Asal Çelik Paslanmaz – Özellikleri

Transkript

ISBN 978-2-87997-256-5
Diamant Building · Bd. A. Reyers 80 · 1030 Brüksel · Belçika · Tel. +32 2 706 82-67 · Faks -69 · e-mail info@euro-inox.org · www.euro-inox.org
ASAL ÇELIK PASLANMAZ - ÖZELLIKLERI
Euro Inox
Üyeler
Euro Inox, Paslanmaz Çelik için Avrupa pazarn geliştirme birliğidir.
Euro Inox’un üyeleri arasnda şunlar bulunur :
• Avrupal paslanmaz çelik üreticileri
• Ulusal paslanmaz çelik geliştirme birlikleri
• Alaşm element endüstrilerini geliştirme birlikleri
Euro Inox’un öncelikli hedefi paslanmaz çeliklerin eşsiz
özelliklerini tantmak ve bunlarn mevcut uygulamalarda
ve yeni pazarlarda kullanmn daha ileri götürmektir.
Bu amaç doğrultusunda Euro Inox, mimarlarn,
tasarmclarn, uzmanlarn, üreticilerin ve nihai kullanclarn malzemeyi daha yakndan tanmas için
konferanslar ve seminerler organize eder, basl ve elektronik formatta klavuzlar yaymlar. Euro Inox ayrca,
teknik ve pazar araştrmalarn destekler.
Tam üyeler
Acerinox,
www.acerinox.es
Outokumpu Stainless,
www.outokumpu.com/stainless
ThyssenKrupp Acciai Speciali Terni,
www.acciaiterni.com
ThyssenKrupp Nirosta,
www.nirosta.de
UGINE & ALZ Belgium,
UGINE & ALZ France,
Groupe Arcelor Mittal: www.ugine-alz.com
Ortak üyeler
Fotoğraflar
Stefan Elgass, Geretsried (D)
ThyssenKrupp Nirosta, Krefeld (D)
Rösle Metallwarenfabrik, Marktoberdorf (D)
British Stainless Steel Association (BSSA),
www.bssa.org.uk
Cedinox,
www.cedinox.es
ISBN 978-2-87997-256-5
Çek-basks :
Polonya-basks :
Acroni,
www.acroni.si
ISBN 2-87997-082-2
ISBN 2-87997-083-0
Çeviri
Ufuk Leflef, Istanbul (Türkiye)
Centro Inox,
www.centroinox.it
Informationsstelle Edelstahl Rostfrei,
www.edelstahl-rostfrei.de
Institut de Développement de l’Inox (I.D.-Inox),
www.idinox.com
International Chromium Development Association (ICDA),
www.icdachromium.com
International Molybdenum Association (IMOA),
www.imoa.info
Nickel Institute,
www.nickelinstitute.org
Polska Unia Dystrybutorów Stali (PUDS),
www.puds.com.pl
SWISS INOX,
www.swissinox.ch
Basm
Asal Çelik Paslanmaz - Özellikleri
1. Bask 2007
© Euro Inox 2007
İçindekiler sayfa
1
2
3
"Informationsstelle Edelstahl Rostfrei, Düsseldorf"
tarafndan yaymlanan 821 numaral Asal Çelik Paslanmaz-özellikleri ’ne ait bilgi notlar, 4. Bask 2006‘dan
izinli, alnt yaplmştr.
Yaymc
Euro Inox - Merkez : 241 route d’Arlon
1150 Luxemburg, Grossherzogtum Luxemburg
Tel: +352 26103050
Fax: +352 26103051
Brüksel Bürosu :
Diamant Building, Bd. A. Reyers 80
1030 Brüksel, Belçika
Bildirim
Euro Inox burada sunulan bilgilerin teknik açdan doğru
olmas için gerekli tüm çabay göstermiştir. Ancak okuyucunun burada verilen bilgilerin yol gösterici olduğunu bilmesi gerekir. Euro Inox üyeleri, çalşanlar, danşman ve
çeviri yapan kişi veya kuruluşlarn işbu yaynda sunulan
bilgilerin kullanmlar nedeniyle oluşabilecek herhangibir kayp hasar veya ziyana bağl hiçbir yükümlülük veya
sorumluluk kabul etmeyeceklerini özellikle bildirirler.
Ayrca bu broşürdeki bilgilerin yayn haklar mahfuz olup,
iktibas edilmesi, alnt yaplmas, yaymc kuruluşun
yazl iznini gerektirir.
3.1
3.2
3.3
3.4
4
4.1
4.2
4.3
5
6
7
8
9
10
Giriş
Paslanmaz
çeliklerin snflandrlmas
Çelik guruplarnn
karakteristik özellikleri
Ferritik çelikler
Martensitik çelikler
Austenitik çelikler
Austenitik-Ferritik çelikler
Korozyona karşı dayankllk
Genel bilgiler
Korozyon çeşitleri
Kullanm göstergeleri
Kaynak özellikleri
Şekillendirilme özellikleri
Talaş kaldrma özellikleri
Yüzey standardlar
Fiziksel özellikleri
Standardlaştrma
1
3
6
6
7
8
12
13
13
13
15
16
18
20
21
24
25
Telif hakk uyars
Bu çalsma telif haklarna tabidir. Euro Inox, herhangi bir
dilde çeviri, yeniden basm, resimlerin, ifadelerin ve
yaynn yeniden kullanm konusundaki bütün haklar
elinde tutmaktadr. Bu yaynn hiçbir ksm, telif hakk
sahibi olan Euro Inox, Lüksemburg’un yazl izni
olmakszn yeniden üretilemez, bilgi deposunda saklanamaz ve hiçbir sekilde elektronik, mekanik, fotokopi,
kayt veya diger yöntemlerle herhangi bir biçime aktarlamaz. Ihlaller yasal isleme tabi tutulacak olup, ihlalden
kaynaklanan maddi hasarlarn yan sra maliyet ve yasal
ücretler konusunda da sorumluluk dogar ve Avrupa
Birligi dahilinde Lüksemburg telif haklar yasa ve
tüzügünün kovusturma yasas kapsamna girer.
1
1 Giriş
Asal Çelik Paslanmaz tabiri, paslanmazlarn
topluca ifade edildiği genel bir tanmdr. En
az % 10,5 krom (Cr) içermekle alaşmsz çeliklere kyasla korozyona karş pozitif anlamda önemli ve farkl dayankllk gösterir. Crmiktarnn arttrlmas ve diğer alaşm elemanlar ilavesiyle - örneğin : Nikel (Ni) ve Mollibden (Mo) gibi- korozyona karş dayankllk
daha da artar. Bütün bunlara ek olarak daha
başka elementlerin de ilavesiyle dayankllk özelliğini pozitif anlamda etkilemek
mümkündür, örneğin :
– Niob, Titan (interkristalin - iç kristal yapnn
ayrşma korozyonuna karş dayankllğn
sağlar)
– Azot (fiziksel mukavemetini ve korozyona
karş dayankllğn arttrr)
– Kükürt (talaş kaldrlma özelliği sağlar)
Böylece proje mühendislerinin, mekanik
işleyiciler ve kullanclarn çeşitli sahalarda
ihtiyaç duyduklar kalitelerin sunulmas
mümkün olabilmektedir.
2
Asal Çelik Paslanmaz, uzun yllardanberi
süregelen tarihçesi ile korozyona karş
dayankllğ, mükemmel mekanik özelliğiyle
gittikçe güçlenen ve artan kullanm alanlarna erişmiştir. Bu nedenle üretimi önemli
derecede artmş ve gittikçe yükselen oranlarda yank bulmuştur :
1950 ylndan 2006 ylna kadar Dünya
paslanmaz çelik üretimi 1 milyon tondan
yaklaşk 21 milyon tona ulaşmştr.
Paslanmaz çelikler, haddeleme, dövme ve
döküm şeklinde üretilir.
Elinizdeki bu broşür, haddeleme ve dövme
şeklinde üretilen çelikleri kapsamaktadr.
Çeşitli kalitelerdeki paslanmaz çeliklerin
farkl yönlerini açklayarak kullanm alanlar
için doğru kalitenin seçimini kolaylaştrr.
İşlenmesi ile ilgili konulara gerekli olduğunda değinilecektir.
2 Paslanmaz çeliklerin snflandrlmas
Aşağdaki Tablo 1 haddelenmiş veya dövülmüş çeliklerin önemli olanlarnn normlarn
içermektedir. Bu tabloda belirtilmemiş diğer
paslanmaz çelikler EN 10088 ve Demir Çeliknormlarnda görülebilir.
Paslanmaz çelikler kimyasal bileşimleri itibariyle Tablo 2‘ de belirtilen 4 ayr gurupta iç
kristal yaplarna göre snflandrlrlar
(Resim 1).
Pazarda ticari kaliteler olarak bilinen ve kullanlan 100‘ den fazla çeşitli paslanmaz
çelik kalitelerinin kimyasal bileşimleri ile
mekanik ve fiziksel özellikleri, internet’te
www.euro-inox.org/technical_tables/sitesindeki ‘’Paslanmaz Çeliklerin Teknik Özellikleri Tablosu’’ bölümünde kullanclarn
istifadesine sunulmaktadr.
Bundan başka ayrlma sertleştirmesi özelliği
olan paslanmaz çelikler de önem kazanmştr.
Bu çeliklere Molibden (Mo), Bakr (Cu), Niob
(Nb), Aluminyum (Al) ve Vanadin (V) gibi
alaşm elementleri ilave edilir ve özel bir sl
işlem yaplrsa, çekme mukavemetleri ve
genleşme özellikleri önemli derecede artar.
Her bir çelik tipi ksa norm ad ve malzeme
numaras ile belirtilmektedir.
Ksa rumuz ve numaralarn hatrlanmas
kolay olduğundan paslanmaz çeliklerin
malzeme numaralar tercih edilerek
kullanlr.
Paslanmaz çelik malzeme numaralarnn
anlamlar Tablo 3 ‘ de gösterilektedir.
Resim 1 :
Çeşitli kalitelerdeki paslanmaz çeliklerin tipik iç kristal yaplar :
a) Çelik malzeme-no: 1.4511 ferritik iç yap
b) Çelik malzeme-no: 1.4313 martensitik iç yap
c) Çelik malzeme-no: 1.4301 austenitik iç yap (ostenitik)
d) Çelik malzeme-no: 1.4462 austenitik-ferritik iç yap
3
Çelik tipi
Ksa norm ad
Kimyasal bileşimi %
Malzeme No.
