Asya`da Tiirk~e konu§an iilkeler araslnda ileti§im KonferanSI
Transkript
Asya`da Tiirk~e konu§an iilkeler araslnda ileti§im KonferanSI
MaYIs Haziran 1992 BASYAZI Arnan, flrsatlan yitirrneyelirn Hlfzl Topuz Uluslararasl haber dol~lffil konusu UNESCO'nun 1992-93 Prograrrnnda ele alman Bnemli konulardan biridir. Biz de bu programa uyarak TUrk~e konu§an Asya Ulkelerin ile TUrkiye arasmda haber ve program dol~mum ele aldlk, UNESCO'nun destekledi~i bir program tasarlSlru olu§lurduk ve konularda i§birli~ine yoneldik: -Haber ajanslan arasmda bir PooI'un kurulmasl: UNESCO bu ~§it §ebekelerin kurulmasmda uzmanla§ffil§ bir kurumdur. Bizim kendi bOlgemizde bu konuya yonelmemizden do~al bir§ey olamaz. Asya Ulkeleri 70 yd habercilik baloffilndan Moskova'ya ba~lt kaldtktan sonra Sovyetler Bili~inin da~lmasl ile bOlgede tam bir bo§luk olmU§ ve Ulkeler arasl d~rudan ba~ar kurulamarrn§tlr. TUrkiye bu ba~ sa~layacak durumdadu. Ne var lei, bOyle bir i§birli~nn ger~ekle§ mesinde en onernli gorev Basm-Yaym ile ilgili Devlet bakanll~ma ve Anadolu AjanSl Genel MUdUrIU~U'ne dU§er. UNESCO bu alanlarda onlara yol gosteriei bir danl§man durumundadlr. E~er onlar, bu projeyi benimsemezlerse bOlgesel bir i§birli~ kurulamaz. A.P., AFP ya da Tass'm yerini alan RITA ajanSl bOlgeyi tekelleri altlna alabilirler. -Ikinci konu televizyonda i§birli~nin geli§mesidir. Bizim Asya Ulkelerine yOnela yaym yapmaffilz' yetmez; ortak program Uretimine yonelmemiz gerekir. Asya Ulkeleri bu prograrnlarda kendi gorUntWerini ve sorunlanru bulduklan 01~Ude yaytnlan benimseyeceklerdir. Bunu biz yapmazsak b~kalan yapar. -D~Uneu konu radyoculuktur. Bu saytda Franslzlann Do~u Avrupa ve 'eski Sovyetler Birli~i Ulkelerinde nastl yeni radyo istasyonlan kurduklanm belirtmeye ~all§tlk. Bizim bu konuda daha hi~bir giri§imimiz yok. Acele etmezsek bUtUn bu flTSatlan ka~ITffil§ olaca~lz. EylUI ya da Ekim'de Ankara'da dUzenlenecek bOlgesel ileti§1m toplantlSl bu balomdan ~k ~ok Bnemlidir. 9 Asya'da Tiirk~e konu§an iilkeler araslnda ileti§im KonferanSI Bu tilkeler araslnda bir haber ajanslan pool'unun kurulmasl i~in UNESCO bir proje olu~turuyor Asya'da Turkc;e kOnIlJan Ulkeler arasznda i/eti;im alanznda yakzn bir i;birUginin kurulmasl amaclyla UNESCO gec;en Yllzn son aylarzndan beri bir proje olu;turmakladlr. Bu projenin ilk evresi Orta Asya Ulkeleri, Azerbaycan ve Turkiye arasmda bolgesel bir haber alanslan pool'ilnun (;ebekesini'!) kurulmasl olacakllr. Bu Ulkeler arasmda bOlgesel bir ileti§im projesi ilk kez 1991 Kaslffil'nda Paris'te toplanan UNESCO Genel Konferansl slrasmda ele ahnffil§, Yugoslavya ve Rusya tarafindan da desleklenmi§ti. UNESCO Milli Komisyonu bu projenin olu§turulmasl amaclyla biri 17 Oeak'ta Ankara Vaklflar Bankasl salonunda, oteki de 12 ~ubat'ta DI§ I§leri Bakanh~l'nda iki loplantl dUzenledi. Bu toplantJlarda i§birli~ konulanmn ince1enmesi i~in 1992 sonbahannda Ankara'da bir konferans toplanmasl, bu konferansa Asya'da TUrk~ konU§an b~mslz cumhuriyetlerin ~~ masl, katllanlann TV, radyo, haber ajanslanndan ~ilmeleri, ~l§ma dilinin TUrk~e olmast, Ulke profLllerinin hamlanmast, parasal kaynaklann da Tarulma Fonu, UNESCO Merkezi, BaSln-Yaytn ve Enformasyonla ilgili Devlet Bakanll~l, Milli E~itim Bakanlt~ Ankara Be1ediyesi ve Universitelerden ~Ianmasl onerilmi§ti. Bu onerilerin 1§lgmda Ba§kan Saym Siileyman Demlrel'in 27 Nisan-3 Mayts 1992'de Orta Asya ve Azerbaycan'a yaptlgl gezi ye katllarak i§birligi olanaklanm yerinde ince1edik. TUrk~e konU§an Asya Cumhuriyetlerinde bugUn haber ajanslanmn durumu §oyle gorUnmektedir: Azerbaycan'da -Azcrinform: Bu ajansm 40 ki§ilik bir kadrosu var. Bunlann 27'si merkezde, 13'U de bOlgelerde ~ah§IYor. Aynca kadroda 6-7 ~evirmen yer ahyor. Kadro dl§mda dayaZl Ucreti ile ~all§an 2(}'25 ki§ilik bir yazar toplulu~u var Gazetecilerin %95'i Gazetecilik FakUltesi ~lu§lt. Geri kalan %5 de ~§itli