Güvenli makine kılavuzu
Transkript
Güvenli makine kılavuzu
Güvenli makine kılavuzu ALTI ADIMDA GÜVENLI MAKINE Altı adımda güvenli makine İçindekiler Altı adımda güvenli makine Yasalar, yönetmelikler, standartlar, garanti §-1 •• Avrupa Direktifleri •• Makine üreticisinin görevleri •• Standartlar •• Kontrol kuruluşları, sigortalar ve resmi makamlar •• Ürün garantisinin temelleri Risk değerlendirmesi Risk azaltma – 3-kademeli yöntem g 2-1 •• Risk değerlendirmesi prosesi •• Makinenin fonksiyonu •• Tehlikelerin tanımlanması •• Risk tahmini ve risk değerlendirmesi •• Dokümantasyon •• Safexpert® ile risk değerlendirmesi §-1 §-3 §-7 §-12 §-13 g 1-1 g 1-1 g 1-2 g 1-3 g 1-4 g 1-4 g 1-5 Güvenli tasarım 2-1 2-2 2-3 2-4 2-9 2-9 2-11 2-12 Teknik koruma önlemleri 3-1 3-2 3-9 •• Mekanik konstrüksiyon •• Kullanım ve bakım konsepti •• Elektrik donanımı •• Durdurma •• Elektromanyetik uyumluluk (EMC) •• Akışkan tekniği •• Patlama tehlikesi olan yerlerde kullanım a Güvenlik fonksiyonlarının saptanması b Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi Emniyet fonksiyonlarının uygulanması e Bütün emniyet fonksiyonlarının değerlendirilmesi 3-101 Kalan riskler konusunda kullanıcı bilgileri •• Safexpert® ile dokümantasyon Makinenin toplam değerlendirilmesi g 5-1 Makinenin piyasaya sürülmesi g 6-1 g 6-1 •• Teknik dokümanlar c Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanması •• Emniyet konseptinin oluşturulması •• Koruma tertibatlarının seçimi •• Koruma tertibatlarının konumlandırılması ve boyutlandırılması •• Koruma tertibatlarının kumanda sistemine entegrasyonu •• Emniyet tekniği ürün genel görünüşü d Emniyet fonksiyonlarının doğrulanması 3-13 3-19 3-47 3-66 3-81 3-83 4-1 4-3 Ek İşletmecinin sorumluluğu 2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K O-1 •• SICK firması sizi nasıl destekler •• Önemli standartlara genel bakış •• Yararlı linkler •• Sözlük/Dizin •• Yrd-yazarlar– Teşekkür •• Not için boş yer i-1 i-6 i-8 i-10 i-15 i-16 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır İçindekiler Bu kılavuz konusunda bilgiler Güvenli makineler üretici ve işletmeci için hukuksal güvenlik sağlar. Makine kullanıcıları sadece güvenli makine veya cihazların piyasaya sürülmesini ister. Bu beklenti dünya çapında mevcuttur. Kişilerin makinelere karşı korunması için dünya çapında geçerli kurallar vardır. Bu kurallar yerel olarak farklı olabilir. Ancak makinelerin yapımı ve donanımı için karşı sayfada gösterilen yöntemler bakımından geniş çapta bir mutabakat vardır: Makinelerin yapımında makine üreticisi bir risk değerlendirmesi (eskiden buna tehlike analizi denirdi) kapsamında olası bütün tehlikeleri ve tehlike yerlerini belirlemek ve değerlendirmek zorundadır. Risk değerlendirmesi uyarınca makine üreticisi uygun konstrüktif önlemler alarak riski gidermesi veya azaltması gerekir. Bu şekilde riskin giderilmesi mümkün değilse veya artık risk tolere edilemiyorsa, makine üreticisi gerekli uygun koruma tertibatlarını seçmeli ve uygulamalı ayrıca duruma göre kalan riskler konusunda bilgi vermelidir. Öngörülen önlemlerin doğru şekilde etkin olmasını sağlamak için bir toplam değerlendirme yapılması gereklidir. Bu toplam değerlendirmede, konstrüktif ve teknik aynı zamanda organizasyon önlemlerinin birbiri ile bağlantılı olarak değerlendirmesi yapılmalıdır. Altı adımda, sizi makineye yönlendiririz. Sol taraftaki sayfada alış şeklini görebilirsiniz. Bu kılavuz hakkında Kılavuzun içeriği nedir? Elinizde makinenin yasal temelleri ve koruma tertibatlarının seçimi ve uygulanması konusunda geniş kapsamlı bir kılavuz bulunmaktadır. Geçerli Avrupa direktifleri, yönergeleri ve standartları dikkate alınarak makineyi nasıl emniyete alacağınız ve kişileri kazalara karşı nasıl koruyacağınız konusunda çeşitli olanaklar tanıtılmaktadır. Verilen örnekler ve seçilen ifadeler uzun yıllara dayanan pratik deneyimlerimizin bir sonucudur ve bunlar tipik uygulamalar olarak ele alınmalıdır. Bu kılavuzda Avrupa Topluluğunda kullanılan makineler konusunda yasal talimatlar ve bunların uygulanması tanıtılmaktadır. Başka yerlerdeki (örn. Kuzey Amerika, Asya) makineler için yasal talimatlar bu kılavuzun kendi versiyonunda tanımlanmıştır. Aşağıdaki açıklamalardan hangi hukuki nedenle olursa olsun hiçbir talep çıkartılamaz, çünkü ulusal ve uluslararası yönergeler ve standartlar arka planı bakımından her makine için özel bir çözüm gerektirir. Genel olarak bu yazının yazıldığı anda güncel ve yayınlanmış olan standartlar ve direktiflerin esas alınması önerilir. Yeni standartlarda geçici bir zaman için daha önceki standartların kullanımının mümkün olması hususu bu kılavuzun ilgili bölümlerinde belirtilmiştir. Kılavuz kimin içindir? Bu kılavuz üreticileri, işletmecileri, tasarımcıları, tesis yapımcılarını ayrıca makinenin güvenliği için sorumlu olan bütün kişilere hitap eder. (Okumayı kolaylaştırmak için aşağıdaki metinde çoğunlukla erkek tanımları kullanılmıştır.) Danışma Kurulu Soldan sağa doğru: Max Dietrich, Rolf Schumacher, Doris Lilienthal, Harald Schmidt, Hans-Jörg Stubenrauch, Otto Görnemann, Matthias Kurrus (Resimde yok) İ lave standartlar ve yardım bakımından yönlendirmeler aşağıda oklarla gösterilmiştir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3 Çalışma prosesinde güvenlik Giriş Çalışma prosesinde güvenlik Makinelerin güvenliğe alınması için talepler otomasyon tekniğinin gelişmesi ile gittikçe değişmiştir. Çalışma prosesindeki güvenliğe alma işlemleri önceleri rahatsız ediciydi, bundan dolayı ihmal edildiler. Yaratıcı teknikler sayesinde koruma tertibatları çalışma prosesi içine entegre edilebilmiştir. Bu sebeple bunlar kullanıcı için engelleyici değildir, hatta bunlar verimlilik oranını olumlu yönde etkiler. Bundan dolayı güvenilir ve çalışma prosesi içine entegre edilmiş koruma tertibatları bugün vazgeçilmez olmuştur. Güvenlik temel ihtiyaçtır Güvenlik insan için temel ihtiyaçtır. Sürekli stres durumlarına maruz kalan kişilerin çoğunlukla psikosomatik hastalıklar açısından hassas olduğu yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. İnsanlar uzun vadeli olarak aşırı durumlara uyum gösterebilmesine rağmen bu gibi durumlar kişisel yüklenmelere sebep olabilir. Buradan şu sonuç çıkarılabilir: Kullanıcı ve bakım personeli makinenin güvenliğine inanmalıdır! Çoğu durumlarda fazla "emniyetin" verim düşüşüne neden olduğu sanılmaktadır, gerçekte bunun tam tersi geçerlidir. Daha fazla emniyet daha fazla motivasyona ve memnuniyete neden olur ve bunun sonucunda verim artar. Güvenlik bir liderlik görevidir Sanayide karar verenler çalışanları ve ayrıca ekonomik açıdan arızasız bir üretim için sorumluluğu üstlenir. Yönetim günlük çalışma esnasında güvenli düşünceyi kendisi yaşarsa, çalışanları da bu konuya karşı duyarlı olur. Sürdürülebilirliğin iyileştirilmesi için uzmanlar bundan dolayı işletme içinde geniş kapsamlı bir "güvenlik kültürünün" oluşmasını teşvik ederler. Bunun sebebi vardır, sonucunda on kazadan biri insani nedenlerden kaynaklanmaktadır. Çalışanların bağlılığı benimsemeyi sağlar Kullanıcı ve bakım personelinin ihtiyaçlarının tasarlanmış planlama içine alınması çok önemlidir. Sadece akıllı çalışma prosesi ve personel ile uyumlu olan bir emniyet konsepti gerekli benimsemeyi sağlar. Uzmanlık bilgisi gereklidir Makinelerin güvenliği önemli ölçüde yönergelerin ve standartların doğru uygulanmasına bağlıdır. Avrupa'da ulusal düzeydeki yasal yönergeler, örn. makine yönetmelikleri gibi Avrupa direktiflerine dönüştürülmüştür. 4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K Bu türlü direktifler genel olarak standartlar ile somutlaştırılan talepleri tanımlar. Çoğunlukla Avrupa standartları Avrupa dışında da kabul görür. Bütün bu talepleri pratiğe uygun olarak tasarlamak için geniş kapsamlı uzmanlık bilgisi, uygulama bilgisi ve uzun vadeli deneyim gereklidir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Avrupa Direktifleri Avrupa Direktifleri Avrupa topluluğunun ana düşüncelerinden biri vatandaşlarının hem özel ve hem de mesleki ortamda sağlıklarının korunmasıdır. Diğer bir ana düşünce serbest mal dönüşümünü mümkün kılan standart bir pazarın yaratılmasıdır. Avrupa Birliğinin çalışma konusundaki anlaşmasına uygun olarak Avrupa Birliği Komisyonu ve Avrupa Birliği Konseyi, serbest mal dönüşümünün hedeflerine ulaşmak ve vatandaşların korumasını sağlamak amacıyla çeşitli direktifler çıkarmıştır. Bunlar üye devletler tarafından ulusal yasalara dönüştürülmelidir. Direktifler temel amaçları ve talepleri tanımlar ve teknolojik açıdan imkanlar dahilinde nötr olarak tutulmuştur. Makine güvenliği ve iş koruması alanında aşağıdaki direktifler çıkarılmıştır: • Makine üreticilerini muhatap alan makine direktifleri • Makine işletmecilerini muhatap alan çalışma ekipmanları kullanma direktifleri • Örneğin alçak gerilim direktifleri, EMC direktifleri, ATEX direktifleri gibi ilave direktifler Üretici § Kullanıcı AEU-sözleşmesi Avrupa birliğinin çalışma şekli konusunda sözleşme Mad. 114 Mad. 153 AB iç pazarında ticari engellerin azaltılması Sosyal konularda AB ülkelerinin iş birliği İş koruma çerçeve direktifi 89/391/EWG Düşük gerilimRL 2006/ 95/EG § MakinelerRL 2006/ 42/EG Ürün güvenlikRL 2001/ 95/EG Ürün güvenlik kanunu ProdSG AB komisyonunun görevi. CEN/CENELEC'de güvenlik standartlarının oluşturulması için standart enstitüsü EMV-RL 2004/ 108/EG Çalışma araçları kullanma-RL 2009/104/EG RL-kişisel ve koruma donanımı kullanımı 89/655/EG EMVkanunu EN standartlarının değişiklik yapmadan uygulanması. AB resmi gazetesinde yayınlanınca uyumlu olur Uyumlu standartların uyulması durumunda direktiflere uyulduğu tahmin edilebilir. Uyumluluk beyanı CE işareti Çalışma yeri direktifi 89/654/EG § ATEX işletme-RL 1999/92/EG RL–güvenlik ve sağlık işaretlemesi 92/58/EG İş koruma kanunu İşletme güvenlik yönetmeliği Meslek sendikası kuralları Talimatlar Kurallar Bilgiler İşçi koruma kanunu (ASchG) Genel işçi koruma yönetmeliği – AAV Çalışma araçları yönetmeliği (AM-VO) Sanayide, esnaflık ve ticaret alanında çalışma için federal kanun (iş kanunu SR 822.11, ArG) İş kanunu konusunda yönetmelikler (ArGV) Kaza önleme konusunda yönetmelik, VUV Geçerli kurallara göre sipariş Makine işletmecisi (sorumluluk üstlenme) GÜVENLİ MAKİNE Bu bölümde ... Makine direktifleri ���������������������������� §-2 Çalışma araçlarıkullanma direktifleri . . . . . . . . . . . . . §-3 Makine üreticisinin görevleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-3 Dünya çapında standartlaşma . . . . §-7 Avrupa standartları . . . . . . . . . . . . . §-9 Ulusal standartlar . . . . . . . . . . . . . . §-9 Yönergeler bedelsiz olarak, örn. eur-lex.europa.eu adresinden temin edilebilir Kontrol kurumları . . . . . . . . . . . . . . §-12 Sigortalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-12 Pazar denetimi – resmi makamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-12 Ürün sorumluluğu için temeller . . . §-13 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-14 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-1 Avrupa Direktifleri Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Avrupa direktifleri ve standartları Avrupa ekonomik etki alanına makine satan üreticiler ve pazarlamacılar için geçerlidir. § Makine direktifleri Makine direktifi 2006/42/AT makine ve güvenlik yapı parçalarının üreticilerini ve pazarlamacılarını muhatap alır. Bu direktif yeni makineler için Avrupa içindeki ticaret engellerini kaldırmak ve kullanıcılar ile uygulayıcılara güvenlik ve sağlık koruması açısından yüksek ölçüde sağlık ve güvenlik taleplerini yerine getirmek bakımından görevleri tespit eder. Bu direktif makinelerin üretimi ayrıca pazarlaması yapılan güvenlik yapı parçaları için geçerli olduğu gibi aynı zamanda üçüncü ülkelerden ithal edilen ve Avrupa pazarında kullanılan eski makineler için de geçerlidir. • Avrupa Birliği Konseyi 1989 yılında makineler için üye ülkelerin yasal talimatlarını dengelemek amacıyla makine direktifi (89/392/EWG) olarak bilinen direktifi çıkarmıştır. • 1995 yılında bu direktifin AB'nin bütün üye ülkelerinde kullanılması zorunlu oldu. • 1998 yılında makine direktifi (98/37/AT) içindeki çeşitli değişiklikler birleştirildi ve konsolide edildi. • 2006 yılında "yeni makine direktifi" (2006/42/AT) çıkarıldı, bu direktif önceki versiyonların ve bunların uygulamaların yerini aldı ve 29.12.2009 tarihinden itibaren AB'nin bütün ülkeleri için bağlayıcıdır. 29.12.2009 yılından itibaren sadece makine direktifi 2006/42/AT kullanılması zorunludur! 3 a Makine direktifi Almanca konuşan ülkelerde aşağıdaki gibi uygulandı: • Almanya: 8.11.2011 tarihli ürün emniyeti kanunu (ProdSG) eki olarak yeni talimatname (Makine talimatnamesi /9.ProdV) • İsviçre: 12 Haziran 2009 tarihli ürün güvenliği için federal kanun (PrSG) ve 2 Nisan 2008/ tarihli makinelerin emniyeti konusunda talimatname (Makine talimatnamesi) • Avusturya: Tehlikeli ürünlere karşı koruma için federal kanun (ürün emniyet kanunu 2004 [PSG 2004]) ve makine emniyet talimatnamesi 2010 Üye ülkeler makine direktiflerine uygun makinelerinin ve güvenlik yapı parçalarının pazara sunulmasını ve işletime alınmasını yasaklayamaz, sınırlayamaz veya engelleyemez. Bundan dolayı bu ülkeler ulusal yasalar, yönetmelikler veya standartlar yoluyla daha yüksek talepler getiremez! §-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Avrupa Direktifleri Çalışma ekipmanları kullanma direktifi İş verenin görevleri çalışma ekipmanları kullanma direktifi kapsamında düzenlenmiştir. Bu direktif makinelerin ve cihazların iş yerinde kullanılması için geçerlidir. Direktif çalışma ekipmanlarının kullanımında emniyetin ve sağlık korumasının iyileştirilmesi için asgari talimatlara uyulmasını sağlamalıdır. Her üye devlet, örneğin çalışma ekipmanlarının kontrolü, servis veya bakım aralıkları, kişisel koruma donanımının kullanılması çalışma yerinin düzenlenmesi açısından kendi ulusal taleplerini ekleyebilir. Çalışma ekipmanları kullanma direktiflerinin talepleri ayrıca ulusal talepler ve işletme talimatları ile ulusal yasalarda bir araya getirilmiştir. § • Almanya: İş koruma kanunu (ArbSchGes), işletme güvenlik yönetmeliği (BetrSichV) • İsviçre: Sanayide, esnaflık ve ticaret alanında çalışma için federal kanun (SR 822.11, ArG) • Avusturya: İşçi koruma kanunu (ASchG) Çalışma araçları kullanma direktifi 2009/104/EG: eur-lex.europa.eu Makine üreticilerinin görevleri nelerdir? Makinelerin güvenli tasarımı Üreticiler makinelerini makine direktiflerinin temel taleplerini güvenlik ve sağlık koruma açısından yerine getirecek şekilde üretmek zorundadır. Üreticiler konstrüksiyon prosesi aşamasında güvenliğin entegre edilmesini sağlamalıdır. Pratikte bu konstrüksiyonu yapan kişinin makinenin geliştirme evresi esnasında bir risk değerlendirmesi yapması anlamına gelir. Buradan çıkarılan önlemler doğrudan konstrüksiyonun kapsamı içine alınabilir. Bu kılavuzun 1'den 5'e olan adımlarında bu konuda ne şekilde hareket edileceği ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Teknik dokümantasyonların oluşturulması Makine üreticisi makine direktifi ek VII uyarınca bir teknik dokümantasyon oluşturmak zorundadır. Bu teknik dokümantasyon … • içinde makine direktifinin güvenlik ve sağlık koruması açısından önemli olan temel talepleri yerine getirmek için mevcut bütün planları, hesaplamaları,kontrol protokollerini ve dökümanlarını barındırmalıdır. İşletim kılavuzunun oluşturulması Makine üreticisi "orijinal işletim kılavuzu" olarak adlandırılan bir işletme kılavuzunu oluşturmak zorundadır. Makine ile birlikte makinenin kullanıldığı ülkenin resmi dilinde bir işletme kılavuzunun teslim edilmesi zorunludur. Birlikte teslim edilen bu kullanım kılavuzu orijinal kullanım kılavuzu veya orijinal kullanım kılavuzunun bir çevirisi olmalıdır. Çevirisinin teslimatı durumunda orijinal kullanım kılavuzu da birlikte verilmelidir. Orijinal kullanım kılavuzları – dilden bağımsız olarak – makine üreticisi tarafından yayınlanan kullanım kılavuzlarıdır. • Bunlar makinenin (veya makine tipinin) son üretim gününden itibaren on yıl süreyle muhafaza edilmelidir. • Bunlar yetkili makamların talebi üzerine ibraz edilmelidir. Bilgi: Makine direktifinden üreticinin teknik dokümantasyonları eksiksiz olarak makinenin alıcısına (kullanıcısına) teslim etmesi için bir zorunluluk çıkarılamaz. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-3 Avrupa Direktifleri Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk § Uygunluk beyanının oluşturulması Makine üreticisi makinesini ürettikten sonra bir uygunluk beyanı vererek ve makinenin tanımını (CE işareti) yaparak bu talimatlara uyacağını hukuken bağlayıcı olarak tasdik etmek zorundadır. Bu durumda makine Avrupa ekonomik bölgesinde pazara sürülebilir. Makine direktifinde uygunluk değerlendirmesinin tam akışı açıklanmıştır. Makine için iki yöntem arasında ayrım yapılır ( "Makine ve güvenlik yapı parçaları için AB-uygunluk değerlendirme yöntemi" §-6) • Standart yöntem: Makine direktifi ek IV içinde açık şekilde 3 a listeye girmemiş olan makineler standart yönteme tabidir. Ek l içinde "temel güvenlik ve sağlık koruma talepleri" bölümünde tanımlanmış olan talepler yerine getirilmelidir. Bundan sonra üretici kendi sorumluluğu altında kontrol kurumunun veya resmi makamların ("enerji sertifikası") bir müdahalesi olmadan CE işaretini koyar. Ancak üretici önceden makinenin belgelerini ulusal resmi makamlara talep üzerine sunabilmek için hazır bulundurulmalıdır. • Ek lV içinde listelenmiş olan makineler için yöntem: Kullanılmaları durumunda tehlike olabilecek makineler için özel akışlar öngörülmüştür. Makine direktifi ek lV içinde güvenlik ışık bariyeri ve güvenlik lazer tarayıcısı gibi temassız etkili koruma tertibatları bulunan ilgili makinelerin ve güvenlik yapı parçalarının bir listesi bulunur. Makine direktifinde ek l kapsamında "temel güvenlik ve sağlık koruma talepleri" bölümünde tanımlanmış olan talepler öncelikle yerine getirilmelidir. Makine veya güvenlik yapı parçaları için taleplerin tüm alanını kapsayan harmonize standartlar mevcutsa, uygunluk belgesi bu durumda üç şekilde oluşturulabilir: • Otomatik sertifikalandırma • Yetkili bir kurum tarafından AB numune denetimi yapılması • Test edilmiş ve geniş kapsamlı bir kalite yönetim sisteminin uygulanması §-4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Avrupa Direktifleri Makine için harmonize standartlar yok ise veya makine ya da makinenin parçaları harmonize standartlara göre üretilmemiş ise uygunluk belgesi sadece aşağıdaki gibi düzenlenir: • Yetkili bir kontrol kurumu tarafından yapılan AB numune denetimi: Üretici makinenin temel emniyet ve sağlık koruma taleplerini yerine getirip getirmediğinin bir "AB numune denetimi" kapsamında yetkili bir kontrol kurumu tarafından yapılan bir deney ile saptanması için buna ait teknik belgeleri sunmalıdır. Yetkili kontrol kurumu direktif ile uyumluluğu kontrol eder ve yapılan kontrollerin sonuçlarını içeren bir AB Tip denetimi belgesi verir. • Kontrol edilmiş ve kapsamlı bir kalite yönetim sisteminin (QMS) uygulaması: Geniş kapsamlı QMS makine direktifinin talepleri ile uyumluluğu sağlamalı ve yetkili bir kontrol kurumu tarafından kontrol edilmiş olmalıdır. QMS'nin etkin ve usulüne uygun olarak uygulanması için genelde üretici sorumludur. Makine direktifi X ekine bakınız. Makinenin CE uyumlu olarak işaretlenmesi Bütün koşullar yerine getirildikten sonra makine üzerine CE işareti konulmalıdır. Dikkat! CE işareti makineye sadece makinenin bütün Avrupa direktifleri ile uyumlu olması durumunda konulabilir. (Sadece bu durumda ürün Avrupa ekonomik bölgesinde pazara sürülebilir.) Özel durum: Tamamlanmamış makine Birçok durumda makinenin tanımına yakın olan fakat buna rağmen makine direktifleri bakımından tam makine olarak ele alınamayan makine bölümleri veya makine yapı grupları ya da makine bileşenleri üretilmektedir. Makine direktifinde "tamamlanmamış makine" yaklaşık olarak bir makine olan fakat kendi başına belirli bir fonksiyonu yerine getiremeyen yapı gruplarının tümü olarak tanımlanır. Tek başına bir sanayi robotu, örn. tam olmayan bir makinedir. Tam olmayan bir makine sadece diğer makinelere veya tam olmayan makinelere ya da donanımlara monte edilmek veya bunlar ile birlikte direktif anlamında bir makine oluşturmak için öngörülmüştür. Tamamlanmamış makineler, makine direktiflerinin bütün taleplerini yerine getiremez. Makine direktifi bundan dolayı özel bir yöntem sayesinde bunların pazarda serbest kullanılmasını düzenler: • Üretici makine direktifinin makul bir şekilde yerine getirilebilecek emniyet ve sağlık korumasına ilişkin bütün temel taleplerine uymak zorundadır. • Üretici bir montaj beyanı oluşturmalıdır. Burada direktifin hangi temel taleplerinin uygulandığı ve bunlara uyum sağlandığı açıklanır. Bir makineninkine benzer bir teknik belge uygun bir şekilde hazırlanmalı ve muhafaza edilmelidir. • Bir işletme kılavuzu yerine üretici buna benzer şekilde bir montaj talimatı oluşturmalı ve her "tamamlanmamış" bir makine ile birlikte teslim etmelidir. Bu montaj kılavuzunun dili üretici ve kullanıcı (entegratör) arasında kararlaştırılabilir. "Kontrol kurumları, sigortalar ve resmi makamlar" bölümüne de bakınız §-12 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-5 § Avrupa Direktifleri Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk § Makineler ve güvenlik yapı parçaları için AB uygunluk değerlendirme yöntemi Makine veya güvenlik yapı parçası ek lV listesinde var mı? Hayır Evet Harmonize standartlar tamamen dikkate alındı mı? Evet Ek VIII uyarınca standart yöntem 3 a Ek IX uyarınca AB numune denetimi Hayır veya hiçbiri yok Ek X uyarınca geniş kapsamlı QMS Dahili üretim kontrolü Ek ll uyarınca uygunluk beyanı ve ek lll uyarınca CE işareti (Madde 16) Özet: Yasalar, yönetmelikler Makine üreticisi olarak sizin için diğerleri yanında geçerli olan makine direktifi: • Makine direktiflerinin güvenlik ve sağlık koruması açısından temel taleplerini yerine getiriniz. • Güvenliğin entegrasyonunu daha tasarım aşamasındayken planlayınız. • Uygunluk beyanı için standart yöntemi veya makine direktifinde ek lV'de öngörülen yöntemi kullanınız. • Makine için özellikle güvenlik açısından önemli bütün konstrüksiyon dokümanlarını içeren bir teknik dokümantasyon hazırlayınız. • Uygulama ülkesinin resmi dilinde bir kullanım kılavuzunu birlikte teslim ediniz. Orijinal nüshası da birlikte teslim edilmelidir. • Bir uyumluluk belgesini doldurunuz ve makineyi veya emniyet yapı parçasını CE işareti ile işaretleyiniz. Bir makinenin işletmecisi olarak sizin için geçerli çalışma araçları kullanma direktifi: • Çalışma araçları kullanma direktifinin taleplerini yerine getiriniz. • Başka ulusal talepler (örn. çalışma araçlarının kontrolü, servis veya bakım aralıkları vs.) olup olmadığı hakkında bilgi edininiz ve bunları da yerine getiriniz. §-6 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Standartlar Standartlar Genel olarak bu kılavuzda uluslararası standartlar (ISO-IEC) referans alınır. Önemli standartların genel bir bakışını ekte bulabilirsiniz. Bu genel bakışta verilen uluslararası standartların (ISO/IEC) yerel veya ulusal standartlar ile bu kılavuzun yerel geçerliliğine uygun olarak bir karşılaştırması verilmiştir. Ekte i, sayfada i-6 ff. önemli uluslararası ve yerel standartların genel bakışı bulunmaktadır. Standartlar farklı meslek kuruluşları (üretici, tüketici, kontrol kurumları, resmi iş koruma makamları ve hükümetler) arasında varılan anlaşmalardır. Düşünüldüğünün aksine standartlar, hükümetler veya resmi makamlar tarafından oluşturulmuş ve kararlaştırılmış değildir. Standartlar üretim sırasındaki teknik gelişme seviyesini tanımlar. Son 100 yıl içinde ulusal standartların dünya çapında geçerli standartlara dönüşümü gerçekleşmiştir. Makinenin veya ürünün kullanım yerine bağlı olarak çeşitli standartları gerekli kılan farklı yasal düzenlemeler mevcut olabilir. Kullanılacak standardın doğru seçimi makine üreticisi için yasal talimatlara uyma bakımından son derece yardımcı olur. § Dünya çapındaki standartların organizasyonu ve yapısı ISO (Uluslararası Standartlaştırma Organizasyonu) ISO 157 ülkeden gelen standartlaştırma organizasyonunun dünya çapındaki şebeke ağıdır. ISO uluslararası standartları elektriksel olmayan teknolojilere odaklanarak düzenler ve yayınlar. IEC (Uluslararası Elektroteknik Komisyonu) Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) elektroteknik (örn. elektronik, telekomünikasyon teknolojisi, elektromanyetik uyumluluk, enerji üretimi) ve buna bağlı olan teknolojilerin bütün alanlarında uluslararası standartları düzenleyen ve yayınlayan dünya çapında bir organizasyondur. Çeşitli standart tipleri Üç farklı standart tipi arasında ayrım yapılır: A standartları (Temel güvenlik standartları) içinde temel kavramlar, tasarım ilkeleri ve bütün makineler için uygulanması mümkün olan genel bakış açıları bulunur. B standartları (Güvenlik grup standartları) içinde bir güvenlik bakış açısı veya çok sayıda makine için kullanılabilen bir güvenlik tertibatı ele alınır. B standartları tekrar şunlara ayrılır: • Özel güvenlik bakış açıları için B1 standartları, örn. makinenin elektrik güvenliği, güvenlik mesafelerinin hesaplanması, kumanda sistemleri ile ilgili talepler • Güvenlik tertibatları için B2 standartları, örneğin çift el kumanda, fiziksel koruma ve elektronik koruma cihazları C standartları C standartları özel bir makine veya makine yapım tarzı için bütün emniyet taleplerini içerir. Bu standartlar mevcutsa, bunların A veya B standartlarına göre önceliği vardır. Buna rağmen bir C standardında B veya A standardı referans alınabilir. Her durumda makine direktifinin talepleri yerine getirilmelidir. Çok sayıda A ve B standardı ayrıca önemli C standartları şu anda geliştirme aşamasındadır. Bu durum EN-ISO standart serisinin yeniden numaralandırılmasına sepep olmaktadır. Ancak genelde geçiş süreleri vardır. Bundan dolayı yeni gözden geçirilmiş bir standardın uygulanması beş veya altı sene sonra uygulamaya geçebilir. Önemli standartların bir listesini ekteki "Önemli standartlara genel bakış" bölümünde bulabilirsiniz i-6 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-7 Standartlar Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk § Koruma cihazları ve bunlara ait standartlara genel bakış Makinelerin donanımı EN 60204 = IEC Elektrik EN ISO 4413 Hidrolik EN ISO 4414 Pnömatik Güvenli tasarım, Risk değerlendirmesi ve Risk azaltılması EN ISO 12100 Güvenlik mesafeleri Ezilmesinin önlenmesi Beklenmeyen tekrar. Başlatma Fiziksel Koruma EN 953 ▸ ISO 14120 Sabit Hareketli Sadece aile ile sökülebilen çitler Kapaklar, geçitler, kapılar 3 a Tetikleme fonksiyonu Basınca duyarlı (PSPE) EN 1760-x ▸ ISO 13856-x -1/Paspas Temassız (ESPE) EN 61496-1 ≈ IEC Yerine bağlı Çift el kumanda EN 574 ISO 13851 Yerine bağlı değil Acil stop1) EN ISO 13850 İzin verme cihazı Acil stop -2/AOPD -2/Kumanda çıtaları Kilitleme tertibatları EN 1088 ▸ ISO 14119 Koruyucu Cihazlar Asgari mesafeler EN ISO 13855 Emn. Kumanda EN ISO 13849-1/-2 EN ISO 13857 EN 349 ISO 13854 EN 1037 ISO 14118 -3/AOPDDR -3/Kumanda tamponları -4/VBPD MAKİNE İÇİN ÖZEL TİP C-STANDARDI örn.: EN ISO 10218-2 Robot sistemi 1) ▸ Acil stop bir güvenlik önlemidir, fakat koruma tertibatı değildir! EN standardı şu anda yeniden düzenlenmektedir ve EN-ISO standardı olarak yayınlanacaktır. EN standardı gelecekte gözden geçirilecek ve EN-ISO standardı olarak yayınlanacaktır. active opto-electronic protective device AOPD AOPDDR active opto-electronic protective device responsive to diffuse reflection vision based protective device VBPD §-8 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K Tip-A-standartları Tip-B-standartları Tip-C-standartları 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Standartlar Avrupa standartlarının organizasyonu ve yapısı CEN (Comité Européen de Normalisation/ Standartlaşma için Avrupa Komitesi) CEN, AB üye ülkelerinin, EFTA ülkelerinin ayrıca bunlardan ileride AB üyesi olacak ülkelerin standartlaştırma organizasyonlarından oluşan bir gruptur. CEN, konusu elektrik olmayan alanlarda Avrupa standartlarını (EN) düzenler. Bu standartların ticarette bir engel oluşturmaması için CEN, ISO ile sıkı bir işbirliği içinde çalışır. Bir oylama yöntemi ile CEN, ISO standartlarının kabul edilip edilmeyeceğini belirler ve bunları Avrupa standartları olarak yayınlar. § CENELEC (Comité Européen de Normalisation Electrotechnique/Elektroteknik Standartlaştırma için Avrupa Komitesi) CENELEC, CEN'e benzer elektroteknik alanında bir kuruluştur ve bu alanda Avrupa standartlarını (EN) düzenler ve yayınlar. CEN ve ISO arasında olduğu gibi CENELEC gittikçe artan oranda IEC standartlarını ve bunların numaralandırılmasını kabul eder. Ulusal çaptaki standartların organizasyonu ve yapısı Genelde her AB üyesi ülkenin, örn. DIN, ON, BSI, AFNOR gibi kendi standartlaştırma organizasyonu vardır. Bunlar ulusal standartları ilgili üye ülkenin yasal talimatlarına uygun olarak düzenler ve yayınlar. Avrupa Birliği'nde emniyetin ve sağlığın eşit düzeyde ele alınmasını sağlamak ve ticari engelleri ortadan kaldırmak için Avrupa standartları ulusal standartlaştırma organizasyonları tarafından kabul edilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ulusal ve Avrupa standartları konusunda aşağıdaki temel ilkeler geçerlidir: • Kabul edilen Avrupa standartlarına benzer ulusal standartlar mevcutsa, bunlar iptal edilmelidir. • Belirli bakış açıları ve makineler için uygulanabilir Avrupa standartları mevcut değilse, mevcut ulusal standartların kullanılmasına izin verilir. • Ulusal bir standartlaştırma organizasyonu yeni bir ulusal standardını ancak bu hususun bildirimi yapıldıktan ve Avrupa düzeyinde (CEN veya CENELEC) başka bir talep olmadığı anlaşıldıktan sonra düzenleyebilir. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-9 Standartlar Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Makinenin güvenliği için Avrupa standartları § 3 a Avrupa direktiflerinde tanımlanmış olan hedefleri ve talepleri pratikte eşit olarak uygulayabilmek için teknik standartlarda bu talepler ayrıntılı olarak tanımlanmış ve somutlaştırılmış olmalıdır. Avrupa direktiflerinin taleplerini, standartlara uyulması durumunda direktifler ile uyumluluk arz edecek şekilde somutlaştıran standartlar harmonize standartlardır. Standartların durumu çeşitli kısaltmalar ile gösterilir: • Ön eki "EN" olan bir standart bütün AB ülkelerinde kabul edilmiştir ve uygulanabilir. • Ön eki "prEN" olan standart işlem aşamasındadır. • Ön eke ilave olarak "TS" olan doküman teknik spesifikasyon olarak kabul edilir ve ön standart olarak kullanılır. Bu CLC/TS veya CEN/TS olarak mevcuttur. • Ön ek olarak "TR"ye sahip bir doküman teknik gelişme seviyesi ile ilgili bir rapordur. Harmonize bir Avrupa standardı şu şekilde oluşur: 1.AB'nin yürütücü organı olan AB komisyonu CEN veya CENELEC'e bir direktifin taleplerini somutlaştırmak amacıyla bir Avrupa standardının hazırlanması için görev verir. 2.Bu çalışma direktifin(lerin) önemli güvenlik taleplerinin yerine getirilmesi için teknik spesifikasyonları saptayan uluslararası kurullar tarafından gerçekleştirilir. 3.Oylama sonucunda standart kabul edilirse, AB resmi gazetesinde yayınlanır. İlave olarak standart en az bir üye ülkede yayınlanmalıdır (örn. DIN EN olarak). Bundan sonra Avrupa standardı olarak kabul edilir. • Harmonize bir Avrupa standardı referans olarak görev yapar ve aynı konudaki bütün ulusal standartların yerine geçer. • Uygulanabilir harmonize standartlar ile uyumluluk sağlanması, bir makinenin veya emniyet yapı parçasının direktifteki (örn. makine direktifi) ilgili temel güvenlik ve sağlık koruma taleplerini yerine getirdiğinin kabul edilmesi için bir kanıt sayılır (tahmini etki). Standartlara genel bakış: www.normapme.com Direktifler için bir tahmini etkiye sahip olan standartları ec.europa.eu adresi altında bulabilirsiniz • Makine direktifi tarafından harmonize olsun veya olmasın bir standardın uygulanması istenmez. Ancak harmonize standartların kullanılması "uyumluluk varsayımı" için temel teşkil eder, yani makinenin direktifteki makine talimatlarına uygun olduğunu gösterir. • Bir makine tipi için bir C standardı mevcutsa, bunun diğer bütün A ve B standartlarına ve bu kılavuzda olan her türlü veriye karşı önceliği vardır. Bu durumda sadece uygulanan C standardı, makine direktifinin yerine getirilmesi için uyumluluk ihtimalini kanıtlar. §-10 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Özet Özet: Standartlar • Teknik standartlar Avrupa direktiflerinde tanımlanan amaçları somutlaştırır. • Harmonize standartların kullanılması "uyumluluk varsayımı" için temel teşkil eder, yani makinenin, direktifin talimatlarına uygun olma ihtimalini gösterir. Bu demektir ki makineniz veya tesisiniz için doğru standardı seçerseniz ve uygularsanız, yasal talepleri yerine getirdiğinizi kabul edebilirsiniz. Münferit durumlarda üreticinin görevleri standardın içeriği dışına taşabilir, örn. bir standardın teknik gelişme seviyesinin gerisinde kalması durumunda. • A standartları (Temel güvenlik standartları), B standartları (Güvenlik grup standartları) ve C standartları (Makinenin güvenliği için standartlar) vardır. Bir C standardı mevcutsa, bunun A veya B standartlarına göre önceliği vardır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-11 § Ürün garantisi Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Kontrol kurumları, sigortalar ve resmi makamlar § Kontrol kurumları Güvenlik müşavirliği yapan kontrol kurumları Makinenizin o anda geçerli olan Avrupa direktifleri ve standartları ile uyumlu olup olmadığını bilmek isteyen firmalar güvenlik tekniği açısından kontrol kurumlarının bilgisine başvurabilir. Akredite olmuş kontrol kurumları Akredite olmuş kontrol kurumları ulusal düzeyde kabul görmüş kontrol yöntemleri ve kontrol kriterlerine uyulduğunu belgeleme yetkisine sahip kontrol kurumlarıdır. Bunlar diğerleri yanında meslek sendikalarına ait kontrol kurumları ve kaza sigortalama kurumlarıdır, bunların genelde yetkin uzman kontrol düzenekleri mevcuttur. Bildirimli kontrol kurumları Her AB üye ülkesi makine direktifinde belirlenen asgari taleplere uygun kontrol kurumlarını saptamak ve bunları Brüksel'deki Avrupa komisyonunun ilgili birimlerine bildirmek zorundadır. Sadece bu kontrol kurumları AB model denetimlerini yürütmek ve makine direktifinin lV ekinde listelenmiş makineler ve emniyet yapı parçaları için AB numune denetim belgesi vermek yetkisine sahiptir. Bildirimli bütün kontrol kurumları her türlü ürün ve makinenin kontrolünü yapma yetkisine sahip değildir. Çok sayıda kontrol kurumunun özel çalışma alanı için bildirimi yapılmıştır. Sigortalar 3 a Meslek sendikaları/IFA – Yasal Alman kaza sigortası iş koruması enstitüsü Almanya'da meslek sendikaları ve diğer kuruluşlar yasal kaza sigortalama sorumluluğunu üstlenir. Meslek sendikaları meslek grupları şeklinde organize edilmiştir, bu şekilde münferit ekonomik branşların spesifik talepleri daha iyi karşılanır. Sigorta şirketleri Çok sayıda sigorta şirketi yetkin uzman danışmanlığı yapan komple bir danışma birimine sahiptir, bunlar özellikle yasal taleplerin bilinmemesi veya bilinçsiz olarak dikkate alınmaması dolayısıyla ortaya çıkan garanti risklerini önlemeyi amaçlamaktadır. Pazar denetimi – resmi makamlar Amerika'da, AB'de veya EFTA'da iş koruması ve pazar denetimi resmi ulusal makamların yetki alanına girer. • Almanya'da bunlar eyaletlerin iş koruması için öngörülen resmi dairelerdir. • Avusturya'da iş koruma müfettişlikleri mevcuttur. Makineler ve iş emniyeti konusunda uzmanlık danışmanlığı almak için makine üreticileri buralara başvurabilir. • İsviçre'de pazar denetimi için devlet ekonomi sekreterliği (SECO) yetkilidir. İcra işlemi İsviçre kaza sigorta kurumu (Suva) tarafından yapılır, bu kurum yüksek teknik yeterliliğe sahiptir. Önemli adresleri ekteki "Yararlı linkler" bölümünde bulabilirsiniz i-8. §-12 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Ürün garantisi Ürün sorumluluğu için temeller Ürün sorumluluğu kavramı bir üreticinin veya satıcının belirli bir ürünün her türlü sorumluluğu için üst kavram olarak kullanılır (üründeki maddi hasarlar veya bundan kaynaklanan hasarlar için garanti dahil). Hukuksal değerlendirmede hasarın türüne veya neden olma şekline bağlı olarak önemli farklılıklar mevcuttur. Önce maddi hasar garantisi ve ürün garantisi arasında geniş açıdan bir ayrım yapmak gerekir. Maddi hasar garantisi (aynı zamanda garanti hakkı) bizzat ürün üzerindeki hasarlar içindir. Maddi hasar garantisi için talepler sadece sözleşme tarafları arasında geçerlidir, üçüncü kişilere karşı değildir. Ürün sorumluluğu daha geniş açıdan kısımlara ayrılabilir: • Kusurlu sorumlu ürün sorumluluğu (Alman hukukunda § 823 BGB ile düzenlenmiş). Kusurlu sorumlu ürün sorumluluğu bir kişinin (bu bağlamda kendisi tarafından üretilmiş bir ürün dolayısıyla) diğer bir kişiye kasıtlı veya taksirli olarak zarar vermesi durumunda devreye girer. Bu talimat diğer koşullarla birlikte zarar gören her kişi tarafından sözleşmeye taraf (üçüncü şahıs olarak bilinir) olmasa bile esas alınabilir. • Ürün sorumluluğu yasası uyarınca ürün sorumluluğu (gerçek) (ProdHaftG) sözleşmenin tarafı olanlar gibi üçüncü şahıslar tarafından da esas alabilir. Alman ürün sorumluluk kanunu AB direktiflerini baz alır. Benzer bir düzenleme bundan dolayı bütün Avrupa ülkelerinde mevcuttur. Bunun ötesinde benzer düzenlemeler Avrupalı olmayan çok sayıda ülkelerde de mevcuttur. Aşağıda Alman hukukunda geçerli olan düzenlemeler konusunda kısa bir genel bakış sunulmuştur. Ancak bilinçli olarak sadece önemli köşe noktaları gösterilmiş ve mevcut koşullar ve bağlantılar belirtilmemiştir. Koşullar Üreticinin sorumluluğu ProdHaftG kanunu § 1'de düzenlenmiştir: "Bir ürünün kusuru nedeniyle bir kişi ölürse, vücudu veya sağlığı zarar görürse veya bir eşya hasar görürse, ürünün üreticisi bu durumlardan kaynaklanan hasarları karşılamak zorundadır." Buradan aşağıdaki koşullar çıkarılır: Üretici (§ 4 ProdHaftG) Ürünü pazara sürmüş olmalıdır. Buraya bir ürünü EWR'ye ithal etmiş veya başka bir üreticinin ürününü özel etiketli ürün olarak kendi etiketi ile pazarlayanlar da dahildir ("Sanal üretici" gibi). Kusurlu ürün (§ 3 ProdHaftG) Bir ürün normal koşullar altında doğal olarak kendisinden beklenen emniyeti sunmaması durumu. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Kusurlu ürün dolayısıyla ortaya çıkan hasarlar: Vücut veya sağlık zararları veya maddi zararlar (ancak doğrudan ürün üzerinde değil ayırca normal olarak özel tüketim için belirlenmiş ve zarar gören tarafından devamlı kullanılan eşyalarda oluşan hasarlar). Maddi zararlar ProdHaftG üzerinden karşılanmaz. Maddi zarar, vücut veya sağlık zararlarının sonucu olan veya ProdHaftG kanunu kapsamında olan maddi bir zarar bunun bir istisnasıdır (örn. tıbbi bakım masrafları, çalışma kabiliyetinin azalması dolayısıyla kazanç kaybı vs.). Sorumluluk hukuku veya kusurlu sorumluluk kapsamındaki maddi hasar taleplerine karşılık ProdHaftG kanunu uyarınca sorumluluk için borçlanma gerekli değildir. Bu durum aynı zamanda trafikte gerekli olan özenin gösterilmemesi ile ortaya çıkabilir (ve böylece taksirsiz). Burada bir risk sorumluluğu söz konusudur, bu sorumluluğun kanıtlanması için izin verilen bir faaliyet çerçevesinde daha sonradan ortaya çıkan bir tehlike olması yeterlidir. