiler, 1/3‘ ünü ise Çevre, Sağlık, Sanayi, ĠçiĢleri, Maliye, Tarım bakanlığı gibi merkezi idarenin temsilcileri oluĢturmaktadırlar. Havza Yönetimleri özerk olup Havza Su Kurulu BaĢkanı‘nın sivil(kamu görevlisi olmayan) bir yönetici olması esastır. Havza Su Kurulu Seçimleri 6 yılda bir yapılır ve kurul yılda iki kez toplanır. Toplantı gündemiyle ilgili bilgiler, toplantı öncesi alt komisyonlar tarafından toplanır ve yönetime sunulur. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 401 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Ajansı: Fransa‘da 1967 yılında her havzada bir adet olmak üzere 6 adet su ajansı kurulmuĢtur. Su ajanslarının amacı su kirliliğine karĢı mücadele etmektir. Su ajansları Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢme Bakanlığı‘na bağlıdır ve baĢkanı BaĢbakan tarafından atanır. Su ajansı yönetim kurulu; 11‘i seçilenler Mevzuatı (öncelikle Su Kirliliği Yönetmeliği) ile, 11‘i su kullanıcıları, 11‘i devlet tarafından atanan (Bürokratlardan teĢkil edilen)33 üyeden oluĢur. Su ajansı yönetim kurulları ajans bütçesini onaylar, su tarifelerini tespit eder ve havza yönetim kurulunun onayına sunar. Su ajanslarınca uygulanan 4 ana kriter; suyu kirleten öder, suyu kullanan öder, atıksuyunu arıtan teĢvik alır ve kaynağı koruyan teĢvik alır Ģeklinde ifade edilmektedir. Su ajansı, su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer su kullanıcıları) aldığı paraları atıksu arıtma tesisleri ve baraj gibi su yatırımlarının sübvansiyonu ve iyileĢtirilmesi için kullanmaktadır. Su yapılarının planlaması ve projelendirmesi de Ajanslarca yapılmaktadır. Su ajansları kullanılan suların ücretlendirilmesinden, atıksu bedelinden ve kirlilik kontrolünden elde ettikleri gelirlerinin (Havza Koruma Vergisi) % 7 sini kendi masraflarında, %93 nü arıtma tesisleri, kanalizasyon sistemleri, geri kazanım tesisleri ve yeni teknolojilerin finansmanında kullanmaktadırlar. Ajansların kirlilik kontrolü için bugüne kadar düzenli olarak verdiği teĢvik; 1970 yılında evsel kirlilik kontrolü için % 15-25 , sanayi kirlilik kontrolü için % 33-50 arasında değiĢirken son yıllarda evsel kirlilik kontrolü için % 35-50, endüstriyel kirlenme kontrolü için ise % 35-70 arasında değiĢmektedir. Belediyeler Ġçme ve kullanma suyu ve atıksu bedelleri belediyeler tarafından faturalandırılmaktadır. Atıksuyun miktarı tüketilen su miktarı üzerinden belirlenmektedir. Belediyeler tarafından tüketicilerden toplanan su ve atıksu fatura bedellerinin belli bir kısmı (~ % 20-25‘i) Havza Koruma Vergisi olarak Su Ajansı bütçesine aktarılmaktadır. Her belediyenin bir su yönetim birimi bulunmaktadır. Bu birimlerin denetimleri Valiliklerce yapılmaktadır. Merkezi idare su yatırımı yapmamaktadır. Arıtma tesisi yatırımları da belediyeler tarafından yapılmaktadır. Ġmtiyazlı Su ġirketleri Su Ģirketleri barajların ve sulama kanallarının yönetimini yapmaktadır. Su ajansları tarafından baraj inĢaatı ve su kaynaklarının yönetimi belirli süreler için bu Ģirketlere verilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 402 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sulama suyu kullanım bedelleri Ģirket tarafından faturalandırılmaktadır. ġirketlerin sahibi il ve bölge meclisleridir. ġirketler su kaynaklarının kullanımını bir program ve plan çerçevesinde kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Kullanıcılarla Ģirket arasında sözleĢme yapılıp belli bir kota belirlenmektedir. Kullanıcıların bu kotayı aĢıp aĢmadığı Ģirket görevlileri tarafından düzenli olarak kontrol edilmektedir. Kullanıcılar belirlenen yıllık kota miktarı kadar su bedelini kullanmasalar da ödemek zorundadırlar. ġirketler nehirlere ekolojik debiden az olmamak üzere optimum su miktarını bırakmak durumundadır. Optimum debiler nehirlere yapılan atıksu deĢarjları da dikkate alınarak Havza Yönetimleri tarafından belirlenmektedir. Su Polisi Su polisi idari bir organizasyondur. Her ilde 5-6 kiĢilik su polisi grupları bulunmaktadır. Su polisleri genellikle il tarım müdürlüğüne bağlı olarak, kendi amirinin ve Valinin emrinde görev yapmaktadır. Beyana ve izne tabi faaliyetlerin denetimleri su polisi tarafından yapılıp cezai yaptırım uygulanabilmektedir. Ceza ancak valilik onayı ile geçerlilik kazanmaktadır. Su polisinin çalıĢmaları sırasındaki koordinasyon, su ile ilgili il müdürlüklerinden kurulu bir komisyon tarafından yapılmaktadır. Bu komisyon; Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı tarafından tespit edilen ulusal yönetmelikler ve AB direktiflerinin uygulanması, kirletici etkileri olan büyük endüstrilerin denetimi ve ildeki çevresel önceliklerin tespiti gibi konularda gerekli su politikasını tespit etmektedir. Uluslararası Su Ofisi (IWO) 1949 yılında kurulan bir kuruluĢtur. Toplam çalıĢan sayısı 5-6 kiĢidir. 40 tanesi yurtdıĢında olmak üzere 150 ofis ile iĢbirliği içinde bulunmaktadır. Uluslararası Su Ofisi su sektöründe çalıĢan her seviyede insana staj ve hizmet içi eğitim vermektedir. Eğitimlerde; yönetim, organizasyon, finansman, proje, halk ve kullanıcılarla iliĢkiler konular ele alınmaktadır. Kurumsal iĢbirliği kapsamında ise; entegre havza yönetimi, balıkçılık, sanayi, belediyenin su dağıtım sistemi konularında eğitim verebilmektedir. Su konusunda AB direktiflerinin uyumlaĢtırılması için diğer ülkelere destek sağlamaktadırlar. Veri bankası ve bilgi sistemleri adı altında bir dokümantasyon merkezleri bulunmaktadır. Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları Fransa‘daözel sektörle iĢbirliği, yerel yönetimlerin teknik ve finansal açıdan su sektörünü AB standartlarına taĢıyamadıkları bir dönemde gerçekleĢtirilmiĢtir. Fransa‘da, özel sektör katılımı, özelleĢtirme dıĢında kalan modellerle gerçekleĢtirilmiĢtir. Yasal çerçevesi ise 1964 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 403 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yılında çıkarılan ve 1992‘de yenilenen ―Ulusal Su Kanunu‖ ile çizilmiĢtir. Sektörün çevre ve sağlık mevzuatı, altı bölgede faaliyet gösteren mali ve idari özerkliğe sahip düzenleyici otoriteler (Havza Yönetimi Komiteleri) eliyle yürütülmektedir. Öte yandan bölgesel nehir havzaları komiteleri havza geliĢtirme projeleri için finansal teĢvik sağlamak, vergi ve ceza gibi araçlar ile kirliliğin azaltılmasını temin etmekle yükümlü kılınmıĢtır. Ancak, hizmetlerin iktisadi düzenlenmesi ile görevlendirilmiĢ bir otorite bulunmamakta, bu iĢlev sözleĢmeler ile gerçekleĢtirilmektedir (TÜSĠAD, 2008.b). Hizmetin düzenlenmesi noktasında ortaya çıkan temel sorunlardan biri de komiteler ile çevre ve sağlık mevzuatını yürüten otoriteler arasında eĢgüdüm eksikliği ve yetki çatıĢması yaĢanmasıdır. Diğer bir sorun ise yerel yönetimler ile özel teĢebbüs arasında akdedilen sözleĢmelere iliĢkin olarak yerel yönetimlere teknik ve ekonomik destek sağlayacak ve sözleĢmelerin uygulamasını denetleyecek bir idari birimin bulunmamasıdır (Dore v.d, 2004). Fransa‘da özel sektör katılımı 1990‘lı yıllarda hızlı bir artıĢ göstermiĢtir. Ancak sözleĢmelerin akdinde rekabetçi ihale yönetiminin tercih edilmesine karĢın maliyetlerin yeterince düĢmediği görülmektedir. Bununla birlikte bazı özel kurumlar, yerel yönetimler ile yakın iliĢkiler kurarak uzun vadeli sözleĢmeleri rekabet etmeksizin elde etmiĢlerdir. Nitekim bu tür yolsuzlukların önüne geçmek amacıyla iki kanun yürürlüğe konmuĢtur. Genel olarak tüketicilerin özel sektör katılımından olumsuz yönde etkilendiği ifade edilmektedir. Bu durumun büyük ölçüde kamu müdahalelerinden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Ayrıca, yoğun sübvansiyonlar piyasa mekanizmasını tıkamaktadır (EU, 2004). Özel sektör katılımı sonrasında Fransız kökenli üç teĢebbüsün sektördeki payı %95 seviyesine ulaĢmıĢtır. Bu tablonun korumacılığın bir göstergesi olduğu ve AB anlayıĢıyla çeliĢtiği ileri sürülmektedir. Anılan özel teĢebbüsler yüksek fiyat ve kar oranları ve sermaye yardımları eĢliğinde iç pazarda ekonomik gücünü arttırmıĢ, böylece çok uluslu Ģirket konumuna ulaĢmıĢtır. Özel sektör katılımı sonrasında fiyat artıĢları incelendiğinde özel kesim tarafından hizmet verilen yerlerde fiyatların çok daha yüksek oranda arttığı görülmektedir (Gökdemir, 2007). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 404 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir havza örneği: Seine Normandie Havzası (Fradin, 2007) ġekil 136: Fransa‟da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması 8.1.2.2. Ġngiltere‟de Havza Yönetimi Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) son 30 yılda 1974‘deki devletleĢtirme döneminden bugünkü kamu özel sektör iĢbirliği modeline uzanan radikal bir değiĢim süreci geçirmiĢtir. DevletleĢtirme Dönemi (1974-1988) ĠĢçi Partisi‘nin iktidarda olduğu 1970‘in ilk döneminde, suyun bir kamu malı olduğu görüĢünden hareketle Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) devletleĢtirilmiĢtir. Bu dönemde merkezi ve yerel yönetimlerin öncelikli görevinin halka temiz içme suyu temin etmek olduğu ve herkesin eĢit (tek) bir su tarifesi ile suya eriĢim hakkı bulunduğu temel politikası esas alınmıĢtır. 1973 yılında yürürlüğe giren Su Kanunu‘nda su temini tesisleri alt TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 405 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yapısı mülkiyetinin devlete ait olduğu açıkça vurgulanmaktadır. Ġlgili kanun uyarınca 1974-88 döneminde su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri Bölgesel Su Otoriteleri‘nce (Su Kanalizasyon Ġdareleri) devlet eliyle yürütülmüĢtür. Tam ÖzelleĢtirme Dönemi (1989- ) Ġngiltere‘de 1979 yılında M. Thatcher liderliğinde Muhafazakâr Parti‘nin iktidara gelmesi sonrası, ekonomik durgunluk ve çok yüksek kamu borcu sorununa da çözüm getirmek düĢüncesi ile Su Endüstrisi‘nin özelleĢtirilmesi gündeme gelmiĢtir. Böylece özelleĢtirme yoluyla Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetlerini yürüten Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin iyi yönetilen, etkin ve verimli biçimde kaliteli hizmet veren karlı ticari Ģirketlere dönüĢtürülmesi hedeflenmiĢtir. Bu tür bir yaklaĢım ile suyun ekonomik bir değer olduğu ve özelleĢtirmenin su tüketicilerine de fayda sağlayacağı görüĢü esas alınmıĢtır. Ġngiltere 1989 yılında su yönetiminde kamu-özel sektör iĢbirliğini (public-private partnership, PPP) esas alan yeni bir Su Kanunu‘nu yürürlüğe koyarak özelleĢtirmenin önünü açmıĢtır. Ġngiltere ve Galler‘deki PPP tecrübesi kendine özgüdür. Fransa ve Almanya‘da kamu Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sisteminin mülkiyetini devretmeksizin sadece iĢletme ve bakım hizmetlerini özelleĢtirirken, Ġngiltere ve Galler‘de Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetleri bütün varlıkları ile birlikte özelleĢtirilmiĢtir. Ġngiltere ve Galler‘deki mevcut Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sistemi yönetimi yapısı ġekil 137 ‗de özetlenmiĢtir (Wong, 2009). Merkezi Hükümet (siyaset kurumu) kamu - özel sektör iĢbirliği modelinin mimarıdır. Su sektörü özelleĢtirmesinin gerçekleĢtirildiği 1989 tarihli Su Kanunu ve Mevzuatı Merkezi Hükümet‘e, ―halk sağlığı ve emniyeti ile çevrenin korunmasından taviz vermeden su sektörünün rekabete açılması‖ olarak ifade edilen ikili düzenleyici rol vermektedir. Merkezi Hükümet, üç farklı düzenleyici kamu kurumu vasıtası ile, su yönetimi hizmetlerini izleyerek su Ģirketlerinin eylem ve politikalarının Ģekillendirilmesi gücünü elinde tutmaya devam etmektedir. Ġngiltere ve Galler‘de Yargı Kurumları politik ve piyasa kurumları ile koordineli biçimde çalıĢmaktadır. Su Kanunu, PPP‘de rol alan su Ģirketlerine kendi havzalarındaki su yönetimi faaliyetlerini serbest piyasa ve ticaret kurallarına göre yürütme hakkı vermektedir. Ancak söz TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 406 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 konusu yönetim plan ve stratejilerinin yerel ve uluslararası (AB Su Çerçeve Direktifi) mevzuata uygunluğu yargı kurumlarınca izlenip denetlenmektedir. ġekil 137: Ġngiltere‟de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması Üç düzenleyici kurum; su Ģirketleri, tüketiciler ve çevre koruma faaliyetleri arasındaki çalıĢmaları dengeleyici olarak görev yapmaktadır. Su Hizmetleri Ofisi (OFWAT) tüketiciler yararına suyun etkin kullanımı ile ilgili ekonomik düzenleyici rolünü üstlenmiĢtir. Su Ģirketleri Havza Su Yönetimi planlarını OFWAT‘a sunup onaylatmak zorundadır. OFWAT ayrıca su tarifelerini de izlemektedir. Çevre Ajansları su Ģirketlerinin çevresel performanslarının denetimi ve uzun vadeli su kaynakları planlaması faaliyetleri ile ilgili düzenleyici kuruluĢtur. Ġçmesuyu MüfettiĢliği de içme suyu kalitesini izlemekle görevli düzenleyici kurumdur. Stratejik Planlama ve Mahalli Ġdareler (SPLA) birimi ve Su Tüketicileri Konseyi (CC Water) Su Yönetimi‘nde rol alan bürokratik kurumlardır. SPLA arazi kullanımı planlaması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 407 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çerçevesinin belirlenmesi ve ilgili plan kararlarını almakla görevlidir. Su Tüketicileri Konseyi ise suyla ilgili tüketici/müĢteri görüĢ ve Ģikâyetlerini araĢtırma ve izlemekle görevlidir. Medya kuruluĢları da Su Yönetimi Sistemi çerçevesinde tali derecede ve bazen de ikili rol oynayabilmektedir. Medya genelde tüketici Ģikayetlerini yansıtıcı rolü yanında, su Ģirketlerinin reklam ve tanıtım faaliyetlerinde görev almak gibi birbiriyle çeliĢebilen durumlar içinde de yer alabilmektedir. Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları Ġngiltere‘de su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri 1989 yılında havza temelli olarak özelleĢtirilmiĢtir. ÖzelleĢtirme iĢlemi kapsamında 10 bölgede su ve atıksu hizmet lisansı bir arada, 14 bölgede ise sadece su hizmet lisansı verilmiĢtir. Söz konusu lisanslar, içme suyu hizmetinin taĢıdığı önem dikkate alınarak, yetersiz hizmet durumunda geri alınabilmektedir. ÖzelleĢtirmenin temel amaçları, rekabetin ve etkinliğin arttırılması, finansman ihtiyacının giderilmesi ve 26 milyar Ġngiliz Poundu olarak hesaplanan AB çevre ve kalite standartlarının yakalanması hedeflerinin gerçekleĢtirilmesi olarak sıralanmaktadır (Green, 2003), (TÜSĠAD, 2008.b). ÖzelleĢtirme sonucunda bölgesel ölçekte faaliyet gösteren 10 adet kamu teĢebbüsü (Su Kanalizasyon Ġdaresi) özel kesimin kontrolüne geçmiĢtir. Buna ek olarak nüfusun %25‘ine sadece su hizmeti sağlayan 14 teĢebbüs pazara giriĢ yapmıĢtır. Özel sektörün katılımı sırasında teĢebbüslerin dikey bütünleĢik yapıda faaliyet göstermesine izin verilmiĢtir. Bir diğer ifade ile özel kesim, suyun çıkarılması, dağıtımı, atıksuyun toplanması ve iĢlenmesi aĢamalarının tümünü gerçekleĢtirmektedir. ÖzelleĢtirme sonrasında on yıl içinde fiyatlar ortalama olarak %46 oranında artmıĢtır. Söz konusu artıĢ AB kalite standartlarına uyum için yapılan yatırımlar ile açıklanmaktadır (Dore vd., 2004). Diğer yandan, yüksek fiyat artıĢ oranlarına karĢı, su fiyatlarının yüksek verimlilik sayesinde beklenenden daha az bir oranla arttığını ileri süren görüĢler de mevcuttur. Nitekim özelleĢtirmeden önceki on yıllık dönemde AB‘ye uyum ve hizmet kalitesi konularında önemli ilerleme kaydedildiği ifade edilmektedir (Green, 2003). Ġngiltere deneyimi, özel teĢebbüslerin elde ettikleri kar oranlarındaki artıĢ konusunda çarpıcı veriler sunmaktadır. TeĢebbüslerin elde ettikleri kar oranları dikkate alındığında, yine Ġngiltere‘de çarpıcı bir tablo ile karĢılaĢılmaktadır. ÖzelleĢtirmenin hemen sonrasındaki on yıllık dönemde teĢebbüslerin kar artıĢ oranı ortalama %142 oranında artıĢ göstermiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 408 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TeĢebbüs bazında incelendiğinde bireysel kar artıĢ oranı, % 898 gibi anormal rakamlara karĢılık gelmektedir (Dore ve diğ., 2004). ÖzelleĢtirme sonrasında çevre standartları ve içme suyu kalitesine iliĢkin çok önemli geliĢmeler sağlanmıĢtır. ÖzelleĢtirme iĢlemi sonrasında beĢ yıl içinde AB kalite standartlarını karĢılama oranı %87‘den %96‘ya yükselmiĢtir. Öte yandan, 1990 yılında nehir ve kanalların ancak %48‘i iyi ve çok iyi olarak sınıflandırılmakta iken, bu oran 1995 yılında %60‘a, 2002 yılında ise %92‘ye yükselmiĢtir. Çevre standartlarına iliĢkin bir baĢka olumlu geliĢme su kirlenme vakalarında gözlenen azalmadır. Ġçme suyu kalitesinde de on yıl içinde kalite standartlarının üzerinde kalan içme suyu örneği oranı neredeyse %99 seviyesini yakalamıĢtır (Dore ve diğ., 2004) (TÜSĠAD, 2008b). 