fakUltelerde okumu§lar. Ajans gUnde yakla§lk 100 bin sozcUk iiretiyor. Belli ~h biiliin gazeteler Azeriform'a abone. Azeriform Azerbaycan haberlerini Rus~ olarak Moskova'ya iletiyor, bUlUn dl§ haberlcri ve beige haberlerini de ITARTAS (Information Telegrafi Agencia Rossia) ajansmdan allyor. (ITARTAS Ajansma RITA da deniyor) Asya Cumhuriyetleri ajanslan arasmda do~udan hi~bir ileti§im yok. -Turan Ajansl: Halk Cephesinin orgam olan bu ajans 3-4 muhabirle ~I§IY or. Haberlerini do~rudan Moskova'ya iletiyorlar. -Assa Irade Ajansl: Bu ajansl KomUnist Partisinin eski ideoloji sekreteri lrade admda bir kadm kurmu§. 10-15 muhabirIe ~1§lyorlar. Haberlerini Moskova'dakj yabancl ajanslara duyuruyorlar. -Kafkas Ajansl: Pek etkisi olmayan bir ajans saythyor. Kazakistan'da: -Kazaklnfom: Bu ajans bOlgenin en gU~IU ajanslanndan biri saythyor. Merkezde 34, bOlgelerde 13 muhabiri var. Burada da kadronun % 9Q'dan fazlaSJ Gazetecilik FakUlteleri'nden diplomah. Kazakinform da, Azarinform gibi Kazakistan haberlerini Mokova'ya i1etiyor, dl§ haberlerle oleki cumhuriyetlerin haberlerini de Moskova'dan allYor. Ajans yoneticileri Moskova araclh~ ile d&gltllan haberlerin yakln zamanlara kadar ~k de~§tirildi~ni, lusa1tlldl~lru, yeniden yaZlldl~lru ve ball habelerin de hi~ duyurulmadl~lru, ama U~ aydan beri durumun iyile§ti~ni anlatlyorIar. -Kaz Rciew: Bu bir ozel ajans. Haberlerini Ingilizce ve Rusca olarak Moskova'ya gonderiyor. Ba§anh bir ajans 01du~u soylenmiyor. Tiirkmcnlstan'da: -Tiirkmcnlnform: Merkezde 12, bOlgelerde 3 muharibiri var. GU~sUz bir . ajans saythyor. KlrglZistan'da: -Klrtag: Merkezde 21, bOlgelerde 6 muhabir ~I§tlnyor. KlTtag da zaytf bir ajans saYlhyor. Devaml 14. sayfada I BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER BaSlnda BunallID Ba§bakan y'~rdlmcIsI, be§ bakan, TBMM Ba§kanl, Universite ogretim uyeleri ve gazeteciler baslnln sorunlarlnl tartl§tllar Tiirk basmmm dii~tiij!ii bunalunl tartl~mak amaclyla <;aj!da~ gazeteciler Dcmej!i 19-20 Haziran'da Ankara'da bir Basm KurultaYI diizenledi. Ba~bakan yardunclSl ve Devlet Bakam Erdal tniinii, l~ l~lcri Bakam lsmet Sczgin, Adalet Bakam Seyf! Oktay, Devlet Bakam Akm Giincn, <;all~ma ve Sosyal Giivenlik Bakam Mehmet MOj!oltay, Devlet Bakam Tiirk4n Akyol ve Meclis Ba~kam Hiisamettin Cindo· ruk'un kauldlj!1 toplantlYI 200'e yakm gazeteci, Basm Yaym Yilksek Okullan oj!rctim iiyeleri, ~e~itli orgiit temsilcileri ve oj!rcnciler izledi. Panel'e Emin <;iila~an, ~iikran Ketenci, Haluk ~ahin, Zeyncp Alemdar, Osman Arolat, Abdurrahman Dilipck ve Hlfzl Topuz kattldl. Azlz Nesln, Dogu Perln~ck, Mahmut Tall Ongiiren, Prof. Aysel Aziz, Prof. Nevzat Toroslu, Nuri Sarn~lk, tffet Asian, Rlfat Aras ve Mustafa Ekmck~1 ~e§itli konularda konu§malar yapltlar. Kurultayda dort ~ah~ma komisyonu Basm ve Toplum; Radyo TV; Hukuk; Ekonomi. Bu komisyonlann hazlrladtklan raporlar Genel Kuntla sunuldu ve taru~tlarak onaylandl. <;all§malann sonunda Kurultay bir de Sonu~ Bildirgesi yaymlandl. Kuntltay'da yaptlan konu§malann ve baZI komisyon raporlannm ozetlerini siilunlanmlza ahyoruz. olu~turuldu: Erdaltniinii (Ba§bakan YarduncIsI) "-Yasal diizenlemeler bir giinde olmuyor. Henilz hedefimize varmadlj!unizi biliyorum. Biz baZI adunlar alllle, bunlann yeterli olduj!unu soyleyemtm. Ama bu adunlar bizi hedefunize gotiirilyorsa, bunlar doj!ru adunlardtr. Basmm tam bir ozgiirliik i~inde ~ah~ maSlm istiyoruz. Bunun i~in her §eyi yapacaJ!IZ." Akm Gonen (Devlet Bakam) "-Her tiirlU sansiire ve smtrlamaya kar~Iytm. Dii§iincenin tinilndeki billiln engelleri kaldlrmaYI ama~ edindik." tsmet Sezgin (l~ t§leri Bakam) "-12 Eyliil'iln tortulanm ortadan kaldlrmak i~n ~ah~malanmlzl arahlCSlz siirdiiriiyoruz. l§kenceye bir dalta yer veri1memesi i~in yasal dej!i~iklikler yapacaj!lz. Her §eyi ve all§kanhklan klsa zamanda deJ!i§tircmiyoruz." Mehmet Moj!oltay (<;all§ma ve Sosyal Giivenlik