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K §-13 § Ürün garantisi Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Üreticinin sorumlulukları § Bir sorumluluğu ProdHaftG uyarınca kanıtlamak için çeşitli kusur türleri vardır: Konstrüksiyon hataları Bunlar ürünün tasarlanmasında, örn. teknik dizaynda veya malzemelerin seçiminde mevcuttur ve bunlar bütün üretimi kapsar. Fabrikasyon hataları Fabrikasyon hataları münferit veya belirli zamanlarda yapılan ürünlerde vardır. ProdHaftG uyarınca üretici aynı zamanda "aykırı" olarak adlandırılan ürünler için de sorumludur. 3 a Burada öncelikle zorunlu hukuki talimatlar dikkate alınmalıdır, bir hata (sadece) bunlara uyulmasına bağlıysa, üretici sorumluluk üstlenmez. Teknik standartlar (Avrupa standartları – EN – veya DIN, VDE vs. gibi ulusal standartlar) bu bağlamda gerekli olan emniyet için asgari standart olarak ele alınmalıdır. Ürün emniyetinin sağlanması için ilave önlemlerin alınması beklentisi varsa, üreticinin sorumlulukları yasalara Talimat hataları Eksik talimat nedeniyle ürün (örn. kumanda talimatları) konusunda riskler mevcutsa, talimat hatalarından söz edilir. Bunun kapsamına eksik veya gizli uyarı bilgileri de girer. Üretici bunun için en az bilgilendirilmiş kullanıcıya başvurmalı ve bir ürünün beklenen yanlış kullanımını da dikkate almalıdır. ProdHaftG kanunu üreticiyi ürünün emniyetini geliştirme, üretim ve talimatlar çerçevesinde sağlamak konusunda görevlendirir. veya teknik standartlara uyum sağlamanın dışına da taşabilir. Üreticinin zorunlu olduğu trafik emniyetini sağlamak için teknik gelişmenin standardın düzeyini aşması veya bir cihazın kullanılmasında EN standartlarında dikkate alınmayan bir tehlikenin oluşması söz konusu ise yüksek yargısal içtihat uyarınca bu durumda EN standartlarına uyulması yeterli olmaz. Hasar büyüklüğü Zarar gören için oluşan hasarın tümü üretici tarafından genel olarak karşılanmalıdır. Alman ProdHaftG kanunu sadece kişisel hasarlar için bir sınırlama öngörmektedir. Burada en yüksek garanti bedeli 85 Mil. Euro'dur. Bunun üzerine çıkan bir sınırlama sözleşme eksiklerine karşılık olarak mümkün değildir, aynı zamanda sözleşme taraftarına karşı hem genel ticari koşullarda ve hem de kişisel sözleşmelerde mümkün değildir. Üretici yeterli yükseklikte ürün için mali bir sorumluluk sigortası yaptırarak kendini sağlama alabilir. Özet: Ürün sorumluluğu • Üretici olarak ProdHaftG uyarınca sorumluluğu önleyiniz: • Geçerli standartlara uyunuz. • Bir ürünün emniyetini sağlamak için bunlar dışında önlemlerin gerekli olup olmadığını kontrol ediniz. • Tavizsiz kalite emniyeti ve kalite kontrolü yaparak hata yapılmasını önleyiniz. • Yeterli sigortalama yaparak üretici için artık riskleri asgari düzeye düşürünüz. İspat yükü geri dönüşü mevcut değilse, hasar durumunda genel olarak hasar görenin ispat yükümlülüğünü taşıması, hatalı bir ürünün bir vücut veya maddi hasarın meydana gelmesine sebep olduğu ve oluşan bir hasar için neden teşkil etmesi ayrıca belirtilmelidir. Özellikle çok sayıda neden söz konusu ise bu durumun sorun çıkmadan çözülmesi mümkün değildir. §-14 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesi prosesi Adım 1: Risk değerlendirmesi Makinenin tasarlanması esnasında olası risklerin analizi yapılmalı ve kullanıcıyı mevcut tehlikelere karşı korumak için gerekirse önlemler öngörülmelidir. Makine üreticisine bu görev esnasında bir yardım sağlamak için standartlar risk değerlendirilmesi prosesini tanımlar ve açıklamasını yapar. Risk değerlendirmesi risklerin sistematik analizini ve değerlendirmesini yapan mantıki adımların bir dizisidir. Makine risk değerlendirmesinin sonuçları dikkate alınarak tasarlanmak ve üretilmek zorundadır. Gerekli olduğu yerde bir risk değerlendirmesinden sonra uygun koruma önlemleri uygulanarak bir risk azaltması işlemi yapılır. Koruma önlemlerinin uygulanması ile yeni riskler oluşmamalıdır. Tüm işlemin, yani risk değerlendirmesinin ve risk azaltmasının tekrarlanması tehlikelerin mümkün olduğu kadar giderilmesi için ve tanınan veya yeni eklenen risklerin yeterli ölçüde azaltılması için gerekli olabilir. Çok sayıda C standardında risk değerlendirmesi makine ile ilgilidir ve uygulamaya yakın olarak öngörülmüştür. C standartları uygulanamıyorsa veya bunlar yeterli değilse, bu durumda A ve B standartlarının talimatları kullanılabilir. 1 Güvenli tasarım, risk değerlendirmesi ve risk azaltılması A standardı: ISO 12100 Risk değerlendirmesi prosesi Makinenin fonksiyonları (sınırların belirlenmesi) 1-2 Başlangıç Tehlikelerin belirlenmesi 1-3 ISO 12100 uyarınca risk değerlendirmesi Risk tahmini 1-4 Risk değerlendirmesi 1-4 Risk ölçülü oranda azaltıldı mı? Hayır Evet Son Bu bölümde ... Risk değerlendirmesi prosesi . . . . . 1-1 Risk azaltılması prosesi 2-1 Makinenin fonksiyonları . . . . . . . . . . 1-2 Tehlikelerin belirlenmesi . . . . . . . . . 1-3 Risk tahmini ve değerlendirmesi . . 1-4 Dokümantasyon . . . . . . . . . . . . . . . . 1-4 Safexpert® . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-5 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-6 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 1-1 Makinenin fonksiyonları Risk değerlendirmesi • Proses bütün tehlikeli durumlar için yürütülmelidir. Bu işlem kalan risk kabul edilebilir düzeye gelene kadar tekrarlanmalıdır (iteratif proses). • Risk değerlendirmesinden ve uygulanan yöntemden elde edilen sonuçlar belgelenmelidir. Makinenin fonksiyonları (sınırların belirlenmesi) 1 Risk değerlendirmesi makinenin fonksiyonunun belirlenmesi ile başlar. Bunlar şu şekilde olabilir: • Makinenin spesifikasyonları (ne üretilecek, maksimum üretim kapasitesi, öngörülen malzemeler) • Mekansal sınırlar ve öngörülen kullanım yeri • Planlanan dayanım ömrü • İstenen fonksiyonlar ve işletim türleri • Beklenen yanlış fonksiyonlar ve arızalar • Makine prosesine katılan kişiler • Makine ile bağlantılı olan ürünler • Amacına uygun kullanım, aynı zamanda kullanıcı personelin istenmeyen davranışları veya makinenin öngörülebilir akla yatkın yanlış kullanılması (kötüye kullanım) Öngörülebilir yanlış kullanım Kullanıcı personelin akla yatkın kabul edilebilir kasıtsız davranışı veya öngörülebilir yanlış kullanımı şunlar olabilir: • Kullanıcı personelin makine üzerinde kontrolünü kaybetmesi (özellikle elde tutulan veya hareketli makinelerde) • Yanlış bir fonksiyon bir arıza durumu veya makinenin kullanım esnasında devre dışı kalması durumunda personelin refleks türü davranışı • Konsantrasyon eksikliği veya dikkatsizlik nedeniyle yanlış davranış • Bir görevin yürütülmesi esnasında "en az dirençli yolun" seçilmesine bağlı yanlış davranış • Makineyi her şeye rağmen işletimde tutmak baskısı altında davranış • Belirli kişi gruplarının davranışı (örn. çocuklar, gençler, engelli kişiler) Beklenen yanlış fonksiyonlar ve arızalar Yanlış fonksiyonlardan ve işletme fonksiyonları için önemli olan bileşenlerden (özellikle kumanda sistemi) büyük bir tehlike potansiyeli kaynaklanır. Örnekler: • Haddeleme hareketinin tersine döndürülmesi (eller kaptırılacak şekilde) • Bir robotun programlanmış çalışma alanı dışında hareket ettirilmesi 1-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk değerlendirmesi Tehlikelerin belirlenmesi Tehlikelerin belirlenmesi Makinenin fonksiyonu belirlendikten sonra makinenin risk değerlendirmedeki en önemli adımdır. Bu adım öngörülebilen tehlike durumlarının ve/veya tehlike olaylarının sistematik olarak belirlenmesinden ibarettir. Makine üreticisi özellikle aşağıdaki tehlikeleri... ... m akinenin dayanım ömrünün bütün evreleri esnasında dikkate almalıdır. • Mekanik tehlikeler • Elektriksel tehlikeler • Isısal tehlikeler • Gürültüden kaynaklanan tehlikeler • Titreşimden kaynaklanan tehlikeler • Radyasyondan kaynaklanan tehlikeler • Malzemeden ve kalıcı maddelerden kaynaklanan tehlikeler • Makinenin tasarımında ergonomik temel ilkelerin ihmal edilmesin- • Nakliye, montaj ve kurulum • İşletime alma • Ayarlama • Normal işletim ve arıza giderme • Bakım ve temizlik • İşletim dışına alma, sökme ve imha etme den kaynaklanan tehlikeler • Kayma, takılma veya düşmeden kaynaklanan tehlikeler • Makinenin kullanım ortamı ile bağlantılı tehlikeler • Yukarıdaki tehlikelerin kombinasyonundan kaynaklanan tehlikeli durumlar Makinelerde/tesisler mekanik tehlikeler için örnekler Kesilme Ezilme Doğranma Batma İçeri çekilme veya kavranma İçeri çekilme veya kavranma Dolanma Çarpma Kırık parçaların etkisi Etrafa sıçrayan talaşların etkisi 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 1-3 1 Risk tahmini ve risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesi Risk tahmini ve risk değerlendirmesi Tehlikeler belirlendikten sonra göz önünde bulunan her tehlikeli durum için bir risk tahmini yürütülmelidir. Hasar boyutu Risk 1 Meydana gelme olasılığı Risklerin tahmini için çeşitli gereçler, örn. tablolar, risk grafikleri, numerik yönlemler vs. vardır. Risk değerlendirmesinde risk tahminlerinin sonuçlarına dayanarak koruma önlemlerinin uygulanmasının gerekli olup olmadığı ve gerekli risk azaltmanın ne zaman erişildiği saptanır. Göz önünde bulundurulan tehlikeli durum ile bağlantılı olan risk aşağıdaki elemanlara bağlıdır: • Tehlikeli durum tarafından yaratılan hasar büyüklüğü (hafif yaralanma, ağır yaralanma vs.) ve • bu hasarın ortaya çıkma olasılığı. Bu olasılık şunlardan kaynaklanır: • Bir kişinin/kişilerin tehlikeye maruz kalması • tehlikeli olayın meydana gelmesi ve • hasarın azaltılması veya sınırlandırılması için teknik ve beşeri olanaklar Alet ve tablolar: Teknik rapor – ISO/TR 14121-2 Dokümantasyon Risk değerlendirmesi dokümantasyonu kapsamında, uygulanan yöntem ve elde edilen sonuçlar ile aşağıdaki veriler de bulunmalıdır: • Makinenin spesifikasyonlar, sınırlar, amacına uygun kullanım vs. gibi verileri. • Yükler, mukavemetler, emniyet kat sayıları gibi belirlenmesi gereken önemli kabuller • Belirlenen bütün tehlikeler ve tehlike durumları ve göz önünde bulundurulan tehlikeli olaylar • Kaza geçmişleri ve benzer makinelerde yapılan risk azaltmasında kazanılan deneyimler gibi kullanılan veriler ve bunların kaynakları • Uygulanan koruma önlemlerinin tanımı • Bu koruma önlemleri sayesinde erişilen risk azaltma sonuçlarının tanımı • Makine ile bağlantılı diğer artık riskler • Risk değerlendirmesi esnasında oluşturulan bütün dokümanlar Makine direktifinde risk değerlendirmesi konusundaki belgelerin makine ile birlikte teslim edilmesini öngörmez! 1-4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk değerlendirmesi Safexpert® Safexpert® ile risk değerlendirmesi 1 Risk değerlendirmesi prosesi Safexpert® içinde CE yönetiminin bir yazılımı olarak düzenlenmiştir. Kullanıcı yasal ve normatif talimatlar ile yönlendirilir. Kayıtlı tehlike listesi, yapısı düzenlenmiş risk değerlendirmesi için CE yönetimi ve risk değerlendirmesinin ve ayrıca kumanda tekniği açısından önlemlerde gerekli emniyet seviyesinin şeması yürütmeyi kolaylaştırır. Standart yönetimi ve güncelleme asistanı yardımıyla gerekli standartlar daima güncel durumda tutulur. Tehlikeler, tehlike yerlerine ve makinenin ilgili kullanım ömrü evrelerine göre ele alınır. Münferit tehlikelerin değerlendirmesi tehlikelerin giderilmesi veya risklerin azaltılması için alınacak önlemlerin optimum seçimini sağlar. Safexpert® kapsamında risk grafiklerinin ve matrikslerin (tablo) kombinasyonu kullanılır. Tahmin, (IN) öncesi ve (OUT) sonrası koruma önlemi (koruma tertibatı) seçildikten sonra gerçekleşir. Risk bir skala üzerinde 0 (risk yok) ile 10 (en büyük risk) arasında olacak şekilde bölümlenir. Safexpert® sadece risk değerlendirmesi görevini yapar. Safexpert® ile tüm uyumluluk prosesi makine direktifi uyarınca etkin bir şekilde yürütülebilir ve belgelenebilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 1-5 Özet Risk değerlendirmesi Özet: Risk değerlendirmesi Genel • Bütün tehlikeli durumlar için bir risk değerlendirmesi yürütünüz. Bu iteratif proseste hiçbir risk kalmayıncaya veya kabul edilebilir düşük riskler kalıncaya kadar bütün tehlikeler ve riskler göz önünde bulundurulmalıdır. 1 Risk değerlendirmesi prosesi • Risk değerlendirmesine makinenin fonksiyonunun belirlenmesi ile başlayınız. • Risk değerlendirmesinde özellikle öngörülebilir yanlış uygulamaları ve arızaları dikkate alınız. • Ardından makineden kaynaklanan tehlikeli durumları (mekanik, elektriksel, ısısal vs.) belirleyiniz. Bu tehlikeli durumları makine ömrünün bütün evrelerinde dikkate alınız. • Ardından tehlikeli durumlardan kaynaklanan riskleri tahmin ediniz. Bunlar hasarın büyüklüğüne ve hasarın meydana gelme olasılığına bağlıdır. • Risk değerlendirmenizin sonuçlarını belgeleyiniz. 1-6 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon 2'den 4'e kadar adımlar: Risk azaltma Risk değerlendirmesi risk azaltmak için önlem alınması gerektiği sonucunu veriyorsa, bu işlem için 3 kademeli yöntem uygulanmalıdır. 3 kademeli yöntem 1.Makine üreticisi önlemlerin seçiminde 3.Teknik koruma önlemleri: Konstrüktif aşağıdaki temel ilkeleri verilen sırada uygulamalıdır: 2.Güvenli tasarım: Risklerin giderilmesi veya mümkün olduğu ölçüde en aza indirilmesi (güvenliğin makinenin tasarımına ve yapımına entegre edilmesi) Başlangıç olarak giderilemeyen risklere karşı gerekli olan koruma önlemlerinin alınması Kalan riskler konusunda kullanıcının bilgilendirilmesi 2 Son veya bir sonraki tehlike Güvenli tasarım sayesinde risk azaltması 2-2 Risk ölçülü oranda azaltıldı mı? Evet Hayır Teknik koruma önlemleri sayesinde risk azaltma 3-1 Hayır Risk ölçülü oranda azaltıldı mı? Evet Hayır Yeni tehlikeler oluşturuldu mu? Evet Kullanıcı bilgisi sayesinde risk azaltması 4-1 Risk ölçülü oranda azaltıldı mı? Evet Hayır Yeniden: Risk değerlendirmesi prosesi 1-1 Risk azaltma prosesi için ilkeler: ISO 12100 (A-standardı) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-1 İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması Adım 2: GüvenlI tasarım (içsel güvenli konstrüksiyon) Güvenli tasarım risk azaltma prosesinin ilk ve en önemli kademesidir. Burada olası tehlikeler konstrüksiyon ve tasarımdan önce devre dışı bırakılır. Bundan dolayı güvenli tasarımın etkisinin en yüksek olduğu kanıtlanmıştır. Emniyetli tasarımın değerlendirme şekli makinenin konstrüksiyonu ve tehlikede olan kişiler ve makine arasındaki ilişki bakımından önemlidir. Örnekler: • Mekanik konstrüksiyon • Kumanda ve koruyucu bakım konsepti • Elektrik donanımı (elektrik emniyeti, EMC) • Acil durumda durdurma konsepti • Akışkan tekniği donanımı • Kullanılan malzemeler ve işletme maddeleri • Makine fonksiyonu ve üretim prosesi 2 Mekanik konstrüksiyon Her durumda bileşenler makinede bir hatanın oluşması durumunda kişilerin güvenliği ön planda tutulacak şekilde seçilmeli, uygulanmalı ve uyarlanmalıdır. Makinede ve çevrede oluşabilecek bir hasarın önlenmesi de dikkate alınmalıdır. Makine konstrüksiyonunun bütün elemanları izin verilen sınır değerleri arasında çalışacak şekilde özelliklere sahip olmalıdır. Genel olarak tasarım mümkün olduğu kadar basit olmalıdır. Emniyet ile ilgili fonksiyonlar diğer fonksiyonlardan mümkün olduğu kadar ayrılmalıdır. Örnek: Kesme yerlerinin önlenmesi Doğru Yanlış Kaynak: Neudörfer Her tasarımın ilk amacı tehlikeli durumların hiç oluşmamasını sağlamaktır. Bu durum örneğin şu şekilde sağlanabilir: • Keskin kenarların, köşelerin ve dışarı çıkan uçların önlenmesi • Ezilme yerlerinin, kesilme yerlerinin ve içeri çekme yerlerinin önlenmesi • Kinetik enerjinin sınırlandırılması (kütle ve hız) • Ergonomik ilkelerin dikkate alınması Bu bölümde ... Örnek: İçeri çekme yerlerinin önlenmesi Kumanda ve koruyucu bakım konsepti . . . . . . . . 2-3 Kaynak: Neudörfer Mekanik konstrüksiyon . . . . . . . . . . 2-2 e Elektrik donanımı . . . . . . . . . . . . . . . 2-4 Durdurma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2-9 Elektromanyetik uyumluluk (EMC) . 2-9 Akışkan tekniği . . . . . . . . . . . . . . . . 2-11 Patlama tehlikesi olan alanlarda kullanım . . . . . . . . . . . . . 2-12 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2-13 2-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K Mesafe e ≤ 6 mm olmalıdır! E açısı ≥ 90° olmalıdır! Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin vd., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon Kumanda ve koruyucu bakım konsepti Tehlikeli bölgeye girme gerekliliği mümkün olduğu kadar düşük tutulmalıdır. Bu durum örneğin şu şekilde sağlanabilir: • Otomatik doldurma ve boşaltma istasyonları • Ayarlama ve bakım çalışmaları "dıştan" • Bakım çalışmalarını önlemek için güvenilir ve kolay temin edilebilir yapı parçalarının kullanılması • Açık ve kesin kullanım konsepti, örn. kumanda elemanlarının belirgin şekilde işaretlenmesi Renkli işaretleme Basmalı tuşların kumanda kısımları ayrıca gösterge lambaları veya ekran üzerindeki göstergeler renkli olarak düzenlenmelidir. Her bir renk için farklı bir anlam tanımlanmalıdır. Makinelerin elektrik donanımı: IEC 60204-1 Kumanda elemanlarının renklerinin genel anlamı 2 Gösterge lambalarının renklerinin genel anlamı Renk Anlam Açıklama Renk Anlam Açıklama Beyaz Gri Siyah Spesifik değil Fonksiyonların başlatılması Beyaz Nötr Yeşil, kırmızı, mavi veya sarının kullanılmasında şüphe olması durumunda kullanılır Yeşil Güvenli Güvenli kumanda durumunda çalıştırmak veya normal duruma hazırlamak için Yeşil Normal durum Kırmızı Acil durum Tehlike getiren durumlarda veya acil durumda çalıştırmak için Kırmızı Acil durum Tehlike getiren durum, ani işlem yapılmalıdır Mavi Talimat Zorunlu bir işlemin gerekli olduğu durumda çalıştırmak için Mavi Zorunlu Kullanıcı tarafından zorunlu bir işlemin yapılması gerektiğini gösteren durum Sarı Normal değil Normal olmayan bir durumda çalıştırmak için Sarı Normal değil Normal olmayan durum, kritik bir durumun yaklaşması 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-3 İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması Elektrik donanımı Makinede elektrik tehlikelerini devre dışı bırakmak için önlemler gereklidir. Burada iki tehlike türü arasında ayrım yapılır: • Elektrik akımından kaynaklanan tehlikeler, yani doğrudan ve dolaylı temastan doğan tehlikeler • Kumanda sisteminde dolaylı hataların oluştuğu durumlardan kaynaklanan tehlikeler Aşağıdaki alt bölümlerde elektrik donanımının düzenlenmesi için önemli hususları bulabilirsiniz. Makinelerin elektrik donanımı: IEC 60204-1 Şebeke bağlantısı 2 Şebeke bağlantısı makinenin elektrik donanımı ile besleme şebekesinin ara birimidir. Bağlantı için ilgili şebeke işletmecisinin koşulları dikkate alınmalıdır. Topraklama sistemi Topraklama sistemi besleme transformatörünün sekonder tarafının topraklama türü yanında elektrik donanımı gövdesinin topraklama türünü de karakterize eder. Topraklama sistemleri uluslararası düzeyde standartlaştırılmıştır: • TN-Sistemi • TT-Sistemi • IT-Sistemi Topraklama yeryüzü ile elektrik iletken bir bağlantının yapılmasından ibarettir. Elektrik emniyetini sağlayan koruma topraklaması PE ile diğer amaçlar için kullanılan fonksiyon topraklamaları arasında ayrım yapılır. Koruma hattı sistemi topraklayıcılar, bağlantı hatları ve bunlara ait terminallerden ibarettir. Şebeke beslemesinin elektrik donanımına ait bütün gövdeler koruma potansiyeli dengelemesi için koruma hattı sistemine bağlanmalıdır. Koruma potansiyeli dengelemesi hata durumunda korunmak için temel bir koruyucu önlemdir. 2-4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K Özellikle emniyet tekniği konusundaki uygulamalar için kararlı şebeke beslemesi gereklidir. Bundan dolayı gerilim besleme birimleri şebekenin kısa süre devre dışı kalmasını köprüleyebilmelidir. L1 L2 L3 N PE Güvenlik Damar işaretlemesi Koruma rölesi bağlantısı Gövde Potansiyel dengeleme rayı Şebeke ayırma tertibatı 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon TN-Sistemi TN sistemi düşük gerilimli tesislerde en sık kullanılan şebeke formudur. TN sisteminde transformatörün yıldız noktası doğrudan toprağa bağlıdır (işletme toprak bağlantısı); işletme gereçlerinin gövdeleri bir koruma hattı (PE) üzerinden transformatörün yıldız noktasına bağlanmıştır. Döşenmiş olan iletken kesitine bağlı olarak PE ve N iletkenleri ortak iletken (TN-C sistemi) olarak veya ayrı iki iletken (TN-S sistemi) olarak döşenir. TT-Sistemi Bir TT sisteminde besleme transformatörünün yıldız noktası TN sisteminde olduğu gibi topraklanmıştır. İşletme gereçlerinin elektrik iletkenliğine sahip gövdesine bağlı olan koruma hattı yıldız noktasına kadar gitmez, kendi başına topraklanır. İşletme gerecinin gövdeleri ortak bir koruma topraklaması ile de topraklanmış olabilir. TT sistemleri normal olarak sadece FI koruma şalterleri ile birlikte kullanılır. TT sisteminin şehirler arası güzergahlardaki yüksek emniyeti bakımından avantajı vardır. IT-Sistemi İşletme gerecinin iletken olan gövdesi bir IT sisteminde TT sistemindeki gibi topraklanmıştır, besleme transformatörünün yıldız noktası topraklanmaz. Kapatılması durumunda bir tehlike oluşabilecek ve bundan dolayı sadece bir gövde bağlantısının veya toprak bağlantısının ortaya çıkması durumunda kapatılmaması gereken tesisler IT sistemi olarak yapılandırılır. Alçak gerilim bölgesinde IT sistemleri, örneğin hastanelerde ameliyat odalarının ve yoğun bakım istasyonlarının beslenmesi için zorunludur. 2 Koruma önlemleri: IEC 60364-4-41, ulusal farklı uyarlamalı olarak Şebeke ayırma tertibatı Bir veya birden fazla makineye şebeke bağlantısını yapmak için bir şebeke ayırma tertibatı öngörülmelidir. Bu birim donanımı şebeke beslemesinden ayırabilmelidir: • AC-23B veya DC-23B kullanım kategorisi için güç ayırma şalteri • Yükün önceden kesilmesi için yardımcı kontaklı ayırma şalteri • Güç şalteri • Soket/priz kombinasyonu, 16 A/3 kW değerine kadar 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Kilitleme tertibatları için kumanda akımı devreleri gibi belirli akım devreleri, ayırma tertibatı üzerinden kapatılmamalıdır. Bu durumda kullanıcı personelin emniyetini sağlamak için özel önlemler alınmalıdır. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-5 İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması Beklenmedik çalışmayı önlemek için kapatma tertibatı Koruyucu onarım çalışmaları esnasında, makinenin çalışması veya enerjinin geri dönmesi durumunda, onarım yapan kişiler için tehlike yaratmaması gerekir. Bundan dolayı şebeke tertiba- tının istenmeden ve/veya yanlışlıkla devreye girmesini önlemek için düzenekler öngörülmelidir. Bu işlem bir asma kilidin ana şalterin koluna kapalı konumda takılması ile mümkün olabilir. Bu kesme tertibatı, tehlike alanına kısa süreli, işletmeden kaynaklanan müdahaleler için koruma tedbiri olarak uygun değildir. Elektrik çarpmasına karşı koruma 2 Koruma sınıfları Koruma sınıflarına ayırma tek hata güvenliğinin hangi araçlarla erişebileceği anlamına gelir. Korumanın yüksekliği konusunda bir ifade bu ayırımdan çıkartılamaz. Koruma sınıfı I Basit izolasyonlu (baz izolasyonu) ve tek bir koruma hattı bağlantısı olan bütün cihazlar koruma sınıfı l kapsamındadır. Koruma hattı ilgili sembol veya PE ile gösterilen terminale bağlanmış ve yeşil-sarı renkte olmalıdır. Koruma sınıfı Il Koruma sınıfı ll olan işletme cihazları takviyeli veya çift izolasyona sahiptir ve bunların koruma hattına bağlantısı yoktur. Koruma önlemi aynı zamanda koruma izolasyonu olarak adlandırılır. Bir koruma hattı bağlanmamalıdır. Koruma sınıfı Ill Koruma sınıfı lll olan işletme cihazları güvenli düşük voltaj ile çalışır ve bundan dolayı ayrı bir korumaya ihtiyaçları yoktur. Güvenli düşük voltaj SELV/PELV Küçük koruma gerilimi olarak, doğru: Küçük emniyet gerilimi, 50 Volt efektif değerine (Vrms) kadar alternatif gerilimler ve 120 Volt değerine kadar doğru gerilimlerdir. Burada 75 Volt bir doğru gerilim sınırının üstünde ilave olarak alçak gerilim yönetmeliklerinin talepleri dikkate alınmalıdır. Normal olarak kuru olan mekanlardaki kullanımda doğrudan dokunmaya karşı bir korumadan (baz koruması), alternatif gerilimin efektif değeri 25 Volt veya üst titreşimi olmayan doğru gerilim 60 Volt değerinin üstüne çıkmıyor ise vazgeçilebilir. Doğru gerilimin üzerine sinüs şeklinde % 10 efektif değerinde bir alternatif gerilim bileşeninin girişim yapması durumunda üst titreşimsiz olmaktan söz edilir. Küçük koruma gerilimi devresi güvenli bir şekilde diğer devrelerden ayrılmalıdır (yeterli hava ve kaçak mesafeleri, izolasyon, akım devrelerinin koruma hattına bağlanması vs.). Aşağıdaki ayrım yapılır: • SELV (safety extra-low voltage) • PELV (protective extra-low voltage) Güvenli düşük voltaj şebekeden tasarruf transformatörleri, potansiyometre veya ön direnç ile üretilmemelidir. 2-6 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon ELV (AC < 50 Vrms, DC < 120 V) SELV Ayırmanın türü PELV Akım kaynakları Güvenli ayırmalı akım kaynakları, örn. eş değer emniyet transformatörü veya eş değer akım kaynakları Akım devresi • Diğer SELV-olmayan veya PELV-olmayan akım devrelerine emniyetli ayırma tertibatı olan akım devreleri • SELV- ve PELV-akım devreleri arasında baz izolasyonlu akım devreleri Toprak veya bir koruma hattı ile ilişki İlave önlemler Akım devresi Topraklanmamış akım devreleri Topraklanmış veya topraklanmamış akım devreleri Gövde Gövdeler bilerek topraklanmamalıdır veya bir koruma hattı ile birleştirilmemelidir. Gövdeler topraklanmış veya bir koruma hattı ile birleştirilmiş olabilir. Nominal gerilim: • AC > 25 V veya • DC > 60 V veya • Sulu işletme gereçleri Standartlara uygun izolasyon ile veya sararak temel koruma Normal kuru ortamda nominal gerilim: • AC ≤ 25 V veya • DC ≤ 60 V İlave önlemler gerekli değildir 2 Temel koruma türleri: • Standarda uygun izolasyon veya sarma • Gövdelerin ve aktif parçaların ana topraklama rayına bağlanması Koruma sınıfları: EN 50178 Transformatörlerin emniyetli: EN-61588-serisi 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-7 İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması Koruma önlemleri/Koruma türleri Koruma türleri bir işletme gerecinin içine suyun (su buharı değil) veya yabancı parçaların (toz) girmesine karşı korumayı tanımlar. İlave olarak bunlar gerilim geçen parçalara dokunmaya karşı korumayı da tanımlar. Bu koruma genel olarak düşük 2 1. Kod numarası: Katı yabancı cisimlerin girmesine karşı koruma gerilimler için de gereklidir. Ayırmadan sonra gerilim altında kalan dokunulabilir parçalar asgari koruma türü IP 2x ile kumanda dolapları asgari koruma türü IP 54 ile üretilmelidir. 15° 2. Kod numarası: Suyun girmesine karşı koruma (su buharı yok, diğer sıvılar yok!) IP ...0 Koruma yok IP ...1 IP ...2 Su damlaması düşey eğik IP ...3 IP ...4 IP ...5 İnce Püskürtme Su akışı püskürtme su su IP 0... Koruma yok IP 00 IP 1... Yabancı maddenin boyutu ≥ 50 mm Ø IP 10 IP 11 IP 12 IP 2... Yabancı maddenin boyutu ≥ 12 mm Ø IP 20 IP 21 IP 22 IP 23 IP 3... Yabancı maddenin boyutu ≥ 2,5 mm Ø IP 30 IP 31 IP 32 IP 33 IP 34 IP 4... Yabancı maddenin boyutu ≥ 1 mm Ø IP 40 IP 41 IP 42 IP 43 IP 44 IP 5... Toza karşı korunmuş IP 50 IP 53 IP 54 IP 6... Toza karşı izole edilmiş IP 60 IP ...6 IP ...7 Güçlü su akışı Daldırma IP 55 IP 56 IP 65 IP 66 geçici IP 67 IP ...8 IP ...9K kalıcı 100 bar, 16 l/dak., 80 °C IP 69K Gövde üzerinden koruma türleri: EN 60529 2-8 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon Durdurma Makineler isteyerek durdurmanın yanısıra, acil durumlarda da güvenlik açısından durdurulabilmelidir. Talepler • Her makine işletme açısından tüm makinenin durmasını sağlayan bir komut tertibatı ile donatılmış olmalıdır. • Asgari kategorisi 0 olan bir durdurma fonksiyonu mevcut olmalıdır. Kategorisi 1 ve/veya 2 olan ilave durdurma fonksiyonları makinenin emniyet ve fonksiyon tekniği ihtiyaçları açısından gerekli olabilir. • Makinenin durdurulması için öngörülen bir komut çalıştırma için öngörülen komuta karşı önceliğe sahip olmalıdır. Makine veya bunun tehlike yaratan parçaları durdurulmak isteniyorsa, tahrik ünitesinin enerji beslemesi kesilmelidir. Durdurma kategorileri Makinenin emniyet ve fonksiyon tekniği ihtiyaçları çeşitli kategorilerde durdurma fonksiyonlarını gerekli kılar. Durdurma kategorileri ISO 13849-1 uyarınca kategoriler ile karıştırılmamalıdır. Durdurma kategorisi 0 Durdurma kategorisi 1 Durdurma kategorisi 2 Tahrik elemanına giden enerji beslemesi ayrılır (kontrolsüz durdurma) Makine güvenli bir duruma getirilir, ancak bundan sonra tahrik elemanına giden enerji beslemesi ayrılır Makine güvenli duruma getirilir, ancak tahrik elemanına giden enerji beslemesi kesilmez "Acil durumda durdurma" bölümüne bakınız 3-7 2 Durdurma kategorileri, bakınız "Makinenin elektrik donanımı: IEC 60204-1" Elektromanyetik uyumluluk (EMC) Avrupa EMC direktiflerinde elektromanyetik uyumluluk "bir cihazın veya bir tesisin elektromanyetik bir ortamda, çevrede bulunan diğer cihazlar ve tesisler için kabul edilemeyecek düzeyde elektromanyetik parazitler yaratmadan rahat bir şekilde çalışma kabiliyeti" olarak tanımlanır. Makine ve takılan bileşenleri beklenen parazitlere karşı dayanacak şekilde seçilmeli ve doğrulanmalıdır. Emniyet bileşenleri için daha yüksek talepler geçerlidir. Elektromanyetik parazitler aşağıdaki şekilde üretilir: • Hızlı, geçişli, elektrik parazit etkenleri (Burst) • Darbe gerilimleri (Surge), örn. yıldırım dolayısıyla • elektromanyetik alanların • şebekelerinde yüksek frekanslı parazitlerin girmesi (komşu hatlar) • Elektrostatik deşarj (ESD) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Endüstriyel alan ve mesken alanları için parazit sınırları mevcuttur. Endüstri alanında parazitten etkilenme için daha yüksek talepler vardır, ancak yüksek parazit emisyonu sınırlarına da izin verilir. Bundan dolayı endüstriyel alan için telsiz koruma yönetmeliklerini yerine getiren bileşenler mesken alanlarında kullanıldıklarında parazite neden olabilir. Aşağıdaki tablolarda örnek olarak çeşitli uygulama alanlarında asgari parazit alan şiddetleri gösterilmektedir. 900 ile 2000 MHz arasındaki frekans bölgesi için tipik asgari parazit alan şiddetleri Uygulama alanı Tolere edilebilir asgari parazit alan şiddeti Eğlence elektroniği 3 V/m Elektrikli ev aletleri Bilgi elektroniği için cihazlar Tıbbi cihazlar Endüstri elektroniği Emniyet bileşenleri Araç elektroniği 3 V/m 3 V/m 3 … 30 V/m 10 V/m 10 … 30 V/m 100 V/m'ye kadar G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-9 İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması Örnek: Çeşitli parazit alan şiddetlerinin erişilmesi için mobil telsiz cihazları için tipik mesafeleri Uygulama alanı DECT-İstasyonu GSM-mobil telefon GSM-Baz istasyonu 3 V/m 10 V/m 100 V/m Not Yakl. 1,5 m Yakl. 3 m Yakl. 1,5 m Yakl. 0,4 m Yakl. 1 m Yakl. 1,5 m ≤ 1 cm ≤ 1 cm Yakl. 1,5 m Baz istasyonu veya mobil kısım Maksimum yayın gücü (900 MHz) Yayın gücü yakl. 10 Watt için Aşağıdaki temel tasarım kuralları EMC problemlerini önlemek için yardımcı olur: • Makine tesis parçaları arasında iletken bağlantı yardımıyla 2 sürekli potansiyel dengelemesi • Besleme biriminin mekansal ayrımı (şebeke beslemesi, aktorik, dönüştürücü) • Koruma kılıfı üzerinden potansiyel dengeleme akımı geçirilmemelidir Örnek: Koruma kılıfı doğru bağlanmalıdır Doğru: Kılıf kısa ve tam yüzeyli olarak bağlanmalıdır 2-10 • Koruma kılıfları kısa ve tam yüzeyli olarak yerleştirilmelidir • Mevcut fonksiyon topraklaması (FE) bağlanmalıdır • Mevcut iletişim hatları temiz bir şekilde kapatılmalıdır. Verilerin (alan busu) aktarılması için çoğunlukla burgulu hatlar gerekmektedir. Örnek: Potansiyel dengeleme oluşturulmalıdır Yanlış: Kullanılan terim "Domuz kuyruğu" G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon Örnek: Mekansal ayırma Güç parçası Motorlar, aktüatörler 2 Kumanda parçası Şebeke Fiziksel ayırma Selenoid valfler Ölçüm transformatörü, sondalar, detektörler, sensör kabloları, bus hatları EMV-standardı: EN 61000-1'den -4'e kadar Emniyet bileşenleri için EMV-talepleri: IEC 61496-1, IEC 62061 Akışkan tekniği Akışkan tekniği enerjinin gaz veya sıvılar ile aktarıldığı yöntemler için bir üst kavramdır. Bu üst kavram sıvılar ve gaz benzer davranış gösterdiği için kullanılır. Akışkan tekniği kuvvet aktarımını kapalı iletim sistemlerinde akışkanlar üzerinden gerçekleştiren yöntemleri ve tesisleri tanımlar. Teknik uygulama olarak akışkan hidrolik sistemlerde (hidrolik yağlarla enerji aktarımı) ve pnömatik sistemlerde (basınçlı hava ile aktarma) kullanılır. Yağ hidroliğinde akışkan (gidiş ve dönüş) için kapalı bir devre gereklidir, buna karşılık pnömatikte atık hava susturucular üzerinden dış ortama tahliye edilir. Kısmi sistemler Her akışkan tekniği tesisi kısmi sistemlerden oluşur: • Sıkıştırma: Kompresör veya pompa • Tasfiye: Filtre • Taşıma: Boru veya hortum bağlantıları • Kontrol: Valf • Tahrik: Silindir Basınç her akışkan tekniği sisteminde akışkanın yüke karşı iletilmesi sayesinde oluşur. Yük büyürse, basınç da artar. Tasarım ilkeleri Bir akışkan tekniği sisteminin bütün parçaları bir kısmi sistemin maksimum çalışma basıncını veya bir bileşenin nominal basıncını aşan basınçlara karşı korunmalıdır. Bir bileşen içindeki veya borulama içindeki ya da hortum hatları içindeki bir kaçak tehlike oluşturmamalıdır. Dışarı çıkan havadan kaynaklanan gürültü seviyesini azaltmak için susturucular kullanılmalıdır. Susturucuların kullanılması ilave bir tehlike getirmemelidir, susturucular dolayısıyla sisteme zarar verecek karşı basınç oluşmamalıdır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-11 İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması Patlama tehlikesi olan alanlarda kullanım 2 Patlama tehlikesine karşı koruma emniyet açısından önemli bir görev alanıdır. Patlama durumunda kişiler tehlike altındadır, örn. kontrolsüz ısı yayılımı, alev, basınç dalgaları ve etrafa saçılan hurda parçaları ayrıca zararlı reaksiyon ürünleri ve ortam havası içindeki solunum için gerekli olan oksijenin tüketilmesi. Patlamalar ve yangınlar iş kazaları için sık görülen nedenler değildir. Ancak bunların sonuçları endişe vericidir ve çoğunlukla kişiler için ağır yaşam kaybına ayrıca ekonomik hasarlara neden olabilir. Tozların, yanıcı gazların veya sıvıların üretildiği, taşındığı, işlendiği veya depolandığı ortamlarda patlama tehlikesi olan bir atmosfer, yani yanıcı madde ve hava oksijeninin patlama sınırları içinde bir karışımı oluşabilir. Ayrıca bir ateşlenme kaynağı mevcut ise patlama olur. Gerekli koruma önlemlerinin kapsamının değerlendirilmesi Gerekli koruma önlemlerinin kapsamının değerlendirilmesi için patlama tehlikesi olan alanlar patlama tehlikesi açısından tehlikeli olan atmosferin oluşmasına göre bölgelere ayrılmıştır, direktif 1992/92/EG, ek l'e bakınız. 100 hacim %si Oksijen oranı Karışım çok fakir: Kendinden ateşleme yok Hacim %si Karışım çok zengin: Patlama yok Patlayabilir atmosfer Patlama sınırları 0 hacim %si Ateş alabilen maddenin konsantrasyonu 100 hacim %si Aşağıdaki tabloda verilen değerler madencilik için geçerli değildir (yer üstünde, yer altında). Bölge tanımı Gazlar için G Bölge 2 Bölge 1 Bölge 0 Tozlar için D Bölge 22 Bölge 21 Bölge 20 Seyrek, kısa süreli (< 10/sene) Çok seyrek (10 -- 100 h/sene) Sürekli, sık, uzun süreli (> 1000 h/sene) Normal Yüksek Çok yüksek Patlayabilir atmosfer Emniyet önlemi Kullanılabilir cihaz kategorisi (ATEX) II 1G/II 1D 1 II 2G/II 2D 2 II 3G/II 3D 3 2-12 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon Tanımlama Bu gibi alanlarda kullanılan işletme gereçleri tasarlanmalı, kontrol edilmeli ve uygun şekilde işaretlenmelidir. II 2G Ex ia IIC T4 Örnek: Ex ATEX uyarınca bir işletme gerecinin işaretlenmesi Sıcaklık sınıfı Ateşleme sıcaklığı > 135 °C için kullanılabilir Patlama grubu Asetilen, karbondisülfür, hidrojen Koruma ilkesi i = kendinden emniyetli a = iki hata için emniyetli Cihaz kategorisi (ATEX) Bölge 1 için kullanılabilir 2 Cihaz grubu Grizu patlaması tehlikesi olan alanlarda kullanılmaz Patlamaya karşı koruma işareti ATEX Direktifi: 1994/9/EC (19.04.2016’ya kadar geçerli), 2014/34/EC (20.04.2016’dan itibaren geçerli) Normlar: EN 1127-1, EN 60079-0 Özet: Güvenli tasarım Mekanik, elektrik, kumanda • Tehlikeli durumların oluşmasına imkan vermeme ilkesine uyunuz. • Kullanıcı personelin tehlikeli alanların etkisine mümkün olduğu kadar az maruz kalacak şekilde tasarım yapınız. • Doğrudan elektrik akımından kaynaklanan (doğrudan veya dolaylı temas) veya kumanda sisteminde dolaylı hatalar yüzünden tehlikelerin oluşmasını önleyiniz. Acil durumda yapılacak işlem, durdurma • Tüm makinenin işletmeye uygun şekilde durdurulması için komut tertibatları planlayınız. • Acil durdurmayı tehlike yaratacak bir prosesi veya tehlike getirecek bir hareketi durdurmak için kullanınız. • Acil kapamayı tehlike yaratabilecek enerji kaynaklarının güvenli bir şekilde ayrılması gerektiği durumlarda kullanınız. EMC • Geçerli EMC taleplerini yerine getiren makineler tasarlayınız. Kullanılan bileşenler şu koşulları yerine getirecek seçilmeli ve doğrulanmalıdır ... • Bunlar elektromanyetik parazitlere neden olmamalı ve diğer cihazları veya tesisleri bozmamalıdır. • Bunlar beklenen parazitlere karşı dayanıklı olmalıdırlar. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 2-13 2 2-14 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Adım 3: Teknik koruma önlemleri Teknik koruma önlemleri • bir güvenlik fonksiyonunun parçası olan, örn. kapaklar, koruma kapıları, ışık perdeleri, iki elli tertibatlar, • denetim ve sınırlama tertibatları (konum, hız vs. bakımından) veya • emisyonun azaltılması için önlemler gibi koruma tertibatları düzenlenerek gerçekleştirilir. Bütün koruma tertibatları makinenin kumanda sistemine bağlanmaz. Bunun için bir örnek sabit ayırıcı bir koruma tertibatıdır (çitler, kapaklar). Bu koruma tertibatlarının doğru tasarlanması ile emniyet talepleri karşılanır. Başlangıç Fonksiyonel güvenlik Bir koruma önlemenin etkisi, kumanda sisteminin doğru çalışmasına bağlı olduğu yerlerde fonksiyonel güvenlikten söz edilir. Fonksiyonel güvenliğin gerçekleştirilmesi için güvenlik fonksiyonları tanımlanmalı, gerekli güvenlik seviyesi belirlenmeli ve ardından doğru bileşenler kullanılarak uygulamaya geçirilmeli ve doğrulanmalıdır. Validasyon Teknik koruma önlemlerinin validasyonu doğru emniyet fonksiyonlarının güvenli bir şekilde etkin olduğunun kanıtıdır. Koruma önlemlerinin düzenlenmesi ve bunların kumanda tekniği açısından uygulanması için güvenlik fonksiyonları, ve bunun yöntemleri bir sonraki bölümün konusudur (3a'dan 3e'ye kadar kısmi adımlar). 