C
Cr
Mo
Ni
Diğer
Ferritik ve martensitik çelikler
X2CrNi12
1.4003
≤0,03
10,5/12,5
0,30/1,00
X2CrTi12
1.4512
≤0,03
10,5/12,5
X2CrTi17
1.4520
≤0,025
16,0/18,0
X12Cr13
1.4006
0,08/0,15
11,5/13,5
X20Cr13
1.4021
0,16/0,25
12,0/14,0
X20CrMo13
1.4120
0,17/0,22
12,0/14,0
X30Cr13
1.4028
0,26/0,35
12,0/14,0
X39Cr13
1.4031
0,36/0,42
12,5/14,5
X46Cr13
1.4034
0,43/0,50
12,5/14,5
X50CrMoV15
1.4116
0,45/0,55
14,0/15,0
0,50/0,80
N≤0,03
Ti6x (C+N) bis 0,65
N≤0,015TI0,30/0,60
≤0,75
0,9/1,3
≤1,0
V0,10/0,20
X55CrMo14
1.4110
0,48/0,60
13,0/15,0
0,50/0,80
X5CrNiMoTi15-2
1.4589
≤0,08
13,5/15,5
0,20/1,20
1,0/2,5
Ti0,3/0,5
V≤0,15
X3CrNiMo13-4
1.4313
≤0,05
12,0/14,0
0,3/0,7
3,5/4,5
N≥0,02
X4CrNiMo16-5-1
1.4418
≤0,06
15,0/17,0
0,80/1,50
4,0/6,0
N≥0,02
X6Cr17
1.4016
≤0,08
16,0/18,0
X6CrMo17-1
1.4113
≤0,08
16,0/18,0
X3CrTi17
1.4510
≤0,05
16,0/18,0
Ti4x (C+N) +0,15-0,80
X3CrNb17
1.4511
≤0,05
16,0/18,0
Nb12xC bis 1,00
X14CrMoS17
1.4104
0,10/0,17
15,5/17,5
0,20/0,60
P≤0,040S0,15/0,35
X6CrMoS17
1.4105
≤0,08
16,0/18,0
0,20/0,60
P≤0,040S0,15/0,35
X17CrNi16-2
1.4057
0,12/0,22
15,0/17,0
X39CrMo17-1
1.4122
0,33/0,45
15,5/17,5
0,9/1,4
1,5/2,5
0,8/1,3
X90CrMoV18
1.4112
0,85/0,95
17,0/19,0
0,9/1,3
X105CrMo17
1.4125
0,95/1,20
16,0/18,0
0,4/0,8
X2CrMoTi18-2
1.4521
≤0,025
17,0/20,0
1,8/2,5
≤1,0
V0,07/0,12
Ti4x (C+N) +0,15-0,80
N≤0,03
Austenitik - ferritik celikler
X2CrNiMoN22-5-3
1.4462
≤0,03
21,0/23,0
2,5/3,5
4,5/6,5
N0,10/0,22
X2CrNiMoCuWN25-7-4
1.4501
≤0,03
24,0/26,0
3,0/4,0
6,0/8,0
N0,20/0,30 Cu0,5/1,0
W0,5/1,0
Tablo 1 (1/2) : Standard Normlara alnmş paslanmaz çelikler (seçilmiş kaliteler)
4
Çelik tipi
Kimyasal bileşimi %
Ksa norm ad
Malzeme No.
C
Cr
Mo
Ni
Diğer
Austenitik çelikler
X5CrNi18-10
1.4301
≤0,07
17,0/19,5
8,0/10,5
N≤0,11
X4CrNi18-12
1.4303
≤0,06
17,0/19,0
11,0/13,0
N≤0,11
X8CrNiS18-9
1.4305
≤0,10
17,0/19,0
8,0/10,0
P≤0,045 S0,15/0,35
N≤0,11 Cu≤0,11
X2CrNi19-11
1.4306
≤0,03
18,0/20,0
10,0/12,0
N≤0,11
X2CrNi18-9
1.4307
≤0,03
17,5/19,5
8,0/10,0
N≤0,11
X2CrNiN18-10
1.4311
≤0,03
17,0/19,5
8,5/11,5
N0,12/0,22
X6CrNiTi18-10
1.4541
≤0,08
17,0/19,0
9,0/12,0
Ti5xC bis 0,70
X6CrNiNb18-10
1.4550
≤0,08
17,0/19,0
9,0/12,0
Nb10xC bis 1,0
X10CrNi18-8
1.4310
0,05/0,15
16,0/19,0
≤0,80
6,0/9,5
N≤0,11
X2CrNiN18-7
1.4318
≤0,03
16,5/18,5
6,0/8,0
N0,10/0,20
X5CrNiMo17-12-2
1.4401
≤0,07
16,5/18,5
2,0/2,5
10,0/13,0
N≤0,11
X2CrNiMo17-12-2
1.4404
≤0,03
16,5/18,5
2,0/2,5
10,0/13,0
N≤0,11
X6CrNiMoTi17-12-2
1.4571
≤0,08
16,5/18,5
2,0/2,5
10,5/13,5
Ti5xC bis 0,70
X1CrNiMoTi18-13-2
1.4561
≤0,2
17,0/18,5
2,0/2,5
11,5/13,5
Ti0,40/0,60
X1CrNiMoN25-25-2
1.4465
≤0,02
24,0/26,0
2,0/2,5
22,0/25,0
N0,08/0,16
X2CrNiMoN17-13-3
1.4429
≤0,03
16,5/18,5
2,5/3,0
11,0/14,0
N0,12/0,22
X2CrNiMo18-14-3
1.4435
≤0,03
17,0/19,0
2,5/3,0
12,5/15,0
N≤0,11
X3CrNiMo17-13-3
1.4436
≤0,05
16,5/18,5
2,5/3,0
10,5/13,0
N≤0,11
X2CrNiMnMoNbN25-18-5-4
1.4565
≤0,03
23,0/26,0
3,0/5,0
16,0/19,0
N0,30/0,50 Nb≤0,15
X2CrNiMoN17-13-5
1.4439
≤0,03
16,5/18,5
4,0/5,0
12,5/14,5
Mn3,5/6,5
X1NiCrMoCuN25-20-5
1.4539
≤0,02
19,0/21,0
4,0/5,0
24,0/26,0
N0,12/0,22
X1NiCrMoCuN25-20-7
1.4529
≤0,02
19,0/21,0
6,0/7,0
24,0/26,0
Cu1,2/2,0 N≤0,15
Cu0,5/1,05 N0,15/0,25
Tablo 1 (2/2) : Standard Normlara alnmş paslanmaz çelikler (seçilmiş kaliteler)
İç kristal yaps
Ana alaşm elementleri
ferritik
Cr
martensitik
Cr, C veya Ni
austenitik
Cr, Ni, Mo
austenitik-ferritik
Cr, Ni, Mo (austenitik çeliklere kyasla yüksek krom, düşük nikel)
1.40..:
1.41..:
}
< 2,5 % Ni alaşml Cr-Çelikleri
Mo, Nb veya Ti ‘ sz
Mo’li , Nb veya Ti ’ sz
1.43..:
1.44..:
}
> 2,5 % Ni alaşml Cr-Çelikleri
Mo, Nb, veya Ti ‘ sz
Mo’li , Nb veya Ti ‘ sz
1.45..:
1.46..:
}
Cr, CrNi-veya CrNiMo-çelikleri özel ek alaşml olanlar (Cu, Nb, Ti .... )
Tablo 2 :
Paslanmaz çelik
guruplar
Tablo 3:
Malzeme numaralarnn
paslanmaz çelikler için
anlamlar
5
3 Çelik guruplarnn karakteristik özellikleri
3.1 Ferritik çelikler
Ferritik paslanmaz çelikler kabaca iki alt
gurupta incelenirler :
– Yaklaşk % 11 ila 13 aras Cr içerenler
– Yaklaşk % 17 Cr İçerenler
Tablo 4‘ de görülen ferritik çeliklerin mekanik
özellikleri, ince daneli bir içyap gerektirir. Bu
yap üretimin son safhasnda maksada uygun
bir tavlama ile elde edilir.
Göreceli olarak Cr elementinin alt snrda olmas nedeniyle (1.4003 , 1.4512) atmosferik
şartlarda veya slak ve nemli ortamlarda
korozyona karş mukavemetleri snrldr.
Bu nedenle ’’korozyon taşyc’’ olarak
snflandrlrlar.
Çelik Tipi
Ksa Ad
Ürün Şekli
biçimi1)
Malzeme
No.
kalnlk
veya
çap1)
mm max.
0,2 genleşme katsays2)
Boyuna
kesitine
N/mm2
Minimum
% 17 Cr içeren çelikler ise yüksek krom oran
nedeniyle korozyona daha iyi mukavemet
gösterirler.
% 1 Molibden ilavesiyle korozyona karş
mukavemetleri daha da arttrlabilir.Baz
kaliteler Titanyum veya Neobiyum içermekle,
karbonun ayrlarak karbid oluşturmasn
engellerler.
Böylece kaynak sonrasnda herhangibir sl
işleme gerek kalmadan, kaln malzemeler
dahil, interkristalin korozyona karş mukavemetlerini korurlar.
Austenitik Cr-Ni çeliklere kyasla ferritik paslanmaz çeliklerin tercih edilmelerinin önemli
çekme
mukavemeti
N/mm2
Kopma,
uzamas
%
Min.
interkristalin korozyonuna karş
dayankllğ
İşlem
kaynak
öncesi
sonras
X2CrNi12
1.4003
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
25
100
280
280
250
260
320
320
280
–
450 / 650
450 / 650
450 / 650
450 / 600
20
20
18
20
yok
yok
X2CrTi12
1.4512
k. B.
w. B.
6
12
210
210
220
220
380 / 560
380 / 560
25
25
yok
yok
X6Cr17
1.4016
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
25
100
260
240
240
240
280
260
260
–
450 / 600
450 / 600
430 / 630
400 / 630
20
18
20
20
var
yok
X3CrTi17
1.4510
k. B.
w. B.
6
12
230
230
240
240
420 / 600
420 / 600
23
23
var
var
X3CrNb17
1.4511
k. B.
6
230
240
420 / 600
23
var
var
X6CrMo17-1
1.4113
k. B.
w. B.
D., St.
6
12
100
260
260
280
280
280
–
450 / 630
450 / 630
440 / 660
18
18
18
var
yok
Tablo 4 : Tavlanmş ve oda scaklğndaki ferritik paslanmaz çeliklerin mekanik değerleri (EN 10088, 2 ve 3 ncü bölüm)
1) k.B. = soğuk haddelenmiş band w.B. = scak haddelenmiş band; Bl = levha ; D=tel ; St = çubuk
2) filmaşin teller için yalnzca çekme mukavemet değerleri geçerlidir.
3) < 3 mm’ye kadar bandlar için A80 diğerleri için A5 değerleri geçerlidir.
6
bir avantaj da, özellikle ’’klorid etkisiyle
indüktif transkristalin gerilim çatlak korozyonuna’’ karş yüksek mukavemet göstermesidir.
3.2 Martensitik çelikler
% 12-18 aras Krom ve % 0,1 den daha fazla
Karbon içeren çelikler, yüksek derecelerde
austenitik yapdadrlar. Austenitik yapya
eriştiği ve aniden soğutulduğunda, bunun anlam sertleştirildiğinde, austenitik kristal yap,
martensitik yapya dönüşür. Austenitik yap
oluşturmak için, çeşitli kalitelere göre, 950 ila
1050 derece C gerekir. Ani soğutma, alaşmsz
çeliklere kyasla daha yavaş olabilir (örneğin :
Havada soğutma). Karbon oran ne kadar yüksek olursa, sertlik de o derecede yüksek değerde olur (Tablo 5).