Bakam) "-Yasaklar donemi son a ermi§tir. Sendikalann onilndcki biltiln engclleri kaldlracaj!1Z. TRTde i~lerine son verilenlerin durumunu inceliyoruz. Basmda ~ah§anlann durumu ile ilgili haztrhklartrmz var." Seyft Oktay (Adalet Bakanl) "-Basmm ve dil§ilncenin su~ saytldlj!1 bir yerde demokrasi yoklur. Hukukun iiSliln olmadlj!1 yerlcrde ba§ka gii~lcr egcmenlik kurar. <;aj!unlz losan Haklan ~j!ldlr." Hiisamettln Cindoruk (TBMM Ba§kam) "-Dcmokratikle§meyi ba§lautk, ama yeterince hlzll gidemiyoruz. Billiin engelleri kaldlrmak gerck. Ej!cr bir ki§i bir karikalilrdcn dolayt 14 aya maltkum olu§sa basm ozgilrliij!il yok demeklir. Prolokol habcrlcrini yaytnlamakla TRTde habcrcilik yaptlamaz. Show nilelij!indc parti haberleri vermek habercilik dej!ildir. TRT'yi ozerklij!e kavu§lurahytz. " Azlz Nesin "-Hiikilmet gazetelerin mal bcyamna tabi olmamalan yonilnde ~ah~malar yaplyormu§. Bundan bilyiik yanh§ olamaz. Kimler yararlanacak bundan? Basm emek~ileri dcj!il, gazete saltiplcri; onlar korunmu~ olacaklar. Basmda bugiln bilyiik sermaye egemendir. Ba5m kurulu§lannm ellerindeki holdingler basmm dl§mda her liirlil tecimsel i§leri yaplyor ve basmm forsundan yararlamyorlar. Bugiin basmda bir SermayeEmek ~Ii§kisi vardlr." Doj!u Perln~ck (Sosyalisl Parti Genel Ba§kam) "-Tilrkiye'de yalanm saltanall egemendir. Yalanm diktatorliij!il altmdaytz. Gazetecinin ger~eJ!i ara~lIrma niyetini gazete yonelimleri engelliyor. Bugiin basmda en iyi yazl i~leri mildilril gazeleyi zararll haberlerden koruyan yazl i§lcri mildilrildiir gibi bir anlaYI§ egemendir." Mahmut Tall On goren "-Bugiln i§kence gazelecilerc kar§1 da bir sorgu yontemi olarak uygulanmaktadtr." Zeyncp Alcmdar "-Bazl gazeteciler maalesef i§ adamltj!ma soyunuyorlar. Yanll§ haberler basm ahlakmda da bozukluklara yol a~lyor. Ba- 2 smda oz denetim gercklidir. Bugiin gazetecilik okullannda bazl oj!rcnciler bize §U sorulan soruyorlar: Bo§ zamanlanmlzda i~ takip~ilij!i yapabilir miyiz? Haber kayttaklanndan hediye alabilir miyiz? Gazetecileri bu sontlan sormaya yoneiten nedcnlerin iizerine ej!ilmeliyiz." ~iikran Ketencl "-Uzun ytllardan beri gazeteler loteryactltk yaplyor, kupon sallyor, ko~e yazan sauyor, ama haber salmlyorlar. Patronlar gazelenin gorilniimilnil korumak i~in 'Star' yazarlar tuluyorlar. Bir yanda milyonlar kazanan star-yazarlar var, ote yanda gazelecilik ej!ilimi gormedcn gazetelere giren ve ~ok ucuz iicrctlerle ~ah§an gazeleciler. Gazetelerc basm toplanllsl i~in gonderilen davetiyelerin i~inden Tee Short' ~tk mamah. Basmm bu hale gelmesinin ii~ fak. torii var: Gazele sahiplerinin basktlan; <;tkar gruplannm etkileri; Gazetecilerin kimlik sorunu." Emln <;ola~an "-Bugiln Tilrk basmmda utan~ venci bir yozla§ma yamyor. Bu, 12 Eyliil doneminin ba§lalllj!1 bir yozla§madlr. 0 donemde alllan tohumlar ye~erdi, bugiine geldik. Bugiln basmda son model arabalan, ~o rorleri, sonsuz kredi kartlan olan, ~ok ~tk giyinen, ayda 40-50 milyon TL. maa~ alan 15 -20 gazeteci var. Bunlar politikalan angaje olmu~, acmacak insanlardlr. <;oj!u donektir. Holdinglerle ortakltk kurmu~lar. Gazeteler i~te bunlann elindedir. Ozel televizyonlar da aym yozla~mamn i~nde ler." Abdurahman Dilipak "-Basmdaki bunalun toplumun genel durumu ile ilgilidir. Basm ahlakl da toplumun genel ahlakmm dl~mda kalamaz. Zihnen annmamlz gerckiyor. Basm topluma her ytinde umut vercbilecek bir duruma gelecek midir acaba?" Devaml 14. Sayfada BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER BaSlndaki bunallm tum toplumu etkiliyor Sonu~ "BaSUlda bunalun, sadece baSUl emekbunahml olmaYlp, basUl i§verenleri de dahil olmak iizere tiim toplumu ve ozelIiIde okuru derinden etkilemektedir. BasUldaki bunalun; en ba§ta, sektordeki i§sizligin yaygmla§masl, toplam gazetedergi satl§lanmn du§mesi, i~eriklerinin zaytflamasl, okurun gazete ve gazeteciye guveninin azalmasl, baSUlUl bu kurum olarak saygUlhgnUl ~ok ciddi bir a§Ulmaya ugramaSl, ~cklinde ortaya ~tkmaktadlr. Bu, asIUlda radyo ve tclevziyon yaYUlclhgma da egemen olan bir durumdur. Bu bunalunm, nedenleri ~ok eskilere dayanmakla birlikte, ozellikle son 12 yum siyasal ve ekonomik geli§meleri tarafUldan agula§t1rudlgl Kurultay'unlz tarafUldanda kabw edilmi§ bir ger~ektir. Du§unce ve baSUl ozgurlUglinu i§lemez hale getiren tUm yasal duzenlemeler yiiriirlUkten kaldtrUmamt§t1r. Buna ek olarak baSUla yonelik baskt, tehdit ve saldtruarda bir azalma da goriilmemektcdir. Olduriilen gazeteci saytst daha da artmt§t1r. ~agda§ toplum; demokratik, laik , insan haklanna dayalt, ekonomik geli§meyi saglayan, geli§menin nimctlerinin hak~a payla§udtgl bir toplumdur. Bu toplumun en buyiik guvencesi de ozgur basUldtr. Kurultayuntz bun un bilincinde olarak a§agtdaki konulan kamuoyuun bilgisine sunar. • Gazetccileri de kurban alan tum faili m~hul cinayetler aydUllattlmalt ve katiller yargt online ~tkarUmaltdtr. • TBMM Ba§kam Hiisamettin Cindo-. ruk, Devlet Bakam ve Ba§bakan YardunctSl Erdal tnonii, Devlet Bakam ve Huklimet SOzcusu Akm Gonen, Devlet Bakam Tiirkan Akyol, t~i§leri Bakam tsmct Sczgin, Adalet Bakam Seyf! Oktay, ~ah§ma ve Sosyal Guvenlik Bakam Mchmct MogultaY'1 KUrWtay'da dile getirdikleri, baSUl iizgurlUgliniin iiniindeki tum engellerin kaldlrUmasUla ili§kin siizler bir an Once ya§ama ge~irilmeli ve bunurua i1gili Anayasal ve siyasal diizeruemeler vakit ge~irilmeksizin ~sinin "" Bildirgesi samh bir basUl affl ~tkarumahdtr. • OzelIikle toplumsal olaylann izlenmesi slrasUlda gazctecilerin kolluk gii~leri tarafUldan giirev yapmalannm engellenmemesi ve gazetecilere yonelik insanltk dt§t saldmlann son bulmasl iyin hukumet duzeyinde gerekli iinlemler a1mmahdtr. • 8asUl sorunlan demokratikle§menin genel sorunlanndan ayn tutwamaz. Gazetecileri "Kara Gozliikliilcr", "Kalplcrl Miihiirliilcr", "~cytanm Avukatlan", "Amigolar", diye karalamaktan geri durmayan, halkun1l-8 sadcce "tki nu~uk Gazctc"yi reva giiren anlaYI§ demokratikle§meyi daha fazla engellememelidir. • BasUldaki bunaltmt a§manm onemli yollanndan biri de tcknoloji yatlnmtyla birlikte insana da yatlnm yapumasldlr. Bu an!amda basUl emekyilerine i§ guvencesinin saglanmasl, sendikaslzla§t1rma ~abalannUl son bulmasl, adil bir iicret rejimi uygulanmaSl, ~a1I§aruann yiinetime katuunlannUl saglanmasl, basmdaki yozla§maYI da iinleyecck zorunlu iinlemlcrdir. 8asUldaki bunalunm lotarya ile dcgil insana yattnm yapllmaslyla a§llacagl bir gcryektir. .. Bas mda tckclIc§meyi iinleyecek ya - sal duzenlemeler ivedilikle ger~ekle§tiril melidir. Ozellikle yeni ~tkaruacak televizyon yasasmda, yaztll basmda ya§anan olumsuzluklar giiziinune almarak, aym yanh§lara dil§ulmemelidir. Gazete sahiplerinin aym zamanda radyo ve televizyon istasyonu kurmalan, toplumun tek yanlt ko§ullandmlmasml engelIeyici demokratik kurallara baglanmahdlr. Toplumun malt olan devlet televizyonunun da zaman geyirilmeden idari ve mali ozerklige kavu§turulmasl saglanmahdtr. Radyo ve televizyon kurulu§lan ve yaytruan toplumun tUm kesimlerinin demokratik siire~ i~inde temsil edilecegi ozerk bir kurumun gozetimi altmda bulundurWmaltdtr. (Bu kurumun adl Ozerk Ulusal neti§im Kurumu da olabilir) • Yerel radyolann kUrWmasml ozendirecek ve destekleyecek iiruemleri getirecek yasal dilzenlemeler zaman yitirmeksizin ya§8ma ge~rilmelidir. • TRTde kiilegibi ~a1I§t1nlan istisna akitli personelin kapl online konulmasl, Kurum'daki yiinetim hatlannm ~arpici bir sonucudur. Mahkeme kararlan dogrultusunda istisna akitli personele tlim haklan geri verilmelidir." (KlSaltdm~llr) ger~ekle§tirilmelidir. • Glineydogu Anadolu'da hukuk devletini i§lemez hale getiren, gazetecilik yapmayt imkanslzla§t1ran, olaganustu hal uygulamasl ile sansiir-siirgun uygwamalan derhal yiiriirliikten kaldmlmaltdu. • Bir su~ yiiklenmesi halinde gazeteci ve yazarlar tutuksuz yargtlanmah, ulkemizin aYlbl olan gazete, dergi ve kitap toplatrna uygulamalan son bulmah, geni§ kap- ;L.e:";~iM SAVA~l .. 