3 3 a Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi 3-2 Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi 3-9 Güvenlik konseptinin oluşturulması 3-13 ff Koruma tertibatlarının seçimi 3-19 ff Kumanda sistemine entegrasyon 3-66 ff Güvenlik fonksiyonlarının doğrulanması 3-83 Bütün güvenlik fonksiyonlarının validasyonu 3-101 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-1 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Adım 3a: Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi Güvenlik fonksiyonu, kullanılacak ekipmanlarla riskin nasıl düşürüleceğini tanımlar. Konstrüktif olarak giderilmeyen her tehlikeli durum için ayrı bir güvenlik fonksiyonu tanımlanmalıdır. Bu hassas tanımlama, gerekli olan emniyeti makul düzeyde ürünle sağlamak için gereklidir. Emniyet fonksiyonunun tanımından bunun için gerekli olan bileşenlerin türü ve sayısı elde edilir. Güvenlik fonksiyonlarının tanımı için örnekler: BGIA-raporu 2/2008, "Makine kumanda sistemlerinin fonksiyonel güvenliği" Erişim veya müdahalenin sürekli önlenmesi Tehlikeli bir yere erişim mekanik kapaklar, bariyerler veya engeller olarak bilinen ayırıcı koruma tertibatları ile önlenir. 3 a Bu bölümde ... Erişim veya müdahalenin sürekli önlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . 3-2 Örnekler: • Tehlikeli yerlere doğrudan erişimin kapaklar ile önlenmesi • Mesafeli koruma tertibatları (örn. tünel), bunlar tehlikeli erişimi engeller ve malzemelerin veya ürünlerin geçişine izin verir (resme bakınız) • Ayırıcı koruma tertibatları ile bütün vücudun tehlikeli bölgeye erişiminin önlenmesi Erişimin ara sıra önlenmesi . . . . . . . 3-2 Parçaların, maddelerin, radyasyonların kontrol altında tutulması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-3 Durdurmanın tetiklenmesi . . . . . . . . 3-3 Ani çalışmanın önlenmesi . . . . . . . . 3-4 Çalıştırmanın önlenmesi . . . . . . . . . 3-4 Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve çalıştırmanın önlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-4 Malzeme geçişinin mümkün olması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-5 Erişimin geçici olarak önlenmesi Tehlikeli bir yere erişim makine güvenli bir duruma gelene kadar önlenir. Örnekler: • Talep üzerine işletmenin durması sağlanır. Makine güvenli bir duruma erişince emniyet kapatması üzerinden yürütülen erişim blokajı kaldırılır. Makine parametrelerinin denetlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-5 Güvenlik fonksiyonlarının manüel ve zamana bağlı olarak sınırlı olarak kaldırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-6 Güvenlik fonksiyonlarının kombinasyonu veya değiştirilmesi . 3-6 Acil durumda durdurma . . . . . . . . . . 3-7 Güvenlik açısından önemli göstergeler ve alarmlar . . . . . . . . . . 3-7 Diğer fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . 3-8 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-8 3-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Parçaların, maddelerin, radyasyonların kontrol altında tutulması Makinelerden parçaların dışarı fırlama olanağı varsa veya radyasyon oluşuyorsa, bunlardan kaynaklanan tehlikeleri önlemek için mekanik koruma tertibatları kullanılmalıdır (ayırıcı koruma tertibatları). Örnekler: • Bir freze makinesi üzerinde dışarı fırlayan talaşlar ve alet parçalarına karşı koruma için özel görüş pencereli bir koruma kılıfı (resme bakınız) • Bir robot kolunu geri tutabilecek bir kafes 3 a Durdurmanın tetiklenmesi Güvenliğe bağlı bir durdurma fonksiyonu talep edilmesi (örn. bir kişinin yaklaşması) durumunda makineyi güvenli duruma getirir. Durma süresini azaltmak için durma fonksiyonunun durma kategorisi 1 (IEC 60204-1 2-9) uyarınca düzenlenmesi akıllı bir çözüm olabilir. Duruma göre istenmeden çalışmayı önlemek için ilave emniyet fonksiyonları gerekli olabilir. Örnekler: • Kilitleme tertibatı bulunan bir koruma kapısının açılması • Erişimi engelleyen güvenlik ışık bariyerinin ışıklarının kesilmesi 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-3 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması İstemeden çalışmanın önlenmesi "Durdurmayı tetikleme" fonksiyonu tetiklendikten veya makine çalıştırıldıktan sonra makineyi devreye sokmak için bilinçli aksiyonlar gereklidir. Makinenin tekrar devreye alınmasına hazırlık için bir koruma tertibatının manüel resetlenmesi bu kapsama girer ("resetleme ve tekrar çalıştırmanın uygulanması" bölümüne de bakınız 3-65). Örnekler: • Bir ışık bariyerinin resetlenmesi (resme bakınız: "Reset" mavi tuşu) • Acil durdurma tertibatının resetlenmesi • Bütün emniyet tertibatlarının etkin olması durumunda makinenin tekrar çalıştırılması Çalıştırmanın önlenmesi 3 a "Durdurmayı tetikleme" fonksiyonundan sonra bir çalıştırma veya tekrar devreye girme, tehlike bölgesinde kişilerin bulunduğu süre boyunca teknik önlemler yardımıyla önlenir. Örnekler: • Anahtar sistemleri • Yatay düzenlenmiş bir emniyet ışık bariyerinin aktif koruma alanında algılama (şekle bakınız). "Durdurmayı tetikleme" fonksiyonu emniyet ışık bariyerinin düşey koruma alanı ile gerçekleştirilir. Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve çalıştırmanın önlenmesi Durdurmayı tetikleyen koruma tertibatının aynısı ile kişiler veya gövde parçaları tehlikeli bölgede bulunmadığı süre boyunca yeniden başlatma önlenir. Örnekler: • 1 kişilik çalışma yeri için çift el butonu • Etrafında dolaşmaya ve tahlikeli bölge ile bariyer arasında kalmaya müsade etmeyecek şekilde kullanılan güvenlik bariyeri (tehlikeli nokta kontrolü) • Bölgesel koruma yapacak bir güvenlik lazer alan tarayıcısının kullanılması (Şekile bakınız) 3-4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Malzeme geçişinin mümkün olması Malzemelerin tehlikeli bölgenin içine veya dışına taşınması esnasında beslemesi yapılan malzemeler için, malzeme tanıması veya malzeme ve kişiler arasında otomatik ayrım yapılabilmesi için spesifik özellikler kullanılır. Malzemenin taşınması sırasında koruma tertibatı cevap vermez ancak kişiler algılanır. Örnekler: • Sensörlerin uygun seçimi ve konumlandırılması sayesinde malzeme tanınır ve sınırlı bir süre için malzemenin geçişi esnasında güvenlik fonksiyonu devreden çıkarılır (Muting). • Kişi-malzeme ayrımı yapabilmek için entegre edilmiş algoritmaya sahip yatay ışık bariyerleri (şekle bakınız) • Lazer alan tarayıcının koruma alanının değiştirilmesi Ayrıntılı açıklamalar için "ESPE entegre edilebilir emniyet fonksiyonları" bölümüne bakınız 3-38. 3 a Makine parametrelerinin denetlenmesi Bazı uygulamalarda makinenin çeşitli parametrelerinin emniyet ile ilgili sınırlar bakımından denetlenmesi gerekir. Bir sınır değerinin aşılması durumunda uygun önlemler devreye sokulur (örn. durdurma, uyarı sinyali). Örnekler: • Hızın, sıcaklığın veya basıncın denetimi • Konum denetimi (Şekile bakınız) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-5 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Güvenlik fonksiyonlarının manuel ve zamana bağlı olarak sınırlı olarak kaldırılması Ayar çalışmaları veya proses denetimi esnasında makinenin koruma tertibatının koruma etkisi kapatıldıktan sonra çalıştırılması gerekli ise bu işlem sadece aşağıdaki koşullar altında mümkündür: • İlgili işletim konumunda bir işletim türü seçme şalteri üzerinden • Sensörlerin doğrudan veya dolaylı etkileşimi sebebiyle makine hareket etmeyecek şekilde otomatik kumanda devre dışı bırakılabilir. • Komut birleştirmesi mümkün olmamalıdır. • Tehlikeli makine fonksiyonları sadece komut tertibatlarının sürekli çalıştırılması durumunda mümkün (örn. onay tuşu) • Tehlikeli makine fonksiyonları sadece azaltılmış risk altında mümkün (örn. hızın, hareket mesafesinin, fonksiyon süresinin sınırlandırılması) Örnekler: • Hareket sadece onay tuşu basılıyken düşük hızla 3 a Güvenlik fonksiyonlarının kombinasyonu veya değiştirilmesi Bir makine farklı durumlara geçebilir veya çeşitli işletim türlerinde çalışabilir. Bu esnada farklı güvenlik önlemleri etken olabilir veya çeşitli güvenlik fonksiyonları birbirlerine bağlanabilir. Burada gerekli olan güvenlik seviyesinin erişilmesi daima sağlanmalıdır. İşletim türleri arasında değiştirme veya çeşitli güvenlik önlemlerinin seçimi veya uyarlanması esnasında tehlike yaratan bir durumun oluşmaması gerekir. Örnekler: • Ayar ve normal işletim arasında bir değiştirme yapıldıktan sonra makine durdurulur. Manuel bir başlatma komutunun yeniden verilmesi gerekir. • Lazer alan tarayıcının alanının aracın hızına göre değiştirilmesi (Şekile bakınız) 3-6 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Acil durumda durdurma Acil durumda durdurma (acil durdurma) ilave bir koruma önlemidir ve risk azaltması için öncelikli bir araç değildir. Makinenin risk değerlendirmesine bağlı olarak bu fonksiyon için gerekli olan emniyet seviyesi belirlenmelidir. Özellikle çevre koşulları (örn. titreşimler, çalıştırma türü vs.) dikkate alınmalıdır ("acil durumda yapılacak işlemler" bölümüne de bakınız 3-46). Bakınız IEC 60204-1 ve ISO 13850 3 a Güvenlik açısından önemli göstergeler ve alarmlar Güvenlik açısından önemli göstergeler acil tehlikeler (örn. yüksek devir sayısı) veya kalan risklere karşı uyarı yapan kullanıcı bilgileri ile ilgili önlemlerdir. Bu türlü sinyaller kullanıcı personeli otomatik koruma tertibatları devreye girmeden önce uyarmak için kullanılabilir. • Uyarı tertibatları kontrol işlemleri kolay bir şekilde yürütülecek tarzda tasarlanmış olmalıdır. • Kullanıcı bilgileri uyarı tertibatlarının düzenli denetimini zorunlu kılmalıdır. • Özellikle akustik alarmlar verilirken, uyarı kalabalıklığı önlenmelidir. Örnekler: • Kilitleme göstergeleri • Çalışmaya başlama uyarı tertibatları • Muting-lambaları 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-7 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Diğer fonksiyonlar Diğer fonksiyonlar kişilerin korunması için öngörülmemiş olsalar bile emniyet tekniği tertibatları tarafından da yürütülebilir. Bundan dolayı gerçek güvenlik fonksiyonları olumsuz etkilenmez. Örnekler: • Alet veya makine koruması • Periyodik işletim (periyodik tetikleme 3-40 ff) • Koruma tertibatının durumu otomasyon görevleri (örn. navigasyon) için de birlikte kullanılır Özet: Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi Risk azaltması için hangi güvenlik fonksiyonunun gerekli olduğunu belirleyiniz: • Erişim veya müdahalenin sürekli önlenmesi • Erişimin ara sıra önlenmesi • Parçaların, maddelerin, radyasyonların kontrol altında tutulması • Durdurmanın tetiklenmesi • Çalıştırmanın önlenmesi • İstenmeden çalışmanın önlenmesi • Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve çalıştırmanın önlenmesi • İnsanın malzemeden ayırt edilmesi • Makine parametrelerinin denetlenmesi • Güvenlik fonksiyonlarının manüel ve zamana bağlı olarak sınırlı olarak kaldırılması • Güvenlik fonksiyonlarının kombinasyonu veya değiştirilmesi 3 a 3-8 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Adım 3b: Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi Genel olarak C standartlarında (makine için spesifik standartlar) gerekli olan güvenlik seviyesi talimat olarak verilir. Gerekli güvenlik seviyesi her bir güvenlik fonksiyonu için ayrıca belirlenmeli ve akabinde ilgili bütün cihazlar için geçerli olmalıdır. • sensör veya koruma cihazları • değerlendirme yapan lojik ünitesi • aktüatörler İlgili makine için C standardı mevcut değilse veya C standardında bununla ilgili talimat bulunmuyorsa, gerekli olan güvenlik seviyesi aşağıdaki standartlardan birine göre belirlenebilir: ISO 13849-1 IEC 62061 Standartların uygulanması ile gerçekleştirme için yapılan uygulamaların belirlenen riske göre makul bir oranda olması sağlanır. Parçaları el ile metal presinin içine koyan veya presten alan bir kullanıcının koruma yöntemi ile makinede çalışırken sadece bir parmağının sıkışması riski söz konusu olan bir kullanıcıyı korumak için kullanılacak yöntemin farklı olması gerekmektedir. Bunun dışında aynı makine yaşamının farklı aşamalarında farklı riskli, farklı tehlikeli alanlara sahip olabilir. Burada her yaşam evresi için tehlikeler ayrı ayrı belirlenmelidir. Bütün standartlar için aşağıdaki risk değerlendirme parametreleri baz alınır: Olası yaralanmanın/sağlık hasarının şiddeti Tehlikeye maruz kalmanın sıklığı ve/veya süresi Tehlikeyi önleme olasılığı Bu parametrelerin kombinasyonu gerekli emniyet seviyesini belirler. Bu standartta güvenlik seviyesinin belirlenmesi için açıklaması yapılan yöntemin uygulanmasında, makine koruma tertibatının olmadığı varsayılır. 3 b Bu bölümde ... Gerekli performans seviyesi (PLr), ISO 13849-1 uyarınca . . . . . . . . . . 3-10 Gerekli (Safety Integrity Level) (SIL), IEC 62061 uyarınca . . . . . . . . . . . . 3-11 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-12 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-9 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Gerekli performans seviyesi (PLr), ISO 13849-1 uyarınca Bu standart gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesinde aynı zamanda risk grafiklerini de kullanır. Risk yüksekliğinin belirlenmesi için S, F ve P parametreleri kullanılır. Hasarın şiddeti Tehlikenin sıklığı ve/veya süresi F1: Ara sıra/kısa F2: Sık/uzun Tehlikenin önlenme veya hasarın sınırlanma imkanları PLr – Gerekli performans seviyesi P1: Mümkün P2: Neredeyse mümkün değil Düşük risk S1: Hafif S2: Ciddi Yöntemin sonucu olarak "gerekli olan performans seviyesi" (PLr: required Performance Level) alınır. Başlangıç Yüksek risk 3 b ISO 13849-1 uyarınca risk grafiği Performans seviyesi beş ayrık kademede tanımlanır. Gerçekleşen performans seviyesi kumanda sisteminin yapısına, kullanılan yapı parçalarının güvenilirliğine, hata tanıma kabiliyetine ayrıca çok kanallı kumanda sistemlerinde ortak nedenlerden kaynaklanan hatalara karşı dayanım kabiliyetine bağlıdır (Kısmi sistemler için emniyet tekniği parametreleri" bölümüne bakınız 3-16). İlave olarak tasarım hatalarının önlenmesi için daha başka önlemler talep edilir. 3-10 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Gerekli güvenlik entegre seviyesi (SIL), IEC 62061 uyarınca Burada kullanılan yöntem numerik bir yöntemdir. Burada hasar büyüklüğü, sıklık veya tehlikeli bölgede bekleme süresi ve önleme olanağı değerlendirmeye alınır. İlave olarak tehlikeli olayın Etkiler ortaya çıkma sıklığı dikkate alınır. Sonuç gerekli olan güvenlik entegre seviyesidir (SIL). Hasar boyutu S Ölüm, gözün veya kolun kaybı Sürekli, parmakların kaybı Geri gelebilir, tıbbi tedavi Geri gelebilir, ilk yardım 4 3 2 1 Tehlikeli olayın sıklığı 1) F F ≥ 1 × saatte 1 × saatte> F ≥ 1 × günde 1 × günde > F ≥ 1 × 2 haftada 1 × 2 haftada > F ≥ 1 × senede 1 × senede > F 5 5 4 3 2 Sınıf K=F+W+P 4 5-7 SIL2 SIL2 8-10 11-13 14-15 SIL2 SIL1 SIL3 SIL2 SIL1 SIL3 SIL3 SIL2 SIL1 Tehlikeli olayın ortaya çıkma olasılığı W Tehlikeli olayın önlenme olasılığı P Sık 5 Muhtemel 4 Mümkün3 Seyrek 2 İhmal edilebilir 1 Mümkün değil 5 Mümkün3 Muhtemel 1 1) 10 dakikadan uzun bekleme süreleri için geçerlidir SIL-belirlemesi aşağıdaki gibi yapılır: 1. Hasar boyutu S belirlenmelidir. 2. Sıklık için noktalar F, olasılık W ve önleme P belirlenmelidir. 3. Sınıf K'nin hesabı F + W + P toplanarak yapılır. 4. Talep edilen SIL "hasar büyüklüğü S" satırı ile "sınıf K" sütu- nunun kesim noktasıdır. ISO 13849-1 ve IEC 62061 için kullanım alanı Hem ISO 13849-1 ve hem de IEC 62061 kapsamında kumanda sistemlerinin güvenlik ile ilgili parçalarının tasarımı ve gerçekleştirilmesi için talepler tarif edilir. Kullanıcı, uygulayabileceği standardı kullanılan teknolojiye uygun olarak yanda bulunan tablodaki verilere göre seçebilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır SIL üç ayrık kademede tanımlanır. Gerçekleşen SIL kumanda sisteminin yapısına, kullanılan yapı parçalarının güvenilirliğine, hata tespit kabiliyetine ayrıca çok kanallı kumanda sistemlerinde ortak nedenlerden kaynaklanan hatalara karşı direniş kabiliyetine bağlıdır. İlave olarak tasarım hatalarının önlenmesi için daha başka önlemler talep edilir ("Kısmi sistemler için güvenlik tekniği parametreleri" bölümüne bakınız 3-16). Teknoloji ISO 13849-1 IEC 62061 Hidrolik Uygulanabilir Uygulanamaz Pnömatik Uygulanabilir Uygulanamaz Mekanik Uygulanabilir Uygulanamaz Elektrik Uygulanabilir Uygulanabilir Elektronik Uygulanabilir Uygulanabilir Programlanabilir elektronik Uygulanabilir Uygulanabilir G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-11 3 b Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Özet: Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi Genel • Her güvenlik fonksiyonu için gerekli olan güvenlik seviyesi belirleyiniz. • "Olası yaralanmanın ağırlığı", "tehlikeye maruz kalmanın sıklığı" ve "tehlikeyi önleme olasılığı parametreleri" gerekli emniyet seviyesini belirler. Uygulanabilir standartlar • ISO 13849-1 gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesinde aynı zamanda risk grafiklerini de kullanır. Yöntemin sonucu olarak "gerekli olan performans seviyesi" (PLr) alınır. • ISO 13849-1 hidrolik, pnömatik ve mekanik için de uygulanabilir. • IEC 62061 numerik bir yöntem kullanır. Sonuç gerekli olan güvenlik entegre seviyesidir (SIL). 3 b 3-12 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Adım 3c: Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanması 3c ve 3d adımları doğru teknoloji, uygun koruma tertibatı ve bileşenler seçilerek emniyet fonksiyonlarının tasarımını ve doğrulanmasını tanımlar. Bu adımlar bir proses kapsamında duruma göre birkaç defa tekrarlanır. Burada teknoloji seçiminin yeterli emniyeti sağlayıp sağlamadığı ve teknik olarak gerçekleşme durumu veya belirli bir teknolojinin kullanılmasında başka veya ilave risklerin oluşup oluşmadığı daima kontrol edilmelidir. Güvenlik konseptinin oluşturulması Bir makine veya tesis, birarada çalışan ve bir makinenin veya tesisin fonksiyonlarını güvence altına alan çeşitli parçalardan oluşur. Burada sadece işletme fonksiyonlarını üstlenen bileşenler ile güvenlik tekniği açısından fonksiyonları olan bileşenler arasında ayrım yapılmalıdır. 3 c Güvenlik konsepti ile ilgili detaylar: BGIA-Raporu 2/2008, "Makine kumanda sistemlerinin fonksiyonel güvenlik" www.dguv.de/ifa/de/pub adresinde bulunabilir Bu bölümde ... Güvenlik konseptinin oluşturulması . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-13 Bir makine kumandasının fonksiyonel yapısı . . . . . . . . . . . . . . 3-14 Koruma tertibatlarının teknolojisi, seçimi ve uygulanması . . . . . . . . . 3-19 Koruma tertibatlarının konumlandırılması veya boyutlandırılması . . . . . . . . . . . . . . 3-47 Reset'in ve tekrar çalıştırmanın uygulanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-65 Kumanda sistemine entegrasyon . 3-66 Akışkan tekniğine dayalı kumandalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-78 Güvenliğe yönelik pnömatik . . . . . 3-80 Güvenlik tekniği ürünlerine genel bakış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-81 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-82 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-13 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Bir makine kumandasının fonksiyonel yapısı Sensörler Kumanda ve gözetleme elemanları İşletme fonksiyonları için Mantık birimi Mantık birimi İşletme fonksiyonları için Güvenlik fonksiyonları için Güç kontrol elemanları Güç kontrol elemanları Tahrik/çalıştırma elemanları Tahrik/çalıştırma elemanları Tehlikesiz Olası tehlikeli Enerji beslemesi 3 c Sensörler Güvenlik fonksiyonları için Kontrol sisteminin güvenlik ile ilgili parçaları, güvenlik fonksiyonlarına ve gerekli güvenlik seviyelerine uygun olarak seçilecektir.Örn:sensörler, lojik üniteler, sürücü gibi. Bu seçim işlemi genelde bir güvenlik konsepti kapsamında yürütülür. Bir güvenlik fonksiyonu bir veya çok sayıda güvenlikle ilgili bileşen kullanılarak gerçekleştirilir. Çok sayıda güvenlik fonksiyonu bir veya çok sayıda bileşene ayrılabilir. Kumanda sistemleri tehlikeli durumlar önlenecek şekilde tasarlanmalıdır. Bir makinenin çalıştırılması bu amaç için öngörülen bir komut tertibatının bilerek çalıştırılması ile mümkün olmalıdır. Makinenin tekrar çalıştırılmasında bir tehlike oluşuyorsa, bu durumda tekrar çalıştırmanın besleme geriliminin tekrar verilmesi ile olmayacağının teknik olarak garanti altına alınması gerekmektedir. Tekrar çalıştırmada tehlike oluşmuyorsa, tekrar çalıştırma kullanıcı müdahalesi olmadan (otomatik) gerçekleşebilir. Bir makine kumanda sisteminin güvenliğe yönelik kısmi sistemleri Olay Sinyal Sensör Sinyal Mantık birimi Sinyal Güç kontrol elemanı Bir makine kumanda sisteminin güvenliğe yönelik kısmi sistemleri 3-14 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Hareket Tahrik elemanı Tahrik elemanları "iyi mühendislik pratiği" uyarınca yapılmalıdır. Devre dışı kalmaları durumunda tehlike oluşuyorsa, bunlar emniyet fonksiyonunun bir parçasıdır (örn. asılı akslar). 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Karar verme özellikleri Aşağıdaki özellikler güvenlik konseptinin oluşturulmasında dikkate alınmalıdır: • Makinenin özellikleri • Ortamın özellikleri • İnsani özellikler • Dizayn özellikleri • Koruma tertibatlarının özellikleri ( 3-19) Bu özelliklere bağlı olarak hangi koruma tertibatlarının nasıl entegre edileceği belirlenmelidir. Makinenin özellikleri Makinenin aşağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır: • Tehlike getiren hareketi her an için durdurma kabiliyeti (mümkün değilse, ayırıcı veya önleyici koruma tertibatları kullanılmalıdır) • Tehlike getiren hareketli ilave tehlikeler oluşturmadan durdurma kabiliyeti (mümkün değilse, başka konstrüksiyonlar veya koruma tertibatları seçilmelidir) • Dışarı fırlatılan parçalar dolayısıyla tehlike olasılığı (varsa: ayırıcı koruma tertibatları kullanılmalıdır) • Durma zamanları (durma zamanlarının bilinmesi koruma tertibatının etkisinin emniyete alınması için gereklidir) • Durma zamanlarını veya aşma zamanlarını (mekanik presler için) denetleme olanağı (bu özellik eskime veya aşınma nedeniyle değişiklikler olması durumunda gereklidir) Ortamın özellikleri Ortamın aşağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır: • Elektromanyetik olumsuz etkiler, olumsuz radyasyon • Titreşim, şok • Yabancı ışık, farklı sensör ışıklarından/ kaynak ışığından etkilenme • Yansıma yapan yüzeyler • Kirlenme (pus, talaş) • Sıcaklık aralığı • Nem, kötü hava 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır İnsani özellikler Aşağıdaki insani özellikler göz önünde bulundurulmalıdır: • Makine kullanıcısının tahmini kalifikasyonu • Tahmini personel trafiği • Yaklaşma hızı (K) • Koruma tertibatlarının devre dışı bırakma olanakları • Öngörülebilir yanlış kullanım Dizayn özellikleri Güvenlik fonksiyonlarının sertifikalı güvenlik bileşenleri ile gerçekleştirilmesi genel olarak önerilir. Bu sayede dizayn işlemi ve ardından yapılan doğrulama basitleşir. Bir güvenlik fonksiyonu birkaç kısmi sistem üzerinden yürütülür. Çoğu durumlarda kısmi bir sistemin sadece güvenlik seviyesi (PL/SIL) olan sertifikalı bileşenlerle gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Burada çoğunlukla sistem çok sayıda ayrık elemandan oluşturulmalıdır. Bu durumda güvenlik seviyesi çeşitli parametrelere bağlıdır. 3 c G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-15 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Kısmi sistemler için güvenlik tekniği parametreleri Bir kısmi sistemin güvenlik seviyesi aşağıdaki gibi farklı emniyet tekniği parametrelerine bağımlıdır: • Yapı • Bileşenlerin veya cihazların güvenirliği • Hata teşhisi • Ortak nedenlerden kaynaklanan hatalara karşı direnme kabiliyeti • Proses 3 c Hata oranı λ (küvet eğrisi) Proses Direnme Kabiliyeti Hata Güvenirlik Yapı Emniyet seviyesi Bileşenlerin veya cihazların güvenirliği Bir güvenlik bileşeninin her hatası, üretim sürecinin kesilmesine neden olur. Bundan dolayı güvenilir bileşenlerin kullanılması önerilir. Güvenilirliğin artması ile tehlike getiren bir hatanın olasılığı daha düşüktür. Güvenirlik verileri kullanım ömrü boyunca tesadüfi hatalar için bir ölçüdür ve genel olarak aşağıdaki gibi gösterilir: • Elektromekanik veya pnömatik bileşenler için: B10-değerleri. Burada kullanım ömrü devre çalışma sıklığına bağlıdır. B10, kullanıcı komponentlerin %10'unun hataya geçtiği çalışma aralığıdır. • Elektronik bileşenler için: Hata oranı λ (Lambda değeri). Çoğunlukla hata oranı FIT (Failures In Time) olarak verilir. Burada FIT 109 saatte bir meydana gelen hatadır. Erken hata Yapı Bir güvenlik bileşeninin hata yapma eğilimini daha iyi bir yapı ile azaltmak için güvenlik tekniği fonksiyonları çok sayıda kanal üzerinde paralel yürütülebilir. Makine güvenliği alanında iki kanallı güvenlik bileşenlerinin kullanılması bir alışkanlıktır (aşağıdaki şekle bakınız). Her kanal tehlike getiren durumu durdurabilir. İki kanal farklı olarak da düzenlenmiş olabilir (örn. bir kanal elektromekanik bileşen ile gösterilir, diğer kanal elektronik ile gerçekleşir). Eşdeğer ikinci bir kanal yerine bu kanal bir denetim fonksiyonuna da sahip olabilir. 0 Rastgele hatalar, kararlı azalan hata oranı Dayanma bölgesi Zaman Tek kanallı güvenlik bileşeni I Giriş sinyali L Çıkış sinyali O İki kanallı güvenlik bileşeni Giriş sinyali I1 Giriş sinyali L1 Denetim Çıkış sinyali O1 Çapraz karşılaştırma I1 3-16 L1 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Denetim Çıkış sinyali O1 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Giriş I1 sinyali Arıza I1 L1 Denetim O1 Çıkış sinyali Çapraz karşılaştırma Hata teşhisi Belirli hatalar teşhis ölçümleri ile ortaya çıkarılabilir. Karşılıklı denetim, akım ve gerilim denetimi, Watchdog fonksiyon özellikleri, kısa süreli fonksiyon testi vs. bu kapsama girer. Bütün hataların ortaya çıkarılması mümkün değildir, bundan dolayı hata tanımanın ölçüsü belirlenmelidir. Bunun için hata olasılığı ve etki analizi (FMEA = Failure Mode Effects Analysis) işlemleri yürütülebilir. Karmaşık tasarımlar için standartlarda bulunan önlemler ve deneyim değerleri yardımcı olabilir. Ortak nedenden kaynaklanan hatalara karşı direnme kabiliyeti Ortak nedenden kaynaklanan nedenler, örneğin bir parazit etkisi nedeniyle her iki kanalın devre dışı kalması durumunda söz konusudur. Burada, örn. ayrı hat akışı, koruma devreleri, yapı parçalarının çeşitliliği gibi uygun önlemler alınmalıdır. Giriş sinyali L1 Denetim O1 Çıkış sinyali Proses Proseste aşağıdaki etkin elemanlar birleştirilmiştir: • Organizasyon ve yetkinlik • Tasarım kuralları (örn. spesifikasyon örnekleri, kodlama talimatları) • Kontrol konsepti ve kontrol kriterleri • Dokümantasyon ve konfigürasyon yönetimi Emniyet tekniği alanında özellikle yazılım dizaynı için V modeli proses olarak kendini kanıtlamıştır (şekle bakınız). Güvenlik fonksiyonlarının özellikleri 3 c Güvenliğe ilişkin yazılım özellikleri Validasyon Sistem tasarımı Entegrasyon testi Modül tasarımı Sonuç Doğrulama 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Validasyonlu yazılım Modül testi Uygulama G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-17 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması ISO 13849-1 uyarınca inceleme* Yapı ISO 13849-1 standardında aşağıda gösterilen kategoriler yardımıyla tanımlanmaktadır. Normal işletim Kategori B/1 Koruma alanı * Not: Bir güvenlik fonksiyonu bozulması durumunda riskin doğrudan artması söz konusu olan bir fonksiyon olarak tanımlanmıştır. Bundan dolayı emniyet fonksiyonunun kaybedilmesi riskin ortaya çıkması veya artması olarak kabul edilebilir. Hatalı işletim Serbest Meşgul Zaman Normal işletim Kategori 2 3 c Koruma alanı Risk Açık Kapalı Sinyal çıkışı Hatalı işletim Serbest Meşgul Test periyodu Kategori 3 Koruma alanı Sinyal çıkışları Açık Kapalı 2 Açık Kapalı Kategori 4 Koruma alanı Sinyal çıkışları 3-18 Normal işletim Hatalı işletim Normal işletim Hatalı işletim Serbest Meşgul 1 Serbest Meşgul 1 Açık Kapalı 2 Açık Kapalı Kategori 2 Hata tanıması bir test ile gerçekleşir. Bir hata durumu ve yapılan test arasındaki süre içinde risk vardır. ISO 13849-1 uyarınca test oranına dikkat edilmelidir. Risk Açık Kapalı Sinyal çıkışı Kategori B/Kategori 1 Hata tanıması yok. Bir hata durumu riske neden olur. Güvenilir ve kendini kanıtlamış bileşenler (kategori 1) ile risk en aza indirilebilir. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Kategori 3 Bir hata olması durumunda güvenlik fonksiyonu korunur. Hata, güvenlik fonksiyonu yürütülürse veya bir sonraki test yapılırsa tanınır. Hataların birikmesi güvenlik fonksiyonunun kaybına neden olur. Kategori 4 Bir hataya rağmen güvenlik fonksiyonu korunur. Kategori 3'ün aksine dolaylı hatalar ilk hatanın tanınmaması durumunda güvenlik fonksiyonunun kaybına neden olmaz. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Koruma tertibatlarının özellikleri Bir koruma tertibatında göz önünde bulundurulacak özellikler şunlardır: • Koruma tertibatlarının özellikleri ve uygulamaları (temassız etkili, ayırıcı vs. 3-19ff) • Koruma tertibatlarının konumu veya boyutu ( 3-47) • Kumanda sistemine entegrasyon ( 3-66) Aşağıdaki bölümlerde bu noktalar ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Koruma tertibatlarının teknolojisi, seçimi ve uygulanması Teknik koruma önlemleri Fiziksel koruma 3-20 Sabit 3-20 Hareketli 3-21 Kilitlenmiş 3-21 Paspas 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Tetikleme Fonksiyonu 3-29 Basınca duyarlı 3-45 Kumanda çıtaları 3 c Koruyucu cihazlar 3-29 Bumper AOPD 3-30 Yerine 3-42 Temassız 3-29 AOPDDR 3-31 Çift el kumanda 3-42 VBPD 3-31 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-19 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Fiziksel Koruma 3 c Fiziksel koruma tertibatları vücut uzuvlarının tehlikeli yerlere doğrudan erişmesini engelleyen mekanik koruma tertibatlarıdır. Bunlar sabit veya hareketli olarak düzenlenebilir. Ayırıcı koruma tertibatları, kapaklar, parmaklıklar, bariyerler, klapeler, koruma kapıları vs. kapaklar ve örtüler her taraftan erişimi engeller. Koruyucu çitler genel olarak bütün vücudun girmesini önlemek için kullanılır. Buna karşılık engellemeler sadece tehlikeli yerlere istenmeden veya bilinçsiz olarak girmeyi engeller. Güvenlik fonksiyonu önemli ölçüde fiziksel koruma tertibatlarının düzenlenmesi içindir. Fiziksel koruma tertibatı, örn. sadece girişi mi engelleyecek ve/veya parçaları ve ışımaları da geri tutacak mı? Dışarı fırlatılan parçalar için örnek: • Kırılan/parçalanan aletler (taşlama diskleri/matkap uçları) • Ortama geçen maddeler (toz, talaş, parçacıklar, partiküller) • Dışarı çıkan maddeler (hidrolik yağ, basınçlı hava, yağlama maddesi, malzemeler) • Kavrama veya işlem yapma sistemlerinin bozulması nedeniyle fırlatılan parçalar Fiziksel koruma tertibatları için temel talepler • Koruma tertibatları işletme atmosferinde beklenen yüklemelere karşı dayanabilmeleri için yeterli mukavemette ve sağlamlıkta tasarlanmalıdır. Fiziksel koruma tertibatlarının özellikleri makinelerin tüm kullanım süresi boyunca muhafaza edilmelidir. • Bunların ilave tehlike yaratmasına izin verilmez. • Bunların kolay bir şekilde köprülenmesi ve etkisiz hale getirilmesi mümkün olmamalıdır. Oluşan ışımalar için örnekler: • Proseslerin veya ürünlerin ısı radyasyonu (kızgın yüzeyler) • Lazer ışığının, IR veya UV kaynaklarının optik ışıması • Parçacık veya iyon ışıması • Kuvvetli elektromanyetik alanlar, yüksek frekanslı tertibatlar • Kontrol sistemleri veya elektrostatik yüklemelerin boşalması için sistemler dolayısıyla yüksek gerilim (kağıt ve plastik bantları) Işımaları ve maddeleri geri tutmak için kullanılan fiziksel koruma tertibatlarında mekanik talepler genelde kişilerin girmesini önlemek için kullanılan fiziksel koruma tertibatlara göre daha yüksektir. Fiziksel bir koruma tertibatının hasar görmesine (kırılma veya deformasyon) risk değerlendirmesinin bundan dolayı ilave bir tehlikenin oluşmaması sonucu vermesi durumunda izin verilir. • Gözetleme gerekli olduğu yerlerde bunların iş akışını gerektiğinden daha fazla engellememelidir. • Bunlar yerlerinde sabit tutulmalıdır. • Bunlar sadece aletlerle açılabilen sistemlerle sabit tutulmalı veya tehlike getiren hareketlerle birlikte kilitlenmelidir. • Mümkün olduğu ölçüde sabitleme gereci söküldükten sonra koruma konumunda bulunmamalıdır. Fiziksel koruma tertibatları: ISO 14120 Güvenli makine tasarımı için ilkeler: ISO 12100 (A-standardı) Fiziksel koruma tertibatlarının sabitlenmesi Çok seyrek veya koruma bakım için yerinden çıkarılan veya açılan koruma tertibatları genel olarak makine şasisine sadece alet (örn. tornavida, dişli anahtar) kullanarak sökülecek şekilde bağlanmış olmalıdır. Yerinden çıkarılmaları alet kullanması gerektiren bir montaj işlemi olmalıdır. Düzenli olarak sökülen veya yerinden çıkarılan koruma tertibatlarının sabitleme elemanları işlem esnasında kaybolmayacak şekilde tasarlanmış olmalıdır (örn. kaybolması mümkün olmayan cıvatalar). Hızlı kilitlerin, vidalı tutamakların, tırtıllı ve kelebek vidaların kullanılmasına fiziksel koruma tertibatlarının kilitli olması durumunda izin verilir. 3-20 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Örnek: Fiziksel koruma tertibatları için sabitleme çeşitleri İzin verilen İzin verilmeyen 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Hareketli fiziksel koruma tertibatları Alet olmadan sık veya düzenli olarak (örn. donanım çalışmaları için) açılan hareketli koruma tertibatları tehlike getiren hareket ile fonksiyonel olarak bağlantılı olmalıdır (kilitleme, kapalı tutma). Koruma tertibatı, örn. bir çalışma vardiyası esnasında bir defa açılırsa, sık açma söz konusudur. Koruma tertibatlarının açılması ile tehlikeli bir hareket bekleniyorsa (uzun duruş süresi), bu durumda selenoid kilitli sistemler gereklidir. Hareketli fiziksel koruma tertibatları için ergonomik talepler Koruma tertibatlarının tasarlanmasında ergonomik bakış açıları çok önemlidir. Koruma tertibatları donanım ekleme ve önleyici bakım ve benzeri çalışmaları sadece gerektiğinden daha fazla zorlaştırmıyorsa, çalışanlar tarafından kabul edilir. Hareketli fiziksel koruma tertibatları aşağıdaki ergonomik kriterleri yerine getirmelidir: • Kolay (örn. tek elle) açma, kapama, kaldırma veya kaydırma • Fonksiyonuna uygun el tutamağı • Açık durumdaki koruma tertibatları gerekli olan girişi ve müdahaleyi rahat bir şekilde sağlamalıdır. Hareketli fiziksel koruma tertibatlarının mekanik sabitlenmesi Hareketli fiziksel tertibatlar makine ile mümkün olduğu ölçüde menteşeler, kılavuzlar vs. yardımıyla güvenli olarak açık tutulabilecek şekilde bağlanmalıdır. Şekil bağlantılı tutucular tercih edilmelidir. Kuvvet bağlantılı tutucular (örn. küresel başlıklar) etkilerinin (aşınma) zamanla azalması nedeniyle önerilmez. Örnekler: Ayırıcı koruma tertibatlarının sabitlenmesi İyi Mümkün Fiziksel koruma tertibatlarının kilitlenmesi Fiziksel koruma tertibatları şu durumlarda kilitlenmelidir: • Periyodik olarak çalıştırılmaları veya düzenli olarak açılmaları (kapılar, kapaklar) • Alet olmadan veya kolayca yerinden çıkarılabilmeli (örn. örtüler) • Yüksek bir tehlike potansiyeline karşı korunmuş olmaları Koruma tertibatının açılması bir kumanda sinyaline dönüştürülerek tehlike yaratan hareketin durdurulması kilitleme anlamına gelir. Fiziksel koruma tertibatları alışıldığı üzere konum şalterleri ile elektriksel olarak kilitlenir. Fiziksel bir koruma tertibatının kilitlenmesi aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmelidir: • Tehlike getiren makine fonksiyonu koruma tertibatının açık (eksik olması) durumunda yürütülemez (başlatmanın engellenmesi). • Tehlike getiren makine fonksiyonu koruma tertibatının açılması (yerinden uzaklaştırma) durumunda durdurulur (durmayı tetikleme). Fiziksel koruma tertibatı ile bağlantılı olan kilitleme tertibatı konusundaki taleplerin tanımı yapılan ISO 14119 standardı şu anda yeniden düzenlenme aşamasındadır. Aşağıdaki bölümlerde bu yeniden düzenlemenin içeriği açıklanmıştır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-21 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Kilitleme tertibatları dört yapım türüne ayrılır: Tanım Çalıştırma Prensip Aktüatör Örnek Yapı türü 1 Prensip Kodlanmamış Mekanik Fiziksel temas, kuvvet, basınç Yapı türü 2 Kodlanmış SICK-ürünü Örnekler Kumanda kamı i10P Kollu i10R Menteşe i10H Kumanda dili i16S Anahtar 3 c Yapı türü 3 Yapı türü 4 – Endüktif Uygun ferromanyetik maddeler IN4000 Manyetik Manyetik, elektromanyetik MM12 1) Uygun bütün maddeler CM18 1) Ultrasonik Uygun bütün maddeler UM12 1) Optik Uygun bütün maddeler WT 12 1) Manyetik Kodlanmış mıknatıs Kapasitif Temassız Örnek RFID Kodlanmamış Kodlanmış Optik Kodlanmış RFID transponder Kodlanmış optik çalıştırıcı RE11 TR4 Direct – 1) Bu sensörler güvenlik uygulamaları için geliştirilmemiştir. Kilitleme tertibatlarındaki uygulamalarda uygulayıcı, muhtemelen sistematik devre dışı kalmaları ve ortak nedenlerden kaynaklanan hataları çok dikkatli bir şekilde göz önünde bulundurmalı ve ilave uygun önlemler almalıdır. Yapı türü 3 olan kilitleme tertibatları sadece risk değerlendirmesinin bir manipülasyonun öngörülebilir olmadığını veya ilave önlemlerin bu durumu yeterli ölçüde önlediği sonucunu vermiş olması durumunda kullanılabilir. Güvenlik anahtarları, pozisyon sviçleri ve kilitleme tertibatları Çok yaygın olarak kullanılan "güvenlik anahtarları" kavramı standartlarda kullanılmaz, çünkü kilitleme tertibatları için uygun sensörlerin çok sayıda teknolojileri ve modelleri mevcut olduğundan bunların hepsi için ortak taleplerin tanımlanması mümkün değildir. 3-22 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Uygulanan teknolojiden (mekanik, elektrik, pnömatik, hidrolik) bağımsız olarak aşağıdaki kavram talimatları geçerlidir: • Bir kilitleme tertibatı bir çalıştırıcı ve bir konum şalterinden oluşur. • Bir konum şalteri bir çalıştırma elemanı ve bir çıkış sinyali elemanından oluşur. Kullanılan konum şalterinin teknolojisine ve fonksiyonel emniyetin taleplerine bağlı olarak ayırıcı bir koruma tertibatı için tek veya çok sayıda kilitleme tertibatına ihtiyaç vardır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Mekanik takma ve sabitleme Pozisyon şalterinin ve çalıştırıcının güvenli bir mekanik montajı etkinliği için çok önemlidir. Kilitleme tertibatlarının elemanları: • Mevcut dış etkilerden hasar görmeye karşı korunacak şekilde monte edilmiş olmalıdır. • Mekanik dayanak noktası olarak kullanılmamalıdır. • Düzenleme ve modelleri bakımından istenmeden çalıştırmaya ve hasar görmeye karşı emniyete alınmış olmalıdır. • Düzenleme, modelleri ve sabitleme bakımından istenmeyen uzamalara karşı emniyete alınmış olmalıdır. Gerekirse şalterin ve çalıştırma elemanının emniyete alınması şekil bağlantısı ile yapılmalıdır, örn. yuvarlak delikler, alıştırma pimleri, dayanaklar. • Çalıştırma türleri veya kumanda sistemine bağlantıları üzerinden kolay bir şekilde devre dışı bırakılmaları mümkün olmamalıdır. • Sorunsuz etkime şekilleri bakımından kontrol edilebilir ve olanaklar dahilinde kontrol için erişebilir olmalıdır. Örnek: Konum şalterlerinin mekanik montajı 3 c Doğru montaj: Konum şalteri mekanik bir dayanak ile korunmaktadır. Yanlış montaj: Konum şalteri dayanak olarak kullanılmaktadır. Çalışma türü Mekanik güvenlik anahtarlarının sağlaması gereken önemli bir özellik pozitif yönlü olarak çalışmasıdır. Mekanik hareket, güvenlik anahtarının ya doğrudan temasla ya da rijit bağlantı ekipmanları ile direkt olarak uygulanmalıdır. Böylece her seferinde, hareket gerçekleştiğinde mekanik güvenlik anahtarının tetiklendiğine emin olarak, manipülasyon riski azaltılmış olur. Doğru montaj: Kamın yüksekliği konum şalterine göre ayarlanmıştır. Örnek: Pozitif yönlü çalışma Güvenli: Koruma kapısının açılması konum şalterinin mekanik iticisini hareket ettirir. Bu sayede emniyet devresi açılır. Yanlış konstrüksiyon: Konum şalteri emniyet devresini her zaman açmaz, örn. itici kabuklaşmış veya reçineleşmiş yağdan dolayı yapışıp kalmıştır. Kaynak: BG hassas mekanik ve elektroteknik, BGI 575 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-23 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Pozitif yönlü açma Bir kontak elemanı, kumanda kontaklarının elastik olmayan bir parça tarafından (örn. yaylar) hızlıca açılmasını garanti ettiğinde, pozitif yönlü kabul edilir. Bu sayede elektrik devresinin, mekanik svicin normalde kapalı kontakları üzerinde kesildiği garanti edilmiş olur. (Kontaklar yapışsa ve elektriksel bir hata olsa dahi). Pozitif yönlü mekanik sviçler için bundan başka şu hususlar geçerlidir: • Çalıştırma yönü üretici verileri uyarınca pozitif yöne uygun ayarlanmalıdır. • Pozitif yönlü açılmanın sağlanabilmesi için üreticinin vermiş olduğu sınır değerler dikkate alınmalıdır. 