PDF ( 6 )

Civilacademy
Journal of Social Sciences
Sosyal Bilimler Dergisi
Fatih University
2008
Civilacademy
Cilt/Volume 6
Say›/Issue 3
K›fl/Winter 2008
Sahibi / Owner
civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u
civilacademy Social Sciences Society
Genel Koordinatör / General Coordinator
Ertu¤rul Gündo¤an
Editör / Editor
Zehra fiaml›o¤lu
Yard›mc› Editörler / Co-editors
G.Neslihan Demir, Sinem Atakul
Yay›n Kurulu / Editorial Board
Ömer Akkaya, Rejhan Useini, Özdemir Teke, Sevgi Akagündüz, Tamer Güven
Bask› / Printed in:
Elma Bas›m
0212 697 30 30
‹letiflim Adresi / Correspondence Address
civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u
Fatih Üniversitesi Büyükçekmece Kampüsü
34500 Büyükçekmece/‹stanbul
Tel: + 90 212 866 33 00
Web: www.civilacademy.com
E-mail: civilacademy@gmail.com
Dan›flma ve Hakem Kurulu/Advisory Board*
Abdülkadir Civan (Fatih Univ.), Ali Murat Yel (Fatih Üniv.),
Ali Yaflar Sar›bay (Uluda¤ Üniv.), Alpaslan Aç›kgenç (Fatih Univ.),
Atilla Girgin (Marmara Ünv.), Bedriye Saraço¤lu (Gazi Üniv.),
Berdal Aral (Fatih Univ), Elif Ekin Akflit (Ankara Ünv.),
Erdo¤an Keskink›l›ç (Fatih Üniv.), Ertu¤rul Gündo¤an (Fatih Üniv.),
Ferda Keskin (Bilgi Üniv.), Fuat Keyman (Koç Üniv.),
Gökhan Bac›k (Fatih Üniv.), Hüseyin Ifl›ksal (Keele Üniv.),
‹dil Ifl›k (Fatih Üniv.), ‹rfan Erdo¤an (Gazi Üniv.),
Kemal Karpat (Wisconsin Üniv.), Kemal Özden (Fatih Üniv.),
Kevin J. McGinley (Fatih Üniv.), Mehmet ‹pflirli (Fatih Üniv.),
Mete Tunçay (Bilgi Üniv.), Metin Boflnak (Girne Amerikan Üniv),
Mümtaz’er Türköne (Gazi Üniv.), Nihat Solako¤lu (Bilkent Üniv.),
Nizamettin Bayyurt (Fatih Üniv.), N. Gökhan Torlak (Fatih Üniv.),
Ömer Çaha (Fatih Üniv.), Ralph J. Poole (Salzburg Üniv.), Recep fientürk (FatihÜniv)
Savafl Genç (Fatih Üniv.), Selami Sezgin (Pamukkale Ünv.),
Sezai Coflkun (Fatih Üniv.), fiammas Salur (Fatih Üniv.),
fiengül Çelik(Fatih Üniv.), fiükran Esen (Marmara Üniv.),
Talip Küçükcan (‹SAM), Visam Mansur (Fatih Üniv.),
Yasin Aktay (Selçuk Üniv.), Y›lmaz Özakp›nar (Fatih Üniv.)
‹ngilizce Redaktörler/English Redactors
Betty and Barrie Eichhorn
Türkçe Redaktörler/ Turkish Redactors
Esra Öner, Melek Çakar, Hümeyra Yuva, Sahre Güzel
civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi (ISSN 1304-9119) y›lda üç defa yay›nlan›r.
civilacademy Journal of Social Sciences (ISSN 1304-9119)
is published three times in a year periodically.
Civilacademy Dergisi ‘Gale Cengage Learning’ taraf›ndan indekslenmektedir.
Civilacademy Journal of Social Sciences is indexed in ‘Gale Cengage Learning’.
* ‹sme göre alfabetik olarak s›ralanm›flt›r.
Listed alphabetically by name.
‹çindekiler/Contents
Editör’ün Notu / Editor’s Note
I
Aims and Scope
II
Amaç ve Kapsam
III
Guide for Authors
IV
Yazara Notlar
VI
Cemal KARAATA
A Pedagogical Comparison of First Language Acquisition and Second Language Learning
(Ana Dil Edinimi ve ‹kinci Dil Ö¤reniminin Pedagojik Karfl›laflt›rmas›)
1
P›nar Seden MERAL
En Beyaz Çamafl›rlar› En Ucuza Kim Y›kar?
Reklam, Toplumsal Cinsiyet Kal›p Yarg›lar› ve ‹ktidar
(Aunt Ayfle Washes the Most Economic Snow-white Laundry.
Advertising, Gender and Competence)
17
Kemal ÖZDEN
Revenues of Municipal Administrations in Turkey and a Shift in Their
Responsibilities and Revenues with the Latest Administrative Reforms
(Türkiye'de Belediye Gelirleri ve Son Yönetim Reformlar›yla Birlikte Belediyelerin
Sorumluluk ve Gelirlerindeki De¤ifliklik)
31
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
Medyada Kad›n›n Temsiline ‹liflkin Feminist Bir Okuma Çal›flmas›: Tempo Dergisi
(A Feminist Reading Related to Represantation of Woman in Media:
Tempo Magazine)
41
Abdulkadir C‹VAN
‹laç Sektöründe Patent Sistemine Bir Alternatif Önerisi
(An Alternative Mechanism to Patents in Pharmaceutical Markets)
53
Yuliya ZABYELINA
EU Enlargement: Analytical Mechanisms and Patterns
(Avrupa Birli¤i Genifllemesi: Analitik Mekanizmalar ve Modeller)
65
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
‹stanbul’un Kentiçi Ulaflimi: Mevcut Durum, Sorunlar ve Öneriler
(The Urban Transportation of Istanbul: Current Situation, Problems and
Recommendations)
77
Merve KILIÇ
Paran›n Sembolik De¤eri ve Statü Tüketimi Arasindaki ‹liflki: FatihÜniversitesi’nde
Okuyan T.C. ve Yabanc› Uyruklu Ö¤renciler Üzerinde Karfl›laflt›rmal› Bir Araflt›rma
(The Relationship between the Symbolic Value of Money and Consumption Status:
A Comparative Research on Turkish and Non Turkish Students at Fatih University)
91
S›dd›ka AfiIK
Silencing The Other: The Reluctant Fundamentalist As a Counter Discourse
(‘Öteki’ni Susturmak: Karfl› Bir Söylem Olarak The Reluctant Fundamentalist)
107
civilacademy
EDITOR’S NOTE
Üç ayd›r özveriyle sürdürdü¤ümüz yo¤un çal›flmalar›m›z›n ürünü Civilacademy
Sosyal Bilimler Dergisi’nin K›fl 2008 say›s›yla karfl›n›zday›z. Her say›s›yla kendisini
yenileyen ve her say›yla mükemmeli hedefledi¤imiz dergimiz K›fl 2008 say›s›yla da
akademik literature genifl bir yelpazayle katk›da bulunuyor. Bu say›da dilden, ekonomiye, edebiyattan kamu yönetimine, reklamc›l›¤a ve uluslararas› ilifllilere sözde de¤il özde
dopdolu dokuz makale Civilacademy okuyucular›yla bulufluyor.
Editörlük görevine bafllad›¤›m günden
bu yana büyük bir uyum, keyif ve sistemle
çal›flt›¤›m dergi yay›n kurulundaki arkadafllar›ma; bizden desteklerini hiç esirgemeyen
Civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u
üyelerine; Civilacademy Sosyal Bilimler
Toplulu¤u yönetim kurulu baflkan›na ve fakülte yönetimi ve akademisyenlerine en içten teflekkürlerimi sunuyorum.
Akademik camiadan ald›¤›m›z tebrik
ve övgü dolu sözleri sizlerle paylaflmaktan
büyük bir k›vanç duyuyorum. Baflar›lar›m›z›n devam etmesi ve K›fl 2008 say›s›n›n akademik çal›flmalara ›fl›k tutmas› dile¤iyle...
civilacademy
ED‹TÖR’ÜN NOTU
Zehra fiaml›o¤lu
It is a great pleasure to introduce you
with the Winter 2008 issue of Civilacademy
Journal of Social Sciences for whom we have been working with devotion since three
months. With each issue our journal renews
itself and with each issue we come one step
closer to being perfect. In this issue, Civilacademy Journal of Social Sciences contributes to academia with a very wide perspective
of social sciences. Articles from the branches of language to economics, from public
administration to advertisement and international relations are waiting to meet with their readers in this issue.
I would like to sincerely thank my friends in the editorial board with whom I have
been working in harmony and systematically
since the day I started editing the journal; to
the members of Civilacademy Social Sciences Society who support as all the time; to
the chairman of supervisory board of Civilacademy Social Sciences Society and to the
administration and faculty for their immediate helps and guidance.
I feel the honour of informing you about the celebrations that come from academia
for Civilacademy Journal of Social Sciences.
I hope the success of our journal will
continue, and I believe that the Winter 2008
issue will shed light to academic studies.
Zehra fiaml›o¤lu
I
civilacademy
Civilacademy Journal of Social Sciences is a peer reviewed interdisciplinary bilingual printed journal (both Turkish and English) -so as to reach out to a wider audience
and attain greater interaction among our readers- devoted to the pursuit of knowledge
and continuing inquiry into the ways in
which human communities form and work
together. The Journal is a student-based publication sponsored by Fatih University. Papers deal with all aspects of social systems,
from interpersonal to international. It is committed to the improvement of practice, extension of knowledge and promotion of
communications in very broad fields of social sciences. While it publishes original research, theoretical papers, review articles, notes and discussions on social work theory
and practice, and new developments in social sciences’ fields as are responses to published articles and reviews. The journal covers
the fields of politics, international relations,
management, economy, law, public administration, communication, anthropology, folklore, history, religion, sociology, literature
(theory and criticism), media reviews (books, film, video, performance, art, music,
drama, melodrama, etc.), linguistic, psychology, philosophy, media studies, women’s or
gender studies, cultural studies, workingclass studies, ethnic studies as well as book
reviews on recent publications.
The aim of Civilacademy Journal of
Social Sciences is to provide an intellectual
platform for social-scientific studies, a platform in which research in alternative paradigms for social inquiry could be jointly presented and debated and is to publish conceptual, research, and/or case based works that
can be of practical value to business persons,
educators, students, researches, specialists
civilacademy
AIMS AND SCOPE
II
and advocates within the social science and
beyond. Facilitating a productive dialogue
among the researchers of different persuasions, the Journal seeks to promote an interdiscursive exchange over the issues of theoretical, practical, and historical importance, and
to stimulate research that explores the weaknesses and strengths of different paradigms
in dealing with the rich array of problems,
puzzles, and complexities in political, economic, social, literal and visional processes.
We accept articles based on congruence
with the purpose of the Journal, importance
of the contribution to existing literature, conceptual and written clarity, and sound methods. The editorial board encourages research that draws upon conventional as well as
non-conventional wisdom in studying social-scientific questions, and that offers new
and innovative perspectives and interpretations on issues that are appropriate for the scope of the journal. The research submitted for
publication could be theoretical or empirical
in nature. The editorial policy maintains, as
a central principle of scientific pluralism, a
respect for the incommensurable differences
among alternative paradigms, and does not
impose any interparadigmatic standard on
the methods or contents of the articles, but
requires that the submitted research meets
the internal standards of its own paradigm.
Manuscripts submitted to Civilacademy
Journal of Social Sciences may not be published elsewhere except with written consent
of the Journal. We accept only original papers (not published or accepted for publication elsewhere). Submissions, which must be
in both Turkish and English, are refereed
anonymously. The Journal is published three times in a year.
civilacademy
Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi,
bilgiyi aramaya insan topluluklar›n›n oluflumu
ve devam›n› sorgulamaya adanm›fl, disiplinler
aras›, hakemli bir dergidir. Daha genifl bir okuyucu kitlesine sahip olmak ve okuyucular›m›z
aras›nda daha büyük bir etkileflim yaratmak
amac›yla bütün çal›flmalar hem Türkçe hem ‹ngilizce olarak de¤erlendirilir ve ayn› say›da birlikte yay›nlan›r. Civilacademy Sosyal Bilimler
Dergisi, Fatih Üniversitesi sponsorlu¤unda Civilacademy Sosyal Bilimler Tolulu¤u taraf›ndan ç›kar›lan bir dergidir.
Çal›flmalar insanlar aras›ndan uluslar aras›na kadar bütün sosyal sistemlerle ilgilenir.
Sosyal bilimlerin genifl alanlar›nda prati¤in gelifltirilmesine, bilginin geniflletilmesine ve iletiflimin yükseltilmesine hizmet eder.
Özgün araflt›rmalar, teorik çal›flmalar, inceleme yaz›lar›, sosyal çal›flma teori ve prati¤i
üzerine notlar ve tart›flmalar ve sosyal bilimler
alanlar›nda yeni geliflmeleri basmas›yla birlikte yay›mlanan makale ve incelemelere cevaben
yaz›lan çal›flmalar› da yay›mlar. Dergi politika,
uluslararas› iliflkiler, iflletme, ekonomi, kamu
yönetimi, iletiflim, antropoloji, halk bilimi, tarih, din, sosyoloji, edebiyat, psikoloji, felsefe,
medya çal›flmalar›, kad›n araflt›rmalar›, kültürel
araflt›rmalar, iflçi s›n›f› çal›flmalar› ve etnik çal›flmalar alanlar›nda çal›flmalar yay›mlar.
Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi’nin amac› sosyal sorgulamadaki alternatif
paradigmalar›n ayn› anda hem sunulup hem
tart›flmaya aç›labilece¤i bir sosyo-bilimsel
platform oluflturmak ve ifl insanlar›, e¤itimciler, ö¤renciler, araflt›rmac›lar ve uzmanlar için
de¤erli olabilecek teorik ve pratik çal›flmalar
sunmakt›r.
civilacademy
AMAÇ VE KAPSAM
III
Dergi, farkl› düflüncelerden araflt›rmac›lar
aras›nda üretken bir diyalogu kolaylaflt›rarak,
teorik, pratik ve tarihi önemi olan konular üzerinde bir interdiscursive al›flverifli ve politik,
ekonomik, sosyal, edebi ve görsel süreçlerdeki
genifl ölçekli problemleri, sorunlar› ve karmafl›kl›klar› çözmedeki farkl› paradigmalar›n eksilerini ve art›lar›n› keflfeden araflt›rmalar› teflvik etmeyi amaçlar.
Derginin amaçlar› ile uyun olan, var olan
edebiyata katk› sa¤laman›n önemine, kavramsal ve yaz›l› anlafl›l›rl›¤a-berrakl›¤a ve metotlara uygunlu¤a dayanan makaleler yay›nlanmak
üzere kabul edilmektedir. Dergi yay›n kurulu,
sosyo-bilimsel sorunlar üzerinde çal›fl›rken geleneksel ilmin yan›nda geleneksel olmayan ve
yeni ve yenilikçi bak›fl aç›lar›n› ve yorumlar›
teflvik ederek derginin amaçlar› do¤rultusunda
uygun olan konularda yap›lan araflt›rmalar›
desteklemektedir. Yay›nlanmak üzere sunulan
araflt›rmalar, teorik veya ampirik olabilir. Yay›n politikas›, bilimsel ço¤ulculu¤un ana prensibini, alternatif paradigmalar aras›nda k›yaslanamaz farkl›l›klara sayg›y› savunmakta ve herhangi paradigmalar aras› standartlar›n metot
veya makalelerin içeri¤inde oldu¤unu savunmaktad›r fakat yay›nlanmak üzere sunulan makalelerin dâhili standartlar›n› kendi paradigmas› içerisinde bar›nd›rmas› gereklidir.
Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi’ne
gönderilen makaleler, derginin kabul edilen
yaz›lar› haricinde baflka bir yerde yay›nlanmaz.
Yay›n kurulu, baflka bir yerde yay›nlanmam›fl
veya yay›nlanmak üzere kabul edilmemifl olan
sadece orijinal yaz›lar› kabul etmektedir. Türkçe ve ‹ngilizce olarak gönderilen makaleler
isimsiz olarak hakem taraf›ndan incelenmektedir. Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi, y›lda üç kere yay›nlan›r.
civilacademy
3. The first page of the manuscript should contain:
GUIDE FOR AUTHORS
Civilacademy Journal of Social Science
accepts submissions for an open topics issue. We seek fresh, critical approaches in interdisciplinary fields, as well as studies that reflect new directions. Submission is open to
the general public.
a. the title
b. the name(s) and institutional affiliation(s) of the author(s)
c. the address, telephone and fax numbers (as well as the e-mail address) of the
corresponding author.
As a social science journal, Civilacademy Journal of Social Science includes especially essays on politics, international relations, management, economy, public administration, communication, anthropology,
folklore, history, religion, sociology, literature, psychology, philosophy, media studies,
women's or gender studies, cultural studies,
working-class studies, ethnic studies but the
fields are not limited.
civilacademy
Civilacademy Journal of Social Science
is a student-based publication sponsored by
Fatih University. The Journal is published
three times once in every four months by
"Civilacademy Social Sciences Society".
d. an abstract; Turkish articles with
English abstracts and English articles with
Turkish abstracts.
Articles are examined by referees before they are published. The editors of the journal together with the referees decide whether to publish a certain article or not.
The ideas belong to the authors and
they do not reflect the opinions and the policy of Civilacademy Social Sciences Group.
4. Manuscripts should be double spaced, with wide margins, and typed on one side of the paper only. Equations and symbols
should be typed as well.
5. Main headings should be typed in
capitals and centered on the page; secondary
headings should start flush at the left margin
and be typed in small letters with major
words capitalized. Lower level leads should
be in the form of paragraph headings with
only the initial word capitalized followed by
a period and then the text on the same line.
Dividing manuscripts into more than three
levels of subheadings should be avoided.
1. Papers should be in both Turkish and
English.
6. Figures and tables should be numbered consecutively and printed on separate
sheets.
2. Papers that are submitted to Civilacademy Journal of Social Sciences for publication should not be under review at other
journals.
7. Notes should be used to cite references. Any notes to supplement discussion in
the text should be numbered consecutively
and placed at the end of the paper under the
IV
civilacademy
heading "Notes, References or Bibliography".
Articles:
Swart, Koenraad W. (1962). ""Individualism" in the Mid-Nineteenth Century
(1826-1860)". Journal of the History of Ideas 23 (1): 77-90.
8. References should be listed at the
end of the main text in alphabetical order.
They should be cross-referenced in the text.
In the list of references please give all information in the language of reference. Reference to a publication should be made in the
text by citing the name of the author and the
year of publication.
Chapters in Books:
Eagleton, Terry. "Phenomenology,
Hermeneutics, Reception Theory". Literary
Theory: An Introduction. London: Blackwell Publishers, 1996: 47-78.
a. When the name of the author is used
in the text, only indicate the date in parentheses, e.g., "Crozier (1964)…".
Jauss, Hans-Robert. Aesthetic Experience and Literary Hermeneutics. Trans. Michael Shaw. Introd. Wlad Godzich. Minneapolis: U of Minnesota P, 1982.
civilacademy
b. When the name of the author does
not appear in the text, include in parentheses
both the name of the author and the year of
publication separated with comma. If more
than one publication is cited, the authors' names should appear in alphabetical order and
be separated by semicolons, e.g., "…`(Mintzberg, 1983; Preffer and Slanc˘k, 1978)…".
Translations:
c. When a publication has more than
two authors, cite only the name of the first
author, followed by "et al.," e.g., "…(Christensen et al., 1985)…".
Encyclopedic Resources:
Anarchism . The Shorter Routledge
Encyclopedia of Philosophy. 2005.
Online Resources:
Godwin, William. (2006). In Britannica
Concise Encyclopedia. Retrieved December
7, 2006, from Encyclopedia Britannica Online: http://www.britannica.com/ebc /article9037183
d. In all cases, if page numbers are to
be given, indicate them following the year of
publication separated by a colon, e.g.,
"…Thompson (1967:34)…".
The following examples show the convention to be observed in References:
Presentations:
Gioia, D.A., Brass, D.J. and Sims, H.P.,
Jr. (1981). "The Creative Use of Short-Cycle
Video-Tape Technology: From Single Student to Large Lecture Learning". Paper presented at the 8th Annual Organizational Behavior Teaching Conference, Boston, Massachusetts, (June).
Books:
Berg, Maggie. Jane Eyre: Portrait of a
Life. Boston: Twayne Publishers, 1987.
V
civilacademy
gisi'ne yay›mlanmak için verilen çal›flmalar
daha önce baflka bir yerde yay›nlanmam›fl
olmal›d›r.
YAZARA NOTLAR
Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi'nin her say›s› serbest konuludur. Civilacademy Dergisi, disiplinler aras› konularda yeni ve elefltirel yaklafl›mlara, yeni yönelimleri
yans›tan çal›flmalar› kapsayan konulara ve
son ç›kan kitaplar hakk›nda yaz›lm›fl olan kitap tan›t›mlar›na aç›kt›r. Makale gönderimi
kamuya aç›kt›r.
Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi,
Fatih Üniversitesi sponsorlu¤unda ç›kar›lan
bir ö¤renci dergisidir. Dergi Civilacademy
Sosyal Bilimler Tolulu¤u taraf›ndan dört ayda bir olmak üzere y›lda üç kez ç›kar›l›r.
a) bafll›k,
b) yazar(lar)›n ve ba¤l› olunan kurum(lar)›n ad(lar)›,
c) yazar(lar)›n adresi, telefon ve faks
numaralar› ve e-posta adresi,
d) bir özet (Türkçe çal›flmalar ‹ngilizce
özetle, ‹ngilizce çal›flmalarsa Türkçe özetle)
bulunmal›d›r.
civilacademy
Bir sosyal bilim dergisi olarak, Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi özellikle
politika, uluslararas› iliflkiler, iflletme, ekonomi, kamu yönetimi, iletiflim, antropoloji,
halk bilimi, tarih, din, sosyoloji, edebiyat,
psikoloji, felsefe, medya araflt›rmalar›, kad›n
araflt›rmalar›, kültürel araflt›rmalar, iflçi s›n›f›
çal›flmalar› ve etnik çal›flmalar konular›nda
makaleleri içerir ancak konu alanlar› bunlarla s›n›rl› de¤ildir.
3) Makalelerin ilk sayfas›nda;
4) Makaleler A4 k⤛d›n tek yüzüne
yaz›lm›fl olmak kayd›yla, genifl kenarl›kl› ve
çift sat›r aral›kl› olarak sunulmal›d›r. Ayr›ca,
formüller ve semboller de matbaa harfleriyle
yaz›lmal›d›r.
5) Ana bafll›klar ortalanm›fl olarak büyük harflerle, yan bafll›klar sola yaslanm›fl
olarak -sadece önemli kelimeler büyük harfle olmak kayd›yla- küçük harflerle yaz›lmal›d›r. Alt bafll›klar paragraf bafll›¤› fleklinde
büyük harfle italik olarak yaz›lmal› ve alt
bafll›k metinle ayn› sat›r hizas›nda olmal›d›r.
Metinleri, üçten fazla alt bafll›¤a bölmekten
kaç›n›lmal›d›r.
Makaleler yay›mlanmadan önce hakemler taraf›ndan incelenir. Derginin editörleri bir yaz›n›n yay›mlan›p yay›mlanmayaca¤›na hakemlerle birlikte karar verir.
Çal›flmalardaki fikirler yazar›na aittir
ve bunlar Civilacademy Sosyal Bilimler
Toplulu¤u'nun görüfl ve fikirlerini yans›tmaz.
6) fiemalar ve tablolar art arda numaraland›r›lmal› ve ayr› k⤛tlara bas›lmal›d›r.
1) Makaleler hem ‹ngilizce hem Türkçe olabilir.
7) Al›nt›lar, referans olarak belirtilmelidir. Yaz›da tart›fl›lan her al›nt› s›ras›yla
"Notlar, Kaynakça veya Bibliyografi" bafll›¤› alt›nda verilmelidir.
2) Civilacademy Sosyal Bilimler Der-
VI
civilacademy
(1826-1860)". Journal of the History of Ideas 23 (1): 77-90.
8) At›flar (referanslar) çal›flman›n sonunda alfabetik olarak s›ralanmal›d›r. Al›nt›lar kitapta bak›lmas› gereken yeri gösteren
bir notla birlikte bulunmal›d›r. At›flar listesinde lütfen bütün bilgiyi at›fla ayn› dilde
veriniz. Bir yay›na metinde at›f yazar›n ad›
ve yay›n›n yay›mlanma tarihi verilerek yap›lmal›d›r.
Kitaptan Bölümler:
Eagleton, Terry. "Phenomenology,
Hermeneutics, Reception Theory". Literary
Theory: An Introduction. London: Blackwell Publishers, 1996: 47-78.
a. E¤er yazar›n ad› metinde geçiyorsa
sadece yay›mlanma tarihini parantez içine
yaz›n›z. Örnek: "Crozier (1964)"
c. E¤er bir yay›n ikiden fazla yazar taraf›ndan yay›mlanm›flsa sadece ilk yazar›n
ad›n› "ve di¤erleri" ifadesinden önce yaz›n›z.
Örnek: "(Christen ve di¤erleri, 1985)"
Çeviriler:
Jauss, Hans-Robert. Aesthetic Experience and Literary Hermeneutics. Çeviri.
Michael Shaw. Introd. Wlad Godzich. Minneapolis: U of Minnesota P, 1982.
civilacademy
b. E¤er yazar›n ad› metinde geçmiyorsa parantez içinde virgülle ayr›lm›fl olarak
hem yazar›n ad›n› hem de yay›n›n yay›mlanma tarihini yaz›n›z. E¤er birden fazla yay›na
at›fta bulunuluyorsa yazar isimleri alfabetik
s›rayla yer almal› ve isimler birbirlerinden
noktal› virgülle ayr›lmal›d›r. Örnek: "(Mintzberg, 1983; Preffer and Slanc›k, 1978)"
d. Her durumda da e¤er sayfa numaralar› verilecekse, sayfa numaralar›n› yay›n›n
yay›mlanma tarihinden sonra iki nokta üst
üste koyup belirtiniz. Örnek: "Thompson;
1967:34)"
Ansiklopedik Bilgiler:
Anarchism . The Shorter Routledge
Encyclopedia of Philosophy. 2005.
‹nternet kaynaklar›:
Godwin, William. (2006). In Britannica
Concise Encyclopedia. Son güncelleme Aral›k 7, 2006, Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/ebc /article9037183
Referanslar afla¤›da örnekleri verilen
format fleklinde olmal›d›r:
Sunumlar:
Kitaplar:
Gioia, D.A., Brass, D.J. ve Sims, H.P.,
Jr. (1981). "The Creative Use of Short-Cycle
Video-Tape Technology: From Single Student to Large Lecture Learning". Sunum Geleneksel 8. Organizesel Davran›fl Ö¤retimi
Konferans›nda yap›lm›flt›r.Boston, Massachusetts, (Haziran).
Berg, Maggie. Jane Eyre: Portrait of a
Life. Boston: Twayne Publishers, 1987.
Makaleler:
Swart, Koenraad W. (1962). " 'Individualism' in the Mid-Nineteenth Century
VII
civilacademy
.............................
VIII
civilacademy
A PEDAGOGICAL COMPARISON OF FIRST
LANGUAGE ACQUISITION AND SECOND
LANGUAGE LEARNING*
Ana Dil Edinimi ve ‹kinci Dil Ö¤reniminin Pedagojik Karfl›laflt›rmas›
Cemal KARAATA*
ÖZET
Pek çok yabanc› dil ö¤retim metodu (ör: Do¤al Yaklafl›m, Do¤rudan Ö¤retim Yöntemi) en
iyi dil ö¤renme yöntemlerinin, ana dil edinimi s›ras›nda izlenen süreçleri takip ederek uygulanan
yöntemler oldu¤unu savunmaktad›r. Bu makale, öncelikle ana dil edinimi ile ilgili temel baz› bilgileri ve bir k›s›m son bulgular› sunmakta, daha sonra da ikinci dil/yabanc› dil ö¤renimi ile
karfl›laflt›rmas›n› yapmaktad›r. Bunun yan›nda, ‹ngilizceyi yabanc› dil olarak ö¤reten ö¤retmenlere bu karfl›laflt›rmadan ç›kart›lan somut ö¤retim teknikleri önerilmektedir. Denilebilir ki, iki
süreç aras›ndaki temel farkl›l›klar konusunda dikkatli ve bilinçli olmak flart›yla, yabanc› dil
ö¤retmenlerinin s›n›f içi ö¤retim uygulamalar› konusunda ana dil edinimi teorisinden yararlanacaklar› çok fley vard›r.
Anahtar Kelimeler: Ana dil edinimi, ikinci/yabanc› dil edinimi, anne-baba konuflmas›,
anlama, dil üretimi
ABSTRACT
Many second language teaching methods (e.g. Natural Approach, Total Physical
Response, Lexical Approach, Direct Method) claim that the very best method should be similar to or draw conclusions from first language acquisition. This article first presents basic information and some recent findings on first language acquisition, with a comparison of it and second language learning, and then makes informed comparisons together with concrete teaching
suggestions primarily for language teachers who teach English in foreign language learning
contexts. It can be concluded that foreign language teachers can benefit from first language
acquisition theory while they plan their teaching practices in classrooms provided that they are
cautious about the intrinsic fundamental differences between the two processes.
Key Words: First language acquisition, second/foreign language acquisition, baby talk,
comprehension, production
*
This study is an abridged form of the author’s Ph.D. dissertation “Suggested Course Materials for ‘Language Acquisition’ courses
in ELT departments”
Yrd Doç. Dr. Faculty of Arts and Sciences, Department of American Culture and Literature, Fatih University, Istanbul, Turkey
ckaraata@fatih.edu.tr
1
Cemal KARAATA
and Aslin, 1995; Saffran, et al. 1996). This
Language is one of the most fundamen-
ability to segment speech into separate
tal properties of humans which distinguishes
words is an impressive and important ac-
them from animals. Just the way animals ac-
complishment, one that sets the stage for
quire the physical properties they need in or-
children to acquire the lexicon of their nati-
der to survive (and in a very quick time when
ve language (Carroll, 2008:261). An interes-
compared to humans), human beings acquire
ting study by Mehler et al. (1988) found that
their first language (mother tongue) in a very
infants could distinguish between utterances
short time and without any formal teaching.
in their maternal language and those in anot-
When careful parents are asked how their
her language by 4 days of life. Nazzi et al.
children learn their mother tongue, they wo-
(1998; cited in Carroll, 2008) have also de-
uld say that this process goes on in a very
monstrated that newborns can distinguish
surprising manner. Parents are frequently as-
between two foreign languages. In their
tonished with the words, phrases, sentences,
study, their French newborns were able to
even idioms they hear from their children.
discriminate between English and Japanese,
First language acquisition (henceforth, FLA)
which have different rhythm patterns, but
is a magnificent event which has charmed a
lot of linguists and thus has paved the way to
a great body of research.
civilacademy
Girifl
not between English and Dutch, which have
similar rhythm patterns. Besides some of
these amazing properties of FLA, there are
main principles that underlie FLA, most of
There are many astounding aspects of
which are universal with a certain amount of
FLA which make linguists as well as ordi-
variation between individuals.
nary people admire this process. The children’s journey in mastering the native tongue starts from their life in utero. DeCasper and
Principles of First Language
Spence (1986) have found out that the lan-
Acquisition
guage babies hear before they are born influ-
Child language studies have a long his-
ences their behaviors after birth and that they
tory. Through these studies, a considerable
hear and retain some of the stories presented
amount of information has been gathered
to them in utero. Newborns prefer their mot-
and some general principles have been iden-
her’s voices to those of strangers (DeCasper
tified which are valid for all children all aro-
and Fifer, 1980); they can recognize their
und the world. Below are the main principles
own names by 4.5 months (Mandel et al.
of first language acquisition:
1995), and 8-month-old infants can segment
speech into words by attending to the proba-
1. It is important to recognize that any
bilities of various sound sequences (Jusczyk
child who is capable of acquiring some par-
2
civilacademy
ticular human language is capable of acqui-
imitation although exposure to a language is
ring any human language. Biologically spea-
an essential ingredient in the process of ac-
king, there is no biological basis for prefer-
quiring it. We have all heard even very yo-
ring one particular language over another;
ung children make up sentences that they are
children find all languages about equally
very unlikely to have heard before. As a fat-
simple to acquire as a native tongue. Of co-
her, I myself have heard my 4-year-old son
urse, some parts of a language might be lear-
(and his elder brother when he was at the sa-
ned easier than another part of another lan-
me age) produce sentences which we have
guage, but on the whole “it is accurate to say
never used near him or which it is very im-
that all languages are about equally challen-
probable that he has heard from somebody
ging to acquire as a mother tongue when
else in any other environment. Children ha-
considered in their entirety” (Finegan, 1989:
14-15).
ve an undeniable capacity to be creative with
language, and they certainly do not wait to
hear a particular sentence before using it.
2. All children except those with mental
Children establish a system of rules for
tongue in childhood, regardless of their cul-
expression and communication that enables
ture and level of intelligence. As Lightbown
and Spada (2006:17) explain, children with
very limited cognitive ability develop quite
complex language systems if they are bro-
civilacademy
or physical impairments acquire their native
them to produce sentences socially appropriate with very little (maybe at most times
with no) explicit teaching by parents. They
do this very successfully, although they are
ught up in environments in which people in-
exposed to limited and defective data, and
teract with them. Children master the basic
they acquire their mother tongue in a way
syntax and morphology of the language spo-
that will enable them to produce and unders-
ken to them in a variety of conditions – so-
tand sentences they have never heard before.
me which would be expected to enhance lan-
One striking point is that they achieve all
guage development (for example, caring at-
this in the first few years of life.
tentive parents who focus on the child’s lan5. “It is a common observation that
guage), and some which might be expected
children seem to comprehend more than they
to inhibit it (for example, abusive or rejec-
produce” (Ingram, 1989:11). Even in the
ting parents).
very first months of his life, a baby can react
3. By about age 6, children the world
to some utterances from his parents while he
over acquire most of what they need to know
cannot produce any ‘real’ word. An examp-
about their language to speak it fluently.
le for this is that children can distinguish bet-
4. Linguists and psychologists are con-
ween singular and plural long before they re-
vinced that language is not acquired only by
liably add plural endings to nouns. Maste-
3
Cemal KARAATA
ring irregular plurals takes even more time
interesting, because otherwise the situation
and may not be completely under control un-
would be something which would make life
til the school years (Ligthbown and Spada,
2006: 2-3).
much more disadvantageous for many children who are born into socio-economically
6. Children all over the world acquire
underprivileged families or those who have a
their native tongue through the same stages.
That is to say, a Japanese child does not start
relatively low intelligence and mental capacity.
with ‘telegraphic speech’ to acquire his first
After this basic information on FLA
language whereas a Turkish child starts with
process, we now turn to the comparison of
‘prelinguistic development stage’. All chil-
the two processes, namely first and second
dren of all nationalities go through the same
language acquisition (henceforth, SLA).
stages of language acquisition. Çelik
(2007:384) formulates the issue as: “…chilComparing and Contrasting First
dren go through a series of developmental
and Second Language Acquisition
stages with distinguishable boundaries, each
following the other in an incremental fashiGleason (2008: 4) says: “An examination of
children’s two-word utterances in many dif-
It has always been a matter of curiosity
civilacademy
on.” As an example of this universality,
and debate whether FLA and SLA are similar processes and to what extent these similarities can be made use of in second/foreign
ferent language communities has shown that
language teaching. There have been various
everywhere in the world children at this age
points of view about this issue, and some
are expressing the same kinds of thoughts
language teaching methods have risen out of
and intentions in the same kinds of utteran-
them (Natural Approach, The Silent Way,
ces. They ask for more of something; they
partly Communicative Approach, Direct
say no to something; they notice something,
Method, etc.). With the frequent failure in
or they notice that it has disappeared.”
second language learning, language educa-
7. In language acquisition, no single
tors have begun to seek ways to facilitate
child has any predisposed advantage over
this nail-biting learning process. Children
any other child. As Finegan states (1989:15)
have always been seen as great language le-
: “Fortunately, language acquisition is an in-
arners, so many language teachers have so-
tellectual feat that all normal human beings
ught ways to make the two acquisition pro-
are equally well adapted to and at which we
cesses similar. At this point, linguists and
are equally successful. Even intellectual ge-
language teachers have to be very cautious,
niuses have no advantage over others in ac-
because it has not been proved scientifically
quiring a first language.” This is also very
nor practically that the two acquisition types
4
civilacademy
are identical. But, of course, for the sake of
5.
A small child listens and speaks and no
improving second language education, some
one would dream of making him read
analogies can be made. Unfortunately, some
and write at an early stage. Reading and
scholars have made false analogies and
writing are advanced stages of language
many myths (actually some of these points
development. The natural order for first
labeled as ‘myths’ by Stern have some deg-
and second language learning is liste-
ree of truth) have been spread among peop-
ning, speaking, reading, and writing.
le. Below are the most important of these
6.
You did not have to translate when you
myths about the relationship between first
were small. If you were able to learn
and second language acquisition which must
your own language without translation,
be taken into account with great care by edu-
you should be able to learn a foreign
cational linguists (Stern, 1970: 57-58):
language in the same way.
7.
In language teaching, we must practice
does not learn formal grammar. You do
and practice, again and again. Just
not tell him about verbs and nouns. Yet he
watch a small child learning his mother
learns the language perfectly. It is equally
tongue. He repeats things over and over
again. During the language-learning
stage he practices all the time. This is
civilacademy
1.
what we must also do when we learn a
2.
3.
unnecessary to use grammatical conceptualization in teaching a foreign language.
Most of the views cited above are those
foreign language.
of the behavioristic approach to language ac-
Language learning is mainly a matter of
quisition. In comparing both acquisition pro-
imitation. You must be a mimic just like
cesses, one very important point to bear in
a small child. He imitates everything.
mind is the ‘age factor’. The cognitive, neurological, psychological and physiological
First, we practice the separate sounds,
properties of a new-born baby or a small
then words, then sentences. That is the
child are very different from those of an ado-
natural order and is therefore right for
lescent or an adult. Also, the conditions of
learning a foreign language.
4.
A small child simply uses language. He
the environment in which language acquisi-
Watch a small child’s speech develop-
tion takes place are very different. In FLA,
ment. First he listens, then he speaks.
everything the child sees or hears helps the
Understanding always precedes spea-
acquisition process, and the acquisition is at
king. Therefore, this must be the right
work every minute the baby is awake. There
order of presenting the skills in a fore-
is no language interference for the child as
ign language.
well and the child has no negative attitudes
5
Cemal KARAATA
SLA is largely determined by environ-
same for SLA. In some cases where the tar-
mental conditions and by the objectives of
get language is a ‘second language’, the le-
the learner. It is generally the case that se-
arner may have some negative attitudes to
cond language learners are not always in the
the target language, and the time acquisition
environment where the target language is
takes place for him does not consist of all his
constantly used. The learner usually does not
waking hours. At home, when he is with his
live in the world of the language he is trying
family, he does not speak or hear the second
to master; he is not surrounded by it. The se-
language (except for watching TV or liste-
cond language learning environment is most
ning to the radio) and his mother tongue may
often restricted to the classroom. Since the
have some sort of negative effect on his ac-
student already has a first language with
quisition of the second language. If the situ-
which to communicate and think, the moti-
ation is a foreign language situation, then the
vation has to be external for SLA. Adult se-
amount of time the learner is exposed to the
cond language learners also have prior
target language is very little. Actually, the
knowledge, skills and tactics that may aid in
learner does not use or come across the fore-
more rapid acquisition than first language le-
ign language outside the classroom (there
are very few exceptions); therefore, the analogy between first and foreign language ac-
civilacademy
to his mother tongue. But the case is not the
quisition would be very far-stretched.
arners, but they may face problems due to
mother tongue interference, a situation that
is never experienced by a first language learner (Brown and Gonzo, 1995; Wilson,
2001).
Brown and Gonzo (1995) identify three basic areas of distinction between first and
There are some other differences bet-
second language acquisition: environmental
ween FLA and SLA. First of all, the second
conditions, motivational factors by the lear-
language learner does not have concrete re-
ner and the cognitive development of the le-
ferents for most of the words he/she learns in
arner. They further state that FLA is a uniqu-
the classroom, so this causes a hindrance for
e process in human development which ta-
mastering vocabulary as much and/or as ra-
kes place under conditions that cannot be
pidly as a first language learner. The child
duplicated later in life. The child is motiva-
almost always acquires his words in real,
ted for it by a cognitive drive of extreme in-
authentic contexts with a lot of concrete re-
tensity, and brings inborn dispositions with
ferents around him. Another difference is
him for mastering the language that is spo-
that the baby goes through a silent period be-
ken to him. For the child, communication,
fore he/she begins to speak. But a second
cognition, and using his language are one in-
language learner is mostly expected to speak
divisible whole.
before he/she is really ready. Furthermore,
6
civilacademy
the second language learner is confronted
level – the deep structure of language. They
with cultural differences the new language
brings.
engage in deep-structure imitation. In fact,
The first claim cited in Stern’s sum-
ge can literally block their attention to the
mary is the continuous practice to learn a
surface structure so that they become, on the
language. There is no doubt that a certain
face of it, poor imitators. Consider the follo-
amount of practice is necessary in language
wing conversation as recorded by McNeill
(1966:69).
the imitation of the deep structure of langua-
learning, but for second language learning
cases, motivation is a much more important
factor. If practice means rote learning full of
Child : Nobody don’t like me.
mechanical drills, the language learners get
easily bored, which causes a negative effect
Mother: No, say “nobody likes me”.
on learner motivation and hinders the lear-
Child : Nobody don’t like me. (eight
ning process. Besides, it is commonly obser-
repetitions of this dialogue)
ved that children do not repeat their utteran-
Mother: No, now listen carefully; say
at what they learn with different meanings in
different contexts.
Though some language theories and
civilacademy
ces without any meaning. Rather, they repe-
“nobody likes me”.
Child : Oh! Nobody don’t likes me.
methods (Behavioristic Theory and Audi-
In this example, the mother was atten-
olingual Method) claim that language lear-
ding to the surface grammatical distinction,
ning is mainly habit formation achieved
but the child sought to derive some meaning
mostly by imitation, the same way infants
value.
and young children learn, this is not the real
case in FLA. Infants and young children do
imitate, but not like a parrot. As Brown
Research has shown that children, when
(2007:43-44) explains, in the first stages of
explicitly asked to repeat a sentence in a test
language acquisition, there is surface imita-
situation, will often repeat the correct un-
tion, which means that the baby imitates
derlying deep structure with a change in the
whatever he/she hears because he/she does
surface rendition. For example, sentences
not have the necessary semantic categories
such as “The ball that is rolling down the hill
to assign ‘meaning’ to utterances. But as
is black” and “The boy who’s in the sandbox
children perceive the importance of the se-
is wearing a red shirt,” tend to be repeated by
mantic level of language, they attend to a
preschool children as “The black ball is rolling down the hill” and “The red boy is in the
greater extent to that meaningful semantic
7
Cemal KARAATA
sandbox” (Brown and Hanlon, 1970). Chil-
hing, it may damage creativity and lead to
dren are excellent imitators. It is simply a
false parallels between two languages. The
matter of understanding exactly what it is
so-called ‘chicken translations’ might preva-
that they are imitating (Brown, 2007: 45).
il. But there are many instances where, if
used properly and at the suitable level, trans-
In Stern’s summary of myths about
lation might be a very good technique (not a
FLA, it is also stated that understanding al-
whole method) which enriches the teaching
ways comes before production for children
and that the order for learning a second lan-
process. Especially in trying to teach abstract
guage should also be the same (first liste-
concepts (e.g. wisdom, spirituality, illusion,
conscience), translation both saves time and
ning, then speaking). This view has been
increases comprehension.
adopted by some language teaching methods
The claim that grammar conceptualiza-
se) and it has been claimed that speech
tion is totally unnecessary in second langua-
‘emerges’ after a certain silent period of
ge teaching is far from reality. Needless to
comprehension and input. There is not a
say, the students do not have to learn every
complete consensus on this issue. In the sug-
grammatical and syntactical term, but gram-
gestions section of this article, a mediating
view will be presented. In the same summary, it has also been claimed that reading
civilacademy
(Natural Approach, Total Physical Respon-
mar teaching is an essential component of
second language teaching with regard to its
many formal goals. In FLA, infants acquire
and writing are advanced levels of language,
the grammar of their native language and
and children are not asked to do such tasks in
then develop a “feel for correctness” (Kras-
the process of language learning. Therefore,
hen, 1987:10). But due to many reasons ci-
in second language learning, students should
ted above, including lack of extensive expo-
not be asked to read or write. The false ana-
sure, second language learners cannot have
logy here at this point is so obvious. Second
this feeling for correctness in its complete
language learners are not generally 3 or 4 ye-
sense. So, a certain amount of grammar teac-
ar-old children and from the point of view of
hing is essential in second and foreign lan-
their goal of learning a second language,
guage learning.
they generally need to learn how to read and
Below is a chart which shows some dif-
write efficiently. It has also been expressed
ferences between the two acquisition processes:
that children do not have to translate when
they acquire their first language and that second language learners should not use translation. This idea is mostly true in the sense
that if translation is used excessively in teac-
8
civilacademy
Table 1.
Differences between FLA and SLA
cess. Brown (1972) found that the L2 sequ-
Ellis 1994 (based on Bley-Vroman 1988).
ence for English grammatical morphemes
was similar, though not identical, to that foThe
Similarities
between
First
und in L1 acquisition. In another study, the
Language Acquisition and Second Lan-
morpheme sequence was found similar, with
guage Learning
the greatest differences identified as the irre-
Besides the differences explained abo-
gular past tense (broke), articles (the), copu-
ve, there are certain similarities worth consi-
la and auxiliaries (Dulay et al., 1982). Other
deration. Some studies have been carried out
similar sequences of syntactic acquisition
stating the following hypothesis: If the se-
have been found in L1 and L2 learning. L2
cond language (L2) stages are also followed
learners, like L1 learners, start by believing
by first language (L1) children, both groups
that John is the subject of please in both John
are probably using the same learning pro-
is easy to please and John is eager to please
9
Cemal KARAATA
and only go on to discover it is the object in
in situation and other factors also produces
John is easy to please after some time (Co-
many differences. One difficulty is filtering
ok,1973; d’Anglejan and Tucker, 1975). So-
out differences that are accidental rather than
me L2 learners, like L1 children, at first put
inevitable. L1 children mostly acquire lan-
negative elements at the beginning of the
guage in different settings with different ex-
sentence No the sun shining and then prog-
posure to language than L2 learners, and
ress to negation within the sentence That’s
they are at different stages of mental and so-
no ready (Wode, 1981). These studies, of co-
cial maturity (Cook, 1969). It may be inhe-
urse, do not completely show that the two
rently impossible to compare equivalent L1
processes are very close to each other; rat-
and L2 learners. A more precise version of
her, they indicate that there are some simila-
this question asks whether adults still have
rities between them.
access to Universal Grammar in the mind
(Cook, 2000: 35).
A sub-theme underlying several of the
The relevance of all the similarities and
letely successful, second language learning
differences to second/foreign language teac-
(SLL; used synonymously with SLA in this
hing is the conclusions that can be drawn
article) is not. Two representative quotations:
“Very few L2 learners appear to be fully successful in the way that native speakers are.”
civilacademy
questions discussed here is that FLA is comp-
from them. Below are some suggestions and
implications of the comparison of FLA and
SLA to teaching a foreign language.
