trabzon açıklarında deniz suyunun bazı fiziksel ve kimyasal
Transkript
trabzon açıklarında deniz suyunun bazı fiziksel ve kimyasal
T.C. TARIM ve KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TRABZON AÇIKLARINDA DENİZ SUYUNUN BAZI FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ 2001-2003 SONUÇ RAPORU Ali ALKAN (Proje Lideri) Bayram ZENGİN Celal YILDIRIM, Serkan SERDAR SU ÜRÜNLERİ MERKEZ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ TRABZON – 2004 Proje Adı : Trabzon Açıklarında Deniz Suyunun Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin İncelenmesi Proje Lideri : Ali ALKAN Araştırmacılar : Bayram ZENGİN, Celal YILDIRIM, Serkan SERDAR Yayına Hazırlayan Yayın No Basım Yeri Basım Yılı Basım Adedi : Ali ALKAN : Proje Sonuç Raporları Serisi, No: 2004-1 : Sakarya Matbaacılık TRABZON (Tel: 0. 462. 321 72 32) :2004 :50 Trabzon – 2004 Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Adres Telefon Faks E-Mail Web : P.K: 129 61001 – TRABZON : 0. 462. 341 10 53 : 0. 462. 341 10 56 : info@sumae.gov.tr : www.sumae.gov.tr II ÖNSÖZ Bu çalışma Karadeniz su kolonunda bazı fiziksel ve kimyasal parametrelerin yıllık değişimlerinin izlenmesi amacıyla yapılmıştır. Proje enstitü imkanları kullanılmak suretiyle 2001 yılında başlatılmış ve Çalışma Grup Toplantısı kararı ile sürekli proje olarak devamı kararlaştırılmıştır. Projenin büyük bütçeler kullanılmadan enstitü imkanlarıyla gerçekleştirilmiş olması ve sonuçta bütün olumsuzluklara rağmen ihtiyaç duyulan önemli sayılabilecek bir veri tabanının oluşturulmuş olması ayrıca sevindiricidir. Projenin ana kısmını oluşturan deniz çalışmalarının gerçekleşmesindeki gayretlerinden dolayı proje görevlileri; Laborant Bayram ZENGİN, Kimyager Celal YILDIRIM ve Kimyager Serkan SERDAR’a; Deniz çalışmaları sırasındaki yardımlarından dolayı Araştırma-3 personeli Beytullah AKYOL, Hüseyin MUTLU ve İsmail YÜRÜMEZ’e; Projenin yazım aşamasındaki yardımlarından dolayı Mühendis Erdal ÜSTÜNDAĞ, Mühendis Muharrem AKSUNGUR’a, çevirideki katkıları için Mühendis Yılmaz ÇİFTÇİ’ye, fikir ve katkıları için Dr. Yaşar GENÇ’e; Projenin yürütülmesinde gerekli desteği sağlayan enstitü idaresine ve emeği geçen tüm personele teşekkürü borç bilirim. Ülkemiz balıkçılığında son derece önemli bir yeri olan Karadeniz’e ait uzun zaman dilimine yayılmış ve düzenli periyotlarla yapılmış çalışma bulunmaması açısından çalışmanın bu konudaki bir çok eksikliğin giderilmesinde önemli bir yeri olacağı inancındayım. Konu ile ilgili herkese faydalı olmasını dilerim. Ali ALKAN Proje Lideri III İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .................................................................................................................. Sayfa No I İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... II SEMBOLLER DİZİNİ …...................................................................................... IV TABLOLAR DİZİNİ ............................................................................................. V ŞEKİLLER DİZİNİ…............................................................................................ VII ÖZ........................................................................................................................... VIII ABSTRACT........................................................................................................... IX 1. GİRİŞ.................................................................................................... 1 1.1. Projenin Amaç ve Kapsamı………………………………………….. 1 1.2. Deniz Suyunun Genel Bileşimi............................................................. 2 1.3. Deniz Suyunun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri................................. 3 1.3.1. Sıcaklık................................................................................................. 5 1.3.1.1. Okyanus ve Denizlerde Sıcaklık Değişimi…………………………... 6 1.3.2. Tuzluluk................................................................................................ 8 1.3.2.1. Okyanus ve Denizlerin Tuzluluğuna Etki Eden Faktörler…………… 11 1.3.3. Yoğunluk............................................................................................... 12 1.3.3.1. Okyanus ve Denizlerin Yoğunluğuna Etki Eden Faktörler………….. 13 1.3.4. Elektriksel İletkenlik............................................................................. 14 1.3.5. Çözünmüş Gazlar.................................................................................. 15 1.3.6. pH.......................................................................................................... 19 1.3.7. Klorofil-a............................................................................................... 21 1.3.8. Işık Geçirgenliği.................................................................................... 21 1.3.9. Termik Genleşme.................................................................................. 25 1.3.10. Deniz Suyunun Sıkışabilirliği............................................................... 25 1.3.11. Deniz Suyunun Donma Noktası........................................................... 26 1.3.12. Deniz Suyunun Spesifik Isısı................................................................ 26 1.3.13. Osmotik Basınç ve Yüzey Gerilimi...................................................... 26 1.4. Karadeniz’in Özelliklerine Genel Bakış……………………………... 27 1.4.1. Karadeniz’in Genel Konumu………………………………………… 27 1.4.2. Karadeniz’in Hidrokimyasal Özellikleri……………………………... 28 1.4.3. Karadeniz’de Genel Sirkülasyon ve Kitlesel Su Hareketleri………… 30 IV 1.4.4. Karadeniz Su Kolonunun Özellikleri………………………………… 32 1.4.5. Meteorolojik Özellikler………………………………………………. 33 1.4.6. Oşinolojik Özellikler…………………………………………………. 34 2. LİTERATÜR ÖZETİ……………….……………………………….. 35 3. MATERYAL ve METOD.................................................................... 37 3.1. MATERYAL....................................................................................... 37 3.1.1. Örnekleme Sahası................................................................................. 37 3.1.2. Araştırma Teknesi................................................................................. 37 3.1.3 CTD Sistemi.......................................................................................... 37 3.2. METOD................................................................................................ 39 3.2.1. Deniz Suyunda Sıcaklık Ölçümü.......................................................... 39 3.2.2. Deniz Suyunda Tuzluluk Ölçümü......................................................... 39 3.2.3. Deniz Suyunda Yoğunluk (Sigma-t) Ölçümü....................................... 40 3.2.4. Deniz Suyunda Elektriksel İletkenlik Ölçümü..................................... 40 3.2.5. Deniz Suyunda Çözünmüş Oksijen Ölçümü………………………… 40 3.2.6. Deniz Suyunda pH Ölçümü…………………………………………. 40 3.2.7. Deniz Suyunda Klorofil-a Ölçümü…………………………………... 40 3.2.8. Deniz Suyunda Işık Geçirgenliği Ölçümü…………………………… 41 4. BULGULAR ve TARTIŞMA……………………………………….. 43 4.1. BULGULAR………………………………………………………… 43 4.2. TARTIŞMA…………………………………………………………. 75 5. ÖNERİLER………………………………………………………….. 90 6. ÖZET.................................................................................................... 91 SUMMARY………………………………………………………….. 92 7. LİTERATÜR LİSTESİ......................................................................... 93 8. YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ….................................................. 95 9. EKLER………………………………………………………………. 97 V SEMBOLLER DİZİNİ CTD : İletkenlik, Sıcaklık, Derinlik µg : Mikrogram ‰S : Binde tuzluluk E : Doğu İSKİ : İstanbul Su Kanalizasyon İdaresi KAS : Kıyısal Akıntı Sistemi m : Metre N : Kuzey ppm : Milyonda Kısım SAT : Soğuk Ara Tabaka SÜMAE : Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü σt : Sigma-t = (Yoğunluk-1)x1000 H2S : Hidrojen sülfür VI TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 1 Çeşitli iyonların deniz suyunda bulunma oranları................................... 4 Tablo 2 Sentetik deniz suyu kompozisyonu ........................................................ 9 Tablo 3 Deniz suyunda bulunan çözünmüş maddeler.......................................... 9 Tablo 4 Tatlı ve tuzlu su bileşenlerinin karşılaştırılması...................................... 9 Tablo 5 Su yoğunluğunun tuzlulukla ilişkisi........................................................ 13 Tablo 6 Çeşitli gazların atmosfer ve deniz suyunda bulunma yüzdeleri.............. 16 Tablo 7 Saf suda oksijenin farklı sıcaklık ve basınçlardaki çözünürlüğü............ 17 Tablo 8 Saf suyun farklı sıcaklıklardaki buhar basıncı........................................ 18 Tablo 9 Yüzeydeki sıcaklık ve tuzluluk değişimlerinin genleşme katsayısına etkileri...................................................................................................... 25 Tablo 10 Deniz suyunun sıkışabilirlik katsayısının sıcaklık, tuzluluk ve basınca bağlı değişimleri...................................................................................... 26 26 Tablo 11 Spesifik ısının sıcaklık ve tuzluluğa bağlı değişimleri............................ Tablo 12 Karadeniz’in su bütçesi........................................................................... 30 Tablo 13 CTD sistemindeki sensörlerin ölçüm aralıkları ve duyarlıkları.............. 39 Tablo 14 Tuzluluk hesabında kullanılan çeşitli yöntemler ve duyarlıkları............ 39 Tablo 15 Ölçüm yapılan tarihler ve ölçüm sayıları................................................ 43 Tablo 16 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri.................. 44 Tablo 17 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri................. 44 Tablo 18 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri.................. 45 Tablo 19 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama e-iletkenlik değişimleri............ 45 Tablo 20 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri............... 46 Tablo 21 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama ışık geçirgenliği değişimleri.... 46 Tablo 22 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık pH değişimleri........................................ 47 Tablo 23 I. İstasyona ait 2001 yılı aylık çözünmüş oksijen değişimleri................ 47 Tablo 24 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri................ 48 Tablo 25 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri................ 49 Tablo 26 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri................. 50 Tablo 27 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama e-iletkenlik değişimleri........... 51 Tablo 28 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri.............. 52 Tablo 29 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama ışık geçirgenliği değişimleri... 53 Tablo 30 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık pH değişimleri....................................... 54 Tablo 31 II. İstasyona ait 2001 yılı aylık çözünmüş oksijen değişimleri............... 54 Tablo 32 I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri.................. 55 55 Tablo 33 I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri................. Tablo 34 I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri.................. 56 Tablo 35 I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama e-iletkenlik değişimleri............ 56 Tablo 36 I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri............... 57 Tablo 37 I. İstasyona ait 2002 yılı aylık çözünmüş oksijen değişimleri................ 57 Tablo 38 II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri................ 58 Tablo 39 II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri................ 59 Tablo 40 II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri................. 60 Tablo 41 II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama e-iletkenlik değişimleri........... 61 Tablo 42 II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri.............. 62 Tablo 43 II. İstasyona ait 2002 yılı aylık çözünmüş oksijen değişimleri............... 63 Tablo 44 I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri.................. 64 Tablo 45 I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri................. 64 VII Tablo 46 Tablo 47 Tablo 48 Tablo 49 Tablo 50 Tablo 51 Tablo 52 Tablo 53 Tablo 54 Tablo 55 Tablo 56 Tablo 57 Tablo 58 Tablo 59 Tablo 60 Tablo 61 Tablo 62 Tablo 63 I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri.................. I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama e-iletkenlik değişimleri............ I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri............... I. İstasyona ait 2003 yılı aylık çözünmüş oksijen değişimleri................ I. İstasyona ait 2003 yılı aylık pH değişimleri........................................ II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri................ II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri................ II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri................. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama e-iletkenlik değişimleri........... II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri.............. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık çözünmüş oksijen değişimleri............... II. İstasyona ait 2003 yılı aylık pH değişimleri....................................... Bazı derinliklere ait yıllık ortalama sıcaklık değerleri............................ Bazı derinliklere ait yıllık ortalama tuzluluk değerleri........................... Bazı derinliklere ait yıllık ortalama sigma-t değerleri............................. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama e-iletkenlik değerleri...................... Bazı derinliklere ait yıllık ortalama klorofil-a değerleri......................... Bazı derinliklere ait yıllık ortalama çözünmüş oksijen değerleri............ VIII 65 65 66 66 67 68 69 70 71 72 73 74 77 79 81 83 85 87 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 Şekil 2 Şekil 3 Şekil 4 Şekil 5 Şekil 6 Şekil 7 Şekil 8 Şekil 9 Şekil 10 Şekil 11 Şekil 12 Şekil 13 Şekil 14 Şekil 15 Şekil 16 Şekil 17 Şekil 18 Şekil 19 Şekil 20 Şekil 21 Şekil 22 Şekil 23 Şekil 24 Şekil 25 Şekil 26 Şekil 27 Şekil 28 Şekil 29 Şekil 30 Şekil 31 Şekil 32 Sayfa No Karadeniz Havzası ……………….......................................................... Deniz suyundaki elementlerin doğadaki dolaşımları.............................. Su moleküllerinin sıcaklığa bağlı geometrileri....................................... Sıcaklığın derinliğe bağlı tabakalaşması................................................. Su yoğunluğunun derinliğe bağlı değişimi……...................................... Deniz suyundaki çözünmüş gazların kazanç ve kayıp yolları…………. Karadeniz’in oksik-anaoksik yapısı…………………………………… Çeşitli çözeltilere ait pH skalası……………………………………….. Suyun optik özelliklerine etki eden faktörler………………………….. Farklı dalga boyundaki ışınların su kolonundaki hareketi…………….. Saf suyun ışın absorbsiyonu…………………………………………… Sudaki partiküler ve çözünmüş maddelerin spektrumları……………... Asetonla ekstrakte edilen klorofilin absorbsiyon spektrumu………….. Karadeniz’in koordinatları...................................................................... Karadeniz baseninin batimetrisi.............................................................. Karadeniz’in şematik su bütçesi………….............................................. Karadeniz’in akıntı sistemleri şeması………………………................. Karadeniz su kolonundaki sirkülasyon şeması………………………. Araştırma sahası ve istasyonlar………………………………………... Araştırma-3 teknesi……………………………………………………. CTD Sistemi…………………………………………………………… Verilerin bilgisayar ortamına alınması................................................... Flourometrenin temel bileşenleri……………………………………… Işık Geçirgenliği Sensörünün temel bileşenleri……………………….. 2001 ve 2002 yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama sıcaklık değişimleri……………………………………………………………... II. İstasyonda 2001-2002 yıllarındaki ortalama sıcaklık değerlerinin zaman ve derinliğe bağlı değişimi……………………………………... 2001-2002 yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama tuzluluk değişimleri……………………………………………………………... 2001-2002 yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama sigma-t değişimleri……………………………………………………………... 2001-2002 yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri………………………………………………….. 2001-2002 yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama klorofil-a değişimleri…………………………………........................................... 2001-2002 yıllarında istasyonlardaki aylık çözünmüş oksijen değişimleri……………………………………………………………... II. İstasyona ait pH ve ışık geçirgenliği değişimi(2001)………………. IX 1 2 4 7 14 16 19 20 22 23 23 24 24 28 28 30 31 32 37 37 38 38 41 42 76 78 80 82 84 86 88 89 ÖZ Bu proje ile Karadeniz su kolonunda bazı fiziksel ve kimyasal parametrelerin (sıcaklık, tuzluluk, sigma-t, elektriksel iletkenlik, pH, çözünmüş oksijen, klorofil-a, ışık geçirgenliği) aylık ve mevsimsel değişimlerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Sıcaklığın yüzeyde hava sıcaklığına paralel olarak değişim gösterdiği ve Ağustos ayında maksimum (28.06ºC±0.90ºC), Şubat-Mart aylarında ise minimum değerlere (8.80ºC±1.15ºC) ulaştığı tespit edilmiştir. Çalışma ile mevsimsel termoklin tabakası ve soğuk ara tabakanın oluşum süreçleri incelenmiştir. Tuzluluğun yıl içerisinde yüzey tabakasında önemli değişim göstermediği (‰17.69±0.16), derinliğe bağlı tuzluluk değerlerinde ise belirgin artış olduğu tespit edilmiştir. Yoğunluğun yüzeyde sıcaklık etkisiyle 9.42-13.77 kg/m3 arasında değerler aldığı, derinliğe bağlı değişiminde ise tuzluluğun etkili olduğu tespit edilmiştir. Elektriksel iletkenlik değerlerinin çok büyük oranda sıcaklığa paralel değişimler gösterdiği ve bu nedenle soğuk ara tabakada her dönem minimum değerlerde bulunduğu görülmüştür. Yüzey suyu pH değişimlerinin 7.8-8.4 arasında olduğu, pH’ ın özellikle fotosentez zonu altında azalmaya başladığı ve daha derin sularda 7.6-7.7 civarında sabitlendiği görülmüştür. Çözünmüş oksijenin yüzey suyunda sıcaklığa bağlı değişimler gösterdiği, derinliğin artması ile azalarak 200 metrede sıfırlı değerlere düştüğü tespit edilmiştir. Klorofil-a değerlerinin yüzeyde 0.2-6 µg/L arasında değiştiği ve derinliğe bağlı değişiminin ilk 50 metrede önemli olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Karadeniz, Su kolonu, CTD Sistemi, Fiziksel ve Kimyasal Parametreler X ABSTRACT This Project has been aimed to investigate monthly and seasonal chainging of some physical and chemical parameters (temperature, salinity, sigma-t, conductivitiy, pH, dissolved oxygen, light transmission and chlorophyll-a)in water column of Black Sea. Water temperature on the surface changed on a parallel with air temperature and reached to maximum level in August (28.06ºC±0.90ºC) and minimum level in FebruaryMarch (8.80±1.15ºC). Formation process of seasonal thermocline layer and cold intermediate layer were investigated with this Project. Salinity hasn’t been showed any important variation on the surface water throughut the while increasing clearly with ascending depth. Density on the surface water had the value between 9.42-13.77 kg/m3 with effect of temperature on the other hand it was effected by salinity depending on dept varation. Conductivity values changed strongly a paralel with temperature and for this reason it was measured as a minimum any period of time in the Cold Intermediate Layer. Change of pH in surface water has been found at 7.8-8.4 and It has been seen that pH value decrease specialy under photosynthesis zone and stabiled at 7.6-7.7. It’s been noticed that dissolved oxygen changes in surface water depending on temperature time of the year. increasing the depth dissolved oxygen decreases and goes down about zero at 200 m dept. In suface water chlorophyll-a has been dedected between 0.2-6 µg/L. Effective change of chlorophyll-a depending on dept has been from surface to 50 m. Dept. Key Words: Blacksea, Water Column, CTD System, Physical and Chemical Parameters XI 1. GİRİŞ 1.1. Projenin Amaç ve Kapsamı Dünya denizleri içerisinde farklı özelliklere sahip bir deniz olan Karadeniz, bir ekosistem olarak incelendiğinde pek çok bilimsel problemin cevap beklediği aktüel önemi büyük olan bir denizdir. Karadeniz’de uzun yıllardan beri yapılan oşinografik araştırmalar, sistemin genel fiziksel ve biyokimyasal özelliklerinin tanımlanmasında önemli rol oynamasına rağmen, bu araştırmaların yeterli oldukları söylenemez. KARADENİZ HAVZASI Şekil 1. Karadeniz havzası Günümüzde, çevre ülkeler Karadeniz’den özellikle balıkçılık, turizm, deniz taşımacılığı alanlarında yararlanmakta ve yarı arıtılmış evsel ve sanayi atıklarını kıyı sularına deşarj etmektedirler (Şekil 1). Sınırlı ve kapalı bir basen konumunda ve tatlı su girdisi yüksek seviyede olan Karadeniz’in giderek bozulan ekolojik dengesinin yeterince anlaşılabilmesi ve kaynakların rasyonel şekilde kullanılması gerekmektedir. Son otuz yılda Karadeniz ekosisteminde çarpıcı değişikliklerin olduğu çevre bilimcilerince dile getirilmektedir. Özellikle bölgenin kuzeybatısında yer alan geniş kıta sahanlığına büyük nehirler yoluyla büyük miktarda karasal kaynaklı besin elementleri (fosfor ve azot bileşikleri) ulaşmaktadır. Bu besin elementleri bölgenin yüzey sularında aşırı plankton çoğalmasına, tabandaki aşırı organik madde birikimi de sığ sularda dahi oksijensiz koşulların oluşmasına ve buradaki yaşamın sona ermesine kadar uzanan değişikliklere neden olmuştur. Karadeniz genelinde ekonomik değere sahip balık türleri ve avlanabilir miktarları azalmıştır. Ekosistemde bazı yeni canlı türleri baskın hale gelirken, ekonomik değere sahip bazı türler de kaybolma noktasına gelmiştir. Canlı yaşamda gözlenen bu değişim sürecinde sistemin hidrokimyasal özelliklerinde ne tür değişikliklerin meydana geldiği henüz yeterince bilinmemektedir. 2 Karadeniz’in korunmasını amaçlayan geleceğe dönük yönetim programlarının başarılı olması, ekosistemde uzun zaman diliminde meydana gelen hidrokimyasal değişikliklerin, sistemin hidrografik özelliklerine bağlı kısa süreli değişimlerini ayırt etmekten geçer. Bu farkın belirlenmesine imkan veren sağlam bilimsel verilere dayalı görüşler bugüne kadar yeterince ortaya konamamıştır. Deniz suyunun bileşimini genel olarak etkileyen kimyasal, biyokimyasal ve fiziksel olayların anlaşılabilmesi için sıcaklık, tuzluluk, yoğunluk, pH, alkalinite, elektriksel iletkenlik, çözünmüş gazlar, besleyici ve inorganik elementler gibi parametrelerin vertikal ve horizontal dağılımlarının zaman içerisindeki değişimlerinin belirlenmesi gereklidir. Bu anlamda proje ile su kolonunda bazı fiziksel ve kimyasal parametrelerin (sıcaklık, tuzluluk, sigma-t, elektriksel iletkenlik, pH, çözünmüş oksijen, klorofil-a, ışık geçirgenliği, seki diski) aylık ve mevsimsel değişimleri incelenerek farklı amaçlar doğrultusunda kullanılabilecek uzun süreli verilere dayalı bir veri tabanını oluşturulması hedeflenmiştir. 1.2. Deniz Suyunun Genel Bileşimi Yeryüzünde mevcut elementlerin büyük bir kısmının (90 elementten 80’ni) deniz suyunda çözünmüş halde bulunduğu sanılmaktadır. Bu nedenle deniz suyu pek çok katı madde ve gazın çözünmüş halde bulunduğu bir çözeltiyi oluşturur. Bunlardan başka deniz suyunda çözünmüş organik bileşiklerle asılı halde bulunan organik ve inorganik kökenli parçacıklar da vardır. Deniz suyunda çözünmüş veya asılı halde bulunan bu maddeler atmosfer, okyanus ve karalar arasında oluşan alışverişten kaynaklanmaktadır (Şekil 2). Atmosferden yağış ve su kondenzasyonu Havadan - +2 Ca - Nehirler >%90 Cl HCO 3 Havadan karışan tuz Dolaşan deniz tuzu Atmosfer Eser elementler Kayalar Manto DENİZLER Buharlaşma Dolaşan deniz tuzu Esas metal iyonları + H Eser elementler Sedimentler Kireç taşı dolomit -2 +2 +2 Ca + Mg + CO3 Şekil 2. Deniz suyundaki elementlerin doğadaki dolaşımları Deniz suyundan yağış ve sedimentten çözünme 3 Deniz suyuna çeşitli kaynaklardan gelen çözünmüş veya asılı halde bulunan bu maddeler başlıca dört grupta toplanabilirler. Bunlar; çözünmüş organik maddeler, çözünmüş inorganik maddeler, çözünmüş atmosferik gazlar ve asılı halde bulunan parçacıklardır. Deniz suyunun mevcut bileşimi bu ortamda oluşan kimyasal, biyolojik ve fiziksel olaylara bağlı olarak değişebilir. Çok geniş hacim ve alana sahip okyanus ve denizlerde devamlı olarak gelişen fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar bu ortamın yapısı üzerinde de önemli etkilere sahiptirler. Bu olaylara örnek olarak; atmosfer ve okyanuslar arasındaki ilişkiler, çeşitli maddelerin çözünürlük derecesi, aneorobik bakterilerin indirgenmesi, okyanus suyu ve dibi arasındaki ilişkiler ve çökelim olayları, tuzların oluşum ve çözünürlükleri, çeşitli elementlerin konsantrasyonunu kontrol eden ve etkileyen olaylar, tatlı suların etkisi ve biyolojik olaylar gösterilebilir (Stowe,1979). Deniz suyu bileşimi üzerinde bitkisel ve hayvansal organizmaların önemli etkilere sahip oldukları bilinmektedir. Bitkisel formlar, biyokimyasal dolaşımın bir bölümünü oluşturan fotosentez ve solunumları sırasında yüzey sularının oksijen ve karbondioksit içeriğini devamlı olarak değiştirirler. Fotosentez süresince karbondioksit tüketilip oksijen üretildiğinden yüzey sularının oksijence zenginleşmesi sağlanırken dip suları ise hayvanların solunumu ve oksidasyon olayları sonucu oksijen yönünden fakir kalır. Biyokimyasal dolaşımda etkin olan diğer önemli elementlere örnek olarak karbon, azot, fosfor, silis vb. gösterilebilir. Bu elementler, denizel bitkilerin gelişim periyodunda organik maddeyi oluşturmak üzere sudan alınırlar; buna karşın artık ürün veya organik maddenin ayrışımı ile suya verilirler. Bununla beraber organik maddelerin deniz dibindeki birikimleri çok azdır; zira ya ayrışır veya su içindeki çökmesi sırasında dip hayvanları tarafından besin olarak kullanılırlar. Besleyici elementlerin vertikal ve horizontal yöndeki dağılışları incelendiğinde biyokimyasal olaylar nedeni ile geniş farklılıklar gösterdikleri görülür. Ayrıca bazı organizmaların bazı elementleri bünyelerinde biriktirebildikleri veya çeşitli atıklarıyla suya bıraktıkları da bilinmektedir. Dolayısıyla bu elementlerin deniz suyundaki konsantrasyonları ortamdaki organizmaların aktivitelerine bağlı olarak değişimler gösterebilmektedir. Deniz sularının tuz içeriği o bölgedeki buharlaşma ve yağış miktarına bağlı olarak değişimler gösterir. Buharlaşmanın fazla olduğu suptropikal bölge yüzey sularının tuzluluğu oldukça yüksektir. Akıntı, dalga ve denizlerde oluşan diğer karışımlar, deniz suyunun içerdiği elementleri bir bölgeden diğer bölgeye taşırlar. Bu nedenle özellikle yüzey suları çeşitli fizikokimyasal özellikleri yönünden benzerlik gösterirler. 1.3. Deniz Suyunun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Deniz suyu %96.5 saf su ve %3.5 tuzlar, çözünmüş gazlar, organik maddeler ve çözünmemiş partiküllerden meydana gelmiştir. Deniz suyunun fiziksel özelliklerini esas olarak %96.5 oranında bünyesinde bulunan saf su belirler. Bu nedenle deniz suyunun özelliklerini anlayabilmek için su kimyası hakkında bazı bilgilere sahip olmak gerekir. Bir su molekülü iki Hidrojen ve bir Oksijen atomunun aralarında kovalent bağ yapmalarıyla oluşmuş dipol bir moleküldür. Bitişik su molekülleri zayıf iyonik bağlarla (%6) birbirini etkiler. Su molekülü zincirleri sıcaklık azalmasıyla büyür ve molekül zincirlerindeki bu büyüme yüksek yüzey gerilimine neden olur. Su sıcaklık azaldıkça standart atmosfer basıncında 3.98ºC ye kadar yoğunluk artışı eğilimi gösterir. Daha düşük sıcaklıklarda bu zincirler kırılır ve yoğunluk tekrar azalır (Stewart, 2002) (Şekil 3). 4 Buz Su Buz Şekil 3. Su moleküllerinin sıcaklığa bağlı geometrisi Deniz suyu tuzlu sudur ve tuzluluk binde birim (ppt: parts per thousand) olarak ifade edilir. Tuzluluğu etkileyen bütün olaylar iyonları da aynı şekilde etkilediği için iyonların oranı çoğunlukla sabit kalır. Yalnızca biyolojik olaylarda rol oynayan Ca+2 gibi küçük iyonlar bu kuralın dışında kalırlar (Knauss, 1997). Tablo 1. Çeşitli iyonların deniz suyunda bulunma oranları (%) Element Klorür Sodyum Sülfat Magnezyum Kalsiyum İyon - Cl Bulunma %’si 55.04 + Na 30.61 -- 7.68 ++ 3.69 ++ 1.16 SO4 Mg Ca Suyun sıkıştırılabilme özelliği çok düşüktür. (Okyanus dibinde yaklaşık %3) Sıkıştırılabilme özelliği düşük olduğu için yerinde yapılan sıcaklık ölçümü ile potansiyel sıcaklık ölçümü yalnız 2000m derinlikten sonra farklılık gösterir. Yine de yoğunluğun sıcaklık, tuzluluk ve basınca bağlı ilişkileri lineer değildir. Bütün sıcaklık değerlerinde tuzluluğun artması ile yoğunluk artar ancak bu artış çok düşük sıcaklıklarda biraz etkilenir. Tipik okyanus yoğunlukları 1 g/cm3 civarındadır. Yoğunluk değişimleri çok küçük değerler olduğu için genellikle yoğunluk yerine Sigma-t değeri kullanılır. Deniz suyu çeşitli dalga boyundaki ışınları geçirir. Temiz bir deniz suyu mavi-yeşil dalga boyundaki ışınları 50 metre veya daha derinlere kadar geçirebilme yeteneğine sahip iken kırmızı ışığı birkaç metre derinlikten aşağıya geçirmez. Deniz suyundaki bulanıklık ışık geçirgenliğini azaltır. Deniz suyunun akustik özelliği askeri önemi nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Sesin havadaki hızı 345 m/sn iken deniz suyunda ortalama ses hızı 1400-1500 m/sn civarındadır. Balinalar birbirleriyle binlerce mil uzaklıklardan haberleşmede bu avantajı kullanırlar. Sesin hızı sıcaklık ve basınç artışıyla artar (Knauss, 1997). 5 1.3.1. Sıcaklık Sıcaklık, sularda tabakalaşmaya neden olmasından dolayı canlılar üzerinde direkt veya indirekt etkiler göstermektedir. Canlılar için maksimum, optimum ve minimum olmak üzere üç önemli sıcaklık olduğu bilinmektedir. Sıcaklık istekleri bakımından canlılar; euryterm ve stenoterm olarak iki grupta toplanmaktadırlar. Euryterm olanlar çok geniş sıcaklık değişimlerine tahammül etmektedirler. Stenotermler ise dar bir sıcaklık değişimi içinde yaşayan organizmalardır. Örneğin soğuk su balıkları 15oC veya daha düşük, ılık su balıkları 15-20oC arası, sıcak su balıkları ise 20oC’nin üzerindeki su sıcaklıklarına ihtiyaç duyarlar. Su sıcaklığı balıkların biyolojik, fizyolojik aktivitesine ve üremeleri üzerine etki eder. Bütün balıkların faaliyetleri sıcaklığın belirli bir dereceden aşağıya düşmesiyle azalır. Sıcaklıkta meydana gelen ani değişmeler balıklarda ölümle sonuçlanabilecek streslere neden olur. Diğer fiziksel faktörlerden hiçbirisi balıkların büyümesi ve gelişmesi üzerine sıcaklık kadar etki yapmamaktadır. Balıklarda metabolizma hızı sıcaklık artışıyla hızlı bir şekilde artmakta, sıcaklık düşmesi durumunda ise balıkların oksijen ve yiyecek talepleri azalmaktadır. Yumurtlama ve yumurtadan çıkış gibi birçok biyolojik prosesin yıl içinde oluş zamanı çevre sıcaklığı tarafından etkilenmektedir. Balık türleri belirli sınırlar arasındaki sıcaklıkları tolere edebilmektedirler. Balıklar gibi; hastalık yapan organizmalarda gelişebilmeleri için optimum sıcaklıklara ihtiyaç duymaktadırlar. Pek çok kimyasal madde sıcaklık arttıkça daha hızlı bir şekilde suda çözünmektedir, fakat gazlar örneğin oksijen, nitrojen ve karbondioksit daha az çözünmektedirler. Yüksek sıcaklıklarda çözünmüş oksijen azalması nedeniyle solunum güçlükleri görülür. Sıcaklık değiştikçe suyun yoğunluğu da değişmekte ve +3.98oC’de suyun yoğunluğu maksimum olmaktadır. Su buz halini aldığında özgül ağırlığı aniden %9 oranında azalmakta ve oluşan buz su yüzeyinde yüzmektedir. Eğer su, sıcaklığı azaldıkça yoğunluğu artan diğer sıvılar gibi olsaydı, soğuk sular dibe kadar iner, kışın şiddetli soğuklar esnasında nehir ve göllerin donmaları dipten başlayarak satıha kadar devam ederdi (Yanık ve Atamanalp, 2001). Denizlerde su kolonundaki sıcaklık değişimi incelendiğinde yüzey tabakada sıcaklıkta belirgin bir azalma, daha sonraki derinliklerde ise belirgin bir değişim gözlenmemektedir. Çünkü bu derinliklere, suların ısınmasına ve soğumasına tesir eden faktörler ile ışınlar etkili olamaz (Yaramaz, 1992). Sıcaklık, deniz suyunun birçok fiziksel hatta kimyasal özelliği üzerinde önemli etkilere sahiptir. Örneğin su yoğunluğu ve bunun değişimi sonucu oluşan akıntılar sıcaklık ve tuzluluk değişimlerine bağlı olarak gelişir. Bunun gibi denizlerde gözlenen birçok fiziksel ve kimyasal olayla sıcaklık ve tuzluluğun yakın ilişkisi vardır. Sıcaklık değerleri; alkalinitenin çeşitli formlarının hesaplanmasında, CaCO3 dengesi ve doygunluğu ile ilgili çalışmalarda, tuzluluk hesabında ve genel laboratuar çalışmalarında kullanılır. Oşinografik çalışmalarda sıcaklığa derinliğin bir fonksiyonu olarak ihtiyaç duyulur. Limnolojik ve oşinolojik çalışmalarda çeşitli derinliklerde sıcaklık ölçümleri için reversing termometre, termofon veya termistor kullanılabilir. Denizlerde sıcaklık ölçümü için kullanılan enterpolasyon cihazları genellikle platin resistanslı termometrelerdir. Bu termometreler sıcaklığın fonksiyonu olarak bir direnç gösteren saf platin tel içerirler. Eğer derinden alınan suyun sıcaklığı yüzeyde ölçülürse düzeltme faktörü kullanılmalıdır. ⎡ (T l − t )(T l + v 0) ⎤ ⎡ (T l − t )(T l + v 0) ⎤ ∆T = ⎢ ⎥ x ⎢1 + ⎥+L K K ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ Burada; (∆T: Ham değeri düzeltmek için eklenmesi gereken cebirsel düzeltme değeri, Tı:Yüzeyde ölçülen sıcaklık, t:Termometre ile derinde ölçülen sıcaklık değeri, v0: Kapilerin 6 sonunda 0°C çizgisindeki küçük haznenin hacmi, K:Civa ve camın termal genleşmesine bağlı sabit, L:Termometrenin Tl ne bağlı kalibrasyon faktörü)’dür. Sıcaklık ölçümü için birçok fiziksel yöntem vardır. Ancak bu yöntemlerden yalnızca birkaçı mutlak sıcaklık ölçmek için kullanılabilir. Sıcaklığın birimi K ile gösterilen Kelvin’dir ve Kelvin sıcaklığı (T), Celsius sıcaklığına (t); t(°C)= T(K) - 273.15 bağıntısı yardımıyla çevrilebilir (Lenore; Arnold; Andrew, 1998) 1.3.1.1. Okyanus ve Denizlerde Sıcaklık Değişimi Okyanus ve deniz sularının ısınmasında etkin olan başlıca etkenler; güneş ışınlarının soğurulması, yerin iç ısısının okyanus tabanında konveksiyonla alınması, kinetik enerjinin ısıya dönüşmesi, su buharının yoğunlaşmasından oluşan ısı ile kimyasal ve biyolojik olaylar sonucu oluşan ısıdır. Bununla beraber bunlardan konveksiyonla okyanus tabanından gelen ısı miktarının fazla olmadığı ve yılda 50-80 g cal/cm3 olduğu; kuvvetli gel-git akıntıları sonucu oluşan kinetik enerjinin oldukça bölgesel olduğu; kimyasal ve biyolojik olaylar sonucu oluşan ısı enerjisinin de düşük olduğu bulunmuştur. Aynı şekilde atmosferden konveksiyonla ısı alımı da büyük değildir; zira atmosferin alt tabakalarının deniz yüzeyinden daha sıcak olması hali az rastlanan bir olaydır. Bu açıklamalardan da anlaşılabileceği gibi okyanus ve deniz sularının sıcaklığını kontrol eden en önemli etken güneş ışınları olmaktadır. Bu ışınların önemli bir bölümü denizler tarafından soğurulur, fakat soğurulma miktarı denizin sakin veya çalkantılı olma durumuna göre değişimler gösterir. Diğer bir deyişle gelen ışınların bir bölümü denizin durumuna bağlı olarak geriye yansıtılır. Bununla beraber, denizlerin albedosu düşük olduğundan yansıma yoluyla olan ısı kaybı da oldukça düşüktür. Okyanus ve deniz sularının ısı kaybına neden olan başlıca etkenler ise deniz yüzeyinden yansıma, buharlaşma ve atmosfere bağlı ısı konveksiyonlarıdır. Okyanuslar belli zamanlarda bir ısı kaynağı gibi davranarak etraflarına ısı verirler. Bu ısı miktarı yüzey suları sıcaklığına ve havanın nispi nemine bağlı olarak değişir; sıcaklığın artışı ve nispi nemin düştüğü oranda verilen ısı miktarı artar. Denizler atmosfere konveksiyon yoluyla da bir miktar ısı verirler; bu olay denizlerin atmosferden daha sıcak olduğu zamanlarda oluşur. Nihayet buharlaşma olayı okyanuslara ısı kaybettiren en önemli olaydır. Gerçekte okyanusların kazandığı enerjinin yarısından fazlası atmosfere buharlaşma yolu ile iade edilir. Okyanuslarda izlenen bu ısı alışverişi miktarı bölgesel olarak değiştiği gibi mevsimsel olarak da değişebilmektedir. Bölgesel değişimlerde güneş enerjisi 25° kuzey ve güney enlemleri arasında daha etkin olup, bu enlemlerden sonra ise atmosferle olan alış verişin etkisi daha fazladır. Bu ilişkiler çerçevesinde okyanus yüzey sularının ortalama sıcaklığı 17.5°C, karasal ortamınki ise 14.5°C civarındadır. Ayrıca okyanuslarda en fazla sıcaklık değişimleri orta enlemlerde olduğu halde karasal ortamlardaki en fazla değişimlere kutup bölgelerinde rastlanmaktadır. Ortalama 17.5°C sıcaklığa sahip okyanus yüzey sularının sıcaklığı -2°C ile 28°C arasında değişmektedir. Okyanus suları yüzey sıcaklığının günlük değişimleri, güneş ışınlarının şiddeti ve müddeti ile suların karışım durumuna bağlıdır. Genellikle günlük değişimler yüksek enlemlerde ve derin suların yüzey tabakalarında çok düşük olduğu halde, bu değişimler sığ sahil sularında daha yüksektir. Örneğin, kutuplara yakın bölgelerde 0.3-0.5°C’ lik maksimal bir değişime karşın, sahillerdeki az derin sakin sularda bu değişim 2-3°C’ ye erişir. Sahillerde veya açık sularda gözlenen bu günlük değişimlerin pratik olarak okyanuslardaki biyolojik, fiziksel ve kimyasal olaylar üzerinde etkili olmadığı saptanmıştır. Okyanus suları yüzey sıcaklıklarının yıllık değişimleri, güneş ışınlarının mevsimsel değişimine, okyanus ve atmosfer arasında oluşan ısı alış verişini etkileyen hakim rüzgarlara 7 ve okyanuslardaki mevcut akıntılara bağlıdır. Bu değişimler kutup ve ekvatorial bölgelerde düşük (genellikle 2°C, bazen 8°C) olmakla beraber ılıman bölgelerde ve karalarla çevrili bölgelerde (Baltık Denizi, Karadeniz, Adriatik Denizi, İran Körfezi) oldukça yüksek (1020°C) değerlere ulaşır (Kocataş, 1986). Genellikle tüm okyanus sularında yüzeyden dibe doğru sıcaklık azalması mevcut olup, bu azalma 28-30°C den –1°C’ye kadar olmaktadır. Bu değişimler kutup bölgelerinde ya çok zayıf yada hemen hemen sıfır değerinde olmasına karşın, sıcak bölgelere yaklaştıkça maksimuma ulaşır. Ekvatorun çevresinde ve ılıman bölgelerde yapılan incelemelerde derinliğe bağlı olarak sıcaklığın tabakalaşmalar gösterdiği ve bununla ilgili olarak yüzeyden dibe doğru yüzeysel tabaka, geçiş tabakası ve derin su tabakası olmak üzere üç tabakanın mevcut olduğu saptanmıştır. Yüzeysel Tabaka: Bu tabakaya deniz troposferi adı da verilir. Kalınlığı hiçbir zaman 100m’yi geçmez. Güneş ışınlarının atmosferle olan ısı alış verişinin ve rüzgarın oluşturduğu karışımların etkisinde bulunan bir tabakadır. Kışın sıcaklık yönünden az çok homojen olan bu ince yüzeysel tabakada yazın mevsimsel termokline rastlanır (Şekil 4). Şekil 4. Sıcaklığın derinliğe bağlı tabakalaşması [Kış (A), İlkbahar (B,C), Yaz(D)] Şekil 4’ten de anlaşılacağı gibi kışın bu tabaka hemen hemen isotermdir. İlkbaharda ise güneş enerjisinin absorbsiyonuyla yüzey sıcaklığı artar ve yüzeyde mevsimsel termoklin görülür. Bu termoklinin eğimi, yüzey sularının ani ısınmasına ve denizin sakin oluşuna paralel olarak artar. Diğer bir deyişle sakin ve çabuk ısınmış sularda bu eğim çok fazladır. Bununla beraber rüzgar etkisiyle bu eğim azalabilir. Mevsimsel termoklin özellikle yaz mevsiminde iyi gelişir ve yüzey sıcaklık değişimlerinin fazla olduğu yörelerde yaz termoklini ancak 15 m derinliğe kadar yayıldığı halde, yüzey sıcaklık değişimlerinin düşük olduğu yörelerde 50 metreden daha derine indiği bilinmektedir. Yaz sonunda termoklin gelişmesinin sonu olduğu düşünülebilir. Aslında karışım olayları azalır ve dolayısıyla termoklinin gelişimi de durur. Sonbaharda tekrar soğuyan yüzey sularının yoğunluğu artar, tabakalaşma daha az sabitleşir ve konveksiyonla alış veriş başlar ve termoklin de düzenli olarak yüzeye çıkar. 