Karbon 0ran
Kütlesel - %
0,10
0,15
0,20
0,25
0,40
0,70
1,00
Sertlik
HRC
40
46
50
53
56
58
60
Çentik açma işlemi (DVM-Deneyi) J
austenitik çelikler
nikelli martensitik çelikler
ferritik % 17 kromlu-çelikler
martensitik %13 kromlu-çelikler
Nikel alaşml martensitik çeliklerde Karbon
elementinin rolünü Nikel elementi üstlenmiştir. (Örneğin : 1.4313) Yüksek Karbon
içeren türlerinde karbid eleminasyonu sonucu yüksek sertlik alma tehlikesi, Nikel
alaşm nedeniyle engellenir. Islah edilme
niteliklerinin uygunluğu nedeniyle istenilen
sertlik elde edilir. Ayrca 400 mm çap‘a kadar olan ölçülerin şertleştilmesi mümkündür. Molibden ilavesiyle korozyona karş
mukavemet daha da
arttrlmaktadr.
(1.4418)
Resim 2 :
Çeşitli paslanmaz çeliklerin çentik açma-sl işlem
diagramlar
(R.Oppenheim)
Resim 3 :
Egzost sistemleri –
Ferritik paslanmaz çelikler, kendilerine otomobil
endüstrisinde önemli
kullanm alanlar
bulmaktadr.
Tablo 5 : Karbon oranlarnn, sertleştirilmiş ve iç
gerilimleri alnmş martensitik paslanmaz çeliklerin
sertliklerine etkileri (Schierhold)
Islah edilmiş durumda yüksek çekme mukavemetleri elde edilir. Martensitik iç yapdaki
krom alaşml çeliklerin sya ilişkin
akşmazlk değerleri 2 no’lu resimde görülmektedir.
7
Resim 4 :
Martensitik paslanmaz
çelikten üretilmiş jiletler
0,2%-genleşme
snr
Büzülme
genleşme
Meneviş s dercesi C
8
genleşme % (Lo = 5 do)
Çekme
mukavemeti
Büzülme %
Çekme mukavemeti ve 0,2 %-genleşme snr N/mm2
Resim 5 :
1.4021 kalite çelik malzemenin slah diagram ;
Sertleştirme : 1000 derece C/yağ
Meneviş : menevis ss
2 saat/havada soğutma
(Schierhold)
Ürün şekline göre martensitik çelikler, yumuşak tavlanmş (sertleştirmeye hazr) veya
sertleştirilmiş olarak temin edilirler. Yumuşak tavlanmş olanlara (soğuk ve scak
haddelenmiş bandlar veya levhalar), kullancs tarafndan scak veya soğuk olarak
son şekil verildikten sonra sertleştirme işlemi uygulanr Örnek : kvrmak, basmak, şekillendirici kesim, derin sğama, gibi) Islah
işlemleri, sertleştirme ve sonuçta 650 ila
750 derece C ‘de menevişden ibarettir. Meneviş işlemi yapldğnda, çekme mukavemeti -sertliği- bir miktar azalr, akşmazlk
değeri ise artar. 1.4021 kalitenin (5 numaral
resimde görülen) slah işlem diagramnda,
bu guruptaki çelikler gösterilmektedir
Isl işlem sonrasnda mukavemet değerlerinin değişimleri gözlenmektedir. Korozyona
mukavemetin en iyi şekilde sağlanmas,
öngörülen sl işlem değerlerinin tam olarak
uygulanmasna bağldr.
Yeterli korozyona mukavemet ve yüzeyin
istenilen özellikte olmasn sağlamak için,
asit işlemi ile temizlemek veya ince bir
taşlama yapmak, sonuçta polisaj ile parlat-
mak, böylece düzgünlüğü gerçekleştirmek,
gerekir.
Bu gurupdaki çelikler, aşnmaya karş yüksek
dayankllk göstermeleri ve kesici özellikleriyle çok geniş bir alanda kullanlrlar.
3.3 Austenitik çelikler
Austenitik CrNi-Çelikler en az % 8 Nikel içerikleriyle, çok iyi ve mükemmel şekillendirilebilir ve mekanik özellikleri ile birlikte korozyona mukavemetleri göze çarpar. Çok geniş
bir alanda kullanlabilirlikleri tavsiye edilmekle, paslanmaz çeliklerin en anlaml ve
önemli gurubunu oluşturmaktadr.
Bu çelik gurubunun en önemli niteliği korozyona yüksek mukavemeti ile bilhassa Krom
ve Molibden gibi alaşm elementleri oranlarnn arttrlmas sonucu, mükemmele
ulaşmasdr (Tablo 1 ve paragraf 4.2 ‘ye
baknz)
Ferritik çeliklerde olduğu gibi, austenitik çeliklerde de mükemmel teknolojik değerlerin
elde edilmesi için hassas ve ince daneli kristal yap şarttr (Tablo 6). Isl işlem srasnda
ayrşklğ önleyici tedbir olarak, 1000 ila
1150 derece c’de çözelti tavlamas ve akabinde suda veya havada soğutma
yaplmaldr. Austenitik çelikler, martensitik
çeliklerin aksine, sertleştirilemezler.
Belirli alanlarda yüksek çekme mukavemeti
değerleri içeren austenitik çelikler gerekmektedir. Soğuk şekillendirme srasnda
genleşme snrnn arttrlmas mümkündür.
Form değişikliği dereceleri, iç yapnn kademeli olarak sertleşmesine neden olur. Ferritik çeliklere kyasla, soğuk şekillendirme
srasnda daha fazla sertleşmeye meyillidirler (Resim 6).
Çekme mukavemeti ve 0,2 %-genleşme snr N/mm2
Bütün bunlara ek olarak soğuk ğekillendime
nedeniyle martensitik bir iç yap da meydana gelebilir.
Diğer bir ihtimal de, alaşm elementlerinin
teknik önlemleri nedeniyle kristallerin
karşmas sonucu, sertliğin artmas mümkün
olabilmektedir. Önemli alaşm elementlerinin paslanmaz çeliğin 0,2 %-genleşme snr
Çekme mukavemeti
0,2%-genleşme snr
Resim 6 :
Baz paslanmaz çeliklerin
soğuk formasyon nedeniyle meydana gelen
sertlikleri
Çelik Tipi
Ksa Ad
Ürün Şekli
biçimi1)
Malzeme
No.
Boyuna gerilme %
kalnlk
veya
çap1)
mm max.
Boyuna
kesitine
N/mm2
Minimum
çekme
mukavemeti
N/mm2
Kopma,
uzamas
%
Min.
interkristalin korozyonuna
karş dayankllğ
İşlem
kaynak
öncesi
sonras
X5CrNi18-10
1.4301
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
230
210
210
190
260
250
250
–
540 / 750
520 / 720
520 / 720
500 / 700
45
var
yok
X4CrNi18-12
1.4303
k. B.
D., St.
6
160
220
190
250
–
500 / 650
500 / 700
45
var
yok
X8CrNiS18-9
1.4305
Bl.
D., St.
75
160
190
190
230
–
500 / 700
500 / 750
35
yok
yok
X2CrNi19-11
X2CrNi18-9
1.4306
1.4307
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
220
200
200
180
250
240
240
–
520 / 670
520 / 670
500 / 650
460 / 680
45
var
var
X2CrNiN18-10
1.4311
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
290
270
270
270
320
310
310
–
550 / 750
550 / 750
550 / 750
550 / 760
40
var
var
X6CrNiTi18-10
1.4541
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
220
200
200
190
250
240
240
–
520 / 720
520 / 720
500 / 700
500 / 700
40
var
var
Tablo 6 (1/3) : Normlara alnan austenitik ve austenitik-ferritik paslanmaz çeliklerin mekanik değerleri 1.4462 kalite ise işlem öncesinde ve oda
ssnda (EN 10088 2. ve 3. bölümlerde ve ayn zamanda SEW 400 ‘ de yer alr)
9
Çelik Tipi
Ksa Ad
Ürün Şekli
biçimi1)
Malzeme
kalnlk
veya
çap1)
Boyuna
kesitine
N/mm2
çekme
mukavemeti
N/mm2
Kopma,
uzamas
%
İşlem
kaynak
X6CrNiNb18-10
1.4550
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
220
200
200
205
250
240
240
–
520 / 720
520 / 720
500 / 700
510 / 740
40
var
var
X10CrNi18-8
1.4310
k. B.
D., St.
6
40
250
195
280
–
600 / 950
500 / 750
40
yok
yok
X2CrNiN18-7
1.4318
k. B.
w. B.
Bl.
6
12
75
350
330
330
380
370
370
650 / 850
650 / 850
630 / 830
35
35
45
var
var
X5CrNiMo17-12-2
1.4401
k. B.
w. B.
6
12
240
220
270
260
530 / 680
530 / 680
40
40
var
var
Bl.
D., St.
75
160
220
200
260
–
520 / 670
500 / 700
45
40
X2CrNiMo17-12-2
1.4404
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
240
220
220
200
270
260
260
–
530 / 680
530 / 680
520 / 670
500 / 700
40
40
45
40
var
var
X6CrNiMoTi17-12-2
1.4571
k.B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
240
220
220
200
270
260
260
–
540 / 690
540 / 690
520 / 670
500 / 700
40
var
var
X1CrNiMoTi18-13-2
1.4561
Fl.
20
190
490 / 690
40
var
var
X1CrNiMoN25-25-2
1.4465
Fl.
St.
D.
30
160
20
260
540 / 740
35
var
var
X2CrNiMoN17-13-3
1.4429
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
300
280
280
280
330
320
320
–
580 / 780
580 / 780
580 / 780
580 / 800
35
35
40
40
var
var
X2CrNiMo18-14-3
1.4435
k. B.
w. B.
Bl.
D., St.
6
12
75
160
240
220
220
200
270
260
260
–
550 / 700
550 / 700
520 / 670
500 / 700
40
40
45
40
var
var
X3CrNiMo17-13-3
1.4436
k. B.
w. B.
Bl.
D., ST.
6
12
75
160
240
220
220
200
270
260
260
–
550 / 700
550 / 700
520 / 670
500 / 700
40
var
yok
X2CrNiMnMoNbN25-18-5-4
1.4565
FL.
St.
D.
30
160
20
420
800 / 950
35
var
var
'
ssnda (EN 10088 2. ve 3. bölümlerde ve ayn zamanda SEW 400 ‘ de yer alr)
10
Çelik Tipi
Ksa Ad
X2CrNiMoN17-13-5
Kopma,
uzamas
%
320
310
310
580 / 780
580 / 780
580 / 780
35
35
40
280
–
580 / 800
35
kalnlk
veya
çap1)
k.B.
w. B.
Bl.
6
12
75
290
270
270
D., St.
