Sanal cemaatler - Veysel BOZKURT
Transkript
Sanal cemaatler - Veysel BOZKURT
M E D Y V A E T E K N O L O J "Yıkıcı Gemeinshaf t"tan "öteki"siz postmodern kabilelere Sanal cemaatler VEYSEL BOZKÜRT. İçinde yaşadığımız çağda, bir taraftan "parçalan şey kutsal değildir. Bilimde, teknolojide ve eko mışlık", "yalnızlaşma" n o m i d e k i gelişmeler, geleneksel bakış açısını yaşanırken, diğer taraftan da "postmodern kabile- aşındırmıştır. Teknolojinin getirdiği yüksek hayat leşme" olarak adlandırılan bir tür cemaatleşmeye standardı, yönelik ilginin artışına tanık olunmaktadır. reyciliğin yükselmesine yolaçmıştır. "hiper-bireysellih" ve artan cemaatlerin çözülmesine ve yeni tür Kişinin bi kendi Post-eııdüstriyel çağın t e k n o l o j i k altyapısını öz çıkarı, gruptan daha önemli hale gelmiştir. Şe pluşturan "enformasyon - iletişim teknolojileri" hir yaşamı ve e k o n o m i k gelişmeler, bireyciliği ve (ve özellikle de bunların içerisinde Internet/Web), izolasyonu güçlendirmiştir. M o d e r n i n s a n Bur daha ö n c e tarihte hiç tanık olunmamış tarzda, "ye ger'a göre "yurtsuzluk acısı" ni tür ilişkiler"i ve "sanal cemaatler"i (virtual com ley, Robins, s . 1 2 4 ; Rose, E Burger vd., s . 3 4 - 5 2 ) . m u n i t i e s ) gündeme getirdi. American Online ya çekmektedir (Mor- G e ç t i ğ i m i z yüzyılda, T o c q u e v i l l e ' i n ( s . 2 6 6 ) da W E L L örneklerinde görüldüğü gibi, bu "ccma- uzak a t l e r " i n ( c o m m u n i t i e s ) üyeleri, daha şimdiden, da belirttiği şekilde, yabancılaşmış bu insan, "yurt- milyonlarla ifade edilmeye başlanmıştır. taşlarıyla Aslında "modern insan"a ilişkin en büyük vur gu, o n u n "tek başma"hğınadır. J u n g ' u n deyimiy dokunur görüşlülükle Amerika'da Demokrasi birlikte yaşar ama onları ama hissetmez, onları kendi kitabın göremez, onlara içinde ve yal nız kendisi için varlığını sürdürür" hale gelmiştir. le, bu özellik onu, daha bilinçliliğe doğru atmış 2 0 . yüzyıl, modern insanın yurtsuzluk acısının olduğu adımda, kitle insanı ile mistik katılımdan doruk noktasına çıktığı ve cemaat kavramının en ve ortak bilinçdışma dalma tehlikesinden uzak ç o k saldırıya uğradığı yüzyıl olmuştur. C e m a a t laştırır. M o d e r n insan, "sorgu" ve "şüphe" altında ilişkilerinin temelini oluşturan bağlar, m o d e r n dır; Ortaçağ i n s a n ı n ı n metafizik kesinliklerinin leşme sürecine paralel bir şekilde çözülmüş, Sen- hepsini yitirmiştir ve derin bir "belirsizlik" içeri net'in ( 1 9 9 6 ) ünlü çalışmasında vurguladığı şe sinde, öldürücü bir şokun acısını çekmektedir. kilde, "kamusal alan" sürekli daraltılmıştır. P e t e r L. Burger'a göre, m o d e r n dünyada ana özellik t e k n o l o j i k ü r e t i m haline gelmiştir. M o GEMEINSHAFTTAN GESELLSHAFT'A . dernleşmeyle bağlantılı her şeyin, temel sebebi, Geleneksel/coğrafi c e m a a t kavramı k o n u s u n d a t e k n o l o j i tarafından dünyanın dönüştürülmesi çalışmaları en' fazla tanınan sosyolog T ö n n i e s ol dir. Artık h i ç b i r şey güvende değildir ve hiçbir muştur. Tönnies'e göre, modern/endüstriyel top- lumların gelişimine paralel olarak "gemeinshaft" ğildir. Bu i l i ş k i n i n y a k ı n doğası en iyi c e m a a t ( c e m a a t ) ilişkileri yerini "gesellshaft"a (top- ( c o m m u n i t y ) ve iletişim ( c o m m u n i c a t i o n ) , söz lum/society) bırakacaktır. c ü k l e r i n d e k e n d i n i gösterir. Her i k i s ö z c ü k de . Gemeinshaft, pre-endüstriyel toplumlara özgü t o p l u m s a l ilişkiler ağıdır. Burada ortak g e ç m i ş ortaklık ( c o m m o n ) ifade eden, c o m m u n i s sözcü ğünden gelir ( F e r n b a c k & T h a m s o n ) . y a ş a m t e c r ü b e l e r i n e sahip insanlar, bir c e m a a t Geleneksel/coğrafi cemaatın özü, " m e k â n " ve d u y g u s u n u birlikte yaşarlar. Bu ilişkiler i ç i n d e "cemaat duygusu"dur. O, daima bir toprak par toplumsal ilişkiler "saınirni"dir. "Dayanışma ru çasını kâplar. Cemaatin üyeleri yeryüzünde belir hu" ve "ortak bir irade"nin mevcudiyeti söz k o li bir yeri birlikte işgal ederler. Cemaatlerin çoğu nusudur: Aile hayatı esastır. Köy topluluğu ken yerleşikliğin ve güçlü bir dayanışma bağı oluştu dini geniş bir aile olarak hisseder. Miras a l m a n ran m e k â n l a r ı n ı n koşullarından oluşurlar. İleti s t a t ü l e r söz k o n u s u d u r . G e m e i n s h a f t , durağan şim kolaylıklarının