(Towell and Hawkins, 1994:14) and “Unfortunately, language mastery often is not the
Implications and Suggestions
outcome of SLA.” (Larsen-Freeman and
Long, 1991:153) express this idea. The evi-
It is not possible to draw one-to-one
dence for this deficiency is held to be the lack
conclusions about the parallels between first
of completeness of L2 grammars (Schachter,
and secondforeign language acquisition. Ho-
1988) or the fossilization in L2 learning whe-
wever, language teachers can make informed
re the learner cannot progress beyond some
and cautious inferences and translate them
particular stage (Selinker, 1992), both famili-
into classroom practices in second/foreign
ar ‘facts’ in some sense. Part of the interest in
language teaching. The stages of first lan-
SLA research is explaining why L2 learners
guage acquisition and the acquisition pro-
are usually unsuccessful.
cesses children follow have a lot to say to foreign language teachers:
In short, the answer to the question of
how similar the two types of learning are is
a)
Children listen for a long while (i.e. the
far from settled. While there are many simi-
babbling stage) with almost no ‘real’
larities between FLA and SLA, the variation
speech production and then after a whi-
10
civilacademy
ency), the teacher again uses lots of vi-
and then words. As an implication of
suals, realia, pictures, demos, and the li-
this, foreign language learners should
ke to make comprehension easy. As the
not be expected nor pressured to speak
Natural Approach suggests, during the
before they feel ready. This is not to say
first levels of foreign language acquisi-
that no speaking practice should be do-
tion, students should not be forced to
ne at the elementary stages, but rather it
speak or write. This practice is in line
implies that language teachers should
with the concept of ‘Silent Period’
be patient and tolerant on the part of the
mentioned in Krashen's theory (1987).
students when they ask them to produ-
During this silent period students are
ce language. One thing that can be do-
not passive but actively processing the
ne at beginner level is to use TPR (To-
input and developing their acquired
tal Physical Response) Method to teach
competence. If they are asked to give
the students a good deal of vocabulary
answers to the teacher’s questions, they
and fixed expressions through physical
are required to give one word or short
movements directed by the imperatives
answers or at times even some gestures
used by the teacher. Through this method, the students can reach a certain level without even being expected to spe-
civilacademy
le, they begin to produce - first sounds
or bodily movements which show that
they have understood the question, in
the same way that infants and young
ak a word in the target language. They
children would do. Shatz (1978) has
just follow the orders of the teacher and
shown that young children often res-
act out the actions the teacher demons-
pond to complex speech by using a
trates. The teacher demonstrates actions
simple, action-based comprehension
(e.g. Stand up; Sit down; Go to the do-
strategy. In time, they are gradually as-
or; Go to the door and turn around; Go
ked to speak (or in Krashen’s terms
to the door, open it, turn around and co-
‘speech emerges’). During all these pe-
me back) starting with one action and
riods, the teacher speaks a lot (just the
going to a sequence of actions. The stu-
way parents and caregivers do with
dents do not speak at all, just act out the
children) in the classroom and plays the
actions and write the commands later
role of ‘comprehensible input provider’.
when the teacher puts them down on the
board after a good deal of kinesthetic
b)
The first words babies learn are all rela-
practice (Larsen-Freeman, 2000: 109).
ted to objects and actions in their close
For elementary stages (when the stu-
surroundings. They all have concrete
dents reach a certain level of profici-
referents, and infants are repeatedly ex-
11
Cemal KARAATA
c)
posed to these words, both orally and
the order of emergence of that item in
visually (actually they frequently touch,
their children’s speech. In relation to
bite, smell, and even taste (!) these ob-
this finding, foreign language teachers
jects). Foreign language teachers should
might select the vocabulary items that
also provide their students with a lot of
their learners most need and form a list
referents (realia, visuals, demos, etc.) to
of words to be acquired first. The next
facilitate the acquisition process. Using
step, then, would be to prepare teaching
realia, pictures and all sorts of visuals, a
materials in which the students will be
great number of words can be taught in
exposed to those vocabulary items fre-
an effective way. Where possible, the
quently. The teacher will also use these
use of computers and internet will facili-
same words frequently and emphati-
tate this process to a great extent.
cally during his/her classes. A syllabus
Baby talk (also called ‘motherese’, or
which is recyclic in nature with regards
‘caregiver talk’) is a very important ele-
to these target words will also help stu-
ment in FLA. The features of baby talk,
dents revise and consolidate them.
exaggerated intonation, a slow and clear speech with frequent repetitions,
short and simple sentences including
civilacademy
namely, a higher pitch than usual, an
Children are constantly exposed to
massive amounts of language in their
very first years and this has a crucial role in FLA. Foreign and second langua-
special baby vocabulary like doggy,
ge learners, similarly, should be ‘surro-
kitty, and din-din, a high proportion of
unded’ with language input. One im-
questions, stress on key words and pa-
portant point here is that the language
raphrase
Spada,
input babies receive is simplified and
2006:21) can all be modeled by foreign
adjusted to their level with baby talk.
language teachers in language classro-
Thus, language teachers should not
oms to promote the understanding of
think that their only task is to provide
their students (with the exception of the
input, but also bear in mind that they
‘baby words’). Needless to say, the le-
should make that input comprehensible
vel of these adjustments should be de-
(as stated in Krashen’s Monitor Theory
termined according to the age and pro-
(1987)) and adjusted to the level of the
(Lightbown
and
ficiency level of the students.
d)
e)
students. One major way of providing
Brown and Hanlon (1970) found that
this comprehensible input is extensive
the frequency of occurrence of a lingu-
reading and listening. To make up for
istic item in the speech of mothers was
the extensive amount of input babies re-
an overwhelmingly strong predictor of
ceive for years in all their waking ho-
12
civilacademy
ved, but language teachers should, at le-
encouraged to read and listen extensi-
ast, not try to correct every grammar
vely and in large amounts. Teachers
mistake and should focus more on errors
should help them select the reading and
related to meaning and communication.
listening materials appropriate to their
When at times error correction is needed
level and monitor their progress.
(as in some writing activities), the feedback given to students should not make
Parents almost never correct their chil-
them focus solely on grammatical featu-
dren’s grammar mistakes. When they
res of the language and should be so-
correct them, those corrected are the
mewhat motivating, rather than inhibi-
pragmatic errors, which may cause so-
ting and causing anxiety.
cially inappropriate linguistic behavior.
g)
Parents rarely comment on grammatical
An important aspect of early speech be-
errors made by very young children,
havior of caregivers and parents is that
being more likely to correct lapses in
they encourage infants to participate in
politeness or wrong word choice (Ligh-
conversations (Carroll, 2008:253). Fo-
tbown and Spada, 2006: 162). Carroll
reign language teachers should also en-
(2001:231) too mentions the same point: “A small but important body of research has claimed that children do not
civilacademy
f)
urs, foreign language learners should be
courage their students to participate in
conversations. This is not a contradiction with the ‘Silent Period’ as it has be-
get explicit correction about abstract
en explained in item ‘a’. Teaching a fo-
structural properties of grammar, in
reign language will be most effective
particular about syntactic mistakes ...
when students are provided with a rela-
[N]onetheless, erroneous choice of vo-
xing classroom atmosphere where they
cabulary is systematically corrected.
feel comfortable about engaging in con-
Thus, caretakers enrich the input, ser-
versations.
ving to establish lexical sound-meaning
h)
The phonological characteristics of
correspondences.” With the same ana-
child-directed speech (baby talk) are
logy, teachers are advised by some lan-
most pronounced when mothers are
guage teaching methods (like the Natu-
using a word for the first time to an in-
ral Approach) to neglect grammar mis-
fant. In contrast, repeated words tend to
takes and provide the students with lan-
be shorter, quieter, lower pitched, and
guage input which will in the long run
less variable in pitch than first-mentio-
lead to the elimination of those errors.
ned words (Fisher and Tokura, 1995).
The debate on whether this analogy is
The implication of this property is that
completely true for SLA is still unresol-
foreign language teachers should repeat
13
Cemal KARAATA
the new words more emphatically when
Works Cited
teaching them for the first time and then
Brown, H.Douglas. (1972). “Cognitive
return back to their normal pitch when
pruning and second language acquisition”.
they feel the pronunciation has been le-
Modern Language Journal, 56: 218-222.
arned well.
Brown, H.Douglas. Principles of Language Learning and Teaching. (5th ed.). NY:
Conclusion
Pearson Education Inc., 2007.
First language acquisition, with all its
Brown, H. Douglas, and Gonzo, Suzan
magnificent and miraculous features, is a
T. Readings on Second Language Acquisiti-
unique process and cannot be repeated after
on. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall
childhood. On the other hand, second lan-
Regents, 1995.
guage learning is a long and time consuming
Brown, Roger and Hanlon, Camille.
ce, resulting almost always in less than per-
“Derivational complexity and order of acqu-
fect results. Language teachers, language le-
isition in child speech” In Hayes, J. (Ed.)
arners and researchers have always wonde-
Cognition and the Development of Langua-
red whether people could learn a second language after childhood in more or less the same pace and efficiency as their first langua-
civilacademy
process which needs great effort and patien-
ge. Though this seems highly unlikely due to
motivational, environmental and cognitive
ge. New York: John Wiley and Sons, 1970.
Carroll, David W. Psychology of Language. (5th ed.). Canada: Thomson Wadsworth, 2008.
Caroll, Susanne E. Input and Evidence.
factors, a number of analogies can be made
The raw material of second language acqu-
between FLA and SLA and used in language
isition. Philadelphia, PA, USA: John Benja-
pedagogy. One word of caution goes to lan-
mins Publishing Company, 2001.
guage teachers at this point. They should be
careful while trying to use the suggestions
Cook, Vivian J. (1969). “The analogy
above and incorporate their own experience,
between first and second language learning”,
intuitions, and language teaching conditions
IRAL, VII/3: 207-216, Reprinted in R. Lug-
as well. It is hoped that these suggestions
ton (ed.), Towards a Cognitive Approach to
will contribute to second language learning
Second Language Acquisition, CCD, 1971.
and teaching processes.
Cook, Vivian J. (1973). “The comparison of language development in native children and foreign adults”. IRAL, XI/1: 13-28,
Cook, Vivian J. “Universal grammar”,
14
civilacademy
entry in M. Byram (ed.), The Routledge
stein Ratner. The Development of Language.
Encyclopedia of Language Teaching and
(7th Edition). USA: Pearson Education, Inc.,
2008: 1-36
Language Learning. London: Routledge,
2000: 646-649
Ingram., David. First language acquisi-
Çelik, Mehmet. Linguistics for Stu-
tion: Method, description, and explanation.
New York: Cambridge University Press,
1989.
dents of English II. Ankara: EDM, 2007.
D'anglejan, Alison. and Tucker, G.Richard. (1975). “The acquisition of complex
Jusczyk, Peter W., and Aslin, Richard
English structures by adult learners”. Lan-
N. (1995). “Infants’ detection of the sound
guage Learning, XV/2: 281-296.
patterns in the native language.” Journal of
Memory and Language, 33: 630-645.
DeCasper, Anthony J., and Fifer, William P. (1980). “Of human bonding: New-
Krashen, Stephen D. Principles and
borns prefer their mothers’ voices.” Science,
208: 1174-1176.
Practice in Second Language Acquisition.
Hertfordshire: Prentice Hall International,
1987.
Melanie J. (1986). “Prenatal maternal speech
influences newborns’ perception of speech
sounds.” Infant Behavior and Development,
9: 133-150
civilacademy
DeCasper, Anthony J., and Spence,
Larsen-Freeman, D. and Long, Michael
H. An Introduction to second language acquisition research. London: Longman, 1991.
Larsen-Freeman, Diane. Techniques
and Principles in Language Teaching. Ox-
Dulay, Heidi et al. Language Two. Ox-
ford: Oxfors University Press, 2000.
ford: Oxford University Press, 1982.
Lightbown, Patsy. M. and Spada, Nina..
Ellis, Rod. The Study of Second Lan-
How Languages are Learned. (3rd ed.). Ox-
guage Acquisition. New York: Oxford
ford: Oxford University Press, 2006.
University Press, 1984
Mandel, Denise.R. et al. (1995). “In-
Finegan, Edward. Language : Its struc-
fants’ recognition of the sound patterns of
ture and use. USA:Harcourt Brace, 1989.
their own names.” Psychological Science, 6:
314-317.
Fisher, C., and Tokura H. (1995). “The
given-new contract in speech to infants.” Jo-
McNeill,
urnal of Memory and Language, 34: 287-310.
David.
“Developmental
psycholinguistics”. In Smith, F. and Mil-
Gleason, Jean Berko. “The develop-
ler,G.A. The Genesis of Language: A
ment of language: An overview and a previ-
PsycholinguisticApproach.
M.I.T. Press, 1966.
ew”. In Gleason, Jean Berko and Nan Bern-
15
Cambridge:
Cemal KARAATA
Mehler, Jacques et al. (1988). “A precursor of language acquisition in young infants.” Cognition, 29: 143-178.
Nazzi, Thierry et al. (1998). “Conceptual knowledge in the interpretation of idioms.” Journal of Experimental Psychology:
Human Perception and Performance, 24:
756-766.
Saffran, Jenny R., et al. (1996). “Statistical learning by 8-month-old infants.” Science, 274: 1926-1928.
Selinker, Larry. Rediscovering Interlanguage. London: Longman (Applied Linguistics and Language Study), 1992.
Shatz, Marilyn. (1978). “On the development of communicative understandings:
An early strategy for interpreting and responding to messages.” Cognitive Psychology, 10: 271-301.
civilacademy
Schachter, Jacquelyn. (1988). “Second
Language Acquisition and its relationship to
Universal Grammar”. Applied Linguistics,
9, (3): 219-235
Stern, H.H. Perspectives on Second
Language Teaching. Toronto: Ontario Institute for Studies in Education, 1970.
Towell, Richard and Hawkins, Roger.
Approaches to Second Language Acquisition. Multilingual Matters, Clevedon, 1994.
Wilson, John. (2001). Handbook for
Teachers with LEP Students. Retrieved January 20, 2009, from http://lacc.fiu.edu/events_outreach/fulbright/pro ject_04.pdf
Wode, Henning. Learning a Second
Language. Narr: Tübingen, 1981.
16
civilacademy
EN BEYAZ ÇAMAfiIRLARI
EN UCUZA K‹M YIKAR?
REKLAM, TOPLUMSAL C‹NS‹YET
KALIP YARGILARI VE ‹KT‹DAR
Aunt Ayfle Washes the Most Economic Snow-white Laundry
Advertising, Gender and Competence
P›nar Seden MERAL*
ABSTRACT:
Advertising communication transmits a controlled message for making the target audience
behave according to the sales target of the advertiser. The design of this controlled message to
expand the acceptability of the product must refer to the target’s socio-cultural values and be
based on real life. This is especially true in the advertisements directed at women. To increase
acceptability, the real life gender roles and the competence areas belonging to these roles are
reproduced and assured by different scenarios and repetitions. In this paper, two advertising
films of Ace brand Berber and Devir Ace ile Ekonomi Devri are analyzed by the content analysis method. The constant brand face, Ayfle Teyze, emphasizes the competence area of the
woman as an authority figure and the analysis reveals the competence and authority images
with the estimated gender forms.
Key Words: Advertising, gender roles
ÖZET:
Reklam iletiflimi; hedef kitlenin, reklam verenin amac› do¤rultusunda davranmas›n›
sa¤lamak için kontrollü bir mesaj iletmektedir. Bu kontrollü mesaj tasarlan›rken toplumsal ve
kültürel de¤erlere baflvurulur ve verilen mesaj›n kabul edilirli¤ini artt›rmak için reklam›n kurgusu gerçek hayata dayand›r›l›r. Özelikle kad›nlara yönelik olan reklamlarda, verilen mesaj›n
etkinli¤inin artt›r›lmas› için; gerçek hayatta kad›ndan beklenen toplumsal cinsiyet rolü ve bu
*
Dr., ‹letiflim Fakültesi, Reklamc›l›k Bölümü, Kadir Has Üniversitesi, ‹stanbul, Türkiye. pseden@khas.edu.tr
17
P›nar Seden MERAL
role ait olan belirlenmifl iktidar alanlar› reklam filmleri arac›l›¤›yla farkl› senaryolarla yeniden
üretilmekte ve tekrarlarla pekifltirilmektedir. Bu çal›flmada Ace markas›n›n çamafl›r suyu
reklamlar›n›n de¤iflmez karakteri Ayfle Teyze’nin bir otorite figürü olarak kad›n›n iktidar
alan›n› vurgulad›¤› Berber ve Devir Ace ile Ekonomi Devri temal› reklam filmlerindeki iktidar
ve otorite imgeleriyle toplumsal cinsiyete dair kal›p yarg›lar içerik analizi yöntemiyle incelenmeye çal›fl›lm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Reklam, toplumsal cinsiyet rolleri
‹ktidar; farkl› tan›mlamalarla donanm›fl, aç›klamas› güç siyasi ve hukuki kavramlardan biridir. ‹ktidar kavram› bazen gücü yani kiflinin bir fleyi yapabilme erkini anlatmak için kullan›l›rken bazen de o gücün
kullan›lma biçimini; kullan›lma hakk›n› ve
di¤er insanlar üzerindeki hiyerarflik üstünlü¤ü anlatabilmektedir (Akal, 2003: 343).
civilacademy
‹ktidar ve Toplumsal
Cinsiyet Kal›plar›
Bobbio; ekonomik, ideolojik ve siyasi
olmak üzere iktidar›n üç biçimi oldu¤unu savunur. Ona göre ekonomik iktidar; buna sahip ve ender bulunan baz› kiflilerin veya
gruplar›n bunlara sahip olmayanlara istedikleri davran›fllar› yapt›rabilme gücüyle ba¤lant›l› iken ideolojik iktidar; toplumda otoriteye sahip kiflilerin, düflüncelerini di¤er bireylere kabul ettirebilmeleri ve onlar› yönlendirebilmeleriyle ilgilidir. Siyasal iktidar
ise, fiziksel fliddet araçlar›na sahip olanlar›n
toplumdaki hâkimiyetleriyle iliflkilidir (Poggi, 2007: 4, aktaran: Akar, 2007: 10). Foucault’nun iktidar anlay›fl› Bobbio’dan farkl›
olarak ekonomiyi iliflkiler yuma¤›n›n merkezine almaz ve iktidar› güç iliflkilerinin bir
18
yans›mas› olarak görür. Bu anlay›fl; iktidar›,
bireyleri, gruplar› ve s›n›flar› bask› alt›na
alan bir mekanizma olarak tan›mlar. Foucault, bu bask›c› mekanizmadan uzaklaflarak
özneleri ve öznelli¤i üretici bir iktidar anlay›fl›n› savunmaktad›r. Çünkü ona göre iktidar› yaln›zca bask› ile özdefllefltirmek iktidar›n anlafl›lmas›nda s›n›rlay›c› bir ifllev görmektedir (Akar: 84-85).
Jean-Marie Denquin ise iktidar kavram›n›n iliflkisel yönü üzerinde durmaktad›r.
Ona göre iktidar bir öz olarak alg›land›¤›nda
karfl›m›za iki farkl› yaklafl›m ç›kmaktad›r.
‹lk yaklafl›m, iktidar›n kiflilerin do¤as›nda
mevcut oldu¤unu ve bu gücün bir kiflinin di¤erine hükmetmesine yol açt›¤›n› savunurken; ikinci yaklafl›m iktidar›n kendi bafl›na
varl›¤›n› kabul eder. Kifliler iktidara sahip
olurlar ve onu kullan›rlar, yani iktidar; yöneten ya da sahip olan kiflinin flahsiyetinde veya toplum kurallar›nda var olmaktad›r (Denquin, 1992: 129, aktaran: Koyuncu Güçbilmez, 2005: 5). ‹ktidar›n iliflkisel yönünü vurgulayan bu iki yaklafl›mda, iktidar›n söz konusu olabilmesi için en az iki kifli bulunmal›
ve bu kiflilerin iliflki içerisinde olmalar› gerekmektedir. ‹ktidara sahip olmak bu iliflki-
civilacademy
nin biçimini ve dengesini belirleyen bir unsur olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. ‹liflkinin
derecesini, biçimini ve dengesini belirleyen
iktidar devingen bir özelli¤e sahiptir; süreç
içerisinde de¤iflmeye ve yeniden yarat›lmaya
aç›kt›r. Karmafl›k ve belirsiz olabilir. ‹liflkide
iktidara sahip olan taraf üstünlük avantaj›na
sahip olsa da, zaman içerisinde bu denge di¤er taraf lehine geliflebilir. ‹ktidar›n avantaj›na sahip olma iste¤i çat›flmay› ve sonras›nda
kaç›n›lmaz olarak uzlaflmay› da beraberinde
getirmektedir.
civilacademy
‹ktidar toplumsal alanda etkin bir yere
sahip oldu¤u kadar, insan davran›fllar› üzerinde de belirleyicidir. ‹nsan davran›fllar›n›n
belirli bir yöne kanalize olmas›nda etkilidir.
Davran›fllar›n belirli bir yönde flekillenmesi
ve iktidar›n istekleri do¤rultusunda gerçekleflmesi için güce sahip olan taraf, di¤er taraf›n iradesini k›rmak amac›yla zorlama ö¤esini kullan›r. ‹liflki içerisinde bulunan taraflar
aras›nda iktidara sahip olmak bak›m›ndan
eflitlik bulunmamaktad›r. Güce yani iktidara
sahip olan taraf, di¤er taraf›n iradesine ra¤men üstün oland›r.
nin de s›n›rlanm›fl olmas›, daha az aç›k olmakla birlikte ayn› ölçüde önemli bir noktad›r. Özellikle toplumsal cinsiyet iliflkilerinde
belirli yollarla güç sa¤lanmaktad›r (Connell,
1998: 151-152).
‹ktidar olgusu iliflkisel boyut aç›s›ndan
de¤erlendirildi¤inde daima bir yönüyle kad›n-erkek, kad›n-kad›n, erkek-erkek iliflkilerini kapsamaktad›r. Bu iliflki içerisinde iktidar devingendir; süreç içerisinde iliflki dönüflüme ve de¤iflime u¤rad›kça, iktidar da bir
cinsten di¤erine ya da bir kifliden di¤erine
geçebilir veyahut iliflki içerisindeki bireylerin sahip olduklar› iktidar alanlar› de¤ifliklik
gösterebilir. Connell’e göre iktidar; iflyerinde, evde veya büyük bir kurumda bir kazanç
dengesi veya kaynaklar eflitsizli¤i olabilir.
‹ktidar› elinde bulunduran kiflilerin prati¤i-
19
En basit flekliyle söylemek gerekirse;
toplumsal cinsiyet, kad›n ve erke¤in içinde
yaflan›lan toplumun gelenek ve görenekleri
çerçevesinde belirlenmifl sosyal rol ve sorumluluklar›n› ifade etmektedir. Buradaki
cinsiyet kavram›, yaln›zca kad›nla erke¤e atfedilen cinsiyet kal›plar›na ve toplumun onlardan bekledi¤i davran›fllara iflaret etmektedir. Her iki cinse yüklenilen anlamlar kültürden ve toplumsal de¤iflimlerden etkilenmektedir. Bu nedenle toplumsal cinsiyetin kad›n
ve erke¤e yükledi¤i roller toplumdan topluma ve dönemden döneme de¤ifliklik göstermektedir. Toplumsal cinsiyet kad›n ve erke¤in toplum içerisindeki konumlar›n› belirler
ve s›n›rlar›n› çizer. Her toplumun ve kültürel
yap›n›n kad›n ve erke¤e biçti¤i roller farkl›l›k göstermektedir. Buna ra¤men, tüm dünyada toplumsal cinsiyetlere iliflkin ortak
normlar da söz konusudur. Giyinme biçimleri, sahip olunan mal ve eflyalar›n biçimi ve
rengi gibi özellikler toplumsal cinsiyeti ve
konumu ortaya koymaktad›r. Toplum içerisinde kabul gören davran›fl kal›plar› ve cinslere atfedilen karakter özellikleri de toplumsal cinsiyete göre farkl›laflmaktad›r. Kad›n›n
itaatkâr, yumuflak bafll›, sab›rl›, becerikli ve
anaç olmas› beklenirken; erkeklerin özgüvenli, sözünü dinleten ve iyi para kazanan
biri olmas› beklenmektedir. Toplumsal cinsiyet rol kal›plar›; evin içini kad›na, d›fl›n› ise
erke¤e bahfletmektedir. Toplumsal cinsiyet
çal›flan kad›n ve erke¤in yapacaklar› meslek
ve ifller üzerinde de belirleyicidir.
P›nar Seden MERAL
döndü¤ünde kad›n›n yeri mutfa¤›, banyosu
ve çocuklar›n›n yatak odas›d›r. Kad›n ev içerisinde yeme¤i en iyi yapan, çamafl›r› en beyaz y›kayan, çocuklar›n› en çok düflünen ve
beslenmeleriyle ilgilenen, tasarruf ederek ailesinin kalk›nmas›na katk›da bulunan kifli
olarak ev iflleriyle ilgili son sözü söyleme erkine ve iktidar›na sahip oland›r. Ev iç ifllerinin otoritesi kad›nd›r. Hanenin d›fl yaflamdaki iktidar temsilcisi ise erkektir. Her ne kadar
reklam metinlerinin görünür mesaj› “erkek
evin reisidir” olsa da, bu yaln›zca kad›n›n
söyledi¤i ya da yapt›¤› fleylerin son söz olarak onaylanmas›ndan baflka bir fley de¤ildir.
Erke¤in d›flar›daki hâkimiyeti kad›n›n iktidar
alan›na girdi¤i anda s›n›rlanmaktad›r.
Toplumsal Cinsiyet Kal›p
Yarg›lar›n›n Reklamdaki Sunumu
Toplumsal cinsiyet rolleri; aile, arkadafl, ifl ya da okul çevreleri içerisinde ö¤renilmektedir. Bu noktada reklam iletiflimi bu
sosyal çevrelerde ö¤renilen kal›p davran›fllar› pekifltirir. Hem günlük yaflama ait de¤erleri, bilgi ve inan›fllar›, tutum ve kanaatleri
kodlar (Topçuo¤lu, 1996: 181-199) hem de
ürünü satmaya çal›fl›rken kültür ve toplumsal
de¤erlere de baflvurur (Gillian, 1982: 7). Aile ve toplum içerisinde nas›l yemek yenece¤i, uyunaca¤›, kad›n ve erke¤in evde ve ev
d›fl›ndaki davran›fl biçimleri reklam vas›tas›yla mevcut ya da olmas› istenen toplumsal
cinsiyet modellerine uygun biçimde sunulmaktad›r. Reklamlar, bireylerin içinde bulundu¤u toplumsal yap›n›n de¤er yarg›lar›n›,
kal›plaflm›fl davran›fl biçimlerini ve cinsiyet
rollerini sürekli farkl› senaryolar kullanarak
aktarmaktad›rlar. Kad›n cinsi için anal›k, hamaratl›k, itaat; erkek cinsi içinse babal›k, reislik, otorite gibi toplumun biçti¤i ve bekledi¤i kal›p davran›fl biçimleri reklam yoluyla
sürekli olarak yeniden üretilir ve pekifltirilir.
civilacademy
Reklam iletiflimi, bir plan do¤rultusunda hedef kitleyi etkilemek sureti ile hedef
kitlenin reklam verenin arzusu do¤rultusunda düflünmesini ve davranmas›n› sa¤lamak
amac›n› güderken (Brewster, 2001: 8), tamam›yla kontrollü bir mesaj iletir (Wilmshurst,
Mackay, 2004: 21). Reklam, sözcükleri yönlendirirken (Ghelli, 2005: 10), ideolojileri ve
yaflam biçimlerini de yans›t›r (Pitrelli ve di¤erleri, 2006: 207).
Evin içindeki iktidara ve otoriteye sahip
olma erki kad›n›, baflka baflka ortamlarda
hemcinsleri ile de karfl› karfl›ya getirir. Di¤er
kad›nlar›n oldu¤u bir ortamda her biri kendi
evinin iktidar›na sahip olan kad›nlar, di¤er
kad›nlara karfl› kendi üstünlü¤ünü ya aç›ktan
a盤a ifade etme ya da üzeri örtülü biçimde
sezdirme biçiminde kabul ettirmeye çal›fl›r.
Bu noktada da her bir kad›n kendini en iyi
yeme¤i yapan, çamafl›r› en beyaz, en güzel
kokulu, en renkli y›kayan, evlatlar›n›n istikbalini en çok düflünen olarak konumland›rmaya çal›fl›r.
Reklamlar›n toplumsal cinsiyet ve iktidar
oluflturma ya da paylafl›m› ba¤lam›nda etkileri
elbette vard›r. Ancak bu noktada reklam›n hitap etti¤i toplumun kültürel normlar›na uygunlu¤u bak›m›ndan asl›nda toplumsal kodlar›
dikkate alarak hareket etmesi de beklenir. Nitekim ev içinde kad›n› iktidar sahibi gösteren,
anaçl›k vurgusu yapan reklam, asl›nda kültürel
normlara uygunlu¤u sa¤lamaya ve dolay›s›yla
hedef kitleyi etkilemeyi amaçlar.
Reklamlardaki toplumsal cinsiyet rol
kal›plar› ev içerisindeki iktidar› kad›na yükler. Çal›fl›yor olsa da, evin korunakl› alan›na
20
civilacademy
Reklam ve di¤er kitle iletiflim araçlar›
yaln›zca bireyleri etkilemekle kalmaz; içinde
yaflan›lan toplumun kültürünü, gelenek ve
göreneklerini, bilgi birikimini, normlar›n›,
de¤er yarg›lar›n› da etkiler. Böylece bireyler
izledikleri reklam mesajlar› vas›tas›yla kendi
davran›fl biçimlerini belirlerlerken, toplumun dinamiklerine de tesir etmektedirler. Bu
tesir, bireylerin çeflitli davran›fl kal›plar› hakk›ndaki görüflleri, onaylad›klar› ya da onaylamad›klar› hususlar üzerine olmaktad›r.
Sennett’e göre otorite; iktidar koflullar›n› yorumlama, bir güç imgesi tan›mlamak
suretiyle denetim ve nüfuz koflullar›na bir
anlam verme çabas›d›r (Sennett, 1992: 25).
Otorite kavram› iktidar imgesi olarak reklam
iletifliminde s›kl›kla kullan›lmaktad›r. Reklam iletisi içerisinde otoriteye sahip olan özne, bir kifli ya da kurum olabilir. Bu anlat›m
format›nda, reklam› yap›lan ürünle ilgili konusunda uzman ya da uzmanl›¤› herkesçe
kabul edilen bir kifli kullan›labilece¤i gibi
konusuna hakim ve otoriteye sahip oldu¤u
hissettirilen gerçek hayattan bir kifli de yer
alabilir. Gerçek hayat›n içerisinden çekip ç›kar›lan ve reklam›n sanal gerçekli¤i içerisinde yer alan bu kifli ete ve kemi¤e bürünerek,
zaman içerisinde o ürün ya da markan›n temsil etti¤i de¤erlerin ve sat›fl vaadinin yegane
temsilcisi ve biricik otoritesi haline gelebilir.
civilacademy
Bembeyaz Çamafl›rlar›n Otorite
‹mgesi Ayfle Teyze
yazlatma konusunda otoritedir. Çamafl›r›n
y›pranmadan ve kendisini yormadan en beyaz hale nas›l gelece¤ini yaln›zca o bilir. Çamafl›rlar› bembeyaz yapman›n s›rr› Ace kullanmakt›r. Ayfle Teyze kendini, çamafl›r› beyaz y›kaman›n iktidar›na sahip olarak konumland›r›r. Bu konumland›rma da onu konusunda otorite haline getirir. Ayfle Teyze,
sahip oldu¤u otoriteyi kullan›rken önce beyazl›¤›n ve dayan›kl›l›¤›n s›rr›n› bildi¤ini ilan
ederek bilgeli¤ini ortaya koyar. Sonra mant›k
silsileleriyle di¤er kad›nlar› ikna eder ve onlar› otoritesi alt›na al›r. Ayfle Teyze bilge bir
kad›n olarak anlay›fll›d›r, di¤er kad›nlar›n bu
konudaki cehaletini mazur görür. Sahip oldu¤u beyazl›k s›rr›na ra¤men di¤er kad›nlara
tepeden bakmaz, tersine alçakgönüllüdür. Bu
alçakgönüllü olma hali onun iktidar›n›n ve
sars›lmaz otoritesinin ön kofluludur. Alçakgönüllülük ve yard›mseverlik di¤er kad›nlar›n onun otoritesini kendi r›zalar›yla kabul
etmesini ve ona itaat etmesini sa¤lar.
Ayfle Teyze: Berber
Ace markas›n›n çamafl›r suyu reklamlar›n›n de¤iflmez karakteri Ayfle Teyze’nin yer
ald›¤› reklam filmlerinin ak›fl› birbirinin ayn›d›r. Ayfle Teyze, t›pk› Clark Kent k›l›¤›ndaki Süpermen gibi s›radan ev kad›n› olarak
dolafl›rken beyazl›¤›n ve sa¤laml›¤›n s›rr›n›
bilmeyen kad›nlar›n yard›m›na koflar. Ace
çamafl›r suyunun Berber temal› reklam filmi
de bu ak›fla uygundur. Ancak bu filmde Ayfle Teyze bir di¤er iktidar ve otorite sahibi
olan kad›n›n* alan›na da el atarak, dert sahip-
Reklam›n dünyas›nda bembeyaz ve sapasa¤lam çamafl›rlar›n otoritesi Ayfle Teyze’dir. Bir reklam karakteri olarak Ayfle Teyze; s›radan bir ev kad›n›d›r ancak çamafl›r be-
* Hürriyet Gazetesi Kelebek ekindeki köflesinde kendisine
gönderilen dert mektuplar›n› yan›tlayan Güzin Sayar, nam-›
di¤er Güzin Abla. Köfle halen k›z› Feyza Algan taraf›ndan
yürütülmektedir.
21
lerinin mektuplar›na yan›t verir. Filmin ilk
sahnesinin uzam› Ayfle Teyze’nin apartman
dairesinin önüdür. Ayfle Teyze dairenin kap›s›n› açar ve kimseyi göremez, etraf›na bak›n›r. Dairenin kap›s› kimli¤ini belli etmek
istemeyen biri ya da birileri taraf›ndan çal›nm›flt›r. Ayfle Teyze kap›y› kapatmak üzerindeyken kap›n›n önündeki paspas›n üzerine
b›rak›lm›fl mektubu görür. Mektubu açar ve
okumaya bafllar. Buradan itibaren reklam filminin uzam› mektubu yazan ve Ayfle Teyze’nin kap›s›n›n önüne b›rak›p kaçan bir baflka ev kad›n›n evidir. Sahnede ev kad›n›, masan›n üzerinde mektubu yazmakta ve Ayfle
Teyze’ye sorununu anlatarak yard›m istemektedir. Kad›n›n mektubu yazd›¤› masa ve
arkas›ndaki vitrin kahverengidir, masan›n
üzerinde ise bir dantel örtü bulunmaktad›r.
Kahverengi topra¤› ve ba¤l›l›¤› temsil ederken, ekonomik ve istikrarl› bir yaflam› da
ça¤r›flt›rmaktad›r. Bu renk ayn› zamanda tutuculu¤u da simgelemektedir (Ifl›k Terapisi,
www. http://www.isikterapi.com). Dantel
ise, Türk toplumunu anlatan en belirgin geleneksel imgelerden biridir. Kad›n›n evinde
geleneksel Türk evlerinde kullan›lan iki dekorasyon ö¤esi birliktedir: Kahverengi mobilya ve beyaz dantel. Bu iki imge bize toplum taraf›ndan belirlenen cinsiyet kal›plar›na
uyan bir kad›n karakterle karfl› karfl›ya oldu¤umuzu göstermektedir. Kad›n mektubuna
flöyle bafllar: “Ayfle Teyze, beyimin berber
dükkan› var. Tabii, temizli¤i benden sorulur.
Lekelenen havlular› her gün y›k›yorum ama
ucuz çamafl›r sular› y›prat›yor”. Kad›n s›k›nt›s›n› anlat›rken filmin uzam› de¤iflir ve kad›n›n eflinin berber dükkan› görülür. Berber
dükkan› eski mahallelerde kalan berber dükkanlar›n› an›msatmaktad›r. Berberin kullan-
civilacademy
P›nar Seden MERAL
d›¤› havlular gibi dükkan›n içi de bembeyazd›r. Berber ve ç›ra¤› da bembeyaz önlükler
giymektedirler. Kad›n›n aile içindeki iktidar› ev içiyle s›n›rl›d›r. Ancak temizlik gibi kad›na has görülen bir ifl söz konusu oldu¤unda kad›n evin d›fl›na ç›karak iktidar›n› eflinin
ifl yerinde de sürdürür. Kad›n, evini ve eflinin
dükkan›n› nas›l temiz tutmas› gerekti¤ini bilmektedir. Berber müflterilerini t›rafl ederken
zaman zaman müflterisinin kesilen yüzünden
kan bulaflmaktad›r. Kan lekesi ç›kar›lmas›
zor ve zahmetli lekelerden biridir. Bir ev kad›n› her bir lekeye nas›l müdahale edece¤ini
bilmelidir. Kad›n taraf›ndan y›kanan çamafl›rlar lekelerinden ar›nm›fl ve yeterince beyaz olmaz ise kad›n›n temizli¤inden ve onu
kad›n yapan özelliklerinden kuflku duyulur.
Kad›n için, ev içi iktidar›na laf gelmesi onar›lmas› güç bir darbedir. Bu her fleyden önce
bir gurur meselesidir ve ivedilikle çözülmelidir. Reklamdaki ev kad›n›n tek s›k›nt›s› çamafl›rlar› beyaz yapmak de¤ildir, ayn› zamanda çamafl›rlar›n sa¤lam kalmas› da istenmektedir. Çünkü kulland›¤› ürün çamafl›r›
beyazlat›rken y›pratmakta, y›pranan çamafl›rlar da kolayca y›rt›lmaktad›r. Bu da yine
kad›n›n becerilerine gölge düflürmektedir.
Çünkü çamafl›r›n y›pranmas› demek, o çamafl›r›n bir daha kullan›lmadan çöpe at›lmas› yani israf demektir. Ev ekonomisi bilmeyen, tasarruf edemeyen, israf eden bir kad›n
ne kadar iyi bir ev han›m› olursa olsun, onun
kad›nl›¤›ndan kuflku duyulur.
Beyazl›k Türk geleneksel imgelerindeki en belirgin ve en önemli renklerden biridir. Türkler taraf›ndan safl›k, asalet ve flans
getiren bir imge olarak kabul edilen beyaz
renk, ayn› zamanda devletin ulu, güçlü ve
adaletli oluflunun da bir ifadesidir. Eski Türk
22
civilacademy
Kad›n eflinden “beyim” olarak söz etmektedir. Bu sözcük ailede geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinin benimsendi¤inin
bir göstergesidir. Türk ailesi ataerkil bir yap›ya sahiptir. Türk geleneklerine göre erkek
iktidar kayna¤›d›r ve iktidar›n mutlak sahibidir. Baflkalar›na hakim olmak, belirli fleyler
yapt›rabilmek yetene¤ine sahiptir. Erkek
evin reisidir, hükümdar›d›r. Bu iktidar›n bir
ifadesi olarak aile reisi olan erke¤e efli taraf›ndan bey diye hitap edilmektedir (fiimflek:
110). Reklam filminde kad›n›n efli b›y›kl›d›r.
Günümüzde estetik nedenlerle erkekler taraf›ndan eskisine oranla daha az tercih edilen
b›y›k, geleneksel cinsiyet rollerine uygundur. Erke¤in yüz süsü ve makyaj› say›lan b›y›k b›rakma; yaflanan bölge, iklim koflullar›,
dinsel inanç ya da sosyal statü gere¤i yap›lan
bir uygulamad›r (Aytar, 2006). B›y›k özellikle geleneksel Türk toplumunda mertli¤in,
yi¤itli¤in, kahramanl›¤›n, erkekli¤in ve iktidar›n sembolü olarak görülmektedir. B›y›k,
erke¤in toplumsal cinsiyet rolü olan aile rei-
civilacademy
inançlar›nda bu renk; ar›l›¤›n, temizli¤in ve
yüceli¤in sembolüdür. Eski Türk toplumlar›nda, savafllarda devlet büyüklerinin giydi¤i
elbiselerin ve üst rütbeli askerlerin bindi¤i
atlar›n rengi beyazken; Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda padiflah›n temsilcileri olan Vezir-i
Azam ve fieyh-ül-‹slam’›n elbiselerinde de
beyaz renk kendini göstermifltir. Beyaz renk
bugünkü Türk bayra¤›nda da kullan›lan bir
renktir (fiimflek, 2006: 103-104). Ev hayat›
içerisinde de kad›n›n iktidar›n›n tepe noktas›
çamafl›rlar›n sak›z gibi bembeyaz olmas› ve
di¤er kad›nlar›n ona imrenerek bakmas›d›r.
Bu amaçla geleneksel mahalle yaflant›s›nda
y›kanm›fl bembeyaz çamafl›rlar herkesin görebilece¤i bir yere serilir.
si ve baba olma davran›fl›n› pekifltirmektedir.
Reklam filminde kad›n›n efli olan erkek, erkek cinsine atfedilen toplumsal cinsiyet kal›plar›na yarafl›r biçimde ev d›fl›ndaki iktidara sahiptir; evin r›zk›n› kazan›r ve ailesine
bakar. Ancak kad›n cinsine atfedilen iflleri
kendi mesle¤inin bir gere¤i bile olsa yapmaz. Bu noktada erkek kad›n›n iktidar alan›n› sessizce onaylay›p kabullenirken, bir yandan da kad›na ait görülen bir ifli yapmayarak
kad›n üzerindeki iktidar›n› da pekifltirmektedir. Erkek reklamda kad›n›n iktidar alan›na
ait olan bir iflin denetleyicisi konumundad›r.
Denetler ve ald›¤› neticeden memnun olmaz.
Çamafl›rlar beyazd›r ancak y›pranm›flt›r. Çamafl›r›n y›pranm›fl olmas› kad›n›n iktidar›na
gölge düflürür çünkü yapmakta oldu¤u ifli iyi
yapamamaktad›r. Bu yüzden kad›n çaresizce
Ayfle Teyze’ye baflvurur. Kad›n›n toplumsal
cinsiyet rolüne göre iyi bir ev kad›n› olamamak utanç verici bir durumdur. Bu nedenle
kad›n›n bu zay›fl›¤›n› kimse bilmemelidir,
yoksa dile düfler ve otoritesi sars›l›r. Dile
düflme korkusu ve di¤er kad›nlar›n yan›nda
yetersiz kalma korkusuyla eflinden dostundan ya da komflusundan yard›m isteyemez.
Ayfle Teyze’nin kap›s›na bir mektup b›rakarak yard›m bekler.
Ayfle Teyze kendisine gönderilen mektubuna yan›t verir. Otoritesinin hemcinsleri
taraf›ndan tan›nmas›ndan dolay› mutludur.
Bir süper kahraman olarak an›nda ev kad›n›
kimli¤inden s›yr›l›r ve süper kahraman kostümünü giyerek otoritesini kabul eden ve ondan yard›m dileyen kad›n›n yan›na koflar. Bu
“tam Ayfle Teyze’lik bir ifltir”. Ayfle Teyze’nin kostümü y›llard›r de¤iflmemifltir. Süper kahraman Ayfle Teyze güzel bir kad›nd›r.
Güzelli¤i sahip oldu¤u otoriteyi perçinleyen
23
bir unsurdur. Güzellik kad›n için mutlak bir
buyruktur (Baudrillard, 2004: 168). Ayfle
Teyze güzelli¤ini silah olarak kullanmaz;
han›m han›mc›kt›r, beyaz gömlek ve gök
mavisi etek giyer. Saçlar›n›n rengi kahverengiye çalan bir k›z›l olsa da, süper kahraman
oldu¤unda saçlar›n›n cazibeli rengini örtecek
bir saç tuvaletini tercih eder. Saçlar topludur;
saçlar›n bu edepli toplan›fl biçimi Ayfle Teyze’nin muhafazakar kimli¤ine gönderme yapar. K›yafetini tamamlamak için daima lacivert bir çanta kullan›r. Çantan›n rengi ve modeli de onun gelenekselli¤ini ifade edifl biçimidir. Birinin ihtiyac› oldu¤unda Ace onun
çantas›ndan bir anda ç›k›verir. T›pk› her fleyi
“belki laz›m olur” düflüncesiyle her an çantas›nda tafl›yan kad›nlar gibi, çamafl›r suyu her
daim Ayfle Teyze’nin çantas›ndad›r.
Giyim biçimi ve süslenme, bedeni örtmek d›fl›nda kiflinin kültürel aidiyetini de ifade etmektedir. Bu nedenle kiflisel görünümün giyim ve saç gibi unsurlar›, kiflinin denetimi alt›ndad›r. Kifli bu unsurlar› kullanarak çevresine kendisi hakk›nda mesaj iletmektedir. Ayfle Teyze’nin k›yafeti ve saç tuvaleti gibi giyim unsurlar› da onun otorite
giysileridir. ‹ktidar› alt›ndaki kiflilere kendi
konumu ile ilgili mesajlar gönderir. Otorite
giysileri içindeki kiflilere karfl› ç›kmaksa çok
güçtür (Kaypako¤lu, 2008: 116-117).
civilacademy
P›nar Seden MERAL
Ayfle Teyze süper kahraman kimli¤i ile
berber dükkan›na gelir. Dükkan›n kap›s›nda
kad›n, berber dükkan›na ait kirli çamafl›rlar›n bulundu¤u sepeti elinde tutmaktad›r. Kad›n Ayfle Teyze’yi karfl›s›nda görünce flaflk›nl›¤›n› gizleyemezken, kad›n›n beyi “Kimler gelmifl, buyurun” diyerek Ayfle Teyze’yi
nezaketle, önünde e¤ilerek içeri davet eder.
24
Ayfle Teyze’nin iktidar› ve otoritesi erkek taraf›ndan da kabul edilmifltir. Ayfle Teyze’nin
flahs›nda erke¤in r›za gösterece¤i kad›n tipi
ortaya konulmaktad›r; herkesçe bilinmeyen
bir s›rra vak›f, bilge ve gün görmüfl bir kad›n. Erke¤in kad›n›n önünde e¤ilebilmesi ve
kad›na itaat edip r›za göstermesi ancak kad›n›n yafllanmas›, kocayarak cinselli¤ini kaybetmesi ya da kad›n kimli¤inden s›yr›l›p yaln›zca akl›yla, bilgi ve tecrübesiyle var olan
nötr bir cins haline gelmesi ile mümkündür.
Cinselli¤inden s›yr›lan kad›n, erkek için tehlike olmaktan ç›kar. Kad›n›n cinsel cazibesini ve do¤urganl›¤›n› yitirmesiyle birlikte kad›n, erke¤i bafltan ç›kararak onun iktidar›n›
sarsacak bir unsur olma özelli¤ini kaybeder.
Ayfle Teyze kad›n-insan olma durumu d›fl›nda, bilgeli¤i ve tecrübesiyle erke¤in takdirini
ve sayg›s›n› kazanm›flt›r. Berberin ve kad›n›n derdinin devas› Ayfle Teyze’dir; Ayfle
Teyze bilge kad›n olarak erke¤in kendi dükkan›ndaki iktidar alan›n› yine erke¤in kabul
edifl ve r›zas›yla ele geçirir. Bir sonraki sahnede kad›n elindeki beyaz çamafl›r› Ayfle
Teyze’ye göstererek kendisine ac›nd›r›r bir
yüz ifadesiyle “Çamafl›r› y›pratmadan beyazlatmak kolay de¤il, Ayfle Teyze” demektedir. Ayfle Teyze, omuzlar›n› silkerek gülümser ve “Ace ile kolay” diyerek çantas›ndan Ace fliflesini ç›kart›r. Çamafl›r› y›pratmadan bembeyaz y›kaman›n iktidar›na sahip
olan Ayfle Teyze için bu çok kolay bir ifltir.
Bu konuda otorite olmaktan ve insanlar›n
kendisine baflvurmas›ndan hoflnuttur ancak
bu kadar kolay bir iflin becerilememesini anlayamaz ve omuzlar›n› silker. Omuz silkme
hareketi, bir kiflinin karfl›s›ndaki kiflinin bahsetti¤i fleyi anlamad›¤›n› ya da ondan haberdar olmad›¤›n› belirtmekte kullan›lan evren-
civilacademy
evindeki ve berber dükkan›ndaki iktidar›n›
muhafaza edebilmifl, dile düflmemifltir.
Ayfle Teyze:
Devir Ace ile Tasarruf Devri
civilacademy
sel bir ifade biçimidir. Omuz silkme üç ana
k›s›mdan oluflan çok parçal› bir harekettir.
Hareket yap›l›rken avuçlar aç›l›r, omuzlar
kamburlaflt›r›l›r ve kafllar kalkar (Pease,
1997: 14). Ayfle Teyze çantas›ndan çamafl›r
suyunu ç›kart›rken reklam›n d›fl sesi devreye
girer: “Ucuz çamafl›r sular› y›prat›rken,
Ace’nin doku koruyucu sistemi çamafl›r›
y›pratmadan beyazlat›r”. Bu sözlerle birlikte
çamafl›r›n s›radan çamafl›r suyu ve Ace kullan›larak defalarca y›kanm›fl hali gösterilir.
Ace kullan›lan çamafl›rlar defalarca y›kanmas›na ra¤men dayan›kl›l›¤›n› ve beyazl›¤›n› muhafaza ederken, s›radan çamafl›r suyu
çamafl›r›n dokusunu harap etmekte ve rengini bozmaktad›r. Sonraki sahnede Ayfle Teyze Ace ile y›kanm›fl çamafl›rlar› dayan›kl›l›k
testine sokar. “‹flte sa¤lam beyazl›k” diyerek
elindeki çamafl›r› iki yana çeker. Bu çekifltirme, ev han›mlar›n›n geleneksel olarak çamafl›r›n sa¤laml›¤›n› ölçtükleri bir yöntemdir.
Bu yöntemle çamafl›r her iki ucundan sertçe
iki z›t yöne do¤ru birkaç kez ard› ard›na çekifltirilir. E¤er çamafl›r zay›fsa ve dokusu bozulmuflsa bu hareket ile ortas›ndan y›rt›l›r;
e¤er sa¤lamsa tak tak ses ç›kart›r ve y›rt›lma
yapmaz. Ace ile y›kanan çamafl›rlar da dayan›kl›l›k testine sokulur ve bu testten baflar›yla geçen çamafl›r gösterilerek Ace’nin vaadi
kan›tlanm›fl olur. Son sahnede berber ve ç›ra¤›, müflterilerinin boynuna bembeyaz ve
sapasa¤lam havlular› dolarken gururludurlar. Ayfle Teyze sayesinde berberin temizli¤i
ve y›pranmam›fl havlular› ele güne karfl› rahatça sergilenebilmektedir. Ayfle Teyze otorite oldu¤u bir konuda yine bir baflkas›na
yard›m etmenin hazz›n› yaflayarak iktidar›n›
perçinlerken kad›n mutluluktan uçmaktad›r.
O da t›pk› beyi gibi Ayfle Teyze sayesinde
25
Berber temal› reklam filminde oldu¤u
gibi bu filmde de Ayfle Teyze yine bir kad›n›n yard›m›na koflmaktad›r. Bu reklam filminin uzam› bir süper markettir. Filmin ilk sahnesinde genç bir kad›n çamafl›r sular›n›n bulundu¤u reyonun önündedir. Reyonda Ace
çamafl›r suyu ve di¤er ucuz çamafl›r sular›
yan yana bulunmaktad›r. Kad›n “Ace çok
kaliteli, çok da güvenilir. Ace almak varken
baflka… ” diyerek raftaki Ace fliflesine uzan›r. Tam o anda Ace’nin yan›nda duran di¤er
ucuz markay› fark eder. Kad›n “Ama bu kadar ucuzunu görünce dayanam›yorum” diyerek raftan ucuz marka çamafl›r suyunu al›r.