3 c Manipülasyon koruması Kilitleme tertibatlarının tasarımında konstrüksiyonu yapan kişi koruma tertibatının manipülasyonunu ve öngörülebilir diğer değişikliklerin yapılmasını dikkate almalıdır. Manipülasyona karşı önlemler basit gereçlerle uygulanmalıdır. Basit gereçler örneğin cıvatalar, iğneler, sac parçaları, bozuk paralar, eğilmiş tel vb. şeylerdir. 3-24 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Pozitif yönlü kontakların IEC 60947-5-1, ek K uyarınca işaretlenmesi Temassız konum şalterlerinin her iki denetlenmiş elektronik çıkışının kullanılması ile eşdeğer olarak kabul edilir. Bir mekanik korumada kategori 3 ve kategori 4 kilitlemeli ayırıcı tertibatı tek cihaz ise o zaman IEC 60947-5-3 taleplerini yerine getirmesi gerekir. Kilitleme tertibatlarının basit manipülasyonunun önlenmesi için olası önlemler: • Kilitleme tertibatlarına erişimin kapalı montaj veya erişim mesafesi dışında montaj ile zorlaştırılması • Kodlamalı çalıştırıcılar ile konum şalterlerinin kullanılması • Kilitleme tertibatı elemanlarının "tek kullanımlık" sabitlemeler ile sabitlenmesi (örn. emniyet cıvataları, perçinler) • Kumanda sisteminde manipülasyon denetimi (tutarlılık kontrolü, test) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Yedekli model Çalıştırıcı veya konum şalterinde yapılan değişiklikler veya mekanik hatalar (örnek: eskime) ya da aşırı ortam şartları dolayısıyla (örnek: unlu kirlenme makaralı iticiyi yapıştırır) tek bir emniyet şalterinin devre dışı kalması mümkün olabilir. Özellikle daha yüksek emniyet seviyeleri için ikinci, örn. ters fonksiyonlu bir konum şalterinin kullanılması ve her ikisinin kumanda tekniği açısından denetlenmesi gerekli olabilir. Örnek: Ön kapıları periyodik olarak çalıştırılan bir enjeksiyon döküm makinesi. Burada iki adet mekanik şalterin kullanılması zorunludur. Örnek: Mekanik hataların ters ve yedekli bir yapı sayesinde algılanması 3 c 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-25 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Kilitleme tertibatları Kilitleme tertibatları fiziksel koruma tertibatlarının açılmasını önleyen tertibatlardır. Bunlar tehlike getiren makine durumunun duruş süresi bir kişinin tehlikeli alana erişmesi için gerekli olan süreden daha uzun olması durumunda kullanılmalıdır (emniyet fonksiyonu "erişimin süreli olarak önlenmesi"). Kilitleme tertibatları tehlikeli alana girmeyi tehlike getiren makine durumu ortadan kalkana kadar önlemelidir. Kilitleme tertibatları bir prosesin kesilmesine izin verilmediği durumlar için de gereklidir (sadece proses koruması, emniyet fonksiyonu değil). Aşağıdaki şekilde kilitleme tertibatı için olası modeller görülmektedir. Kuvvet Fonksiyon şekli 3 c Yay kuvveti uygulanmış ve enerji ile bırakan Enerji uygulanmış ve yay kuvveti bırakan Tanımlama Prensip Yapı Mekanik kilitleme tertibatı (Güvenlik için tercih edilir) Elektrikli kilitleme tertibatı Pnömatik veya hidrolik kilitleme (proses koruması için tercih edilir) tertibatı Kilitleme tertibatının kilidinin enerji ile açılması aşağıdaki gibi yapılabilir: • Zaman kumandalı: Bir zaman şalterinin kullanılması durumunda, bu tertibatın devre dışı kalması gecikme süresini azaltmamalıdır. • Otomatik: Sadece tehlike getiren makine durumu olmaması durumunda (örn. durma denetleyicisi ile). • Manuel: Koruma tertibatının kilidinin açılması ve serbest bırakılması arasındaki süre, tehlike getiren makine durumunun duruş süresinden daha büyük olması gerekir. Kilitleme tertibatları için mekanik ve elektrikli entegrasyon Kilitleme tertibatları için genelde güvenlik şalterleri için kullanılan bilgiler geçerlidir. Pozitif yönlü açma prensibinde hangi kontağın pozitif yönü açmalı olarak yapılacağına dikkat edilmelidir. Kapı bildirim kontakları çalıştırıcının çekilmiş yani kapının açık olması durumunda sinyal verir. Bunlar pozitif yönlü olabilir, her zaman pozitif yönlü olmak zorunda değildir. 3-26 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Enerji ile çalışan ve enerji kesildiğinde bırakan Enerji ile çalışan ve enerji kesildiğinde bırakan Manyetik kilitleme tertibatı Acil durumlarda ya da kaçış durumunda kilit açma Risk değerlendirmesi bir hata veya acil durumda, tehlikeli bölgede kapalı kalmış kişilerin buradan kurtarılması için önlemlerin gerekli olduğunu gösterebilir. Bu durumda mekanik açma ile ( alet yardımıyla) acil durum ya da kaçış için açma (aletsiz) arasında bir ayrım yapılmalıdır. Gerekli kilitleme kuvveti Kilitleme tertibatının seçiminde ayırıcı koruma tertibatının kilitlemesi için gerekli olan kuvvetin seçimi önemli bir kriterdir. Tasarım aşamasındaki standart ISO 14119 (2013) ek l'de en çok kullanılan hareketli fiziksel koruma tertibatlarında kabul edilebilecek maksimum statik kuvvetler belirtilmiştir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Fiziksel koruma tertibatları için ISO 14119 (2013) standardı ek l uyarınca kilitleme kuvveti Kuvvetin yönü 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Konumu Kuvvet uygulaması Kuvvet [N] Yatay çeken Otururken Tek elli 600 Yukarı doğru dik Ayakta, kalçalar ve bacaklar çapraz, ayaklar paralel İki el için yatay tutamaklar 1400 Yukarı doğru dik Serbest ayakta Tek el için yatay tutamaklar 1200 Yatay, vücudun simetri düzlemine paralel geri çeken Ayakta, ayaklar paralel veya adım atma konumunda İki el için dik tutamaklar 1100 Yatay, vücudun simetri düzlemine paralel ileri iten Ayakta, ayaklar paralel veya adım atma konumunda İki el için dik tutamaklar 1300 Yatay, vücudun simetri düzlemine normal iten Ayakta, kalça, yana bükülmüş Omuzlar metal plakaya basılı 1300 Yatay, vücudun simetri düzlemine normal iten Ayakta, ayaklar paralel Tek el için düşey tutamak 700 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3 c 3-27 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Anahtar sistemleri Fiziksel koruma tertibatlarının kullanımında tehlikeli bölgeye girişte ve ardından koruma tertibatlarının kapatılması ile tekrar devreye girmenin etkin bir şekilde önlenememesi sakıncası vardır. Bir reset tertibatı veya yapı türü 2 kilitleme tertibatının çalıştırıcısının asma bir kilit ile kapatılması gibi ilave önlemlerin alınması gerekir. Organizasyon gerektiren bu gibi önlemler kullanıcının istekli veya dikkatli olmasına bağlıdır. Devreye girmeyi pozitif yönlü olarak önleyen bir imkan anahtar sistemlerinde vardır. Makineyi özel bir moda alma ve çalıştırma bir anahtarın, anahtar sistemine sokulması, çevrilmesi ve oradan çıkartılamayacak şekilde sabit kalması ile mümkün olur. Anahtarın çıkarılmasıyla (şekil 1) bir durdurma sinyali üretilir ve tehlike getiren durum bitmiştir. Güvenli durumda (dururken) kapı açılabilir (şekil 2). Anahtar güvenli kısımdaki kısma takıldığında "ayar modu" etkinleştirilebilir (şekil 3) ve "tehlikeli makine hareketi" (robotun yana dönüşü) bir izin verme butonu ile sağlanabilir. Bu durumda otomatik çalışmaya izin verilmez. Otomatik işletim bu süre boyunca bloke edilir. Örnek: Anahtar sistemi 3 c 3-28 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 2 3 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Temassız algılayan güvenlik cihazları (ESPE) Temassız algılayan güvenlik cihazlarında (ESPE) koruma etkisi, "fiziksel koruma tertibatlarının" aksine, tehlikeye girenlerin tehlike durumundan fiziksel ayrılması ilkesine dayanmaz. Koruma etkisi zamansal bir ayırım ile sağlanır. Bir kişinin tanımlanmış bir bölgede bulunduğu süre boyunca bu bölgede tehlike getiren makine fonksiyonları yürütülmez. Bu gibi fonksiyonlar yürüyorsa, bunların durdurulması gerekir. Durma işlemi belirli bir süre gerektirir, buna "duruş süresi" denir. ESPE kişinin bu tehlike bölgesine yaklaşmasını ve uygulama şekline göre kişinin tehlike bölgesinde mevcudiyetini zamanında algılamalıdır. Uluslararası standart IEC 61496-1, ESPE için emniyet tekniği taleplerini teknolojisinden veya çalışma prensibinden bağımsız olarak içerir. Temassız algılayan güvenlik cihazlarının avantajları nelerdir? Bir kullanıcı çok sık veya düzenli olarak makineye müdahale etmek zorunda kalıyorsa ve bu esnada tehlikeli bir durum ortaya çıkıyorsa, (mekanik) fiziksel koruma tertibatlarının (kapaklar, koruma parmaklıkları) yerine ESPE kullanılması şu bakımlardan avantajlıdır: • Müdahale süresinin azaltılması (kullanıcının koruma tertibatları açılana kadar beklemesi gerekmez) • Verimliliğin arttırılması (makinenin doldurulmasında zamandan tasarruf) • Çalışma yerinin ergonomisinin iyileştirilmesi (kullanıcı fiziksel bir koruma tertibatını çalıştırmak zorunda değildir) Bundan başka kullanıcı ve diğer kişiler aynı şekilde korunur. Temassız algılayan güvenlik cihazları hangi tehlikelere karşı koruma sağlamaz? Temassız algılayan güvenlik cihazları fiziksel bir bariyer oluşturmadıklarından dolayı bunlar kişileri dışarı fırlatılan makine parçaları, işlenen parça veya talaşlar, iyonizasyon etkili ışıma, ısı (termik ışıma), gürültü, püskürtülen soğutma ve yağlama maddeleri vs. gibi emisyonlara karşı koruma görevini yerine getiremezler. Uzun duruş süreleri dolayısıyla gerçekleştirilmesi mümkün olmayan asgari mesafe gerektiren makinelerde de ESPE'nin kullanılması mümkün değildir. Bu gibi durumlarda fiziksel koruma tertibatları kullanılmalıdır. ESPE için teknolojiler Temassız algılayan güvenlik cihazları kişilerin algılanmasını çeşitli ilkelere dayanarak gerçekleştirir: Optik, kapasitif, ultrasonik, mikrodalga ve pasif entraruj algılama. Optik koruma tertibatları yıllardan beri çok büyük sayılarda pratikte kendisini kanıtlamıştır (şekle bakınız). 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Optoelektronik koruma tertibatları En geniş kullanım sahasına sahip algılayan güvenlik cihazları aşağıdaki optoelektronik tertibatlardır, • Güvenlik bariyerleri (AOPD: active opto-electronic protective devices) • Güvenlik lazer alan tarayıcılar (AOPDDR: active opto-electronic protective devices responsive to diffuse reflection) • Kamera bazlı koruma tertibatları (VBPD: vision based protective devices) 3 c Optoelektronik koruma tertibatları için örnekler Optoelektronik bir koruma tertibatı kullanıcının dışarı fırlatılan malzeme parçalarından dolayı hiçbir şekilde yaralanma tehlikesine maruz kalmaması durumunda kullanılabilir (örn. ergimiş malzemenin püskürtülmesi). G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-29 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Güvenlik (AOPD) AOPD önceden belirlenmiş iki boyutlu bir alanda bulunan kişileri optoelektronik verici ve alıcı elemanları ile algılayan koruma tertibatlarıdır. Vericiden alıcıya giden sıralı paralel ışık huzmeleri (genel olarak enfraruj ışık) tehlikeli alanı emniyete alan bir koruma alanını oluşturur. Algılama işlemi tek bir veya çok sayıda huzmenin ışık geçirmeyen nesne tarafından kesilmesi sayesinde gerçekleşir. Burada verici huzme kesilmesini bir sinyal değişimi (kapalı konum) ile kumanda çıkışlarında (OSSD) sinyalize eder. OSSD sinyalleri tehlike getiren makine durumunun durdurulması için kullanılır. Uluslararası standart IEC 61496-2, AOPD için emniyet tekniği taleplerini içerir. Tek ve çok huzmeli emniyet ışık bariyerleri ayrıca emniyet ışık perdeleri tipik AOPD uygulamalıdır. Çok huzmeli emniyet ışık bariyerleri 40 mm'den daha büyük bir algılama kapasiteli AOPD'ler olarak adlandırılır. Bunlar tehlike alanlarına girişleri emniyete almak için kullanılır (şekle bakınız). 3 c 40 mm veya daha düşük algılama kapasiteli güvenlik bariyerleri tehlikeli yerlerin doğrudan emniyete alınması için kullanılır (şekle bakınız). Emniyet ışık perdesi ile tehlikeli yerin emniyete alınması Çok huzmeli emniyet ışık bariyerlerinde ayrıca emniyet ışık perdelerinde genel olarak bütün ışık huzmeleri aynı zamanda aktif değildir, huzmeler hızlı bir tempoda arka arkaya açılır ve kapatılır. Bu işlem diğer ışık kaynaklarına karşı parazit dayanımını ve bununla güvenilirliği arttırır. Modern AOPD uygulamalarında verici ve alıcılar optik yoldan otomatik olarak senkronize edilir. Mikroprosesler kullanılarak huzmeler münferit olarak değerlendirilebilir. Bu sayede saf koruma fonksiyonu yanında ESPE'nin ilave fonksiyonları da gerçekleştirilebilir ( 3-40). Çok huzmeli bir emniyet ışık bariyeri ile girişin emniyete alınması 3-30 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Güvenlik lazer alan tarayıcıları (AOPDDR) AOPDDR optoelektronik verici ve alıcı elemanları ile koruma tertibatının ürettiği optik ışımanın geriye dönüşünü algılayan koruma tertibatlarıdır. Bu geri yansıma önceden verilmiş olan iki boyutlu bir alandaki nesne tarafından üretilir. Kumanda çıkışlarındaki (OSSD) bir sinyal değişimi (kapalı durum) ile algılama sinyalize edilir. OSSD sinyalleri tehlike getiren makine durumunun durdurulması için kullanılır. Güvenlik lazer alan tarayıcısı çevre ortamını enfraruj lazer ışıkları ile bir düzlemde tarayan ve bu sayede bir makinenin veya bir aracın tehlikeli alanını denetleyen optik bir sezicidir. Bu cihaz ışık akışının zaman ölçümü prensibi ile çalışır (bir sonraki sayfadaki şekle bakınız). Bu esnada tarayıcı kısa ışık palsleri yayınlar (S). Bununla eş zamanlı olarak "elektronik bir kronometre" çalışır. Işık bir nesneye rastlarsa, yansıtılır ve tarayıcı tarafından algılanır (R). Yayınlama ve algılama zamanları arasındaki farktan tarayıcı nesneye olan uzaklığı hesaplar. Tarayıcı üzerinde düzgün dönmekte olan bir ayna (M) ışık palslerinin yönünü değiştirir, bu sayede daire şeklinde bir alan taranır. Ölçülen bir uzaklıktan ve aynanın dönme açısından tarayıcı nesnenin konumunu hassas bir şekilde hesaplar. Güvenlik lazer alan tarayıcıları belirli doğrultularda münferit olarak giden hassas ışık palsleri ile çalışır, yani bunlar denetlenecek alanı sürekli olarak taramaz. Bu çalışma şekli ile 30 mm ve 150 mm arasında çözünürlük (algılama kapasitesi) elde edilir. Aktif algılama prensibi sayesinde güvenlik lazer alan tarayıcıları için harici alıcılara veya reflektörlere gereksinim yoktur. Güvenlik lazer alan tarayıcıları çok düşük geri ışıma kapasitesi olan nesneleri de güvenli bir şekilde algılayabilmelidir (örn. siyah iş elbisesi). Uluslararası standart IEC 61496-3, AOPDDR için emniyet tekniği taleplerini içerir. Kamera bazlı koruma tertibatları (VBPD) VBPD Kamera bazlı koruma tertibatlarıdır ve kişilerin emniyet tekniği açısından algılanması için resim algılama ve resim işleme teknolojilerini kullanır (şekle bakınız). Işık kaynakları olarak şu anda özel ışık vericileri kullanılır. Mevcut ortam ışığının kullanan VBPD'ler de mümkündür. Kişilerin algılanması için çeşitli prensipler kullanılabilir, bunlar diğerleri yanında şunlardır: • Bir retroreflektör tarafından geri iletilen ışığın kesilmesi • Nesne tarafından yansıtılan ışığın hareket mesafesinin ölçülmesi • Arka plan numunelerindeki değişimin denetimi • İnsani özellikler yardımıyla kişilerin tanınması Bir lazer tarayıcısının yapısı Nesne tanımasının tetiklemeye neden olduğu alan (koruma alanı) uygulayıcı tarafından programlanabilir. Modern cihazlarda çok sayıda alanın denetlenmesine veya işletme esnasında bu alanlar arasında değiştirme yapmaya izin verilir. Bu durum, örn. denetim alanının bir aracın hızına uyarlanması için kullanılabilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Kamera bazlı koruma tertibatı Gelecekte yayınlanacak olan uluslararası standart serisi IEC 61496-4 kapsamında VBPD için emniyet tekniği açısından talepler bulunacaktır. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-31 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Optoelektronik koruma tertibatlarının algılama kapasitesi (çözünürlük) Algılama kapasitesi temassız algılayan güvenlik cihazlarının (ESPE) tepkisini tetikleyen sezici parametresinin sınırları olarak tanımlanır. Pratik olarak burada tanımlanmış denetim alanında (koruma alanı) ESPE tarafından daima algılanabilecek en küçük nesnenin büyüklüğü söz konusudur. Algılama kapasitesi üretici tarafından verilir. Bu değer genel olarak huzme mesafesi ve etkin huzme çapının toplamından elde edilir. Bu sayede bu büyüklükte bir nesne koruma alanındaki konumundan bağımsız olarak daima bir ışık huzmesini tamamen kapatır ve bu şekilde algılanır. Güvenlik lazer alan tarayıcılarında (AOPDDR) algılama kapasitesi nesneye olan uzaklığa, ışık huzmeleri arasındaki açıya (palsler) ayrıca verici huzmesinin formuna veya boyutuna bağlıdır. Algılama kapasitesinin güvenirliği standart serisi IEC 61496 kapsamındaki tip sınıflandırması ile belirlenir. AOPDDR için tip 3 tanımlanmıştır. AOPD için tip 2 ve 4 tanımlanmıştır (gereklilikler için tabloya bakınız). Burada optik parazit kaynaklarına karşı (güneş ışığı, çeşitli lamba türleri, aynı yapıya sahip cihazlar vs.), yansıtan yüzeylere karşı normal işletimde yanlış yönlendirmede ve güvenlik lazer alan tarayıcılarındaki yaygın refleksiyonda önemli bir rol oynar. Tip 2 3 c Tip 4 Fonksiyonel emniyet Test aralıkları arasında bir hatanın ortaya çıkması durumunda koruma fonksiyonunun kaybolması mümkündür Çok sayıda hatanın ortaya çıkması durumunda da koruma fonksiyonu korunur EMV (Elektromanyetik uyumluluk) Temel gereklilikler Yükseltilmiş gereklilikler Optiğin maksimum aralık açısı 10° 5° D < 3 m mesafesinde yansıma yapan yüzeylere 262 mm asgari mesafe a 131 mm Yansımalı yüzey Açılma açısı D > 3 m mesafesinde yansıma yapan yüzeylere asgari mesafe a Bir tesiste aynı yapım türünde çok sayıda verici Asgari mesafe a Verici-alıcı mesafesi D = Mesafe x tan (10°/2) = Mesafe x tan (5°/2) Özel talepler yok (huzme kodlaması önerilir) Hiçbir etki veya OSSD etki esnasında devre dışı kalmaz AOPD 2 ve 4 tiplerinin EN 61496 uyarınca temel farkları 3-32 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri AOPD'ler tarafından yansımanın önlenmesi AOPD'lerde ışık huzmesi verici tarafından odaklanır. Burada ışığın aralık açısı mümkün olduğu ölçüde azaltılmıştır, bu şekilde küçük ayar hatalarında da arızasız bir işletme mümkün olur. Aynı durum alıcının aralık açısı için de geçerlidir (IEC 61496-2 uyarınca etkin aralık açısı). Daha küçük aralık açılarında vericinin ışık huzmesinin yansıma yapan yüzeyler tarafından yön değiştirmesi olanağı da vardır, bu durum nesnenin tanınmamasına yol açar (şekillere bakınız). Bundan dolayı yansıma yapan bütün yüzeyler ve nesneler (örn. metal kaplar, yansıma yapan tabanlar) sistemin koruma alanından asgari bir a mesafesi kadar uzakta bulunmalıdır ("IEC 61496 uyarınca AOPD'nin 2 ve 4 tipleri arasındaki temel farklar" tablosuna bakınız 3-32). Bu asgari mesafe a verici ve alıcı arasındaki D mesafesine bağlıdır (koruma alanı genişliği). Asgari mesafeye koruma alanının bütün çevresinde uyulmalıdır. 3 c Kişi kesin olarak algılanır ve tehlike getiren hareket durdurulur. Yansıma dolayısıyla ESPE'nin koruma etkisi kaldırılır ve tehlike getiren hareket durdurulmaz. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-33 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması AOPD'lerin karşılıklı etkileşimi Çok sayıda AOPD bir mekanda birbirine çok yakın çalışırsa, bir sistemin (S1) verici ışıkları diğer sistemin (R2) alıcısını etkiler. Bu şekilde etkilenmiş olan AOPD'lerin koruma etkisinin kalmaması tehlikesi vardır (şekle bakınız). Bu tür montaj durumları önlenmelidir. Başka türlü mümkün değilse, karşılıklı etkileşimi önleyen, örn. ışık geçirmeyen ayırıcı duvarların monte edilmesi veya bir sistemin yayın yönünün değiştirilmesi gibi önlemler alınmalıdır. Tip 4 AOPD uygun bir yabancı verici tanıma sistemine sahip olmalı ve etkileşim durumunda güvenli bir duruma (kapalı durumda çıkışlar) geçebilmeli veya etkileşimi önleyen teknik önlemlere sahip olmalıdır. Genelde bir ışın kodlaması kullanılır, bu şekilde verici sadece bununla bağlı olan vericinin ışık huzmelerine (eşit kodlanmış) karşı tepki gösterir (şekillere bakınız). Karşılıklı etkileşim dolayısıyla ESPE'lerin koruma etkisi kaldırılır ve tehlike getiren hareket durdurulmaz. 3 c Işık huzmesi kodlamasının kullanılması dolayısıyla koruma tertibatlarının karşılıklı etkileşimi olmaz, kişi kesin olarak algılanır ve tehlike getiren hareket durdurulur. Uygun düzenleme sayesinde koruma tertibatlarının karşılıklı etkileşimi yok 3-34 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Uygun bir ESPE'nin seçimi Kriterler şu şekilde olabilir: • Harmonize standartlardan alınan örnekler, özellikle C standartları • Tehlikeli alanın önünde bulunan serbest bölge • Ergonomik kriterler, örn. periyodik yerleştirme işleri • Çözünürlük kapasitesi ESPE hangi emniyet fonksiyonlarını yerine getirmelidir? • Durdurmanın tetiklenmesi ( 3-3) • Ani çalışmanın önlenmesi ( 3-4) • Startın önlenmesi ( 3-4) • Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve çalıştırmanın önlenmesi ( 3-4) • Malzeme geçişinin mümkün olması ( 3-5) • Makine parametrelerinin denetlenmesi ( 3-5) • Güvenlik açısından önemli göstergeler ve alarmlar ( 3-7) • Diğer fonksiyonlar, örn. PSDI mod, körleme, koruma alanı değiştirme vs. ( 3-40) Güvenlik seviyesi ESPE için güvenlik tekniği parametreleri tip sınıflandırmasında (Tip 2, tip 3, tip 4) uygulanmıştır. Yapısal bakış açıları yanında (ISO 13849-1 uyarınca kategoriler) tip sınıflandırmasında çevre koşulları ve optik sistemin elektromanyetik uyumluluğu (EMV) açısından yerine getirilmesi gereken talepler tanımlanmıştır. Buraya özellikle arıza kaynaklarına karşı davranış (güneş, lambalar, aynı yapıya sahip cihazlar vs.) ve güvenlik bariyerlerindeki optik aralık açıları da dahildir (tip 4 AOPD için gereklilikler, tip 2 AOPD için gereklilikler göre daha yüksektir). Aralık açısı yansıma yapan yüzeylere karşı asgari mesafenin belirlenmesi için önemlidir (Tablo 3-32). ESPE için talepler: IEC 61496-1, IEC 61496-2, IEC 61496-3 3 c Optoelektronik koruma tertibatları ile güvenlik fonksiyonları için erişilebilir güvenirlik ISO 13849-1 a EN 61496-1 uyarınca ESPE tipi b c Cihaz örnekleri d e 2 Güvenlik bariyerleri, tek huzmeli güvenlik bariyerleri, çok huzmeli güvenlik 3 Güvenlik lazer alan tarayıcıları, güvenli kamera sistemleri 4 Güvenlik bariyerleri, tek huzmeli güvenlik bariyerleri, çok huzmeli güvenlik bariyerleri 1 2 3 SIL (IEC 62061) Optoelektronik koruma tertibatlarının işletim kılavuzlarında bulunan diğer uygulama uyarılarını, bilgileri ve talimatları dikkate alınız! 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-35 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması ESPE ile neyin algılanması gerekir? Tehlikeli noktanın güvenliğe alınması: Parmak veya el koruma Tehlikeli yerin güvenliğe alınmasında tehlikeli yerin yakınına yaklaşma durumu algılanır. Bu tür koruma tertibatlarının avantajı kısa bir asgari mesafenin mümkün olması ve kullanıcının ergonomik ortamda çalışabilmesidir (örn. bir prese malzeme yerleştirmede). 3 c Girişin güvenliğe alınması: Tehlikeli alana girişte bir kişinin algılanması Girişin güvenliğe alınmasında bir kişinin yaklaşması vücudunun algılanması ile gerçekleşir. Bu tür bir koruma tertibatı tehlikeli bir alana girişi emniyete almada kullanılır. Tehlike alanına girme durumunda bir durma sinyali tetiklenir. Bir kişi koruma tertibatının arka tarafında durursa, ESPE tarafından algılanmaz! 3-36 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Tehlikeli alanın güvenliğe alınması: Tehlikeli alanda bir kişinin bulunduğunun algılanması Tehlikeli yerin güvenliğe alınmasında kişinin yaklaşması bunun alan içinde algılanması ile tanınır. Bu tür koruma tertibatları, örn. bir tehlike alanının kullanıcı tarafından reset tuşunun bulunduğu yerden tamamen görülemeyen makineler için uygundur. Tehlike alanına girme durumunda bir durma sinyali tetiklenir ve başlatma önlenir. 3 c Mobil tehlikeli alanının güvenliğe alınması: Tehlikeli alana bir kişinin yaklaştığının algılanması AGV (sürücüsüz nakliye sistemleri), vinçler ve forkliftler için tehlikeli alanın emniyete alınması aracın hareket etmesi esnasında veya bir aracın sabit bir istasyona yaklaşması esnasında kişilerin korunması için uygundur. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-37 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması ESPE içine entegre edilebilir güvenlik fonksiyonları 3 c Aşağıdaki emniyet fonksiyonları lojik üniteye veya aynı zamanda doğrudan uygun ESPE'ye entegre edilebilir. Muting Muting fonksiyonu (köprüleme) bir koruma tertibatının koruma fonksiyonunun sınırlı süre için devre dışı bırakılmasına olanak verir. Bu işlem koruma tertibatının koruma alanından iş akışını (tehlike getiren makine durumu) durdurmadan malzeme geçirmek durumu için gereklidir. Bu işlem aynı zamanda belirli makine durumları buna imkan verirse, iş akışının optimize edilmesinde kullanılır (örn. bir pres koçunun tehlikeli olmayan yukarı gitmesi esnasında bir güvenlik bariyerinin fonksiyonunun köprülenmesi, bu sayede kullanıcıya daha kolay bir parça alma imkanı yaratılır). Muting işlemi sadece geçiş yapacak olan malzeme tarafından bloke edilmesi durumu için mümkün olmalıdır. Arkasına geçilemeyen (geçmesi mümkün olmayan) koruma tertibatları için muting sadece tehlike getiren makine fonksiyonları mevcut değilse, mümkün olmalıdır (şekle bakınız). Bu durum Muting sensörleri veya sinyalleri ile saptanır. Muting fonksiyonu için muting sensörlerinin ya da, kullanılan kumanda sinyallerinin seçilmesinde ve konumlandırılmasında büyük itina gösterilmesi gerekir. Güvenli ve standartlara uygun bir muting fonksiyonunun sisteme uyarlanması için aşağıdaki koşullara uyulmalıdır: • Muting işlemi esnasında emniyetli bir durum diğer imkanlar sayesinde sağlanmalıdır, yani tehlikeli bölgeye girmek mümkün olmamalıdır. • Muting otomatik çalışmalı ve manüel olmamalıdır. • Muting tek bir elektrik sinyaline bağlı olmamalıdır. • Muting tamamen yazılım sinyallerine bağlı olmamalıdır. • Muting sinyalleri geçersiz bir kombinasyon esnasında ortaya çıkarlarsa, muting durumuna izin verilmemelidir. • Muting durumu malzeme geçtikten hemen sonra kaldırılmalıdır. Algılama kalitesinin iyileştirilmesi için ilave sınır değerleri, bağlantılar ve sinyaller kullanılabilir, örn: • Malzemenin hareket yönü (muting sinyallerinin sekansı) • Muting süresinin sınırlandırılması • Makine kumandası üzerinden malzeme taşıması • Taşıma tekniği elemanlarının işletme durumu (örn. konveyör bant, makaralı konveyör) • İlave özellikler sayesinde malzeme tanıması (örn. barkot) ESPE için pratik uygulama: IEC / TS 62046 Bir streçleme makinesindeki Muting fonksiyonlu bir güvenlik bariyeri ve Muting sensörleri 3-38 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Entry-Exit-fonksiyonlu güvenlik bariyerleri Güvenliğe alınmış bir alanda malzemenin hareket ettirilmesi için başka bir olanak insan ile malzeme arasında aktif bir ayrım yapabilme kabiliyetidir (Entry-Exit fonksiyonu). Bu uygulamada yatay düzenlenmiş güvenlik bariyeri (AOPD) kullanılır. Burada her ışık huzmesinin malzemenin ve malzeme taşıyıcısının (örn. paletler) kesme durumunun bir kişininkinden ayırt edilmesi için değerlendirilmesi olanağından yararlanılır. Kendinden öğrenen, dinamik körleme ayrıca hız, koruma alanına girip çıkma vs. gibi ayırt etme kriterleri uygulanarak emniyet tekniği açısından önemli bir ayırt etme sağlanabilir. Bu sayede kişilerin tehlikeli alana fark edilmeden girilmesi güvenli bir şekilde önlenir (şekle bakınız). Koruma alanı değiştirmeli güvenlik lazer alan tarayıcılar Emniyete alınmış bir alan içinde malzemeyi hareket ettirmek için alternatif bir çözüm koruma alanlarının aktif olarak değiştirilmesidir. Genel olarak bu uygulamalarda düşey (bir miktar eğilmiş olarak da) koruma alanlı güvenlik lazer alan tarayıcıları kullanılır. Makine kumandasından ve uygun konumlandırılmış sensörlerden gelen uygun sinyaller ile ön programı yapılmış bir sıra koruma alanlarından uygun olan koruma alanı aktifleştirilir. Koruma alanının konturu malzeme geçişinde koruma tertibatı tepki göstermeyecek şekilde tasarlanır, ancak denetlenmeyen alanlar kişilerin fark edilmeden tehlike alanına girmesini önleyecek kadar küçüktür (şekle bakınız). 3 c Otomobil üretim bandının işleme istasyonunda yatay düzenlenmiş Entry-Exit fonksiyonlu güvenlik bariyeri 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Güvenlik lazer alan tarayıcı, düşey koruma alanları ve uygun düzenlenmiş sensörler ile koruma alanı değiştirmeli malzeme geçişi G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-39 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması ESPE için ilave fonksiyonlar Körleme (Blanking) Çok sayıda AOPD için algılama kapasitesinin ve/veya koruma alanının konfigürasyonu koruma alanının tanımlanmış bir kısmında bir veya çok sayıda nesnenin mevcudiyeti emniyet fonksiyonunun (kapatma durumu) tetiklenmesine yol açmayacak şekilde tasarlanabilir. Körleme işlemi koruma alanından, örn. soğutma yağlama maddesi için hortum, iş parçaları için kaydırak veya taşıyıcı gibi belirli nesnelerin geçirilmesi için kullanılabilir (şekle bakınız). 3 c Sabit körlemede kapatılan alanın boyutu ve konumu sabit olarak belirlenir. Hareketli körlemede kapatılan alanın sadece büyüklüğü tanımlanır, fakat koruma alanındaki konumu tanımlanmaz (şekle bakınız). Sabit körleme Hareketli körleme Sabit körleme Arttırılmış boyut toleranslı sabit körleme Komple obje gözlemeli hareketli körleme Parça obje gözlemeli hareketli körleme Sabit boyutlu bir nesne koruma alanında belirli bir yerde bulunmalıdır. Kullanıcı tarafından sınırlı boyuta sahip bir nesne koruma alanı içinden hareket ettirilebilir. Sabit boyutlu bir nesne koruma alanı içinde belirli bir bölgede bulunmalıdır. Nesne hareket edebilir. Sabit boyutlu bir nesnenin koruma alanı içinde belirli bir bölgede bulunmasına izin verilir. Nesne hareket edebilir. Sabit ve hareketli körleme için kriterler Koruma alanında boşlukların oluşmasını önlemek için emniyet fonksiyonunu tetiklemek için nesnenin yokluğu (veya birkaç durumda boyutun veya konumun değişimi) kullanılabilir (durdurma durumu). Bir abkant preste sabit körlemeli güvenlik bariyeri uygulaması Körlenmiş ESPE'nin algılama kapasitesi büyür (kötüleşir). Asgari mesafenin hesaplanmasında üreticinin verilerini dikkate alınız. 3-40 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri PSDI Mod PSDI mod olarak makine fonksiyonunun (kumandalı koruma tertibatı) tetiklenmesi için koruma tertibatının kullanılması tanımlanır. Bu işletim türü, parçaların periyodik olarak elle beslendiği veya alındığı durumlar için avantajlıdır. PSDI mod standartlara göre sadece AOPD tip 4 ile ve d ≤ 30 mm olan etkin çözünürlük ile yürütülebilir. PSDI modda makine tanımlanmış bir konumda kullanıcının belirlenmiş sayıda müdahalesini bekler. Güvenlik bariyeri belirli bir sayıda kesintiden sonra tehlike getiren hareketi otomatik olarak tekrar serbest bırakır. Aşağıdaki koşullarda ESPE'nin resetlenmesi gereklidir: • Makinenin başlatılmasında • AOPD tehlike getiren bir hareket esnasında kesintiye uğradıktan sonra tekrar çalıştırmada • Belirlenen döngü süresi içinde döngü tetiklenmezse Çalışma işlemi esnasında kullanıcı için bir tehlikenin oluşmayacağının kontrol edilmesi gerekir. Bu durum tehlikeli alana girilemeyen ve kullanıcı için fark edilmeden koruma alanı ve makine arasında bulunmanın mümkün olmadığı makinelerde bu işletim türünün kullanılmasını sınırlar (arkaya geçme koruması). Tek kesme işletim kullanıcı müdahalesini bitirdikten sonra AOPD'nin makine fonksiyonunu tetiklemesi anlamına gelir. Çift kesme işletim AOPD'nin makine fonksiyonunu kullanıcının (örn. işlenmiş bir parçanın alınması) ilk müdahalesinden sonra kilitli durumda bırakması anlamına gelir. Kullanıcı ikinci müdahaleyi bitirdikten sonra (örn. ham bir parçanın içeri verilmesi) AOPD makine fonksiyonunu tekrar serbest bırakır. PSDI mod çoğunlukla preslerde ve zımba makinelerinde kullanılır, ancak diğer makinelerde de kullanılabilir (örn. döner masalı tornalarda, montaj otomatlarında). PSDI modun uygulanmasında güvenlik bariyerinin arka tarafına geçilebilir olmasına izin verilmez. Preslerde PSDI mod için özel koşullar geçerlidir. 3 c Güvenlik ışık bariyerli bir montaj otomatında tek kesme. Yerleştirme durumunda alet üst noktada bulunur. Koruma alanı kullanıcı tarafından serbest bırakıldıktan sonra montaj prosesi başlatılır. PSDI mod için AOPD'nin çözünürlüğü daha hassas veya 30 mm'ye eşit olmalıdır (parmak veya el tanınması). Döngü tetiklemesi: B-standartları ISO 13855, IEC 61496-1 Preslerde PSDI mod: C-standartları EN 692, EN 693 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-41 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Yere bağlı koruma tertibatları Yere bağlı koruma tertibatları bir kişinin veya bir vücut uzvunun tehlike alanı dışında bir yerde bulunmasıyla, risk azaltılmasını sağlayan bir koruma tertibatıdır. Yere bağlı koruma tertibatlarının tam ve iyi bir genel bakışı aşağıdaki yayında bulunmaktadır: Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin vd., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013) 3 c Çift el kumanda tertibatlar Çift el kumanda tertibatı sadece bir kişiyi korur! Çok sayıda kullanıcı durumunda her kişinin ayrı bir çift el kumanda tertibatı kullanması gerekir. Tehlike getiren bir hareket çift el kumandalı bir tertibatın sadece çift elle çalıştırılması ile tetiklenmelidir ve bir elin tertibattan çekilmesi durumunda durmalıdır. Çift el kumandalı tertibatların çeşitli tipleri vardır. Bunların ayırt edici özellikleri kumanda bölümlerinin ayrıca kumanda tekniği açısından taleplerinin ön plana çıkmasıdır. Aşağıdaki temel ilkeler bütün tipler için geçerlidir: • Her iki elin birden kullanılması sağlanmalıdır. • Kumanda bölümlerinden birinin serbest bırakılması tehlike getiren hareketi durdurur. • Yanlışlıkla çalıştırma kesinlikle önlenmelidir. • Koruma etkisinin kolay devre dışı bırakılması mümkün olmamalıdır. • Çift el kumanda tertibatı tehlikeli bölgenin içine birlikte getirilemez. Tip ll ve tip lll çift el kumanda tertibatları için ilave olarak şunlar geçerlidir: • Yeni bir hareketin başlatılması sadece her iki kumanda bölümünün serbest bırakılması ve ardından tekrar çalıştırılması durumunda gerçekleşmelidir. Tip lll çift el kumanda tertibatları için ilave olarak şunlar geçerlidir: • Bir hareketin başlatılması sadece her iki kumanda bölümünün 0,5 saniye içinde senkron olarak çalıştırılması durumunda gerçekleştirilmelidir. 3-42 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Tip lll çift el kumanda tertibatı için ayrıntılı kumanda tekniği talepleri olan alt tipler tanımlanmıştır. En önemli alt tipler şunlardır: • Tip III A: Kumanda bölümü başına bir normalde kapalı hatası bulunması. (2 giriş) • Tip III C: Kumanda bölümü başına 1 normalde kapalı, 1 normalde açık kontak bulunur. (4 giriş) Mesafe askısı Çift el kumanda tertibatları için talepler ISO 13851 (B-standardı) Çift el kumanda tertibatları için güvenlik mesafesinin hesaplanması 3-52 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Etkinleştirme tertibatları Ayarlamada, onarıcı bakımda ve üretim akışlarının yakından gözetlenmesinde koruma tertibatlarının fonksiyonları duruma göre süreli olarak kaldırılmalıdır. Riski azaltan diğer önlemlerin yanında (azaltılmış kuvvet veya hız vs.) bunun için kaldırma süresi boyunca basılı tutulan komut tertibatları gereklidir. Bunun için bir olanak onay tertibatlarıdır. Etkinleştirme tertibatları vücut uzuvları ile çalıştırılan, kullanıcının makine fonksiyonu için onayının alındığı komut cihazlarıdır. Onay tertibatları olarak çoğunlukla basma şalterleri ve ayak şalterleri kullanılır. Onay için ilave bir başlatma kumandası joystick veya dokunmatik tuşlardır. Üç kademeli etkinleştirme tertibatları sanayide kendini kanıtlamıştır ve bundan dolayı önerilir. Makineyi çalıştırma sadece etkinleştirme tertibatının çalışması ile tetiklenmemelidir. Daha çok bir harekete etkinleştirme tertibatı çalıştırıldığı süre boyunca izin verilmelidir. Üç kademeli onay tertibatının çalışma şekli: Konum Ayar parçası Fonksiyon 1 Çalıştırılmamış Kapalı 2 Orta konumda (baskı noktası) Etkin 3 Orta konumun ötesinde Acil durdurma (kapama) Konum 3'ten konum 2'ye geri değiştirmede etkinleştirme fonksiyonu aktif olmamalıdır. Etkinleştirme tertibatları konum 3'te ayrı kontaklı olarak yapılmışsa, bunların acil durdurma kumanda devresine bağlanması gerekir. Etkinleştirme tertibatlarının uygulanmasında manipülasyon emniyetinin önemi çok büyüktür. Etkinleştirme tertibatları için talepler IEC 60204-1 (B-standardı) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-43 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Makine parametrelerinin denetimi için sensörler Risk değerlendirmesi belirli makine parametrelerini işletim esnasında denetlenmesi ve kayıt edilmesi gerektiği sonucunu verebilir. Güvenli konum denetimi Bir makine belirli bir konumu geçmeyecekse veya bu konumu terk etmeyecekse, bunun için emniyet görevi yapan sensörler veya konum şalterleri kullanılabilir ( 3-19). Bu görev için temassız algılama yapan endüktif konum şalterleri idealdir. Bu sistemler özel bir karşı parça gerektirmeden çalışan sistemlerdir. Sadece karşılarındaki metali algılarlar. 3 c Bir otomobil üretim hattındaki bir liftin emniyetli konum denetimi Devir sayısı, hız, pozisyon açma için denetim Enkoderler veya yol ölçme sistemleri devir sayısının, hızın veya pozisyon aşmanın kayıt edilmesini ve değerlendirilmesini sağlar. Sürücüsüz nakliye sistemlerinde enkoder sinyalleri güvenlik lazer alan tarayıcısının koruma alanı büyüklüğünü sürüş hızına uyarlamak için kullanılır. Güvenli duruş veya dönüş algılama modülleri, sürücü hareketlerini sensörler ya da enkoderler kullanarak denetlerler ve motorun durduğuyla ya da ayarlanmış değerden farkılılığı ile ilgili güvenli bir çıkış üretirler. Böylece ayarlanan parametreden sapıldığında ya da duruş pozisyonunda hareket tespit edildiğinde güvenli “dur” sinyali üretirler. Şayet daha yüksek bir güvenlik gerekli ise o zaman güvenli enkoder ya da 2.bir standart enkoder kullanımı olabilir. Sürücüsüz bir nakliye aracında koruma alanının değiştirilmesi için hız denetimi 3-44 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Basınca duyarlı paspaslar, çıtalar ve tamponlar Bazı uygulama durumlarında basınca karşı hassas koruma tertibatları yararlı olabilir. Çoğu durumlarda çalışma prensibi dahili bir sinyal vericisinin (elektromekanik veya optik) emniyet fonksiyonunu yürütmesini sağlayan içi boş bir cismin elastik şekil değiştirmesine dayanabilir. Alışılmış elektromekanik etkiyen sistemler için çeşitli modeller mevcuttur. Etkin bir koruma fonksiyonu için bütün durumlarda mekanik tasarımın ve entegrasyonun doğru olmasına dikkat edilmelidir. Vücut ağırlığı 20 kg'nin altındaki çocukların tanınması ürünlerle ilgili standaratlarda yeralmaktadır. Kısa devre yapan modeller (çalışma akımı prensibi) 4-telli varyant Dirençli varyant Steuerung Pozitif yönlü açılan model (kapalı devre akımı prensibi) Steuerung Steuerung ln ln ln 3 c Burada koruma tertibatının etkinleştirilmesinde bir kısa devre meydana gelir. 