3 BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER Reklam pastasInin televizyonlarla bolii§iilmesi baSloda krizler yaratlyor Ekonomik Rapor'dan Ozet: .. Son yillarda reklam pastasmm televizyonlar tarafldan da bOlii§iimlesi, basm i§letrnelerinde mali kirizler yaratrnl§ goziikmektedir. ~iiphesiz ki, bunda kotii i§letrne YOnetimlerinin de paY' biiyiiktiir. Olkemizdc devletin te§vik etmedij!i hi~ir sektor yok gibidir. Basm i§letrneleri de ~e§itli ~ekiUerde devlet te§viklerinden yararlanmaktadlr. Anak bu te§viklerin, okuyueuya yanslyacak §ekilde olduj!u §iiphelidir. Belli arallklarla gazete fiyatlan piyasa ko§ulIanna uygun olarak, dij!er iiriinlerde oldugu gibi, artrnaktadtr. Basm i§letrneterine yapllan te§vikler, daba iyi bir gazete iiriiniinii saj!lar goziikmemektedir. Bu te§vikler, gazetenin okuyuatya ula§madlj!1 bOlgelerde gazetecinin okuyueuya ula§maslm saj!layaeak daj!lltm mekanimtasmm kurulmasml ger~kle§tire memekterdir. Bu le§vikler, vergi indirimieri veya muafiyetleri yoluyla ~I§anlann satlnalma giiciinii anuracak bir teki de yaratrnamaktadlr. Tekelle~e Tekelle§me diinyada ve Tiirkiye'de geel olarak biitiin sektorlerde goriilen bir 01gudur. neti§im alanmda boyutlan giderek anml§, "r,;apraz tekelle§me" boyutlanna ula§ml§ur. Farkh iIeti§im arar,;lannm miilkiyeti ve denetimi r,;ok uluslu onakhklann eline ger,;mektedir. Bu siireein, r,;ok sesliIij!i ortadam kaldtraeak boyutlara ula§masl s~ konusudur. Bu baktmdan tekelle§meye ej!llimlerine kaf§1 duyarh olunmasl gerekir. Olkede genel olarak tekelle§me)li Onleyen yasal diizenlemelerin yaptlrnasl, bunun ileti§im alanml da kapsamasl gerekir. Ekonomik zonmlulukiann ileti§im ozgiirliij!iinii tehlikeye aunasma izin verilmemelidir. Ucret Politlkas.: Ozellikle son ytlarda basm i§letmelerinde uygulanan iiereJ politikalannda "~§itlilli j!in" ve "belirsiz"Iij!in egemen oIduj!u goriilmekte ve bu duntm basm i§IeuneIerinde r,;all§ma ban§ml engelleyen olumsuz bir faktor olarak, giderek etkinlij!ini siirdiinnektedir. BaSIn okur goziindeki giivenirliligi yitiriyor Basm ve Toplum Raporundan ozet Tiirkiyc'dc basm bir kriz ya§amaktadlr. Bu kriz toplumdaki yaplsal sorunlann bir yanstmasldlr. Basm okur goziindeki giivenirliligini yitirmi§rir. Okur niifus ve §ehirle§medeki arl\§a kaf§m, gazete tirajIanndaki dii§iif bunun gostergesidir. Okunm gazete se~iminde haber ve gorii§e saygldan ~ok promosyoo ve lotarya baj!tmhhj!1 one ~Ikmaktadlf. Basmda ilan ve promosyon baj!tmhhj!I, gazete yonetimieri dolaYlSlyia yazar ve muhabirlerin de mali ve siyasi ~vrelerle i~ir,;e lij!ini arttlrmakta, iiriin nitelij!ini olumsuz ' ctkilemektedir. Bu duntm halkm dogru haber alma hakkmm ihlal edilmesine, okunm da giderek bu doj!rultuda yonlendirilmesine yol a~aktadlf. Basm, kendi iyinde promosyoo ve lotarya baj!lmItllj!ma son vereeek giicc sahiptir. Habereilik One r,;lkmalldu. Krizde biiyiik pay, basmm kendisindedir. Kadm bedeni ve cinsellij!in tiraj anllrrna yolu olarak kullantlrnasl utanr,; vericidir. BWla SOlI verilmelidir. Yaplsal nitelik kazanan bu ge~k, basm ~I§anlannm mesieki ahlakml da olumsuz etkilemektedir. Yazar vc muhabirler haber kaynaklanyla, yani resmi kurum ve ki§ilerle, topiumdaki r,;e§itli r,;lkar ve bask. gruplanyla kaf§lhkll istismar ili§kisi ir,;ine girebilmektedir. Bu ili§ki basmm ele§tirisinin ser,;ilmi§lere yonelmesi, atanml§lardan uzakIa§masl ve dolaYlSlyla resmi/basm ideolojisinin kurumsalla§masma yolar,;maktadlr. Basm r,;ah§anlanmn mali siyasal ve biirokratik 'fevrelerie ili§kisi, haberci-haber kaynaj!1 ili§kisinden uzakla§arak hediye ve imtiyazlara uzanan bu r,;iiriimeye kaymaktadlr. Gazeteeiler ve gazete yoneticileri de belli arallkiaria malbeyanmda bulunmahdlr. Basm karu yOneuneIij!i dej!i§tirilmeli, basm karu verme yetkisi