Kasaya geldi¤inde ödemeyi yapmak üzere
kasiyere ald›¤› ucuz çamafl›r suyunu uzat›rken “Eh, tasarruf etmek laz›m de¤il mi” der.
Kad›n›n bu sözleri söylerkenki yüz ifadesinden yapt›¤› al›flveriflten memnun oldu¤unu,
kendisini çok ak›ll› buldu¤unu ve tasarruf etti¤i için kendisini kutlad›¤›n› anlafl›lmaktad›r. Kasiyer ürünü kasadan geçirdi¤inde, kad›n tek bir kalem al›flverifl yapmas›na ra¤men yazar kasa fiflinin ard arda c›rt c›rt yazd›¤›n› ve yazar kasa ekran›nda c›rtlayan
gömlek, c›rtlayan çarflaf ibarelerinin bulundu¤unu görürüz. Kad›n flafl›r›r ve panik içinde “Aa, Bunlar da ne!” der. Kasiyer üzgün
ve anlay›fll› bir yüz ifadesiyle “Ucuzunu ald›n›z ya, birkaç çamafl›ra mal olabilir” der.
Bu esnada Ayfle Teyze markette Ace çamafl›r suyunun bulundu¤u reyonun yak›n›nda
P›nar Seden MERAL
Bir kad›n› daha sahip oldu¤u iktidarla
kurtarman›n sevinciyle ifle koyulan Ayfle
Teyze, Clark Kent’in Süpermen’e dönüflmesi gibi mavi etek-beyaz gömlek Ayfle Teyze
kostümüne bürünüverir. Çamafl›r suyu reyonuna giderek al›flverifl sepetine bir tane Ace
koyar ve hala kasada, c›rtlayacak çamafl›rlar›n›n dehfletini üzerinden atamam›fl olan kad›n›n arkas›nda s›raya girer. Dert sahibi kiflinin derdini bilen ancak a盤a vurmadan sorunu anlatmas›n› sa¤layacak deste¤i veren
anlay›fll› gülümsemesiyle kad›n›n yüzüne
bakarak onu selamlar. Amac› kad›na varl›¤›n› belli etmek, “ben senin arkanday›m, sorununu bana anlatabilirsin” mesaj›n› vermektir. Bütün sa¤duyu sahibi kurtar›c›lar gibi
konuya direkt girmez ve muhatab›n› utand›rmaz. Kad›n›n arkas›nda kasada bulunmas›
tamamen tesadüfmüfl, yaln›zca al›flverifl ediyormufl gibi davran›r. Böylece muhatab›
olan kad›n kendini, karfl›s›ndaki kad›n konusunda tek otorite olan Ayfle Teyze de olsa,
kad›nlar›n en önemli iktidar alanlar›ndan
olan çamafl›r› beyaz y›kama ve tasarruf etme
konusunda bir hemcinsi karfl›s›nda kötü hissetmez. Ayfle Teyze’nin en beyaz ve en eko-
civilacademy
s›radan ev kad›n› kostümüyle durmaktad›r.
Ayfle Teyze sanki ucuz çamafl›r suyu kullan›c›lar›n› takip eden ve Ace d›fl›nda baflka bir
marka kullanan kiflilere do¤ru yolu göstermeye çal›flan bir kurtar›c›d›r. Ayfle Teyze,
kasada yaflan›lan olay› görür ve gülümser.
Ayfle Teyze’nin gülümsemesi kurtar›c›lara
has bir gülümsemedir; bir s›rra yaln›z kendisi vak›f olan, s›rra vak›f olmayanlar› kendine
tabi eden ve tebaas›n› yaln›z kendisinin kurtarabilece¤ine inanan ve bu bilgelik, alçakgönüllülük ve anlay›flla tebessüm eden kurtar›c›n›n gülümsemesidir bu.
nomik çamafl›r› y›kama konusundaki otoritesi ve yetkisi meflrudur. Ayfle Teyze’ye baflvuran ve ona itaat eden kad›nlar, onun iktidar›n› kendi bilinçlerindeki otorite imgesine
uydu¤u için kendi r›zalar›yla kabul etmektedirler. Kad›n yan› bafl›nda buluverdi¤i Ayfle
Teyze’yi görünce çok sevinir, kurtar›c›s› imdad›na yetiflmifltir. Ama bir yandan da yanl›fl
bir fley yaparken yakaland›¤›n›n fark›ndad›r.
T›pk› yaramazl›k yaparken annesine yakalanan bir çocuk gibi ellerini gö¤sünde birlefltirir, a¤lamakl› bir yüz ifadesi tak›n›r ve yanl›fl davran›fl›n›n mazeretini sunar: “Ayfle
Teyze tasarruf edeyim dedim, pahal›ya patl›yordu”. Böylece, yanl›fl› bilerek yapt›¤›n›
ama bu hatay› yapmas›n›n geçerli bir sebebi
oldu¤unu aç›klamak ister. Bu noktada da kad›n yine kendi r›zas› ile Ayfle Teyze’nin yaratt›¤› düzene kendini adad›¤›n›, çünkü Ayfle
Teyze’nin ekonominin ve beyazl›¤›n s›rr›na
vak›f bilge bir kifli olarak iktidar olma hakk›na sahip oldu¤unu ilan etmektedir.
Ayfle Teyze, tüm mütevaz› iktidar sahipleri gibi kad›n›n bu hatas›n› görmezden
gelir çünkü önemli olan bir kifliyi daha kazanmak, onu do¤ru yola yöneltmek ve onu
kurtarmakt›r. Bu amaçla kad›n›n söylediklerini didiklemeden ve hatas›n› yüzüne vurmadan k›saca flöyle der: “Ace çamafl›ra da bütçene de dost”. Bu sözlerle, al›flverifl esnas›nda Ace ürünü di¤erlerine göre daha pahal›
oldu¤u için ucuz ürünü tercih etse de, ucuz
çamafl›r sular›n› kulland›¤›nda çamafl›rlar›
y›pranaca¤›ndan ve kullan›lmaz hale gelece¤inden asl›nda tasarruf etmedi¤ini, tam tersine kendini daha fazla masrafa soktu¤unu anlatmak istemektedir. Böylece Ayfle Teyze
kad›n›n önüne Ace fliflesini koyar ve do¤ru
al›fl veriflin yap›lmas›n› sa¤lar. Kasiyer k›z
26
civilacademy
önündedir. Ayfle Teyze bu kez elindeki paray› dayan›kl›l›k testine sokar ve banknotu iki
kez her iki yöne çekeler, para y›rt›lmaz. Geleneksel olarak çamafl›r›n dokular›n›n sa¤laml›¤›n› ölçen bu yöntem, Ace’nin ekonomi
vaadini kan›tlamak için ka¤›t paraya uygulanm›flt›r. Çamafl›r› hem en ekonomik hem
de en beyaz y›kayan Ace’nin vaadi para testiyle de Ayfle teyze taraf›ndan kan›tlanm›fl
olur.
Sonuç
civilacademy
da kad›n›n kurtar›lmas›ndan dolay› mutlulu¤unu gizleyemez. Kurtar›lan kad›n Ace fliflesini sevinçle kucaklar ve al›fl verifl sonunda
ö¤rendi¤i dersini tekrarlar: “Devir Ace ile
tasarruf devri”. Kad›n›n dersini ö¤renmesinden dolay› mutlu olan Ayfle Teyze; gurur, sevinç ve anlay›flla sa¤ elini kad›n›n sol omzuna atar ve dostane bir tav›rla tutar. Ayfle Teyze’nin kad›n›n omzunu tutmas› kendi statüsü
hakk›nda mesaj vermektedir. Omuz tutmak,
kol tutmak, s›rt s›vazlamak gibi jestler, üstünlük belirten jestlerdir. Kifliler bu hareketi
ço¤unlukla fark etmeden yapmaktad›rlar
(Baltafl, Baltafl, 1995: 70). Ayfle Teyze belki
kendisi de fark›nda olmadan bu jesti yaparken, ev ekonomisinden yeterince anlamayan
kad›na karfl› üstünlü¤ünü bir kez daha ilan
etmekte ve iktidar›n› pekifltirmektedir. Bununla birlikte yine her mütevaz› kurtar›c› gibi muhatab›n›n duygular›n› incitmemek için
bu hareketini yumuflat›r. Direkt olarak sa¤
eliyle sa¤ omzu tutmak yerine, elini kad›n›n
sol yan›na geçirir ve daha afla¤› bir noktadan
s›vazlar. Ayfle Teyze, sevecen bir bak›flla ve
bafl›n› onaylama anlam›nda yukar› afla¤› sallayarak omuz tutma hareketini pekifltirir. Bu
hareket de tecrübeli bir ö¤retmenin affedicili¤ini ve anlay›fll› edas›n› tafl›makta olup, yine Ayfle Teyze’nin otoritesine gönderme
yapmaktad›r. Reklam›n bir sonraki sahnesinde Ace çamafl›r suyu, beyaz bir zemin üzerinde katlanm›fl beyaz çamafl›rlar›n önünde
durmaktad›r. Reklam›n d›fl sesi Ace’nin lekelere düflman, çamafl›ra dost fleklinde olan
slogan›n› lekelere düflman, cebinize dost
fleklinde söyleyerek Ace al›nmazsa gerçek
ekonominin olmayaca¤› fikrini yineler. Reklam filminin son sahnesinde ise Ayfle Teyze
yine Ace çamafl›r sular›n›n oldu¤u reyonun
Baudrillard’a göre reklam ça¤›m›z›n en
dikkate de¤er kitle iletiflim arac›d›r. Reklamlardaki her imge, her duyum bir konsensüs
dayat›r (Baudrillard, 2004: 157). Bir kitle
iletiflim arac› olarak reklam›n ana amac›,
reklam› yap›lan ürünün sat›fl›n› artt›rmakt›r.
Bu amaç do¤rultusunda insan zihnine her
gün yüzlerce reklam mesaj› gönderilmektedir. Bu mesajlar›n tamam›n› alg›lamak ya da
ak›lda tutmak mümkün de¤ildir; ancak bu
mesaj bombard›man› içerisinde mesajlar insan belle¤ini imgeleme, an›msama ya da
beklentiler yoluyla uyarmaktad›rlar. Berger’e göre reklam imgeleri anl›kt›r. Her reklam imgesi di¤er imgeyi güçlendirir ve h›zland›r›r (Berger, 2006: 129-131).
‹ktidar kavram› ve otorite imgesi, reklam iletifliminde s›kl›kla kullan›lmaktad›r.
Reklam metinleri imgeler yoluyla toplumlar›n kültür de¤erlerini ortaya koyarken, bu
toplum içerisindeki iktidar alanlar›n› ve otorite sahiplerini de belirler. Toplumun görenekleri reklam iletiflimiyle tekrar tekrar üretilirken, toplum ve aile yaflant›s› içerisinde
kad›n›n rolü ve iktidar alanlar› da bir daha
tan›mlan›r. Modern kent yaflam› içerisinde
27
P›nar Seden MERAL
Kaynakça
Akal, Cemal Bali. (2003). ‹ktidar›n Üç
Yüzü. Ankara: Dost Kitabevi Yay›nlar›.
Akar, Murat Yaflar. (2007). Marksist ve
Foucaultcu ‹ktidar Anlay›fllar› Üzerine Sosyolojik Bir Karfl›laflt›rma, Yay›nlanmam›fl
Yüksek Lisans Tezi. K›r›kkale: K›r›kkale
Üniversitesi, SBE.
Aytar, R›fat. (2006). “Sakal ve B›y›k
T›rafl›”.
http://www.dermaneturk.com,
http://www.dermaneturk.com/okd/sayi512006/sakalvebiyiktrasi.doc (Eriflim Tarihi: 6 Kas›m 2008).
Baltafl, Zuhal, Baltafl, Acar. (1995). Bedenin Dili. ‹stanbul: Remzi Kitabevi.
civilacademy
bile geleneksel rol paylafl›m›ndan ve “kad›n›n iktidar alan› evin içiyle s›n›rl›d›r” yaklafl›m›ndan uzaklafl›lmaz. Kad›n›n ev ve toplum yaflant›s› içindeki rolü çamafl›rlar›n en
beyaz y›kanmas›, ev ekonomisinin düflünülmesiyle s›n›rland›r›lm›flt›r. Bu çal›flmada incelenen reklamlarda hemcinsleri kad›n›n
karfl›s›na rakip olarak ç›kar›lmakta, kad›n
cinsinin belirlenen iktidar alan›na söz söyleme hakk›nda sahip bir otorite yarat›larak kad›n›n toplumsal cinsiyet rolünün sahneleri
s›n›rland›r›lmaktad›r. Bu noktada reklam iletiflimi kad›n›n cinsiyet rollerine iliflkin kal›p
yarg›lar› di¤er medyalara göre daha kuvvetli
bir biçimde sunmaktad›r. Bahsi geçen reklam filmlerinin kurgusunun gerçek hayata
yaslanmas› ve reklamda yer alan imgelerin
s›kl›kla tekrar edilmesi, insan zihnini fark›nda olmadan etkilemekte ve bu fark›nda olmama hali verilen mesajlar›n meflrulu¤unun
sorgulanmadan kolayca kabullenilmesini
sa¤lamaktad›r.
Reklam yoluyla bireylere iletilen mesajlar›n sorgulanmas› bu ve benzeri çal›flmalar›n artmas›yla mümkün olacakt›r. ‹letilen
mesajlar›n toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rolleri ba¤lam›nda sorgulanmas›, kad›n›n toplum içerisinde rolünün yeniden üretilmesi
bak›m›ndan da yol gösterici olacakt›r.
Baudrillard, Jean. (2004). Tüketim
Toplumu. ‹kinci Bas›m, ‹stanbul: Ayr›nt›
Yay›nlar›.
Berger, John. (2006). Görme Biçimleri.
On ikinci Bas›m, ‹stanbul: Metis Yay›nlar›.
Brewster, Arthur Judson. (2001). Introduction to Advertising. Hawaii: University
Press of the Pasific Honolulu.
Connell, R.W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve ‹ktidar. ‹stanbul: Ayr›nt› Yay›nlar›.
Denquin,Jean-Marie. (1992). Science
Politique. Paris: Presses Universitaires de
France.
Ghelli, Francesco. (2005). Letteratura E
Publicitá. Roma: Carocci Publicazione.
Gillian, Dyer. (1982). Advertising as
Communication. London: Routledge Publications.
Ifl›k Terapisi. www. http://www.isikte-
28
civilacademy
rapi.com (Eriflim Tarihi: 6 Kas›m 2008).
Kaypako¤lu, Serdar. (2008). Kiflileraras› ‹letiflim: Cinsiyet Farkl›l›klar›, Güç ve Çat›flma. ‹stanbul: Derin Yay›nlar›.
Koyuncu Güçbilmez, Büke. (2005). ‹ktidar ve Kad›n, Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi
SBE.
Pease, Allan. (1997). Beden Dili. ‹kinci
Bas›m, ‹stanbul: Rota Yay›nlar›.
Poggi, Gianfranco. (2007). Devlet, Do¤as›, Geliflimi ve Gelece¤i. çev. Aysun Babacan, ‹stanbul: ‹stanbul Bilgi Üniversitesi
Yay›nlar›.
civilacademy
Pitrelli, Nico, Manzoli, Federica, Montolli, Barbara. (2006). “Science in Advertising: Uses and Consumptions in the Italian
Pres”, Public Understanding of Science. Say›:15.
Sennett, Richard. (1992). Otorite. Çev.
Kamil Durand, ‹stanbul: Ayr›nt› Yay›nlar›.
fiimflek, Sedat. (2006). Reklam ve Geleneksel ‹mgeler. ‹stanbul: Nüve Kültür
Merkezi Yay›nlar›.
Topçuo¤lu, Nur. (1996). Bas›nda Reklam ve Tüketim Olgusu. Ankara: Vadi Yay›nlar›.
Wilmshurst, John, Mackay, Adrian.
(2004). The Fundamentals of Advertising.
Burlington: Elsevier, Butterworth, Heinemann.
29
civilacademy
REVENUES OF MUNICIPAL ADMINISTRA TIONS IN TURKEY AND A SHIFT IN THEIR
RESPONSIBILITIES AND REVENUES
WITH THE LATEST ADMINISTRATIVE
REFORMS
Türkiye'de Belediye Gelirleri ve Son Yönetim Reformlar›yla Birlikte
Belediyelerin Sorumluluk ve Gelirlerindeki De¤ifliklik
Kemal ÖZDEN*
ÖZET: Yerel yönetimler, hizmetlerin sunumu aç›s›ndan halka en yak›n yönetim birimleridir. Bu yüzden sunulan yerel hizmetlerin verimlili¤i ve etkinli¤i daha yüksek oranda sa¤lanabilmektedir. Bunun yan›nda, kat›l›m› kolaylaflt›r›c› özelli¤i ile de yerel yönetimler yerel
demokrasi için daha ufuk aç›c› konumdad›rlar
Yerel yönetimlerin sundu¤u hizmetin kalitesi ellerindeki mali kaynaklar ile do¤ru
orant›l›d›r. Gerekli mali kaynaklardan yoksun olduklar› zaman, yerel yönetimlerin hizmet
kalitesinde bir düflüfl yaflanmaktad›r. Gün geçtikçe de yerel yönetimlerin vermekle yükümlü
olduklar› hizmetlerin say›s› art›fl göstermektedir.
Türkiye’de üç tür yerel yönetim vard›r. ‹l Özel ‹daresi, Belediye ve Köy. Bu üçü aras›nda,
bir yerel yönetim biriminde olmas› gereken bafll›ca özelliklerin en ço¤u belediyelerde bulunmaktad›r. Bu makalede, Türk belediyelerinin gelir kaynaklar› incelenecek, yeni yönetim
reformlar›yla birlikte belediyelerin sorumluluk ve görevlerindeki art›flla birlikte
kaynaklar›ndaki de¤ifliklikler incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: : Belediye, yerel yönetimler, belediye gelirleri, yerindelik, flartl›
ba¤›fl.
* Yrd. Doç. Dr.Department of Political Science and Public Administration, Fatih University, Istanbul, Turkey
kemalozden@fatih.edu.tr , home page: http://www.fatih.edu.tr/~ozden .
31
Kemal ÖZDEN
ABSTRACT:
Local governments, as a significant type of the government institutions, are very close to
the citizens in terms of service provisions. Therefore, local governments have opportunity for
more effective and productive delivery of the public services. In turn, local governments have
better prospects for local self-government, that is local democracy.
The quality and an effective presentation of the public services provided by the local governments depend upon the revenues they receive. Without necessary financial resources, local
government lacks the indispensable tools needed to acquire a variety of public services. More
recently, the number of public services that should be offered by the local government units has
increased to a great extent.
In Turkey, there are three main forms of local governments. These are Provincial Local
Governments, Municipalities, and Villages. Among these forms of local administrations,
municipalities are the ones which display the full characteristics of a local government. In this
article, the revenues of municipalities in Turkey will be explained in terms of latest administrative reforms and a shift in the understanding of municipal services that increases the need for
greater financial resources will be discussed.
Key Words: Municipality, local governments, municipal revenues, subsidiarity, block
donation.
pensable tools needed to acquire a variety of
I. Introduction
public services. More recently, the number
Local governments, as a significant
of public services that should be offered by
type of the government institutions, are very
the local government units has increased at a
close to the citizens in terms of service pro-
great extent.
visions. Therefore, local governments have
an opportunity for the more effective and
In Turkey, there are three main forms of
productive delivery of public services. In
local governments, mentioned by the Article
turn, local governments have better pros-
127 of the Constitution. These are “provinci-
pects for local self-government that is local
al local governments”, “municipalities”, and
democracy.
“villages”.
The quality and an effective presentati-
Provincial local administrations (Speci-
on of the public services provided by the lo-
al Provincial Administration- ‹l Özel ‹daresi)
cal governments depend upon the revenues
are field administrations established to carry
they receive. Without necessary financial re-
out tasks in the regions beyond municipal
sources, local government lacks the indis-
boundaries, within their respective provin-
32
civilacademy
of their services to the newly established
public bodies such as the “Turkey Electricity
Institution and Directorate of State Water
Affairs”. Consequently, there is a decrease in
the number of public services that should be
supplied by these local government units.
Moreover, there are no clear studies about the
public services of provincial local administrations. This fact results in a neglect of their
services and duties. The public is not well
aware of these institutions since the inventory of their services isn’t defined correctly
(Toprak, 2006, p. 61). As a result, for the general public, provincial local governments
don’t provide a full complement of services
expected from the local government.
ces. Once a province, which is the agent of
the central government, is established, the
provincial local administration, which is a
local authority, is automatically established,
as well (Ery›lmaz, 2008, p. 130).
Municipalities are a form of local authority established to function in areas with
dense population. According to the Law, it is
possible to establish municipalities in settlements of more than 5,000 inhabitants. In addition, it is compulsory to establish municipal administrations in provincial and district
centres, regardless of their population. Municipal administration is set up to meet the
local and common needs of municipal dwelpower by election of the constituents. In addition, a municipality is a public corporate
entity which has both administrative and financial autonomy.
civilacademy
lers and its decision making organs come to
In the Turkish administrative system, in
addition to ordinary municipalities, there are
metropolitan municipalities, and district and
lower-tier municipalities falling within the
Among these forms of local administrations, municipalities are the one which resemble the full characteristics of a local government. Hence, in this study, the revenues
of municipalities in Turkey will be explained
in terms of latest administrative reforms and
a shift in the understanding of municipal services which increase the need for greater financial resources, will be discussed.
borders of metropolitan municipalities.
Villages are traditional settlements
II. Administrative Reforms
Affect the Municipal Revenues
where municipal administration hasn’t been
founded. In general, small settlements toget-
that
The Turkish administrative system has
witnessed very significant administrative reforms recently. Shaped by previous attempts,
new government reforms were introduced after 2002. Especially, in the local government’s sphere, previous structures were replaced by new ones. Municipal Law - 1580,
which dates back to 1930, was replaced by
the new Municipal Law - 5395 in 2005.
her with their common properties, vineyards
and orchards, and arable fields constitute villages. In Turkey, villages are generally dependent upon a higher level administrative
unit for their public services.
Provincial local administrations had
significant importance in the first half of the
20th century, but later they transferred many
33
Kemal ÖZDEN
cision-making competences in the European
Union, where the term has, since the late
1980s and in particular the Maastricht Treaty, been used with increasing frequency.
Whilst the volume of discussion it has produced inevitably colours debate on this principle, the European experience is highly specific; at one extreme, it represents the necessity for subsidiarity where an emergent legal
order is perceived to threaten national sovereignty (Discussion Paper, 2003, p. 73).
These administrative reforms were mainly influenced by the administrative developments of European countries and particularly the European Union. Among these developments, the principle of subsidiarity
plays a key role in Turkish administrative reforms as well as the other EU countries.
The subsidiarity principle was first introduced in the Treaty of Maastricht as a general principle applicable to all areas of nonexclusive competence. The Edinburgh European Council of 11-12 December 1992 set
down a global approach for applying the
principle of subsidiarity.
civilacademy
The principle of subsidiarity means that
what the lesser entity can do adequately should not be done by the greater entity, unless
it can do it better. Taken over into EU policies, it is used as an instrument for determining when the Union is to act in areas not coming under its exclusive competence.
Defined generally, the principle appears
straightforward: decisions should not be made at higher level when they might equally
be taken at subsidiary level. What it entails
precisely is dependent upon the legal and political circumstances in which its practice is
thought appropriate; there may be significant
gradation between those ‘higher’ and ‘lower’ levels; and the principle must not be
conflated with simple reservation of decision-making powers at base level. The principle of subsidiarity may be applied not only
within a national (for example, federal) but
also a supranational context; its treatment is
more overt in the latter. This is most evident
in the current debate on the allocation of de-
This personalistic articulation of the
principle of subsidiarity draws several conclusions about the responsibilities and limitations of the state or higher legal order. The
most common is the obligation of the government to limit its intervention into lower
forms of social organisation, and to do only
that which the lesser group cannot accomplish for itself without assistance. Since each
level of society is responsible for helping the
“lower” one freely to accomplish its aims, it
would contravene that “relationship” if the
“higher” association arrogated to itself those
tasks which can be effectively undertaken by
a group that is closer to the individual. This
aspect of the principle might be referred to as
the “negative” or “anti-federal” dimension
of subsidiarity (Endo, 1994, p. 566).
Subsidiarity principle has influenced
both EU countries and candidate countries
like Turkey. For example, in Germany, this
principle had affected the local autonomy. It
obligated the state to assist the smaller, subordinate entities such as Länder, districts
and local authorities, but it prevented the state from intervening in their tasks if they can
perform them on their own.
34
civilacademy
certain specific duties of the municipality, it
is stated at the end that “If not assigned to the
other public institutions, other local and
common duties, and local public services are
assigned to the municipality”. This article
assigns duties which were never allowed at
the municipality level previously. For
example, from now on municipalities are allowed to set up pre-primary school education institutions such as kindergartens; and
they were allowed to organise “food banking” systems. This is a new phenomenon
for Turkish municipal administrations.
This administrative and financial autonomy requires a radical change in the responsibilities and revenues of the municipal
administration. Therefore, in determination
of municipal duties the “list principle” of
previous law was replaced by the “general
authority principle” with the new Municipal
Law. In the “list principle” the municipalities are only authorized for the public services
which are clearly listed and defined in the related law. For example, in the previous Municipal Law - 1580, the duties of a municipality is given in Article 15, with 76 items. On
the other hand, according to the “general authority principle”, some specific duties are
stated generally and rests of the local public
services which are not assigned to any other
government institution are assigned to the
municipalities. By the new Municipal Law 5393, as a new phenomenon in Turkish municipal administration, the “general authority
principal” was introduced for the first time
in its Article 14. In this article, after detailing
civilacademy
By means of these and similar factors,
latest administrative reforms have empowered the autonomy of the municipal administration. Therefore, different from the previous one, new Municipal Law mentions the
“autonomy” of municipality. The 3rd Article of the Municipal Law defines a municipality as “a public corporate entity which is set
up to meet the local and common needs of
municipal dwellers and its decision making
organs come to power by election of the
constitute. And it has both administrative
and financial autonomy”. This autonomy of
the municipality is firstly mentioned in this
Law (Toprak, 2006, p. 87).
In conclusion, it is clear that, municipalities in Turkey face more responsibilities and
duties. In order to meet this expanded variety
of public services, they need more financial resources and revenues than any other time.
III. Revenues of the Municipalities
Until 1981, the municipal revenues were very limited and disperse. But, with the
changes of 1980, new resources were transferred to the municipalities. Hence, with these changes, the principle of “distribution of
certain revenues to the municipalities” was
abolished. Instead of this, certain ratios of financial resources from the general budget
tax revenues were forwarded to the municipalities. This was caused by the new Municipal Revenues Law - 2380. Moreover, in
1985, property tax was excluded from the
general budget tax revenues and was given
to the local government units. Later, in 1993,
a new tax, the Environment Tax was levied
and the revenues of this tax were also given
to the local government units. Yet, all of the-
35
Kemal ÖZDEN
From now on, with the new Municipal
Law, district or lower-tier municipalities
within the borders of metropolitan municipalities do not distribute any part of the real estate tax to the metropolitan municipality.
They use all of this tax for their own affairs.
se improvements are not enough to meet the
new service burdens of local governments in
Turkey (Ulusoy and Akdemir, 2007, p. 221).
The Turkish government tries to minimise
the financial inefficiency of municipalities by
different methods. One of them, for example,
is the use of “index of development” to determine the transfers from the central budget
(Sa¤bafl and Bostanc›, 2008, p.147).
These nine forms of revenues are
generally classified under four categories:
With the current Municipal Law, although the municipalities were assigned more
responsibilities, their revenues unfortunately
weren’t increased at the same ratio. Article
59 of Municipal Law states the revenues of
the municipality as:
Shares from the usage of certain services, municipal taxes, and service expenses,
b) Shares from the general budget tax re-
b) Shares from state revenues,
c) State contributions,
d) Other revenues.
civilacademy
a)
a) Own revenues of the municipality,
venues,
c)
According to the new Municipal
Law, above mentioned revenues can be
listed as follows:
a) Own Revenues of the Municipality
Payments from the institutions which
vable or immovable goods, or any other
type of incomes from these goods,
Taxes: Announcement and advertisement tax; entertainment tax; communication
tax; electricity, gas, and consumption tax; fire insurance tax; environment cleaning tax;
and real estate tax.
e)
Revenues from the municipal services,
the cost being determined by the municipal assembly,
Service expenses: Occupation expense; construction expense; spring water expense; etc.
f)
Revenues from interests and fines,
g)
Donations,
h)
Revenues from any type of investment,
partnership and other activities,
Usage of certain services: Usage of
road spending; usage of sewerage spending;
and usage of water affairs spending (Tortop,
at al., p. 174).
have general and special budgets,
d) Revenues from sale and rental of mo-
i)
Revenues from municipal companies:
Municipalities can set up commercial com-
Other revenues.
36
civilacademy
panies for water, gas, public transport, residence construction, etc.
IV. Change in the Responsibilities
of the Municipalities
b) Shares from state revenues: Ac-
In Turkey, at the beginning of the 20th
century, the municipalities were responsible
from limited number of public services, most
notably the issues such as construction and
maintenance of municipal roads, cemeteries,
sidewalks, marketplace, cleanliness of municipal areas, … etc. These conventional duties of municipalities were gathered under the
76 items. However, due to certain national
and international reasons, local governments
were expected to provide additional public
services. Even if not stated by law, the general public expected many other cultural and
artistic activities from the municipalities.
cording to the Law - 2380, issued in 1982,
municipalities get 9,25 % of the general budget tax revenues. This share has changed
many times since it was issued. Currently,
this figure is 6 %.
c) State contributions: State contributions include the financial transfers from
the funds of general budget appropriations.
The purpose of the state contributions to the
municipalities is as follows:
- To support the municipal expenses
- To eliminate the financial resource
and revenue inequalities among the municipalities,
- To make contribution for certain local
civilacademy
which are related with the common good,
public services which are approved by the
central government (Tortop, at al., p. 185).
State contributions are provided in two
different forms: unconditional (general) donations, and block (conditional, specific) donations. Unconditional donations can be
used for any kind of local public services.
On the other hand, the financial resource assigned as a block donation cannot be spent
for purposes other than those specified. For
Local governments, especially municipal administrations in Turkey, have increased their obligations. The welfare municipalism began in the mid 1980s and that was
transformed into the cultural municipalism
of the 1990s, and application to the European Union added more criteria to the Turkish
administrative structure. Now, expectations
of the general public vary from “common
marriage ceremonies, circumcision feasts,
soup houses, fuel or education aids” to more
artistic activities such as “summer concerts,
Mother’s Day picnic, and all types of festivals (apricot festival, garlic festival, …etc)”.
Moreover, although prevented by
the Constitutional Court, in 2005 municipalities were assigned the local and common
duties and local public services which were
not assigned to the other public institutions,
at least in theory.
example, if a financial resource transferred
to a municipality for the purpose of construction of a “cultural centre”, this money
can only be used for this purpose but not for,
let’s say, construction of a “cemetery”.
37
Kemal ÖZDEN
sic public services. Municipalities may issue, per capita, a city tax. By means of this tax,
over-migrations may be prevented. Moreover, municipal administrations may get rid of
the “free-rider” problem and all people living within the municipal boundaries pay,
more or less, for the public services which
they use. With a stopover tax, the visitors or
tourists who use hotels, motels, and similar
places for accommodations, pay a certain
amount of tax according to the price they
pay for the accommodation. There are
examples of this application. For instance,
the people who stay at the hotels in USA,
pay a considerable amount of tax to the local
government units for that priviledge.
V. Conclusion
Some Measures to Improve the
Municipal Revenues
It is very difficult for municipalities to
handle all of their responsibilities and the
current burden of public services with their
present financial resources. Some great municipalities or the ones which have a strong
administrative tradition can handle all of their burdens. However, certain small or new
municipalities face significant troubles in
these areas and their budget continuously have a deficit.
The best measure is to create new sources for their revenues. This purpose can be attained by levying new taxes. Compared with
the applications of other countries, local governments may be assigned new tax revenues.
civilacademy
In order to adopt modern changes in
their service understanding, municipalities
should be provided new financial resources.
One of the possible taxes is a residential tax. Purpose of this tax is to have city
dwellers contribute to local services in accordance with the value of the houses in
which they live. Property tax is a kind of wealth tax but residential tax is a usage tax.
City tax and stopover (accommodation) tax
are other types of taxes that can be levied to
increase the financial resources of the municipalities (Ulusoy and Akdemir, 2007, pp.
370-371). One of the major reasons why city
administrations can not cope with local public services adequately is migration. Unbalanced rapid migration, especially towards
the metropolitan cities, hampers the most ba-
Municipal companies and commercial
enterprises are another instrument to increase the financial resources of the municipalities. Currently, in Turkey, municipalities use
this opportunity at a great extent. There are
restaurants, chains of markets, hotels, auto
parks, bread bakeries, and many other commercial enterprises that are run by the municipalities. These types of activities both provide significant sources of finance to meet
the public services and they represent an essential source of employment. Now, hundred
thousands of workers are employed in municipal enterprises in Turkey, especially in the
metropolitan cities. For this reason, municipalities may look for new types of municipal
companies.
To use the European Union funds or other international funds is one other method
for municipalities to finance their local services. These funds do not distribute money
38
civilacademy
directly to the municipalities but they finance certain urban projects. Projects involving
employment and occupational courses are
especially attractive to the World Bank. The
European Union supports projects such as
the cultural and historical wealth of the cities, promotion of traditional handicrafts, youth projects, women projects, projects using
the handicapped, urban transformation projects, and the conservation of historical sites
and buildings. This is a new phenomena for
the Turkish municipalities and there are very
few experts to apply for these projects. Municipalities may get the help of central government units and they may get involved in
national and international consortiums to be
able to benefit from these projects.
Discussion Paper “Subsidiarity: A Preliminary Discussion Paper”, British
Endo, Ken, ‘The Principle of Subsidiarity: From Johannes Althusius to Jacques
Delors’, Hokkaido Law Review, 43/6
(March 1994), pp. 553-652.
Ery›lmaz, Bilal, Kamu Yönetimi, Okutman Yay›nc›l›k, Ankara 2008.
Institute of International and Comparative Law, (BIICL), October 2003.
civilacademy
At the beginning of the 21st century,
the number of municipal responsibilities is
increasing day by day together with the
number of people living within the boundaries of municipal administrations. For this
reason, local governments should be provided necessary financial resources in accordance with their burdens for an effective delivery of public services.
Works Cited
Sa¤bafl, ‹sa and Bülent Bostanc›, “Belediyeler Için Nüfus Esasl› Gelir Paylafl›m
Yöntemine Alternatif Bir Model Gelifltirmesi”, in the 1. Ulusal Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildiriler Kitab›, 2008, p.p147-154.
Toprak, Zerrin, Yerel Yönetimler, 6.
Bask›, Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara 2006.
Tortop, Nuri, B. Aykaç, H.Yayman,
and M.A. Özer, Mahalli ‹dareler, Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara 2006.
Ulusoy, Ahmet and Tekin Akdemir,
Mahalli ‹dareler, Seçkin Yay›nevi, Ankara,
2007.
39
civilacademy
MEDYADA KADININ TEMS‹L‹NE ‹L‹fiK‹N
FEM‹N‹ST B‹R OKUMA ÇALIfiMASI:
TEMPO DERG‹S‹
A Feminist Reading Related To Representation of Women in Media:
Tempo Magazine
Güliz ULUÇ*, Murat SOYDAN**, Naz›m ANKARALIG‹L***
ABSTRACT:
Representation of a woman’s identity and preparing a role for a woman through media completely turns woman into an object. This objectification can force a woman into a passive role or
posture. A woman made passive in this mannerstarts to see herself through another’s eyes and
from another’s perspective. In this article, the representation and the construction of sexual identity of woman through media will be analysed critically using feminist theory. ‹n this context, a
random sample of covers from different volumes of Tempo Magazine was chosen as data for this
article. Photos from the covers of the magazine were analyzed by the semiologic analysis
method.
Before mass communication media had become as widespread as today, reality was constructed by the society in which individuals lived, formed by ethnic, sexual, politic etc. social
group. Today, the perception of reality -maybe not completely - is constructed by the mass communication media. The mass communication media constructs reality, at least partially, using
stereotypical elements that claim to represent and are related to the object that is being constructed. So the unit constructs and forms the reality and in this way it is passed on. In other words,
the social practices that constructed reality were replaced by the mass communication media.
The answer to the question, “what kind of a reality for woman does the mass communication media construct?” becomes quite important. Because the representation of a woman’s identity is created by the mass communication media and it defines her role and essentially turns
woman into an object and a passive one, at that. The passive woman starts to watch herself
through the eyes of a third party. In this article, the representation of a woman who watches herself through the eyes of a third party will be criticized from the perspective of feminist theory.
To illustrate, four covers of Tempo magazine were chosen randomly and the women displayed
on them are analyzed using semiotics. This study is considered in the context of feminist theory, semiotics and mass communication media.
* Doç. Dr. Radyo-Tv ve Sinema Bölümü, ‹letiflim Fakültesi, Ege Üniversitesi, ‹zmir, Türkiye, gulizuluc@yahoo.com
** Yard. Doç. Dr. Radyo-Sinema ve Tv Bölümü, ‹letiflim Fakütesi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, Türkiye, musoydan@yahoo.com
*** Arfl. Gör., Radyo-Tv ve Sinema Bölümü, ‹letiflim Fakültesi, Ege Üniversitesi, ‹zmir Türkiye, nankaraligil@yahoo.com
41
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
Key Words: Media, social practices, construction, woman, Tempo magazine, feminism,
semiotics, semiologic analyses.
ÖZET:
Kitle iletiflim araçlar›n›n günümüzdeki kadar yayg›nlaflmad›¤› dönemlerde gerçeklik,
bireyin ve etnik, cinsel, politik vb., sosyal gruplar›n, içinde yaflad›¤› toplum taraf›ndan infla
edilmifltir. Günümüzdeki gerçeklik alg›s› ise, bütünüyle olmasa da, daha çok kitle iletiflim
araçlar› vas›tas›yla infla edilmifltir. Kitle iletiflim araçlar› gerçekli¤i infla ederken, infla edece¤i
nesne ile ilgili ve ona göndermede bulundu¤u iddia edilen birtak›m basmakal›p ö¤elerden
yararlanarak bunu yapm›flt›r. Dolay›s›yla gerçekli¤i infla eden birim form de¤ifltirerek varl›¤›n›
devam ettirmifltir. Yani gerçekli¤i infla eden toplumsal pratikler yerini kitle iletiflim araçlar›na
b›rakm›flt›r.
Dolay›s›yla gerçekli¤i infla eden kitle iletiflim araçlar›n›n kad›na dair nas›l bir gerçeklik
oluflturdu¤u sorusunun cevab› çok önemlidir. Çünkü kitle iletiflim araçlar› yolu ile kad›n
kimli¤inin temsili ve ona bir rol biçilmesi kad›n› bütünüyle, nesnelefltirmifltir. Nesnelefltirme
beraberinde kad›n› edilgenlefltirmifl, edilgenleflen kad›n da kendisini baflkas›n›n, erke¤in
ve/veya kad›n›n, gözünden görmeye bafllam›flt›r. Bu çal›flmada kendisini baflkas›n›n gözünden
gören kad›n›n temsili, feminist kuram perspektifinden elefltirel okumaya tabi tutulacakt›r. Bu
çerçevede Tempo dergisinin rast gele seçilen dört kapa¤› belirlenmifl ve burada kad›n›n nas›l
infla edildi¤i, göstergebilimsel aç›dan incelenmifltir. Çal›flma; feminist kuram, göstergebilim ve
kitle iletiflim araçlar› ba¤lam›nda ele al›nm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Medya, toplumsal pratikler, infla, kad›n, Tempo dergisi, feminizm,
göstergebilimsel analiz.
olmas›, medyan›n kad›n›, ürününün albenisi
Girifl
olarak kullanmas›n› da beraberinde getirmifl-
Günümüzde yayg›n medyan›n kad›na
tir. Kad›n kimli¤inin bu flekilde, vücudunun
uygun gördü¤ü kimlik ve biçti¤i rol ço¤un-
üzerinden kurulmas› ve bir seyirlik olarak
lukla onun cinsel kimli¤i ile ilgilidir. Medya,
kad›n bedeninin erotik, eril bak›fla sunulma-
arzu nesnesi haline getirilen kad›n›n, ancak,
s›, feminist elefltirinin medyaya daha yak›n-
cinsel kimli¤i ile var olabilece¤ini kodlar.
dan bakmas›na sa¤lam›flt›r.
Arzu nesnesi olarak kodlanan kad›n›n al›c›s›
ise bellidir: kad›n›n vücuduna sahip olmak
Karfl›t bir okumayla, kad›n kimli¤ini,
isteyen, bu olmuyorsa, onu gözetleyen er-
erke¤e ra¤men, oluflturmaya çal›flan feminist
kekler. Kad›n bedeninin arzu edilen nesne
kuramlar›n tümü, kad›n› asli kimli¤ine ka-
42
civilacademy
düflüncelerin oluflturdu¤u bireysel ba¤›ms›zl›k, özgürlük ve kendini keflfetme motivasyonuyla içinde toplumda genel kabul gören
kad›n statüsünün güvencelerini bir yana b›rakma anlam›na gelir(Durakbafla, 2002: 53).
1. Feminizm
Toplumsal cinsiyet rejimi kilit kavramlar› ile u¤raflan feminizm; kad›nlar›n modern
hayat›n bütün alanlar›na erkeklerle eflit olarak kat›labilmelerini savundu¤u ve modern
dünyan›n ‘özgür’ bireyleri olmalar›n› engelleyen sosyal k›s›tlamalara, gelene¤in zincirlerine karfl› mücadele eden, kad›nlara erkeklerle ifl, aile, yasal haklar aç›s›ndan eflit olanaklar sa¤lamay› amaçlayan, toplumsal cinsiyet eflitsizliklerini görünür k›lmay› ve
olumlu anlamda dönüfltürmeyi hedefleyen
modern bir harekettir. Bir baflka ifadeyle
toplumsal cinsiyet; cins hiyerarflilerinin hem
üretildi¤i, hem de sorguland›¤› politik süreç
ve iktidar iliflkileri alan›d›r (Kandiyoti,
1990: 370).
civilacademy
vuflturmak için medyaya savafl açm›flt›r. Bu
mücadelede slogan “vücudumu geri istiyorum” olmufltur. Bu çerçevede ele al›nan çal›flma; kad›n›n, medyada cinsel kimli¤i üzerinden infla ve temsili, feminist kuram perspektifinden elefltirel okumaya tabi tutulmas›
üzerine bina edilmifltir. Bu ba¤lamda çal›flmaya veri oluflturmas› için rast gele örneklem yoluyla Tempo dergisinin farkl› say›lar›n›n kapaklar› seçilmifltir. Derginin kapak foto¤raflar› göstergebilimsel analiz metoduyla
çözümlenmifltir. Yap›lan analizlerle kapak
foto¤raflar›nda kad›n kimli¤inin nas›l edilgenlefltirilip, arzu nesnesi haline getirildi¤i,
kad›nlar›n betimlenmesiyle yeniden üretilen
ataerkil iktidar iliflkileri incelenmifltir.
Kad›nl›¤›n do¤as›, toplumsal cinsiyet,
kad›n ve erkek aras›ndaki güç iliflkileri konular›n›n tart›fl›lmas› ve araflt›r›lmas› oldukça eskilere dayan›r. Feminizmin hareketlendi¤i 1970’lerden önce de iktidar ve eflitsizlik
temalar› akademik çevrelerin s›kl›kla gündeminde yer alm›fl, 1970’li y›llarda ise cinsel
özgürleflme hareketlerinin ivmesi ile de söz
konusu genifl entelektüel alan yeniden flekillenmifltir. Di¤er bir deyiflle feminizme dair
tart›flmalar›n tarihi yeni de¤ildir, feminizme
dair tart›flma alan›n›n haritas› önceden ç›kar›lm›flt›r (Connell, 1998: 59-60). Karen Offen (1988) “Defining Feminism” çal›flmas›nda feminizmin, Avrupa’da ancak 1880’lerde
kad›nlar›n özgürlüklerine kavuflmalar›yla
eflanlaml› olarak genifl çapta kullan›lmaya
baflland›¤›n› belirtir. Örne¤in kad›nlar›n oy
kullanma hakk›n› savunan Hubertine Auclert,
ilk olarak 1882’den itibaren La Citoyonne’de
kendisini feminist olarak tan›mlam›fl, feminist
kongre olarak ilan edilen Paris’teki ilk kongreye de May›s 1892’de Eugenie Potonie-Pierre ve Solidarite adl› kad›n grubu parasal
destek sa¤lam›flt›r. 1894/95’e gelindi¤inde,
terim, Manfl Kanal›’n› afl›p, Britanya’ya ulaflm›flt›r (Aktaran Humm, 2002: 17-18).
Daha da eskilere gitti¤imizde, 14. yüzy›lda Fransa’da Christine de Pisan, 17. yüzy›lda ‹ngiltere’de Mary Astell, 18. yüzy›lda
Mary Wollstonecraft, kad›n ve erkek aras›ndaki farklar›n do¤adan de¤il, iki cinse veri-
Tek tek kad›nlar için feminizm, genellikle, hayranl›k duyulan, yerleflik “eksiksiz
kad›nl›k” idealinin sorgulanmas› ve modern
43
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
1960’larda ise politik ve toplumsal kar›fl›kl›klar›n›n, gençlik hareketlerinin, siyahlara bafl kald›rmas›, ulusal ba¤›ms›zl›k hareketleri ve di¤erlerinin aras›ndan s›yr›lan
“Kad›n Hareketi” ile yeni politikalar ve yeni
kavramlar yarat›lm›flt›r. Dört yüzy›ld›r “Kad›n Kurtuluflu Hareketi” olarak bilinen ve
sürdürülen eski bir savafl, 20. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru yeni feminizm olarak hem politik
hem de kültürel pek çok yeni ve radikal güç
taraf›ndan biçimlendirilip canland›r›lm›flt›r(Öztürk, 2000: 54). Görüldü¤ü üzere, Ortaça¤dan 20. yüzy›l›n ikinci yar›s›na gelene
kadar kad›nlar›n, giyotin alt›na gitme hakk›
varsa, konuflma kürsüsüne ç›kma hakk›n›n
olmas› gerekti¤ini ileri süren, direndikleri
için “cad›” ilan edilip yak›lan, kad›nlar›n
e¤itilmediklerinden yak›nan, kamusal yaflamdan d›fllanm›fl olmalar›n› elefltiren, cinsel
iliflkilerdeki çifte ahlak› reddeden, evlilik d›-
fl›nda da cinsel haz haklar›n›n oldu¤unu savunan, örgütlenen, oy hakk› için ya da sekiz
saatlik iflgünü için savaflan, kad›nlar›n kurtuluflunun bütün emekçilerin kurtulufluyla, yani erkeklerin de kurtulufluyla ilintili oldu¤unu savunan, bununla birlikte “dans edemiyorsam devriminizi ne yapay›m” diyerek
baflkald›ran “kad›n do¤ulmaz, kad›n olunur”
sözüyle öne ç›kan pek çok dirençli, ilerici
kad›n bulunmaktad›r(Öztürk, 2000: 65).
civilacademy
len farkl› e¤itimden kaynakland›¤› ve k›zlar›n e¤itildikleri takdirde, toplumca onlara
yasaklanan bütün rolleri üstlenebilecekleri
düflüncesini ortaya atm›fllard›r. 17. yüzy›lda
‹ngiltere’de Mary Tattle, Joan Hit-Him Home, 19. yüzy›lda Saint-Simoncular ve uluslar aras› kad›n konseyi cinsel iliflkilerde geçerli olan çifte ahlak› reddetmifltir. ‹ngiliz Anna Wheeler ile Amerikal› Margaret Fuller, kad›nlar›n kurtuluflunun ancak kad›nlar taraf›ndan gerçeklefltirilebilece¤ine inanm›fllard›r.
19. yüzy›lda Clarie Demar ve Saint Simoncular kad›n›n evlilik d›fl›nda da cinsel hazza hakk› oldu¤unu savunmufllard›r. 19. yüzy›l bafl›nda Frans›z Flora Tristan, Jeanne Deroin, kad›n›n özgürleflmesinin, tüm emekçilerin özgürleflmesinden ba¤›ms›z olamayaca¤›n› iddia etmifllerdir(Michel, 1994: 68-69).
Feminist düflüncede kad›nlar›n gerek
kendilerini gerek di¤er kad›nlar› alg›lamas›nda, bunun da ötesinde, kad›nlar›n kendilerini gelifltirmelerinin imkânlar›n› geniflletmek için sürdürülen her tür aray›fl ve giriflimin merkezinde, bir “özne olma” iradesinin
koflullar›n›n mesele edildi¤ini görmek mümkündür. Di¤er bir deyiflle feminizme dair tart›flmalar›n tarihi yeni de¤ildir, feminizme dair tart›flma alan›n›n haritas› önceden ç›kar›lm›flt›r(Connell, 1998: 59-60).