yayılması ile m o d e r n dünya bir toplumdur; dolayısıyla, toplumsal değişme sı da bu bağ nispeten zayıflamıştır. İletişimin yay nırlıdır. G ü ç l ü b i r dayanışma ruhu mevcuttur. gınlaşması m e k â n ı n ö n e m i n i t ü m ü y l e o r t a d a n Görevler ve sosyal ilişkiler birbirinden ayrılamaz. k a l d ı r m a k s ı z ı n , c e m a a t i n b o y u t l a r ı n ı genişlet B u n a karşılık gesellshaft tipinde, ilişkiler, hu miştir. Ortak bir yaşam alanı olan cemaat, ortak kuk, sözleşme, kamuoyu, para ekonomisi, ve ras hayat tarzından "haberdarhk" ile birlikte bulunur yonellik ö n e geçer. Mekâna bağlılık azalır. Kişisel (Maclver ve Page, s. 1 5 - 6 ) . çıkar öncelik kazanır. Özel yaşam değerli hale ge Bir diğer ifade ile, belli çıkarların ve değerlerin lir. K e n t tipik bir gesellshaft'tır (Tönnics ve Skid- paylaşımı, insanların birbirine özen göstermesi, more, s . 1 6 8 - 1 6 9 ) . M o d e r n l e ş m e sürecine paralel ortak moral değerlerin mevcudiyeti, işbirliği, ileti olarak, gemeinshaft yerini gesellshaft'a bırakmıştır. şim, süreklilik, istikrar, birbirine bağlılık, karşılık A n c a k modern dünyada gerileyen "cemaat", lı sorumluluk, cemaatın en önemli unsurları ara post-endüstriyel d ö n ü ş ü m sürecine paralel ola sındadır. rak, y e n i d e n gündeme gelmiştir. si"nin yaratmış olduğu, bir birliktelik söz konu C E M A A T YA DA " Y I K I C I G E M E İ N S H A F T " Cemaatin temelinde "yetersizlik ilhe- sudur. Başarılı cemaatler, bireysel farkları azalta rak, itaati, sadakati ve sevgi bağım tesis eden top Her ne kadar, T ö n n i e s ' i n "gemeinshaft"ı iyi ta luluklardır. Bağları muhafaza etmek için bazı risk n ı m l a n m ı ş , sınırları belirli b i r kavram olsa da, lere ortak göğüs gerilirken, k ö l l e k t i f yararlar da sosyoloji literatüründe sık sık kullanılan cemaat birlikte paylaşılır (Scime; Smith; B l a n c h o t , s. 1 4 ) . kavramı, oldukça belirsizdir. O k o m ş u l u k t a n C e m a a t kimliği, en basit şekilde, savaş ya da ulusa kadar geniş alandaki gruplar için, söz ko doğal felaket gibi nedenlerle bir grubun yaşamı nusudur. Kişisel düzeyden mesleki düzeye kadar nın tehdit edilmesi durumunda oluşur. Bu tehdit uzanan bir .dayanışmayı ifade eder. Cemaat belli karşısında insanlar, köllektif eylem içerisine girer bir a m a c a yönelik olabileceği gibi, aksi de olabi ken, kendilerini birbirine yakın hissetmeleri gibi, lir. Dayanışma cemaatin bir karakteristiğidir. An onları sıkı sıkıya bağlayacak imgeler ararlar. Köl cak cemaatler sadece dayanışmacı değil rekabetçi lektif imgeyi besleyen köllektif eylem: Bu ittifak, de olabilirler. Cemaatler ortak fikirler, algılar ve Yunan p o l i t i k d ü ş ü n c e s i n d e k i i d e a l l e r d e n 1 8 . anlayışlar üzerine kurulur ( S m i t h ) . yüzyıl kahvehane ve tiyatrolarmdaki konuşmalara C o l l e y her normal insanın, cemaate doğal bir kadar uzanır. Karşılıklı konuşmalar insanlara bi yakınlık eğilimi içerisinde olduğunu belirtir. O n a ra raya gelerek bir " k a m u " oluşturdukları hissini göre, cemaatlerin oluşmasını engelleyen en verir. Genelde güçlü bir kamusal yaşamı olan bu ö n e m l i faktör, ö l ç e k sorunundan ziyade, örgüt toplumdaki "cemaat duygusu" ortak eylemin ya lenmedir. B u n u n için ise, en önemli sorun ileti rattığı bu birlikten ve paylaşılan bir k ö l l e k t i f ben şimdir. Zira iletişim olmaksızın toplumsal ilişki lik duygusundan doğar. (Sennet, s. 1 7 9 ) . leri örgütleyecek eylemin de olması m ü m k ü n de Geleneksel cemaatin, Sennet'in Dreyfus davası (s. 3 0 0 - 1 3 ) ö r n e ğ i n d e n hareketle "yıkıcı geıııe- m ü m k ü n değildir. Sanal cemaatlerin mekânı "sibe- inshaft" dediği bir tarafı da vardır. Cemaat duy ruzay" (cyberspace)dır. Siberuzay kavramı, bilim gusu, bir anlamda "öteki"rii dışlayarak gerçekleş kurgu roman yazarı olan Gibson'a (s. 6) aittir. Ona tirilen bağlılıktır. Bireysellik ve farklılıklar büyük göre siberuzay: ölçüde bu tarz cemaatler içerisinde ortadan kal lanıcının, matematiksel dırılır. G e r ç e k veya hayali d ü ş m a n l a r yaratılır. rın gün her "Her ulustan milyonlarca yasal kul kavramları yaşadığı öğrenen anlaşmalı çocukla halüsinasyon"dur. Özellikle cepheleşmeyle oluşturulan cemaatte iki Gibson'uıı Neuromancef mda bir bilim kurgu kav rakip taraf olmalıdır. Sizin ve kardeşinizin ancak ramı olarak doğan siberuzay