160
Malzeme
1.4439
çekme
mukavemeti
N/mm2
Boyuna
kesitine
N/mm2
Ürün Şekli
biçimi1)
İşlem
kaynak
var
var
X1NiCrMoCuN25-20-5
1.4539
k. B.
w. B.
Bl.
D., ST.
6
12
75
160
240
220
220
230
270
260
260
–
530 / 730
530 / 730
520 / 720
530 / 730
35
var
var
X1NiCrMoCuN25-20-7
1.4529
Bl.
D., St.
75
160
300
300
340
–
650 / 850
650 / 850
40
var
var
40
var
var
X2CrNiMoN22-5-3
1.4462
k. B.
6
480
660 / 950
w. B.
Bl.
D.
12
75
160
480
480
660 / 950
640 / 840
650 / 880
450
ssnda (EN 10088 2. ve 3. bölümlerde ve ayn zamanda SEW 400‘ de yer alr)
1) k.B. = soğuk haddelenmiş band w.B. = scak haddelenmiş band; Bl = levha ; D=tel ; St = çubuk
2) filmaşin teller için yalnzca çekme mukavemet değerleri geçerlidir.
3) < 3 mm’ye kadar bandlar için A80 diğerleri için A5 değerleri geçerlidir.
değerlerine olan etkisi 7 no’lu resimde görülmektedir. En yüksek etkiyi Karbon (C) ve
Azot (N) göstermektedir. Karbon orannn
arttrlmasndan, korozyona karş kimyasal
reaksiyon nedeniyle, vazgeçilmiştir. Karbon
yerine
Azot elementinin katlmasnn yarar,
çekme mukavemetinin ve korozyona karş
dayankllğn arttrlmasdr.
Yüksek çekme mukavemetine sahip Azot içeren austenitik çelikler örnek olarak : 1.4311,
1.4318, 1.4406, veya 1.4439‘ dur. Hedef
seçilerek alaşm elementleri saptanan bir kalitenin 0,2 %-genleşme snr değeri 400
N/mm2 ‘ye kadar çkabilir (1.4565).
0,2-genleşme snr değişimi N/mm2
Resim 7 :
Baz alaşm elementlerinin, austenitik çeliklerin
0,2 %-genleşme snrna
olan etkileri (V.J.Mc Neely
ve D.T.Llewellyn)
Alaşm oran % (C ve N % 0,1)
11
Yüksek genleşme özelliği
Austenitik çeliklerin kopma uzamas değerleri (Tablo 6’ ya bak) ferritik çeliklere kyasla
bir mislidir ve çok iyi şekillendirme özelliği
sağlamaktadr. Buradan hareketle, uygun
derin çekme ve/veya germe ve abkant bükülme özelliklerini birlikte taşmaktadrlar.
Ayn zamanda yüksek çentik değeri, düşük s
ortamlarnda dahi üst seviyededir (Resim 3)
Bu nedenle soğuk ortamlara dayankl paslanmaz çelikler, eksi 269 derece C’ye kadar
çalşan tesislerde kullanlr.
(Bak : AD-Merkblatt W10)
Resim 8 :
Paslanmaz çelikten
Dünya küresi
12
3.4 Austenitik – ferritik çelikler
Austenitik-ferritik çelikler iki ayr iç yap özelliği gösterdiklerinden genelde Duplex çelikler olarak anlmakta, sürekli olarak daha çok
anlam kazanmaktadrlar. Bu durum özellikle
X2CrNiMoN 22-5-3 (Malzeme No. 1.4462)
kalite için geçerli olup, % 22 krom, % 5 nikel, ve % 3 molibden ile eser miktarda azot
içerir (Tablo 1’ e baknz) Bu alaşm oranlarna
göre dengeli bir austenitik-ferritik iç yap
mevcuttur (Kurallara göre 50:50).
6 no’lu tabloda görüldüğü üzere 0,2 %-genleşme snr, austenitik çeliklere kyasla, belirgin bir farkla üst düzeydedir. Bunun
yannda çok iyi bir akşmazlk dayankllğna
erişmiştir. Olumlu niteliklerini saymaya devam ettiğimizde, korozif ortamlarda
dayankllğn devamllğndan söz etmemiz
gerekir.
Austenitik-ferritik çeliklerin korozif ortamlarda gösterdiği dayankllğ , austenitik çeliklerle mukayese ettiğimizde, İndüktif chlorid’e
bağl gerilim kopmas korozyonuna çok daha
iyi mukavemet gösterdiğini saptayabiliriz.
Austenitik-ferritik çeliklerin kaynak yaplabilirliklerinde herhangibir problem yoktur.
Genel anlamda uygun nitelikleri geniş bir kullanm alannda başarl olduklarn, ağrlkl
olarak kimya endüstrisi tesislerinde, çevre
korumas ünitelerinde, Denizcilikte ve offshore teknik araştrmalarnda kullanlmalar
göstermektedir.
Son yllarda ’’Super Duplex olarak
adlandırılan” kaliteler geliştirilmiş olup,
korozyona karşı mükemmel dayankllk
göstermektedirler. Bu yeni geliştirilen kaliteler
% 25 Cr , % 7 Ni, % 3,5 Mo ile Azot içermekte,
eser miktarlarda diğer elementler de alaşma
katlmaktadrlar.
4 Korozyona karşı dayanıklılık
4.1 Genel bilgiler
Bilindiği gibi, paslanmaz çelikler, alaşmsz
ve düşük alaşml çeliklere kyasla korozyona karş çok daha iyi dayankllk gösteririler.
Birçok agresif ortamlara dayankl olup, yüzeyde başkaca bir koruyucu tabakaya gerek
duyulmaz. Bu pasivite özelliği, demire en az
% 10,5 Cr ilavesiyle kazandrlr. Yüzeydeki
pasif tabakann mekanik olarak hasar görmesi halinde, derhal kendisini yeniler.
Asal Çelik Paslanmaz çeliklerin korozyona
karş dayankllklar, alaşm elementlerine,
yüzey ve iç kristal yapsna bağldr. Bu nedenle kullanlacaklar ortamlara uygun
yapnn sl işlemle sağlanmş olmas, istenilen şartlar taşyan ve doğru seçilen yüzey tabakasnn korozyona dayankllğ mükemmel sağlayacağ tabiidir.
tik krom nikel alaşml paslanmaz çelik kalitelerinin seçilmesi uygun olur. Dayankllğn
daha da artmas istendiğinde, bütün bunlara ek olarak molibden alaşml olan kalitelerin seçilmesi gerekir.
Delici korozyon (pitting)
Paslanmaz çeliklerin yüzeyde bölgesel/yerel
olarak delinmeleri, delici korozyona uğradklarn gösterir. Şayet klorid iyonlar ile özellikle yüksek s ortamnda temas sözkonusu
ise, bu bölgelerde sklkla iğne deliği şeklinde korozyon görülür. Depolama, uzun süre
bekletme, yabanc pas, cüruf artklar ve
özellikle kaynak sonras oluşan renk değişikliklerinin bulunduğu bölgelerde delici korozyon tehlikesi artar.
Resim 9 :
Duplex – Borulardan
yaplmş Asansör Kulesi
(La Grande Arche, Paris)
4.2 Korozyon çeşitleri
Yüzeylerde aşnma korozyonu
Yüzeyde aşnma hemen hemen eşit bir
dağlm görünümünde oluşur. Kurallara göre,
yüzey aşnmasnn 0,1 mm / yl olarak tesbiti seçilen kaliitenin dayankl olduğunu gösterir Paslanmaz çeliklerde kütle kaybnn,
yüzeysel ölçü birimi 1 gram/h x m2 = 1,1
mm/yl şeklinde tezahür eder.
Dengeli ve eşit kalnlkta bir tabakann
aşnmas, asit ve güçlü alkali’lerle temas halinde oluşur.
Aşnan tabaka kalnlğ, kullanlan kaliteye
bağldr. Örneğin % 17 krom alaşml bir paslanmaz çelik, % 13 krom alaşml olana
kyasla daha fazla dayankldr. Çok daha fazla dayankllk istenen durumlarda, austeni13
Krom alaşm orann yükseltmek, ayrca molibden ve azot ilave etmekle, delici korozyona karş olan dayankllğ önemli derecede
arttrmak mümkündür. Etken oran toplam
förmülü olarak
W = % Cr + 3,3 x % Mo
düşünülmelidir.
Çok yüksek alaşml austenitik ve ferritik-austenitik iç yap kristalleri içeren çeliklere azot
ilave edildiğinde, çeşitli faktörler gözönüne
alnarak, yukarda bahis konusu edilen formüle yanstlr.
Çatlak korozyonu
Çatlak korozyonu, adndan da anlaşlacağ
gibi, oluşan çatlak şeklinde tezahür eder.
Konstruksiyon , bekletim ve kullanm hatalar
(örneğin: yanlş depolama, gibi), delici korozyon
nedenlerine
benzer
konulara
dikkat edilmeli, alaşm elementlerinin ve
yukarda belirtilen formüle yansmann
önemi vurgulanmaldr.
Gerilim yrtlmas korozyonu
Bu korozyon tipinde, genellikle kristallerde
ayrlma sözkonusu olmaktadr (transkristalin).
Aşağda belirtilen her üç neden birlikte var
olduğunda gerilim yrtlmas mümkündür.
a) Kullanldğ konstruksiyonda yüzey, çekme gerilimi altnda bulunuyorsa,
b) Genellikle klor iyonlarnn hakim olduğu
bir ortam ile temas varsa,
c) Seçilen paslanmaz çelik kalitesinin bu
korozyon tipine dayankllğ şüpheli ise,
Malzemenin çekme gerilimi içermesi, güçlü
bir germe veya kvrlma, bükülme formasyonu sözkonusu ise veya (kaynak, soğuk
hadde, derin sğama) gibi etkenler nedeniy14
le oluşabilmektedir.Çekme nedeniyle meydana gelen gerilimler, şnlama yoluyla en
aza indirilir.
Austenitik Standard Cr-Ni veya Cr-Ni-Mo
alaşml paslanmaz çelikler, klorid çözeltilerine karş, ferritik ve austenitik-ferritik çeliklere
kyasla, gerilim yrtlmasna karş daha hassastrlar. Austenitik çeliklerin bu korozyona
karş dayankllklarnn arttrlmalar, bilhassa nikel orannn yükseltilmesiyle sağlanr.
Titreşim nedeniyle yrtlma korozyonu
Sadece titreşim nedeniyle (korozyon etkeni
olmadan) meydana gelen minimize bir dalgal akm herhangibir yrtlma oluşturmaz :
Devaml titreşim mukavemeti. Devaml titreşime karş mukavemet değeri yeterli değilse, titreşim yrtlma korozyonu nedeniyle ve
snrlarn zorlanmas ile yrtlma mümkün
olabilmektedir.