Kad›nlar için bir kurtulufl ve özgürleflme düflüncesi olan feminizm, erkeklerin egemen oldu¤u, toplumsal pratiklerle infla edilen dezavantajlar›n, kad›na dair basmakal›p
tiplerin(saç› uzun akl› k›sa, kafl›k düflman›,
evinin kad›n›, çocuklar›n›n anas›, yuvay› yapan difli kufl vs.,) ataerkil yaflam pratiklerine
göndermede bulundu¤unu ileri sürer. Bu klifleler, aileler, okullar, kitle iletiflim araçlar›
ve öbür “toplumsallaflt›rma etkenleri” arac›l›¤›yla daha da güçlendirilir. ‹lkesel olarak
bu kliflelerin yok edilmesiyle, eflitsizliklerin
devre d›fl› b›rak›lmas› mümkün olabilir. Sözgelimi, k›z çocuklara daha iyi bir e¤itim ve
daha fazla çeflitlilik içeren rol modelleri sa¤lanarak, f›rsat eflitli¤i programlar› ve bunun
44
civilacademy
Feminist hareketin daha radikal alg›lan›fl› ise kad›n kurtulufl hareketi gruplar›n›n,
erkeklerin kad›nlar üzerinde iktidar sahibi
olmalar› nedeniyle kad›nlar›n bask› alt›nda
tutulduklar›n› ve kad›nlar› konumunun de¤ifltirilmesi, önce bu iktidara karfl› ç›k›lmas›,
sonunda da bu iktidar›n y›k›lmas› söylemleri
ile belirtilmifltir. Belirtilen iddialar, toplumsal harekette yayg›nlaflarak politik kampanya ve bilinçlendirme gruplar›n›n hareket deneyimlerini kazand›lar. Daha karmafl›k bir
argüman çizgisiyse, erkeklerin iktidar›n› ve
kad›nlar›n buna tabi k›l›nmas›n›, erkekler ve
kad›nlar aras›ndaki do¤rudan iliflkinin d›fl›nda varolan zorunluluklar›n sonucu olarak ele
al›nmas›d›r. Bu argüman›n en temel biçimi
“toplumsal yeniden üretim”, yani insanlar
kadar toplumsal yap›lar›n da kuflaktan kufla¤a yeniden üretilmeleri ihtiyac›ndan yola ç›k›yor olmas›d›r. Sosyalist feminizme göre
sorun, genelde toplumun de¤il, özelde kapitalizmin yeniden üretimidir. Kad›nlar›n sömürülmesi, kapitalizmin kar sa¤lama dürtüsü ve kendisini yeniden üretmeye olan gereksinimi ile ilintilidir. Di¤er bir deyiflle, iflgücünün cinsiyete ba¤l› bölümlenmesine ve
ev kad›nlar›n›n ezilmesine yol açan bask›larla ba¤lant›l›d›r (Connel, 1998: 60-63).
civilacademy
yan› s›ra ayr›mc›l›k karfl›t› yasalar gelifltirilerek veya emek piyasalar›n› özgürlefltirerek
eflitsizliklerin yok edilmesi mümkün olabilir.
lerin özel flekillerini yans›tan üçüncü dünya
feminizmi, kad›n›n neden ve nas›l ötekilefltirildi¤ini, cinsel politikan›n nas›l oluflturuldu¤unu ve temsil edildi¤ini, kültürel stereotiplerin etkinli¤ini ve kabullenimini, k›saca kad›nlar›n ezilmiflli¤ini sorgulayan ikinci dalga
feminizm, kent deneyimi, cinsellik, ›rk ve s›n›f kavramlar› ile siyah kad›nlar›n de¤erini
belirlemeye çal›flan siyah feminizm, sistemleri, onlar› kontrol eden otorite ve güç yap›lar›ndan ba¤›ms›z olarak ölçerek genel kavramlar› aksine çeviren yap›söküm uygulayan
postyap›salc› feminizm, ‘kad›nlar›n yetkilerini elerinden alan’ bir mekanizma olarak dilin yap›s›n› ve temelindeki varsay›mlar›, dil
süreçlerini sorgulayan Frans›z feminizmi,
kültürü s›n›f ve siyasal de¤iflimle ilintili olarak tan›mlayan ve üretimin maddi flartlar›na
odaklanan Marksist feminizm, anne, baba ve
çocuklar aras›ndaki ruhsal iliflkileri, cinsellik
ve bunun ifadesi aras›ndaki iliflkiyi, kimlik
de¤iflkenliklerini inceleyen psikanalitik feminizm gibi türler ve okullar yer almaktad›r(Humm, 2002: 20).
Said’e göre feminizm o zamana kadar
kendini siyasi ve entelektüel bak›mdan temsil edemeyen gruplardan birinin; kad›nlar›n
kendi adlar›na konuflmas›n› sa¤lam›fl ve kad›nlar›n kendilerini temsil etmek hak ve yetene¤ine sahip oldu¤unu kan›tlam›flt›r(Said,
2000: 119).
Connell’e göre bu örüntü belirtilen y›llarda ticaretteki durgunluk ba¤lam›nda, ilgili kurumlar aras›nda ekonomik bir ba¤daflmay› yans›t›r. Yap›lar›n birbirine geçmesi,
stratejilerin bir araya gelmesiyle üretilir:
Gevflek bir emek piyasas›nda iflverenlerin
Yukar›daki sat›rlarda sosyalist feminizme de¤indikten sonra “farkl›” feminizmler
üzerinde durmakta yarar vard›r. Feminizmin
pek çok “izm” i aras›nda evrenselcili¤in politikalar›, kültürel kontroller ve yanl›fl temsiler konusuna etnik farkl›l›¤›, tarzlar›n ve dil-
45
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
maktad›r. ‹ki kültürde de kad›nlar›n bedenleri üzerinde erkeklerin tasarruf hakk› vard›r.
Bu iki tarz Türkiye’de, özellikle medyada
kad›n›n temsili ba¤lam›nda –vurgu bizimdünyan›n baflka birçok yerinde oldu¤undan
daha keskin bir çat›flma içinde olup kad›nlar›n hem kendilerini teflhir edip cazibelerini
ispat etme zorunlulu¤u, hem de cazibelerini
örtüp kendilerini ve iffetlerini koruma zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Bu ikisi s›k s›k
birbirinin karfl›s›nda, kad›n özgürlü¤ü modeli olarak sunulmaktad›r(Düzkan, 2001: 46).
karlar›n› en üst düzeye ç›karmaya yönelik
stratejileri ve çal›flanlar›n ev içi ifl stratejileri(Connell, 1998: 184).
Kad›nlar ve erkekler aras›ndaki dengesiz
rol da¤›l›m›nda, annelik ve ev iflleri kad›na
ayr›lm›flt›; onlar›n yazg›s›yd› ve baflka h›rslar› olan kad›nlar yaflamlar›n› politikaya, ifle, sanata ya da bilime adamak isteyen kad›nlar,
patolojik olsun olmas›n anormal say›lmal›yd›.
Cinsiyetler aras›ndaki bu iflbölümü, ayn› zamanda bir otorite paylafl›m›d›r: Kamusal alandaki rolü sayesinde erkek; baba, koca, evin
reisi olarak kar›s› dâhil ailenin üyeleri üzerinde otorite sahibidir. Kamusal alanda kad›nlara en uygun görünen ifl türü, içeri¤i ve statüsü
aç›s›ndan kad›nlar›n ev içi rollerinin bir uzant›s›d›r. Sonuç sekreter, hemflire, çocuk bak›c›s› olarak her yerde bulunabilecek kad›n imgeleridir (Öztürk, 2000: 65).
civilacademy
Simone de Beauvoir “kad›n do¤ulmaz,
kad›n olunur” derken, cinsiyetin yaln›zca biyolojik de¤il toplumsal ba¤lam› oldu¤unu ve
kad›nl›¤›, insan›n do¤arken yan›nda getirmeyip sonradan ö¤rendi¤ini anlatmaktad›r.
Toplumsal cinsiyet, yani patriyarkan›n hükmünü sürdürmesini sa¤layan rollerin ö¤renilmesi, ideolojinin aktar›lmas›yla oluflturulur. Kad›nl›k ideolojisi, o ülkedeki cinsiyetlerin aras›ndaki çeliflkinin s›n›flar›n, çeflitli
milliyet, ›rk ve etnik gruplar›n aras›ndaki çeliflkiler ve iliflkilerle harmanlanmas›ndan
oluflur(Düzkan, 2001: 41).
Kad›n bedeni Bat›’da da, Do¤u’da da
nesnelefltirilirken bat› kültüründe beden,
ruhtan ve ak›ldan kopar›l›p soyulup teflhir
edilmekte, do¤u toplumlar›nda ise dinin de
etkisiyle kad›n bedenine örterek el konul-
46
Feminist medya elefltirisinin ilk ad›m›n›n, bir imge olarak kad›n›n sömürülmesi ve
anlat›n›n cinsiyetçi içeri¤i üzerine yo¤unlaflmak oldu¤u dikkate al›narak Tempo dergisi
örne¤inde medyan›n nas›l bir ataerkil anlay›fla sahip oldu¤unu, dolay›s›yla ataerkil izleyicinin üretilmesine ne gibi bir katk›da bulundu¤unu inceledi¤imiz çal›flmada dergi
kapaklar›n›n genellikle ataerkil bilinç ve bilinçd›fl›yla yap›land›r›lm›fl eril egemenli¤i
yans›tt›¤› gözlemlenmektedir. Ataerkil ideoloji, cinsel farkl›l›klar›n alg›lan›fl biçimi,
kad›n›n toplumsal rolü, kad›n›n ne olup, ne
olmad›¤›, kad›n›n sahip olduklar› ve yoksunluklar› gibi konulardaki ön kabullerden oluflan bir z›rha sahiptir. Dergide kad›n bedeninin fotojenik kullan›m›nda diflil imgeler ve
karakterler, eril düflünce ve imgelemin ürünüdür. Medyada kad›n›n temsili ve kad›n imgelerinde kad›n, ‘gerçek’ ve s›radan kad›n
de¤il, eril olmayan ‘öteki’, erkek bak›fl›n›n
nesnesidir, bakman›n arzulamak oldu¤u dikizlemeci bir anlay›fl do¤rultusunda kad›nlar
fethedilmeyi bekleyen nesnelerdir. Di¤er bir
ifade ile kad›nlar, erkek arzular›n›n nesnesi,
fetifli ve erkek iktidar›n›n edilgen do¤rulay›-
civilacademy
makalesinde, cinsel dengesizli¤in yönetti¤i
bir dünyada bakmadaki hazz›n etkin/erkek
ve edilgin/difli aras›nda bölündü¤ünü söyler.
Belirleyici erkek bak›fl› kendi fantezisini uygun biçimde flekillenmifl difli figüre aktar›r.
Geleneksel teflhirci rolleri içinde kad›nlar,
bak›las›l›k mesaj›n› veren, güçlü görsel ve
erotik etki amac›yla kodlanm›fl d›fl görünüflleriyle ayn› anda hem bak›lan hem teflhir edilendirler. Cinsel nesne olarak teflhir edilen
kad›n, erotik temaflan›n ana motifidir(Mulvey, 1997: 41).
c›lar›d›rlar. Üretilen haz biçimlerinde haz,
do¤al olarak gözetleme yoluyla yarat›l›r.
Feminist ideolojinin var olan de¤erleri
elefltirmeye bafllamas›n›n ve bu sürecin akademik tabana yerleflmesinin ard›ndan göstergebilimsel çözümleme ve psikanaliz bu elefltirinin yöntem bilimleri olarak ön plana ç›km›flt›r. Bu çal›flmada a¤›rl›kl› olarak kullan›lan göstergebilimsel çözümleme, medyada
kad›n›n kodlar› ve kad›n’a yüklenen anlamla
ilgilenmifltir.
2. Feminizm, Tempo Dergisi ve
Kad›n›n Sunumu
civilacademy
Claire Johnston kad›n karakterinin bir
‘gösteren’ olarak geleneksel biçimde kodland›¤›n› belirtir. Gösteren konumundaki
‘kad›n’, yaln›zca erke¤in ideolojik anlam›n›
ve önemini temsil eder. Kad›n erkeklerle
iliflki içinde kalarak bir fleyi gösterir; yani
kendi bafl›na bir hiç(lik)tir. Johnston için bu
anlamland›rma süreci, medyada kad›n›n bask› alt›na al›nmas›n›n ve d›fllanmas›n›n bir
maskesidir. Medyatik imge, bir seyirlik olarak kad›n bedenini erotik eril bak›fla sunar,
ayn› zamanda kendisini “eril olmayan” olarak gösterir, öyle ki, kad›n›n imgesi fallusla
yer de¤ifltirebilir. Bu yüzden temsil eylemi,
s›rf bu nedenle kad›nlar›n nesnellefltirilmesini ve diflil cinselli¤in bask› alt›na al›nmas›
durumunu içerir. Ataerkil ideolojinin muhtaç oldu¤u “eril olmayan” ya da “fallusun
yerine geçenin” yan anlam›, kurmaca ya da
anlat›sal kodlardan çok ikonik bir sistem içine yüklenir ve bu yüzden kad›nlar konuflmayan ya da eylem durumunda olmaktan çok
“bak›lan” imgeler olarak karfl›m›za ç›karlar.
(Johnston’dan aktaran Öztürk, 2000:87-88).
Yukar›da verdi¤imiz bilgiler ›fl›¤›nda,
feminist ideolojinin elefltire geldi¤i medyada
kad›na ataerkil bak›fl› ve kad›n›n arzu nesnesi olarak konumland›r›l›fl›n› psikanalizden de
yararlanarak göstergebilimsel çözümleme
yöntemiyle Tempo Dergisi kapaklar›nda ortaya koymaya çal›flaca¤›z.
‹ncelemede kullan›lmak üzere Tempo
Dergisi’nin
25.11.2005,
09.12.2005,
02.12.2005 ve 13.01.2006 tarihli say›lar›n›n
kapaklar› rasgele örneklem yoluyla seçilmifltir. Haftal›k haber ve aktüalite dergisi olan
Tempo Dergisi, 1 YTL’lik cazip fiyat›n›n da
etkisiyle flu anda Türkiye’de en çok satan
haftal›k dergi konumundad›r.
‹ncelemenin flematik olarak göstergebilimsel çözümleme tablosunu flöyle oluflturabiliriz:
Tempo dergisi kapaklar›nda analiz birimi göstergeleri olarak görsel göstergeler
üzerinde a¤›rl›kl› olarak durulmufltur. Yaz›l›
Mulvey ise feminist teorinin manifestolar›ndan say›lan Lacanc› psikanaliz kaynakl›
47
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
ya bir k›sm› ç›plak kad›n bedenleri kullan›l-
göstergeler farkl› konularla ilintili olup do¤rudan görsel yap›ya ba¤l› olmamalar› nedeniyle ikinci planda ele al›nm›flt›r. Kapaklardaki resimler sayfa düzenlemesinin ortalama
yüzde ellisini kaplam›fl, resimlerin d›fl›nda
derginin ismi, manflet ve fiyat ön plana ç›kar›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
Türkiye’yi 26 eyalete ay›rmay› öngören bir
plan, “Derviflin Olay Yaratacak An›lar›” bafll›¤›nda; bir siyasetçi olan Kemal Derviflin
yak›n geçmiflteki siyasi hayatta yaflad›klar›,
“Mit-Barzani Görüflmesini Aç›kl›yoruz”
bafll›¤›nda; Kuzey Irak’›n durumuna dair yap›lan gizli görüflmeler, “Büyü” bafll›¤›nda
ise; büyünün nas›l bozulaca¤› ve büyüden
civilacademy
Kapaklardaki gösterenler birbirine çok
yak›nd›r. Tamamen ç›plak veya aç›k giysili,
genç, güzel, bak›ml› kad›n bedenlerinin yaln›zca çekim ölçekleri ve sayfa içerisindeki
konumlan›fl›nda farkl›l›k vard›r. Göstergebilimsel analizde, gösteren kodlar›ndan yola
ç›karak gösterilenlere ulafl›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu çal›flmada feminist elefltiri perspektifinden bak›larak elde edilen sonuçlar› maddeler halinde vermek, göstergeleriyle beraber gösterilenleri anlamay› daha kolay k›lacakt›r:
m›flt›r. “Bölünme Senaryolar›” bafll›¤›nda;
nas›l korunulaca¤›n› anlatan bir röportaj ve
yaz› yer almaktad›r.
Görüldü¤ü üzere tüm konular birbirinden farkl› olmas›na ve kad›n bedeniyle do¤rudan bir iliflkileri olmamalar›na ra¤men tüm
kapaklarda erotik kad›n resimleri kullan›lm›flt›r. Bu durum, kad›n bedeninin do¤rudan
ba¤lant›s› olmaks›z›n herhangi bir konuda
ve/veya alanda yaln›zca arzu edilen ve bak›fl› üzerinde toplayan bir nesne olarak rahatl›kla kullan›ld›¤›n› göstermektedir. Kad›n
2.1.Dergi Manfleti ve Foto¤raf ‹liflkisi
bedeni, bakacak olanlar›n gözlerine hitap
edecek nitelikte, estetik bir duvar k⤛d› ola-
25.11.2005 tarihli dergi manfleti “Bölünme Senaryolar›”, 13.01.2006 tarihli dergi
manfleti “Derviflin Olay Yaratacak An›lar›”,
02.12.2005 tarihli dergi manfleti “Mit-Barzani Görüflmesini Aç›kl›yoruz” ve 09.12.2005
tarihli dergi manfleti ise “Büyü”dür. Ele al›nan dört kapakta da derginin manfletteki yaz›s› ile ilgisi olmamas›na ra¤men tamam› ve-
rak kullan›lm›flt›r. Dolay›s›yla burada yay›nc›, manfletle ilgili olmasa da dergiyi ald›racak bir taktik kullanm›flt›r. Burada kad›n,
derginin albenisi olmufltur. Ancak burada,
bir kabahat varsa yaln›zca yay›nc›n›n de¤il,
ayn› zamanda bu arz›, talep ederek oluflturmufl, okuyan ve/veya bakan kiflinindir de ay-
48
civilacademy
n› zamanda. “Bakan/okuyan talep etmezse
yay›nc›lar yay›nlamazlar” kabal›¤›na girmeyece¤iz ancak ortada bir gerçek var, o da kad›n bedeninin esteti¤inin cazip gelmesi, bunu bilen yay›nc›lar›n da bunu kullanarak, talep yaratmas›d›r. Bu bafll›kta özetle; bir arz
talep iliflkisi var, bu iliflkinin taraflar› hiçbir
zaman sabit kalmamakta, zaman zaman de¤iflmektedir. Burada de¤iflmeyen bir fley varsa o da, bak›lan ve arzu duyulan nesne olan
kad›nd›r.
lik rolü kullan›lmam›fl, kad›n, cinselli¤iyle
sergilenmifltir.
Kitle iletiflim araçlar›n›n, her fleyin formunu de¤ifltirebilme özelli¤ine sahip oluflu,
bu bafll›k alt›nda kendini en aç›k bir flekilde
göstermifltir. Ataerkil aile düzeninde kad›na
biçilen rol modeli “annelik” bile kitle iletim
araçlar› ile de¤ifltirilmifl ve daha çok cinsellik ça¤r›flt›racak ifadeler ile derginin albenisinin sa¤lanmas› için arac› olarak kullan›lm›flt›r. Mesaj aç›kt›r; “bak›n bizim amac›m›z
çok masum, anneler bile dergi kapa¤›na konulabilirler.” Böylelikle dergi, okur kitlesini
geniflletmek için en masum rolleri bile kullanmaktan geri durmam›flt›r.
Yukar›da de¤indi¤imiz gibi, ele al›nan
tüm kapaklarda kad›n foto¤raflar›n›n, ilgili
say›lar›n manfletiyle do¤rudan bir ba¤lant›s›
yoktur; ancak, 09.12.2005 ve 13.01.2006 tarihli kapaklarda yer alan kad›n foto¤raflar›
alt bafll›kla ilintili olarak verilmifltir.
09.12.2005 tarihli kapaktaki “Annesinin k›z›-Bilin bakal›m kim?” alt bafll›¤›, Nastassia
Kinski'nin k›z› Sonja Moussa ile ilgili habere ve 13.01.2006 tarihli kapaktaki “Ebru fiall›: Benim sütüm kaliteli bir süt” alt bafll›¤›,
Ebru fiall›’n›n çocu¤u ve efli ile ilgili habere
at›f olarak kullan›lm›fl ve ad› geçen Sonja
Moussa ile Ebru fiall›’n›n foto¤raflar› kapakta kullan›lm›flt›r.
civilacademy
2.2. Foto¤raf ve Verilen Haber ‹liflkisi
Her ne kadar metinlerdeki gösterenler
ilgili kad›nlar› iflaret ediyor olsa da, ne Ebru
fiall› bebe¤iyle, ne de Sonja Moussa annesiyle resmedilmifl, foto¤raflarda anne-çocuk
iliflkisinin çok ötesinde kad›n›n cinselli¤i ön
plana ç›kar›lm›flt›r. Her ne kadar geleneksel
olarak kad›na “anne” portresi çizilmesi kabul görse de, görsel hazz› oluflturabilmek
ad›na -içerik uygun olmas›na ra¤men- anne-
2.3. Foto¤raf›n Niteli¤i
25.11.2005 tarihli kapakta kad›n, küçük
bir flelale görünümlü do¤al bir ortamda, ›slak
bir bedenle, gözleri kapal›, yüzü tamamen
objektife bakmaks›z›n arzu dolu bir poz vermifltir. Bu çerçevelemede, kad›n do¤al bir
ortam›nda y›kan›yor imaj› verilirken kendisine çevrilmifl objektiften habersiz görünmesi, objektifin bulundu¤u yerden kad›n›n bilgisi olmaks›z›n kendisinin gözetlendi¤i izlenimini yaratmaktad›r. Bir baflka deyiflle çerçeveleme, kad›na, kad›n bedenine bak›fl› tam
bir dikizlemeci eril bak›fla çevirecek biçimde
yap›lm›flt›r.
Herkesin az çok dikizlemeci oluflu, kendinden uzak olandan haberdar olmak iste¤i
ve/veya zaaf›, yay›nc›lar taraf›ndan çok iyi
bilindi¤inden, bu zaaf› kullanmaktan geri
durmam›fllard›r. Baflkas›n›n ne oldu¤u veyahut nas›l oldu¤u, nas›l görüldü¤üne dair me-
49
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
rak, bireyleri baflkas›n›n özelini bilmeye,
dinlemeye itmifltir. Geriye yaln›zca yay›nc›lar›n bunun fark›na varmas› ve kullanmas›
kalm›flt›r. Okuyucularda “çekilirken fark›nda de¤ildi” alg›s›n› oluflturmak, ilgiyi ve dikkati de beraberinde getirmifl, zaten arzu nesnesi olarak resmedilen kad›n, böylece daha
da dikkat çekici ve bak›l›r olmufltur.
gerçekleflti¤i ve birçok durumda daha fazla
ak›lda kal›c› oldu¤u çeflitli araflt›rmalarla defalarca ortaya konmufltur. Bu noktada, kapaktaki yaz›l› materyal ikinci plana itilerek
okuyucunun -bir baflka deyiflle müflterininilgisi, kad›n bedeninin eril hazz› cezp edeci
konumlan›fl›yla çekilmek istenmifltir. Düz
bir renkten oluflan kapak fonu, ç›plak kad›n
bedeni ve objektife odaklanan gözlerin oluflturmaya çal›flt›¤› as›l etki, kad›n› arzu nesnesi olarak konumland›rarak eril hazz› harekete geçirmek ve nihai hedef olan sat›fl› gerçeklefltirmek üzerinedir.
09.12.2005, 02.12.2005 ve 13.01.2006
tarihli kapaklardaki kad›nlar herhangi bir do¤al fona veya uzama yerlefltirilmeksizin, arkalar›nda düz aç›k renk bir fonla objektife
bakarak poz vermifllerdir. Bu kapaklarda
okuyucunun baflka hiçbir görsel ayr›nt›ya tak›lmadan kad›n bedenine odaklanmas› sa¤lanmaya çal›fl›lm›flt›r. Resimlerdeki kad›nlar›n çerçevelemede do¤rudan objektife, dolay›s›yla okuyucuya bakmas› da cinsel bir davetkârl›k ve arzunun göstergesidir ki okuyucunun kad›n bedenine yo¤unlaflmas›n› sa¤lamak içindir.
civilacademy
2.4.Foto¤raftaki Nesnenin Odakl›¤›
Bu bafll›k ise bir önceki bafll›¤›n aksine,
tüm dikkati kapa¤›n ortas›ndaki arzu nesnesi
olarak sunulan kad›na çekildi¤ine dikkat
çekmektedir. Bunu yaparken de dergi kapa¤›ndaki kad›n›n bak›fl› ile ona bakan kiflinin
bak›fllar›n› kesifltirmifl, sanki bireysel olarak
birbirlerine bak›yor hissi oluflturulmufltur.
Buda bakan kiflide “kendisine özel olarak sunulan kad›n” olarak alg›lanm›fl ve dergi buradan okuyan/bakan kifliyi yakalam›flt›r.
Kapaklarda kad›nlar sadece bedenleriyle varl›k göstermifllerdir. Bir di¤er deyiflle,
bir seyirlik olarak kad›n›n bedeni, erotik eril
bak›fla sunulmufltur. Kad›nlar›n nesnelefltirilmesi ve “kad›n=cinsellik” denkleminin sürekli yinelenerek sunulmas›, medyan›n kad›na eril bak›fl›n› göstermektedir ki bu bak›fl›n
kad›nlar›n dahi kendilerine bak›fl biçimlerini
etkileyerek “kad›n›n›n kad›na bak›fl›”n›n süreç içinde “erke¤in kad›na bak›fl›”na benzemekte oldu¤u ileri sürülmektedir. Kad›nlar,
erkekler taraf›nda yarat›lan kad›nlar üzerinden kendilerini tan›maktad›rlar.
2.6. Foto¤raf ve Gerçeklik
Kapaklardaki kad›nlar, gerçek yaflamda, baflka bir ifade ile gerçek yaflam›n olas›
herhangi bir an›nda foto¤raflanm›fl kad›nlar
de¤ildir. Kapaklardan birinde model, -günlük hayatta rastlanmayacak biçimde- do¤al
bir ortamda ç›plak olarak yer alm›fl, di¤erlerinde ise modeller uzams›z olarak sadece bedenleriyle yer alm›fllard›r. Dolay›s›yla kapaklarda yer alan kad›nlar, asl›nda gerçek bir
2.5. Foto¤raf ve Görsellik
Görsel iletiflimin yaz›l› iletiflimden önce
50
civilacademy
tadad›r ve yay›nc›lar›n buna dair ahlaki alg›lar› de¤iflmedi¤i sürece de bu “baflar›” sürecektir.
özne olmaktan çok uzakta, erkekler taraf›ndan üretilmifl hayal ve düfl ürünü bir özne
olarak var olmufllard›r.
Çal›flman›n bafl›ndan beri, infla edilen
ve erke¤e sunulan kad›ndan bahsetmifl ve
bunun form de¤ifltirerek, günümüzde, kitle
iletiflim araçlar› vas›tas›yla gerçeklefltirildi¤ini ifade etmifltik. Foto¤raf ve gerçeklik
bafll›¤› flimdiye kadar ifade ettiklerimizi
özetlemek için bize iyi bir f›rsat sunmaktad›r. Böylesi bir konjöktürde otantikli¤in gerçek temsilinin nas›l olaca¤›na dair sorunun
önemli olmas› ve buna verilecek cevab›n ne
oluflu, hem kad›n›n foto¤rafta sunumunu
hem de foto¤raf›n gerçek olup olmad›¤›na
dair düflüncelerimizi berraklaflt›rmaya yarayacakt›r.
civilacademy
Hakikatin ve/veya gerçekli¤in ne oldu¤unun çok s›k tart›fl›ld›¤› bu dönem, zaman›n
ruhuna uygun olarak, gerçek ve/veya hakikatin/hakikatlerin sunumundan ziyade onlar›n pastifllerini sunman›n daha yerinde oldu¤u tezi pompalanm›flt›r. Çünkü bizim foto¤raflar›n› analiz etti¤imiz kad›nlar›n gerçekte
bu flekilde olmad›klar›, ortal›kta arzu nesnesi olarak dolaflmad›klar› veya kendilerini bu
flekilde sunmad›klar›, bunun kitle iletiflim
araçlar› taraf›ndan infla edilip sunuldu¤u gerçe¤i ile karfl› karfl›yay›z. Bu inflan›n en kullan›l›r arac› da foto¤raf ve di¤er görsel malzemeler olmas› dolay›s›yla, yay›nc›lar taraf›ndan en çok kullan›lan mecralar olmufllard›r. Burada foto¤raf gerçekli¤in yans›t›c›s›
de¤il, infla edicisi olarak, gerçek kad›n› de¤il
pastifl kad›n› sunmufl, bunun üzerinden bir
gerçeklik alg›s› oluflturma çabas›na girmifltir. Bunun ne kadar “baflar›l›” oldu¤u ise or-
Sonuç
51
Kitle iletiflim araçlar›n›n bir parças›
olan yaz›l› medyan›n ve yaz›l› medyan›n bir
parças› olan Tempo Dergisi kapaklar›n› feminist perspektifle, psikanalizden de yararlanarak göstergebilimsel aç›dan incelemeye
çal›flt›k. Tempo dergisini belirtilen kapaklar›; dergi manfleti ve foto¤raf, foto¤raf ve verilen haber iliflkisi, foto¤raf›n niteli¤i, foto¤raftaki nesnenin odak oluflu, foto¤raf ve görsellik, foto¤raf ve röntgencilik, foto¤raf ve
gerçeklik iliflkisi bak›m›ndan ele al›nm›flt›r.
Her gün defalarca mesajlar›na, ister istemez
maruz kald›¤›m›z, di¤er tüm kile iletiflim
araçlar›n›n söylemleri de göz önüne al›nd›¤›nda, Tempo Dergisinin, ataerkil ideolojiyle donanm›fl oldu¤u gerçe¤ine ulaflmak bizim aç›m›zdan çok da flafl›rt›c› bir sonuç olmad›. Bu ba¤lamda ele al›nan ve çal›flma örneklemini oluflturan Tempo dergisi kapaklar›, kad›n bedeninin fotojenik kullan›m›, erkek egemenli¤inin ataerkil gerçekli¤inin kan›t› olarak, kad›nlar›n, erkek arzular›n›n nesnesi, fetifli ve erkek iktidar›n›n edilgen nesneleri olduklar›n› do¤rulamaktad›r. Çal›flman›n en bafl›nda ifade etti¤imiz gibi; kad›na
dair gerçekli¤in infla edilme süreci halen devam etmektedir. Ancak eskisi gibi toplumsal
pratikleri yoluyla de¤il, kitle iletiflim araçlar›n›n kad›na atfetti¤i basmakal›p tipler yoluyla devam etmektedir. Kad›na dair sürekli
üretilen bu ideolojik bak›fl, yaln›zca kad›n›n
nas›l olmas› gerekti¤i veyahut kad›n›n ne oldu¤una dair de¤il, erke¤in de kad›na için ne
Güliz ULUÇ, Murat SOYDAN, Naz›m ANKARALIG‹L
olmas› gerekti¤i konusunda anlam üretmekte ve/veya infla etmektedir.
Bu durumda, ya herkesin -erkek, kad›n
ay›r›m› olmaks›z›n- bu k›s›r döngü ideolojinin müebbet birer esiri oldu¤u gerçe¤ini kabullenip yaflamak ya da mevcut olandan daha iyi olaca¤›na kanaat edilen bir yap›ya
ulaflmak için çaba sarf etmek gerekir. Ç›k›fl
noktalar›, eylem biçimleri, kuramlar›, de¤erleri ve yaflam biçimleri tart›fl›ladursun, bunu
gerçeklefltirmek için kollar› s›vayan feminist
ideologlar ve feministler modern de¤erler dizisi içerisindeki yerlerini alm›fllard›r. Fakat
kad›n›n toplum içinde yerinin, en az politik
ifadeyle, daha iyi, daha güzel olmas›na dair
tüm bu tart›flmalar ve feminizmin, modern
de¤erler dizgesi içinde yer al›fl›, tek bafl›na
yeterli olamayaca¤› aflikârd›r. Burada önemli olan bir baflka konu, kad›n›n kendisiyle ilgili temsil prati¤inin, erke¤in gözünde nas›l
de¤iflece¤idir.
civilacademy
Bundan dolay› görülen o ki, kendimize
ve karfl› cinse nas›l bakmam›z gerekti¤i ve
gündelik pratikler içinde kullanmam›z gereken her türlü irade ile sahip olmam›z gereken arzular -ve belki de dahas›- dergi kapaklar›ndaki kad›n imajlar›yla betimlenen ve sürekli olarak yeniden üretilen ataerkil ideolojiyle düzenleniyor.
Kaynakça
Andre, M.(1994). Feminizm(Çev. fiirin
Tekeli), ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.
Connell, R.W.(1998). Toplumsal Cinsiyet ve ‹ktidar(Çev. Cem Soydemir), ‹stanbul:
Ayr›nt› Yay›nlar›.
Durakbafla, A.(2002). Halide Edip Türk
Modernleflmesi ve Feminizm, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.
Düzkan, A.(2001).“Bu ‹fl Bu Memlekette
Nas›l Olacak?”, Yerli Bir Feminizme Do¤ru(Der.Aynur ‹lyaso¤lu ve Necla Akgökçe),
‹stanbul: Sel Yay›nc›l›k.
Humm, M.(2002). Feminist Edebiyat
Elefltirisi (Çev. Özge Altay), ‹stanbul: Say Yay›nlar›.
‹lyaso¤lu, A.(2001). “Kad›nlar›n Yaflam
Tarihi Anlat›lar›na Kad›n Çal›flmalar› Alan›ndan Bir Bak›fl”, Yerli Bir Feminizme Do¤ru
(Der. Aynur ‹lyaso¤lu ve Necla Akgökçe), ‹stanbul: Sel Yay›nc›l›k.
Kandioti, D.(1990). “Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenli¤inin
Çözümlenmesine Yönelik Notlar”, 1980’ler
Türkiye’sinde Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar (Der. fiirin Tekeli), ‹stanbul: ‹letiflim
Yay›nlar›.
Mulvey, L.(1997). Görsel Haz ve Anlat›
Sinemas›, 25. Kare, Say› 21, Ekim-Aral›k
1997.
Öztürk, R.(2000). Sinemada Kad›n Olmak, ‹stanbul: Alan Yay›nlar›.
Sadi, E.(2000). K›fl Ruhu, ‹stanbul: Metis
Yay›nlar›.
25.11.2005 tarihli Tempo Dergisi---dergi
manfleti “Bölünme Senaryolar›”
13.01.2006 tarihli Tempo Dergisi---dergi
manfleti “Derviflin Olay Yaratacak An›lar›”
02.12.2005 tarihli Tempo Dergisi---dergi
manfleti
“Mit-Barzani
Görüflmesini
Aç›kl›yoruz”
09.12.2005 tarihli Tempo Dergisi---dergi
manfleti “Büyü”
52
civilacademy
‹LAÇ SEKTÖRÜNDE
PATENT S‹STEM‹NE B‹R ALTERNAT‹F ÖNER‹S‹
An Alternative Mechanism to Patents in Pharmaceutical Markets
Abdulkadir C‹VAN*
ABSTRACT:
This paper presents an alternative to the pharmaceutical patents that cause high prices and
social welfare loss in the short run in order to motivate innovation in the pharmaceutical drug
market in the long run. According to my proposal, the innovator firm would sell the patent rights
to the relevant public agency. By not exercising its patent rights, the agency would allow new
drugs to be sold for a lesser price in the market. The price to be paid to the innovator firm in
exchange for its patent, will be calculated by multiplying the actual sales of the drug with a coefficient which depends on the relative morbidity costs of the diseases that the drug addresses.
Key Words: Patents, pharmaceutical markets, health economics, public finance
ÖZET:
Bu makalede uzun vadede inovasyonu teflvik ederken k›sa vadede fiyatlar› yüksek tutarak
sosyal refah kayb›na yolaçan patent sistemine ilaç sektörü ba¤lam›nda bir alternatif sistem önerisi getirilmektedir. Teklife göre ARGE faaliyetleri sonucunda yeni bir ilaç bulan firman›n patent
haklar›n› devlet sat›n alacak ve patent haklar›n› kullanmayarak ilac›n piyasada patentsiz bir
flekilde sat›lmas›na izin verecektir. Kamu kurumu patenti sat›n al›rken ödeyece¤i miktar› ise
ilac›n sene içindeki sat›fl miktar› ile ilac›n tedavi etti¤i hastal›¤›n topluma maliyetine ba¤l› olarak
de¤iflen bir katsay›yla çarparak belirleyecektir.
Anahtar Kelimeler: Patent, ilaç sektörü, sa¤l›k ekonomisi, kamu maliyesi
göstergelerinde ve yaflam kalitesinde ciddi
Girifl
geliflmeler kaydedildi. Bu ilerlemede ortala-
Son elli y›lda hemen hemen tüm dünyada sa¤l›k göstergelerinde önemli oranda iyileflmeler gerçekleflti. Ortalama yaflam beklentisi dünyada 50’den 68’e ç›kt›, ülkemizde ise
50’den 71’e yükseldi.** Ayr›ca di¤er sa¤l›k
ma gelirin artmas›, çal›flma ve yaflam koflullar›ndaki iyileflme, temiz suya eriflimin artmas›,
kanalizasyon sistemlerinin yayg›nlaflmas› gibi etkenler önemli ölçüde rol oynam›flt›r.
* Yrd. Doç. Dr. Ekonomi Bölümü, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Fatih Üniversitesi, ‹stanbul, Türkiye, kcivan@fatih.edu.tr
** Veriler World Development Indicators serisinden al›nm›flt›r.
53
Ancak t›b bilimi ve sa¤l›k hizmetlerindeki ilerlemelerin etkisi de yads›namaz.
Özellikle ilaç sektörü inovasyonda ve ARGE
çal›flmalar›nda öncülük eden alanlardan bir
tanesidir. Tüm sektörler aras›nda araflt›rmac›
ilaç sektörü büyüklü¤üne oranla en çok ARGE yat›r›m› yapan sektörler aras›ndad›r.
Sektörün bir di¤er özelli¤i de di¤er yüksek
ARGE yapan endüstri kollar›n›n aksine ARGE sonucunda ortaya ç›kar›lan ürünün taklidinin oldukça ucuz ve kolay olabilmesidir.
Milyar dolar civar›nda bir gelifltirme maliyeti* olan ilaçlar birkaç milyon dolarl›k yat›r›m
ile taklit edilebilmektedir. Dolay›s›yla ARGE yat›r›m›n› yapan araflt›rmac› ilaç flirketleri jenerik ilaç flirketleri taraf›ndan haks›z
rekabete maruz kalmaktad›r. Uzun vadede
bu durumun ARGE faaliyetlerinin azalmas›na yolaçaca¤›ndan flüphe duyulmamaktad›r.
Ancak hastal›k yapan bakteri ve virüslerin eski ilaçlara ba¤›fl›kl›k sa¤lamas›, eski
ilaçlar›n yan etkilerinin yüksek olmas› ya da
baz› hastalara uygulanamamas› ve yeni hastal›klar›n ortaya ç›kmas›ndan dolay› yeni
ilaçlara her zaman ihtiyaç duyulmaktad›r.
Dolay›s›yla birçok devlet ARGE faaliyetlerinin devam› için patent sistemini devreye
sokmufltur. Buna göre yeni bir ilaç keflfeden
kifli ve flirketler patentini al›rlarsa bu ilac›n
sat›fl haklar›n› belirli bir süre için tekeline almaktad›r. Dolay›s›yla patent sahibi flirket
devlet eliyle suni bir monopol haline getirilmektedir. Monopol firma ürünü için kendi
kar›n› maksimize eden bir fiyat belirlemekte
haliyle bu fiyat seviyesi tam rekabetçi piyasa fiyat›ndan yukar›da olmaktad›r. Böylece
firma önemli oranda kar elde edebilmekte ve
yapm›fl oldu¤u ARGE maliyetlerini karfl›la*
civilacademy
Abdulkadir C‹VAN
yabilmektedir. Ancak tam monopollerin tam
rekabetçi firmalardan tek fark› fiyatlar›n daha yüksek olmas› de¤il ayn› zamanda üretim/tüketim miktarlar›n›n daha az olmas›d›r.
Tekel firma fiyat› marjinal maliyet seviyesinin üzerinde belirledi¤inden potansiyel tüketicilerden bir k›sm› ürünü sat›n al(a)mamaktad›r (ürünün bu bireylere marjinal faydas›
marjinal maliyetten yüksek olmas›na ra¤men). Bu da sosyal refahta kay›plara yol açmaktad›r. Benzer sosyal refah kay›plar› patent sisteminin geçerli oldu¤u birçok sektörde de görülmesine ra¤men, hayati ilaçlara
yüksek fiyatlardan dolay› eriflilememesi ve
sonucunda baz› hastalar›n hayatlar›n› kaybetmeleri ( ya da hayat kalitelerinde azalma
gerçekleflmesi) insanlar›n daha az kabul edebilebilece¤i bir olgu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu yüzden yüksek ilaç fiyatlar›
dünyan›n birçok bölgesinde politikac›lar
üzerinde bask› oluflturmakta ve soruna çözüm çareleri aranmaktad›r. Birçok ülke ilaç
fiyatlar›nda dolayl› (sosyal sigorta sistemleri
arac›l›¤›yla) ya da do¤rudan k›s›tlamalara
gitmektedirler. Ancak bu da problemin özüne çare olamamaktad›r, ilaç fiyatlar› yeterince düflürülürse bu sefer de ARGE faaliyetleri karl›l›klar›n› kaybedecek ve kaç›n›lmaz
olarak yat›r›mlar azalacakt›r.
Konu üzerinde çal›flan akademisyenler
ve politika yap›c›lar baz› alternatif çözüm
önerileri üzerinde durmufllard›r. Öneriler kabaca birkaç ana bafll›k alt›nda gruplanabilir:
‹laç ARGE faaliyetlerinin kamu kaynaklar›
ve kamu gözetiminde yap›lmas›, özel sektör
taraf›ndan bulunan yeni ilaçlara kamu taraf›ndan al›m garantisi verilmesi ve özel sektör
taraf›ndan bulunan yeni ilaçlar için mucidle-
Bu konudaki araflt›rmalar için bak›n›z Dimasi ve di¤erleri (2003)
54
civilacademy
re kamu kaynaklar›ndan ödül verilmesi (bir
baflka ifadeyle ilaç patentlerinin kamu taraf›ndan sat›n al›nmas›). ARGE faaliyetlerinin
kamu kaynaklar› taraf›ndan finanse edilmesi
zaten büyük oranda yap›lmaktad›r. Özellikle
temel seviyedeki araflt›rmalar üniversiteler,
araflt›rma kuruluslar› ve flirketler taraf›ndan
önemli ölçüde kamu kaynaklar› kullan›larak
yap›lmaktad›r. Bu ba¤lamda Amerikan Ulusal Sa¤l›k Enstitüsü’nün (NHI)* sa¤l›k araflt›rmalar›na en çok kaynak aktaran kurum oldu¤unu belirtmek faydal› olur. Ancak yap›lan çal›flmalar ve tecrübeler kamu kaynaklar›n›n en çok temel bilim seviyesindeki araflt›rmalar› desteklemek için uygun oldu¤unu,
daha ileri seviyedeki ilaç araflt›rmalar›n›n
özel sektör taraf›ndan çok daha verimli bir
flekilde yap›ld›¤›n› göstermifltir.
2. k›s›mda temel problemin k›sa bir
geometrik izah› yap›lmaktad›r. 3. k›s›mda literatürde problemin çözümüne dair öneriler
özetlenmekte ve problemleri dile getirilmektedir. 4. k›s›mda ise yap›lmas› önerilen de¤ifliklik dile getirilmekte ve avantajlar› orata
koymaktad›r. 5. k›s›m ise sonucu oluflturmaktad›r.
civilacademy
Yeni ilaçlara kamu taraf›ndan al›m garantisi verilmesi daha çok geliflmemifl ülkelerde yayg›n olan s›tma, tüberküloz gibi hastal›klar için ilaç üretilmesini teflvik amaçl›
ortaya at›lm›fl önerilerdir. Buna göre Dünya
Sa¤l›k Örgütü, Dünya Bankas›, Birleflmifl
Millteler gibi uluslaras› kurumlar yada Bill
and Melinda Gates Foundation gibi hay›r kurumlar› bulunmas› durumunda s›tma veya
benzeri hastal›klara iyi gelen ilaçlardan önceden belirlenmifl fiyatlarda ve miktarlarda
al›m garantisi verecektir. Bu da normal piyasa koflullar›nda karl› olamayacak* yat›r›mlar›
teflvik etmektedir. Son zamanlarda bu konudaki çal›flmalar momentum kazanm›fl olsa da
halen bu uygulaman›n örne¤i gözlemlenememektedir.
yer almaktad›r. Bu sistemlerde temel olarak
ilaç patentlerinin kamu taraf›ndan sat›n al›nmas› daha sonra isteyen firmalar›n patentli
ilac› kamu kurumuna patent için herhangi bir
ödeme yapmaks›z›n üretip satmas› öngörülmektedir. Çal›flman›n amac› bu grupta yer
alan önerilerin k›sa bir de¤erlendirmesini
yapmak ve yap›lm›fl olan önerilerde yap›lacak baz› de¤iflikliklerle nas›l daha iyi bir
ödül sitemi elde edilece¤ini göstermektir.
Son olarak da yeni, ilaç mucitlerine kamu kaynaklar›ndan verilecek ödül sistemi
2. K›sa Vade Uzun Vade Ç›kmaz›
Problemin temelinde sektördeki marjinal maliyetlerle ortalama maliyetler (ya da
fiyatlar) aras›ndaki yüksek fark yatmaktad›r.
Araflt›rmac› ilaç firmalar› ürünlerini piyasaya ç›karmadan önce milyar dolarlara ulaflabilen sabit maliyetlere katlanmak zorunda
kalmaktad›rlar. ‹lac›n kimyasal formülasyonunun bulunmas› ve daha sonra bulunan
kimyasal›n etkin ve güvenli oldu¤unu isbatlamak için yap›lmas› gereken klinik deneyler
bu sabit maliyetlerin en önemli kalemlerini
oluflturmaktad›r. Son y›llarda özellikle klinik
deneylerin maliyetleri reel anlamda önemli
ölçüde artm›flt›r. (Dimasi ve di¤erleri 2003)
Ancak ürünün etkin ve güvenli oldu¤u araflt›rmac› flirket taraf›ndan bulunduktan sonra
di¤er firmalar›n bunu tekrar göstermeleri ge-
* NHI bir kamu kurumudur.
** Bulunacak ilac›n potansiyel müflterilerinin gelir seviyesi çok düflük oldu¤undan yat›r›m›n karl› olmas› beklenmemektedir.
55
Abdulkadir C‹VAN
*
*
fiyatlar marjinal maliyet düzeyinde gerçekleflecek ve ilk üretici firma araflt›rma ve gelifltirme sabit maliyeti kadar zarar edecektir.
Kar amaçl› hiçbir firma bile bile zarar etmeyi kabul etmeyece¤inden, araflt›rma gelifltirme faaliyetleri çok azalacak ve uzun vadede
piyasaya yeni ilaçlar sunulamayacakt›r. Dolay›s›yla toplum yeni ilaçlar›n katma de¤erinden mahrum kalacakt›r.
K›sa vade-uzun vade ç›kmaz› ilk üretici
firma araflt›rma gelifltirme faaliyetleri için
bir flekilde ödüllendirilip patent hakk›ndan
vazgeçmesi sa¤lan›rsa çözüme ulaflt›ralabilir. Bir sonraki bölümde bu konudaki alternatif çözüm önerileri k›saca özetlenip de¤erlendirilmektedir.
civilacademy
rekmemektedir. Kanuni uygulamalar ilac›n
etkinli¤inin ve güvenli oluflunun yaln›z bir
kere isbat edilmesini gerekli k›lmaktad›r.*
Dolay›s›yla piyasaya sonradan giren firmalarla ilk üretici firma aras›nda haks›z rekabet
ortaya ç›kmaktad›r. Bunu önlemek için genellikle ilk üretici firmaya (mucid firma) patent hakk› verilmektedir. Patent hakk› sayesinde belirli bir süre boyunca** söz konusu
firma k›smi tekel haline gelmektedir. Rekabet eksikli¤inden dolay› fiyatlar da marjinal
maliyetlerin hayli üzerinde oluflmaktad›r. ‹lk
üretici firma yüksek fiyatlar sayesinde elde
etti¤i karla araflt›rma ve gelifltirme maliyetlerini karfl›layabilmektedir. Patent süresi doldu¤unda ilk üretici firma ARGE maliyetlerini karfl›lam›fl ve üzerinde bir miktar da kâr
elde etmifl oldu¤undan art›k yeni firmalar›n
da üretim yapmas›na izin verilmektedir. Rekabet haliyle fiyatlarda bir düflmeye yol açmaktad›r. Ancak patent süresi boyunca fiyatlar yüksek kald›¤›ndan bir miktar potansiyel
müflteri (hasta) bu ilac› al(a)mamakta ve ilac›n sa¤lay›c›¤› faydadan mahrum kalmaktad›r. E¤er bu dönemde fiyatlar tam rekabetçi
bir piyasada belirlenseydi marjinal maliyet
üzerinde oluflacak ve ilaçtan marjinal maliyetin üzerinde bir fayda elde edebilecek tüm
hastalar ilac› kullanabilecekti. Dolay›s›yla
k›sa vadede fiyatlar›n marjinal maliyetin oldukça üzerinde gerçekleflmesi sadece tüketiciden üreticiye bir transfere de¤il ayn› zamanda bir sosyal refah kayb›na yol açacakt›r. fiekil 1’de bu durum özetlenmektedir.