8.1.2.3. Ġspanya‟da Havza Yönetimi Genel Ġdari Yapı Ġspanyada yönetim ademi merkeziyetçi (merkeziyetçilikten uzak) bir Ģekilde ĢekillenmiĢtir. Bu nedenle Otonom Yapılar ve ġehirler kendilerine verilmiĢ çevresel sorumluluğu da üstlenmekte ve böylece çevre politikasının oluĢturulması ve uygulanmasında Merkezi Ġdare ile yakın bir iĢbirliği içerisinde etkin rol oynamaktadırlar. Otonom Bölgelerin her biri çevresel meseleler hakkında yetkili bir birime sahip olup kendi Çevre Ajanslarını veya benzeri bir yapıyı oluĢturma hakkına/yetkisine de sahiptirler (ÇOB, 2009). Ġspanyanın yeni idari modeline göre, politik güç, merkezi idare ve 7. yy‘ın sonları ile 8. yy‘ın baĢlarında oluĢmuĢ olan 17 otonom bölge, 50 il ve 8.000 civarında belediye arasında paylaĢtırılmıĢtır. Mevcut 8.000 belediyenin 5.000‘den fazlası 1.000 kiĢiden daha az nüfusludur. Çevre Bakanlığı‟nın Yapılanması Çevre, Kırsal Kesim ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı bugünkü yapısına 4 Temmuz 2008 tarihli Kraliyet Kararı ile kavuĢturulmuĢtur. Bu kararla daha önce Çevre, Balıkçılık ve Gıda Bakanlığı ile 1996 yılında kurulan Çevre Bakanlığı tarafından yürütülen görevler yeni Bakanlığa verilmiĢtir. Ġspanyol idari sisteminde çevresel politika geliĢtirme konusundaki en üst kurumlar, Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği, Kırsal ĠĢler ve Su Sekreterliği ile Denizcilik Genel Sekreterliğidir. Çevresel Kalite ve Etli Değerlendirme Genel Müdürlüğü Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği‘ne bağlı olup Avrupa Çevre Ajansının Ulusal Odak Noktası durumundadır (ġekil 138). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 409 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre, Kırsal ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı, iklim değiĢikliğiyle mücadele ve sürdürülebilir kırsal kalkınma ile ilgili hükümet politikalarını uygulamakta ve doğal mirasın, biyolojik çeĢitliliğin, denizciliğin, su, tarım, hayvancılık, ormanlar, balıkçılık ve gıda kaynaklarının korunması ile ilgili planlar hazırlamaktadır. Bakanlığın stratejik amacı iklim değiĢikliğiyle mücadele ve biyolojik çeĢitliliğin korunması ile tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerinin geliĢtirilmesini içeren iki boyutlu bir sürdürülebilir geliĢme modelinin entegre bir yaklaĢımla teĢvik edilmesidir. Havza Su Yönetimi Yapılanması Ġspanyanın 9 adet nehri ve 10 adet nehir havzası bulunmaktadır. Her bir nehir havzası için bir nehir havzası konfederasyonu (Havza Yönetimi Komitesi) oluĢturulmuĢtur. Ġspanya 17 otonom bölgeden oluĢmakta ve bir nehir havzası birden fazla otonom bölgeyi sınırları içinde bulundurabilmektedir. Bu durum nehir havzası yönetiminde bazı sorunlar yaĢanmasına yol açabilmektedir. Ġspanya‘da havza yönetimi yaklaĢımı 1926 yılından beri mevcuttur. ġu anda Su Çerçeve Direktifinin uygulanması kapsamında gerekli ―önlemler programı‖nın geliĢtirilmesi aĢamasında bulunulmaktadır. Alıcı ortam kalite standartlarının belirlenmesi konusunda sorunlar yaĢanmaktadır. Suyun maliyetinin kullanan öder prensibi uyarınca karĢılanması konusu uzun yıllardır bilinmektedir. Ġspanya‘da Nehir Havzalarının hidrolojik olarak yapılandırılması iĢleri tamamlanmıĢ olup halen AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörülen ―iyi su kalitesi‖ne ulaĢmak için bütün kıyı ve yüzeysel suları içeren yönetim planlarını hazırlama faaliyetleri devam etmektedir. Çevre koruma alanında; belediyeler atık yönetimi, toplanması ve su temininden sorumludur. Nüfusu 50.000‘in üzerindeki Ġl Belediyeleri ise ayrıca çevre politikaları ile ilgili yerel düzeydeki yasal düzenlemelerden de sorumludur. Uygulamada il belediyeleri ve diğer belediyeler arasındaki iliĢki genelde yapıcı bir iĢbirliğine imkân verecek Ģekilde devam etmekte ve atıksu arıtımı ve su temini sorunlarını birlikte çözmek üzere belediyeler arasında bölgesel birlik yapıları oluĢturulmaktadır. Ġspanya‘da su/atıksu tarifeleri, Su Kanalizasyon Ġdaresi veya imtiyazlı Özel Firma‘nın teklifi ve Belediye Meclisi onayı ile belirlenmekte olup ayrıca Bağımsız Ġhtisas (Hakem) Komisyonu görüĢü alınmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 410 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sulama Suyu Yönetimi Ġspanya‘daki sulama suyu yönetimi, baĢlangıcı Endülüs Emevi Devleti dönemine uzanan oldukça köklü bir geleneğe dayanmakta olup Sulama Birlikleri modelini esas almaktadır. Ġspanya‘daki tipik Sulama Birlikleri yönetim Ģeması ġekil 139‗da verilmiĢtir (Mateos vd., 2005). Birlik Genel Kurulu, birliğe üye bütün çiftçilerin katılımı ile oluĢan sulama konusundaki en yüksek yetkili otoritedir. Esas görevi; yönetim kurulunu seçmek, yönetim planlarını karara bağlamak ve önemli konularda oylama ile karar almaktır. Genel kurulun bir baĢkan, baĢkan yardımcısı ve sekreteri bulunmaktadır. Yönetim Kurulu Genel Kurulca onaylanmıĢ iĢleri takip eder, yıllık yönetim planları, bütçe ve faaliyet raporlarını hazırlar, suyun birlik üyeleri arasında adil ve verimli kullanımını denetler, yöneticileri seçer ve politikalar oluĢturur. Yönetim Kurulu üye sayısı birliğin büyüklüğüne göre, 3 ile 15 kiĢidir. Yönetim Kurulu‘nda bir baĢkan, baĢkan yardımcısı, sekreter ve muhasip bulunmakta olup genelde Yönetim Kurulu baĢkan ı ve baĢkan yardımcısı Genel Kurul‘da da aynı görevleri yürütür. Yönetim Kurulu BaĢkanı sulama birliğini temsil eder. Müdür, Yönetim Kurulu‘nca öngörülen günlük iĢlerin takibi, yıllık plan ve bütçenin yönetimi, personelin idaresi, birliğin performansının izlenmesi, sorunların teĢhisi ve diğer birliklerle de istiĢarede bulunarak Yönetim Kuruluna gerekli alternatif politikalara yönelik öneriler hazırlanması ile görevlidir. Müdürlükteki 3 ana birimde, personel sayısı birlik yapısının durumuna göre değiĢmektedir. Yönetim Kurulu gerekli hallerde geçici süre ile görev yapan uzmanlardan danıĢmanlık hizmeti alabilmektedir. Su Jürisi doğrudan Genel Kurulca veya Yönetim Kurulu üyeleri arasından seçilmekte ve anlaĢmazlıkların çözümünde Hakem Heyeti olarak görev yapmaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 411 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Kırsal YerleĢimler ve Su MüsteĢarlığı (Sekreterliği) Deniz ĠĢleri Genel Sekreterliği (bağlı 4 Müdürlük) özerk Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği (MüsteĢarlığı) özerk Milli Parklar Genel Müdürlüğü Ġdaresi Kırsal Çevre Genel Sekreterliği Hidrografik Konfederasyon Kurumu Doğal Çevre ve Orman Genel Müdürlüğü (bağlı 3 Müdürlük) Devlet Meteoroloji Ajansı Çevresel Kalite ve Etki Değerlendirme Genel Müdürlüğü (Avrupa Çevre Ajansı Ulusal Odak Noktası) (bağlı 3 Müdürlük) Ġklim DeğiĢikliği Ofisi (bağlı 3 Müdürlük) Kırsal Çevre için Sürdürülebilir Kalkınma Genel Müdürlüğü (bağlı 4 Müdürlük) Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (bağlı 5 Müdürlük) ġekil 138: Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 412 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Genel Kurul Anlaşmazlıkları çözer (Genel kurulca seçilir.) Su Jürisi (Hakem Heyeti) Yönetim Kurulu Teftiş Kurulu 3~15 kişi (Başkan, Başkan Yard., Sekreter, Muhasip) Danışmanlar, avukatlar, denetçiler vb. Genel Müdür İşletme Müdürlüğü Bakım Müdürlüğü İdari ve Mali İşler Müdürlüğü ġekil 139: Ġspanya‟da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları: Ġspanya, AB içinde Ġngiltere ve Fransa‘dan sonra su yönetiminde özel sektör katılımının en yoğun olduğu üçüncü ülke konumundadır. Ġspanya‘da su politikasına yön veren temel değiĢken doğu ve güney kesimlerinde yıl boyunca yaĢanan su sıkıntısı sorunudur. Yüzey sularının yıl boyunca kullanılabilirlik oranı AB‘de ortalama %40 iken, Ġspanya‘da %8 seviyesindedir. Bu nedenle uzak bölgelere su iletimi ve baraj yapımı konuları öncelikli hedefler olarak görülmektedir (EU, 2004). Su yönetiminde özel sektör katılımı AB‘ye üyelik sonrasında kalite standartlarına uyum için gereken finansman ihtiyacının karĢılanması amacıyla gündeme gelmiĢtir. Bu çerçevede 1985 tarihli Su Yasasının, 1995 yılında yeniden düzenlenmesi sonucunda ortaya çıkan su ticaretinin mümkün kılınması, su bankası, su piyasasının teĢekkülü gibi uygulamalar özel sektör katılımının yaygınlaĢması için zemin hazırlamıĢtır (DHA, 2003). Piyasada faaliyet gösteren baĢlıca teĢebbüsler; toplam nüfusun %25‘ine hizmet götüren Agbar, FCC (%18) ve Saur (%7) olarak sıralanmaktadır. Özel sektör katılımı modelleri içinde TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 413 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 en çok imtiyaz sözleĢmesi kullanılmaktadır. Bununla birlikte kamu-özel ortak giriĢim modeli de dikkati çeken yöntemlerden biridir. Hükümet 1998 yılında çıkardığı bir yasa ile imtiyaz sözleĢmelerinde yer alması gereken temel hükümlere iliĢkin bir çerçeve çizmiĢ, bunların dıĢlında kalan konuları belediyelerin takdirine bırakmıĢtır (EU, 2004). Su tarifeleri belirleme yetkisi hizmet veren kamu (Su Kanalizasyon Ġdaresi) ya da özel (firma) kesimin önerisi üzerine belediyelere verilmiĢtir. Ayrıca belediyenin belirlediği fiyat artıĢını onaylayan bağımsız bir komisyon bulunmaktadır. Söz konusu komisyonun iĢlevi belediyelerin önerdiği artıĢ oranının, enflasyon oranını aĢmamasını sağlamaktır (EU, 2004). Ġspanya yüksek iletim maliyetleri dolayısıyla toplam maliyetlerin AB‘de en yüksek düzeyde gerçekleĢtiği ülkedir. Ancak su tarifeleri birçok AB ülkesinin gerisinde bulunmaktadır. Nitekim AB‘ye göre 2002 yılı itibariyle içme suyu metreküp fiyatları 17 AB ülkesinin 7‘sinden daha düĢük bir seviyededir (EU, 2003). Söz konusu fark, kamu sübvansiyonları ile kapatılmaktadır. Nitekim Ġspanya, gerek vergi indirimi, gerekse gelir desteği ile AB‘de en fazla sübvansiyon veren ülkelerden biri konumundadır (EU, 2003). Yoğun sübvansiyonlar iki olumsuz sonuca neden olabilecektir. Bunlardan ilki su kıtlığı ile mücadele noktasında en etkili araçlardan biri olan fiyat politikası (tarife) sınırlandırılmakta, böylece tasarruf eğiliminde artıĢın gerçekleĢmesi güçleĢmektedir. Ġkincisi ise özel kesime yönelik doğru bir fayda analizi yapılması imkânı bulunmamaktadır (TÜSĠAD, 2008.b). 8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi Ülkemizin AB‘ye üyelik sürecinde, Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla Su Yönetimi‘nin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde sürdürülebilmesi için, ÇOB bünyesinde Entegre Su Havzası Yönetimi Kavramını esas alan yeni bir yapılanmaya gidilmesi gerekmektedir. Yukarıda iĢaret edildiği üzere mevcut su yönetimi sistemimiz baĢlıca aĢağıdaki temel unsurları bakımından AB ülkelerinden farklılık göstermektedir: Su Yönetim Sistemi su havzaları yerine idari birimleri (il/ilçe) esas almak üzere yapılandırılmıĢtır. Su Yönetimi çok fazla kurumun rol aldığı, oldukça parçalı bir yapı arzetmektedir. Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetim ve denetime çok az imkan tanımaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 414 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karar alma süreçlerine etkilenen tarafların (yerel meclisler, tüketiciler, sivil toplum, akademik camia vb.) demokratik katılımı (AB sürecinde sınırlı da olsa bazı ilerlemeler alınmasına rağmen) sağlanamamaktadır. Merkezi Ġdare ve Yerel Ġdareler (Belediyeler) de, kurumsal kapasite (teknik personel, altyapı vb.) çok yetersiz olup deĢarjlar ve alıcı ortamlar da gerekli etkin izleme ve denetime imkan vermemektedir. Kirleten/kullanan öder prensibinin gerektirdiği tam maliyet esaslı etkin bir su/atıksu tarifesi uygulanmamaktadır. AB üyelik sürecinde yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında (özellikle Su Çerçeve Direktifi) denetim sorunları yaĢanmaktadır. Çevresel izleme amaçlı veri tabanı, Raporlama ve sorgulama altyapısı yeterli değildir (kuruluĢ aĢamasındadır.) Türkiye‘de yukarıda iĢaret edilen temel sorunların hızla aĢılarak AB Su Çerçeve Direktifi‘nin uygulanabilmesi için, AB üyesi ülkelerdeki var olan deneyimler de dikkate alınarak, ÇOB ve Belediyelerle ilgili mevcut idari yapılanmanın aĢağıdaki gibi revize edilmesinin uygun olacağı düĢünülmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı Havza Esaslı Su Yönetimi Yapılanması Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın mevcut organizasyon Ģeması ana hatları ile ġekil 140‘taki gibidir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Havza Su Yönetimi ile ilgili olarak baĢlıca aĢağıdaki kurumların çok iyi bir eĢgüdüm ile çalıĢarak elde ettikleri verileri uygun bir veri tabanı sistemi üzerinden çok hızlı biçimde paylaĢmaları gerekmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 415 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Nehir, Göl ve Sulak Alan su kalitesi izleme Su Toprak Yönetimi Daire BaĢkanlığı verileri (Pilot Projelerde) Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı Kıyı/Deniz suyu kalitesi izleme verileri Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri Atıksu deĢarjları izleme verileri ĠSKĠ Genel Müdürlüğü Marmara ve Ġstanbul Boğazı‘nda su kalitesi izleme verileri Baraj hazneleri ve su Ģebekesinde su kalitesi izleme verileri DSĠ Genel Müdürlüğü Akarsularda akım (debi) ölçümleri DSĠ Bölge Müdürlükleri Akarsu, göl ve barajlarda su kalitesi izleme verileri Yeraltı suyu kalitesi izleme verileri Sulama suyu kalitesi izleme verileri Yüzeysel su, yeraltı suyu ve sulama suyu tahsisleri ile ilgili veriler, su kalitesi izleme verileri Deniz Kuvvet Komutanlığı Seyir, Hidrografi ve OĢinografi Dairesi BaĢkanlığı Denizlerde akıntı verileri ve batimetrik veriler TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 416 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre ve Orman Bakanlığı MüsteĢar Yardımcıları Bağlı Kurumlar DSĠ Genel Müdürlüğü (Su tahsisleri, su kalitesi izleme) DMĠ Genel Müdürlüğü (Ġklim değiĢikliği) Doğa Kor. ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (AB Su Çerçeve Direktifi Odak Noktası) Taşra Teşkilatı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü İl Mahalli Çevre Kurulları İl Çevre ve Orman Müdürlükleri İl Sağlık Müdürlükleri Su ile ilgili işbirliği Gerektiren Diğer Kurumlar Merkez Teşkilatı MüsteĢar İl Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri Büyükşehir Su Kanalizasyon İdareleri Ulaştırma Bakanlığı Denizcilik Müsteşarlığı ve DHL Genel Müdürlüğü Deniz KK. Seyir, Hidrografi, Oşinografi Dairesi Başkanlığı ġekil 140: ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 417 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ülkemizde yukarıda belirtilen kurum ve kuruluĢlarca üretilen Su Veri Tabanı, Entegre Su Havzası yönetimi anlayıĢı ile AB Su Çerçeve Direktifi gerekliliklerini karĢılamak üzere tasarlanan bir sistematiğe dayanmamakta ve süreklilik arz etmemektedir. Bu yüzden gerek alıcı su ortamları ve gerekse atıksu deĢarjlarında yürütülen su kalitesi izleme faaliyetlerinin bütünüyle gözden geçirilerek, AB Su Çerçeve Direktifi ve ilgili kardeĢ direktiflerinde öngörülen hususları eksiksiz olarak karĢılayacak biçimde yeniden yapılandırılıp, gerekli asgari sıklıkta alınacak örneklerle ve standart yöntemleri esas almak üzere, uygun bir izleme sistemi altyapısı oluĢturulmalıdır. Havza Su Kalitesi Ġzleme Sistemi altyapısındaki söz konusu düzenleme Havza Su Yönetimi Ġdari Yapılanması‘nın da AB ülkelerindeki mevcut Havza Yönetimi deneyimleri çerçevesinde yeniden oluĢturulmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye için Havza Su Yönetimi yapılanmasında, Ülkemiz ile oldukça benzer bir idari yönetim sistemine sahip Fransa‘da baĢarı ile uygulanmakta olan sistemin esas alınmasının uygun olacağı düĢünülmektedir. Daha önce açıklandığı üzere, Fransa‘daki Havza Su Yönetimi, Su Meclisi (Havza Su Kurulu) ve Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı(Su Ajansı)‘nı esas almakta ve su yönetimi ile ilgili cezai yaptırımları ise Ġl Valisi‘ne bağlı Su Polisliği‘nce uygulanmaktadır. Su Temini ve Atıksu UzaklaĢtırma ücretlerinin toplanması ve gerekli yatırımların yapılması hizmetleri Belediyelerin Su/Kanal Birimlerince yürütülmektedir (ġekil 141). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 418 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Su Meclisi, Havza Su Kurulu 1 Başkan (sivil) 100 üye: 1/3 Tüketici, STK temsilcileri 1/3 Seçilmiş Belediye Meclisi Üyeleri 1/3 İlgili Bakanlık Bürokratları İl Valisi Su Polisi İl Çevre ve Orman Müdürlükleri bünyesinde Her ilde 5-6 adet; Su kalitesi için izleme Su Ajansları Yönetim Kurulu 1 Başkan: Başbakan tarafından atanır. 33 Üye: 11 Tüketici, STK’lar 11 İl/Belediye Meclisleri 11 ilgili Bakanlıklar tarafından atanmış üyeler Ceza Vali Ceza Vali onayı ile uygulanabiliyor. İl/İlçe Belediyeleri Havza Koruma Vergisi (Su Ajansına transfer edilir.) Büyükşehir/ İl SK İdareleri Su/atıksu ücretlerini toplamak Su/atıksu yatırımlarını yapmak/tesisleri işletmek Su Kalitesi/Deşarj İzinleri Denetimi Tamamen özerk yapıda (mali ve idari bakımdan) 6 yılda bir seçimle oluşturulur. Yılda 2 kez: -Havza ile ilgili su politikası belirlenir. -Su ajanslarınca hazırlanan yıllık havza planlaması, bütçe ve su tarifelerini onaylar. -Su Ajansı Yönetim Kurulu’nu tayin eder. Su Ajanslarınca Teşvik (SKİ İdareleri, Endüstri) Su Polisi (İl Çevre ve Orman Müdürlüğü bünyesinde) DSİ Havza Müdürlükleri Sulama Suyu Yönetimi (tahsisler ve kalite izlemesi) Ulusal boyutta su temini/sulama ve enerji projeleri İller Bankası Genel Müdürlüğü SKİ idarelerine uygun şartlarda kredi/finansman temini Çevre ve Orman Bakanlığı’na bağlıdır. Planlama (Havza Su Yönetimi Planı) Yapım/İşletim: SKİ İdareleri veya İmtiyazlı Su Şirketleri aracılığı ile ġekil 141: Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Sistemi Organizasyon ġeması Ülkemiz için Entegre Havza Yönetimi konseptine uygun bir Havza Su Yönetimi yapılanmasının, aĢağıdaki ana birimleri içermek üzere oluĢturulabileceği düĢünülmektedir: Havza Su Kurulu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 419 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) Su Polisliği Belediye Su ve Kanalizasyon Ġdareleri Diğer Destekleyici Kurumlar Söz konusu kurumların temel görevleri ve idari yapılanmaları da aĢağıdaki gibi tanımlanabilir: Havza Su Kurulu (HSK) Havza Su Kurulları, Türkiye‘deki mevcut havza sınırları esas alınarak oluĢturulmalıdır. Ancak mevcut 26 Havza içinden bazıları birleĢtirilerek toplam havza sayısı 10-12‘ye düĢürülmelidir. HSK‘nın temel amacı havzaları hidrolojik/hidrojeolojik havza yapısına göre yönetmek, suyu ücretlendirmek (tarifeleri onaylamak) ve havzadaki bütün su kullanıcıları ile paydaĢların yönetim sürecine etkin katılımını sağlamaktır. Havza Su Kurulları‘nın esas görevleri HSA/ÇĠB tarafından hazırlanacak Entegre Havza Su Yönetimi Planlarını ve belirlenen (önerilen) tarifeleri onaylamaktır. Havza Su Kurulları ~100 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü Havzada yer alan Belediyelerin Belediye Meclisi Üyeleri, 1/3‘ü de ilgili kamu kurumları (çevre, sağlık, tarım, ulaĢtırma, içiĢleri, maliye) arasından seçilecek kiĢilerden teĢkil edilebilir. Havza Su Kurulları‘nın özerk bir yapıda olması ve Kurul BaĢkanı‘nın kurul üyeleri arasından seçilecek fiili kamu görevlisi olmayan bir kiĢi olarak tayini esas olmalıdır. Ancak baĢlangıçta (sistem oturuncaya kadar) bu görevin Havzadaki en büyük Ġlin Valisi tarafından da yürütülebileceği düĢünülmektedir. Havza Su Kurulu seçimlerinin 5~6 yılda bir yapılması ve kurulun yılda en az iki kez toplanması esas alınmalıdır. Havza Su Kurulu toplantıları ile ilgili bilgiler toplantı öncesi alt komisyonlarca hazırlanıp yönetimin bilgisine sunulmalıdır. Havza Su Ajansı (HSA) veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı (ÇĠB) - (HSA/ÇĠB) Havza Su Ajansı (HSA) veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı (ÇĠB)- benzeri bir yapılanmanın (HSA/ÇĠB) amacı su havzalarını kirliliğe karĢı korumak ve alıcı ortamların su kalite statülerini geliĢtirerek daha iyiye götürmektir. HSA/ÇĠB, Çevre ve Orman Bakanlığı‘na bağlı olarak kurulmalı, baĢkanı ilgili Bakanın teklifi ile BaĢbakan tarafından atanmalıdır. HSA/ÇĠB Yönetim Kurulu, toplam 33 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü Belediye Meclis Üyeleri ve 1/3‘ü ilgili Bakanlık mensupları arasından seçilir. HSA/ÇĠB yönetim kurulları TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 420 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bütçeyi onaylar, su tarifelerini belirler ve Havza Kurulu onayına sunar. HSA/ÇĠB‘in bütçesi, Belediye Su/Kanalizasyon Ġdare veya Birimleri‘nce toplanan su/atıksu faturalarının belli bir yüzdesi (%15~20) üzerinden aktarılan kaynak (Havza Koruma Vergisi) ile oluĢturulur. HSA/ÇĠB, su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer kullanıcılar) sağlanan bu bütçeyi, Havza Yönetim Planı‘nda yer alan öncelikli projelerin finansmanı ile iyi arıtma uygulamalarını teĢvik/sübvanse etmek üzere kullanır. HSA/ÇĠB‘in kendi personel ve diğer harcamaları için gerekli tutar bütçenin %10‘unu geçmemek üzere sınırlandırılabilir. HSA/ÇĠB, ilgili Su Havzaları‘ndaki deĢarj ve alıcı ortam kalitesi izleme çalıĢmalarının tek sorumlusu olmalıdır. Sulama Suyu Tahsisleri ve Sulama Suyu Kalitesi izlemesi mevcut durumdaki gibi DSĠ‘ye bırakılabilir. Ancak kıta içi su kaynakları ile kıyı ve denizlerle ilgili kalite izlemesi HSA/ÇĠB tarafından yürütülmelidir. Belediyeler Havza‘da yer alan BüyükĢehir Belediyeleri‘nin görev/hizmet alanı il sınırlarına geniĢletilmeli, diğer belediyelerde ise su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri ―Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‖ çatısı altında yürütülmek üzere yeni bir yapılanmaya gidilmelidir. Böylece her ilde Merkez Ġlçe bünyesinde oluĢturulacak Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri, il genelinde su/atıksu ücretlerinin toplanması ve gerekli su/atıksu yatırımlarının yapılıp iĢletilmesi ile görevli kılınmalıdır (ġekil 142). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 421 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 142: BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması Bu Ģekilde BüyükĢehir Belediyeleri ve Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri üzerinden gerekli su temini/atıksu yönetimi hizmetleri yürütülebilir. HSA/ÇĠB, Havza Yönetim Planları‘ndaki öncelikleri esas alarak Su Kanalizasyon Ġdareleri‘ne yatırım finansmanı ve teĢvikler yoluyla kaynak aktarabilir. Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin Genel Kurulu, Ġl‘deki Belediye Meclisi Üyeleri‘nden teĢkil edilecek Ġl Belediye Meclisi olacaktır. Diğer usul ve esaslarla ilgili olarak BüyükĢehir Belediyeleri Su/Kanalizasyon Ġdareleri Kanunu‘ndan hareketle mevzuat oluĢturulabilir. Su Polisi Çevre ile ilgili cezai yaptırımların uygulaması Su Polisleri‘nce yapılmalıdır. Her il‘de istihdam edilecek yeter sayıda su polisi, Vali onayı ile kesinleĢmiĢ yaptırımları uygulamakla görevli olmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 422 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Havzalardaki Ģebeke ve arıtma tesislerinin yapımı ve/veya iĢletiminde kamu-özel sektör iĢbirliği teĢvik edilmelidir. Öncelikle atıksu kanal Ģebekesi ve arıtma tesislerinin iĢletiminin 6 yıldan daha kısa olmayan (tercihen 8-10 yıl) süreli hizmet ihaleleri yoluyla özel sektör eliyle yürütülmesi sağlanmalıdır. Gerekli idari/mali kapasitenin mevcut olduğu durumlarda yap iĢlet modeli ile imtiyaz devri uygulamaları da düĢünülmelidir. Ayrıca, hizmet kalitesi ve mali performansı yetersiz BüyükĢehir Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin özelleĢtirilmesi de değerlendirilmelidir. Ġller Bankası Genel Müdürlüğü, Su Temini ve Atıksu Yönetimi Projelerinin finansmanı için Su Kanalizasyon Ġdareleri‘ne uzun vadeli ve uygun Ģartlarda kredi sağlayan bir yatırım bankasına dönüĢtürülerek, proje ve inĢaat iĢlerini fiili olarak yürütmesi önlenmelidir. 8.2. Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler Mevcut Durum Ülkemizde su temini, atıksu uzaklaĢtırma (toplama, arıtma ve deĢarj) ve katı atık yönetimi (toplama, geri dönüĢüm / geri kazanım, arıtma ve düzenli depolama) giderleri abonelerin su tüketimi esas alınarak düzenlenen faturalarla tahsil edilmektedir. Bu bedele ek olarak su faturası bedelinin belli bir yüzdesi oranında (%3~5) bakım bedeli alınmaktadır. ÇOB Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‘nden temin edilen sınırlı veriler esas alınarak su temini ve atıksu uzaklaĢtırma tarifelerinin ülke genelindeki durumu Tablo 105‗te özetlenmiĢtir. Tablo 105: Türkiye‟de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu YerleĢim Birimi Belediye Nüfusu Sayısı Ortalama Su Ortalama Atıksu Temini Ücreti UzaklaĢtırma 3 3 (TL/m ) Ücreti (TL/m ) Toplam TL/m 3 ($/m )* 84 - 2000 16 1,34 0,9 2,24 (1,49) 2.000 – 10.00 25 1,83 0,55 2,38 (1,59) 10.000 – 100.000 32 1,43 0,54 1,97 (1,31) 13 1,04 0,32 1,36 (0,91) 1,47±0,33 cv=0,22 0,58±0,24 cv=0,36 2,05 (1,37) 100.000 Ağırlıklı Ortalama Değerler 1 $ =1,5 TL 3 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 423 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo‘dan da görüldüğü üzere ağırlı ortalama su temini ve atıksu uzaklaĢtırma bedelleri sırası ile 1,47 ve 0,58 TL/m3 olup değiĢim katsayıları (cv = x/Sx) da 0,22 ve 0, 36‘dır. Atıksu tarifeleri daha büyük değiĢkenlik arz etmektedir. Mevcut durumda söz konusu tarifelerin su temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti yatırım ve iĢletme giderlerini %100 karĢılayacak biçimde belirlendiğini ifade etmek doğru değildir. Bazı belediyeler tarifeleri gerçekte olması gereken değerin altında, diğer bazı belediyeler ise maliyetleri karĢılayacak bedelin çok üzerinde uygulayabilmektedirler. Bu iki durumdan ilkinde baĢka Belediye kaynaklarından sübvansiyon, ikincisinde ise Belediye‘nin baĢka altyapı (özellikle ulaĢım, atık yönetimi) harcamalarına su/atıksu gelirlerinden kaynak aktarması durumu söz konusu olabilmektedir. Tablodaki veriler dikkate alındığında toplam su temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti birim ücretinin 0,91-1,49 $/m3 seviyelerine çıktığı bilinmektedir. Atık yönetimi hizmeti karĢılığı olarak Belediyelerimizce atık üreticilerinden su faturaları üzerinden tahsil edilen ücret Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV) dir. ÇTV 2010 yılı itibarı ile 0, 18 TL/m3 olup atık yönetimi hizmetleri için gerekli masrafları tam karĢılayacak bedelin çok altındadır. Örneğin günde ~ 100 L/kiĢi su tüketen 4 kiĢilik bir haneden tahsil edilecek ÇTV tutarı, 0,100 x 4 x 30 x 0,18 TL /m3 = 2,16 TL /hane-ay (26 TL/hane-yıl) olup çok düĢük düzeylerdedir. Zira EHCIP (Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması) Projesi‘nde AB standartlarındaki bir atık yönetimi hizmeti için harcanabilir hane halkı gelirinin ortalama % 0,7‘si civarında bir bedel toplanması gerekmektedir (ENVEST, 2005). KiĢi baĢına gelir 4000 $/yıl alınarak, gerekli atık yönetim bedeli, 4000 $/yıl x 4 kiĢi/hane x 0,6 x 0,007 = 67,2 $ (~100 TL)/hane-yıl olacaktır. Burada ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi ve harcanabilir hane halkı geliri toplam gelirin %60‘ı olarak kabul edilmiĢtir. Dolayısı ile ÇTV, olması gereken değerin 26/100*100 (= %26‘sı) ya da ~1/4‘ü mertebesindedir. Bu yüzden Belediyelerimiz atık yönetimi hizmetlerini ÇTV yanında büyük oranda baĢka kaynaklarından transfer yoluyla sürdürmektedirler. ÇTV‘nin atık yönetimi giderlerini tam olarak karĢılayabilmesi için 0,18 TL/m3‘den ~0,70-75 TL/m3 düzeylerine yükseltilmesi gerektiği düĢünülmektedir. Ülkemizdeki su temini, atıksu uzaklaĢtırma ve katı atık tarifeleri toplamı birlikte değerlendirildiğinde ortalama 2,05 x 1,05 + 0,18 =2,42 TL/m3 (1,61 $/m3) ‗lük bir değer gözlenmektedir. Bu bedele ~ %5‘lik Ģebeke bakım bedeli de dâhildir. Söz konusu üçlü tarife paketinde su temini ücretleri genelde olması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 424 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekenin üstünde, atık yönetim ücretleri (ÇTV) ise gerçek maliyetin çok altındadır. Dolayısı ile söz konusu üç tarife bileĢeni tek bir havuza alınarak her bir bileĢenin gerçek değerlerini esas alan daha adil ve gerçekçi bir tarife yapısı oluĢturulabilir. ÇOB Tarifeler Yönetmeliği Çevre Orman Bakanlığı‘nca, özellikle atıksu altyapı ve katı atık bertarafı ile ilgili mevcut tarife yapısındaki yetersizlikleri ortadan kaldırmak üzere ―Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifeleri‘nin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara ĠliĢkin Yönetmelik― 27.10.2010 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir (ÇOB, 2010). Bu Yönetmeliğin amacı 26.04.2006 tarih ve 5491 sayılı Çevre Kanununda değiĢiklik yapılmasına dair Kanunla değiĢik 09.08.1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu‘na uygun olarak; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı, onarımı, iĢletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri karĢılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, BüyükĢehir Belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanmasını sağlamak yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır. Ġlgili Yönetmelik, • Kentsel veya endüstriyel atıksuların toplanması, arıtılması ve deĢarjı ve ıslahına iliĢkin yatırımlara, • Atıksu sistemlerinin iĢletmesi, bakım ve onarımına, • Arıtma çamuru bertarafına, • Evsel katı atıklar için toplama, taĢıma, aktarma, geri kazanım (kompost, yakma vb) ve bertaraf tesisleri kurulması, iĢletilmesi, kapatılması ve kapatma sonrası izlenmesi ve bakımına, ait tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesine iliĢkin usul ve esasları kapsamaktadır. Bu yönetmelik yürürlüğe girmesiyle, atıksu ve atık yönetimi hizmetlerinin gerçek maliyetlerinin karĢılanmasına imkan veren, atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait ücretlendirmenin düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılmasını öngören bir tarife sistemine kavuĢmaktadır. Bu yönetmelikte, kirleten öder prensibine göre hizmet maliyetlerinin tamamının tüketicilerden karĢılanması esaslı hesaplamaların nasıl yapılacağına dair bir kılavuz kitap hazırlanması da yer almaktadır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 425 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tarifeler Yönetmeliği‘nde, tarifeler belirlenirken göz önünde tutulması gereken önemli bir husus, su temini, atıksu ve atık yönetimi tarife paketinin harcanabilir hane halkı gelirinin %23‘ünün aĢılmaması olarak yaygın kabul gören OECD kriteri ile uyumdur. Dolayısı ile Tarifeler Yönetmeliği‘nin yürürlüğe girmesi ile birlikte özellikle gerçek maliyetlerin oldukça üzerinde uygulanan mevcut su temini ücretlerinin de tam maliyet esaslı olarak yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bilindiği üzere BüyükĢehir Belediyeleri‘nde atık yönetimi hizmetleri Ġlçe/Belde Belediyeleri ile birlikte yürütülmekte (ġekil 143) olup uygulamada bazı sorunlar yaĢanmaktadır. BüyükĢehir Belediyeleri Hizmet Alanı: Ġl sınırı (Ġstanbul/Ġzmit) ili merkeze alan 50 km yarıçaplı bir daire içindeki Belediyeler Ġlçe/Belde Belediyeleri: Ġlçe Atık Yönetim Planlarını Ġlçe Ölçeğinde Hazırlamak (toplama, geri kazanım/geri dönüĢüm, yerel kompost) Atık Toplama ve Aktarma/ (yakınsa) Depolama Tesislerine TaĢıma Ġlçe Belediyeleri Hizmet Alanı: Belediye sınırları içi Diğer Belediyeler (BüyükĢehir görev alanı dıĢındakiler dahil): Belediyeleri Atık Yönetimi Birlikleri (AYB): (KAAP, 2006/2009) Hizmet alanı: Genelde il sınırlarını esas alarak oluĢturulan, Atık Toplama Havzaları içindeki Belediyeler Birlik Üyesi Belediyeler: Hizmet alanı: Belediye sınırları içi Çevre ve Orman Bakanlığı: B.B. Çevre Koruma Daire BaĢkanlığı: Atık Yönetim Planı Hazırlamak Aktarma Merkezleri Yapım/ĠĢletimi Atık ĠĢleme ve Bertaraf Tesisleri Yapımı /ĠĢletimi AYB Yönetimi: Birlik Hizmet Alanı için AYP hazırlayıp uygulamak Aktarma Merkezleri Yapım/ĠĢletimi Aktarma Merkezleri ile Nihai Bertaraf (Düzenli Depolama) ve Arıtma (Kompost/Biyometan/Termal dönüĢüm) Tesisleri arasında taĢıma Düzenli Depolama ve Atık Arıtma Tesislerinin Yapımı/ĠĢletimi Maddesel Geri kazanım Tesisleri (ambalaj atıkları) için yer belirleme (Yatırım ve ĠĢletim ambalajlı ürünleri piyasaya sürenlere ait) Birlik Üyesi Belediyeler: Atık Yönetim Planlarını Ġlçe Ölçeğinde Uygulamak Atık Toplama ve Aktarma Merkezleri veya (yakınsa) Düzenli Depolama Tesislerine TaĢıma Ambalaj Atıkları Geri dönüĢümü (ikili toplama ve/veya kumbara + geri dönüĢüm merkezleri) ve Yerel Kompost Faaliyetleri Yürütme AB ile uyumlu Katı Atık Ana Planı (KAAP) ve AYEP, Ġklim DeğiĢikliği Ulusal Eylem Planı hazırlamak, uygulamaları izlemek Atık Yönetim Planlarını Onaylamak ve Uygulamaları izlemek Atık Bertaraf/Arıtma Tesisleri ile ilgili ÇED ve ĠĢletme Ġzin Sürecini Yönetmek Çevre ve Orman Bakanlığı Merkez TeĢkilatının Görevleri, ÇalıĢma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik kapsamında belirlenen diğer görevler ġekil 143. Atık Yönetimi ile Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 426 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Buradaki en temel sorun, atık transfer, arıtma ve düzenli depolama hizmetleri ile ilgili olarak BüyükĢehir Belediyeleri‘nce yapılan harcamalara Ġlçe/Belde Belediyeleri‘nin tam maliyet esaslı olarak katılımının sağlanamayıĢı (gerekli para transferinin yapılamayıĢı)'dır. Söz konusu kaynağın, Ġlçe/Belde Belediyesi su faturaları esas alınarak BüyükĢehir (veya Bölgesel Atık Yönetimi Birliği) bütçesine aktarılması sağlanmalıdır. Su, Atıksu ve Katı Atık Yönetimi Tarifeleri ile ilgili Öneriler Su Temini ve Atıksu Yönetimi Tarifesi Ülkemizde ağırlıklı olarak yüzeysel ve yeraltı sularından sağlanan içme/kullanma sularının maliyeti nispeten düĢük düzeylerdedir. Örneğin Ġstanbul‘a ~ 180 km mesafedeki Büyük Melen Akarsuyu‘ndan su temin eden Büyük Melen Ġçme Suyu Sistemi‘nin maliyeti bile ~0, 35 $/m3 (~0, 50 TL/m3) düzeyindedir. Çoğu durumda sadece hızlı filtrasyon ve klorlama gibi temel arıtma iĢlemleri uygulanan su arıtımı maliyetleri oldukça düĢük (< 0, 15 $/m 3) düzeylerdedir. Dolayısı ile su temini maliyetinin Ģebeke bakım/onarım/yenileme yatırımlarının ek maliyetleri de dahil genelde ≤0,50$/m3 düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir. Zessner v.d. (2010) tarafından Tuna Havzası Ülkeleri ve Türkiye‘yi de içine alan bir çalıĢmada ≥ 100.000 EN (eĢdeğer nüfus) lu Ģehirlerde ileri biyolojik (CNP gideren) arıtma tesislerinin yıllık toplam maliyetinin (yıllık yatırım+iĢletme/bakım) 20-25 Avro/EN. yıl aralığında değiĢtiği belirlenmiĢtir. Dolayısıyla, 25 Avro/EN. yıl maliyet ve 200 L/EN. gün atıksu oluĢumu için m3 baĢına arıtma maliyeti, 25/(0,2 x 365) ≈ 0,34 Avro/m3 (0,43 $/m3 = 0,68 TL/m3) olacaktır. Bu durumda, Su+atıksu arıtma maliyeti = 0,40 + 0,43 = 0,83 $/m3 alınabilir. Bu bedele yönetim (servis, iĢletme/bakım, yenileme) giderleri karĢılığı ~%30‘luk bir ilave yapılırsa toplam su+atıksu bedeli ~ 1,08 $/m3 alınabilir. Bu tarifenin nüfus büyüklüğü ve yersel özel durumlar dolayısı ile ± 0,30‘luk sapma gösterebileceği esas alındığında su+atıksu tarifelerinin çok büyük oranda, 1,08 ± 0,32 $/m3 (1,62± 0,48 TL/m3) aralığında kalması beklenir. Bu değeri destekleyen bir büyüklük olarak, ĠSKĠ (1999) Su Temini ve Atıksu Yönetimi Master Planı‘nda önerilen tam maliyet esaslı su+atıksu tarifesi olan 0,9~1,1 $/m3 örnek gösterilebilir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 427 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atık Yönetimi Tarifesi EHCIP (2005) Projesi‘nde detaylı olarak incelendiği üzere, Türkiye‘de kiĢi baĢına milli gelir 5000 $/yıl, ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi/hane ve atık yönetimi hizmetlerinin harcanabilir hane halkı gelirinin %0,7‘sini (binde 7) aĢmaması hali için, tam maliyet esaslı olarak atık üreticilerinden tahsili gereken atık yönetimi bedeli, 5000 x 4 x 0,6 x 0,007 = 84 $/hane.yıl (= 7 $/hane.ay) bulunur. Bu değerin gelir düzeyi ve nüfusun yüksek olduğu (Milli Gelir: 10.000 $/kiĢi.yıl) BüyükĢehirler‘de 120$/hane.yıl ile düĢük gelir düzeyli (2.500 $/kiĢi.yıl) ve hane halkı büyüklüğü daha fazla (5~6 kiĢi/hane) olan yerleĢimlerde ~ 65 $/hane.yıl aralığında değiĢmesi beklenmektedir. Dolayısı ile atık yönetimi tarifeleri, 100 L/N.gün ortalama su tüketimi (12 m3/hane.ay) esas alınarak su tüketimi cinsinden ifade edilirse, Ortalama bedel = 7/12 ≈ 0,58 $/m3 olup 0,83 ~ 0,45 $/m3 aralığında değiĢecektir. Bu durumda Türkiye ortalaması itibarı ile harcanabilir hane halkı gelirinin çevre harcamalarına (su, atıksu, atık yönetimi) ayrılan kısmı, olup OECD kriterlerine uygundur. 8.3. Kentsel AAT Planlamaları AAT Planlama ve Fizibilite ÇalıĢmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, atıksu arıtma tesislerine atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması faaliyetlerini kapsamaktadır. Mevcut Atıksu Arıtma Tesislerinin Değerlendirilmesi Havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları kapsamında mevcut kentsel AAT ler yerinde incelenmiĢ ve yenileme veya kapasite artıĢı ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 428 / 466 çalıĢmalarına da yansıtılmıĢtır. Ayrıca planlama GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çalıĢmalarında oluĢturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT‘leri için gerekli kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) atıksu arıtma tesisleri için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır. AAT Planlama Senaryoları Ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak 3 farklı senaryo için AAT planlamaları alternatifleri üretilmiĢtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT‘nde arıtılması planlanmıĢtır. 3. Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere atıksu arıtma tesisleri, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıĢtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler, herhangi bir AAT‘nden faydalanmayan yerleĢim birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ne bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ne bağlı olan, atıksuları %90‘ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim birimleri, maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 429 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Proses Tipi Seçimi için Kriterler Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri’nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo 106‘da verildiği gibi yapılacaktır. Tablodan da görüleceği gibi yerleĢim birimlerinin mevzuata göre sahip olduğu durum proses seçimini doğrudan etkilemektedir. YerleĢim biriminin içme suyu havzasında veya hassas alan olarak belirlenmiĢ alanlar içinde yer alması durumunda daha güvenilir prosesler tercih edilmiĢtir. Nüfusu 10.000‘in üzerinde olan ve hassas alan veya içme suyu havzasında yer alan yerleĢim birimleri için ve durumuna bakılmaksızın nutrient giderimi yapılabilen aktif çamur sistemleri (BNR) seçilmiĢtir. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında yer alan yerleĢim birimleri ise içme suyu havzası içerisinde yer alanlar ve içme suyu havzası dıĢında yer alanlar olarak ayırt edilmiĢtir. Söz konusu yönetmeliklere göre hassas alan içinde yer alsın veya almasın nüfusu 10.000‘in altında yer alan yerleĢim birimlerinin ileri arıtma yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında kalan ve içme suyu havzasında yer alan yerleĢim birimleri için ileri arıtma da yapılabilen aktif çamur sistemleri seçilmiĢtir. Bu yerleĢim birimlerinden inĢaatına baĢlamıĢ ya da tesisini iĢletmeye almıĢ olanlar tesislerini ikincil arıtma olarak projelendirmiĢse, planlamalarda da buna paralel olarak proses seçimi yapılmıĢtır. Ancak henüz atıksu arıtma tesisi planlanmamıĢ yerleĢim birimleri için ileri arıtma öngörülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında yer almayan yerleĢim birimleri için ise ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri öngörülmüĢtür. Ancak yer sıkıntısı olmayan, doğal arıtma için ihtiyaç duyulan tesis arazisini tahsis edebilen yerleĢim birimlerinin doğal arıtma sistemleri için hazırladıkları projelere planlamalarda da yer verilmiĢtir. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında kalan yerleĢim birimleri içme suyu havzasında yer almıyorsa doğal arıtma sistemi kurmalarında mevcut mevzuata göre bir engel bulunmamaktadır. Ancak doğal arıtma sistemleri aktif çamur sistemlerine göre çok daha büyük alan ihtiyacına sahip olduğu için nüfusu 2.000‘in üzerinde yer alan yerleĢim birimleri gerekli araziyi tahsis etmekte zorlanmaktadır. Bu nedenle ilgili yerleĢim biriminden talep olmamıĢsa bu gruba giren yerleĢim birimleri için ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri planlanmıĢtır. Nüfusu 2.000‘in altında yer alan yerleĢim birimlerinde ise içme suyu havzasında yer alanlar için paket arıtma sistemleri ön görülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında yer almayan yerleĢim birimleri TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 430 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 için ise doğal arıtma sistemleri planlanmıĢtır. Ancak doğal arıtma sistemi için gerekli araziyi tahsis edemeyenler için paket arıtma seçeneği de göz önünde bulundurulmuĢtur. Tablo 106: Planlama ÇalıĢmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçim Tablosu Arıtma Nüfus Aralığı N<2000 YerleĢim Durumu Proses Tipi Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil KI Çamur Kurutma Yatakları Hassas Alan Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik -/Kurutma Yatakları Diğer Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Graviteli Yoğ. + Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Ġçme Suyu Havzası*** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Mekanik BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+YAKT Mekanik Ġçme Suyu Havzası 2000<N<10000 Hassas Alan ** ** 10000<N<50000 50000<N<100000 100000<N<250000 N>250000 Hassas Alan *** Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri * KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu Ġkincil Yatakları Graviteli Yoğ. + Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik Ġkincil KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu ** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır. *** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıĢtır Burdur Kapalı Havzası, ―Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas Ve Az Hassas Su Alanları Tebliği” EK 1A‘da verilen listeye göre Hassas Alan olarak ilan edilmiĢtir. ―Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği’ne” göre hassas alanlara nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim birimlerinden yapılacak kentsel atıksu deĢarjları için ileri arıtma mertebesinde atıksu arıtma TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 431 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu nedenle Burdur Havzası‘nda nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim birimleri ve/veya atıksu arıtma birlikleri için planlanan Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinde ileri arıtma yapmaya imkan veren proses tipleri seçilmiĢtir. Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan üç arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında üç alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel atıksu arıtma tesislerinin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m3 ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu bir rölatif maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, üç alternatif için aynı metot ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuĢtur. ÇalıĢmalar kapsamında Burdur Havzası‘nda kurulması planlanan AAT‘ler ile revizyon yapılması planlanan AAT‘ler Tablo 107, Tablo 108 ve Tablo 109‘da verilmiĢtir. Tablo 107: Aktif ÇamurSistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT’NĠN BULUNDUĞU ĠL 1 Burdur 2 Afyonkarahisar Dazkırı 3 Afyonkarahisar BaĢmakçı 4 Afyonkarahisar Evciler 5 Isparta Keçiborlu 6 Isparta Atabey 7 Burdur YeĢilova 8 Denizli Çardak AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU AAT PROSES TĠPĠ ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġZD (EURO) 11.469 Ġleri Arıtma 686.384 978.299 439.011 604.124 516.954 489.257 416.786 714.937 607.808 533.102 459.435 351.428 538.146 593.432 549.098 605.673 Tefenni Karamanlı 5.954 7.567 5.517 9.596 8.267 6.365 8.267 Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil Ġkincil TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 432 / 466 AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT’NĠN BULUNDUĞU ĠL AAT BAĞLI YERLEġĠMLER 9 Isparta Senir* 10 Isparta Kılıç** 11 Burdur Kemer 12 Isparta Kuleönü 13 Isparta Gönen GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT PROSES TĠPĠ PROJE NÜFUSU ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġZD (EURO) 273.240 351.428 334.743 527.523 255.618 323.410 251.931 330.001 458.620 507.079 Ġkincil 2.970 Ġkincil 4.000 Ġkincil 2.693 Ġkincil 2.636 Ġkincil 6.348 TOPLAM 5.787.773 7.072.300 (*)Mevcut doğal arıtma tesisi düzgün çalıĢmadığı ve arazinin korunan alan olması dolayısıyla yeni bir arıtma tesisi planlanmıĢtır. (**)Kılıç‘a Askeri Okul yapılması planlandığından dolayı proje nüfusu 4.000 olarak alınmıĢtır. Tablo 108: Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU ĠLK YATIRIM M. (EURO) 1-D Kozluca 1.489 104.230 2-D HasanpaĢa 1.019 71.330 3-D Salda 1.364 95.480 4-D Büğdüz 1.649 115.430 5-D Beylerli 805 60.375 6-D GemiĢ 1.842 128.940 7-D Güneykent 1.701 119.070 8-D Büyükgökçeli 1.606 112.420 9-D Yüreğil 1.728 120.960 10-D Yaka 827 62.025 11-D Gökçek 1.945 136.150 12-D Ġslamköy TOPLAM 1.218 85.260 1.211.670 Tablo 109: Revizyon Yapılması Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT'nin BULUNDUĞU ĠL Burdur ĠLÇE Merkez TESĠSTE KULLANILAN ARITMA SĠSTEMĠ TÜRÜ Biyolojik TEKNOLOJĠSĠ Kısmi Havalandırmalı Stabilizasyon Havuzu TESĠS KAPASĠTESĠ 3 REVĠZYON ĠHTĠYAÇ SEBEBĠ m /gün 100.000 kiĢi Kısmi Havalandırmalı Stabilizasyon Havuzlarının Ġleri Arıtmaya DönüĢtürülmesi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 433 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Fizibilite çalıĢması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde toplam maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo 110‟da verilmiĢtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1‘dir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.00010.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır. Tablo 110: Burdur Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro) Senaryo AAT Yatırım Maliyeti Aktif Doğal Yenileme Çamur Arıtma Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti Kolektör Maliyeti Toplam Yatırım Maliyeti Toplam Maliyet Alternatif I 5.093.241 1.735.964 1.459.211 10.220.208 0 8.288.415 18.508.623 18.508.623 Alternatif II 5.232.761 1.331.569 1.459.211 10.528.664 908.950 8.932.490 19.461.154 19.461.154 Alternatif III 5.104.699 1.260.239 1.459.211 10.535.215 1.980.654 9.804.802 20.340.016 20.340.016 Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada yapılan 2.paydaĢ toplantısında proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Bu dönemde, bazı AAT‘lerin de inĢaatı tamamlanmıĢ olduğu için bunlar maliyet hesaplamalarından çıkarılmıĢlardır. Böylece nihai maliyet taslak raporda hesaplanan maliyetlerden düĢük olmuĢtur. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo 111‗de verilmiĢtir. Tablo 111: Burdur Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyeti Senaryo Nihai Aktif Çamur Doğal Arıtma Yenileme ĠĢletme Maliyeti (Euro) 5.787.773 1.211.670 1.459.211 6.999.444 AAT Yatırım Maliyeti (Euro) Kolektör Maliyeti (Euro) Toplam Yatırım Maliyeti (Euro) Toplam Maliyet (Euro) 12.951.830 1.159.917 9.618.570 Planlaması yapılan kentsel AAT‘lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil 144‟te verilmektedir. Buna göre müstakil olarak planlanan AAT‘ lerin hizmet ettiği belediye nüfusu 100.00‘den TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 434 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 fazla ise AAT‘ nin iĢletmeye alma yılı 2010, 50.000-100.000 arasında ise 2012; 10.00050.000 arasında ise 2014; 10.000‘den az ise 2017 olarak alınmıĢtır. Birden fazla yerleĢimin aynı AAT‘ ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma) , AAT‘nin hizmet ettiği nüfusa bakılmaksızın. AAT‘ ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleĢim yeri için mevzuatta öngörülen süreye kadar tesisin iĢletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiĢtir. Bununla birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleĢim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüĢtür. Burdur Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 1.459.211 €, 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 6.999.444 €‘dur. Burdur Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 0 €, 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 1.459.211 €, 2014 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 0 €; 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 6.999.443 €‘dur. Planlama ve fizibilite çalıĢmalarında kullanılan hesap yöntemleri, çalıĢma sonuçları ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerine ait bilgiler ve çalıĢma kapsamında yürütülen diğer tüm faaliyetlerin sonuçları EK VIII‟ de, mevcut ve planlanan kentsel AAT‘leri haritası ġekil 145 ve EK IX‟da verilmektedir TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 435 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 * Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'yi iĢletmeye almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür. ġekil 144: Burdur Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 436 / 466 ġekil 145: Burdur Havzası AAT Planlama Haritası GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 437 / 466 8.4. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burdur Havzası Koruma Eylem Planı Burdur Havzası için önerilen eylem planı kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl (2010-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2015-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (2020-2040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. Bu zaman aralıkları, tespit edilen planlamaların öncelik ve uygulanabilirlik sırasına göre değerlendirilmiĢtir. Önerilen planlamalar aĢağıda verilmiĢ, ardından bu planlamaların nasıl ve hangi kurumlar tarafından gerçekleĢtirileceği detaylı olarak anlatılmıĢtır. Eylem planı takvimi EK X‗da verilmiĢtir. 8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması HazırlanmıĢ olan koruma eylem planı stratejisinin altyapısı bu çalıĢma kapsamında oluĢturulmuĢtur. Söz konusu çalıĢma makro ölçekte bir plan niteliğinde olup, yerel bazlı stratejilerin yerinde ve detaylı olarak çalıĢılması gerekmektedir. 8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması Eylem planı takviminde yer alan faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi için ilgili kurum ve kuruluĢlar arasında gerekli iĢbirliğinin oluĢturulması ve bu iĢbirliğinin sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu koordinasyonun etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi için kurum ve kuruluĢlar arası iĢ tanımı ve iĢ dağılımlarının netleĢtirilmesi esastır. 8.4.3. Atıksu Yönetimi Atıksu Yönetimi kapsamında yer alan faaliyetler; havzada yer alan tüm yerleĢim yerleri için mevcut atıksu altyapı durumunun iyileĢtirilmesi amacıyla kentsel AAT‘lerin kurulması, kolektör hatlarının inĢası, OSB‘lerde, tüm tekil endüstri tesisleri ve atıksu oluĢturan her türlü kirlilik kaynağında AAT‘lerin kurulması ile havza üzerinde baskı oluĢturan atıksu kaynaklı kirliliğin azaltılması çalıĢmalarını kapsamaktadır. 8.4.3.1. Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi, kentsel yerleĢimlere ait AAT‘ler ile ilgili yer seçimi, fizibilite ve ÇED raporlarının hazırlanması, uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ve inĢaatların yapılarak tesislerin iĢletmeye alınmaları dahil tüm faaliyetler ile bu tesislere TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 438 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atıksu iletecek kolektör hatlarının inĢası iĢlerini kapsamaktadır. Mevcut durumda Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri (ĠÇOM), BüyükĢehir Belediyeleri Su Kanalizasyon Ġdareleri (BB SKĠ) ve Belediyeler atıksu yönetimi ile ilgili sorumlu olan kuruluĢlar durumunda iken; önerilen havza yönetim sisteminde büyükĢehirlerde BB SKĠ, büyükĢehir haricindeki diğer tüm illerde ise Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri (Ġl SKĠ) sorumlu kılınmıĢtır. Tüm faaliyetlerinin kontrolü ve kurulacak olan tesislerin izleme ve denetim faaliyetlerinden ise HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır. Atıksu altyapı yönetimi iĢ programı hazırlanırken, ÇOB tarafından yayımlanan 2006/15 sayılı AAT ĠĢ Temin Planları ile ilgili Genelgede ve 08.01.2006 tarih ve 26.047 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği‘nde verilmiĢ olan tarihler dikkate alınmıĢtır. Buna göre kentsel yerleĢimlerde AAT‘lerin iĢletmeye alma tarihleri Tablo 112‟de verilmektedir. Tablo 112: Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri NÜFUS ARALIĞI AAT ĠġLETMEYE ALINMA TARĠHĠ >100.000 2010 50.000-100.000 2012 10.000-50.000 2014 2.000-10.000 2017 <2.000 2017 Ana kolektör hatları yapımı 2011 yılından itibaren 3 yıllık bir süre içerisinde tamamlanmalıdır. Uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale-inĢaat iĢlerinden BB SKĠ‘ler ve Ġl SKĠ‘ler sorumlu olacaktır. 8.4.3.2. Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi Hazırlanan uygulama programına göre, nüfusu 2.000 den büyük olan kırsal yerleĢimlerde atıksu altyapı çalıĢmaları 2017 tarihinde tamamlanmalıdır. 8.4.3.3. Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu OSB ve alıcı ortama deĢarj yapan tekil endüstrilerin atıksu altyapı sistemlerinde yapılacak tüm iyileĢtirme çalıĢmaları en kısa sürede (2011 yılı) baĢlamalıdır. Sanayicilerin sorumluluğunda olan bu iĢ kapsamında; AAT inĢaat öncesi faaliyetleri ile inĢaat ve iĢletmeye alma faaliyetleri yer almaktadır. Önerilen sistemde, kontrolsüz deĢarjların tespiti ve TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 439 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 önlenmesi görevi mevcut durum değiĢtirilmeksizin ĠÇOM‘a verilirken, izleme ve denetim faaliyetleri sorumluluğu, diğer pek çok alt bileĢen de olduğu gibi, Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB)‘e devredilmektedir. Madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan ve çevresel açıdan risk oluĢturan atıkların yönetimi için, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘na (ETKB), ÇOB ve sanayicilere mesuliyet düĢmekte olup, faaliyetlerin takibi ve koordinasyonundan HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır. 8.4.3.4. Yağmur Suyu Altyapı Durumu 2011 yılından itibaren yağmur suyu toplama sisteminin kurulumu faaliyetlerine baĢlanmalı ve illerin büyüklüğüne bağlı ol arak en geç 2020 yılına kadar nüfusu 50.000 ve üzerinde olan tüm yerleĢim yerlerinde yağmur suyu altyapısı tamamlanmalıdır. Altyapı hizmetleri mevcut durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere düĢmektedir. 8.4.3.5. Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi 2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmıĢ olmalıdır. Yine 2011 yılından itibaren öncelikle halihazırda bu deĢarj standartlarını koymuĢ büyükĢehir belediyelerinde olmak üzere denetim ve izlemeler gerçekleĢtirilmelidir. Kanalizasyon deĢarj standartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve izlenmesi mevcut durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere düĢmektedir. 8.4.3.6. Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi Kentsel ve endüstriyel atıksular arıtıldıktan sonra veya arıtılmadan akarsu, sulama kanalı, tarım alanı, göl vb. alıcı ortamlara deĢarj edilebilmektedir. Havzanın Ģartları dikkate alınarak behsedilen deĢarjlar için en uygun alıcı ortamın 2014 yılı baĢına kadar belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla alıcı ortama atıksu deĢarjları için gerekli alt yapı rehabilitasyon projeleri DSĠ, ĠÇOM, TĠM ve HSA/ÇĠB‘in katkısıyla oluĢturulmalıdır. Bu alıcı ortamlar içerisinde özellikle yüzeysel ve yeraltı sularına yapılan deĢarjlarda alıcı ortamın su kalitesi dikkate alınarak alıcı ortama özgü deĢarj standartları getirilmesi önerilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 440 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir( ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar, kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Bu kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından suda tehlikeli maddeler yönetmeliğindeki alıcı ortam bazlı deĢarj standartlarına geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir. 2011 yılından itibaren alıcı ortam deĢarj standartlarının oluĢturulması çalıĢmalarına baĢlanmalıdır. Alıcı ortam deĢarj satandartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve izlenmesi mevcut durumda ÇOB, ĠÇOM tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk ÇOB, ĠÇOM yanında yeni kurulacak HSA/ÇĠB‘e düĢmektedir. 8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi Katı ve tehlikeli atık yönetim sistemin planlanması proje kapsamı dıĢında olmakla beraber, proje dahilinde önerilen atık birlikleri yer almakta olup üye belediyeler için öncü niteliğinde atık yönetim tesisleri önerilmektedir. Bu kapsamda, havza koruma eylem planı çerçevesinde; atık azaltımı, kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi, katı atık iĢleme ve bertaraf tesislerinin kurulması, mevcut düzensiz depolama sahalarının rehabilitasyonu ile tehlikeli ve özel atıkların yönetimi hususları ile ilgili bir iĢ termin planı hazırlanmıĢtır. 8.4.4.1. Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları Atık azaltımı, kaynağında ayırma ve yüksek kapasiteli ikili (ayrı) toplama ile geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi/yaygınlaĢtırılmasına iliĢkin uygulamaları, mevcut durumda küçük ölçekte devam etmekte olup 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Söz konusu faaliyetler için mevcut yapıda uygulayıcı kurumlar ÇOB, ĠÇOM, BB, Belediyeler ve Atık Üretici Birlikleri olup, önerilen idari yapıya göre söz konusu kurumlar faaliyetlerini sürdürecek ancak tercihen Belediyeler yerine tamamen Atık Birlikleri devreye girecektir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 441 / 466 8.4.4.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için 2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir. Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen durumda, Belediyeler yerini tamamıyla Atık Birliklerine bırakmakta, tesislerin izleme ve denetimi ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM tarafından (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır. 8.4.4.3. Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için 2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir. Mevcut düzensiz depolama sahalarının kapatılması çalıĢmalarının, bölge için düzenli depolamaya geçiĢin en son tarihi olarak kabul gören yıl baz alınarak, en geç 2 yıl içinde tamamlanacağı öngörülmüĢtür. Rehabilitasyon çalıĢmalarının en erken 2011 yılı sonu itibari ile baĢlayabileceği kabulü ile, 2012-2020 yılları arasında, mevcut düzensiz depolama alanlarının tamamının ıslah edileceği düĢünülmektedir. Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen durumda, Belediyeler Atık Birlikleri ile koordineli çalıĢmakta ve tesislerin izleme ve denetimi ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM‘ca (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır. Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre, TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 442 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rehabilite edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır. 8.4.4.4. Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları Tehlikeli ve özel atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir. Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir. Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır. 8.4.4.5. Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları Tıbbi atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir. Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir. Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır. 8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü 8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlilik yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi 2040 yılına kadarki zaman süresince üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir yönetimi gerektirmektedir. Mevcut düzende tarımsal faaliyetlerden sorumlu olan ana kurum Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı (TKĠB) ve bu Bakanlığın il temsilcilikleri olan Tarım Ġl Müdürlükleridir (TĠM). Tarımsal AraĢtırma Enstitüleri ve Üniversitelerin Ziraat Fakülteleri de konuyla ilgili diğer kurumlardır. Tarımsal uygulamalardan kaynaklanan kirlilik konusu ise ÇOB‘un ilgi alanına girmektedir. Mevcut durumu yansıtır nitelikte tarım ile ilgili ana kullanıcılardan (çiftçiler) daha sağlıklı ve sürekli veri temini konusunda Bölüm 7.4.3.1‘de önerilen düzene geçilmesi gerekmektedir. Sağlıklı verim temini, kurumlar arası iĢbirliği, veritabanlarının oluĢturulması ve TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 443 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bilinçlendirme çalıĢmalarının baĢlatılması ile çözülebilecektir. Önerilen düzende, bu iĢbirliğinin yanı sıra HSA/ÇĠB izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacaktır. Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Bölüm 7.4.3.1‘de açıklanan düzende envanter çıkarılma, verilerin kayıt altına alınması, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması beklenmektedir. Bu tarihten itibaren oluĢturulmuĢ olan veritabanına yıllık verilerin iĢlenmesi rutin bir iĢlem olarak sürdürülmelidir. Gübre ve Pestisit SatıĢlarını Kontrol Altına Alınması Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrol altına alınmasının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması ve devam eden bir süreç olarak uygulanması öngörülmektedir. Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrolü ile ilgili olarak pestisit kullanımında reçeteli ilaçların kullanımı zorunlu tutulmalıdır. Organik fosforlu pestisitlerde kısıtlamaya gidilmelidir. Organik olarak ayrıĢtırılabilir pestisitlerin kullanımına önem verilmelidir. Öncelikle pestisit kullanmak isteyen üreticinin Tarım Ġl Müdürlüğüne baĢvuruda bulunması gerekmektedir. Ardından Tarım Ġl Müdürlüğü çalıĢanları pestisit kullanılacak alanı kontrol ederek durumun gereksinimi belirleyecektir. Ayrıca sadece pestisit kullanımı konusunda eğitim almıĢ ve sertifikalandırılmıĢ ziraat mühendislerinin pestisit reçetesi yazma yetkisi bulunmalıdır. Reçetesiz pestisit satıĢı yasaklanmalıdır. Bunun yanı sıra 5000 m2‘den büyük tarım alanlarında öncelikle toprak analizleri yapılmalı; verimlilik analizleri gerçekleĢtirilmeli ve gübre kullanımına ihtiyaç olduğunun tespit edilmesi durumunda izin verilmelidir. Böylece üreticilerin, toprağın ve bitkinin ihtiyacı olan miktarda gübreyi, doğru yöntemlerle kullanmaları sağlanmalıdır. Organik Tarım-Ġyi Tarım Uygulamaları Organik tarıma geçiĢin önemi ve adımları konusunda Bölüm 7.4.3.1‘de detay bilgi verilmiĢtir. Organik tarım konusunda havzalarda etkin rol oynayabilecek kurum TKĠB ve TĠM‘lerdir. Özellikle planlama ve uygulama aĢamalarında TKĠB ve TĠM‘lerin, ÇOB ve ÇOB Ġl Müdürlükleri ile iletiĢim içerisinde olmasında büyük fayda vardır. ÇalıĢmalar 2013 yılı baĢında hız kazanarak 2040 yılına gelindiğinde havzalarda organik tarım uygulamasına elveriĢli tarım topraklarının %80‘inde organik tarıma geçilmiĢ olması beklenmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 444 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT Çamurunun Tarımda Kullanımına Yönelik ÇalıĢmalar Bu konu Bölüm 7.4.3.2‘de detaylandırılmıĢtır. Her bir havzada bu özelliklere sahip toprakların seçimi yine benzer Ģekilde TKĠB, TĠM ve ÇOB ve il teĢkilatları tarafından koordineli olarak yapılmalıdır. Uygulama çalıĢmalarının ise 2013 yılı itibariyle baĢlatılması önerilmektedir. Tüm bu çalıĢmaların ve uygulamaların havzalarda kurulması önerilen HSA/ÇĠB denetim ve kontrolünde yürütülmesi önerilmektedir. Mevcut durumda ülkemizde AAT çamurlarının özellikleri hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu konuda ÇOB koordinasyonu ve yönlendirmesi ile bu konudaki envanterin çıkarılması konusundaki çalıĢmalar desteklenmeli ve hızlandırılmalıdır. 