4-telli modelde bir akım devresi kısa devre yapılır (düşük Ohmlu). Direnç varyantında nominal bir direnç değeri (kOhm mertebesinde) için bir değişiklik algılanır. Bu yapım modelleri daha geniş kapsamlı bir değerlendirme gerektirir. Bu yapım modeli üniversal olarak kullanılır ve daha avantajlıdır. Koruma tertibatının etkinleştirilmesi kumanda kontağının açılmasını sağlar. Özel bir hat döşemesi sayesinde hatlar arasında bir kısa devrenin meydana gelmesi önlenmiştir. Basınç hassasiyetli koruma tertibatlarının tasarımı: B-standardı ISO 13856 (standart serisi) Ayak pedalı Ayak pedalı iş akışlarının kumanda edilmesi için kullanılır. Ayak pedalı birkaç makinede (örn. preslerde, zımbalama, bükme ve sac işleme makinelerinde) sadece ayrı işletim türünde ve emniyet fonksiyonları için diğer teknik koruma önlemleri (örn. yavaş hız) ile bağlantılı olarak kullanılabilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Bu durumda bunlar özel olarak yapılmalıdır: • İstenmeden çalıştırmaya karşı koruma kılıflı olarak • Etkinleştirme tertibatı prensibine benzer şekilde üç kademeli model olarak (bakınız "Üç kademeli etkinleştirme tertibatlarının çalışma şekli" 3-43). • Ayar kısmının basma noktası üzerinden çalıştırılmasında manüel geri alma (el ile) olanaklı olarak • Tehlike getiren hareket durdurulduktan sonra ayak ile yeniden çalıştırma ayak şalterinin serbest bırakılmasından ve yeniden çalıştırılmasından sonra mümkün olmalıdır • En az bir normalde kapalı ve bir normalde açık ve bir açıcı kontağın değerlendirmesi • Çok sayıda kullanıcı personel olması durumunda her kişi bir ayak pedalı çalıştırmalıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-45 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Tamamlayıcı koruma önlemleri Gerekirse başka koruma önlemleri öngörülmelidir, bunlar içsel güvenli konstrüksiyonlar ve teknik koruma önlemleri olmamalıdır. Bu gibi tamamlayıcı koruma önlemleri diğerleri yanında şunlardır: • Acil durumda durdurmak için tertibatlar • Kapalı yerde sıkışıp kalmış kişilerin çıkarılması ve kurtarılması • Enerji ayırma ve enerji yönlendirme için önlemler ( 2-4 ve 2-5) • Makineler ve ağır parçalarla kolay ve güvenli işlem yapma için önlemler • Makinelere güvenli erişim için önlemler Tamamlayıcı bu önlemler ilgili kumanda elemanlarının doğru fonksiyonuna bağlı ise "emniyet fonksiyonları" ve fonksiyonel emniyetin talepleri yerine getirilmelidir ("geri alma ve tekrar çalıştırmanın uygulanması" bölümüne bakınız 3-65). Acil durumda yapılacak işlem 3 c Acil durdurma (Acil durumda durdurma) Acil durumda sadece tehlike getiren hareketler durdurulmaz, tehlike yaratabilecek, örn. depolanmış enerjiler gibi bütün enerji kaynakları güvenli olarak yönlendirilir. Bu işlem acil durdurma olarak tanımlanır. Makine talimatında tanımlanan istisnalar dışında her makine asgari bir acil durdurma tertibatı ile donatılmış olmalıdır. • Acil durdurma tertibatları kolay erişilebilir olmalıdır. • Acil durdurma ilave riskler oluşturmadan tehlike getiren durumu en hızlı bir şekilde sonlandırmalıdır. • Acil durdurma komutu bütün işletim türlerinde diğer bütün fonksiyonlara ve komutlara göre önceliğe sahip olmalıdır. • Acil durdurma tertibatının geri alınması tekrar çalışmayı başlatmamalıdır. • Direkt olarak basıldığında mekanik kilitleme prensibine uyulmalıdır. • Acil durdurmanın gerçekleşmesi durdurma kategorisi 0 veya 1'e uygun olarak yapılmalıdır ( 2-9). Acil kapama (acil durumda kapatma) Elektrik enerjisinden kaynaklanan tehlike veya hasar olanağı varsa, acil kapama öngörülmelidir. Burada enerji beslemesi elektromekanik kumanda cihazları ile kapatılır. • Enerji beslemesi ancak bütün acil kapama komutlarının geri alınmasından sonra devreye alınabilir. • Acil kapama için durdurma kategorisi 0 gerekir ( 2-9). Reset Bir acil stop butonuna basıldıysa, bu durum resetlenene kadar durdurulmuş olan bütün sistemlerin pozisyonlarının korunması gereklidir. Acil stop butonunun resetlenmesi manuel olarak yerinde yapılmalıdır. Bu işlem sadece makineyi tekrar işletime almak için hazırlık yapılmalıdır. Acil durdurma ve acil kapama tamamlayıcı koruma önlemleridir ve makinedeki tehlikelerin riskini azaltmak için bir önlem değildir. Talepler ve yapım şekilleri Kullanılan acil stop butonlarının kontakları pozitif yönlü açılacak şekilde (NK) olmalıdır. Kumanda elemanları kırmızı olmalıdır, mevcut olan arka plan sarı olmalıdır. Şunlar kullanılabilir: • Mantar başlı tuşlar ile çalışan şalterler • Telli, halatlı veya raylı çalışan şalterler • Kılıfsız ayak pedalları (acil kapama için) • Şebeke ayırma tertibatı Acil stop butonları için teller, halatlar ya da ayar parçaları kullanılıyorsa, bunlar kolay çalıştırılabilecek ve fonksiyonu tetikleyebilecek şekilde tasarlanmış ve yerine monte edilmiş olmalıdır. Reset tertibatları telin veya halatın bütün uzunluğu geri alma tertibatının yerinden görünecek şekilde düzenlenmiş olmalıdır. Acil durdurma tertibatları için tasarım ilkeleri: ISO 13850 Acil durumda durdurma: Makine direktifleri 2006/42/EG 3-46 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Koruma tertibatlarının konumlandırılması veya boyutlandırılması Başlangıç Sigortanın türü seçilmelidir Optimum koruma tertibatının seçiminde önemli bir bakış açısı kullanılacak alanın büyüklüğüdür. Tehlikeli yere erişilmeden önce tehlike getiren durumun zamanında durdurulması sağlanmalıdır. Gerekli olan asgari mesafe diğer etkenler yanında koruma tertibatının büyüklüğü ve yapısına bağlıdır. Cevap süreleri veya devam etme süreleri belirlenmelidir Asgari mesafe hesaplanmalıdır Asgari mesafe pratiğe uygun mudur? Hayır Ja Koruma alanı boyutu, yüksekliği, konumu belirlenmelidir Son Uygun bir çözüm bulundu mu? Evet Hayır ESPE için yaklaşmaya bağlı asgari mesafe (Güvenlik mesafesi) Asgari mesafe bakış açısı, örn. ışık perdeleri, ışık bariyerleri (AOPD), lazer tarayıcıları (AOPDDR) veya iki boyutlu kamera sistemleri gibi iki boyutlu koruma alanı olan ESPE'ler için geçerlidir. Genel olarak üç farklı yaklaşma şekli vardır. S Tehlike bölgesi S Tehlike bölgesi Tehlike bölgesi S β H H Dik açılı yaklaşma veya koruma alanı düzlemine dik açılı girme 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Paralel yaklaşma veya koruma alanı düzlemine paralel girme H Açılı yaklaşma G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-47 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Durdurmayı tetikleyen ESPE seçildikten sonra ESPE'nin koruma alanı ve bir sonraki tehlikeli yerin arasındaki asgari mesafe hesaplanmalıdır. Aşağıdaki parametreler dikkate alınmalıdır: • Makinenin durma zamanı • Güvenliğe ilişkin kumandanın tepki süresi • Koruma tertibatının tepki süresi (ESPE) • ESPE'nin çözünürlük kapasitesine koruma alanı yüksekliğine ve/veya yaklaşmanın türüne bağlı ilave değer Minimum mesafe çok büyük ise ve ergonomik açıdan kabul edilebilir değilse, bu durumda makinenin toplam durma süresi azaltılmalı veya daha hassas çözünürlüğe sahip bir ESPE kullanılmalıdır. Olası bir arkasına geçme önlenmelidir. ESPE için asgari güvenlik mesafenin hesaplanması standart ISO 13855 kapsamında açıklanmıştır (B-standartları). Genel hesaplama formülü S = (K × T) + C 3 c 3-48 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Burada … • S milimetre olarak asgari mesafedir, bir sonraki tehlikeli yer ile ESPE'nin tanıma noktası veya tanıma çizgisi veya tanıma düzlemi arasındaki mesafe olarak ölçülür. • K saniyede milimetre olarak parametre, vücudun veya vücut kısımlarının yaklaşma hızlarının verileri üzerinden hesaplanır. • T tüm sistemin saniye olarak toplam durma süresi. • C milimetre olarak ilave mesafe, bu mesafe koruma tertibatı tetiklenmeden önce tehlike bölgesine giriş miktarı olarak gösterilir. ESPE'nin koruma alanı aşılamıyorsa, C değeri ESPE'nin dedeksiyon kapasitesine bağlıdır ve CRT (reach through = geçme mesafesi) olarak gösterilir. ESPE'nin koruma alanı aşılabiliyorsa, C değeri ESPE'nin koruma alanı yüksekliğine bağlıdır ve CRO (reach over = aşma mesafesi) olarak gösterilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Aşağıdaki tabloda koruma alanına yaklaşmaya bağlı asgari mesafe S'nin hesaplanması için formüller bulunmaktadır. Dik açılı yaklaşma: β = 90° (± 5°) Tehlike bölgesi S H Adım 1: Asgari mesafe S'nin hesaplanması d ≤ 40 mm S = 2000 × T + 8 × (d – 14) S > 500 mm ise şunu kullanın: S = 1600 × T + 8 × (d –14). Bu durumda S < 500 mm olmamalıdır. 40 < d ≤ 70 mm S = 1600 × T + 850 d > 70 mm S = 1600 × T + 850 Asgari mesafe S < 100 mm olmamalıdır. C = 8 × (d – 14) burada tehlikeli bölgeye koruma tertibatının tetiklenmesinden önce milimetre olarak ilave girme mesafesidir. En alt huzmenin yüksekliği ≤ 300 mm En üst huzmenin yüksekliği ≥ 900 mm Huzmelerin sayısı Önerilen yükseklikler 4 300, 600, 900, 1200 mm 3 300, 700, 1100 mm 2 400, 900 mm (400 mm sadece alttan geçme tehlikesi olmadığı durumda kullanılır.) Adım 2: Koruma alanı üst kenarının gerekli yüksekliği ( 3-57) Paralel yaklaşma: β = 0° (± 5°) S Tehlike bölgesi Adım 1: Asgari mesafe S'nin hesaplanması S = 1600 × T + (1200 – 0,4 × H) H ≤ 1000 mm burada C = (1200 – 0,4 × H) ≥ 850 mm Adım 2: Koruma alanı yüksekliğine bağlı olan gerekli çözünürlüğün hesaplanması 3 c H ≤ 1000 mm d ≤ 117 mm H Açılı yaklaşma: 5° < β < 85° Tehlike bölgesi β > 30° β < 30° S β Dik açılı yaklaşma ile karşılaştırınız. Paralel yaklaşma ile karşılaştırınız. Alt huzme referans alınmıştır. S tehlikeli bölgeden en fazla uzaklaşmış olan huzme için uygulanır, bunun yüksekliği ≤ 1000 mm'dir. H S: Asgari mesafe H: Koruma alanı yüksekliği (Dedeksiyon düzlemi) d: ESPE'nin çözünürlüğü β: Dedeksiyon düzlemi ve yaklaşma doğrultusu arasındaki açı T: Tüm sistemin harekete devam etme süresi 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-49 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Özel durumlar Pres uygulaması Genel standartlardan farklı olarak makineye özgü C standartlarında özel talimatlar bulunabilir. Özellikle metal işlemesi için kullanılan preslerde aşağıdaki hususlar geçerlidir: Preslerde katkı payının hesaplanması ESPE'nin çözünürlüğü d (mm) Katkı payı C (mm) d ≤ 14 14 < d ≤ 20 20 < d ≤ 30 30 < d ≤ 40 > 40 0 80 130 240 850 ESPE/PSDI Mod döngülü işletim dolayısıyla strok tetiklenmesi İzin verilir İzin verilmez Pres standartları: EN 692/693 (C-standardı) 3 c Arkaya geçme koruması için ESPE Bu çeşit bir güvenliğe alma zeminden direkt girilebilen büyük makineler için önerilir. Bu özel durumda kullanıcının iç bölmede bulunduğu süre boyunca makinenin çalışmaya başlaması ("Çalışmaya başlamayı önleme" emniyet fonksiyonu) önlenmelidir. Burada tehlikeli alanda kişilerin bulunmasını algılayan ve bu esnada tehlike getiren makine durumunun devreye girmesini önleyen ikincil bir koruma tertibatı söz konusudur. Arkaya geçme koruması için ESPE'ye ilave olarak "durdurmayı tetikleme" emniyet fonksiyonu için birincil bir koruma önlemi mevcut olmalıdır, örn. başka bir ESPE veya kilitlenmiş hareketli ayırıcı bir koruma tertibatı şeklinde. Bu durumda asgari mesafe ana koruma tertibatı için hesaplanmalıdır (örn. görevi tesisi durdurma olan düşey bir ışık perdesi için). Bir işleme istasyonundaki emniyet lazer tarayıcısı güvenlik fonksiyonu poz. 1 olarak durdurmayı tetikler ve güvenlik fonksiyonu poz. 2 olarak başlatmayı önler (arkaya geçme koruması) 3-50 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Araçlarda ESPE uygulamaları Tehlike getiren durum bir araçtan kaynaklanıyorsa, bu durumda asgari mesafenin belirlenmesinde genel olarak aracı sürüş hızı baz alınır, kişinin hızı kullanılmaz. Bir araç (ve bununla birlikte koruma tertibatı) ve kişi birbirine yaklaşıyorsa, normal durumda kişinin tehlikeyi fark ederek durduğu veya uzaklaştığı kabul edilir. Bu durumda asgari mesafe sadece aracın güvenli bir şekilde durmasını sağlayacak büyüklükte seçilmelidir. Uygulamaya ve kullanılan teknolojiye bağlı olarak emniyet katkı payları gerekli olabilir. Makine parçası ile birlikte hareket eden ESPE ile sabit uygulama Bazı makinelerde fonksiyon gereği kullanıcı tehlike alanının çok yakınında bulunur. Abkant preslerde bazen küçük saclar tutulmalıdır. Bu tür uygulamalarda kalıbın alt tarafında bir alan oluşturan güvenlik cihazları sıklıkla kullanılmaktadır. Burada insan vücut uzuv hızları dikkate alınmaz, bundan dolayı genel formül kullanılamaz. Çözünürlük kapasitesi ile ilgili talepler çok yüksektir ve metalik yüzeylerdeki yansımalar tamamen önlenmek zorundadır. Bundan dolayı bu uygulamalar için kamera bazlı değerlendirmeli lazer sistemleri kullanılır. Başka önlemlerle (örn. 3 konumlu ayak pedalı, otomatik çalışmaya devam etme ölçümü, eldiven takma zorunluluğu vs.) bağlantılı olarak bu emniyete alma türü C standartlarında belirlenmiştir. Abkant preslerinin güvenliği: EN 12622 (C-standardı) Çalışmaya devam etme süresinin ve gerekli asgari güvenlik mesafenin ölçülmesi için özel Bilgi birikimi ve ekipman gereklidir. SICK firması bu ölçümü hizmet olarak sunmaktadır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-51 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Güvenlik mesafenin hesaplanması için örnekler Çözüm önerisi 1: Dik açılı yaklaşım arkaya geçme korumalı tehlikeli yer güvenliği Şekilde gösterilen hesaplama yapıldığında asgari mesafe için S = 320 mm bulunur. Mümkün olan en iyi çözünürlüğe sahip bir emniyet ışık perdesinin kullanılması sayesinde bu değer optimum asgari mesafedir. x = d (arka pedal koruması için yatay AOPD'nin çözünürlüğü) S = 320 mm x = d ≤ H + 50 (veya C standardı ile karşılaştırın) arka pedal 15 koruması için Çözünürlük 14 mm Tehlike bölgesi a y x 3 c Sistemin toplam devam etme süresi = 0,16 s S = 2000 × 0,16 + 8 × (14 -14) S = 320 mm H = 500 mm a = Tehlike yüksekliği Tehlikebölgesinin bölgesinin yüksekliği d = Algılama (AOPD çözünürlüğü) Algılamakapasitesi kapasitesi (AOPD çözünürlüğü) H H == Kurulum Kurulumyüksekliği yüksekliği S S == Asgari Asgarimesafe mesafe xx==Makineye kadar koruma alanının sonu Makineye kadar koruma alanının sonu yy==En yüksekliği, belirleme için için "ESPE için için gerekli koruma Enüst üsthuzmenin huzmenin yüksekliği, belirleme "BWS gerekli alanı boyutu/yüksekliği" 3-55 koruma alanı boyutu/yüksekliği" 3-50 Çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT ESPE'nin algılama yeteneğine (çözünürlük kapasitesi) göre vücut uzuvlarının koruma alanından geçmiş olması durumunda ESPE'nin tetiklenmesi (bir kişinin tanınması) mümkündür. CRT = 0 Kişilerin tehlikeli alanın her yerinde algılanması için iki AOPD kullanılır: Dikey AOPD, hesaplanan asgari mesafeye göre konumlandırılır (dikey yaklaşma) ve yatay AOPD, bununla arkaya geçme tehlikesi ortadan kaldırılır. Bu durum çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT ile dikkate alınmalıdır. CRT CRT Şekilde örnek olarak farklı algılama kapasitesine sahip emniyet ışık perdeleri için algılanmadan girmeyi göstermektedir. 3-52 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Çözüm önerisi 2: Paralel yaklaşma – tehlikeli alanın emniyete alınması Yatay bir AOPD kullanılır. Aşağıdaki şekilde asgari mesafe S'nin hesaplanması ve AOPD'nin konumlandırılması gösterilmiştir. AOPD'nin kurulum yüksekliği 500 mm'ye çıkarılırsa, asgari mesafe azalır. Bu yükseklik için 80 mm'den daha hassas veya buna eşit bir çözünürlüğe sahip bir AOPD kullanılır. Ancak AOPD'nin alt tarafında tehlikeli alana girme olanağı yoktur. Emniyete alma türü çoğunlukla AOPDDR (lazerli tarayıcı) olarak da gerçekleştirilir. Bu cihazlarda teknolojiden kaynaklanan katkı payları eklenmelidir. x = d ≤ H + 50 (veya C standardı ile karşılaştırın) 15 S ≥ 1256 mm x Tehlike bölgesi Sistemin toplam devam etme süresi = 0,16 s Çözünürlük 80 mm H = 500 mm bölgesine koruma tertibatı tetiklendikten sonra girmeyi C == TTehlike ehlike bölgesine koruma tertibatı tetiklendikten sonra girmeyi esas alan olarak ilave mesafe esasmilimetre alan milimetre olarak ilave mesafe d == Algılama (AOPD çözünürlüğü) Algılamakapasitesi kapasitesi (AOPD çözünürlüğü) Çözüm önerisi 3: Girişin emniyete alınması Üç huzme (300 mm, 700 mm ve 1100 mm yükseklikte) ile girişin emniyete alınması düşey bir yaklaşmaya izin verir. Bu çözüm kullanıcının algılanmadan tehlike alanı ve AOPD arasında bulunmasına izin verir. Bu riski azaltmak için ilave emniyet S = 1600 × 0,16 + (1200 – 0,4 × 500) S = 1256 mm C = (1200 – 0,4 × 500) ≥ 850 mm 3 c Kurulumyüksekliği yüksekliği HH==Kurulum SS==Asgari Asgarimesafe mesafe xx==Koruma alanının sonundan makineye kadar olan olan mesafe Koruma alanının sonundan makineye kadar mesafe önlemleri alınmalıdır. Bunun için komut tertibatı (örn. reset tuşu) bütün tehlike bölgesi görünebilecek şekilde konumlandırılmalıdır. Komut tertibatına buradan erişilememelidir. S = 1106 mm 1100 mm 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Tehlike bölgesi 700 mm Sistemin toplam devam etme süresi = 0,16 s 300 mm S = 1600 × 0,16 + 850 S = 1106 mm G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-53 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Sonuçlara genel bakış Aşağıdaki tabloda çözümlerin sonuçları görülmektedir. İşletme gereksinimleri aşağıdaki çözümlerden birinin seçimini belirler: Çalışmaya devam süresi = 0,16 s için çözüm önerisi Avantajlar Dezavantajlar 1 • Daha büyük verimlilik, çünkü kullanıcı ça- • Koruma tertibatı için iyi çözünürlük kapa- Tehlikeli yerin emniyete alınması S = 320 mm • 2 3 Tehlikeli alanının emniyete alınması S = 1256 mm • • • Girişin emniyete alınması S = 1106 mm • • • lışma prosesinin daha yakınında bulunur (kısa yollar) Otomatik çalıştırma veya PSDI mod mümkün En düşük yer ihtiyacı Otomatik çalıştırma mümkün Girişin emniyete alınmasını tehlikeli alanın yüksekliğinden bağımsız olarak mümkün kılar Uygun fiyatlı çözüm Girişin emniyete alınmasını tehlikeli alanın yüksekliğinden bağımsız olarak mümkün kılar Yansıtma aynaları ile çok taraflı emniyete alma mümkün sitesi ve arkaya geçmeye karşı koruma dolayısıyla daha yüksek bedel • Kullanıcı çok daha uzakta bulunur (uzun yollar) • Daha fazla yer ihtiyacı • Düşük verim • Kullanıcı çok daha uzakta bulunur (uzun yollar) • En düşük verim (ESPE'nin geri alınması her zaman gereklidir) • Arkaya geçme riski dikkate alınmalıdır. Çalışma yerinde çok sayıda personel çalışıyorsa önerilmez. 3 c 3-54 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri ESPE için gerekli koruma alanı boyutu veya yüksekliği Doğru montaj için örnekler Genel olarak koruma tertibatlarının montajında aşağıdaki hataların olmaması sağlanmalıdır: • Tehlikeli alan sadece koruma alanından geçerek erişilebilir olmalıdır. • Özellikle tehlikeli yerler üstten erişim, alttan erişim veya çevreden erişim ile erişilebilir olmamalıdır. • Koruma tertibatları arkaya geçilebilir özelliğine sahipse, ilave önlemler etkin olmalıdır (örn. reset, ikincil koruma tertibatı). Tehlikeli montaj hataları için örnekler 3 c Arkaya geçme Eğilmiş durumda alttan erişim Direkt geçiş Üstten erişim Koruma alanı ve bir sonraki tehlikeli yer arasındaki asgari yer hesaplandıktan sonra bir sonraki adımda gerekli koruma alanı yüksekliği belirlenmelidir. Bu sayede tehlikeli yere üstten kavrayarak erişilmesi önlenmek istenmektedir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-55 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Üstten erişilebilen koruma tertibatları Olası üstten erişim dikkate alınmalıdır Bazı noktalarda ESPE'nin koruma alanının yüksekliğine ve konumuna, makinenin şekline ve diğer faktörlere bağlı olarak tehlikeli yerlere tehlike getiren makine işlemi bitirildikten sonra erişilmesi ve istenilen koruma etkisinin gerçekleşmesi mümkün olmayacak şekilde bir ESPE'nin koruma alanı üstünden ulaşılabilir. Şekilde üstten erişilebilen ve erişilemeyen ESPE örnekleri mevcuttur. Bir ESPE'nin düşey koruma alanının üstten erişimi mümkün ise koruma alanı üst kenarının yüksekliği b değerinin yükseltilmesi veya katkı payı C değerinin uyarlanması gerekir. Her iki yöntemde de ISO 13855 standardına uygun ilgili tablo kullanılmalıdır. S ESPE üstten erişilemiyor 3 c S ESPE üstten erişilebiliyor Tehlikeli alana erişim dikey bir koruma alanının üstünden önlenemiyorsa, koruma alanının yüksekliği ve ESPE'nin asgari mesafesinin belirlenmesi gerekir. Bu işlem uzuvların veya vücut kısımlarının olası algılanması bazında hesaplanan değerin olası ötesine ulaşım durumda hesaplanan değer ile karşılaştırılması ile yapılır. Bu karşılaştırmada elde edilen en büyük değer uygulanır. Bu karşılaştırma ISO 13855, bölüm 6.5 uyarınca yapılmalıdır. Çıkarılacak sonuçlar ESPE'nin d > 40 mm ile kullanıldığı bazı uygulamalarda (çok huzmeli sistemler), asgari mesafe büyütülebilir veya d ≤ 40 mm olan ESPE'ler (ışık perdeleri) kullanılabilir. Bu durum ISO 13855 uygulaması için geçerlidir. Bazı C standartları asgari mesafelerin hesaplanmasında ISO 13855'e göre sapma gösterir. Koruma alanı üst kenarının yükseltilmesi Koruma alanı üst kenarı b'nin yükseltilmesinde tehlikeli alan yüksekliği a'nın yanında çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT değeri asgari mesafenin eşit kalması durumunda koruma alanı üst kenarının gerekli yüksekliğinin belirlenmesi için kullanılır. Koruma alanı üst kenarının yüksekliğinin belirlenen bu değerinde tehlikeli alanın üstten kavrama ile erişilmesi mümkün değildir, CRO katkı payının eklenmesi gerekir. S CRT K×T b Tehlike bölgesi a Geçmede gerekli asgari mesafenin belirlenmesi için parametre 3-56 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Asgari mesafenin büyütülmesi (koruma alanı üst kenarı verilmiş) Koruma alanı üst kenarı b, örn. önceden mevcut bir ürün ile verilmiş ise asgari mesafenin büyütülmesi gerekir. Bu işlem tehlikeli alanın yüksekliği a'nın koruma alanı üst kenarının yüksekliği b ile belirlenmesi ile yapılır. Bileşke kesim noktasının tablodaki sonucu giriş mesafesi CRO'yi tanımlar. CRO ≥ CRT ise asgari mesafenin hesaplanmasında CRO-değeri CRT-değerinin yerini alır. CRO < CRT ise CRT-değeri asgari mesafenin hesaplanmasında kullanılmaya devam edilir. S CRO K×T b Tehlike bölgesi a Olası üstten kavramada gerekli asgari mesafenin belirlenmesi için parametreler Genel olarak şunlar geçerlidir: 3 c C ≥ CRO (aşma mesafesi) ve C ≥ CRT (geçme mesafesi) Aşağıdaki sayfalarda ISO 13855 uyarınca gerekli tabloları ve yararlanmak için örnekleri bulabilirsiniz. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-57 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Koruma alanı üst kenarının gerekli yüksekliğini şu şekilde hesaplayabilirsiniz: 1.Tehlikeli yerin yüksekliği a değerini belirleyiniz ve sol sütundan aynı değeri veya bir büyüğünü arayınız. 2.Dik açılı yaklaşım için bilinen formüllere göre çözünürlüğe bağlı katkı değeri CRT'yi hesaplayınız: a ile belirlenen satırda ilave yatay mesafe C'nin hesaplanmış olan çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT'ye eşit olan sütunu belirleyiniz. 3.Adım 2 ile belirlenmiş olan sütunun en alt satırında koruma alanı üst kenarının yüksekliği için b değerini okuyunuz • ESPE, çözünürlük d ≤ 40 mm: CRT = 8 × (d – 14) • ESPE, çözünürlük d > 40 mm: CRT = 850 mm 3 c Tehlikeli alanın yüksekliği a (mm) 2600 2500 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1 1200 1000 800 600 400 200 0 Tehlikeli alana olan ilave yatay mesafe C (mm) Örnek 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 400 400 350 300 300 300 300 300 250 150 100 0 550 550 550 500 450 450 400 400 300 250 100 0 800 750 750 700 650 650 600 550 400 250 0 0 950 950 850 850 800 750 700 550 400 0 0 0 1100 1100 950 950 850 800 750 550 0 0 0 0 1150 1150 1100 1000 900 850 750 450 0 0 0 0 1200 1200 1100 1000 900 850 650 0 0 0 0 0 1200 1200 1100 1000 850 800 0 0 0 0 0 0 1200 1150 1050 950 750 700 0 0 0 0 0 0 1150 1050 950 800 500 450 0 0 0 0 0 0 1050 950 750 550 0 0 0 0 0 0 0 0 900 700 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 600 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 • ESPE'nin çözünürlük kapasitesi: > 40 mm • Tehlikeli alanın yüksekliği a: 1400 mm • Çözünürlüğe bağlı katkı payı C: 850 mm ESPE için koruma alanı üst kenarı yüksekliği b 1400 mm değerinin üzerine, tehlikeli alana olan yatay mesafe büyütülmeden çıkmamalıdır. Koruma alanı üst kenarının yüksekliği b (mm) 900 3-58 1000 1100 1200 1300 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Koruma alanı üst kenarının gerekli olan yüksekliği gerçekleştirilemiyorsa, bu durumda katkı payı CRO aşağıdaki gibi belirlenmelidir: 1.Koruma alanı üst kenarının olası (planmış veya mevcut ESPE) yüksekliği b için bir değer belirleyiniz ve en alt satırda aynı veya bundan bir küçük değeri arayınız. 2.Tehlikeli yerin yüksekliği a'yı belirleyiniz ve sol sütunda bu değeri arayınız. Tehlikeli alanın yüksekliği a(mm) 2600 2500 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Ara değerler durumunda adım 3'te en büyük mesafeyi veren komşu satır (üst veya alt) seçilmelidir. 3.Her iki değerin kesim noktasında gerekli yatay mesafe C değerini okuyunuz. Tehlikeli alana olan ilave yatay mesafe C(mm) Örnek • Üç huzmeli 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 400 400 350 300 300 300 300 300 250 150 100 0 550 550 550 500 450 450 400 400 300 250 100 0 800 750 750 700 650 650 600 550 400 250 0 0 950 950 850 850 800 750 700 550 400 0 0 0 • 1100 1100 950 950 850 800 750 550 0 0 0 0 1150 1150 1100 1000 900 850 750 450 0 0 0 0 • 1200 1200 1100 1000 900 850 650 0 0 0 0 0 1200 1200 1100 1000 850 800 0 0 0 0 0 0 1200 1150 1050 950 750 700 0 0 0 0 0 0 1150 1050 950 800 500 450 0 0 0 0 0 0 1050 950 750 550 0 0 0 0 0 0 0 0 900 700 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 600 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 • standart ESPE (300/700/1100 mm) Koruma alanı üst kenarı yüksekliği b: 1100 mm Tehlikeli alanın yüksekliği a: 1400 mm Olası üstten kavramaya bağlı katkı payı CRO: 1100 mm 3 (önceden kullanılan 850 mm yerine) Koruma alanı üst kenarının yüksekliğib (mm) 900 1000 1100 1200 1300 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 Olası üstten kavramayı dikkate almak için standart ISO 13855 aşağıdaki tabloyu sunar. Bu tablo yardımıyla yükseltilmiş koruma alanı üst kenarının veya büyütülmüş asgari mesafenin hesabı gerçekleşir. Tehlikeli alanın yüksekliği a (mm) 2600 2500 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Tehlikeli alana olan ilave yatay mesafe C (mm) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 400 400 350 300 300 300 300 300 250 150 100 0 550 550 550 500 450 450 400 400 300 250 100 0 800 750 750 700 650 650 600 550 400 250 0 0 950 950 850 850 800 750 700 550 400 0 0 0 1100 1100 950 950 850 800 750 550 0 0 0 0 1150 1150 1100 1000 900 850 750 450 0 0 0 0 1200 1200 1100 1000 900 850 650 0 0 0 0 0 1200 1200 1100 1000 850 800 0 0 0 0 0 0 1200 1150 1050 950 750 700 0 0 0 0 0 0 1150 1050 950 800 500 450 0 0 0 0 0 0 1050 950 750 550 0 0 0 0 0 0 0 0 900 700 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 600 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2200 2400 2600 Koruma alanı üst kenarının yüksekliği b (mm) 900 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır 1000 1100 1200 1300 1400 1600 1800 2000 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-59 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Fiziksel koruma tertibatlarında güvenlik mesafesi Fiziksel koruma tertibatları açıklıklara sahip olmaları durumunda tehlikeli alana yeterli bir mesafede bulunmalıdır. Bu durum koruma tertibatı ve makine şasisi, germe plakaları vs. arasındaki açıklıklar için de geçerlidir. Vücut uzvu ISO 13857 uyarınca Fiziksel koruma tertibatlarının açıklıklarına bağlı güvenlik mesafesi Açıklık e (mm) Emniyet mesafesi (mm) Yarık Kare Daire e ≤ 4 ≥ 2 ≥ 2 ≥ 2 4 < e ≤ 6 ≥ 10 ≥ 5 ≥ 5 6 < e ≤ 8 ≥ 20 ≥ 15 ≥ 5 8 < e ≤ 10 ≥ 80 ≥ 25 ≥ 20 10 < e ≤ 12 ≥ 100 ≥ 80 ≥ 80 12 < e ≤ 20 ≥ 120 ≥ 120 ≥ 120 20 < e ≤ 30 ≥ 850 ≥ 120 ≥ 120 30 < e ≤ 40 ≥ 850 ≥ 200 ≥ 120 40 < e ≤ 120 ≥ 850 ≥ 850 ≥ 850 Parmak ucu El ayasına kadar parmak 3 c Omuz eklemine kadar kol 3-60 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Kilitli fiziksel koruma tertibatları için güvenlik mesafesi Burada … • S milimetre olarak bir sonraki tehlikeli yerden kapı açılma noktasına kadar asgari mesafe. • K saniyede milimetre olarak, vücudun veya vücut uzuvlarının yaklaşma hızlarına ait verilerden türetilmiş bir parametre, genelde 1600 mm/s. • T tüm sistemin saniye olarak durma süresi. • C ISO 13857 standardındaki ilgili tablodan (ayırıcı koruma tertibatlarının açıklıklarına bağlı emniyet mesafesi) alınmış güvenlik mesafesi. Bu mesafe durdurma sinyalinin üretilmesinden önce parmakların veya elin açıklıktan tehlikeli alan yönünde sokulması mümkünse gereklidir. Genel hesaplama formülü S = (K × T) + C S Tehlike bölgesi Bir durdurmayı tetikleyen kilitli fiziksel koruma tertibatları için ESPE'lerdeki işlem şekline benzer olarak bir emniyet mesafesine uyulmalıdır. Alternatif olarak kapamalı kilitlemeler girişi tehlike ortadan kalkıncaya kadar engelleyebilir. 3 c Kilitli fiziksel koruma tertibatları için emniyet mesafesi Kilitli fiziksel koruma tertibatları için asgari mesafenin hesaplanması: ISO 13855 (B-standardı) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-61 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Fiziksel koruma tertibatları için gerekli yükseklik Tehlike bölgesi C ESPE için yapılan işleme benzer olarak aynı yöntem fiziksel koruma tertibatları için de kullanılmalıdır. Tehlike potansiyeline bağlı olarak farklı hesaplama tabloları dikkate alınmalıdır. Ayırıcı koruma tertibatlarının altından geçmeyi önlemek için normal durumda bunların referans düzeyinin 200 mm üzerinde başlatılması yeterlidir. b a Ayırıcı koruma tertibatlarının gerekli yüksekliğini belirlemek için parametre Düşük tehlike potansiyeli olması durumunda ISO 13857 uyarınca fiziksel koruma tertibatları için gerekli yükseklik 3 c Tehlikeli alanın yüksekliği a (mm) 2500 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Tehlike alanına olan yatay mesafe C (mm) 0 0 0 0 0 0 0 0 100 100 100 100 100 100 100 100 0 0 600 600 500 500 400 350 250 0 0 1100 900 700 600 500 350 0 0 0 1100 1000 900 900 600 0 0 0 0 1300 1000 900 900 500 0 0 0 0 1300 1000 900 800 100 0 0 0 0 1400 1000 900 500 0 0 0 0 0 1400 1000 900 300 0 0 0 0 0 1300 900 600 0 0 0 0 0 0 1200 500 0 0 0 0 0 0 0 1200 300 0 0 0 0 0 0 0 1100 200 0 0 0 0 0 0 0 1100 200 0 0 0 0 0 0 0 1000 1200 1400 2400 2500 Ayırıcı koruma tertibatlarının yüksekliği b (mm) 3-62 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 1600 1800 2000 2200 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Büyük tehlike potansiyeli olması durumunda ISO 13857 uyarınca fiziksel koruma tertibatları için gerekli yükseklik Tehlike bölgesi C b a Ayırıcı koruma tertibatlarının gerekli yüksekliğini belirlemek için parametre Tehlikeli alanın yüksekliği a (mm) 2700 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 1 800 600 400 200 0 Tehlike alanına olan yatay mesafe C (mm) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 900 800 700 600 600 500 400 300 100 0 0 1100 1000 900 800 700 600 400 300 100 0 1300 1200 1000 900 800 600 400 300 0 0 1400 1300 1100 900 800 600 400 0 0 0 1500 1400 1100 900 800 600 0 0 0 0 1500 1400 1100 900 800 500 0 0 0 0 1500 1400 1100 900 800 0 0 0 0 0 1500 1400 1100 900 700 0 0 0 0 0 1500 1400 1000 800 02 0 0 0 0 0 1500 1300 900 600 0 0 0 0 0 0 1400 1300 800 0 0 0 0 0 0 0 1400 1200 400 0 0 0 0 0 0 0 1200 900 0 0 0 0 0 0 0 0 1100 500 0 0 0 0 0 0 0 0 2400 2500 2700 3 c Fiziksel koruma tertibatlarının yüksekliği b (mm) 1000 1200 1400 1600 Bu güvenlik mesafesinde koruma tertibatının üst kenarının gerekli yüksekliğini belirlemek için aşağıdaki gibi işlem yapınız: 1.Tehlikeli yerin yüksekliği a'yı belirleyiniz ve sol sütunda bu değeri arayınız, örn. 1000 mm. 2.Bu satırda C yatay mesafesinin hesaplanan emniyet mesafesine göre küçük olan sütunu belirleyiniz, örn. değeri "0" olan birinci alan. 3.En alt satırda fiziksel koruma tertibatı için elde edilen yükseklik b'yi okuyunuz, örn. 1800 mm 1800 3 2000 2200 Yüksek tehlike için örnek Fiziksel koruma tertibatı bu durumda referans düzleminin 200 mm üzerinde başlamalı ve 1800 mm üzerinde bitmelidir. Ayırıcı koruma tertibatının yüksekliği 1600 mm ise emniyet mesafesi en az 800 mm kadar büyütülmelidir. Güvenlik mesafesi ve gerekli koruma alanı yüksekliği: ISO 13857 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-63 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Yere bağlı sabit koruma tertibatlarında asgari mesafe Burada … • S milimetre olarak asgari mesafe, bir sonraki tehlikeli yerde- Örnek: İki elle kumanda için asgari mesafe ki kumanda parçasına kadar ölçülmüş. • K saniyede milimetre olarak, vücudun veya vücut uzuvlarının yaklaşma hızlarına ait verilerden türetilmiş bir parametre, genelde 1600 mm/s. • T tüm sistemin saniye olarak durma süresi, saniye olarak kumanda parçasının serbest bırakılmasından itibaren ölçülmüş. • C bir katkı payı faktörü: 250 mm. Koşullara göre gerekli olmayabilir (örn. kontrol svicinin üzerinin örtülmesi). S = (K × T) + C Tehlike bölgesi S Çift el kumanda tertibatları yeri değişen stantlara monte edilmişse, gerekli asgari mesafeye uyulması mesafe askıları veya sınırlı kablo uzunlukları (izin verilmeyen birlikte hareket ettirmeyi önlemek için) ile sağlanır. 3 c Mesafe askısı Asgari mesafesinin hesaplanması: ISO 13855 (B-standardı) 3-64 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Reset'in ve tekrar çalıştırmanın uygulanması Bir koruma tertibatı durdurma komutu verirse, durma konumu manuel olarak reset butonuna basılıncaya kadar ve makine yeni bir adımla yeniden çalıştırılıncaya (Restart) kadar korunmalıdır. Tehlikeli alanda tehlikeye giren kişilerin sürekli tanınması için koruma tertibatları kullanılması burada bir istisna oluşturur (örn. arkaya geçme koruması). Reset fonksiyonu ayrı, manüel kumanda edilen bir cihaz tarafından hizmete sunulmalıdır. Cihaz öngörülebilen yüklemelere karşı dayanıklı olacak ve istenen etki sadece kasıtlı bir çalıştırma üzerinden gerçekleşebilecek şekilde tasarlanmış olmalıdır ( duruma göre Touch Panelleri uygun değildir). ISO 13849-1 (par. 5.2.2) uyarınca reset sadece tahrik elemanının çalıştırılmış (açık) konumunda serbest bırakılması ile gerçekleşmelidir. Bundan dolayı sinyal işlemi için komut cihazının düşen sinyal kenarını algılaması gereklidir. Yani onay sadece tahrik elemanının (çalıştırılmış) açık konumda serbest bırakılması ile gerçekleşmelidir. Onay işlemi ancak bütün emniyet fonksiyonları ve koruma tertibatları çalışır durumda ise yürütülebilir. Reset için çalıştırma elemanı emniyetli bir konumda tehlikeli alanın dışına monte edilmiş olmalıdır. Bu konumda bütün tehlike alanının tamamen görülebilmesi gerekir. Bu şekilde tehlikeli alanda hiç kimsenin bulunmadığı kontrol edilebilir. Reset tertibatının sinyali emniyet fonksiyonunun bir parçasıdır ve bu durumda • ayrık olarak emniyeti sağlayan lojik birimine bağlanmalıdır • veya emniyeti sağlayan bir bus sistemi üzerinden aktarılmalıdır. Reset ile tehlikeli durumun herhangi bir hareketi başlatılmamalıdır. Bunun yerine makine kumanda sisteminin resetlenmesinden sonra ayrı bir başlatma komutu almalıdır. Reset olmadan tehlike yerinin emniyete alınması 3 c Bu düzenlemede koruma tertibatı tetiklenmeden tehlikeli alanda bulunulması mümkün değildir. Bundan dolayı koruma tertibatının ayrı bir Reset'i gerekli değildir. Reset tuşunun konumu koruma tertibatının resetlemesi için tehlikeli alanın tamamen görülmesine izin verir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-65 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Koruma tertibatlarının kumanda sistemine entegrasyonu Mekanik işlemlerin yanında bir koruma tertibatı, kumanda tekniği açısından da entegre edilmelidir. "Kumanda sistemleri bir makinenin bilgi sisteminin fonksiyonel yapı gruplarıdır ve lojik fonksiyonları gerçekleştirirler. Bunlar malzeme ve enerji etkilerini aletin ve alet sistemlerinin etki alanlarında yapılan görev açısından koordine ederler. […] Kumanda sistemleri uygulanan teknolojiye göre farklılık gösterir, yani bilgilerin taşıyıcılarına göre, akışkan, elektrikli ve elektronik kumandalar." Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin vd., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013) kitabından alınmıştır 3 c Kumanda genel kavramı, bir kumanda sisteminin tüm zincirini tanımlar. Kumanda sistemi giriş elemanı, lojik elemanı, güç kumanda elemanı ayrıca tahrik veya çalışma elemanından oluşur. Kumanda sisteminin emniyetle ilgili parçaları, güvenlik fonksiyonlarını yürütmelidir. Bundan dolayı hataya karşı güvenirlik ve dayanıklılık konusunda özel talepler uygulanır. Bunlar hatalara hakim olma ve hata önleme prensipleri bakımından ön plana çıkarlar. 