8 Geçiş Tabakası: Sıcaklığın bazı zamanlarda aniden 20°C’den fazla değiştiği yani takriben 5°C’ye kadar indiği tabakadır. Bu tabakaya devamlı termoklin adı verilir. Ekvatorial bölgelerde sıcaklık değişimlerinin her metredeki değeri 0.4°C geçebilir ve en az 100 m derinlikte bulunur. 15° enlemlerden sonra gelen enlemlerde ise bu değer metrede 0.05°C olabilir ve çoğunlukla 100-200m arasındaki bir derinlikte rastlanır. 50° enlemlere doğru ise termoklin tekrar yüzeye çıkar. Derin Sular: Bu tabakaya deniz stratosferi adı da verilir. Suları soğuk olan bu tabakada sıcaklık 2-5 °C arasında değişmekle birlikte ortalama sıcaklık 3.8 °C olarak bulunmuştur. Kutup bölgelerinden gelen bu serin sular okyanusların büyük bir kısmını oluştururlar. Sıcaklığın derinliğe bağlı değişimleri üzerinde yapılan gözlemlerde, sıcaklığın bazı hallerde derinliğe paralel olarak ağır fakat düzenli bir şekilde arttığı izlenmiştir. Bu artış okyanus kabuğundan suya geçen ısı akışı etkisinden olmayıp derinliğe paralel olarak artan sıkışmanın bir sonucudur. Aynı olay atmosferde de gözlenebilir. Örneğin, atmosferdeki hava yükselip genişlerse veya alçalarak sıkışırsa Adyabatik Isınma veya Adyabatik Soğuma ile sıcaklık değişimleri sudakinden çok daha fazla olur. Okyanuslarda ise Adyabatik ısınma çok önemsiz olup, 1000 metre derinliğe indirilmiş bir su kütlesinde ancak derecenin %1’inden daha az bir ısınma olur. Örneğin, büyük okyanus havzalarında 5000 metre derinlikte adyabatik ısınma 0.5°C civarında, 10000 metrede ise 1°C kadardır. Eğer bu derinlikteki su kütlesi yüzeye çıkarılacak olursa aynı oranda soğuyacaktır. İşte derinliğe bağlı adyabatik ısınma nedeniyle doğada gözlenmiş sıcaklıklarda yapılan düzeltmelerden sonraki sıcaklığa potansiyel sıcaklık adı verilir (Kocataş, 1986). 1.3.2. Tuzluluk Yeryüzünde bulunan en önemli ve en büyük su kütleleri, dünyanın su varlığının %93.94’lük kısmını oluşturan denizler ve okyanuslardır. Deniz suyunu diğer sulardan ayıran en önemli özellik, nehir ve yağış sularıyla karalardan taşınan çözünmüş maddelerden meydana gelen tuzluluktur. Tuzluluk (salinite), en basit şekilde 1 kg deniz suyunda çözünmüş olarak bulunan toplam madde miktarının gramı olarak tanımlanır. Deniz suyunun bir çok fiziksel özelliği tuzluluğa bağlı olarak değişimler göstermektedir. Örneğin, tuzluluk artışına paralel olarak deniz suyunun yoğunluğu, molekül viskozitesi, elektrik iletkenliği ve osmotik basıncı artarken; spesifik ısısı, donma noktası ve ısı iletkenliği azalmaktadır. Tuzluluk derecesi, buharlaşma, deniz suyunun donması ve vertikal karışımlar ile artarken; yağışlar, buzların çözülmesi, daha az tuzlu derin su tabakalarıyla olan vertikal karışımlar ve özellikle kıyı bölgelerindeki sularda etkili olan nehir sularının karışımları ile azalarak çok değişiklik arz etmektedir. Marmara sularıyla beslenen Kuzey Ege’de tuzluluğun ‰37, Güney Ege’nin her noktasında ‰38.8, geniş havzalı ve yüksek debili nehirlerle beslenen Karadeniz’de ise ‰17 olduğu bilinmektedir. Karadeniz’de bu oranın düşük olmasına bölgenin ikliminin etkisi oldukça fazladır. Bu denizde buharlaşmadan dolayı su kaybı diğerlerine oranla daha düşüktür. Dünya denizlerinin okyanuslar dahil ortalama tuzluluğu ağırlıkça ‰34.7’dir. Yani 1000 gramında 34.7 g çözünmüş madde bulunmaktadır. Ancak deniz sularının (tipik deniz suyu) 1000 gramında 35g tuz bulunduğu (‰35) farz edilmektedir. Tipik tuzlulukta deniz suyunun bileşimi Tablo 2’de verilmektedir. Tablodaki bileşikler 1kg suda çözündürülerek sentetik deniz suyu elde edilmektedir (Yanık ve Atamanalp,2001). 9 Tablo 2. Sentetik deniz suyu kompozisyonu (Müezzinoğlu, 1987 ) Element Miktar (g) Element Miktar (g) NaCl 23.45 NaHCO3 0.192 MgCl2 4.48 KBr 0.096 Na2SO 3.92 H3BO3 0.026 CaCl2 1.10 SrCl2 0.024 KCl 0.66 NaF 0.003 Denizlerde suyun çözünmüş tuzlara oranı değişiklik arz etmesine rağmen, major elementlerin deniz sularındaki oranları hemen hemen sabittir. Çözünmüş maddelerin %99.28’ini major elementler teşkil etmektedir. Deniz suyunda bulunan iyon halindeki çeşitli elementler ve miktarları Tablo 3’de verilmektedir. Tablo 3. Deniz suyunda bulunan çözünmüş maddeler (Thurman, 1988) Major elementler (>100 ppm ) Klor (Cl - ) + Sodyum (Na ) –2 Sülfat (SO4 ) +2 Magnezyum (Mg ) Minör elementler (1- 100 ppm ) İz elementler (<1 ppm ) 55.04 Bromin 65 Nitrojen 30.61 Karbon 28 Lityum 7.68 Stronsiyum 8.0 Rubityum 3.69 Bor 4.6 Fosfor +2 1.16 Silikon 3.0 İyodin + Potasyum ( K ) 1.10 Florin 1.0 Demir Toplam 99.28 Kalsiyum (Ca ) Çinko Molibden Tuzlu suların iyon konsantrasyonunun %55.04’ünü klor iyonu oluşturmasına karşın, tatlı suların karbonatlı olduğu, bu sularda fazla miktarda kalsiyum (%20.39) ve karbonat bulunduğu (%35.15) kaydedilmektedir (Tablo 4). Tablo 4. Tatlı ve tuzlu su bileşenlerinin karşılaştırılması (% V/VTOP ) (Schwoerbel,1987) Deniz suyu CO3-2 (HCO3- ) SO4-2 ClNO3Ca+2 Mg+2 Na+ K+ (Fe,Al)2O3 SiO2 Sr+2, H3BO3, Br- 0.41 7.68 55.04 1.15 3.69 30.62 1.10 0.31 Tatlı su (Nehir suyu ) 35.15 12.14 5.68 0.90 20.39 3.41 5.79 2.12 2.75 11.67 - Tuzluluğun en basit şekilde 1 kg deniz suyunda çözünmüş olarak bulunan toplam madde miktarının gramı olarak tanımlandığı yukarıda belirtilmişti. Çözünmüş tuz miktarı çok küçük olduğu için tuzluluk ölçümleri çok dikkatlice yapılmalıdır. Bunun önemini anlamak için şu örneği inceleyelim; okyanuslarda tuzluluk ‰34.60-34.80 arasında olduğunda bu ikisi arasındaki fark milyonda 200 gibi bir değerdir. Bu değer Kuzey Pasifik’te daha küçük olup 10 milyonda 20 civarındadır. Eğer sular tuzlulukları farkı ile sınıflandırılmak istenirse tuzluluk belirlemesinde cihazların duyarlılığının yaklaşık olarak milyonda 1 düzeyinde olmasına ihtiyaç duyulur. Sıcaklık aralığının daha büyük olduğu (yaklaşık 1°C) ve sıcaklık ölçümünün daha kolay olduğu düşünülürse konunun önemi daha iyi anlaşılacaktır. Başlangıçta tuzluluk 1 kg deniz suyunda çözünmüş olarak bulunan madde miktarının gramı olarak tanımlanmış ancak bütün çözünmüş materyal miktarını ölçmek pratikte mümkün olmadığı gerekçesiyle bunun çok kullanışlı bir tanım olmadığı kanaatine varılmıştır. Gazlar gibi uçucu materyallerin miktarının ölçülmesi, deniz suyunun buharlaştırılması veya kurutulması ile kurutma basamaklarında kaybolan klorür miktarının hesaplanmasındaki zorluklar gerekçelere örnek olarak gösterilmiştir. Bu güçlüklerden kurtulmak için Uluslararası Deniz Araştırmaları Konseyince 1889'da kurulan bir komisyon tarafından tuzluluk; bütün karbonatlar yükseltgendiği, bromür ve iyodür’ün klorür’e dönüştürüldüğü ve bütün organik maddelerin tamamen yükseltgendiği 1 kg deniz suyunda çözünmüş olan toplam katı materyal miktarının gramı olarak tanımlanmıştır. Bu tanımın faydalı olmasına rağmen rutin olarak kullanılmasının zor olduğu görülmüştür. Yukarıdaki tanımlamanın pratikte uygulanmasının zorluğu, deniz suyundaki Cl miktarı ile tuzluluğun direkt orantılı olması ve Cl miktarının basit kimyasal analizlerle doğru ölçülebilmesinden dolayı tuzluluk (S) klor oranları kullanılarak yeniden tanımlanmıştır. S = 0.03 + 1.805 Cl Burada Cl; 0.3285234 kg deniz suyu örneğindeki halojenleri tamamen çöktürmek için gerekli olan Ag miktarı olarak belirlenmiştir. 1964' de UNESCO ve diğer uluslar arası kuruluşlar tarafından oşinografik tablolar ve standartlar konulu bir panel düzenlenmiştir. Bu panelin amacı daha doğru tanımların üretilmesi olmuş ve 1966' da bu panel sonucunda tuzluluk ve klor oranı arasındaki ilişki kullanılarak aşağıdaki bağıntı elde edilmiştir (Pinet, 1998). S = 1.80655 x Cl Aynı zamanlarda oşinograflar iletkenlik ölçüm cihazlarını tuzluluk ölçümü için kullanmaya başlamış, bu cihazlarla çok doğru ölçümler alınabildiği ve klor ölçümlerinde kullanılan kimyasal yöntemlerle karşılaştırılmasının oldukça kolay olduğu ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak komite tuzluluk ile iletkenlik arasındaki ilişkiyi kullanarak deniz suyundaki tuzluluğu; S=-0.08996+28.29729R15+12.80832R152-10.67869R153+5.98624 R154-1.32311R155 olarak tanımlamıştır. Burada iletkenlik oranı RT; RT = C ( S ,15, 0) C ( 35,15,0 ) ile gösterilir. C (S,15,0) 15 0C de, atmosfer basıncında yukarıdaki bağıntıdan türetilen S tuzluluğa sahip deniz suyunun iletkenliği ve C(35,15,0) ise standart Copenhagen standart deniz suyunun iletkenliği ve RT iletkenlik oranıdır. 1970’lerde gemilerde kullanılabilen ve derinlerdeki iletkenliği ölçebilen hassas iletkenlik ölçüm cihazları geliştirilmiştir. 1978'de uluslararası bir panelde tuzluluğun belirlenmesinde yalnızca iletkenliğin kullanılması gerektiği ve klor oranı ile bağlantısının bırakılarak tuzluluk skalasının yeniden düzenlenmesi savunulmuştur. Aynı iletkenlik oranına sahip olan suların aynı tuzluluğa sahip olduğu belirtilerek 1978'de resmi pratik tuzluluk skalası olarak aşağıdaki eşitlik kullanılmaya başlanmıştır. 11 S =0.0080–0.1692RT1/2+25.3851RT+14.0941RT3/2–7.0261RT2+2.7081RT5/2+∆S RT = ∆S = C ( S , T ,0) C ( KCl , T , 0) 2 ≤ S ≤42 (T - 15) (1 + 0.0162(T - 15) + 0.0005 - 0.0056RT 1/2 0.0066 RT - 0.0375RT 3/2 + 0.636 RT 2 - 0.0144 RT 5/2 ) Burada C(S, T, 0) standart atmosfer basınç ve T sıcaklıktaki deniz suyunun iletkenliği ve C(KCl, T, 0) ise standart atmosfer basınç ve T sıcaklıktaki standart KCl solüsyonunun iletkenliğidir. (Standart KCl çözeltisi 1 kg çözeltide 32.4356 g KCl içerir) (Fofonoff; Millard, 1983). Sonuç olarak daha önce hidrometrik ve arjentometrik metotlarla ölçülen tuzluluk son yıllarda yüksek duyarlık ve hassasiyetleri nedeniyle iletkenlik ve yoğunluk metotları kullanılarak ölçülmektedir. İyi bir ölçüm için salinometre veya densimetre, KCl standardı veya standart deniz suyuna karşı kalibre edilmelidir. Böylece ± 0.01 birim hassasiyetle tuzluluk ölçümü mümkündür. 1.3.2.1. Okyanus ve Denizlerin Tuzluluğuna Etki Eden Faktörler Deniz suyunun birçok fiziksel özelliği tuzluluğa bağlı olarak değişimler gösterebilir. Diğer bir deyişle, tuzluluk artışına paralel olarak deniz suyunun yoğunluğu, molekül viskositesi, elektrik iletkenliği ve osmotik basıncı arttığı halde, spesifik ısısı, donma noktası sıcaklığı ve ısı iletkenliği azalır. Bu nedenle tuzluluk bir kimyasal özellik olmasına rağmen okyanuslardaki dağılışı fiziksel oşinografi bölümünde incelenir. Örneğin, fiziksel oşinografinin önemli bir bölümünü oluşturan okyanus akıntılarını inceleyebilmek için yoğunluk dağılışını bilmek gereklidir. Suların yoğunluğu ise sıcaklık ve tuzluluğa bağlı olarak değişir. Yüzey tuzluluğunu artıran faktörlerin başında; buharlaşma, deniz suyunun donması ve vertikal karışımlar, tuzluluğu azaltan etkenlerin başında ise yağışlar, buzların çözülmesi, daha az tuzlu derin su tabakaları ile olan vertikal karışımlar ve özellikle kıyı bölgelerindeki sularda etkili olan nehir sularının karışımları gelir. Bununla birlikte yapılan gözlemlerde tuzluluk değişimlerinin, özellikle buharlaşma ile yağış farkındaki değişimlere az çok paralel olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle, yüzey tuzluluğunun; buharlaşmanın yağışlardan daha çok etkili olduğu subtropikal bölgelerde en yüksek değerde, yağışların buharlaşmadan daha önemli olduğu ekvator ve yüksek enlemlerde ise en düşük değerde olduğu görülür. Okyanuslarda yüzey isohalinlerinin dağılışı az çok bölgesel olma eğilimindedirler. Tuzluluğu düşük bölgelerin başında yağışların çok etkin olduğu ekvator bölgesi (Bengal, Gine, Panama Körfezi, Güney-Doğu Asya), büyük nehirlere sahip kıyı bölgeleri (Amazon Ağzı, Karadeniz, Baltık Denizi vb.) Arktik Okyanusu ve bitişik denizleri gösterilebilir. Buna karşın yüzey tuzluluğu yüksek olan bölgelerin başında buharlaşmanın yağıştan çok daha etkin olduğu Akdeniz, Kızıl Deniz, Atlantik ve Hint Okyanuslarının subtropikal bölgeleri gelir. Okyanusların yüzey suyu tuzluluğundaki günlük değişimler ya hiç yoktur yada çok düşük değerdedir. Zira yağış ve buharlaşma rejimlerindeki günlük değişimler çok düşük düzeydedir. Bununla birlikte güneşin yüksekliğine paralel olarak düşük de olsa yüzey suları tuzluluğunda bir artış görülebilir. Ancak bazı bölgelerde sağanak halindeki yağışlardan sonra yüzey suları tuzluluğunda önemli azalmalar olursa da yağıştan birkaç saat sonra bu azalma vertikal karışımlarla ortadan kalkar. 12 Yüzey suları tuzluluğunun mevsimsel değişimleri de genellikle çok zayıf olup bu değişimin %10’u geçmediği görülmüştür. Ancak bazı bölgelerde daha yüksek tuzluluk değişimlerine rastlanabilir. Örneğin, subpolar bölgelerde yazın buzların erimesi tuzluluk değerinin bariz şekilde yükselmesine neden olur. Ayrıca yıllık yağış değişimlerinin yüksek olduğu bölgelerde (Bengal Körfezi, Güney-Doğu Asya Bölgesi, Panama Körfezi ve Pasifik’in Kuzey-Doğu Bölgesi) de tuzluluk değişimlerinin yüksek olduğu saptanmıştır. Debisinde önemli yıllık değişimler gösteren nehirlerin ağız kısımlarına yakın yerlerde de önemli tuzluluk değişimleri izlenebilir (Kocataş, 1986). Tuzluluğun derinliğe bağlı değişimleri, sıcaklığa göre daha karmaşık ve daha düzensizdir. Ancak sıcaklık yönünden olan tabakalaşmaya paralel olarak tuzluluk yönünden de vertikal yönde üç tabaka ayırt edilebilir. Bunlar Yüzeysel Tabaka, Haloklin Tabaka ve Derin Su Tabakasıdır. Kalınlığı 30-40 metreyi bulan ve su hareketlerinin etkisinde olan yüzeysel tabakanın tuzluluğu, sıcaklıkta olduğu gibi yeknesak bir durum gösterir. Bu su tabakasının altında ise tuzluluk, derinliğe bağlı olarak önemli değişimler gösterir. Tuzluluk değişimlerinin önemli olduğu bu tabakaya Haloklin Tabakası adı verilir. Bu tabakanın altında ise tuzluluk değişimleri çok düşük düzeydedir ki bu tabakaya da Derin Su Tabakası adı verilir. Tuzluluğun vertikal dağılışına paralel olarak izlenen bu tabakaların kalınlığı bölgesel olarak değişebilir. En geniş yüzeysel tabakaya ekvator çevresinde, en dar tabakaya ise kutuplarda rastlanır. 1.3.3. Yoğunluk Bir cismin kütlesinin birim hacmine oranına yoğunluk veya özkütle denir ve ρ=m/V ile gösterilir. Maksimum yoğunluk saf su için +3.98 oC olduğu halde, tuzlu sularda daha düşük derecelerdedir. Tuzluluk oranı arttıkça maksimum yoğunluk için gerekli olan sıcaklık derecesi düşmektedir. Diğer taraftan suyun donma noktası da tuzluluk arttıkça sıfırın altına düşmekte, böylece deniz suyunun donması güçleşmektedir (Kocataş,1986). Deniz suyunun yoğunluğu, esasen sıcaklığa, tuzluluğa ve basınca bağlı olarak devamlı değişmekte olup, genelde 1.0 g/cm3’ten biraz büyüktür. Yoğunluk, tuzluluk ve sıcaklığın etkisi altında derinliğe bağlı olarak ta değişmektedir. Yoğunluk üzerine sıcaklığın etkisi tuzluluktan daha fazladır. Bu sebeple tuzluluğu yüksek ılık su kütlesi, tuzluluğu düşük soğuk su kütlesinin üzerinde bir tabaka olarak kalabilir. Kirlenen suların fiziksel ve kimyasal özellikleri dolayısıyla yoğunlukları da değişmekte ve yoğunlukları genellikle artmaktadır (Yanık ve Atamanalp, 2001). Yoğunluk, deniz suyunun en önemli özelliklerinden biridir ve deniz suyunda türbülans, tabakalaşma ve suyun dikey doğrultudaki hareketlerini etkilemektedir. Yoğunluğun derinlikle hızlı bir değişim gösterdiği tabakaya pinoklin tabakası adı verilir. Kış mevsimi boyunca yüzeyde oluşan soğuk su kendi yoğunluğuna ve daha derindeki suyun yoğunluğuna bağlı olarak derine iner. Bu sular daha sonra akıntılarla okyanus ve denizlerin diğer kısımlarına taşınırlar. Her zaman düşük yoğunluklu sular yukarıda, yüksek yoğunluklu sular ise aşağıda kalma eğilimindedir. Okyanuslardaki akıntıların dağılımı yoğunluk değerlerine bağlı basınç ile ilişkilidir. Eğer okyanus ve denizlerdeki suyun hareketi izlenmek isteniyorsa yoğunluk dağılımının bilinmesi gerekir. 13 Tablo 5. Su yoğunluğunun tuzlulukla ilişkisi Tuz Miktarı ( ‰ ) Birim Hacim Ağırlığı (kg/L) 4 o C’de 0 1.00000 1 1.00085 2 1.00169 3 1.00251 14 1.00818 35 1.02822 Su kütlesinin hareketinin hesaplanabilmesi için milyonda birkaç kısım doğrulukla su yoğunluğunun ölçülmesi gerekir. Suyun mutlak yoğunluğu yalnızca çok özel laboratuarlarda en iyi doğrulukla 1/2.5x105= 0.000004 olarak ölçülebilir. Pratikte yoğunluk direkt olarak ölçülmez ancak yerinde ölçülmüş olan basınç, sıcaklık ve iletkenlik kullanılmak suretiyle deniz suyu için belirtilen eşitlik kullanılarak hesaplanabilir. Bu şekilde 0.000002 doğrulukla yoğunluk hesabı yapılabilir. Mutlak yoğunlukla çalışmanın zorluklarından kurtulmak için oşinograflar saf suyun yoğunluğuyla ilişkili yoğunluğu kullanırlar. Yoğunluk ρ (S,t,p) çözünmüş atmosferik gazlarla doygun olduğu farz edilen ve genel bileşimi bilinen ortalama standart deniz suyu kullanılarak belirlenir. Deniz suyu yoğunluğunun 1.02400-1.03000 g/cm3 arasında değiştiği gözlenmiştir. Sigma-t oşinografide σstp (s:tuzluluk, t:sıcaklık, p:basınç) simgesiyle gösterilmekte olup, basınç sıfır olduğunda; σt= (Yoğunluk-1)x1000 formülünden çıkan değerle daha kolay bir şekilde ifade edilir. Örneğin deniz suyu yoğunluğu ρ=1.02613 g/cm3 ise formüle göre tam sayıyla sigma değeri σt=26.13 tür. Eğer okyanus veya denizlerde yüzey tabakalarında çalışılıyorsa suyun sıkıştırılabilme dikkate alınmayabilir ve yeni değer sigma-t σt = (S,t,0) olarak kullanılabilir. Ancak derin sularda çalışma yapıldığında mutlaka bu özellik dikkate alınmalı ve σ değeri düzeltilerek verilmelidir. Bir su kütlesi derine doğru hareket edince tuzluluğu ve sıcaklığı diğer sularla karışmasından dolayı değişebilir. Böylece sıcaklık ve tuzluluk ölçümleri kullanılarak su kütlesinin hareket yolu izlenebilir (Stewart, 1979). 1.3.3.1. Okyanus ve Denizlerin Yoğunluğuna Etki Eden Faktörler Deniz suyunun yoğunluğu sıcaklık, tuzluluk ve basıncın etkisine bağlı olarak değişebilen bir fiziksel özelliktir. Su yoğunluğunun değeri tuzluluk ve basınç artışına paralel olarak arttığı halde, sıcaklık artışına paralel olarak azalır. Bu üç etkenden özellikle sıcaklığın yoğunluk üzerindeki etkisi daha önemlidir. Örneğin, tuzluluk yönünden eşit sıcaklık yönünden farklı iki suyun yoğunlukları birbirinden farklıdır. Bununla beraber, deniz suyunun yoğunluğu, kimyasal bileşimiyle de yakından ilgilidir. Normal atmosfer basıncında ve 0°C’deki bir suyun yoğunluğu direkt olarak sadece tuzluluğun etkisindedir. Bu etki, diğer bir deyişle tuzluluk ve yoğunluk arasındaki ilişkiler, M Knudsen tarafından incelenmiş olup 1903 yılında tuzluluğun etkisindeki yoğunlukları gösteren Hidroğrafik tabloları hazırlamıştır. 14 Kutup bölgeleri ile tuzluluk değişimleri çok yüksek olan bazı kıyısal bölgeler dışındaki tüm yüzey sularının yoğunluk değişimleri sıcaklık değişimlerine paralel olarak değişir. Bu nedenle yoğunluk, sıcaklığı yükselten (direkt güneş etkisi) ve tuzluluğu azaltan (yağışlar, nehirlerle olan taşınma) tüm olaylardan etkilenen sularda azalırken tuzluluğu artıran (buharlaşma) ve sıcaklığı azaltan (suların soğuması ve buzullaşma) olaylardan etkilenen sularda artış gösterir (Kocataş, 1986). Okyanus sularının yoğunluğu derinliğe bağlı olarak artış gösterir. Bu artış düzenli olmayıp tıpkı sıcaklığın derinliğe bağlı azalmasında olduğu gibi önce yavaş ve belli bir derinlikten sonrada ani olarak yükselir. İşte termokline benzer olan bu su tabakasına Pinoklin tabakası adı verilir (Şekil 5). Bu tabakanın üzerinde yüzeysel tabaka, altında ise derin tabaka yer alır. Derinlik (m) Yoğunluk (g/cm3) Şekil 5. Su yoğunluğunun derinliğe bağlı değişimi 1.3.4. Elektriksel İletkenlik Elektriksel iletkenlik suyun elektrik akımını iletme yeteneğinin ölçüsüdür. Suyun iletkenliği (-) yüklü anyonlar; klorür, nitrat, sülfat, fosfat ve (+) yüklü katyonlar; Na, Mg, Fe, Ca ve Al gibi çözünmüş inorganik maddelerin varlığından etkilenir. Sudaki tuz konsantrasyonu arttığı zaman, elektriksel iletkenlik artar. Yağ, fenol, alkol ve şeker gibi organik bileşikler elektrik akımını iyi iletmezler. Dolayısıyla bu maddeler suda düşük iletkenliğe neden olurlar. İletkenlik sıcaklıktan da etkilenir; sıcak sular daha fazla iletkenliğe sahiptir. Bu nedenle iletkenlik standart bir sıcaklık için ifade edilir (25oC). İletkenlik ölçüm cihazları sıcaklık düzeltmesi ve tam kalibrasyon gerektirir. Bu tür ölçüm cihazlarında suya batırılan proptaki iki elektrot arasına voltaj uygulanır. Sudaki direnç nedeniyle oluşan voltajdaki düşüş santimetredeki iletkenliği hesaplamak için kullanılır. Ölçüm cihazları algılayıcı tarafından ölçülen değeri santimetredeki µmho’ya çevirir ve kullanıcı için sonuç gösterir (USEPA,1997). Ohm kanununa göre bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel fark ile bu iletkenden geçen akım şiddeti arasında sabit bir oran vardır. 15 I: Akım şiddeti (Amper ) V I = AB R VAB: Bir AB iletkeninin iki ucu arasındaki potansiyel farkı (V) R:Direnç ( Ohm ) 3 1 cm hacminde ve küp biçiminde olan bir iletkenin göstermiş olduğu elektriksel dirence o maddenin özdirenci (ρ) denilmektedir. Herhangi bir iletkenin direnci, uzunluğu (L) ile doğru, kesiti (A) ile ters orantılıdır. Bu iletkenin direnci; R = ρ L A yazılabilir. Bu eşitliğin tersi yazılırsa : 1 1 A = R ρ L → 1 1 = G ve = GS ρ R ile gösterilirse G = G S . A L bağıntısı elde edilir. [G: İletkenlik (Birim uzunluk başına Siemens), G: Öz İletkenlik] olarak verilmektedir. Çözeltilerin öz iletkenliğine gelince, bunlar iletkenlik pilleri ile ölçülürler. Böyle bir pilde kenarı 1 cm olan platin siyahı ile kaplanmış iki elektrod 1 cm aralıkla yerleştirilmiş olup elektrodlar arasındaki hacim 1cm3’tür. Bu durumda çözeltinin öz iletkenliğinin saptanabilmesi için pil sabitinin bilinmesi gerekmektedir. Bu sabit 1/A=k olarak verilir. GS için G S = k .G yazılabilir. İletkenlik ölçümlerinin birimi, mho/cm veya Siemens olarak bilinmekte ve su analizlerinde µ mho/cm kullanılmaktadır. Bir çözeltinin eşdeğer iletkenliği ( ∧ ) ∧ = V . GS V: İçerisinde 1 eşdeğer gram çözünmüş madde bulunan çözeltinin hacmini gösterir. V= 1000 C 1000 . G S yazılabilir. Diğer yandan elektrolit çözeltilerinin iletkenliği C sıcaklık ile değişmekte olup, Gt = G 25o C [1 − 0.02(t − 25)] eşitliği ile verilir. Sonuç olarak dir. C:Normalite ∧= iletkenlik: G ( µ mho /cm) Gt = 10 6 k R(1 − 0.02)(t − 25) o t = C sıcaklık şeklinde yazılabilir (Yaramaz, 1992). Bazı iletkenlik ölçüm cihazları toplam çözünmüş madde ve tuzluluk ölçümü için kullanılabilir. Toplam çözünmüş madde konsantrasyonu mg/L olarak deneysel olarak belirlenmiş 0.55 ve 0.9 arasındaki faktörle iletkenlik sonuçlarının çarpılmasıyla hesaplanabilir. Ölçüm cihazları aynı zamanda sıcaklık da ölçerler ve otomatik olarak o sıcaklığa karşılık gelen iletkenlik okumasını yaparlar. İletkenlik arazide veya laboratuarda ölçülebilir. Çoğu zaman arazide toplanan örneklerin laboratuarda ölçülmesi daha iyidir. Bu yolla eş zamanlı olarak bir çok örnek toplanabilir. (USEPA, 1997). 1.3.5. Çözünmüş Gazlar Atmosferik gazlar deniz suyunda çözünerek karışma prosesleri ve akıntılar vasıtasıyla bütün derinliklere ulaşırlar. Atmosfer ve denizlerde en çok bulunan gazlar azot, oksijen ve karbondioksittir. Bu gazların atmosfer ve okyanuslarda bulunma yüzdeleri Tablo 6’da verilmiştir. Biyolojik aktivitelerin boyutu ve canlı hayatı oksijen ve karbondioksit konsantrasyonuna bağlı olduğundan bunlar denizlerde çok önemli rol oynarlar. 16 Tablo 6.Çeşitli gazların atmosfer ve deniz suyunda bulunma yüzdeleri Gaz Sembol Azot Oksijen Karbondioksit Argon, Helyum, Neon TOPLAM N2 O2 CO2 Ar, He, Ne Atmosferdeki Hacim (%) Deniz Yüzey Suyundaki Hacim (%) 78.03 20.99 0.03 0.95 100 48 36 15 1 100 Toplam Okyanuslardaki Hacim (%) 11 6 83 100 Azot bazı bakteriler dışında canlı organizmalar tarafından direkt olarak kullanılmaz. Argon, helyum ve neon deniz suyunda küçük miktarlarda bulunur ve bunlar inert gazlardır. Gazların deniz suyunda çözünürlük ve doygunluk değerleri; sıcaklık ve tuzluluk azalışına, basıncın ise artışına bağlı olarak artar. Yüzey tabakaları direkt atmosfer ile etkileşim nedeniyle atmosfer gazlarınca doygun iken yüzey altı sular fotosentez, solunum, oksidasyon ve volkanik kökenli girdilerden etkilenir(www.saddleback.cc.ca.us/AP/mse/marsa/prelabs/oxygen)(Şekil 6). Şekil 6. Deniz suyundaki çözünmüş gazların kazanç ve kayıp yollar Suyun oksijen kaynakları genellikle havanın su yüzeyinden difüzyonu ve bitki fotosentezidir. Oksijen, havanın büyük bileşenlerinden (%20.95) birisi olmasına rağmen, suda çözünmesi sınırlıdır. Çözünmüş oksijen konsantrasyonları 0oC’de en büyüktür ve sıcaklığın artmasıyla azalmaktadır. Tablo 7’de 760mm civa basıncında (1 atm.) saf suda çözünmüş oksijen miktarları verilmektedir. Diğer atmosferik basınçlara göre oksijen çözünebilirliğini düzeltmek için aşağıdaki formül kullanılmaktadır. 17 DOc : DOt x ((P0–Pw ) / (760 – Pw )) DOc : Düzeltilmiş oksijen çözünürlüğü DOt : 760 mm basınçta oksijenin çözünürlüğü P0 : Belirtilen atmosfer basıncı Pw : Suyun buhar basıncı Tablo 7. Saf suda oksijenin farklı sıcaklık ve basınçtaki çözünürlüğü (Hach) Sıcaklık (°C) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 775 14.9 14.5 14.1 13.8 13.4 13.1 12.7 12.4 12.1 11.8 11.6 11.3 11.1 10.8 10.6 10.4 10.1 9.9 9.7 9.5 9.3 9.2 9.0 8.8 8.7 8.5 8.4 8.2 8.1 7.9 7.8 7.7 7.6 7.4 7.3 7.2 760 14.6 14.2 13.9 13.5 13.2 12.8 12.5 12.2 11.9 11.6 11.3 11.1 10.8 10.6 10.4 10.2 9.9 9.7 9.5 9.3 9.2 9.0 8.8 8.7 8.5 8.4 8.2 8.1 7.9 7.8 7.7 7.5 7.4 7.3 7.2 7.1 750 14.4 14.1 13.7 13.3 13.0 12.6 12.3 12.0 11.7 11.5 11.2 10.9 10.7 10.5 10.2 10.0 9.8 9.6 9.4 9.2 9.1 8.9 8.7 8.5 8.4 8.3 8.1 8.0 7.8 7.7 7.6 7.4 7.3 7.2 7.1 7.0 Basınç (mm Hg) 725 700 13.9 13.5 13.6 13.1 13.2 12.9 12.9 12.4 12.5 12.1 12.2 11.8 11.9 11.5 11.6 11.2 11.3 10.9 11.1 10.7 10.8 10.4 10.6 10.2 10.3 10.0 10.1 9.8 9.9 9.5 9.7 9.3 9.5 9.1 9.3 9.0 9.1 8.8 8.9 8.6 8.7 8.4 8.6 8.3 8.4 8.1 8.2 8.0 8.1 7.8 8.0 7.7 7.8 7.6 7.7 7.4 7.6 7.3 7.4 7.2 7.3 7.0 7.2 6.9 7.0 6.8 6.9 6.7 6.8 6.6 6.7 6.5 675 12.9 12.6 12.3 12.0 11.7 11.4 11.1 10.8 10.5 10.3 10.1 9.8 9.6 9.4 9.2 9.0 8.8 8.6 8.4 8.3 8.1 8.0 7.8 7.7 7.5 7.4 7.3 7.1 7.0 6.9 6.8 6.7 6.6 6.4 6.3 6.2 650 12.5 12.2 11.8 11.5 11.2 10.9 10.7 10.4 10.1 9.9 9.7 9.5 9.2 9.1 8.9 8.7 8.5 8.3 8.1 8.0 7.8 7.7 7.5 7.4 7.2 7.1 7.0 6.9 6.7 6.6 6.5 6.4 6.3 6.2 6.1 6.0 625 12.0 11.7 11.4 11.1 10.8 10.5 10.3 10.0 9.8 9.5 9.3 9.1 8.9 8.7 8.5 8.3 8.1 8.0 7.8 7.6 7.5 7.4 7.2 7.1 7.0 6.8 6.7 6.6 6.5 6.4 6.2 6.1 6.0 5.9 5.8 5.7 Farklı sıcaklıklardaki suyun buhar basıncı Tablo 8’de gösterilmiştir. Atmosferik basıncı etkileyen en büyük etken yüksekliktir. Yükseklikle basıncın düşüşü yaklaşık olarak şu şekildedir; 0–600 m arası her 300 metrede %4, 600–1500 metreler arası her 300 metrede %3, 1500-3000 metreler arasında her 300 metrede %2.5 dir. Hutchinson (1957), atmosferik basıncın daha doğru hesaplanması için denklemler geliştirmiştir, fakat basıncı bir barometre ile ölçmek daha uygun ve daha doğrudur. Oksijenin 18 suda çözünürlüğü tuzluluğun artışıyla azalmaktadır, tuzluluktaki her 9000 mg/L’lik artış, saf suda oksijenin çözünürlüğünü %5 oranında azaltmaktadır. Bu nedenle, tatlı sularda tuzluluğun etkisi pek önemsenmemektedir (Yanık ve Atamanalp, 2001). Tablo 8. Saf suyun farklı sıcaklıklardaki buhar basıncı (Boyd, 1992) (oC ) mm-Hg (oC ) mm-Hg 0 4.58 20 17.54 5 6.54 25 23.76 10 9.21 30 31.82 15 12.79 35 42.1 Denizlerde oksijen konsantrasyonu ve dağılımı; oksijen gazının sudaki çözünürlüğü, oksijenin üretim ve tüketimini kontrol eden biyolojik prosesler, oksijen girişi ve taşınmasını kontrol eden fiziksel prosesler tarafından belirlenir. Yüzey suyundaki oksijen, bitkiler tarafından açığa çıkarılır. Bitkiler, fotosentez yapabilecekleri yeterli ışığı yüzey sularında bulabildiklerinden yalnızca bu bölgede yaşayabilir ve ortamdaki azot, fosfor ve silikonun neredeyse hepsini ekstrakte ederler. Bu besinlerin tersine oksijen, bitkiler tarafından üretilip hayvanlar tarafından tüketilir. Deniz suyundaki oksijenin vertikal dağılımı azot ve fosfor dağılımının tersi yönündedir. Yine de çözünmüş oksijen profilleri çeşitlilik gösterir. Bazı denizlerde ara tabakalarda oksijen çok yetersiz, bazısı ise tamamen anoksiktir. Bir gazın deniz suyundaki çözünürlüğü sıcaklık, tuzluluk ve basıncın bir fonksiyonudur ve kolaylıkla tahmin edilebilir. Süper doygunluğun sebebi oksijen üretiminin gerçekleştirildiği bitkisel aktivitelerin, oksijen tüketimine neden olan hayvansal aktivitelerden çok fazla oluşu değildir. Bu sonuç oksijenin daha derin sulardaki seviyesini anlamak için çok faydalıdır. Esasen fotosentezle organik madde oluşumu ve sonradan bu organik maddelerin oksidasyonla yıkımı sırasında gerçekleşen tersinir reaksiyonları aşağıdaki gibi basitçe ifade edebiliriz. Karbon için CO2 + H2O Azot için NO3 + H2O + H+ CH2O + O2 NH3 + 2O2 Bu reaksiyonlar fotosentez sırasında sağa doğru, organik maddenin parçalanması (oksidasyon) sırasında sola doğru ilerler. Reaksiyonlardan da açıkça görüleceği gibi fotosentezde kullanılan her mol karbon için 1 mol oksijen ve her mol azot için 2 mol oksijen salıverilmektedir. Bilindiği gibi organik maddedeki karbonun azot ve fosfora molar oranı yaklaşık 100:15:1 dir. Bu durumda yukarıdaki ilk reaksiyonda organik maddedeki her 100 mol karbondan 100 mol oksijen ve ikinci reaksiyonda 15 mol azot için 30 mol oksijen serbest hale geçmektedir. Fosfor bu redoks çevrimine katılmamakta ve biyolojik proseste fosfat olarak kalmaktadır Okyanuslarda oksijen tüketim oranının oksijen üretim oranını aştığı yerlerde indirgenme ortamları oluşabilir. Fotik zonun altında oksijen sağlanması başlıca yüzey sularından taşınıma bağlıdır. Karadeniz, Norveç Fiyord’ları gibi basenlerde yoğunluk tabakalaşması ve derinlere oksijen taşınmasını sağlayan karışma olayını engelleyen topoğrafik bariyerler anoksik koşulların oluşmasına neden olmaktadır (Şekil 7). Kıyısal 19 alanlarda upwellingler sayesinde oluşan yüksek üretim aynı zamanda sedimentlerde yüksek miktarda organik karbon birikimine yol açmaktadır. Su kolonunda bazen oksijensiz koşullar oluşsa da kıyı bölgelerde bu tabakalaşma engellendiği için bu durum süreklilik göstermez. Upwelling ve yüksek üretimin olmadığı marjinal ortamlarda (açık denizlerde, özellikle Ekvatoral bölgelerde) oksijence yetersiz sular bulunabilmektedir. Örneğin; Ekvatorda, Doğu Pasifikte ara tabakadaki sular oksijence yoksundur. Dip suları oksijence fakir olan yerlerde organik madde sedimanda birikir ve organik maddenin tüketimi bakteriler tarafından diğer oksitleme vasıtaları kullanılarak gerçekleştirilir. Deniz suyunda oksijen tükendiğinde organik maddenin oksidasyonu durmaz. Çünkü bu durumda bakteriler tarafından diğer indirgeyici türler kullanılır. İstanbul boğazı Kerç Boğazı Şekil 7. Karadeniz’in oksik-anoksik yapısı 1.3.6. pH pH bir çözeltideki H+ iyonu aktifliğinin eksi (–) logaritması olarak tanımlanır ve pH=−log[H+] şeklinde gösterilir. Farklı maddelere ait pH skalası Şekil 8’de verilmiştir. Sularda pH tayini örnek alınır alınmaz ve eğer imkan varsa örneğin alındığı yerde yapılmalıdır. Eğer su örneği laboratuara bir şişe içerisinde getirilmişse şişe açılır açılmaz ilk yapılacak tayin pH olmalıdır. Aksi halde örneğin laboratuar havasından etkilenerek gerçek pH değeri değişir pH’ sı ölçülecek örneğin sıcaklığı termometre ile saptanıp aletle kaydedilir. En az iki tamponla alet kalibre edilip daha sonra elektrot pH’ı bilinmeyen çözeltiye batırılarak ortamın pH’ı laboratuar sıcaklığında direkt olarak saptanır. Aşağıdaki formül yardımıyla gerçek pH değeri saptanır (Alemdağ, 1999). pHgerçek = pHlaboratuvar+ 0.0113 (t2-t1) t2: Laboratuarda ölçülen sıcaklık 20 t1: Örnekleme anındaki sıcaklık Hidroklorik Asit Çözeltiler Asidik Limon Suyu Asetik Asit Dometes Suyu Kahve Süt Nötral Saf su Deniz suyu Çözeltiler Bazik Boraks Çözeltisi Kireç Sütü Amonyak Çamaşır Suyu Sodyumhidroksit Şekil 8. Çeşitli çözeltilere ait pH skalası Deniz suyundaki asiditeyi kontrol eden en önemli etken CO2’dir. CO2’in ana kaynağı solunum ve çürümedir. CO2 için ana kayıplar ise fotosentez ve kabuk oluşumudur. pH, suda çözünmüş CO2 miktarıyla ilgilidir. Çünkü CO2 su ile birleşerek karbonik asidi oluşturur ve H+ iyonlarının salıverilmesine neden olur. CO2 + H2O ↔ H2CO3 ↔ H+ +HCO3- ↔ H+ + CO3-2 H2CO3 (Karbonik asid), HCO3- (Bikarbonik asid), CO3-2 (Karbonat) Yukarıdaki reaksiyonda CO2 miktarının değişmesi reaksiyonun sola doğru hareket etmesini sağlar. Ortama CO2 eklenmesi reaksiyonu sağa doğru yürütür ve H+ konsantrasyon artar. Böylece su daha asidik olur. CO2’in ortamdan uzaklaşması reaksiyonu sola doğru yürütür ve bu durumda H+ iyonları CO3- ile birleşerek HCO3-oluşturur ve asitliği düşürür. Su içindeki çözünmüş CO2 geniş pH aralıklarında etkin olabilen bir tampon gibi hareket eder (www.fsu.edu/courses/ch05.ppt) Soğuk su ve basınç altında CO2’in yüksek doygunluk değerine sahip olması ve deniz kabuklularının bozunması sonucu ilave CO2 açığa çıkması ile bağlantılı olarak daha fazla H+ iyon oluşması neticesinde dip suları asidik olur. Su ortamının pH’sı ortamdaki biyokimyasal olaylar ve sıcaklığa bağlı olarak değişim gösterir. Oksijensiz ortamlarda H2S varlığında pH, 7 ve daha düşük değerler alabilir. Ancak Karadeniz’de önemli miktarda H2S bulunmasına rağmen pH 7.5’in altına düşmemektedir. Bu durum Baltık Denizi’ndeki düşük pH değerlerinden (dip suyunun anaoksik dönemlerinde 7.0 olabilen) oldukça farklıdır. Karadeniz’deki bu farlılık iki ayrı faktörle açıklanmaktadır; 1. Karadeniz’de derin su kütlesine ulaşabilen okside olabilecek organik materyalin miktarı oldukça düşüktür. (Karadeniz’in yıllık ortalama primer üretimi 8.3 mol cm-1yıl-1 kadardır. Ancak oluşan organik materyalin büyük bir kısmı ya haloklinin üzerinde yer alan 21 yüzey sularında veya hemen altındaki tabakada yükseltgenmektedir ve bunun sonucu olarak derin sularda CO2 oluşma şansı çok kısıtlanmaktadır. 