8.4.5.2. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi gibi hayvancılık kaynaklı kirlilik yönetimi de 2040 yılına kadarki zaman süresince üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir yönetimi gerektirmektedir. Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Bölüm 7.4.3.3‘de sıralanan hususlarla ilgili olarak özellikle elde edilecek bilgi ve verilerin oluĢturulacak bir veritabanında depolanması ve sistematik olarak güncellenmesi önemli bir aĢamadır. Bu tip bir veri bankası ülkemizde henüz sağlıklı bir Ģekilde oluĢturulmamıĢtır. Bu konudaki sorumlu kurum TKĠB ve TĠM ile birlikte ÇOB ve ĠÇOM‘dur. Her iki ana kurum ve ilgili il müdürlüklerinde envanterlerin eĢ zamanlı olarak izlenebilmesi sağlanmalıdır. Yine benzer Ģekilde hayvancılık faaliyetleri konusundaki izleme ve denetimin havzadaki HSA/ÇĠB tarafından yürütülmesi önerilmektedir. OluĢturulacak envanterin yanı sıra, özellikle hayvancılık konusunda faaliyet gösteren yetiĢtirici ve çiftçilerin eğitimi ve bilinçlendirme çalıĢmalarına ayrıca yer verilmelidir. Bu konuda yine her iki kurum önderliğinde Ġl Müdürlüklerine sorumluluk düĢmektedir. Bu öncü çalıĢmaların 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması ve bu yıldan sonra da verilerin yıllara göre güncellenmesi iĢlemine ağırlık verilmelidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 445 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi Hayvansal atık envanterinin çıkarılması ile eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının yürütülmesine paralel olarak, 2013 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Her bir havzanın hayvancılık faaliyetlerinin iĢleyiĢine göre, oluĢturulacak envanterin de incelenmesi ile en iyi ve en uygun hayvansal atık yönetim stratejisi belirlenmelidir. Benzer Ģekilde bu konudaki ilgili iki kurum TKĠB ile ÇOB‘tur. Havza özelinde ise bu iki kurumun il/ilçe teĢkilatlarına büyük iĢ düĢmektedir. Seçilecek yönetim stratejilerinin HSA/ÇĠB tarafından onayı ve uygulamaya geçilmesi aĢamalarında ise izleme, denetim ve kontrolünü üstlenmesi önerilmektedir. Hayvansal Atıkların Katı ve Sıvı Kısımlarını Ayrı Toplanması, Katı Kısımlarını KompostlaĢtırılması ve Sıvı Kısımlarının Sürüm Safhasında Toprağa Enjeksiyonu ile Ġlgili ÇalıĢmalar Yapılması Hayvansal atıkların katı ve sıvı kısımlarının ayrı toplanması, katı kısımlarının kompostlaĢtırılması ve sıvı kısımlarının sürüm safhasında toprağa enjeksiyonu ile ilgili çalıĢmalar 2013 yılı itibariyle baĢlatılmalıdır. Hayvancılık iĢletmelerinin kuruluĢ ve ruhsatlandırılması sırasında kapasite raporu düzenlenirken iĢletmenin kurulu bulunduğu veya kurulacağı yerin yerleĢim yerlerine, su kaynaklarına belirli bir mesafede olup olmadığı dikkate alınmalıdır. Hayvancılık ĠĢletmelerinde gübrenin katı ve sıvı kısımlarının ayrılması, sıvı kısımlarının ekilebilir araziye enjeksiyonun sağlanması amacıyla gübre çukurunun yapımı, seperatör, sıyırgaç, pompa, römork v.b. ekipmanların kurulması ve temininde belli bir oranda hibe desteği uygulanabilir. Hayvansal Atıkların Alıcı Ortama DeĢarjının Denetlenmesi BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar yaĢanan bölgelerde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 446 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Böylece hayvansal atıkların alıcı ortama noktasal veya yayılı deĢarjları engellenmiĢ olacaktır. Su Ürünleri YetiĢtiriciliği ile Ġlgili ÇalıĢmalar Yapılması ve Ġlgili Mevzuatın Hazırlanması Su ürünleri üretiminin geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması su ürünleri üretiminin artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu hususta Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı ile bu hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis edilmesi sağlanmalıdır. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı tarafından bu çalıĢmalar dikkate alınarak ilgili mevzuatın hazırlanması 2015 yılına kadar hazırlanması gerekmeketedir. Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının GeliĢtirilmesi Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması ile ilgili uygun stratejilerin uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi esnasında yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki çabalarını hızlandırmak, desteklemek ve teĢvik etmek üzere bir finansman kaynağına ihtiyaç bulunacaktır. Finansman sağlanma aĢaması da uygun yönetim stratejilerinin belirlenmesi paralel olarak 2013 yılı itibari ile baĢlanması önerilmektedir. Bu aĢamada yine aynı iki kurumun desteği ve koordinasyonuna ihtiyaç bulunacaktır. Özellikle, Organik Tarım ve Hayvancılık ile Eko Tarım/Turizm konularındaki eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulama projelerinde AB, UNDP, Dünya Bankası vb. fonlar da kullanılmalıdır. Kurumsal ilgililerin bu konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve destek vermeleri beklenmektedir. 8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları Havzalarda tarımsal ve hayvancılık kaynaklı kirletici yüklerin yanı sıra diğer önemli bir yayılı kirletici kaynak tipi ise çeĢitli arazi kullanımlarındaki yanlıĢ ve bilinçsiz uygulamalardan kaynaklanan ve yüzeysel sularla alıcı ortama taĢınan sediment ağırlıklı yüklerdir. Bu arazi kullanımları arasında orman, çayır-mera ve otlak alanları ile taĢocakları ve maden sahaları sayılabilir. Ülkemizde her ne kadar ağaçlandırma ve erozyon önleme konularında özellikle son yıllarda önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirilse; bu konulardaki çalıĢmaların hızlandırılması ve gerçekleĢtirilmesi ile yayılı kirletici yüklerin alıcı ortama ulaĢması önemli ölçüde engellenecektir. Arazi kullanımının kirlilik azaltma yönünde yapılanması süreklilik arz eden bir iĢ kalemi olması dolayısıyla 2040 yılına kadar sistematik olarak yürütülmelidir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 447 / 466 8.4.6.1. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları ÇOB‘a bağlı bir kurum olan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AEKGM) ile havzalarda oluĢturulacak Havza Su Ajansları iĢbirliği ile konu ile ilgili etüt ve projelendirme çalıĢmaların her bir havzada yürütülmesi iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanabilmesi önerilmektedir. Bu çalıĢmaların havzaların özelinde yapılması esnasında havzaların fiziksel ve tüm çevresel özellikleri göz önüne alınarak yürütülmesinde yarar vardır. 8.4.6.2. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları Ağaçlandırma ve Rehabilitasyon Ağaçlandırmanın ve rehabilitasyonun erozyonu önleyici etkisinin yanı sıra diğer olumlu etkilerinin de göz ardı edilmemesi gerektiğinden, söz konusu iĢ kalemi 2040 yılına kadar sürekliliğinin olması gereken bir bileĢendir. Bu konuda AEKGM‘ye büyük iĢ düĢmektedir. Bu kurumun ĠÇOM ile birlikte koordineli çalıĢması önerilmektedir. HSA/ÇĠB‘in ise bu konudaki denetim ve izlemeden sorumlu olması beklenmektedir. Erozyon, Sel ve Çığ Kontrolü ÇalıĢmaları Ülkemizin coğrafi konumu nedeni ile erozyona açık alanları bulunmakta ayrıca yağıĢlı mevsimlerde azı havzalarda sel tehdidi ve çığ düĢmesi gibi doğal felaketlerde meydana gelebilmektedir. AEKGM her bir havzadaki doğal felaketlere maruz kalabilecek hassas alanları tespit edip bu alanlarda gerekli önlemleri zaman içerisinde alabilmesi beklenmektedir. Sistematik ve sürekli olarak bu konudaki çalıĢmalara 2040 yılına kadar ihtiyaç olacaktır. AEKGM çalıĢmalarının yürütülmesini ĠÇOM bilgisi ve onayı dâhilinde sağlamalı ve HSA/ÇĠB tarafından izlenip denetlenmelidir. Mera Islah ÇalıĢmaları Ülkemizde mera-çayır ve otlak alanları önemli arazi kullanım tiplerinden biridir. Özellikle mevcut durumda hayvancılık faaliyetleri açısından önem arz eden bu kullanımlarda rehabilitasyon çalıĢmalarının yürütülmesinde kirlilik önleme açısından büyük yarar bulunmaktadır. Bu konudaki sorumluluk yine AEKGM‘de olup ĠÇOM ile iĢbirliğinde bulunmalıdır. Ġzleme ve denetimde ise HSA/ÇĠB in yetkili olması önerilmektedir. 8.4.6.3. TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu Planlama ve Uygulama Havzalarımızda halen çalıĢır konumda veya terk edilmiĢ taĢocakları ve maden sahaları bulunmaktadır. Bunların zaman içerisinde planlanması, denetimi ve kontrollerinin yapılması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 448 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekir. Gerektiğinde rehabilitasyona gidilmeli, uygun Ģartlarda üretim yapmayanlar ve yanlıĢ yerlerde konuĢlanmıĢ olanlar ise kapatılmalıdırlar. Önerilen planlama ve plana uygun uygulama iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması önerilmektedir. Ġzleme ve Denetim Faaliyetini sürdürenlerin izlenmesi ve denetlenmesi iĢi ÇOB‘ündür. Ancak bu konuda faaliyet sahibi konumunda olan iĢverenlerin konuya gereken hassasiyeti göstermeleri iĢbirliği içerisinde sağlanmalıdır. Özellikle rehabilitasyonu aĢamalarında iĢverenlerin gerekli planlama ve uygulama çalıĢmalarını yürütmeleri beklenmektedir. Terk edilmiĢ taĢocaklarının ve maden sahalarının çevreye zarar vermesini sağlayacak Ģekilde kapatılmaları ve/veya ıslah edilmeleri de yürürlükte olan yönetmelikler çerçevesinde iĢveren/ÇOB iĢbirliği ve ÇĠB ve kontrolünde yapılmalıdır. 8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi Sürdürülebilir havza yönetim anlayıĢında doğal kaynakların (su ve toprak) koruma-kullanma dengesi prensibi çerçevesinde çeĢitli arazi kullanımları (orman, tarım alanı, endüstri, OSB, yerleĢim alanları, çayır-mera-otlak, vs.) tarafından kullanılması, korunması, geliĢtirilmesi önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölümde su kaynaklarının yönetimi üzerine geliĢtirilmiĢ öneriler ile birlikte izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacak kurumlar verilecektir. Günümüze dek, havzalarda su kaynakları yönetimi baĢta DSĠ olmak üzere, Ġller Bankası (ĠB) ve Ġl Özel Ġdareleri (ĠÖĠ) tarafından yürütülmekte idi. Önerilen idari yapılanmada ise, DSĠ koordinatörlüğünde bu kez sadece yerel idarecilerden (ĠB ve ĠÖB) destek alınması düĢünülmektedir. Havzayı oluĢturan illerin su ve kanalizasyon iĢlerinden sorumlu olan teĢkilatların konuya olan hâkimiyetleri de göz önüne alınarak daha sağlıklı ve iĢleyen bir yönetimin oluĢacağı beklenmektedir. Bu yeni yapılanmanın 2015 yılı sonuna kadar oluĢturularak iĢlerlik kazanması ve bu yıldan sonra da yönetim sisteminin sürekliliği sağlanmalıdır. 8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları Ülkemizde su kaynakları potansiyelinin belirlenmesi amacıyla DSĠ Genel Müdürlüğü ve Bölge Müdürlüklerinde çalıĢmalar yürütülmektedir. DSĠ Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. Benzer düzende DSĠ‘nin koordinatörlüğünde her bir havza için su kaynakları potansiyeli (yüzeysel ve yeraltı su TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 449 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kaynakları) envanterinin hazırlanması ve elde edilen verilerin bir veritabanında depolanması önerilmektedir. Sağlıklı ve doğru verilerle donatılmıĢ su kaynakları potansiyeli altyapı sistemi havzanın su kaynaklarının yönetiminde önemli bir adımı oluĢturacaktır. Bu envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar DSĠ tarafından tamamlanması beklenmektedir. Ancak altyapı oluĢturulduktan sonra sistematik ve sürekli olarak güncelleme çalıĢmalarının sürdürülmesi gereklidir. 8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları Kısıtlı eriĢilebilirliğe sahip olduğumuz içme ve kullanma suyu potansiyelinin verimli ve sürdürülebilir olarak kullanılabilmesi amacıyla hassas konumda olan içme suyu temin edilen alt havzalarda özel hüküm belirleme çalıĢmalarının ileride hızlandırılarak yaygınlaĢtırılması gerekmektedir. Henüz birkaç öncelikli içme suyu alt havzasında baĢlatılan bu çalıĢmalar ÇOB koordinatörlüğünde BB SKĠ ile birlikte yürütülmektedir. Önerilen düzende bu çalıĢmaların kısa vadede gerçekleĢtirilmesi için ilgili havza sınırları içerisinde kalan yerel yönetimlerin (BB SKĠ ve Ġl SKĠ) iĢbirliği ile yürütülmesi ve bu konudaki uygulamaların izlenme ve denetimlerinin ise HSA/ÇĠB tarafından yapılması önerilmektedir. Hüküm çalıĢmaları sonrasında da planlara uygun tarzda yönetimin sürekliliğinin sağlanması da HSA/ÇĠB tarafından sağlanmalıdır. Ġçme suyu havzalarında özel hüküm belirleme ihtiyacının tespiti önümüzdeki 2 yıl içerisinde yapılması, öncelikli havzalardan baĢlanarak önümüzdeki 10 yıllık zaman diliminde tüm gerekli havzalarda çalıĢmaların tamamlanması önerilmektedir. 8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi Günümüze dek akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi görevi DSĠ baĢta olmak üzere, yerel idarecilerin katkısı ile yürütülmekte idi. Önerilen yapılanmada, her bir havza özelinde yine DSĠ koordinatörlüğünde havzayı oluĢturan illerin BB SKĠ ve Ġl SKĠ‘leri tarafından 2015 yılı sonuna kadar akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi, 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli yatırımların yapılması ve uzun vadede izleme ve denetimin yapılması gerekmektedir. Sürekli izleme ve kontrol hizmeti ise DSĠ tarafından verilmelidir. Havzada akarsular üzerinde yer alan baraj, regülatör tesisleri envanteri yapılarak mansaplarına bırakılması gerekecek can sularının hesaplanması ve gerekli ekolojik suyun yatağa bırakılmasının yönetimi tesis edilmelidir. Burdur Havzası iĢletme çalıĢması kapsamında özel sektöre ve DSĠ‘ne ait baraj ve regülatörlerde mansaba bırakılacak cansuyu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 450 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 mevzuata uygun olarak su bütçesindeki yerini almalıdır. Cansuyu miktarını ölçecek elektronik limniğraflar koruma planı kapsamında öngörülmelidir. 8.4.7.4. Su Kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Havzalarda kullanılabilir su potansiyelinin % 70-75 gibi çok önemli bir kısmı sulamada, kalan kısmı ise kentsel ve endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Gelecekte su sıkıntısı çekmemek üzere su kullanımında tasarrufa gidilmesi, bunun için de suyu kullanan paydaĢların bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmaları DSĠ ve TĠM tarafından yapılmaktadır. Bu amaçla eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının sürekli olarak aynı kurumlar tarafından yürütülmesi, bu konudaki izleme ve denetmin ise HSA/ÇĠB tarafından yapılması önerilmektedir. 8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi Havzalarda yer alan akarsuların kolları üzerinde suyun toplanmasına ve yağıĢ rejimine bağlı olarak özellikle içme ve sulama kaynaklarının geliĢtirilmesi için baraj ve gölet projelerinin irdelenmesi gereklidir. Plananan bu su kaynakalarının verimleri su tutma potansiyelini, baraj hacmini ve net rezervuar kapasitesi dikkate alarak değerlendirilmelidir. Bu projelerin uygulamaya konulması büyük miktarda yatırım gerektirmektedir. Uygulama önceliği, ekonomik yapılabilirliği, yararlanıcıların sayısı, hane baĢına düĢen yıllık gelir, ulaĢılabilirlik ve çevreye etkisi göz önüne alınmalıdır. Mevcut durumda DSĠ tarafından bu projelerin Master Planı hazırlama çalıĢmaları yürütülmektedir. Önerilen yapılanmada yine DSĠ koordinatörlüğünde, sürekli olacak Ģekilde verimlilik araĢtırmasını HSA/ÇĠB yapacağı bir sistem önerilmektedir. 