Patent süresi boyunca ilaç fiyatlar› Pr’de de¤il Pt gerçekleflecek bu da XYZ kadar bir
sosyal refah kayb›na yol açacakt›r. E¤er mucid firma patent ile korunmazsa bu sefer de
fiekil 1
3. Patent Sistemine Alternatifler
Araflt›rma gelifltirme ve yenilikleri teflvik etmek amac›yla ödül (prize) sistemi literatürde uzun zamand›r tart›fl›lm›fl ancak pratikte pek fazla kullan›lmam›flt›r. Ancak ilaç
sektörünün yaz›n›n girifl k›sm›nda k›saca
özetlenen kendine has dinamikleri nedeniyle
Zaten kanunlar› bunu ayn› ilac› üreten tüm firmalara mecbur tutmas› büyük bir kaynak israf› olurdu.
‹laçlarda patent süresi dünyan›n birçok ülkesinde 20 senedir.
56
civilacademy
Konu üzerindeki ilk tekliflerden birisi
Guell ve Fischbaum (1995) taraf›ndan yap›lm›flt›r. Guell ve Fischbaum yenilikçi firmalar›n patentlerinin kamu kurumlar› taraf›ndan sat›n al›nmas› ve isteyen firmalar›n herhangi bir ücret ödemeden bu patentli ilaçlar›
üretmesine izin vermesini teklif etmektedir.
Yenilikçi firmaya ödenecek ücret belirlenirken de patenti satmamas› durumunda kazanaca¤› monopol karlar› esas al›nmaktad›r.
‹laç tekelinin kar›n› hesaplamak için ise firman›n ürününü ülkenin pilot bölgelerinde
belirli bir dönem için monopol olarak satmas›na izin vermek ve bu bölgeden elde edilen
monopol kar›n›n tüm ülkeye extrapolate
edilmesini tavsiye etmektedirler. Bu tavsiye
birkaç yönden problemlidir. Extrapolasyon
uygulamas› hatalara ve suistimallere çok
aç›k olacakt›r. Pilot bölgedeki kar›n› art›rmak için patent sahibi firma pazarlama faaliyetlerini azami dereceye ç›karabilir. Ayr›ca
de¤iflik grup ilaçlar›n sat›fl ve kâr dinamikleri oldukça farkl›l›k arzedebilmektedir. Baz›
grup ilaçlar piyasaya girer girmez tan›n›p
yüksek sat›fllar›na ulafl›rken baz› grup ilaçlar›n piyasada tan›n›p bilinmesi ve maksimum
sat›fl miktar›na ulaflmas› uzun seneleri bulabilmektedir. Dolay›s›yla extrapolasyon uy-
civilacademy
son zamanlarda daha fazla tart›fl›l›r olmufltur. Bu konuda literatürde birkaç öneri ortaya at›lm›flt›r. Tüm öneriler fiyatlar› marjinal
maliyet seviyelerinde tutarken yenilikçi firmalar›n ödüllendirilmeyi amaçlamaktad›r.
Ancak problemin ana noktas›n› ödülün miktar›* oluflturmaktad›r. Ödül yüksek tutulursa
gereksiz yenilikler yap›lacak düflük tutulursa
da gerekli birçok yenilik de gün yüzüne ç›kamayacakt›r.
gulamas›nda baz› ilaç sahiplerine haks›zl›k
yap›l›rken baz› ilaç sahiplerine haks›z kazanç yolu aç›lm›fl olacakt›r. Konunun bir
baflka boyutu ise rakip ilaçlar›n fiyatlar ve
karlar üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Her ne
kadar yeni ilaçlar patent korumas› sayesinde
monopol olarak adland›r›lsa da gerçekte piyasa hâkimiyetleri piyasadaki di¤er alternatif ilaçlar taraf›ndan k›s›tlanmaktad›r. Pilot
bölgede muhtemelen yeni ilaca alternatif
ürünler patentsiz bir flekilde sat›laca¤›ndan
ikame fiyat etkisi yüzünden mucid firman›n
kâr› oldukça düflük düzeylerde olabilecektir.
Çözüm önerisi olarak pilot bölgede tüm ilaçlar›n flimdiki sistemde (patentli) sat›lmas›
dolay›s›yla göreceli fiyatlarda de¤ifliklik yap›lmamas› düflünülebilir. Ancak bir bölgede
vatandafllar›n tüm ilaçlar› daha yüksek fiyattan sat›n almalar›n›n uzun müddet devam ettirilmesi politik ve pratik (arbitraj f›rsatlar›n›
suç örgütleri veya giriflimciler de¤erlendirece¤inden dolay›) nedenlerden dolay› pek
mümkün görülmemektedir.
Shavell ve Ypersele (2001) ise yeni
ilaçlar›n sosyal refaha getirece¤i katma de¤erin ihtimal hesaplar› çerçevesinde hesaplanmas›n› önermektedir. Hesaplanan bu katma de¤er patent sahibi firmaya patent ücreti
olarak teklif edilecek, e¤er muhatap firma
kabul ederse patent kamu kurumu taraf›ndan
sat›n al›nacak ve isteyen firmalar›n herhangi
bir patent ücreti ödemeden ilac› piyasada
satmas› sa¤lanacakt›r. E¤er patent sahibi firma ücreti düflük bulursa ilac› flu andaki flekliyle piyasada patentli bir flekilde satabilecektir. Kremer (1998) ise patent ücretini belirlemek için ilaç patentlerinin müzayede
fleklinde sat›lmas›n› tavsiye etmektedir. An-
* Bir baflka ifadeyle kamu kurumunun mucid firmadan alaca¤› patentin fiyat›n›n optimum seviyesinin belirlenmesi problemin özünü
oluflturmaktad›r.
57
cak müzayedeyi kazanan firma patenti sat›n
almayacak onun yerine ilgili kamu kurumu
müzayede sonucunda ortaya ç›kan rakam›
ödeyerek patenti sat›n alacakt›r. Sonra da
Shavell ve Ypersele önerisinde oldu¤u gibi
patent haklar›n› kullanmayarak isteyen firmalar›n ilac› piyasada patentsiz bir fleklide
satmalar›na izin verecektir. Ancak müzayede sürecinde fiyatlar›n suni flekilde yükselmesine engellemek için bazen ilgili kamu
kurumu patenti sat›n almayacak ve müzayedeyi kazanan patenti almas›na yol açacakt›r.
Bu durumda patenti sat›n alan firma ilac› piyasada patentli bir flekilde satacakt›r. Böylelikle müzayede sonunda gerçek patent fiyat›n›n belirlenmesi garanti alt›na al›nm›fl olacakt›r. Ancak Shavell ve Ypersele’nin önerisinde de Kremer’in önerisinde de ayn› piyasada hem patentli (pahal›) hem de patentsiz
(ucuz) ilaçlar sat›laca¤›ndan patentli ilaçlar›n kâr potansiyelleri azalacakt›r. Her ne kadar flimdiki sistemde de hem patentli hem de
jenerik ilaçlar ayn› anda sat›lsa da, jenerik
ilaçlar nisbeten eski (teknoloji) olduklar›ndan patentli ilaçlara çok da fazla rakip olmamaktad›r. Dolay›s›yla pratikte her ne kadar
ilaç patentli sat›lsa da firma bu ilaçtan fazla
kâr elde edemeyecektir. Sonuç olarak iki
önerinin de çok sa¤l›kl› bir flekilde ifllemesi
mümkün görülmemektedir.
civilacademy
Abdulkadir C‹VAN
Son olarak Hollis (2005) konuyla ilgili
önemli bir alternatif ortaya koymufltur. Hollis
de patent sahibine ödecenek fiyat› belirlemek
için k›smen piyasa verilerinden faydalanmay› önermektedir. Buna göre ilaç piyasaya patentsiz bir flekilde isteyen firmalar taraf›ndan
sunulacak dolay›s›yla fiyat marjinal maliyete
yak›n olacakt›r. Sene sonunda ilgili kamu kurumu ilac›n sat›fl rakamlar›na bakacak ve sat›fl rakam›n› ilac›n katma de¤erini ifade eden
bir katsay› ile çarp›p ç›kan rakam› patent sa-
Lichtman (1997) ise probleme oldukça
farkl› bir aç›dan yaklaflmaktad›r. 2. bölümde
anlat›ld›¤› gibi flimdiki sistemde problemin
kayna¤› patent haklar›ndan dolay› oluflturulan suni monopol ortam›nda fiyatlar›n yüksek ilaç tüketiminin ise düflük olmas›d›r. Guell ve Fischbaum, Shavell ve Ypersele, Kremer ve Hoddis tüketimin art›r›lmas› için fiyatlar›n düflürülmesini tavsiye ederken Lich*
tman tüketicilerinin sübvanse edilmesinin de
ayn› sonucu hem de daha az maliyetli bir flekilde do¤uraca¤›n› iddia etmektedir. fiimdiki
sistemde marjinal faydas› ilac›n marjinal
maliyetinden yüksek olan ama monopol fiyat›ndan düflük olan tüketiciler ilac› sat›n almamaktad›r. E¤er devlet bu tüketicilere marjinal faydalar› ile fiyat aras›ndaki kadar bir
miktar› kuponlar arac›l›¤›yla verirse onlar da
ilac› sat›n alacak, sosyal refah kayb› azalm›fl
olacak hem de develetin kasas›ndan oldukça
az bir para ç›km›fl olacakt›r. Her ne kadar oldukça ilginç bir öneri de olsa uygulanabilmesi için kamu kurumunun tüm tüketicilerin
marjinal faydalar›n› bilmesini* gerekli k›lmaktad›r ki bu bilgi bilinebilseydi patent sahibi firma fiyat ayr›mc›l›¤› uygulamas› ile
zaten ilac› farkl› fiyattan satabilirdi. Endüstriyel Organizasyon literatüründe aç›k bir flekilde gösterildi¤i gibi bu durumda sosyal refah kayb› zaten söz konusu olmazd›. Ayr›ca
marjinal faydalar›n bilinmesi durumunda zaten tüketici art›¤› kadar bir miktar patent sahibi firmaya ödenip patent sat›n al›nabilir.
Bir baflka ifadeyle her ne kadar ilginç bir
öneri olsa da Lichtman’›n önerisi problemin
özü konusunda herhangi bir aç›l›m getirmemektedir.
…. ve kuponlar›n piyasada sat›lmas›n›n engellenmesini
58
civilacademy
Afla¤›daki eflitlikte patent sahibi firmaya sene sonunda ödenecek ücretin nas›l belirlenece¤i gösterilmektedir.
hibi firmaya ödeyecektir. Ayn› ifllem ilac›n
patent ömrü boyunca devam edecektir. ‹lac›n
katma de¤erini ise ilgili kamu kurumu bilimsel metodlarla belirleyecektir. Katsay›n›n ilac›n piyasadaki en iyi alternatifinden üstünlü¤ünü ölçmesi öngörülmektedir. Her ne kadar
ilgi çekici bir öneri olsa da ilac›n katma de¤erinin belirlenmesi özellikle piyasadaki di¤er
ilaçlardan üstünlü¤ünün belirlenmesi pratikte
hiç de kolay olmayacakt›r.
(1)
Ö : Sene sonunda patent sahibi firman›n
ilgili kamu kurumundan alaca¤› ödeme miktar›
Ki : i hastal›¤› için vaka bafl›na belirlenen ödeme miktar›
Qij: Sene içinde i hastal›¤›n›n tedavisi
amac›yla j firmas› taraf›ndan sat›lan ilaç
miktar›.
Yukar›da k›saca aç›klanan patent sistemine getirilen alternatifler genel olarak mucid firmalar›n patentleri kamusallaflt›r›l›rken
kendilerine yap›lacak ödeme miktar›n› belirlemede dü¤ümlenmektedir. Tekliflerin herbiri bir yönüyle piyasa mekanizmalar›ndan
faydalanmay› amaçlamaktad›r. Ancak herbirinin kendine özgü problemleri pratikte uygulanmalar›n› oldukça zor k›lmaktad›r. Bu
bölümde kamulaflt›rma bedeli olarak ödenecek miktar› belirlemede kullan›labilecek alternatif bir sistem ortaya konulacakt›r.
civilacademy
4. Çözüm Önerisi
‹leri sürdü¤ümüz sistemde her hastal›k
için vaka (episode) bafl›na bir tedavi ücreti belirlenir. Grip hastal›¤›n›n tedavisi için 10
YTL, fleker hastal›¤›n›n tedavisi için 100 YTL
gibi. Yeni ilaçlar piyasada patentsiz bir flekilde sat›fla sunulur. ‹steyen firma mucid firmaya herhangi bir lisans ödemesi yapmadan ilac› üretip piyasaya sunar. Rekabet ilaç fiyatlar›n› marjinal maliyet seviyelerine yaklaflt›r›r.
Sene sonunda her ilac›n piyasada ne kadar sat›ld›¤› ilgili kamu kurumlar› taraf›ndan belirlenir ve bu ilaçlar›n orjinal patent sahiplerine
belirlenen katsay›larla sat›fl miktarlar›n›n çarp›lmas›yla hesaplanan ücret ödenir.
59
Bu sistemin avantaj› yeni bir ilac›n topluma sundu¤u fayday› belirlemek için piyasan›n kendisinden do¤rudan bilgi al›nmas›n›
sa¤lamak olacakt›r. Piyasa flartlar›nda göreceli olarak etkin olan ilaçlar di¤erlerinden
daha çok sat›lacak ve orjinal patent sahipleri
devletten daha büyük bir ödeme alacaklard›r. Yeni teknolojilerle yeni ilaçlar gelifltirildi¤ine otomatik olarak eski ilaçlar daha az
sat›laca¤›ndan ilgili firman›n alaca¤› ödeme
azalacakt›r. ‹lgili kamu kurumunun belirlemesi gereken tek fley her hastal›¤›n vaka bafl›na tedavi ücreti olacakt›r. Teorik olarak her
hastal›¤›n getirdi¤i birey ve topluma getirdi¤i marjinal maliyetlerin, hastal›¤›n bireye
verdi¤i s›k›nt›, ifl gücü kayb› gibi, hesaplanmas› mümkündür. Asl›na bak›lacak olursa
Dünya Sa¤l›k Örgütü(WHO) buna benzer
bir çal›flmay› uzun zamand›r yürütmektedir.
Burden of Diseases adl› önemli bir projesinde her bir hastal›¤›n dünyan›n de¤iflik ülkelerinde sebep oldu¤u toplam maliyetleri hesaplamaktad›r. Tabi ki bir nezle vakas› ile
mide kanamas› vakas› ayn› oranda maliyete
sahip olmayaca¤›ndan WHO uzmanlar› tüm
hastal›klar için birer katsay› belirlemifltir.
Abdulkadir C‹VAN
Birkaç alt bafll›kta modelin literatürdeki
di¤er alternatiflerinden fark›n› aç›klamak
faydal› olacakt›r.
civilacademy
Ayr›ca dünyan›n birçok ülkesinde sosyal güvenlik kurumlar› ilaç geri ödeme sistemleri oluflturmufltur. Buna göre sigortal›lar›n kulland›klar› herbir ilaç için sosyal güvenlik kurumunun ne kadar ödeme yapaca¤›
belirlenmifltir. Hatta Türkiye de dahil olmak
üzere birçok ülkede sosyal güvenlik kurumlar›n›n yan›nda sa¤l›k bakanl›klar› da ilaç fiyatlar›n›n belirlenmesinde aktif olarak rol
oynamaktad›r. Dolay›s›yla firmalara yap›lacak ödeme miktar›n› belirlemede kamu kurumlar›n›n belirli bir tecrübeye ve altyap›ya
sahip olduklar› söylenebilir. Var olan bu tecrübe ve birikiminde küçük düzenlemeler yaparak mucid firmaya ödencek miktar› belirlemede kullan›lacak katsay›lar› belirlemek
çok zor olmayacakt›r.
4.1 Fiyatlarda Düflme
Asl›na bak›lacak olursa sistemin çözmeye çal›flt›¤› temel problem fiyatlarla marjinal maliyetler aras›ndaki önemli fark›n ya
da bir baflka ifadeyle yüksek fiyatlar›n sebep
oldu¤u sosyal refah kayb›n›n önlenmesidir.
Burada önerilen alternatif bir bak›ma endüstriyel organizasyon literatüründe s›kl›kla dile getirilen iki dereceli fiyatland›rmaya benzemektedir. Sabit maliyetleri karfl›lamaya
yard›m etmek için belirli bir miktar ödeme
devlet taraf›ndan yap›l›rken tüketimi optimum noktaya kadar teflvik etmek için fiyatlar da marjinal maliyete yaklaflt›r›lmaktad›r.
Asl›na bak›lacak olursa ilac›n patent hakk›na
sahip olan firma sene sonunda alaca¤› mikta-
r› art›rmak için ilac›n mümkün oldu¤unca
ucuza sat›lmas› için elinden geleni yapacakt›r. Birçok çal›flma tüketicilerin ilaç fiyatlar›ndaki de¤iflimlere duyarl› oldu¤unu göstermektedir.* Shang ve Goldman (2007) American Medicare hastalar› üzerinde yapt›¤› araflt›rmada ilaç harcamalar›ndaki art›fl›n di¤er
sa¤l›k hizmetlerine talebi önemli ölçüde
azaltt›¤› ve toplam sa¤l›k harcamalar›n›n bu
sayede düfltü¤ü sonucuna ulaflm›flt›r. Dolay›s›yla ilaç fiyat›ndaki azalma tabi olarak ilaç
tüketimini art›raca¤›ndan toplam sa¤l›k harcamalar›nda azalmaya yol açaca¤› beklenebilir. Ayr›ca yeni fiyatland›rma sistemi yeni
ilaçlarla (patentli) eski ilaçlar (jenerik) aras›ndaki fiyat fark›n› azaltaca¤›ndan hastalar›n yeni ilaçlar› göreceli olarak daha çok tüketmelerine yol açacakt›r. Yeni ilaçlar›n sadece sa¤l›k yönüyle avantaj sa¤lamad›¤› ayr›ca di¤er sa¤l›k hizmetlerine harcanan (hastane, doktor vs) miktar› azaltarak ekonomik
yönden de avantaj sa¤lad›¤› birçok çal›flmayla ortaya konulmufltur.**
4.2 Göreceli Fiyatlarda Bozulma
Kremer’in önerdi¤i teklif de fiyatlar›
düflürmesi ve patent sahibi firmaya yap›lacak ödemeyi belirlemek için piyasa mekanizmas›ndan faydalanmas› avantajlar›na sahiptir. Ancak Kremer’in teklifinde aç›k art›rma sisteminin (auction) sa¤l›kl› iflleyebilmesi için patent aç›k art›rmas›n› kazanan flirketlerden baz›lar›n›n patenti gerçekten sat›n almas›n›n mecburi hale getirilmesi öngörülmektedir. Bu ihtimal flirketlerin orjinal patent sahibiyle anlaflarak aç›k art›rmada ortaya ç›kan fiyat› suni olarak yükseltmelerini
* Bu konudaki örnek bir araflt›rma için bak›n›z Li (2007)
** Bu konudaki çal›flmalara örnek olarak Lichtenberg (2006), Duggan (2005) ve Civan ve Köksal (2008)’e bak›labilir.
60
civilacademy
da bu faaliyetlerin etik s›n›rlar› aflt›¤› konusunda flüpheler yer alsa da, pazarlaman›n bilgiye ulaflmay› kolaylaflt›rd›¤› gerçe¤i yads›namaz. Patent sistemine alternatif olarak ileri sürülen birçok öneride yenilikçi ilaç firmas› patenti devlete satt›ktan sonra pazarlama
faaliyetlerinin minimuma inmesi beklenebilir. Ancak bizim önerimizde yenilikçi firma
ilac›n ekonomik ömrü boyunca pazarlama
faaliyetlerine devam edecek ve doktorlar›n
bilgiye ulaflmas›n› kolaylaflt›racakt›r.
4.4 Korsan ‹laçlar
civilacademy
engelleyecektir. Ancak bu ihtimal baz› durumlarda patenti kazanan firman›n piyasada
söz konusu ilac› patentli olarak satmas›n› gerektirecektir. Tabi olarak firma sabit maliyetini (patent için aç›k art›rmada ödedi¤i miktar) ç›karabilmek için ilac›n› yüksek fiyattan
satmaya çal›flacakt›r. Ancak ilgili ilac›n birçok alternatifi piyasada marjinal maliyetine
yak›n bir fiyattan sat›lmakta olaca¤›ndan
(devlet patentlerin birço¤unu sat›n ald›¤›ndan ve jenerik ilaç firmalar›n›n hizmetine
ücretsiz olarak sundu¤undan dolay›) firman›n zarar etmesi kuvvetle muhtemeldir. Bu
risk firmalar›n aç›k art›rma sürecinde daha
çekingen davranmalar›na yol açacak hatta
kar etme ihtimalleri çok az olaca¤›ndan aç›k
art›rma sürecine girmelerini büsbütün anlams›z hale getirebilecektir. Dolay›s›yla aç›k
art›rma sürecinin sonunda elde edilecek bilgi de sa¤l›ks›z olacakt›r.
4.3 Pazarlama
Patent sisteminin bir avantaj› da patent
sahibi ilaçlar›n karar vericiler üzerinde (genelde doktorlar) tan›t›lmas›na teflvik etmesidir. Yeni ilaçlar yeni olduklar›ndan doktorlar
taraf›ndan yeterince tan›nmamakta dolay›s›yla eski ilaçlara göre dezavantajl› duruma
düflmektedir. Teorik olarak doktorlar›n farmakalojik yay›nlar› takip etmesi ve tüm yeniliklerden haberdar olmas› mümkünken
doktor-hasta aras›ndaki vekalet problemi
(principal-agent problem) doktorlar›n maliyetli olan bu bilgi edinme ifllemlerini optimum miktarda yapmalar›na engel olmaktad›r. Ancak ürünlerinin daha çok sat›lmas›n›
isteyen yenilikçi ilaç firmalar› yeni ürünlerini doktorlara tan›tmak için pazarlama faaliyetleri yapmaktad›r. Her ne kadar kamoyun-
‹laç fiyatlar›n›n yüksek olmas›n›n tüketimi azaltmas›n›n yan›nda dolayl› bir tak›m
sak›ncalar› da gözlemlenmektedir. Marjinal
maliyet ile fiyatlar aras›ndaki yüksek fark
korsan ilaç sektörünün karl›l›¤›n› art›rmaktad›r. Bunun yan›nda son kullanma tarihi geçmifl ilaçlar da flimdiki sistemde suç örgüteleri arac›l›¤›yla yeni ilaç olarak sat›labilmektedir. Popüler medyada s›k s›k bu konuda sansasyonel haberlere rastlamak mümkündür.
Birçok durumda korsan olarak üretilen ilaçlar ya gerekli üretim flartlar›na uyulmad›¤›ndan ilaçtan beklenen etkiyi gösterememekte
hatta daha kötüsü baz› durumlarda hasta üzerinde telafisi mümkün olmayan hasara yol
açmaktad›r. ‹laç fiyatlar›n›n düflmesi bu gibi
illegal faaliyetlerin karl›l›¤›n› azaltaca¤›ndan
korsan ve tarihi geçmifl ilaçlardan kaynaklanan sa¤l›k problemlerinde azalma olacakt›r.
4.5 ‹dari Maliyetler
Daha önce ifade edildi¤i gibi problem
devletin patent sahibi firmaya ödemesi gereken miktar› belirlemede dü¤ümlenmektedir.
Literatürdeki alternatiflerden Guell ve Fisc-
61
hbaum (1995), Kremer (1998), Shavell ve
Van Ypersele (2001) ve Hollis (2005) yeni
ilac›n sosyal refaha katk›s›n› hesaplayabilmek için serbest piyasa mekanizmas›n›n k›smen simule edecek programlardan faydalanmay› önermifllerdir. Guell ve Fischbaum ilac›n önce pilot bir bölgede patentli bir flekilde
(tekel olarak) sat›lmas›n› daha sonra bu bölgede firman›n yapm›fl oldu¤u kar›n tüm ülkeye extrapolate edilmesini önermektedir.
Bu extrapolasyon iflleminin suistimale çok
aç›k olmas›n›n yan›nda* patentini alm›fl ve
gerekli testleri tamamlam›fl bir ilac›n ihtiyac› olan hastalara ulaflt›r›lmas› gereksiz bir flekilde ertelenmifl olmaktad›r. Kremer ilaç patent haklar›n›n aç›k art›rmaya sunulmas›n›
teklif etmektedir. Bu aç›k art›rmaya isteyen
tüm firmalar girebilecek ve süreç sonunda
ortaya ç›kan patent fiyat›n› devlet orjinal patent sahibi firmaya ödeyerek ilaçlar›n piyasaya patentsiz bir flekilde isteyen firma taraf›ndan sat›lmas›na müsade edecektir. Ancak
aç›k art›rman›n iflleyebilmesi için devlet aç›k
art›rmaya sokulan baz› patentleri sat›n almayarak aç›k art›rmada en yüksek teklifi sunan
firman›n sat›n almas›n› isteyecektir. Böylelikle patent fiyatlar›n›n suni olarak yükseltilmesine engel olacakt›r. Aç›k art›rma sonunda patenti sat›n alan firma ilac› do¤al olarak
yüksek fiyattan satmak isteyecek. Ancak piyasada kendi ilac›na karfl› birçok alternatif
ilac›n patentsiz bir flekilde ucuz fiyattan sat›lmalar› yüzünden zarar etme ihtimali çok
yüksek olacakt›r. Bu durum da firmalar›n
aç›k art›rmaya girmelerine engel olacakt›r.
Shavell ve Ypersele’nin önerisinde de benzer bir problem ortaya ç›kmaktad›r. Kamu
civilacademy
Abdulkadir C‹VAN
görevlileri yeni bir ilaç söz konusu oldu¤unda bu ilac›n sosyal refaha yapaca¤› katk›y›
hesaplayacak ve bu fiyattan patenti almaya
çal›flacakt›r. Yenilikçi firma patenti bu fiyattan satma ya da ilac› patentli bir flekilde piyasada pazarlama alternatiflerinden istedi¤ini seçecektir. Firma patentini satmamay› tercih etti¤inde ayn› Kremer’in önerisinde oldu¤u gibi ucuz alternatif ilaçlar karfl›s›nda
zorlanacakt›r. Dolay›s›yla firman›n patentini
satmama hakk› birçok durumda pratikte ifllerli¤i olmayan teorik bir alternatif olacakt›r.
Hoddis ise patent sahibi firmaya yap›lacak
ödemeyi belirlemek için ayn› bizim önerimizde oldu¤u gibi sat›fl miktar›n› esas almaktad›r. Ancak bu öneride kamu görevlilerinin yeni ilac›n piyasadaki alternatiflerine
nazaran üstünlü¤ünü belirlemesi gerekmektedir. Senelik sat›fl rakam›n›n belirlenen bu
üstünlük katsay›s› ile çarp›lmas› sonucunda
yap›lacak ödeme miktar› belirlenmektedir.
Yukar›da belirtilen tüm alternatiflerde patent
sahibi firmaya yap›lacak ödemeyi belirlemede kamu görevlilerine büyük yetki ve sorumluluklar yüklenmektedir. Do¤al olarak bu
kadar büyük yetki ve sorumluluk suistimal
ve hatalara yol açacakt›r. Bizim önerimizde
ise kamu görevlilerinin belirlemesi gereken
tek fley her hastal›¤›n vaka bafl›na yapt›¤›
tahribat›n belirlenmesi olacakt›r; gerisi piyasa verileri taraf›ndan halledilecektir.
5. Sonuç
Dünyan›n birçok ülkesinde inovasyonun teflvik edilmesi amac›yla patent sistemi
kullan›lmaktad›r. Ancak patent sistemi ino-
* Yeni ilaçlar›n sat›fl miktarlar› birçok faktöre göre de¤iflkenlik arzetmektedir. Baz›lar› piyasaya girer girmez sat›fllar›n› h›zla
art›r›rken baz›lar›n›n piyasaya difüzyonu oldukça yavafl gerçekleflmektedir. Ayr›ca bu sene çok kar eden bir firman›n iki sene sonra
piyasaya giren çok daha etkin bir rakip ilaç karfl›s›nda karl›l›¤›n› kaybetmesi mümkündür. Bu gibi sebeplerden dolay› extrapolasyondan
elde edilecek rakam çok sa¤l›kl› olmayacakt›r.
62
vasyonu teflvik ederek uzun vadede kalk›nma ve geliflmeye katk›da bulunurken k›sa
vadede sahibine verdi¤i tekel statüsü nedeniyle fiyatlar› marjinal maliyetlerin üzerine
çekerek sosyal refah kayb›na yol açmaktad›r. Birçok sektörde k›sa vadedeki refah kayb› kabul edilebilir seviyelerde olurken, ilaç
sektörü insan hayat› ve sa¤l›¤› ile kaç›n›lmaz
olarak ilgili oldu¤undan bu refah kayb› gözard› edilemeyecek seviyelere gelebilmektedir. Yüksek fiyatlar›ndan dolay› baz› hastalar›n hayati ilaçlar› sat›n alamamalar› daha
az kabul edilebilir bir durum olarak düflünülmektedir. Bundan dolay› literatürde patent
sistemine alternatifler önerilmifltir. Önerilerin birço¤u özel sektördeki firmalar›n flimdi
oldu¤u gibi ARGE faaliyetlerinde bulunmalar› e¤er çal›flmalar›n›n sonucunda güvenli
ve etkin bir ilaç bulurlarsa ilac›n patent haklar›n›n kamu taraf›ndan sat›n al›nmas›n› öngörmektedir. Patenti sat›n alan kamu kurumu ise bu hakk› kullanmayarak isteyen firmalar›n ilac› piyasada satmalar›n› sa¤layacakt›r. Rekabet sayesinde fiyatlar marjinal
maliyete yak›n belirlenecek ve k›sa vadedeki sosyal refah kayb› önlenirken uzun vadedeki inovasyonun da devam etmesi sa¤lanacakt›r.
civilacademy
civilacademy
Ancak kamu kurumunun patent al›rken
ödeyece¤i optimum fiyat› belirlemek oldukça problemli, hata ve suistimale aç›kt›r. Literatürdeki birçok teklif yeni ilac›n sosyal refaha katk›s›n› hesaplayabilmek için serbest
piyasa mekanizmas›n›n k›smen simule edecek programlardan faydalanmay› önermifllerdir. Çal›flmada literatürdeki baz› teklifleri
uygulamada pratikte hangi problemlerle karfl›laflabilece¤i ortaya konulmufltur. Ayr›ca
optimum patent fiyat›n› belirlemede kullan›labilecek yeni bir metod da öne sürülmüfltür.
63
Buna göre her hastal›k için vaka bafl›na bir
tedavi ücreti belirlenir. Yeni ilaçlar piyasada
patentsiz bir flekilde sat›fla sunulur. ‹steyen
firma mucid firmaya ya da kamu kurumununa firmaya herhangi bir lisans ödemesi yapmadan ilac› üretip piyasaya sunar. Sene sonunda her ilac›n piyasada ne kadar sat›ld›¤›
ilgili kamu kurumlar› taraf›ndan belirlenir ve
bu ilaçlar›n orjinal patent sahiplerine belirlenen katsay›larla sat›fl miktarlar›n›n çarp›lmas›yla hesaplanan ücret ödenir. Bizim önerimizde de ilgili kamu kurumunun her hastal›k
için vaka bafl›na yapaca¤› ödemeyi belirlemesi gerekmektedir. Ancak zaten dünyan›n
birçok ülkesinde Sosyal Güvenlik Kurumlar› ve Sa¤l›k Bakanl›klar› kamu kurumlar› ve
Dünya Sa¤l›k Örgütü gibi uluslararas› örgütler benzer katsay›lar› hesaplamaktad›rlar.
Dolay›s›yla bizim önerdi¤imiz sistemin uygulanmas›n›n literatürdeki di¤er tekliflere
nisbeten daha kolay ve sa¤l›kl› olaca¤›n› düflünmekteyiz. Ayr›ca fiyatlar›n düflmesinden
kaynaklanacak soyal refah kazanc›n›n da sistemin maliyetlerini karfl›layabilece¤ini öngörmekteyiz.
Abdulkadir C‹VAN
penditures on health care utilization by the
elderly: Own- and cross-price elasticities”.
Health Policy 82:3
Kaynakça
Civan, Abdulkadir ve Köksal, Bülent.
(2008). “The Effect of Newer Drugs on Health Spending: Do They Really Increase the
Costs?” Unpublished working paper
Robert C.Guell ve Marvin Fischbaum.
(1995). “Toward Allocative Efficiency in
the Prescription Drug Industry”, Milbank Q.,
73 June 213.
DiMasi, Joseph. Ronald Hansen, Henry
Grabowski. (2003). "The Price of Innovation:
Shang B, Goldman D. (2007). “Prescription drug coverage and elderly Medicare
spending”. NBER Working Paper Series;
Working Paper No:13358
New Estimates of Drug Development
Costs." Journal of Health Economics 22(2)
March
Shavell, Steven ve van Ypersele, Tanguy. (2001). “Rewards Versus Intellectual
Property Rights”. J.L. & ECON 44 525
Hollis, Aidan. An Efficient Reward
System for Pharmaceutical Innovation. Son
güncelleme
21-12-2008 tarihi (http://econ.ucalgary.ca/fac-files/ah/drugprizes.pdf)
civilacademy
Duggan, Mark. (2005). “Do new prescription drugs pay for themselves? The case
of second-generation antipsychotics” Journal of Health Economics 2005 24: 1–31
Kremer, Michael. (1998). “Patent Buyouts: A Mechanism for Encouraging Innovation”. Q.J. ECON. 113:1137
Lichtenberg, Frank. (2006). “The effect
of using newer drugs on admissions of elderly Americans to hospitals and nursing homes: state-level evidence from 1997 to
2003”. Pharmacoeconomics 24 Suppl. 3:
5–25
Lichtman, Douglas. (1997). “Pricing
Prozac: Why the Government Should Subsidize the Purchase of Patented Pharmaceuticals”. HARV. J.L. & TECH 11. 123
Li, Xin. Daphne Guh, Diane Lacaille,
John Esdaile, Aslam Anis. (2007). “The impact of cost sharing of prescription drug ex-
64
civilacademy
EU ENLARGEMENT:
ANALYTICAL MECHANISMS AND PATTERNS
Avrupa Birli¤i Genifllemesi: Analitik Mekanizmalar ve Modeller
Yuliya ZABYELINA*
ÖZET:
Avrupa Birli¤i’nin kurulmas› bölgesel bütünleflmeye eflsiz bir örnektir. 6 Avrupa ülkesinin
birleflmesinden bafllay›p 27 Avrupa ülkesinin sadece ekonomik de¤il ayn› zamanda siyasi flemsiye
alt›nda birleflmesine uzanan dönüflümü aç›klamak için çeflitli Avrupa entegrasyon teorileri üretilmifltir. Bu teoriler Avrupa Birli¤i' nin içsel bütünleflme sürecini aç›klamada baflar›l› olsa da,
geniflleme sürecini ayd›nlatmada yetersiz kalm›fllard›r. Dolay›s›yla Avrupa Birli¤i genifllemesi
gerçe¤i, melez bir teorik mekanizman›n inflas›n› gerektirmektedir.
Bu makale analitik bir çabad›r. Bu çal›flma, Avrupa Birli¤i genifllemesinin sa¤lam temellere
dayal› bir teorik izah›n› gelifltirmek amac›yla, ana ak›m Avrupa bütünleflme teorilerinin, yani liberal hükümetleraras›l›k ve yeni ifllevselcili¤in, bir yorumunu sistematik olarak aç›klayan nitel bir
yaz› olarak amaçlanm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Avrupa Birli¤i, Avrupa Birli¤i genifllemesi, Avrupa Birli¤i bütünleflme
teorileri
ABSTRACT:
The creation of the European Union is a unique example of regional integration. A variety
of theories of European integration have been created to explain the transformation from an amalgam of 6 into a colossus of 27 European states united not only under a common economic but also
political umbrella. Although these theories were successful in explaining the process of European
integration internally, they turned out to be insufficient in clarifying the process of European
enlargement. The reality of European enlargement necessitates the construction of a mixed theoretical mechanism.
This essay is an analytical endeavor. It is designed as a qualitative narration that systematically represents an interpretation of the mainstream theories of European integration, mainly liberal intergovernmentalism and neo-functionalism, in order to develop a grounded theoretical elucidation of EU enlargement.
Key Words: European Union, EU enlargement, European integration theories
*
PhD Student, School of International Studies, University of Trento, Italy. zabelina_ua@yahoo.co.uk
65
Yuliya ZABYELINA
agenda of the EU were set on a firm legal basis, stemming from the Treaties of Rome,
Nice and Maastricht.
Introduction
The development of the European Union has always been a dynamic process. Step
by step the EU was moving forward towards
closer economic and political interdependency, as well as a diversified membership.
As of 1951, the European Coal and Steel
Community (ECSC) was founded by 6 founding members – BeNeLux, France, Italy and
the FRG. In seven years after the creation of
ECSC, when its economic success became
obvious to the neighbours, the membership
in the Union changed into a priority agenda
for most European states. When EFTA was
founded in the 1960s, it immediately determined further push factors for non-EEC states left in disclosed economic isolation. The
disintegration of the Soviet bloc in the end of
the 1980s encouraged ex-communist countries in Central and Eastern Europe to frantically dash for the EU membership. Altogether, by the beginning of the new millennium,
the European Union stretched itself nearly to
the margins of the European continent from
the Atlantic Ocean to the Black Sea. Gradually, the economic realities and the political
civilacademy
In the past 50 years critical events have
taken place in Europe, transforming not only
the demarcation of the continent but also
causing colossal changes in political, socioeconomic and security agendas of most European states. Only progressive thinkers in
the aftermath of the Second World War foresaw that an amalgam of 6 European states
could transfigure into a vastly enlarged colossus of 27 EU member-states united not
only under a common economic but also political umbrella.
The process of European integration is
unique in theoretical terms as well. Since the
start of the integration process in Europe in
the early 1950s, there emerged a variety of
theories of European integration. Neo-functionalism (Haas 1958, 1961) and liberal intergovernmentalism (Moravcsik 1993) have become the most contested theories of European integration. None of the discussions on
the EU could possibly restrain from mentioning either Haas or Moravcsik. Yet, these
theories have seldom been applied to analyze EU enlargement. Paradoxically, in spite
of the fact that EU enlargement has been on
the agenda since its initiation, it was left with
hardly any theoretical groundwork. EU enlargement has always been complementary
to European integration theory, always living “a shadow existence as a supplier of ad
hoc explanations” (Jorgensen, 1993: 231).
The gaps in theoretical foundations of EU
enlargement have not been covered – neither
after the first round of enlargement in the
1970s, second - in the 1980s, the third in
1995 and the last in 2004. Neither has it lost
its relevance to apply the existing theories of
European integration to explain EU enlargement. On the contrary, there is an urgent need for the adaptation of European integration
theory to take account of the increased size
of the EU and its consequences for the institutional scope and capacity.
This essay is designed as a qualitative
analysis that systematically represents the
author’s interpretations of the mainstream
66
civilacademy
Better theoretical explanation of EU enlargement is likely to upgrade the common
knowledge. Following Ben Rosamond’s argument that theories not only help understand the process and its outcomes, but also
offer certain trajectories of how events and
processes might unfold in the future, this essay might indicate some further steps in the
process of EU enlargement (Rosamond,
2000:4). By integrating different approaches
towards EU enlargement, this essay might
establish a general framework of EU enlargement, therefore, contributing to theory-building. Additionally, the findings might have
important theoretical implications causing
both the revision and the synthesis of European integration theories.
civilacademy
theories of European integration. It is expected to integrate the concepts and theoretical
mechanisms coming from various European
integration theories, mainly liberal intergovernmentalism and neo-functionalism, in order to develop a grounded theoretical elucidation of EU enlargement. The major goal
pursued is to identify how theories of European integration relate to EU enlargement.
pendence in other areas, whereby “political
actors in several distinct national settings are
persuaded to shift their loyalties, expectations and political activities towards a new
centre, whose institutions possess or demand
jurisdiction over pre-existing national states”
(Haas, 1958:15). According to the neo-functionalist view, the European Union is an
example of regional integration that is “an
intrinsically sporadic and conflictual process, but one in which, under conditions of
democracy and pluralistic representation,
national governments will find themselves
by conceding a wider scope and devolving
more authority to the regional organizations
they have created. Eventually, their citizen
will begin shifting more and more of their
expectations to the region and satisfying
them will increase the likelihood that economic-social integration will ‘spill-over’ into
political integration” (Schmitter, 2004:46)
Neo-functionalism is a process theory
(Haas, 1958:15) that accentuates the importance of the interests of participating actors
that provide the dynamics for further integration. Therefore, the theory is primarily focused on the dynamics and not the end-point
of the transformation of the EU. The eventual shape of the process of European integration, from the neo-functionalist perspective,
is quite blurry. Neo-functionalists advocate
the emergence of a superimposed community, yet it is unclear what this community
would look like.
Theories of European Integration
a) Neo-functionalism (NF)
Neo-functualism is the theory of European integration that stems from Jean Monnet’s approach to the construction of the European Union. Monnet’s fundamental principle assumes that closer integration of individual areas of the European Union is expected to cause functional and political spillover effects to further the process of interde-
Lindberg and Scheingold (1970) accentuate the importance of the feedback factor
in the neo-functionalist interpretation of European integration. According to them, the
67
Yuliya ZABYELINA
Additionally, neo-functionalists suggest that as integration started and supranational institutions were set up, the further integration is furthered automatically (technocratic automaticity) as an enduring selfgenerating autonomous process where the
system will be creating the means of sustaining itself. When applying the concept of
technocratic automaticity to EU enlargement, it could be used to hypothesize that
EU enlargement is a never-ending process.
The next EU enlargement could be projected
as the EU member-states have the means to
sustain their institutional capacity to cope
with new entrants.
civilacademy
feedback factor constitutes the impact of
outputs on the attitudes and behaviour of the
public. “If the public finds the output from
the system good and relevant, support for the
system will increase. If the system is unable
to produce relevant output, support for the
system should be expected to decrease. With
less support, decision-making becomes more
difficult. There is thus a risk of a vicious
circle here that in the worst case can lead to
system collapse” (Laursen, 2002:7).
Nonetheless, what is the major contribution of neo-functionalism to the area of
European integration is the concept of spillover. This theoretical construct is fundamental for understanding European enlargement
as well. Reinterpreting Haas’ arguments, Leon Lindberg further elucidated the idea of
spill-over that he defined as “a situation in
which a given action, related to a specific
goal, creates a situation in which the original
goal can be assured only by taking further
actions, which in turn create a further condi-
tion and a need for more action, and so
forth” (Lindberg, 1963:10). Traditionally,
neo-functionalists differentiate two possible
spill-over effects – functional and political.
Neo-functionalism suggests that a function
spill-over is the phenomenon when the process of successful integration in one area
would essentially lead to a series of further
integrative processes in other areas. Further
on, the success of the functional integration
(that would be enacted by opposing individual groups and competing elites) would finally lead to “a progressive and gradual altering of attitudes amongst these elites in favour of further European integration” defined
as the political spill-over (Miles, 1995:25).
Altogether, neo-functionalism is based upon
the premise that the integration between states in the economic sector (functional spillover) necessarily creates strong incentives
for further integration in other sectors mainly political/institutional realm (political
spill-over). Mutually dependent, further integration would bring in the benefits of integration in the original sector and vice versa. Yet, this process is very slow since neofunctionalists see the process of European
integration as a sporadic process based on a
sequence of positive spill-over effects.
Lee Miles criticizes the concept of
spill-over for its failure to explain EU enlargement. Miles suggests that both functional
and political spill-over effects are superfluous in the case of EU enlargement. According
to Miles, the functional and political spillover effects are generally relevant to the
analysis of the internal structure of the European Union but fall short of reflecting the rationale of EU enlargement. Miles, therefore,
68
civilacademy
– reactive external spill-over “relates
to non-member states with elites which are
reluctant to participate in the process of European integration and are essentially reacting to the growing influence of the Union,
maintaining their skepticism about supranational principles and goals” (Miles,
1995:25);
ons (technocratic automaticity) are inherently expansive. The feedback factor serves
as an indicator of whether further enlargement is possible. It makes the EU not only a
top-down interstate project but also a bottom-up unity of socio-political, economic
and cultural processes. Finally, neo-functionalists stress the importance of supranational elites and interests groups and the now
widely developed concepts of functional and
political spill-over. The concept of external
spill-over also contributes intensely to the
analysis and should not be ignored as an important independent variable of EU enlargement process.
b) Liberal Intergovernmentalism (LI)
civilacademy
suggests that the concept of external spillover should be taken into consideration. This
modification of traditional neo-functionalist
spill-over should be, in the first place, used
in the analysis of EU enlargement. “External
spill-over, especially in new policy areas,
such as the completion of the single market
has attracted much outside interest; causing
concern in non-member states about the
costs of non-EU membership and forcing
their political elites to strengthen contacts
with other elites inside the EU,” argues Miles (Miles, 1995:25). At the same time, Miles suggests that deeper differentiation is
needed due to varying effects of external
spill-over into non-member states and their
political elites. Miles explains that external
spill-over might take two forms – reactive
and proactive:
– and proactive external spill-over
that suggests that “non-member states are
actively seeking eventual membership of the
EU and are therefore willing to accept the
EU’s long-term goals” (Miles, 1995:25).
Altogether neo-functionalism “envisages integration by the efficient management
of conflict in a pluralist society” (Miles,
1995:9). Neo-functionalists perceive EU enlargement as a process and argue that the
tasks assigned to its supranational instituti-
69
Liberal intergovernmentalism (LI) is a
theoretical school with a single teacher and
yet, “…LI has quickly acquired the status of
a baseline theory against which new theoretical conjectures are tested and which is used
as a ‘first cut’ to explain new developments
in European integration” (Schimmelfennig,
2004:75). Andrew Moravscik’s LI is an application of rationalist institutionalism coming from the discipline of IR as well as on
the traditional school of thought of EU studies developed by Hoffman (1995). It is a
grand theory seeking to explain the ‘major
steps toward European integration’ (Moravcsik, 1998:4) that relies on the following
main premises. (1) First, the idea of classical
realist state rationality is crucial. (2) States
are fixed anarchic independent actors with
fixed preferences for wealth, security and
power and will only cooperate if they have
similar interests. States act purposely and
Yuliya ZABYELINA
strategically towards the attainment of consistently prearranged goals and objectives.
(1) at the high level of abstraction, acceptance of rational state behaviour in the
realist framework of states “acting in the
context of anarchy in the absence of a centralized authority making and enforcing political decisions” (Schimmelfennig, 2004:76).
civilacademy
Taking the major premises into consideration, the European Union presents an advanced “forum for intergovernmental negotiations and bartering between a tight coalition of states. EU policy and institutional reform will in practice only result from intergovernmental bargaining between member
states, who are guided by the strategic pursuit of national interests” (Miles, 1995:5). Moravcsik defines the EU as an “intergovernmental regime designed to manage economic interdependence through negotiated policy co-ordination” (Moravcsik, 1993:474).
This regime “reflects the rational actions of
governments constrained at home by domestic societal pressures and abroad by their strategic environment” (Moravcsik, 1993:474).
The EU integration is best understood as “a
series of rational choices made by national
leaders. These choices responded to constraints and opportunities stemming from the
economic interests of powerful domestic
constituents, the relative power of each state
in the international system, and the role of
institutions in bolstering the credibility of interstate commitments” (Moravcsik, 1998:18).
The EU should “be explained through the sequential analysis of national preference formation and intergovernmental strategic interaction” (Moravcsik, 1993:480).
fennig, 2004:76):
(2) at the medium level of abstraction,
the liberal theory of formulating national
preferences and bargaining theory of international cooperation as well as the functional approach towards institutions explain
that states choose to create institutions in order to manage and overcome problems of international cooperation. Interstate agreements at this level are the result of asymmetrical interdependence, in other words, the
outcomes of international bargaining between states, are determined by the preferences
and bargaining power of states.
(3) at the low level of abstraction, an intergovernmental analysis of inter-state negotiation based on “issue specific preferences
of domestic interest groups as fundamental”
(Schimmelfennig, 2004:76). In effect, “an
understanding of domestic politics is a precondition for, not a supplement to, the analysis of the strategic interaction between member states” (Moravcsik, 1993:481). Domestic
preference formation, also conceptualized as
policy demand, constitutes a variety of factors influencing domestic policy and decision-making processes, including social interest, legislature and executive groups.
One of Moravcsik’s fellows, Frank
Schimmelfennig, succinctly summarizes the
three-step fundamental nature of LI that reflects on the core of its premise entailing “a
general explanatory programme and basic
action-theoretic assumptions” (Schimmel-
Moravcsik’s theory of liberal intergovernmentalism is particularly pertinent in the
context of EU enlargement. Building upon
70
civilacademy
the neo-realist premises, liberal intergovernmentalism calls attention to the ever-meaningful strength of national interests that
emerge through a domestic political debate
between societal groups competing for political influence internally.
Applying Theories of EU Integration to EU Enlargements:
Afraid of the US influence, Charles de
Gaulle vetoed the accession of the United
Kingdom. Once de Gaulle was out of office,
the UK, Denmark and Norway started the
application process. In the case of UK and
Denmark, neither of the two applicants shared the original six members’ rather vague
preconceptions of united Europe. The British and the Danish governments pursued
purely pragmatic goals of economic and political convenience. On from the inclusion of
Britain and Denmark in the EU, the representatives of these two countries have always been known for not sharing the vision
of the founding members but of actively opposing it. Both Britain and Denmark have
over and over again indicated their preference for intergovernmental ties in the EU
structures as a more appropriate model rather than neo-functionalism. Therefore, the
Danes and the British, by accentuating their
mistrust for supranational governance, have
always been difficult to incorporate into the
potentially neo-functionalist original six EU
members. Moreover, the accession of the
UK and Denmark into the EU proved that
civilacademy
a) First Enlargements: 1970s and
1980s (UK, Denmark, Ireland, Spain, Portugal)
the governmental elites of these two countries were gravely preoccupied by the, so-called, integration dilemma (Kelstrup,
1993:136). According to Keltrup, integration dilemma is a concept applicable to the situation when non-member states apply to join the EU simply in order to avoid isolation
(mainly economic exclusion) and not because of the common shared vision of the bigger
entity they are joining. Integration dilemma
is a much different concept originated in the
liberal intergovernmentalism and should not
be confused with the concept of external
spill-over developed by neo-functionalists.