Gerilim yrtlma korozyonunun farkllğ,
yalnzca spesifik bir ortamn varlğ nedeniyledir. Titreşime bağl yrtlma korozyonunun oluşmas için ise, korozif ortamlarn
yansra değişken etkenlerin birlikte varolmas gerekir. Titreşim korozyonuna
dayanklğn arttrlmas için
– Bulunduğu ortamlardaki korozyona karş
dayankllğn gittikçe güçlendirilmesi
– Çeliğin mekanik değerlerinin gittikçe yükseltilmesi
Bu korozyon tipi, birçok kullanm sahasnda,
örneğin : inşaat ve dayankl tüketim ürünlerinde, genellikle görülmez.
Kristaller aras korozyon
Kullanlacağ ortama uygun bir kalite seçimi,
kristaller aras korozyon tehlikesini ortadan
kaldrr. Austenitik çeliklerde 450 ila 850
derece C’de , ferritik çeliklerde 900 derece
C’nin üzerinde snn mevcut olduğu asitik
ortamlarda krom karbid kristallerinin iç yapy
oluşturan danelerin snr bölgelerinden
ayrlmas ile oluşur. Bahis konusu edilen s,
örneğin : kaynak işlemi srasnda ve kaynak
dikişine yakn olan sahada oluşmaktadr
(snn yaylma alan). Bölgesel olarak krom
elementinin, sözkonusu alanda krom karbid
şeklinde ayrlmas ve o bölgede azalmas
demektir.
Uygulamada, austenitik çeliklerde karbon
orannn en aza indirilmesi veya karbon’un,
çelik alaşmna titan veya niob elementi ilavesi neticesinde, bağlanarak krom ile birleşerek karbid oluşturmasn önlemektir.
Ferritik çeliklerde karbonun çözülme tehlikesi hemen hemen yok gibidir. Üretimin son
safhasnda yalnzca çözelti tavlamas ve sonrasndaki soğutma, bu çeliklerde krom karbid oluşmasn ve danelerden ayrlmasn önleyemez. Kristaller aras korozyona karş
dayankllğn sağlanmas için, 750 ila 800
derece C’de stabilizasyon tavlamas gerekir.
Ferritik çelikler stabilizasyon tavlamas
yaplarak tüketiciye ulaştrldğndan kristalleraras korozyona karş dayankldrlar. Ancak, tüketici tarafndan kullanlmalar
srasnda kaynak işlemi yapldğnda, oluşan
s nedeniyle krom karbid olgusu, kristalleraras korozyon tehlikesini yeniden doğurabilir. Ancak bu tehlikenin yok edilmesi, titan
veya niob elementlerinden birisinin alaşma
ilavesi ile, mümkündür. Ferritik çeliklerde
kristalleraras korozyonun engellenmesi,
yalnzca karbon orannn en aza indirilmesi
ile sağlanamaz.
Bimetal korozyonu
Bimetal korozyonu (Temas-kontakt korozyonu veya başka bir deyişle -metaller aras
korozyon- değişken metallerin paslanmaz
çelik ile temas ve aralarnda elektrolitik ağ
oluştuğunda sözkonusudur. Daha az
alaşml veya alaşmsz veya değişken bir
metal (Anod) temas ettiği bölümde etkendir
ve çözülmeye başlar. Alaşml çelik (katod)
bu temastan etkilenmez. Paslanmaz çelikler,
uygulamada diğer bütün metaller ve metalik
maddeler ile alaşmsz ve düşük alaşml çelikler ve de aluminyum’a karş asal çelik
konumundadrlar.
Bimetal korozyonun oluşmas için, asal çelik
konumundaki paslanmaz çeliğin daha az
alaşml veya asal olmayan çeliklere kyasla
temas eden bölümünün daha geniş bir sahay kaplamas durumunda mümkündür.
4.3 Kullanm göstergeleri
1.4301 ve 1.4541 malzeme numaral paslanmaz çelikler hava şartlarna dayankl
olup, iç ve dş mekanlarda eşdeğer anlamda
kullanlrlar.
1.4401 ve ve 1.4571 malzeme numaral paslanmaz çelikler oda ve normal hava
scaklğnda, belirli bir snra kadar klor ve
kükürtdioksid içeren ortamlarda, geniş kapsaml olarak endüstri ve sahil bölgelerinde
kullanmlar uygun olup, mükemmel
dayankllk gösterirler.
1.4016 malzeme numaral paslanmaz çelik
yukarda belirtilen krom-nikel (molibden)
alaşml olanlara kyasla korozyona karş daha az dayankl olup, genellikle iç mekanlarda kullanlmalar uygundur.
Paslanmaz çeliklerin, korozyona dayankllğn gerekli olduğu çeşitli saha ve ortamlarda kullanmlar ile , mukavemet tablo ve
diagramlar hakknda üreticiler bilgi vermektedirler.
15
5 Kaynak özellikleri
Resim 10 :
Asal Çelik paslanmaz'dan
üretilen trabzan’n
WIG-kaynağ görünümü
16
Paslanmaz çeliklerin çok çeşitli alanlarda
kullanmlar , kaynak işlemine mükemmel uyumlar, en önemli özellikleridir. Gerek korozyona dayankllk özelliklerinin, gerekse
İstenilen mekanik değerlerin, mukavemet ve
elestikiyetlerinin kaynak dikişi ve snn
yaylma alanlarnda da ana madde özellikleri ile örtüşmesi gerekmektedir. Konstruksiyonun ve kaynak bölgesinin güvenliği ve tesisin uzun ömürlü olmas, kaynak dikişinin
kalitesinden geçer.
Bütün bu değerlerin korunmas için kaynak
malzemesinin yansra en iyi kaynak teknikleri kullanlmal, çok hassas bir yüzey temizliği gerçekleştirilmelidir. Genelllikle uygulamada alşlagelen ergime ve direnç kaynak
tipleri seçilmelidir. Otojen kaynak tipi önerilmemektedir.
Ferritik çelikler de kaynak işlemine uygundur,
ancak elastikiyetinin azalma tehlikesi vardr.
Özellikle korozyona mukavemetin gerekli
olduğu ortamlarda stabilize alaşmlar tercih
edilmelidir. Bütün ferritik çeliklere s
uygulanmas durumunda, örneğin : kaynak
işlemi, güçlü bir dane irileşmesi tehlikesiyle
karş karşyadrlar. Bu nedenle olabildiğince
düşük s uygulanarak kaynak yaplmaldr.
Kaynak dikiş sahasnda elastikiyet değerlerinin azalmas nedeniyle, salnm, titreşim ve
darbenin var olduğu konstruksiyonlarn
kaln etli ksmlarnda ferritik çeliklerin kullanlmas uygun değildir.
Et kalnlklar ince olan soğuk haddelenmiş
levha ve şeritlerde bu tehlike, bilhassa
kaynak dikiş sahasna düşük s uygulanmas
ile, kaln malzemelere kyasla daha azdr.
1.4003 malzeme numaral çeliğin dane irileşmesi tehlikesi, özel alaşm teknikleri kullanlmas ile, önemli derecede yok edilmiştir.
Uygun değişkenlik özellikleri nedeniyle kaln
malzemelerin dahi sl işlem gerekmeksizin
kaynak yaplmas mümkündür. Bu çelik s
uygulanan bölgelerde de devaml titreşim,
mekanik dayankllk ve kvrma/bükülmeye
karş iyi bir performans gösterir.
Kaynak yaplmas gerekli olan durumlarda,
kristalleraras korozyon tehlikesinin oluşmamas için kullanlmas tavsiye edilen paslanmaz çelikler 1.4509, 1.4510, 1.4511,
1.4512, 1.4520, 1.4521 ve 1.4589 olarak
belirtilmektedir.
Karbon oranlar düşük martensitik çelikler
snrl olarak kaynak yaplabilir. Daha yüksek
miktarlarda karbon içeren kalitelere ise
kaynak uygulanamaz.
Ferritik çelik parçalarnn biribirlerine birleştirilmeleri için, austenitik kaynak elektrod
veya telleri tavsiye edilir. Bu durum martensitik çelikler için de ayndr. Korozyona
dayankllğn önemli olduğu hallerde,
çeliğin yüzeye yakn tabakasnn ana malzeme kalitesi ile kaynağ uygun olacaktr.
Austenitik paslanmaz çeliklere kaynak işlemi
uygulamas, feritik çeliklere kyasla çok kolaydr. Ancak aşağdaki noktalara dikkat edilmesi gerekir :
– Is genleşme katsaysnn takriben % 50
daha yüksek olmas durumunda, çeliğin
deformasyon ve artk gerilimlere karş
korunmas sözkonusudur.
– Is genleşmesinin takriben % 60 düşük
olduğu hallerde, snn kaynak bölgesine
odaklanmas gerekir. Bu durum bakr
altlk kullanlarak başaryla sağlanabilir.
Austenitik çeliklerin, istenilen niteliklerin ve
korozyona dayankllğn sağlanmas için,
ana malzeme veya ana malzeme kalitesinde
kaynak elektrod veya telleri ile veya daha
yüksek alaşml kaynak malzemeleri kullanlmas tavsiye edilmektedir. Kaynak malzemelerinin kimyasal bileşimleri, s altnda
oluşabilecek yrtk ve çatlaklarn engellenmesini sağlayacak şekilde seçilmektedir. Ti
ve Nb stabilize elementleri alaşml austenitik çelikler , ayn zamanda karbon oranlarnn
da düşürülmesi ile, kaynak sonrasnda
gerilim tavlamas yaplmasna gerek kalmadan kristalleraras korozyona mükemmel
dayankllk gösterirler (paragraf 4.2’ ye
baknz). Levha kalnlğnn 5mm’nin üzerinde olmas, karbon orannn % 0,03 ‘ün
altnda olmasn gerektirir.
Kaynak malzemesi kullanlmas gerekli durumlarda austenitik - ferritik (duplex) çeliklerin kaynak yaplabilirliği, s uygulanacak bölgenin niteliklerine bağldr. Bu nedenle
kaynak tipinin bu niteliklerle örtüşmesi ve uygun seçilmesi gerekir. Kaynak malzemesinin
daha yüksek nikel alaşml olan seçilmelidir.
Is uygulanmas nedeniyle oluşabilecek renk
değişikliklerinin engellenmesi veya oluşan
renk değişikliğinin sonradan mekanik veya
kimyasal olarak yok edilmesi, böylece
kaynak dikiş bölgesindeki korozyona
dayankllğn korunmas sağlanmaldr.
17
6 Şekillendirme özellikleri
Resim 11 :
Derin çekilmiş tava
18
Paslanmaz çelikler genel olarak çok iyi şekil
değiştirme özellik ve niteliklerine sahiptirler,
bu nedenle çok geniş bir kullanm alanna
erişmişlerdir. Bunun anlam, paslanmaz çelik yass ürünlerin üreticiler tarafndan büyük
oranda şekillendirilerek kullanlr hale getirilmeleridir.