8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi Havzada kirlilik kavramı sadece belirli bir lokasayondan kaynaklanmayıp, çok daha geniĢ bir çevrenin etkisi olarak ortaya çıkmaktadır. Havzanın kendi baĢına çevresel alt yapısını geliĢtirmiĢ olması, kirletici kaynakları kontrol altına almıĢ olması ve su kullanımını optimize etmiĢ olması havza Ģartlarının iyileĢmesi için yeterli değildir. Yukarı havzada bu önlemlerin alınmamıĢ olması mevcut kirliliğin taĢınmasına neden olmaktadır. Bu durumda sürekli olarak yukarı havzanın Ģartlarını iyileĢtirmesine yönelik çalıĢmarına devam etmesi gerekmektedir. Mevcut yapılanmada ÇOB ve DSĠ koordinatörlüğü altında olan bu konudaki çalıĢmalarda, önerilen yapılanmada aynı kurumların yanı sıra izleme ve denetim çalıĢmalarını yapmak üzere HSA/ÇĠB‘in katılması önerilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 451 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması Proje kapsamında gerçekleĢtirilen yüzeysel sulara ait su kalitesi sınıflarının belirlenmesi çalıĢmalarında DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları (SKGĠ)‘den temin edilen 2003-2009 yılları arasındaki ölçüm sonuçları kullanılmıĢtır. Bu ölçümlerde çoğunlukla KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri açısından değerlendirme yapılmıĢ, diğer organik parametrelere bakılmamıĢ, 21 adet olan C grubu parametrelerinden de genellikle 3-4‘ü açısından ölçüm yapılmıĢtır. Ayrıca bakteriyolojik parametreler açısından bazı havzalar dıĢında hiç ölçüm yapılmamıĢtır. Bunun yanında SKGĠ‘lerin yerleri de kalite açısından önem arz eden bir konudur. Bilindiği üzere, ülkemizdeki bütün su kaynaklarının plânlanması, yönetimi, geliĢtirilmesi ve iĢletilmesinden sorumlu olan DSĠ, kendi görev ve amaçları doğrultusunda ölçümler yapmaktadır. Ancak ölçüm noktaları ve incelenen parametreler, havzanın genel karakteristiğini ortaya koymakta yetersiz kalmaktadır. Bunun en bariz örneği Türkiye`de Su Sektörü Ġçin Kapasite GeliĢtirme Projesi kapsamında yürütülen Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetimi Planı hazırlanması çalıĢmalarında görülmüĢtür. Havzanın karakterizasyonunu ortaya koymak için birçok ölçüm noktasında izleme yapılmıĢken bu noktalardan sadece 10 tane ölçüm noktası DSĠ‘nin SKGĠ‘leri ile örtüĢmüĢtür. Bu sebeple ÇOB Çevre Referans Laboratuarı tarafından, Büyük Menderes Nehir Havzası‘nda su kalitesinin izlenmesi maksadıyla ilgili mevzuatta yer alan parametrelerin tamamının izlenmesine baĢlanmıĢtır. Su kalitesini iyileĢtirmek maksadıyla alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla, böyle kapsamlı bir su kalitesi izleme sisteminin diğer tüm havzalarda kurulması ve bu kapsamda yürütülecek çalıĢmaların en kısa sürede baĢlatılması gerekmektedir. Nehir havzasında su kalitesi izleme çalıĢmaları hem yüzeysel sularda, hem yeraltı sularında gerekli izleme ağlarının kurulmasını veya geniĢletilmesini, sürekli olarak izlenmesini kapsamaktadır. Ayrıca yeraltı suları ile ilgili olarak, kirlenme tehlikesinin yanı sıra aĢırı kullanma nedeniyle taban suyu düĢmektedir. Bu amaçla birçok havza için önemli bir sorun olan ruhsatsız yeraltı suyu çekimlerinin önüne geçmek üzere yeraltı suyu kuyularının izlenmesi ve denetlenmesi gerekmektedir. Ülkemizdeki akarsu ve kolları boyunca akım ve su kalitesi izleme sistemi baĢta DSĠ olmak üzere birçok paydaĢ kurum tarafından suyun kullanım maksatları çerçevesinde izlenmektedir. Bu kurumlar Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü (EĠEĠ), BB SKĠ, Sağlık Bakanlığı (SB), Tarım Ġl Müdürlükleri (TĠM), Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ)‘dir. Her bir kurum kendi amaçları doğrultusunda TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 452 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 izleme yaptığından dolayı kurumların kendi bünyelerinde toplanan verilerin bir çatı altında toplanması son derece önemli bir konudur. Bu bilgilerin oluĢturulması gereken Akım ve Su Kalitesi Ġzleme Sistemi ile birleĢtirilmesi önerilmektedir. Bir ağ sistemi çerçevesinde oluĢturulacak veritabanının içerdiği bilgilere ilgili paydaĢlar tarafından eriĢilebilirliği de sağlanmalıdır. Bu sistemin kurulması ve mevcut verilerin sisteme iĢlenmesi 2014 yılı baĢına kadar tamamlanması önerilmektedir. Sistemin altyapısı oluĢtuktan sonra istasyon ve parametreler konusunda DSĠ ve DMĠ‘nin çalıĢma yürütmesine ve eksiklikleri tamamlanması ve yeni verilerin elde edilmeye baĢlanmasına ivedilikle ihtiyaç bulunmaktadır. Ġzleme ve denetim iĢlerinden yine HSA/ÇĠB görevlendirilmesi önerilmektedir. 8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi YağıĢ, akıĢ, kalite gibi fiziksel bileĢenler bir bütün olarak, sosyal, ekonomik ve çevresel karakteristikleri de içerecek Ģekilde su kalitesi modelleri oluĢturmak gerekmektedir. Farklı kirlilik kontrol senaryoları uygulanarak tüm nehir, baraj gölü ve yeraltı suyu sistemleri için su kalite yönetim stratejileri geliĢtirilmelidir. Belirlenen senaryolar önemli noktasal ve yayılı kirletici kaynaklerı ve bu kirleticiler için önlem ve kontrol mekanizmalarını kapsamalıdır. Önerilen yönetim senaryo seçenekleri için su kalite karakteristiklerindeki olası iyileĢmelerin tahmininde matematiksel modeller kullanılarak, kısa, orta ve uzun vadede havza koruma planları değerlendirilmelidir. Havza su kalitesi modelleme sistemi için uzun süre izleme ve detaylı analizler yapılarak istatiksel verilerin oluĢturulması gerekmektedir. Henüz hiçbir havza için bu verilerin oluĢturulmuĢ olduğunu söylemek doğru değildir. Ancak ―Nehir su kalitesi izleme sistemi kurulmasının‖ ikinci adımı olarak ―su kalitesi modelleme sistemi‖ oluĢturulabilir. Önerilen yapılanmada sürekli olarak, ÇOB ve DSĠ‘nin su kalitesi modelleme sistemi çalıĢmalarını yürütmesi, izleme ve denetim iĢlerinde ise HSA/ÇĠB görevlendirilmesi önerilmektedir. Yapılan modelleme çalıĢmaları sonucunda belirlenen en uygun alıcı ortamlar için 2016 yılından baĢlamak üzere alıcı ortama özgü deĢarj standartları uygulanmaya baĢlanacaktır. 8.4.7.9. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanımı Uygulamaları ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme, evlerde tuvalet sifon suyu ve yeĢil alan sulaması vb. amaçlarla yeniden kullanımı dünya genelinde giderek yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanım oranı %80‘lere ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Dolayısıyla ülkemiz için de bu durum önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 453 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların havzalarda yeniden kullanımı, havzanın fizibilite çalıĢmalarına göre tespit edilmiĢ, ihtiyaç özelliğine göre belirlenmelidir. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu anlamda mevcut uygulamalar ÇOB, BB/Belediyeler ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da yer alması önerilmektedir. 8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması Genel olarak su tüketiminin önemli kısmını oluĢturan etken tarımsal amaçlı su kullanımıdır. Yeraltı suyu kullanımı baĢta olmak üzere, baraj ve göletlerden alınan suyun yaklaĢık %7075‘i tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Özellikle yeraltından sulama kooperatifleri veya Ģahsi olarak çekilen sular havzalar için hem kirlilik, hem taban seviyesinin düĢmesi gibi tehditler oluĢturmaktadır. Bu durumda su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Uzun vadede suyun ölçülü ve kontrollü dağıtımı ve izlenmesi için telemetrik yöntemlerin kullanımına gidilmelidir. Mevcut uygulamalar ÇOB ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da yer alması önerilmektedir. 8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının sağlanması gerekmektedir. Lagünlerde su bütçesi, aylık tatlısu ihtiyacı hesabı, lagün deniz ve iç kanal projelerinin ve denize çıkıĢ yapılarının geliĢtirilmesi, akılcı kullanım esas alınarak, su ürünleri üretiminin geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması su ürünleri üretiminin artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu hususta Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı ile bu hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis edilmesi sağlanmalıdır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 454 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları değerlendirilmelidir. Bu alanların doğal ve kültürel özellikleri dikkate alınarak koruma ve toplum yararlanmasına açık hale gelmelidir. Bu amaçla 2015 yılına kadar, Ġl Bayındırlık ve Ġskan Müdürlükleri tarafından kıyı kenar çizgileri ve koruma haritaları belirlenmeli, HSA/ÇĠB tarafından izleme ve denetim çalıĢmaları yapılmalıdır. 8.4.7.13. Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi Yayılı kirleticiler arasında geçen atmosferik taĢınım yolu ile havzadaki su kaynakları üzerinde ilave bir yük gelebildiği bilinmektedir. Bu tip yüklerin kaynakta azaltılması konusunda önlemler alınması ve havza içi kontrollerin yapılması sorumluluğu ÇOB‘dedir. Kimi havzada yoğun atmosferik taĢınım söz konusu olduğunda model çalıĢmalarına gidilmesi kaçınılmazdır. Önerilen düzende sorumluluk yine ÇOB‘te olduğu düĢünülmekte ancak izleme ve denetimin HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi beklenmektedir. Havzalarda bu konu ile ilgili çalıĢmaların tamamlanması için 2015 yılı sonu önerilmektedir. Bu tarihten sonra rutin izleme ve denetimlerin sürekliliği sağlanmalıdır. 8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Havza sınırları içerisinde yer alan sıcak noktalara ait Bölüm 7.2. de verilen çözüm önerilerinin, hazırlanan Burdur Havzası Eylem Planı Takvimi‘ne uygun olarak ilgili kurum ve kuruluĢlar tarafından gerçekleĢtirilmesi önerilmektedir. 8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması Havzaların tüm çevresel özellikleri belirlerken birçok veri toplanmıĢ olmaktadır. Bu verilerin bir bilgi sistemi altyapısı bütününde birleĢtirilmesi ile havzaların kimlikleri ve durumları ortaya rahatlıkla konabilecektir. Günümüz teknolojisi bu sistemin altyapısının ve veritabanının oluĢturulmasına imkân vermektedir. Ayrıca, çeĢitli kurumlarda kurulmaya baĢlayan veritabanlarının da Çevresel Bilgi Sistemine dâhil edilmesi yönetimin sağlıklı Ģekilde yürümesine yardımcı olabilecektir. Bu bölümde, modern teknolojik araçlar arasında önemli yer tutan Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisinin kullanımı ile de bu sistemin kurulmasına değinilecektir. Mevcut düzende, ÇOB bünyesinde bu denli havza bazında bütünleĢik anlamda bir çalıĢma henüz baĢlatılmamıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 455 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması Bir yerde havzaların kimliği veya künyesi diye adlandırılabilecek ve tüm çevresel özelliklerine ait mevcut verilerin bir arada yer aldığı bir bilgi altyapı sisteminin 2012 yılının sonuna kadar tüm havzalar için ortak bir sistem olarak oluĢturulması önerilmektedir. Bu konuda sorumluluğun ÇOB‘da olması önerilmektedir. Ġzleme, kontrol ve denetimin ise yine ÇĠB nın görevleri arasında olması düĢünülmektedir. 8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması Havzalar özelindeki verilerden oluĢacak olan altyapı çerçevesinde her bir havzanın Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının oluĢturulmasına ise 2012 yılında baĢlanması ve 1,5 yıllık bir dönemde (2013 yılının ilk yarısında) tamamlanması önerilmektedir. CBS teknolojisinin kullanılacağı bu veritabanının mevcut veriler bazında havzalar için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olabilmektedir. Veritabanı sisteminin oluĢturulmasında ÇOB sorumlu olacak ve izleme, kontrol ve denetimde her bir havzanın ÇĠB görevlendirilecektir. 8.4.9.3. Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu OluĢturulacak olan Havza Çevresel Bilgi Sistemine ilgili havza üzerinde çeĢitli kurumlarda bulunabilecek mevcut verilerin/veritabanlarının entegrasyonu ile tüm havza bilgilerinin tek bir sistem içerisinde depolanması havza yönetiminde büyük kolaylık sağlayacaktır. Böylece, kurumlar arası çeliĢkili verilerin mevcudiyeti, kurumlar arası karmaĢıklıklar ve sorumluluk paylaĢımındaki güçlükler ortadan kalkmıĢ olacaktır. Tüm bilgi entegrasyonunun havzalarda gerçekleĢtirilmesi için 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı) yeterli olacağı önerilmektedir. Sorumlu kurum olarak ÇOB ve izleme denetim görevi ise ÇĠB tarafından üstlenilmesi düĢünülmektedir. 8.4.9.4. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması Kurulan çevresel bilgi sisteminin sistematik ve sürekli olarak güncellenmesi ve iyileĢtirilmesi gerekmektedir. Sistemin sürdürülebilirliğinin sağlanması süreci, 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı) sonunda baĢlatılacak ve devam ettirilecektir. Sorumlu kurum olarak ÇOB ve izleme denetim görevi ise HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi düĢünülmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 456 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 457 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KAYNAKLAR Afyonkarahisar Ġl Çevre Durum Raporu 2008, Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009 Afyonkarahisar Ġl Tarım Master Planı, 2004 Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008 Agricultural Statistics 2001, http://www.nationmaster.com/country/tu-turkey/agr-agriculture Andreadakis, A., Gavalakis, E., Kaliakatsos, L., Noutsopoulos, C., Tzimas, A. (2007) The implementation of the Water Framework Directive (WFD) at the river basin of Anthemountas with emphasis on the pressures and impacts analysis, Desalination, Volume 210, Issues 1-3, p. 1-15. Apaydın, A., Taner, O., Kavaklı, T., Güner, B. (1997) Kum-çakıl ocaklarının doğal çevreye; özellikle yeraltı suyuna olumsuz etkilerine çarpıcı bir örnek: Mürted Ovası (Ankara), Jeoloji Mühendisliği, Sayı 50. Ataol,M., (2010), Burdur Gölü‘nde Seviye DeğiĢimleri, Coğrafi Bilimler Dergisi, Doğa Derneği, Ankara Atasoy, E., Murat, S., Baban, A., Tiris, M. (2007) Membrane Bioreactor (MBR) Treatment of Segregated Household Wastewater for Reuse, Clean, 35 (5), p. 465-472. AvĢar, Y., Kurt, U., Tosun, Ġ., Günay, A. (2005) Isparta Yöresinden Kaynaklanan Gülyağı Atıksularının Kimyasal Olarak Arıtılabilirliği, Antalya Yöresinin ĠnĢaat Mühendisliği Sorunları Kongresi Baban, A., Atasoy, E., Murat, S., Gunes, K., and Ayaz, S. (2007) SWM Training and Demonstration Center (TDC) at TUBITAK Marmara Research Center (MRC), Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 23-25. Baban, A., Bouselmi, L., El Hamouri, B., and Abdel Shafy, H. (2008) An Overview for the Technical and Demonstration Centres of the Zer0-M Project, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 31-35. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 458 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Balkaya, N., Çelikoba, Ġ. (2005) Sulak Alanlar ve Kızılırmak Deltası, II. Mühendislik Bilimleri Genç AraĢtırmacılar Kongresi MBGAK 2005, 17–19 Kasım 2005, Ġstanbul, s. 568-578. Beyhan, M., ġahin ġ., Keskin M. E., Harman, B. Ġ., (2007), Burdur Gölü Uzun Periyotlu Seviye Değisiminin Su Kalitesi ve Ağır Metaller Bottcher, D., Rhue, D. (2000) Fertilizer Management - Key to a Sound Water Quality Program, Circular 816, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida, April 2000. http://edis.ifas.ufl.edu. Bouselmi, L., Lamine, M., Ghrabi, A. (2008) Integrated Approach to Water Saving, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 16-19. Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008 Burdur Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Burdur Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Burdur Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009 Burdur Ġl Tarım Master Planı, 2006 Burdur Katı Atık Birliği ÇED Raporu, 2009 Burdur Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008 Çiçek N, Su Çerçeve Direktifi Ve Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı Örneğinde AB ve Türkiye YaklaĢımı, Konya, Yük. Lisans Tezi 2009 ÇOB (2004) Türkiye- Fransa ĠĢbirliği Projeleri Çerçevesinde ―Su Havzaları Yönetimi‖ Konusunda Fransa‘nın Paris, Pautarbes ve Orleans Kentlerine Yapılan ÇalıĢma Ziyareti Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2006.a) Atıksuların Arıtımı Eylem Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye. ÇOB (2006.b) Kentsel Atıksuların Arıtımı Yönetmeliği, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2006.c) Katı Atık Ana Planı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ÇOB (2007) Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 8 Aralık 2007, Sayı:26724. ÇOB (2008.a) Ġklim DeğiĢikliği ve Yapılan ÇalıĢmalar, T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 459 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÇOB (2008.b) Türkiye‘de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi Projesi‖, EĢleĢtirme Projesi, Ġspanya ÇalıĢma Ziyareti Türk Heyeti Görev Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2010.a) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü resmi internet sitesi, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, www.cygm.gov.tr. ÇOB (2010.b) Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 23 Ocak 2010, Sayı:27471. Dahl, S., Kurtar, B. (1993) Environmental Situation, Working Paper, No:21, Omerli and Elmalı Environmental Protection Project - Feasibility Report, Omerli and Elmalı Joint Venture, 1.1–5.10, Turkey. Davraz, A.; Karagüzel, R.; Soyaslan, Ġ.