The accession of the UK and Denmark in the
EU is better explained with the intergovernmental approach that is still dominating the
policy of these two countries in EU negotiation processes. Moreover, there is no doubt
that Norway would be difficult to incorporate into a neo-functionalist framework as its
opposition to EU accession reflects jealously
guarded national interests. Norway is enjoying its membership in the European Economic Area, the Schengen zone and NATO. A
reversal vote on Norwegian referendum could only take place if there is an integration
dilemma for Norway – “for example, if Norway were to run out of oil, gas and fish” (Miles, 1995: 20).
While the integration of the UK, Denmark and, obviously, Norway are better explained by the mechanisms of intergovernmentalism, the accession of Spain, Portugal,
and Greece do not fit the framework of this
theoretical perspective. The accession of the
1980s much better fits the neo-functionalist
vision of the EU. The 1970s was the time of
the restoration of democracy in Greece, Spa-
71
in and Portugal. These countries were faced
with strong democratic and, consequently,
economic deficits. Of course, they were looking forward to joining the prosperous Union. Being worn out by political and economic reformation, Spain, Greece and Portugal
have been much more flexible and, therefore, less problematic members of the EU. The
Union’s economic and political values were
eagerly taken as an example to follow in the
post-dictatorial regimes promising to foster
high levels of political maturity and economic prosperity. The new policies were easy
to incorporate in the transitional systems
open for a wide range of EU-level reforms.
In the case of the accession of Spain, Greece
and Portugal, not the integration dilemma
but the external spill-over was the working
mechanism. Although, flexible to accept the
required membership reforms, Spain, Greece
and Portugal failed to generate the functional
spill-over as their economies could not secure immediate economic cooperation and
growth. Older members of the EU had to take control of some of the economic sectors in
Portugal and in Spain. The accession of the
1980s is better explained with the neo-functional mechanism of European integration.
civilacademy
Yuliya ZABYELINA
in the EFTA. This stage in EU enlargement
is likely to be most appropriately considered
as an external reactive spill-over, whereby
previously reluctant towards EU-membership states react to the growing economic and
political influence of the Union and opt to
join the doing-well group. The enlargement
of 1995 occurred in the time of rigorous economic recession for two of the new members
(Sweden and Finland) that had forced both
the Swedish and the Finnish governments to
take a set of measures regarding better financial and political development towards “an
ambitious and financially demanding EU in
order to appease their deeply sceptical domestic populations” (Miles, 1995:16). The
accession of Austria, Sweden and Finland
had positive outcomes for the EU. It has generated further functional spill-over in existing areas such as transport and environmental sustainability. The inclusion of Sweden
and Finland, for the most part, provides explanations for EU tendency towards notable
Nordic policy areas, such as social welfare.
At the same time it should be kept in
mind that the accession of 1995 might not, as
it is expected, lead to political spill-over since the countries of the 1995 round have always been strong proponents of national sovereignty and the policy of political neutrality. “For example, the inclusion of Sweden
and Finland with their official policies of
non-alignment may inhibit the development
of the Common Foreign and Security Policy
(CFSP)... the impact of enlargement on political spill-over may be mixed” (Miles,
1995:17). Lee Miles also projects that these
states will continue to challenge the already
weak political agreement within the existing
b) Second Enlargement: 1995
(Sweden, Austria, Finland)
The same as in the case of the first enlargement when neither the UK nor Denmark shared the EU common vision but rather pursued the pragmatic goals of higher
economic growth rates, the countries of the
1995 enlargement were strongly motivated
by the economic benefits of the participation
72
civilacademy
Union. The political elites of these states are
more likely to strengthen intergovernmental
tendencies in the EU. The neo-functionalism
scenario is only probable if EU policies are
“accompanied by greater levels of domestic
and public accountability, thereby inhibiting
the eventual extension of both functional and
political spill-over” (Miles, 1995:18).
c) EU Enlargement 2004 (Poland, Hungary, Czech Republic, Slovakia, Slovenia,
Estonia, Latvia, Lithuania, Cyprus, Malta)
civilacademy
Apart from that, it should be mentioned
that the extension of EU up to 15 members
marks the end of the classical enlargement of
the EU either within liberal intergovernmental or neo-functionalist approaches since the
existing at that time EU decision-making
procedures could no more be applicable to
the EU with more than 15 members.
After the 1995 enlargement, at least
three groups of potential EU member-states
became distinct – the countries of Central
and Eastern Europe (CEEC), the Baltic states, and the Mediterranean candidates. The
group of EU’s top priority was the group
composed of Central and Eastern European
countries (CEECs). The key candidates in
this group were Poland and Hungary that
applied for membership in 1994. The next
crucial candidate was the Czech Republic
that agreed to join the EU, although later having become one of the most severe anti-enlargement EU members.
sed large problems for existing politics such
as agriculture and the structural funds and,
thus, constrained any further attempt to promote deeper economic (and political) integration and, indeed, it might even put the process into reverse. The explanation for this is
that the relative gain of the existing members
of EU was much less than the benefits enjoyed by the CEEC new-comers. “…Community’s internal market than members benefit
from expanding this market to a few additional and often small countries. This asymmetrical interdependence is most striking in the
case of Eastern enlargement. The collective
GNP of all then Eastern candidates is approximately 5 per cent of that of the current
members, and whereas the share of EU exports and imports of the total foreign trade of
the candidates rose to between 50 and 70
percent in the 1990s, their share of EU foreign trade remained below 5 percent. The inflow of Western capital is critical for the Central and Eastern European (CEE) economies,
whereas Eastern capital in Western economies is a negligible quantity” (Schimmelfennig, 2004: 87). As a result of the bargaining
asymmetry, the relevance of the intergovernmental approach based not only on purely
protective national advantage but also on relative gain and relative power is more pertinent.
However, perhaps even more fundamentally, the CEECs nations experiencing a
new sense of nationhood that was achieved
very recently in some cases should also be
revisited. CEECs’ optimism of any future
movement towards a wider supranational
European entity is, to a larger extent, rooted
in their articulated European identity. The
Neo-functionalist approach towards
explaining the 2004 enlargement of CEECs
fails since the membership of the CEECs po-
73
Yuliya ZABYELINA
EU resurgence in these states could thus reinforce the constructivist aspects of the EU.
Social constructivism as a minor theoretical
approach in the European integration theories in this case clearly accentuates the importance of “…ideational, cultural, and discursive origins of national preferences complements rather than substitutes an agency-based rationalist account” (Risse, 2003:161).
This is what Thomas Risse defined as ‘soft
rationalism’ that takes social values and predispositions seriously. Such an approach allows better understanding of Europeanization including the impact on statehood in Europe as well as emphasizes the constitutive
elements that shape social identities and interests of the participating actors (Risse,
2003:167).
Summary
civilacademy
The second group is a diverse Mediterranean amalgam of Turkey, Cyprus and Malta. These countries applied for EU membership in different years some time ago. The situation with Mediterranean island applicants
is more transparent than the case of Turkey.
Cyprus and Malta have been interested in
joining the EU for precisely the reasons of
economic growth. It was a straightforward
governmental decision to secure economic
benefits by joining the free European movement space. Malta and Cyprus, when Commission opinion required that the Maltese
and Cypriot economies should be radically
restructured before the accession, agreed to
all acquis communautaire. The enforced EU
policy based on intergovernmental negotiation and reconsideration of inter-state bargaining was successful. Despite of economic
progress, the situation was exacerbated by
coflictual ethnic and cultural issues in the
Eastern Mediterranean area, fuelled by a
whole range of disputes involving two of the
applicants (Turkey and Cyprus) and an existing EU member (Greece). An obvious practical implication of admitting this group would be that the absorption of the Cypriots and
the Turks could undermine the coherence of
transnational groupings (such as the EP political groups) due to these national enmities.
In this way, although the Turkish economy
was already in the stage of advance cooperation with the EU, the Turkish membership
was postponed.
74
Although never dominating the EU
agenda, the enlargement of the European
Union has always been considered an incremental process by which “new members were simply added on to the existing EU” list of
member-states (Miles, 1995:3). The enlargements of the 1970s and 1980s were fast absorptions on a purely formalistic basis. The
process of European integration was, therefore, only slightly affected by the accession
not only of the UK, Denmark, Ireland, but
also of Spain, Portugal and Greece. The enlargement of 1995 was also comparatively
unsophisticated organically filling in the indispensable geo-strategic and economic vacuum in the North (Sweden, Finland) and in
the East (Austria). The picture of EU enlargement in 2004 was much different. Firstly,
the total number of applications was doubled
having formed two member-groups: the countries of the former Soviet bloc in Eastern
and Central Eastern Europe, and the Mediterranean island-nations of Cyprus and Mal-
civilacademy
The juxtaposition of EU enlargements
of different years indicates that each of the
enlargements could, to a larger extent, be
explained within a certain theoretical framework, the tools of which would be present
better explanatory mechanisms for the
analysis of EU enlargement. The debate over
the advantages of different theoretical frameworks and the explanatory mechanisms
they offer is the debate over competing
analytical interpretations that have been in
place since the first integration moves in the
1950s. This article argues that the prerogative should be given to liberal intergovernmentalism as the most applicable theoretical
mechanisms to explain EU enlargement. It is
not argued that neo-functionalism is an insufficient theory. What is argued instead is
that neo-functionalism is not sufficient in the
framework of the analysis of EU enlargement. Neo-functionalism was designed for a
homogeneous EU of six, not a heterogeneous group of 25 EU members. To take this
civilacademy
ta. With such a drastic boost of applications
for membership the enlargement process could never be worked out incrementally and
had to be transformed into a bang reformation via ultimatum-like mechanism of a series
of acquis communautaire. The Treaty of Rome that established the structures and policies for EU6 was no more appropriate for
EU25. On top of that, under the current Treaty of Nice, the EU cannot constitute more
that 27 members. Under this treaty the European Union is not capable of offering membership to any new applicants. The legal framework should be amended and all 27 current EU member-states should ratify the
amendment.
further, it may be further stated that the appropriate theoretical framework is partially
dependent on the size of the EU. The larger
the EU is, the smaller is its institutional capacity. Yet, neo-functionalists developed the
mechanism of a spill-over that is central to
any analytical analysis of EU enlargement. A
modified version of the neo-functionlist concept of external (reactive and proactive)
spill-over plays an important role even in a
predominantly intergovernmental framework. The elements of both liberal intergovernmentalism and neo-funtionalism are crucial. They should be recombined and reconsidered. “Where neo-functionalism emphasizes domestic technocratic consensus, liberal
intergovernmentalism looks at domestic and
supranational coalition struggles. Where neofunctionalism emphasizes opportunities to
upgrade the common interest, liberal intergovernmentalism stresses the role of relative
power shifts. Where neo-functionalism emphasizes the active role of supranational officials in shaping bargaining outcomes, liberal
intergovernmentalism stresses, instead, passive institutions and the autonomy of national
leaders” (Moravcsik, 1993: 480).
Finally, as the reader might have already realized, this essay is an analytical endeavor to apply different theoretical mechanisms offered by the major theories of European integration to EU enlargement. For
now, the most reasonable hope is that, the
key premises of the major theories of European integration have been clarified, while
the broad brush-strokes of a general portrait
of EU enlargement has been painted a little
more boldly.
75
Yuliya ZABYELINA
and Enlarging the European Union: a Theoretical Perspective. Paper presented at the
Fourth Biennial International Conference of
the European Community Studies Association (ESCA). Retrieved on-line at: http://aei.pitt.edu/7320/ (19.01.2009).
Works Cited
Haas, Ernst. 1958. The Uniting of Europe: Political, Social, and Economic Forces
1950-1957. Stanford: Stanford University
Press.
Haas, Ernst. 1961. “International Integration: the European and the Universal Process”, International Organization 15 (3),
366-392.
Moravcsik, Andrew. 1993. “Preferences and Power in the European Community:
Towards a Liberal Intergovernmentalist Approach”, Journal of Common Market Studies, Vol. 31: 473-524.
Jorgensen, K.E. 1993. “EC External
Relations as a Theoretical Challenge: Theories, Concepts and Trends”, in: F.R. Pfetsch
(ed.) International Relations and Pan-Europe: Theoreitcal Approaches and Empitical
Findings, pp. 223-45. Haburg and Muenster:
Lit Verlag.
civilacademy
Kelstrup, M. 1993. “Small States and
European Political Integration”, in: T. Tiilikainen and I. Petersen (eds.) The Nordic Countries and the European Community, pp.
136-62. Copenhagen: Copenhagen Political
Studies Press.
Moravcsik, Andrew. 1998. The Choice
for Europe: Social Purpose and State Power
from Messina to Maastricht, Cornell University Press.
Risse, Thomas. 2004. “Social Constructivism and European Integration,” Ch. 8
in: Wiener A. and Diez T. (eds.) European
Integration Theory. Oxford University Press.
Rosamond, Ben. 2000. Theories of European Integration. Palgrave.
Schmitter, Philippe. 2004. “Neo-functionalism,” Ch. 5 in: Wiener A. and Diez T.
(eds.) European Integration Theory. Oxford
University Press.
Laursen, Finn. 2002. Theories of European Integration. Background paper for lecture on “European Integration: What and
Why?” presented at the Graduate Institute of
European Studies, Tamkang University, Taipei, Taiwan, March 2002.
Schimmelfennig, Frank. 2004. “Liberal
Intergovernmentalism,” Ch. 4 in: Wiener A.
and Diez T. (eds.) European Integration Theory. Oxford University Press.
Lindberg, Leon. 1963. The Political
Dynamics of European Economic Integration. Stanford: Stanford University Press.
Taylor, Paul. 1983. The Limits of European Integration. New York: Columbia University Press.
Lindberg, Leon. and Stuart Scheingold.
1970. Europe’s Would-Be Polity: Patterns of
Change in the European Community. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Inc.
Wiener Antje, and Thomas Diez. 2004.
European Integration Theory. Oxford University Press.
Miles, Lee. 1995. European Integration
76
civilacademy
‹STANBUL’UN KENT‹Ç‹ ULAfiIMI:
MEVCUT DURUM, SORUNLAR VE ÖNER‹LER
The Urban Transportation of Istanbul:
Current Situation, Problems and Recommendations
Dinçer ÖZER*, Sinan KOCAMAN**
ABSTRACT:
Istanbul is an important intersection in terms of highways, railways, sea routes, and airways
and also a significant location in terms of regional transportation. Istanbul is the most dynamic
city of Turkey and, thanks to its social, economic, and cultural dynamism, has also become the
most problematic city in Turkey due to urban transportation problems. Being accepted as the complement of economic and social development, urban transportation is one of the leading factors
that determines the quality of daily life. Therefore, it is essential to form an infrastructure which
can supply the necessities of the city in the long term and make the city more livable by forming
an urban transportation network that can provide a high quality and wholesome service. It is necessary to enhance the efficiency and quantity of public transportation by enhancing the accessibility and quality of the public transportation service. This is especially true in Istanbul, where the
population is increasing rapidly, dwellings and business quarters are extending into larger areas
and thanks to these change, - demand for public transportation facilities is increasing. In this study
the agenda of current transportation problems and their solutions, are discussed.
Key Words: Urban transportation, public transportation systems, urban transportation
plans, Istanbul.
ÖZET:
Karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu ulafl›m› aç›s›ndan önemli bir kavflak ve kesiflme
noktas› olan ‹stanbul, ayn› zamanda bölgesel ulafl›m aç›s›ndan da önemli bir merkez konumundad›r. Ulusal ölçekte toplumsal, ekonomik ve kültürel dinamizmiyle Türkiye’nin en dinamik
kenti olan ‹stanbul, di¤er taraftan kentiçi ulafl›m sorunu aç›s›ndan Türkiye’nin en sorunlu kenti
haline gelmifltir. Günümüzde ekonomik ve sosyal geliflimin tamamlay›c›s› olarak kabul edilen
kentiçi ulafl›m ayn› zamanda günlük hayat›n yaflam kalitesini belirleyen etmenlerin de bafl›nda
* Kamu Yönetimi Bölümü, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Fatih Üniversitesi, ‹stanbul, Türkiye dincerozer@windowslive.com
** Co¤rafya Bölümü, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fatih Üniversitesi, ‹stanbul, Türkiye
77
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
gelmektedir. Dolay›s›yla, ‹stanbul’da hizmet düzeyi yüksek, sürdürülebilir ve sa¤l›kl› bir kentiçi
ulafl›m a¤›n›n oluflturulmas›n›n yan›nda kentin gereksinimlerini uzun vadede karfl›layacak ve
kenti yaflanabilir k›lacak etkin bir ulafl›m altyap›s›n›n oluflturulmas› art›k kaç›n›lmaz hale
gelmifltir. Nüfusun h›zla artt›¤›, konut ve iflyeri bölgelerinin genifl bir alana yay›ld›¤› ve buna ba¤l›
olarak artan yolculuk taleplerinin toplu tafl›ma olanaklar›n› zorlad›¤› ‹stanbul’da toplu tafl›man›n
eriflilebilirli¤inin ve hizmet düzeyinin art›r›larak toplam yolculuklar içindeki pay›n›n ve
etkinli¤inin art›r›lmas› önem arz etmektedir. Bu çal›flmada ‹stanbul’daki kentiçi ulafl›m konusunda gündemde olan güncel sorunlar ve bunlara iliflkin çözüm önerileri tart›fl›lm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Kentiçi ulafl›m, toplu tafl›ma sistemleri, kentsel ulafl›m planlar›, ‹stanbul.
21. yüzy›l kent yaflam›n›n en önemli
unsurlar›ndan olan toplu ulafl›m, hem geliflen
modern toplumlar›n hem de ekonomik büyümenin temel göstergelerinden biridir. Günümüzde kent içi ulafl›m hizmetlerinin niteli¤i
ve modernizasyonu ulafl›lan uygarl›k düzeyinin bir simgesi olarak kabul edilmektedir.
Dünyan›n en büyük metropollerinden biri
olan ‹stanbul, y›llard›r maruz kald›¤› göç olgusuyla ulafl›m aç›s›ndan giderek karmafl›k
bir yap› kazanmakta ve kent içi ulafl›m bak›m›ndan büyük sorunlar yaflamaktad›r. ‹stanbul ulafl›m›na yönelik stratejik planlama
yapma zorunlulu¤u her ne kadar yerel yönetimlere b›rak›lm›fl olsa da ulusal bir niteli¤e
bürünen mevcut durum yerel yönetimlerin
politikalar›na b›rak›lamayacak kadar büyük
önem arz etmektedir.
civilacademy
1. Girifl
s›n›n yan›nda çevre ve gürültü kirlili¤i gibi
kentsel sorunlara da sebep olan unsurlar›n
bafl›nda gelmektedir. Ayr›ca çevresel kirlilik
olarak karfl›m›za ç›kan egzoz ve gürültü
emisyonu potansiyel halk sa¤l›¤›n› tehdit etmektedir.
‹stanbul’da kent içi ulafl›m sorunlar›
karfl›s›nda sürdürülebilir ulafl›m politikalar›
ve stratejik planlama yapma zorunlulu¤u her
geçen gün artmaktad›r. ‹stanbul kent içi ulafl›m› için öncelikli olarak kent ana ulafl›m
plan› gelifltirilmeli ve kent için gerekli yeni
ulafl›m sistemleri devreye sokularak uygulanmal›d›r. Bununla birlikte ulafl›mda sürdürülebilirli¤in devam› toplu tafl›mac›l›¤›n önemi hakk›nda insanlar›n genel bilincinin art›r›lmas›na ba¤l›d›r.
2. ‹stanbul’da Toplu Ulafl›m Sorunu
Özellikle kent içinde ticari ve idari
fonksiyonlar›n yo¤unlaflt›¤› alanlarda ulafl›m, özel otomobillerin iflgali alt›ndad›r. Buna karfl›n mevcut yol alanlar›n›n darl›¤› ve
otopark yetersizli¤i bu sorunu daha da karmafl›k hâle getirmektedir. Artan araç say›s›,
kentte trafik yo¤unlu¤unun ana nedeni olma-
‹stanbul sahip oldu¤u özel konumuyla
tarihsel süreç içerisinde dünyan›n en önemli
kentleri aras›nda yer alm›fl ve önemli medeniyetlere ev sahipli¤i yapm›flt›r. Günümüzde
Avrupa’n›n nüfus bak›m›ndan en büyük kenti olan ‹stanbul, Türkiye’nin sanayi, ticaret
78
ve turizm merkezidir. Bu özellikleri ‹stanbul’un Türkiye’nin en önemli kentsel cazibe
merkezi olmas›n› sa¤lam›fl ve sürekli göç almas›na neden olmufltur. Yo¤un göç, ‹stanbul’un kentsel geliflimini plans›z olarak gerçeklefltirmesine sebep olmufltur. Plans›z büyüme ayn› zamanda altyap› yetersizli¤i, çarp›k kentleflme, gecekondulaflma, rekreasyon
alanlar›n›n yetersizli¤i gibi bir tak›m sorunlar› da beraberinde getirmifltir. Kuflkusuz bu
sorunlar içerisinde kent sakinlerini en çok etkileyen sorun ulafl›m sorunudur. Kent hayat›n›n vazgeçilmez unsurlar›ndan birisi olan
kent içi ulafl›m, yo¤un araç trafi¤ine ba¤l›
olarak kent halk›n›n hareketlili¤ini k›s›tlayarak zaman kayb›na ve maddi kay›plara yol
açmaktad›r. Emniyet Genel Müdürlü¤ü raporlar›nda trafik kazalar› istatistiklerine bak›ld›¤› zaman ‹stanbul’un trafik kazalar›nda
ve bu kazalar›n sonuçlar› olarak ortaya ç›kan
maddi kay›plarda ve can kay›plar›nda her y›l
ilk s›rada yer almas› kentin Türkiye içinde
bulundu¤u konumla iliflkilendirilerek normal
karfl›lanabilir. Ancak son y›llarda gerek kaza
say›lar›nda görülen büyük art›fl, gerekse bu
kazalar›n sonucu olarak ortaya ç›kan can
kayb› ve yaralanmalar ile maddi kay›plarda
görülen art›fl ürkütücü boyutlardad›r. Örne¤in, 2005 y›l›nda kentte, 186 bin 831 trafik
kazas›nda, 260 kifli ölmüfl, 11 bin 304 kifli
yaralanm›flt›r. Buna karfl› 2007 y›l›nda toplam 244 bin 671 kazada 270 kifli hayat›n›
kaybederken, 15 bin 203 kifli ise yaralanm›flt›r (Emniyet Genel Müdürlü¤ü, 2005, 2007).
civilacademy
civilacademy
‹stanbul’da resmi kurumlar ile büyük
al›flverifl ve e¤lence merkezleri belirli noktalarda toplanm›flt›r. Bunun do¤al bir sonucu
olarak da bu alanlarda yo¤un bir nüfus hareketlenmesi olmaktad›r. ‹stanbul’da ulafl›m,
79
a¤›rl›kl› olarak çevreden merkeze ve tersi
yönde gerçekleflmektedir. Asya yakas› a¤›rl›kl› olarak yerleflme alan› olarak kullan›lmaktayken, Avrupa yakas›nda ise idari, ticari ve sanayi fonksiyon alanlar› a¤›rl›k kazanmaktad›r. Avrupa yakas›ndaki ifl ve istihdam
potansiyelinden dolay› flehrin Asya yakas›nda yaflayanlar, bat› taraf›na geçmek için bo¤az köprülerini kullanmaktad›r. Dolay›s›yla
nüfus hareketlili¤i sabah saatlerinde Asya
yakas›ndan Avrupa yakas›na do¤ru artarak
gerçekleflirken, akflam saatlerinde ise tersi
yönde olmaktad›r. Bu günlük seyahatler her
iki köprü üzerinde ve bunlar›n ana arterlerinde s›k›fl›kl›¤a sebep olmaktad›r. Kentin do¤u-bat› ekseninden geçen iki çevreyolu bulunmaktad›r. Güneydeki çevreyolu (E-5)
Bo¤aziçi Köprüsü ile kuzeyindeki TEM otoyolu ise Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ile iki
yaka aras›nda ulafl›m› sa¤lamaktad›r (Garipa¤ao¤lu, 1997). Di¤er taraftan, geliflen sanayi alanlar›yla ‹stanbul’un do¤u ve bat›s›nda aç›lan yeni istihdam alanlar› kendi çevrelerinde konut alanlar› yaratmaktad›r. Asya
yakas›nda daha belirgin bir flekilde görülen
bu durum günlük hareketlili¤i azaltmaktad›r.
Nitekim Asya yakas›ndan Avrupa yakas›na
ev-ifl yolculuklar›n›n toplam yolculuklar
içindeki oran› son on y›lda % 12’den % 7’ye
düflmüfltür. Avrupa yakas›ndan Asya yakas›na yap›lan ifl yolculuklar› oran› ise % 2’den
% 3’e ç›km›flt›r. Kentte istatistiksel olarak
son on y›l içinde yolculuk mesafesi 15,3
km’den 11,5 km’ye düflmesine ra¤men, motorlu tafl›t say›s›nda % 106 oran›nda art›fl görülmüfltür. Bunun sonucu olarak yolculuk
süresi % 20’lik bir art›flla 48,1 dakikaya ç›km›flt›r. Bu durum trafik s›k›fl›kl›¤›n›n en bariz göstergesidir (‹ETT, 2007a).
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
‹stanbul’da trafik s›k›fl›kl›¤›na neden
olan faktörleri ana bafll›klar alt›nda flu flekilde s›ralayabiliriz:
reysel hareketlilik, gerek il d›fl›ndan gerekse
yurtd›fl›ndan gelen insanlar›n oluflturdu¤u
ulafl›m aktivitesi nedeniyle daha da artarak
günlük 11 milyon kifli’yi (11,020,608 kifli)
bulmaktad›r. En çok trafik yo¤unlu¤unun
yafland›¤› bo¤azlarda ise günlük yolcu say›s›
Karayollar› Genel Müdürlü¤ü verilerine göre 1,1 milyonu bulmaktad›r.
• Nüfus Yo¤unlu¤u,
• Sürdürülebilir Ulafl›m Plan› Yoklu¤u,
• Ulafl›mda Çok Bafll›l›k,
• Ulafl›mda Finansman Eksikli¤i,
• Ulafl›mda Karayolu A¤›rl›¤›,
• Özel ve Kamu ‹flletme Hizmet Düzeyinin
Düflüklü¤ü,
• Ulafl›m Altyap› Yetersizli¤i,
• Kurumlar Aras› Yasal Çeliflkiler,
• Sürekli Artan Özel Otomobil Kullan›m›,
• Otopark Politikas›,
• fiehir ‹çi Trafik Seyir H›z›n›n Düflüklü¤ü,
‹stanbul’da ulafl›m probleminin temelinde yatan en temel sebep sürekli artan nüfus yo¤unlu¤udur. 2007 y›l› Adrese Dayal›
Nüfus Kay›t Sistemi (ADNKS) sonuçlar›na
göre, Türkiye’nin nüfusu 70,586,256 kifli
olarak hesaplan›rken, ‹stanbul’un nüfusu ise
12,573,836 kifli olarak hesaplanm›flt›r. Bu
rakamlara göre bugün ülkemiz nüfusunun %
17.8’i ‹stanbul’da ikamet etmektedir. Di¤er
taraftan nüfus yo¤unlu¤unun tespitinde kullan›lan baflka bir parametreye göre bir kilometrekareye düflen kifli say›s›, Türkiye genelinde 92 iken, ‹stanbul’da bu say› 2,420 kifli
olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r (TÜ‹K, 2007).
Mekânsal olarak oldukça genifl bir alana yay›lan flehir yerleflimi içinde kent sakinlerinin
günlük nüfus hareketlili¤i, özellikle kentin
ticari, sanayi, turizm ve kültürel fonksiyonlar›na ba¤l› olarak artmaktad›r. fiehir içi bi-
civilacademy
• Son Y›llarda Artan Servis Tafl›mac›l›¤›,
Karayolu a¤›rl›kl› bir toplu ulafl›m a¤›na sahip olan ‹stanbul rayl› ve deniz ulafl›m›na gereken önemi henüz verememifltir. Bugün itibariyle rayl› sistem yat›r›mlar› istenen
seviyede olmasa da yetkililer çözümü bu tür
yat›r›mlarda görmektedirler. Nitekim
‹BB’nin son 10 y›ll›k yat›r›m planlar›na göz
at›ld›¤› zaman en büyük kaynak aktar›m›n›n
rayl› sistemlere yap›ld›¤› görülmektedir. Bununla birlikte gelece¤e yönelik mast›r planlamalar›nda da yine Metrobüs ve rayl› sistemlerin a¤›rl›k kazand›¤› görülmektedir
(‹ETT, 2006; ‹ETT, 2007b; ‹ETT, 2007c;
‹ETT, 2007d).
Kentin mekânsal büyüklü¤ü, kent içi
toplu ulafl›m›n ço¤unlukla birden çok araçla
yap›lmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Resmi iflletmeler aras›nda oluflturulan aktarma sistemiyle büyük bir oranda bütünleflme sa¤lanm›fl olup, ‘‘Akbil’’ diye adland›r›lan bilet
modeliyle yolcular›n ulafl›m sistemleri aras›ndaki geçifllerinde de kolayl›klar sa¤lanm›flt›r. Özel ulaflt›rma hizmetlerinden de yaln›zca Özel Halk Otobüsleri (ÖHO) bu sisteme dahil edilmifltir. Ancak bu araçlar›n koordinasyon problemleri de kent içi toplu tafl›ma sorunlar› aras›nda yer almaktad›r.
Kent içi ulafl›m ve trafik probleminin
çözümünde kuflkusuz en önemli kurumlar,
baflta Büyükflehir Belediyesi (‹BB) olmak
80
civilacademy
lara dayal› olarak kullan›m›n› önlemektedir.
Ulafl›m politikas›n›n bir parças› olarak, toplu
ulafl›m› destekleyen bir otopark politikas›
gelifltirilememifltir. Ulafl›m plan› temelinde
otopark politikas›n›n eksikli¤i trafikte seyir
h›z›n›n düflmesine yol açmaktad›r. Seyir h›z›n›n düflmesi ise trafikte kaynak kay›plar›na
sebep olmaktad›r. Ayr›ca özel otomobillerin
yol geçifllerini daraltarak park yapmalar›
otobüs sefer kay›plar›na yol açmaktad›r.
civilacademy
üzere kentin di¤er yerel yönetim birimleridir. ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, bünyesinde kurulu bulunan ‹ETT, ‹DO, ‹stanbul
Ulafl›m A.fi. ve Trafik Hizmetleri Daire Baflkanl›¤› gibi birimleriyle kent içi ulafl›ma hizmet vermekte olup, TCDD’de ise banliyö
treni seferleriyle bu hizmete destek vermektedir. Bununla birlikte kentte bulunan ilçe ve
ilk kademe belediyeleri de Trafik Müdürlükleri ve Trafik Zab›tas› Amirlikleri gibi alt birimleriyle kent içi ulafl›m hizmetlerini sorumluluk alanlar› içinde yürütmektedirler
(Y›lmaz, 1999). Bunlarla birlikte Emniyet
Teflkilat›na ba¤l› Trafik birimleri 2918 say›l› Karayollar› Trafik Kanunu’nun verdi¤i
yetkiyle baflta uygulama ve denetleme olmak
üzere kent içinde hizmetlerini sürdürmektedir (Resmi Gazete, 1983). Bu yap›dan da anlafl›laca¤› üzere ‹stanbul, kent içi ulafl›m yönetimi aç›s›ndan da çok bafll› karmafl›k bir
yap›ya sahiptir. Günümüzde ABD, Kanada
ve Avrupa kentleri baflta olmak üzere birçok
modern kentte ulafl›m hizmetleri Ulafl›m ‹daresi diye adland›r›lan tek bir kurum taraf›ndan yürütülmektedir.
Karmafl›k yap›n›n merkezi idare ve yerel yönetimler aras›nda ortaya ç›kard›¤› yasal çeliflkiler yetki kullan›m›nda s›k›nt›lara
yol açmakta ve yetersiz denetime yol açmaktad›r. Yetersiz denetimin tabii sonucu olarak
da hizmet kalitesinde düflüfl gözlenmektedir.
‹stanbul trafik ve ulafl›m›n› yöneten bir
‘‘Ulafl›m ‹daresi’’ kurulmas› çal›flmas› ile ilgili olarak TBMM’de bu konuyla ilgili bir
yasa teklifi üzerinde komisyon çal›flmalar›
devam etmektedir (TBMM, 2004). Di¤er taraftan ‹stanbul ulafl›m›n›n üretti¤i kaynaklar
yeterince ulafl›ma dönmemektedir. Ulafl›m
yönetimi bofllu¤u var olan kaynaklar›n plan-
81
Di¤er taraftan ulafl›mda altyap› yetersizli¤i gerekli hizmetin sunulamamas›na sebep olmaktad›r. Bozuk, dar ve plans›z yol
alanlar› ve sistemleri birçok soruna yol açmaktad›r. Örne¤in, ana ulafl›m hatt› olan E-5
üzerindeki belirli noktalarda ya¤›fll› dönemlerde yol drenaj› yetersizli¤i nedeniyle görülen göllenmeler trafik s›k›fl›kl›¤›na ve kazalara neden olmakta, toplu tafl›ma hizmetlerinin aksamas›na neden olmaktad›r.
Bütün bu ulafl›m sorunlar›n›n yan›nda
son y›llarda gelire ba¤l› olarak artan bireysel
otomobil kullan›m›, trafi¤e giren otomobil
say›s›n›n afl›r› art›fl›na yol açm›fl ve ‹stanbul’un trafik altyap›s›n›n yetersizli¤ine ba¤l›
olarak da önemli trafik sorunlar›na yol açm›flt›r. TÜ‹K verilerine göre ‹stanbul’da otomobil say›s› 1.742.143 olup, bu say› il genel
tafl›t oran› içinde % 66’d›r (TÜ‹K, 2008).
Mevcut verilere göre trafik problemi had
safhada olmas›na ra¤men kent sakinlerinin
otomobil sahibi olma e¤itimi son y›llarda giderek artmaktad›r. Yine D‹E verilerine göre
kentin doyum noktas› olan 400 araba /1000
kifli oran› 550 araba/1000 kifli seviyesine
yükselece¤i belirtilmektedir. Her gün yaklafl›k 600 arac›n kent trafi¤ine kat›ld›¤› ‹stanbul’da iyimser bir tahminle 2020 y›l›nda 15
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
milyonu aflan bir nüfusa karfl›l›k yaklafl›k 4
veya 5 milyon civar›nda araba beklenmektedir. ‹llerin Türkiye Gayri Safi Yurtiçi Has›la
(GSY‹H) içindeki pay›na göre yap›lan s›ralamada ‹stanbul yüzde 21.7 ile birinci s›ray›
al›rken, kifli bafl›na düflen gelir s›ralamas›nda
ise 4 bin 658 dolarla Kocaeli, Yalova ve
Mu¤la’dan sonra dördüncü s›ray› alm›flt›r
(D‹E, 2007). 2004 y›l›nda Türkiye’de kifli
bafl›na düflen milli gelirin 3 bin 383 dolar oldu¤u düflünülürse Türkiye ortalamas›n›n
üzerinde bir gelire sahip olan ‹stanbul halk›n›n al›m gücünün artt›¤›n› söyleyebiliriz
(TÜ‹K, 2004). Elbette ki bu durum otomobil
say›s›ndaki art›fl› da do¤rudan etkileyecektir.
Sonuç olarak, bu e¤ilimi yavafllatmak için
araç yerine toplu tafl›ma araçlar›n›n tercih
edilebilece¤i ve kullan›lmas› gereklili¤inin
bilinci topluma anlat›lmal›d›r. Bu yap›l›rken
flu hat›rdan ç›kar›lmamal›d›r ki, insanlar›n
toplu ulafl›m› tercih etmeleri toplu ulafl›m
hizmet kalitesinin art›r›lmas›na ba¤l›d›r.
Özellikle son y›llarda ‹ETT ve özel isletmeler filolar›na ekledikleri yüksek teknoloji
ürünü otobüslerle bunu sa¤lama çabas› içindedirler. Kas›m 2008’de yaklafl›k 25 filoluk
yüksek teknoloji ürünü otobüsün ‹ETT taraf›ndan kiralanmas› bu amaca yönelik güzel
bir uygulamad›r. Tablo 1’de ‹stanbul trafi¤ini etkileyen farkl› de¤erler ve bu de¤erlerin
Türkiye içindeki paylar› görülmektedir.
insanlar›n otomobil sahibi olmalar›n› engellemek söz konusu olmad›¤›na göre farkl› politikalar gelifltirilmelidir. Bu noktada bireysel otomobil kullan›c›lar›n›n toplu ulafl›ma
çekilmesi veya belirli zaman dilimlerinde
otomobil kullanmamas› sa¤lanmal›d›r. Kitle
iletiflim araçlar›ndan da faydalanarak özel
Tablo 1. ‹stanbul'un Ulafl›m Aç›s›ndan
Genel Özellikleri
Kaynak: ‹ETT, 2007a
82
civilacademy
sistemi de bu kurum bünyesinde yürütülmektedir.
‹stanbul trafi¤ine her gün yaklafl›k 1,7
milyon araç ç›kmakta ve bu araçlarla yaklafl›k olarak 11,3 milyon yolcu tafl›nmaktad›r.
‹stanbul’da ulafl›m hizmeti 18 ayr› ulafl›m türü ile gerçeklefltirilmektedir. Ana yerel yönetim mekanizmas› olan ‹stanbul Büyükflehir Belediyesine ba¤l› olarak hizmet veren
‹ETT, ‹DO A.fi. ve Ulafl›m A.fi. ile TCDD
gibi merkezi yönetim iflletmeleri ve özel iflletmeler (Servisler, Özel Halk Otobüsü, Taksi, Minibüs, Dolmufl Taksi, Özel Deniz Otobüsü, Deniz Motoru vb. gibi) kentiçi ulafl›m›n temel birimlerini oluflturmaktad›rlar.
Günümüzde s›n›rl› alanlarda ve daha
çok nostaljik amaçla hizmet eden Tramvay
ve Teleferik hatlar›, Anadolu yakas›nda ve
Avrupa yakas›nda tek hat olarak iflletilen
banliyö trenleri, 1989 y›l›ndan itibaren Aksaray-Havaliman› hatt›n›n yap›m›yla bafllayan ve günümüzde 9 farkl› hatla faaliyet
gösteren ve ‹BB’ ye ba¤l› ‹stanbul Ulafl›m
A.fi. taraf›ndan iflletilen hafif metro ve metro kent ulafl›m›n› destekleyen di¤er rayl› sistemlerdir. Ayr›ca ‹BB’ ye ba¤l› ‹DO A.fi. iflletmesiyle kara ba¤lant›l› yürütülen vapur,
deniz taksi ve feribot seferleri de kent içi ulafl›m›n di¤er unsurlar›d›r. fiehir içi deniz ulafl›m›, ‹DO A.fi. taraf›ndan Marmara, Karadeniz ve bo¤az k›y›lar›nda yer alan 63 iskelede
yürütülmektedir. ‹stanbul ulafl›m›n›n kendine has genel özelliklerinin anlafl›lmas›nda
afla¤›daki tablonun incelenmesinin yararl›
olaca¤› düflünülmektedir.
Tablo 2’de de görüldü¤ü gibi ‹stanbul’un ulafl›m altyap›s› karayolu a¤›rl›kl›
olup yaklafl›k 13.700 km yol uzunlu¤una sahiptir. Rayl› sistem altyap›s› ise banliyö,
metro, hafif metro ve tramvay gibi ulafl›m
türlerinden oluflmakta ve bu sistemler toplam 118 km’lik hatla toplu ulafl›ma hizmet
vermektedir. Karayolu altyap›s› yetersiz
olan ‹stanbul ulafl›m›nda özellikle ana eksenlerde yo¤un araç trafi¤i yaflanmaktad›r. Karayollar›n›n kent içi tüm yolculuklar içindeki pay›n›n % 89.9 civar›nda oldu¤u görülmektedir. Bunu % 3.79 ile denizyolu, % 6.2
ile de demiryolu (di¤er rayl› sistemlerle birlikte) takip etmektedir. 1872 y›l›nda kurulan
‹ETT (‹stanbul Elektrikli Tramvay ve Tünel
‹flletmesi) kent içi karayollar› hizmetlerinin
yürütüldü¤ü ana kurulufltur. 2.824 adet otobüsüyle ‹stanbul halk›na hizmet veren kurum ayn› zamanda 2.046 adet olan Özel Halk
Otobüslerinin de hizmet ve denetim organizasyonunu yürütmektedir. Eylül 2007’den
itibaren faaliyete bafllayan Metrobüs ulafl›m
civilacademy
3. ‹stanbul Kent ‹çi Ulafl›m›n›n Genel Yap›s›:
‹stanbul’da günde yaklafl›k olarak 11,1
milyon yolculuk yap›lmaktad›r. Bu yolculuklar›n % 89,9’i karayolu, % 6,2’si rayl› sistem ve % 3,79’u deniz yolu ile gerçekleflmektedir. Karayolu yolculuklar›n›n %
32,6’s›nda özel otomobil, % 21’inde minibüs ve % 13,27’sinde ‹ETT ve % 12’sinde
özel halk otobüsleri kullan›lmaktad›r. fiehir
içi ulafl›m› içinde toplu tafl›man›n pay› %
70,4 iken, karayolu yolculuklar› içinde toplu
tafl›ma % 59,5’lik paya sahiptir. Toplu ulafl›mda ortalama yolculuk süresi 34-50 dk.
düzeyindedir (‹ETT, 2007a).
83
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
Tablo 2. ‹stanbul'da Filo ve Yolculuk Paylar›yla Ulafl›m - 2007
%1’ine karfl›l›k gelen ‹stanbul, nüfus yo¤unlu¤u olarak Türkiye’nin neredeyse %18’ine
Kaynak: ‹ETT, 2007a
karfl›l›k gelmektedir. Son zamanlarda bölgesel yat›r›mlarla h›z› kesilen göç hareketleri
4. ‹stanbul’da Ulafl›m Problemine
y›ll›k %5’lik nüfus art›fl› ile hala önemli bir
Çözüm Önerileri:
sosyo-ekonomik sorundur. Di¤er taraftan ‹stanbul Türkiye’deki toplam araç say›s›n›n
Yüzölçümü olarak Türkiye’nin ancak
84
civilacademy
%20’sine ve Türkiye’deki toplam özel otomobil say›s›n›n yaklafl›k %27’sine sahip bulunmaktad›r (TÜ‹K, 2008). Tüm bu oranlar
dikkate al›nd›¤›nda nas›l bir ulafl›m problemiyle karfl› karfl›ya kal›nd›¤› daha iyi anlafl›lacakt›r. ‹stanbul’da ulafl›m ve trafik sorununa getirilebilecek çözüm önerilerini ‹stanbul
Büyükflehir Belediyesi ‹ETT Genel Müdürlü¤ü’nün haz›rlam›fl oldu¤u 2008-2012 Stratejik Plan göz önünde bulundurularak ana
bafll›klar halinde flu flekilde özetleyebiliriz:
az olmas›, inflaa süresinin k›sa olmas›, h›z
olanaklar› aç›s›ndan da di¤er rayl› sistemlerden geri kalmamas› gibi pozitif yönleri k›sa
sürede hatt›n Cevizliba¤’dan Zincirlikuyu’ya kadar uzat›lmas›n› sa¤lam›flt›r. 2009
y›l› mart ay› bafl›nda ise Sö¤ütlüçeflme’ye
uzat›lan metrobüs hatt› kentin iki yakas›nda
sefer yapmaya bafllam›flt›r. Kent ulafl›m
problemini çözme yönünde önemli bir ad›m
niteli¤i tafl›yan metrobüs hatt›n›n uzat›larak
2009 y›l› sonu itibariyle Beylikdüzü-Kozyata¤› aras›nda sefer yap›lmas› planlanmaktad›r (McAdams, M. and Kocaman, S., 2008).
4.1. Toplu Ulafl›m›n Ön Plana
Ç›kar›lmas›:
4.2. Ulafl›m ‹daresi:
civilacademy
‹stanbul’da her iki bo¤az köprüsünü
kapsayacak biçimde trafi¤in yo¤un oldu¤u
ana güzergâhlarda otobüs fleritleri, tahsisli
yollar, sinyalizasyon öncelikleri gibi yöntemlerle toplu ulafl›m›n etkinli¤i artt›r›lmal›d›r. Bugün genel kabul gören enerji ve çevre
politikalar› do¤rultusunda bireysel otomobil
kullan›m› yerine toplu ulafl›m kavram›n›n
öne ç›kar›lmas› önem arz etmektedir. ‹stanbul’un zaten geçmiflten devrald›¤› a¤›r kentleflme koflullar›, trafik ve ulafl›m altyap›s›ndaki yetersizliklere de ba¤l› olarak durumu
bir kat daha a¤›rlaflt›rmaktad›r. Bu çerçevede
toplu ulafl›m› öne ç›karan küresel politika ve
uygulamalar yerel ve merkezi idareler taraf›ndan dikkatle takip edilip uygulamaya geçirilmelidir. Bu ba¤lamda 2007 y›l›ndan itibaren hizmete bafllayan ve kaliteli bir yolculuk sunan Metrobüs sistemi de toplu ulafl›m›
öne ç›karan kara ulafl›m birimlerinden birisi
olmufltur. Faaliyet gösterdi¤i ilk üç ay içerisinde Avc›lar-Cevizliba¤ aras›nda iflletilen
metrobüs k›sa sürede günlük 440.000 yolcu
kapasitesine ulaflm›flt›r. Yap›m maaliyetinin
85
Ulafl›m iflletmecili¤i ve Özel Halk Otobüslerinin yönetim, yürütüm ve denetimini
yapan ‹ETT kent içi ulafl›m yetkisini üstlenebilecek birikime ve güce sahip bulundu¤u ‹stanbul 1. Ulafl›m fiuras› Raporunda yer almaktad›r (‹stanbul 1. Kentiçi Ulafl›m fiuras›,
2002). Ancak kent içi ulafl›m hizmetini bir
bütün olarak ele alacak yasal, kurumsal, yönetsel aç›lardan yerel yönetime ba¤l› ‹stanbul Ulafl›m ‹daresi kurulmas› yetkililer taraf›ndan daha makul bulunmaktad›r. Ayr›ca
Ulafl›m ‹daresinin hayata geçirilmesi kurumlar aras› anlaflmazl›klara yol açan çok bafll›l›¤› da önlemifl olacakt›r. Bu idareye yeni
rolleriyle birlikte yeni sorumluluklar yüklenerek, yap›s› yeni duruma göre yeniden düzenlenmelidir. Bu ba¤lamda, ‹stanbul Naz›m
(‹mar) Plan› ve buna ba¤l› Ulafl›m Ana Plan›
yürürlü¤e girecek, iflletmeler bu plana göre
iflletme strateji ve politikalar›n› gözden geçirilecektir. 2003 y›l›nda ç›kar›lan 5018 say›l›
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
2006 y›l›nda ç›kar›lan yönetmeliklerle stratejik planlamaya iliflkin usul ve esaslar belirlenmifltir. Zaten getirilen yasal düzenlemelerle merkezi yönetim ve yerel yönetim kurumlar›n›n befl y›ll›k dönemleri kapsayan
stratejik planlara göre yönetilmesini zorunlu
hale getirilmifltir.
oluflturulmas›, alternatif ulafl›m türlerinin
devreye sokulmas› gibi önkoflullar sa¤lanm›fl
bulunmaktad›r.
4.5. Bütünleflme (Entegrasyon):
4.3. Ulafl›m›n Finansman›:
Türkiye geneli birçok ilde oldu¤u gibi
‹stanbul’da da ulafl›m›n›n üretti¤i kaynaklar
yeterince ulafl›ma dönmemektedir. Ulafl›m
‹daresi bofllu¤u ve kurumlar aras› iflbirli¤inin yeterince geliflmemesi varolan kaynaklar›n planlara dayal› olarak kullan›m›n› ön¤u gibi kent içi ulafl›m merkezi ve yerel yönetim sübvansiyonlar›, katk› fonlar›, çeflitli
ilave vergilerle (akaryak›t, otomobil, trafik
ceza, bo¤az geçifl, otopark ücretleri, vb.) ya
civilacademy
lemektedir. Oysa dünya örneklerinde oldu-
da vergi muafiyetiyle (ÖTV) finanse edilebilir. Ücretsiz ve indirimli yolculuk bedellerinin ilgili kurumlarca karfl›lanmas›, kent
yaflayanlar›n›n vergilerinin ulafl›ma kaynak
olarak aktar›lmas› gibi yöntemler uygulanmal›d›r.