basm, radyo televizyOll alanIannda ~ah§anlann meslek orgiitlerinden oIu§an tarafslz bir kurula verilmelidir. Basmdaki <>dill mekanizmasl da benzeri bir kurul tafmdan denetilmeli ve anuan istismar ili§kisinin yanslmasl olan <>diil enflasyonuna SOlI verilmelidir. Yalan, yanll§, giidiimlii iiriinler de "kara <>diiller" ilan edilerek ya§anan ahlaki r,;okiintii te§hir edilmelidir. Haberin yanh§ verilmesi kadar, gozardl edilmesi de buna dahiidir. Bu basmda ozdenetimi sagiamanm onemli bir arael olaeakur. Basm r,;ah§anIannm haber toplama ve ileune ozgiirIiij!ii tehdit altmdadtr. Son 4 ay 4 Toplu sozle§me kapsamma girenlerin iieretleri bilindj!i gibi, toplu i§ sozle§mesiyIe diizenlenmekte ve bu gruptakilerin iieretleri bilinmektedir. Bir dij!er grup "ozel durumlu personel" olarak iieret almakta ve bu iieretlerin de bordrolarda gOriilmedij!ini belinilmektedir. "Yandan r,;arkh" ya da "zarf sistemi" uygulamasl diye bilinen bu yontemin giderek yaygmhk kazandlj!1 ifade edilmektedir. Bir dij!er grubun iiereti "gariban iiereti"dir. Bunlar ne topiu sozle§me ir,;indedir, ne de kapsam dl§1 personel statiisiindedir. Bu gruptakilerin saY's, son ytllarda, ucuz personel istihdam. politikasl sonueu anl§ gostermekte ve bu gruptakilerin "gazetecilik a§klan" istismar edilmektedir. Hayal lankllj!ma en fzala uj!raya ngrup da, r,;ir,;ej!i bumunda "Basm Yaym Yiiksek Okullan OJ!renciIeri'' olmaktadlr. Sosyal giivenlik imkanlan da saj!Ianmayan bu grubu, sektOriin geIecej!i YOniinden kazanmak gerekmektedir. • Devaml 13. Sayfada i~nde 5 gazeteei oldiiriilmii§tiir. Abdi tpekr,;i'nin Oldiiriilmesinden bu yana, hir,;bir meslekda§tmlzm katili hal a bulunamaml§ttr. Ozellikle muhabirler slk sUc baskl, tehdit ve saldtnlara maruz kalmaktadtrlar. tktidarlar gazeteeinin haber toplama kararlan oniinde gazeteciyi potansiyel sur,;lu sayan bir anlaYI§la engeller r,;tkartrnaktadlr. Kamu gorevlilerinin basma olumsuz tavn engeIlenmelidir. Basm, insan haklan ihlalleri, askeri darbeler tiiriinden demokrasi kaf§llI eylemler ve her tiirlii aynmClhj!a kaf§1 tavlr almahdlr. Tiirkiye'de basm, bu giine dek bu konuda iyi bir Slnav vermemi§tir. Basmda yaygmla~an star gazeteci ve ko§e yazan enflasyonu yeni ve nitelikli muhabir yeti§mesinin oniinde eiddi bir tehdit olu§turmaktadtr. Basmda sendikal orgiitlenme Oniinde gazete YOnetimlerinden kaynaklanan engeIler kaldmlmalldlf. YUI§aniara sendika kanahyla yaym politikasl ve Weunc yonetiminde soz sahibi olm~hdtr. Yerel ve amator basml tC§vik ediei diizenlemelerle toplumsal alt-gruplann kendi seslerini ozgiiree duyurabilmeleri kanallan a'ftlrnall, bu yolla baSin ve toplumun demokratikle§mesine kaUcI saj!lanmahdlf. Okunm tekzip hakkl giiniin gereklerine gore diizenlenerek i§lerlik kazandmlmahdlr. BaSin ve toplum ili§kilerinin diizeltilmesinde, yasal diizenlemelerin yamslra ve belki daha r,;ok, basmm kendisine sorumIuluk dii§mektedir. '--" RADYO, TV, BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER I TRT baglmslz ve ozerk olmalldlr Radyo TV Komisyonu Raporundan Ozet: • TRT baglInslz ve ozerk olmahdrr. • TRT kurumu idari, mali ve yaym politikalann belirleme a~lsmdan ozerk bir yaplya kavu~turulmahdlr. • TRT ilst dilzey yoneticileri yaym ~ah~anlarmm da onemle temsil edllece~1 bi~imde se~imle gelmelidir. • Program yaplmmda ozerklik 01mahdlr: Programcl, program yaplrrunda yaratlhclgml saglayacak ozerk yaplya kavu~turulmahdlr. • Program denetimi ~agda~ yaymclhk yetki ve sorumluluklan i~inde programcl tarafmdan denetlenmelidir. • Mali a~ldan ozerk olmahdlr: Kurumun mali kaynaklan yasalarla gilvence altma ahnmahdlr. • Kururn personelinin sosyal, hukuki ve mali statilsilniln dilzenlenmsinde siyasi ve ticari gil~lerin etkisinden uzak olunmah; ilcret diizeyi, ozel yaym kurul~ personelinin haklanru ozendirmeyecek diizeyde belirlenmelidir. • TRT'nin yonetim ~emasl yaymclhk hlzma ve ~agda~ i~letme