2. Karadeniz’de oldukça yüksek konsantrasyonda bulunan hidrojen sülfür ve sülfürler bir tampon sistemi gibi görev yaparlar. 1.3.7. Klorofil-a Klorofiller, fotosentez yapan organizmaların kloroplastlarında var olan yeşil pigmentlerdir. Klorofil-a’nın kimyasal yapısı dört pirol grubunun oluşturduğu porfirin halkasından meydana gelmiştir. Porfirin halkasının merkezinde Magnezyum atomu bulunur. Ayrıca tetra pirol halka sisteminin 4. halkasında C7’ye bağlanan bir dallanmamış hidrokarbon zinciri, vinil -9- keto -10- karbometofetoksiforbin fitil -7- propiyonatın magnezyum atomu ile yaptığı bir komplexdir. Üç çeşit klorofil vardır : Klorofil-a: Bu klorofil bütün bitkilerde ana pigment olarak mevcuttur. Klorofil-b: Yeşil alglerin ve yüksek bitkilerin karakteristiğidir. Buna aksesuar klorofil denmektedir. Zira doğrudan doğruya fotosenteze girmemektedir. Sadece enerjiyi absorbe eder ve onu klorofil-a’ya taşır. Klorofil-c: Bu da aksesuar klorofil olarak tanımlanır ve fotosentetik pigmentlerin en az bilinenidir. Başlıca algler ve fitoplaktonlar gibi deniz bitkilerinde mevcuttur. Klorofil-a derişimi geçirgenlikle ilgili olarak bir göldeki trofik seviyeyi gösteren önemli bir indeks olup, bu indeks biyoması ifade etmekte kullanılmaktadır. Göllerde ölçülen ortalama toplam fosfor derişimi ile ortalama klorofil-a derişimi arasında doğrusal bir ilişki vardır (Yaramaz, 1992). Klorofil içeren fitoplanktonların yaşayacağı yeri güneş ışığı ve besin elementlerinin konsantrasyonları belirler. Bütün diğer bitkiler gibi fitoplanktonlar da başta nitrat ve fosfat olmak üzere, çözünmüş besin elementleri ve ışığa gereksinim duyarlar. Hem ışık hem de besin elementlerinin birlikte sağlanması zordur.Güneş ışınları su kolonunda kısa bir mesafeye kadar inebilir ve sonuç olarak çoğu fitoplankton türleri ilk 100 metrede yaşarlar. Termoklin tabakasındaki keskin yoğunluk değişimi, üst tabakadaki su ile besin elementlerinin bulunduğu termoklin tabakasının altındaki suyun karışmasını engelleyici bir bariyer oluşturur. Fitoplanktonların ihtiyacı olan besinler çoğunlukla bu tabakada bulunan organik maddenin parçalanmasından oluşurlar. Besin elementleri konsantrasyonunun azaldığı derinlik nutriklin olarak adlandırılır. Eğer karışım tabakası derinlerde ise nutriklin ve termoklin çakışırlar. Eğer karışım tabakası yüzeyde ise nutriklin ve termoklin birbirinden ayrılır. 1.3.8. Işık Geçirgenliği Optik özellikler, çok büyük oranda su kütlesinin tipi ve bulunduğu bölge ile ilgilidir. Örneğin; haliç veya kıyı ekosistemi insan aktiviteleri bakımından okyanusun derinliklerinden daha çok etki altındadır. Fiziksel ve kimyasal farklılıklar optik özelliklerde belirgin değişimlere sebebiyet verirler. Farklı optik özellikler ise ışığın her su kütlesinde farklı hareket etmesine, farklı renk oluşumuna veya berraklığına neden olurlar. 22 Işık geçirgenliği suyun bileşimine bağlıdır. Su, ışık spektrumunda kırmızı bölgedeki ışınları güçlü bir şekilde absorplar. Dolayısıyla temiz sularda su dışındaki maddeler az olduğundan kırmızı dışındaki ışınlar absorplanmaz. Bu sebeple temiz sular mavi görünür. Suyun optik özelliklerine etki eden diğer bileşenler çürümüş organik maddeler, çözünmüş organik maddeler, kil, balçık gibi inorganik partikül maddeler ve fitoplanktonlardır (www.serc.si.edu/water_quality/html) (Şekil 9). Şekil 9. Suyun optik özelliklerine etki eden faktörler Işığın suya nüfuzu; yer, zaman ve suyun saydamlık derecesiyle, yüzey sularının durgun yada dalgalı oluşu gibi koşullara göre değişmektedir. Bu koşullara bağlı olarak genellikle gelen ışığın % 3-50’si yansımakta, nüfuz edebilen ışığın büyük bir kısmı (%20) ise çabucak absorbe edilmektedir. Örneğin berrak bir suda, yüzeyden giren toplam radyasyonun %80’i ilk 10m’de absorbe edilmekte, 150 m’nin altına ancak %0.1’inden daha az kısmı geçmektedir. Işığın çeşitli dalga boyları, suya eşit biçimde nüfuz etmemektedirler. 100 m’den daha derine spektrumun yalnızca mavi, yeşil bölgesi nüfuz etmektedir. En çabuk absorbe edilenler kırmızı ve turuncu ışınlar olup, kırmızının çoğu ilk 5 metrede turuncunun çoğu ise 15-20 metrede absorbe edilmektedir (Şekil 10). Bulanık ve kirli sularda ışığın nüfuz edebildiği derinliğin daha az olması bitkisel verimliliği azaltmakta, böylece ışık dolaylı olarak ortamdaki balık miktarına etki yapmaktadır. Işığın çeşitli dalga boylarının suya farklı nüfuz edişi balıkların renklerini etkilemektedir. Örneğin 20 m’den daha derinde yaşayan birçok balık türü kırmızı yada turuncu pigmentli olurken, güneş ışığının hiç nüfuz etmediği çok derin (1000m’den daha derin) sularda yaşayan balıklar ise genellikle koyu renkli olup çoğu lüminesans (ışık organı) özelliklidir. Balıkların renkleri, gözlerinin büyüklüğü ve yeri, lüminesans organlarının bulunup bulunmayışı, diğer duyu organlarının gelişme derecesi gibi morfolojik özelliklerin çoğu ortamdaki ışığın özellikleri ile ilgilidir. Işık ayrıca balıkların hareketlerini ve göçlerini düzenlemekte, üreme zamanını saptamakta, büyüme düzeni ve oranı üzerinde etkili olmaktadır. 23 Şekil 10. Farklı dalga boylarındaki ışınların su kolonundaki hareketi. Deniz suyu çeşitli yapı ve boyutta askıda organik, anorganik ve çözünmüş maddeleri içermektedir. Bu maddelerin varlığı deniz suyunun optik özelliğini etkileyerek geçirgenliğini azaltmaktadır. Işınlar derinlere inerken ışın şiddeti, suyun bulanıklılığı, alg ve benzeri mikroorganizmaların varlığına bağlı olarak kayıplara uğramaktadırlar. Suların optik özelliklerinin vertikal dağılışları sahil sularında ve açık deniz sularında farklı şekillerdedir. Sahil sularındaki vertikal dağılış özellikle karasal orijinli taşınımlara bağlı olduğu halde, açık denizlerde özellikle biyolojik olaylar ve suların dinamik özellikleri rol oynamaktadır. Pratikte deniz sularının ışık geçirgenliği secchi disk ile ölçülmektedir (www.oceanline.com/light_in_the_sea.html). Absorbsiyon Katsayısı (m-1) Absorbsiyon Katsayısı (m-1) Daha önce bahsedildiği gibi su, kırmızı ışınları kuvvetli bir şekilde absorplar ve en az 430 nm’deki ışınları absorplar. Şekil 11’de saf suya ait absorpsiyon grafiği verilmektedir. Dalga Boyu (nm) Şekil 11. Saf suyun farklı dalga boylarındaki ışın absorbsiyonu 24 Bu grafik görünür bölge ve ötesindeki dalga boylarını içermektedir. Çünkü IR ışınları okyanus ve denizlere ısı transferinde önemlidir. Grafikteki kırmızı ışınlarla mavi renkli ışınlar karşılaştırıldığında suyun en fazla absorpsiyon yaptığı 760 nm’deki absorpsiyon katsayısı 2.55 iken minimum absorpsiyon yaptığı 430 nm’deki absorpsiyon katsayısının 0.0144 olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifade ile kırmızı ışık absorpsiyonu, mavi ışık absorpsiyonundan 177 kez daha büyüktür. Partikül, tentrius ve çözünmüş maddelerin absorpsiyon spektrumları birbirine çok benzer. Şekil 12’de görüldüğü gibi max. absorpsiyon en düşük dalga boyunda (350nm) gerçekleşir. Mavi ve yeşil dalga boyundaki fark edilir absorpsiyona rağmen dalga boyu arttıkça absorbans hızla düşer. 500 nm’nin ötesinde bu bileşenlerin absorpsiyonu kayda değer değildir. (www.oceanline.com/light_in_the_sea.html). 0.005 1.2 0.004 1.0 0.8 0.003 0.6 0.002 0.4 0.001 0.2 0.000 400 450 500 550 600 Dalga Boyu (nm) 650 700 0 350 400 450 500 550 600 Dalga Boyu (nm) 650 700 Şekil 12. Sudaki partiküler ve çözünmüş maddelerin spektrumları Son olarak su içerisinde en fazla absorpsiyon yapanlar fitoplanktonlardır. Okyanus renginde gördüğümüz değişiklerin çoğunda fitoplanktonlar rol oynamaktadır. Fitoplankton konsantrasyonları yukarıda bahsedilen dört bileşenden absorpsiyona etki eden en önemli parametredir. Şekil 13’de gösterilen absorpsiyon spektrumu laboratuar ortamındaki fitoplanktonlardan alınmıştır. Bu grafikte görüldüğü gibi en büyük pikler 430- 970 nm’dir ve bu fitoplanktonların klasik absorpsiyon spektrumudur. 453 nm Bağıl Absorbans 441 432 Chl a 660 nm 412 Chl b 643 nm Chl c 629 nm 400 500 600 Dalga Boyu (nm) 700 Şekil 13. Asetonla ekstrakte edilen klorofilin absorbsiyon spektrumu 25 1.3.9. Termik Genleşme Cisimlerin hacimleri sıcaklık değişimlerine bağlı olarak değişir; genellikle sıcaklık artışları cisimlerin hacimlerinde artışlara neden olur. Bununla beraber, cisimlerin hacim değişimleri belirli sıcaklık ve basınç sınırları içinde olur. İşte sıcaklıkla özgül hacmin bağıl değişimine Termik Genleşme Katsayısı denir. Deniz suyunun termik genleşme katsayısı sıcaklık, tuzluluk ve basıncın etkisindedir. Bu sayının sıcaklık ve tuzluluk artışına paralel olarak aynı oranda arttığı gözlenmiştir (Tablo 9). Tablodan da görüleceği gibi termik genleşmenin eksi değerlerleri düşük tuzluluk ve sıcaklıkta olmaktadır.Bu nedenle bu değerlerin üzerinde sıcaklık ve tuzluluğa sahip olan deniz suyu, sıcaklık artışına paralel olarak genleşir (Kocataş,1986) Tablo 9. Yüzeydeki sıcaklık ve tuzluluk değişimlerinin genleşme katsayısına etkileri Sıcaklık (oC) Tuzluluk (‰) -2 0 5 10 15 20 25 30 0 -105 -67 17 88 151 207 257 303 10 -65 -30 47 113 170 222 270 314 20 -27 5 75 135 188 237 281 324 25 -10 21 88 146 197 244 287 329 30 7 36 101 157 206 251 292 332 40 38 65 126 177 222 263 301 337 1.3.10. Deniz Suyunun Sıkışabilirliği Sıvıların hacmi basınca bağlı olarak değişimler gösterebilir. Sıkışabilirlik çeşitli basınçlarda oluşabilen hacim değişimlerinin saptanmasından ibarettir. Deniz suyunun sıkışabilirliği üzerine yapılan çalışmalarda, sıkışabilirliğin tatlı sudan daha az olduğu tespit edilmiştir. Sıvıların sıkışabilirliği, sıkışabilirlik katsayısı ile açıklanır. Bu amaçla, hacmi V=q.h olan silindir bir sıvı ile doldurulup ve silindirin üzerinin de hareket edebilen bir pistonla kapatılıp ve piston bir F kuvveti ile aşağıya doğru belli bir mesafede itilirse, silindirin içerisindeki sıvının hacmi v=-g.h kadar azalır. Benzer olay atmosferik basınca hidrostatik basıncın etkisiyle okyanuslarda da oluşabilir. Okyanuslardaki hacmin bağıl değişimi V/v basınç değişimi ile orantılı olduğundan: V/v= - K.p olur ve buradan sıkışabilirlik katsayısı olan K; K= 1/V.V/ρ bulunabilir. Deniz suyunun sıkışabilirlik katsayısı sıcaklık, basınç ve tuzluluğun etkisinde olup, bu etkilerin artışına paralel olarak azalır. Deniz suyunun bu sıkışabilirlik özelliği özellikle sesin su içindeki hızı ile adyabatik değişimler için önemlidir (Tablo 10) (Kocataş, 1986). 26 Tablo 10. Deniz suyunun sıkışabilirlik katsayısının sıcaklık, tuzluluk ve basınca bağlı değişimleri Sıcaklık (oC) 0 30 0 0 0 0 0 Tuzluluk (‰) 0 0 35 35 35 35 35 Derinlik (metre) 0 0 0 1000 2000 5000 10000 Sıkışabilirlik (kx106) 52.50 48.00 46.60 45.80 45.05 42.95 40.01 1.3.11. Deniz Suyunun Donma Noktası Saf bir sıvı belli basınçta ve belli sıcaklıkta donmaya veya erimeye başlar. Bu sıcaklığa Donma veya Erime Noktası denir. Donma ve erime sırasında genellikle cisimlerin hacimlerinde bir değişme olur. Saf su 0ºC de donduğu halde deniz suyu içerdiği tuz oranına bağlı olarak daha düşük sıcaklıklarda donar. Diğer bir deyişle, deniz suyunun donma noktası tuzluluk artışıyla ters orantılıdır. Tuzluluğun artmasıyla deniz suyunun en yüksek yoğunluğa sahip olduğu sıcaklık derecesi de azalır. Örneğin ‰24.49 tuzluluğa sahip bir suda yoğunluk – 1.33ºC’de maksimum olur (Kocataş, 1986). 1.3.12. Deniz Suyunun Spesifik Isısı Spesifik ısı bir cismin 1 gramının sıcaklığını 1ºC değiştirmek için alınması veya verilmesi gerekli olan ısı miktarı olarak tanımlanabilir. Deniz suyunun spesifik ısısı sıcaklık, tuzluluk ve basınca bağlı olarak değişir. Genel olarak tuzluluk ve sıcaklık artışları açık olarak spesifik ısının azalmasına neden oldukları halde, basınç artışları spesifik ısının yükselmesine neden olmaktadır (Tablo 11) (Kocataş, 1986). Tablo 11. Spesifik ısının sıcaklık ve tuzluluğa bağlı değişimleri Sıcaklık (oC) -2 0 5 10 15 20 25 30 0 1.0078 1.0043 1.0019 1.0004 0.9995 0.9988 0.9985 10 0.9899 0.9882 0.9870 0.9866 0.9861 0.9861 0.9861 Tuzluluk (‰) 20 30 0.9737 0.9732 0.9729 0.9729 0.9729 0.9732 0.9737 0.9591 0.9593 0.9596 0.9598 0.9603 0.9608 0.9615 35 40 0.9521 0.9524 0.9526 0.9531 0.9536 0.9543 0.9480 0.9557 0.9457 0.9457 0.9462 0.9469 0.9476 0.9483 0.9483 0.9502 1.3.13. Osmotik Basınç ve Yüzey Gerilimi Sıvılarda oluşan diffüzyon olayına osmos adı verilir. Bitkisel ve hayvansal hücrelere ait zarlar küçük büyük moleküllerin geçişini seçme özelliğine sahiptirler. Bu tip zarlara yarı geçirgen zar denir. “U“ şeklinde bir boru olduğunu ve bunun tam ortasında yarı geçirgen olan bir zarı yerleştirilip bu tüpün bir tarafına çözelti (örneğin şeker çözeltisi) diğer tarafına da saf 27 su konulursa su molekülleri yarı geçirgen zarı kolaylıkla geçerek şeker çözeltisine karışacaklarından şekerli su içeren taraftaki çözeltinin yavaş yavaş yükselip bir “h”seviyesinde durduğu görülür. Bunun nedeni su moleküllerinin zardan kolaylıkla geçebilmeleri, şeker moleküllerinin ise geçememeleridir. “h” yüksekliğindeki sıvı sütununun hidrostatik basıncı daha fazla su molekülünün diffüzyonla şeker çözeltisine karışımını önler. İşte çözücünün çözelti içine daha fazla geçmesini önleyen bu basınca osmotik basınç denir. Deniz suyunun osmotik basıncı özellikle tuzluluğa bağlı olarak değişimler gösterir. Örneğin bir suyun ‰8 tuzluluktaki osmotik basıncı 5 atmosfer iken ‰40 tuzlulukta 26 atmosfere yükseldiği tespit edilmiştir. Denizel ortamda oluşan osmotik basınç, burada yaşayan türlerin fizyolojisinde önemli bir etkiye sahiptir. Zira denizel formların zarları da az-çok yarı geçirgen bir özellik gösterir. Nadiren bazı türler iç basınçlarını ortam basıncına hemen hemen ayarlama yeteneğindedirler. Buna karşın denizel türlerin büyük çoğunluğu osmoregülasyon yeteneğinden yoksundurlar. Bu nedenle bu türler belli tuzluluğu sahip bölgelerde yerleşmişlerdir. Buna karşın acı sularda olduğu gibi tuzluluktaki küçük değişimler buralarda yaşayan türlerin kaçmasına neden olur. Moleküller arasındaki mevcut kohezyon kuvvetlerinin bir sonucu olarak sıvıların serbest yüzeylerinde tıpkı gerilmiş bir lastik zar gibi çok ince bir sıvı zarı oluşur. Bu zarı gergin tutan kuvvete yüzey gerilim kuvveti, yüzeyde birim uzunluğa dik olarak etkileyen yüzey gerilim kuvvetine de yüzey gerilim katsayısı denir. Deniz suyunun diğer fiziksel özelliklerinde olduğu gibi yüzey gerilim katsayısı da sıcaklık ve tuzluluğuna bağlı olarak değişiklikler gösterir. Bu katsayı sıcaklıkla azaldığı halde, tuzlulukla artmaktadır. Ayrıca yüzey gerilim katsayısı deniz yüzeyinin temizliğine ve yüzeyle temasta olan gazın türüne göre değişiklikler gösterir. Örneğin, bazı aminoasitler ve humik asitler katsayıyı yükselttiği halde yağlı asitler, esterler, alkoller ve hidrokarbürler azalmasına sebep olurlar. Oşinografide yüzey gerilim katsayısının deniz suyunda oluşan dalga ve çalkantılarla ilgili oluğu bulunmuştur. Aynı zamanda okyanusların yüzeysel pelikülünün fizikokimyasal incelenmesinde (atmosfer ve okyanuslar arasındaki termik alışverişte olduğu gibi) etkisi olduğu anlaşılmıştır (Kocataş, 1986). 1.4. Karadeniz’in Özelliklerine Genel Bakış 1.4.1. Karadeniz’in Genel Konumu Karadeniz, Asya ve Avrupa kıtalarının birbirine yaklaştığı bir bölgede, 400 55’ ve 460 32’ kuzey enlemleriyle, 27° 27’ ve 41° 42’ doğu boylamları arasında yer alır (Şekil 14). Karadeniz dünyanın en büyük kapalı iç denizidir ve İstanbul Boğazı gibi dar bir koridor vasıtasıyla güneyde Marmara Denizi ile, Kerch boğazı yoluyla kuzeyde Azak denizi ile birleşir. Yüzey alanı 423.000 km2, maksimum ve ortalama derinlikleri sırasıyla, 2200 ve 1240 m’dir (27,28). Kuzey-Batı Karadeniz hariç sığ bölgeler dardır. Derinliği 200 m’yi geçmeyen bölgeler toplam alanın %27’sini oluşturur ve daha çok Kuzey-Batı Karadeniz’de bulunur (Şekil 15). Doğu-batı yönünde, en uç noktalar arasındaki uzaklık 1149 km,kuzeygüney yönünde maksimum genişliği 611 km ve hacmi 537.000 m3’tür. dir. 28 Şekil 14. Karadeniz’in koordinatları Şekil 15. Karadeniz baseninin batimetrisi 1.4.2.Karadeniz’in Hidrokimyasal Özellikleri Karadeniz’e nehirler vasıtasıyla yılda 357 km3 su girmekte buna ilaveten 225 km3 yağış almaktadır. Buharlaşma yolu ile kayıplar ise yaklaşık 350 km3/yıl dır . Boğaz yoluyla 157 km3 alt suyun girmesine karşın 387 km3 suyun da üst yolla çıktığı bilinmektedir (Tolmazin, 1985). Karadeniz büyük nehir deşarjlarına karşın Akdeniz ile ancak Boğaz vasıtası ile su değişimi olan yarı kapalı bir denizdir. Karadeniz’in üst 200 metrelik bölümü farklı özellikler gösteren birkaç katman içermektedir. Bunlar; karışık katman, mevsimsel termoklin, soğuk ara tabaka ve sabit haloklin katmanlarıdır. Mevsimsel termoklinde düşey sıcaklık değişimleri 23°C m-1’ye erişebilmektedir. Bu katmanın derinliği 10-50 m arasında değişkendir. Deneysel 29 veriler mevsimsel termoklinin (düşey karışıma da neden olan) güçlü rüzgarlar etkisinde sıklıkla bozulduğunu ve homojen yapıda düşey sıcaklık dağılımının oluştuğunu göstermiştir. Bu tür işlevler genellikle sonbahar döneminde aktif olmakta ve ısı ile tuzun düşey hareketine önemli katkıda bulunmaktadır. Yüzey sıcaklığının 8-9°C’den yüksek olduğu zamanlarda soğuk ara tabaka tüm Karadeniz genelinde görülebilir. 8°C eş sıcaklık eğrisi bu katmanın alt ve üst sınırlarını simgeler ve bu sınırlar yaklaşık 50-100 m derinliklerdedir. Sabit haloklin Karadeniz’in Akdeniz kökenli yüksek tuzlu ve yoğun dip suyu ile nehir deşarjlarıyla takviye edilmiş az tuzlu yüzey sularını birbirinden ayırmaktadır. Yüzey suyu 17.5- 18.5 ppt arasında tuzluluk değerlerine sahiptir. Karadeniz’in dip sularında ise tuzluluk 22.0 ppt civarındadır. Tuzluluk değerlerinde gözlenen yüksek artışlar 150-200 m derinlikler arasında nispeten ince bir katmanda sınırlıdır. Bu haloklinin derinliği büyük oranda düşey hareketlere bağlı olup Karadeniz ortasında 50 m su derinliğine kadar azalmaktadır. Aynı zamanda oksijenli ve oksijensiz ortamların ara yüzeyleri olarak tanımlı bir kemoklini de simgelemektedir. Oksijenli yüzey katmanıyla düşey karışımı engelleyen sabit haloklin dip sularının durgun ve oksijensiz olmasında yegane etkendir. Dip suları Karadeniz’de 300 metrenin altında yer alır. Bu katmanda sıcaklık ve tuzluluk son derece homojendir. Her iki parametre değerleri su derinliği ile doğru orantılı olarak artar. Çeşitli araştırma sonuçları sıcaklık ve tuzlulukta meydana gelen mevsimsel değişimlerin Karadeniz’in dip sularını etkilemediğini göstermiştir (Murry, 1991). Karadeniz, Akdeniz’in aksine, toplam tatlı su girdisinin buharlaşma kaybından fazla olduğu bir basendir. Boğazlar ve Karadeniz’de elde edilen bulgulara dayanarak, Karadeniz’in su ve tuz bütçesine ait güvenilir tahminler yapılmıştır. Karadeniz, su seviyesinin yakın jeolojik evrelerde yükselmesiyle, binlerce sene öncesindeki tatlı su gölü konumundan bugünkü özelliklere doğru bir evrim geçirmiştir. Akdeniz kaynaklı suların basene dolması ile dipte daha tuzlu ve sıcak, yüzeyde ise az tuzlu ve soğuk deniz suları oluşmuştur. Farklı karakterdeki bu su kütleleri birbirinden 100-150 m derinliklerdeki yoğunluk ara yüzeyi ile ayrılmaktadır. Yüze yakın su kütlelerinin mevsimlere ve bölgelere göre değişimlere uğramaktadır. Kış aylarında, kuzeybatı sahanlığı bölgesinde olduğu gibi, basenin iç kesimlerinde de yüzey sularının soğuyarak batması sonucunda soğuk ve homojen bir su kütlesi olan Soğuk Ara Tabaka (SAT) oluşmaktadır (Oğuz vd., 1989; 1991; 1994). Nehirler yoluyla gerçekleşen tatlı su girişinin en önemli kısmını, Tuna nehri oluşturmaktadır. Tuna’dan boşalan suyun hacmi 203 km3 civarındadır. Ayrıca Dinyester ve Bug nehirlerinden 54.7 km3’lük bir su girişi olmaktadır. Anadolu kıyılarından Karadeniz’e en fazla su girişi; Sakarya, Kızılırmak ve Yeşilırmak nehirlerinden olup, her biri yaklaşık olarak yıllık 6 km3’lük hacme sahiptir. Nehirler bu suyu geniş bir alanı drene ederek Karadeniz’e taşırlar . Karadeniz havzası bol yağış alan bir havzadır. Yağış miktarı batıdan doğuya doğru artış gösterir ve 2500 mm’ye kadar ulaşır. Buna rağmen Karadeniz’in yarı kurak bir iklim kuşağında bulunması sonucu, buharlaşma miktarı (332-392 km3/yıl) yağış miktarından (225300 km3/yıl) daha fazladır. Ancak, buharlaşmanın sebep olduğu kayıplar, net tatlı su girdisinden daha azdır. Kuzeye doğru rutubetli bölgedeki hareketlerden kaynaklanan akım, tatlı su iç akımına ve sonuç olarak yüzey deniz sularının seyrelmesine sebep olur. Yapılan gözlemlere dayanarak Karadeniz su bütçesini hesaplamaya yarayan Şekil 16’da bir kutu modelini geliştirilmiştir (Fonselius, 19749). 30 Ve = 350 km 3 VP = 230 km3 VR= 320 km3 s=%o17.5 Vo = 400 km 3 s=%o17.5 Hacim=57.000 km 3 500 km3 V1 = 400 km3 700 km3 s=%o35 s=%o22.5 Hacim=480.000 km 3 Şekil 16. Karadeniz’in su bütçesi Bu modele göre Karadeniz çanağına nehirlerden (VR) 320 km3, deniz yüzeyine düşen yağışlardan (VP) 230 km3 ve Boğaz alt akıntısı ile Akdeniz’den ‰35 tuzlulukta (V1) 200 km3 ve Boğazdan dışarı taşınan ‰17.5 tuzluluktaki 400 km3 (V0) suyun 72 km3’ü alt akıntıya karışarak tekrar geri dönmektedir. Karadeniz’den çıkan su miktarları ise yüzeysel buharlaşma (V0) ile 350 km3 ve yukarda sözü edilen Boğaz akıntısının götürdüğü 400 km3 (V0) miktarındaki sudur. Bu alışveriş Karadeniz’in tuz bütçesini de etkilemektedir. Üst 57.000 km3’lük yüzey tabakasından ortalama ‰17.5 s tuzluluktaki 500 km3 su alt tabakaya ve 200 metrenin altındaki 480.000 km3’lük ‰22.5 tuzluluktaki su kütlesinden ise 700 km3’lük bir su kütlesi üst tabakaya diffüzyon yolu ile geçmektedir. Karadeniz’in su bütçesine ilişkin diğer bir bilanço da Tablo 12’de verilmiştir. Diğer yarı kapalı denizlerde olduğu gibi, Karadeniz’de de su bütçesinden suyun hidrokimyası da geniş çapta etkilenmektedir (Baykut vd., 1982). Tablo 12. Karadeniz’in su bütçesi Kazanç bilançosu (Aktif) Akarsular Yağış Kerç’ten gelen Boğaz’dan giren Toplam Km3 % 336 120 53 123 632 53.16 18.99 8.39 19.46 100.00 Kayıp bilançosu (Pasif) Buharlaşma Kerç’ten giden Boğaz’dan çıkan Km3 % 340 32 260 53.80 5.06 41.16 Toplam 632 100.00 Yoğunluğun sebep olduğu su akımlarından meydana gelen giriş çıkışlar ise şöyledir; Düşük tuzluluktaki Azak denizi tuzları (‰10) üstten Karadeniz’e, daha tuzlu Karadeniz suları (‰17-18) ise alt akıntı olarak Kerch boğazı yolu ile Azak denizine girer. Diğer taraftan, yüksek tuzluluğa sahip Akdeniz suları (Marmara suları yüzeyde ‰22, 150 m’de ‰38) dip akıntısı olarak Marmara’ya girer (200 km3/yıl). Marmara’dan gelen tuzlu sular, Karadeniz’in 200 m’ nin üzerindeki üst tabakası içinde tuzluluk tabakalaşmasına neden olarak, verimli bir flora ve fauna gelişimi olur. 1.4.3. Karadeniz’de Genel Sirkülasyon ve Kitlesel Su Hareketleri Genel olarak su hareketlerine neden olan parametreler atmosferik etkiler, yoğunluk, sıcaklık ve tuzluluk, akıntı, düşey hareket ve değişimler olarak tanımlanabilir. Karadeniz’de su yoğunluğun düşey dağılımı esas olarak tuzluluk etkisindedir. Yoğunluk değişimlerindeki mevsimsel farklılıklar derinliğe bağlı olarak değişmekte ve sıcaklığın mevsimsel değişiklikler göstermesi nedeniyle yüzeyde maksimuma erişmektedir. 31 Daha derinlerdeki soğuk ara katmana doğru yoğunluk farklılıkları azalır. Bu durumda soğuk ara tabakanın üst katman ile sabit haloklini birbirinden ayıran dinamik olarak pasif bir ara tabaka olduğunu göstermektedir. Karadeniz sirkülasyonunu belirlemek amacıyla yoğunluk verileri sıklıkla kullanılmıştır. Genel sirkülasyon sikloniktir. Ancak 300m nin altında derin deniz sirkülasyonu ile ilgili olarak kesin sonuçlara varılabilecek veriler henüz tam değildir. Karadeniz’in yüzey akıntıları Neumann tarafından oldukça iyi bir şekilde incelenmiştir (Neumann, 1942) (Şekil 17). Şekil 17. Karadeniz’in akıntı sistemleri şeması Karadeniz’de tuzluluk, özellikle üstteki karışık katmanın altında baroklinik sirkülasyonun sağlanması açısından son derece önemli rol oynar. Kuzey ve kuzeybatı Karadeniz’de nehir gidilerinin fazla olması nedeniyle yüzeyde tuzluluk daha düşüktür. Tuzluluğun yanal dağılımı incelendiğinde Akdeniz sularının sadece boğaz girişi çevresinde küçük bir alanda etkin olduğu görülmüştür. Akdeniz suyu açık denize yayılarak hızla haloklin suyuna karışmaktadır. Bu şekilde düşey karışımla derin sudan yüzey suyuna geçen tuz kaybı dengelenmektedir. Yüzey akıntıları nicel olarak mevcut verilerle uyumludur. Artan su derinliğine bağlı olarak hızlarda bir azalma görülmesine karşın akıntı yönlerinde belirgin bir değişim olmadığı tespit edilmiştir (Okyar vd., 1994). Karadeniz’de akıntılar iki etkene bağlı olarak değişim göstermektedir. Bunlar; kuzeybatıdaki nehir akışları ve rüzgarın etkisidir. Nehir debilerindeki değişimler ve rüzgar dağılımlarındaki farklılıklar normal akıntıları büyük ölçüde etkiler, hatta bazı alanlarda yönlerini değiştirebilirler. Karların erimesi ve şiddetli yağmurlardan dolayı ilkbahar sonlarında kıyılardaki akıntı şiddeti artar. Akıntı üzerinde rüzgarın etkisi ile en çok yaz sonunda ve sonbahar aylarında görülmektedir. Yüzeye yakın su kütleleri mevsimlere ve bölgelere göre değişimlere uğramaktadır. Kış aylarında, kuzeybatı kıta sahanlığı bölgesinde olduğu gibi, basenin iç kesimlerinde de yüzey sularının soğuyarak batması sonucunda soğuk ve homojen bir su kütlesi olan soğuk ara tabaka oluşmaktadır. Soğuk ara tabaka sularının Karadeniz’in akıntı sistemi ile basen çevresinde 32 taşındıkları, kıyılarımız boyunca batıdan doğuya doğru kalınlığının azalarak sıcaklığının artması ile izlenebilir (Oğuz vd., 1993). Soğuk ara tabaka (SAT), Karadeniz’in siklonik akıntı sistemi ile ilgili olarak kıyı boyunca basen ortasına göre daha derinde yer alır ve antisiklonik döngülerde daha da derinlerde bulunabilir. Öte yandan, Soğuk ara tabaka İstanbul boğazı çevresinde Akdeniz suları ile etkileşerek değişime uğramaktadır. Yüzey ile Soğuk ara tabaka arasında yer alan termoklin tabakası mevsimsel ve yıldan yıla klimatolojik değişimlerden etkilenmektedir. Karadeniz’in derin su kütleleri, en dipteki sular dışında durağan özellikler gösterir. 500 m’den daha derin kesimde yenilenme süreci etkinliğini yitirdiği için yıldan yıla tuzluluksıcaklık değişimleri gözlemek mümkün değildir. 1700 m’ den daha derin taban sularının tuzluluk ve sıcaklık özellikleri konvektif karışımla tüm basende eşitlenmiştir (Oğuz vd., 1993). Karadeniz’de şimdiye kadar gerçekleştirilen hidrografik çalışmalar genellikle yüzeye yakın derinliklerde yoğunlaşmış ve bu derinliklere kadar benzer özellikler saptanmıştır 500 m’den daha derinlerdeki akıntılar hakkında güvenilir bilgiler bulunmamakla birlikte dolaşımın genel siklonik karakterinin değişmediği, bazı bölgelerde ise antisiklonik döngülerin oluştuğu bildirilmektedir (Şekil 18). Şekil 18. Karadeniz su kolonundaki sirkülasyon şeması Son yıllardaki çalışmalar; Karadeniz akıntı sistemlerinin geçmişte ortaya konulduğundan çok daha karmaşık bir yapıya sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır Karadeniz suyunun sirkülasyonu ve düşey yöndeki yaşam, Növitzki ve Bibik (1964)’in incelemeleri ile açıklanmıştır. Hesaplamalar göstermiştir ki, dip suları 100 veya 130 yıllık zaman periyotlarında oksijenli zona yükselebilir (Oğuz vd., 1993). 1.4.4. Karadeniz Su Kolonunun Özellikleri Karadeniz’de derinlikle beraber çözünmüş oksijen değeri hızla düşerken buna karşılık H2S konsantrasyonu ise hızla artmaktadır. Karadeniz 175 m’den sonraki su kütlesinin tamamen oksijensiz olması, buna karşın en azından 500.000 yıldan beri mutlak kükürtlü 33 hidrojen gazı ile doymuş dünya üzerinde birkaç göl hariç, bu büyüklükte yegane anoksik deniz örneğini oluşturmaktadır (İzdar; Duman, 1993). Karadeniz’de yaklaşık olarak 175 m. derinlikte anoksik özellik (oksijensizlik) yanında, çözünmüş hidrojen sülfür varlığı da bulunmaktadır Bu şartlar oşinografik ortamın temel özelliklerini oluşturmaktadır. Atıkların derin sulardan biyosfere yönelmeleri çok az ölçüde olup; bu durum sözü edilen anoksik ortamın, atık akışkanının atılması bakımından ideal olarak kabul edilmesine yol açmaktadır. Karadeniz’de çok önemli karakteristik oşinografik özellikler biyolojik işlemlerin sonucudur. Başlıca kimyasal reaksiyonlar olmasa dahi fotosentez ile enzimatik olaylarda katalizör olarak organik ve inorganik maddeler önde gelmektedir. 350 metre derinde bulunan tortu biyolojik sistem ile ilgilidir. 200 metre derinliğin altında toksik H2S’li sudan dolayı canlı formları yoktur. Biyolojik faaliyetler su kolonunda, 50 metre üzerinde başlar ve 175 metreye varmadan biter. 1.4.5. Meteorolojik Özellikler Oşinografik açıdan üzerinde durulması gereken başlıca meteorolojik özellikler, hava sıcaklığı, yağış ve rüzgar rejimleridir. Karadeniz ılıman ve tropik bölgeler arasında geçiş oluşturur. Son 120 yıllık gözlemlere göre, kışların %15’i sert, %35’i orta sertlikte, %50’si ise ılıman geçmiştir. Yıllık alınan solar ısı 100 kilokalori/cm2 dir. Ancak hava sıcaklıkları termal denge ve atmosferik çevrimlere bağlı olarak mevsimlere ve yöreye göre değişir. En düşük yıllık ortama sıcaklıklar kuzeyde 9.9°C (minimum –28°C), en yüksek yıllık ortalama sıcaklıklar güneyde 14.5°C (Maksimum 40°C) dir. Yaz aylarında Karadeniz kıyıları çevresinde sıcaklık farkları azalırken, kış aylarında önemli farklar oluşur. Batı kısmında bölgenin hava sıcaklığı ilkbaharla birlikte artarak, Ağustos ayında en yüksek ortalama değerine (23°C) ulaşmaktadır. Hava sıcaklığı kış aylarında ortalama 6°C ile en düşük ortalama değerini almaktadır. Doğu kısmında aylık ortalama hava sıcaklığı dağılımı incelendiğinde, bölgenin tamamı için hemen hemen aynı dağılım gözlenir. Hava sıcaklıkları Mart ayından itibaren yavaşça artarak, Temmuz-Ağustos aylarında en yüksek değerine (23°C) erişmekte ve sonra tekrar azalarak, kış aylarında en düşük değere (5.5°C) inmektedir. Hava sıcaklığı kışın ortalama 5°C, yazın 25°C civarında gerçekleşirken, bunlara bağlı olarak deniz suyu yüzey sıcaklığı ise 4-25°C arasında değişmektedir. Karadeniz’de yağışın dağılımı da üniform değildir. Maksimum yıllık yağış yüksekliği güneydoğuda (Batum) 2500 mm.’yi aşarken, minimum yıllık yağış, kuzeybatıda (Tuna ağzı) görülür ve 400 mm.’nin altına düşer. Tuna havzasının batı kesiminde ortalama yağış yükseklikleri 2000 mm iken, Karadeniz’e açılan doğu kesiminde 600-700 mm’ye kadar düşmektedir. Karadeniz’de aylık yağış yükseklikleri arasında güneydoğu kesimlerinde görülen farklılıklar (Örneğin Rize’de dört katlık fark) kuzeybatı kesimlerine doğru giderek azalır. (Örneğin Odessa’da iki kata kadar iner). Karadeniz’in yıllık ortalama rölativ nem oranı %70-80 arasındadır. Batı kısmında bölgenin yıllık ortalama yağış dağılımı incelendiğinde en düşük yağış ortalaması 22 mm ile temmuz ayında, en yüksek yağış ortalaması ise, 100 mm ile Aralık ve ocak aylarında gözlenmektedir. Yağış dağılımı 30 yıllık ortalamalar kullanılarak hesaplanmıştır. Her iki bölge içinde yılda ortalama 725 mm civarında yağış düşmekte olup, bunun %70’i Kasım-Mart ayları arasında gerçekleşmektedir. 34 Bölgenin doğu kısmında en yüksek aylık yağış miktarı, aralık ve Ocak aylarında sırasıyla 110 mm ve 100 mm olarak görülmektedir. En düşük yağış miktarı yaz aylarında gözlenmekte, Temmuz ayında 24 mm’lik aylık ortalama ile en düşük değerini almaktadır. Karadeniz de etkin bir rüzgar yönünden bahsedilemez. Ancak büyük oranda kuzeyli rüzgarların etkinliği görülmektedir. Kış aylarında BBJ kesiminde kuzeyli rüzgarlar kadar güneyli rüzgarlar da etkindir. Ancak yaz aylarında kuzeyli zayıf rüzgarlar daha çok görülür. Bahar aylarında ise rüzgar yönleri kararsızdır. Yıllık ortalama rüzgar hızı kıyı kesimlerinde ve BBJ kesiminde 7 m/sn’yi geçmez. Türkiye kıyılarında en şiddetli rüzgarın 40 m/sn’yi aştığı görülmüştür (Doğan vd., 1996). 1.4.6. Oşinolojik Özellikler Karadeniz’in oşionografisi coğrafik konuma, dip ve kıyı rölyefine ve su bütçesine bağlıdır. Karadeniz’de birbirinden kesin olarak ayrılmış iki su kütlesi mevcuttur; • Yüzeysel su (‰18 tuzluluk) • Akdeniz ile Karadeniz karışımından oluşan alt su tabakası (‰23 tuzluluk) Karadeniz’de yüzeysel suyun tuzluluğu mevsimsel ve yerel değişimler göstermektedir. Yaz aylarında ortalama ‰15 ile 17 arasında olan tuzluluk, akarsuların deltaları yakınlarında ‰6.7 den başlar ve kıyıdan uzaklaştıkça ‰19’a ulaşır. Kışın tuzluluk, akarsu girişlerinin azalması nedeniyle yaza göre ‰0.5-0.6 daha düşüktür. Karadeniz’in orta ve doğu kesimlerinde yüzeysel suların tuzluluğu ‰18-19 dur. Akarsu ağızlarında azalan tuzluluk; Tuna ağzında ‰12, Sakarya ağzında ‰17, Kızılırmak ağzında ‰15, Yeşilırmak ağzında ‰16, Dinyester ve Don ağzında ise ‰10’a kadar düşmektedir. Karadeniz’de yüzey suyu sıcaklığı da mevsimsel ve yerel değişimler gösterir. Kışın (Şubat-Mart) su sıcaklığı Karadeniz ortalaması olarak 6-7°C’ye kadar düşerken; güney kesimlerinde 8-9°C, kuzey kesimlerinde ise 2-3°C dir. Tuzluluğun da düşük olması nedeniyle kışın Odessa körfezi ve Azak Denizi’nde sular donmaktadır. Buz kütleleri bazı yıllarda (1929 ve 1954) İstanbul Boğazı’na kadar ulaşmıştır. Yaz aylarında (Temmuz-Ağustos) ise ortalama 20-22°C olan yüzey suyu sıcaklığı, doğu ve güney kıyılarında 24-25°C ye kadar yükselmektedir. Karadeniz üst tabakası akarsu girişlerinin etkisi altında olup, derinliği 150 m.’ye ulaşır. Bu üst tabakanın ilk 30-40 m.’si mevsimsel sıcaklık ve tuzluluk değişimlerinin etkisi altındadır. Permenant (zamanla değişmeyen) haloklin tabakası derinliği ise 50-150 m. arasındadır (Oğuz, vd., 1991). Üst 30-40 m. de tuzluluk ‰18 civarında olup mevsimsel değişimlere ‰0.5 ~ 1.0 arasındadır. Haloklin içinde, ilk 75 m. de tuzluluk ‰19.5+0.3, 125 m. de ise ‰20.5+0.3’dür. Üst tabakanın en önemli özelliği, sıcaklığı 8°C den düşük olan bir “ara soğuksu” kesimini içermesidir. Kış aylarında üst tabaka soğuduğunda (6.7°C nin altına düştüğünde) düşey türbülans difüzyonu ve konvektif prosesler hızlanır ve düşey yoğunluk gradyanı azalarak su kolonu homojen hale gelir. Sonuçta 70-80 m. derinlikte homojen, soğuk (~ 7.5°C) ve yoğun üst su kütlesi kuzeybatı kıyıları ile çevri merkezinde etkin olur (Oğuz, vd., 1992). Ara soğuksu kesimi, tüm yıl boyunca dairesel çevri akımlarıyla kıyılara iletilir. İlkbahar ve yaz aylarında üst su tabakası ısınır ve ara soğuksu kesimi üstünde ılık bir su kütlesi oluşur. Sonuç olarak bu ara soğuksu, yaz aylarında 25-30 m. de gelişen mevsimsel termoklinin altında minimum yüzey altı sıcaklığını oluşturur. Bu yaz termoklini ısı akışının alttaki ara soğuksu kesimine geçişini engeller ve ara soğuksu kesimi bir değişime uğramadan kalır (Oğuz vd., 1993). 2. LİTERATÜR ÖZETİ Karadeniz’le ilgili olarak 18. yy’dan günümüze kadar birçok yayın yapılmış (Kosyan and Magoon, 1993) ve Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin dışında; Atlantis R.V. (1960), Thompson R.V. (1970), Chain R.V. (1975), Knorr R.V. (1988), araştırma gemilerinin özel Karadeniz seferleriyle uluslararası çalışmalar da gerçekleştirilmiştir (Doğan vd, 1996). Ivanov ve Oğuz, (1998), Beşiktepe vd.,(1999) tarafından Karadeniz’deki kimyasal dağılımlar ve bunların kontrolündeki biyokimyasal prosesler detaylarıyla tartışılmasına rağmen temel kimyasal yapıdaki uzun süreli değişimlerin tam olarak ortaya konamadığı belirtilmiştir. Mamayev vd, (1994) Karadeniz su kolonunda sıcaklığın mevsimsel değişiminin yalnızca yüzey suları ve soğuk ara tabakada gözlenebildiğini ve bu iki tabakadaki tuzluluk değerlerinin sabit olduğunu, dip sularının T-S özelliklerinin uzun zaman dilimi boyunca sabit kaldığını işaret etmişlerdir. Skopintsev, (1975), Ostlund and Drysen, (1986), Bountreau and LeBlond, (1989) Karadeniz dip sularının sabit kalış süresinin 1000-6000 yıl olduğunu belirtmişlerdir. Murray vd, (1991), Buesseler vd, (1991), Ozsoy vd, (1995), Lee vd, Samodurov ve Ivanov, (1998) tarafından Boğazlar yoluyla Karadeniz’e giren Akdeniz kökenli suların suların giriş oranına bağlı olarak farklı derinliklere dağıldığını belirtmişlerdir. Ünlüata vd, (1990); Buesseler vd, (1991); Kalış süresinin ana pinoklinde birkaç yıl ve dip sularda (Murray vd, 1991) birkaç bin yıl olarak arttığını belirtmişlerdir. Ivanov vd, (1998) Soğuk ara tabakada yer alan su kütlesinin kaynağının yalnızca yüzey suları olduğunu (Boğazdan giren su daha ılık 11°C) belirtmiştir. Çoğu yaygın görüşe göre soğuk ara tabaka suları her yıl yüzey suları ile yenilenmektedir. Tolmazin, (1985), Ovchinnikov ve Popov, (1987), Ivanov vd, (1997) tarafından soğuk ara tabakanın (SAT) farklı kısımlarının kış hava koşullarına bağlı olarak farklı oranda yenileceğini belirtilmiştir. Lee vd, 1998 KNORR seferindeki kloroflorometan datalarından soğuk ara tabaka sularının ortalama kalış süresinin iki yıl olarak hesaplamıştır. Belokopitov, (1998) Soğuk ara tabakadaki düşük sıcaklık değerlerinin 1964, 1972, 1976, 1985 ve 1993 yıllarındaki soğuk kış şartlarından ileri geldiğini belirtmişlerdir. 