4.4. Özellefltirme:
‹ETT öncülü¤ünde güçlü ve etkin bir filo, kent merkezinde yeniden planlanm›fl bir
hat flebekesinde yerini alarak, kalan otobüslerinin iflletmecili¤ini özellefltirmelidir. Bunun için gerekli yasal düzenlemeler (3645
de¤ifliklik, 5216), ulafl›m hata¤›n›n yeniden
yap›land›r›lmas›, aktarma merkezlerinin
86
‹stanbul’da toplu ulafl›m›n en önemli
sorunlar›ndan biri olan iflletmeler aras›nda
bütünleflme yetersizli¤inden kaynaklanan
ikilem henüz çözülememifltir. ‹stanbul ulafl›m›nda boyutu ölçülemeyen yasa d›fl› ve düzensiz, kurals›z, haks›z rekabete yol açan bir
toplu tafl›mac›l›k yap›lmaktad›r. Son y›llarda
isletmeler aras›nda iflbirli¤ine yönelik çabalar bir amaca yöneliktir. Ücret bütünleflmesini ve buna ba¤l› olaraktan flehir içi yolculuklar›n kolaylaflt›r›lmas›n› amaçlayan bu faaliyetler k›saca, ‘‘farkl› iflletme araçlar›n› kullanarak, ücretsiz aktarma yaparak, ama tek
tip bilet ve tarifeyle her yere’’ slogan›yla
özetlenebilir. Bu kapsamda;
Rayl› sistemler yayg›nlafl›ncaya kadar,
ana hat/besleme hat ilkesi çerçevesinde aktarma merkezleri ve buna paralel yeni hat
planlamas› yap›larak di¤er tafl›mac›l›k türleri ile ücret, zaman ve hata¤›nda bütünleflme
(entegrasyon) sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca banliyölerdeki aktarma merkezlerinde tesis edilecek ‘‘Park et-bin’’ (Park and Ride) otoparklar› yoluyla ve di¤er ulafl›m/trafik karar ve
uygulamalar›yla özel araç sürücüleri toplu
tafl›ma yönlendirilmelidir. ‘‘Park et-bin’’
yöntemi özellikle son 2 y›lda yayg›nlaflt›r›lan Metrobus güzergâhlar›nda belli aral›klarla yap›lacak otoparklarla çok rahat uygulanabilir. Aktarmalar için zaman kay›plar›n›
en aza indiren fiziksel ba¤lant› noktalar› (aktarma merkezleri) bu amaçlar do¤rultusunda
hayata geçirilebilecektir. Di¤er taraftan minibüs, dolmufl gibi transit tafl›mac›l›k yapan
civilacademy
geçici ulafl›m sistemlerinin ulafl›m planlar›
ve öngörüleri çerçevesinde ulafl›mdan çekilmesi, kapasitesi yüksek ulafl›m türleriyle yer
de¤ifltirmesi göz önünde tutulmal›d›r. Sonuç
olarak iflletmeler aras›nda, kamu özel ayr›m›na bak›lmadan tüm iflletmeler aras›nda
tam bütünleflme (bilet, ücret yap›land›rmas›,
hat a¤lar›, iflletme koflullar›) yönünde önemli ad›mlar at›larak, ayn› hizmet düzeyi standartlar› geçerli olacak flekilde uygulamaya
geçirilmelidir.
olan yeni proje en önemli yat›r›mlardan birisidir. Bu proje ile her iki yakadaki demiryolu sistemleri bir demiryolu tüp tüneli geçifli
ile ba¤lanacakt›r ve bu tünel Bo¤az’›n sular›
alt›ndan geçirilecektir. 2010’da bu proje tamamland›¤›nda günde 600.000 kifli tafl›nabilecektir ve 2020’de bu say› 3 kat›na ç›kar›lacakt›r. Sonuç olarak, ‹stanbul’da hareketlilik
katsay›s›n›n oldukça düflük oldu¤u, ortalama
seyahat uzunlu¤unun fazla oldu¤u, trafikte
kay›plar›n yüksek oldu¤u gerçe¤inden hareketle al›nacak trafik altyap› önlemleri ve rayl› sistemlerin yayg›nlaflt›r›lmas› genel çözüm
önerilerinden en önemlileri olarak görülmektedir.
4.6. Rayl› Sistemler Yapmak:
4.7. Kurallar Koymak:
civilacademy
Yaklafl›k 10 y›ld›r ‹stanbul’un ulafl›m ve
trafik sorununun birincil çözümü olarak rayl›
sistemlerin yap›lmas› üzerinde hemen her kesimin kat›ld›¤› bir uzlaflma sa¤lanm›flt›r. Bu
do¤rultuda ‹ETT ve di¤er iflletmeler gelecekteki varl›klar›n› kentin rayl› sistemler konusunda atacaklar› ad›mlara göre biçimlendirmek, buna göre ulafl›m politikalar›n› gözden
geçirmek, iflletme türünü ve filolar›n› yeniden de¤erlendirmek, kurumsal yap›lar›n› yeni koflullara uyarlamak, farkl› ulafl›m senaryolar›na göre stratejiler çizmek zorundad›rlar. Ulafl›m gelirlerinin ‹ETT’de toplanmas›,
‹stanbul’da rayl› sistemlerin yap›m aflamas›nda projelendirilmesinin ‹ETT’ye verilmesi
genel olarak olumlu bir yaklafl›md›r.
fiu anda ‹stanbul’da yaklafl›k toplam 47
km. uzunlu¤unda olan rayl› sistemlerin yan›
s›ra 72 km’lik rayl› sistem yap›m› sürmektedir. 10 y›l içinde 200 km. hedeflenmekle birlikte ‹stanbul’un ulafl›m sorununun çözümü
için 450 km’lik bir rayl› sistem gerekti¤i yetkililerce aç›klanm›flt›r. Marmaray Projesi
olarak adland›r›lan ve flu anda inflaat halinde
87
Bugün dünyan›n birçok yerinde ulafl›m
ve trafik sorununun çözümüne yönelik trafik
yasaklar› uygulanmaktad›r. Bunlardan en
dikkat çekeni, flehirlerin çok kalabal›k ve s›k›fl›k olan yerlerinde s›n›rl› araç girifline izin
verilerek trafik yo¤unlu¤u azalt›lmaktad›r.
Bu uygulama trafik s›k›fl›kl›¤›n›n ücretlendirilmesi fleklinde hayata geçirilmektedir. Yani sürücüler yo¤un olan bir yolu kullanmak
istediklerinde ücret ödemek zorunda b›rak›l›yor. Bu flekilde, sürücü yolunu de¤ifltirmeye veya baflka bir seyahat vaktini tercih etmeye zorlanmaktad›r. Hiç kuflkusuz kent yaflam›n› tehdit eden ulafl›m sorununa karfl› uygulanan yasaklar›n tek bafl›na yeterli olmad›klar› aç›kt›r. Di¤er taraftan büyük ifl merkezlerinin yo¤unlu¤un az oldu¤u bölgelere
kayd›r›lmas›n›n yan›nda ‹stanbul tarihi yar›madas› içindeki iflyerleri de (imalat, sanayi)
flehir d›fl›na ç›kar›larak trafik yo¤unlu¤u
azalt›lmal›d›r. Her fleyden önce kent yaflam›-
Dinçer ÖZER, Sinan KOCAMAN
n› benimsemifl ve toplu ulafl›m kültürüne sahip bireylerin varl›¤› ulafl›m sorununu büyük
bir ölçüde tehdit olmaktan ç›karacakt›r.
plan›n› gerekli k›lmaktad›r.
Dünyan›n en önemli kentlerinden biri
olan ‹stanbul, iki k›taya yay›lan co¤rafi konumu ve eflsiz kültürel miras›yla en önemli
uygarl›k kentlerinden birisidir. Bu özelliklerine ilaveten Avrupa Birli¤i Bakanlar Konseyi taraf›ndan 2010 y›l› Avrupa Kültür Baflkenti olarak ilan edilmifl ve dünya gündemine girerek Türkiye’nin tan›t›m› ad›na önemli bir rol daha üstlenmifltir. Küreselleflme süreci ile birlikte geliflmifl dünya ülkelerinin
kendi aralar›nda kurduklar› ulafl›m sistemlerine kat›labilmek ve Avrupa Birli¤i standartlar›n› yakalayabilmek ancak güçlü bir uluslararas› ulafl›m a¤›na sahip olunmas›na ba¤l›d›r. Hiç kuflkusuz bu güçlü uluslararas› ulafl›m a¤› Asya ve Avrupa k›talar›n› birlefltiren
‹stanbul kent içi ulafl›m›ndan ba¤›ms›z düflünülemez. Dolay›s›yla otomobillerin tutsa¤›
olmaktan kurtulmufl daha özgür ve mutlu bir
kent hayalini kurabilmek için uluslararas›
ulafl›m a¤› ile bütünleflmifl ‹stanbul kent içi
ulafl›m›n›n sa¤lam bir altyap›ya kavuflturulmas› gerekmektedir. Kara ulafl›m›n›n en
önemli toplu tafl›ma arac› olan otobüslerin fiziki özellikleri yenilenerek hizmet kalitesinin art›r›lmas›, bu araçlar›n hareket alanlar›n›n belirli fleritlerle serbestlefltirilmesi ve
toplu ulafl›mda müflteri odakl› hizmet anlay›fl›n›n yerlefltirilmesi önem arz etmektedir.
Ayr›ca, deniz tafl›mac›l›¤›n›n ve rayl› sistemlerin daha da etkinlefltirilmesi ve her fleyden
önce bu araçlar› kullanacak insanlar›n toplu
tafl›maya yönlendirilmesi ciddi bir ulafl›m
civilacademy
5. Sonuç
88
fiüphesiz ülkeler ve dünya ölçe¤inde de
ulaflt›rma geliflmenin temelidir. Toplum kalk›nmas›n›n itici gücü olan bilgi ve kültür yönetiminin, sanat faaliyetlerinin, enerji üretiminin, sanayileflme ve turizm ihtiyaçlar›n›n
alt yap›s›n›, ulaflt›rma sektörü oluflturur.
Kentsel ulafl›mda, talebin azalt›lmas›, yolculuklar›n otomobilden toplu ulafl›ma kayd›r›lmas›, bu amaçla toplu ulafl›m sistemlerinin
gelifltirilmesi ve otomobil kullan›m›n›n cayd›r›lmas›, sorunlar›n daha az ve esnek yat›r›mlarla çözülmesi gibi politikalar, geliflmifl
ülkelerde tart›fl›lmas›na bile gerek kalmayan
ilkeler haline gelmifltir. Ülkemizde bu gerçeklerin uzmanlarca bilinmesine ve bilimsel
toplant›larda defalarca dile getirilmesine
karfl›n, bu konuda yerel yöneticilerden sokaktaki insana kadar toplumun çok büyük
bir kesiminde yayg›n bir bilinçsizlik göze
çarpmaktad›r. Sonuç olarak Avrupa Birli¤i
standartlar›nda, h›zl›, rahat, güvenilir ve
ekonomik toplu tafl›mac›l›k imkân›n›n elde
edilebilmesi sa¤lam bir altyap›n›n yan›nda
toplumsal bilincin ve sorumlulu¤un gelifltirilmesine ba¤l›d›r.
civilacademy
‹stanbul 1. Kentiçi Ulafl›m fiuras›, (2002)
Kaynakça
‹stanbul 1. Kentiçi Ulafl›m fiuras› Sonuç Rapo-
Emniyet Genel Müdürlü¤ü, (2005, 2007).
2005 ve 2007 y›llar› Trafik Kaza ‹statistikleri.
Emniyet Genel Müdürlü¤ü Trafik E¤itim ve
Araflt›rma Dairesi Baflkanl›¤›, Ankara.
ru, 14 -16 Mart 2002., ‹stanbul.
Mcadams, M.and Kocaman, S. (2008). A
New Bus Rapid Transit System in ‹stanbul,
Garipa¤ao¤lu, N., ‹stanbul Bo¤az Köprülerinin Kentiçi, fiehirleraras› ve Uluslararas›
Ulafl›mdaki Önemi, Do¤u Co¤rafya Dergisi
Say›: 12, s: 131-156, ‹stanbul.
Bus Rapid Transit Newsletter, Vol. 4, No., pp.
7-10.
Resmi Gazete, (1983). 20.10.2008. Kara-
‹ETT, (2006) ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, ‹ETT ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü
2006 Y›l› ‹dare Faaliyet Raporunu.
2 0 . 1 0 . 2 0 0 8 ,
http://www.iett.gov.tr/iett_2006_faaliyet_raporu.pdf
‹ETT, (2007b). ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, ‹ETT ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü,
Strateji Gelifltirme Daire Baflkanl›¤›, 2008 2010 Yat›r›m Plan› ve 2008 Y›l› Uygulama
Program›.
20.10.2008,
http://www.iett.gov.tr/yatirimplan.pdf
Trafik
Kanunu.
http://www.tra-
mer.org.tr/karayollari_kanunu.php
TBMM, (2004). ‹stanbul Ulafl›m ‹daresi
Genel Müdürlü¤ünün Kurulufl ve Görevleri
Hakk›nda Kanun Teklifi. 20.10.2008.
http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanun_teklifi_sd.onerge_bilgileri?ka-
civilacademy
‹ETT, (2007a). ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, ‹ETT ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü,
Strateji Gelifltirme Daire Baflkanl›¤›, Stratejik
Plan
2008-2012.
20,
10,
2008,
http://www.iett.gov.tr/iett_stratejik_plan_2008_2012.pdf
yollar›
nunlar_sira_no=27568
TÜ‹K, (2007). Adrese Dayal› Nüfus Kay›t Sistemi Sonuçlar›: ‹stanbul’un Belediye teflkilat› olan yerleflim yerlerinin nüfuslar›,
http://www.tuik.gov.tr/, 29.03.2008.
TÜ‹K, (2008). Türkiye ‹statistik Kurumu,
‹llere göre motorlu kara tafl›tlar› say›s›. Tem-
‹ETT, (2007c) ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, ‹ETT ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü
2007 Y›l› ‹dare Faaliyet Raporunu.
2 0 . 1 0 . 2 0 0 8 ,
http://www.iett.gov.tr/iett_2007_faaliyet_raporu.pdf
muz 2008 verieri, 20. 10. 2008, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=2038
Ulaflt›rma Özel ‹htisas Komisyonu,
(2001). Ulaflt›rma Özel ‹htisas Komisyonu Raporu, Kentiçi Ulafl›m Alt Komisyonu raporu,
‹ETT, (2007d) ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, ‹ETT ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü,
Strateji Gelifltirme Daire Baflkanl›¤›, 2008 Performans
Program›
20.10.2008,
http://www.iett.gov.tr/iett_2007_faaliyet_raporu.pdf
DPT., htt://ekutup.dpt.gov.tr
Y›lmaz, M. (1999). Belediyelerin Kentiçi
Ulafl›mdaki Trafik Hizmetleri, Milli Prodüktivite Merkezi, Trafik Hizmetleri Aç›s›ndan Ulafl›m Sektörünün Gelece¤i Sempozyumu Bildi-
‹stanbul Büyükflehir Belediyesi, (2007).
‹MP, Ulafl›m Sektörü Raporu, ‹stanbul.
riler, Ankara.
89
civilacademy
PARANIN SEMBOL‹K DE⁄ER‹ VE STATÜ
TÜKET‹M‹ ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹:
FAT‹H ÜN‹VERS‹TES‹’NDE OKUYAN T.C. VE
YABANCI UYRUKLU Ö⁄RENC‹LER ÜZER‹NDE
KARfiILAfiTIRMALI B‹R ARAfiTIRMA
The Relationship between the Symbolic Value of Money and Consumption
Status: A Comparative Research on Turkish and Non Turkish Students at
Fatih University
Merve KILIÇ*
ABSTRACT:
There are various researches about the symbolic value of money and status consumption. But
there is no research about the relationship between those two themes in consumer behaviour literature. In this context, the aim of this study is to examine the relationship between the symbolic
value of money and status consumption. We also have researched if there are any significant differences based on cultural values and demographical factors. The research sample is foreign and
Turkish national students of Fatih University who study in different faculties and departments.
From the analyses gained through face–to-face surveys, four factors of symbolic value of money
have been determined, i.e.,status, security, achievement and worry. The research also showed that
three dimensions of the symbolic meaning of the money, status, security, and achievement have
a significant positive effect on status consumption, but the fourth dimension worry, has no effect
on status consumption.
Key Words: Symbolic value of money, status consumption, Fatih University
ÖZET:
Tüketici davran›fl› literatüründe paran›n sembolik de¤eri ve statü tüketimi ile ilgili çeflitli
çal›flmalar ve araflt›rmalar mevcuttur. Ancak, her iki motifin iliflkisini ele alan bir çal›flmaya rastlan›lmam›fl olmas› nedeni ile bu araflt›rmada paran›n sembolik de¤eri ve statü tüketimi aras›ndaki
*
Araflt›rma Görevlisi, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Fatih Üniversitesi, ‹stanbul, Türkiye. mervekilic@fatih.edu.tr,
0505 709 21 50
91
Merve KILIÇ
iliflkinin incelenmesi amaçlanm›flt›r. Araflt›rmada, kültürel de¤erlere olan ba¤l›l›¤a ve demografik
faktörlere göre paran›n sembolik de¤eri ve statü tüketimi aras›ndaki iliflkinin farkl›lafl›p
farkl›laflmad›¤› da incelenmifltir. Araflt›rman›n ana kütlesini Fatih Üniversitesi’nde farkl› bölüm
ve fakültelerde ö¤renim gören T.C. ve yabanc› uyruklu ö¤renciler oluflturmaktad›r. Araflt›rmada
yüz yüze anket yöntemiyle toplanan verilerin analizi sonucunda, paran›n sembolik de¤erini temsil eden dört faktör belirlenmifltir, statü, güvenlik, baflar›, endifle. Ayr›ca bu çal›flmada üç faktörün
statü, güvenlik, baflar› statü tüketimini pozitif yönde etkiledi¤i, ancak dördüncü faktör olan
endiflenin statü tüketimine bir etkisinin olmad›¤› ortaya ç›km›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Paran›n sembolik de¤eri, statü tüketimi, Fatih Üniversitesi
Tüketici davran›fllar›nda bireyi etkileyen çok say›da güdü ve faktör oldu¤u bilinmektedir. ‹htiyac› karfl›lamaya yönelik eylemlerin yönünü, öncelik s›ras›n› belirleyen
içsel güç olan (Altun›fl›k, Özdemir ve Torlak, 2004) güdüyü ve faktörleri incelemek
için gerçeklefltirilen araflt›rmalarla tüketici
davran›fllar› aç›klanmaya ve konuyla ilgili
bilimsel çal›flmalar yap›lmaya devam edilmektedir. Sat›n alma davran›fl›n› güdüleyen
uyar›lm›fl ihtiyaçlar› gidermeye çal›flan tüketiciler bu araflt›rma konusunun odak noktas›
olmufltur.
civilacademy
Girifl
Tüketiciler kendilerini güdüleyen ihtiyaçlar› do¤rultusunda farkl› davran›fllar sergileyebilmektedir. Tüketici davran›fl ve tutumlar› iflletmelerin ürün gelifltirme ve yeni
ürün üretme faaliyetlerinin temel kayna¤›d›r.
Tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerine en iyi flekilde cevap vermek isteyen iflletmeler sürekli yeni ürünler piyasaya sürmektedir. Tüketici istek ve ihtiyaçlar›n› etkileyen çok say›da
motif vard›r (Torlak, K›rkbir ve Koç, 2007).
Tüketicileri sat›n alma karar ve davran›fllar›nda etkileyen motifler aras›nda paran›n
sembolik de¤eri de bulunmaktad›r. Tüketici
birey ayn› zamanda kendisini görünür k›lmak, ald›¤› ürünlerle kendisinde bir güç hissetmek ve kendisine statü sa¤layaca¤›n› düflündü¤ü ürünleri sat›n almak istemektedir
(Rose ve Orr, 2007). Statü tüketimi olarak
adland›r›lan bu tür tüketici davran›fllar›nda
paran›n sembolik de¤erinin etkisi oldu¤u
bulgular›na rastlanm›flt›r. Bu iliflkinin incelenmesi sonucunda iflletmelerin kullanabilece¤i önemli veriler elde edilecektir. ‹flletmeler bu verileri kullanarak tüketicilerin istek
ve ihtiyaçlar›na cevap verecek, kaynaklar›n›
verimli ve etkin kullanarak da amaçlar›na
ulaflacakt›r. Tüketiciler de iflletmelerin kendi
istek, ihtiyaç ve beklentilerini karfl›lamas›
sonucunda memnun olacakt›r. Memnuniyetleri beklentilerini geçen tüketiciler tatmin
olacakt›r.
Statü tüketimi ve paran›n sembolik de¤erini ayr› ayr› ele alan araflt›rmalar mevcuttur, ancak bu iki motifi birlikte ele alan ve
aralar›ndaki iliflkiyi inceleyen bir çal›flmaya
rastlanmam›flt›r. Paran›n sembolik de¤eri,
statü tüketimi gibi kavramlar›n ölçülmesi
zordur. Bu çal›flmada bu kavramlar daha önce bu alanda çal›flm›fl kiflilerin çal›flmalar›
sonucu elde ettikleri ölçekler kullan›larak
tespit edilmifltir.
92
civilacademy
Bu tür davran›fl e¤ilimlerinin ölçülmesi
her ne kadar zor olsa da bunlar›n üzerinde
çal›fl›lmas› gerekmektedir. ‹nsanlar› gelirleri
ve sosyal s›n›flar› haricinde statü, tüketime
yönlendiren baflka bir güçtür. Bu nedenle
statü, tüketici davran›fllar›n› anlayabilmek
için pazarlama bilimi aç›s›ndan oldukça
önemlidir. Yöneticiler aç›s›ndan pazar› segmentlere ay›r›r iken o toplumun statü tüketimi e¤ilimleri önemli bir veridir. Sonuç olarak, statü tüketimi ve paran›n sembolik de¤eri üzerinde yap›lan bu çal›flma, bu alanda çok
fazla çal›flma yap›lmam›fl olmas›ndan bu
bofllu¤u dolduracak, yöneticilere, flirket sahiplerine ve özellikle pazarlama yöneticilerine yard›mc› olacak ve bu alandaki yaz›na da
katk› sa¤layacakt›r.
civilacademy
Bu araflt›rma paran›n sembolik de¤eri
ile statü tüketimi aras›ndaki iliflkinin incelenmesini kapsamaktad›r. Ayn› zamanda bu
iliflkinin farkl› demografik özelliklere sahip,
farkl› uyruklarda olan kiflilere ve kültüre
olan ba¤l›l›¤a göre farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤› üzerinde de durulmufltur.
lerde kendine yer edinmifl olan para, sözlük
anlam›yla günümüzde “de¤iflim arac› ve de¤er ölçüsü olarak kullan›lmak üzere devletçe
bast›r›lan maden veya k⤛t parças›’’ olarak
tan›mlanmaktad›r. Literatürde süregelen tart›flma, bir nesnenin para olabilmesi için,
Keynes’in para teorisinde tan›mlad›¤›; de¤iflim, de¤er saklama ve hesap birimi gibi üç
temel ifllevi içermesi gerekmektedir. Para
yayg›n kullan›m›, elde edinimi, mülkiyeti
nedeniyle sembolik bir obje olarak görülebilir (Alagöz, 2005).
Paran›n Sembolik De¤eri
Pazarlama, en temel düzeyde bir de¤er
karfl›l›¤›nda baz› ihtiyaçlar›n tatminini sa¤lar
. Para olarak adland›rd›¤›m›z nesne veya de¤er yaflam›n vazgeçilmez önemli bir parças›d›r. Çünkü para, onu elde etmek için harcanan çaba ile onun simgeledi¤i sat›n alma gücü aras›ndaki iliflkiyi belirlemektedir. Pahal›l›k veya ucuzluk, de¤erlilik veya de¤ersizlik kavramlar› genelde insan akl›nda bir parasal de¤erle eflleflerek anlam kazanmaktad›r. ‹nsanl›k tarihi içerisinde de¤iflik biçim-
Paran›n çok çeflitli anlamlar› bulunmaktad›r. Para bir prestij kayna¤› olarak görülür.
Para arzu edilen ve kiflilerde endifle yaratabilecek özelliklere sahip bir objedir. Paran›n
elde edilmesi, korunmas› ve kullan›m› ihtiyaçlar›n giderilmesini, bir amaca ulaflmay›
sa¤lar, bütün bunlar paran›n bir baflar› göstergesi ve statü sembolü olarak görülmesine
neden olur. Paraya verilen bu anlamlar sonucu para baz› davran›fllar› motive eden bir rol
alm›flt›r. Baz› insanlar paray› gösterifl unsuru
olarak görmektedirler. Bu kifliler markal›
ürünler, pahal› ev ve arabalar alarak adeta
gösterifl için tüketim yaparlar. Baz› insanlar
paray› güvenlik unsuru olarak görürler. Bu
kifliler gelecekleri için birikimde bulunurlar.
Paraya bak›fl aç›s›ndaki kiflisel farkl›l›klar
münhas›r ürünlerin tüketimini, flarap, lüks
tatiller, modac›n›n kifliye özel dikti¤i k›yafetler v.b. , komisyon bazl› ya da maafl bazl›
çal›flmay›, kredi kart› kullan›m›n›, üniversite
için para biriktirme gibi daha bir çok tüketici davran›fl›n› etkiler (Rose ve Orr, 2007).
Sosyal bilimciler, paraya çok farkl›
perspektiflerden bakmaktad›rlar. ‹ktisatç›lar
paray› bir takas unsuru olarak görmektedir.
93
Merve KILIÇ
Statü
civilacademy
Marjinal fayda teorisi insanlar›n toplam faydalar›n› maksimize etmek için para harcad›¤›n› varsayar. Sonraki dönemlerde iktisatç›lar bu teoriyi elefltirse de temelde hala marjinal fayda teorisinin bak›fl aç›s› yer almaktad›r. Psikolojiciler bu teoriyi paran›n sembolik de¤erini göz önünde bulundurmamas› nedeniyle elefltirmifltir (Rose ve Orr, 2007).
Adler (1964) paran›n elde edilmesi ve biriktirilmesini afla¤›l›k duygusuna karfl› bir tutum olarak görmektedir. Abraham finansal
endiflelerin paray› kaybetme korkusundan ve
güvenlik sa¤lamas›ndan dolay› gerçekleflti¤i
üzerinde durmufltur. Toplumbilimciler paray› sosyal de¤iflimin sebebi olarak görmektedirler. Toplumbilimciler paray› kültürel de¤erler ve geleneklerle iliflkilendirmifltir. Paraya karfl› kültürel tutumlar›n her zaman anlafl›lmas› zor ve bölgeden bölgeye de¤ifliklik
gösteren bir yap›s›n›n oldu¤u söylenebilir
(Rose ve Orr, 2007).
Bir önceki tart›flma paran›n sembolik
de¤eri üzerinde durmufltur. Tek bafl›na bir
de¤erinin olmad›¤› düflünülse de para bir takas unsuru ve kiflilerin hedeflerine ulaflma
arac›d›r. Paraya verilen bu de¤er ve anlamlar
baz› davran›fllar›n ortaya ç›kmas›n› ve pazarlama disiplini için de bir araflt›rma ve gözlem konusu olmas›n› sa¤lam›flt›r.
Paran›n Sembolik De¤erinin
Boyutlar›
Paran›n sembolik de¤eri çeflitli boyutlar› içermektedir. Statü/prestij/sayg›, tasarruf/güvenlik, baflar›, bütçe/al›koyma, endifle/s›k›nt›/yetersizlik makul olarak gösterilebilecek para boyutlar›ndand›r (Rose ve Orr,
2007).
Statü, daha çok bireyin çevresindeki insanlar›n, gruplar›n ya da kurumlar›n (aile,
okul gibi) toplum içinde ona uygun gördükleri yeri veya mevkiyi ifade eder. Statü, bireye içinde bulundu¤u toplum veya topluluk
taraf›ndan biçilen rol gere¤i ortaya ç›kar.
Statü sahip olunan bir gücün ifadesidir (Torlak, 2007). Statü bir kifli için do¤ufltan gelebilece¤i gibi sonradan da kazan›labilir. Paray› bir prestij unsuru gibi alg›layarak di¤er insanlar› etkilemek için kullanmay› statü olarak tan›mlayabiliriz. Birey di¤er insanlardan
daha üstün olmak için çeflitli harcamalarda
bulunabilir. Bu statü faktörü kifli taraf›ndan
sonradan kazan›lmaya çal›fl›l›r bir niteli¤e
sahiptir (Rose ve Orr, 2007). Kifli di¤er kifliler üzerinde bir güce ve gösterifle sahip olabilmek ve bunun sonucunda statü kazanabilmek için ihtiyac› d›fl›nda birtak›m harcamalarda bulunabilir. Bu durumu flu flekilde örneklendirebiliriz. Tüketici davran›fllar› incelendi¤inde kifliler bir ihtiyaçlar› olufltu¤unda
sat›n alma eylemini gerçeklefltirirler. Ancak
baz› durumlarda bu sat›n alma eylemi ihtiyaç
harici veya ihtiyaç ile birlikte baflka dürtüler
taraf›ndan teflvik olunabilir. Bu da kiflinin o
ürünü statü kazanma unsuru olarak görmesidir. Bir otomobil sat›n alacak kifli elbette ki
öncelikle onu ulafl›m›n› sa¤lamak amac›yla
elde eder, ancak bunun haricinde kifli otomobilde markaya ve ona sa¤layaca¤› prestije de
önem verebilmektedir.
Statü elde edinmek için yap›lan tüketimler ihtiyaç fazlas› al›mlara neden olmaktad›r. Ancak kifliler bu sat›n almay› çevresi
ve toplum taraf›ndan ödüllendirilmesi gibi
görmektedir (Dawson ve Cavell, 1986). Mo-
94
civilacademy
temel faktörleridir. Bu araflt›rmac›lar›n kesin
bir aç›klama vermekten kaç›nmas›na ra¤men, di¤er ihtiyaçlar› da (para ve statü h›rs›,
güç ihtiyac› vb.) ihtiva eden baflar›l› olma ihtiyac›n›n çok genifl bir yap›s›n› benimsedikleri görülmektedir.
day› takip etme, lüks ürün ve hizmetlere yönelme, gerekeni de¤il de gerekenden fazlas›n› edinmeye çal›flma kiflinin kendini kan›tlama eylemi olarak görülebilir.
Statü Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarflisinde de yer almaktad›r. Fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik ihtiyaçlar›, aitlik ihtiyaçlar›ndan sonra tatmin edilmesi gereken bir di¤er
ihtiyaç grubu itibar ve statü gibi unsurlar› da
kapsayan say›lma ihtiyaçlar›d›r.
Bu çal›flmada statü edinme ihtiyac›n›n,
paray› bir statü sembolü olarak görmenin
statü tüketimine etkileri araflt›r›lacakt›r. Buna göre, araflt›rman›n birinci hipotezi flu flekilde oluflturulmufltur:
olarak statü, statü tüketimini pozitif yönde
etkiler.
Baflar›
civilacademy
H1: Paran›n sembolik de¤erinin boyutu
Baflar› kiflinin istenilen bir hedefe ulaflmas› olarak tan›mlanabilir. Baflar› güdüsü,
bireylerin mükemmel sonuçlara ulaflmak
için çabalamalar›na neden olan saik olarak
ifade edilmifltir. Bu güdüye sahip bireylerin
bireysel ve profesyonel hedeflere yönelik
olarak istekli ve gayretli çal›flma ile zorluklara meydan okuma e¤ilimlerinin yüksek oldu¤u belirtilebilir. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarflisinde de yer alan baflar› güdüsü sosyal
ihtiyaçlardan sonra tatmin edilmesi gereken
bir ihtiyaçt›r. Baflar› güdüsü bir çok temel
faktörden oluflmaktad›r. Bu faktörler baflar›
güdüsünü tetiklemektedir. Cassidy ve Lynn
‘den aktaran Kaya ve Selçuk (2007)’a göre;
ifl eti¤i, üstünlük, rekabetçilik, statü tutkusu,
para ve varl›k düflkünlü¤ü, baflar› güdüsünün
Para kazan›lan bir de¤er ve ulafl›lan bir
hedef olarak görüldü¤ünde bir kiflinin baflar›
güdüsünü tatmin edecek bir unsur olarak da
karfl›m›za ç›kmaktad›r. Kifliler paray› bir baflar› sembolü olarak görebilmektedir (Kaya
ve Selçuk, 2007) . Baflar›n›n belirli bir amaca ulaflmak olarak gören insan paray› da
amaç olarak görürse onu elde etmesi sonucu
kendini baflar›l› hissedecektir. Para, kiflinin
kendisine ve çevresindekilere iyi bir yaflant›
sunmas›n› sa¤lar. Para, kiflinin ekonomik özgürlü¤ünü sa¤lar ve kifliyi baflkalar›na ba¤l›
yaflamaktan kurtar›r (Mulvey, 1997). Bir baflar› sembolü olarak para kazanmak ve bunun
sonucunda çeflitli harcamalara yönelmek statü tüketimini etkileyebilir. Statü kazanma,
kiflisel yaflamda yüksek statüye atanma ve
profesyonellik kazanma arzusu bir baflar› güdüsüdür (Kaya ve Selçuk, 2007). Tüketiciler
onlara statü sa¤layan ürünleri alabilmelerini
baflar› olarak görmektedirler. Kendilerini ve
çevrelerindeki insanlar› tükettikleri ürünlere
göre baflar›l› veya baflar›s›z olarak de¤erlendirmektedirler. Statü sa¤layan ürünleri sat›n
alma sadece onlara prestij ve sayg›nl›k kazand›rmaz ayn› zamanda hayal ettikleri bir
yaflant›ya da kavuflturur (Richins ve Dawson, 1992).
Bu çal›flman›n amac› paray› bir baflar›
sembolü olarak görmenin statü tüketimine olan
etkisini incelemektir. Buna göre araflt›rman›n
ikinci hipotezi, flu flekilde oluflturulmufltur:
95
Merve KILIÇ
H2: Paran›n sembolik de¤erinin boyutu
Bu çal›flmada paraya atfedilen sembolik
de¤er olarak endiflenin statü tüketimi üzerindeki etkisi araflt›r›lacakt›r. Bu durumda araflt›rman›n üçüncü hipotezi;
olarak baflar› statü tüketimini pozitif yönde
etkiler.
H3: Paran›n sembolik de¤erinin boyutu
Endifle
Endifle paran›n sembolik de¤erini ölçen
farkl› bir boyut olarak incelenebilir bir özelli¤e sahiptir. Para için endifle etme, paray›
her an kaybetme korkusu yaflama paran›n tasarruf edilmesini ve biriktirilmesini sa¤lar.
Kifli paray› bir kayg› unsuru olarak gördü¤ünden tasarruf etmek için planlar yapar, ev
, araba almak ve yat›r›m yapmak için para
biriktirir (Miller,1999). Kifli birikim yapt›kça kayg›s› azal›r (Mulvey, 1997). Paray› biriktirmek isteyen kifliler gereksiz masraflardan kaçacakt›r. Bu tipteki tüketiciler ihtiyaçlar› do¤du¤u anda sat›n al›m davran›fl› göstereceklerdir. Kifli bir fleyi sat›n almadan önce
ona gerçekten ihtiyac› olup olmad›¤›n› düflünecektir ve harcamalar›n› kontrol alt›na alacakt›r (Mulvey,1997). Bu durumda statü ve
gösterifl için tüketim para için endifle duyan
kifliler taraf›ndan eylem haline dönüflmeyecektir.
olarak endiflenin statü tüketimi üzerinde negatif bir etkisi vard›r.
Güvenlik
civilacademy
Daha önce yap›lan araflt›rmalarda çeflitli ölçekler endifleyi incelemifltir. Bu yap›y›
incelemek için çeflitli ifadeler gelifltirilmifltir.
Werminont ve Fitzpatrick (1972) bu ifadeleri “hastal›k”, “umursamazl›k” olarak oluflturmufllard›r, buna karfl›n Yamauchi ve
Templer (1982) “Para harcad›¤›mda kendimi
daha iyi hissederim.” ifadesini eklemifllerdir.
Endifle faktörü tart›fl›l›rken bu faktörü ölçebilecek makul ifadeler gelifltirilememifltir.
Bu tür sorunlar di¤er faktörler için de geçerlidir (Rose ve Orr, 2007).
Abraham Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarflisi teorisine göre birey fizyolojik ve biyolojik ihtiyaçlar›n› yeterli oranda giderdikten
sonra güvenlik ihtiyaçlar›n› gidermeye yönelir. Örne¤in sa¤l›k güvencesi, gelece¤e yönelik sosyal güvence vb. Paray› ileride oluflabilecek olumsuz durumlara karfl› bir güvence olarak görme paraya verilen sembolik
de¤er göstergelerinden bir tanesidir. Para kiflinin kendini güvende hissetmesini sa¤lar
(Mulvey, 1997). Kifli birikimleri sonucunda
hem ailesini güvence alt›na alacak hem de
kendine bir teminat sa¤layacakt›r. Güvenlik
faktörü daha önce bu alanda yap›lan çal›flmalar sonucunda oluflturulmufltur. (Rose ve
Orr, 2007). Kifliler kendilerini güvende hissedebilmek için sat›n al›m davran›fl› sergilerler ve baz› ürünlere malik olmaya çal›fl›rlar
ve bu ürünlerin onlara statü sa¤lamas›n› isterler (Eastman v.d, 1999). Para sahibi olmak kiflilerin aileleri için güvenilir bir gelecek planlamas› yapmas›n› sa¤lar (Mulvey,
1997).
Bu çal›flmada paran›n sembolik de¤eri
olarak güvenli¤in statü tüketimi üzerinde
olan etkileri incelenecektir. Bu durumda
araflt›rman›n dördüncü hipotezi;
H4: Paran›n sembolik de¤erinin boyutu
96
civilacademy
olarak güvenlik statü tüketimini pozitif yönde etkiler.
Hemen her gün ihtiyaçlar›m›z› karfl›layan, onlar› yat›flt›ran ve bize haz veren ürünlerle ilgili davran›fllarda bulunuyoruz. Tüketicilerin gerçeklefltirdi¤i bu tür eylemleri incelemek, yorumlamak ve etkilemek iflletmeler aç›s›ndan ve özellikle pazarlama yöneticileri aç›s›ndan çok önemlidir (Yüceda¤,
2005). Tüketici davran›fl›n› aç›klamak için
çeflitli modeller öne sürülmüfltür. Bu amaçla
tüketici davran›fl›n› etkileyen de¤iflkenler belirlenmeye çal›fl›lm›fl ve bu çal›flmalar sonucunda iç ve d›fl de¤iflkenler olarak grupland›r›lm›flt›r. Sosyo-kültürel faktörler d›fl de¤iflkenler grubunda yer alan tüketici davran›fl›n›
etkileyen bir unsur olarak bu alanda araflt›rma konusu olmufltur. Sosyo-kültürel faktörler aile, sosyal s›n›f, alt kültür, kültür gibi
unsurlardan meydana gelmektedir. Sosyal
s›n›f›n insanlara sundu¤u statü de tüketici
davran›fl›n› etkileyen bir faktördür. Statü belirli bir toplumsal mevkide bulunan kiflilere
tan›nan prestij ya da fleref derecesini ifade
eder. Bireyin grup içinde göreceli konumunu
belirler. Statünün toplumda yaratt›¤› bir bask› vard›r, bu kavram›n tüketim üzerine olan
etkisinin belirlenmesi zordur. Tüketicilerin
tüketim kal›plar›, marka de¤erlendirmeleri,
ihtiyaç kriterleri, sat›n almay› biçimlendirme
süreçleri büyük ölçüde içinde bulunduklar›
toplumun onlara biçti¤i statü taraf›ndan etkilenmektedir. Pazarlamac›lar için harcama,
tasarruf etme, marka tercihi aç›s›ndan statü
kavram›n›n önemi giderek artmaktad›r
(Türk, 2004). Sosyal duruflunu güçlendirmek
civilacademy
Statü Tüketimi
için statüyü simgeleyen hem kiflinin kendisine tatmin sa¤layan ve çevresindekileri de etkileyen ürünlere yönelmesi statü tüketimi
olarak adland›r›l›r. Statü ve onun tüketim
üzerine etkileri çok etkileyicidir. ‹nsan tüketici birey olarak statüsünü göstermek amac›yla sat›n alma karar›nda bulunur. Bu durumda sat›n al›nan ürünler ço¤unlukla tüketici bireyin statüsünün bir göstergesi olarak
kabul edilir. Tüketici birey statü sembolü
olarak kabul gören ürünlerle çevresindeki insanlar› etkilemeye çal›fl›r. Bu durumda baz›
zamanlarda gerçek ihtiyaç olamayan ürünler
de sat›n al›nabilir (Torlak, K›rkbir ve Koç,
2007). Dangizer’den aktaran Torlak, K›rkbir
ve Koç’ a göre statü nedeniyle sat›n almalarda bulunan tüketicilerin ortalama olarak üçte
bir oldu¤u söylenebilir. Statü tüketimini sadece geliri yüksek olan insanlar gerçeklefltirmemektedir, veya sadece belirli bölgedeki
insanlar statü tüketimine yönelmemektedir.
Her gelir grubundan veya bölgeden insan
statülerini gelifltirmek ister ve bunu temsil
eden ürünlere yönelebilir (Jacqueline,1993).
Araflt›rma Yönetimi
Araflt›rman›n ana kütlesini Fatih Üniversitesi’nin farkl› fakülte ve bölümlerinde
okuyan T.C. ve yabanc› uyruklu ö¤renciler
oluflturmaktad›r. Tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 430 ö¤renci ile yüz yüze anket
yöntemiyle veriler toplanm›flt›r ve analizlerde kullan›lm›flt›r.
Araflt›rma ile ö¤rencilerin statü tüketimi alg›lar›nda paran›n sembolik de¤erinin
etkisi incelenmifltir. Statü tüketimini etkileyen faktörler olarak paran›n sembolik de¤eri
97
Merve KILIÇ
0.857, statü tüketimi ölçe¤i için Cronbach
Alpha de¤eri 0.715 olarak hesaplanm›flt›r.
Kültürel de¤erlere ba¤l›l›¤› ölçmede kullan›lan iki ifade için ise Cronbach Alpha de¤eri
0.67 olarak tespit edilmifltir. Güvenilirlik
analizi sonras›nda elde etti¤imiz Cronbach
Alpha de¤erleri sonucunda araflt›rmada kullan›lan ölçeklerin güvenilir oldu¤u ortaya
ç›kmaktad›r.
Statü tüketimini ölçmede Eastman v.d.
(1999), paran›n sembolik de¤erini ölçmede
Rose ve Orr (2007) ölçe¤i kullan›lm›flt›r.
Kültürel de¤erlere ba¤l›l›¤› ölçmeye yönelik
iki ifade ankette yer alm›flt›r. Araflt›rmada
yüz yüze anket yöntemiyle toplanan veriler
SPSS 15.0 program› arac›l›¤› ile analiz edilmifltir. Faktör analizi gerçeklefltirildikten
sonra herhangi bir ifadede faktör yap›s›n›
bozan bir bulguya rastlan›lmam›flt›r. Araflt›rma modelini oluflturan faktör yap›lar› dikkate al›narak kültürel de¤erlere ba¤l›l›k faktörü
ve demografik veriler aç›lar›ndan farkl›l›klar
test edilmifltir. ‹ki faktörü içeren karfl›laflt›rmalarda t-testi, ikiden fazla faktör aras›ndaki
karfl›laflt›rmada ise ANOVA testi uygulanm›flt›r. Son olarak da paran›n sembolik de¤erinin boyutlar› ile statü tüketimi aras›nda
regresyon analizi yap›lm›flt›r.
civilacademy
faktörlerinin, endifle, baflar›, statü ve kayg›,
demografik faktörlere ve kültürel de¤erlere
göre farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤› da analiz
edilmifltir.
Bulgular ve Tart›flma
Ankete kat›lanlar›n 244 (%56,7) ‘ü k›z,
161 (%37.4)’ nin harçl›¤› 0-300 TL aras›nda,
123 (%28,6)’nün ailesinin ayl›k geliri 3001
ve üstü, 204 (%47.4)’ü birinci s›n›fta olup
236(%54.9)’s›n›n da ailesi 5 veya daha fazla
kifliden oluflmaktad›r. Ayr›ca ankete kat›lan
ö¤rencilerin 378 (%87,9)’i T.C. vatandafl›
olup, 52 (%12.1)’i yabanc› uyrukludur.
Araflt›rmada kullan›lan ölçek güvenilirlikleri incelenmifltir ve Cronbach Alpha de¤erleri elde edilmifltir. Paran›n sembolik de¤eri ölçe¤i için Cronbach Alpha de¤eri
98
Güvenilirlik katsay›s›n›n hesaplanmas›
sonras›nda ankete kat›lanlar›n paran›n sembolik de¤erine atfettikleri anlama iliflkin gelifltirilen paran›n sembolik de¤eri ölçe¤inin
temel boyutlar› ortaya ç›kar›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Bunun ortaya ç›kar›labilmesi için
aç›klay›c› faktör analizi uygulanm›flt›r ve
Rose ve Orr’un gelifltirdi¤i ölçe¤in Tablo
1’de görüldü¤ü üzere bu anketin uyguland›¤› örneklem üzerinde de aynen geçerli oldu¤u ve faktör gruplar›n›n bire bir uyufltu¤u ortaya ç›km›flt›r.
civilacademy
Tablo 1. Paran›n Sembolik De¤erini Etkileyen Faktörler.
* ‹fadeler 5-Kesinlikle kat›l›yorum ve 1- Kesinlikle kat›lm›yorum aral›¤›nda ölçeklendirilmifltir.
Aç›klay›c› faktör analizi sonuçlar› göz
önüne al›n›rsa paran›n sembolik de¤erine
iliflkin kullan›lan ölçe¤in yeterli aç›klama
KMO: .870,X2: 2883.506, P= .000
gücüne sahip oldu¤u söylenebilir. Aç›klanan
Aç›klanan toplam varyans: 57.518
toplam varyans 57.518 olarak ortaya ç›km›fl-
99
Merve KILIÇ
t›r. Burada analiz neticesinde dört faktör boyutunun oldu¤u ve bu dört faktörün toplam
varyans›n %57.518’ini aç›klad›¤› tespit edilmifltir. Döndürülmemifl çözümde birinci faktör aç›klanan varyans›n yaklafl›k olarak yar›ya yak›n›n› aç›klarken, döndürülmüfl çözümde ayn› faktör aç›klanan varyans›n yaklafl›k
olarak %25’ni aç›klamaktad›r. Döndürülmüfl
çözümde tüm faktörlerin modeli aç›klamadaki önemlilik oran›n›n birbirine çok yak›n
oldu¤u görülmektedir (%15.281, %14.968,
%14.043, %13.226 aç›klama oranlar›). Kaiser-Meyer-Olkin katsay›s› de¤eri 0.87 ve
mine olan etkisinde ortaya ç›kan dört faktörün birbirleri aras›ndaki korelasyon da incelenmifltir. Bunun incelenmesi için Pearson
Korelasyonu kullan›lm›flt›r. Analiz sonuçlar›nda faktörler aras›nda her hangi bir iliflkinin
olmad›¤› ve faktörlerin tamamen birbirinden
ba¤›ms›z oldu¤u görülmüfltür. Statü tüketimi
ölçmede kullan›lan Eastman (1999) ölçe¤inde bulunan ifadelere aç›klay›c› faktör analizi
uygulanm›flt›r. Tablo 2’den anlafl›ld›¤› üzere
orijinal ölçekte oldu¤u gibi befl ifadenin tek
bir faktör alt›nda topland›¤› görülmüfltür.
Tablo 2. Statü Tüketimi Faktörü
* ‹fadeler 5-Kesinlikle kat›l›yorum ve 1- Kesinlikle kat›lm›yorum aral›¤›nda ölçeklendirilmifltir.
Barlett küresellik de¤eri testinin de son derece anlaml› oldu¤u görülmektedir. Bu da paran›n sembolik de¤eri için kullan›lan ölçe¤in
uygunlu¤unun göstergesidir. Faktör analizi
sonucunda paran›n sembolik de¤erinin, statü, baflar›, kayg› ve güvenlik olarak dört boyutunun oldu¤u ve modelin aç›klay›c›l›k
oran›n yeterli oldu¤u görülmektedir.
** Analiz öncesi ters kodlanm›flt›r.
KMO: .747,X2: 438,979, P= .000
Aç›klanan toplam varyans: 48,006
Aç›klanan toplam varyans 48,006 olarak ortaya ç›km›flt›r. Statü tek faktör boyutu
olarak ortaya ç›km›flt›r ve bu toplam varyan-
Paran›n sembolik de¤erinin statü tüketi-
100
civilacademy
s›n %48,006’s›n› aç›klamaktad›r. Kaiser-Meyer-Olkin katsay›s› de¤eri 0.747 ve Barlett
küresellik de¤eri testinin de son derece anlaml› oldu¤u görülmektedir. Bu da statü tüketimi için kullan›lan ölçe¤in örneklem için uygun oldu¤unu göstermifltir ve orijinaline uygun olarak tek faktör boyutu oluflmufltur.
Yap›lan korelasyon analizi sonucunda
paran›n sembolik de¤erinin faktörleri olarak
statü, güven, baflar› ile statü tüketimi aras›nda anlaml› bir iliflkinin mevcut oldu¤u tespit
edilmifltir. Paran›n sembolik de¤erinin bir
di¤er faktörü olan kayg› ile statü tüketimi
aras›nda anlaml› bir iliflki mevcut de¤ildir.
Statü ile statü tüketimi aras›nda %95 güven
aral›¤›nda anlaml› bir iliflki mevcuttur. Paran›n sembolik de¤eri olarak statü statü tüketimini pozitif yönde etkilemektedir. Bu durumda H1 hipotezi desteklenmifltir. Paran›n
sembolik de¤eri olarak güvenlik ile statü tüketimi aras›nda %95 güven aral›¤›nda an-
Kültürel de¤erlere ba¤l›l›¤› ölçmede
kullan›lan iki ifade de aç›klay›c› faktör analizine tabi tutulmufltur. Tablo 3’den görüldü¤ü üzere kültürel de¤erlere ba¤l›l›¤› ölçmek
için kullan›lan iki ifade de analizde tek faktör alt›nda toplanm›flt›r.