bugün sayıları yüz ortak düşmanınız olursa gerçek kardeşlik ruhu milyonları bulan İnternet kullanıcılarının biraraya nu hissedebilirsiniz. geldiği yer anlamında kullanılmaktadır. Oysa g ü n ü n ü z ü n postmodern kabileleri olarak - Rheingold'un da belirttiği şekilde sanal cema adlandırabileceğimiz "sanal cemaatler" için aynı atlerde insanlar, espri, bilimsel tartışma, ticaret d u r u m d a n b a h s e t m e k pek m ü m k ü n değil. G ü ve planlar yaparlar... Duygusal ilişkileri paylaşır n ü m ü z ü n enformasyon elitleri, İnternet gibi en lar... Beyin fırtınası, dedikodu ve d ü ş m a n l ı k ya formasyon ve iletişim teknolojileri sayesinde "ye parlar... Aşık olur, arkadaş bulur ve onları kaybe ni tür c e m a a t " l e r oluşturma sürecine girmişler derler... Oyun oynar, flört ederler... Sanatla uğra dir. Adına "sanal c e m a a t l e r " d e n i l e n bu topluluk şırlar veya amaçsız dolaşırlar. Sanal cemaatlerde ların geçmişi bir kültürel dönüşümden bahsedi insanlar, l m e y e c e k kadar yenidir. B u oluşumların k ö k l e r i ' yatta ne yapıyorlarsa, onu yaparlar. Ç ü n k ü sanal 1 9 6 9 yılındaki ARPANET teknolojisine dayansa dünyada kimse öpülemez; ya da kimse bir başka da, bu d ö n ü ş ü m ü n teknolojik altyapısını oluştu sının burnuna yumruk indiremez. F a k a t bu sınır ran Web'in p o p ü l e r l i k kazanması ancak 1 9 9 0 ' h lar içinde çok şeyi yapmak m ü m k ü n d ü r . B i r ç o k yıllarda olmuştur. Bu tarihten önceki yıllarda, bu Wcb'de biraraya gelen insanların sayısı son dere ce sınırlı kalmıştır. Çoğunluğu bilgisayar opera törlerinden oluşan bu enformasyon elitleri sanal cemaatlerin ilk işaretlerini vermişlerdir. " S A N A L C E M A A T " KAVRAMI vücutlarını geride bırakarak, gerçek ha insan için, sanal dünyanın çeşitliliği ve kültürel zenginliği büyük bir çekiciliğe sahiptir. Sanal ce maatler içinde, kitap satın alınabilir, basılmamış akademik yayınların.elektronik versiyonlarına ulaşılabilir, toplantı düzenlenebilir ve psiko-terapi yeri olarak kullanılabilir. . Sanal dünyanın en önemli mimarı olan Bili Sanal cemaat kavramı insan ve teknolojinin şaşır Gates'e göre, Web'in insan ilişkilerini geliştirici tıcı bir b i ç i m d e biraraya gelmesinden doğmuştur. y ö n l e r i n d e n e n g ü ç l ü s ü , aynı ş e k i l d e d ü ş ü n e n Aynı anda her yerde bulunan bilgisayar network- i n s a n l a r ı , z a m a n ve coğrafya d i l i m l e r i n e bağlı lerinin, fiziki m e k â n d a n bağımsız, milyonlarca kalmadan biraraya getirmesidir. Heyecanlı oyun insanı "siberuzay"da biraraya getirmesi ile oluş culardan bir grup oluşturmak ya da sizinle ayni muştur. Sanal cemaatlerin en çok kabul gören ta siyasî görüşü paylaşan insanlarla gündelik konu nımı, kendisini bir İnternet bağımlısı olarak de larda t a r t ı ş m a k veya d ü n y a ü z e r i n d e y a y ı l m ı ş ğerlendiren ve birden fazla sanal cemaatin kurul ırkdaşlarmızla teması sürdürmek istiyorsanız masında ve sürdürülmesinde birinci derecede rol Web'de bundan kolay bir şey yoktur. Yine doğdu alan H o w a r d Rheingold'a aittir. R h e i n g o l d aynı ğ u n u z k e n t t e olup b i t e n l e r i ö ğ r e n m e k i ç i n d e zamanda bu alanda en ç o k tanınan kitaplardan Web'den yararlanabilirsiniz. birisinin yazarıdır. Ona göre sanal cemaatler: Ki ki şisel ilişkilerinizi insan ilişkiler biraraya vasıtasıyla ağının yaratılması geldiğinde, yaratılan sosyal için networkler yeterli sayıda (İnternet) ~ gruplardır. cemaatlere katılmanızı güçlendirmenizi ve Web dünya üzerinde kendi bölgenizdeki sağlıyor. Ö t e yandan geniş bandii kablo d ö ş e n e n yerle rin hepsi, büyük yerleşim birimi değildir. Örne Sanal cemaatlerde geleneksel cemaatlerde oldu ğin, Fransa'da 1 2 . 