1993 yılından itibaren Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından Rize-Çayeli açıklarında 7 farklı istasyonda su kolonunda çeşitli fizikokimyasal parametrelerin mevsimsel değişimler izlenmekte ve proje halen devam etmektedir. SÜMAE tarafından 1990-1993 yılları arasında Trabzon-Yomra açıklarında ilk 50 metrelik yüzey tabakada sıcaklık, pH, ve oksijen aylık değişimleri izlenmiştir. Murray vd, (1989-1995), Codispoti vd, (1991), Tuğrul vd,(1992), Saydam vd,(1993) Karadeniz’de oksijenli tabakanın altındaki derin dip sularında hidrojen sülfür bulunduğunu ve konsantrasyonunun derinliğe bağlı olarak arttığını belirtmişlerdir. Codispoti vd, (1991), Oğuz vd, (1993) Karadeniz’deki H2S oluşumun temel nedeninin Akdeniz kökenli dip sularının (22 ppt) yüzeydeki daha az tuzlu sularla (18 ppt) sürekli bir haloklin tabaka ile ayrılması olduğunu belirtmişlerdir. 36 Tuğrul vd, (1992), Saydam vd, (1993) tarafından Karadeniz’de H2S başlangıç seviyesinin farklı derinliklerde ancak farklı bölgelerde aynı su yoğunluğunda bulunduğunu (16.2 ± 0.05) belirtilmiştir. 1993 yılında temel hedefleri; kirlilik karşıtı eylemler, sürdürülebilir ekonomik gelişme, çevresel etki değerlendirme ve avlanma kotalarını düzenlemek olan BSEP (Black Sea Environmental Programme) başlatılmıştır. BSEP Karadeniz’le ilgili en önemli çevresel aktivitedir. 1996 yılında BSEP’in bir parçası olarak altı Karadeniz ülkesi tarafından Karadeniz Stratejik Eylem Planı (BSSAP) imzalanmıştır. Sonuç olarak farklı kirlilik kaynaklarına, kirletilmiş bölgelere, kirlilik izleme ve düzenleme, kaynakların korunması ve yönetimi ile sürdürülebilir gelişmeyi içeren çeşitli konulara dikkat çekilmiştir. 1993-1998 yılları arasında Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin koordinatörlüğünde bir çok enstitünün görev aldığı Uluslararası NATO projesi düzenlenmiştir. Bu projenin temel hedeflerinden bir tanesi de çevresel ve oşinografik veri tabanı oluşturmak olmuştur. 1991-1998 yılları arasında 11 ülkenin katılımıyla GEF ve EU destekli Tuna nehri çevresel izleme programı gerçekleştirilmiştir. 1994-1997 yılları arasında EU tarafından Kuzeybatı Karadeniz’de EROS 2000 programı gerçekleştirilmiştir. Bu programın ana hedefleri arasında ötröfikasyon, kirleticiler, partikül transferi ve sedimantasyon yer almıştır. 3. MATERYAL ve METOD 3.1. MATERYAL 3.1.1. Örnekleme Sahası Proje başlangıcında çalışmanın Karadeniz’in Trabzon-Yomra açıklarında 50, 100, 150 ve 200 m olmak üzere 4 ayrı istasyonda gerçekleştirilmesi hedeflenmişti. Projenin ilk yılında uygulama bu şekilde yapılmış ancak istasyonların birbirine çok yakın olması ve istasyonlar arasında önemli fark görülmemesi nedeniyle istasyon sayısı ikiye indirilmiştir. Bu aşamadan sonra ölçümler Trabzon-Yomra açıklarında 40º58.385' N - 39º50.982' E ve 40º58.662' N 39º51.275' E koordinatlarındaki 50 ve 200 m derinlikteki 2 ayrı istasyonda gerçekleştirilmiştir (Şekil 19). Şekil 19. Araştırma sahası ve istasyonlar 3.1.2. Araştırma Teknesi Saha çalışmalarında kullanılan SÜMAE’ne ait Araştırma-3 teknesi, 7 metre boyunda olup vinç, ekosounder ve navigasyon cihazına sahiptir (Şekil 20). Şekil 20. Araştırma-3 teknesi 3.1.3. CTD Sistemi Ölçümlerde Sea-Bird SBE 25 model CTD prob kullanılmıştır (Şekil 21). CTD sistemi olarak adlandırılan sistemler iletkenlik (Conductivity), sıcaklık (Temperature) ve derinlik (Dept) parametrelerini ölçmek için dizayn edilmiş sistemlerdir. Ölçülen bu parametreler 38 yardımıyla çeşitli bağıntılar kullanılmak suretiyle tuzluluk, yoğunluk vb. bazı parametreler hesaplanabilmekte yine CTD sistemlerine ilave edilebilen çözünmüş oksijen, pH, ışık geçirgenliği, klorofil-a vb. sensörler sayesinde adı geçen parametreler de ölçülebilmektedir. Şekil 21. Ölçümlerde kullanılan CTD Probu CTD sistemleri esas olarak su altı algılayıcıları ve bilgisayar olmak üzere iki ana kısımdan oluşmaktadır. Su altı kısmı sıcaklık, elektriksel iletkenlik, basınç, çözünmüş oksijen, pH algılayıcıları ile çeşitli sensörler için su devir daimini sağlayan pompa ve kaydediciden oluşur. Cihaz açılıp suya indirildiğinde iletkenliğe bağlı olarak devreye giren pompa yardımıyla su devir daimi sağlanır. Esas olarak 1/24 saniye veri alma hızına sahip olan sistemde bu verilerin ortalamasını da almak mümkündür. CTD su kolonunda derine doğru bırakıldıkça alınan bütün veriler kaydedici tarafından kesiksiz olarak kaydedilir. Aynı şekilde CTD yukarı çekilirken de bütün veriler kaydedilerek cihaz çıktığında kapatılır. Daha sonra bir bilgisayar ile bağlantı kurulup CTD’deki kaydedicide bulunan veriler uygun formata indirgenerek bilgisayar ortamına alınır (Şekil 22). Şekil 22. Verilerin bilgisayar ortamına alınışı 39 Kullanılan CTD sistemindeki sensörlerin ölçüm aralıkları ve duyarlılıkları Tablo 13’de verilmiştir. Tablo 13. CTD sistemindeki sensörlerin ölçüm aralıkları ve duyarlıkları Sensör (Algılayıcı) Basınç Sıcaklık E.İletkenlik Ölçüm aralığı Başlangıç Duyarlığı 0-1000 psia (680 m) (-5) - (+35) °C 0.0 - 7.0 S/m Max. Hata:1.7 metre ± 0.001°C 0.0003 S/m 3.2. METOD 3.2.1. Deniz Suyunda Sıcaklık Ölçümü Deniz suyunda sıcaklık SBE 25 model CTD sisteminde bulunan SBE 3F sıcaklık sensörü ile 0.001°C hassasiyetle elektro analitik yöntemle ölçülmüştür. Bu amaçla CTD sistemi açma düğmesi kullanılarak açılıp yüzeyde stabilize için 2 dk. kadar bekletilmiş ve prop su kolonunda hedeflenen derinliğe kadar vinç yardımıyla indirilip tekrar çekilmiştir. Prop yüzeye geldiğinde kapama düğmesi kullanılarak kapatılmıştır. Böylece su kolonu boyunca saniyede 8 veri almak suretiyle veriler cihaz hafızasına alınmıştır. Daha sonra laboratuara getirilen prop bir bilgisayara bağlanmış ve alınan veriler temizlenip düzenlenmek suretiyle bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Derinlik kapasitesi 6800 metre olan sıcaklık sensörünün kalibrasyonu ITS-90 sıcaklık standartlarına göre Sea Bird firmasının bilgisayar kontrollü kalibrasyon banyolarında yapılmıştır. 3.2.2. Deniz Suyunda Tuzluluk Ölçümü Tuzluluk ölçümü için iletkenlik, yoğunluk, ses hızı gibi fiziksel özelliklerin ölçümünü içeren indirekt metotlar kullanılmaktadır. Tuzluluk ve fiziksel özellikler arasında belirlenen bir ampirik ilişki ile bir standart çözeltinin tuzluluğunu hesaplamak mümkündür. Bu şekilde elde edilebilecek tuzluluk duyarlılıkları ölçüm şekline göre Tablo 14’de verilmiştir. Tablo 14. Tuzluluk hesabında yararlanılan çeşitli yöntemler ve duyarlılıkları Özellik İletkenlik Yoğunluk Ses Hızı Ölçüm Duyarlılığı Tuzluluk Duyarlılığı ± 0.0002 ± 3x10-6 g/cm3 ± 0.02 m/s ± 0.0002 ± 0.004 ± 0.01 Yüksek duyarlılık ve ölçüm kolaylığı nedeniyle tuzluluk ölçümlerinde çoğunlukla iletkenlik metodu kullanılır. Bu çalışmada tuzluluk hesabı SBE 25 model CTD probu ile ölçülen basınç, sıcaklık ve iletkenlik değeri yardımıyla Sea Bird firmasının kendi bilgisayar programı kullanılarak aşağıdaki eşitlik yardımıyla otomatik olarak hesaplanmıştır. S= -0.08996+28.29729R1515+12.80832R1515 2 -10.67869R1515 3 +5.98624 R15 4-1.32311R155 RT = ∆S = C ( S , T ,0) C ( KCl , T , 0) 2 ≤ S ≤42 (T - 15) (1 + 0.0162 (T - 15) + 0.0005 - 0.0056RT 1/2 0.0066 RT - 0.0375RT 3/2 + 0.636 RT 2 - 0.0144 RT 5/2 ) 40 Burada C(S,T,0) standart atmosfer basınç ve T sıcaklıktaki deniz suyunun iletkenliği ve C(KCl,T,0) ise standart atmosfer basınç ve T sıcaklıktaki standart KCl solüsyonunun iletkenliğidir. Standart KCl solüsyonu 1 kg solüsyonda 32.4356 g KCl içerir. E.iletkenliği ölçmek için, iletkenliği bilinen KCl çözeltisi ile ilişkili bir standart deniz suyu ile kalibre edilmiş bir iletkenlik köprüsü kullanılır. 3.2.3. Deniz Suyunda Yoğunluk (Sigma-t) Ölçümü Pratikte yoğunluk direkt olarak ölçülmez ancak yerinde ölçülmüş olan basınç, sıcaklık ve iletkenlik değerleri deniz suyu için belirtilen eşitlikte kullanılmak suretiyle yoğunluk (sigma-t) hesaplanabilir. Bu şekilde 0.000002 doğrulukla yoğunluk hesabı yapılabilir. Bu çalışmada SBE 25 model CTD sistemi ile alınan basınç, sıcaklık ve iletkenlik verileri kullanılarak sigma-t değerleri sistemin kendi bilgisayar programı ile otomatik olarak hesaplanmıştır. 3.2.4. Deniz Suyunda Elektriksel İletkenlik Ölçümü Deniz suyunda elektriksel iletkenlik ölçümleri SBE 25 CTD sisteminde bulunan SBE 4 iletkenlik sensörü kullanılarak yapılmıştır. İletkenlik sensörünün kalibrasyonu doğal deniz suyu kullanılarak Sea Bird tarafından bilgisayar kontrollü kalibrasyon banyolarında yapılmıştır. Elektriksel iletkenlik ölçümü için de sıcaklık ölçümündeki prosedür uygulanmıştır. 3.2.5. Deniz Suyunda Çözünmüş Oksijen Ölçümü Su kolonunda çözünmüş oksijen SBE 25 CTD probuna takılı, değiştirilebilir polorografik membran içeren ve 2000 metre derinliğe kadar ölçüm yapabilen SBE 23 Y model oksijen sensörü ile ölçülmüştür. Oksijen ölçümlerinde kullanılan propların aslı bir galvanik hücredir ve biri anot (kurşun) diğeri katot (gümüş) olmak üzere iki elektrottan oluşur. Elektrotlarda; (Pb) Pb + 2 OH- PbO + H2O + 2e- (Anot) (Ag) 2e- + ½ O2 + H2O 2OH- (Katot) reaksiyonları cereyan eder. Reaksiyonlar çözünmüş oksijen olmadığı zaman durur. Membrandan geçen oksijen konsantrasyonu, suda çözünmüş olan oksijen konsantrasyonuyla orantılıdır. Çözünmüş oksijen sensörünün kalibrasyonu bir tanka doldurulmuş ve doygunluk derecesine kadar havalandırıldıktan sonra bir süre dinlendirilmiş sıcaklığı sabit deniz suyunda yapılmıştır. Hem tank içerisine yerleştirilen propla ölçüm yapılmış hem de aynı anda Winkler yöntemiyle alınan numunede oksijen ölçümü yapılmıştır. Kalibrasyon her iki ölçümle bulunan değerlerin kullanılması sonucu kalibrasyon programında yeni katsayıların tespit edilmesi şeklinde yapılmıştır. 3.2.6. Deniz Suyunda pH Ölçümü pH ölçümlerinde 600 metre derinliğe kadar ölçüm yapabilen basınca dayanıklı cam elektrod/Ag/AgCl referans elektrottan oluşan SBE 18 model pH sensörü kullanılmıştır. Sensör kalibrasyonu 3 ayrı pH tampon çözeltisi kullanılarak yapılmıştır. 3.2.7. Deniz Suyunda Klorofil-a Ölçümü Klorofil-a tayini için bir su örneğinden yayılan flouresans miktarını direkt ölçmek suretiyle klorofil konsantrasyonunu belirleyebilen WETStar minyatür flourometre kullanılmıştır. Bu işlem SBE 25 CTD probunda bulunan pompa yardımıyla suyun flourometre 41 içerisindeki quartz boruya pompalanması ile gerçekleştirilmiştir. Yöntem prensib olarak harici bir ışın kaynağından gönderilen ışınların klorofiller tarafından absorblanarak daha uzun dalga boyunda tekrar salınması ve salınan bu ışınların miktarının ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Şekil 23. Flourometrenin temel bileşenleri Flourometrede iki adet harici mavi ışın kaynağı bulunmaktadır. Işın kaynağından çıkan mavi ışın mavi interferans filtrelerden geçirilerek bu sırada cihaz tarafından üretilebilecek küçük miktarlardaki kırmızı vs. ışınların geçişini engellenmektedir. Filtreden geçen 455 nm boyundaki mavi ışınlar 25 cm3 hacmindeki örnek hücresine ulaşmakta ve burada klorofil içeren fitoplanktonlar tarafından absorblanmaktadır. Absorblanan bu ışınlar daha sonra 685 nm dalga boyunda tekrar salıverilmekte ve bu kez mavi ışınların geçişini engelleyen bir filtreden geçmek suretiyle dedektöre ulaşmaktadır. 3.2.8. Deniz Suyunda Işık Geçirgenliği Ölçümü Işık Geçirgenliği ölçümü için SBE 25 CTD probuna takılı WETLabs C-Star Transmissometer kullanılmıştır. C-Star, belirli dalga boylarında bir numunede ışık geçirgenliği ölçmek için kullanılan basit bir cihazdır. Cihaz 25’lik ışın yolu ve 480, 532 veya 660 nm dalga boyunda ışın üretme özelliğine sahiptir. Genellikle suda ışığın kaybı, saçılma ve absorbsiyon olmak üzere iki ana nedene bağlanabilir. Dalga boyu bilinen bir ışığın su içerisindeki kayıpları ışın kaynağına uzaklığı belli bir alıcı ile tespit edilebilir. Kaybolan ışık, yayılan ve absorblanan ışık miktarını gösterir ve bu ışın kaybı (c) olarak ifade edilir. Işın kaybı miktarını partikül konsantrasyonu, partikül boyutunun ve çözünmüş organik materyalin dağılımı belirler. Işık geçirgenliği verilen bir dalga boyu için zayıflama katsayısı (c) ile aşağıdaki eşitlikteki gibi ilişkilidir. Tr = e-c x Burada Tr: Geçirgenlik, c: Işın zayıflama katsayısı ve x: Su içerisinde ışığın aldığı yoldur. 42 Geçirgenlik, sinyal voltaj değerinin referans voltaj değerine oranı olarak ifade edilir. C-Star için referans voltaj değeri, üretici firma kalibrasyon ünitelerindeki temiz su ile belirlenmiştir. Vkaranlık : Işın yolunun kapatılmasıyla ölçülen voltajdır. Tr = (Vsig – Vkar.) / (Vref – Vkar.) Bu yüzden ifade aşağıdaki hale gelir. e-cx = (Vsig – Vkar.) / (Vref – Vkar.) Zayıflama katsayısı (c) , m-1 olarak ifade edilirse; c = -1 / x (ln(Vsig – Vkar.) / (Vref – Vkar.)) Işın yolu x : C-Star için 0,25m dir. Vref : C-Star kalibrasyon dökümanlarında verilmiştir. Bu durumda c’yi doğru ölçmemiz için yalnızca Vsig’in belirlenmesi gerekir. Şekil 24. Işık geçirgenliği sensörünün temel bileşenleri 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. BULGULAR Bu çalışmada 50 ve 200 metre derinlikteki iki istasyonda 2001 yılında 33, 2002 yılında 24 ve 2003 yılında 19 kez ölçüm yapılmıştır. Genellikle mevsimsel değişimlerin gözlendiği bahar aylarında ölçüm sayısı artırılmıştır. Proje süresince ay ve yıllara ait ölçüm sayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 15). Tablo 15. Ölçüm yapılan tarihler ve ölçüm sayıları AYLAR ÖLÇÜM SAYISI 2001 2002 2003 OCAK 2 1 ŞUBAT 2 1 MART 1 1 NİSAN 3 1 MAYIS 3 2 HAZİRAN 4 3 2 TEMMUZ 3 4 5 AĞUSTOS 3 2 - EYLÜL 4 3 2 EKİM 4 2 4 KASIM 2 4 3 ARALIK 2 TOPLAM 34 3 24 19 Çalışma süresince istasyonlarda ölçülen sıcaklık, tuzluluk, sigma-t, elektriksel iletkenlik, klorofil-a, çözünmüş oksijen, pH ve ışık geçirgenliğine ait değerler Tablo 16–57 ve Şekil 25-32’de verilmiştir. Ayrıca Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Limnoloji şubesi tarafından 1990-1993 yıllarında yapılmış olan sıcaklık, pH ve çözünmüş oksijen ölçümleri Ek Tablo 1-12 de verilmiştir. Verilerin ifade edilmesinde yapılan ölçüm sayısı dikkate alınmıştır. Ölçüm sayısı tek olan yerde verinin kendisi; iki olan yerde ortalama ile minimum ve maksimum değer; üç ve daha fazla sayıdaki ölçümlerde ise ortalama değer, standart sapma, minimum ve maksimum değer olarak verilmiştir. Tablo 16. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 1 11.69 (11.28-12.09) 11.75 (11.37-12.12) 11.78 (11.43-12.13) 11.56 (10.82-12.29) 11.12 (10.03-12.21) 10.55 (8.99-12.1) 9.92 (8.03-11.8) 9.47 (7.76-11.17) 9.04 (7.71-10.38) 8.53 (7.68-9.37) 8.02 (7.69-8.36) 2 3 10.22 10.10 (9.84-10.59) 10.16 9.70 (9.79-10.53) 10.10 9.46 (9.71-10.49) 10.06 9.36 (9.66-10.46) 9.98 9.27 (9.56-10.41) 9.97 9.05 (9.54-10.4) 9.96 8.84 (9.53-10.39) 9.94 8.67 (9.51-10.38) 9.91 8.62 (9.49-10.34) 9.89 8.61 (9.46-10.32) 9.86 8.07 (9.42-10.31) 4 10.85±0.643 (10.08-12.13) 10.61±0.528 (10.05-11.66) 10.3±0.364 (9.88-11.03) 10.18±0.289 (9.83-10.75) 10.04±0.197 (9.75-10.42) 9.76±0.088 (9.66-9.94) 9.61±0.197 (9.25-9.93) 9.78±0.147 (9.64-9.93) 9.8±0.162 (9.63-9.96) 9.75±0.155 (9.6-9.91) 9.68±0.175 (9.51-9.85) 5 15.32±0.591 (14.42-16.43) 14.49±0.86 (12.81-15.63) 13.26±0.936 (11.85-15.03) 12.65±1.046 (11.25-14.7) 11.96±1.215 (10.56-14.38) 11.22±1.041 (10.17-13.3) 10.35±0.425 (9.84-11.19) 9.76±0.068 (9.62-9.85) 9.38±0.067 (9.28-9.5) 8.99±0.042 (8.92-9.06) 8.82±0.046 (8.77-8.86) 6 19.27±1.074 (16.47-21.36) 18.59±1.26 (15.54-21.28) 16.92±1.953 (11.75-20.26) 16.15±2.336 (9.78-19.71) 15.26±2.422 (8.77-19.48) 13.73±2.36 (8.57-19.31) 12.71±2.31 (8.43-19.16) 11.53±1.777 (8.34-16.56) 9.39±0.459 (8.29-10.25) 8.81±0.245 (8.25-9.4) 8.84±0.06 (8.78-8.9) AYLAR 7 25.32±0.882 (23.81-26.86) 24.69±0.618 (23.75-25.85) 23.98±0.235 (23.53-24.33) 23.62±0.203 (23.35-24.02) 22.74±0.027 (22.69-22.78) 19.22±0.743 (18.26-20.68) 15.47±0.549 (14.88-16.57) 12.84±0.194 (12.58-13.22) 11.04±0.355 (10.68-11.75) 9.94±0.21 (9.55-10.27) 8.98±0.191 (8.79-9.17) 9 25.35±0.267 (24.77-26.06) 25.29±0.295 (24.6-26.04) 25.26±0.33 (24.42-26.03) 24.72±0.594 (23.24-26) 22.22±2.428 (15.22-25.99) 20.35±2.521 (14.06-25.94) 17.82±2.171 (12.61-22.29) 13.23±0.784 (10.97-14.61) 11.03±0.392 (10.13-12.03) 9.99±0.445 (9.2-11.26) 9.25±0.325 (8.76-10.21) 10 21.61±1.113 (18.6-23.62) 21.56±1.081 (18.61-23.42) 21.49±1.028 (18.65-23.1) 21.47±1.025 (18.65-23.07) 21.45±1.019 (18.64-23.06) 21.21±0.964 (18.55-23.01) 20.52±1.046 (17.66-22.7) 17.75±2.183 (14.02-22.55) 14.72±1.989 (11.44-19.62) 10.37±0.363 (9.39-10.95) 9.55±0.396 (8.43-10.31) 11 16.92±0.915 (15.1-17.94) 16.94±0.923 (15.1-18) 16.96±0.929 (15.11-18.03) 17±0.934 (15.14-18.11) 16.99±0.94 (15.13-18.12) 16.91±0.935 (15.04-17.94) 14.48±0.475 (14-14.95) 13.31±1.574 (11.74-14.89) 12.38±2.543 (9.84-14.92) 12.26±2.739 (9.52-15) 12.03±2.965 (9.06-14.99) 12 12.35 (11.30-13.40) 12.39 (11.28-13.49) 12.33 (11.25-13.41) 12.26 (11.22-13.29) 12.16 (11.21-13.11) 11.99 (11.14-12.85) 11.89 (11.06-12.72) 11.86 (11.04-12.68) 11.82 (11.04-12.60) 11.79 (11.03-12.55) 11.78 (11.03-12.52) 8 17.88±0.039 (17.81-17.95) 17.88±0.022 (17.84-17.91) 17.95±0.015 (17.92-17.96) 17.96±0.006 (17.95-17.96) 18±0.015 (17.98-18.03) 18.06±0.012 (18.04-18.08) 18.13±0.015 (18.1-18.15) 18.12±0.013 (18.1-18.14) 18.16±0.01 (18.15-18.18) 18.18±0.01 (18.16-18.2) 18.18±0.018 (18.16-18.2) 9 17.78±0.044 (17.7-17.87) 17.77±0.05 (17.66-17.87) 17.79±0.051 (17.64-17.87) 17.85±0.067 (17.67-17.99) 17.91±0.057 (17.82-18.08) 17.94±0.052 (17.83-18.04) 17.98±0.046 (17.85-18.07) 18.09±0.006 (18.07-18.1) 18.14±0.025 (18.08-18.2) 18.14±0.014 (18.1-18.16) 18.12±0.029 (18.04-18.17) 10 17.62±0.016 (17.58-17.66) 17.62±0.014 (17.58-17.65) 17.63±0.014 (17.58-17.65) 17.63±0.014 (17.58-17.65) 17.64±0.012 (17.6-17.65) 17.68±0.014 (17.65-17.7) 17.73±0.027 (17.66-17.78) 17.87±0.107 (17.66-18.12) 18.05±0.067 (17.85-18.14) 18.18±0.026 (18.11-18.23) 18.19±0.057 (18.1-18.35) 11 17.58±0.073 (17.45-17.7) 17.63±0.054 (17.57-17.74) 17.64±0.052 (17.58-17.74) 17.66±0.05 (17.59-17.76) 17.67±0.051 (17.59-17.76) 17.42±0.287 (16.85-17.76) 17.86±0.12 (17.74-17.98) 17.9±0.175 (17.73-18.08) 17.94±0.194 (17.75-18.13) 17.96±0.165 (17.8-18.13) 17.98±0.188 (17.8-18.17) 12 17.82 (17.75-17.90) 17.85 (17.79-17.91) 17.86 (17.81-17.92) 17.87 (17.82-17.92) 17.88 (17.83-17.92) 17.99 (17.86-17.94) 17.91 (17.86-17.96) 17.91 (17.86-17.97) 17.92 (17.87-17.97) 17.92 (17.86-17.97) 17.92 (17.86-17.97) 44 8 28.27±0.371 (27.52-28.64) 27.98±0.354 (27.32-28.53) 27.46±0.159 (27.26-27.77) 27.18±0.212 (26.84-27.57) 25.57±0.293 (25.2-26.14) 19.37±0.393 (18.95-20.16) 14.05±0.451 (13.18-14.69) 11.47±0.178 (11.25-11.83) 9.65±0.174 (9.47-9.99) 8.84±0.197 (8.47-9.15) 8.62±0.021 (8.6-8.64) Tablo 17. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 1 17.59 (17.54-17.64) 17.62 (17.55-17.69) 17.75 (17.55-17.95) 17.86 (17.67-18.04) 17.94 (17.74-18.13) 17.98 (17.75-18.22) 18.08 (17.84-18.31) 18.18 (18.01-18.35) 18.31 (18.11-18.51) 18.38 (18.19-18.57) 18.51 (18.25-18.76) 2 17.86 (17.84-17.88) 17.89 (17.88-17.90) 17.90 (17.90-17.91) 17.91 (17.91-17.92) 17.93 (17.93-17.94) 17.94 (17.93-17.94) 17.94 (17.94-17.94) 17.95 (17.94-17.95) 17.95 (17.95-17.96) 17.96 (17.96-17.96) 17.97 (17.96-17.98) 3 17.92 17.97 18.02 18.03 18.05 18.09 18.13 18.19 18.22 18.22 18.28 4 17.83±0.049 (17.73-17.88) 17.86±0.006 (17.84-17.86) 17.95±0.025 (17.9-17.99) 17.97±0.021 (17.93-18) 17.99±0.021 (17.95-18.02) 18.01±0.033 (17.95-18.07) 18.02±0.041 (17.95-18.09) 17.99±0.03 (17.96-18.02) 18±0.025 (17.98-18.03) 18.01±0.024 (17.98-18.03) 18.02±0.021 (18-18.04) 5 17.66±0.064 (17.54-17.76) 17.78±0.008 (17.77-17.8) 17.92±0.037 (17.86-17.99) 17.97±0.033 (17.91-18.02) 17.98±0.037 (17.91-18.04) 18.01±0.026 (17.96-18.05) 18.05±0.015 (18.02-18.06) 18.07±0.021 (18.03-18.1) 18.08±0.015 (18.06-18.11) 18.11±0.008 (18.1-18.13) 18.05±0.085 (17.96-18.13) 6 17.62±0.073 (17.47-17.82) 17.71±0.052 (17.63-17.86) 17.83±0.096 (17.63-18.09) 17.88±0.093 (17.69-18.13) 17.92±0.098 (17.7-18.17) 18±0.114 (17.7-18.25) 18.03±0.116 (17.74-18.3) 18.13±0.074 (18.03-18.35) 18.21±0.067 (18.13-18.41) 18.24±0.071 (18.13-18.45) 18.17±0.03 (18.14-18.2) AYLAR 7 17.82±0.042 (17.73-17.86) 17.84±0.03 (17.78-17.88) 17.84±0.031 (17.78-17.87) 17.83±0.033 (17.77-17.87) 17.87±0.031 (17.8-17.9) 17.95±0.025 (17.92-18) 18.01±0.034 (17.95-18.05) 18.05±0.003 (18.05-18.06) 18.09±0.01 (18.07-18.1) 18.12±0.013 (18.09-18.13) 18.15±0.017 (18.14-18.17) Tablo 18. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 2 13.58 (13.54-13.61) 13.61 (13.5613.65) 13.63 (13.58-13.68) 13.64 (13.58-13.70) 13.67 (13.60-13.73) 13.67 (13.61-13.73) 13.67 (13.61-13.73) 13.68 (13.62-13.74) 13.69 (13.63-13.75) 13.70 (13.64-13.76) 13.71 (13.64-13.77) 3 13.64 13.73 13.80 13.82 13.85 13.90 13.96 14.03 14.06 14.06 14.11 4 13.46±0.131 (13.2-13.61) 13.52±0.08 (13.36-13.6) 13.64±0.052 (13.54-13.72) 13.67±0.038 (13.6-13.74) 13.7±0.029 (13.67-13.76) 13.76±0.037 (13.69-13.81) 13.78±0.057 (13.69-13.88) 13.74±0.043 (13.7-13.78) 13.74±0.041 (13.7-13.78) 13.75±0.039 (13.71-13.79) 13.76±0.041 (13.72-13.8) 5 12.58±0.102 (12.38-12.71) 12.83±0.157 (12.63-13.14) 13.15±0.177 (12.8-13.37) 13.29±0.197 (12.9-13.52) 13.4±0.223 (12.96-13.64) 13.54±0.177 (13.18-13.73) 13.7±0.057 (13.6-13.79) 13.8±0.016 (13.77-13.82) 13.86±0.02 (13.83-13.9) 13.93±0.01 (13.91-13.94) 13.9±0.061 (13.84-13.96) 6 11.71±0.289 (11.21-12.49) 11.92±0.31 (11.29-12.7) 12.35±0.453 (11.61-13.54) 12.51±0.503 (11.71-13.84) 12.71±0.504 (11.74-14) 13.05±0.503 (11.78-14.09) 13.26±0.498 (11.84-14.15) 13.54±0.331 (12.62-14.19) 13.96±0.102 (13.81-14.25) 14.05±0.081 (13.89-14.28) 14.01±0.015 (14-14.03) AYLAR 7 10.31±0.226 (9.9-10.68) 10.51±0.153 (10.21-10.73) 10.71±0.042 (10.64-10.78) 10.8±0.052 (10.72-10.9) 11.06±0.029 (11-11.1) 11.98±0.184 (11.63-12.24) 12.83±0.133 (12.56-12.97) 13.33±0.034 (13.27-13.38) 13.64±0.06 (13.52-13.7) 13.81±0.036 (13.75-13.87) 13.96±0.036 (13.93-14) 8 9.5±0.138 (9.33-9.77) 9.58±0.12 (9.38-9.8) 9.79±0.043 (9.71-9.84) 9.88±0.064 (9.77-9.99) 10.39±0.092 (10.2-10.49) 12.04±0.089 (11.86-12.14) 13.18±0.09 (13.04-13.35) 13.6±0.017 (13.56-13.62) 13.89±0.027 (13.84-13.93) 14±0.029 (13.95-14.05) 14.03±0.017 (14.01-14.04) 9 10.29±0.053 (10.15-10.39) 10.3±0.054 (10.15-10.41) 10.32±0.06 (10.16-10.44) 10.51±0.184 (10.16-11.02) 11.15±0.618 (10.17-12.93) 11.63±0.627 (10.18-13.11) 12.25±0.485 (11.27-13.39) 13.28±0.131 (13.04-13.65) 13.68±0.067 (13.49-13.79) 13.82±0.071 (13.61-13.93) 13.91±0.064 (13.72-14.01) 10 11.15±0.27 (10.67-11.87) 11.16±0.265 (10.71-11.88) 11.19±0.255 (10.8-11.88) 11.19±0.255 (10.81-11.88) 11.2±0.254 (10.81-11.89) 11.3±0.24 (10.83-11.95) 11.5±0.263 (10.92-12.2) 12.19±0.552 (10.96-13.17) 12.93±0.423 (11.82-13.62) 13.8±0.062 (13.67-13.97) 13.92±0.094 (13.75-14.19) 11 12.2±0.236 (11.89-12.66) 12.24±0.228 (11.97-12.69) 12.24±0.228 (11.98-12.69) 12.24±0.226 (11.99-12.7) 12.25±0.227 (12-12.71) 12.08±0.357 (11.48-12.72) 12.9±0.179 (12.72-13.08) 13.12±0.402 (12.72-13.53) 13.29±0.556 (12.73-13.84) 13.31±0.561 (12.75-13.88) 13.36±0.607 (12.76-13.97) 12 13.23 (13.00-13.45) 13.24 (13.02-13.46) 13.26 (13.05-13.48) 13.28 (13.07-13.48) 13.30 (13.12-13.49) 13.34 (13.18-13.51) 13.37 (13.20-13.54) 13.38 (13.21-13.54) 13.39 (13.23-13.55) 13.39 (13.23-13.55) 13.39 (13.24-13.55) 8 3.09±0.017 (3.06-3.11) 3.07±0.019 (3.04-3.1) 3.05±0.011 (3.04-3.07) 3.04±0.012 (3.02-3.06) 2.95±0.015 (2.93-2.98) 2.6±0.023 (2.58-2.65) 2.32±0.023 (2.27-2.35) 2.17±0.011 (2.16-2.2) 2.08±0.009 (2.07-2.1) 2.04±0.01 (2.02-2.06) 2.03±0.001 (2.03-2.03) 9 2.9±0.021 (2.86-2.96) 2.9±0.024 (2.84-2.96) 2.9±0.026 (2.83-2.96) 2.88±0.033 (2.81-2.96) 2.75±0.131 (2.37-2.95) 2.64±0.136 (2.31-2.95) 2.51±0.117 (2.23-2.76) 2.27±0.042 (2.15-2.34) 2.15±0.02 (2.1-2.2) 2.1±0.022 (2.06-2.16) 2.06±0.014 (2.04-2.1) 10 2.67±0.063 (2.5-2.79) 2.67±0.06 (2.5-2.77) 2.66±0.057 (2.51-2.76) 2.66±0.056 (2.51-2.75) 2.66±0.056 (2.51-2.75) 2.66±0.053 (2.51-2.75) 2.62±0.056 (2.47-2.74) 2.49±0.108 (2.3-2.73) 2.34±0.102 (2.17-2.59) 2.12±0.018 (2.08-2.16) 2.08±0.015 (2.04-2.11) 11 2.4±0.042 (2.32-2.45) 2.41±0.043 (2.33-2.46) 2.41±0.044 (2.33-2.47) 2.42±0.045 (2.33-2.48) 2.42±0.045 (2.33-2.48) 2.38±0.044 (2.33-2.47) 2.31±0.012 (2.3-2.32) 2.25±0.065 (2.18-2.31) 2.2±0.114 (2.09-2.32) 2.2±0.128 (2.07-2.33) 2.19±0.137 (2.05-2.33) 12 2.19 (2.14-2.24) 2.19 (2.14-2.25) 2.19 (2.14-2.24) 2.19 (2.14-2.24) 2.18 (2.14-2.23) 2.18 (2.14-2.22) 2.17 (2.14-2.21) 2.17 (2.14-2.21) 2.17 (2.14-2.21) 2.17 (2.14-2.20) 2.17 (2.14-2.20) 8 1.53±0.281 (1.25-1.81) 9 4.83±1.482 (3.19-9.27) 10 2.35±0.994 (-0.5-3.86) 11 2.48±0.936 (0.66-3.76) 12 1.93 (1.83-2.03) Tablo 19. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 AYLAR 1 2.13 (2.11-2.14) 2.13 (2.12-2.15) 2.15 (2.15-2.15) 2.15 (2.13-2.17) 2.14 (2.10-2.17) 2.11 (2.05-2.17) 2.09 (2.01-2.16) 2.08 (2.00-2.15) 2.07 (2.02-2.12) 2.05 (2.02-2.07) 2.03 (2.02-2.04) 2 2.08 (2.06-2.10) 2.08 (2.06-2.10) 2.08 (2.06-2.10) 2.08 (2.06-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.072 (2.05-2.10) 2.07 (2.05-2.10) 2.07 (2.05-2.10) 3 2.08 2.06 2.06 2.05 2.05 2.04 2.04 2.03 2.03 2.03 2.01 4 2.11±0.029 (2.07-2.17) 2.1±0.027 (2.07-2.15) 2.09±0.02 (2.07-2.13) 2.09±0.016 (2.07-2.12) 2.09±0.011 (2.07-2.11) 2.07±0.002 (2.07-2.08) 2.07±0.006 (2.05-2.08) 2.07±0.005 (2.07-2.08) 2.07±0.006 (2.07-2.08) 2.07±0.006 (2.07-2.08) 2.07±0.007 (2.06-2.08) 5 2.33±0.036 (2.27-2.39) 2.3±0.046 (2.21-2.36) 2.25±0.048 (2.17-2.34) 2.22±0.053 (2.15-2.32) 2.19±0.061 (2.11-2.31) 2.15±0.053 (2.09-2.25) 2.11±0.023 (2.08-2.15) 2.08±0.005 (2.07-2.09) 2.06±0.002 (2.06-2.06) 2.04±0.002 (2.04-2.05) 2.03±0.011 (2.02-2.04) 6 2.54±0.052 (2.41-2.65) 2.51±0.064 (2.36-2.66) 2.44±0.096 (2.19-2.61) 2.4±0.116 (2.09-2.59) 2.36±0.12 (2.04-2.56) 2.28±0.115 (2.03-2.55) 2.23±0.112 (2.03-2.55) 2.18±0.091 (2.03-2.44) 2.07±0.02 (2.04-2.12) 2.05±0.008 (2.03-2.07) 2.04±0.002 (2.04-2.05) 7 2.91±0.056 (2.81-3) 2.87±0.04 (2.81-2.95) 2.83±0.018 (2.8-2.86) 2.81±0.014 (2.8-2.84) 2.77±0.003 (2.76-2.77) 2.58±0.04 (2.53-2.66) 2.38±0.026 (2.35-2.43) 2.24±0.01 (2.23-2.26) 2.15±0.018 (2.13-2.18) 2.09±0.01 (2.07-2.11) 2.05±0.008 (2.04-2.06) Tablo 20. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri Derinlik (m) Y AYLAR 1 5.63 (5.11-6.15) 2 1.78 (0.95-2.61) 3 1.22 4 1.39±0.413 (0.82-2.19) 5 4.85±1.651 (3.2-6.5) 6 1.19±0.39 (0.42-2.25) 7 2.49±1.181 (0.58-4.65) 45 50 1 13.16 (13.06-13.26) 13.17 (13.06-13.28) 13.27 (13.06-13.47) 13.38 (13.13-13.63) 13.59 (13.19-13.81) 13.62 (13.22-14.01) 13.77 (13.34-14.20) 13.91 (13.56-14.26) 14.07 (13.75-14.39) 14.19 (13.94-14.44) 14.35 (14.11-14.59) 5 10 15 20 25 30 35 6.13 (5.66-6.60) 5.85 (4.64-7.06) 3.99 (1.10-6.89) 2.99 (0.72-5.26) 1.61 (0.14-3.07) 1.30 (0.03-2.57) 0.67 (0.04-1.30) 0.25 45 0.25 50 0.04 1.39 2.91 3.99 4.18 3.49 2.47 1.96 1.50 1.69 1.42 1.38±0.468 (0.7-2.27) 2.17±0.469 (1.34-2.97) 3.58±0.141 (3.37-3.85) 4.36±0.765 (3.05-5.7) 4.19±0.783 (2.68-5.31) 5.8±2.083 (2.69-9.76) 3.62±1.197 (2.43-4.82) 3.42±1.127 (2.3-4.55) 3.46±1.264 (2.2-4.73) 3.55±1.35 (2.2-4.9) 4.69±1.367 (3.32-6.05) 6.37±0.793 (5.57-7.16) 7.1±0.366 (6.59-7.8) 6.36±0.522 (5.35-7.1) 4.83±0.196 (4.47-5.14) 5.38±1.537 (3.69-8.45) 3.91±1.136 (2.39-6.13) 3.7±1.086 (2.17-5.8) 4.31±1.623 (2.32-7.53) 1.84 1.13±0.406 (0.35-2.25) 1.72±0.432 (0.82-2.7) 3.91±1.231 (1.91-6.98) 5.1±1.846 (2.08-10.37) 4.56±0.665 (2.59-5.46) 5.08±1.483 (2.1-8.34) 4.09±1.145 (1.58-6.84) 4.05±1.123 (1.69-7.1) 3.42±1.194 (1.21-5.71) 4.11±0.194 (3.91-4.3) 2.09±1.038 (0.52-4.05) 1.65±0.935 (0.62-3.52) 2.22±0.687 (1.53-3.6) 2.44±0.449 (1.75-3.28) 2.81±0.265 (2.36-3.28) 4.17±0.665 (2.84-4.93) 3.27±0.489 (2.4-4.09) 3.93±0.764 (2.75-5.36) 4.49±0.835 (3.15-6.02) 3.34±0.522 (2.73-4.38) 1.62±0.179 (1.43-1.98) 2.21±0.231 (1.78-2.58) 2.86±0.535 (1.91-3.76) 2.65±0.1 (2.49-2.83) 2.42±0.462 (1.63-3.23) 1.48±0.495 (0.83-2.45) 0.55±0.142 (0.35-0.83) 0.34±0.031 (0.28-0.39) 0.28±0.007 (0.27-0.29) 0.24±0.021 (0.22-0.26) 5.1±1.39 (3.47-9.26) 6.06±1.153 (4.36-9.26) 5.73±1.179 (4.33-9.25) 5.47±1.308 (3.19-9.19) 4.7±1.772 (0.51-9.17) 3.49±2.067 (0.19-9.09) 2.78±2.07 (0.15-8.91) 2.34±2.156 (0.13-8.81) 2.29±2.155 (0.05-8.75) 3.01±2.86 (0.14-8.73) 3.17±0.462 (2.05-4.06) 3.86±0.227 (3.35-4.45) 3.71±0.42 (3.06-4.87) 3.35±0.523 (2.54-4.87) 3.26±0.516 (2.33-4.74) 2.38±0.439 (1.24-3.36) 1.71±0.417 (0.46-2.2) 1.08±0.343 (0.25-1.65) 0.63±0.228 (0.15-1.09) 0.14±0.061 (0.04-0.29) 3.06±1.586 (0.46-5.94) 3.59±1.52 (1.82-6.62) 3.13±1.275 (1.68-5.67) 2.25±0.452 (1.72-3.15) 3.28±1.682 (0.96-6.55) 1.33±0.284 (1.04-1.61) 0.62±0.386 (0.23-1) 0.48±0.591 (-0.11-1.07) 0.57±0.491 (0.07-1.06) 0.47±0.43 (0.04-0.9) 1.64 (1.10-2.18) 1.77 (1.10-2.44) 1.53 (0.94-2.13) 1.35 (0.81-1.89) 1.37 (0.78-1.95) 1.31 (0.73-1.89) 1.26 (0.58-1.94) 1.18 (0.44-1.93) 1.18 (0.44-1.92) 1.14 (0.39-1.88) Tablo 21. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama ışık geçirgenliği değişimleri Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 1 75.46 (74.59-76.33) 82.81 (82.80-82.81) 85.07 (82.98-87.15) 86.69 (85.40-87.97) 87.39 (86.70-88.07) 87.17 (86.03-88.30) 86.42 (84.34-88.50) 87.95 (87.30-88.59) 88.44 (88.43-88.45) 88.21 (88.10-88.30) 88.16 (87.49-88.82) 2 77.66 (72.42-82.89) 83.13 (81.17-85.09) 84.53 (83.39-85.67) 84.35 (83.11-85.58) 84.82 (83.67-85.96) 84.94 (83.96-85.91) 84.99 (83.81-86.17) 85.04 (84.11-85.97) 85.43 (84.41-86.45) 85.28 (84.66-85.90) 85.38 (85.05-85.70) 3 81.01 80.7 82.84 83.93 84.71 85.81 85.74 85.77 86.53 85.7 86.95 AYLAR 4 70.51±0.926 (68.74-71.86) 76.94±0.626 (75.69-77.66) 78.78±1.438 (77.15-81.65) 80.44±0.681 (79.52-81.77) 80.07±0.744 (78.59-80.96) 79.98±0.959 (78.15-81.39) 81.36±1.023 (79.32-82.55) 80.65±1.405 (79.24-82.05) 81.02±1.19 (79.83-82.21) 81.53±1.325 (80.2-82.85) 81.06±1.895 (79.16-82.95) 5 71.93 74.4 77.94 78.46±0.684 (77.73-79.83) 79.21±0.589 (78.17-80.21) 80.78±1.897 (77.04-83.21) 82.6±1.704 (79.19-84.37) 83.46±1.544 (80.37-85.09) 84.25±1.241 (81.91-86.14) 84.56±1.668 (81.34-86.93) 81.24±4.27 (76.97-85.51) 6 67.96±3.065 (61.11-75.16) 76.1±2.22 (72.45-81.53) 75.71±2.12 (71.29-79.71) 77.7±2.782 (70.37-82.91) 80.14±1.363 (76.76-83.41) 80.2±1.94 (75.72-84.97) 80.39±2.801 (72.45-85.45) 80.95±2.48 (73.86-85.19) 83.92±1.071 (81.16-85.75) 85.39±0.314 (84.45-85.8) 85.86±0.22 (85.64-86.08) 7 70.73±2.357 (68.27-75.44) 81.51±1.293 (78.99-83.28) 81.75±0.992 (79.89-83.28) 82.09±1.262 (79.92-84.29) 81.2±1.816 (78.28-84.53) 76.24±5.59 (65.14-82.95) 80.48±2.407 (76.16-84.48) 83.13±1.505 (80.64-85.84) 83.45±1.374 (81.94-86.19) 84.48±0.959 (82.85-86.17) 86.33±1.07 (85.26-87.4) 46 40 1.60 (1.06-2.14) 2.54 (1.25-3.83) 3.01 (2.34-3.69) 3.39 (2.70-4.07) 3.57 (2.29-4.85) 3.37 (2.20-4.53) 3.24 (2.08-4.41) 3.01 (2.04-3.97) 2.56 (1.69-3.43) 2.48 (1.59-3.36) 47 Tablo 22. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama pH değişimleri AYLAR Derinlik (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y 7.96 7.99 7.95 8.04 8.17 8.21 8.35 8.33 8.34 8.25 8.07 7.98 5 7.96 7.98 7.97 8.04 8.17 8.21 8.35 8.34 8.37 8.26 8.08 7.99 10 7.95 7.98 7.96 8.04 8.13 8.21 8.34 8.33 8.47 8.25 8.08 7.99 15 7.93 8.00 7.95 8.03 8.11 8.20 8.34 8.32 8.49 8.25 8.08 7.99 20 7.88 8.00 7.95 8.03 8.08 8.18 8.33 8.30 8.52 8.25 8.08 7.99 25 7.85 8.01 7.95 8.02 8.05 8.12 8.29 8.25 8.39 8.24 8.07 7.99 30 7.83 8.01 7.92 8.01 8.02 8.10 8.21 8.15 8.28 8.22 8.08 7.99 35 7.80 8.02 7.91 7.98 7.99 8.06 8.12 8.05 8.09 8.16 8.08 7.98 40 7.76 8.02 7.89 7.99 7.97 7.92 8.05 8.00 7.98 8.09 8.05 7.98 45 7.73 8.02 7.88 7.99 7.95 7.85 8.01 7.97 7.81 7.96 8.04 7.98 50 7.68 8.01 7.84 7.98 7.92 7.81 7.99 7.93 7.76 7.90 8.02 8.01 Tablo 23. I. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama çözünmüş oksijen değişimleri AYLAR Derinlik (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y 9.64 10.19 10.99 10.83 9.51 8.92 8.07 - 7.69 7.94 8.76 9.24 5 9.64 10.20 11.09 10.83 9.68 8.78 8.14 - 7.78 7.97 8.79 9.24 10 9.56 10.19 11.13 10.92 9.80 9.01 8.00 - 7.80 7.96 8.77 9.22 15 9.45 10.18 10.96 10.88 9.53 9.22 8.20 - 7.71 7.90 8.76 9.17 20 9.03 10.16 10.91 10.84 9.54 9.25 8.33 - 7.35 7.91 8.71 9.16 25 8.70 10.16 10.81 10.74 9.47 8.88 8.29 - 7.07 7.87 8.69 9.14 30 8.61 10.15 10.64 10.60 9.38 9.04 8.53 - 7.54 7.63 10.69 9.15 35 8.57 10.16 10.42 10.45 9.13 9.26 8.39 - 6.80 7.53 9.99 9.16 40 8.24 10.12 10.31 10.47 9.15 8.65 8.92 - 7.69 7.17 10.19 9.17 45 7.92 10.10 10.04 10.50 9.04 8.92 8.89 - 7.95 6.39 10.44 9.17 50 7.79 10.55 9.80 10.50 8.82 8.88 9.02 - 8.62 7.36 10.96 9.19 Tablo 24. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri AYLAR 1 Yüzey 12.18 5 12.18 10 12.15 15 12.32 20 12.31 25 12.34 30 12.20 35 11.96 40 11.40 45 9.90 50 8.66 60 7.81 70 7.61 80 7.71 90 7.90 100 8.00 125 8.23 150 8.44 175 8.58 8.49 200 8.66 8.62 2 10.11 (9.74-10.47) 10.06 (9.65-10.46) 10.04 (9.59-10.48) 10.02 (9.58-10.46) 10.02 (9.57-10.47) 10.01 (9.56-10.45) 10.00 (9.56-10.44) 9.98 (9.56-10.40) 9.96 (9.54-10.38) 9.88 (9.46-10.31) 9.71 (9.40-10.03) 9.03 (8.87-9.20) 8.43 (8.09-8.77) 7.81 (7.69-7.94) 7.76 (7.73-7.80) 7.88 (7.83-7.93) 8.15 (8.11-8.20) 8.25 (8.17-8.33) 3 10.72 10.29 9.66 9.36 9.20 8.88 8.52 8.28 8.11 8.33 8.14 7.99 7.88 7.98 8.02 8.06 8.23 8.41 8.51 4 5 6 7 8 9 10 10.98±0.566 15.45±0.515 19.86±0.784 25.14±0.85 28.43±0.417 25.49±0.228 21.72±1.132 (10.21-12.08) (14.85-16.48) (17.81-21.25) (23.79-26.71) (27.63-29.02) (24.99-26.1) (18.66-23.76) 10.78±0.477 14.34±0.524 18.61±1.151 24.53±0.524 28.1±0.362 25.42±0.269 21.63±1.086 (10.12-11.7) (13.8-15.39) (15.61-20.8) (23.77-25.53) (27.39-28.58) (24.78-26.09) (18.65-23.45) 10.41±0.288 13.43±0.782 17.24±1.535 24.18±0.462 27.67±0.245 25.29±0.349 21.61±1.067 (10.02-10.97) (12.65-15) (13.81-20.21) (23.69-25.1) (27.26-28.1) (24.4-26.1) (18.68-23.35) 10.27±0.267 12.49±1.157 15.95±2.367 23.46±0.162 27.16±0.222 24.35±0.963 21.55±1.02 (9.91-10.79) (10.96-14.76) (9.76-19.95) (23.2-23.76) (26.77-27.54) (21.66-26.07) (18.71-23.05) 10.11±0.195 11.89±1.325 15.09±2.424 22.24±0.462 25.13±0.237 22.84±2.278 21.46±0.98 (9.84-10.49) (10.4-14.53) (8.85-19.23) (21.38-22.96) (24.68-25.49) (16.08-25.97) (18.73-22.95) 9.91±0.072 11±0.753 13.5±2.296 19.55±0.701 20.19±0.484 20.83±2.537 21.26±0.975 (9.8-10.05) (10.19-12.51) (8.29-19.21) (18.15-20.36) (19.35-21.02) (14.05-25.89) (18.57-22.78) 9.77±0.064 10.13±0.357 12.61±2.121 15.16±0.463 14.72±0.345 17.47±1.999 20.27±1.152 (9.66-9.88) (9.74-10.85) (8.28-18.04) (14.68-16.08) (14.03-15.07) (12.31-21.47) (17.16-22.71) 9.6±0.153 9.68±0.195 11.52±1.595 13.27±0.541 11.05±0.338 13.18±1.156 18.16±1.745 (9.3-9.77) (9.39-10.05) (8.24-15.53) (12.3-14.17) (10.56-11.7) (9.78-14.85) (14.91-22.63) 9.45±0.229 9.3±0.106 9.43±0.49 11.14±0.475 9.75±0.131 11.09±0.56 14.48±1.767 (8.99-9.68) (9.1-9.45) (8.19-10.52) (10.23-11.83) (9.54-9.99) (9.56-12.2) (11.21-17.76) 9.36±0.277 8.99±0.02 9.03±0.389 9.75±0.331 9.1±0.022 9.97±0.385 10.57±0.686 (8.8-9.64) (8.95-9.03) (8.12-9.99) (9.12-10.24) (9.05-9.12) (9.25-11.06) (9.13-12.19) 9.19±0.239 8.79±0.023 8.62±0.289 9.12±0.263 8.57±0.023 9.04±0.319 9.37±0.408 (8.72-9.52) (8.75-8.83) (8.09-9.44) (8.61-9.49) (8.53-8.61) (8.48-9.94) (8.34-10.22) 8.75±0.305 8.34±0.012 8.27±0.184 8.53±0.18 8.26±0.042 8.5±0.148 8.48±0.228 (8.45-9.36) (8.33-8.37) (7.98-8.81) (8.29-8.88) (8.18-8.33) (8.22-8.91) (7.98-8.98) 8.52±0.326 8.1±0.016 8.03±0.063 8.09±0.11 8.01±0.041 8.15±0.076 8.21±0.153 (8.11-9.16) (8.08-8.13) (7.96-8.22) (7.93-8.3) (7.94-8.08) (7.95-8.27) (7.96-8.61) 8.12±0.116 7.95±0.015 8±0.06 7.95±0.02 7.88±0.001 7.93±0.05 8.05±0.052 (8-8.35) (7.93-7.98) (7.94-8.18) (7.92-7.98) (7.88-7.88) (7.82-8.03) (7.94-8.17) 8±0.04 7.96±0.008 8.04±0.047 7.93±0.034 7.89±0.009 7.88±0.019 7.94±0.022 (7.96-8.08) (7.96-7.98) (7.97-8.18) (7.88-8) (7.87-7.9) (7.83-7.92) (7.9-8) 7.96±0.016 8.02±0.012 8.05±0.037 7.97±0.054 7.96±0.017 7.93±0.03 7.97±0.034 (7.94-7.99) (8-8.04) (7.95-8.13) (7.9-8.08) (7.93-7.99) (7.89-8.02) (7.92-8.07) 8.06±0.043 8.17±0.017 8.21±0.059 8.18±0.062 8.19±0.035 8.16±0.055 8.22±0.048 (7.98-8.13) (8.14-8.2) (8.04-8.3) (8.11-8.3) (8.14-8.26) (8.07-8.32) (8.13-8.35) 8.27±0.046 8.38±0.013 8.34±0.052 8.34±0.065 8.38±0.015 8.36±0.045 8.38±0.039 (8.21-8.36) (8.36-8.4) (8.19-8.41) (8.24-8.46) (8.36-8.41) (8.26-8.48) (8.32-8.49) 8.4±0.04 8.5±0.027 8.48±0.04 8.49±0.036 8.51±0.011 8.48±0.056 8.5±0.025 (8.36-8.48) (8.45-8.53) (8.36-8.53) (8.44-8.56) (8.49-8.53) (8.38-8.58) (8.47-8.58) 8.53±0.023 8.63±0.005 8.58±0.029 8.59±0.049 8.59±0.012 8.6±0.059 8.62±0.021 (8.5-8.57) (8.62-8.63) (8.53-8.63) (8.54-8.63) (8.57-8.6) (8.54-8.66) (8.6-8.64) 11 12 16.48±1.386 (15.09-17.86) 16.47±1.391 (15.08-17.86) 16.48±1.4 (15.08-17.88) 16.55±1.475 (15.08-18.03) 16.55±1.467 (15.08-18.02) 16.53±1.444 (15.09-17.98) 16.06±0.966 (15.09-17.02) 13.96±1.134 (12.82-15.09) 13.09±1.987 (11.1-15.08) 12.34±2.689 (9.65-15.03) 11.88±3.065 (8.81-14.94) 11.52±3.361 (8.16-14.88) 11.31±3.295 (8.01-14.6) 10.16±2.186 (7.97-12.34) 8.26±0.312 (7.94-8.57) 8.06±0.065 (7.99-8.13) 8.06±0.071 (7.99-8.13) 8.25±0.064 (8.19-8.31) 8.45±0.088 (8.36-8.54) 12.39 (11.30-13.48) 12.37 (11.26-13.48) 12.33 (11.18-13.48) 12.25 (11.10-13.39) 12.07 (11.05-13.08) 11.96 (11.04-12.88) 11.93 (11.03-12.82) 11.79 (11.02-12.56) 11.76 (11.00-12.53) 11.75 (10.98-12.52) 11.68 (10.97-12.39) 11.51 (10.95-12.07) 10.97 (10.93-11.00) 10.46 (9.99-10.92) 9.93 (8.93-10.93) 9.43 (8.40-10.47) 8.54 (8.03-9.06) 8.15 (8.12-8.19) 8.39 (8.28-8.49) 8.52 8.44 48 Derinlik (m) Tablo 25. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri 1 Y 17.55 5 17.55 10 17.56 15 17.63 20 17.72 25 17.81 30 17.83 35 17.94 40 18.06 45 18.18 50 18.20 60 18.33 70 18.52 80 18.83 90 19.54 100 19.96 125 20.63 150 21.02 175 21.27 21.11 200 21.41 21.34 2 17.89 (17.86-17.93) 17.90 (17.87-17.93) 17.90 (17.87-17.92) 17.90 (17.88-17.92) 17.91 (17.89-17.92) 17.92 (17.91-17.93) 17.92 (17.92-17.93) 17.94 (17.93-17.95) 17.96 (17.94-17.98) 17.98 (17.96-17.99) 17.99 (17.97-180) 18.13 (18.02-18.24) 18.26 (18.16-18.37) 18.55 (18.40-18.69) 18.72 (18.60-18.84) 19.26 (19.14-19.39) 20.34 (20.21-20.47) 20.61 (20.42-20.80) 3 17.66 17.86 17.98 18.03 18.06 18.11 18.12 18.15 18.17 18.34 18.39 18.66 19.07 19.60 19.78 19.93 20.55 20.96 21.15 4 17.86±0.033 (17.83-17.93) 17.94±0.016 (17.91-17.97) 17.96±0.025 (17.91-17.99) 18±0.006 (17.99-18.01) 18.01±0.01 (17.98-18.02) 18.01±0.008 (18-18.02) 18.02±0.016 (18-18.05) 18.05±0.024 (18.01-18.09) 18.05±0.026 (18.02-18.1) 18.06±0.034 (18.03-18.13) 18.07±0.034 (18.03-18.14) 18.17±0.056 (18.06-18.25) 18.28±0.092 (18.1-18.39) 18.53±0.132 (18.31-18.77) 18.78±0.225 (18.48-19.22) 19.09±0.281 (18.78-19.65) 19.89±0.188 (19.56-20.21) 20.63±0.106 (20.49-20.84) 20.93±0.079 (20.84-21.08) 21.18±0.043 (21.12-21.26) 5 17.68±0.042 (17.62-17.76) 17.88±0.022 (17.84-17.92) 17.94±0.027 (17.89-17.98) 17.99±0.04 (17.91-18.05) 18.01±0.035 (17.94-18.05) 18.03±0.016 (18-18.05) 18.06±0.008 (18.05-18.07) 18.07±0.008 (18.05-18.08) 18.09±0.004 (18.08-18.09) 18.11±0.004 (18.1-18.11) 18.12±0.004 (18.11-18.13) 18.21±0.014 (18.18-18.23) 18.43±0.007 (18.42-18.44) 18.9±0.049 (18.81-18.98) 19.35±0.155 (19.06-19.59) 19.75±0.06 (19.65-19.85) 20.35±0.048 (20.26-20.42) 20.88±0.031 (20.83-20.94) 21.13±0.05 (21.03-21.18) 21.36±0.009 (21.35-21.37) 6 17.57±0.065 (17.42-17.68) 17.72±0.064 (17.6-17.9) 17.83±0.063 (17.69-17.98) 17.9±0.095 (17.73-18.16) 17.93±0.098 (17.74-18.2) 18.03±0.12 (17.75-18.34) 18.07±0.105 (17.88-18.37) 18.1±0.094 (17.94-18.37) 18.19±0.067 (18.09-18.39) 18.2±0.074 (18.11-18.42) 18.22±0.085 (18.11-18.47) 18.45±0.107 (18.18-18.69) 18.75±0.142 (18.38-19.04) 19.03±0.219 (18.42-19.41) 19.33±0.306 (18.42-19.74) 19.77±0.275 (18.96-20.2) 20.41±0.191 (19.86-20.68) 20.78±0.131 (20.39-20.94) 21.07±0.084 (20.82-21.18) 21.28±0.055 (21.18-21.36) AYLAR 7 17.83±0.051 (17.74-17.91) 17.83±0.035 (17.76-17.86) 17.84±0.015 (17.81-17.86) 17.87±0.016 (17.85-17.9) 17.91±0.041 (17.83-17.97) 17.96±0.028 (17.9-18) 18.04±0.024 (17.99-18.08) 18.09±0.024 (18.04-18.12) 18.11±0.015 (18.08-18.12) 18.13±0.013 (18.11-18.16) 18.13±0.015 (18.11-18.16) 18.21±0.052 (18.13-18.31) 18.41±0.092 (18.26-18.57) 18.83±0.263 (18.54-19.35) 19.17±0.299 (18.85-19.76) 19.58±0.248 (19.31-20.08) 20.36±0.169 (20.17-20.7) 20.78±0.15 (20.54-21.06) 21.1±0.07 (21.01-21.24) 21.28±0.095 (21.19-21.38) 8 17.84±0.01 (17.82-17.86) 17.87±0.02 (17.83-17.9) 17.93±0.012 (17.92-17.95) 17.96±0.019 (17.93-17.99) 18±0.009 (17.99-18.01) 18.06±0.012 (18.04-18.08) 18.11±0.005 (18.11-18.12) 18.17±0.022 (18.13-18.2) 18.16±0.006 (18.15-18.18) 18.18±0.006 (18.17-18.19) 18.19±0.008 (18.18-18.21) 18.28±0.038 (18.22-18.35) 18.55±0.07 (18.46-18.69) 18.99±0.054 (18.89-19.08) 19.21±0.082 (19.05-19.33) 19.62±0.07 (19.52-19.76) 20.41±0.092 (20.28-20.59) 20.88±0.033 (20.84-20.95) 21.14±0.02 (21.11-21.18) 21.28±0.021 (21.26-21.31) 9 17.82±0.029 (17.74-17.87) 17.81±0.035 (17.71-17.87) 17.81±0.046 (17.67-17.87) 17.86±0.076 (17.67-18.04) 17.87±0.075 (17.68-18.05) 17.99±0.042 (17.87-18.06) 18.01±0.057 (17.86-18.13) 18.08±0.024 (18.04-18.15) 18.14±0.023 (18.09-18.2) 18.14±0.019 (18.08-18.17) 18.14±0.022 (18.07-18.17) 18.22±0.034 (18.16-18.31) 18.39±0.086 (18.3-18.64) 18.68±0.124 (18.51-19.04) 19.09±0.126 (18.94-19.46) 19.45±0.161 (19.17-19.91) 20.32±0.147 (20.09-20.73) 20.83±0.096 (20.61-21.08) 21.06±0.111 (20.88-21.27) 21.08±0.345 (20.74-21.43) 10 17.63±0.007 (17.61-17.64) 17.63±0.006 (17.61-17.64) 17.63±0.007 (17.61-17.64) 17.63±0.008 (17.61-17.65) 17.64±0.011 (17.62-17.67) 17.67±0.012 (17.64-17.7) 17.77±0.047 (17.64-17.85) 17.86±0.083 (17.65-18.01) 18.03±0.061 (17.86-18.12) 18.15±0.038 (18.05-18.23) 18.18±0.023 (18.12-18.22) 18.4±0.135 (18.15-18.75) 18.58±0.192 (18.21-19.07) 18.84±0.251 (18.39-19.55) 19.22±0.198 (18.85-19.78) 19.57±0.177 (19.3-20.09) 20.53±0.116 (20.3-20.84) 20.88±0.075 (20.77-21.1) 21.12±0.047 (21.04-21.25) 21.34±0.04 (21.3-21.38) 11 17.63±0.107 (17.53-17.74) 17.64±0.107 (17.53-17.74) 17.64±0.107 (17.53-17.75) 17.67±0.084 (17.58-17.75) 17.7±0.052 (17.65-17.76) 17.73±0.035 (17.69-17.76) 17.79±0.024 (17.76-17.81) 17.92±0.151 (17.77-18.07) 17.93±0.157 (17.77-18.09) 17.97±0.184 (17.78-18.15) 17.99±0.191 (17.8-18.18) 18.14±0.336 (17.8-18.48) 18.33±0.5 (17.83-18.83) 18.51±0.476 (18.04-18.99) 18.91±0.536 (18.37-19.44) 19.2±0.552 (18.65-19.75) 19.93±0.34 (19.59-20.27) 20.59±0.156 (20.43-20.74) 21.01±0.17 (20.84-21.18) 12 17.85 (17.79-17.90) 17.85 (17.79-17.91) 17.85 (17.80-17.91) 17.86 (17.81-17.91) 17.87 (17.83-17.92) 17.88 (17.84-17.92) 17.89 (17.85-17.93) 17.90 (17.87-17.93) 17.90 (17.88-17.93) 17.91 (17.88-17.93) 17.91 (17.88-17.93) 17.94 (17.94-17.94) 18.01 (17.95-18.07) 18.07 (17.95-18.19) 18.15 (17.99-18.31) 18.40 (18.17-18.62) 19.24 (18.74-19.74) 20.02 (19.85-20.20) 20.87 (20.66-21.09) 21.15 20.99 49 Derinlik (m) Tablo 26. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri 1 Y 13.05 5 13.05 10 13.06 15 13.09 20 13.17 25 13.22 30 13.26 35 13.39 40 13.56 45 13.87 50 14.05 60 14.24 70 14.41 80 14.64 90 15.17 100 15.48 125 15.98 150 16.27 175 16.44 16.33 200 16.54 16.49 2 13.62 (13.54-13.69) 13.63 (13.55-13.71) 13.63 (13.55-13.71) 13.63 (13.56-13.71) 13.64 (13.57-13.71) 13.65 (13.59-13.71) 13.65 (13.59-13.71) 13.67 (13.62-13.72) 13.69 (13.65-13.73) 13.71 (13.67-13.76) 13.75 (13.73-13.77) 13.94 (13.83-14.05) 14.12 (14.00-14.24) 14.40 (14.28-14.53) 14.55 (14.45-14.64) 14.96 (14.87-15.05) 15.77 (15.67-15.86) 15.97 (15.83-16.11) 3 13.35 13.56 13.75 13.82 13.86 13.94 13.99 14.04 14.08 14.18 14.31 14.47 14.80 15.21 15.35 15.46 15.92 16.22 16.36 4 13.47±0.095 (13.28-13.57) 13.56±0.069 (13.44-13.67) 13.63±0.041 (13.57-13.71) 13.68±0.035 (13.61-13.73) 13.7±0.025 (13.66-13.75) 13.74±0.009 (13.73-13.76) 13.76±0.021 (13.73-13.8) 13.8±0.038 (13.76-13.88) 13.83±0.049 (13.78-13.92) 13.85±0.061 (13.78-13.97) 13.88±0.056 (13.81-13.99) 14.01±0.08 (13.85-14.1) 14.12±0.11 (13.9-14.25) 14.36±0.114 (14.16-14.56) 14.56±0.179 (14.32-14.92) 14.81±0.218 (14.57-15.25) 15.43±0.142 (15.18-15.67) 15.98±0.077 (15.88-16.13) 16.2±0.057 (16.14-16.31) 16.38±0.031 (16.34-16.44) 5 12.58±0.123 (12.33-12.72) 12.94±0.111 (12.72-13.06) 13.14±0.158 (12.82-13.3) 13.33±0.223 (12.89-13.62) 13.43±0.241 (12.95-13.7) 13.59±0.125 (13.35-13.72) 13.74±0.052 (13.64-13.81) 13.81±0.024 (13.77-13.85) 13.87±0.013 (13.86-13.9) 13.93±0.005 (13.92-13.94) 13.96±0.006 (13.95-13.97) 14.08±0.012 (14.06-14.1) 14.28±0.005 (14.27-14.29) 14.67±0.039 (14.59-14.73) 15.02±0.121 (14.79-15.2) 15.32±0.045 (15.24-15.4) 15.77±0.035 (15.71-15.83) 16.16±0.022 (16.13-16.21) 16.34±0.036 (16.27-16.38) 16.51±0.006 (16.5-16.51) 6 11.54±0.196 (11.25-12.1) 11.93±0.284 (11.43-12.72) 12.3±0.365 (11.63-13.11) 12.57±0.513 (11.7-13.87) 12.75±0.506 (11.83-14.01) 13.12±0.493 (11.84-14.19) 13.31±0.431 (12.2-14.21) 13.53±0.31 (12.76-14.22) 13.93±0.105 (13.76-14.24) 13.99±0.1 (13.8-14.27) 14.11±0.099 (13.9-14.38) 14.28±0.103 (14-14.5) 14.54±0.118 (14.23-14.78) 14.77±0.177 (14.26-15.06) 14.99±0.245 (14.27-15.32) 15.34±0.211 (14.72-15.67) 15.82±0.142 (15.41-16.02) 16.09±0.096 (15.8-16.2) 16.3±0.061 (16.12-16.38) 16.45±0.039 (16.38-16.51) AYLAR 7 10.37±0.228 (9.93-10.69) 10.55±0.128 (10.3-10.71) 10.66±0.12 (10.42-10.8) 10.87±0.034 (10.81-10.93) 11.22±0.138 (11.04-11.49) 11.91±0.163 (11.74-12.24) 12.91±0.106 (12.7-13.03) 13.28±0.088 (13.16-13.45) 13.64±0.078 (13.51-13.78) 13.85±0.053 (13.77-13.95) 13.95±0.044 (13.89-14.03) 14.06±0.06 (13.96-14.17) 14.27±0.083 (14.12-14.41) 14.61±0.208 (14.38-15.03) 14.88±0.23 (14.64-15.34) 15.2±0.187 (14.99-15.57) 15.78±0.125 (15.64-16.03) 16.09±0.109 (15.92-16.29) 16.32±0.05 (16.26-16.42) 16.45±0.068 (16.39-16.52) 8 9.41±0.129 (9.24-9.67) 9.54±0.125 (9.36-9.78) 9.72±0.074 (9.58-9.83) 9.89±0.075 (9.78-10.03) 10.52±0.071 (10.4-10.64) 11.84±0.125 (11.63-12.06) 13.05±0.067 (12.98-13.18) 13.7±0.066 (13.57-13.79) 13.88±0.021 (13.84-13.91) 13.97±0.007 (13.96-13.98) 14.04±0.005 (14.04-14.05) 14.15±0.034 (14.1-14.21) 14.39±0.059 (14.31-14.5) 14.74±0.042 (14.67-14.81) 14.92±0.063 (14.8-15.01) 15.23±0.053 (15.16-15.33) 15.82±0.068 (15.73-15.95) 16.17±0.024 (16.13-16.21) 16.35±0.014 (16.33-16.38) 16.45±0.015 (16.44-16.47) 9 10.27±0.048 (10.13-10.36) 10.29±0.055 (10.14-10.39) 10.32±0.069 (10.13-10.47) 10.62±0.294 (10.14-11.47) 10.97±0.595 (10.17-12.74) 11.55±0.62 (10.19-13.13) 12.36±0.435 (11.53-13.48) 13.28±0.198 (13-13.86) 13.66±0.087 (13.46-13.87) 13.83±0.066 (13.63-13.93) 13.98±0.052 (13.83-14.06) 14.07±0.041 (13.98-14.17) 14.24±0.075 (14.16-14.47) 14.49±0.1 (14.35-14.79) 14.82±0.097 (14.71-15.11) 15.09±0.123 (14.89-15.45) 15.76±0.108 (15.58-16.06) 16.13±0.07 (15.97-16.31) 16.3±0.08 (16.17-16.44) 16.29±0.262 (16.03-16.56) 10 11.13±0.279 (10.62-11.88) 11.15±0.268 (10.7-11.88) 11.16±0.264 (10.73-11.88) 11.17±0.256 (10.79-11.87) 11.21±0.247 (10.83-11.89) 11.28±0.244 (10.88-11.95) 11.59±0.297 (10.9-12.35) 12.12±0.454 (10.93-12.91) 12.98±0.364 (12.25-13.64) 13.74±0.123 (13.43-14) 13.97±0.097 (13.77-14.23) 14.21±0.131 (13.96-14.55) 14.39±0.166 (14.05-14.8) 14.61±0.2 (14.24-15.17) 14.91±0.153 (14.63-15.35) 15.19±0.134 (14.98-15.59) 15.91±0.085 (15.74-16.13) 16.16±0.054 (16.09-16.32) 16.34±0.034 (16.28-16.43) 16.49±0.029 (16.46-16.52) 11 12.33±0.362 (11.97-12.69) 12.33±0.363 (11.97-12.7) 12.34±0.365 (11.97-12.7) 12.34±0.363 (11.98-12.7) 12.37±0.338 (12.03-12.71) 12.39±0.32 (12.07-12.71) 12.54±0.173 (12.37-12.71) 13.03±0.317 (12.71-13.35) 13.17±0.454 (12.72-13.63) 13.31±0.57 (12.74-13.88) 13.41±0.639 (12.77-14.04) 13.55±0.765 (12.78-14.31) 13.73±0.876 (12.85-14.6) 14.07±0.667 (13.4-14.73) 14.64±0.455 (14.18-15.09) 14.89±0.439 (14.45-15.33) 15.46±0.257 (15.2-15.72) 15.95±0.115 (15.84-16.07) 16.26±0.122 (16.14-16.38) 12 13.24 (13.02-13.46) 13.25 (13.02-13.47) 13.25 (13.03-13.48) 13.27 (13.05-13.49) 13.31 (13.12-13.51) 13.34 (13.16-13.51) 13.35 (13.18-13.51) 13.38 (13.24-13.52) 13.38 (13.25-13.52) 13.39 (13.25-13.53) 13.41 (13.29-13.53) 13.45 (13.37-13.54) 13.59 (13.55-13.63) 13.71 (13.55-13.86) 13.84 (13.58-14.09) 14.09 (13.79-14.40) 14.86 (14.41-15.31) 15.52 (15.39-15.66) 16.16 (16.00-16.31) 16.40 16.24 50 Derinlik (m) Tablo 27. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri 1 Y 2.15 5 2.15 10 2.15 15 2.16 20 2.18 25 2.19 30 2.18 35 2.18 40 2.16 45 2.09 50 2.04 60 2.00 70 2.01 80 2.05 90 2.13 100 2.18 125 2.26 150 2.31 175 2.35 2.32 200 2.37 2.36 2 2.08 (2.06-2.09) 2.08 (2.06-2.09) 2.07 (2.05-2.10) 2.07 (2.05-2.09) 2.07 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.08 (2.05-2.10) 2.07 (2.05-2.09) 2.05 (2.04-2.05) 2.03 (2.02-2.04) 2.03 (2.02-2.03) 2.04 (2.03-2.05) 2.10 (2.09-2.12) 2.23 (2.21-2.24) 2.26 (2.24-2.28) 3 2.08 2.08 2.06 2.05 2.05 2.04 2.02 2.01 2.00 2.03 2.04 2.05 2.08 2.14 2.16 2.18 2.25 2.30 2.33 4 2.12±0.029 (2.08-2.17) 2.12±0.025 (2.09-2.17) 2.1±0.016 (2.08-2.13) 2.1±0.014 (2.08-2.13) 2.09±0.011 (2.08-2.11) 2.08±0.004 (2.08-2.09) 2.07±0.002 (2.07-2.08) 2.07±0.006 (2.06-2.07) 2.06±0.009 (2.04-2.07) 2.06±0.011 (2.04-2.07) 2.05±0.009 (2.03-2.06) 2.04±0.01 (2.03-2.06) 2.04±0.008 (2.03-2.05) 2.04±0.009 (2.03-2.06) 2.06±0.021 (2.03-2.1) 2.09±0.029 (2.06-2.15) 2.18±0.021 (2.14-2.21) 2.26±0.013 (2.24-2.29) 2.3±0.01 (2.29-2.32) 2.33±0.006 (2.33-2.35) 5 2.34±0.025 (2.3-2.39) 2.3±0.026 (2.27-2.35) 2.26±0.039 (2.22-2.34) 2.21±0.058 (2.14-2.33) 2.19±0.067 (2.11-2.32) 2.14±0.038 (2.1-2.22) 2.1±0.018 (2.08-2.13) 2.07±0.011 (2.06-2.09) 2.06±0.006 (2.05-2.07) 2.04±0.001 (2.04-2.04) 2.03±0.001 (2.03-2.04) 2.02±0.001 (2.02-2.02) 2.03±0.001 (2.03-2.03) 2.07±0.004 (2.06-2.08) 2.11±0.016 (2.09-2.14) 2.16±0.007 (2.15-2.17) 2.23±0.006 (2.22-2.24) 2.29±0.004 (2.29-2.3) 2.33±0.007 (2.31-2.33) 2.36±0.001 (2.36-2.36) 6 2.56±0.043 (2.47-2.65) 2.52±0.059 (2.37-2.64) 2.45±0.077 (2.28-2.61) 2.39±0.118 (2.09-2.6) 2.35±0.12 (2.04-2.55) 2.27±0.111 (2.03-2.55) 2.23±0.104 (2.03-2.51) 2.18±0.077 (2.03-2.37) 2.07±0.021 (2.03-2.13) 2.05±0.015 (2.03-2.1) 2.04±0.01 (2.02-2.07) 2.04±0.004 (2.03-2.05) 2.06±0.011 (2.03-2.08) 2.08±0.019 (2.03-2.12) 2.12±0.028 (2.03-2.16) 2.16±0.03 (2.08-2.21) 2.24±0.022 (2.17-2.27) 2.28±0.016 (2.23-2.3) 2.32±0.011 (2.29-2.33) 2.35±0.007 (2.33-2.36) AYLAR 7 2.9±0.053 (2.81-2.99) 2.86±0.034 (2.81-2.93) 2.85±0.028 (2.82-2.9) 2.81±0.011 (2.79-2.83) 2.74±0.024 (2.7-2.79) 2.6±0.039 (2.52-2.65) 2.37±0.023 (2.34-2.41) 2.27±0.03 (2.22-2.32) 2.16±0.024 (2.11-2.19) 2.09±0.016 (2.05-2.11) 2.05±0.012 (2.03-2.07) 2.03±0.005 (2.02-2.04) 2.03±0.004 (2.02-2.03) 2.06±0.025 (2.03-2.11) 2.09±0.032 (2.06-2.16) 2.14±0.028 (2.11-2.19) 2.23±0.021 (2.21-2.27) 2.28±0.019 (2.25-2.32) 2.32±0.009 (2.31-2.34) 2.35±0.013 (2.34-2.36) 8 3.09±0.025 (3.05-3.13) 3.08±0.018 (3.04-3.1) 3.06±0.015 (3.04-3.09) 3.04±0.011 (3.02-3.06) 2.92±0.013 (2.9-2.94) 2.65±0.026 (2.6-2.69) 2.35±0.018 (2.31-2.37) 2.16±0.016 (2.14-2.19) 2.09±0.006 (2.08-2.1) 2.06±0.001 (2.05-2.06) 2.03±0.001 (2.03-2.03) 2.02±0.003 (2.02-2.03) 2.04±0.005 (2.03-2.05) 2.07±0.005 (2.06-2.08) 2.1±0.009 (2.08-2.11) 2.14±0.008 (2.13-2.16) 2.23±0.011 (2.22-2.26) 2.29±0.004 (2.29-2.3) 2.33±0.003 (2.32-2.33) 2.35±0.003 (2.35-2.35) 9 2.92±0.017 (2.88-2.96) 2.91±0.02 (2.86-2.96) 2.9±0.026 (2.83-2.96) 2.86±0.05 (2.73-2.96) 2.77±0.122 (2.42-2.95) 2.68±0.138 (2.31-2.95) 2.49±0.107 (2.22-2.72) 2.26±0.06 (2.09-2.35) 2.16±0.029 (2.07-2.21) 2.1±0.019 (2.06-2.15) 2.05±0.015 (2.03-2.1) 2.03±0.006 (2.02-2.04) 2.03±0.006 (2.02-2.04) 2.05±0.011 (2.03-2.08) 2.08±0.013 (2.07-2.12) 2.12±0.018 (2.09-2.17) 2.22±0.018 (2.2-2.27) 2.29±0.012 (2.26-2.32) 2.32±0.015 (2.3-2.35) 2.33±0.038 (2.29-2.37) 10 2.68±0.063 (2.51-2.79) 2.67±0.06 (2.51-2.77) 2.67±0.059 (2.51-2.77) 2.67±0.056 (2.51-2.75) 2.66±0.053 (2.52-2.74) 2.66±0.053 (2.51-2.74) 2.61±0.06 (2.45-2.73) 2.51±0.086 (2.34-2.73) 2.33±0.09 (2.16-2.49) 2.13±0.033 (2.06-2.21) 2.07±0.016 (2.04-2.11) 2.05±0.004 (2.04-2.06) 2.05±0.012 (2.03-2.09) 2.07±0.023 (2.03-2.14) 2.1±0.021 (2.06-2.16) 2.14±0.02 (2.11-2.2) 2.25±0.014 (2.22-2.29) 2.29±0.01 (2.28-2.32) 2.33±0.006 (2.32-2.34) 2.36±0.005 (2.35-2.36) 11 2.39±0.062 (2.33-2.45) 2.39±0.062 (2.33-2.45) 2.39±0.063 (2.33-2.45) 2.4±0.07 (2.33-2.47) 2.4±0.073 (2.33-2.47) 2.4±0.074 (2.33-2.48) 2.38±0.056 (2.33-2.44) 2.29±0.044 (2.24-2.33) 2.24±0.089 (2.15-2.33) 2.21±0.123 (2.08-2.33) 2.19±0.14 (2.05-2.33) 2.18±0.143 (2.04-2.32) 2.19±0.123 (2.06-2.31) 2.15±0.067 (2.08-2.21) 2.09±0.037 (2.05-2.12) 2.11±0.052 (2.05-2.16) 2.18±0.038 (2.14-2.22) 2.26±0.019 (2.24-2.28) 2.31±0.022 (2.29-2.33) 12 2.19 (2.14-2.24) 2.19 (2.14-2.25) 2.19 (2.14-2.25) 2.19 (2.13-2.24) 2.18 (2.13-2.23) 2.17 (2.13-2.22) 2.17 (2.13-2.22) 2.17 (2.13-2.21) 2.17 (2.13-2.20) 2.17 (2.13-2.20) 2.16 (2.13-2.20) 2.16 (2.13-2.19) 2.14 (2.13-2.15) 2.12 (2.10-2.13) 2.10 (2.06-2.13) 2.10 (2.07-2.13) 2.14 (2.11-2.16) 2.19 (2.18-2.21) 2.29 (2.27-2.32) 2.33 2.31 51 Derinlik (m) Tablo 28. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri 1 Y 5.17 5 5.37 10 5.78 15 6.01 20 4.82 25 2.04 30 1.37 35 0.99 40 0.73 45 0.78 50 0.11 60 70 80 90 100 2 1.64 (0.99-2.29) 1.53 (0.98-2.08) 2.47 (1.38-3.55) 3.77 (3.00-4.55) 4.19 (4.09-4.30) 4.11 (4.03-4.19) 3.53 (3.23-3.83) 3.45 (3.10-3.80) 3.36 (3.20-3.53) 2.87 (2.49-3.25) 2.36 (1.93-2.79) 1.56 (0.35-2.77) 0.92 (0.25-1.58) 0.24 (0.01-0.47) 0.06 (0.02-0.11) 3 1.51 1.60 2.81 4.15 4.34 3.58 2.51 1.83 1.02 0.86 0.71 0.45 0.22 0.12 0.13 0.03 0.15 125 0.09 0.08 0.19 150 0.07 0.07 0.26 175 0.11 0.07 0.28 200 0.18 4 1.69±0.89 (0.42-3.4) 1.72±0.783 (0.74-3.26) 2.28±0.753 (1.37-3.77) 3.84±0.122 (3.62-4.05) 4.37±0.107 (4.17-4.53) 4.91±1.25 (2.96-7.24) 3.8±0.846 (2.78-5.48) 3.89±0.963 (2.46-5.72) 3.68±0.813 (2.11-4.85) 3.33±0.564 (2.23-4.11) 2.85±0.63 (1.96-4.07) 2.15±0.63 (1.35-3.4) 2.37±0.877 (1.3-4.11) 1.51±0.347 (1.13-2.2) 0.83±0.107 (0.68-1.03) 0.49±0.042 (0.41-0.56) 0.08±0.033 (0.04-0.11) 0.19±0.054 (0.09-0.28) 5 1.89±0.776 (0.53-3.22) 3.22±0.257 (2.95-3.73) 6.99±2.375 (3.62-11.58) 8.92±2.377 (5.6-13.52) 7.72±0.903 (6.61-9.51) 5.22±1.129 (3.7-7.43) 3.92±0.81 (2.53-5.34) 3.21±0.562 (2.13-4.02) 1.72±0.257 (1.43-2.23) 1.45±0.106 (1.28-1.64) 1.32±0.087 (1.2-1.49) 1.4±0.069 (1.29-1.52) 0.63±0.178 (0.29-0.88) 0.6±0.11 (0.38-0.72) 0.41±0.136 (0.14-0.55) 0.23±0.019 (0.21-0.25) 0.21±0.005 (0.2-0.22) 0.19±0.091 (0.01-0.29) 0.3±0.025 (0.25-0.33) 0.29±0.095 (0.2-0.39) 6 1.31±0.204 (0.9-1.74) 0.73±0.252 (0.15-1.23) 1.54±0.554 (0.36-3.04) 3.26±1.061 (1.31-6.09) 3.94±1.219 (1.29-6.49) 4.11±1.257 (1.28-7.4) 4.96±1.602 (1.04-8.26) 5.1±1.853 (1.33-9.82) 5.33±2.39 (1.55-12.01) 3.37±1.187 (1.19-5.52) 2.05±0.685 (0.54-3.5) 0.77±0.324 (0.26-1.7) 0.36±0.123 (0.15-0.66) 0.26±0.185 (0.05-0.63) 0.38±0.075 (0.31-0.46) 0.21±0.099 (0.01-0.32) 0.32±0.133 (0.05-0.68) 0.21±0.076 (0.09-0.42) 0.25±0.071 (0.13-0.44) 0.24±0.061 (0.17-0.37) AYLAR 7 1.95±0.529 (1.25-2.99) 1.6±0.68 (0.56-2.88) 2.03±0.788 (1.05-3.59) 2.13±0.667 (1.24-3.43) 2.36±0.289 (1.98-2.92) 3.06±0.699 (1.72-4.09) 4.69±0.32 (4.08-5.16) 9.82±5.213 (3.17-20.1) 3.95±0.907 (2.17-5.16) 3.72±1.104 (2.09-5.83) 1.75±0.769 (0.86-3.28) 1.02±0.546 (0.43-2.11) 0.46±0.167 (0.21-0.78) 0.35±0.076 (0.2-0.45) 0.38±0.058 (0.26-0.46) 0.38±0.055 (0.28-0.47) 0.47±0.05 (0.39-0.56) 0.56±0.039 (0.49-0.62) 0.62±0.05 (0.54-0.71) 0.63±0.035 (0.6-0.67) 8 1.88±0.891 (0.8-3.65) 1.15±0.137 (0.94-1.41) 1.81±0.207 (1.41-2.11) 2.76±0.217 (2.43-3.17) 2.7±0.17 (2.48-3.03) 2.8±0.221 (2.41-3.17) 2.19±0.768 (1.24-3.71) 0.84±0.202 (0.49-1.19) 0.37±0.071 (0.25-0.49) 0.19±0.026 (0.15-0.24) 0.14±0.03 (0.08-0.18) 0.22±0.054 (0.13-0.32) 0.24±0.038 (0.16-0.28) 0.29±0.044 (0.2-0.34) 0.35±0.041 (0.28-0.42) 0.37±0.031 (0.31-0.41) 0.45±0.041 (0.37-0.5) 0.55±0.041 (0.47-0.6) 0.61±0.038 (0.54-0.66) 0.66±0.072 (0.59-0.74) 9 3.25±0.435 (2.13-4.01) 3.08±0.615 (1.73-4.41) 3.58±0.487 (2.47-4.66) 3.7±0.473 (2.48-4.75) 3.82±0.7 (2.51-5.41) 3.19±1.148 (0.37-5.67) 2.13±0.804 (0.09-3.77) 1±0.471 (0.07-1.98) 0.35±0.135 (0.1-0.56) 0.24±0.053 (0.18-0.29) 0.14±0.09 (0.05-0.23) 0.11±0.085 (0.03-0.2) 0.1±0.05 (0.04-0.25) 0.17±0.073 (0.08-0.31) 0.16±0.058 (0.03-0.31) 0.21±0.038 (0.15-0.32) 0.3±0.042 (0.21-0.4) 0.38±0.047 (0.29-0.48) 0.4±0.029 (0.36-0.45) 0.55±0.03 (0.52-0.58) 10 2.58±0.17 (2.24-2.77) 2.38±0.17 (1.87-2.61) 3.23±0.279 (2.56-3.89) 3.67±0.302 (2.77-4.04) 3.61±0.515 (2.1-4.44) 3.47±0.781 (1.21-4.65) 2.69±0.547 (1.3-3.65) 1.94±0.646 (0.3-3.46) 1.32±0.59 (0.22-2.92) 0.61±0.278 (0.1-1.32) 0.24±0.235 (0.01-0.48) 0.03±0.018 (0.01-0.05) 0.04±0.009 (0.03-0.05) 0.1±0.035 (0.05-0.17) 0.16±0.035 (0.1-0.25) 0.27±0.033 (0.19-0.34) 0.33±0.049 (0.26-0.47) 0.38±0.041 (0.3-0.49) 0.39±0.001 (0.38-0.39) 11 3.21±1.763 (1.45-4.97) 2.97±2.188 (0.78-5.16) 4.29±2.846 (1.44-7.14) 4.2±2.06 (2.14-6.26) 2.88±1.128 (1.76-4.01) 2.09±0.155 (1.94-2.25) 1.7±0.187 (1.52-1.89) 1.17±0.455 (0.71-1.62) 12 1.84 (1.05-2.63) 1.73 (1.17-2.28) 2.23 (1.33-3.13) 2.16 (1.42-2.91) 1.95 (1.37-2.53) 1.73 (1.20-2.26) 1.62 (1.20-2.03) 1.50 (1.10-1.89) 1.44 (1.03-1.85) 1.37 (1.00-1.73) 1.37 (1.00-1.74) 1.16 (0.92-1.41) 0.93 (0.86-1.00) 0.58 (0.38-0.79) 0.75 0.47 52 Derinlik (m) Tablo 29. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama ışık geçirgenliği değişimleri 1 Y 82.20 5 82.86 10 83.46 15 84.68 20 87.31 25 87.94 30 88.14 35 88.25 40 88.44 45 88.73 50 88.82 60 88.88 70 88.93 80 88.79 90 88.65 100 88.43 125 85.24 150 88.97 175 89.13 74.83 200 89.16 73.15 2 75.78 (75.38-76.18) 83.45 (83.17-83.73) 83.72 (83.57-83.87) 83.92 (83.91-83.93) 84.25 (83.99-84.50) 85.00 (84.30-85.70) 85.15 (84.30-86.00) 85.42 (84.52-86.32) 86.01 (84.87-87.14) 86.47 (85.51-87.42) 86.56 (85.52-87.59) 87.21 (86.17-88.24) 88.13 (87.95-88.31) 87.57 (86.45-88.68) 85.41 (81.88-88.94) 82.37 (75.96-88.78) 76.79 (67.45-86.12) 74.38 (62.60-86.16) 3 78.89 80.25 81.21 83.24 84.98 85.98 87.18 87.81 87.77 87.74 87.36 86.47 87.92 88.04 87.76 87.70 82.68 83.50 81.35 AYLAR 4 72.27±1.87 (69.875.94) 79.05±0.883 (77.72-80.72) 79.33±1.791 (76.95-82.84) 82.31±0.772 (81.44-83.85) 82.85±1.216 (81.56-85.28) 84.12±0.721 (82.73-85.15) 84.39±0.728 (83.01-85.48) 84.67±0.655 (83.78-85.95) 85.34±0.558 (84.4-86.33) 85.68±0.701 (84.29-86.52) 85.73±0.668 (84.39-86.42) 85.81±0.585 (84.64-86.4) 86.32±0.676 (84.98-87.15) 87.09±0.266 (86.74-87.61) 87.43±0.175 (87.09-87.66) 87.48±0.136 (87.21-87.66) 87.83±0.117 (87.67-88.06) 86.19±0.592 (85.01-86.82) 87.19±0.432 (86.37-87.84) 88.26±0.115 (88.12-88.49) 5 54.13±13.473 (27.32-69.85) 72.37±1.468 (70.21-75.17) 76.5±0.387 (76.04-77.27) 78.89±0.287 (78.35-79.33) 81.69±1.205 (79.41-83.51) 82.43±1.735 (79.47-85.48) 84.13±1.39 (81.46-86.13) 86.2±0.483 (85.29-86.93) 86.48±0.36 (85.77-86.94) 86.7±0.248 (86.39-87.19) 86.74±0.194 (86.42-87.09) 87.18±0.058 (87.12-87.3) 87.24±0.109 (87.12-87.46) 87.29±0.052 (87.19-87.37) 87.25±0.067 (87.15-87.38) 87.5±0.091 (87.32-87.62) 87.57±0.327 (86.92-87.98) 86.86±0.348 (86.16-87.21) 87.73±0.069 (87.61-87.85) 87.91±0.145 (87.76-88.05) 6 69.93±1.623 (66.24-74.14) 76.89±2.359 (70.62-81.84) 77.24±1.143 (74.83-79.71) 80.47±1.123 (77.95-83.23) 81.6±1.554 (79.65-86.18) 81.72±1.782 (78.36-86.76) 82.63±1.676 (78.65-86.77) 83.24±1.681 (78.98-86.69) 85.24±0.703 (83.94-86.65) 86.16±0.405 (85.32-86.88) 86.52±0.271 (85.77-87) 87.22±0.133 (86.86-87.44) 87.45±0.118 (87.16-87.73) 87.13±0.33 (86.24-87.75) 87.4±0.118 (87.15-87.67) 87.56±0.12 (87.35-87.9) 85.15±1.273 (82.58-87.76) 86.94±0.094 (86.79-87.19) 86.61±0.745 (84.53-87.92) 87.57±0.261 (87.15-88.05) 7 71.7±1.531 (69.95-74.75) 80.94±1.17 (78.96-83.01) 81.59±1.186 (79.69-83.77) 82.62±1.057 (80.88-84.53) 81.98±1.393 (80.42-84.76) 81.52±1.202 (79.97-83.89) 80.8±1.316 (78.65-83.19) 84.2±1.097 (82.01-85.33) 84.24±1.206 (81.83-85.57) 86.16±0.992 (84.18-87.26) 86.8±0.676 (85.47-87.66) 87.33±0.299 (86.96-87.92) 87.72±0.251 (87.33-88.19) 83.46±3.882 (75.7-87.41) 77.72±9.61 (58.5-87.41) 74.25±12.919 (48.42-87.58) 68.84±17.035 (34.82-87.39) 63.56±18.47 (26.84-85.38) 54.28±15.837 (22.89-73.63) 63.23±2.095 (61.13-65.32) 53 Derinlik (m) 54 Tablo 30. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama pH değişimleri Derinlik (m) 1 2 3 4 5 6 AYLAR 7 8 9 10 11 12 Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 125 150 175 200 8.22 8.21 8.20 8.19 8.14 8.09 8.07 8.05 8.02 7.95 7.90 7.82 7.74 7.70 7.63 7.57 7.58 7.62 7.64 7.65 8.13 8.14 8.16 8.18 8.19 8.19 8.20 8.20 8.20 8.20 8.19 8.13 8.11 7.96 7.92 7.81 7.65 7.67 7.70 7.72 8.21 8.22 8.23 8.22 8.22 8.21 8.20 8.18 8.16 8.17 8.14 8.08 8.07 7.97 7.87 7.78 7.69 7.67 7.65 7.71 8.26 8.25 8.24 8.25 8.24 8.23 8.23 8.23 8.22 8.21 8.20 8.15 8.11 8.02 7.94 7.69 7.54 7.56 7.63 7.69 8.33 8.30 8.27 8.23 8.20 8.16 8.13 8.10 8.08 8.06 8.05 8.01 7.93 7.79 7.69 7.62 7.60 7.64 7.68 7.70 8.33 8.32 8.30 8.28 8.25 8.21 8.16 8.13 8.04 8.01 7.98 7.91 7.83 7.77 7.72 7.67 7.62 7.64 7.69 7.71 8.37 8.37 8.36 8.35 8.34 8.31 8.23 8.16 8.09 8.04 8.02 7.99 7.94 7.84 7.76 7.66 7.56 7.56 7.56 7.58 8.36 8.35 8.34 8.33 8.31 8.29 8.22 8.12 8.08 8.06 8.04 8.00 7.93 7.83 7.78 7.68 7.64 7.65 7.69 7.70 8.31 8.31 8.31 8.29 8.27 8.23 8.17 8.08 8.02 7.99 7.95 7.90 7.83 7.75 7.67 7.63 7.56 7.58 7.61 7.65 8.23 8.24 8.23 8.24 8.23 8.23 8.22 8.21 8.19 8.06 7.99 7.89 7.85 7.80 7.74 7.69 7.59 7.62 7.66 7.69 8.27 8.27 8.27 8.27 8.27 8.27 8.25 8.20 8.16 8.13 8.11 8.06 8.01 7.96 7.83 7.77 7.67 7.67 7.71 7.74 8.19 8.19 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.19 8.16 8.13 8.02 7.88 7.73 7.72 7.77 7.77 Tablo 31. II. İstasyona ait 2001 yılı aylık ortalama çözünmüş oksijen değişimleri Derinlik (m) 1 2 3 4 5 6 AYLAR 7 8 9 10 11 12 Y 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 125 150 175 200 9.56 9.58 9.37 9.09 8.98 8.89 8.74 8.82 8.71 8.34 7.92 6.94 5.60 4.66 3.70 2.66 1.30 0.75 0.35 0.25 10.18 10.35 10.41 10.46 10.51 10.55 10.58 10.60 10.60 10.64 10.60 10.36 10.22 9.49 8.52 7.37 3.25 1.71 0.68 0.20 10.88 10.87 11.00 10.94 10.72 10.57 10.36 10.25 10.31 10.18 9.54 8.45 7.25 5.30 3.74 2.84 1.21 0.52 0.27 0.17 10.79 10.86 10.85 10.83 10.69 10.63 10.55 10.46 10.34 10.30 10.22 9.79 9.37 8.68 7.68 6.43 3.65 1.78 1.03 0.69 9.50 10.24 10.01 9.94 9.53 9.47 9.29 9.16 9.10 9.02 8.94 8.66 8.10 6.88 5.37 4.03 2.06 1.02 0.61 0.50 8.89 8.75 9.03 8.90 8.93 8.97 8.90 8.61 8.46 8.50 8.64 8.32 7.60 6.80 6.12 5.09 2.44 1.43 0.89 0.60 7.94 7.89 7.98 8.07 8.14 8.24 7.83 8.36 8.44 8.60 8.78 8.95 8.64 7.44 5.96 4.68 2.07 1.10 0.64 0.30 7.64 7.69 7.67 7.61 7.23 7.29 7.17 6.72 7.26 7.64 8.08 8.39 8.24 7.47 5.92 4.56 1.77 0.80 0.37 0.20 7.64 7.69 7.67 7.61 7.23 7.29 7.17 6.72 7.26 7.64 8.08 8.39 8.24 7.47 5.92 4.56 1.77 0.80 0.37 0.20 7.97 7.97 7.99 7.98 7.99 7.91 7.89 7.43 7.29 6.59 7.01 7.43 6.95 6.33 5.39 4.29 2.34 1.58 1.10 0.26 8.74 8.78 8.79 8.80 8.80 8.75 8.80 8.17 8.04 8.25 8.35 8.27 7.83 7.15 6.20 5.41 3.39 1.51 0.73 0.53 9.22 9.25 9.28 9.31 9.30 9.31 9.39 9.38 9.38 9.40 9.37 9.33 9.10 8.84 8.44 7.68 3.58 1.46 0.77 0.28 Tablo 32. I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri Derinlik (m) 1 2 3 4 Y 8.87 7.85 8.02 10.67 5 8.97 7.75 7.90 10.34 10 9.01 7.43 7.79 10.19 15 9.05 7.47 7.61 10.15 20 9.08 7.46 7.52 9.98 25 9.08 7.51 7.46 9.92 30 9.06 7.56 7.48 9.86 35 9.06 7.58 7.46 9.65 40 9.05 7.56 7.46 9.44 45 9.12 7.53 7.46 9.35 9.17 7.44 7.46 9.22 AYLAR 6 7 19.82±0.483 25.6±0.822 (19.14-20.75) (23.33-27.13) 19.75±0.484 25.1±0.952 (19.23-20.71) (22.59-26.94) 19.46±0.686 23.63±1.443 (18.57-20.8) (20.72-26.61) 18.44±0.33 22.99±1.611 (17.78-18.8) (20.04-26.27) 16.62±0.999 21.05±1.148 (15.38-18.6) (18.71-23.53) 14.77±1.849 16.23±1.78 (12.21-18.36) (12.65-19.81) 13.23±2.463 14.6±2.291 (10.55-18.15) (10.09-19.15) 12.34±2.516 11.65±1.234 (9.64-17.36) (9.25-14.7) 11.74±2.38 10.04±0.602 (9.31-16.5) (8.84-11.66) 11.26±2.163 9.1±0.18 (9.07-15.59) (8.71-9.55) 11.58±2.555 8.9±0.156 (9.02-14.13) (8.55-9.29) 8 26.52 (25.73-27.3) 26.48 (25.73-27.23) 26.44 (25.71-27.18) 25.86 (25.71-26.00) 25.63 (25.56-25.71) 25.20 (24.72-25.68) 24.32 (23.01-25.62) 22.62 (21.31-23.93) 15.33 (12.17-18.49) 12.20 (10.47-13.93) 11.47 9 25.24±0.685 (23.99-26.35) 25.12±0.608 (23.93-25.95) 24.99±0.565 (23.87-25.68) 24.82±0.505 (23.83-25.46) 23.94±0.69 (23.23-25.32) 19.24±2.977 (14.76-24.88) 16.08±4.257 (10.42-24.42) 12.18±2.169 (9.51-16.48) 11.02±1.89 (8.94-14.79) 8.89±0.173 (8.72-9.07) 8.75±0.113 (8.64-8.86) 10 21.07 (20.65-21.50) 21.10 (20.60-21.60) 21.08 (20.59-21.58) 21.05 (20.58-21.53) 21.02 (20.53-21.51) 20.99 (20.52-21.46) 20.99 (20.52-21.46) 20.76 (20.06-21.46) 19.40 (17.33-21.46) 12.71 (11.89-13.52) 10.22 (9.47-10.98) 11 17.51±0.744 (15.67-18.98) 17.48±0.74 (15.67-18.94) 17.47±0.727 (15.72-18.91) 17.42±0.722 (15.66-18.8) 17.29±0.759 (15.35-18.63) 17.24±0.757 (15.28-18.6) 16.96±0.761 (15.22-18.54) 16.42±0.736 (15.1-18.5) 13.95±1.756 (10.97-18.47) 12.98±2.067 (9.31-18.45) 12.29±2.15 (8.94-18.39) 12 9 17.39±0.085 (17.27-17.56) 17.48±0.079 (17.33-17.6) 17.54±0.088 (17.37-17.65) 17.55±0.093 (17.37-17.67) 17.66±0.104 (17.47-17.83) 17.88±0.093 (17.7-18.01) 17.98±0.125 (17.73-18.13) 18.07±0.05 (17.97-18.13) 18.1±0.06 (17.98-18.16) 18.16±0.002 (18.16-18.16) 18.17±0.002 (18.17-18.17) 10 17.58 (17.52-17.64) 17.61 (17.58-17.64) 17.62 (17.59-17.64) 17.61 (17.58-17.64) 17.61 (17.58-17.64) 17.61 (17.58-17.64) 17.61 (17.58-17.64) 17.64 (17.58-17.7) 17.74 (17.59-17.9) 18.14 (18.13-18.14) 18.18 (18.16-18.2) 11 17.62±0.026 (17.55-17.66) 17.62±0.026 (17.55-17.66) 17.62±0.029 (17.56-17.69) 17.64±0.044 (17.56-17.76) 17.64±0.053 (17.56-17.79) 17.65±0.05 (17.57-17.79) 17.68±0.049 (17.57-17.8) 17.75±0.062 (17.57-17.86) 17.91±0.13 (17.57-18.15) 17.96±0.136 (17.59-18.2) 18.01±0.144 (17.6-18.23) 12 - Tablo 33. I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri Derinlik (m) 1 2 3 4 Y 17.86 17.87 17.85 17.88 5 17.90 17.90 17.91 17.89 10 17.94 17.88 17.97 17.90 15 17.95 17.91 18.03 17.92 20 17.98 17.93 18.05 17.93 25 18.00 17.96 18.05 17.93 30 18.01 17.99 18.08 17.94 35 18.03 18.04 18.12 17.97 40 18.06 18.10 18.16 18.00 45 18.13 18.17 18.17 18.00 50 18.17 18.27 18.17 18.01 5 17.54 (17.49-17.60) 17.7 (17.66-17.75) 17.75 (17.71-17.79) 17.88 (17.86-17.89) 17.96 (17.95-17.96) 17.99 (17.96-18.02) 17.99 (17.96-18.02) 17.98 (17.95-18.01) 18.01 (18.00-18.02) 18.03 (18.02-18.04) 18.04 (18.02-18.06) AYLAR 6 7 17.24±0.227 17.57±0.05 (16.8-17.55) (17.46-17.7) 17.42±0.171 17.6±0.047 (17.12-17.71) (17.47-17.69) 17.54±0.069 17.65±0.048 (17.45-17.68) (17.53-17.77) 17.58±0.037 17.67±0.041 (17.52-17.65) (17.56-17.75) 17.71±0.07 17.73±0.026 (17.57-17.78) (17.67-17.8) 17.82±0.098 17.9±0.084 (17.63-17.97) (17.73-18.08) 17.89±0.106 17.92±0.08 (17.68-18) (17.77-18.08) 17.91±0.106 18.03±0.043 (17.69-18.01) (17.93-18.14) 17.91±0.111 18.07±0.025 (17.69-18.03) (18-18.1) 17.95±0.089 18.1±0.014 (17.77-18.05) (18.07-18.13) 17.92±0.106 18.12±0.024 (17.82-18.03) (18.05-18.16) 8 17.61±0.001 (17.61-17.61) 17.62±0.012 (17.61-17.63) 17.63±0.028 (17.61-17.66) 17.72±0.119 (17.61-17.84) 17.74±0.136 (17.61-17.88) 17.77±0.162 (17.6-17.93) 17.77±0.126 (17.64-17.89) 17.89±0.052 (17.84-17.95) 18.19±0.169 (18.02-18.36) 18.09±0.026 (18.06-18.11) 18.02 - 55 50 5 15.86 (13.75-17.97) 15.29 (13.31-17.26) 14.71 (12.89-16.52) 12.46 (12.13-12.80) 11.14 (10.70-11.58) 10.43 (9.76-11.09) 10.13 (9.60-10.65) 9.89 (9.45-10.32) 9.47 (9.35-9.60) 9.13 (9.12-9.15) 9.00 (8.88-9.12) Tablo 34. I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri 1 2 3 4 Y 13.75 13.87 13.84 13.53 5 13.77 13.90 13.90 13.58 10 13.79 13.93 13.96 13.61 15 13.80 13.94 14.02 13.63 20 13.82 13.96 14.04 13.66 25 13.83 13.97 14.05 13.67 30 13.84 13.99 14.07 13.69 35 13.86 14.03 14.11 13.74 40 13.89 14.08 14.14 13.78 45 13.93 14.14 14.15 13.80 50 13.95 14.23 14.15 13.82 5 12.37 (12.00-12.74) 12.61 (12.20-13.02) 12.76 (12.39-13.12) 13.26 (13.22-13.30) 13.52 (13.45-13.59) 13.65 (13.53-13.76) 13.69 (13.59-13.78) 13.72 (13.64-13.80) 13.79 (13.77-13.81) 13.85 (13.84-13.86) 13.88 (13.85-13.90) AYLAR 6 7 11.31±0.285 10.04±0.242 (10.75-11.7) (9.59-10.67) 11.46±0.236 10.21±0.289 (11.01-11.81) (9.68-10.94) 11.62±0.189 10.64±0.412 (11.28-11.93) (9.82-11.41) 11.89±0.097 10.81±0.447 (11.77-12.08) (9.94-11.64) 12.36±0.261 11.37±0.287 (11.84-12.67) (10.76-11.99) 12.78±0.429 12.55±0.415 (11.94-13.37) (11.73-13.32) 13.08±0.528 12.84±0.48 (12.02-13.64) (11.87-13.72) 13.23±0.515 13.48±0.221 (12.2-13.77) (12.91-13.85) 13.34±0.479 13.76±0.1 (12.38-13.82) (13.47-13.94) 13.45±0.413 13.91±0.033 (12.62-13.87) (13.83-13.98) 13.4±0.467 13.94±0.037 (12.93-13.86) (13.85-14.02) 8 9.82±0.228 (9.59-10.05) 9.84±0.212 (9.62-10.05) 9.86±0.194 (9.66-10.05) 10.1±0.047 (10.05-10.14) 10.17±0.124 (10.05-10.3) 10.32±0.257 (10.06-10.57) 10.56±0.453 (10.1-11.01) 11.1±0.381 (10.72-11.49) 12.94±0.73 (12.21-13.67) 13.45±0.253 (13.19-13.7) 13.60 9 10.02±0.135 (9.83-10.28) 10.12±0.113 (9.98-10.34) 10.2±0.092 (10.09-10.38) 10.26±0.07 (10.17-10.4) 10.58±0.2 (10.22-10.91) 11.85±0.775 (10.36-12.96) 12.51±1.01 (10.51-13.76) 13.4±0.403 (12.6-13.86) 13.61±0.339 (12.93-13.97) 13.98±0.022 (13.96-14) 14±0.012 (13.99-14.01) 10 11.27 (11.12-11.42) 11.28 (11.14-11.43) 11.29 (11.15-11.44) 11.30 (11.16-11.44) 11.30 (11.16-11.45) 11.31 (11.17-11.45) 11.31 (11.17-11.45) 11.39 (11.17-11.6) 11.77 (11.18-12.37) 13.42 (13.28-13.55) 13.82 (13.7-13.94) 11 12.11±0.174 (11.77-12.52) 12.11±0.173 (11.78-12.53) 12.12±0.174 (11.79-12.53) 12.14±0.183 (11.81-12.6) 12.17±0.197 (11.84-12.69) 12.19±0.194 (11.84-12.7) 12.27±0.194 (11.86-12.72) 12.43±0.194 (11.87-12.75) 12.98±0.422 (11.87-13.7) 13.17±0.468 (11.89-13.96) 13.32±0.487 (11.91-14.03) 12 9 2.84±0.051 (2.75-2.93) 2.85±0.046 (2.76-2.91) 2.85±0.045 (2.76-2.9) 2.84±0.042 (2.76-2.89) 2.81±0.043 (2.74-2.89) 2.57±0.154 (2.34-2.87) 2.41±0.22 (2.12-2.84) 2.21±0.112 (2.07-2.43) 2.15±0.095 (2.04-2.34) 2.04±0.009 (2.03-2.05) 2.04±0.006 (2.03-2.04) 10 2.63 (2.62-2.65) 2.64 (2.61-2.66) 2.64 (2.62-2.66) 2.64 (2.61-2.66) 2.63 (2.61-2.66) 2.63 (2.61-2.66) 2.63 (2.61-2.66) 2.62 (2.59-2.66) 2.56 (2.47-2.66) 2.24 (2.2-2.29) 2.12 (2.08-2.15) 11 2.44±0.038 (2.35-2.52) 2.44±0.037 (2.35-2.52) 2.44±0.036 (2.35-2.52) 2.44±0.034 (2.36-2.51) 2.43±0.035 (2.35-2.5) 2.43±0.035 (2.34-2.5) 2.42±0.035 (2.34-2.49) 2.4±0.034 (2.34-2.49) 2.28±0.08 (2.15-2.49) 2.24±0.096 (2.07-2.49) 2.21±0.099 (2.05-2.49) 12 - Tablo 35. I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri Derinlik (m) 1 2 3 4 Y 2.01 1.96 1.97 2.11 5 2.02 1.96 1.96 2.09 10 2.03 1.94 1.97 2.08 15 2.03 1.94 1.96 2.08 20 2.03 1.94 1.96 2.08 25 2.04 1.95 1.96 2.07 30 2.04 1.96 1.96 2.07 35 2.04 1.96 1.96 2.06 40 2.04 1.97 1.97 2.05 45 2.05 1.97 1.97 2.05 50 2.06 1.98 1.97 2.05 5 2.34 (2.22-2.46) 2.33 (2.23-2.43) 2.31 (2.21-2.40) 2.20 (2.18-2.22) 2.14 (2.12-2.16) 2.11 (2.07-2.14) 2.09 (2.06-2.11) 2.08 (2.06-2.10) 2.06 (2.05-2.06) 2.04 (2.04-2.04) 2.04 (2.03-2.04) AYLAR 6 7 2.52±0.004 2.89±0.046 (2.51-2.52) (2.76-2.97) 2.54±0.012 2.86±0.05 (2.51-2.55) (2.73-2.97) 2.54±0.035 2.79±0.078 (2.5-2.61) (2.62-2.96) 2.49±0.014 2.75±0.087 (2.46-2.51) (2.6-2.94) 2.41±0.046 2.65±0.064 (2.35-2.5) (2.53-2.79) 2.32±0.089 2.41±0.088 (2.2-2.49) (2.22-2.59) 2.24±0.12 2.32±0.115 (2.11-2.48) (2.09-2.55) 2.2±0.123 2.18±0.062 (2.07-2.44) (2.05-2.33) 2.17±0.115 2.09±0.029 (2.05-2.4) (2.03-2.17) 2.15±0.105 2.05±0.008 (2.04-2.36) (2.03-2.07) 2.16±0.124 2.04±0.006 (2.04-2.28) (2.03-2.05) 8 2.95±0.045 (2.9-2.99) 2.94±0.045 (2.9-2.99) 2.95±0.046 (2.9-2.99) 2.93±0.026 (2.9-2.95) 2.91±0.016 (2.9-2.93) 2.89±0.003 (2.89-2.9) 2.84±0.056 (2.79-2.9) 2.76±0.068 (2.7-2.83) 2.39±0.154 (2.24-2.55) 2.21±0.096 (2.12-2.31) 2.12 - 56 Derinlik (m) Tablo 36. I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri 1 2 3 4 Y 1.59 0.93 0.65 0.75 5 1.66 0.14 0.65 0.67 10 1.57 0.80 0.93 1.18 15 0.42 1.23 1.25 1.69 20 0.42 1.83 0.99 2.03 25 0.33 2.10 0.85 2.17 30 0.18 2.54 0.83 2.04 35 0.11 1.81 0.71 1.82 40 0.10 1.84 0.52 1.70 45 0.05 2.08 0.44 1.69 1.19 0.43 1.61 50 5 1.79 (0.78-2.81) 1.71 (0.47-2.96) 2.16 (1.17-3.16) 3.24 (2.68-3.79) 3.07 (2.31-3.84) 2.61 (1.67-3.54) 2.00 (1.4-2.61) 1.64 (1.42-1.86) 1.55 (1.35-1.74) 1.41 (1.13-1.7) 1.29 (0.99-1.58) AYLAR 6 7 2.96±1.662 1.9±0.337 (0.88-6.25) (1.31-2.86) 3.57±2.227 2.1±0.278 (0.91-7.99) (1.62-2.87) 4.95±2.326 2.99±0.354 (1.62-9.43) (2.44-4.01) 4.75±0.439 3.96±0.608 (3.88-5.31) (2.83-5.49) 4.93±0.923 4.25±0.576 (3.49-6.65) (2.95-5.75) 3.78±0.493 4.13±0.449 (3.01-4.7) (2.95-5.03) 2.52±0.129 2.45±0.752 (2.35-2.78) (1.24-4.53) 1.65±0.385 1.59±0.45 (1.23-2.42) (0.8-2.38) 1.31±0.317 0.8±0.143 (0.89-1.93) (0.52-1.15) 1.05±0.265 0.68±0.066 (0.66-1.56) (0.5-0.81) 1.1±0.425 0.51±0.006 (0.68-1.53) (0.5-0.53) 8 1.41±0.376 (1.03-1.78) 1.41±0.449 (0.96-1.86) 2.28±0.408 (1.87-2.68) 2.65±0.248 (2.4-2.9) 2.83±0.152 (2.68-2.98) 2.68±0.284 (2.39-2.96) 2.4±0.29 (2.11-2.69) 2.64±0.048 (2.59-2.69) 1.59±0.015 (1.58-1.61) 0.88±0.46 (0.42-1.34) 1.01 9 1,63±0,314 (1,32-1,95) 1,57±0,26 (1,26-2,09) 2,85±0,402 (2,4-3,66) 3,55±0,711 (2,17-4,54) 3,41±0,887 (1,96-5,02) 2,41±1,011 (1,01-4,37) 1,56±0,315 (0,96-2,02) 1,01±0,203 (0,61-1,25) 0,72±0,048 (0,63-0,79) 0,63±0,051 (0,58-0,68) 0,54±0,055 (0,48-0,59) 10 2.44 (1.58-3.31) 2.76 (1.74-3.78) 3.35 (2.89-3.81) 3.51 (3.16-3.87) 3.41 (3.18-3.64) 3.08 (2.73-3.44) 3.08 (2.39-3.77) 3.00 (2.19-3.81) 2.60 (1.54-3.66) 2.26 (0.94-3.58) 1.64 (0.48-2.79) 11 2.02±0.459 (0.66-2.62) 2.16±0.5 (0.67-2.82) 2.7±0.55 (1.07-3.37) 2.81±0.521 (1.25-3.44) 2.42±0.617 (0.61-3.41) 2.19±0.551 (0.71-3.38) 2.12±0.554 (0.63-3.31) 1.72±0.462 (0.4-2.54) 1.43±0.387 (0.32-2.07) 1.11±0.413 (0.29-2.15) 1.02±0.422 (0.34-2.19) 12 12 57 Derinlik (m) Tablo 37. I. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama çözünmüş oksijen değişimleri Derinlik (m) 1 2 3 4 5 6 AYLAR 7 8 9 10 11 Y 10.62 11.16 11.11 10.07 9.37 8.68 7.95 7.57 7.77 8.07 8.76 5 10.73 11.12 11.04 10.11 9.10 8.59 7.72 7.57 7.77 8.07 8.76 10 10.58 11.03 10.97 10.01 9.10 8.52 7.89 7.56 7.77 8.07 8.77 15 10.48 11.20 10.80 10.07 9.07 8.45 7.80 7.48 7.77 8.07 8.77 20 10.50 11.14 10.73 10.01 8.93 8.76 7.70 7.51 7.77 8.07 8.77 25 10.38 11.11 10.74 10.06 8.95 8.36 6.78 7.54 7.87 8.06 8.76 30 10.31 11.05 10.74 10.05 8.93 8.48 7.47 7.60 7.94 8.06 8.77 35 10.27 10.89 10.62 10.06 8.98 8.82 7.78 7.57 8.03 8.06 8.79 40 10.21 10.74 10.51 10.02 9.05 8.92 8.20 7.65 8.06 8.08 8.84 45 10.13 10.63 10.39 10.02 9.01 9.14 8.33 7.74 8.18 8.21 8.87 50 9.85 10.46 10.33 10.00 9.01 7.94 8.50 7.80 8.31 8.32 9.41 Tablo 38. II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri 1 2 3 4 Yüzey 8.89 7.75 8.05 10.78 5 9.00 7.56 7.90 10.61 10 9.02 7.43 7.77 10.35 15 9.01 7.43 7.73 10.19 20 9.02 7.41 7.45 10.14 25 8.85 7.43 7.31 10.03 30 8.79 7.43 7.36 9.79 35 8.73 7.44 7.39 9.56 40 8.70 7.48 7.34 9.38 45 8.56 7.44 7.30 9.25 50 8.45 7.40 7.30 9.04 60 9.14 7.50 7.42 8.57 70 9.06 7.69 7.45 8.32 80 8.89 7.97 7.54 7.90 90 8.68 8.09 7.65 7.71 100 8.45 8.16 7.76 7.68 125 8.26 8.26 8.28 7.80 150 8.35 8.39 8.40 8.09 175 8.48 8.50 8.38 200 8.59 8.60 8.51 5 15.61 (13.50-17.71) 15.30 (13.4417.15) 14.94 (13.23-16.64) 12.62 (11.92-13.32) 11.45 (11.03-11.87) 10.58 (10.07-11.10) 10.08 (9.56-10.60) 9.65 (9.36-9.95) 9.23 (9.19-9.26) 9.03 (8.82-9.23) 8.93 (8.73-9.12) 8.57 (8.26-8.88) 8.48 (8.19-8.78) 8.27 (8.08-8.45) 8.03 (7.98-8.08) 7.79 (7.70-7.89) 7.91 (7.85-7.98) 8.19 (8.18-8.21) 8.39 (8.36-8.41) 8.48 (8.45-8.51) 6 20.11±0.498 (19.21-20.93) 19.76±0.517 (19.18-20.79) 19.35±0.392 (18.81-20.11) 18.73±0.508 (17.74-19.4) 17.03±0.778 (15.93-18.54) 14.69±1.836 (12.38-18.32) 13.12±2.54 (10.24-18.19) 12.43±2.762 (9.53-17.95) 11.9±2.747 (9.08-17.4) 11.23±2.283 (8.9-15.8) 10.86±2.071 (8.76-15) 9.17±0.566 (8.6-10.3) 8.53±0.132 (8.31-8.77) 8.24±0.066 (8.12-8.34) 7.96±0.053 (7.89-8.06) 7.89±0.029 (7.83-7.93) 8.04±0.031 (7.99-8.1) 8.24±0.065 (8.14-8.36) 8.45±0.068 (8.35-8.58) 8.65 AYLAR 7 25.78±0.765 (23.67-27.22) 25.31±0.963 (22.9-27.21) 23.73±1.438 (21.04-26.64) 22.68±1.476 (19.78-26.04) 20.67±1.291 (18.17-24.27) 17.17±1.422 (13.18-19.57) 14.53±1.944 (10.04-18.11) 11.88±1.314 (9.2-15.23) 10.43±0.836 (8.79-12.05) 9.33±0.387 (8.64-10.37) 8.76±0.204 (8.41-9.26) 8.33±0.107 (8.09-8.57) 8.09±0.082 (7.99-8.33) 7.98±0.036 (7.94-8.09) 7.95±0.006 (7.93-7.96) 8±0.016 (7.97-8.04) 8.11±0.03 (8.04-8.19) 8.27±0.044 (8.14-8.35) 8.47±0.033 (8.42-8.53) 8.59±0.005 (8.58-8.59) 8 26.52±0.766 (25.75-27.29) 26.48±0.732 (25.75-27.21) 26.46±0.72 (25.74-27.18) 26.1±0.358 (25.74-26.46) 25.55±0.183 (25.37-25.74) 25.3±0.422 (24.88-25.72) 24.38±1.072 (23.31-25.45) 22.21±2.176 (20.03-24.38) 15.36±1.53 (13.83-16.88) 11.77±1.575 (10.2-13.35) 10.77±0.903 (9.86-11.67) 8.99±0.041 (8.95-9.03) 8.39±0.135 (8.25-8.52) 8.09±0.047 (8.05-8.14) 7.89±0.004 (7.89-7.89) 7.87±0.007 (7.86-7.88) 8.10 8.22 8.37 8.51 9 25.15±0.485 (24.27-25.93) 25.07±0.452 (24.22-25.76) 25.02±0.434 (24.17-25.58) 24.82±0.332 (24.18-25.28) 23.75±0.832 (22.35-25.23) 19.02±2.901 (15.31-24.74) 14.52±3.198 (10.06-20.72) 12.62±2.561 (9.45-17.69) 11.66±2.264 (9.02-16.16) 9.72±0.863 (8.68-11.43) 9.2±0.474 (8.59-10.13) 8.65±0.424 (8.14-9.49) 8.11±0.166 (7.87-8.43) 7.95±0.099 (7.81-8.14) 7.91±0.075 (7.79-8.05) 7.92±0.07 (7.8-8.04) 8.12±0.036 (8.05-8.18) 8.25±0.042 (8.17-8.32) 8.35±0.067 (8.28-8.42) 10 21.11 (20.67-21.55) 21.06 (20.56-21.55) 21.03 (20.54-21.52) 21.03 (20.53-21.53) 21.02 (20.52-21.52) 21.11 (20.52-21.69) 21.02 (20.51-21.53) 21.00 (20.48-21.52) 19.05 (16.6-21.49) 11.97 (11.15-12.79) 10.29 (9.55-11.04) 8.75 (8.41-9.08) 8.38 (8.22-8.54) 8.06 (7.87-8.24) 8.01 (7.92-8.09) 7.96 (7.94-7.98) 8.09 (8.01-8.18) 8.26 (8.20-8.32) 8.39 (8.37-8.41) 11 17.61±0.701 (15.97-19.04) 17.58±0.692 (15.97-19.03) 17.52±0.723 (15.84-19.02) 17.46±0.757 (15.65-19) 17.41±0.765 (15.55-18.93) 17.27±0.699 (15.51-18.56) 16.99±0.703 (15.16-18.5) 15.97±1.01 (14.31-18.49) 14.19±1.654 (10.6-18.46) 12.72±2.01 (9.52-18.38) 11.88±2.112 (8.78-18.05) 8.76±0.4 (7.95-9.84) 8.45±0.287 (7.9-9.25) 8.32±0.233 (7.97-8.99) 8.14±0.121 (7.97-8.5) 8.02±0.032 (7.97-8.11) 8.14±0.055 (8.02-8.26) 8.31±0.057 (8.22-8.48) 8.43±0.058 (8.33-8.59) 12 8.46 - - 58 Derinlik (m) - Tablo 39. II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri 1 2 3 4 Yüzey 17.87 17.87 17.83 17.73 5 17.92 17.89 17.93 17.84 10 17.96 17.89 17.98 17.89 15 17.96 17.91 17.99 17.89 20 17.98 17.92 18.02 17.90 25 17.98 17.95 18.03 17.91 30 17.97 17.97 18.07 17.96 35 17.96 18.02 18.11 17.99 40 17.96 18.12 18.13 18.01 45 17.97 18.28 18.16 18.01 50 17.99 18.30 18.16 18.03 60 18.25 18.48 18.29 18.09 70 18.48 18.71 18.44 18.14 80 18.69 19.09 18.61 18.27 90 18.93 19.37 18.78 18.44 100 19.22 19.72 18.95 18.49 125 20.17 20.37 20.41 19.24 150 20.70 20.77 20.83 20.03 175 21.05 21.07 20.77 200 21.29 21.29 21.08 5 17.62 (17.59-17.64) 17.65 (17.63-17.68) 17.73 (17.7-17.76) 17.88 (17.87-17.88) 17.96 (17.96-17.96) 17.99 (17.98-18) 18.00 (17.98-18.02) 18.00 (17.98-18.02) 18.00 (17.98-18.02) 18.02 (18.02-18.02) 18.05 (18.02-18.08) 18.14 (18.05-18.23) 18.17 (18.07-18.26) 18.22 (18.12-18.32) 18.32 (18.24-18.4) 18.44 (18.41-18.48) 19.51 (19.33-19.69) 20.37 (20.31-20.43) 20.81 (20.75-20.87) 21.01 (20.94-21.08) 6 17.34±0.13 (17.15-17.59) 17.44±0.127 (17.24-17.67) 17.52±0.104 (17.4-17.73) 17.62±0.057 (17.51-17.71) 17.69±0.057 (17.59-17.79) 17.83±0.095 (17.65-17.98) 17.9±0.111 (17.68-18.01) 17.91±0.124 (17.66-18.04) 17.93±0.116 (17.7-18.05) 17.94±0.119 (17.7-18.07) 17.96±0.109 (17.74-18.09) 18.1±0.006 (18.09-18.11) 18.17±0.012 (18.14-18.18) 18.26±0.015 (18.23-18.28) 18.45±0.059 (18.34-18.55) 18.65±0.051 (18.54-18.7) 19.82±0.17 (19.51-20.09) 20.51±0.159 (20.25-20.8) 20.96±0.135 (20.77-21.22) 21.39 AYLAR 7 17.55±0.062 (17.42-17.72) 17.58±0.068 (17.43-17.72) 17.66±0.064 (17.49-17.78) 17.7±0.038 (17.61-17.77) 17.76±0.023 (17.72-17.82) 17.89±0.059 (17.72-18) 17.92±0.072 (17.76-18.05) 18±0.054 (17.84-18.08) 18.05±0.038 (17.99-18.15) 18.09±0.031 (18.02-18.16) 18.14±0.038 (18.05-18.23) 18.23±0.05 (18.12-18.35) 18.39±0.076 (18.19-18.52) 18.66±0.125 (18.33-18.92) 18.91±0.107 (18.62-19.08) 19.28±0.151 (18.84-19.51) 19.98±0.172 (19.53-20.35) 20.56±0.116 (20.23-20.76) 21.01±0.067 (20.91-21.14) 21.24±0.007 (21.24-21.25) 8 17.62±0.01 (17.61-17.63) 17.63±0.018 (17.61-17.65) 17.63±0.019 (17.61-17.65) 17.65±0.04 (17.61-17.69) 17.75±0.143 (17.61-17.9) 17.76±0.144 (17.62-17.91) 17.79±0.095 (17.69-17.88) 17.85±0.06 (17.79-17.91) 18.17±0.055 (18.12-18.23) 18.16±0.027 (18.14-18.19) 18.11±0.001 (18.11-18.11) 18.13±0.002 (18.13-18.14) 18.23±0.034 (18.19-18.26) 18.31±0.016 (18.3-18.33) 18.48±0.049 (18.43-18.53) 18.54±0.046 (18.5-18.59) 19.91 20.44 20.82 21.09 9 17.46±0.076 (17.37-17.61) 17.46±0.076 (17.38-17.61) 17.51±0.066 (17.4-17.62) 17.6±0.053 (17.5-17.67) 17.68±0.078 (17.54-17.82) 17.96±0.125 (17.74-18.17) 18.07±0.083 (17.92-18.21) 18.07±0.063 (17.95-18.16) 18.07±0.064 (17.94-18.15) 18.15±0.016 (18.12-18.17) 18.17±0.02 (18.13-18.2) 18.2±0.03 (18.14-18.23) 18.33±0.067 (18.22-18.45) 18.47±0.114 (18.33-18.69) 18.69±0.209 (18.38-19.09) 18.74±0.221 (18.39-19.15) 19.87±0.224 (19.45-20.22) 20.47±0.146 (20.2-20.71) 20.78±0.163 (20.61-20.94) 10 17.59 (17.54-17.65) 17.62 (17.6-17.64) 17.63 (17.61-17.65) 17.65 (17.65-17.65) 17.66 (17.65-17.66) 17.70 (17.65-17.74) 17.69 (17.66-17.72) 17.70 (17.66-17.73) 17.83 (17.74-17.93) 18.18 (18.16-18.21) 18.15 (18.14-18.17) 18.21 (18.2-18.22) 18.35 (18.26-18.43) 18.53 (18.32-18.74) 18.75 (18.45-19.06) 18.87 (18.56-19.19) 19.86 (19.52-20.19) 20.50 (20.31-20.7) 20.87 (20.83-20.9) 11 17.63±0.028 (17.57-17.7) 17.64±0.03 (17.57-17.7) 17.64±0.036 (17.57-17.73) 17.65±0.041 (17.57-17.76) 17.65±0.043 (17.57-17.77) 17.65±0.046 (17.56-17.77) 17.68±0.051 (17.57-17.82) 17.79±0.099 (17.57-18.02) 17.91±0.119 (17.59-18.14) 17.99±0.137 (17.6-18.22) 18.06±0.142 (17.64-18.29) 18.36±0.111 (18.13-18.66) 18.46±0.158 (18.15-18.9) 18.63±0.24 (18.17-19.3) 18.82±0.277 (18.25-19.55) 19.16±0.304 (18.52-19.93) 20.02±0.226 (19.52-20.53) 20.64±0.149 (20.37-21.05) 20.94±0.123 (20.72-21.27) 12 21.02 - - 59 Derinlik (m) - Tablo 40. II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri 1 2 3 4 Yüzey 13.75 13.88 13.82 13.40 5 13.78 13.92 13.91 13.51 10 13.81 13.93 13.96 13.58 15 13.81 13.94 13.98 13.61 20 13.82 13.96 14.03 13.62 25 13.84 13.98 14.05 13.64 30 13.84 13.99 14.08 13.71 35 13.84 14.03 14.11 13.77 40 13.85 14.11 14.13 13.80 45 13.87 14.24 14.16 13.82 50 13.90 14.26 14.16 13.86 60 14.02 14.39 14.25 13.97 70 14.21 14.54 14.36 14.03 80 14.39 14.81 14.48 14.18 90 14.60 15.02 14.61 14.34 100 14.86 15.28 14.72 14.38 125 15.62 15.78 15.81 14.95 150 16.03 16.08 16.12 15.53 175 16.28 16.30 16.08 200 16.46 16.46 16.30 5 12.48 (12.09-12.87) 12.57 (12.23-12.90) 12.70 (12.36-13.04) 13.23 (13.11-13.35) 13.48 (13.42-13.54) 13.62 (13.54-13.71) 13.70 (13.62-13.79) 13.76 (13.70-13.81) 13.82 (13.81-13.83) 13.85 (13.83-13.88) 13.89 (13.84-13.94) 14.00 (13.89-14.11) 14.03 (13.93-14.14) 14.10 (14.00-14.20) 14.20 (14.14-14.27) 14.33 (14.31-14.34) 15.15 (15.01-15.28) 15.79 (15.74-15.83) 16.11 (16.06-16.16) 16.25 (16.21-16.30) 6 11.32±0.216 (10.98-11.72) 11.47±0.204 (11.08-11.76) 11.64±0.153 (11.39-11.92) 11.84±0.154 (11.62-12.14) 12.27±0.207 (11.87-12.57) 12.8±0.425 (11.97-13.35) 13.1±0.543 (12.02-13.69) 13.2±0.577 (12.05-13.79) 13.3±0.553 (12.2-13.86) 13.44±0.455 (12.53-13.89) 13.52±0.402 (12.71-13.93) 13.9±0.076 (13.75-13.98) 14.03±0.02 (14-14.07) 14.13±0.015 (14.11-14.16) 14.31±0.051 (14.22-14.39) 14.47±0.041 (14.39-14.52) 15.37±0.129 (15.14-15.58) 15.89±0.117 (15.7-16.1) 16.22±0.097 (16.08-16.41) 16.52 AYLAR 7 9.98±0.234 (9.54-10.58) 10.14±0.312 (9.55-10.88) 10.62±0.429 (9.79-11.39) 10.93±0.41 (10.01-11.72) 11.48±0.332 (10.55-12.12) 12.36±0.317 (11.87-13.23) 12.88±0.402 (12.09-13.75) 13.42±0.248 (12.75-13.87) 13.68±0.142 (13.41-13.93) 13.87±0.072 (13.68-13.98) 13.98±0.05 (13.89-14.08) 14.1±0.051 (13.98-14.22) 14.25±0.069 (14.07-14.37) 14.48±0.101 (14.21-14.68) 14.67±0.083 (14.45-14.81) 14.95±0.117 (14.62-15.14) 15.49±0.131 (15.15-15.78) 15.93±0.085 (15.68-16.08) 16.26±0.048 (16.18-16.35) 16.42±0.005 (16.42-16.43) 8 9.82±0.218 (9.61-10.04) 9.84±0.202 (9.64-10.04) 9.85±0.197 (9.65-10.05) 9.97±0.074 (9.9-10.05) 10.21±0.16 (10.05-10.37) 10.28±0.228 (10.06-10.51) 10.55±0.367 (10.19-10.92) 11.16±0.603 (10.56-11.77) 12.96±0.334 (12.63-13.29) 13.57±0.221 (13.35-13.79) 13.69±0.127 (13.57-13.82) 13.95±0.003 (13.94-13.95) 14.09±0.042 (14.05-14.13) 14.19±0.018 (14.17-14.21) 14.34±0.038 (14.31-14.38) 14.4±0.035 (14.36-14.43) 15.44 15.84 16.12 16.31 9 10.1±0.1 (9.99-10.3) 10.13±0.094 (10.02-10.31) 10.18±0.076 (10.1-10.33) 10.3±0.053 (10.22-10.4) 10.65±0.258 (10.24-11.13) 11.97±0.783 (10.43-12.98) 12.95±0.682 (11.61-13.87) 13.31±0.495 (12.33-13.91) 13.48±0.42 (12.64-13.96) 13.86±0.118 (13.63-14.02) 13.95±0.058 (13.84-14.04) 14.04±0.074 (13.89-14.12) 14.2±0.07 (14.08-14.32) 14.33±0.098 (14.2-14.52) 14.51±0.167 (14.25-14.82) 14.54±0.176 (14.26-14.86) 15.41±0.171 (15.09-15.67) 15.86±0.109 (15.66-16.04) 16.09±0.119 (15.97-16.2) 10 11.27 (11.12-11.42) 11.30 (11.17-11.44) 11.31 (11.18-11.45) 11.33 (11.21-11.45) 11.34 (11.22-11.46) 11.35 (11.23-11.46) 11.36 (11.26-11.46) 11.37 (11.27-11.47) 11.91 (11.28-12.54) 13.57 (13.46-13.68) 13.79 (13.68-13.91) 14.04 (13.99-14.08) 14.19 (14.1-14.27) 14.37 (14.18-14.55) 14.54 (14.30-14.79) 14.64 (14.39-14.9) 15.40 (15.14-15.65) 15.88 (15.74-16.03) 11 12.1±0.169 (11.77-12.49) 12.11±0.167 (11.77-12.5) 12.13±0.178 (11.78-12.54) 12.14±0.189 (11.78-12.6) 12.15±0.191 (11.8-12.63) 12.19±0.18 (11.85-12.64) 12.27±0.182 (11.87-12.74) 12.55±0.275 (11.87-13.05) 12.95±0.395 (11.88-13.74) 13.24±0.463 (11.91-13.95) 13.42±0.475 (12.02-14.09) 14.15±0.131 (13.84-14.48) 14.26±0.153 (13.93-14.67) 14.42±0.21 (13.97-14.98) 14.58±0.227 (14.1-15.17) 14.86±0.234 (14.36-15.45) 15.52±0.17 (15.14-15.91) 15.98±0.11 (15.79-16.29) 16.2±0.089 (16.05-16.45) 16.26 12 - 60 Derinlik (m) Tablo 41. II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri 1 2 3 4 Yüzey 2.01 1.95 1.96 2.10 5 2.02 1.95 1.97 2.10 10 2.03 1.94 1.96 2.09 15 2.03 1.94 1.96 2.08 20 2.03 1.94 1.95 2.08 25 2.02 1.95 1.95 2.08 30 2.02 1.95 1.95 2.07 35 2.01 1.95 1.96 2.06 40 2.01 1.97 1.96 2.05 45 2.01 1.98 1.96 2.05 50 2.00 1.98 1.96 2.04 60 2.07 2.00 1.98 2.02 70 2.09 2.04 2.00 2.01 80 2.10 2.09 2.02 2.00 90 2.11 2.12 2.04 2.01 100 2.13 2.16 2.06 2.01 125 2.21 2.23 2.24 2.10 150 2.27 2.28 2.29 2.19 175 2.32 2.32 - 2.28 200 2.35 2.35 - 2.32 5 2.34 (2.22-2.46) 2.33 (2.22-2.43) 2.32 (2.23-2.4) 2.21 (2.17-2.25) 2.16 (2.13-2.18) 2.11 (2.09-2.14) 2.09 (2.06-2.11) 2.07 (2.05-2.08) 2.04 (2.04-2.05) 2.04 (2.02-2.05) 2.03 (2.03-2.04) 2.02 (2.02-2.03) 2.02 (2.02-2.03) 2.02 (2.02-2.02) 2.02 (2.01-2.02) 2.02 (2.01-2.02) 2.13 (2.11-2.15) 2.23 (2.23-2.24) 2.29 (2.28-2.3) 2.31 (2.31-2.32) 6 2.55±0.01 (2.53-2.57) 2.54±0.019 (2.51-2.57) 2.53±0.017 (2.5-2.56) 2.51±0.021 (2.47-2.53) 2.43±0.035 (2.38-2.49) 2.32±0.088 (2.21-2.49) 2.24±0.124 (2.1-2.49) 2.2±0.134 (2.06-2.47) 2.18±0.134 (2.04-2.45) 2.14±0.108 (2.03-2.36) 2.13±0.098 (2.02-2.32) 2.05±0.029 (2.02-2.11) 2.02±0.007 (2.02-2.04) 2.02±0.003 (2.01-2.03) 2.02±0.004 (2.02-2.03) 2.04±0.005 (2.03-2.05) 2.17±0.019 (2.13-2.2) 2.25±0.02 (2.22-2.28) 2.31±0.018 (2.28-2.34) 2.36 AYLAR 7 2.89±0.042 (2.77-2.97) 2.87±0.047 (2.75-2.97) 2.79±0.074 (2.65-2.96) 2.74±0.079 (2.59-2.93) 2.64±0.071 (2.5-2.84) 2.46±0.073 (2.25-2.59) 2.32±0.097 (2.09-2.49) 2.18±0.065 (2.05-2.35) 2.11±0.041 (2.03-2.19) 2.06±0.017 (2.03-2.11) 2.03±0.008 (2.02-2.06) 2.02±0.001 (2.02-2.02) 2.03±0.004 (2.02-2.03) 2.05±0.011 (2.02-2.07) 2.07±0.011 (2.04-2.09) 2.11±0.016 (2.06-2.13) 2.19±0.019 (2.14-2.23) 2.26±0.014 (2.21-2.28) 2.31±0.009 (2.3-2.33) 2.34±0.001 (2.34-2.35) 8 2.95±0.045 (2.9-2.99) 2.95±0.045 (2.9-2.99) 2.95±0.044 (2.9-2.99) 2.93±0.027 (2.9-2.95) 2.91±0.011 (2.9-2.92) 2.9±0.003 (2.9-2.9) 2.85±0.048 (2.8-2.9) 2.73±0.115 (2.62-2.85) 2.39±0.078 (2.32-2.47) 2.2±0.088 (2.11-2.28) 2.14±0.048 (2.09-2.19) 2.05±0.002 (2.04-2.05) 2.02±0.004 (2.02-2.03) 2.02±0.001 (2.02-2.02) 2.02±0.005 (2.02-2.03) 2.03±0.005 (2.02-2.03) 2.18 2.24 2.29 2.32 9 2.84±0.037 (2.78-2.91) 2.84±0.035 (2.78-2.9) 2.85±0.034 (2.78-2.89) 2.85±0.027 (2.8-2.88) 2.8±0.043 (2.74-2.88) 2.57±0.148 (2.39-2.86) 2.34±0.166 (2.11-2.66) 2.23±0.132 (2.07-2.49) 2.18±0.115 (2.05-2.41) 2.09±0.046 (2.03-2.18) 2.06±0.026 (2.03-2.11) 2.03±0.019 (2.01-2.07) 2.02±0.003 (2.01-2.03) 2.03±0.008 (2.01-2.04) 2.05±0.02 (2.02-2.09) 2.05±0.021 (2.02-2.09) 2.18±0.024 (2.13-2.21) 2.24±0.017 (2.21-2.27) 2.28±0.02 (2.26-2.3) 10 2.64 (2.62-2.65) 2.64 (2.61-2.66) 2.64 (2.61-2.66) 2.64 (2.61-2.67) 2.64 (2.61-2.67) 2.65 (2.61-2.69) 2.65 (2.61-2.68) 2.65 (2.61-2.68) 2.56 (2.43-2.68) 2.21 (2.16-2.26) 2.12 (2.08-2.15) 2.04 (2.02-2.06) 2.04 (2.03-2.04) 2.04 (2.03-2.05) 2.06 (2.03-2.08) 2.07 (2.04-2.1) 2.17 (2.14-2.21) 2.25 (2.23-2.27) 2.29 (2.29-2.3) 11 2.45±0.035 (2.37-2.52) 2.45±0.035 (2.37-2.52) 2.45±0.035 (2.36-2.52) 2.44±0.037 (2.36-2.52) 2.44±0.037 (2.35-2.52) 2.43±0.032 (2.35-2.49) 2.42±0.032 (2.34-2.49) 2.38±0.044 (2.3-2.49) 2.3±0.076 (2.13-2.49) 2.23±0.092 (2.08-2.49) 2.19±0.098 (2.05-2.48) 2.06±0.012 (2.04-2.09) 2.05±0.008 (2.03-2.07) 2.06±0.016 (2.04-2.11) 2.07±0.024 (2.03-2.14) 2.1±0.032 (2.03-2.18) 2.19±0.026 (2.14-2.25) 2.27±0.018 (2.23-2.32) 2.3±0.016 (2.28-2.35) 12 - - 2..31 - - 61 Derinlik (m) - Tablo 42. II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri 1 2 3 4 Yüzey 1.65 0.27 0.91 0.96 5 1.21 0.28 0.52 0.23 10 1.30 0.52 0.95 0.69 15 0.49 0.96 1.14 1.57 20 0.29 2.62 1.19 2.61 25 0.26 2.64 1.20 2.41 30 0.38 2.01 1.22 2.14 35 0.37 2.46 0.76 1.70 40 0.38 3.02 0.55 1.46 45 0.37 1.22 0.46 1.43 50 0.31 0.99 0.37 1.39 60 0.40 0.53 0.21 0.98 70 1.20 0.06 0.51 80 0.78 0.29 90 0.64 0.04 100 0.53 125 0.99 150 0.23 175 0.53 200 0.36 5 1,60 (0,98-2,23) 1,07 (0,65-1,48) 1,92 (1,72-2,12) 3,48 (3,25-3,7) 4,11 (3,42-4,80) 3,18 (2,21-4,16) 2,22 (1,73-2,70) 1,58 (1,06-2,09) 1,43 (1,12-1,74) 1,20 (0,89-1,51) 1,17 (0,77-1,57) 0,57 (0,21-0,92) 0,48 (0,03-0,94) 6 2,85±0,818 (1,36-4,18) 2,59±1 (0,62-3,88) 4,44±2,02 (1,59-8,35) 5,23±1,031 (3,78-7,23) 5,49±0,195 (5,14-5,82) 4,23±0,105 (4,09-4,43) 2,61±0,171 (2,31-2,91) 1,72±0,479 (0,96-2,61) 1,36±0,574 (0,77-2,51) 0,97±0,506 (0,41-1,98) 0,79±0,395 (0,39-1,58) 0,4±0,23 (0,06-0,84) 0,09±0,05 (0,04-0,14) 0,04±0,018 (0,02-0,05) 0,05±0,005 (0,04-0,05) 0,1±0,043 (0,05-0,14) 0,13±0,038 (0,08-0,21) AYLAR 7 1,95±0,529 (1,25-2,99) 1,6±0,68 (0,56-2,88) 2,03±0,788 (1,05-3,59) 2,13±0,667 (1,24-3,43) 2,36±0,289 (1,98-2,92) 3,06±0,699 (1,72-4,09) 4,69±0,32 (4,08-5,16) 8,49±3,905 (3,17-16,1) 3,95±0,907 (2,17-5,16) 3,72±1,104 (2,09-5,83) 1,75±0,769 (0,86-3,28) 1,02±0,546 (0,43-2,11) 0,46±0,167 (0,21-0,78) 0,35±0,076 (0,2-0,45) 0,38±0,058 (0,26-0,46) 0,38±0,055 (0,28-0,47) 0,47±0,05 (0,39-0,56) 0,56±0,039 (0,49-0,62) 0,62±0,05 (0,54-0,71) 0,41±0,084 (0,33-0,49) 8 1,52±0,736 (0,79-2,26) 1,43±0,567 (0,86-2) 2,2±0,314 (1,88-2,51) 2,67±0,036 (2,63-2,71) 2,96±0,152 (2,81-3,12) 2,81±0,138 (2,67-2,95) 2,73±0,445 (2,29-3,18) 2,48±0,094 (2,38-2,57) 2,04±0,501 (1,54-2,54) 1,18±0,569 (0,62-1,75) 0,8±0,476 (0,32-1,28) 0,48±0,192 (0,28-0,67) 0,36±0,058 (0,3-0,42) 0,38±0,042 (0,34-0,42) 0,41±0,009 (0,4-0,41) 0.4±0.015 (0.38-0.42) 0.67 0.80 0.84 0.93 9 0,93±0,076 (0,85-1,01) 1,05±0,067 (0,94-1,17) 2,28±0,488 (1,62-3,23) 3,09±0,27 (2,55-3,42) 3,65±0,559 (2,63-4,56) 2,89±1,173 (1,18-5,14) 1,84±0,428 (1-2,42) 0,99±0,29 (0,54-1,53) 0,74±0,282 (0,35-1,29) 0,58±0,171 (0,37-0,91) 0,51±0,111 (0,37-0,73) 0,36±0,026 (0,31-0,4) 0,41±0,04 (0,35-0,49) 0,45±0,015 (0,42-0,47) 0,42±0,033 (0,36-0,48) 0,46±0,044 (0,4-0,54) 0,51±0,016 (0,47-0,52) 0,54±0,013 (0,52-0,56) 0.61±0.009 (0.6-0.62) 10 2,32 (2,21-2,43) 2,27 (2,24-2,29) 3,37 (2,97-3,76) 3,86 (3,76-3,95) 3,35 (3,28-3,42) 3,09 (3,02-3,16) 2,58 (2,56-2,59) 2,47 (2,43-2,51) 2,14 (2,06-2,22) 1,53 (0,85-2,21) 1,22 (0,61-1,82) 0,33 (0,3-0,36) 0,30 (0,27-0,33) 0,34 (0,33-0,34) 0,36 (0,35-0,37) 0,40 (0,39-0,41) 0,42 (0,41-0,43) 0,48 (0,45-0,5) 0,56 (0,55-0,56) 11 1,91±0,608 (0,56-3,06) 1,83±0,586 (0,51-2,95) 2,2±0,594 (0,71-3,46) 2,82±0,604 (1,02-3,57) 3,09±0,451 (1,74-3,61) 3,02±0,273 (2,27-3,49) 2,47±0,391 (1,64-3,5) 1,92±0,419 (0,67-2,46) 1,45±0,416 (0,39-2,24) 1,1±0,43 (0,39-2,17) 0,88±0,442 (0,19-2,11) 0,33±0,08 (0,16-0,48) 0,23±0,016 (0,19-0,26) 0,23±0,047 (0,11-0,32) 0,25±0,036 (0,18-0,34) 0,25±0,043 (0,15-0,35) 0,24±0,085 (0,1-0,43) 0,35±0,079 (0,15-0,53) 0,42±0,071 (0,25-0,59) 12 0.25 - - 62 Derinlik (m) - Tablo 43. II. İstasyona ait 2002 yılı aylık ortalama çözünmüş oksijen değişimleri AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y 10,47 10,91 10,70 9,91 9,24 8,46 8,04 7,58 7,85 8,12 8,68 10,47 5 10,81 10,93 10,66 9,79 9,13 8,43 7,93 7,45 7,82 8,09 8,69 10,81 10 10,63 10,96 10,59 9,87 9,20 8,46 7,93 7,54 7,81 8,06 8,80 10,63 15 10,50 11,01 10,57 9,88 9,05 8,36 7,79 7,44 7,78 8,03 8,79 10,50 20 10,48 11,01 10,49 9,92 9,07 8,47 7,72 7,27 7,85 8,06 8,83 10,48 25 10,39 10,99 10,38 9,93 8,72 7,91 7,38 7,01 8,06 8,07 8,82 10,39 30 10,42 10,93 10,56 9,89 8,87 8,01 7,46 7,21 8,40 8,08 8,88 10,42 35 10,46 10,86 10,59 9,89 8,90 8,26 7,68 7,48 8,01 8,22 8,82 10,46 40 10,51 10,75 10,62 9,87 8,99 8,31 8,04 7,59 8,12 8,81 8,60 10,51 45 10,49 10,52 10,59 9,85 9,00 8,34 8,12 7,59 8,04 8,50 8,39 10,49 50 10,47 10,21 10,53 9,85 9,05 8,40 8,30 7,80 8,28 7,82 8,16 10,47 60 9,83 9,63 10,15 9,73 8,92 8,37 8,26 8,17 8,54 8,07 7,90 9,83 70 8,91 9,11 9,67 9,62 9,01 8,24 7,86 7,75 8,50 8,10 7,43 8,91 80 8,04 7,22 9,12 9,35 8,91 8,06 7,16 7,43 8,13 7,70 6,88 8,04 90 7,11 6,01 8,42 8,93 8,75 7,89 6,10 6,62 7,79 7,17 6,01 7,11 100 5,95 4,85 7,09 8,45 8,21 7,29 5,14 5,89 7,41 5,78 5,18 5,95 125 3,49 2,63 3,73 6,58 6,18 4,18 3,29 3,49 3,23 3,23 3,17 3,49 150 1,81 1,56 2,26 2,69 2,99 2,11 2,53 2,58 1,71 2,04 2,43 1,81 175 0,98 0,96 1,34 1,32 1,86 1,17 1,57 1,94 1,31 1,69 1,37 0,98 200 0,58 0,62 0,84 0,58 0,93 0,35 0,15 0,24 0,46 0,75 0,87 0,58 63 Derinlik (m) 64 Tablo 44. I.İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 Y 20.84±1.957 (18.88-22.8) 24.16±0.464 (22.9-25.46) 5 20.15±2.421 (17.73-22.57) 10 8 9 10 11 12 - 22.9±1.47 (21.43-24.37) 20.19±0.953 (17.58-21.73) 16.14±0.755 (14.87-17.48) 11.95±0.409 (11.33-12.72) 24±0.425 (22.88-25.43) - 22.89±1.53 (21.36-24.42) 20.23±0.925 (17.68-21.72) 16.11±0.768 (14.8-17.46) 11.99±0.427 (11.38-12.81) 17.24±1.298 (15.94-18.53) 21.95±1.317 (18.72-25.22) - 22.63±1.577 (21.05-24.21) 20.22±0.926 (17.7-21.74) 16.07±0.782 (14.73-17.43) 12±0.452 (11.37-12.88) 15 12.16±0.078 (12.08-12.24) 18.32±3.146 (10.52-24.53) - 22.46±1.723 (20.73-24.18) 20.17±0.913 (17.71-21.76) 15.96±0.708 (14.72-17.17) 11.99±0.451 (11.36-12.86) 20 8.96±0.614 (8.34-9.57) 14.09±2.882 (8.55-23.45) - 21.9±1.768 (20.13-23.67) 20.01±0.839 (17.7-21.35) 15.58±0.575 (14.52-16.49) 12.01±0.448 (11.41-12.89) 25 8.19±0.616 (7.57-8.8) 12.11±2.85 (7.97-23.25) - 20.74±0.978 (19.76-21.71) 19.36±0.668 (17.69-20.87) 15.29±0.46 (14.38-15.85) 12±0.46 (11.37-12.9) 30 7.64±0.319 (7.32-7.96) 11.32±2.972 (7.54-23.13) - 16.09±3.004 (13.08-19.09) 17.53±0.796 (15.65-19.52) 13.15±1.86 (9.5-15.59) 12±0.463 (11.36-12.9) 35 7.32±0.334 (6.98-7.65) 10.34±2.537 (7.3-20.45) - 13.25±1.229 (12.02-14.48) 14.52±1.465 (10.66-17.65) 12.68±2.252 (8.24-15.56) 12±0.455 (11.37-12.88) 40 7.11±0.247 (6.86-7.36) 9.42±1.913 (7.22-17.05) - 10.42±0.813 (9.61-11.24) 12.46±1.832 (9.17-17.56) 12.52±2.288 (8.03-15.51) 11.93±0.418 (11.32-12.73) 45 7.01±0.163 (6.85-7.18) 7.5±0.217 (7.13-8.28) - 8.93±0.368 (8.56-9.3) 11.3±2.056 (8.53-17.41) 12.25±2.233 (7.89-15.26) 11.44±0.166 (11.18-11.75) 50 6.96±0.117 (6.85-7.08) 7.5±0.226 (7.1-8.1) 8.5211 12.68±4.608 (8.07-17.29) 11.46±2.149 (7.81-15.25) 11.19±0.545 (10.65-11.74) - Tablo 45. I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Y 17.5±0.041 (17.46-17.54) 17.6±0.075 (17.41-17.87) - 17.87±0.092 (17.77-17.96) 17.9±0.046 (17.8-18.02) 17.91±0.018 (17.88-17.94) 17.99±0.047 (17.91-18.07) 5 17.63±0.027 (17.61-17.66) 17.64±0.085 (17.41-17.92) - 17.9±0.058 (17.84-17.96) 17.97±0.026 (17.93-18.02) 17.92±0.02 (17.88-17.95) 18.01±0.033 (17.96-18.07) 10 17.75±0.013 (17.73-17.76) 17.8±0.113 (17.5-18) - 17.94±0.06 (17.88-18) 17.98±0.023 (17.94-18.02) 17.93±0.033 (17.88-17.99) 18.02±0.026 (17.98-18.07) 15 17.97±0.01 (17.96-17.98) 17.88±0.121 (17.57-18.21) - 17.94±0.063 (17.88-18.01) 17.99±0.022 (17.95-18.03) 17.97±0.03 (17.92-18.02) 18.03±0.025 (17.98-18.07) 20 18.03±0.03 (18-18.06) 18.03±0.064 (17.82-18.16) - 17.98±0.049 (17.93-18.03) 18±0.018 (17.97-18.04) 17.99±0.024 (17.94-18.02) 18.04±0.023 (17.99-18.07) 25 18.06±0.038 (18.02-18.1) 18.08±0.032 (17.96-18.15) - 18.02±0.009 (18.01-18.03) 18.03±0.026 (17.97-18.08) 18±0.024 (17.95-18.03) 18.04±0.021 (18-18.07) 30 18.09±0.026 (18.06-18.11) 18.09±0.033 (17.96-18.14) - 18.14±0.083 (18.06-18.22) 18.08±0.051 (17.97-18.2) 18.09±0.1 (17.95-18.28) 18.05±0.019 (18.01-18.07) 35 18.13±0.048 (18.08-18.18) 18.13±0.029 (18.02-18.19) - 18.18±0.006 (18.17-18.18) 18.1±0.046 (17.97-18.18) 18.1±0.099 (17.96-18.29) 18.06±0.023 (18.01-18.09) 40 18.18±0.058 (18.12-18.24) 18.18±0.024 (18.09-18.24) - 18.22±0.013 (18.21-18.24) 18.11±0.048 (17.98-18.19) 18.13±0.112 (17.96-18.34) 18.07±0.02 (18.03-18.1) 45 18.22±0.053 (18.16-18.27) 18.28±0.022 (18.22-18.35) - 18.25±0.039 (18.21-18.29) 18.14±0.048 (17.99-18.2) 18.14±0.105 (17.98-18.34) 18.13±0.035 (18.07-18.19) 50 18.24±0.056 (18.18-18.29) 18.33±0.018 (18.28-18.36) - 18.20 18.12±0.119 (18-18.24) 18.2±0.116 (17.98-18.37) 18.15±0.084 (18.07-18.24) 65 Tablo 46. I.İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Y 11.25±0.508 (10.74-11.75) 10.48±0.145 (10.08-10.84) - 11.01±0.456 (10.55-11.46) 11.71±0.192 (11.37-12.24) 12.61±0.164 (12.32-12.89) 13.42±0.093 (13.24-13.52) 5 11.5±0.596 (10.91-12.1) 10.55±0.138 (10.09-10.85) - 11.04±0.446 (10.59-11.48) 11.76±0.211 (11.37-12.32) 12.63±0.168 (12.33-12.91) 13.43±0.086 (13.26-13.53) 10 12.26±0.263 (12-12.53) 11.18±0.398 (10.15-12.14) - 11.13±0.456 (10.68-11.59) 11.77±0.212 (11.38-12.32) 12.65±0.18 (12.33-12.96) 13.44±0.087 (13.27-13.54) 15 13.38±0.005 (13.37-13.38) 11.94±0.73 (10.4-13.76) - 11.18±0.494 (10.69-11.67) 11.79±0.211 (11.38-12.33) 12.7±0.148 (12.47-12.98) 13.45±0.087 (13.28-13.55) 20 13.87±0.098 (13.77-13.97) 12.93±0.596 (10.94-14.02) - 11.35±0.487 (10.86-11.84) 11.84±0.19 (11.5-12.34) 12.79±0.114 (12.63-13.01) 13.45±0.088 (13.28-13.56) 25 13.98±0.098 (13.88-14.08) 13.3±0.581 (11-14.05) - 11.68±0.246 (11.43-11.93) 12.01±0.148 (11.64-12.34) 12.85±0.094 (12.75-13.04) 13.46±0.088 (13.28-13.57) 30 14.06±0.054 (14.01-14.12) 13.41±0.597 (11.03-14.11) - 12.76±0.661 (12.1-13.42) 12.45±0.2 (11.98-12.94) 13.27±0.374 (12.76-14) 13.46±0.087 (13.29-13.58) 35 14.13±0.071 (14.06-14.2) 13.63±0.471 (11.76-14.17) - 13.35±0.204 (13.15-13.55) 13.04±0.291 (12.35-13.76) 13.34±0.419 (12.77-14.16) 13.47±0.09 (13.29-13.59) 40 14.19±0.07 (14.12-14.26) 13.84±0.318 (12.58-14.22) - 13.83±0.102 (13.72-13.93) 13.39±0.353 (12.38-13.96) 13.38±0.431 (12.78-14.22) 13.49±0.08 (13.33-13.61) 45 14.23±0.057 (14.17-14.29) 14.22±0.016 (14.18-14.27) - 14.04±0.014 (14.03-14.06) 13.57±0.384 (12.42-14.05) 13.44±0.413 (12.84-14.23) 13.61±0.046 (13.52-13.66) 50 14.25±0.055 (14.2-14.31) 14.26±0.034 (14.19-14.32) - 14.06 13.29±0.841 (12.45-14.13) 13.61±0.414 (12.85-14.27) 13.66±0.145 (13.52-13.81) Tablo 47. I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Y 2.61±0.103 (2.51-2.71) 2.81±0.027 (2.74-2.88) - 2.78±0.071 (2.71-2.85) 2.63±0.059 (2.47-2.72) 2.4±0.039 (2.34-2.47) 2.19±0.019 (2.15-2.22) 5 2.59±0.131 (2.46-2.72) 2.81±0.026 (2.74-2.87) - 2.78±0.079 (2.7-2.86) 2.64±0.053 (2.49-2.72) 2.4±0.04 (2.33-2.47) 2.19±0.021 (2.16-2.23) 10 2.44±0.073 (2.37-2.52) 2.71±0.064 (2.56-2.86) - 2.77±0.082 (2.69-2.85) 2.64±0.053 (2.49-2.72) 2.4±0.039 (2.34-2.47) 2.19±0.022 (2.16-2.23) 15 2.19±0.005 (2.19-2.2) 2.52±0.162 (2.11-2.84) - 2.76±0.09 (2.67-2.85) 2.64±0.052 (2.5-2.72) 2.4±0.038 (2.34-2.47) 2.19±0.022 (2.16-2.23) 20 2.03±0.029 (2-2.06) 2.31±0.153 (2.02-2.82) - 2.74±0.094 (2.64-2.83) 2.63±0.048 (2.5-2.7) 2.38±0.031 (2.33-2.44) 2.2±0.022 (2.16-2.24) 25 2±0.028 (1.97-2.02) 2.21±0.153 (1.99-2.81) - 2.67±0.054 (2.62-2.73) 2.6±0.039 (2.5-2.68) 2.37±0.025 (2.32-2.4) 2.2±0.022 (2.16-2.24) 30 1.97±0.014 (1.96-1.98) 2.17±0.159 (1.97-2.8) - 2.43±0.156 (2.27-2.59) 2.5±0.04 (2.41-2.61) 2.26±0.089 (2.09-2.38) 2.2±0.023 (2.16-2.24) 35 1.96±0.013 (1.94-1.97) 2.12±0.135 (1.96-2.66) - 2.28±0.068 (2.21-2.35) 2.34±0.075 (2.14-2.49) 2.24±0.11 (2.02-2.38) 2.2±0.022 (2.17-2.24) 40 1.95±0.007 (1.94-1.96) 2.07±0.101 (1.96-2.48) - 2.13±0.045 (2.09-2.18) 2.23±0.094 (2.06-2.49) 2.23±0.111 (2.02-2.38) 2.19±0.02 (2.16-2.23) 45 1.95±0.003 (1.95-1.95) 1.98±0.013 (1.96-2.03) - 2.05±0.023 (2.03-2.08) 2.17±0.106 (2.03-2.49) 2.22±0.108 (2.01-2.36) 2.17±0.007 (2.16-2.18) 50 1.95±0.001 (1.95-1.95) 1.99±0.011 (1.97-2.02) - 2.027802 2.24±0.235 (2.01-2.48) 2.18±0.103 (2.01-2.36) 2.16±0.02 (2.14-2.18) 66 Tablo 48. I.İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Y 1.43±0.096 (1.33-1.52) 1.5±0.294 (0.77-2.26) - 1.74±0.236 (1.51-1.98) 2.45±0.411 (1.29-3.19) 3.19±0.492 (2.42-4.1) 2.13±0.419 (1.3-2.61) 5 1.39±0.069 (1.32-1.46) 1.34±0.3 (0.48-2.07) - 1.55±0.209 (1.34-1.76) 2.54±0.364 (1.53-3.22) 3.14±0.559 (2.44-4.24) 2.1±0.19 (1.86-2.47) 10 2.26±0.393 (1.87-2.66) 1.7±0.369 (0.74-2.54) - 2.33±0.271 (2.06-2.6) 3.06±0.343 (2.22-3.63) 3.87±0.113 (3.75-4.1) 2.52±0.159 (2.23-2.78) 15 3.65±1.636 (2.01-5.29) 2.59±0.532 (1.41-4.15) - 2.61±0.759 (1.86-3.37) 2.91±0.279 (2.33-3.43) 3.69±0.248 (3.42-4.19) 2.84±0.306 (2.36-3.41) 20 5.76±3.261 (2.5-9.02) 2.73±0.439 (1.92-4.31) - 2.52±0.725 (1.8-3.24) 2.7±0.197 (2.16-3.09) 3.03±0.137 (2.76-3.2) 2.61±0.246 (2.16-3) 25 1.94±0.921 (1.02-2.86) 2.92±0.257 (2.18-3.64) - 2.12±0.625 (1.5-2.75) 2.53±0.17 (2.03-2.77) 2.3±0.259 (1.85-2.75) 2.26±0.093 (2.16-2.45) 30 1.19±0.264 (0.93-1.45) 2.91±0.255 (2.11-3.6) - 1.79±0.502 (1.29-2.29) 2.2±0.148 (1.79-2.49) 1.96±0.324 (1.4-2.52) 2.29±0.06 (2.19-2.4) 35 1.05±0.34 (0.71-1.39) 2.4±0.421 (0.96-3.58) - 1.5±0.351 (1.15-1.85) 1.89±0.233 (1.39-2.47) 1.65±0.415 (1.06-2.45) 2.33±0.036 (2.29-2.4) 40 0.66±0.195 (0.47-0.86) 1.82±0.308 (0.62-2.3) - 1.36±0.098 (1.26-1.45) 1.62±0.27 (1.17-2.36) 1.35±0.536 (0.69-2.41) 2.13±0.136 (1.87-2.33) 45 0.56±0.169 (0.39-0.73) 1.54±0.357 (0.5-2.41) - 1.43±0.198 (1.23-1.63) 1.45±0.298 (0.93-2.27) 1.23±0.542 (0.59-2.31) 1.92±0.246 (1.49-2.34) 50 0.66±0.299 (0.36-0.96) 1.23±0.468 (0.38-2.54) - 1.71 1.48±0.676 (0.8-2.15) 1.11±0.515 (0.5-2.13) 1.56±0.739 (0.82-2.3) Tablo 49. I. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama çözünmüş oksijen değişimleri 6 7 8 AYLAR 9 Y 8.64 8.00 - 7.80 8.08 8.80 9.33 5 8.90 8.15 - 7.84 8.57 8.82 9.41 10 8.74 8.33 - 7.79 8.51 8.82 9.53 15 8.17 8.18 - 7.81 8.70 8.84 9.52 20 8.05 8.04 - 7.91 8.70 8.78 9.43 25 8.58 8.47 - 8.15 8.82 8.79 9.46 30 8.87 8.69 - 7.73 8.78 8.91 9.57 35 8.82 8.89 - 8.28 8.41 8.58 9.58 40 8.82 8.75 - 8.55 8.98 8.67 9.53 45 8.86 7.44 - 8.87 9.20 8.79 9.56 50 8.91 8.64 - 9.35 9.60 8.82 9.47 Derinlik (m) 10 11 12 67 Tablo 50. I.İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama pH değişimleri 6 7 8 AYLAR 9 Y 8.37 8.33 - 8.35 8.30 8.29 8.27 5 8.37 8.33 - 8.36 8.32 8.30 8.30 10 8.37 8.33 - 8.37 8.33 8.31 8.31 15 8.35 8.33 - 8.38 8.34 8.31 8.31 20 8.33 8.31 - 8.38 8.34 8.31 8.32 25 8.30 8.30 - 8.38 8.34 8.30 8.33 30 8.28 8.28 - 8.38 8.33 8.29 8.33 35 8.26 8.27 - 8.37 8.32 8.26 8.33 40 8.25 8.26 - 8.36 8.31 8.26 8.33 45 8.23 8.23 - 8.34 8.30 8.25 8.32 50 8.22 8.21 - 8.31 8.30 8.24 8.36 Derinlik (m) 10 11 12 68 Tablo 51. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sıcaklık değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Yüzey 20.99±1.9 (19.09-22.89) 24.06±0.433 (23.06-25.51) - 22.93±1.513 (21.42-24.45) 20.2±0.96 (17.55-21.77) 16±0.744 (14.74-17.31) 11.88±0.416 (11.17-12.61) 5 20.18±2.339 (17.84-22.51) 23.87±0.41 (22.96-25.39) - 22.9±1.528 (21.37-24.42) 20.21±0.936 (17.64-21.77) 15.98±0.835 (14.56-17.45) 11.89±0.403 (11.23-12.62) 10 16.88±1.384 (15.49-18.26) 22.81±1.2 (18.18-25.2) - 22.87±1.529 (21.35-24.4) 20.22±0.92 (17.71-21.77) 15.94±0.832 (14.5-17.38) 11.98±0.432 (11.32-12.79) 15 12.15±0.201 (11.95-12.35) 20.5±2.415 (11.06-24.48) - 22.78±1.623 (21.16-24.4) 20.21±0.913 (17.74-21.78) 15.72±0.663 (14.47-16.73) 11.99±0.424 (11.36-12.8) 20 9.38±0.961 (8.42-10.35) 15.61±2.428 (8.88-23.24) - 22.35±1.978 (20.38-24.33) 20.06±0.865 (17.74-21.42) 15.46±0.503 (14.45-15.96) 12.02±0.422 (11.43-12.84) 25 8.3±1.062 (7.24-9.36) 12.25±2.762 (7.99-23.18) - 20.94±0.962 (19.98-21.9) 19.24±0.68 (17.73-20.84) 14.94±0.479 (14.44-15.89) 12.01±0.425 (11.42-12.84) 30 7.74±0.605 (7.13-8.34) 11.43±2.934 (7.58-23.12) - 16.55±2.327 (14.22-18.87) 17.4±0.902 (15.01-19.39) 14.2±0.961 (12.47-15.79) 12.01±0.427 (11.43-12.84) 35 7.21±0.209 (7-7.42) 10.73±2.823 (7.27-21.99) - 14.11±2.05 (12.06-16.16) 13.3±1.565 (10.26-17.56) 13.07±2.001 (9.15-15.74) 11.98±0.441 (11.37-12.84) 40 7.06±0.174 (6.88-7.23) 8.44±0.881 (7.2-11.94) - 9.83±0.939 (8.89-10.77) 12.22±1.82 (9.12-17.48) 12.66±2.215 (8.35-15.69) 11.98±0.443 (11.36-12.84) 45 7.05±0.195 (6.85-7.24) 7.51±0.189 (7.12-8.07) - 8.8±0.107 (8.69-8.91) 11.14±2.101 (8.61-17.42) 12.26±2.221 (8.08-15.64) 11.7±0.242 (11.26-12.1) 50 7.05±0.177 (6.87-7.22) 7.36±0.147 (7.1-7.88) - 8.32±0.117 (8.2-8.43) 10.71±2.227 (8.29-17.39) 11.7±2.256 (7.61-15.4) 11.28±0.219 (11.05-11.71) 60 6.97±0.09 (6.88-7.06) 7.35±0.097 (7.09-7.68) - 7.74±0.011 (7.73-7.75) 9.93±2.308 (7.5-16.85) 10.64±1.81 (7.51-13.78) 9.77±0.987 (8.45-11.7) 70 6.92±0.027 (6.89-6.95) 7.23±0.073 (7.1-7.44) - 7.51±0.017 (7.49-7.52) 7.88±0.495 (7.29-9.36) 9.86±1.627 (7.48-12.97) 9.12±1.294 (7.81-11.71) 80 6.97±0 (6.97-6.97) 7.42±0.044 (7.35-7.58) - 7.46±0.067 (7.4-7.53) 7.43±0.067 (7.3-7.61) 8.11±0.584 (7.45-9.27) 8.96±1.341 (7.6-11.64) 90 7.17±0.028 (7.14-7.2) 7.66±0.029 (7.62-7.76) - 7.52±0.081 (7.44-7.6) 7.5±0.109 (7.34-7.81) 7.78±0.129 (7.54-7.99) 9.01±1.322 (7.62-11.65) 100 7.44±0.022 (7.42-7.47) 7.88±0.035 (7.83-8.02) - 7.8±0.13 (7.67-7.93) 7.66±0.13 (7.47-8.04) 7.7±0.169 (7.45-8.02) 8.78±1.019 (7.69-10.82) 125 8.12±0.031 (8.09-8.15) 8.27±0.018 (8.23-8.32) - 8.06±0.171 (7.88-8.23) 8.14±0.078 (7.94-8.28) 8.05±0.141 (7.88-8.33) 8.35±0.188 (8.13-8.73) 150 8.35±0.017 (8.33-8.36) 8.44±0.017 (8.4-8.49) - 8.31±0.072 (8.24-8.38) 8.37±0.043 (8.27-8.44) 8.3±0.1 (8.16-8.49) 8.2±0.175 (7.86-8.42) 175 8.5±0.036 (8.46-8.53) 8.55±0.019 (8.5-8.59) - 8.48±0.043 (8.44-8.53) 8.49±0.034 (8.43-8.56) 8.48±0.073 (8.39-8.63) 8.41±0.104 (8.21-8.54) 200 8.62 8.67±0.003 (8.66-8.67) - 8.51±0.009 (8.51-8.52) 8.51±0.09 (8.42-8.6) 69 Tablo 52. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama tuzluluk değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Yüzey 17.48±0.029 (17.45-17.51) 17.56±0.077 (17.41-17.82) - 17.89±0.069 (17.82-17.96) 17.95±0.044 (17.83-18.02) 17.85±0.064 (17.72-17.92) 17.98±0.048 (17.91-18.08) 5 17.67±0.011 (17.66-17.68) 17.59±0.098 (17.42-17.95) - 17.89±0.069 (17.82-17.96) 17.98±0.028 (17.91-18.03) 17.91±0.042 (17.83-17.98) 18±0.041 (17.93-18.08) 10 17.8±0.007 (17.79-17.81) 17.66±0.118 (17.42-17.95) - 17.89±0.067 (17.83-17.96) 17.99±0.02 (17.95-18.03) 17.95±0.029 (17.9-18) 18.03±0.028 (17.98-18.07) 15 17.89±0.023 (17.87-17.91) 17.77±0.088 (17.62-18.02) - 17.91±0.082 (17.83-17.99) 18±0.019 (17.95-18.03) 17.97±0.033 (17.9-18.01) 18.04±0.027 (17.98-18.07) 20 18.04±0.072 (17.96-18.11) 18.03±0.026 (17.96-18.11) - 17.93±0.092 (17.84-18.02) 18.01±0.017 (17.98-18.04) 17.98±0.038 (17.9-18.03) 18.05±0.023 (18-18.07) 25 18.06±0.076 (17.98-18.13) 18.08±0.03 (17.96-18.12) - 18.02±0.007 (18.01-18.03) 18.03±0.027 (17.98-18.09) 18.01±0.046 (17.93-18.09) 18.05±0.022 (18-18.07) 30 18.08±0.036 (18.05-18.12) 18.09±0.033 (17.96-18.13) - 18.12±0.05 (18.07-18.17) 18.09±0.043 (17.99-18.2) 18.02±0.053 (17.93-18.11) 18.05±0.021 (18.01-18.07) 35 18.16±0.03 (18.13-18.19) 18.12±0.033 (17.99-18.18) - 18.18±0.019 (18.16-18.2) 18.11±0.04 (17.99-18.17) 18.06±0.077 (17.93-18.2) 18.05±0.024 (18.01-18.09) 40 18.2±0.039 (18.17-18.24) 18.24±0.06 (18.16-18.48) - 18.2±0.044 (18.15-18.24) 18.12±0.043 (18-18.18) 18.09±0.086 (17.94-18.24) 18.06±0.027 (18.01-18.1) 45 18.25±0.036 (18.21-18.29) 18.25±0.029 (18.19-18.36) - 18.22±0.017 (18.2-18.24) 18.14±0.048 (18-18.21) 18.14±0.106 (17.95-18.32) 18.11±0.027 (18.07-18.16) 50 18.3±0.03 (18.27-18.33) 18.3±0.02 (18.26-18.37) - 18.29±0.005 (18.28-18.29) 18.15±0.052 (18-18.23) 18.22±0.138 (17.99-18.47) 18.15±0.046 (18.06-18.22) 60 18.41±0.037 (18.37-18.44) 18.5±0.041 (18.39-18.61) - 18.42±0.079 (18.34-18.5) 18.25±0.073 (18.04-18.35) 18.3±0.134 (18.08-18.55) 18.28±0.122 (18.06-18.49) 70 18.53±0.032 (18.49-18.56) 18.74±0.082 (18.59-19.04) - 18.55±0.13 (18.42-18.68) 18.41±0.091 (18.2-18.64) 18.39±0.213 (18.1-18.8) 18.42±0.188 (18.06-18.7) 80 18.7±0.01 (18.69-18.71) 19.07±0.042 (18.97-19.22) - 18.8±0.071 (18.73-18.87) 18.66±0.119 (18.42-18.98) 18.67±0.244 (18.22-19.06) 18.54±0.242 (18.07-18.88) 90 18.9±0.027 (18.88-18.93) 19.39±0.033 (19.34-19.51) - 18.99±0.074 (18.92-19.07) 18.95±0.183 (18.6-19.46) 18.88±0.315 (18.32-19.41) 18.74±0.342 (18.08-19.23) 100 19.16±0.029 (19.13-19.19) 19.69±0.054 (19.62-19.9) - 19.45±0.247 (19.2-19.7) 19.27±0.215 (18.95-19.9) 19.18±0.355 (18.63-19.84) 18.92±0.37 (18.2-19.43) 125 20.14±0.072 (20.07-20.21) 20.52±0.051 (20.39-20.63) - 20±0.391 (19.61-20.39) 20.18±0.199 (19.68-20.55) 19.94±0.365 (19.52-20.67) 19.64±0.578 (18.49-20.31) 150 20.72±0.045 (20.67-20.76) 20.95±0.039 (20.86-21.06) - 20.62±0.202 (20.42-20.82) 20.76±0.112 (20.52-20.96) 20.56±0.264 (20.18-21.07) 20.34±0.461 (19.43-20.91) 175 21.06±0.078 (20.99-21.14) 21.31±0.147 (21.08-21.88) - 21.04±0.095 (20.95-21.13) 21.06±0.074 (20.93-21.21) 21.04±0.159 (20.83-21.35) 20.85±0.269 (20.31-21.17) 200 21.34 21.43±0.005 (21.43-21.44) - 21.11±0.016 (21.1-21.13) 21.1±0.194 (20.91-21.3) 70 Tablo 53. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama sigma-t değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Yüzey 11.2±0.488 (10.71-11.68) 10.47±0.115 (10.07-10.77) - 11.02±0.45 (10.57-11.47) 11.75±0.199 (11.37-12.27) 12.6±0.194 (12.24-12.9) 13.43±0.086 (13.26-13.53) 5 11.53±0.565 (10.96-12.09) 10.55±0.13 (10.1-10.82) - 11.03±0.454 (10.57-11.48) 11.77±0.209 (11.37-12.31) 12.64±0.198 (12.29-12.98) 13.44±0.084 (13.28-13.54) 10 12.38±0.291 (12.08-12.67) 10.86±0.355 (10.16-12.2) - 11.04±0.452 (10.58-11.49) 11.77±0.214 (11.37-12.33) 12.68±0.18 (12.39-13.01) 13.45±0.086 (13.28-13.56) 15 13.32±0.014 (13.3-13.33) 11.44±0.551 (10.41-13.58) - 11.07±0.487 (10.58-11.56) 11.78±0.215 (11.37-12.34) 12.75±0.136 (12.57-13.01) 13.45±0.085 (13.29-13.56) 20 13.82±0.177 (13.64-13.99) 12.69±0.499 (11-13.91) - 11.19±0.58 (10.61-11.77) 11.83±0.2 (11.48-12.34) 12.81±0.11 (12.65-13.02) 13.46±0.084 (13.29-13.57) 25 13.96±0.179 (13.78-14.14) 13.29±0.57 (11.02-14.03) - 11.63±0.242 (11.39-11.87) 12.04±0.157 (11.64-12.35) 12.93±0.123 (12.68-13.07) 13.46±0.084 (13.29-13.57) 30 14.05±0.093 (13.96-14.14) 13.4±0.593 (11.03-14.1) - 12.67±0.512 (12.16-13.18) 12.48±0.213 (12.04-13.06) 13.06±0.212 (12.7-13.44) 13.46±0.083 (13.3-13.57) 35 14.16±0.044 (14.12-14.21) 13.54±0.548 (11.35-14.18) - 13.19±0.353 (12.83-13.54) 13.26±0.309 (12.39-13.8) 13.25±0.376 (12.71-13.98) 13.47±0.088 (13.3-13.59) 40 14.21±0.048 (14.17-14.26) 14.07±0.071 (13.79-14.2) - 13.88±0.089 (13.79-13.97) 13.43±0.348 (12.41-13.97) 13.34±0.404 (12.73-14.1) 13.47±0.09 (13.3-13.6) 45 14.25±0.048 (14.2-14.3) 14.21±0.023 (14.12-14.26) - 14.04±0.001 (14.04-14.04) 13.6±0.39 (12.43-14.02) 13.44±0.42 (12.75-14.2) 13.56±0.034 (13.52-13.63) 50 14.29±0.041 (14.25-14.33) 14.26±0.02 (14.23-14.34) - 14.15±0.017 (14.13-14.16) 13.65±0.407 (12.43-14.07) 13.58±0.444 (12.83-14.36) 13.65±0.066 (13.52-13.74) 60 14.38±0.038 (14.34-14.42) 14.42±0.039 (14.29-14.5) - 14.31±0.063 (14.25-14.37) 13.83±0.418 (12.57-14.28) 13.82±0.358 (13.2-14.44) 13.95±0.226 (13.52-14.29) 70 14.48±0.028 (14.45-14.51) 14.62±0.06 (14.48-14.83) - 14.44±0.103 (14.34-14.54) 14.29±0.122 (13.95-14.53) 14.01±0.375 (13.34-14.64) 14.14±0.312 (13.52-14.53) 80 14.61±0.008 (14.6-14.62) 14.86±0.03 (14.77-14.96) - 14.64±0.049 (14.59-14.69) 14.54±0.096 (14.33-14.79) 14.47±0.253 (13.98-14.83) 14.25±0.359 (13.54-14.68) 90 14.75±0.018 (14.73-14.77) 15.08±0.023 (15.05-15.17) - 14.79±0.049 (14.74-14.83) 14.76±0.132 (14.5-15.12) 14.67±0.253 (14.21-15.08) 14.4±0.434 (13.54-14.95) 100 14.93±0.02 (14.91-14.95) 15.29±0.038 (15.24-15.44) - 15.11±0.179 (14.93-15.29) 14.99±0.154 (14.75-15.44) 14.91±0.259 (14.51-15.39) 14.58±0.414 (13.76-15.09) 125 15.62±0.053 (15.56-15.67) 15.89±0.038 (15.8-15.98) - 15.51±0.286 (15.23-15.8) 15.64±0.146 (15.28-15.92) 15.47±0.269 (15.16-16) 15.2±0.473 (14.26-15.74) 150 16.04±0.033 (16.01-16.08) 16.21±0.029 (16.15-16.29) - 15.97±0.149 (15.82-16.12) 16.08±0.082 (15.89-16.22) 15.92±0.195 (15.64-16.3) 15.76±0.34 (15.09-16.18) 175 16.29±0.056 (16.24-16.35) 16.48±0.113 (16.31-16.92) - 16.28±0.069 (16.21-16.35) 16.29±0.054 (16.2-16.4) 16.27±0.115 (16.13-16.5) 16.13±0.197 (15.74-16.37) 200 16.49 16.56±0.003 (16.56-16.56) - 16.33±0.012 (16.32-16.34) 16.32±0.14 (16.18-16.46) 71 Tablo 54. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama elektriksel iletkenlik değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Yüzey 2.61±0.101 (2.51-2.72) 2.8±0.03 (2.75-2.88) - 2.78±0.077 (2.7-2.86) 2.63±0.058 (2.47-2.72) 2.39±0.033 (2.33-2.44) 2.18±0.021 (2.14-2.21) 5 2.6±0.129 (2.47-2.72) 2.79±0.028 (2.74-2.87) - 2.78±0.078 (2.7-2.86) 2.64±0.055 (2.49-2.72) 2.39±0.041 (2.32-2.47) 2.18±0.019 (2.15-2.22) 10 2.43±0.075 (2.36-2.51) 2.74±0.06 (2.52-2.86) - 2.78±0.078 (2.7-2.86) 2.64±0.052 (2.5-2.72) 2.4±0.043 (2.32-2.47) 2.19±0.021 (2.16-2.23) 15 2.19±0.013 (2.17-2.2) 2.63±0.126 (2.14-2.83) - 2.78±0.081 (2.69-2.86) 2.64±0.051 (2.5-2.72) 2.39±0.036 (2.32-2.45) 2.19±0.02 (2.16-2.23) 20 2.06±0.043 (2.01-2.1) 2.39±0.131 (2.03-2.81) - 2.75±0.1 (2.65-2.85) 2.64±0.049 (2.5-2.71) 2.37±0.026 (2.32-2.41) 2.2±0.02 (2.17-2.23) 25 2±0.048 (1.95-2.05) 2.22±0.149 (1.99-2.81) - 2.69±0.054 (2.63-2.74) 2.59±0.039 (2.5-2.68) 2.35±0.022 (2.32-2.39) 2.2±0.02 (2.17-2.24) 30 1.97±0.028 (1.95-2) 2.18±0.157 (1.97-2.8) - 2.45±0.123 (2.33-2.58) 2.5±0.047 (2.38-2.6) 2.31±0.046 (2.23-2.39) 2.2±0.021 (2.17-2.24) 35 1.96±0.008 (1.95-1.96) 2.14±0.151 (1.96-2.74) - 2.33±0.115 (2.21-2.44) 2.27±0.081 (2.11-2.49) 2.25±0.099 (2.06-2.38) 2.2±0.021 (2.17-2.24) 40 1.95±0.005 (1.95-1.96) 2.03±0.053 (1.96-2.24) - 2.1±0.054 (2.04-2.15) 2.22±0.094 (2.06-2.49) 2.24±0.11 (2.02-2.38) 2.2±0.021 (2.17-2.24) 45 1.96±0.007 (1.95-1.96) 1.98±0.011 (1.96-2.02) - 2.04±0.007 (2.04-2.05) 2.16±0.108 (2.03-2.49) 2.22±0.108 (2.02-2.38) 2.19±0.014 (2.16-2.21) 50 1.96±0.006 (1.95-1.97) 1.98±0.008 (1.96-2.01) - 2.03±0.006 (2.02-2.03) 2.14±0.115 (2.01-2.48) 2.2±0.106 (2.01-2.37) 2.17±0.008 (2.16-2.18) 60 1.97±0.001 (1.97-1.97) 2±0.004 (1.99-2.01) - 2.01±0.007 (2-2.02) 2.11±0.117 (1.99-2.46) 2.15±0.083 (2.01-2.3) 2.1±0.04 (2.05-2.18) 70 1.98±0.002 (1.98-1.98) 2.01±0.011 (2-2.06) - 2.01±0.012 (2-2.02) 2.02±0.019 (1.99-2.07) 2.12±0.069 (2.03-2.25) 2.08±0.05 (2.02-2.18) 80 2±0.001 (2-2) 2.06±0.006 (2.05-2.08) - 2.03±0.011 (2.02-2.04) 2.02±0.011 (2-2.05) 2.05±0.015 (2.02-2.07) 2.09±0.048 (2.03-2.18) 90 2.03±0.004 (2.02-2.03) 2.1±0.005 (2.09-2.12) - 2.06±0.012 (2.04-2.07) 2.05±0.024 (2.01-2.12) 2.06±0.029 (2.01-2.11) 2.11±0.038 (2.05-2.18) 100 2.07±0.004 (2.06-2.07) 2.14±0.007 (2.14-2.17) - 2.12±0.032 (2.08-2.15) 2.09±0.029 (2.05-2.17) 2.08±0.045 (2.02-2.17) 2.12±0.021 (2.08-2.15) 125 2.2±0.009 (2.19-2.21) 2.25±0.006 (2.24-2.26) - 2.19±0.049 (2.14-2.23) 2.21±0.024 (2.15-2.25) 2.18±0.045 (2.13-2.27) 2.17±0.048 (2.07-2.23) 150 2.28±0.005 (2.27-2.28) 2.3±0.005 (2.29-2.32) - 2.26±0.024 (2.24-2.29) 2.28±0.014 (2.25-2.31) 2.26±0.032 (2.21-2.32) 2.23±0.056 (2.12-2.3) 175 2.32±0.01 (2.31-2.33) 2.35±0.016 (2.32-2.41) - 2.32±0.012 (2.3-2.33) 2.32±0.009 (2.3-2.34) 2.32±0.02 (2.29-2.36) 2.29±0.033 (2.23-2.33) 200 2.36 2.37±0.001 (2.37-2.37) - 2.33±0.002 (2.32-2.33) 2.33±0.025 (2.3-2.35) 72 Tablo 55. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama klorofil-a değişimleri Derinlik (m) AYLAR 6 7 8 9 10 11 12 Yüzey 1.57±0.555 (1.02-2.13) 1.99±0.371 (0.62-2.62) - 1.81±0.51 (1.3-2.32) 2.29±0.184 (1.8-2.67) 2.66±0.487 (1.92-3.58) 1.63±0.341 (1.26-2.31) 5 1.22±0.608 (0.62-1.83) 2±0.434 (0.46-2.78) - 2±0.023 (1.98-2.02) 2.17±0.3 (1.41-2.85) 2.84±0.716 (2.05-4.27) 1.83±0.34 (1.17-2.3) 10 2.04±0.777 (1.27-2.82) 2.36±0.404 (0.76-2.86) - 2.6±0.205 (2.4-2.81) 2.8±0.175 (2.61-3.32) 3.59±0.446 (2.76-4.28) 2.37±0.337 (1.83-2.99) 15 4.5±2.298 (2.2-6.79) 2.91±0.346 (1.71-3.81) - 2.88±0.47 (2.41-3.35) 2.96±0.114 (2.72-3.24) 3.81±0.366 (3.14-4.4) 2.64±0.157 (2.35-2.88) 20 5.6±3.137 (2.46-8.74) 3.03±0.425 (2.3-4.38) - 2.88±0.652 (2.23-3.53) 2.79±0.136 (2.48-3.05) 3.24±0.458 (2.43-4.02) 2.46±0.088 (2.34-2.63) 25 3.28±1.51 (1.77-4.79) 2.89±0.24 (2.34-3.5) - 2.36±0.446 (1.91-2.8) 2.55±0.21 (2.01-2.95) 2.87±0.664 (1.67-3.96) 2.31±0.031 (2.27-2.37) 30 1.47±0.891 (0.57-2.36) 2.92±0.212 (2.25-3.57) - 1.82±0.516 (1.31-2.34) 2.27±0.213 (1.68-2.64) 2.18±0.566 (1.07-2.92) 2.24±0.024 (2.2-2.28) 35 0.8±0.359 (0.44-1.16) 2.43±0.366 (1.13-3.4) - 1.45±0.268 (1.18-1.72) 2.02±0.238 (1.5-2.53) 1.84±0.532 (0.94-2.78) 2.18±0.004 (2.17-2.18) 40 0.46±0.148 (0.31-0.61) 1.84±0.313 (0.63-2.43) - 1.71±0.033 (1.68-1.74) 1.63±0.239 (1.25-2.28) 1.59±0.624 (0.84-2.83) 2.05±0.153 (1.75-2.24) 45 0.44±0.196 (0.24-0.63) 1.61±0.309 (0.51-2.43) - 1.96±0.392 (1.57-2.36) 1.46±0.297 (0.82-2.23) 1.4±0.656 (0.74-2.71) 1.91±0.262 (1.39-2.18) 50 0.33±0.133 (0.19-0.46) 1.15±0.366 (0.41-2.54) - 1.96±0.285 (1.67-2.24) 1.4±0.353 (0.79-2.23) 1.19±0.664 (0.49-2.52) 1.69±0.208 (1.47-2.11) 60 0.27±0.037 (0.24-0.31) 0.63±0.159 (0.31-1.05) - 1.27±0.202 (1.07-1.47) 1.21±0.298 (0.68-2) 0.88±0.471 (0.38-1.82) 1.09±0.549 (0.45-2.19) 70 0.28±0.114 (0.16-0.39) 0.46±0.098 (0.29-0.73) - 1.07±0.165 (0.91-1.24) 0.88±0.217 (0.53-1.47) 0.57±0.165 (0.39-0.9) 1.05±0.705 (0.32-2.46) 80 0.24±0.065 (0.17-0.3) 0.38±0.052 (0.28-0.51) - 0.89±0.119 (0.77-1.01) 0.65±0.112 (0.44-0.87) 0.44±0.11 (0.28-0.65) 0.94±0.625 (0.31-2.19) 90 0.37±0.147 (0.22-0.51) 0.45±0.082 (0.31-0.67) - 0.68±0.044 (0.64-0.73) 0.49±0.079 (0.38-0.73) 0.4±0.075 (0.27-0.53) 0.91±0.568 (0.32-2.04) 100 0.37±0.19 (0.18-0.56) 0.43±0.069 (0.31-0.68) - 0.57±0.107 (0.46-0.68) 0.46±0.063 (0.34-0.63) 0.36±0.04 (0.28-0.4) 0.75±0.407 (0.31-1.56) 125 0.44±0.049 (0.39-0.49) 0.48±0.056 (0.38-0.65) - 0.58±0.134 (0.44-0.71) 0.47±0.048 (0.35-0.57) 0.37±0.061 (0.3-0.49) 0.48±0.121 (0.31-0.72) 150 0.58±0.033 (0.55-0.62) 0.6±0.059 (0.5-0.79) - 0.59±0.063 (0.53-0.65) 0.57±0.051 (0.44-0.69) 0.44±0.079 (0.35-0.59) 0.44±0.045 (0.38-0.53) 175 0.53±0.074 (0.45-0.6) 2.01±1.412 (0.49-7.65) - 0.65±0.023 (0.63-0.68) 0.65±0.029 (0.58-0.71) 0.55±0.055 (0.47-0.65) 0.56±0.118 (0.43-0.8) 200 0.70 0.68±0.089 (0.59-0.77) - 0.51±0.014 (0.49-0.52) 0.69±0.037 (0.65-0.72) 73 Tablo 56. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama çözünmüş oksijen değişimleri 6 7 8 AYLAR 9 Yüzey 8.61 7.90 - 7.69 8.07 8.87 9.36 5 8.82 7.91 - 7.72 8.15 8.89 9.54 10 9.12 8.18 - 7.75 8.08 8.91 9.54 15 8.51 8.34 - 7.81 8.36 8.88 9.47 20 8.40 8.39 - 7.73 8.35 8.90 9.45 25 8.99 8.28 - 7.89 8.29 8.94 9.44 30 8.90 8.62 - 7.51 8.47 8.79 9.43 35 8.74 8.76 - 7.96 8.34 8.72 9.44 40 8.73 9.18 - 7.45 8.95 9.00 9.48 45 8.81 8.56 - 8.69 9.28 9.17 9.45 50 8.81 8.79 - 8.98 9.36 8.99 9.35 60 9.18 8.87 - 8.77 9.70 8.42 8.96 70 8.43 8.39 - 8.66 9.70 9.43 8.81 80 8.04 7.36 - 7.94 9.34 9.04 8.54 90 7.12 6.06 - 7.37 8.70 7.97 8.12 100 6.15 5.08 - 6.10 7.31 7.11 7.26 125 3.16 2.77 - 3.70 4.60 4.88 4.95 150 1.91 2.00 - 1.98 2.60 2.91 3.07 175 1.50 1.23 - 1.23 1.47 1.94 1.56 200 0.74 0.85 - 0.56 0.60 0.82 0.63 Derinlik (m) 10 11 12 74 Tablo 57. II. İstasyona ait 2003 yılı aylık ortalama pH değişimleri 6 7 8 AYLAR 9 Yüzey 8.3 8.34 - 8.32 8.29 8.27 8.25 5 8.39 8.33 - 8.33 8.30 8.28 8.28 10 8.37 8.33 - 8.34 8.31 8.28 8.28 15 8.36 8.32 - 8.35 8.31 8.29 8.28 20 8.34 8.32 - 8.35 8.31 8.29 8.28 25 8.31 8.31 - 8.35 8.31 8.28 8.28 30 8.3 8.29 - 8.35 8.30 8.27 8.28 35 8.27 8.28 - 8.35 8.29 8.26 8.28 40 8.25 8.27 - 8.35 8.28 8.25 8.28 45 8.24 8.25 - 8.33 8.27 8.23 8.28 50 8.23 8.23 - 8.30 8.26 8.21 8.27 60 8.19 8.17 - 8.26 8.24 8.18 8.18 70 8.16 8.09 - 8.21 8.18 8.14 8.13 80 8.11 7.98 - 8.13 8.12 8.06 8.08 90 8.03 7.87 - 8.07 8.03 7.97 8.02 100 7.96 7.78 - 7.94 7.94 7.90 7.95 125 7.72 7.68 - 7.82 7.75 7.72 7.78 150 7.71 7.71 - 7.76 7.73 7.64 7.68 175 7.75 7.74 - 7.77 7.75 7.66 7.64 200 7.78 7.75 - 7.74 7.77 7.64 7.63 Derinlik (m) 10 11 12 4.2. TARTIŞMA Karadeniz su kolonunda sıcaklık değişiminin temel özelliği derinliğe bağlı olarak hızla azalmasıdır. Yüzey tabakasında yıl boyunca değişim gösteren sıcaklık 50-70 metredeki soğuk ara tabakanın ortalarında 7 °C civarlarına düşer. Sıcaklıktaki bu minimum değer su derinliğine bağlı olarak 75-100 metre derinliklerde de gözlenebilir. 50-200 metre derinlikler arasındaki tuzluluk gradienti nedeniyle dip sularına ısı transferi gerçekleşmez. Bu sebeple Karadeniz’in dip suları karasal iklim koşullarından fazla etkilenmez. Yüzey suyu aylık ortalama sıcaklık değişimi, güz döneminde su soğumasının yavaş olması nedeniyle asimetriktir. Bahar ve yaz mevsiminin ilk yarısında maksimum sıcaklığına ulaşmadan önce deniz suyu hava sıcaklığından daha düşük iken yaz mevsiminin ikinci yarısından itibaren hava sıcaklığından daha yüksektir. Soğuk ara tabakanın sıcaklık değişimi 6.4-7.0 °C iken Orta ve Doğu Karadeniz’de bu değer yaz sonlarında 7.5-8.0 °C olabilmektedir. Soğuk ara tabakanın altında ise su sıcaklığı 100 metrede 7.2-8.5 °C ve 300 metrede 8.5-8.9 °C ’dir (Novitzkij, 1964). Projenin başladığı 2001 yılından itibaren alınan verilere göre hava sıcaklığına bağlı olarak deniz suyu yüzey sıcaklığının şubat-mart aylarında minimum sıcaklıklara düştüğü ve su kolonunun homojen bir görüntü sergilediği görülmüştür. Yüzeyde ısınan su kütlesi rüzgar kaynaklı karışımlar nedeniyle karışım tabakasına kadar inmektedir. Nisan, mayıs, haziran, temmuz ve ağustos ayları ısınma sürecini eylül, ekim, kasım, aralık ve ocak ise soğuma sürecini teşkil etmektedir. Yaz ortalarındaki rüzgarların bahardakine göre zayıf olması nedeniyle bu zamandaki yüzey suyu çok fazla derine inememekte ve karışım tabakasında iki veya daha fazla homotermal tabaka oluşmaktadır. Bu sürecin sonunda şubat ve mart döneminde su kolonu yine homojen görüntüye ulaşmaktadır. 2001 yılında 1. ve 2. istasyonda minimum yüzey suyu sıcaklıkları sırasıyla; 9.84°C ve 9.74°C olarak şubat ayında, 2002 yılında 7.85°C ve 7.75°C olarak yine şubat ayında ölçülmüştür. Maksimum sıcaklıklar ise ağustos aylarında sırasıyla 2001’de 28.64°C, 29.02°C, 2002’de ise 27.30°C ve 27.29°C olarak belirlenmiştir. Ortalama yüzey suyu sıcaklıklarının aylara göre değişimleri incelendiğinde her iki yılda da aylar arasında en fazla sıcaklık farkının hava sıcaklıklarına paralel olarak mayıshaziran dönemlerinde olduğu gözlenmiştir. Tablolarda ifade edilen derinliğe bağlı sıcaklık değişimlerinde bazı derinliklerde standart sapmanın yüksek olması mevsimsel termoklin tabakasının oluşumu ile açıklanabilir. Yine daha önceki yıllarda bölgede Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü tarafından farklı yıllarda ölçülen yüzey suyu minimum ve maksimum sıcaklık değerleri; 1990 yılında, 7.6-27°C, 1991 yılında 6.7-28°C, 1992 yılında 6.9-27°C, 1993 yılında 5.9-25°C ve Genç (2000) tarafından 1995 yılında 7.94-25°C olarak tespit edilmiştir. Yüzey suyu sıcaklıklarının birbirinden farklılık göstermesi iklim koşullarının değişkenliğinden kaynaklanmaktadır. Karadeniz’deki sıcaklık dağılımının bir diğer önemli temel özelliği de derinliğe bağlı olarak su kesitinde meydana gelen tabakalaşmadır (Balkas vd,1990). Elde edilen verilere göre yüzey sularıyla 200 m derinlikteki sular arasındaki sıcaklık farkı ocak-nisan ayları arasında çok az olmasına karşılık, mayıs ayından itibaren yüzey sularının ısınması ile birlikte mevsimsel termoklin tabakasının oluşmaya başladığı ve bu tabakalaşmanın 20-40 metrede belirgin olarak görülebildiği tespit edilmiştir. 76 Sıcaklık (°C) 5 10 15 20 Sıcaklık (°C) 25 30 5 0 10 15 20 25 30 25 30 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst. (a) 2. İst. (b) Sıcaklık (°C) 5 10 15 20 Sıcaklık (°C) 25 30 5 0 10 15 20 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst. (c) 2. İst. (d) Ocak Mart Şubat Nisan Mayıs Temmuz Eylül Kasım Haziran Ağustos Ekim Aralık Şekil 25. 2001 (a, b) ve 2002 (c, d) yıllarında değişimleri istasyonlardaki aylık ortalama sıcaklık 77 Karadeniz’de soğuk ara tabakanın altındaki derinliklerde sıcaklık, yıl buyunca çok az değişmektedir(Baykut vd,1982;Oğuz vd,1994). 8°C eş sıcaklık eğrisiyle sınırları belirlenen soğuk ara tabakanın suları genel görüşe göre her yıl yüzey sularıyla yenilenmektedir. SAT sularının kış mevsimi hava koşullarına bağlı olarak yenilendiği Ivanov et.all. (1997) tarafından da belirlenmiştir. Lee et all.(Basımda) tarafından 1988 R.V.KNORR seferindeki kloroflorometan datalarından SAT ortalama kalış süresi 2 yıl olarak hesaplamışlardır (Konovalov and Murray, 2001) Proje kapsamında 2002 yılına ait verilerden SAT’nın yüzey sularının soğuyup batması sonucu oluştuğu kesin bir şekilde belli olmaktadır. Yapılan sıcaklık ölçümleri derinliğe bağlı incelendiğinde genellikle etkili değişimlerin ilk 50 metrede olduğu görülmektedir. Yıl boyunca ilk 50 metre derinlikte sıcaklık yönünden çeşitli tabakalaşmalar gözlenirken, bu derinliğin altında tabakalaşmanın söz konusu olmadığı görülmektedir. Daha önce yapılan çalışmalar da bu bulguları desteklemektedir. Bu projede yüzey suyunun en düşük ve en yüksek sıcaklık değerlerini aldığı şubat ve ağustos ayları arasındaki sıcaklık farkı 2001 yılında; 1. istasyon için 19.18°C ve 2. istasyon için 18.86°C bulunmuştur. 2002 yılındaki aynı aylara ait farklar ise 18.67°C ve 18.47°C’dir. Bu fark bölgede daha önce yapılan çalışmalarda 18.05°C civarında bulunmuştur ve bu çalışmada bulunan değerlerle uyum göstermektedir (Alemdağ,1999; Ataç vd, 2001). Proje süresince ölçülen bazı derinliklere ait yıllık ortalama sıcaklık değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablodan ve grafiklerden derin sulardaki değişimin çok küçük boyutlarda kaldığı ortaya çıkmaktadır. Tablo 58. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama sıcaklık değerleri (°C) Derinlik Yüzey 50 m 2001 1.İstasyon 18.63±1.073 (9.84-28.64) 9.57±0.325 (7.85-14.98) 100 m - 150 m - 200 m - 2002 2.İstasyon 19.31±1.111 (9.78-29.02) 9.3±0.245 (8.09-14.94) 8.08±0.082 (7.89-10.47) 8.08±0.082 (7.89-10.47) 8.59±0.017 (8.44-8.67) 1.İstasyon 19.58±1.264 (7.85-27.3) 9.05±0.374 (7.44-11.47) - 2.İstasyon 19.36±1.295 (7.75-27.22) 9.71±0.494 (7.27-18.05) 7.97±0.033 (7.7-8.45) 8.26±0.02 (8.09-8.48) 8.57±0.017 (8.51-8.6) 78 28 °C 25 25 °C 50 22 °C 20 °C Derinlik (metre) 75 18 °C 100 16 °C 125 13 °C 10 °C 150 9 °C 175 2001 2002 8 °C 200 Şekil 26. II. İstasyonda 2001-2002 yıllarındaki sıcaklık değerlerinin zaman ve derinliğe bağlı değişimi 7 °C 79 Yüzey suyu tuzluluğu; buharlaşma, yağışlar, nehirlerden boşalan su miktarı ve coğrafik ortam farklılığına göre değişim göstermekle birlikte, bu değişimler Karadeniz’de 200 metre derinliğin altında sınırlıdır. Araştırma sahası yüzey suyu tuzluluk değerleri dikkate alındığında tuzluluğun yıl boyunca önemli bir değişiklik sergilemediği, 2001 yılında her iki istasyonda ortalama tuzluluk ‰17.73±0,024 iken 2002 yılında 1. istasyonda ‰17.56±0,046 ve 2. istasyonda ‰17.59±0,037 olarak tespit edilmiştir. Tüm su kolonu incelendiğinde, tuzluluğun özellikle ilk 50 metreden sonra yüzeyden itibaren zemine doğru kademeli olarak arttığı ve 200 m derinlikte, ‰21 seviyelerine ulaştığı saptanmıştır (Şekil 27). İstasyonlarda yüzey suyu aylık ortalama tuzluluk değerleri ‰17.15 ile 17.95 arasında değişmektedir. Ölçümler sonucu yüzeyde ortalama ‰17.65±0,09 olan tuzluluğun, 100 metrede ‰19.23’e 200 m ise ‰21.25’e yükseldiği gözlenmektedir. Bu sonuçlar bölgede yapılan diğer çalışmalarla uyum halindedir (Alemdağ,1999; Genç, 2000). İstasyonlarda ölçülen bazı derinliklere ait yıllık ortalama tuzluluk değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 59. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama tuzluluk değerleri (‰ S) Derinlik Yüzey 50 m 2001 1.İstasyon 17.73±0.024 (17.45-17.95) 18.14±0.041 (17.8-18.85) 100 m - 150 m - 200 m - 2002 2.İstasyon 17.73±0.024 (17.42-17.93 18.16±0.026 (17.8-18.55) 19.48±0.088 (18.17-20.2) 20.76±0.048 (19.85-21.1) 21.28±0.032 (20.99-21.44) 1.İstasyon 17.56±0.046 (16.8-17.88) 18.17±0.016 (18.09-18.27) - 2.İstasyon 17.59±0.037 (17.15-17.87) 18.1±0.031 (17.64-18.3) 18.99±0.095 (18.4-19.93) 20.52±0.052 (20.03-21.05) 21.23±0.037 (21.09-21.29) Karadeniz’in en önemli karakteristik özelliklerinden birisi de 100-200 metrelik derinlikler arasında sürekli bir haloklinik (geniş tuzluluk değişimi) göstermesidir ki Karadeniz bu özelliğe sahip dünyanın en büyük su kütlesidir(Brevver,1971). Permanant (zamanla değişmeyen) bu haloklin tabakasının derinliği ise 50-150 metre arasındadır (Oğuz, vd,1991). Haloklin tabaka her dönemde farklı derinliklerde bulunabilmesine rağmen sigma-t’ye göre profili çizildiğinde dönem farkı olmadan sigma-t’nin yaklaşık 14 değerini aldığı yerde başlangıcı net şekilde görülebilmektedir. Su kolonunda farklı dönemlerde alınmış ölçümlerde bunu gözlemek mümkündür (Şekil 17). 80 Tuzluluk(‰ S) 17.0 17.5 18.0 Tuzluluk(‰ S) 18.5 19.0 17 0 18 19 20 21 22 21 22 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst (a) 2. İst (b) Tuzluluk (‰ S) 17.0 17.5 18.0 Tuzluluk (‰ S) 18.5 19.0 17 0 18 19 20 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst (c) 2. İst (d) Ocak Mart Şubat Nisan Mayıs Temmuz Eylül Kasım Haziran Ağustos Ekim Aralık Şekil 27. 2001 (a, b) ve 2002 (c, d) yıllarında değişimleri istasyonlardaki aylık ortalama tuzluluk 81 Aylık ortalama yüzey suyu sigma-t değerleri, 2001 yılında sıcaklığın minimum olduğu kış aylarında 1.istasyonda 13.64, 2.istasyonda 13.69 iken sıcaklığın maksimum olduğu ağustos ayında 1.istasyonda 9.33, 2.istasyonda 9.24 olarak tespit edilmiştir. Aynı değerlendirme 2002 yılı için yapıldığında 1.ve 2.istasyonda sırasıyla 13.87-13.88 ve 9.59-9.54 olarak bulunmuştur. Kış aylarında ilk 50 metrelik su kolonunda sıcaklığın homojen olması nedeniyle 13-13.5 değerlerinde iken diğer dönemlerde sıcaklığa bağlı olarak bu görüntü değişmekte ve sıcaklık ile ters orantılı değişimler görülmektedir. İlk 50 metrelik su kolonunda sigma-t değişiminin tamamen sıcaklık etkisi altında olduğu söylenebilir. Ancak soğuk ara tabakanın altında sıcaklık artışı çok düşük olmasına rağmen sigma-t değerlerinde özellikle haloklin tabakada belirgin artışlar görülmektedir. Bu durum soğuk ara tabakadan sonra sigmat’nin sıcaklıktan ziyade tuzluluk etkisinde değiştiğini göstermektedir. Sigma-t parametresinin su kolonunda izlenmesi H2S tabakası başlangıcının tespiti açısından son derece önemlidir. Zira H2S’lü suların başlangıç sınırları tüm basende farklı derinliklerde fakat aynı su yoğunluğunda (16.2 sigma-t) bulunmaktadır (Tuğrul vd,1992;Saydam vd, 1993). Bu durumda H2S’lü tabakanın hareketiyle ilgili söylemlerde derinlikten ziyade sigma-t’ nin kullanımının anlam taşıdığı açıktır. Günümüz Karadeniz ekosisteminde H2S’lü suların başlangıç sınırı siklonik döngülerin hakim olduğu açık sularda 90-100m, kıyılarda ise daha derinlerdedir (160-180 m)(Yılmaz,2002). Yıl boyunca yapılan ölçümlerde 16.2 sigma-t değerinin aynı bölgede farklı derinliklerde bulunabildiği tespit edilmiştir. Proje kapsamında alınan bazı derinliklere ait yıllık ortalama sigma-t değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Sonuçlar, bölgede yapılan çalışmalarla benzerlikler göstermektedir. Tablo 60. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama sigma-t değerleri (kg/m3) Derinlik Yüzey 50 m 2001 2002 1.İstasyon 2.İstasyon 1.İstasyon 2.İstasyon 11.77±0.24 (9.33-13.64) 13.87±0.074 (12.76-14.64) 11.63±0.251 (9.24-13.69) 13.92±0.053 (12.77-14.38) 15.1±0.075 (13.79-15.67) 16.07±0.036 (15.39-16.32) 16.45±0.023 (16.24-16.56) 11.44±0.289 (9.59-13.87) 13.96±0.055 (13.6-14.23) 11.5±0.294 (9.54-13.88) 13.8±0.1 (12.02-14.26) 14.73±0.072 (14.27-15.45) 15.9±0.039 (15.53-16.29) 16.41±0.027 (16.31-16.46) 100 m - 150 m - 200 m - 82 Sigma-t 9 10 11 12 Sigma-t 13 14 15 9 0 10 11 12 13 14 15 16 17 14 15 16 17 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst (a) 2. İst (b) Sigma-t Sigma-t 9 10 11 12 13 14 15 9 0 10 11 12 13 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst (c) Ocak Şubat 2. İst (d) Mart Nisan Mayıs Haziran Şekil 28. 2001 (a, b) ve 2002 (c, d) yıllarında değişimleri Temmuz Eylül Kasım Ağustos Ekim Aralık istasyonlardaki aylık ortalama sigma-t 83 Aylara bağlı olarak ortalama elektriksel iletkenlik değerleri incelendiğinde iletkenliğin sıcaklık eğrilerine tamamen paralel bir görünüme sahip olduğu gözlenmektedir. Çalışma boyunca hem 1. hem de 2. istasyonda yüzey suyunda minimum elektriksel iletkenlik değerleri şubat ayında sırasıyla 2.0577 (S/m) ve 2.0638, maksimum iletkenlik ise ağustos ayında sırasıyla 3.1126 (S/m) ve 3.13 (S/m) olarak ölçülmüştür. Kışın ilk 50 metrelik su kolonunda yaklaşık 2.1 (S/m) ile homojen bir elektriksel iletkenlik değeri gözlenirken, hava sıcaklığı artışına bağlı olarak bahar döneminde artmaya başlamakta ve ağustos ayında 3.1 (S/m) ile en yüksek değerine ulaşmaktadır. Sonbahar döneminde sıcaklığının azalmasıyla birlikte ortalama 2.1(S/m) değerine yaklaşmak üzere iletkenlik değerleri tekrar düşmektedir. Termoklin tabakasında iletkenlik değerinin hızla düşüşü de yine sıcaklık azalmasıyla açıklanmaktadır. 50-75 metreler arasındaki soğuk ara tabakada elektriksel iletkenlik değerleri bütün yıl boyunca su kolonunun minimum değerlerini almakta ve daha derinlere gidildikçe sıcaklık artışı yanında az da olsa tuzluluk artışının etkisine bağlı olarak soğuk ara tabakadakinden daha yüksek değerlere ulaşmaktadır. Şubat ayında yüzey suyu sıcaklığı 10.12°C, 200 metrede ise 8.62°C olmasına rağmen yüzeydeki elektriksel iletkenlik değerinin 2.0866 (S/m) ve daha düşük sıcaklıktaki 200 metredeki elektriksel iletkenlik değerinin ise 2.3602 (S/m) olması 75 metrenin altındaki iletkenlik artışında tuzluluğun etkisini ortaya konması açısından örnek verilebilir. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama elektriksel iletkenlik değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 61. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama elektriksel iletkenlik değerleri (S/m) Derinlik Yüzey 50 m 100 m 150 m 200 m 2001 1.İstasyon 2.52±0.06 (2.06-3.11) 2.08±0.014 (2.01-2.33) 2002 2.İstasyon 2.56±0.062 (2.06-3.13) 2.06±0.011 (2.02-2.33) 2.13±0.008 (2.05-2.21) 2.28±0.006 (2.18-2.32) 2.35±0.004 (2.31-2.37) 1.İstasyon 2.55±0.067 (1.96-2.99) 2.05±0.019 (1.97-2.18) 2.İstasyon 2.54±0.068 (1.95-2.99) 2.08±0.024 (1.96-2.48) 2.08±0.011 (2.01-2.18) 2.25±0.006 (2.19-2.32) 2.34±0.005 (2.32-2.35) 84 E. İletkenlik (S/m) 1.5 2.0 2.5 E. İletkenlik (S/m) 3.0 3.5 1.5 0 2.0 2.5 3.0 3.5 3.0 3.5 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst. (a) 2. İst. (b) E.İletkenlik (S/m) 1.5 2.0 2.5 E.İletkenlik (S/m) 3.0 3.5 1.5 0 2.0 2.5 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst. (a) 2. İst. (b) Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Şubat Nisan Haziran Ağustos Ekim Aralık Şekil 29. 2001 (a, b) ve 2002 (c, d) yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama E. İletkenlik değişimleri 85 Işıklı tabaka derinliği (pratikte yüzeye göre ışığın %1’e indiği derinlik) Karadeniz’de 20-35 m arasında değişmektedir. Dolayısıyla fotosentetik üretim ve bağlı prosesler bu tabakada gerçekleşmektedir. Klorofil-a ve floresans maksimumları (Chl-a = 1.5-2), genel olarak ışıklı tabakanın tabanında yer almakta ve %1 ışık derinliği ile çakışmaktadır. Kış karışımının etkin olduğu ve üst su kolonunun sürekli yoğunluk tabakası derinliğine kadar homojen hale geldiği aylarda klorofil-a ve üretim parametreleri ışıklı tabaka boyunca homojen bir yapı göstermektedir. İlkbahar 1998 döneminde, Karadeniz’de kıyısal iki istasyonda ışıklı tabakanın çok altında ve ışığın en az düzeyde (<0.5 µEm-2s-1 veya yüzeye göre < %0.1 ışık seviyesinde) olduğu derinliklerde Rhizosolenia türlerinin yoğunlaşması ile (Eker ve Kıdeyş, Yayınlanmamış bulgu) nutriklin tabakasının hemen üzerinde ikinci bir klorofil-a maksimumu gözlenmiştir. Yüzey klorofili aylık ortalama değerleri dikkate alındığında 1990-96 yılları arasında Karadeniz’de kıyısal alanlarda 1-11 µgL-1 aralığında, derin basende ise genelde 1 µgL-1’den daha düşük ancak fitoplankton patlama zamanlarında 2.5 µgL-1’ye yaklaşan değerler verilmektedir. Karadeniz’de 97-98 döneminde yapılan birincil üretim ölçümleri en yüksek üretim hızlarının yaz ve sonbahar aylarında yapıldığını göstermiştir. Karadeniz’de birincil üretim (PPt), ışıklı tabakanın yüzeye yakın kısımlarında (çoğunlukla ışığın %10’a indiği derinliğe kadar) gerçekleşmektedir. Nisan 1998 döneminde, ışığın çok az düzeye indiği ve ikinci floresans ve klorofil-a maksimumunun gözlendiği derinlikte birikim gösteren fitoplanktonların fotosentez kapasitelerinin (potansiyel üretim, Pot-PP), yüzey populasyonları ile karşılaştırılabilir düzeyde olduğunu göstermiştir. Ayrıca, Karadeniz’de suboksik/anoksik geçiş tabakasında (σt=16.2), fotosentetik aktif anaerobik bakterilerin karbon bütçesine katkılarının önemli düzeyde olduğu bilinmektedir. Tüm biyojeokimyasal bulgulara toplu halde bakıldığında Karadeniz’de biyolojik aktivitenin anoksik tabakaya kadar devam ettiği, karbon döngüsünde fotosentetik ve mikro-biyolojik proseslerin bağlı olarak ve kimyasal ortamla iletişim içersinde yürüdüğü gözlenmektedir. Klorofil-a miktarlarının derinlikle değişim gösterdiği ve bu değişimlerin ilk 50 metrede önemli olduğu gözlenmiştir. Chl-a maksimumları 15-30 m derinliklerde ölçülmüştür. Bazı derinliklerdeki yıllık ortalama Chl-a değişimlerine ait verilerin literatürle uyum gösterdiği görülmüştür. Tablo 62. Bazı derinliklere ait yıllık ortalama klorofil-a değerleri (µg/L) Derinlik Yüzey 50 m 100 m 150 m 200 m 2001 1.İstasyon 2.77±0.358 (0.42-9.27) 1.81±0.468 (0.04-8.89) 2002 2.İstasyon 2.22±0.232 (0.42-5.17) 1.34±0.233 (0.01-4.07) 0.29±0.028 (0.01-0.56) 0.33±0.036 (0.01-0.62) 0.32±0.051 (0.09-0.77) 1.İstasyon 1.87±0.256 (0.65-6.25) 0.74±0.157 (0.28-1.83) 2.İstasyon 1.7±0.203 (0.27-4.18) 0.72±0.106 (0.15-2.03) 0.31±0.041 (0-0.57) 0.39±0.048 (0.05-0.79) 0.53±0.144 (0.33-0.95) 86 Klorofil-a (µg/L) 0 2 4 6 Klorofil-a (µg/L) 8 10 0 0 2 4 6 8 10 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 0 1 1. İst. (a) 2. İst. (b) Klorofil-a (µg/L) Klorofil-a (µg/L) 2 3 4 5 6 0 0 1 2 3 4 5 6 0 25 10 75 20 Derinlik (m) Derinlik (m) 50 100 30 125 150 40 175 50 200 1. İst. (c) 2. İst. (d) Ocak Mart Şubat Nisan Mayıs Temmuz Eylül Kasım Haziran Ağustos Ekim Aralık Şekil 30. 2001 (a, b) ve 2002 (c, d) yıllarında istasyonlardaki aylık ortalama klorofil-a değişimleri 87 Karadeniz’i diğer denizlerden farklı kılan en önemli özelliği, yüzeydeki oksijenli tabakanın altındaki derin basen sularının sürekli oksijensiz olması ve tabana doğru artan yüksek konsantrasyonda hidrojen sülfür içermesidir. Bu oluşumun temel nedeni tüm dip baseni dolduran Akdeniz kökenli tuzlu suların yüzeydeki daha az tuzlu sulardan kalıcı bir haloklin ile ayrılmasıdır. Karadeniz’de dikey karışımlar haloklinin üst sınırına kadar etkilidir. Bu nedenle oksijenli yüzey tabakasından sülfürlü derin sulara oksijen taşınımı son derece sınırlıdır. Oksijen girdisi aerob bakterilerin oksijen ihtiyacını karşılayamadığı için çöken organik maddenin parçalanması anaerob ortam bakterilerince, SO4 indirgenmesi yoluyla olmakta ve H2S’lü ortam oluşmaktadır (Yılmaz, 2002). Karadenizde oksijenin derinlikle azalması, keskin bir pinoklin tabakasının varlığından kaynaklanmaktadır. Karadeniz’de oksijenin dikey profili % 90-110 oksijen doygunluğunda suyun bulunduğu üst tabaka, oksijen konsantrasyonunun düşük değerler kadar azaldığı oxycline tabakası ve oksijen değerlerinin sıfıra indiği oksik-anoksik geçiş tabakasından oluşur.Yüzey tabakasında (oxycline üstü) oksijen dağılımı temel olarak birincil üretim, gaz alış verişi ve su sıcaklığı ve tuzluluğuna bağlı olan oksijen çözünürlüğü tarafından belirlenir. Bu yüzden yüzey tabakasında oksijen dağılımı önemli mevsimsel değişimler gösterir. (Konovalov and Murray, 2001) Çözünmüş oksijen değerlerinin yüzeyde mevsimsel değişimler gösterdiği ve sıcaklığın minimum olduğu kış aylarında maksimum oksijen değerleri ölçülürken, sıcaklığın maksimum olduğu ağustos aylarında minimum oksijen değerleri tespit edilmiştir. Çözünmüş oksijen konsantrasyonun vertikal dağılımı incelendiğinde özellikle haloklin tabakanın başlangıcıyla oksijen konsantrasyonun hızla azaldığı gözlenmiştir. 200 metre derinliğe gelindiğinde ise oksijen konsantrasyonun sıfıra çok yaklaştığı belirlenmiştir. Bu derinlikteki oksijen konsantrasyonunun winkler yöntemiyle yapılan ölçümlerden biraz fazla olduğu görülmektedir. Proje kapsamında alınan veriler Enstitümüz tarafından uzun süredir yürütülmekte olan Karadeniz ve Büyükdere Çevresel Ölçme ve İzleme projesi kapsamında Winkler yöntemi ile ölçülmüş bazı derinliklere ait çözünmüş oksijen ortalama verileri ile kıyasladığında benzerlik gösterdiği görülmektedir. Tablo 63. Karadeniz’de bazı derinliklere ait yıllık ortalama ç. oksijen değerleri (mg/L) Derinlik Ortalama±Std.Sapma Minimum Maksimum 2 9.09±1.343 6.67 12.05 25 9.15±1.129 6.95 10.98 50 9.34±0.737 7.3 10.76 75 8.22±1.423 4 10.73 100 5.18±2.193 1.3 10.05 125 2.56±1.996 0.26 9.26 150 0.93±0.801 0.18 5.55 175 0.62±0.523 <0.1 3.26 200 0.48±0.338 <0.1 2.08 88 Çözünmüş Oksijen (mg/L) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Çözünmüş Oksijen (mg/L) 9 10 11 12 0 25 25 50 50 75 75 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Derinlik (m) 0 Derinlik (m) 0 100 100 125 125 150 150 175 175 200 200 (a) (b) Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Şubat Nisan Haziran Ağustos Ekim Aralık Şekil 31. II. İstasyonda 2001 (a) ve 2002 (b) yıllarındaki çözünmüş oksijen değişimleri Deniz suyu genellikle alkali karaktere sahiptir ve yüksek pH değerleri atmosferle etkileşimin olduğu yüzey tabakalarında gerçekleşir. Çözünmüş oksijen konsantrasyonunun normal seviyelerde olduğu ortamlarda pH canlı faktörler tarafından kontrol edilir ve pH değerleri biyolojik prosesler ve sıcaklığa bağlı olarak mevsimsel hatta günlük değişimler gösterir (Uslu.2001). Deniz suyu pH değişimlerinin yüzey suyunda 8-8.4 arasında değerler aldığı görülmüştür. Sınırlı şekilde gerçekleşen bu değişimlerde birincil üretimin arttığı aylarda CO2 tüketimi nedeniyle pH’da yükselme ve diğer dönemlerde ise azalma gözlenmiştir. pH’nın vertikal değişimi incelendiğinde özellikle fotosentez zonunun altında oksijen varyasyonlarına paralel bir azalma gözlenmiştir. Azalan pH değerlerinin 7.6-7.7 civarında sabitlendiği tespit edilmiştir. pH ölçümlerinde kullanılan sensörle 2002 yılında sağlıklı ölçümler alınamamış ve 2003 yılının ikinci yarısından sonra tekrar ölçümler başlamıştır. CTD probuna takılı bulunan ışık geçirgenliği sensörü ile ilk altı ay sağlıklı veri alınmış ancak daha sonra arızalanmıştır. Üretici firmaya tamir ve kalibrasyon amacıyla gönderilmiş fakat verim alınamamıştır. 89 pH 7.0 7.5 Işık Geçirgenliği (%) 8.0 8.5 9.0 50 0 25 25 50 50 75 75 60 70 80 90 Derinlik (m) Derinlik (m) 0 100 100 125 125 150 150 175 175 200 200 2. İst. (c) 2. İst. (d) Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Şubat Nisan Haziran Ağustos Ekim Aralık Şekil 32. II.istasyona ait 2001 yılı pH ve ışık geçirgenliği değişimi 100 90 5. ÖNERİLER Bu çalışma Trabzon-Yomra açıklarında 200 metrelik su kolonundaki 2001-2003 süresince ölçülen fiziksel ve kimyasal parametreleri kapsamaktadır. Şüphesiz deniz suyunun özelliklerindeki zamana bağlı değişimlerin izlenmesi, bu değişimlerin sebep ve boyutlarının tespit edilmesi büyük önem taşımaktadır. Çünkü bu değişimler deniz ortamında bulunan canlıların, üreme, beslenme ve göç olgusunu dolayısıyla yaşamlarını direkt etkilemektedir. Balıkçılık faaliyetleri, biyolojik ve kimyasal değişimlerle ilgili çalışmalar, denizde yapılacak balık yetiştiriciliği için bu parametrelerin bilinmesine ihtiyaç vardır. Yukarıda anılan konularla ilgili daha sonra yapılacak çalışmaların bu çalışmada elde edilen veriler baz alınarak yürütülmesi ve benzer çalışmaların yapılması durumunda böyle bir çalışmaya bazı kimyasal ve biyolojik parametreler eklenmek suretiyle çok disiplinli bir çalışma haline getirilerek yürütülmesinin faydalı olacağı kesindir. Ancak deniz araştırmalarının masraflı oluşu nedeniyle mümkün olabildiğince birden fazla kişi, kurum ve kuruluş tarafından eş zamanlı olarak farklı bölgelerde aynı paralelde çalışmaların yürütülmesi zaman, emek ve finansman tasarrufu sağlayacaktır. Özellikle deniz balıkları yetiştiriciliği yapan üreticiler tarafından bu balıkların doğal isteklerini göz önüne alarak hangi dönemde ve ne kadar süre deniz ortamında yetiştiriciliğin yapılacağının planlaması bu çalışmadaki veriler ışığında yapılmalıdır. Son yıllarda uygulamaları görülen, deniz ortamındaki yetiştiriciliğe ilave olarak deniz kıyısında karasal ortama kurulan tesislerde, yetiştiriciliği yapılan türlerin optimum isteğini karşılayacak özellikteki su kütlesinin hangi dönemde hangi derinliklerde bulunabileceği yine bu verilerden yararlanmak suretiyle tespit edilmelidir. Sıcak mevsimlerde daha soğuk suyun taşınımı için yine bu parametrelere ihtiyaç duyulmakta ve çalışma bu anlamda bir boşluğu doldurmaktadır. Karadeniz yapısı gereği gösterdiği tabakalaşma ve içerdiği anoksik koşullar nedeniyle kıyısal deşarj ve derin deşarj sistemleri için uygun ortam olarak düşünülmekte ve bu tür çalışmaların uygulamaları günümüzde bölgemizde de gerçekleştirilmektedir. Bu tür uygulamaların öncesi ve sonrasında ortamın fiziksel ve kimyasal özelliklerinde ne tür değişiklikler olduğu temel parametrelerin ölçülmesiyle mümkün olacaktır. Bu anlamda elde edilen bu verilerden ilerideki uygulamalarda mukayese amaçlı yararlanılmalıdır. 