3-66 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Kumanda Kumandanın etkime prensibi Akışkanlık Pnömatik Hidrolik Elektromekanik Elektrik Elektronik Tipik yapı parçaları Emniyet tekniği bakış açıları Parazit etkileri Açıklamalar • Çok yollu valfler • Hava tahliye valfleri • Manüel kapatma valfleri • Su ayırıcılı filtre • Hortumlar • Enerji değişiklikleri • Basınçlı havanın temizliği ve su • Basınç tüpleri • Basınç sınırlayıcı • Çok yollu valfler • Filtre • Seviye göstergesi • Sıcaklık göstergesi • Hortumlar ve hatlar • Vidalama tertibatı • Saflık • Viskozite • Basınçlı sıvının sıcaklığı Çoğunlukla elektrohidrolik kumanda olarak düzenlenmiş. Ortamın filtrelenmesi için sistemde basıncın ve sıcaklığın sınırlandırılması için önlemler. • Komut cihazları: • Konum şalterleri • Seçmeli şalterler • Tuşlar • Devre değiştirme cihazları: • Kumanda kontaktörleri • Röle • Güç kontaktörleri • Cihazların koruma sınıfı • Yapı elemanları ve cihazlar için se- Parçalar, yapı türleri ve kesin devre konumları bakımından doğru seçilmeleri durumunda neme, sıcaklık değişikliklerine ve elektromanyetik parazitlere karşı hassas değildir. • Münferit yapı parçaları, örn.: • Transistörler • Dirençler • Kondansatörler • Bobinler • Entegre edilmiş yapı taşları, örn. Ayrıca "elektromekanik" altında. İlave olarak: • Sıcaklık dalgalanmaları • Hatlar ve alanlar üzerinden bağlanmış elektromanyetik parazitler Hatalı bağlantılar mümkün değildir. Güvenilir etki sadece kumanda çözümleri ile gerçekleştirilebilir, yapı parçası seçimiyle olmaz. • Donanımlarda kurulum hatası • Common-Mode- hataları dahil siste- • Hata önleme için önlemler: • Yapısal tasarım • Program analizi • Simülasyon • Hata hakimiyeti için önlemler: • Yedek donanım ve yazılımlar • RAM-/ROM-Testi • CPU-Testi içeriği çim, boyutlandırma ve düzenleme • Hatların düzenlenmesi ve döşenmesi Çoğunlukla elektropnömatik kumanda olarak düzenlenmiş. Basınçlı havanın tasfiyesi için bakım ünitesi. entegre devreler (IC) Mikroprosesör kumandalı • Mikroprosesörler • Yazılım matik hatalar • Programlama hataları • İşlem hataları • Kumanda hataları • Manipülasyonlar • Virüs programları Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin u. a., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013) kitabından alınmıştır 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-67 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Güvenlik ile ilgili giriş elemanları yukarıda güvenlik sensörleri olarak tanımlanmıştır. Bundan dolayı aşağıda sadece lojik üniteleri ve aktuatörle ele alınacaktır. Aktuatörlerin güvenlik tekniği açısından incelenmesinde güç kumanda elemanları baz alınır. Tahrik veya çalışma elemanlarının hatası ve bozulmaları genelde yok kabul edilir. (Enerjisi olmayan bir motor tehlikesiz bir durum oluşturur.) Akışkanlı kumandalar çok defa elektropnömatik ve elektrohidrolik kumandalar olarak kullanılır. Yani elektrik sinyalleri valflerle akışkan enerjisine dönüştürülür ve bununla silindirler ve diğer aktorlar hareket ettirilir. Koruma tertibatlarının entegrasyonu konusunda devre örneklerini www.sick.com altında bulabilirsiniz Lojik üniteler Bir lojik ünitede güvenlik fonksiyonunun farklı giriş sinyalleri birbiri ile çıkış sinyalleri halinde ilişkilendirilir. Bunun için elektromekanik, elektronik veya programlanabilir elektronik bileşenler kullanılabilir. Dikkat: Gerekli olan kullanım şekline bağlı olarak koruma tertibatlarının sinyalleri yalnız başına standart kumanda sistemleri tarafından işlenemez. İlave paralel kapatma yolları mevcut olmalıdır. Güvenlik rölesi ile lojik ünite 3 c +24V Res. +24V +24V OSSD1 Ana devre S1 Kumanda OSSD2 0V 0V FE FE Q0 K1 K1 K2 K3 K2 Q1M Kumanda devresi Q2M K3 K3 Q1M K1 K1 K3 K2 K2 K3 K3 0V Pozitif yönlü münferit yardımcı kontaktörlerle yaklaşık olarak her türlü karmaşıklığa sahip kumanda sistemleri oluşturulabilir. Yedekli ve pozitif yönlü kontaklarla yapılan denetim bu emniyet prensibini tanımlar. Lojik bağlantı kablolama ile gerçekleştirilir. 3-68 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Q2M M 3~ Fonksiyon: K1 ve K2 kontaktörlerinin e S1 çalıştırılarak K3 kontaktörü devreye alınır ve bu konumda kalır. Aktif koruma alanında eşya algılanmazsa, OSSD1 ve OSSD2 çıkışlarında gerilim vardır. K1 ve K2 kontaktörleri K3 kontaktörünün NA kontağı üzerinden devreye alınır ve bu konumda kilitlenirler. S1 tuşunun serbest bırakılması durumunda K3'ün enerjisi gider. Ancak bundan sonra çıkış devreleri kapanır. Aktif koruma alanında bir eşyanın algılanması durumunda K1 ve K2 kontaktörleri OSSD1 ve OSSD2 çıkışları tarafından enerjisiz bırakılır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Güvenlik rölesi olarak Lojik mantık (güvenlik rölelerinin kombinasyonu) +24V 0V +24V OSSD1 OSSD2 0V FE FE +24V Ana devre Kumanda Q0 Kumanda devresi Res. In1 In2 +24V Res. S1 UE XX Res. EDM 0V Q1M Q1M Q2M Q2M M 3~ 0V Güvenlik röleleri bir gövde içinde tek veya çok sayıda güvenlik fonksiyonunu bir araya getirir. Bunlar genelde kendini denetleme fonksiyonlarına sahiptir. Ayrıca sinyal kontaklarına da sahip olabililrler. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Karmaşık güvenlik uygulamalarının yapısı bu röleler ile basitleştirilir. Sertifikalı güvenlik röleleri ilave olarak validasyon ve emniyet fonksiyonları için maliyeti azaltır. Güvenlik rölelerinin içindeki yarı iletken elemanlar, elektromekanik rölelerin görevlerini üstlenirler. Dinamik sinyallerin değerlendirilmesi veya hatalara hakim olma önlemleri gibi hata tanıma önlemleri çok kanallı sinyal işlemede olduğu gibi elektronik kumanda sistemleri ile gerekli olan güvenirlik derecesine erişebilir. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-69 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması 3 c Yazılım bazlı bileşenli lojik üniteler Otomatizasyon tekniğine benzer olarak güvenlik tekniği kablolanmış yardımcı kontaktörlerden başlayarak güvenlik devre değiştirme cihazları üzerinden, kısmen programlanabilir ve konfigürasyonu yapılabilir emniyet lojikleri dahil hata emniyeti olan karmaşık SPS'lere kadar gelişmiştir. "Kendini kanıtlamış yapı parçalarının" konsepti ve "kendini kanıtlamış emniyet ilkeleri" elektrikli ve programlanabilir elektronik sistemlere aktarılmalıdır. Emniyet fonksiyonları için lojik bağlantı sistemi burada yazılımlar üzerinden gerçekleştirilir. Yazılımlar arasında firma yazılımları, kumanda sisteminin üreticisi tarafından geliştirilmiş ve sertifikalandırılmış ve gerçek emniyet uygulamaları olarak ayrım yapılır. Bunlar makine üreticisi tarafından firma yazılımlarında kullanılan dil kapsamında geliştirilir. Parametreleme Özelliklerin mevcut bir fonksiyon stoğundan seçmeli şalter veya yazılım parametreleri üzerinden işletime alma esnasında seçilmesi. Özellikler: Düşük lojik derinliği, VE/VEYA mantığı Konfigürasyon Bir programlama düzeyine sahip sertifikalı lojik olarak verilen fonksiyon bloklarının esnek olarak birbirine bağlanması, örn. zamanların ve kumanda sisteminin giriş ve çıkış konfigürasyonunun parametrelendirilmesi. Özellikler: İstenilen lojik derinliği, çiftli lojik 3-70 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Programlama Verilen program diline bağlı fonksiyon kapsamlı lojiğin, çoğunlukla sertifikalı fonksiyon blokları kullanarak serbest tasarımı. Özellikler: İstenilen lojik derinliği, kelime işlem 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Güvenilir veri aktarımı Bus sistemleri bir taraftan kumanda sistemi ile sensörler veya makinenin aktuatörleri arasında sinyallerin aktarımı için kullanılır. Bus sistemleri diğer taraftan kumanda sistemlerinin çeşitli parçaları arasında durumların aktarımı için sorumludur. Bir bus sistemi kablolamayı kolaylaştırır ve böylece olası hataları azaltır. Emniyetle ilgili uygulamalar için kendini kanıtlamış bus sistemlerinin kullanılmasında yarar vardır. Donanımda ve yazılımda yapılan farklı hataların hassas bir şekilde incelenmesi böyle hataların daima bus sistemindeki az sayıda aynı aktarma hatalarından kaynaklandığını göstermiştir. Tekrar Verici Alıcı Kayıp Verici Alıcı Ekleme Verici 3 c Alıcı Yanlış sıra Verici Alıcı Çarpıtma Verici Alıcı Gecikme Verici Alıcı Kaynak: Baskı ve kağıt işleme makinelerinin emniyetli olarak tasarlanması, elektrik donanımı ve kumanda sistemleri; BG baskı ve kağıt işleme; baskı 06/2004; sayfa 79 Yukarı bahsi geçen aktarma hatalarına karşı üst düzey kumanda sisteminde çok sayıda önlemler alınması mümkündür, örn. emniyetle ilgili telgrafların sırayla numaralandırılması veya gelen onaylı telgraflar için zaman beklentisi. Kullanılan alan busu bazındaki protokol genişletmeleri böyle önlemleri içerir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Bunlar ISO-/OSI tabakalı modele göre taşıma tabakasının üstünde etkindirler ve bu şekilde alan busuna bütün bileşenleri ile birlikte "Black channel" olarak değişmeden yararlı olurlar. Emniyetli bus sistemi olarak, örn. şunlar kendilerini kanıtlamıştır: • AS-i Safety at Work • DeviceNet Safety • PROFIsafe G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-71 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Sezici sayısı Seçim kriterleri Bir kumanda ailesinin seçimi için kriterler öncelikle gerçekleştirilecek olan emniyet fonksiyonlarının sayısı ile giriş sinyalleri arasındaki lojik bağlantıların kapsamına bağlıdır. Gerekli olan bağlantı lojiğinin işlevselliği, örn. basit AND, Flipflop veya Muting gibi spesifikasyonlar seçimi ayrıca etkiler. 3 c Emniyet fonksiyonları sayısı Güvenlik rölesi Parametreli kumanda Konfigürasyonlu kumanda Programlanabilir kumanda Tasarım matriksi – – S – – Sağ robot S – – Orta robot S – – Sol giriş S I – Sağ giriş – – I Acil kapama 0 0 0 Emniyete yönelik girişler ... 0 Sol robot Durum ... Sağ masa Pozisyon kayboldu Etki Sol masa Emniyete yönelik çıkışlar Robotlar 0 = Mantıklı 0 veya KAPALI S = Aktüatör onayı (Tekrar başlatma) I = Mantıklı 1 veya AÇIK – = Durum fark etmez Yazılım spesifikasyonu Tehlike getiren bir durumun ortaya çıkmasını önlemek için özellikle yazılım bazlı lojik üniteleri, lojik devresinde hatalar güvenli olarak önlenecek şekilde tasarlanmalıdır. Sistematik hataların tanınması için sistemin tasarımını yapan kişi dışında bir kişi tarafından sistematik kontrol yapılmalıdır, böylece dört gözle kontrol yöntemi uygulanmış olur. Bu spesifikasyonun basit bir gerçekleştirme olanağı Dizayn matriks olarak adlandırılan yöntemdir. Burada emniyet açısından önemli giriş sinyallerinin özel durumlar için (örn. "Pozisyon kaybedildi" veya "Sol robot") bir araya getirme işlemi yapılır. Bu durumlar emniyet fonksiyonunun talimatlarına uygun olarak güvenlik açısından önemli çıkışlar üzerinden makine fonksiyonuna etki eder. Bu basit yöntem SICK firması tarafından uygulama yazılımlarının projelendirmesi için de kullanılır. Çalışmaları projeye katılan bütün kişiler ile birlikte gözden geçirme yararlı olur. Kötü belgelenmiş ve yapısı düzgün olmayan programlarda daha sonra yapılan değişikliklerde hatalar ortaya çıkar, özellikle yan efektler olarak adlandırılan fark edilmeyen bağlantıların ortaya çıkma tehlikesi vardır. Özellikle yabancılar tarafından geliştirilmiş yazılımlarda iyi spesifikasyonların ve program dokümantasyonunun hataları önlenmesinde önemli bir etkisi vardır. ... 3-72 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Güç kontrol elemanları Koruma tertibatı ve lojik ünitesi tarafından tetiklenen emniyet fonksiyonu tehlike getiren bir hareketi durdurmalıdır. Bunun için alışılmış olarak tahrik veya çalışma elemanları gücü kumanda eden elemanlar tarafından devre dışı bırakılır. Kontaktörler Güç kumandası yapan elemanların en çok kullanılan çeşidi elektromekanik kontaktörlerdir. Özel seçim kriterleri devreler ve önlemlerle bir veya birkaç kontaktör emniyet fonksiyonunun kısmi bir sistemi olabilir. Kontakların aşırı akma ve kısa devreye karşı korunması, aşırı boyutlandırma (alışılmış olarak faktör 2) ve diğer önlemler sayesinde kontaktör kendini kanıtlamış bir yapı parçası olarak kabul edilebilir. Emniyet fonksiyonları için kontaktörlerin diyagnozunu yapabilmek için devre konumu bakımından kesin bir geri bildirim gereklidir (EDM). Bu cebri çalışan kontaklı bir kontaktör ile mümkündür. Pozitif yönlü kontakların bir kontak grubu içinde bütün dayanım süresi boyunca kapatıcı ve açıcının aynı zamanda asla kapalı olmayacak şekilde mekanik olarak birbirine bağlanmış olması ile sağlanır. "Pozitif yönlü kontak" kavramı öncelikle yardımcı kontaktörler ve yardımcı kontaklar ile ilgilidir. Arızalı durumda bile (kapatıcı bir kontak kaynaklanmış) açıcıda değeri asgari 0,5 mm olan tanımlanmış bir kontak mesafesinin sağlanmış olması gerekir. Düşük güçler (< 4 kW) için kullanılan küçük güç kontaktörlerinde ana devre elemanları ile yardımcı devre elemanları arasında önemli bir fark olmadığından dolayı küçük güç kontaktörlerinde de "pozitif yönlü kontak" söz konusudur. Daha büyük güç kontaktörleri için "aynalı kontak" olarak bilinen kontaktörler kullanılır: Bir kontaktörün herhangi bir ana kontağının kapalı olması durumunda aynı kontak (yardımcı açıcı) kapalı olmamalıdır. Aynalı kontaklar için tipik bir uygulama makinelerin kumanda devrelerinde bir kontaktörün devre değiştirme durumunun çok güvenli olarak denetimidir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Açıcı ≥ 0,5 mm Kapatıcı ≥ 0,5 mm Kaynak: Moeller AG Kapatma veya enerji kesme prensibi: ISO 13849-2 (B-standardı) 3 c Açıcı Kapatıcı Zorunlu kılavuzlanmış kontaklı bir rölenin kontak sistemi. Bir kapatıcı kaynaklanmış. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-73 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Koruma devresi Bobinler, valfler veya kontaktörler gibi endüktanslar kapatma esnasında geçici aşırı gerilimlerin sınırlanması için bir koruma devresi ile donatılmalıdır. Bu şekilde devre değiştiren elemanlar, özellikle aşırı gerilime karşı hassas olan yarı iletkenler aşırı yüklenmeye karşı korunur. Genelde bu gibi devreler düşme Koruma devresi (Endüktans üzerinden) Diyotlar gecikmesini etkiler ve bundan dolayı koruma tertibatının asgari mesafesi de etkilenir ( 3-42). Kıvılcım söndürmesi için kullanılan basit bir diyot kapatma süresinin 14 kata kadar yükselmesine neden olabilir. Diyot kombinasyonu Varistor RC-elemanı U Aşırı gerilime karşı koruma Düşme gecikmesi Çok yüksek Çok uzun (emniyet açısından önemli) Yüksek Kısa (ancak dikkate alınmalıdır) Sınırlı Çok kısa (emniyet açısından önemli değil) Çok yüksek 1) Çok kısa 1) (emniyet açısından önemli değil) 1) Elemanın endüktansa göre tam uyarlanması gerekir! 3 c 3-74 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Sürücü tekniği Sürücüler güvenlik fonksiyonlarının ele alınmasında merkezi bir kısmi fonksiyona sahiptir, çünkü diğerleri yanında bunlardan istenmeyen bir hareketin çıkma tehlikesi vardır. Güvenlik fonksiyonu sensörden aktuatöre kadar uzanır (şekle bakınız). Emniyet fonksiyonu Sezici Lojik Servo ve frekans dönüştürücüde güvenlik fonksiyonları Güvenlik fonksiyonu, alt aktuatör sistemlerinin kapatılması için şu şekilde bağlanabilir: Tahrik ayarlayıcısı Motor Aktüatör Aktuatör burada teknik donanıma ve güvenlik fonksiyonuna bağlı olarak çok sayıda bileşeni (kontaktör, sürücü, geri besleme) kapsayabilir. Ağırlık kuvveti etkisindeki akslarda frenleme ve durdurma sistemleri de dikkate alınmalıdır. Gerçek tahrik sistemi (motor) buradaki incelemenin kapsamında değildir. Servo ve frekans dönüştürücüleri Sürücü tekniğinde frekans dönüştürücülü trifaze motorlar DC sürücülerinin yerini almıştır. Burada dönüştürücü sabit trifaze akım şebekesinden frekans ve amplitüdü değişken olan bir çıkış gerilimi üretir. Modeline bağlı olarak ayarlı doğrultucular frenleme esnasında ara devreden aldıkları enerjiyi şebekeye geri iletirler. Doğrultucu şebekeden alınan elektrik enerjisini dönüştürür ve bunu doğru gerilim ara devresine aktarır. Alternatif doğrultucu yarı iletken şalterli pals genişliği modülasyonu sayesinde istenilen ayar fonksiyonunu yürütebilmek için motorda değişken yönlü uygun bir alan üretir. Burada kullanılan devre frekansları 4 kHz ve 12 kHz arasındadır. Şebeke kontaktörü – tekrar devreye girme süresinin uzun olması, başlangıç akımı dolayısıyla aşırı aşınma nedeniyle elverişli değil 2 Kontrolör enable : güvenli değil 3 Pals kilidi "Emniyetli tekrar çalışma (durdurma)" 4 Nominal değer – güvenli değil 5 Motor kontaktörü – bütün dönüştürücülerde izin verilmez 6 Durma freni – alışılmış çalışma freni değil Güvenlik fonksiyonu sürücü kontrolörünü şu farklı şekillerde adapte edebilir: • Enerji beslemesinin ayrılması, örn. bir şebeke kontaktörü veya bir motor kontaktörü 5 ile. • Denetimli harici devreler, örn. enkoderin sürekli gözetlenmesi ile • Sürücüye direkt entegre edilmiş güvenlik fonksiyonları ile ( 3-76) Motor 3 (1) Doğrultucu Ara devre Alternatif doğrultucu 3 U, f ≠ const. Geçici aşırı gerilimlerin doğru ve alternatif akım devrelerine yük eklenerek sınırlanması için parazit giderici yapı elemanlarının kullanılması gerekir, bu işlem özellikle hassas elektronik yapı gruplarının aynı kumanda dolabı içinde kullanılması durumunda gereklidir. Kontrol listesi • Frekans dönüştürücüsüne şebeke giriş filtresi takılı mı? • Dönüştürücünün çıkış devresine sinüs filtresi takılı mı? • Bağlantı hatları mümkün olduğu ölçüde kısa mı ve zırhlı mı? • Bileşenler ve zırhlar geniş alanlı olarak toprağa veya PE'ye bağlı mı? • Tepe akımı sınırlanması için komütasyon kısma elemanları devre girişinde mevcut mu? 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-75 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Enerji beslemesinin ayrılması Dönüştürücülerin kullanılmasında ara devre kapasitelerinde depolanmış olan enerji veya jeneratör üzerinden yapılan frenleme işleminde üretilen enerji risk değerlendirmesinde dikkate alınmalıdır. Artık yolun gözetilmesinde hareket kumandası bir fren rampasını devreye sokmadığı kabul edilmelidir. Kapatmadan sonra sürücü sürtünme durumuna göre aynı veya daha yavaş hızda çalışmaya devam eder (durma kategorisi 0). Bir fren rampasının nominal değer ve/veya ayarlayıcının serbest bırakılması üzerinden kumanda edilmesi ve ardından kontaktörün veya pals kilidinin (durma kategorisi 1) kapatılması fren mesafesini azaltabilir. Acil stop t Devir sayısı 3 c Şebeke rölesi Harici denetim üniteleriyle devir sayısının algılanması Harici denetim üniteleri sürücünün denetimi için, güncel hareket parametrelerinin bildirimi yapılan sinyallere ihtiyaç gösterir. Bu durumda sinyal kaynakları sensörler ve enkoderlerdir. Bunlar gerek duyulan PL veya SIL'ye göre güvenli sensörler ya da yedekli sistemler olarak seçilmelidir. Bir durma denetimi alternatif olarak durma aşamasından geçen motor tarafından indüklenen gerilimin yeniden okunması ile gerçekleştirilir. Bu işlem devir sayısı kontrollü sürücüler için de uygulanır. Sürücüye direkt entegre edilmiş sürücü fonksiyonları Güvenlik fonksiyonları kumanda sistemlerinin (SRP/CS) güvenlik ile ilgili parçaları tarafından yürütülür. Bunlar algılama (sensör), işleme (lojik ünitesi) ve devreye alma veya etkime (aktor) gibi kısmi fonksiyonları kapsar. Bu bağlamda sürücülere direkt entegre edilmiş olan güvenlik ile ilgili fonksiyonlar eleman güvenlik fonksiyonları olarak ele alınmalıdır. Bunlar genel olarak iki gruba ayrılır: • Güvenli durdurma ve frenleme fonksiyonları: Bunlar tahriğin güvenli bir şekilde durdurulmasına yarar (örn. güvenli durdurma), • Güvenli hareket fonksiyonları: Bunlar tahriğin işletim esnasında güvenli denetiminin yapılmasına yarar (örn. güvenli azaltılmış hız). Genel olarak sürücülerde kullanılan fonksiyonlar uygulamalara bağlıdır. İkincil koşullar gerekli fren yolu, kinetik enerjinin mevcut olması vs. gibi parametrelerdir. 3-76 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Kapatma davranışı seçilen güvenlik fonksiyonuna göre değişir. Örnek olarak durma ihtiyacı için kullanılan safe tork off (STO) hareketine kontrol edilemeyen inip çıkma hareketine neden olabilir. Güvenli durdurmada (SS1 veya SS2) kontrol edilemeyen bir gecikme başlatılır. Muhtemelen eleman fonksiyonlarının bir kombinasyonu uygun bir önlem olarak uygulanabilir. TSürücüye entegre edilmiş güvenlik fonksiyonlarının kumandası için olası arabirimler: • Ayrık 24-V sinyalleri • Kontrol iletişimi (Kanal 1)/24 V ayrık (Kanal 2) • Güvenli iletişim sistemleri (bus sistemleri/şebeke arabirim sistemleri) Yürütme iletişimi olarak standart kumanda sisteminde devir sayısına veya bir tahriğin yerine emniyet ile ilgili olmayan alan busu veya bir şebeke üzerinden bir nominal değer talimatının verilmesidir. Değişken devir sayılı tahrikler için kullanılan eleman emniyet fonksiyonlarının çoğunluğu için spesifikasyonlar uyumlu IEC 61800-5-2 standardı "ayarlanabilir devir sayılı elektrikli güç tahrik sistemleri", bölüm 5-2 "emniyet, fonksiyonel emniyet talepleri" kapsamında belirlenmiştir. Bu standarda uygun olan tahrik ayarlayıcıları ISO 13849-1 veya IEC 62061 uyarınca bir kumanda sisteminin emniyet bakımından önemli parçaları olarak kullanılabilir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri EN 61800-5-2 uyarınca tahrik emniyet fonksiyonları Safe Tork Off (STO) • IEC 60204-1 uyarınca durdurma kategorisi 0'a karşılık gelir • Tahrik elemanlarının enerji beslemesinin ani kesilmesi nedeniyle kontrolsüz durdurma • Güvenli tekrar çalışma (Restart) motorun beklenmeyen çalışmasını önler Safe Stop 1 (SS1) 2) • IEC 60204-1 uyarınca durdurma kategorisi 1'e karşılık gelir • Tahrik elemanlarına enerji beslemesi korunarak kontrollü durdurma • Durdurmadan sonra veya belirli bir hız sınırının altında: STO fonksiyonunun etkinleştirilmesi • Opsiyonel: Bir fren rampasının denetimi Safe Stop 2 / Safe Operating Stop 2 (SS2, SOS) 2) • IEC 60204-1 uyarınca durdurma kategorisi 2'ye karşılık gelir • Tahrik elemanlarına enerji beslemesi korunarak kontrollü durdurma • Durmadan sonra: Tanımlanmış bölgede tahrik konumunun emniyetli denetimi Safely Limited Speed (SLS) • Onay olması durumunda özel işletimde emniyetli olarak azaltılmış hız denetlenir. • Hızın aşılması durumunda durdurma fonksiyonlarından biri tetiklenir. Safe Maximum Speed (SMS) 1) • Maksimum hızın, operasyon modundan bağımsız olarak güvenli denetimi Safe Direction (SDI) • Güvenli harekete ilave olarak güvenli bir dönüş yönü (sağ/sol) denetlenir. Safely Monitored Deceleration (SMD) 1) • İleri dönük davranış bakımından durma esnasında gecikmenin güvenli denetimi Safely monitored position (SLP) 1) • Güvenli harekete ilave olarak güvenli mutlak bir konum alanı denetlenir. • Sınır değerlerinin aşılması durumunda tahrik bir durdurma fonksiyonu üzerinden durdurulur (çalışmaya devam etme dikkate alınmalıdır). Safely limited position (SPS) • Emniyetli yazılım şalterlerinin denetimi Safe Breaking and holding System (SBS) 1) • Güvenli frenleme ve tutma sistemi birbirinden bağımsız iki fren işlemini gözlemler. Safe Door Locking (SDL) 1) • Yalnızca korunmakta olan bir sahanın tüm tahrikleri güvenli bir konumda olduğunda koruyucu kapı kilidi açılır. Safely Limited Increment (SLI) • İzin verme sinyali geldikten sonra, sınırlandırılmış adımlar denetlenir. • Ardından tahrik güvenli olarak durdurulur ve bu durumda kalır. Kaynak: Bosch Rexroth AG 1) IEC 61800-5-2 kapsamında tanımlanmamış. 2) Güvenli olmayan frenleme: Bir fren rampası tanımlanmamışsa, motorun gecikme zamanı boyunca ivmelenmesi algılanmaz. Güç sürücülerinde fonksiyonel güvenlik IEC 61800-5-2 (B-standardı) 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-77 3 c Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Akışkan tekniğine dayalı kumandalar 3 c Valfler Bütün valflerde hareketli kumanda elemanları (pistonlu iticiler, iticiler, yuvalar vs.) vardır, bunlar fonksiyonları dolayısıyla mekanik aşınmaya maruzdur. Valflerin güvenlik fEmniyet tekniği tasarım ilkeleriaçısından önemli bozulmalara neden olan en sık ortaya çıkan nedenler: • Valfin fonksiyon elemanlarının bozulması (geri alma fonksiyonu, devre değiştirme fonksiyonu, sızdırmazlık fonksiyonu) • Sıvının kirlenmesi Kirlenmeler amacına uygun kullanmaya dahil değildir ve genelde fonksiyon arızalarına neden olur. Bütün valfler için genel olarak kirlenmenin erken aşınmaya neden olduğu kabul edilir. Bu durumda tanımlanmış devre dışı kalma olasılığına göre gerçekleştiren model için temeller mevcut değildir. Geri alma fonksiyonları için monostabil valflerde kullanılan mekanik yaylar genelde sürekli dayanacak şekilde tasarlanmıştır ve bunlar ISO 13849-2 uyarınca kendini kanıtlamış olarak kabul edilebilir. Buna karşılık yayların kırılması için hataların devre dışı bırakılması mümkün değildir. Valfler için önemli ayırma özelliği valfin içinde bulunan hareketli şalt elemanının modelidir. Valflerin ilgili devre dışı kalma eğilimi bunların konstrüktif yapıları ile önemli ölçüde verilmiştir. Glob valflerde sızdırma olasılığı mevcutken, itme pistonlu valflerde itme pistonunun blokajı söz konusudur. Glob valfte kumanda fonksiyonu hareketli olan kumanda elemanı (valf tablası) tarafından oluşturulur, bu elemanın konumu gövde içinde oturmuş olan yuvaya göre değiştirilir. Bu model kısa kumanda strokları ile büyük kesitlerin serbest bırakılmasını sağlar. Uygun bir tasarım ile sızdırmazlık sağlanabilir. Pistonlu valflerde valf elemanı bir delikten veya çevresel yarıktan geçerek akış yolunu kapatır. Pistonlu iticinin gövdenin kesit değişikliklerine göre rölatif kesit değişikliği akış debisini etkiler ve bunlar kumanda elemanları olarak gösterilir. Bu valf konstrüksiyonunun göz önünde bulundurulması gereken önemli bir özelliği bindirmedir (ing. lap). Bu bindirme uzunlamasına doğrultuda şiber valflerin sabit ve hareketli kumanda elemanları arasındaki mesafeyi gösterir. Sert sızdırmazlık etkili valflerde fonksiyon için piston ve gövde deliği arasında gerekli olan aralık mevcut basınç farkı altında bir kaçağa neden olur. Güvenlik tekniği tasarım ilkeleri Valflerin güvenlikle ilgili kullanımında valf konumunun geri bildirimi gerekli olabilir. Bunun için farklı yöntemler kullanılır: • Reed şalteri, bunlar hareketli valf elemanına yerleştirilen mıknatıslar tarafından çalıştırılır • İndüktif yaklaşma şalterleri, bunlar valfin hareketli kumanda elemanı tarafından doğrudan çalıştırılır • Valfin hareketli kumanda elemanı için analog yol algılanması • Valfin arkasında basınç ölçümü 3-78 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Elektromanyetik çalıştırılan valflerde bir kontaktöre benzer olarak manyetik bobin için bir koruma devresi gereklidir. Aktoriğin ISO 13849 doğrultusunda emniyet tekniği açısından dikkate alınmasında güç kumanda elemanı olarak valfler söz konusudur. Tahriklerin veya çalışma elemanlarının bozulması olası ilgili etkiler bakımından da dikkate alınmalıdır. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Filtre konsepti Akışkan tekniği kumanda sistemlerinin devre dışı kalma sayısının önemli bir bölümü ilgili akışkanın kirlenmesinin neden olduğu arızalardan kaynaklanır. İki önemli neden şunlardır: • Montaj esnasında oluşan kirler = Montaj kiri (örn. talaşlar, döküm kumu, temizlik bezi lifleri, ana kirlenme) • İşletme esnasında oluşan kirler = İşletme kiri (örn. çevrede bulunan kirler, bileşenlerin aşınması) Bu gibi kirlilikler filtreler yardımıyla kabul edilebilir ölçüde düşürülmelidir. Talep edilen görev için bir filtreleme prensibinin seçimi ve ayrıca filtrenin etkisinin sağlanması için yerinin düzenlenmesi filtre konsepti olarak anlaşılır. Filtre konsepti sisteme giren bütün kirin filtrede tutulması ve bu sayede tüm kullanım ömrü boyunca talep edilen temizliğin sağlanması gerçekleşecek şekilde tasarlanmalıdır. Kendini kanıtlamış güvenlik prensipleri: EN ISO 13849-2 (B-standardı) Hidrolik/pnömatik tesisler için emniyet tekniği talepleri: ISO 4413, ISO 4414 Hidrolik valflerin eskime prosesi: BIA-Raporu 6/2004 3 c 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-79 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Güvenliğe yönelik pnömatik Elektropnömatik kumanda sistemleri güvenlik fonksiyonlarını, bir lojik ünitesi tarafından üretilen elektrik sinyallerini çok sayıda valfin bir kombinasyonu üzerinden gücü kumanda eden elemanlar olarak tahrik veya çalışma elemanlarını etkilemesi şeklinde gerçekleştirir. Güvenlik açısından önemli tipik fonksiyonlar eleman güvenlik fonksiyonları olarak makinenin işletim Havalandırma türüne göre düzenlenebilir. Elektropnömatik kumanda sistemlerinin yanında sadece pnömatik çalışan kumanda sistemleri de mevcuttur. Pnömatiğin deterministik davranışı dolayısıyla eleman güvenliği fonksiyonlarının sadece pnömatik olarak yürütülmesinin kolay ve basit bir şekilde mümkün olması bu çözümün avantajıdır. Basınç tutma Basınç ve kuvvet azaltma Hava tahliyesi Ana konum, durma 3 c Ayarlama ve servis işletimi Normal işletim Çift el kumanda Manipülasyon güvenliği, ani çalışmaya karşı koruma Acil durum işletimi Hızın azaltılması Kuvvetsiz konuma getirme Hareket üzerine doğrudan pnömatik etki Hareket üzerine dolaylı pnömatik etki 3-80 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U Durdurma, durma, hareketin blokajı Hareketin ters döndürülmesi Kaynak: Festo AG & Co. KG – Emniyet tekniği kılavuzu 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Makine güvenliği için güvenlik ürünlerine genel bakış Seziciler Lojik Güç kontrol elemanları Güvenlik bariyerleri Alt güvenlik fonksiyonlarına sahip sürücüler 1) Güvenli kamera sistemleri Çok ışınlı güvenlik bariyerleri Güvenlik röleleri Güvenli pnömatik valf 2) Tek ışınlı güvenlik fotoselleri 3 c Güvenlik lazer tarayıcıları Kilitleme tertibatları Kontaktörler 3) Ayrı çalıştırıcılı Modüler güvenlik PLC'si ve motion control Frekans dönüştürücüsü 4) Kilitlemeli Kumanda kamı, kumanda cetveli Frenler 2) Manyetik kodlanmış RFID-kodlanmış Pnömatik valfler 1) Endüktif Acil stop butonu onay şalteri Güvenli kaskad bağlantı MotorFeedback-sistemleri, Encoder Hidrolik valfler 1) Fotoseller, manyetik ve endüktif sensörler SICK firmasının servis çözümleri İzin veren kuruluş: 1) Bosch Rexroth AG, 2) FESTO AG & Co. KG, 3) Eaton Industries GmbH, 4) SEW-EURODRIVE GmbH & Co. KG. SICK firmasının ürünlerini online olarak ürün arama www.sick.com adresinden bulabilirsiniz 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 3-81 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Özet: Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanması Genel • Bir güvenlik konsepti tasarlayınız. Burada makinenin özelliklerini, ortamın özelliklerini, insanların özelliklerini, dizaynın özelliklerini ve koruma tertibatlarının özelliklerini göz önünde bulundurunuz. • Gerekli güvenlik seviyesine ulaşmak için güvenlik fonksiyonları tasarlayınız. Güvenlik fonksiyonları sensör, lojik ve aktuatör kısmi sistemlerinden oluşur. • Her bir kısmi sistemin güvenlik seviyesini parametre yapısı, güvenirlik, hata teşhisi, hata dayanımı ve proses koşulları bakımından belirleyiniz. Koruma tertibatlarının özellikleri ve uygulaması • Koruma tertibatınız için gerekli özellikleri belirleyiniz. Bir veya birkaç temassız etkiyen koruma tertibatı (ESPE), fiziksel koruma tertibatı veya yere bağlı fiziksel koruma tertibatına ihtiyacınız var mı? • Her bir koruma tertibatı için doğru konumlandırmayı ve boyutu, özellikle güvenlik veya asgari mesafeyi ve gerekli koruma alanı büyüklüğünü veya ilgili koruma tertibatının yüksekliğini belirleyiniz. • İşletim kılavuzundan belirlendiği gibi ve güvenlik seviyesi açısından gerekli olduğu gibi koruma tertibatlarını entegre ediniz. Lojik üniteler • Güvenlik fonksiyonlarının sayısına ve lojik derinliğine bağlı olarak doğru lojik ünitesini seçiniz. • Sertifikalı fonksiyon yapı elemanlarını kullanınız ve bunların dizaynlarını anlaşılır bir şekilde düzenleyiniz. • Tasarımı ve dokümantasyonu iyice kontrol ettiriniz (dört gözle kontrol prensibi). 3 c 3-82 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Adım 3d: Güvenlik fonksiyonun doğrulanması Doğrulamada güvenlik fonksiyonunun her bakımdan spesifikasyonunun hedeflerini ve taleplerini yerine getirdiği analiz ve/veya kontrol yapılarak gösterilecektir. Doğrulama önemli iki bölümden oluşur: • Mekanik yapının doğrulanması • Fonksiyonel güvenliğin doğrulanması Koruma tertibatı mekanik yapısının doğrulanması Mekanik koruma tertibatlarında tehlikeli yerlerin ayrılması ve mesafeleri bakımından taleplerin veya dışarı fırlatılan parçaların veya ışımaların geri tutulması bakımından taleplerin yerine getirilip getirilmediği kontrol edilmelidir. Özellikle ergonomik taleplerin yerine getirildiğine dikkat edilmelidir. Ayırma ve/veya mesafeli tutma etkisi • Yeterli güvenlik mesafesi ve boyutlandırma (üstten erişim, üstten erişim vs.) • Korkuluk elemanlarında uygun parmaklık genişliği veya kafes mesafesi • Yeterli mukavemet ve uygun sabitleme • Uygun malzemelerin seçimi • Güvenli tasarım • Eskimeye karşı dayanıklık • Koruma tertibatlarının tasarımı, tırmanarak üzerine çıkma mümkün olmayacak şekilde yapılmalıdır Dışarı fırlatılan parçaların ve/veya ışınımın geri tutulması • Yeterli mukavemet, darbe, kırılma mukavemeti (dayanım kapasitesi) • Söz konusu olan ışınım türü için özellikle termik tehlikelere (aşırı sıcaklık, soğukluk) karşı yeterli dayanım kapasitesi • Korkuluk elemanlarında uygun parmaklık genişliği veya kafes mesafesi • Yeterli mukavemet ve uygun sabitleme • Uygun malzemelerin seçimi • Güvenli tasarım • Eskimeye karşı dayanıklık 3 d Ergonomik talepler • Işık geçirme veya saydamlık (makinenin çalışmasının gözetlenmesi) • Tasarım, renk, estetik • İşlem şekli (ağırlık, çalıştırma vs.) Bu bölümde ... Mekanik yapının doğrulanması . . . 3-83 Fonksiyonel güvenliğin doğrulanması . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-85 Erişilen performans seviyesinin (PL) ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-86 Alternatif: Erişilen (Safety Integrity Level) seviyesinin (SIL) IEC 62061 uyarınca belirlenmesi . . . . . . . . . . . 3-95 Yardımcı destek . . . . . . . . . . . . . . 3-100 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-100 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-83 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Bir koruma tertibatının etkinliğinin kontrolü bir kontrol listesi yardımıyla yapılabilir: Örnek: Üretici veya donatıcı için koruma tertibatlarının kurulumu konusunda kontrol listesi (örn. bir ESPE için) 1. Tehlikeli alana veya tehlikeli yere erişim veya müdahale yeterli derecede önlendi mi ve sadece emniyete alınmış alanlar (ESPE, kilitleme tertibatlı koruma kapıları) üzerinden mi mümkün? Evet Hayır 2. Tehlikeli alanların veya tehlike yerlerinin güvenliğe alınmasında tehlikeli alanda korumasız bulunmanın önlenmesi (mekanik arkaya geçme koruması) veya denetimi için önlemler alındı mı ve bunlar sökülmeye karşı güvenliğe alındı mı Evet Hayır 3. Koruma tertibatı güvenlik fonksiyonu için talep edilen güvenlik seviyesine (PL veya SIL) uygun mu? Evet Hayır 4. Makinenin maksimum durdurma süresi veya çalışmaya devam etme süresi ölçüldü mü ve bunun (makine üzerinde ve/veya makine dokümanlarında) değeri belirlendi mi veya belgelendi mi? Evet Hayır 5. Koruma tertibatının en yakındaki tehlikeli yere olan gerekli güvenlik veya asgari mesafesine uyuldu mu? Evet Hayır 6. Koruma tertibatının altından erişim, üstünden erişim, altından geçme, üstünden geçme veya çevresinden erişim etkin olarak önlendi mi? Evet Hayır 7. Cihazlar ve şalterler düzgün olarak sabitlendi mi ve ayar yapıldıktan sonra kaymaya karşı emniyete alındı mı? Evet Hayır 8. Elektrik çarpmasına karşı gerekli koruma tertibatları etkin mi (koruma sınıfı)? Evet Hayır 9. Koruma tertibatının geri alınması veya makinenin tekrar çalıştırılması için komut cihazı mevcut mu ve doğru monte edilmiş mi? Evet Hayır 10. Koruma tertibatında kullanılan bileşenler üretici verilerine uygun olarak bağlandı mı? Evet Hayır 11. İşletim türü seçme şalterinin her konumunda verilmiş olan koruma fonksiyonları etkin mi? Evet Hayır 12. Koruma tertibatları bütün tehlike getiren durumlar esnasında etkin mi? Evet Hayır 13. Koruma tertibatlarının açılıp kapatılmasında ayrıca işletim türünün değiştirilmesinde veya başka bir koruma tertibatına geçilmesinde tehlike getiren bir durumun başlatılması durduruluyor mu? Evet Hayır 14. Koruma tertibatının üzerinde bulunan bilgiler kullanıcı için iyi okunabilir şekilde yerine takıldı mı? Evet Hayır veya kilitlendi mi? 3 d 3-84 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Fonksiyonel güvenliğin doğrulanması Fonksiyonel güvenlik için geçerli standartlara uygun olarak gerçek güvenlik seviyesi, nominal asgari güvenlik seviyesine uymalıdır. Burada iki farklı yöntem mevcuttur: • Erişilen performans seviyesinin (PL) EN ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi • Gerekli (SIL) seviyesinin, IEC 62061 uyarınca belirlenmesi PL ISO 13849-1 a b c d e PFHd SIL IEC 62 061 1 2 3 Her iki yöntem yardımıyla gerekli olan güvenlik seviyesinin erişilip erişilmediği kontrol edilir. Sayısal parametre olarak burada PFHd değeri belirlenir. Aşağıdaki ( 3-93 ve 3-98) örneklerde sensörün ve lojik ünitesinin verileri mevcuttur, aktuatör verileri yoktur. • Performans seviyesi (PL): Güvenlik ile ilgili parçaların bir güvenlik fonksiyonunu beklenen risk azaltmasını sağlamak için öngörülebilir şartlar altında yerine getirebilme kabiliyeti • PFHd: Saat başına tehlike arz eden bir durum meydana gelme olasılığı • SILCL: SIL-talep sınırı (uygunluk). Güvenlik fonksiyonunun entegrasyonunu belirlemek için ayrık kademe. ISO 13849-1 IEC 62061 Sensör Lojik Aktüatör Sensör Lojik Aktüatör PL PL ? PFHd SILCL PFHd SILCL ? ? 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3 d 3-85 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Erişilen performans seviyesinin (PL) ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi ISO 13849-1 performans seviyesinin belirlenmesi için iki yöntem öngörmüştür: • Basitleştirilmiş yöntem ( 3-87): Performans seviyesinin her bir alt sistemin performans seviyesi yardımıyla bir tablo üzerinden belirlenmesi • Ayrıntılı yöntem ( 3-88): Performans seviyesinin alt sistemlerin PFHd değerleri yardımıyla hesaplanması. (Bu yöntem standartta sadece dolaylı olarak tanımlanmıştır.) Ayrıntılı yöntem ile basit yönteme oranla çoğunlukla daha gerçekçi performans seviyelerinin hesaplanması mümkündür. Her iki yöntem için performans seviyesine erişilmek için ilave yapısal sistematik bakış açıları dikkate alınmalıdır. Alt sistemler Kumanda tekniği önlemleri yardımıyla gerçekleştirilen bir güvenlik fonksiyonu genellikle sensör, lojik ve aktuatörden oluşur. Böyle bir zincirin kapsamında bir taraftan koruma kapısı kilitleri veya valfleri gibi ayrık elemanlar, diğer taraftan karmaşık güvenlik kumanda sistemleri bulunabilir. Bundan dolayı genelde güvenlik fonksiyonunu alt sistemlere ayırmak gereklidir. Pratikte belirli güvenlik fonksiyonları için çoğunlukla önceden sertifikalanmış alt sistemler kullanılır. Bu alt sistemler örneğin parça üreticisinin "önceden hesaplanmış" PL veya PFHd değerlerini verdiği güvenlik bariyerleri ya da güvenlik röleleri olabilir. Bu değerler sadece üretici tarafından verilecek olan kullanım süresi boyunca geçerlidir. Nicelik bakış açıları yanında sistematik devre dışı kalmalara karşı önlemlerin de doğrulanması gerekir. 3 d Doğrulama bakımından diğer veriler: ISO 13849-2 ISO 13849-1 ile yapılan doğrulamalar konusunda çok sayıda bilgiyi şu adres altında bulabilirsiniz: www.dguv.de/bgia/13849 3-86 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Basitleştirilmiş yöntem Bu yöntem münferit PFHd değerleri bilinmeden de çok sayıda uygulama için toplam PL'nin yeterli hassasiyette tahmin edilmesini sağlar. Bütün alt sistemin PL değerleri biliniyorsa, aşağıdaki tablo yardımıyla bir emniyet fonksiyonunun erişilen toplam PL değeri belirlenebilir. İşlem şekli • Bir güvenlilk fonksiyonuna ait PL değeri en düşük olan alt sistemin veya alt sistemlerin PL değerini hesaplayınız: PL (low) • Bu PL (low) değerine sahip alt sistemlerin sayısını belirleyiniz: n (low) Örnek 1: • Bütün alt sistemler PL için "e"ye erişir, en düşük PL (low) bu durumda "e"dir • Bu PL değerine sahip alt sistemlerinin sayısı 3'tür (yani ≤ 3). Bundan dolayı erişilen toplam -PL "e" olur. • PL değeri "e" olan diğer bir alt sistemin eklenmesi durumunda bu yöntem toplam PL değerini "d" değerine azaltır Örnek 2: • Tek bir alt sistem PL için "d" değerini, iki alt sistem PL için "c" değerine erişir. En düşük PL (low) bu durumda "c" değeridir. • Bu PL değerine sahip alt sistemlerinin sayısı 2'dir (yani ≤ 2). Bundan dolayı erişilen toplam -PL "c" olur Bu yöntem çeşitli PL değerleri için PFHd değer aralıkları içindeki ortalama değerleri baz alır. Bundan dolayı ayrıntılı yöntemin uygulanması daha hassas sonuçlar verir (bir sonraki bölüme bakınız). PL (low) n (low) PL (Alt bir sistem için en düşük PL) (Bu PL değerine sahip alt sistemlerinin sayısı) (Maksimum erişilebilen PL) > 3 – a b c d e ≤ 3 a > 2 a ≤ 2 b > 2 b ≤ 2 c > 3 c ≤ 3 d > 3 d ≤ 3 e 3 d PL bütün alt sistemler için biliniyorsa, bu durumda bunların güvenlik seviyesi daha aşağıdaki "bir alt sisteminin güvenlik seviyesinin ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi" bölümüne göre belirlenebilir. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-87 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Ayrıntılı yöntem PL değerinin belirlenmesi için önemli – ancak vazgeçilmez olmayan – bir kriter güvenlik bileşenleri için "saat başına (PFHd) tehlike getiren devre dışı kalmalarının olasılığıdır". PFHd için bileşik değer münferit PFHd değerlerinin toplamından oluşur. Bundan başka bir emniyet bileşeninin üreticisi tarafından toplam değerlendirmede dikkate alınması gereken ilave yapısal sınırlamalar mevcut olabilir. PFHd değeri bütün alt sistemler için biliniyorsa, bunların emniyet seviyesi hesaplanabilir. Aşağıdaki "Bir alt sistemin güvenlik seviyesinin ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi" bölümüne bakınız. Bir alt sistemin güvenlik seviyesinin ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi 3-88 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K DC Arıza teşhis CCF Kontrol Proses MTTFd Direnme kabiliyeti Kat. Güvenirlik Bu durumda bu alt sistemin PL değeri ayrıca belirlenmelidir. Bir alt sistem için erişilen performans seviyesi aşağıdaki parametrelerden oluşur: • Hata koşulları altında güvenlik fonksiyonunun yapısı ve davranışı (Kategori 3-89) • Münferit yapı parçalarının MTTFd değeri ( 3-90) • Teşhis edebilme derecesi (DC 3-91) • Ortak nedenlerden kaynaklanan hatalar (CCF 3-91) • Güvenlik açısından önemli yazılım bakış açıları • Sistematik devre dışı kalmalar Performans seviyesi Yapı 3 d Güvenlik tekniği ile ilgili bir alt sistem çok sayıda farklı üreticilere ait bileşenlerin bir araya getirilmesi ile de oluşturulur. Bu gibi bileşenler için örnekler: • Giriş tarafı: Mekanik kafeste 2 adet mekanik güvenlik svici • Çıkış tarafı: Tehlike getiren bir hareketin durdurulması için bir kontaktör ve bir frekans konvertörü 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Kumanda sistemleri için güvenlik ile ilgili parçaların kategorisi (ISO 13849-1) Alt sistemler genel olarak tek kanallı veya çift kanallı olarak yapılmıştır. Tek kanallı sistemler başka bir önlem almadan hatalara karşı tehlike getiren bir devre dışı kalma ile tepki gös- Kategori B Taleplerin kısa tanımı terir. İlave test edici bileşenler yardımıyla veya birbirini karşılıklı kontrol eden iki kanallı sistemlerle hatalar tanınabilir. Yapının sınıflandırılması ISO 13849-1 kapsamında kategorilerle olur. Sistem davranışı Emniyetin erişilmesi için prensipler Kumanda sistemlerinin emniyetle ilgili • Bir hatanın ortaya çıkması emniyet parçaları ve/veya koruma tertibatları fonksiyonunun kaybolmasına neden ayrıca bunların yapı parçaları beklenen olabilir. etkilere karşı dayanıklık göstermeleri için bunlar için geçerli olan standartlar ile uyumlu olarak tasarlanmalı, yapılmalı, seçilmeli, birleştirilmeli ve kombine edilmelidir. 1 Kategori B için talepler yerine getirilme- • Bir hatanın ortaya çıkması emniyet lidir. Kendini kanıtlamış yapı parçaları ve fonksiyonunun kaybolmasına neden kendini kanıtlamış emniyet prensipleri olabilir, ancak ortaya çıkma olasılığı uygulanmalıdır. kategori B'ye göre daha düşüktür. 2 Kategori B için talepler ve kendini kanıt- • Bir hatanın ortaya çıkması kontrollelamış emniyet prensiplerinin uygulanrin arasında emniyet fonksiyonunun ması şartı yerine getirilmelidir. Emniyet kaybolmasına neden olabilir. fonksiyonu uygun aralıklarla makinenin • Emniyet fonksiyonunun kaybolması kumanda sistemi tarafından kontrol kontrol ile anlaşılır. edilmelidir (test oranı talep edilen orana göre 100 kat daha yüksektir). 3 Kategori B için talepler ve kendini kanıt- • Münferit bir hata ortaya çıkarsa, emniyet fonksiyonu daima korunur. lamış emniyet prensiplerinin uygulanması şartı yerine getirilmelidir. Emniyet • Hatalardan birkaçı tanınır fakat hepsi tanınmaz. ile ilgili parçaların tasarımı aşağıdaki • Tanınmamış hataların yığılması emhususlar doğrultusunda olmalıdır ... niyet fonksiyonunun kaybolmasına • Bu kısımların her birinde meydaneden olabilir. na gelen münferit hata emniyet fonksiyonunun kaybolmasına neden olmamalıdır ve • daima uygun bir şekilde münferit hatanın tanınması mümkün olmalıdır. 4 Kategori B için talepler ve kendini kanıtlamış emniyet prensiplerinin uygulanması şartı yerine getirilmelidir. Emniyet ile ilgili parçaların tasarımı aşağıdaki hususlar doğrultusunda olmalıdır: • Bu kısımların her birinde meydana gelen münferit hata emniyet fonksiyonunun kaybolmasına neden olmamalıdır ve • münferit hata emniyet fonksiyonuna gelen bir sonraki talep esnasında veya öncesinde tanınmamalıdır veya • bu mümkün değilse, hataların yığılması emniyet fonksiyonu kaybolmasına neden olmamalıdır. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ağırlıklı olarak yapı parçalarının seçimi ile karakterize edilmiştir 3 d Ağırlıklı olarak yapı dolayısıyla karakterize edilmiş • Hata meydana gelirse, emniyet fonksiyonu daima korunur. • Hatalar emniyet fonksiyonunun kaybolmasını önlemek için zamanında tanınır. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-89 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Tanım Bölüm Düşük Orta Yüksek 3 sene ≤ MTTFd < 10 sene 10 sene ≤ MTTFd < 30 sene 30 sene ≤ MTTFd < 100 sene Bileşen verilerinden tüm sistem için tehlike getiren hataya kadar bir senelik ortalama süre (MTTFd) hesaplanır. Güvenilirliğinin etkisini aşırı değerlendirmemek için MTTFd'nin kullanılabilir değeri 100 sene ile sınırlandırılmıştır. 100% MTTFd = 3 sene Kabul edilemeyen MTTF MTTFd ene = 10 s 80% Düşük MTTF Orta MTTF 63,2% 60% MTTF e 0 sen d=3 Tehlike yaratan hata olasılığı [%] 3 d MTTF hata oranlarından çıkarılabilir. Burada şunlar geçerlidir: • Elektromekanik veya pnömatik bileşenler için B10 değeri. Burada aşınma ve bununla birlikte maksimum izin verilen kullanım süresi devre değiştirme sıklığına bağlıdır. B10 bileşenlerinin % 10'unun hata kadar devre değiştirme periyotlarının sayısıdır. • B10d değeri bileşenlerinin % 10'unun tehlike getirecek şekilde devre dışı kalmasına kadar devre değiştirme periyotlarının sayısıdır. B10d değeri bilinmiyorsa, baştan B10d = 2 × B10 olarak kabul edilebilir. • Elektronik bileşenler için: Hata oranı λ. Çoğunlukla devre dışı kalma oranı FIT (Failures In Time) olarak verilir. Burada FIT 109 saatte bir hatadır. ISO 13849-1 kapsamında MTTFd değerleri bölümler halinde bir araya getirilmiştir: Kaynak: BGIA El kitabı Tehlike getiren bir hataya kadar geçen ortalama süre (MTTFd) MTTF "hataya kadar geçen ortalama süre" için kısaltmadır (İngilizce: Mean Time To Failure). ISO 13849-1 uyarınca bakış açısı için sadece tehlike getiren hatalar dikkate alınmalıdır (bundan dolayı "d", İngilizce "dangerous"). Bu değer teoritik bir parametredir ve anlamı bir bileşenin tehlike getiren hata bileşenin (tüm sistemin değil) dayanım süresi boyunca meydana gelme olasılığıdır. Alt sistemin gerçek dayanım süresi her zaman daha kısadır. 40% Yüksek MTTF MTTFd = e 100 sen 20% Dikkate alınmadı 0% 0 5 10 15 20 25 30 Süre [Sene] 3-90 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Teşhis edebilme derecesi (DC) Kısmi sistem içine bir hata tanıma tertibatı yerleştirilerek güvenlik seviyesi yükseltilebilir. Teşhis edebilme derecesi (DC – Diagnostic Coverage) tehlikeli hataları ortaya çıkarma kabiliyeti için bir ölçüdür. Kötü diyagnoz az sayıda, iyi diyagnoz çok sayıda hatayı ve hatta bütün hataları ortaya çıkarır. Ortak sebeplerden dolayı hatalar- Direnç Harici etkiler (örn. gerilim seviyesi, aşırı sıcaklık) benzer bileşenleri aynı zamanda, bunlar ne kadar arızalansa veya bunlar ne kadar iyi test edilse bile kullanılmaz hale getirebilir. (Işık aniden sönerse, iki göz bile daha fazla gazete okuyamaz.) Ortak nedenlerden kaynaklanan bu gibi hatalar her zaman önlenmelidir (CCF – Common Cause Failure). Hassas bir analiz (FMEA) yerine ISO 13849-1 önlemler önerir ve DC değerini nicelendirir. Burada da çeşitli bölümlere ayırma işlemi yapılır. Tanım Bölüm Yok Düşük Orta Yüksek DC < % 60 % 60 ≤ DC < % 90 % 90 ≤ DC < % 99 % 99 ≤ DC ISO 13849-1 ek F'de CCF'ye karşı yeterli önlemlerin alınıp alınamayacağını belirlemek için basitleştirilmiş bir başarı puanı sistemini baz alan bir metot sunulur. Buradan uygun önlemlerin uygulanması ile bir başarı puanı elde edilir. En az 65 başarı puanına erişilirse, CCF önlemleri yeterli olarak kabul edilebilir. Maksimum değer Talep Ayırma Sinyal devrelerinin ayrılması, ayrı döşeme, izolasyon, hava güzergahları vs. 15 Çeşitlilik Farklı teknolojiler, bileşenler, etkime şekilleri, dizayn 20 Tasarım, uygulama, deneyim Aşırı yüke, aşırı gerilime, aşırı basınca vs. karşı koruma (teknolojiye göre) 15 Seneler boyu kendini kanıtlamış bileşenlerin ve yöntemlerin kullanılması 5 Analiz, değer- Aynı nedene dayanan hataların önlenmesi için bir hata analizinin uygulanması lendirme 5 Yetkinlik, eğitim CCF için nedenlerin ve sonuçların anlaşılması ve önlenmesi için tasarımcıların eğitilmesi 5 Çevresel etki Sistemin EMW tarafından etkilenmesi bakımından test edilmesi 25 Sıcaklık, şok etkisi, titreşim vs. bakımından etkilenme için sistemin test edilmesi 10 Proses Daha önceki bakış açılarının donanımda ve yazılımda doğru bir şekilde uygulanmış, ayrıntılı olarak test edilmiş (dört göz ilkesi) ve geniş kapsamlı bir dokümantasyonda versiyon ve değiştirme durumları açısından sonuçlar çıkarılmış olmasını sağlamak için standartlarda bulunan çeşitli yardım olanakları dikkate alınmalıdır. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır 3 d Asgari talep Toplam değer ≥ 65 Güvenlik açısından önemli konuların doğru uygulaması prosesi yöneticilerin ve idarecilerin görevidir ve uygun bir kalite yönetimini kapsar. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-91 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Alt bir sistem için PL'nin belirlenmesi Aşağıdaki resimde MTTFd-değeri (her kanal için), DC ve kategori arasındaki bağıntı görülmektedir. 10 - 4 a b 3 × 10 -6 c 10 -6 PFHd-değeri Performans seviyesi (PL) 10 - 5 d 10 -7 e 3 d (DC) Teşhis edebilme derecesi Kategori MTTFd Düşük Orta 10 -8 Yok Yok B 1 Yüksek Düşük Orta Düşük 2 2 3 Teşhis edebilme derecesi (DC) Performans seviyesi "d", örn. iki kanallı bir kumanda sisteminde (kategori 3) gerçekleştirilebilir. Bu durum ya iyi bir yapım kalitesi (MTTFd = orta) ile bütün hatalar tanınırsa (DC = orta) erişilebilir ya da çok sayıda hata tanınırsa (DC = düşük) çok iyi bir yapım kalitesi (MTTFd = yüksek) ile erişilir. 3-92 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K Orta Yüksek 3 Yok 4 Düşük Orta Yüksek Yapılan bu işlemin arka planında karmaşık bir matematiksel model vardır, ancak kullanıcı bunu fark etmez. Pragmatik varsayımı sağlamak için kategori MTTFd ve DC parametrelerinin tanımı önceden yapılmıştır. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için PL'in belirlenmesi 1) "Aktuatör" alt sisteminin tanımı "Aktuatör" alt sistemi "geri beslemeli" iki kontaktörden oluşur. Koruma rölelerinin mevcut pozitif yönlü sayesinde kontaktörün emniyet açısından önemli bir arızası tanınabilir (EDM). Lojik ünitesi UE410 "Aktuatör" alt sistemine dahil değildir, ancak diyagnoz amaçları için kullanılır. 2) Kategorinin belirlenmesi I1 Giriş sinyali I2 Giriş sinyali 3) Her kanal için MTTFd değerinin belirlenmesi Kontaktörler aşınmaya uğrayan bileşenler B10d değeri ve tahmin edilen devre değiştirme sıklığı (nop) üzerinden MTTFd değeri hesaplanmalıdır. Yandaki formül geçerlidir: Devre değiştirme sıklığı sayısı işletme saati/gün [hop], çalışma günü/ sene [dop] ve saat başına devre değiştirme sıklığı değerlerinden oluşmaktadır [C]: Üreticiye göre sınır şartları: • B10d = 2600000 • C = 1/h (kabul) • dop = 220 d/a • hop = 16 h/d Bu sınır şartları altında kanal başına MTTFd için 7386 sene elde edilir, bu değer "çok" yüksek olarak yorumlanır. 4) DC'nin belirlenmesi Pozitif yönlü kontaklar dolayısıyla EN ISO 13849-1 içindeki önlemler tablosuna göre bir yüksek DC (% 99) elde edilebilir. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır L1 Denetim Çıkış sinyali O1 Çapraz karşılaştırma Tek hatalık güvenlikten (hata tespiti) dolayı kategori 3 veya 4 uygundur. Bilgi: Kategorinin kesin belirlenmesi DC değerinin saptanmasından sonra gerçekleşir. L2 Denetim Çıkış sinyali O2 3 d B 10d MTTFd = ----------------------------------0, 1 × n op B 10d MTTFd = ---------------------------------------------------------------------0, 1 × d op × h op × C MTTFd Bölüm Düşük Orta Yüksek 3 sene ≤ MTTFd < 10 sene 10 sene ≤ MTTFd < 30 sene 30 sene ≤ MTTFd < 100 sene DC Bölüm Yok Düşük Orta Yüksek DC < % 60 % 60 ≤ DC < % 90 % 90 ≤ DC < % 99 % 99 ≤ DC G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-93 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için PL'in belirlenmesi 5) Aynı nedenlerden kaynaklanan devre dışı kalmaların önlenmesi için önlemlerin değerlendirilmesi Çok kanallı sistemlerde Common-Cause-Effekt etkisinin önlenmesi için önlemler alınmıştır. Önlemleri değerlendirmesi ile başarı puanı 75 elde edilir. Asgari talep bu şekilde yerine getirilmiştir. Talep Değer Ayırma Çeşitlilik Tasarım, uygulama, deneyim Analiz, değerlendirme Yetkinlik/Eğitim Çevresel etki Asgari talep 15 20 20 5 5 35 75 Toplam değer 75 ≥ 65 6) Proses önlemlerinin değerlendirilmesi Aynı zamanda hata önleme ve hakimiyeti açısından sistematik bakış açıları dikkate alınmalıdır. Örneğin: • Organizasyon ve yetkinlik • Tasarım kuralları (örn. spesifikasyon örnekleri, kodlama talimatları) • Kontrol konsepti ve kontrol kriterleri • Dokümantasyon ve konfigürasyon yönetimi 7) Sonuç Performans seviyesi (PL) DC Kategorisi a 10 -5 b c 10 -6 d PFHd-değeri 3 d 10 -4 Kısmi sistemde PL'nin belirlenmesi için mevcut resimden ( 3-86) kısmi sistem için PL değeri belirlenebilir. Bu durumda PL için "e" elde edilir. Buradan bu alt sistem için elde edilen PFHd için 2,47 × 10–8 değeri ISO 13849-1 standardının ayrıntılı tablosundan alınabilir. Yüksek DC değerleri dolayısıyla iki kanallı yapılar kategori 4 için talepleri yerine getirir. 10 -7 e Yok B Yok 1 Düşük 2 Orta 2 Düşük 3 Orta 3 Yüksek 4 10 -8 Alt sistem için elde edilen verilerle bu durumda tüm güvenlik fonksiyonu için erişilen performans seviyesi belirlenebilir (bakınız "Erişilen performans seviyesinin (PL) ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi" 3-86). 3-94 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Alternatif: Erişilen SIL (Safety Integrity Level)'in IEC 62061 uyarınca belirlenmesi Erişilen SIL'in belirlenmesi aşağıdaki kriterler baz alınarak yapılır: • Donanımların emniyet entegrasyonu • Yapısal sınırlamalar (SILCL) • Tehlike getiren donanımların rastlantısal devre dışı kalması (PFHd) olasılığı • Sistematik güvenlik entegrasyonunun talepleri • Hataların önlenmesi • Sistematik hataların hakimiyeti Burada – ISO 13849-1'de olduğu gibi – güvenlik fonksiyonu önce fonksiyon bloklarına ayrılır ve ardından kısmi sistemlere aktarılır. 3 d Donanımların güvenlik entegrasyonu Toplam güvenlik fonksiyonunun incelenmesinde donanımın güvenlik entegrasyonu şu hususlar doğrultusunda belirlenir ... • Alt bir sistemin en düşük SILCL değeri tüm sistemin maksimum erişilebilen SIL değerini sınırlandırmalıdır. • Tüm kumanda sisteminin PFHd değeri "fonksiyonel emniyetin doğrulanması" resmindeki münferit PFHd değerlerinin toplamını 3-99 aşmamalıdır. Örnek Yukarıdaki resimde bütün kısmi sistemler SILCL3'ü karşılar. PFHd değerlerinin toplamı 1 × 10–7'den küçüktür. Sistematik emniyet entegrasyonu için önemli önlemler uygulanmıştır. Bundan dolayı SIL3 emniyet fonksiyonu yerine getirilmiştir. Sistematik güvenlik entegrasyonu Farklı alt sistemler bir kumanda halinde birbiri ile bağlanırsa, bu durumda sistematik emniyet entegrasyonu için ilave önlemler alınmalıdır. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Sistematik donanım hatalarının önlenmesinde diğerleri yanında aşağıdaki önlemler kullanılır • Fonksiyonel güvenliğin planı ile uyumlu tasarım • Kablolama, tel bağlantıları ve diğer bağlantılar dahil kısmi sistemlerin doğru seçimi, kombinasyonu, düzenlenmesi, birleştirilmesi ve kurulumu • Üreticinin spesifikasyonları dahilinde uygulama • Üreticinin uygulama bilgilerinin, örn. katalog verilerinin, kurulum talimatlarının dikkate alınması ve kendini kanıtlamış konstrüksiyon pratiklerinin uygulanması • Elektrik donanımı bakımından IEC 60204-1 uyarınca taleplerin dikkate alınması Bundan başka sistematik hatalar göz önünde bulundurulmalıdır, örn. • güvenli bir durumun elde edilmesi için enerji kapatılmasından yararlanılması • Birlikte kullanılan bir veri iletişim sisteminden kaynaklanan etkilerin, hataların ve diğer efektlerin kontrol altında tutulması için önlemler, bunlara aktarma hataları, tekrarlar, kayıp, ekleme, yanlış sıralama, çarpıtma, gecikme vs. dahildir G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-95 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Bir alt sistemin güvenlik seviyesinin IEC 62061 uyarınca belirlenmesi IEC 62061 kapsamında da münferit bileşenlerin bağlanması ile elde edilen kısmi sistemlerin güvenlik seviyesinin de belirlenmesi mümkündür. HFT PFHd DC/SFF CCF Kontrol Yapı Güvenirlik Teşhis Direnme Kabiliyeti Proses SIL emniyet entegrasyon seviyesi Tehlike getiren donanımların rastlantısal devre dışı kalması (PFHd) olasılığı Yapısal sınırlamalar yanında her kısmi sistem için "tehlike getiren rastlantısal donanım devre dışı kalma olasılığı" da dikkate alınmalıdır. Her kısmi sisteme ait PFHd değerinin hesaplanması için matematik bir modelden elde edilen bir formül mevcuttur, burada aşağıdaki parametreler hesaba katılır: • Diyagnoz emniyet derecesi • Kullanım süresi • Diyagnoz test aralığı • Bileşenlerin devre dışı kalma oranları (λD) • Ortak nedenle devre dışı kalma (Common-Cause-Faktor β) HFT = 1 DC1 ve DC 2 ile diyagnoz λ D 1 × λ D 2 × ( DC 1 + DC 2) × T D 2 PFHd = (1 – β)² × 3 d Bir kısmi sistem için erişilen emniyet entegrasyon seviyesi (SIL) aşağıdaki parametrelerden oluşur: • Donanım hatası toleransı (HFT) • PFHd-değeri • Güvenli hataların oranı (SFF) • Ortak nedenle devre dışı kalma (CCF) • Emniyet açısından önemli yazılım bakış açıları • Sistematik devre dışı kalmalar Donanım hatası toleransı (HFT) IEC 62061 kapsamında yapı kısmi sistem tipleri ve donanım hata toleransı (HFT) üzerinden belirlenir. HFT 0'ın anlamı donanımdaki tek bir hata ile koruma etkisinin kaybolmasının mümkün olduğu şeklindedir (tek kanallı sistemler). HFT 1'in anlamı donanımda münferit hatalar olmasına rağmen koruma etkisinin korunmasının mümkün olduğu şeklindedir (iki kanallı sistemler). Kısmi sistem eleman 1: λ D1, DC 1 Arıza teşhis + λ D 1 × λ D 2 × ( 2 – DC1 – DC 2 ) × T P 2 +β× PFHd ≈ β × λ D1 + λ D2 2 λ D1 + λ D2 2 Güvenli hata (DC/SFF) DC = 50 % SFF = 75 % λ DD λS λ DU "Güvenli hata", SFF (safe failure fraction), diyagnoz emniyet derecesi DC (λDD /λDU) ve ayrıca "emniyetli hatalar" (λS) değerlerinden hesaplanır. Ortak nedenle devre dışı kalma β SFF = ∑ λ S + ∑ λ DD ∑λS +∑λD Kısmi sistem eleman 2: λ D2, DC 2 3-96 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Ortak sebeplerden dolayı hatalar (CCF)- Direnç IEC 62061 kapsamında da ortak nedenle devre dışı kalmaya karşı oran bakımından bir sıra gözlemler talep edilir. Pozitif uygulamaların sayısına bağlı olarak bir Common-Cause-Faktor (β) kat sayısı elde edilir. Maksimum değer Talep Ayırma Sinyal devrelerinin ayrılması, ayrı döşeme, izolasyon, hava güzergahları vs. 15 Çeşitlilik Farklı teknolojiler, bileşenler, etkime şekilleri, dizayn 20 Tasarım, uygulama, deneyim Aşırı yüke, aşırı gerilime, aşırı basınca vs. karşı koruma (teknolojiye göre) 15 Seneler boyunca kendini kanıtlamış bileşenlerin ve yöntemlerin kullanılması 5 Analiz, değer- Aynı nedene dayanan hataların önlenmesi için bir hata analizinin lendirme 5 Yetkinlik, eğitim CCFs için nedenlerin ve sonuçların anlaşılması ve önlenmesi için tasarımcıların eğitilmesi 5 Çevresel etki Sistemin EMW tarafından etkilenmesi bakımından test edilmesi 25 Sıcaklık, şok etkisi, titreşim vs. bakımından etkilenme için sistemin test edilmesi 10 uygulanması Değer CCF-Faktörü (β) ≤ 35 % 10 36'dan 65'e kadar %5 66'dan 85'e kadar %2 86'dan 100'e kadar %1 Sonuç – Alt sistem için SIL'in belirlenmesi Her alt sistem için önce ayrı olarak donanımın güvenlik entegrasyonu belirlenir: Alt sistemlerde daha önceden geliştirilmiş alt sistemler söz konusu ise – örn. güvenlik ışık perdelerinde olduğu gibi – üretici ilgili parametre verilerini teknik spesifikasyonu çerçevesinde birlikte teslim eder. Böyle bir kısmi sistem genel olarak SILCL, PFHd ve kullanım süresi belirtilerek yeterli derece tanımlanmıştır. Buna karşılık alt kısmı sistemlerden oluşan, örn. koruma kapılarında ve kontaktörlerdeki kilitleme tertibatları gibi kısmi sistemler için emniyet entegrasyonunun belirlenmesi gerekir. SIL-tepki sınırı (SILCL: SIL claim limit) Donanım hatası toleransı (mimari) belirlendikten sonra maksimum erişilebilir SIL (SIL-tepki sınırı) kısmi sistem için hesaplanabilir. Güvenli hata oranı (SFF) Donanım hatası toleransı 0 1 < % 60 – SIL1 60'dan < % 90'a kadar SIL1 SIL2 90'dan < % 99'a kadar SIL2 SIL3 ≥ % 99 SIL3 SIL3 3 d İki kanallı HFT 1 donanımlı bir sistem % 90 bir SFF ile SILCL3'ü gerektirebilir. Proses IEC 62061 standardının programlanabilir elektrikli sisteme yönelik olması dolayısıyla bunun içinde daha önce açıklanan bakış açılarına (V model, kalite yönetimi vs.) ek olarak çok sayıda ayrıntılı bilgiler ve talepler emniyetle ilgili sistemlerin doğru kullanılması ve yazılımlarının geliştirilmesi bakımından ele alınmıştır. 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-97 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için SILCL ve PFHd belirlenmesi 1) "Aktuatör" alt sisteminin tanımı "Aktuatör" alt sistemi geri beslemeli iki kontaktörden oluşur. Kontaktörlerin mevcut pozitif yön sayesinde kontaktörün güvenlik açısından önemli bir arızası tanınabilir (EDM). Lojik ünitesi UE410 "Aktuatör" alt sistemine dahil değildir, ancak diyagnoz amaçları için kullanılır. 2) Donanım hatası toleransının belirlenmesi (HFT) Tek hata güvenliği (hata tanımalı) dolayısıyla bir HFT = 1 elde edilir. Alt sistem eleman 1: λ D1 , DC 1 Ortak nedenle devre dışı kalma β Arıza teşhis Alt sistem eleman 2: λ D2 , DC 2 3 d 3) PFHd'nin belirlenmesi a) Hata oranı λD yardımıyla Kontaktörlerde aşınmaya uğrayan bileşenler söz konusu olduğundan B10d değeri ve tahmin edilen devre değiştirme sıklığı üzerinden saat başına [C] devre değiştirme sıklığı hesaplanabilir. Mekanik yapı parçaları konusunda IEC 62061 kapsamında bir ifade yoktur. Bundan dolayı hata oranı λD ISO 13849-1 esas alınarak hesaplanır. Hata oranının bütün kullanım süresi boyunca sabit kaldığı kabul edilir. Üreticiye göre sınır şartları: • B10d = 2600000 • C = 1/h (kabul) Bu sınır koşulları altında λD için 3,8 × 10–8 1/h değeri elde edilir. b) CCF-Faktörü yardımıyla (β) Çok kanallı sistemlerde Common-Cause-Effekt etkisinin önlenmesi için önlemler gereklidir. Etki IEC 62061 standardındaki talimatlara uygun önlemler ile belirlenir. Örnekte faktör %5'tir (aşağıya bakınız: "5) Ortak nedenlerden kaynaklanan hataların önlenmesi için alınan önlemlerin değerlendirilmesi") PFHd ≈ 1,9 × 10–9. 3-98 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K λD = 1 0, 1 × C = MTTFd B 10d Değer CCF-Faktörü (β) ≤ 35 % 10 36'dan 65'e kadar %5 66'dan 85'e kadar %2 86'dan 100'e kadar %1 PFHd ≈ β × (λ D1 + λ D2) × ½ ≈ β × λD C ≈ 0,05 × 0,1 × ---------------B 10 d PFHd ≈ 1,9 × 10-9 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için SILCL ve PFHd belirlenmesi 4) DC üzerinden SFF'nin belirlenmesi Pozitif yönlü kontaklar dolayısıyla "yüksek" bir DC (% 99) elde edilir. Yani λD hataların % 70'inden kontaktörler için % 99 tanınır. Buna göre SFF = % 30 + % 69.3 = % 99.3. λS DC = 99 % SFF = 99.3 % λ DD λ DU 5) Aynı nedenlerden kaynaklanan hataların önlenmesi için önlemlerin değerlendirilmesi Çok kanallı sistemlerde Common-Cause-Effekt etkisinin önlenmesi için önlemler gereklidir. Önlemlerin IEC 62061 uyarınca değerlendirilmesinden bu örnekte CCF-Faktörü (β) için % 5 değeri elde edilir. Değer CCF-Faktörü (β) ≤ 35 % 10 36'dan 65'e kadar %5 66'dan 85'e kadar %2 86'dan 100'e kadar %1 6) Proses önlemlerinin değerlendirilmesi Aynı zamanda hata önleme ve hakimiyeti açısından sistematik bakış açıları dikkate alınmalıdır. Örneğin: • Organizasyon ve yetki • Tasarım kuralları (örn. spesifikasyon örnekleri, kodlama talimatları) • Kontrol konsepti ve kontrol kriterleri • Dokümantasyon ve konfigürasyon yönetimi Sonuç Son adımda yapısal sınırlamalar dikkate alınmalıdır. Mevcut artık değer (donanım hatası toleransı 1) ve SFF > % 99 dolayısıyla buradan bir SIL-tepki sınırı (SIL claim limit) SILCL3 bu kısmi sistem için elde edilir. Güvenli hata oranı (SFF) < % 60 60'dan < % 90'a kadar 90'dan < % 99'a kadar ≥ % 99 3 d Donanım hatası toleransı 0 1 – SIL1 PFHd ≈SIL1 β × (λ D1 + λ D2) × ½ SIL2 ≈SIL2 β × λD SIL3 C ≈SIL3 0,05 × 0,1 × ---------------- SIL3 B 10 d PFHd ≈ 1,9 × 10-9 Alt sistem için elde edilen veriler SILCL ve PFHd değerleri ile şimdi tüm güvenlik fonksiyonu için SIL yukarıda tanımlandığı gibi belirlenebilir (bakınız "Donanımların emniyet entegrasyonu) 3-95). 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-99 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Yardımcı destek Açıklaması yapılan doğrulama yöntemleri performans seviyesi (PL) ve emniyet entegrasyon seviyesi (SIL) konusunda Know-how ve deneyim gerektirir. SICK firması bu gibi hizmetleri sunar ( "SICK firması sizi nasıl destekler" i-1). Uygun bir yazılım aracı size sistematik bir işlem şekli çerçevesinde destek olabilir. Performans seviyesinin belirlenmesi için etkin bir yöntem yazılım asistanı SISTEMA ile sunulur, bu yazılım IFA tarafından geliştirilmiş olup ve bedelsiz kullanılabilir. SICK firması bunun için sertifikalı emniyet bileşenlerinin bir kütüphanesini sunar. Bundan başka günlük çalışmalarınız için pratiğe uygun Knowhow seminerleri hizmetinize sunulmuştur. SISTEMA, SICK bileşen kütüphanesi ve eğitimler konusunda bilgileri şu adreste bulabilirsiniz: www.sick-safetyplus.com 3 d Özet: Güvenlik fonksiyonun doğrulanması Genel • Planlanan güvenlik fonksiyonlarının gerekli güvenlik seviyesine uyup uymadığının doğrulamasını yapınız. Bunun için mekanik ve fonksiyonel güvenliği doğrulayınız. Metotlar • Bileşke güvenlik seviyesini ISO 13849-1 (PL) uyarınca belirleyiniz. Kullanılabilir yöntemler: • Basitleştirilmiş yöntem (PL yardımıyla) • Ayrıntılı yöntem (PFHd değerleri yardımıyla) • Bir alt sistem için (örn. Aktuatör için) PL veya PFHd-değerleri bilinmiyorsa, alt sistemin güvenlik seviyesini yapı, güvenirlik, diyagnoz, direnç ve proses parametrelerinden hesaplayınız. • Alternatif olarak bileşke güvenlik seviyesini IEC 62061 (SIL) uyarınca belirleyebilirsiniz. Burada da sertifikası olmayan bir kısmi sistem için güvenlik seviyesini belirleme imkanı vardır. Yardımlar • Önerilen araçları kullanınız ve danışmanlık hizmeti alınız. 3-100 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri Adım 3e: Bütün güvenlik fonksiyonlarının onaylanması Onaylama bir tezin, bir planın veya çözüm önermesinin çözülecek bir problem açısından kontrol edilmesidir. Bir çözümün spesifikasyonlara göre sadece doğru uygulanmasının değerlendirildiği Başlangıç 3 e verifikasyona karşılık onaylamada çözümün genel olarak gerekli olan risk azaltması için gerekli olup olmadığının belirlenmesi söz konusudur. Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi 3-2 Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi 3-9 Güvenlik konseptinin oluşturulması 3-13 ff Koruma tertibatlarının seçimi 3-19 ff Kumanda sistemine entegrasyon 3-66 ff Güvenlik fonksiyonun doğrulanması 3-83 Bütün güvenlik fonksiyonlarının onaylanması 5-1 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 3-101 Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması Onaylama yönteminin amacı makinede güvenlik fonksiyonlarına katkısı bulunan bileşenlerin spesifikasyonunu ve tasarımının uyumluluğunu kontrol etmektir. Onaylama kontrol fonksiyonunun güvenlikle ilgili parçalarının ISO 13849-2 uyarınca taleplerini, özellikle bunların belirlenmiş olan güvenlik seviyesi ile ilgili olanlarını yerine getirdiğini göstermelidir. Onaylama işlemi olanaklar dahilinde kumanda sisteminin güvenlikle ilgili parçaların tasarımında görev almamış kişiler tarafından yürütülmelidir. Onaylama işleminde formüle edilen spesifikasyonlarda hataların ve özellikle dışlamaların kontrol edilmesi önemlidir. Güvenliğe ilişkin bir kumanda fonksiyonunun tasarımında en kritik konu genel olarak spesifikasyonlardır. Bunun için bir örnek: Ham bir yapı hücresine giriş bir ışık perdesi ile güvenliğe alınmalıdır. Güvenlik fonksiyonunun spesifikasyonu bundan dolayı aşağıdaki gibi yapılmıştır: "Bir ışık perdesinin koruma alanının kesilmesinde tehlike yaratan bütün hareketler en hızlı bir şekilde durdurulmalıdır." Bundan başka konstrüktör serbest kalan, özellikle arkasına geçilebilen koruma alanında tekrar çalışmayı dikkate almalıdır. Onaylama işlemi bu gibi durumları göstermelidir. Bir onaylama işlemi çerçevesinde genel olarak birbirini tamamlayan çok sayıda yöntem uygulanır. Bunlar şunlardır: • Koruma tertibatlarının konumlandırılması ve etkinliğinin teknik kontrolü • Beklenen sonuç bakımından hatalı aksiyonun simülasyon ile pratik kontrolü • Ortam taleplerinin fonksiyon testi ile validasyonu: • Sıcaklık, nem, şok, titreşim ve şok yükü vs. gibi bulunulan ortamdan kaynaklanan etkilere karşı yeterli koruma. • Elektromanyetik etkilenmeye karşı yeterli parazit dayanımı 3 e 3-102 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/ 2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri Adım 4: Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri Güvenli konstrüksiyon veya teknik koruma önlemleri tam etki göstermezse, bu durumda kullanıcı ilave olarak mevcut artık risklere karşı uyarılmalı ve özellikle kişisel koruma donanımı bakımından ilave koruma önlemlerinin uygulanması konusunda bilgilendirilmelidir. Artık riskler konusundaki kullanıcı bilgilerine, örn. şunlar dahildir: • Akustik ve optik uyarı tertibatları • Makinedeki bilgi ve uyarı işaretleri • İşletme kılavuzunda uyarı işaretleri • İş talimatları, eğitim talepleri veya kullanıcıların işe alıştırma eğitimleri • Kişisel koruma donanımının kullanılması konusunda bilgiler Kullanıcı bilgileri başka önlemlerin yerini almaz! Güvenli tasarım, risk değerlendirmesi ve risk azaltılması A standardı: ISO 12100 4 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 4-1 Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri Risk azaltılması Akustik ve optik uyarı tertibatları Bir makinenin işletimi gözetlenmiyor ise makine fonksiyon arızaları nedeniyle oluşacak tehlikeleri bildiren uyarı tertibatları ile donatılmış olmalıdır. Uyarı tertibatları kesin anlaşılacak şekilde, kolay algılanabilir ve kullanıcı personel tarafından sürekli olarak fonksiyona hazır olma bakımından kontrol edilebilir olmalıdır. Hala artık riskler mevcutsa, üretici bu konuda uyarı yapmalıdır. Makinedeki bilgi ve uyarı işaretleri Makine üzerindeki bilgiler ve uyarı işaretleri tercihen semboller veya piktogramlar şeklinde olmalıdır. Bunlar makinenin kullanıldığı ülkenin resmi dilinde yazılmış olmalıdır. İlave uyarılar başka resmi dillerde yapılabilir. Emniyet bakımından önemli olan bilgiler kesin, kolay anlaşılabilir, kısa ve açık formüle edilmiş olmalıdır. İnteraktif iletişim araçları kolay anlaşılabilir ve sezgisel kumanda edilebilir olmalıdır. 4 İşletme kılavuzundaki uyarı ve güvenlik işaretleri İşletme kılavuzunda makinenin emniyet açısından önemli bütün bilgiler bulunmalıdır, özellikle şunlar: • Deneyimlere göre makinede meydana gelen yanlış uygulamalar bakımından uyarı işaretleri • İşletmeye alma, makinenin işletilmesi ayrıca kullanıcı personelin eğitimi ve işe alıştırılması için gerekli uyarılar • Koruma tertibatlarının ve ilave koruma önlemlerinin konstrüksiyonunda ve uygulamasında emniyetin entegrasyonu ile ilgili önlemlere rağmen hala mevcut artık riskler konusunda bilgiler • Kullanıcı tarafından alınacak koruma önlemleri ve gerekli kişisel koruma donanımı için talimat 4-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K • Makinenin çeşitli yaşam evrelerinde dayanım güvenliği bakımından talepleri karşılaması için koşullar • Nakliye, kullanım ve depolama konusunda emniyet bilgileri • Kazalarda ve emniyetli arıza gidermede gerekli işlem şekli konusunda talimatlar • Güvenli ayarlama ve bakım konusunda talimatlar ve bunun için gerekli koruma önlemleri • Kullanılan yedek parçaların kullanıcı personelin emniyeti ve sağlığı açısından etkili olabilecek spesifikasyonları 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Risk azaltılması Safexpert® ile dokümantasyon Safexpert® ile dokümantasyon Safexpert® ( sayfa 1-5) yazılımı ile teknik dokümantasyon ile ilgili talepler de rahat bir şekilde düzenlenebilir. Bu şekilde kullanıcı, örneğin kullanıcı bilgilerini risk değerlendirmesinden doğrudan işletme kılavuzuna entegre edebilir. 4 Safexpert® işletme kılavuzu asistanı 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 4-3 Özet Risk azaltılması 2, 3 ve 4 adımlarının özeti: Risk azaltma Genel Analizi yapılan tehlikenin risk azaltması için 3 kademeli yönteme göre işlem yapılmalıdır: 1.Makineyi risk mümkün olduğu ölçüde giderilecek şekilde tasarlayınız. 2.Gerekli koruma önlemlerini tanımlayınız, tasarlayınız ve kontrol ediniz. 3.Kalan artık riskler hakkında bilgi alınız. Kalan artık risklerin nasıl azaltılabileceğini belirleyiniz ve bu bilgiyi kullanıcılar ile paylaşınız. Teknik koruma önlemleri • Fonksiyonel güvenlik açısından alternatif olarak iki standart size yardımcı olur: ISO 13849-1 (PL) veya IEC 62061 (SIL). • Güvenlik fonksiyonlarını tanımlayınız ve her biri için gerekli olan güvenlik seviyesini belirleyiniz. • Güvenlik konseptini tasarlayınız. En etkin koruma tertibatları, bunların montajını ve kumanda sistemi içine entegrasyon konusunda kararınızı veriniz. • Koruma önlemlerinin etkin bir şekilde uygulandığını ve güvenlik seviyesine erişildiğini sağlama alınız. 4 4-4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Toplam validasyon Makinenin toplam validasyonu Adım 5: Toplam onaylama Fonksiyonel güvenlik sadece risk azaltmanın bir kısmını oluşturduğu için toplam bir onaylama çerçevesinde bütün önlemlerin, yani konstrüktif, teknik ve organizasyon önlemlerinin aynı bağlamda değerlendirilmesi gereklidir. Pratikte bundan dolayı münferit bir teknik önlem ile risk azaltılması erişilemez, ancak toplam sistemin göz önünde bulundurulması durumunda yeterli bir sonuç elde edilebilir. Yeterli bir risk azaltılması aşağıdaki bütün soruların olumlu cevaplandırılması durumunda erişilmiş sayılır: Makinenin bütün yaşam evrelerinde bütün işletme koşulları dikkate alındı mı? • 3 kademeli yöntem uygulandı mı? • Tehlikeli durumlar giderildi mi veya tehlike durumları pratik olarak mümkün olduğu ölçüde azaltıldı mı? • Yürütülen önlemlerin yeni tehlikelerin oluşmasına neden olmadığı sağlandı mı? • Kullanıcılar kalan riskler açısından yeterli derecede bilgilendirildi ve uyarıldı mı? • Kullanıcı personelin çalışma koşullarının alınan koruma önlemleri dolayısıyla olumsuz yönde etkilenmemesi sağlandı mı? • Yürütülen koruma önlemleri birbiri ile uyumlu mu? • Makinenin ticari veya endüstriyel olmayan alanlarda kullanımı durumunda ortaya çıkabilecek sonuçlar yeterli derecede dikkate alındı mı? • Alınan önlemlerin makinenin amacına uygun fonksiyonunu önemli ölçüde olumsuz etkilemesi önlendi mi? • Risk ölçülü oranda azaltıldı mı? SICK firmasının güvenlik uzmanları tarafından bir denetim çerçevesinde tüm makine önemli tehlikeler açısından bir denetime tabi tutulur. 5 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 5-1 5 5-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Pazara sürme Makinenin pazara sürülmesi Adım 6: Pazara sürme Duruma göre bir kontrol yeri görevlendirerek toplam çerçevesinde uyumluluk belirlendikten sonra teknik dokümantasyonun hazırlanması esnasında uyumluluk beyanı düzenlenebilir ve CE işareti makineye takılabilir. Uyumluluk beyanında makine için geçerli olan bütün Avrupa direktifleri dikkate alınmalıdır. Teknik dokümanlar Teknik dokümanların kapsamı makine direktifinin ek Vll, bölüm A'da tanımlanmıştır. Tam olmayan makine için makine direktifi ek Vll, bölüm B'de bulunan özel talepler geçerlidir. Teknik belgeler yardımıyla makinenin makine direktifi taleplerine uygun olup olmadığının değerlendirilmesi mümkün olmalıdır. Bunlar değerlendirme için gerekli olduğu ölçüde konstrüksiyonu, yapımı ve makinenin fonksiyon biçimini kapsamalıdır. Belgeler Avrupa Birliği'nin resmi dillerinden birinde yazılmış olmalıdır; ek l, numara 1.7.4.1'de bulunan özel koşulların geçerli olduğu makinenin işletim kılavuzu bunun bir istisnasıdır. Muhafaza süresi ve terminler Teknik belgeler üye ülkelerin yetkili resmi makamları için hazır bulundurulmalıdır: • Makinenin üretildiği günden itibaren • son ünitenin bitirilmesinden sonra en az 10 sene süreyle • Teknik belgeler Avrupa Birliği bölgesinde bulunmak ve aynı zamanda sürekli olarak fiziksel olarak mevcut olmak zorunda değildir (örn. dijital kayıt). Ancak bunlar AB-Uygunluk Beyanında belirtilen kişi tarafından makul bir süre içinde hizmete hazır duruma getirilebilmelidir. 6 Dikkat: Teknik belgeler münferit ülkelerin makamlarına gerekçeli talep üzerine sunulmazsa, bu durum ilgili makinenin temel emniyet ve sağlık açısından talepler ile uyumluluğu bakımından tereddüte girilmesi için yeterli bir sebep teşkil eder! 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 6-1 Makinenin pazara sürülmesi Pazara sürme Teknik belgelerin kapsamı • Makinenin genel tanımı: • Makinenin genel görünüş çizimi, kumanda sisteminin devre planı ayrıca makinenin fonksiyon şeklinin anlaşılması için gerekli olan tanımlar ve açıklamalar • Makinenin temel emniyet ve sağlık koruma talepleri ile uyumluluğunun kontrol edilmesi için gerekli olan detay çizimler, gerekirse yapılan hesaplamalar, deney sonuçları, alınan belgeler vs. • Uygulanan standartların listesi ve diğer teknik spesifikasyonların, standartlar kapsamında bulunan temel emniyet ve sağlık koruma talepleri ile birlikte listesi • Hangi yöntemin uygulandığını belirten risk değerlendirmesi ( 1-1) ile ilgili belgeler: • Makine için geçerli olan temel emniyet ve sağlık koruma taleplerinin listesi • Belirlenen tehlikeleri savmak için veya risk azaltması için alınan koruma önlemlerinin tanımı ve duruma göre makineden kaynaklanabilecek artık risklerin tanımı konusunda bilgi • Üreticinin kendisi veya üreticinin ya da yetkili kıldığı kurumun seçimine göre yapılmış olan deneylerin sonuçlarını içeren bütün teknik raporlar • Makinenin işletim kılavuzu • AB-Uygunluk Beyanının kopyası • Gerekirse makine için monte edilmiş diğer makinelerin veya ürünlerin AB-Uygunluk Beyanlarının kopyaları • Gerekirse tam olmayan makineler için montaj beyanı ve montaj talimatı İşletme kılavuzu Makine ile birlikte makinenin kullanıldığı ülkenin resmi dilinde bir işletme kılavuzunun teslim edilmesi zorunludur. Birlikte teslim edilen bu kullanım kılavuzu "orijinal kullanım kılavuzu" veya "orijinal kullanım kılavuzunun bir çevirisi" olmalıdır; son durumda ilave olarak orijinal işletme kılavuzu birlikte teslim edilmelidir. Diğer bilgiler için bakınız "Adım 4: Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri" 4-1. 