Yass ürünlerin en önemli şekillendirilme
işlemi derin çekme/sğama’dr. Derin çekme işlemi iki ayr tip olarak karşmza
çkmaktadr. Birincisi ’’geleneksel’’ derin
çekme, diğeri germe yoluyla derin çekmedir. ’’geleneksel’’ derin çekme, paslanmaz
çelik parçann dişi çekme halkas ile malzemenin tamamnn akmas sağlanarak
yaplr. Germe şeklindeki çekme işleminde,
paslanmaz çelik parça , kalptaki tutuculara sabitlenerek şekillendirilir. Bu durumda
malzemenin tamamnn akş mümkün
değildir, yalnzca çekilen bölümün malzeme kalnlğ azalmş olur. Birçok komplike
ürünler, her iki çekme tipinin ’’geleneksel’’
derin çekme ve ’’germe’’ kombinasyonu yoluyla elde edilir.
Yass ürünlerin çoklukla sekillendirildiği
diğer bir işlem ise ’’bükme / kvrma’’ dr. Bu
işlem genelde abkant preslerde veya profil
hadde tesislerinde yaplmaktadr. Sonuncusuna örnek, soğuk şekillendirilen ve boyuna
dikiş kaynağ yaplarak elde edilen borulardr.
Paslanmaz çelik uzun ürünler soğuk masif
şekillendirme yoluyla elde edilmektedir. Burada sözkonusu olan soğuk akma sağlayan
presler ve soğuk şişirme presleridir. Bir diğeri
ise soğuk çekmedir. Hedef olarak sonuçta
istenilen ölçüdeki ürünün elde edilmesidir
(örneğin: tel ve çubuk çaplar). Soğuk şekil-
lendirmeye bağl olarak malzemenin çekme
mukavemetinin arttrlmas da ayrca istenen
bir özellik olabilir. Buna tipik bir örnek : Yaylk
çelik tellerin soğuk çekilerek mukavemetinin
arttrlmas ve özellikle spiral yay üretiminde
kullanlmasdr. Ayrca boru ürünlerin son
çekme işlemi yoluyla hassas ölçüde boru
prezisyon boru üretilmesidir.
Ferritik paslanmaz çeliklerin istenilen şekillendirme nitelikleri, alaşmsz çeliklere yakn
değerlerdedir.
Bu çeliklerde esas istenilen özellik korozyona mukavemet olduğundan, soğuk şekillendirilmeleri için gerekli fiziksel ve mekanik
özellikleri snrldr.
Ferritik paslanmaz çeliklerin ’’esas’’ derin
çekme işlemi ile şekillendirilmeleri, iyi bir akma özelliği içermeleri nedeniyle, yüksek derin çekme snr oranna sahiptirler (Beta max.
> 2,0). Germe yoluyla çekilme özellikleri ise
snrldr. Şekillendirilmelerinde bu snrlar
olmasna rağmen, yine de geniş bir alanda
kullanlmalar sözkonusudur. Mimaride kaplama ve dekorasyonda yaygn olarak kullanlr. Bulaşk makinalarnn iç ve dş kaplamalarnda, yass ürünlerde, otomobillerin
çeşitli bölümlerinin süsleme çtalar olarak,
katalizatörlerde, dikiş kaynakl paslanmaz
çelik boru üretiminde kullanlmaktadr.
Austenitik paslanmaz çelikler soğuk şekillendirme sonucu, alaşmsz çeliklere ve ferritik paslanmaz çeliklere kyasla daha yüksek
mukavemet gösterirler. Bu nedenle, şekillendirilebilmeleri için çok daha fazla güç kullanm gerekir. Alşlmş austenitik paslanmaz çelik kaliteleri, şekillendirilmeleri
srasnda ksmen martensitik iç yap özelliği
taşyabilmektedir. Bu durum, kademeli olarak arka arkaya birkaç defa çekme
yapldğnda olumsuz mekanik özellikleri beraberinde getirmektedir. Gerekli hallerde,
ara tavlamas yaplarak bu olumsuzluk giderilir.
’’geleneksel’’ derin çekme işlemi srasnda
austenitik paslanmaz çeliklerin snrsal çekme oranlar, ferritik paslanmaz çeliklere
yakn değerlerdedir. Ancak, austenitik paslanmaz çeliklerin ’’germe’’ yoluyla derin çekme işlemine daha uygun olduklar gözlenmektedir. Bu nedenle austenitik paslanmaz
çelikten komplike ürünler ’’germe’’ işlemi ile
çekilerek sonlandrlmaktadr. Örneğin : Bulaşk makinas iç kaplar ve taban parçalar,
evyeler, tencere gibi derin kaplar ve borular.
19
7 Talaş kaldrma özellikleri
Austenitik paslanmaz çeliklerin talaş
kaldrma işlemine uygunluğu söz konusu
değildir. Soğuk şekillendirilmeleri srasnda
oluşan yüksek mukavemetleri, s iletgenliklerinin düşük olmas, buna karşlk elastikiyet değerlerinin iyi olmas talaş kaldrlabilirlilik özelliklerini olumsuz yönde etkilemektedir. Paslanmaz çeliklerin talaş kaldrlabilirlilik özelliğine olumlu etken ise kükürt’tür.
Talaş kaldrlmas gereken parçalarn üretimi
için uygun paslanmaz çelikler, Tablo 7‘ de
görüldüğü üzere iki gurupta toplanrlar. Bunlarn yannda spesifik kullanm gereken alanlar için özel otomat çelikleri yer alr.
Otomat çelikleri kural olarak % 0,15 ila 0,35
oranlarnda kükürt içerirler. Kükürt elementi
Mangan ile birleşerek Mangansülfid oluşturduğundan, işlemi kolaylaştrmak üzere, ksa
parçacklar halindeki talaşlarn düz yüzey
meydana getirmesine ve kullanlan aletlerin
az aşnmasna olumlu etki yapmaktadr
(Resim 11)
Resim 12 :
Çeşitli oranlarda kükürt
içeren çeliklerin talaş
örnekleri
Resim 13 :
Talaş kaldrlmş Asal
Çelik paslanmaz ürünler
Çelik tipi
Ksa ad
Malzeme no.
Kükürt oran %
Otomat çelikleri
X14CrNoS17
1.4104
X6CrMoS17
1.4105
X8CrNiS18-9
1.4305
0,15 bis 0,35
Talaş kaldrma özellikleri iyileştirimiş standard çelikler 1)
X5CrNi18-10
1.4301
X2CrNi19-11
1.4306
X2CrNi18-9
1.4307
X6CrNiTi18-10
1.4541
X5CrNiMo17-12-2
1.4401
X2CrNiMo17-12-2
1.4404
X6CrNiMoTi17-12-2
1.4571
0,015 bis 0,030
Tablo7 : Talaş kaldrma özelliklerine göre paslanmaz çelik guruplar
1) Seçilmiş tipik çelikler
20
Paslanmaz otomat çeliklerin korozyona mukavemetlerinde cüzi bir azalma gözlenmektedir. İkinci guruptaki çelikler normlarda belirtilen oranlarn çok altnda % 0,015 ila
0,035 kükürt içermektedirler. Sülfid miktarnn, adedinin ve malzeme kesitindeki
dağlmnn tanmlanmas ile standard çeliklere kyasla yüksek talaş kaldrma niteliği,
aletlerin % 100 daha verimli çalşmasn
sağlamaktadr. Klasik otomat çeliklerine
kyasla paslanmaz otomat çeliklerinin bu
değerleri daha düşük kalmaktadr.
8 Yüzey standardlar
Asal Çelik paslanmazn korozyona dayankllğnn ilk temel şart metalik temiz bir
yüzey içermesidir. Üretim srasnda oluşan
kabuk tabakas püskürtme, taşlama, frçalama ve/veya asitleme suretiyle temizlenir.
EN 10088 2 ve 3 ncü bölümleri asal çelik paslanmaz ürünlerin yüzey norm ve şekillerini
göstermekte ve Tablo 8‘ de özetle belirtilmektedir.
2R yüzey standardnda belirtilen, parldayan
düz yüzeyler max. 3,5 mm kalnlğa kadar
olan soğuk haddelenmiş levha ve band
şeklindeki ürünler ile soğuk çekilmiş uzun
ürünlerde sözkonusudur. Bu yüzeylerin
büyük ve geniş alanlarda kullanlmas uygun
değildir (Reflektif krlma ve şk deformasyonu sözkonusu olabilmektedir). Bu ve buna benzer yerlerde parlaklğn yaygn olmas
ve ipek matlğnda 2B yüzey tercih edilmelidir. Yüzeydeki bu özellikler 2B‘nin derin çekme işlemine daha uygun olmasn sağlar.
Taşlanmş yüzey G bir taşlama standarddr.
Örneğin ’’180 dane iriliğinde taşlama’’,
bazan yeterli olmayabilir. İstenilen yüzeye
ait bir nümunenin verilmesinde isabet olduğunu söyleyebiliriz. Yağl bir taşlama
genellikle kuru taşlamaya kyasla daha parlak ve daha az kir içeren bir yüzey
görünümündedir.
Polisajl yüzey P genellikle sonradan yaplan
işlemlerle parlatlmştr. Mekanik ve elektropolisaj sistemleri ile yaplmaktadr. Bkz. VAN
HECKE, Benoit, Dekorasyonda kullanlan paslanmaz çelik yüzeylerinin mekanik işlemleri
ve sonlanmas, Lüxemburg, Euro Inox 2006
(Malzemeler ve Kullanmlar Serisi, Cilt 6) Bu
yolla elde edilen mükemmel yüzeyler birçok
kullanm alan bulmakla beraber, geniş yüzeylerde az da olsa reflektif krlma ve şk deformasyonuna uğrayabilir. Elaktrolitik renk-
lendirme, elektrokimyasal reaksiyon sonucu,
yüzeyde şeffaf ve 0,3 my kalnlğa kadar, şn
girişimi ile renk efektlerinin sağlandğ, malzeme kalnlklarna göre mavi, altn sars,
krmz ve yeşil renkler oluşabilmektedir.
Bu renkler UV-Işnlarna karş duyarszdr.
Işk ve atmosferik şartllara karş mükemmel
dayankldrlar. Yüksek s ortamnda, lehim
veya kaynak uygulanan bölgelerde yerel bozulma görülür.
Asal Paslanmaz Çeliklerin yüzeylerine özel
desen silidirleriyle haddelenerek şekil verilmesi çok enteresan ve çekici bir görünüm
Resim 14 :
desenli haddelenmiş
Asal Çelik Paslanmaz
levhalar
kazandrr. Soğuk haddelenmiş paslanmaz
çelik yüzeylerinden birine veya her ikisine
uygulanacak son haddeleme ile desen işlenebilir. Bu görünümleriyle paslanmaz çelikler olumlu ve mükemmel bir etki yaparlar. Yüzeylerde yansma daha az olup, çizilmeden dolay çirkin bir görünüm sözkonusu değildir ; Leke ve parmak izleri de optik
olarak görünmezler.
Yüzey görünümleri ve kullanm alanlar
özet olarak ISER-Yaynlar Asal Çelik Paslanmaz: İnşaat Sektöründe Kullanlan yüzeyler (D 960) ‘da açklanmaktadr.