0 0 0 kişilik k ü ç ü k bir kasaba ğu gibi, coğrafi/fiziki bir m e k â n d a n b a h s e t m e k olan Parthenay'da Avrupa I M A G I N E projesi çer- çevesinde, vatandaşlar toptan gıda malzemesi ıs Rheingold gibi sanal cemaatlerin en sıkı savunu m a r l a m a k gibi işlerinde Web'i kullanmaktalar. cuları, sanal dünyada da cemaatlerin olabileceğini Fransız aileleri hâlâ cumartesi günleri pazara ge iddia etmektedirler. Özellikle birçok insanın dışa liyor; ancak, bu kez daha çok özel şeyler almak rıya çıkmaya korkar hale geldiği, b i r ç o k ülkede, i ç i n k ü ç ü k b i r sepet taşıyorlar, b ö y l e c e pazara sanal cemaatlerin önemini, mevcut sanal cemaatle gitmek toplumsal bir faaliyete dönüşüyor. O n l i n e ri ortadan kaldırdığımızda daha iyi anlayacağımızı çalışan Filozoflar Kahvesi fikri tartışmalarını des savunuyor. O n a göre, bugün sanal dayanışmanın t e k l e m e k t e d i r ; b ü y ü k b a ş hayvan yetiştiricileri, ortadan kaldırılması halinde belli hastalıklar arta h e r çarşamba chat ( s o h b e t ) odasına gelerek ortak caktır. Özellikle özürlüler, sakatlar ve yaşlılar için sorunlarını görüşmektedirler (Gales, s. 1 3 9 - 1 ) . sanal cemaatler yeni iletişim alanlarıdır. Sanal cemaatlerin taraftarları sık sık insanların M U H A L İ F L E R V E TARAFTARLAR: " S A H T E " C E M A A T L E R Mİ? sanal ortamda, g e r ç e k dünyada y a p a b i l e c e k l e r i her şeyi yapmalarının m ü m k ü n olduğunu vurgu Sanal cemaatlerin günümüzde taraftarları olduğu lamaktadır. kadar muhalifleri de var. Muhaliflere göre sanal Öte yandan İnternet kullanımına baktığımızda, cemaatler, "sahte cemaatlerdir" (pscudo-commu- insanların ç o k büyük bir b ö l ü m ü n onu chat n i t y ) ; samimiyetleri uzaktır. 1 Sanal cemaat kavra (sohbet) yani toplumsal ilişki için kullandıkları m ı n a daha eleştirel yaklaşan bu gruba göre, bu na tanık oluyoruz. Bir diğer ifade ile insanlar si tarz ilişkilerin yaygınlaşması, insanların g e r ç e k beruzayda enformasyondan ziyade yaşamdaki ilişkilerini başka istikametlere yönlen ilişki aramaktalar. A n c a k fiziki dünyada insanla toplumsal dirir; dolayısıyla gerçek yaşamdaki ilişkileri yok- rın kimlikleri ve yerleri bilinmektedir; onlar, sa sullaştırır (Ryan, s . 1 1 6 7 ) . bittir ve görseldir. Oysa siberuzayda, herkes ka Sanal cemaatler, insanların son derece değerli olan zamanını, ailelerinden ve dış etkinliklerin den çalmaktadır (Matcalfe, s. 1 0 9 ) . Yine muhalif lere göre, bu cemaatlerde "güvenilirlik" son dere ce azdır ve sanal topluluklar a yabancılaşma"yı ar ttırabilir. Yüz yüze ilişkinin olmadığı siberuzayda insanlar, birbirlerine karşı gerçek taahhütlere sa hip değillerdir. Ayrıca bazı firmalar, online iletişi m i n , k u r u m içerisindeki toplumsal ilişkileri za yıflatacağı gerekçesiyle, firma içinde e.mail kulla n ı m ı m dahi sınırlamak yoluna gitmektedirler. A n c a k birçoklarına göre bu kaygılar temelsiz dir (Ryan, s. 1 1 6 7 ) . Örneğin yapılan bazı çalışma lara göre, İ n t e r n e t k u l l a n ı m ı , i n s a n l a r ı n fiziki dünyadaki ilişkilerinden ziyade, TV'den zaman ç a l m a k t a d ı r . S a m i m i y e t t e n uzaklık k o n u s u n d a ise, sıkça vurgulanan, gerçek dünyada olmayan samimiyetin, sanal dünyada da tesis edilemeyece ği şeklindedir. 1 ranlıktadır. Dolayısıyla bu cemaatlerin üyelerinin bağlılıkları gerçek de olabilir sahte de. Öte yandan sanal ortamda tanışan insanlar, fizi ki dünyada da biraraya gelerek ilişkilerini sürdüre bilirler. Nitekim bu çalışmanın hazırlanması süre cinde, konuya ilişkin görüşmeler ( c h a t ) yaptığı mız, ç o k sayıdaki farklı ülkeden İnternet kullanı cısı, sanal ilişkileri, fiziki dünyada biraraya gelmek isledikleri insanlarla bir tanışma yeri olarak kul landıklarını belirtmişlerdir. Bazıları da bu ilişkileri geçmişteki mektup arkadaşlığı şeklinde değerlen dirmişlerdir. Yine örneğin Bursa'da Internet'te tanı şan gençlerin, futbol maçı yapmak,için fiziki dün yada biraraya gelmesi, sanal ilişkilerin, bir başka boyutunu ortaya koymaktadır. Yani b i r ç o k insan için "siberuzay"daki ilişkiler, fiziki dünyadaki iliş kilere bir alternatif olmaktan ziyade, fiziki mekân da biramda olmak istediği insanlarla tanışma yeri, bir tür agora olarak görülmektedir. Ancak "siberuzay"daki cemaatleşmeye yönelik B e n e d i c t Anderson'a göre (s. 2 1 ) "yüz yüze temasın geçerli ilişkileri, T ö n n i e s ' i n pre-endüstriyel toplumlara olduğu ilkel köyler dışındaki bütün cemaatler (ve hattâ belki özgü, "gemeinshaft" kavramı şeklinde de düşün o n l a r da) hayal e d i l m i ş t i r . C e m a a t l e r b i r b i r i n d e n h a k i k i lik/sahtelik boyutu üzerinde değil,' hayal edilme tarzlarına bağlı olarak araştırılmah"dır. m e m e k gerekir. Aralarında aidiyet duygusu bağla nımında bir benzerlik olsa bile, birincisi, büyük ölçüde cemaat dışından gelen tehdit karşısında, dir. F i z i k i dünyada son derece sağlıklı ilişkileri zorunlulukların yarattığı (ötekine karşı) bir ittifak b u l u n a n