Ġ. (2003) ―Importance of hydrogeological and hydrological investigations in the residential area in Burdur. Turkey‖, Environmental Geology, Springer Verlag, 44/7, 852-861, Berlin. Dawei, H. and Jingsheng, C. (2001) Issues, Perspectives and Need for Integrated Water shed Management in China, Environmental Conservation, 28(4), p. 368-377. Dawei, H. and Jingsheng, C. (2001) Issues, Perspectives and Need for Integrated Water shed Management in China, Environmental Conservation, 28(4), p. 368-377. Denizli Ġl Çevre Durum Raporu 2008, Denizli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Denizli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009 Denizli Ġl Tarım Master Planı, 2004 Denizli Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008 DHA (2003) Drinking Water and Wastewater Treatment Sysem in Spain, Disenos Hidrolicos Ambientales Dore, M., Kushner, J., Zumer, K. (2004) Privatition of Water in the UK and France, Utility Policy. Dynesius M, Nilsson C. 1994. Fragmentation and flow regulation of river systems in the northern third of the world. Science 266: 753–762. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 460 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ENVEST Planners Konsorsiyumu (2005) Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama Direktifi‘ne Özgü Yatırım Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara. Eroğlu V. (2007). Water Resources Management in Turkey. Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works. International Congress River Basin Managment Vol I. sf 321-333, Antalya, 22-24 Haziran, 2007. Eroğlu, V. (2007) Water Resources Management in Turkey, Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works, International Congress River Basin Managment Vol I., p. 321-333, 22-24 Haziran 2007, Antalya. EU (2003) Analysis of the EU Water Supply and Sanitation Markets and Its Possible Evolution, Water Liberalization Scenarios, EC Community Research, Final Report for Work Packagel, Euromarket EU (2004) Gren Paper on Public Private Partnerships and Community Law on Public Contracts and Concessions, European Comission FAO (2002) Organic Agriculture, Environment and Food Security, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Edited by Scialabba, N., and Hatam, C., Rome, Italy. Fradin G. (2007) Integrated Water Resource Managment at River Basin Level in France a Participatory Way to Finance and Monitor Water Investments in a Sustainable Manner in the proceedings of International Congress on River Basin Managment, Vol 1., p. 88-98, organized by State Hydraulic Works of Turkey (DSĠ), Antalya, Turkey, 22-22 March. Gippel CJ, Stewardson MJ. 1998. Use of wetted perimeter in defining minimum environmental flows. Regulated Rivers: Research and Management 14: 53–67. Gökdemir B. (2007) ġebeke Suyunda SertleĢme ve Rekabet, Rekabet Kurumu Lisansüstü Tez Serisi. Gönenç, Ġ.E. (2006) Sürdürülebilir Havza Yönetimi, Havzalarda Doğal ve Sosyoekonomik Sistemin Özellikleri, ĠGEM AraĢtırma ve DanıĢmanlık, Cilt I, ISBN: 9944-5621-1-4. Gönenç, Ġ.E., Baykal, B.B., Tanık, A., Ġnce, O. (1997) Türkiye‘de Su Kaynakları Yönetimine Yeni bir YaklaĢım, Türkiye‘de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu II, 22–23 Mayıs 1997, Gebze Ġleri Teknoloji Enstitüsü, TÜBĠTAK Marmara AraĢtırma Merkezi, Gebze-Kocaeli, Cilt II, s. 727–741. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 461 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Green J. (2003) Regulations and the Balancing of Competing Interests in England and Wales, Water Aid and Tearfund. Grontmij Advies & Techniek bv vestiging Utrecht Houten (2003). Su Çerçeve Direktifi Türkiye Uygulamaları El Kitabı-Final, Aralık 2003. Gumbel, E. J. (1939) La Probabilité des Hypothèses, Comptes Rendus de l‘Académie des Sciences, Paris, 209 p. 645 - 647. Gürel, M., Ekdal, A., Ertürk, A., Tanık, A. (2010) BütünleĢik Su Kaynakları Yönetimi, 2. Bursa Su Sempozyumu, 22–24 Mart 2010, Bursa, s. 367–375. Hazen, A. (1914) Storage to be Provided in Impounding Reservoirs for Municipal Water Supply, Transactions of the American Society of Civil Engineers, 77, p. 1539-1669. Hyndman, R. J. and Fan, Y. (1996) Sample quantiles in statistical packages, The American Statistician, 50(4), p. 361 - 365. Irlayıcı, A. (1998) Eğirdir – Burdur Gölleri Arasının Hidrojeoloji İncelemesi, BasılmamıĢ Doktora Tezi, SDÜ Fen Bilimleri Enst., Isparta. Isparta Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Isparta Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Isparta Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009 Isparta Ġl Tarım Master Planı, 2003 Isparta Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008 Ġklim DeğiĢikliği ve Yapılan ÇalıĢmalar. (2008). Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanlığı. Ġrtem, E., KabdaĢlı, S. (2001) Kıyı alanları yönetimi ile akarsu havzalarının yönetimi arasındaki entegrasyon. Türkiye‘nin Kıyı ve Deniz Alanları III. Ulusal Konferansı 26-29 Haziran 2001, Bildiriler Kitabı, 21-30. KabdaĢlı, S. (2010) Karasu Sahili Erozyon Probleminin Ġncelenmesi - Ön Değerlendirme Raporu, Ġ.T.Ü. ĠnĢaat Fakültesi, Su ve Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Uygulama ve AraĢtırma Merkezi. Karakaya, N., Gönenç Ġ. E. 2006. Türkiye‘de Havzalar Arası Su Transferi Ġçin Bir Karar Destek Sistemi. Ġtü dergisi/e: Cilt 16: 79-90. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 462 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kondolf, G.M. (1997) Hungry water:Effects of dams and gravel mining on river channels, Environ. Manag. 21 (4), p. 533-551. Kraume, M., Scheumann, R., Baban, A., El Hamouri, B. (2010) Performance of a Compact Submerged Membrane Sequencing Batch Reactor (SM-SBR) for greywater treatment, Desalination, 250, p. 1011–1013. Langford, E. (2006) Quartiles in Elementary Statistics, Journal of Statistics Education, 14 (3), www.amstat.org/publications/jse/v14n3/langford.html. Mann J. I., (2006). Instream Flow Methodologies: An evaluation of the Tennant Method for Higher Gradient Streams in the National Forest System Lands in the Western US, MSc Thesis, Colorado State University, USA. Masi, F., El Hamouri, B., Abdel Shafi, H., Baban, A., Ghrabi, A. and Regelsberger, M. (2010) Treatment of segregated black/grey domestic wastewater using constructed wetlands in the Mediterranean basin: the Zer0-m Experience, Water Science & Technology, 61(1), p. 97105. Mateos, L., Lorite, I., Lozano, D. and Fereres, E. (2005) Water Govarnance and Managment in The Water Users‘ Association of Spain, OPTIONS méditerranéennes, Serial B., No 48., p. 233-241. MosleyMP. 1983. Flow requirements for recreation and wildlife in New Zealand rivers—a review. Journal of Hydrology (N.Z.) 22(2): 152–174. Murat, S. (2010) Mechanisms and Modelling of Segregated Household wastewater treatment by Membrane Bioreactor, PhD Thesis, Ġstanbul Technical University. Murat, S., Atasoy, E., Baban, A. (2008) Use of Membrane Bioreactor Technology within the Sustainable Water Management Concept, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 25-29. Nolde, E. (2008) Establishing Grey Water recycling, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 3, p. 25-29. OECD (2008) Çevresel Performans Ġncelemeleri, Organisation for Economic Co-operation and Development, Türkiye. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 463 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Oenema, O., Roest, W.J. (1998) Nitrogen and Phosphorous Losses from Agriculture into Surface Waters: The Effects of Policies and Measures in the Netherlands, Water Science and Technology, Vol. 37, No: 2, p. 19-30 Orth DJ, Maughan OE. 1981. Evaluation of the ‗Montana method‘ for recommending instream flows in Oklahoma streams. Proceedings of the Oklahoma Academy of Science 61: 62–66. OTEUĠY, 2006. Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik. Resmi Gazete, Tarih: 17.10.2006, No: 26322. ÖEJV (1993) Ömerli-Elmalı Joint Venture/ Protection Ömerli and Elmalı Environmental Protection Project, Feasibility Study, Progress Report, Ġstanbul Water and Sewerage Administration, Turkey. Özalp, D. (2009) Doğu Karadeniz Havzası‘nda Yayılı Kirletici Kaynakların Belirlenmesi ve Yönetim Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, DanıĢman: Prof. Dr. AyĢegül Tanık, ĠTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü Öztürk, Ġ. (2008) Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı, Nihai Rapor, ĠTÜ, Ġstanbul Öztürk, Ġ., Özabalı, A., Karakaya, Ġ., Eriçyel, K., (2009) Tersakan Havzası Entegre Koruma Eylem Planı, Amasya Ġl Özel Ġdaresi Müdürlüğü, BĠOSFER DanıĢmanlık ve Mühendislik Ltd., Cilt I, II. Parker G. W., Armstrong, D. S., and Richards, T. A., (2004). Comparison of Methods for Determining Streamflow Requirements for Aquatic Habitat Protection at Selected Sites on the Assabet and Charles Rivers, Eastern Massachusets 2000-02. US Geological Survey Scientific Investigaiton Report 2004-5092. 72p. Postel SL. 1998. Water for food production: will there be enough in 2025? BioScience 48: 629–637. Regelsberger, M. (2005) Zer0-M: Shifting Wastewater from a Disposal problem to an Asset, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 3-5. Regelsberger, M., Baban, A., Bouselmi, L., Abdel Shafy, H., El Hamouri, B. (2007) Zer0-M, Sustainable Concepts Towards a Zero Outflow Municipality, Desalination 215, p. 64–72. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 464 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Reiser DW, Wesche TA, Estes C. 1989a. Status of instream flow legislation and practise in North America. Fisheries 14(2): 22–29. Revenga C, Brunner J, Henninger N, Kassem K, Payne R. 2000. Pilot Analysis of Global Ecosystems: Freshwater Ecosystems.World Resources Institute: Washington, DC. Sarıkaya, H.Z., Çiçek, N. (2010) Su Kaynaklarının Yönetimi, AB Süreci ve Çevre ve Orman Bakanlığı Uygulamaları, TÜBA Günce Dergisi, Mart Sayısı, 40, s. 5-13. Scheumann, R., Masi, F., El Hamouri, B., Kraume, M. (2008) Greywater Treatment as an Option for Effective Wastewater Treatment, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 11-15. SÇD (2000) Su Çerçeve Direktifi (Water Framework Directive-WFD) (2000/60/EC), Official Journal (OJ L 327), Yürürlüğe giriĢ tarihi: 22 Aralık 2000, http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/index_en.html. Stolze, M., Piorr, A., Haring, A., Dabbert, S. (2000) The Environmental Impacts of Organic Farming in Europe, Organic Farming in Europe, 6, Stuttgart, University of StuttgartHohenheim, Germany. ġener, E., Davraz, A., Ġsmailov, T.,(2005), Burdur Gölü Seviye DeğiĢimlerinin Çok Zamanlı Uydu Görüntüleri Ġle Ġzlenmesi, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, 2-5 Haziran 2005 Tanık, A. (2007) Integrated Watershed Management, Ders Notları, ĠTÜ Çevre Mühendisliği. Tchobanoglous, G., Burton, F.L. (1991) Wastewater Engineering: Treatment and Reuse, McGraw-Hill, Boston. Tennant D. I. 1975. Instream Flow Regimes for Fish, Wildlife, Recreation and Related Environmenal Resources, US Fish and Wildlife Service, Billings, Mont. Tharme RE. 2000. An overview of environmental flow methodologies, with particular reference to South Africa. In Environmental Flow Assessments for Rivers: Manual for the Building Block Methodology, King JM, Tharme RE, De Villiers MS (eds). Water Research Commission Technology Transfer Report No. TT131/00. Water Research Commission: Pretoria, South Africa; 15–40. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 465 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tharme RE. 2003. A Global Perspective on Environmental Flow Assesment: Emerging Trends in The Development and Application of Environmental Methodologies for Rivers. River Research and Applications 19: 397-441. TOPRAKSU Genel Müdürlüğü (1974) Burdur – Göller Havzası Toprakları, Ankara TÜĠK (2008) Tarım ve Hayvancılık Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu TÜĠK (2009) Nüfus Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu. TÜĠK (2010) Çevre Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr TÜSĠAD (2008.a) Türkiye‘de Su Yönetimi: Sorunlar ve Öneriler, Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği (TÜSĠAD) Yayını, No: T/2008–09/469. TÜSĠAD (2008.b) Küresel Su Krizine Çözüm ArayıĢları: ġebeke Suyu Hizmetlerine Özel Sektör Katılımı-Dünya Örnekleri IĢığında Türkiye için Örnekler, Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği Uğur, H., Akpınar, N. (2003) Yenikent Zir Vadisinde yer alan kum ocaklarının neden olduğu çevre sorunları ve bu alanların geri kazanım olanakları. Tarım Bilimleri Dergisi, 9(1), s.35-39. UN (1997) Guidelines and Manual Land-Use Planning and Practices in Watershed Manegement and Disaster Reduction, Economic and Social Commission for Asia and the Pacific United Nations. UN (2009) World Water Development Report 3, United Nations, UNESCO ISBN: 978923104095-5. URL 1: www.dpt.gov.tr URL 2: Genel Uygulama Stratejisi‖ (CIS-Common Implementation Strategy), Mayıs 2011, www.europa.eu.int Üzerindeki Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Isparta Wach, G. (2005) Sanitary Facilities, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 1, p. 36-39. Waddle T. 1998a. Integrating microhabitat and macrohabitat. In Hydroecological Modelling. Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C, Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and Water Research TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 466 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech Republic. VUV: Praha; 12–14. Waddle T. 1998b. Development of 2-dimensional habitat models. In Hydroecological Modelling. Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C, Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and Water Research Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech Republic. VUV: Praha; 19–22. Wong, S. (2009) Instituonalizing Water Governance in England and Wales: Potential and Limitations, Journal of Natural Resources Policy Research, Vol 1., No. 4., p. 307-320, UK. World Commission on Dams (WCD). 2000. Dams and Development. A New Framework for Decision-making. The report of the World Commission on Dams. Earthscan Publications: London. Yazgan, M. S. (2006). Organik Tarım ve Çevre ile ĠliĢkisi, Bölüm 1, Sürdürülebilir Rekabet Avantajı Elde Etmede Organik Tarım Sektörü- Sektörel Stratejiler ve Uygulamalar, Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu Derneği, Editörler: Eraslan, H.Ġ. ve ġelli, F. Ġstanbul. Yıldız M., Özkaya M., Gürbüz A., Uçar Ġ. (2007). Turkey Surface Water Potential and Its Change in Time. Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works. International Congress on River Basin Managment Vol I. sf 127-139, Antalya, 22-24 Haziran, 2007. Yıldız, M., Özkaya, M., Gürbüz, A., Uçar, Ġ. (2007) Turkey Surface Water Potential and Its Change in Time, Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works, International Congress on River Basin Managment, Vol I., s. 127-139, 22-24 Haziran 2007, Antalya. Yıldızoğlu, Ġ., Turan, L., Erdoğan, A. (1995) Burdur Gölü Havzası‘nın Entegre Koruma ve Kullanım Planlaması Üzerine bir AraĢtırma Yılmaz, C. (2005) Kızılırmak Deltasında meydana gelen erozyonun coğrafi analizi, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, 2-5 Haziran 2005, s. 227-234. YiğitbaĢoğlu H., Uğur A. (2005) Burdur Gölü‘nün Jeoekolojik Özellikleri ve Sorunları, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu Zessner, M., Lampert, C. , Kroiss, H. and Lindtner, S. (2010) Cost Comparison of Wastewater Treatment, Water Science and Technology, 62 (2), p. 223-230.