6 6-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır İşletmecinin sorumluluğu Makinelerin satın alınması İşletmecinin sorumluluğu İşveren çalışanlarının güvenliği için sorumludur. Makineler ergonomik olarak ve kullanıcının kalifikasyonuna uygun olarak işletilebilmeli ve bu esnada emniyetli olmalıdır. Teslimattaki emniyet tekniği açısından yapılan kabuller ve denetimler yanında makinenin emniyet tekniğine ilişkin talepleri daha satın alma esnasında dikkate alınmalıdır. Makineler nasıl satın alınmalıdır? Bir üretimin kurulumu veya modernizasyonu için başarılı bir proje satın alma prosesi ile başlar. Burada en önemli ayırma yolları belirlenir. • Karmaşık makine tesisleri için makine direktiflerine uygun bir "yapım müdürü" atayınız. • Önceden bir tarafa konulmuş (kısmi) makineler için ne yapılacağını açıklığa kavuşturunuz. • Sözleşmede hangi ilave dokümanların teslim edilmesi gerektiğini belirleyiniz (örn. risk değerlendirmesi ...), bu şekilde daha sonra yapılan değişiklikler kolayca uygulanabilir. • Önemli standartların –gerektiği ölçüde – uygulanmasını esas alınız (AB'nin uyumlu standartları). • Uyumlu standartlardan sapma durumunda hangi işlem yapılacağını kararlaştırınız. Güvenlik denetimleri Deneyimler pratikte makinelerin sadece şartlı olarak güvenli olduğunu göstermiştir. Çoğunlukla koruma tertibatları rahatsız edilmeden çalışmak için değiştirilmiştir. Diğer hata kaynakları koruma tertibatlarının yanlış konumlandırılması ayrıca bunların kumanda sistemine yanlış bağlanmasıdır. İşletmedeki çalışma gereçlerinin ve tesislerin emniyet tekniği açısından durumu AB direktifi 2009/104/EG ("Çalışma araçları kullanma direktifi") uyarınca düzenlenmiştir ve çalışma yerinde geçerli ulusal yasalara göre kontrol edilmelidir. Direktifin özellikle 4a maddesi çalışma araçlarının kontrolünü tanımlar. Teknik kurallar ve standartlar ya da belirli yönetmelikler yürütme için baz olabilirler. İş emniyetinin kontrolü ve formel belirlenmesi buna göre ilgili tesisin işletmecisi tarafından yaptırılmalıdır. İşletmeci burada çalışma araçları için yapılan kontrollerin çalışma araçları kullanma direktifinin ulusal uygulamasına göre organize edilmesine dikkat etmelidir. 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Bu sırada aşağıdaki koşullar yerine getirilmelidir: 1.Kontrol türü 2.Kontrol kapsamı 3.Kontrol derinliği 4.Kontrol süreleri 5.Kontrol edenin yeterlilik derecesi. SICK firmasının yapacağı bir emniyet denetimi ile makinenizin emniyet durumu konusunda hızlı bir genel bakış elde edebilirsiniz. Düsseldorf SICK satış merkezi ayrıca Çekoslavakya SICK yan şirketi yetkili kontrol yeri olarak akredite edilmiştir. Akreditasyon ile bağımsız bir kurum SICK firmasının akreditasyon kapsamında belirlenmiş olan çalışmaları son derece emniyetli olarak ve istenilen kalitede yürüttüğü onaylanmıştır. Sizinle birlikte iyileştirme potansiyellerini tartıştıktan sonra bunları uygulamaya geçiririz. G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K O-1 Çalışma araçları kullanma direktifi, madde 4a İşletmecinin sorumluluğu Çalışma araçları kullanma direktifi, madde 4a: Çalışma araçlarının kontrolü 1.İşveren güvenliği montaj koşullarına bağlı olan çalışma gereçlerinin münferit devlet yasalarına ve/veya pratik uygulamaya uygun olarak bu konuda yetkili kişiler tarafından montajdan sonra ve birinci kontrolün ilk işletime alınmasından önce ve yeni bir şantiyede veya yeni bir kurulum yerinde her montajdan sonra, bu çalışma araçlarının montajının doğru yapıldığından ve düzgün çalıştıklarından emin olmak için bir kontrole tabi tutulmasını sağlamalıdır. 2.İşveren hasar oluşturan etkilere maruz kalarak tehlikeli durumların oluşmasına neden olabilecek, • çalışma gereçlerinin düzenli olarak kontrol edilmesini ve/veya gerekirse deneme çalışmalarının yapılmasını ve • örneğin değişiklikler, kazalar, doğal olaylar, çalışma araçlarının kullanılmadan bekletildiği uzun süreler gibi çalışma aracının olağan dışı olaylar meydana gelmesi durumunda sağlık ve emniyet talimatlarının yerine getirilmesinin mümkün olması ve oluşabilecek hasarların zamanında görülebilmeleri ve giderilebilmeleri için münferit devlet yasalarına ve/veya pratik uygulamaya uygun olarak bu konuda yetkili kişiler tarafından her defasında sıkı bir kontrole tabi tutulmasını sağlamalıdır. 3.Kontrollerin sonuçları yazılı olarak belgelenmeli ve yetkili resmi makamların hizmetine sunulmalıdır. Bunlar makul bir zaman süresi için muhafaza edilir. İlgili çalışma araçları firmanın dışında kullanılırsa, bunlara yapılan son kontrolün yürütülmesi konusunda bir belge eklenmelidir. 4.Üye ülkeler bu kontrollerin biçimini belirler. O-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek SICK firması sizi nasıl destekler SICK firması sizi nasıl destekler? Güvenlik fonksiyonunun bir makineye veya makine konseptine etkin bir şekilde entegre edilmesi emniyet tekniği açısından yüksek düzeyde yetki gerektirir. Bu yetki mevcut beceriler, güncelliğe ve emniyet tekniği bilgisinin kapsamı ile sınırlı değildir, burada aynı zamanda benzer proseslerin uygulamasında deneyim de gereklidir. Bütün bu faktörler bir araya gelerek bir Safety-ortağının emniyet tekniği açısından yetkisini gösterir. SICK firması 60 yıldan fazla makine emniyeti konusunda deneyimleri ile size ölçüsüne uygun hizmetleri yanında makine emniyetinizin direktiflere uygun dönüştürülmesi konusunda ekspertiz bilgisini sunar. SICK firması firmanızdaki emniyet yapısının gelişmesi konusunda aşağıdaki amaçlar doğrultusunda katkıda bulunur ... • Mevcut makinelerde ve tesislerdeki emniyetin iyileştirilmesi • Yeni makinelerin ve tesislerin satın alınmasında entegre edilmiş emniyet • CE yönteminin uygulanmasında ve risk azaltması için konstrüktif önlemlerin uygulanmasında tasarımcılarınızın desteklenmesi Haklı olarak ortağınızdan yüksek taleplerde bulunuyorsunuz. Ortağınız şu özelliklere sahip olmalıdır: • Uzun yıllara dayanan deneyim • İnovatif fikirler geliştirmek • Uluslararası düzeyde etkin olmak SICK-uzmanlarının önceden devreye alınması sayesinde … • emniyet bir projenin entegre edilmiş parçası olarak planlanır. • Potansiyel zayıf noktalar erken tanımlanır. • Aşırı boyutlandırma önlenir. • Verimlilik ve rekabet kabiliyeti sağlanır. SICK firmasının hizmetleri yüksek emniyet ve ekonomik bir artık değer sağlar. Güvenli makine konsepti ve uyumluluğu için hizmetler konusunda SICK-prosesi "Makine güvenliği için müşavirlik ve dizayn" alanında SICK-hizmetleri aşağıda resmi görünen proses uyarınca gerçekleştirilir. Burada her evreye ait SICK firmasının hizmet ürünleri görülebilir. Bunları bir CE tanımlama prosesi çerçevesinde münferit veya geniş kapsamlı bir hizmet olarak sipariş edebilirsiniz. 6 Bu bölümde ... Uyumluluk ve konsepsiyon . . . . . . . . i-1 Eğitimler ve Workshoplar . . . . . . . . . . i-3 Yaşam boyu üretim periyodu boyunca refakat . . . . . . . . . . . . . . . . . i-4 Önemli standartlara genel bakı . . . . .i-6 i Yararlı linkler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i-8 Glossar/Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . i-10 Ortak yazarlar ve teşekkür . . . . . . . . i-15 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-1 SICK firması sizi nasıl destekler Ek Güvenli makine konsepti ve uyumluluğu için hizmetler konusunda SICK-prosesi Evre A Spesifikasyon ve sipariş Evre B Risk değerlendirmesi Evre C Güvenlik konsepti Evre D "Makine güvenliği için müşavirlik ve dizayn" alanında SICK-hizmetleri aşağıda resmi görünen proses uyarınca gerçekleştirilir. Burada her evreye ait SICK firmasının hizmet ürünleri Sistem tasarımı • Hardware-Design: Güvenlik sistemi için HW bileşenlerinin seçimi ve mühendislik çalışması • Software-Design: Güvenlik konsepti bazında SRP-/CS-Logik dizaynı Proje yönetim sistemi • Güvenlik konsepti: Gerekli güvenlik seviyeli emniyet fonksiyonları Geniş kapsamlı kalite güvencesi • Güvenlik taleplerinin spesifikasyonu için baz olarak risk değerlendirmesi Doküman yönetim sistemi (Traceability) • Makineye ait fonksiyonların ve sınırların belirlenmesi Kurulum ve işletime alma Evre E görülebilir. Bunları bir CE tanımlama prosesi çerçevesinde münferit veya geniş kapsamlı bir hizmet olarak sipariş edebilirsiniz. ® • Kurulum: Koruma tertibatlarının kurulumu ve konfigürasyonu • Devreye alma ve bütün güvenlik fonksiyonlarının validasyonu VERIFIED SAFETY by 6 R i i-2 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek SICK firması sizi nasıl destekler Eğitimler ve Workshoplar Uygulayıcılar için pratik bilgiler Ne kadar deneyiminiz varsa genelde o kadar emin olarak uygulamaları başarabilirsiniz. Deneyim kazandırmak ve bu sayede uygulamaları optimize etmek, SICK firmasının eğitimleri ve workshoplarının önemli bir görevidir. Bundan dolayı bunlar özellikle pratiğe dönüktür Ölçüsüne uygun eğitimler Katılımcılarımızın ihtiyaçlarına ve verilecek eğitimin içeriklerine göre bilgi aktarma ve transfer emniyeti için uygun önlemleri seçmekteyiz: • Eğitimler • Workshoplar • E-Learning • Modüler eğitim konseptleri • Güncelleme eğitimleri Uygulama emniyetinin arttırılması Eğitimlerimiz ürünlerin etkili ve sürekli emniyetli olarak planlanmış uygulamalara entegre edilmesine yöneliktir. Cihaz ile emniyetli ve verimli çalışabilmek için aynı zamanda analiz ve diyagnoz olanakları bakımından gerekli bütün belgeler size verilir. Eğitimlerimizin genel yapısı içinde bir ürünün seçimi ve entegrasyonu esnasındaki oluşan çeşitli evreler de mevcuttur: • Seçim • Güvenlik bakış açıları • Ürün özellikleri ve uygulama olanakları • Entegrasyon • Uygulama (montaj) ve kablolama için ek yapı • Programlama • İşletime alma • Güvenli işletim • Hata diyagnozu ve hata giderimi Talep üzerine SICK firması uygulamalarınıza uygun kalite kalifikasyon çözümleri geliştirir. Çalışma kalitesini optimize etmek ve emniyet tekniği bilgi transferini hızlandırmak için katkıda bulunan bir teklif. Güncel bilgilerle donanın Bilgilerinizin sürekli güncel tutulması ve zamanın önünde gitmeniz için size bilgi seviyenize uygun özel ileri eğitim önlemleri sunmaktayız. Bilgi avantajının sağlanması Zaman geçtikçe yasal içerikler ve standartlar değişmektedir. Teknolojideki değişim yenilere göre kendini ayarlamayı gerekli kılar. Emniyet tekniği temelleri konusundaki modüler eğitimlerimiz ile aşağıdaki ağırlıklı konularda güncel Know-How sunmaktadır: • Uygun koruma tertibatının hızlı seçimi • Koruma tertibatlarının tüm kumanda sistemine entegrasyonu • Geçerli direktifler, standartlar ve yönetmelikler baz alınarak koruma önlemlerinin doğru değerlendirilmesi 6 Güncel detay bilgilerini internette www.sick.com/training adresinden veya seminer programımızdan temin edebilirsiniz. Yurt dışındaki seminerler için lütfen SICK-şubelerine başvurunuz veya www.sick.com sitemizi ziyaret ediniz Talep üzerine seminerlerimizi ve uygulama eğitimlerimizi çalışma yerinizde de yapabiliriz. Sadece bize başvurmanız yeter! i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-3 SICK firması sizi nasıl destekler Ek SICK firması – tesisinizin tüm üretim yaşamı boyunca size refakat eder yaşamı boyunca SICK firmasının desteği sunulur. Planlamadan, işletime almadan onarım ve modernizasyona kadar. Sertifikalı emniyet tekniği ürünleri ve özel olarak sizin sorularınız için hazırlanmış hizmetlerimiz ile tesisinizin tüm üretim İşletmecinin sorumluluğu 5'den 6'ya kadar adımlar Toplam onaylama ve pazara sürme Adım 1 Risk değerlendirmesi § Yasalar, direktifler, standartlar 2'den 4'e kadar adımlar Risk azaltma: 3-kademe yöntemi Altı adımda güvenli makine SICK firmasının hizmetleri Danışmanlık ve dizayn • Risk değerlendirmesi • Emniyet konsepti • Hardware dizaynı • Software dizaynı • Kurulum • İşletime alma • CE-uyumluluk değerlendirmesi • Tesise girme Verifikasyon ve optimizasyon • İlk işletime almadan önce denetim • Düzenli denetim • Makine emniyeti denetimi • Elektrik donanımının kontrolü • Kaza incelemesi • Çalışmaya devam etme ölçümü Staj ve ileri eğitim 6 • Seminer • Uygulayıcı eğitimleri • WebTraining Modernizasyon ve donanım iyileştirilmesi • Değiştirme kitleri R i Ürün ve sistem desteği • İşletime alma kontrolü • Helpline-Support • Yerinde sorunlar • Değiştirme cihazları • Yedek parçalar • Atölye onarımları i-4 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek SICK firması sizi nasıl destekler Bileşenler (ürünler) Sertifikalı ürünlerin kullanılması makine üreticisine makine direktiflerinin ve çeşitli standartlar ile uyumluluğu belgelemede kolaylık sağlar. Çözüm sunucusu olarak SICK firması makine üreticilerine bir huzmeli ışık bariyerinden, güvenli ışık perdelerinden, güvenli lazer tarayıcılarından, güvenli kamera sistemlerinden ve modüler ve şebeke ile uyumlu çalışan güvenlik kumanda sistemlerine ve makinelerin uyumluluğu için yazılım çözümlerine kadar geniş bir yelpazede ürünlerini sunar. Müşavirlik: Bizim bilgimiz sizin uygulama avantajınızdır SICK firmasının 87 endüstri ülkesinde dünya çapında ortak firmaları veya şubeleri vardır. Buralarda teknik açıdan yetkili çalışanlarımızdan gerekli mesleki müşavirlik hizmetlerini alabilirsiniz. Bunlar sizi sadece ürün tekniği açısından uzmanlık bilgisi konusunda değil aynı zamanda pazar konusunda ve ulusal yasalar ve standartlar konusunda bilgileri ile destekler. 6 Güvenlik tekniği ürünlerine genel bakış 3-81 Bütün ürünleri online olarak ürün arama www.sick.com adresinden bulabilirsiniz Hizmet sunumları konusunda daha fazla bilgi edinmek için ülkenizdeki SICK şubesine başvurunuz veya www.sick-safetyplus.com sitemizi ziyaret ediniz i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-5 Önemli standartlara genel bakı Ek Önemli standartlara genel bakış Tip Avrupa standardı EN EN ISO 12100 aşağıdaki standartların yerine geçer A B 6 R Uyumlu Uluslararası Başlık veya bilgi standart ISO/ IEC ISO 12100 Makinelerin güvenliği – genel tasarım ilkeleri – risk değerlendirmesi ve risk azaltması EN ISO 12100-1 ISO 12100-1 Makinelerin güvenliği – temel kavramlar ve genel tasarım ilkeleri • Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji EN ISO 12100-2 ISO 12100-2 Makinelerin güvenliği – temel kavramlar, genel tasarım ilkeleri • Bölüm 2: Teknik ilkeler EN ISO 14121-1 ISO 14121-1 Makinelerin güvenliği – risk değerlendirmesi • Bölüm 1: İlkeler EN 349 ISO 13854 Vücut uzuvlarının ezilmesini önlemek için asgari mesafeler EN 574 ISO 13851 Çift el kumandalar – fonksiyonel bakış açıları – tasarım ilkeleri EN 953 ISO 14120 Ayırıcı koruma tertibatları – tasarım ve yapım konusunda genel talepler (şu anda geliştirme aşamasındadır ve ileride EN ISO 14120 olarak yayınlanacaktır) EN 1037 ISO 14118 Ani çalışmanın önlenmesi EN 1088 EN ISO 13849-1 ISO 13849-1 Kumanda sistemlerinin emniyet ile ilgili parçaları • Bölüm 1: Genel tasarım ilkeleri EN ISO 13849-2 ISO 13849-2 • Bölüm 2: Onaylama EN ISO 13850 (EN 418 yerine geçer) ISO 13850 Acil durdurma – Tasarım ilkeleri EN ISO 13855 (EN 999 yerine geçer) ISO 13855 Vücut uzuvlarının yaklaşma hızı bakımından koruma tertibatlarının düzenlenmesi EN ISO 13857 (EN 294 ve EN 811 yerine geçer) ISO 13857 Üst ve alt uzuvlarla tehlikeli bölgelere erişmeye karşı emniyet mesafeleri EN 60204-1 IEC 60204 Makinelerin elektrikli donanımı • Bölüm 1: Genel talepler EN 61496-1 IEC 61496-1 Temassız etkiyen koruma tertibatları • Bölüm 1: Genel talepler ve kontroller CLC/TS 61496-2 – IEC 61496-2 • Bölüm 2: Aktif optoelektronik ilkesine göre çalışan tertibatlar konusunda özel talepler CLC/TS 61496-3 – IEC 61496-3 • Bölüm 3: Difüz refleksiyona yarayan optoelektronik koruma tertibatları ile ilgili özel talepler (AOPDDR) CLC/TS 62046 – IEC/TS 62046 Kişilerin mevcudiyetinin tanınması için koruma donanımlarının kullanımı EN 62061 IEC 62061 Elektrikli, elektronik ve programlanabilir elektronik kumanda sistemlerinin fonksiyonel emniyeti Ayırıcı koruma tertibatları ile bağlantılı olarak kilitleme tertibatları – Tasarım ve seçim için ilkeler (gözden geçirildi ve EN ISO 14119 olarak yakında yayınlanacaktır) i i-6 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek Önemli standartlara genel bakı Tip C Avrupa standardı EN Uyumlu Uluslararası Başlık veya bilgi standart ISO/ IEC EN 1114-1 – Lastik ve plastik makineleri – Extruder ve ekstrüzyon tesisleri • Bölüm 1: Extruder için emniyet talepleri EN 12622 – Hidrolik bükme kalıp presi EN 13736 – Pnömatik presler EN 1459 – Makinelerin emniyeti – değiştirilebilir erişim mesafeli forklift EN 1525 – – İstif araçlarının emniyeti – sürücüsüz istif araçları ve sistemleri EN 1526 – İstif araçlarının emniyeti – istif araçlarına ait otomatik fonksiyonlar için ilave talepler EN 1612-1 – Lastik ve plastik makineleri – Reaksiyon döküm makineleri • Bölüm 1: Karıştırma ve dozlama üniteleri için emniyet talepleri EN 1672-1 – – Gıda maddesi makineleri – emniyet ve hijyen talepleri – genel tasarım ilkeleri EN 201 – Lastik ve plastik makineleri; enjeksiyon döküm makineleri – emniyet talepleri EN 289 – Lastik ve plastik makineleri; kalıp presleri ve enjeksiyon presleri; tasarım için emniyet tekniği talepleri * – Ambalaj makineleri (*: Bu standartların sadece 1, -3 ve -5'ten -9'a kadar bölümleri uyumludur) EN 422 – Lastik ve plastik makineleri; emniyet – içi boş cisimlerin üretimi için üflemeli kalıp makineleri – tasarım için talepler ve yapım EN 528 – Raf kullanım cihazları – emniyet EN 692 – Mekanik presler EN 693 – Hidrolik presler EN 710 – Kalıp ve iç kalıp ve buna ait tertibatlar için döküm makineleri ve tesisleri konusunda emniyet talepleri EN 869 – Silkmeli metal döküm tesisleri için emniyet talepleri EN 415-X EN ISO 1010-X * ISO 1010-X Baskı ve kağıt işleme makineleri (*: Bu standardın 1'den 4'e kadar bölümleri uyumlu değildir) EN ISO 10218-1 (EN 775 yerine geçer) ISO 10218-1 Endüstri robotu – emniyet talepleri • Bölüm 1: Robot EN ISO 10218-2 ISO 10218-2 • Bölüm 2: Endüstriyel robot sistemleri ve entegrasyon EN ISO 11111-X * ISO 11111-X Tekstil makineleri (*: Bu standardın 1'den 7'ye kadar bölümleri uyumlu değildir) 6 i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-7 Yararlı linkler Ek Yararlı linkler Nerede bulabilirim ...? Direktif metinleri (EU) Standart listeleri 6 Direktiflerin tam metinlerinin internette, diğerleri yanında Avrupa Birliği Hukuku portalında bulabilisiniz: eur-lex.europa.eu AB resmi gazetesi İş koruma ve iş hekimliği için federal kurum (BAuA): www.baua.de Alman makine ve tesis yapımı birliği (VDMA): www.vdma.org Avrupa komisyonu www.ec.europa.eu/growth/index_en.htms Beuth Verlag GmbH: www.beuth.de Standart yayıncısı, uluslararası CEN: www.cen.eu/cenorm/homepage.htm CENELEC: www.cenelec.eu ISO: www.iso.org/iso/home.htm IEC: www.iec.ch Standart yayıncısı, Almanca Almanya (DIN): Avusturya (ON): İsviçre (SVN): Standart yayıncısı, Avrupa Belçika (NBN): www.nbn.be Bulgaristan (BDS): www.bds-bg.org Danimarka (DS): www.ds.dk Estonya (EVS): www.evs.ee Finlandiya (SFS): www.sfs.fi Fransa (AFNOR): www.afnor.org Yunanistan (ELOT): www.elot.gr Büyük Britanya (BSI): www.bsigroup.com İrlanda (NSAI): www.nsai.ie İzlanda (IST): www.stadlar.is İtalya (UNI): www.uni.com/it Letonya (LVS): www.lvs.lv Litvanya (LST): www.lsd.lt Lüksemburg (SEE): www.see.lu Malta (MSA): www.msa.org.mt Hollanda (NEN): www2.nen.nl Norveç (SN): www.standard.no Polonya (PKN): www.pkn.pl Portekiz (IPQ): www.ipq.pt Romanya (ASRO): www.asro.ro İsveç (SIS): www.sis.se Slovenya (SIST): www.sist.si Slovakya (SUTN): www.sutn.sk İspanya (AENOR): www.aenor.es Çek Cumhuriyeti (CNI): www.unmz.cz/urad/unmz Macaristan (MSZT): www.mszt.hu Kıbrıs (CYS): www.cys.org.cy İş koruma ve iş hekimliği için federal Alman kurumunun sunumu olarak şimdiye kadar EG üye ülkeleri tarafından bildirimi yapılmış kurumlarının bir listesini bulabilirsiniz. ec.europa.eu/enterprise/newapproach/nando AB'nin üçüncü devlet olarak sözleşme yaptığı bildirimi yapılmış Alman kurumları, diğer AB üye ülkeleri veya EFTA ülkeleri ve diğer ülkeler konusunda bilgiler günlük güncel olarak AB'nin NANDO bilgi sistemi üzerinden sorgulanabilir. www.din.de www.as-institute.at www.snv.ch R i i-8 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek Yararlı linkler Nerede bulabilirim ...? İş koruma için Alman eyalet organları (her eyalete göre farklı yapı) Baden-Württemberg: Bayern: Berlin: Brandenburg: Bremen: Hamburg: Hessen: Mecklenburg-Vorpommern: Niedersachsen: Nordrhein-Westfalen: Rheinland-Pfalz: Saarland: Sachsen: Sachsen-Anhalt: Schleswig-Holstein: Thüringen: Avusturya Avusturya iş koruma denetimi: CD-ROM "İşçi koruma uzmanı" www.arbeitsinspektion.gv.at www.a-expert.at İsviçre İsviçre iş koruma denetimi: www.seco.admin.ch Meslek sendikaları uzmanlık komisyonları (Almanya) listesi DGUV kapsamında uzmanlık komisyonları ve uzman gruplarının yeni düzeni. DGUV-ilkesi 401, "DGUV'nin uzmanlık ve çalışma alanları" kapsamında emniyet ve sağlık için geleceğin meydan okumasına uygun bütünleyici özellikli yetkin bir şebeke oluşturulmuştur. Eski uzmanlık komisyonları yerine uzmanlık alanları gelmiştir. www.dguv.de/de/Pr%c3%a4vention/Fachbereiche-der-DGUV/index.jsp Meslek sendikalarının adresleri (Almanya) Kaza sigortası kurumları www.dguv.de/de/Berufsgenossenschaften-Unfallkassen-Landesverbände www.gewerbeaufsicht.baden-wuerttemberg.de www.lgl.bayern.de/arbeitsschutz/index.htm www.berlin.de/lagetsi www.arbeitsschutzverwaltung.brandenburg.de www.gewerbeaufsicht.bremen.de www.hamburg.de/arbeitsschutz www.sozialnetz.de/ca/b/b www.lagus.mv-regierung.de www.gewerbeaufsicht.niedersachsen.de www.arbeitsschutz.nrw.de/bp/index.html www.masgff.rlp.de/arbeit/arbeitsschutz www.lua.saarland.de www.arbeitsschutz.sachsen.de www.verbraucherschutz.sachsen-anhalt.de/arbeitsschutz www.schleswig-holstein.de/DE/Themen/A/arbeitsschutz www.thueringen.de/th7/tlv/arbeitsschutz Almanya: Yasal Alman kaza sigortası: Avustruya: Genel kaza sigortası: İsviçre: İsviçre kaza önleme kurumu: www.dguv.de www.auva.at www.suva.ch 6 i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-9 Glossar/Index Ek Glossar/Index Kısaltma/Kavram Açıklama Endeks λ λ: Saatte devre dışı kalma oranı, λS ve λD toplamı • λS: Güvenli firelerin oranı • λD: Tehlike yaratan fire oranları şu şekilde ayrılabilir: • λDD: Diyagnoz fonksiyonu tarafından tanınmış tehlike getiren fire oranı • λDU: Teşhis edilemeyen tehlike getiren fire oranı Fireye karşı ortak nedenden kaynaklanan eğilim (IEC 62061) CCF 3-96 3-98 Saat başına hata oranı β-Faktörü 3-97 3-98 A AOPD Active opto-electronic protective device Sensör fonksiyonu cihazda üretilen optik ışımanın belirlenen koruma alanında 3-30 (veya bir ışık bariyeri için: Işık huzmesinin ekseni üzerinde) mevcut olan ışık geçirmeyen bir nesne tarafından algılanan optoelektronik verici ve alıcı elemanları ile üretilen cihaz (CLC/TS 61496-2) DIN EN 692 "Mekanik presler", EN 693 "Hidrolik presler" ve EN 12622 "Hidrolik yan kesme presleri" kısaltılmış olarak AOS, AOPD için bir sinonim olarak kullanılır. AOPDDR Active opto-electronic protective device responsive to diffuse reflection Sensör fonksiyonu cihazda üretilmiş optik ışımayı difüz refleksiyonu iki boyutu ile 3-31 belirlenen koruma alanı içinde bulunan bir nesne tarafından algılanan optoelektronik verici ve alıcı elemanları üzerinden üretilen cihaz. (IEC/TS 61496-3, CLC/TS 61496-3) Alttan erişimi mümkün olan ve bir kullanıcının iç kısımda bulunması durumunda 3-50 ff makinenin çalışmaya başlamasının engellenmesi gereken makineler veya tesisler için ikincil koruma tertibatı (Emniyet fonksiyonu: Çalıştırmayı engelleme) Koruma tertibatı ile tehlikeler arasında kişiler ve kişilerin uzuvlarının tehlikeli 3-47 ff alana tehlike getiren makine fonksiyonu bitmeden önce girmesini önlemek için hesaplanan mesafe Arkaya geçme koruması Asgari mesafe B B10d Ardından bileşenlerin % 10'ununda tehlike getiren devre dışı kalmanın ortaya çıkması gerçekleşen periyot sayısı (örneğin pnömatik ve elektromekanik bileşenler için) BGIA IFA 3-17 3-93 C 6 CCF Common cause failure Ortak nedenlerden kaynaklanan devre dışı kalma: Çeşitli birimlerin tek bir olay nedeniyle devre dışı kalması, buradaki devre dışı kalma karşılıklı nedene bağlı değildir CENELEC Comité Européen de Normalisation Electrotechnique Elektroteknik Standartlar için Avrupa Komitesi. Avrupa Birliği çerçevesinde ve tüm §-7 Avrupa ekonomik bölgesinde elektroteknik standartların uyumlu hale getirilmesi için yetkilidir. www.cenelec.eu CLC Çözünürlük/Sezici algılama kapasitesi CENELEC tarafından kabul edilen standartlar için isim ön eki §-7 Temassız olarak etkiyen koruma tertibatı (ESPE) için bir tepkiye sebep olan sezici parametresinin sınırı. Bu sınır üretici tarafından belirlenir. 3-31 Diyagnoz karşılama derecesi: Fark edilen tehlikeli devre dışı kalmaların, toplam tehlikeli devre dışı kalmalara oranı olarak belirlenen diyagnozun etkinliği için ölçü 3-95 3-96 3-98 Gün olarak sene başına ortalama işletme süresi 3-93 D DC R 3-16 3-95 3-97 3-98 Diagnostic coverage dop i i-10 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek Glossar/Index Kısaltma/Kavram Açıklama Endeks E E/E/PES EDM Electrical, electronic and program- Elektrik, elektronik ve programlanabilir emniyete ilişkin sistemler (IEC 62061/EN 62061) mable electronic safety-related systems Kontaktör kontrolü: Temassız etkiyen koruma tertibatının (ESPE), ESPE dışında External device monitoring EFTA European free trade association (IEC 61496-1/EN 61496-1) düzenlenmiş olan kontrol elemanlarının durumunu denetleyen tertibat. EDM, ESPE uygulaması ile sınırlı değildir. Eleman emniyet fonksiyonu EMC EMC Electromagnetic compatibility Elektromanyetik uyumluluk Emniyet fonksiyonu ESPE 3-73 3-93 3-98 Avrupa serbest ticaret ortaklığı, Avrupa ülkeleri tarafından kurulmuş olan uluslara- §-7 rası organizasyon Emniyet ile ilgili bir eleman tarafından (örn. Aktor) risk azaltması için yürütülen bir 3-76 emniyet fonksiyonunun parçası EMC Bir elektronik tertibatın kendi elektromanyetik ortamında tatmin edici şekilde 2-9 çalışmak ve bu esnada diğer tertibatların da bulunduğu bu ortama izin verilmeyen 3-95 düzeyde olumsuz etki yapmayacak şekilde çalışma kabiliyeti 3-97 Bir makinenin, devre dışı kalması riskin (risklerin) doğrudan yükselmesine sebep 3-2 olan durumu için fonksiyonu (ISO 12100). Bir emniyet fonksiyonu kumanda sisteminin emniyetle ilgili parçaları tarafından yürütülür (SRP/CS). Electro-sensitive protective ESPE equipment Temassız etkiyen koruma tertibatı Erişim koruması veya bir mevcudiyet tanımasını sağlamak için birlikte çalışan 3-29 f FIT Failure in time 3-16 FMEA Failure mode effects analysis ESPE cihazların ve/veya bileşenlerin ve asgari olarak aşağıdakileri içeren düzenleme (IEC 61496-1/EN 61496-1): • Sensör elemanı • Kumanda veya denetim elemanları • Çıkış kumanda elemanları (OSSD) Bu düzenleme içinde vücudu yaralama riskini barındıran makine ve tesislerde çalışan kişilerin korunması görevini yapar. Düzenleme makineyi veya tesisi bir kişinin tehlike getiren bir duruma girmeden önce güvenli bir duruma getirir. 3-29 f F Fonksiyonel emniyet Devre dışı kalma oranı 10-9 saat λ = 1 × 10-9 1/h Hata olanağı ve etki analizi. Hata etkilerinin analizi için yöntem (IEC 812/EN 60812). 3-17 Toplam emniyetin SRECS'nin düzgün fonksiyonuna, diğer teknolojilere ait ve risk azaltması için harici tertibatlara ait emniyetle ilgili sistemlere bağlı makineye ve makine kumanda sistemine göre bir parçası 3-1 3-85 Koruma tertibatının denetim konumuna geri getirilmesi. • Manüel geri getirme ayrımanüel kumanda edilen bir cihaz, örn. bir geri getirme tuşu ile gerçekleşir. • Koruma tertibatı yardımıyla otomatik geri getirmeye özel durumlar için izin verilir: Tehlikeli alanda koruma tertibatı tetiklenmeden kişilerin bulunması mümkün olmamalıdır veya geri getirme esnasında ve bundan sonra tehlikeli bölgede kişilerin bulunmadığından emin olunmalıdır. 3-46 3-65 Talep edilen bir fonksiyonu hataların veya firelerin mevcudiyeti durumunda yerine getirmeye devam etme kabiliyeti (IEC 62061/EN 62061) Günde saat olarak ortalama işletme süresi 3-96 Yasal Alman kaza sigortası iş koruması enstitüsü. 2009'a kadar: BGIA. Çözünürlüğü ≤ 116 mm olan bir AOPD §-12 G Geri getirme 6 H HFT[n] Hardware fault tolerance hop Operating hours IFA İş koruma enstitüsü 3-93 I Işık perdesi 3-29 f 3-47 i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-11 Glossar/Index Ek Kısaltma/Kavram Açıklama Endeks Kategori Bir kumanda sisteminin hatalara karşı ve hata durumu sonrası davranışa karşı direnci bakımından emniyet ile ilgili parçalarının sınıflandırılması 3-18 3-89 Kilitleme Bir kilitleme tertibatı amacı bir makine elemanının belirli şartlar altında işletimini önleme olan mekanik, elektrikli veya başka bir tertibattır. AOPD'nin algılama kabiliyetini kontrol etmek için kullanılan saydam olmayan silindir şeklinde bir eleman (IEC/TS 61496-2, CLC/TS 61496-2) Üretici tarafından tanımlanmış olan kontrol cisminin temassız etkiyen koruma tertibatı (ESPE) tarafından tanınması mümkün olan alan. • Emniyet ışık perdesi: Koruma alanı verici ve alıcı üniteleri arasında bulunur. Koruma alanı yüksekliği ve koruma alanı genişliği ile tanımlanır. • Lazerli emniyet tarayıcısı: Koruma alanı bir makinenin veya bir aracın tehlikeli alanını emniyete alır. Erişim uzaklığı, tarama açısı, tepki süresi ve kullanılan cihazın çözünürlüğü ile belirlenir (Teknik verilere bakınız). 3-21 ff λ 3-96 3-98 K Kontrol çubuğu Koruma alanı 3-47 L Lambda λ M MTTFd Mean time to failure Tehlike getiren devre dışı kalma oluşana kadar ortalama süre için beklenen değer 3-90 (ISO 13849-1/EN ISO 13849-1) Köprüleme fonksiyonu. Bir emniyet fonksiyonu veya çok sayıda emniyet fonksi 3-38 yonunu kumanda sisteminin emniyet ile ilgili parçaları üzerinden geçici olarak otomatik köprülenmesi (IEC 61496-1/EN 61496-1) N/C Normally Closed Açıcı N/O Normally Open Kapatıcı nop Numbers of operation per year EN ISO 13849-1'den alınmış metin: Yıllık çalıştırma için ortalama sayı (ISO 13849-1/EN ISO 13849-1) s d op × h op × 3600 h n op = t cycle Muting N 3-21 3-45 3-73 3-93 dop Yılda gün olarak ortalama çalışma süresidir hop Günde saat olarak ortalama çalışma süresidir tcycle Periyot başına saniye olarak yapı parçasının arka arkaya gelen iki periyodun başlangıçları arasındaki ortalama süre O OSSD Output signal switching device Temassız etkiyen ve makine kumanda sistemine bağlı olan ve sezici kısmı amacına uygun işletim esnasında tepki vermesi durumunda kapalı konumuna geçen koruma tertibatı (ESPE) 3-18 3-66 f Pazara sürme PDF Proximity device with defined behaviour under fault conditions PFHd Probability of dangerous failure per hour Ürün emniyet kanunundan sonra: Pazarda ilk sunma 6-1 Saat başına tehlike getiren devre dışı kalmanın ortalama olasılığı (1/h) 3-85 3-94 3-95 PL Bir emniyet fonksiyonunu öngörülebilir koşullar altında yerine getirebilmek için bir kumanda sisteminin emniyetle ilgili parçalarının kabiliyetini tanımlayan ayrık seviye (ISO 13849-1/EN ISO 13849-1) 3-86 P 6 Performans seviyesi R Hata şartları altında tanımlanmış davranışlı yaklaşma şalteri i i-12 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek Glossar/Index Kısaltma/Kavram Açıklama Endeks Temassız olarak etkiyen koruma tertibatı ( ESPE) için bir tepkiye sebep olan sezici parametresinin sınırı. Bu sınır üretici tarafından belirlenir. Tehlike getiren bir devre dışı kalmaya neden olmayan bir kısmi sistemin toplam devre dışı kalma oranındaki emniyetli devre dışı kalma oranı (IEC 62 061/EN 62 061) Emniyet entegrasyon seviyesi: Emniyetle ilgili sisteme bağlanan emniyet fonksiyonunun emniyet entegrasyonunun tanımlanması için ayrık kademe (olası üçünden biri), burada emniyet entegrasyon seviyesi 3 en yüksek kademe ve emniyet entegrasyon seviyesi 1 en düşük kademedir (IEC 62061/EN 62061) SIL-tepki sınırı (kısmi bir sistem için): Yapısal sınırlamalar ve sistematik emniyet entegrasyonu bakımından yüklenebilen SRECS-kısmi bir sistemde maksimum SIL (IEC 62061/EN 62061) 3-32 S Sezici algılama kapasitesi/Çözünürlük SFF Safe failure fraction SIL Safety Integrity Level SILCL SIL claim limit SRECS Safety-related electrical control system Safety-related part(s) of control system SRP/CS 3-96 3-96 3-85 3-97 3-99 Devre dışı kalması riskin veya risklerin doğrudan yükselmesine neden olan bir makinenin elektrik kumanda sistemi Bir kumanda sisteminin emniyete bağlı parçası: Emniyete bağlı giriş sinyallerine cevap veren ve emniyete bağlı çıkış sinyalleri üreten bir kumanda sisteminin parçası (ISO 13849-1/EN ISO 13849-1) 3-85 T T10d Tek Kesme/ Çift Kesme Tekrar devreye girme Tekrar devreye girme kilidi Tepki gecikme süresi Tepki süresi 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Yapı parçasının işletme süresinin sınırlanması. Bileşenlerinin % 10'ununda tehlike getiren bir devre dışına kalma olana kadar geçen ortalama süre. B 10d T 10d = n op Aşınmaya maruz yapı parçaları için belirlenen MTTFd sadece bu süre için geçerlidir. Bu işletim türü parçaların periyodik olarak elle beslendiği veya alındığı durumlar için avantajlıdır. Bu modda makine periyodu koruma alanının serbest kalması ile bir defalık veya iki defalık bir kesintiden sonra otomatik olarak tekrar başlatılır. Resetleme cihazı aşağıdaki koşullarda çalıştırılır: • Makinenin başlatılmasında • AOPD tehlike getiren bir hareket esnasında kesilirse, tekrar çalıştırmada • Hareket kesilirse • 30 s'lik bir süre geçtikten sonra (IEC 61496-1/EN 61496-1 ile karşılaştırın) yeniden çalışmayı sağlamak için Ayrıntılı bilgiler: EN 692 Buna rağmen çalışma prosesi esnasında kullanıcı için bir tehlikenin ortaya çıkması durumunun kontrol edilmesi gerekir. Bu durum tehlike alanına girilemeyen ve arkasına geçme korumasına sahip küçük makinelerin kullanımını sınırlar. Makinenin diğer bütün tarafları da uygun önlemler ile emniyete alınmalıdır. Bu işletim türünde çalışılırsa, AOPD çözünürlüğü 30 mm'ye eşit veya bundan küçük olmalıdır (ISO 13855, aynı zamanda EN 692, EN 693 ile karşılaştırınız). Genel olarak koruma tertibatlarının montajında aşağıdaki hataların olmaması sağlanmalıdır: Üzerinden kavrama, alttan kavrama, çevresinden kavrama, arkasına geçme. Makinenin tekrar devreye girmesi. Koruma fonksiyonu tetiklendikten sonra veya bir hata sonrasında koruma tertibatının ardından yapılacak tekrar devreye girmeyi mümkün kılmak için geri alınması mümkün olabilir. 3-41 6 3-4 f 3-55 3-75 Makine devresine ait tehlike gideren bir parçanın tetiklenmesinden veya işletim türünün değiştirilmesinden ya da makinenin çalıştırma türünden veya makinenin başlatma kumanda tertibatının (IEC 61496-1/EN 61496-1) değiştirilmesinden sonra bir makinenin otomatik olarak tekrar devreye girmesini önlemek için bir tertibat. • İşletim türleri şunları kapsar: Dokunmatik, münferit strok, otomatik • Başlatma kumanda tertibatları şunları kapsar: Ayak kumandası, iki elli kumanda, ESPE'nin sezici fonksiyonu üzerinden tek evreli veya iki evreli tetikleme • Tekrar devreye girme kilidi (RES): En az bir ışık huzmesinin kesilmesi durumunda makine durur ve tekrar devreye girme kilidi (RES) çalışır. Bu tertibat huzmenin yolu açılarak ve geri alma tuşuna basılarak ve tekrar serbest bırakılarak makinenin yeniden çalıştırılmasının mümkün olmasını sağlar. Kontakların gecikmeli tepkisinin olduğu süre. Tepki gecikmeli kumanda cihazlarında süreler değişik şekilde ayarlanabilir. Sensör kısmının tepki göstermesine neden olan olay ile çıkış kumanda elemanı 3-47 nın kapalı durumunun erişilmesi arasındaki maksimum süre (OSSD) G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i i-13 Glossar/Index Ek Kısaltma/Kavram Açıklama Endeks V VBPD Visual based protection device Resim değerlendirmeyi baz alan koruma tertibatları, örn. güvenli kamera sistemleri Z Zorla açma Şalterlerde zorla açma, çalıştırıcı ve kumanda elemanı arasında şekle bağlı 3-24 bir kuvvet aktarımının gerekli olduğu anlamına gelir. Çalıştırma mekanizması mekanik arızalarda yani bir yayın veya kontak kaynağının kırılması durumunda bile kontak yerinin güvenli bir şekilde açılması ve çalıştırılmış şekilde açık kalması mümkün olacak şekilde yapılmalıdır (IEC 60947-5-1/EN 60947-5-1). 6 R i i-14 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır Ek Ortak yazarlar ve teşekkür Ortak yazarlar ve teşekkür SICK AG ve redaksiyon ekibi bu kılavuzun hazırlanmasında gerekli düzeltmelerin yapılması için uyarıları, fotoğrafları veya metin katkıları olan ortak yazarlara kalpten teşekkür eder. Önceki kılavuzun çok sayıda okuru da geniş mesleki bilgileri ve pratik geri bildirimleri sayesinde bu güncellemenin başarısına katkıda bulunmuştur. Destek için teşekkürler! Özellikle teşekkür ettiğimiz kişiler (alfabetik sırada verilmiştir): • Dr. Tilmann Bork, Festo AG & Co. KG • Pablo Ruiz, Festo AG & Co. KG • SEW-EURODRIVE GmbH & Co KG 6 i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-15 NOTLAR 6 R i i-16 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır NOTLAR 6 i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-17 NOTLAR 6 R i i-18 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır NOTLAR 6 i 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K i-19 NOTLAR 6 R i i-20 G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K 8014228/2015-07-07 Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır 8014228/2015-07-07 ∙ 2M/MK ∙ Pre USmod de44 BIR BAKIŞTA SICK FIRMASI SICK firması endüstriyel uygulamalar için akıllı sensörlerin ve sensör çözümlerinin lider bir üreticisidir. 7.000 çalışanımız ve 50'den fazla kardeş firmamız ve ortaklığımız aynı zamanda çok sayıda şubelerimiz ile dünya çapında her zaman müşterimizin yakınındayız. Eşsiz bir ürün ve hizmet yelpazesi insanları kazalara karşı korumak ve çevreye hasar vermeyi önlemek için kullanılan proseslerin güvenli ve verimli kumandası için kusursuz bir baz teşkil eder. Firmamız çeşitli branşlarda geniş kapsamlı deneyimlere sahiptir ve sizin proseslerinizi ve taleplerinizi iyi bilmektedir. Bu sayede akıllı sensörlerimizle müşterilerimizin ihtiyacına uygun olan tam çözümü sunabiliriz. Uygulama merkezleri Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'da sistem çözümleri müşteriye özgü olarak test edilir ve optimizasyonu yapılır. Bütün bunlar bizi güvenilir bir sunucu ve gelişme ortağı yapar. Geniş kapsamlı hizmetlerle sunumumuz tamamlanır: SICK LifeTime servisleri makineye tüm yaşamı boyunca emniyet ve verimlilik sağlar. Bizim için "Sensör Zekası" budur. Dünya genelinde hemen yakınınızda: Avustralya, Belçika/Lüksemburg, Brezilya, Çin, Danimarka, Almanya, Finlandiya, Fransa, Büyük Britanya, Hindistan, İsrail, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Hollanda, Norveç, Avusturya, Polonya, Romanya, Rusya, İsveç, İsviçre, Singapur, Slovenya, İspanya, Güney Afrika, Güney Kore, Tayvan, Çek Cumhuriyeti, Türkiye, Macaristan, ABD, Birleşik Arap Emirlikleri. Muhattaplar ve diğer şubeler - www.sick.com SICK AG | Waldkirch | Germany | www.sick.com