i n s a n l a r d a y a ş a m l a r ı n ı (ilgi alanları olmasına karşılık, ikincisi, daha ziyade, ötekisiz doğrultusunda) z e n g i n l e ş t i r m e k amacıyla sanal bir şekilde, ilgi alanlarına göre biraraya gelmedir. cemaatler içinde yerlerini almaktadırlar. Sanal cemaatlerin oluşmasında Web teknolojisi Sanal cemaatler (ve onların üyeleri) h o m o j e n şüphesiz son derece belirleyicidir; ancak bu iliş likten son derece uzak olmaları dolayısıyla, bir kiyi teknolojik determinist m a n t ı k içerisinde tek cemaat için " h u c k e r " sayılan kişi, başka bir ce yönlü d ü ş ü n m e m e k gerekir. Nihayetinde mevcut maatte "kahraman" ilân edilebilmektedir. teknolojilerin nasıl kullanılacağını da "insan ihti yarlan" belirleyecektir. B u g ü n s a n a l c e m a a t l e r i n üyeleri ç o ğ u n l u k l a bilgi temelli iş yapan profesyonellerdir. ( R h e i n Sanal cemaatleri oluşturan alt-kültürler içinde gold). Bu kişiler, masa başında bir taraftan işleri n i o n o l i t i k bir yapıdan b a h s e t m e k m ü m k ü n de ni yaparken, kahve molalarında, aralarında bin ğildir. O daha ziyade alt kültürlerin bir ekosiste- lerce kilometrelik mesafe olsa bile, bir başka ce mi olarak değerlendirilmektedir. Sanal kültürler maat üyesi ile, "chat room"da sohbet edebilir. temelde heterojen kültürlerdir; son derece gayrı ciddi taraflarının yanında, oldukça düzeyli bilim sel tartışmalara da tanık o l m a k mümkündür. ÖZEL BİR DİL Sanal cemaatler (en azından şimdilik) b i r m e t i n Siberuzay "hiyerarşinin düzleştiği" bir alandır. ( t e x t ) etrafında oluşturulmaktadırlar. Kendileri D a n i e l Bell ile sıradan bir öğrencinin yazılarını ne özgü bir dilleri vardır. Kelimeler m ü m k ü n ol yan yana görebilirsiniz. S a n a l c e m a a t l e r k o n u duğunca kısaltılır. 2 Örneğin bu ilişkiler içinde ilk sunda çalışma yapan bir öğrenci rahatlıkla çalış sorulan soru "aJs/l ?" dir; yani yaş ( a g e ) , cinsiyet malarını Howard Rheingold ile tartışabilir; ya da ( s e x ) , yer ( l o c a t i o n ) ; veya T ü r k ç e chat'lerde sim o n u n oluşturduğu sanal cemaate üye olabilir. Ge ( s e l a m ) , h e e h e e veya eheihee... (gülmek/kahkaha leneksel cemaatler, ortak inanç ve güven üzerine a t m a k ) şeklinde kullanılmaktadır. 3 kurulur; kilise, cami, sinagog vb. işgal edilen bir b ö l g e vardır. metafor olur, Oysa sanal duyularsa ikon cemaatlerde, mekân bir 2 AE BTW FYI FUA IMO İMHO IOW NRN OTOH ROFL (Digital T h i n k i n g ) . W e b e r tarihsel materyalizmin temel varsayımı na k a t ı l m a k s ı z m - e k o n o m i ile cemaat arasındaki ilişkiye işaret ederek, e k o n o m i k olarak belirlen meyen cemaatlerin çok nadir olduğunu belirtir. Bu durum kısmen sanal cemaatler için de söz konu sudur. Sanal cemaatlerin üyeleri sembolik unsurlar yaranda, e k o n o m i k ilişkilerle de birbirine bağla nırlar. Nitekim bazı sanal cemaatlere üyelik belli bir e k o n o m i k bedel karşılığı sağlanmaktadır: Aynı şekilde c e m a a t içinde belli ekonomik eylemler de g e r ç e k l e ş t i r i l m e k t e d i r . Yani i n s a n l a r e k o n o m i k içeriği olan sanal cemaatlerde, ödedikleri üyelik aidatının karşılığını bir hizmet ile almaktadırlar. Yaşlılar, özürlüler, marjinaller ve tabii anti-sosyal kişilikler gibi handikaplı olanlara ve sağlık lı/doyurucu ilişkiler kuramayanlara siberuzay uy gun bir ortam sunar. Ancak sanal cemaatlerin üyelerinin tümünü aynı grup içerisinde değerlendirmek doğru değil lnternet'te kullanılan kısaltmalardan bazı örnekler: 3 Başka bir olay B u arada Sizin bilginiz için Sıkça kullanılan kısaltmalar Benim fikrime göre Benim aciz fikrime göre Bir diğer ifadeyle ' Cevap gereksiz Diğer yandan Gülmekten yerlere yatmak Chat room'larda kullanılan dile ilişkin bir örnek: (Parentez içindekiler, konuşmaların anlamlarıdır). [ 2 3 : 0 0 ] <York> sim millet ( Selam millet) [ 2 3 : 0 0 ] <Kathyusha> yok be o İm bizim daha yeni açıklanıyo biz eylülde girdik butlere (Yok be oğlum, daha yeni açıklanıyor... Biz eylülde girdik bütünlemelere...) [ 2 3 : 0 0 ] <Kathyusha> york ???? (YOrk sen m i s i n ? ) [ 2 3 : 0 0 ] <YOrk>inanamamü! [ 2 3 : 0 0 ] <YOrk>kattttttttt ( K a t h y u s h a ü ! ) [ 2 3 : 0 0 ] <YOrk>kız hayırsızzzzzzzzz [ 2 3 : 0 0 ] <Kathyusha>canım naberrrr [ 2 3 : 0 0 ] <Kathyusha>:))) (Gülümsedi) . [ 2 3 : 0 0 ] <YOrk> nerdesin? [23:00[ <kacik>selam [ 