Tablo 3. Kültürel De¤erlere Ba¤l›l›k Faktörü
*‹fadeler 5-Kesinlikle kat›l›yorum ve 1- Kesinlikle kat›lm›yorum aral›¤›nda ölçeklendirilmifltir.
laml› bir iliflki mevcuttur. Paran›n sembolik
de¤eri olarak güven statü tüketimini pozitif
yönde etkilemektedir. Bunun sonucunda H2
de desteklenmifltir. Paran›n sembolik de¤erinin üçüncü faktörü baflar› ile de statü tüketimi aras›nda %95 güven aral›¤›nda anlaml›
bir iliflkinin oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Baflar›
statü tüketimini pozitif yönde etkilemektedir. H3 hipotezi de desteklenmifltir. Paran›n
sembolik de¤erinin dördüncü ve son faktörü
olan kayg› ile statü tüketimi aras›nda anlaml› bir iliflkinin olmad›¤› ortaya ç›km›flt›r. H4
hipotezi ise desteklenmemifltir.
KMO: .500,X2:125,434, P= .000
Aç›klanan toplam varyans: 75,213
Aç›klanan toplam varyans 75,213 olarak ortaya ç›km›flt›r. Statü tek faktör boyutu
olarak ortaya ç›km›flt›r ve bu toplam varyans›n %75,213’ünü aç›klamaktad›r. KaiserMeyer-Olkin katsay›s› de¤eri 0.500 ve Barlett küresellik de¤eri testinin de anlaml› oldu¤u görülmektedir. Orijinaline uygun olarak tek faktör boyutu oluflmufltur.
101
Merve KILIÇ
Araflt›rma örnekleminde yer alan ö¤rencilerin cinsiyetleri ile paran›n sembolik
de¤eri alg›s›, statü tüketimi alg›s›, kültürel
de¤erlere ba¤l›l›k aras›nda bir ilgi olup olmad›¤›na bak›lm›fl ve uygulanan t-testi (independent samples T-test) sonucunda paran›n sembolik de¤eri faktörlerinden statü hariç herhangi bir farkl›l›k tespit edilmemifltir.
Bunun incelenmesi için öncelikle Levene
test sonuçlar›na bak›lm›flt›r ve tek varyans
farkl›l›¤›n›n statüde oldu¤u tespit edilmifltir.
‹ki grup aras›nda varyans fark›n›n tespitinden sonra t-testi sonuçlar›na bak›lm›flt›r, burada da %95 anlaml›l›k düzeyinde kad›n ve
erkeklerin paray› statü sembolü olarak alg›lamalar›nda (t= -5,634, p=0.000) farkl›l›k
tespit edilmifltir. Di¤er faktörler için gruplar
aras›nda anlaml› bir fark›n olmad›¤› ortaya
ç›km›flt›r. Anlaml› farkl›l›¤›n tespitinden
sonra grup istatistikleri tablosuna bak›lm›flt›r. Bu tabloda erkeklerin kad›nlara göre paray› daha çok statü sembolü olarak gördükleri sonucuna var›lm›flt›r.
civilacademy
Kültürel de¤erlere ba¤l›l›k ile paran›n
sembolik de¤eri faktörlerinin aras›ndaki iliflki pearson korelasyon katsay›s›na bak›larak
incelenmifltir. Kültür ile sadece güven faktörü aras›nda %95 güven aral›¤›nda anlaml› bir
iliflki tespit edilmifltir. Paran›n sembolik de¤erlerinden güven kültüre olan ba¤l›l›¤a göre farkl›laflmaktad›r. Statü tüketimi ile kültürel de¤erlere ba¤l›l›k aras›nda bir iliflki saptanmam›flt›r. Bunun sonucunda kültürel de¤erlere ba¤l›l›¤a göre statü tüketimi alg›s›
farkl›laflmamaktad›r sonucuna ulafl›lm›flt›r.
farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤› tespit edilmifltir.
Levene testi sonuçlar›na göre sadece baflar›
alg›s›n›n uyru¤a göre %95 anlaml›l›k düzeyinde varyans›n›n farkl›laflt›¤› tespit edilmifltir. Levene testi sonuçlar›n›n irdelenmesinin
ard›ndan t-testi (independent samples T-test)
sonuçlar›na bak›lm›flt›r, t-testi (t=-2,477,
p=0,02) sonucuna göre de baflar› alg›s›n›n
uyru¤a göre farkl›laflt›¤› sonucuna var›lm›flt›r. Di¤er faktörler için, statü (t= -3,205,
p=0,001), kayg› (t= 3,983, p=0.000) ve kültürel de¤erlere ba¤l›l›k alg›s›nda (t=2,250,
p=0,024) uyru¤a göre anlaml› bir farkl›laflman›n oldu¤u tespit edilmifltir. Grup istatistikleri incelenmifltir, yabanc› ö¤rencilerin
T.C. uyruklu ö¤rencilere göre paray› daha
çok baflar› ve statü sembolü olarak, T.C. uyruklu ö¤rencilerin yabanc› uyruklu ö¤rencilere göre paray› daha çok kayg› sembolü olarak alg›lad›klar› belirlenmifltir. Ayr›ca grup
istatistiklerine göre Türk ö¤rencilerin kültürel de¤erlerine daha çok ba¤l› oldu¤u da anlafl›lmaktad›r.
Araflt›rmaya kat›l›m gösteren örneklemin harçl›k düzeyine göre paran›n sembolik
de¤eri, statü tüketimi, kültürel de¤erlere
ba¤l›l›k alg›s›n›n de¤iflip de¤iflmedi¤i incelenmifltir. Bunun incelenmesi için one-way
ANOVA testi uygulanm›flt›r. Test sonuçlar›na göre statü (p= 0,007) , baflar› (p= 0,049) ,
kayg› (p=0,00) ve statü tüketimi (p= 0,0089)
alg›s›n›n harçl›k düzeyine göre farkl›laflt›¤›
saptanm›flt›r. Bu farkl›laflman›n sebebini tespit edebilmek için ayr›ca Scheffe ve LSD
testlerine de bak›lm›flt›r. Scheffe testi sonuçlar›na göre gelir gruplar›ndaki statü alg›s›n›n
farkl›laflmas›n›n harçl›¤› 451-600 TL aras›nda olan gruptan kaynakland›¤› ortaya ç›km›flt›r. Harçl›¤› 451-600 TL aras›nda olan
Örnekleme kat›lan ö¤rencilerin uyruklar› ile statü tüketimi, paran›n sembolik de¤eri ve kültürel de¤erlere ba¤l›l›k alg›s›n›n
102
ö¤rencilerin paray› bir statü sembolü olarak
gördükleri sonucu elde edilmifltir. LSD test
sonuçlar›na göre ise 601 TL ve üstü harçl›¤a
sahip olan ö¤rencilerin 0-300 TL aras›nda
harçl›¤› olanlara göre paray› daha çok statü
sembolü olarak alg›lad›¤› belirlenmifltir. Baflar›n›n gruplar aras›ndaki farkl›laflmas›n›n
sebebinin incelenmesi için Scheffe testi incelenmifltir. Bu test sonuçlar›nda herhangi
bir bulguya rastlanmam›flt›r bu nedenle LSD
test sonuçlar›na da bak›lm›flt›r ve burada 600
TL ve üstü harçl›k alan ö¤rencilerin paray›
0-300 TL aras›nda harçl›k alan ö¤rencilere
göre daha çok baflar› sembolü olarak gördükleri ortaya ç›km›flt›r. Kayg› unsurundaki
farkl›laflman›n sebebi analiz edildi¤inde
Scheffe ve LSD test sonuçlar› 0-300 , 301450, 451- 600 TL aral›klar›nda harçl›k alanlar›n 601 TL ve üzerinde harçl›k alanlara göre paray› bir kayg› unsuru olarak gördükleri
saptanm›flt›r. Statü tüketimi alg›s›n›n farkl›laflmas›ndaki sebepler incelendi¤inde Scheffe test sonuçlar›nda herhangi bir bulguya
rastlanmam›flt›r ve LSD test sonuçlar›na bak›lm›flt›r. LSD test sonuçlar›na göre 0-300
TL aras›nda harçl›k alan ö¤renciler di¤er
tüm harçl›k gruplar›ndaki ö¤rencilere göre
daha az statü tüketimi yapmaktad›r.
civilacademy
civilacademy
Örnekleme kat›lanlar›n gelir gruplar›na
göre statü, güven, baflar›, kayg›, statü tüketimi ve kültür alg›lamas›nda farkl›laflma olup
olmad›¤›n›n tespiti için One-Way ANOVA
testi uygulanm›flt›r. Bu test sonucunda gelir
gruplar›n›n güven (p=0,035) ve baflar›
(p=0,015) alg›s›nda %95 güven aral›¤›nda
anlaml› farkl›l›klar oldu¤u tespit edilmifltir.
Bu farkl›l›klar›n tespiti için Scheffe ve LSD
testleri uygulanm›flt›r. Bu test sonuçlar›na
göre paran›n bir güven sembolü olarak alg›-
103
lanmas›nda Scheffe test sonuçlar›na göre
herhangi bir bulguya rastlan›lmam›flt›r. LSD
test sonuçlar›na göre ailesinin gelir düzeyi
1000 ve alt› olan ö¤renciler ailesinin gelir
düzeyi 1001-2000 TL ve 3001 TL ve üstü
olan ö¤rencilere göre paray› daha az güven
sembolü olarak görmektedir. Baflar› alg›s›ndaki farkl›laflmalar incelendi¤inde ise ailelerinin geliri 1001 TL ve 2000 TL aras›nda
olan ö¤rencilerin 2001-3000 TL, 3000 TL ve
üzeri gelire sahip olan ö¤rencilere göre paray› daha çok baflar› sembolü olarak gördükleri sonucuna ulafl›lm›flt›r. Ö¤rencilerin okuduklar› s›n›flara göre paran›n sembolik de¤eri, statü tüketimi, kültürel de¤erlere ba¤l›l›k
alg›s› farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤› yap›lan
One-way ANOVA testi ile incelenmifltir.
Okuduklar› s›n›fa göre ö¤rencileri güven
(p=0,022), statü tüketimi (p=0,027) ve kültürel de¤erlere ba¤l›l›k (p=0,000) alg›s› aras›nda %95 güven aral›¤›nda anlamlar farkl›l›klar tespit edilmifltir. Bu farkl›l›klar›n sebebinin incelenmesi için Scheffe ve LSD testleri
uygulanm›flt›r. Bu test sonuçlar›na göre, birinci s›n›fta okuyan ö¤rencilerin paray› di¤er
s›n›ftaki ö¤rencilere göre daha çok güven
unsuru olarak gördü¤ü ortaya ç›km›flt›r. Statü tüketimi alg›s›ndaki farkl›l›klar›n sebebi
incelendi¤inde Scheffe test sonuçlar›na göre
birinci s›n›ftaki ö¤renciler son s›n›ftaki ö¤rencilere göre daha çok statü tüketimi e¤ilimindedirler. LSD test sonuçlar›na göre ise
son s›n›fta okuyan ö¤renciler di¤er s›n›flarda
okuyanlara göre daha az statü tüketimi e¤ilimindedirler. Kültürel de¤erlere olan ba¤l›l›ktaki farkl›laflmalar incelendi¤inde ise birinci s›n›fta okuyan ö¤rencilerin ikinci ve
üçüncü s›n›fta okuyanlara nazaran kültürel
de¤erlere daha ba¤l› oldu¤u ortaya ç›km›flt›r.
Merve KILIÇ
Sonuç
civilacademy
Son olarak paran›n sembolik de¤erini
temsil eden faktörler statü, kayg›, baflar›, güven unsurlar›n›n statü tüketimi ile iliflkileri
regresyon analizi ile incelenmifltir. Test sonuçlar›na göre, regresyon modelinin anlaml›
oldu¤u tespit edilmifltir (F=42,179, Sig.
0.000). Statü tüketimini aç›klamada paran›n
sembolik de¤eri olarak tespit edilen faktörlerin önemli oldu¤u anlafl›lm›flt›r. R 0,284 oldu¤undan statü tüketimine olan e¤ilimlerin
de¤iflimini paran›n sembolik de¤eri faktörleri %28.4 oran›nda aç›klamaktad›r. Ayarlanm›fl R ise 0.277’dir, aç›klanma oran›
%27.7’ye düflmüfltür. Katsay› tablosu incelendi¤inde, statü (p=0.000), güven
(p=0.000), baflar›(p=0.000) faktörlerinin anlaml›, kayg› (p=0.126) faktörünün katsay›s›n›n ise anlams›z oldu¤u belirlenmifltir. Modelde yer alan ba¤›ms›z de¤iflkenlerden üçü
modele katk› sa¤larken (statü, güven, baflar›), bir tanesi (kayg›) katk› sa¤lamamaktad›r.
Statü, güven, baflar› faktörleri ile statü tüketimi aras›nda pozitif bir iliflki vard›r. Statü,
güven, baflar› faktörleri statü tüketimini pozitif yönde etkilemektedir. Aç›klay›c›l›k aç›s›ndan modeli irdeledi¤imizde, en aç›klay›c›
faktörün statü (beta=0.463) oldu¤unu söyleyebiliriz. Güven(beta=0.230) ve baflar›(beta=0.217) faktörleri ise birbirine yak›n aç›klay›c›l›k katsay›lar›na sahiptir. Buna göre statü faktöründe gerçekleflecek bir standartl›k
art›fl, statü tüketimine olan e¤ilimde 0.425
standart sapmal›k bir art›fla, güven faktöründe gerçekleflecek bir standart sapmal›k art›fl,
statü tüketimine olan e¤ilimde 0,230 standart
sapmal›k bir art›fla, baflar› faktöründe gerçekleflecek bir standart sapmal›k art›fl ise statü
tüketimine olan e¤ilimde 0.217 standart sapmal›k bir art›fla sebebiyet verecektir.
104
Günümüzdeki rekabet ortam›nda iflletmelerin tüketici davran›fllar›n› anlayarak bu
do¤rultuda ürünler oluflturmalar› iflletmelere
çok önemli bir avantaj sa¤layacakt›r. Bu nedenle iflletmeler için tüketici davran›fl› göz
ard› edilmemesi gereken önemli bir konudur. ‹flletmeler de bunun fark›na varm›fllard›r
ve rekabetçi ortamda bir ad›m daha önde
olabilmek için tüketici davran›fl›n› ve tüketiciyi gözlem alt›na alm›fllard›r. Tüketiciyi anlayabilmek için sat›n alma davran›fl›n› etkileyen faktörleri incelemek gerekmektedir. Bu
noktadan hareketle, tüketici davran›fl›n› anlayabilmek için statü tüketimini güdüleyen
faktörlerin ve paran›n sembolik de¤erinin
statü tüketimi ile olan iliflkisinin analizinin
yap›ld›¤› bu çal›flman›n bu alandaki literatüre ve pazarlama yöneticilerine önemli katk›lar sa¤lad›¤› düflünülmektedir.
Araflt›rma sonucuna göre paran›n sembolik de¤eri boyutlar›ndan statü, baflar› ve
güven statü tüketimini pozitif yönde etkilemektedir. Paray› statü, baflar› ve güven unsuru olarak gören kifliler statü tüketimi e¤ilimi
içindedirler. Paran›n sembolik de¤eri unsurlar›ndan kayg› ile statü tüketimi aras›nda anlaml› bir iliflki ortaya ç›kmam›flt›r. Statü tüketimi alg›s›n›n kültürel de¤erlere ba¤l›l›¤a
göre de¤iflmedi¤i ortaya ç›km›flt›r. Statü tüketimine her gruptan kifli yönelebilir. Statüye sahip olmak her kiflinin amac› olabilir. Erkek ö¤rencilerin paray› bayan ö¤rencilere
göre daha çok statü unsuru olarak gördükleri ortaya ç›km›flt›r. Yabanc› ö¤rencilerin paray› daha çok baflar› ve statü sembolü olarak
gördükleri ortaya ç›km›flt›r, T.C. uyruklu ö¤rencilerinse paray› daha çok kayg› unsuru
olarak gördükleri ortaya ç›km›flt›r. Türkiye’de paran›n bir kayg› unsuru oldu¤u söyle-
civilacademy
n›flarda okuyan ö¤rencilere göre paray› daha
çok güven unsuru olarak alg›lamalar› ve statü tüketimi e¤ilimlerinin daha çok oldu¤u
sonucuna var›lm›flt›r. Buna göre daha birinci
s›n›fta olmalar› nedeni ile ö¤rencilerin para
için kayg›lanmad›klar› düflünülebilir. Son s›n›fa yaklaflt›kça ve gerçek hayata do¤ru ilerledikçe ö¤renciler paray› daha çok endifle
unsuru olarak görmektedir bu da onlar› statü
tüketimi e¤iliminden uzaklaflt›rmaktad›r.
Ayr›ca s›n›flar aras›nda kültürel de¤erlere
ba¤l›l›k aç›s›ndan da farkl›l›k tespit edilmifltir. Birinci s›n›fta okuyan ö¤renciler di¤er s›n›flarda okuyanlara göre kültürel de¤erlerine
daha çok ba¤l›d›r. Bu durum da ailelerinden
daha yeni ayr›lm›fl olmalar›ndan kaynaklanan bir durum olabilir.
civilacademy
nebilir. Harçl›k düzeyine göre de gruplar
aras›nda farkl›l›klar ortaya ç›km›flt›r. Harçl›k
düzeyi 451-600 TL aras›nda de¤iflen ö¤renciler harçl›k düzeyi 0-300 TL ve 600 TL ve
üzeri harçl›k alan ö¤rencilere göre paray› daha çok statü sembolü olarak görmektedirler.
Bu ö¤renciler para kazanmay› bir statü kazanma arac› olarak görebilirler. Harçl›k düzeyi 451-600 TL aras›nda olan ö¤rencilerin
statü tüketimi e¤ilimleri daha fazlad›r. Di¤er
tüm harçl›k gruplar›ndaki ö¤renciler 600 TL
ve üzeri harçl›k alan ö¤rencilere göre paray›
daha çok bir kayg› unsuru olarak görmektedir. 0-300 TL aras›nda harçl›k alan ö¤renciler di¤er tüm harçl›k gruplar›ndaki ö¤rencilere göre daha az statü tüketimi e¤ilimi içindedirler. Bu ö¤renciler paray› daha çok kayg› unsuru olarak görmektedir ve para için endifle etmektedir. Gelir düzeylerine göre paran›n baflar› unsuru ve güven unsuru olarak görülmesi gruplar aras›nda farkl›laflmalara sebebiyet vermektedir. Ailesinin geliri 1000
TL ve alt› olan ö¤renciler paray› di¤er gelir
gruplar›ndaki ö¤rencilere göre daha az güven unsuru olarak görmektedirler. Bu gelir
grubundaki ö¤rencilerin paray› güven unsuru de¤il kayg› unsuru olarak alg›lamas› sonucunu da do¤rulamaktad›r. Orta gelir düzeyi olarak görülebilecek 1001 TL ve 2000 TL
aile geliri olan ö¤renciler paray› baflar› unsuru olarak görmektedir. Bu ö¤rencilerin baflar› güdüsünün yüksek oldu¤u düflünülebilir.
Gelir ve harçl›k düzeyleri incelendi¤inde düflük gelire ve harçl›k düzeyine sahip olan kiflilerin para için daha çok kayg›land›klar› ve
paray› bir baflar› unsuru olarak alg›lad›klar›
sonucuna var›labilir.
Ö¤rencilerin okuduklar› s›n›flara göre
de statü tüketimi ve kültürel de¤erlere ba¤l›l›klar› aras›nda farkl›l›klar tespit edilmifltir.
Birinci s›n›fta okuyan ö¤rencilerin di¤er s›-
105
Bu çal›flma örneklemi sadece özel bir
üniversitede okuyan ö¤rencilerden olufltu¤undan bundan sonra yap›lacak çal›flmalarda
araflt›rma farkl› bölgelerdeki üniversitelerde
ve devlet üniversitelerinde de uygulanmal›d›r. Bunun yan› s›ra bu anket sadece ö¤rencilere de¤il toplumun tüm katmanlar›ndaki
kiflilere uygulanarak daha gerçekçi sonuçlar
elde edilmelidir. Ülke baz›nda uygulanmas›n›n d›fl›nda paran›n sembolik de¤eri ve statü
tüketimi alg›lar›n›n Türk kültürü ve yabanc›
kültürler aras›ndaki farkl›l›klar›n daha iyi
analiz edilmesi için araflt›rman›n karfl›laflt›r›labilecek farkl› ülkelerde de uygulanabilir.
Bu araflt›rma ile birlikte materyalistik e¤ilimlerin de son dönemde tüketici davran›fllar›na olan etkisi önemli bir konudur . Bu araflt›rman›n konusu gelifltirilerek paran›n sembolik de¤erinin statü tüketimine olan etkisine materyalizmin etkisinin ne olaca¤› da ileriki çal›flmalar da araflt›r›labilir ve ülkemizdeki insanlar›n materyalistik e¤ilimlerinin de
nas›l oldu¤u ortaya ç›kar›labilir.
Merve KILIÇ
rialism and Its Measurement: Scale Development and Validation." Journal of Consumer Research 19 (1992): 303-315.
Kaynakça
Alagöz, Mehmet. "Paradan S›f›r Atman›n Gerekçeleri, Sonuçlar› Ve Türk Liras›na
‹ade-i ‹tibar." Selçuk Üniversitesi ‹.‹.B.F
Dergisi (2005): 39-55.
Rose, Gregory M., and Linda M. Orr.
"Measuring and Exploring Symbolic Money
Meanings." Psychology&Marketing 24
(2007): 743-761.
Altun›fl›k, Remzi, fiuayip Özdemir,
Ömer Torlak. Modern Pazarlama. 3. Bask›.
‹stanbul: De¤iflim Yay›nlar›, 2004.
fiencan, Hüner. Sosyal Ve Davran›flsal
Bilimlerde Bilimsel Araflt›rma. 1. Bask›. Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k, 2007.
Altun›fl›k, Remzi, Recai Coflkun, Serkan Bayraktaro¤lu, Engin Y›ld›r›m. Sosyal
Bilimlerde Araflt›rma Yöntemleri. 5. Bask›.
Sakarya: Sakarya Yay›nc›l›k, 2007.
Kaya, Nihat, and Seçil Selçuk. "Bireysel Baflar› Güdüsü Organizasyonel Ba¤l›l›¤›
Nas›l Etkiler?" Do¤ufl Üniversitesi Dergisi 8
(2007): 175-190.
civilacademy
Eastman, Jacqueline K., Bill Fredenberger, David Campbell, and Stephen Calvert.
"The Relationship Between Status Consumption and Materialism: a Cross-Cultural
Comparison of Chinese, Mexican, and American Students." Journal of Marketing Theory and Practice (1997).
Torlak, Ömer, Faz›l K›rkbir, Umut
Koç. Referans Grubu Ve Materyalizmin Statü Tüketimine Etkileri: Karadenizli Olan Ve
Olmayan Ö¤renciler Aras›nda Bir Karfl›laflt›rma. ‹kinci Uluslararas› ‹flletme Ve Ekonomi Çal›fltay›, Haziran 2007. Giresun: Bildiriler Kitab›, 2007.
Türk, Zehra. "Tüketici Sat›n Al›m Davran›fl›n› Etkileyen Faktörler Ve Perakendeci
Marka Üzerine Alan Araflt›rmas›." Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi Mu¤la:(2004).
Yamauchi ,Kent T.and Donald J.
Templer. “The Development of a Money Attitude Scale.” Journal of Personality Assessment 46 (1982) : 522-528.
Kilsheimer, Jacqueline C. "Status Consumption:the Development and Imlications
of a Scale Measuring the Motivation to Consume for Status." The Florida State University Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi (1993).
Y›ld›r›m, Ali, Hasan fiimflek. Sosyal
Bilimlerde Nitel Araflt›rma Yöntemleri. 5.
Bask›. Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k, 2006.
Miller, Sharon L. "The Symbolic Meaning of Religious Giving." Notre Dame University Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi (1999).
Yüceda¤, Kerem ‹. "Tüketici Davran›fl›,
‹nsana Özgü ‹htiyaçlar Ve Hedonik Tüketim." Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi
Ayd›n: (2005).
Mulvey, Michael S. "Understanding the
Meanings of Money and Consumers' Money
Strategies." Pennsylvania State University
Yay›nlanm›fl Doktora Tezi (1997).
Wernimont, Paul F. and Susan Fitzpatrick. “The meaning of money.” Journal of
Applied Psychology. 56(3) (1972) :218- 226
Richins, Marsha L., and Scott Dawson.
"A Consumer Values Orientation for Mate-
106
civilacademy
SILENCING THE OTHER:
THE RELUCTANT FUNDAMENTALIST AS A
COUNTER DISCOURSE
‘Öteki’ni Susturmak:
Karfl› bir Söylem olarak The Reluctant Fundamentalist
S›dd›ka AfiIK*
ÖZET
Kesin de¤erlerin altüst oldu¤u günümüz postmodern ça¤›n›n ba¤r›nda, toplumlar›n her
yönden y›k›c› veya yap›c› de¤flikliklerle yüz yüze gelmesi kaç›n›lmaz hale gelmifltir. Art›k
hiçbir ‘medeniyet’ veyahut ‘güç’ sabit denilemez. Dünyan›n bu yeni ‘global’ çehresinde, tabii
olarak, özellikle de medyan›n etkisiyle, tek tarafl› söylemlere karfl›, z›t söylemlerin üretilmemesi düflünülemez. The Reluctant Fundamentalist, Pakistanl› yazar Mohsin Hamid taraf›ndan
2007’de kaleme al›nm›fl, 11 Eylül sald›r›lar› sonras› Do¤u-Bat› karfl›laflmas›n› ele alan bir
eserdir. Hamid’in eserini di¤er ‘karfl›-söylem’lerden ay›ran ise esere baflar›l› bir kurgu süsü verilmesi ve eserde politik amac›n sat›r aralar›na gizlendi¤ine inan›lmas›d›r. Roman›n ‘ötekine
karfl› korku ve önyarg›y›’ baflar›yla örneklendirdi¤i do¤rudur fakat Hamid roman›n anlat›m
yap›s›n›, ötekini susturan ve pasifize eden uzun bir monolog üzerine kurmufltur. Böylece bir
baflka tek tarafl› söylem, korku ve önyarg› ortaya ç›kar, ki bu da, tam da Hamid’in karfl› ç›k›yor
göründü¤ü görüfltür. Bu yüzden, sat›r aralar›nda sürekli bar›flç›l, karfl›l›kl› anlay›fl ve diyaloga
dayal› mesajlar veriyor görünen Hamid’in kendisiyle çeliflip çeliflmedi¤i tart›flma konusudur.
Anahtar Kelimeler: 9/11, de¤iflen de¤erler, globalleflme, karfl›-söylem, oksidentalizm,
y›k›lan Amerikan Rüyas›, Global Köy, medeniyetler çat›flmas›
ABSTRACT
In the midst of a postmodern world, when any concrete definition given to any concept has
been challenged; paradigm shifts in every single aspect of the new societies have come into
being. No ‘civilization’ or ‘power’ is stable any more. Of course, in this new ‘global’ world
counter discourses as a response to any one-sided discourse would be inevitable; especially by
means of media. The Reluctant Fundamentalist is a 2007 novel by a Pakistani writer about the
* Research Assisrant, Department of English Language and Literature, Faculty of Arts and Science, Fatih University, Istanbul,
Turkey, siddikaasik@gmail.com
107
S›dd›ka AfiIK
confrontation of the East and the West in the wake of 9/11. What distinguishes Mohsin Hamid’s
novel from other counter discourses though is that it is in fiction form and is believed to wear its
political conviction on its sleeve. It is true that the novel explores the fear and bias of the other
rich in intelligence and irony. However, Hamid uses the narrative structure in the form of an
extended monologue which silences the other, where emerges yet another one-sided discourse,
fear and bias ironically – the very idea Hamid seems to oppose. Therefore, it is disputable
whether Hamid contradicts himself by so doing as the constant messages in between the lines in
the book are revealed to be peaceful and based upon mutual understanding and dialogue.
Key Words: 9/11, changing paradigms, globalization, couter discourse, occidentalism, a
failed modern American Dream, Global Village, the clash of civilizations.
“Excuse me, sir, but may I be of
assistance? Ah, I see I have alarmed
you. Do not be frightened by my beard. I am a lover of America…” So
speaks the mysterious Pakistani at a
Lahore café as the dark settles, seeming to invite the reader to sip tea
with them as he/she reads absorbed in
his ironic “conversation” with his unnamed American guest.
civilacademy
Silencing the Other: The Reluctant
Fundamentalist as a Counter Discourse
litical and social issues. The lens
through which we receive these images is not neutral but evinces the power and point of view of the political
and economic elites who operate and
focus it. And the special genius of
this system is to make the whole process seem so normal and natural that
the very art of social construction is
invisible. (Gamson et al. 374)
This is true for all media, both printed
and otherwise. Another effect is certainly
globalization in a larger sense, which “has
had positive consequences with respect to
cultural regeneration, communications, decentralization of power, economic efficiency, etc” as well as some negative impacts
like “worsening working conditions, increased ecological degradation, widened arbitrary inequalities […]” in the view of Scholte
in Globalization.
We are living in an era of constant exposure to one-sided discourses in every single phase of our lives through various forms
of media. This is such an exposure that on
one hand, we unconsciously start to take
such discourses for granted even if they actually attack the way we live or believe; and
on the other, we produce our own without
even being aware of that fact most of the time. One cannot deny the role of mass media or technology in this process.
Such discourses are more implicit in
works of fiction compared to those of nonfiction. All in all, in the midst of a postmodern world when any concrete definition given to any concept has been challenged; any
We walk around with media generated images of the world, using
them to construct meaning about po-
108
civilacademy
The novel claims to provide the reader
with a well-oriented account of an Eastern
immigrant in the West with all the hardships
he goes through. As a Pakistani embracing
America, the main character in the book –
Changez is depicted undergoing shock and
disillusionment as now, in the wake of 9/11,
he has to confront ‘the drastically changed
face of America from an inclusive to an exclusive society’. What is gripping about The
Reluctant Fundamentalist for many is that it
seems to aim at giving an account of the repercussions of 9/11 through Changez both as
an insider (as he feels himself to be) and an
outsider. By means of frequent flashbacks,
Hamid draws a detailed picture of the
overwhelming events in the life of this Pakistani immigrant who is a former Princeton
student and a well-paid American employee
with a respectable job in New York before,
during and after the September 11 attacks.
Nevertheless, what makes The Reluctant
Fundamentalist seem brave and provocative
for some critics is that it reveals Hamid’s
own attacking view of the West in a smart
cover of fiction, rich in irony and intelligence. Likewise, Time Out comments that Hamid produces “a thoughtful and sophisticated novel that has the courage to wear its political conviction on its sleeve”. Whether this
assessment is true and he is ‘successful’ or
not, depends on the reader’s perception now
that Hamid disclaims any such attributions
to the book in his interviews claiming that he
even wrote his novel before the September
11 terrorist attacks.
civilacademy
so-called stable civilization or identity starts
to erode; and critical debates over new paradigms (like international nations, transculturalism, transnationalism, transgender issues,
multilingualism, Western hegemony versus
Islamic radicalism, nationalism versus global culture) are so widespread, almost all the
works of arts and even science create their
own discourse. Such discourses (or anti-discourses) are more apparent in works dealing
with some crucial themes of the postmodern
world such as the multicultural and postcolonial societies, the confrontation of the East
and West, contemporary foreign policies/economies. The Reluctant Fundamentalist is such a work by a Pakistani writer Mohsin Hamid. It is a 2007 novel, an international bestseller, which elaborates quite a controversial issue with a deceptively simple
narrative.
It is undeniable, however, that the main
character in the novel - Changez often refers
to ‘a typical American expression/reaction,
most un-American pleasures’ or addresses
his American guest as ‘a typical of a certain
type of American’ because of his bearing.
These words are essentialist or reductive for
sure and what such books as For the Lust of
Knowing or Occidentalism criticize as a reaction to Said’s Orientalism. The Reluctant
Fundamentalist has yet other examples of
such a discourse in an ironic manner. One of
the rare instances where Hamid makes an
American speak or uses a direct quote from
him in the book is when Changez recalls an
‘annoying’ conversation with the father of
his American girlfriend. When Erica’s father
asks him how things are back home and he
replies as quite good. The father comments:
Economy is falling apart though,
no? Corruption, dictatorship, the rich
109
S›dd›ka AfiIK
living like princes while everyone else suffers. Solid people, don’t get me
wrong. I like Pakistanis. But the elite
has raped that place well and good,
right? And fundamentalism. You
guys have got some serious problems
with fundamentalism. (Hamid 63)
American because of his tone in “his summary with some knowledge”, that is to say
his particular discourse. Nevertheless, he
creates a similar discourse himself by making a generalization in the same fashion.
Ironically, he also comments about the journal he “has recently begun to read”; therefore, has little knowledge of. Moreover, similar attacking views in the novel become clearer and harsher as Changez turns his back on
the West once he witnesses the dismantling
‘American dream’ after 9/11 - “an American
dream turning to dust in the rubble of the
twin towers”. He now goes further and relates:
There was nothing overtly objectionable in what he had said; indeed, his was a summary with some
knowledge, much like the short news
items on the front page of The Wall
Street Journal, which I had recently
begun to read. But his tone – with, if
you will forgive me, its typically
American undercurrent of condescension – struck a negative chord with
me, and it was only out of politeness
that I limited my response to, “Yes,
there are challenges, sir, but my family is there, and I can assure you it
is not as bad as that.” (Hamid 63)
civilacademy
Changez “bridles” under this and Hamid narrates:
These quotes are worth analyzing in
terms of the construction of discourse. One
of these representations or mimesis is supposed to be from the mouth of a Westerner and
the other from an Easterner; nevertheless
both are produced within the confines of the
unreliable first person narrative of a Pakistani writer. Both of the quoted passages include essentialist and biased elements that come
across to the other as attacking – “corruption, dictatorship, solid people, you guys” and
“his tone with its typically American undercurrent of condescension”. It is interesting
that Changez in this passage criticizes the
America was engaged only in
posturing. As a society you are unwilling to reflect upon the shared pain
that united you with those who attacked you. You retreated into myths of
your own difference, assumptions of
your own superiority. […] Such an
America had to be stopped in the interests not only of the rest of humanity, but also in your own. (Hamid
190)
This Occidentalist approach to the West
on a sensitive issue is tremendously provocative and harshly expresses emotions for a
Westerner, that is certain. However, in another perspective, this particular representation may not be because Hamid justifies such
an approach; but rather, because he just responds to any harsh Orientalist or essentialist
approach in a similarly constructed counter
discourse. A role-change might have been
another way to put it then, just like the aim
of such revolutionary writers from post-co-
110
lonial cultures as Achebe or Ngugi. Yet, it is
hard to assess this as the book is full of contradictions from the very title which is composed of two literally opposite connotations
– reluctant and fundamentalist - to the very
last scene. Also, the dramatic monologue of
the first person narrator in The Reluctant
Fundamentalist can definitely be considered
unreliable. On the other hand, if one analyzes the ostensibly insinuated or intended
peace, respect and understanding messages
in some details of the book; in fact, Hamid
may as well be said to aim to break down
any stereotypical representations Americans
or non-Americans have long been exposed
to. For instance, Changez and Wainwright,
whose personality he speaks highly of, are
the only ‘non-white’ employees in the book
of the prosperous New York firm, Underwood Samson, yet, Changez emphasizes at
every opportunity that even the two of them
are “marvelously diverse” (42). Taking all
these factors into consideration, one may raise another question as to whether Hamid can
actually serve such good ends as breaking
down the stereotypical image of the other.
With a witty irony any individual contradicts
himself and does no good, but rather creates
the same discourse that he opposes.
civilacademy
civilacademy
What is most significant about the book
in this respect is that although it is supposed
to be a ‘dialogue’ with the American stranger as the second of the two main characters
in the book; the entire novel is based upon an
extended monologue by Changez. He asks
and answers the questions not even offering
his American guest any chance to explain his
feelings; but rather, he himself predicts and
even tells them on behalf of him. Thus, this
deliberate and overt narrative technique can
be argued to give Changez a certain control
and power over the American. This is not something new when one considers the whole
media context in a modern era. Any Western
product can show traces of this kind of onesided discourse; especially the movies. For
instance, the 2007 American film Lions for
Lambs by Robert Redford produces a similar
discourse. It gives no role or voice to anyone from Afghanistan or any view from Afghanistan, though the whole movie is about
America’s war on terrorism in Afghanistan.
There is immense exposure to the justification of Americans’ reason in the film but no
trace of any influence or voice of the other,
the “enemy”. So, then, The Reluctant Fundamentalist can be argued to be like a critical
parody in order to show how such bias, suspicion, reductive representations and fear of
the other are destructive and bring no good
to either side. That such discourses can even
lead to one’s being forced to become a ‘reluctant’ fundamentalist appears to be another
central theme of the novel. However, one
can ask whether it would be better to make a
representation based upon the seemingly peaceful and mutual understanding messages
throughout the novel rather than a ‘successful’ representation of the fear and bias of the
other. There seems to be no evidence in the
novel to refute the clash of civilizations or to
make the dialogue of civilizations not seem
like a utopia.
Any analysis of research on narratology
and representation and their relation to power must make use of poststructuralist discursive analysis. Michel Foucault describes
111
S›dd›ka AfiIK
fectly. He comments that living in New York
was suddenly like living in a film about
World War II. It was the first time “he was
struck by America’s determination to look
back as he always thought of it as a nation
that looked forward”. He also states how the
attitudes of the Americans towards the East
and Islam have changed drastically by pointing out the verbal abuses Muslims are subjected to now.
discourse as “a constellation of hidden historical rules that govern what can be and cannot be said and who can speak and who must
listen” (Childs and Williams 61-62). Hamid
in The Reluctant Fundamentalist exemplifies this process with his narrative technique.
Changez, as the main character in the book,
confesses towards the end of the book while
describing the new America after 9/11:
These statements are also indicative of
the role of media, as well as politics, in the
process of dismantling the relationship and
creating an alarming distrust between the
East and West. This aspect of the novel, as
situated in a contemporary world, can be
pinpointed in the light of some significant
themes explored in it.
civilacademy
Affronts were everywhere; the
rhetoric emerging from your country at
that moment in history – not just from
the government, but from the media
and supposedly critical journalists as
well – provided a ready and constant
fuel for my anger. (Hamid 190)
The Trauma after 9/11
The 9/11 attack is the turning point of
the book just as it is for many Easterners and
Westerners in real life. Don Dellilo, in one
of his articles titled “In the Ruins of the Future” in December 2001, defines 9/11 as the
terror that overturned history and comments
that “The World Trade Centre attack was the
defining moment of the year - and will haunt
us for decades”. It is certainly so for Changez in the book. He describes the radical
changes in the society after these attacks pre-
112
Throughout the novel, Changez, with
his apparent polite and hospitable manners
towards the American stranger at the Lahore
café, seems to try hard to eliminate the fear
of the potential danger of the other for he
suffers from this greatly. He experiences the
humiliating feeling of being ‘suspected’ in
the wake of 9/11 when for the first time he is
unable to leave Manila to travel to America
for several days because of the strict security
instructions at the airport. It is the first time
he is separated from his team members who
join the queue for American citizens, as he
joins the one for foreigners at Immigration.
However, before this it is made clear in the
novel that he adopted America, particularly
New York, as a new home for himself. His
love for America is apparent enough at the
beginning of the novel. Now he starts to be
concerned if his new ‘home’ is no more willing to accept him or if it will cast him out after a long time of mutual embrace. He feels
uneasy. He undergoes another shock when
the strict woman officer at the airport is not
satisfied with his response to her question as
to what his purpose is to travel to the United
States. She expects another explanation rather than just “I live there”. Instead, once again, she asks what the purpose of his trip to
civilacademy
glowing metal in the stranger’s pocket, the
nature of which remains hidden. So, Hamid
either makes a witty irony of the feeling of
‘suspicion and fear’ of the other or contradicts himself by falling into the same trap of
creating a similar one-sided discourse by
means of his narrative style and characters.
Hamid also brings about the issue of “Schadenfreude”, which is a German word referring to the joy in the sufferings of the others,
in the novel. Although the most striking scene of the novel is when Changez smiles at
the images of the twin towers collapsing, it is
ironic that he explicitly tells his American
guest to have no doubts about him because
he does not enjoy the misfortunes of others.
His identity is also tormented after these attacks tremendously. He expresses this in
the novel: “I lacked a stable core. I was not
certain where I belonged – in New York, in
Lahore, in both, in neither” (168). Towards
the end, when his relationship to Erica proves unsuccessful and Changez tries in vain
to discover the reason of her disappearance,
he comments:
civilacademy
the US is. As an example of counter discourse in the novel though, Changez’s first speech with his American guest is significant in
this respect: “I noticed that you were looking
for something, in fact you seemed to be on a
mission” (Hamid 1). Hamid also explains the
psychology after the events touchingly through Changez’s character again who ‘cannot
manage to live normally as nothing happened now’; he feels as if plagued by paranoia, as he himself puts it: “by an intermittent
sense that I am being observed” (208).
[I]t is not possible to restore
one’s boundaries after they have been
blurred and made permeable by a relationship: try as we might, we cannot
reconstitute ourselves as the autonomous beings we previously imagined
ourselves to be. Something of us is
now outside, and something of the
outside is now within us. (197)
All in all, the destroying effect of these
events which launch an unending distrust
and fear between both sides, is central to the
novel. The whole ‘conversation’ between
Changez and the American stranger is based
on the fact of mutual trust. Even at the end of
the novel, there is a reference to the potential danger of the other: Changez suspects a
113
The Clash of Civilizations
Hamid raises the question about the
possible dialogue of civilizations or cultures
as opposed to their clash in The Reluctant
Fundamentalist. As a non-Westerner immigrant gradually torn between the unstable internal and external feelings of acceptance
and rejection or being accepted or rejected,
Changez’s in between character is exemplary for today’s modern societies in the context of globalization. Hybridity has long become one of the most serious phenomena in
the postmodern era in which many influential arguments are thrown away on the clash or
dialogue of civilizations by important thinkers and theorists like Bhabha, Edward Said
and Samuel Huntington. Huntington “places
clashes of civilizations in the future-in the
aftermath of the end of the Cold War”, while Said “takes us on a literary and historical
tour to display centuries of oppression, often
S›dd›ka AfiIK
Likewise, Hamid in The Reluctant Fundamentalist can be said to try hard to make
some points clear in terms of civilizations
and the clash/dialogue between them through
both constructive and deconstructive evaluations about this process. The relationship
between Changez (ironically symbolizing
‘changes’ in French) and Erica (whose name
can is an abbreviation of America, as well as
her characteristics like ‘gravity’ and ‘magnetism’) is a clever means for this aim. Their relationship doesn’t work well; though it seems
so in the beginning, it is always problematic.
The only time they can act as a couple is
when Erica imagined that Changez is her exboyfriend, Chris. Later, Changez goes through another internal conflict and lamentation
because he would take on the persona of
Chris when Erica desired his to.
There are some more obvious instances
in the novel where Hamid makes a distinction between Lahore/Pakistan and America.
He repeatedly mentions Lahore being rooted
in a civilization of its own with a much greater history than that of America, which produces a counter discourse. In his conversation with the unnamed and unvoiced American at a Lahore café, he again makes a comparison:
civilacademy
perpetrated by Western Orientalist forces”
(Mazrui 365). The question of hybridity bears much importance in the context of today’s growingly multicultural societies. If it
is viewed as a ‘gain’, then it leads to dialogue which is a ‘human construct’, “the discovery of new functions for existing social
facts/entities as Paya states it. On the contrary, if hybridity is viewed as a ‘loss’, then
it leads to the clash of civilizations/cultures
making these terms more complex and problematic to define. Fernandez-Armesto, for
instance, is rightfully criticized for his definition of civilization in his book, that is, “a
process of collective self-differentiaition
from a world characterized as ‘barbaric’ or
‘savage’ or ‘primitive’”. Ali Paya regards
this definition “value-laden” and therefore
asserts that such a view “cannot serve as an
objective bench-mark” (377).
We were not the crazed and destitute radicals you see on your television channels but rather saints and
poets and –yes-- conquering kings.
We built the Royal Mosque and the
Shalimar Gardens in this city, and we
built the Lahore Fort with its mighty
walls. And we did these things when
your country was still a collection of
thirteen small colonies, gnawing
away at the edge of a continent. (116)
The ‘Recognizition’ and Transformation
Changez does not deny his appreciation
of America at the beginning of the novel. He
confesses to be ‘a product of an American
University’ and is proud to earn a perfect
American salary and to be in love with an
American woman. However, even he himself cannot answer why ‘one part of him desire to see America harmed. In fact the most
striking scene of the novel is when he can’t
help smiling when he sees the twin towers
collapsing on TV.
As the novel develops, he even feels
himself as a ‘modern janissary’ with the
114
civilacademy
encompassing process of globalization. Modern Science and technology have changed
the social geography of the globe. Physical
distance notwithstanding, they have created
new proximities. Societal insulations have
been broken and cultures have become closer to each other through a variety of apertures.” (19) However, this process of globalization has been debated as it has the possibility to be, on one hand, inclusive and accordingly advantageous; yet on the other, exclusive and disadvantageous. To conclude, as a
contemporary novel telling the life experiences of a well-educated and sophisticated
Eastern immigrant in the West, The Reluctant Fundamentalist shows clear influences
civilacademy
‘help’ of Juan-Bautista. Then he decides to
return to his ‘real home’ Lahore, where he
gets a job as a university lecturer; he grows
a beard as a protest. He claims repeatedly
that his only goal is to arouse a consciousness among his students. He just wants to
persuade them for a greater independence
for Pakistan’s domestic and international affairs; however, he also asserts that this aim
of his would be labeled as Anti-American by
foreign media. Hamid seems to be justified
in this prediction because in Occidentalism:
the West in the Eyes of its Enemies for instance, Buruma and Margalit give voice to
their fear of this phenomenon by stating that
“anti-Americanism plays a large role in hostile views of the West. Sometimes it even
represents the West” (9). It is true that Changez in the book has clear judgments about
America, its values/policies/ways and thus
can be claimed to promote the clash of civilizations; however, at the end of the novel,
he makes his purpose, i.e., to be a lecturer,
clear with these statements along with many
other compromising and constructive messages: “I issued a firefly’s glow bright enough
to transcend the boundaries of countries and
civilizations” (207). Another point or lesson
Hamid tries to make clear at the end with the
statements as well: “you should not imagine
that we Pakistanis are all potential terrorists,
just as we should not imagine that you Americans are all undercover assassins” (209).
In his article, “One World, Multiple
Cultures” (1997), Yogesh Atal states: “Standing on the threshold of the twenty-first century, we have the feeling that Marshall
McLuhan’s dream of a Global Village has
been realized. We are in the midst of an all-
115
of this process. Hamid seems to use his fiction to unearth both these faces of globalization not only through his depiction of ‘early
inclusive then exclusive America’; but also
through his main character Changez who undergoes (or ‘is forced to undergo’) a transformation from his initial infatuation, integration, and even identification with America
to the gradual estrangement from and disenchantment with it.
S›dd›ka AfiIK
The Orientals and their Enemies. London:
Penguin Books, 2006.
Works Cited
Atal, Yogesh. “One World, Multiple
Cultures”. (1997): 19-28. Globalization &
Civilization:
Mazrui, Ali A, Patrick M. Dikirr, and
Shalahudin Kafrawi eds. Globalization &
Civilization: Are They Forces in Conflict?
New York: Global Scholarly Publications,
2008.
Are They Forces in Conflict? New
York: Global Scholarly Publications, 2008.
Bhabha, Homi. The Location of Culture. London: Routledge, 1993.
Paya, Ali. “Dialogue in a Real World:
Quixotic Pursuit or Sine Qua Non? International Journal of Applied Philosophy 16.2
(2002).
Buruma,
Ian
and
Avishhai Margalit. Occidentalism: the West in the
Eyes of its Enemies.
Paya, Ali. “Is Globalization is a Dialogue Among Civilizaitons?” Globalization &
Civilization: Are They Forces in Conflict?
New York: Global Scholarly Publications,
(2008): 375-393.
Childs, Peter and R. J. Patrick Williams. An Introduction to Post-colonial Theory. Cornwall: Prentice Hall, Harvester
Wheatsheaf, 1997.
Don DeLillo. “In the Ruins of the Future”. The Guardian December 22, 2001.
Fernandez-Armesto, Felipe. Civilizaitons. London: Macmillan, 2000.
civilacademy
London: Penguin Books, 2005.
Scholte, Jan Aart. Globalization: A Critical Introduction. London: The Free Press,
1995.
Tierney, William G. and Yvonna S.
Lincoln. Representation and the Text: Reframing the
Gamson et al. “Media Images and the
Social Construction of Reality” Annual Review of
Narrative Voice SUNY Press, 1997.
Sociology 18 (1992): 373-93.
Hamid, Mohsin. The Reluctant Fundamentalist. London: Penguin Books, 2008.
Huntington, Samuel. The Clash of Civilizations and the Making of World Order.
New York:
Simon and Schuster, 1996.
Interview with Mohsin
<http://www.mohsinhamid.com>.
Said, Edward W. Orientalism. London:
Penguin Books, 2003.
Hamid.
Irwin, Robert. For Lust of Knowing:
116