21
scak
haddelenmiş
soğuk
haddlenmiş
özel
yüzey
işlemleri
yaplmş
Ksa ad 1)
Yüzey normu 2)
Yüzey şekli 2)
Açklamalar
1U
scak haddelenmiş
sl işlem yaplmş
kabuk tabakas alnmamş
Hadde
kabuğu ile
kapl
Sonradan işlem yaplmaya elverişli, örneğin soğuk haddelenebilir
1C
Hadde
kabuğu ile
kapl
Sonradan kabuk tabakas alnarak veya sya dayankl ortamlarda
kullanlacak olan kaliteler
1E
mekanik olarak kabuk
tabakas alnmş
tufalsz
Mekanik kabuk alma işlemi, örneğin : ham taşlama veya şn
yoluyla kabuk kaldrma, çeliğin cinsine ve ürün şekline göre
ve başkaca bir teknik şart konulmamş ise,
üreticinin tercihine braklmştr.
1D
asitle kabuk tabakas
alnmş
tufalsz
Korozyona dayankllğ güvenli ve iyi sağlayan birçok çelik
cinslerinin genel standarddr. Ayrca, üzerinde çalşmaya devam
edilmesi gerekli olan kalitelerin yüzeyleridir. Yüzeyde taşlama
izleri kalmş olabilir. 2D veya 2B yüzeyler kadar düzgün değildir.
2H
Soğuk işlemle skştrlmş
parlak
Yüksek çekme mukavemeti sağlamak için soğuk şekil verilmiş
2C
Soğuk haddelenmiş
Düzgün
tufall
Sonradan tufal alnmasna uygun veya işlemlere devam edilmesi
gereken hallerde veya yüksek s ortamnda kullanlmas gereken
kalitelerin yüzeyleri
2E
Soğuk haddelenmiş,sl
Pürüzlü ve
Asitle kabuk tabakas alnmasnda zorluk olan çelik cinsleri,
işlem yaplmş, mekanik
işlemle tufal alnmş
donuk
mekanik olarak kabuk tabakas alndktan sonra, asitle yüzeydeki
tufal temizlenir.
2D
Soğuk haddelenmiş, sl
işlem yaplmş, asitle kabuk
tabakas alnmş
Düzgün
_ekillendirilmeye uygun yüzey, 2B veya 2R kadar düzgün de_il
2B
Soğuk haddalanmiş, sl
işlem yaplmş, asitle
kabuk tabaks alnmş,
son soğuk haddeleme
yaplmş
2D ' den daha
düzgün
Korozyona dayankllğn, kaygan ve düz yüzeyin güvenli olarak
sağlanmasnn gerekli olduğu çelik cinslerinin yüzey normudur.
Ayn zamanda işlenmelerinin devam etmesi gereken çeliklerin
yüzeyleri. Son haddeleme işlemini takiben, germe suretiyle
meydana gelen potluklar giderilmiştir.
2R
Soğuk haddelenmiş
parlak tavlanmş 3)
Kaygan, düz,
yansmal
2B 'den daha daha kaygan ve parlak, işlemlerin devam etmesi
gereken yerlerde kullanlmak üzere hazrlanmş yüzey
2Q
Soğuk haddelemiş,
sertleştirilmiş, meveviş
yaplmş, tufalsz
tufalsz
Koruyucu gaz altnda sertleştirilmiş ve meneviş verilmiş,
aksi halde, sl işlemlerden sonra meydana gelen tufal
temizlenmelidir
Tablo 8 (1/2) : EN 10088' e göre paslanmaz çeliklerin yüzey normlar ve yüzey şekilleri
1)
2)
3)
4)
5)
Birinci hane : 1 = scak haddelenmiş, 2 = soğuk haddelenmiş
Bütün yüzey normlar ve yüzey çeşitleri her çelik cinsi için mümkün değildir.
Son haddeleme işlemi yaplmas mümkündür.
İstek ve sipariş srasnda başkaca bir anlaşma yaplmamş ise, yalnzca bir yüzeyi
Her yüzey normunda belirtilen yüzey şekilleri değişken olabilir. Bu nedenle isteklerin, kullanc müşteri ile üretici arasnda açkça belirlenmesi gerekir.
(Örneğin : Taşlama tozu veya yüzey pürüzlülüğü)
22
Ksa ad 1)
Yüzey normu 2)
Yüzey şekli 2)
Açklamalar
1G
veya
2G
Taşlanmş 4)
Aşağdaki
notlara
baknz 5)
Yüzeyde taşlama tozlar veya pürüz kalmş olabilir.
Homojen görünüm, ancak yanstmas kstldr.
1J
veya
2J
Frçalanmş 4) veya
matt polisajl 4)
Taşlanmş
yüzeyden
daha kaygan,
aşağda
notlara baknz 5)
Frça tipi veya polisaj band veya yüzey pürüzsüzlüğü seçilebilir.
Homojen görünüm, ancak yanstmas kstldr.
1K
veya
2K
İpek matlğnda
polisaj yaplmş
Aşağdaki
notlara
baknz 5)
'J'' yüzeye özel olarak istenilen ek işlemleryaplmş. Deniz
araçlarnda ve mimaride dş kaplamalarda korozyona karş yeterli
dayankllk sağlanmas gereken yüzeyler.
Çok temiz taşlanmş yüzeylerde kesitte Ra < 0,5 my değeri sağlanmştr.
1P
veya
2P
Parlak polisaj yaplmş 4)
Aşağdaki
notlara
baknz 5)
Mekanik polisajl. Yüzey tipi ve pürüzsüzlüğü tesbit edilebilir.
Germe işlemi yaplmamş. Yüksek derecede yanstma özelliği ile
duru ve parlak bir görünüm verir.
2F
Soğuk haddelenmiş,
havlanmş silindirlerle
son haddeleme yaplmş
Homojen ve
yanstmasz
mat yüzey
Parlak tavlanmş veya sl işlem yaplmş veya yüzey asitle
temizlenmiş
1M
Desenli
özel
yüzey
işlemleri
yaplmş
2M
İstenilen desen
Tabanda kullanlacak olanlar, baklaval veya gözyaş deseni.
seçilmeli, diğer
yüzeyi düzdür
Mükemmel desenli yüzeyler, özellikle mimari kullanmlar için
Mukavemetin yükseltilmesi veya görünümün güzelleştirilmesi için
2W
Dalgal görünüm
İstenilen desen
seçilmeli
2L
Boyanmş 4)
İstenilen renk
seçilmeli
1S veya 2S
Kaplanmş 4)
Kaplama : örneğin Kalay, Aluminyum
Tablo 8 (2/2) : EN 10088' e göre paslanmaz çeliklerin yüzey normlar ve yüzey şekilleri
1)
2)
3)
4)
5)
Birinci hane : 1 = scak haddelenmiş, 2 = soğuk haddelenmiş
Bütün yüzey normlar ve yüzey çeşitleri her çelik cinsi için mümkün değildir.
Son haddeleme işlemi yaplmas mümkündür.
İstek ve sipariş srasnda başkaca bir anlaşma yaplmamş ise, yalnzca bir yüzeyi
Her yüzey normunda belirtilen yüzey şekilleri değişken olabilir. Bu nedenle isteklerin, kullanc müşteri ile üretici arasnda açkça belirlenmesi gerekir.
(Örneğin : Taşlama tozu veya yüzey pürüzlülüğü)
23
9 Fiziksel özellikleri
Tablo 9‘ da çoklukla kullanlan baz paslanmaz çelik kalitelerinin fiziksel değerleri verilmektedir. Yüksek s genleşme katsays
karşsnda, düşük s geçirgenlik özelliği dikkat çekmektedir. Yüksek alaşm nedeniyle,
elektriksel direnç, alaşmsz çeliklere kyasla daha fazladr.
Ferritik/martensitik çeliklerle, austenitik
krom nikel çelikler arasndaki belirgin
farkllk ise manyetik değerlerdir. Manyetik
olan (mknats tutan) ferritik çeliklere kyasla, krom nikel alaşml çelikler çözelti tavlamas yaplmş olmalar nedeniyle, manyetik
değillerdir (mknats tutmaz).
Çelik tipi
Ksa ad
X6Cr17
Malz.No.
1.4016
Yoğunluk
Elastik.modülü
20 derece C
s genleşmesi
20 derece C
ile
kg/dm 3
kN / mm 2
100°C
400°C
10-6 x K -1
7,7
220
10,0
Austenitik çeliklerde, soğuk şekillendirme
srasnda iç yap kristallerinde değişim sözkonusudur (Şekillendirme nedeniyle martensitik yap oluşur) Bu nedenle düşük de
olsa snrl bir manyetik özellik oluşur. Nikel
elementi manyetik oluşuma karş en iyi
çözümdür. Soğuk şekillendirme olsa dahi,
yüksek nikel alaşml olan austenitik çelik
tiplerinde, manyetik alan oluşmaz. Permabilite değerleri max. 1,001 olan ve manyetik
alan oluşturmayan çelikler, Demir-ÇelikHammadde Bilgi Notlar 390 ‘da açklanmaktadr.
10,5
Is
İletgenliği
spesifik
s–tutmakapasitesi
Elektrik
direnci 20
derecede C
W/ (m x K)
J / (kg x K)
Ω x mm 2 / m
25
460
0,60
X2CrNi12
1.4003
7,7
220
10,4
11,6
25
430
0,60
X5CrNi18-10
1.4301
7,9
200
16,0
17,5
15
500
0,73
X6CrNiTi18-10
1.4541
7,9
200
16,0
17,5
15
500
0,73
X5CrNiMo17-12-2
1.4401
8,0
200
16,0
17,5
15
500
0,75
X6CrNiMoTi17-12-2
1.4571
8,0
200
16,5
18,5
15
500
0,75
X2CrNiMoN22-5-3
1.4462
7,8
200
13,0
–
15
500
0,80
Tablo9 : EN 10088 Bölüm 1 ‘ de gösterilen baz çeliklerin Fiziksel özelliklerine ait değerler
24
10 Standardlaştırma
’’Paslanmaz Çelikler ’’ EN 10088 normu, ulusal standardlar rafa kaldrmştr. 2005
ylnda yaymlanan EN 10088 normu son
basks aşağdaki bölümleri içermektedir :
1. Bölüm :
Paslanmaz çelik fihristi / çizelgesi
2. Bölüm :
Genel kullanm alanlarna göre korozyona
mukavim paslanmaz çelik levha ve bandlarn
teknik spesifikasyonlar
3. Bölüm :
Genel kullanm alanlarna göre korozyona
mukavim paslanmaz çelik ara ürünler, çubuklar, filmaşin teller, soğuk çekilmiş teller,
profiller ve parlak ürünlerin teknik spesifikasyonlar
4. Bölüm :
İnşaat sektöründe kullanlan korozyona mukavim paslanmaz çelik levha ve bandlarn
teknik spesifikasyonlar
5. Bölüm :
İnşaat sektöründe kullanlan korozyona mukavim paslanmaz çelik çubuklar, filmaşinler,
soğuk çekilmiş teller, profiller ve parlak ürünlerin teknik spesifikasyonlar
Asgari % 10,5 krom içeren paslanmaz çeliklerin bulunduklar alan, genişletilmiş tanm
ve tarifi ile yenilenmiştir : Yeni tarife göre,
’’paslanmaz çelikler’’ korozyona dayankllk
özellikleri yansra yüksek sya dayankl ve
de s ortamnda kullanldklar alanlara
göre, uygunluklar ile belirtilmektedir.