2 3 : 0 0 ] <Kathyusha>nerdesin sen [ 2 3 : 0 0 ] <YOrk> buralardayım yaw... ( Buralardayım yahu) [ 2 3 : 0 0 ] <YOrk> eheiheee... (Kahkaha attı) Kay. T O r k u n Yağcı, Olay/Pazar, 1 1 . Ekim. 1 9 9 8 . Sanal iletişimde kullanılan özel dilin başka bir lar bir n i c k n a m e (takma ad) arkasına saklanabi boyutu da m u h t e l i f sembollerle duyguların ifade lirler. S o s y a l k o n t r o l ü n o l m a d ı ğ ı b i r Ortamda, sidir. " ü s t b e n " d e n gelen t o p l u m s a l b a s k ı l a r ı atarak, •- • olabildiğince "ben"lerini özgür b ı r a k m a n ı n keyfi W e b ' d e tipik gülümseme/duyguları ifade şekilleri ( A B D -Avrupa): ni çıkartabilirler Nitekim fiziki dünyada çekingen olanların, sanal cemaatler içinde son derece atak hale geldikleri :- ) veya : ) normal gülümseme sıkça dile getirilmektedir. Yine sanal ortamda yara :- ( veya : ( üzgün ' tılan kişilik etrafında, insanlar birer fantezi olarak ;-)• göz kırpmak içlerinde yaşattıkları birçok özlemi ifade edebildik :- ) ) çok mutlu leri için de bir tür rahatlamayı yaşamaktadır. :- o hayret :- ı korkunç normlar henüz doğmamıştır. M e v c u t haliyle Web :- n öfkeli tam bir özgürlükler ortamıdır. Dolayısıyla bugün 8-) gözlüklerle gülümsemek Web'de her tür sanal c e m a a t i n oluşturulması Sanal dünyada paylaşılan z i h n i m o d e l l e r ve : ) mutlu bir yüz mümkündür. Bunlardan bazıları din temelli, ba •M mutsuz zıları da " h u c k e r " l a r örneğinde olduğu gibi ille :'-( ağlıyor :-> aşağılamak A ' ' • Yahudi (:-) gal nitelikli olabilirler. H a l e n W e b ü z e r i n d e m e r k e z i bir o t o r i t e d e n b a h s e t m e k m ü m k ü n değil. Yasal/yasal olmayan türban giyiyor her türlü u n s u r u sanal o r t a m d a b u l m a k m ü m bıyıklı kün. Şu ana kadar ç o c u k p o r n o g r a f i s i dışında :'-) mutluluktan ağlıyor herhangi bir d ü z e n l e m e yapılmamıştır. M e v c u t :-@ çığlık atıyor haliyle siberuzay tam bir özgürlükler ortamıdır. -I uykulu -O esniyor ya da horluyor maatlerin kısmi bir iç k o n t r o l ü n d e n bahsedilebi :-Q sigara içiyor lir; ancak bu da ç o k güvenilir değildir. Ç ü n k ü bir pipo içiyor sanal cemaatin kurallarına uygun davranmayan sarhoş . ve bu gerekçe ile üyeliği iptal edilen kişi, başka @:-) :-{) *)' ' • Buna karşılık belli bir şifre ile girilen sanal ce bir kimlikle, yeniden o c e m a a t e üye olabilir. Bu Sanal cemaatlerin dilinin en önemli özellikle rinden birisi de, yoğun metafor kullanımıdır. Ba zı araştırmacılar, İRC'deki (Internet Relay Chat/Internet'te Karşılıklı Sohbet) sosyal bağların y a p ı s ö k ü m ü n ü n ( d e c o n s t r u c t i o n ) , temelde post- nun denetlenmesi de en azından b u g ü n k ü koşul larda m ü m k ü n görünmemektedir. P O S T M O D E R N G Ö R Ü N T Ü MÜ? Aslında siberuzayda halen oluşum sürecinde bulu m o d e r n o l d u ğ u n u iddia e t m e k t e d i r l e r . I n t e r - nan sanal cemaatler ile, postmoderniznı arasında net'teki sanal cemaatlerde, geleneksel iletişim şe bir uyumdan b a h s e t m e k m ü m k ü n ( F u r n h a m , s killenirdeki göz kontağı, mesafe, sesin tonu, gü 2 9 8 ) . Sennet'in (s. 3 0 0 ) bahsettiği "yıkıcı gemeins- l ü m s e m e , diğer yazılı olmayan kurallar ve sosyal haft"ın gerilemesine, buna karşılık "ötekisiz" ce müeyyideler söz konusu değildir ( R e i d ) . ANONİMLÎK VE BAĞLARINDAN KOPMA maatleşmelerin yükselişine tanık olmaktayız. Bu Baudrillard'ın ( 1 9 9 8 ; s. 1 2 8 ) "Ötekinin yok edildiği çağ" tezi ile de büyük ölçüde örtüşmektedir. Sanal toplulukları en çekici kılan unsurlardan bi Kuralsızlığın ve hiper-bireyselleşmenin doruk risi, uygarlıkla beraber gelen tüm maskeleri, bir noktasına ulaştığı bu çağda, sanal cemaatler in tarafa bırakmayı kolaylaştırmaşıdır. Sanal c e m a sanlara (şimdilik zayıf da olsa) yeni aidiyet alan atler anonim bir karaktere sahiptir. Orada insan ları yaratmaktadır. Geleneksel cemaatlerden bü- yük ölçüde farklı olan sanal cemaatler içinde in edilen öteki ile birlikte, artık ayrımcılığın orta sanlar, yalnızlıklarını paylaşacakları, içlerini dö dan k a l k a c a ğ ı , k ü l t ü r e l farklılıklara t o l e r a n s ı n kebilecekleri, ya da işleri ile ilgili bir sorunun çö daha ç o k artacağı, ulus-devletlerin yerini ulusla- z ü l m e s i k o n u s u n d a yardım a l a b i l e c e k l e r i yeni rüstü yapılara b ı r a k a c a ğ ı ve