anlaYl~ma uygun olarak yeniden dilzenlenmelidir: Kururnun amaCI olan "yaym yapmak" esasl gozoniinde bulundurulark, orgiitlenme buna gore yapllmahdlr. gun olarak ytirilttilmesini degerlendireek, gerektiginde ongorillen yapllnmlan uygulama gticilne sahip, Ozerk Ulusal 11eti§im Kui'umu kurulmahdlr. Kurulun olu§turulmasl se~im yoluyla ger~ekle~tirilmelidir. Kamusal Radyo ve Televizyon Yaymclh~l: • Demokratik kitle orgiltleri yerel yonetimler- egitim kurumlan vaklf1ar - sendikalar ve benzeri kurum ve kurulu§lar ileti§im alanmda ~oksesliligi, demokratik yapllanmaYI ve kamusal yararl beslemek amaclyla yerel ve ulusal diizeyde yaym yapabilmelidirler. Yeni olu~acak ileti~im dilzeninde bu ttirden yaYlnlar desteklenmelidir. • Tecimsel ama giitmeyen bu ttir kitle orgtillerinin ekonomik nedenlerle radyo ve televizyon istasyonlan kuramamalarl durumunda ozerk kamu kurumlannda bu orgtitlere seslerini duyuracaklarl bir platform yaralilmahdrr. Bu durum, ozgtirltikyii ve demokratik bir yeni ileti~im dtizeninin saghgl a~l smdan btiytik onem ta§rrnaktadrr. Radyo Yaymlan ve Yerel Radyo Yaymclhgl Ozel ve kamusal radyo kallhmclhgm saglanmasl, toplumun demokratikle§mesinin hlzlandmlmasl baklTRT Yanslz Olmahdlr: mmdan giinceldir. Radyo hal a geli§mi~ demokratik Kurum yaymlannda yanslz 01mahdrr; bu yanslzhk ba~ta siyasal toplumlarda dahi ~agda~, ruzh, izleerke olmak iizere her tiirlii basklya nebilirlik diizeyi en yiiksek bir ara~ durumundadlr. kar~l koyacak nitelikte diizenlenmeIi. . Dlkemizde Radyo'nun giindem• Siyasal Partilerle ilgili haberlerden dii~mii~ olmasmm temel nedeni de Ol~tit, "Haber Degeri" olmahdir. ama~ta, i~leyi~te ve kapsamdaki ni• Haber degeri Ol~titii, her ttirlii . teliksizliktir. kurum ve kurulu ve olaylarla ilgili Tekellerin baskl ve ku§atmalan olmakslZln, ya~arrum saglayabilecek olarak uygulanmahdlr. Radyolar'm kurulmasl ozendirilme• Yanslzhk toplumdan yana 01lidir. mahdlr. • Kurum yaymlannda, kamu yaran ~ogunculuk, demokrasi ve kiiltiiYerel Yonetim Radyolan rei yozla~marun onlenmesi ilkeleri Bu olu~umda, daha yok kent kagozetilmelidir. llhrru amaylanmah, kentte ya§ayan hemen tlim bireylerin, ekonomik, sosyal ve kiiltiirel geli§imini hedefleOzerk Ulusall1etl~im Kurulu Tilrk Radyo ve Televizyon Hiyen bu ama~la bireyi i~ine alan bir yapllanma geryekle§tirilmelidir. metlerinin yasal ilke ve esaslara uy5 Yasalar baslnl destekleyici olmah Haber Komisyonu Raporundan Qzet: "Basm Kanunu'nda 1953-1956 Ylllan arasmda geryekle§tirilen degi§iklikierle dil§i1ncenin basm yoluyla ayiklanmasl onemli onyilde SImrlandmlml§tlr. Bu smulaYlcl hilkUmler 1960 yilmda yikartllan 143 saYlh yasa ile kaldmlml§, dU§Unce ayJklama ozgUrlUgU 1961 Anayasasl'nm getirdigi bu dUzenleme hayata geyirilememi§, i§lerlige kavu§turulamaml§tlT. 12 EylUl'den sonra ba§layan silreyte basm yoluyla dil§i1nce ayiklarna ozgUrlUgU, 1953-1956 doneminde oldugundan daha da a§m slmrlamalara maruz blrakilml§trr. Oniversiteleri, yargl organlanm 01dugu gibi, basml da anar§i ortamlmn ba§ sorumlulanndan sayan askeri yonetim ve onu izleyen sivil iktidar, haber ve dU§Uncelerini serbestye yayilmasml engelleyici veya ZOrla§ltlrlCI yasal dUzenlemelere gtimi§tir. Bu donemde yapilan yasal dUzenlemelerin pek yogu, genelde dU§Unce aylkiama, ozelde basm yoluyla (jil§iince ayiklama ozgilrliigiinil SImrlayan 1982 Anayasasl'na aykm diizenlemelerdir. Yapilmasl gereken ivedi i§lerin ba§mda yazill basml ilgilendiren mevzuatm taranarak, basm yoluyla dU§Unce aylkiama ozgUrlUgUnU engelleyen veya smrrlayan antidemokratik hiikUmelerin tespiti ve yUrUrIUkten kaldmlmasl gelmektedir. Bu, basm yoluyla dU§Unce aylkiarna ozgUrlUgiiniin demokratik ilkelere uygun ve yagda§ gereksinimlere cevap verecek hale getirilmesi iyin yeterli olmayacaktlr. C;e§itli tarihlerde, farkh amaylarla degi§tirilerek biiliinliigUnii yitirmi§ Basm Kanunu ve Matbaalar Kanunu ba§ta olmak