91 6. ÖZET Bu çalışma; Karadeniz’in Trabzon-Yomra açıklarında 40º58.385' N-39º50.982' E ve 40º58.662' N-39º51.275' E koordinatlarında belirlenen, 50m ve 200 m derinlikteki 2 ayrı istasyonda 2001 yılında 33, 2002 yılında 24 ve 2003 yılında 19 kez ölçüm yapılmak suretiyle gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında su kolonunda bazı fiziksel ve kimyasal parametrelerin (sıcaklık, tuzluluk, yoğunluk, e.iletkenlik, pH, çözünmüş oksijen, ışık geçirgenliği ve klorofil-a) yıl içerisindeki değişimleri araştırılmıştır. Bu parametrelerin ölçümü SBE-25 model CTD sistemi kullanılarak yapılmıştır. Su kolonunda farklı zamanlarda derinliğe bağlı olarak yapılan ölçümlerin profilleri incelenmiş ve bu parametrelerin zamana ve derinliğe bağlı olarak değiştiği tespit edilmiştir. Deniz suyu yüzey sıcaklık değerlerinin hava sıcaklığına paralel olarak artarak 28.06ºC±0.90ºC ile en yüksek değerine ağustos ayında ulaştığı, şubat-mart aylarında 8.80ºC±1.15ºC ile minimum seviyeye inmektedir. Yüzey suyunda sıcaklık farkı yıl boyunca 19-20 ºC civarında iken, bu farklılık 50 m derinlikte 6-7ºC, 100 m derinlikte 2-2.5ºC ve 200 m derinlikte ise 0.5 ºC olmaktadır. Çalışmanın yapıldığı süre boyunca yüzey suyunda tuzluluk ortalama ‰17.69±0.16 olarak tespit edilmiştir. Tuzluluk değerleri derinliğe bağlı olarak artarak 50 metre derinlikte ortalama ‰18.11±0.12, 100 metrede ‰19.20±0.50 ve 200 metrede ‰21.22±0.14 değerine ulaşmaktadır. Yoğunluk değerleri sigma-t cinsinden yüzey suyunda en düşük ortalama ağustos ayında 9.42±0.17 kg/m3 olarak ölçülürken, ortalama en yüksek değere 13.77±0.12 kg/m3 ile şubat ayında ulaşmaktadır. Derinliğe bağlı olarak 50 metrede ortalama 13.86±0.26 kg/m3, 100 metrede 14.89±0.39 kg/m3 ve 200 metrede 16.40±0.10 kg/m3 değerleri tespit edilmiştir. Elektriksel iletkenlik yüzey suyunda 2.01±0.06 S/m ile şubat ayında minimum, ağustos ayında ise 3.06±0.08 S/m ile maksimum değerini almaktadır. 50 metrede ortalama 2.074±0.084 S/m, 100 metrede 2.108±0.046 S/m ve 200 metrede 2.345±0.014 S/m elektriksel iletkenlik değerleri ölçülmüştür. Yüzey suyu pH değişimlerinin 7.8-8.4 arasında değerler aldığı ve özellikle fotosentez zonu altında azalmaya başladığı ve 7.6-7.7 civarında sabitlendiği görülmüştür. Çözünmüş oksijenin yüzey suyunda sıcaklığa bağlı değişimler gösterdiği, derinliğin artması ile azalarak 200 metrede sıfırlı değerlere düştüğü tespit edilmiştir. Klorofil-a değerlerinin yüzeyde 0.2-6 µg/L arasında değiştiği ve derinliğe bağlı değişiminin ilk 50 metrede önemli olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Karadeniz, Su kolonu, CTD Sistemi, Fiziksel ve Kimyasal Parametreler 92 SUMMARY The Investigation of Some Physical and Chemical Characteristic in Water Column off Trabzon This paper presents the work, which has been carried out in the Black Sea’s YomraTrabzon region, between 40° 58.385’ N-39 50.982’ E and 40° 58.662’ N-39° 51.275’ E coordinates, in two different stations in the depths of 50 m and 200 m. Total 33 measurement in 2001, 24 measurement in 2002 and 19 measurement in 2003 have been done. It has been investigated, changes in some physical and chemical parameters (salinity, temperature, density and conductivity) in this water column during Project. In this water column salinity, temperature, density, conductivity, pH, dissolved oxygen,light transmission and chlorophyll-a parameters have been measured in relation to the depth. It’s been noticed that these profiles change depending on time of the year and the depth. Surface temperature of sea water in parallel and depending on the weather temperature, increases and reach 28.06ºC±0.90ºC in August and decrease to the minimum level of 8.80±0.90ºC in February-March. While surface level temperature difference during the year is around 19-20°C and goes down to 6-7°C in 50 m depth, 2-2.5°C in 100m depth and 0.5 °C in 200 m depth. During the project, salinity measurements of surface water are average of ‰17.69±0.16. These salinity measurements increase depending on the depth of water and in 50 m average of ‰18.11±0.12, 100 m ‰19.20±0.50 and 200 m ‰21.22±0.14. Density measured in the surface water as sigma-t, found minimum in August as 9.42±0.17 kg/m3 and reaches maximum in February as 13.77±0.12 kg/m3. The registered measures depending of depth are; in 50 m average 13.86±0.26 kg/m3, in 100 m average 14.89±0.39 kg/m3 and in 200 m 16.40±0.10 kg/m3 . Conductivity in the surface water measured as minimum of 2.01±0.06 S/m in February, maximum of 3.06±0.08 S/m in August. In 50m average 2.074±0.084 S/m, in 100 m 2.108±0.046 S/m and in 200 m 2.345±0.014 S/m conductivity values measured. Change of pH in surface water has been found at 7.8-8.4 and It has been seen that pH value decrease specialy under photosynthesis zone and stabiled at 7.6-7.7. It’s been noticed that dissolved oxygen changes in surface water depending on temperature time of the year. increasing the depth dissolved oxygen decreases and goes down about zero at 200 m dept. In suface water chlorophyll-a has been dedected between 0.2-6 µg/L. Effective change of chlorophyll-a depending on dept has been from surface to 50 m. Dept. Key Words: Blacksea, Water Column, CTD System, Physical and Chemical Parameters. 93 7. LİTERATÜR LİSTESİ Alemdağ, N., 1999, Güneydoğu Karadeniz’in Su Kolonunda Bazı Fiziksel Parametreler ve Eser Elementlerin Dağılımlarının Araştırılması, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Trabzon, 2000 Ataç, Ü., Aktaş, M., Yıldırım, C., Alemdağ, N., Zengin, B., Alkan, A., 1997, Karadeniz Bölgesinde Su Kirliliğine Neden Olan Faktörlerin Belirlenmesi ve Su Ürünlerine Olan Etkilerinin Araştırılması, Proje Sonuç Raporu, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TAGEM, Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Proje Kod No: TAGEM/IV/96/12/02/001, 206 s. Atamanalp, M., Yanik, T., Balık Yetiştiriciliğinde Su Kirliliğine Giriş, Yayın No: 226, A.Ü. Ziraat Fak. Ofset Tesisi, Erzurum, Pp:49. (2001) Baykut, F., Aydın, A., Artüz, M. İ., Bilimsel açıdan Karadeniz, İ.Ü. Yayınları sayı 3004, İstanbul, (1982). Doğan, E., Gönenç, E.İ., Örmeci, C., Müftüoğlu, O., Yüce, H., Türker, A. Uzaktan Algılama Yöntemi İle Tuna Nehri Bağlantılı Karadeniz İstanbul Boğazı Kirlenme Araştırması, Sonuç Raporu, İSKİ, (1996) Erüz, C, Durukanoğlu, H.F., Akın, Ş., Upwelling in the South Eastern Coasts of the Blacksea, Proceeding of the Second International Conference on the Mediterranean Coastal Enviroment, MEDCOAST’95, October 24-27, Tarragona, SPAIN, E. Özhan (Editor), 1745-1752. (1995) Fofonoff, P., Millard, R.C., Unesco, Properties of Sea Water, Unesco Tech. Pap. in Marine Sci., 44: 53-56 (1983) Fonselius, S.H., Phosphorous in the Black Sea. İn: The Black Sea: Geology, Chemistry and Biology, E.T. Degens and D.A. Ross, Editors, American Association of Petroleum Geologists, Tulsa, Oklahoma, Memoirs, 20 386-398. (1974) Genç, Y., 2000, Genç, 2000, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Kıyılarındaki Barbunya ( Mullus barbatus ponticus, Ess. 1927) Balığının Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Populasyon Parametreleri Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim Dalı, Trabzon. İzdar, E., Duman, M., Karadeniz’in Anoksik Ortamında Metal Sülfitlerin Depolanabilirliği, D.E.Ü., Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü., 1-8. (1993) Knauss, J.A., Introduction to Physical Oceanography, Prentice Hall, New Jersey, (1997) Kocataş, A., Oseanoloji, E.Ü. Fen Fak. Kitaplar serisi No: 114 İzmir, (1986) Konovalov, S.K., Murray J.W., Variations in the chemistry of the Black Sea on a time scale of decades (1960-1995), Journal of Marine Systems, 31 (2001) 217-243 Lenore, S., Arnold E., Andrew D., Standart Methods For The Examination of Water and Wastewater, 20th Edition, American Public Healt Association, Washington, (1998) 94 Müezzinoğlu, A., Denizler ve Kirlenme, Dokuz No:128, Eylül Üniv. Müh-Mim. Fak. İZMİR, (1987), Pp:77. Murray, J.W., Hydrographic variability in the Black Sea, in: Black Sea Oceanography, edited by E. İzdar, J. M., Murray, NATO/ ASI Series, Dordrecht, Kluwer Academic Publishers, 1- 15. (1991) Neumann, G., Die absolute Topographie des Physikalischen Meeresniveaus und die Oberflachenstromungen des Schwartzen Meeres. Ann. Hydr. Marit. Meteorol., 70 no: 9 265-282 (1942) Oğuz, T., Latif, M. A., Sur, H.İ, Ünlüata, Ü., Batı ve Orta Karadeniz’in Oşinografisi, Ulusal Deniz Ölçme ve İzleme Programı, İçel, 1989 Oğuz, T., Latif, M.A, Sur, H.I., Özsoy, E., Ünlüata, Ü., On the dynamics of the southern Black Sea in: Black Sea Oceanography, edited by E. İzdar and J. M. Murray, NATO/ASI Series, Dordrecht, Kluwer Academic Publishers, (1991), 46-63 Oğuz, T., Latun, V.S., Latif, M.A., Vladimirov, V.V., Sur, H.I., Markov, A.A., Özsoy, E., Katovshchikov, B.B., Eremeev, V.V., Ünlüata, U., Circulation in the Surface and Intermediate Layers of the Black Sea. Deep Sea Research, (40): 8 (1993) 1579-1612. Oğuz, T., Violette, P.E., Ünlüata, Ü., The Upper Layer Circulation of the Black Sea: Its Variability as Inferred from Hydrographic and Satellite Observation. Journal of Geology, 121 (1994) 213-230. Okyar, M., Ediger, V., Engin, M., Seismic Stratigraphy of the Southestern Black Sea Shelf from High-Resolution Seismic Records. Marine Geology, 121 (1994) 213-230. Pinet, P., The Properties of Sewater, Florida Statate University, Florida, (1998) Schwoerbel, J., Handbook of Limnoloji. J. Schwoerbel/Ellis Horwood Limited., (1987). Stewart R., Introduction to Physical Oceanography, Department of Oceanography Texas A. University, Texas, (2002) Stowe, K.S., Oceans Science, Wiley, New York, (1979). Tolmazin, D., Charging coastal oceanography of the Black Sea. 1: Northwestern shelf. Progress in oceanography, 15 (1985) 217-276. U.S. Environmental Protection Agency (USEPA)., Volunteer Stream Monitoring: A methods Manual, Pub. Number: EPA 841-B-97-003, Washington, (1997) www. oceanline.com (2002) www. Serc.si.edu (2002) Yaramaz, Ö., Su Kalitesi, Yayın No:14, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova - İZMİR, (1992), Pp:9. Yılmaz, A., Türkiye Denizlerinin Biyojeokimyası: Dağılımlar ve Dönüşümler, Turkısh J.Eng.Env.Sci., 26 (2002), 219-235 95 8. YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ Ali ALKAN (Proje Lideri) 1974 yılında Artvin-Yusufeli’nde doğdu. İlkokulu Yusufeli Tarakçılar Köyü ilkokulu, orta öğrenimini İzmir-Bergama Lisesi, lise öğrenimini Erzincan Laborant Meslek Lisesinde tamamladı. 1995-96 öğrenim yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümünde lisans eğitimine başladı ve 1999 yılında aynı fakülteden Kimyager unvanı ile mezun oldu. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Bilimleri Anabilim Dalında yüksek lisans eğitimine başladı. “Güneydoğu Karadeniz Su Kolonunda Bazı Fiziksel Parametrelerin Yıllık Değişimlerinin Araştırılması” isimli tezi Aralık 2002 yılında tamamladı. Halen Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü bünyesinde Kimyager olarak görev yapmakta ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim dalında doktora programına devam etmektedir. Enstitüde göreve başladığı tarihten itibaren “Karadeniz Bölgesinde Su Kirliliğine Sebep Olan Faktörlerin Belirlenmesi ve Su Ürünlerine Etkilerinin Araştırılması”, “Karadeniz’de Ağır Metal Kirliliğinin Karasal Kaynaklarının Belirlenmesi”, “Karadeniz Alabalığının Biyo-ekolojik Özelliklerinin Tespiti ve Kültür İmkanlarının Araştırılması”, ve “Çayeli Bakır İşletmeleri Karadeniz ve Büyükdere Çevresel Ölçme ve İzleme Programı” projelerinde görev almıştır. Bayram ZENGİN 1973 yılında Adıyaman’da doğdu. İlk ve orta eğitimini Adıyaman’da tamamladıktan sonra 1988 yılında Ankara Laborant Meslek Lisesini kazandı. 1991 yılında öğrenimini bitirdikten sonra aynı yıl Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. 1991 yılından beri Enstitünün Ekoloji Bölümünde çalışmaktadır. Daha önce “Karadeniz’de Su Kirliliğine Sebep Olan Faktörlerin Belirlenmesi”, “Deniz ve Akarsulardaki Kirliliğin Karadeniz’deki Ekonomik Değeri Yüksek Balıkların Stok ve Üremesine Olan Etkisinin Belirlenmesi”, “Karadeniz Alabalığının Biyoekolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Kültür İmkanlarının araştırılması”, “Doğu Karadeniz’deki Av Gücünün Demersal Balık Stokları Üzerine Olan Etkisinin Tespiti” ve “Çıldır Gölü Tatlı Su Midyelerinin Populasyon Parametrelerinin Tespiti ve Ekonomik Olarak Değerlendirme İmkanları”, projelerinde çalıştı. Halen 1993 yılından itibaren devam eden “Çayeli Bakır İşletmeleri Karadeniz ve Büyükdere Çevresel Ölçme ve İzleme Programı” ve “Karadeniz Alabalığının Yetiştiriciliği ve Balıklandırma Amacıyla Kullanımı” projelerinde çalışmalarını sürdürmektedir. 96 Celal YILDIRIM 1963 yılında Trabzon-Yomra’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Yomra’da bitirdi. 1989 yılında KTÜ Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümünden Kimyager unvanı ile mezun oldu. 1990 yılında askerlik görevini tamamladı. 1991-1996 yıllarında Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsünde mevsimlik işçi olarak çalıştı. Aralık 1996’daMilli Eğitim Bakanlığı bünyesinde öğretmen olarak Artvin ilinde görev yaptı. Şubat 2001’de Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne Kimyager olarak atandı. Enstitüde görev yaptığı sürede “Karadeniz Bölgesinde Su Kirliliğine Sebep Olan Faktörlerin Belirlenmesi ve Su Ürünlerine Etkilerinin Araştırılması”, “Karadeniz’de Ağır Metal Kirliliğinin Karasal Kaynaklarının Belirlenmesi” ve “Çayeli Bakır İşletmeleri Karadeniz ve Büyükdere Çevresel Ölçme ve İzleme Programı” projelerinde görev almıştır. Halen Ankara Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsünde Kimyager olarak görev yapmaktadır. Serkan SERDAR 1974 yılında Trabzon-Akçaabat’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini Akçaabat’ta, lise öğrenimini ise Trabzon Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi’nde tamamladı. 1992 yılında K.T.Ü. Rize M.Y.O. Makine-Resim ve Konstrüksiyon bölümüne girdi ve bu bölümden 1994 yılında mezun oldu 1995 yılında K.T.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Kimya bölümünü kazandı ve 1999 yılında “Kimyager” ünvanı ile mezun oldu. Halen Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nde Sözleşmeli Kimyager olarak çalışmaktadır. 9. EKLER Ek Tablo 1. 1990 yılı aylık ortalama deniz suyu sıcaklık değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 9.58±0.175 (8.4-10.6) 9.51±0.157 (8.8-10.6) 9.52±0.15 (8.9-10.6) 9.52±0.143 (8.9-10.6) 10.15±0.05 (10.1-10.2) 9.46±0.116 (9-10.2) 10.1±0.1 (10-10.2) 10.05±0.05 (10-10.1) 9.22±0.149 (8-10.1) 2 8.56±0.1 (7.6-9.2) 8.58±0.095 (7.7-9.1) 8.53±0.115 (7.7-9.1) 8.45±0.11 (7.7-9.1) 3 8.87±0.359 (7.8-12.1) 8.15±0.134 (7.8-9.3) 8.11±0.125 (7.8-9.2) 8.04±0.103 (7.7-9) 4 11.43±0.708 (7.8-14) 10.56±0.495 (7.9-12) 10.49±0.496 (7.9-12) 10.41±0.503 (7.9-12) 5 14.28±0.369 (11.6-17.2) 13.68±0.35 (11.8-16) 13.28±0.274 (11.4-15) 13±0.233 (11.2-15) AYLAR 6 7 21.08±0.488 24.98±0.169 (17.6-26.5) (24-26) 19.81±0.364 24.23±0.165 (16.3-21.4) (23.5-25.4) 19.09±0.478 23.8±0.209 (15.9-21.5) (22.2-25) 18.29±0.598 22.98±0.302 (13.3-21.7) (20.8-24.8) 8 25.38±0.173 (24.1-27) 24.01±0.784 (10.8-25.8) 24.31±0.179 (22-25.4) 23.72±0.164 (22-24.7) 9 23.23±0.478 (17.5-25) 22.87±0.334 (21-24.5) 22.41±0.384 (18.2-24) 21.43±0.772 (12-24) 10 20.27±0.368 (18.4-22) 20.07±0.377 (18-21.8) 19.86±0.377 (18-21.5) 19.59±0.349 (17.9-21) - - - - - - - - - 8.46±0.121 (7.7-9.4) 8.02±0.144 (7.7-9.4) 9.86±0.43 (7.8-11.5) 12.33±0.213 (10.4-14) 16.21±0.667 (11.8-20.1) 21.3±0.323 (19.5-23.5) 21.44±0.649 (15.6-25) 17.81±0.878 (11-23.8) 18.45±0.66 (12.5-20) - - - - - - - - - - - - - - - - - - 8.36±0.118 (7.6-9.4) 8.25±0.243 (7.6-10.4) 9.29±0.404 (7.9-11.5) 11.83±0.316 (8.9-14) 13.73±0.531 (11.3-18.1) 15.26±0.922 (11-23) 14.21±0.753 (9.8-25) 13.4±0.565 (10-15.8) 14.66±0.842 (9.5-18.3) 11 15.82±0.356 (14-19.1) 15.66±0.315 (14-18.3) 15.65±0.289 (14-18.3) 15.45±0.263 (14-18.1) 14.24±0.226 (13-15) 13.35±0.422 (11-17) 11.16±0.626 (8.5-14.3) 9.85±0.71 (6.5-13.6) 10.02±0.543 (6.1-13.5) 12 12.28±0.307 (10.5-14) 12.3±0.291 (10.5-14) 12.25±0.292 (10.5-14) 12.22±0.293 (10.5-14) 12.05±0.289 (10-14) 11.38±0.263 (9.8-13.5) 10.52±0.355 (7.7-12.5) 9.56±0.488 (6.3-12) 9.41±0.572 (6.3-13.3) 11 8.83±0.079 (8.2-9.2) 8.88±0.07 (8.2-9.2) 8.76±0.071 (8.4-9.3) 8.8±0.083 (8.1-9.3) 8.96±0.09 (8.5-9.3) 9.04±0.108 (8.2-9.7) 9.66±0.181 (8.8-10.5) 9.91±0.205 (9-10.9) 9.89±0.159 (8.6-11) 12 9.42±0.073 (9.1-10.1) 9.41±0.085 (9-10.4) 9.42±0.084 (9-10.4) 9.38±0.082 (9-10.5) 9.44±0.088 (8.9-10.5) 9.55±0.075 (8.9-10) 9.67±0.1 (8.8-10.4) 9.91±0.146 (8.8-10.9) 9.99±0.16 (8.8-10.9) Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 8.34±0.346 (7.5-9.8) 8.46±0.33 (7.3-9.7) 8.4±0.323 (7.2-9.6) 8.43±0.317 (7.3-9.6) 9.55±0.15 (9.4-9.7) 8.39±0.317 (7.3-9.6) 9.45±0.15 (9.3-9.6) 9.3±0.3 (9-9.6) 8.33±0.406 (6.7-9.8) 2 8.05±0.185 (7.3-9.4) 8.13±0.237 (6.7-9.8) 8.12±0.245 (6.9-9.7) 7.99±0.234 (6.5-9.5) 3 10.07±0.504 (7-12.3) 10.37±0.436 (7.5-11.9) 10.28±0.409 (7.5-11.6) 10.28±0.413 (7.6-11.8) 4 8.47±0.558 (7-10.2) 8.47±0.357 (7.4-9.6) 8.33±0.34 (7.4-9.5) 8.43±0.338 (7.4-9.5) 5 8.74±0.243 (6.5-11) 8.41±0.204 (7-9.6) 8.39±0.228 (6.5-10) 8.35±0.206 (6.7-9.4) AYLAR 6 7 8.84±0.333 7.89±0.248 (6.2-10.8) (6.3-9.2) 8.82±0.363 7.49±0.265 (6.4-11.7) (5.5-8.9) 8.88±0.335 7.48±0.248 (6.7-11.5) (5.8-9.5) 8.69±0.305 7.47±0.208 (6.6-10.9) (5.6-8.5) 8 7.09±0.113 (5.7-7.4) 7.14±0.092 (6.2-7.6) 7.18±0.111 (5.9-7.6) 7.44±0.072 (6.9-7.8) 9 7.47±0.085 (6.8-8) 7.49±0.062 (7-7.8) 7.4±0.104 (7-8.2) 7.64±0.149 (7-9.2) 10 7.98±0.175 (7.1-9.4) 7.83±0.085 (7.2-8.2) 7.95±0.074 (7.4-8.3) 8.15±0.171 (7.4-9.5) - - - - - - - - - 7.92±0.221 (6.5-9.6) 10.24±0.435 (7.6-11.8) 8.42±0.279 (7.4-9.4) 8.44±0.204 (6.5-9.6) 8.76±0.344 (6.5-12.1) 7.65±0.229 (5.8-9.1) 7.64±0.187 (5.9-8.6) 8.1±0.176 (7.2-9.2) 8.35±0.18 (7.6-9.6) - - - - - - - - - - - - - - - - - - 7.81±0.153 (6.7-8.7) 9.64±0.494 (7.2-12.2) 8.25±0.431 (6.8-9.6) 8.61±0.202 (7.2-9.7) 8.88±0.309 (6.4-10.1) 8.75±0.292 (6.9-10.5) 8.32±0.24 (6.4-9.3) 9±0.157 (7.9-9.8) 8.96±0.179 (8.2-10.2) 97 Ek Tablo 2. 1990 yılı aylık ortalama deniz suyu çözünmüş oksijen değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Ek Tablo 3. 1990 yılı aylık ortalama deniz suyu pH değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) 20 - - - - - - - - - - 25 7.94±0.234 (7.5-8.6) 7.95±0.084 (7.4-8.6) 7.76±0.034 (7.6-7.9) 7.8±0.085 (7.4-8.1) 8.09±0.021 (8-8.2) 8.11±0.05 (7.6-8.6) 8±0.039 (7.8-8.1) 7.79±0.039 (7.4-8.1) 7.8±0.265 (7.3-8.2) 8.18±0.054 (7.9-8.43) 30 - - - - - - - - - - 40 - - - - - - - - - - 50 7.92±0.24 (7.5-8.6) 8±0.069 (7.8-8.6) 7.73±0.042 (7.5-7.9) 7.67±0.119 (7.2-8.1) 8.04±0.02 (7.9-8.2) 8.03±0.099 (6.7-8.5) 8.02±0.039 (7.8-8.2) 7.8±0.041 (7.4-8.1) 7.57±0.491 (6.6-8.2) 8.12±0.053 (7.8-8.3) 10 22.04±0.507 (19.7-24.2) 21.7±0.383 (19.9-23.2) 21.41±0.317 (19.9-22.7) 21.29±0.298 (19.9-22.4) 21.04±0.27 (19.9-22.1) 20.74±0.245 (19.7-22) 19.84±0.465 (17.5-21.6) 19.35±0.484 (16.8-21.1) 17.69±0.657 (14.4-19.5) 11 17.27±0.294 (15.8-18.4) 16.96±0.299 (15.4-18.5) 16.88±0.286 (15.5-18.5) 16.81±0.279 (15.4-18.5) 16.83±0.334 (15.1-18.5) 16.46±0.43 (13.4-18.3) 16.19±0.47 (13.2-18.3) 15.17±0.627 (12.3-17.8) 14.36±0.756 (11.5-18) 5 10 15 2 8.08±0.058 (7.9-8.6) 8.09±0.062 (7.9-8.6) 8.09±0.072 (7.9-8.6) 8.05±0.058 (7.9-8.6) 3 7.67±0.117 (6.6-8) 7.78±0.039 (7.6-7.9) 7.8±0.03 (7.7-7.9) 7.8±0.03 (7.7-7.9) 4 7.8±0.109 (7.4-8.2) 7.91±0.094 (7.6-8.2) 7.9±0.085 (7.7-8.2) 7.87±0.071 (7.7-8.1) 5 8.05±0.042 (7.6-8.3) 8.09±0.025 (8-8.2) 8.09±0.027 (8-8.2) 8.06±0.02 (8-8.2) AYLAR 6 7 8.02±0.07 8±0.044 (7.2-8.5) (7.7-8.3) 8.06±0.062 8.02±0.053 (7.2-8.2) (7.7-8.2) 8.08±0.066 8.01±0.053 (7.2-8.4) (7.7-8.2) 8.06±0.057 8.03±0.047 (7.3-8.2) (7.8-8.2) 11 8.07±0.033 (7.9-8.3) 8.04±0.031 (7.9-8.2) 8.07±0.036 (8-8.3) 8.1±0.027 (7.9-8.3) 8.08±0.02 (8-8.1) 8.03±0.027 (7.9-8.2) 8.02±0.048 (7.9-8.2) 8.05±0.043 (7.9-8.2) 8.04±0.028 (7.9-8.2) Y 1 7.9±0.249 (7.4-8.6) 8±0.259 (7.5-8.8) 7.98±0.252 (7.4-8.7) 7.96±0.246 (7.4-8.6) 8 7.88±0.029 (7.7-8.2) 7.81±0.044 (7.4-8.2) 7.81±0.039 (7.4-8.1) 7.83±0.03 (7.6-8.1) 9 7.93±0.088 (7.8-8.1) 7.93±0.12 (7.7-8.1) 7.93±0.12 (7.7-8.1) 7.9±0.173 (7.6-8.2) 10 8.18±0.056 (7.8-8.45) 8.14±0.047 (7.9-8.46) 8.13±0.053 (7.9-8.44) 8.14±0.047 (7.9-8.43) 12 - Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 9.77±0.115 (8.9-10.5) 9.77±0.111 (9-10.5) 9.77±0.109 (8.8-10.3) 9.78±0.095 (8.9-10.2) 9.79±0.089 (9-10.2) 9.86±0.121 (8.9-11) 9.79±0.089 (8.9-10.2) 9.66±0.102 (9-10.1) 9.39±0.165 (8-10) 2 7.88±0.212 (7.5-8.9) 7.78±0.241 (7.2-8.9) 7.75±0.251 (7.2-8.9) 7.73±0.258 (7.2-8.9) 7.78±0.254 (7.2-8.9) 7.7±0.228 (7.2-8.7) 7.63±0.254 (7.1-8.8) 7.47±0.275 (7-8.7) 7.25±0.136 (7-7.8) 3 7.16±0.128 (6.7-7.8) 7±0.083 (6.8-7.5) 6.81±0.116 (6.3-7.3) 6.76±0.118 (6.3-7.3) 6.74±0.125 (6.3-7.3) 6.72±0.158 (6.2-7.4) 6.73±0.167 (6-7.4) 6.69±0.175 (6-7.3) 6.71±0.182 (6-7.4) 4 9.84±0.724 (7.4-12.5) 8.83±0.402 (7.2-10.2) 8.24±0.356 (7.1-10.2) 7.74±0.372 (7-9.8) 7.09±0.134 (6.5-7.5) 6.79±0.135 (6-7) 6.61±0.144 (5.8-6.9) 6.23±0.163 (5.5-6.6) 6.16±0.151 (5.5-6.5) 5 13.38±0.441 (11-17) 12.97±0.631 (10.5-19) 11.89±0.667 (8.5-18.2) 10.76±0.828 (7-18.2) 9.66±0.779 (6-14.7) 8.91±0.74 (5.5-13.8) 8.38±0.759 (5.2-13.9) 8.2±0.803 (5.2-13.4) 6.71±0.647 (5.1-13.2) AYLAR 6 7 16.83±0.715 25.09±0.381 (13.8-20.5) (21-27.1) 16.07±0.745 24.41±0.442 (12.7-20.5) (18.5-26.8) 14.39±0.765 23.8±0.536 (11.2-20.5) (16.5-26.6) 13.67±0.791 22.74±0.836 (10.9-20) (12.8-26.1) 12.74±0.798 21.41±0.999 (10-19) (11-26) 11±0.597 19.85±1.135 (7.2-14) (7.9-25.6) 9.14±0.768 18.62±1.119 (5.8-13.2) (5.9-24.5) 6.44±0.479 14.77±0.955 (4.2-9) (5.7-21.7) 5.44±0.317 13.91±0.922 (4-8) (5.5-24.8) 8 27.28±0.163 (26.4-28) 26.82±0.054 (26.5-27) 26.41±0.065 (26.1-26.7) 26.2±0.103 (25.7-26.6) 25.98±0.193 (25.1-26.6) 25.19±0.45 (22.5-26.5) 24.55±0.518 (21.6-26.1) 20.67±0.845 (16.5-25.8) 18.82±1.503 (13-27) 9 23.89±0.379 (21.9-25.6) 23.6±0.351 (21.5-24.9) 23.45±0.353 (21.4-24.7) 23.32±0.343 (21.4-24.6) 23.09±0.359 (21.4-24.5) 22.49±0.428 (21-24.5) 18.56±1.62 (11.5-24.5) 14.77±1.553 (9.5-23.7) 12.43±0.671 (9-14.8) 98 Ek Tablo 4. 1991 yılı aylık ortalama deniz suyu sıcaklık değerlerinin derinliğe bağlı değişimi 12 12.25±1.35 (10.9-13.6) 12±1.2 (10.8-13.2) 12.1±1.2 (10.9-13.3) 11.9±1.5 (10.4-13.4) 12±1.2 (10.8-13.2) 12.05±1.35 (10.7-13.4) 12±1.2 (10.8-13.2) 12.05±1.25 (10.8-13.3) 12.45±0.95 (11.5-13.4) Ek Tablo 5. 1991 yılı aylık ortalama deniz suyu çözünmüş oksijen değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 9.87±0.064 (9.4-10.2) 9.88±0.057 (9.5-10.2) 9.85±0.068 (9.4-10.2) 9.89±0.061 (9.4-10.2) 9.87±0.052 (9.4-10.3) 9.86±0.055 (9.4-10.2) 9.89±0.068 (9.3-10.2) 9.86±0.086 (9-10.3) 9.85±0.049 (9.5-10.1) 2 10.4±0.089 (10.2-10.6) 10.43±0.042 (10.3-10.6) 10.37±0.056 (10.2-10.6) 10.47±0.08 (10.3-10.8) 10.45±0.085 (10.3-10.8) 10.45±0.067 (10.3-10.7) 10.5±0.082 (10.3-10.8) 10.48±0.083 (10.2-10.8) 10.45±0.099 (10.1-10.8) 3 10.6±0.103 (10-11.2) 10.66±0.088 (10.2-11.2) 10.56±0.112 (10.1-11.2) 10.59±0.087 (10-10.9) 10.56±0.09 (10.1-11) 10.51±0.089 (10.1-10.9) 10.48±0.089 (10.1-10.9) 10.56±0.108 (10-11) 10.44±0.138 (9.8-11) 4 10.2±0.133 (9.6-10.5) 10.14±0.138 (9.5-10.4) 10.34±0.081 (9.9-10.6) 10.46±0.111 (10-10.8) 10.7±0.049 (10.6-10.9) 10.73±0.064 (10.6-11) 10.73±0.115 (10.1-11) 10.9±0.065 (10.8-11.2) 11.01±0.055 (10.8-11.2) 5 9.14±0.185 (8-10.2) 9.34±0.179 (8.1-10.2) 9.48±0.18 (8.3-10.4) 9.71±0.238 (8-10.6) 10.03±0.212 (8.4-11) 10.22±0.243 (8.1-11) 10.31±0.239 (8.4-11.2) 10.27±0.263 (8.1-11.2) 10.46±0.245 (8.1-11.2) AYLAR 6 7 8.69±0.168 6.48±0.225 (8-9.8) (4.5-8) 8.63±0.121 6.89±0.218 (8.1-9.2) (5-8.2) 8.93±0.119 6.93±0.224 (8-9.5) (5-8.6) 9.06±0.113 7.18±0.243 (8.2-9.6) (5.1-9.3) 9.14±0.132 7.25±0.278 (8.4-9.8) (5.1-9.6) 9.46±0.166 7.32±0.324 (8.4-10.4) (4.9-10.6) 9.93±0.179 7.7±0.354 (9.1-10.8) (5-11) 10.54±0.128 8.28±0.304 (9.4-11.2) (5.8-11.2) 10.59±0.135 8.31±0.318 (9.4-11.4) (5.8-11) 8 6.87±0.11 (6.3-7.3) 6.5±0.18 (5.5-7.3) 6.57±0.127 (6.1-7.3) 6.57±0.114 (6.1-7.1) 6.5±0.16 (5.6-7.2) 6.5±0.161 (5.8-7.4) 6.7±0.11 (6.3-7.3) 7.45±0.213 (6.4-8.4) 7.27±0.345 (5.3-8.6) 9 6.94±0.186 (5.7-7.6) 6.78±0.147 (5.7-7.3) 6.73±0.137 (5.7-7.2) 6.63±0.172 (5.6-7.3) 6.69±0.166 (5.6-7.5) 6.86±0.192 (5.6-7.7) 7.14±0.226 (5.5-7.8) 7.88±0.392 (5.5-10.1) 8.41±0.271 (7.3-10.2) 11 7.69±0.159 (7.2-8.8) 7.66±0.172 (7-8.6) 7.69±0.15 (7.1-8.6) 7.74±0.159 (7-8.7) 7.78±0.172 (6.9-8.8) 7.72±0.202 (6.5-8.8) 7.85±0.183 (7.1-8.9) 8.08±0.239 (7.4-9.8) 8.32±0.206 (7.4-9.8) 12 9±0.4 (8.6-9.4) 9.05±0.35 (8.7-9.4) 9.1±0.2 (8.9-9.3) 9.25±0.15 (9.1-9.4) 9.1±0.1 (9-9.2) 9.2±0 (9.2-9.2) 8.9±0.7 (8.2-9.6) 9.35±0.15 (9.2-9.5) 8.95±0.15 (8.8-9.1) 10 8.55±0.027 (8.4-8.6) 8.59±0.035 (8.4-8.7) 8.45±0.124 (7.6-8.7) 8.59±0.023 (8.5-8.7) 8.56±0.018 (8.5-8.6) 8.55±0.019 (8.5-8.6) 8.53±0.025 (8.4-8.6) 8.5±0.027 (8.4-8.6) 8.43±0.067 (8.1-8.6) 11 7.94±0.224 (6.5-8.8) 8.31±0.048 (8.1-8.5) 8.32±0.049 (8-8.5) 8.3±0.052 (8-8.5) 8.28±0.055 (8-8.5) 8.28±0.053 (8-8.5) 8.23±0.058 (8-8.5) 8.21±0.062 (7.9-8.5) 8.12±0.065 (7.9-8.6) 12 8.6±0.1 (8.5-8.7) 8.65±0.15 (8.5-8.8) 8.65±0.05 (8.6-8.7) 8.6±0 (8.6-8.6) 8.5±0 (8.5-8.5) 8.45±0.05 (8.4-8.5) 8.45±0.15 (8.3-8.6) 8.35±0.15 (8.2-8.5) 8.45±0.15 (8.3-8.6) 99 10 6.46±0.27 (5.8-8.2) 6.61±0.259 (5.9-8.3) 6.61±0.259 (5.9-8.2) 6.68±0.228 (6-8.1) 6.79±0.245 (6.1-8.3) 6.81±0.234 (6-8.2) 6.89±0.187 (6.1-7.8) 7.05±0.169 (6.3-7.9) 7.29±0.215 (6.2-8.4) Ek Tablo 6. 1991 yılı aylık ortalama deniz suyu pH değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) AYLAR 1 Y - 5 - 10 - 15 - 20 - 25 - 30 - 40 - 50 - 2 7.95±0.15 (7.8-8.1) 7.9±0.1 (7.8-8) 8±0.2 (7.8-8.2) 7.9±0.1 (7.8-8) 7.95±0.05 (7.9-8) 8.05±0.05 (8-8.1) 8±0.1 (7.9-8.1) 7.9±0.1 (7.8-8) 7.95±0.05 (7.9-8) 3 4 - - - - - - - - - - - - - - - - - - 5 8.33±0.076 (8.1-8.5) 8.4±0.183 (7.9-8.9) 8.47±0.138 (8.2-8.9) 8.33±0.056 (8.2-8.5) 8.57±0.092 (8.3-8.8) 8.53±0.138 (8.1-8.8) 8.5±0.126 (8.1-8.7) 8.53±0.112 (8.2-8.8) 8.4±0.073 (8.2-8.6) 6 - 7 8.5±0.055 (8.04-8.9) 8.53±0.054 (8.2-9) 8.5±0.05 (8.2-9) 8.49±0.05 (8.1-8.9) 8.46±0.056 (8-8.9) 8.42±0.056 (7.9-8.8) 8.38±0.052 (7.9-8.8) 8.29±0.055 (7.8-8.7) 8.36±0.052 (7.8-8.8) 8 8.69±0.025 (8.6-8.8) 8.65±0.043 (8.4-8.8) 8.65±0.043 (8.4-8.8) 8.67±0.027 (8.6-8.8) 8.65±0.025 (8.6-8.8) 8.64±0.028 (8.5-8.8) 8.62±0.033 (8.5-8.8) 8.65±0.016 (8.6-8.7) 8.44±0.098 (7.8-8.7) 9 8.63±0.075 (8.1-8.9) 8.73±0.076 (8.1-8.9) 8.72±0.083 (8-8.9) 8.71±0.082 (8-8.9) 8.7±0.068 (8.1-8.8) 8.68±0.077 (8-8.8) 8.66±0.079 (8-8.8) 8.6±0.088 (7.9-8.8) 8.58±0.094 (7.8-8.9) Ek Tablo 7. 1992 yılı aylık ortalama deniz suyu sıcaklık değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 9.42±0.432 (7.2-10.8) 8.71±0.338 (7-9.6) 8.64±0.362 (6.6-9.5) 8.7±0.334 (7-9.5) 8.7±0.323 (7-9.6) 8.69±0.338 (7-9.6) 8.72±0.333 (7-9.6) 8.77±0.368 (6.8-9.8) 8.72±0.442 (6-9.9) 2 - 3 9.23±0.602 (6.9-11.6) 8.05±0.43 (6.2-10.5) 7.71±0.349 (6-10.3) 7.77±0.357 (6-10.3) 7.57±0.317 (6.1-10.1) 7.8±0.419 (6.1-10.8) 7.62±0.271 (6.3-9.4) 7.48±0.162 (6.3-8.1) 7.68±0.162 (6.9-8.7) 4 11.19±0.668 (9-14.5) 8.88±0.139 (8.3-9.5) 8.76±0.129 (8.2-9.4) 8.66±0.157 (7.9-9.4) 8.59±0.183 (7.9-9.5) 8.32±0.175 (7.6-9.2) 8±0.177 (7-8.6) 7.91±0.211 (6.8-8.7) 7.96±0.404 (6.3-9.6) 5 15±0.995 (12.3-16.5) 13.18±0.988 (10.8-14.9) 12.5±0.867 (10.6-14.6) 11.88±0.805 (10.2-13.7) 10.45±0.357 (9.7-11.2) 9.85±0.487 (8.5-10.7) 9.13±0.586 (7.5-10.2) 10.08±1.328 (7.7-13.8) 9.4±0.897 (7.5-11.5) AYLAR 6 7 20.54±0.956 23.98±0.683 (16.5-25) (22.2-26) 19.39±0.939 23.46±0.455 (16.2-23) (22-24.7) 18.28±1.037 23.46±0.453 (15.2-23) (22-24.7) 16.3±0.938 23.04±0.478 (12.3-21.1) (21.8-24.5) 13.93±0.884 22.72±0.547 (10.8-18.4) (21.5-24.4) 12.67±1.18 22.38±0.523 (9.6-21.1) (21.2-23.9) 10.8±0.477 20.28±0.554 (8.8-13.2) (19-22.3) 10±0.58 15.34±1.303 (7.7-12.4) (11.6-19.2) 10.67±1.108 18.78±2.027 (7.6-17.7) (12.3-24.9) 8 25.18±0.766 (23-26.6) 24.78±0.528 (23.4-25.7) 24.65±0.386 (23.9-25.5) 24.15±0.452 (23.1-25.3) 23.95±0.555 (22.7-25.4) 23.75±0.519 (23-25.2) 23.3±0.455 (22.5-24.5) 21.13±1.397 (17-23.1) 18.08±1.189 (15.7-21.2) 9 23.27±0.782 (18-27) 23±0.685 (18-26.5) 22.45±0.651 (17.5-25.5) 21.57±0.751 (17.5-24.7) 19.36±0.98 (13.7-24) 16.48±1.17 (11-22.6) 14.04±1.151 (9.5-20.3) 11.83±0.958 (8.2-18.8) 10.83±1.045 (5-16.7) 10 - 11 11.95±2.45 (9.5-14.4) 11.8±2.4 (9.4-14.2) 11.7±2.4 (9.3-14.1) 11.65±2.35 (9.3-14) 11.6±2.4 (9.2-14) 11.6±2.4 (9.2-14) 11.2±2 (9.2-13.2) 10±0.9 (9.1-10.9) 9.55±0.55 (9-10.1) 12 10.18±0.138 (9.9-10.5) 10.13±0.075 (10-10.3) 10.13±0.111 (9.9-10.4) 10.25±0.15 (9.9-10.5) 10.13±0.125 (10-10.5) 9.83±0.312 (9-10.5) 9.85±0.29 (9.1-10.5) 9.9±0.268 (9.2-10.5) 9.85±0.312 (9-10.5) 11 8.45±0.05 (8.4-8.5) 8.6±0.1 (8.5-8.7) 8.65±0.15 (8.5-8.8) 8.7±0.1 (8.6-8.8) 8.75±0.05 (8.7-8.8) 8.8±0 (8.8-8.8) 8.9±0 (8.9-8.9) 9±0 (9-9) 8.95±0.05 (8.9-9) 12 9.53±0.275 (8.8-10) 9.5±0.245 (8.9-9.9) 9.4±0.28 (8.7-9.9) 9.48±0.269 (8.8-10) 9.48±0.214 (8.9-9.8) 9.75±0.119 (9.4-9.9) 9.75±0.185 (9.3-10.2) 9.78±0.193 (9.4-10.3) 9.58±0.239 (9-10.1) Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 9.2±0.228 (8.2-10) 9.39±0.175 (8.8-10.1) 9.56±0.169 (9-10.7) 9.21±0.236 (8.2-10.1) 9.23±0.179 (8.6-10) 9.33±0.167 (8.8-10.2) 9.4±0.201 (8.7-10.2) 9.42±0.31 (8.2-11) 9.1±0.289 (8.2-10.5) 2 - 3 8.81±0.325 (6.7-10.3) 8.88±0.311 (7-10.3) 9±0.322 (7-10.6) 9.14±0.341 (7.1-10.9) 9.22±0.332 (7.1-10.7) 9.17±0.316 (7.1-11) 9.37±0.268 (7.6-11) 9.35±0.236 (8-10.9) 9.38±0.219 (8.2-10.7) 4 8.7±0.366 (6.8-10) 8.92±0.2 (7.8-9.5) 8.96±0.24 (7.8-9.9) 9±0.193 (8.1-9.7) 8.97±0.186 (8.1-9.6) 8.91±0.222 (7.8-9.6) 9.09±0.317 (8-10.6) 9.03±0.286 (8-10.1) 9.06±0.349 (7.8-10.4) 5 7.53±0.221 (7.1-8) 7.7±0.268 (7.1-8.2) 7.8±0.245 (7.2-8.2) 8.03±0.259 (7.4-8.5) 8.7±0.749 (7.4-10.8) 8.7±0.648 (7.5-10.5) 9.23±0.905 (7.7-11.8) 8.73±0.377 (8.2-9.8) 8.85±0.501 (7.9-10.1) AYLAR 6 7 7.34±0.183 7.22±0.397 (6.8-8.3) (5.7-7.9) 7.64±0.167 7.12±0.31 (6.9-8.4) (5.9-7.5) 7.73±0.21 7.14±0.35 (6.8-8.8) (5.8-7.7) 7.84±0.268 7.16±0.298 (7-9.2) (6-7.6) 8.32±0.325 7.28±0.326 (7-10.1) (6-7.8) 8.71±0.373 7.24±0.326 (7.4-11.1) (6-7.9) 8.98±0.436 7.48±0.365 (7.3-11) (6.1-8.1) 9.21±0.463 8.64±0.361 (7.3-11.4) (7.5-9.6) 9±0.368 8.82±0.803 (7.8-11.2) (6.5-11.2) 8 6.68±0.131 (6.3-6.9) 6.7±0.122 (6.4-7) 6.85±0.126 (6.5-7.1) 6.88±0.189 (6.5-7.2) 7.1±0.196 (6.7-7.6) 7.15±0.155 (6.8-7.5) 7.25±0.155 (6.9-7.6) 8±0.612 (7.1-9.8) 8.45±0.669 (7.1-10.2) 9 7.09±0.159 (6.5-8) 7.22±0.178 (6.7-8.3) 7.3±0.175 (6.8-8.5) 7.5±0.234 (6.9-9.5) 7.63±0.236 (7-9.7) 8.12±0.211 (7.1-9.4) 8.71±0.274 (7.3-10.5) 9.44±0.355 (7.9-12.4) 9.57±0.319 (8.2-11.7) 10 - 100 Ek Tablo 8. 1992 yılı aylık ortalama deniz suyu çözünmüş oksijen değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Ek Tablo 9. 1992 yılı aylık ortalama deniz suyu pH değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 7.94±0.103 (7.5-8.4) 8.18±0.123 (7.7-8.6) 8.16±0.125 (7.6-8.5) 8.16±0.125 (7.6-8.5) 8.14±0.12 (7.6-8.5) 8.14±0.124 (7.7-8.6) 8.16±0.129 (7.6-8.6) 8.09±0.116 (7.7-8.5) 8.01±0.102 (7.8-8.5) 2 - 3 8.14±0.066 (7.5-8.3) 8.27±0.036 (8.1-8.4) 8.25±0.028 (8.1-8.4) 8.23±0.036 (8.1-8.4) 8.25±0.034 (8.1-8.5) 8.25±0.028 (8.1-8.4) 8.21±0.051 (7.8-8.4) 8.16±0.023 (8.1-8.3) 8.13±0.068 (7.5-8.5) 4 8.19±0.045 (7.9-8.4) 8.28±0.036 (8.1-8.5) 8.26±0.029 (8.1-8.4) 8.24±0.044 (8.1-8.5) 8.26±0.034 (8.1-8.4) 8.24±0.058 (8-8.5) 8.21±0.061 (7.9-8.4) 8.2±0.05 (8-8.3) 8.25±0.05 (8-8.5) 5 7.75±0.26 (7-8.1) 7.78±0.263 (7-8.1) 7.8±0.268 (7-8.1) 7.85±0.284 (7-8.2) 7.83±0.309 (6.9-8.2) 7.83±0.309 (6.9-8.2) 7.85±0.318 (6.9-8.2) 7.88±0.325 (6.9-8.2) 7.8±0.3 (6.9-8.1) AYLAR 6 7 8.18±0.052 8.3±0.145 (7.9-8.4) (7.9-8.8) 8.11±0.048 8.16±0.163 (8-8.4) (7.9-8.8) 8.12±0.052 8.18±0.169 (7.9-8.4) (7.8-8.8) 8.01±0.031 8.22±0.162 (7.8-8.1) (7.8-8.8) 8.11±0.048 8.26±0.163 (7.8-8.2) (7.8-8.8) 8.03±0.067 8.16±0.15 (7.6-8.3) (7.8-8.7) 8.16±0.056 8.22±0.159 (7.9-8.4) (7.7-8.7) 8.1±0.05 8.14±0.112 (7.8-8.3) (7.7-8.3) 8.1±0.055 8.18±0.211 (7.8-8.4) (7.6-8.9) 8 8.1±0.108 (7.8-8.3) 8.05±0.155 (7.6-8.3) 8.08±0.16 (7.6-8.3) 8.03±0.149 (7.6-8.3) 8.03±0.149 (7.6-8.3) 8±0.168 (7.5-8.2) 7.93±0.206 (7.4-8.3) 7.73±0.25 (7.2-8.2) 7.45±0.463 (6.3-8.2) 9 7.91±0.1 (7.2-8.2) 7.93±0.11 (7.1-8.3) 7.95±0.1 (7.2-8.2) 7.9±0.115 (7-8.2) 7.91±0.124 (7.1-8.2) 7.95±0.121 (7.2-8.4) 8.05±0.104 (7.2-8.3) 7.98±0.131 (7-8.5) 8.01±0.112 (7.2-8.3) 10 - 11 8.2±0.1 (8.1-8.3) 8.15±0.05 (8.1-8.2) 8.1±0.1 (8-8.2) 8.15±0.05 (8.1-8.2) 8.15±0.05 (8.1-8.2) 8.05±0.05 (8-8.1) 8.05±0.05 (8-8.1) 8.2±0 (8.2-8.2) 8.2±0.1 (8.1-8.3) 12 8.19±0.042 (8.1-8.3) 8.26±0.055 (8.15-8.4) 8.29±0.054 (8.14-8.4) 8.28±0.058 (8.12-8.4) 8.24±0.053 (8.17-8.4) 8.29±0.043 (8.2-8.4) 8.28±0.045 (8.2-8.4) 8.23±0.063 (8.1-8.4) 8.2±0.041 (8.1-8.3) Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 7.71±0.109 (7.4-8.3) 7.64±0.124 (7.1-8.2) 7.66±0.158 (7-8.5) 7.73±0.115 (7.2-8.2) 7.68±0.118 (7.1-8.1) 7.66±0.096 (7.2-8) 7.59±0.106 (7-8) 7.7±0.12 (7.1-8.1) 7.68±0.118 (7-8) 2 6.34±0.116 (6.1-7.1) 6.35±0.098 (6.1-6.8) 6.36±0.084 (6.1-6.8) 6.3±0.085 (6-6.7) 6.4±0.093 (6.1-6.8) 6.43±0.112 (6.1-6.9) 6.41±0.103 (6-6.8) 6.43±0.112 (6.1-6.9) 6.48±0.109 (6.1-7) 3 6.72±0.282 (5.9-8.5) 6.58±0.248 (6-8.2) 6.4±0.203 (6-7.8) 6.26±0.091 (6-6.8) 6.19±0.073 (6-6.5) 6.11±0.063 (5.8-6.4) 6.11±0.059 (5.9-6.4) 6.07±0.041 (5.9-6.3) 6.07±0.017 (6-6.1) 4 9.47±0.226 (8-10.7) 8.96±0.267 (7.6-10.6) 8.48±0.227 (7.1-9.4) 7.98±0.237 (6.3-8.8) 7.61±0.206 (6.4-8.7) 7.2±0.231 (6.2-8.5) 7.14±0.218 (6.2-8.5) 6.94±0.231 (6-8.6) 6.92±0.215 (6.1-8.4) 5 14.41±0.765 (10.8-18.2) 12.81±0.471 (10.6-16) 11.59±0.47 (9.6-15) 10.5±0.423 (8.7-13.8) 9.45±0.385 (7.2-12) 8.85±0.299 (7.1-10.6) 8.13±0.296 (6.9-9.9) 7.17±0.279 (6.3-9.6) 6.84±0.193 (6.1-8) AYLAR 6 7 19.75±1.429 22.93±0.117 (16.7-23.1) (22.3-23.2) 18.85±1.385 22.19±0.393 (16.1-22) (20.1-23.1) 17.38±1.627 21.77±0.376 (15.1-22) (20-22.9) 15.08±1.98 20.81±0.758 (12.8-21) (16.8-22.5) 13.43±1.898 18.7±1.54 (10.5-19) (9.9-21.9) 11.25±0.67 15.39±1.7 (9.8-13) (8.2-22.6) 10.65±0.233 11.76±1.804 (10.1-11.2) (8.2-22) 10.3±0.627 8.61±0.728 (8.7-11.3) (6.6-12.4) 8.1±0.692 7.6±0.722 (6.7-9.8) (6.6-11.9) 8 9 101 Ek Tablo 10. 1993yılı aylık ortalama deniz suyu sıcaklık değerlerinin derinliğe bağlı değişimi 10 11 12 Ek Tablo 11. 1993 yılı aylık ortalama deniz suyu çözünmüş oksijen değerlerinin derinliğe bağlı değişimi Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 10.21±0.222 (9-11.2) 10.25±0.13 (9.9-11) 10.3±0.152 (9.9-11.2) 10.26±0.136 (9.9-11) 10.24±0.127 (9.9-11) 10.2±0.167 (9.3-11) 10.26±0.166 (9.4-11.1) 10.18±0.18 (9.2-11) 10.21±0.19 (9.1-11) 2 10.67±0.115 (10.2-11.2) 10.51±0.109 (10-10.9) 10.5±0.093 (10-10.9) 10.63±0.092 (10.2-10.9) 10.52±0.137 (10-10.9) 10.58±0.142 (10-11) 10.48±0.139 (10-11) 10.43±0.165 (9.9-11) 10.38±0.135 (9.9-10.9) 3 10.52±0.109 (10-10.9) 10.41±0.082 (10-10.8) 10.42±0.102 (9.9-10.9) 10.46±0.094 (10-10.9) 10.5±0.082 (10.1-10.9) 10.54±0.078 (10.2-10.8) 10.61±0.07 (10.2-10.9) 10.61±0.051 (10.4-10.8) 10.61±0.045 (10.4-10.8) 4 10.01±0.337 (8.4-11.4) 9.69±0.277 (8.4-10.9) 9.6±0.254 (8.6-10.9) 9.71±0.285 (8.6-11.3) 9.68±0.301 (8-11.3) 9.63±0.303 (8-11.1) 9.86±0.253 (8.8-11.3) 9.98±0.251 (8.6-11.4) 9.69±0.25 (8.5-10.8) 5 9.33±0.351 (7.5-10.8) 9.21±0.279 (7.9-10.6) 9.26±0.252 (8.2-10.5) 9.38±0.192 (8.6-10.6) 9.45±0.191 (8.7-10.8) 9.45±0.145 (8.8-10.1) 9.56±0.153 (8.9-10.8) 9.63±0.17 (8.6-11) 9.74±0.216 (8.6-11.4) AYLAR 6 7 8.3±0.319 7.61±0.12 (7.7-8.9) (7.2-8.2) 8.45±0.499 7.6±0.095 (7.6-9.8) (7.1-7.9) 8.45±0.463 7.66±0.113 (7.7-9.7) (7.1-8) 8.53±0.52 7.89±0.116 (7.5-9.9) (7.6-8.5) 8.63±0.589 8.13±0.173 (7.5-10.2) (7.7-8.9) 8.98±0.497 8.54±0.305 (8.1-10.4) (7.6-9.6) 8.98±0.779 8.94±0.442 (8-11.3) (7.5-10.2) 9.1±0.776 9.43±0.411 (8-11.4) (7.8-10.4) 9.25±0.484 9.67±0.459 (8.3-10.6) (7.9-10.9) 8 9 10 11 12 9 10 11 12 Derinlik (m) Y 5 10 15 20 25 30 40 50 1 8.11±0.029 (8-8.2) 8.12±0.04 (8-8.3) 8.11±0.035 (8-8.2) 8.13±0.036 (8-8.3) 8.17±0.026 (8.1-8.3) 8.15±0.032 (8-8.3) 8.09±0.03 (8-8.2) 8.13±0.031 (8-8.2) 8.1±0.066 (7.7-8.3) 2 8.14±0.038 (8-8.3) 8.19±0.023 (8.1-8.3) 8.17±0.029 (8.1-8.3) 8.11±0.044 (7.9-8.3) 8.14±0.041 (8-8.4) 8.14±0.047 (8-8.4) 8.17±0.044 (8-8.4) 8.11±0.035 (8-8.3) 8.14±0.029 (8-8.3) 3 8.21±0.065 (7.9-8.5) 8.18±0.049 (8-8.4) 8.16±0.034 (8-8.3) 8.11±0.026 (8-8.2) 8.11±0.026 (8-8.2) 8.08±0.015 (8-8.1) 8.08±0.028 (8-8.2) 8.09±0.031 (8-8.2) 8.09±0.026 (8-8.2) 4 8.44±0.047 (8.2-8.7) 8.48±0.055 (8.1-8.7) 8.45±0.056 (8.1-8.7) 8.44±0.069 (8-8.7) 8.43±0.063 (8-8.7) 8.46±0.056 (8.1-8.8) 8.39±0.061 (7.9-8.6) 8.35±0.067 (7.8-8.5) 8.3±0.062 (7.9-8.6) 5 8.52±0.044 (8.3-8.8) 8.55±0.049 (8.3-8.8) 8.48±0.042 (8.3-8.7) 8.5±0.045 (8.3-8.8) 8.45±0.041 (8.2-8.7) 8.43±0.045 (8.2-8.6) 8.42±0.062 (8.1-8.7) 8.35±0.055 (8.1-8.7) 8.28±0.084 (7.7-8.6) AYLAR 6 7 8.43±0.118 8.23±0.075 (8.1-8.6) (7.9-8.4) 8.35±0.104 8.19±0.08 (8.1-8.6) (7.8-8.4) 8.3±0.071 8.21±0.067 (8.2-8.5) (7.9-8.4) 8.33±0.048 8.23±0.052 (8.2-8.4) (8-8.4) 8.35±0.119 8.23±0.047 (8.1-8.6) (8-8.4) 8.38±0.144 8.2±0.044 (8.2-8.8) (8.1-8.4) 8.38±0.118 8.1±0.044 (8.2-8.7) (7.9-8.2) 8.33±0.18 8.04±0.048 (8-8.8) (7.8-8.2) 8.23±0.304 7.94±0.037 (7.5-8.9) (7.8-8) 8 102 Ek Tablo 12. 1993 yılı aylık ortalama deniz suyu pH değerlerinin derinliğe bağlı değişimi