dolayısıyla global çatışmaların hafifleyeceği şeklindeki örtülü veya dostlar bulmaktadırlar. Baudrillard ( 1 9 9 6 , s. 2 5 ) post-endüstriyel çağın a ç ı k iddialarda b u l u n m a k i ç i n h e n ü z v a k i t er öncüsü "Amerika"yı anlatırken, insanlar arasında k e n d i r . B u y ö n d e t r e n d o l m a k l a b i r l i k t e , hâlâ hiçbir bağın kalmadığına dikkat çekerek, "burada dünyada h â k i m olan yapılar m o d e r n i t é ile gelen sokaklarda tek başına şarkı söyleyen, tek başına kurumlardır. yiyip kendi başına konuşan insanların sayısı ür Ayrıca sanal dünya yepyeni ilişki b i ç i m l e r i n i k ü t ü c ü " demektedir. Sanal cemaatlerin belki de beraberinde getirmiş olsa bile, sanal c e m a a t l e r en ö n e m l i işlevi, insana verilebilecek en büyük i ç i n d e i n s a n l a r h a l â e s k i a l ı ş k a n l ı k l a r ı n a göre 4 ecza olan yalnızlık duygusunu hafifletebilmesidir. davranıyorlar. Örneğin fiziki dünyada yaşadığı Ö t e y a n d a n g ü n ü m ü z d e k ü l t ü r e l v e siyasal mız b i r ç o k etnik düşmanlığın g ü n ü m ü z d e , sibe- alanların içiçe geçmesi, "yıkıcı gemeinshaft"ın ruzaya da taşındığına tanık olmaktayız. ki-.ynağı olan "biz ve onlar" ayrımının güdülediği Sanal cemaatler, b i r b a ş k a açıdan, z a m a n d a n sosyal bağın silikleşmesine yolaçmıştır. P o s t m o ve mekândan bağımsız farklı insanları yakınlaş dern toplumda bir taraftan kültürel kodlar ve il tırdığı, daha katılımcı d e m o k r a t i k bir dünyanın keler parçalanmış, b i ç i m l e n m e s i n e katkıda b u l u n d u ğ u kadar, yeni insanlar giderek toplumsal ya ratık olmaktan uzaklaşırlarken, diğer taraftan da özne merkezi ö n e m i n i yitirmiş, aniık duyguların yönlendirdiği yaşantılar ön plana geçmiştir. Öz nenin merkezi hayali cemaatlere önemini yitirmesinin bağlılık duygusu sonucu artmıştır. "dijital tiranlar" ın doğuşuna da yolaçabilir. SONUÇ olarak, Sanal cemaatler, post-endüstriyel çağın "ötekisiz" Bu yeni kabileleri olarak karşımıza çıkıyor. A n c a k cemaatlerde coşku, empati ve duygusal yakınlık onları "yurtsuzluk acısı" ç e k e n postmodern insa y o ğ u n şekilde yaşanmakla birlikte varoluşları sa nın "eve dönüşü" olarak değerlendirmek aceleci dece gösteriler, yürüyüşler ve başkaldırılar aracı lik olacaktır. Bu yolda işaretler vardır. Özellikle lığı ile anlık görünümlerle anlam kazanmaktadır istediği halde, fiziki engeller dolayısıyla, cemaat (Sarıbay, Öğün, s. 5 3 ) . G ü n ü m ü z d e Aydmlanmacı geleneğin "ilerle aidiyetinin dışında k a l m ı ş yalnız i n s a n l a r için, yeni bir imkân sunmaktadır. m e " anlayışına dayanan birçok yazar, İnternet gi Sanal c e m a a t l e r k ı s m e n insanları g ü n l ü k ya bi enformasyon ve iletişim teknolojilerinin,' daha ş a m d a k i e t k i n l i k l e r i n d e n u z a k l a ş t ı r s a b i l e , tü katılımcı demokratik bir toplum yaratacağını id dia etmektedirler. Bunlara göre yeni teknolojiler, yönetilenlere, yöneticileri daha kolay izleme im kânı vermektedir; bu sayede kararlara katılım da ha da kolaylaşmaktadır. Yine aynı y a k l a ş ı m ı n bir s o n u c u olarak, yok 4 l'ost-endüstriyel çağın "Aınerika"sını a n l a m i . n B a n d ı illard ( 1 9 9 6 ; s . 2 5 ) şunları söylüyor: "Burada... belli bu yalındık var ki, başka hiçbir yalnızlığa benzemiyor, lL-rke.sin önünde, bir duvarın, bir arabanın motor kapağı üstünde, bir parmaklık müyle fiziki yaşamdaki ilişkilerine bir alternatif oluşturmamaktadır. Hatta b i r ç o k kişi i ç i n sanal ortam, fiziki dünyada biraraya gelmek istedikleri insanlarla tanışma mekânıdır. Ö t e yandan sanal cemaatler, alaca k a r a n l ı k t a sürdürülen ilişkiler sayesinde, insanlara, uygarlı ğın getirdiği t o p l u m s a l baskılardan u z a k l a ş m a imkanı vermekte ve onları rahatlatmaktadır. Sanal c e m a a t l e r e g i r m e k kadar, a y r ı l m a k da kolaydır. Yüz yüze etkileşimin getirdiği duygular boyunca yemeğini tek başına hazırlayan adamın yalnızlığı. bu cemaatler için bir eksikliktir. Samimiyet (inti Burada her yerde görülüyor bu; dünyada görülen en üzücü m a c y ) konusunda ciddi kuşkular vardır. Toplum sahne; yoksulluktan daha üzücü; herkesin içinde yalnız başı na yemek yiyen bir kişi, dilenen bir kişiden daha üzücü... Tek başına y e m e k yiyen insan ölmüştür...). sal k o n t r o l ve s o r u m l u l u k duygusu s o n derece