1 nci Bölümde kimyasal alaşmlar aşağdaki çelik tiplerini göstermektedir :
– 110 korozyona dayankllk (Malzeme
numaralar 1.40...dan 1.45...’ e kadar)
– 21 yüksek sya dayankl çelikler (Malzeme numaralar 1.47... den 1.48...’e kadar)
– 29 s ortamnda dayankllk (Malzeme
numaralar 1.49..)
Eskiden avrupa sathnda çelikler için kullanlan Alman malzeme numaralar, malzeme ksa adlar karşlklar idi. Yeni tanmlama
(DIN 10027‘ ye göre - Çeliklerin snflandrlmalar) Alaşm elementleri ksa rumuzlar sonundaki rakamlar arasndaki birleştirme çizgisi, alaşm miktarlarn göstermektedir, örneğin : X5CrNi18-10 ksa rumuz
1.4301 malzeme numaral paslanmaz çeliği
tanımlamaktadır.
Çeliklerin DIN EN 10088‘ de belirtilen kimyasal alaşmlar diğer tüm EN-ve CEN-Normlarnda paslanmaz çelikleri tanmlamaktadr;
sapmalara ve değişikliklere yalnzca gerekliliklerinin nedenlerini açklamak şartyla izin
verilmiştir. Bu snrlamalar, çelik tiplerinin
gereksiz yere çoğaltlmasn önlemek için
konulmuştur. 1. Bölümde fiziksel özellikler
ve çelik tiplerinin tanmlarna göre
snflandrlmalarn içermektedir 2 nci ve 3
ncü bölümlerdeki ürün normlarnda –olabilirlilik- imkanlarna göre standard ve özel kalitelerin biribirlerinden ayrlan özellikleri
tanmlanmştr.
Yüzey normlar ve şekilleri 1995 ylnda
tamamen yenilenmiş sistem içerisinde
tanmlanmşt (Tablo 8’ e baknz). Alphanumerik sistem yass ve uzun ürünler için
eşit olarak geçerli klnmştr. Bütün scak
haddelenmiş ürünler 1 rakam, soğuk haddelenmiş ürünler ise 2 rakam ile tanmlanmaktadr. Bunlarn yanna ise yüzey norm ve
şekillerini tanmlayan harfler konulmuştur.
Özel ürünlerin yüzeyleri için de : taşlanmş
(G), frçalanmş (J), ipek matlğnda polisaj
yaplmş (K), parlak polisajl (P) , desenli (M)
dalgal (W) veya renkli (L) rumuzlar getirilmiştir.
25
Norm - Standardlar
Başlk
EN 10028-7
Basnçl kaplarda kullanlan yass ürünler - 7.Bölüm : Paslanmaz Çelikler
EN 10088-1
Paslanmaz Çelikler - Paslanmaz Çelik Fihristi
EN 10088-2
Korozyona dayankl çelik levha ve bandlarn genel kullanm alanlar - Teknik spesifikasyonlar
EN 10088-3
Korozyona dayankl paslanmaz çeliklerin genel kullanm alanlar, ara ürünler, çubuklar,
filmaşin teller, soğuk çekilmiş teller, profiller ve parlak çelik ürünlerin teknik spesifikasyonlar
EN 10088-4
İnşaat sektöründe kullanlan korozyona dayankl paslanmaz çeliklerin teknik spesifikasyonlar
EN 10088-5
İnşaat sektöründe kullanlan korozyona dayankl çubuklar, filmaşin teller, soğuk çekilmiş
teller, profiller, ve parlak çelik ürünlerin teknik spesifikasyonler
EN 10095
Yüksek sya dayankl çelikler ve nikel alaşmlar
EN 10151
Paslanmaz Çelik Yaylk Bandlar - Teknik spesifikasyonlar
EN 10213-4
Basnçl kaplarn döküm parçalar teknik spesifikasyonlar - 4. Bölüm : Austenitik ve austenitik-ferritik çelik tipleri
EN 10216-5
Basnç altnda kullanlacak dikişsiz çekme borular - Teknik spesifikasyonlar - 5.Bölüm Paslanmaz çelik borular
EN 10217-7
Basnç altnda kullanlacak dikişli borular - Teknik spesifikasyonlar - 7.Bölüm Paslanmaz çelik borular
EN 10222-5
Basnçl kaplarn dövülmüş parçalar - 5. Bölüm : martensitik, austenitik ve austenitik-ferritik paslanmaz çelikler
EN 10250-4
Serbest dövülmüş parçalarn genel kullanm alanlar - 4.Bölüm Paslanmaz Çelikler
EN 10263-5
Paslanmaz çelikten soğuk şişirilebilir ve akşkanl filmaşin tel ve çubuklar - 5. Bölüm Teknik spesifikasyonlar
EN 10264-4
Çelik teller ve tel ürünleri-Çelik halat telleri- 4.Bölüm : Paslanmaz çelikler
EN 10269
Düşük (derin) ve/veya yüksek s ortamndaki bağlant parçalar üretiminde kullanlan çelikler ve nikel alaşmlar
EN 10270-3
Yaylk çelik teller- 3.Bölüm : Paslanmaz yaylk çelik teller
EN 10272
Basnçl kaplar için çubuklar
EN 10283
Korozyona dayankl çelik döküm
EN 10295
Yüksek sya dayankl çelik döküm
EN 10296-2
Makine üretimi ve genel teknik kullanm alanlar için kaynak dikişli dairevi yuvarlak çelik
borular - Teknik spesifikasyonlar - 2.Bölüm : Paslanmaz çelik borular
EN 10297-2
Makine üretimi ve genel teknik kullanm alanlar için dikişsiz dairevi yuvarlak çelik borular Teknik spesifikasyonlar - 2.Bölüm : Paslanmaz çelik borular
EN 10302
Yüksek s ortamnda mukavemetini koruyan çelikler, Nikel ve Kobalt alaşmlar
EN 10312
Su ve diğer sv maddelerin taşnmasnda kullanlan kaynak dikişli paslanmaz çelik borular Teknik spesifikasyonlar
Tablo 10 : Asal Çelik Paslanmaz ürünlerin norm seçenekleri - Teknik spesifikasyonlar, Temmuz.2006
26
Ürün yelpazesinde en çok kullanlan yass
ürünlerin mekanik ve teknolojik değerlerini
içeren 2 nci bölümünde en önemli olan 0,2
% genleşme katsaysnn, 6 mm‘ye kadar
soğuk haddelenmiş, 12 mm‘ye kadar scak
haddelenmiş ve 75 mm‘ye kadar levha olarak haddelenmiş olan ürünler arasndaki
farkllklar göstermesidir.
3 ncü bölümde uzun ürün yelpazesindeki çeliklerin mekanik-teknolojik özellikleri belirtilmektedir. Uzun ürünler için de tablo 8‘ deki yüzey normlar ve şekilleri geçerli
klnmştr. Baz yüzeyler bilgi mahiyetinde
ayrcalkl belirtilmiş ve IT-tolerans snflandrlmas ile açklanmştr (ksmen IT-sahas). Sipariş srasnda özellikle belirtilmesi
ve tanmlanmas koşuluyla geçerlilik
kazanacaktr. Scak haddelenmiş çubuk ve
filmaşin teller için yüzey şekilleri, gerekli
halerde EN 10221 – yüzey kalite snflandrlmalar çerçevesinde dikkate alnmaldr.
Paslanmaz çeliklerin bundan başka ENNormlar çerçevesinde kullanlmalar ve
işlenme koşullar hakknda Tablo 10 gerekli
bilgileri vermektedir.
Soğuk haddelenmiş yass ürünlerin ölçü toleranslar için aşağdaki DIN EN-Normlar verilmektedir :
• EN ISO 9445
Bu norm kesintisiz devaml haddelenen soğuk
bandlar, soğuk geniş bandlar, levhalar ve
çubuk şeklinde bandlarn snr ölçü ve şekil
toleranslar için kullanlmaktadr (EN 10258
ve EN 10259 yerine geçmektedir)
Scak haddelenmiş yass ürünlerin ölçü toleranslar için aşağdaki EN-Normlar verilmektedir :
• EN ISO 10029
3 mm kalnktan itibaren scak haddelenmiş
çelik levhalar, Snr ölçü ve şekil toleranslar,
izin verilen ağrlk toleranslarn göstermektedir.
• EN ISO 10048
Scak haddelenmiş çelik bandlar – Snr ölçü
ve sekil toleranslarn gösterir.
• EN ISO 10051
Kesintisiz devaml scak haddelenen levha ve
bandlar, -alaşmsz çeliklerin kaplamalar
hariç- Snr ölçüleri ve şekil toleranslarn
belirtmektedir.
Bugün geçerli olan norm, CEN – European Committee for Standardization (www.cenorm.be)
sitesinde verilmektedir.
27
Paslanmaz Çeliklerin Teknik Özelliklerine Ait
Online Tablosu
www.euro-inox.org Euro-Inox-web sitesinde 100 ‘ den
fazla ticari paslanmaz çelik kalitelerinin kimyasal
bileşimleri –analizleri-, Online - Bilgi Bankas marifetiyle kolayca erişilebilir duruma getirilmişlerdir. Bu
tablo yardmyla ve verilen bilgi şğnda (EN-) avrupa
normlar ile (AISI-) amerikan normlar süratle
karşlaştrlabilirler.
Bilgi bankas ayrca bu malzemelerin mekanik ve fiziksel değerleri hakknda da açklamalar yapmaktadr. Temel teknik verilerin yannda geniş kapsaml
bilgiler de verilmektedir. Arama fonksiyonu ile en
28
girift sorular yazlabilir : Kullanc üzerinde bilgi edinmek istediği malzeme özelliklerine ait bir profil çizdiğinde, sistem istenilene ait malzemeleri tavsiye
edecektir.
Bilgi bankas özgürce kendi inisiyatifiyle çalşmaktadr. Karşlaştrmal tablolar hakknda, sertlik diagramlar (ingilizce), çekme mukavemetleri gibi teknik
değerlerin, çeşitli birimlere göre hesaplamalarn yaparak, pratik kullanm değerini arttrmaktadr.
Online-Tablolarna www.euro-inox.org/
technical_tables/ sitesinden ulaşabilirsiniz.
ISBN 978-2-87997-256-5
Diamant Building · Bd. A. Reyers 80 · 1030 Brüksel · Belçika · Tel. +32 2 706 82-67 · Faks -69 · e-mail info@euro-inox.org · www.euro-inox.org

Asal Çelik Paslanmaz – Özellikleri

Transkript

Benzer belgeler