zayıftır. Ayrıca geleneksel cemaatlerdeki hiyerarşi, bü gibi ıııonolitik kültürel yapıdan b a h s e t m e k y ü k ö l ç ü d e sanal c e m a a t l e r d e d ü z l e ş m e k t e d i r . m ü m k ü n değildir. Ç o k farklı gelir ya da eğitim düzeyine sahip kişi Post-endüstriyel çağın yeni k a b i l e l e r i olarak leri sanal ortamda birarada görmek mümkündür. adlandırılan sanal cemaatler, global gerilimlerin Bu cemaatler, S e n n e t ' i n "yıkıcı gemeinshaft" yumuşatılmasına yardımcı olabilecekleri gibi, sa dediği, geleneksel cemaatlerden farklılaşmakta nal diktatörlerin yaratılması için de zemin hazır dır. Sanal cemaatlerde, geleneksel cemaatlerdeki layabilirler. KAYNAKÇA Anderson, Benedict; ( 1 9 9 5 ) , Hayali Cemaatler, Çev. t. Savaşır, Metis yay. Ìstanbul. pective Quarterly, Spring 1 9 9 5 , Vol.1, Issue.2. Benosit, Alain; S u n i c , Tomislaw; Gemeinschaft and Gesselsclıaft:A Sociological View of Decay of Modern Society Mankind Quarterly, Spring 1 9 9 4 , Vol:34, Issue.3. Bauclrillard, Jcan; ( 1 9 9 6 ) , Amerika, Çcv. Y. Avunç, Ayrıntı Yay. İs m u n i t y on the I n t e r n e t Relay C h a t İ n t e r n e t : http://peop- Rheingold, Howard, Virtual Communities http://www.well.com/user/lilr/vcbooli/index. tanbul. Baudrillard, J c a n ; (.1998), Kusunuz Cinayet, Ayrıntı Yayınlan, ts- Berger, P.L.; v.d. ( 1 9 8 5 ) ; Modernleşme ve Bilinç, çev. C. Cerit, Pı nar yayınları, İstanbul. • v T h i n k i n g P u b l i c Life i n E l o c t r o p o l i s İ n t e r n e t : ! http://www.fccdmag.com/95.08dialog/95.08dialogl.html gopher://gopher.well.sf.ca.us/00/Community/virtual_com- munities92?pid=2825&cob-home Rose, Julie, K.; ( 1 9 9 5 ) Moving To A New Neighborhood: Ameri ca Online and Community in the Age Research, Fall 77, Vol.64, Issue.3 Retry,. F a i l u r e ? Internet: http://www.wcll.com/user/lih/texts/VCcivil.html F u r n h a m , G a i l , C.; P o s t m o d e r n i s m and C o m m u n i t y in the Schools: Unraveling the Paradex Educational Administration Quarterly, August 1 9 9 8 , Vol. 3 4 , Issue Gibson, W; ( 1 9 9 8 ) , Ncuromancer, Çcv. M. Altınbaş, Sarmal yay. İstanbul. Hamelink, C.J.; ( 1 9 9 8 ) T h e Digital Advance, UN Chroicle, vol. 3 5 , s. 3. J o h n s t o n , Elizabet T h e C o m m u n i t y i n Cyberspace tnternet: http://www.acs.ucalgary.ca/~dabreni/380/webproj/eommun.html Jung, C. G., ( 1 9 9 6 ) Modern insanın Tinsel Sofunu, Araf sayı: 9 ; Aralık 1 9 9 6 , Çev. A. Oyal, İnternet: http://arof.net/dergi/sayi09/html/c)ung964.shtml Sanbay, A.Y.; Öğün, S.S.; ( 1 9 9 8 ) Bir Politikbilim Perspektifi, Asa yay. Bursa. Sennet, R.; ( 1 9 9 6 ) Kamusal insanın Çöküşü, Ayrıntı Yay. Scime, Roger, "Cyberville" and the Spirit of C o m m u n i t y : Ho ward Rheingold-meet Amitai Etzioni Skidmore, William, (1979) Theoretical Thinking in Sociology, Chambridge University Press. London. Smith, March A.; Voices from the W E L L : The Logic of the Virtu al Commons: http://netsan.sscnet.ucla.edu.tr/scoc/papers/voices Tocqueville, A., ( 1 9 9 4 ) Amerika'da Demokrasi, Çev. 1.Sezai vd. Yetkin Yay. Ankara. Tönnies, Ferdinand; ( 1 9 5 7 ) ; On Gemeinshaft and Gesselshaft ( C o m m u n i t y and Society), Translated by C P . Loomis, T h e Michigan Metcalfe, Bob; ( 1 9 9 7 ) Rethinking Big Cities in an Age of Small na.msus.edu/ghistory/Dcfinations/MTRWZZI.HTM Towns on Virtual Communities InjoWorld , 08/18/1997, Vol. Internet: http://www.imagination.org/cyberville/cybervillc.hlml Maclver R.M.; Page, C.H.; ( 1 9 6 9 ) , Cemiyet, MEB yay. İstanbul. 19, Issue .33. Modern http://www.wco.com/~jhrose/sociology/sociology.html Ryan, Alan, ( 1 9 9 7 ) ; Exaggerated hopes and baseless fears, Social Fernback, J . ; Thampson, B.; Abort, İnternet: html Rheingold, Howard, A Silience of My Virtual Community, Inter net: tanbul. Communities: lu, Ayrıntı yay. İstanbul. le.we.mediaone.net/elizrs/clcctropolis.htinl Ayrıntı yay. İstanbul. Virtual Morley, D.; Robins, K.; 1 9 9 7 ) Kimlik Mekanları, çev. E. Zebekoğ- Reid, Elizabeth; ( 1 9 9 1 ) Electropolis: Communication and Com Blanchot, M.; ( 1 9 9 7 ) ttiraj Edilemeyen Cemaat, Gev. 1. Ergüden, Digital Michalşki, Jerry; ( 1 9 9 5 ) What is Virtual Community? New Pers State University Press: httu.7/plii!owino- Weber, M a x , T h e Sociology of Community, hltp-JIwww.asahinet.or.jp/~hw8m-mrkrn/weber/society/soci_comm/index.html