Uzere yazlh basma ili§kin tUm yasalann yeni ba§tan ele almmasl ve dilzenlenmesi gerekmektedir.Bu dilzenleme srrasmda, Anayasa'nm 28. maddesinde yer alan, "Devlct, baSin ve haber alma hOrriyeUcrini saglayacak tedbirleri ahr"hiikmilniln hayata geyirilmesi ve i§lerlige kavu§turulmasma yall§mahdlr. Basm yasalan buyrukiar, yasaklar ve ceza yaptlnmlaml iyeren kurallar bUtUn olmaktan yikarllmalldlr, basm dilzenleyici "e destekieyici hale sokulmahdrr. BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER Dogu Almanya gazetelerini BatIIIlar satIn aidl Gruner und Jahr, Springer ve Bauer gruplan eski Dogu Almanya 'da basIDI ele ge~irdiler Almanya'Oln birle§mesinden soma Dogu Almanya'daki ileti§im ara~lanOln durumunda ~ok buyiik deAi§iklikler oldu. Eskiden Alman Komunist Partisi'nin ya da ona bagb orgutlerinin mab olan gazeteler ozelle§tirildi; bunlan Ball Almanya'daki buyiik basm gruplan satm aldl. Bu gruplar aynca Dogu Almanya'da kendi yerel basktlanm yapmaya ba§ladtlar. Dogu AImanya Radyo-Televizyon kurumu da daglldl, Batl Almanya'da oldugu gibi eyaletler diizeyinde bir sistem olu§turuldu. Ozelle§tirmeleri saAlamak i~in Bonn'da Maliye Bakanhgma bagb olarak kurulan Treuhandanstalt adlt bir kurum once parti gazetelerinin tasfiyesini ele aldl. Biiyiik Alman basm gruplan yiizlerce milyon markhk yattnmlar yaparak gazeteleri ele ge~irdiler ve bunlann kendi basm politika ve anlayt§lna uygun olarak yaym yapmasml sagladtlar. Daha 1990 ba§lannda Batl Almanya basm gruplan Dogu Almanya gazeteleri ile ili§ki kurmu§lardl. lIk olarak Dogu Almanya'da eski Komiinist Partisi'nin sahibi olduAu en buyuk yaytn evi Berliner Verlag Batt firmalanyla pazarbga oturdu, bu yaymevinin yonetimindeki gunluk iki gazete He haftahk dergiler yakla§tk 200 milyon dolara Maxwell ile Gruner und Jahr gruplanna sattldl. Max well oldiikten sonra da Gruner und Jahr grubu Berliner Verlag'l denetimi alttna aldl. Berlin'de yaytnlanan giinliik B.Z. am Abend gazetesi yok oldu ve bunun yerini Gruner und Jahr ve Maxwell grubunun yaytnladlgl Berliner Kurler am Abend gazetesi aldl. Haftabk Neue Berliner lIIustrierte ~oktu, yerine Extra dergisi yaymlandl. Alman Komiinist Partisi'nin yaymladlgl 14 boigesel gazete ~e§itli yollarla Ball Almanyab grupiann denetimi altma girdi. Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetesi Dogu'daki I-hristiyan demokrat gazeteleri ele ge~irdi, Springer grubu da liberal gazeteleri dcnetimi altma aldl. Bu alanda en etkili olan Batl Almanya basm grubu olarak Gruner und Jahr gosteriliyor. En biiyuk parsayt bu grubun topladlgl anla§tllyor. Springer grubunun 1995'e dogru 1 milyar dolarbk yaunm yapacagl a~tldandt. Buna kar§lhk Gruner und Jahr grubu 500 milyon dolar, Bauer grubunun da 140 milyon dolarltk yattnm yapacagl belirtiliyor. Bu degi§ikliklerin yanl slra tirajlarda da onemli degi§iklikler oluyor. Omegin Bild Zeitung 1990 ortalannda I milyon baslyordu, ~imdi ancak bun un yansml basabiliyor. Burda ve Murdock gruunun 1991 MaYlsl'nda ~tkardudan Super Zeitung gazetesi ise 470 bin baslyor. Eski Dogu Almanya'nm Batl ile birle§mesinin ileti§im alanmda yaratugl sonu~lar ",ok geni§ etkiler yarattl. italya'da Gazeteciler Odasl kaldlnlacak ml? ltalya'da Fa§izm doneminden kalma bir kurum vardlr: "Gazeteciler Mesick Odasl". "Baro"ya benzetilebilen bu ku- : rum basml denetim altmda tutabilmek i~in Mussolini tarafmdan kurulmu~tur. Gazeteciler Meslek Odasma iki buyiik yetki verilmi§tir: Meslege girecek olanlan smavdan ge~irmek; ta§lt ara~lannda gazetecilere indirim saglamak. 21 ya§ma basml§ ve orta ogretim du zeyinde egitim gormu§ adaylar bir yaym organmda 18 ay staj gordiikten sonra gazeteci olmak i~in Meslek Odasma ba§vu rurlar. Eger adaytn orta ogretim diplomaSl yoksa genel killtur konulannda ek bir smavdan ge",irilir. Ne var ki, adaylar staj yapacaklan gazeteyi bulurken ve smavdan ge",erkcn yakmlannm destegini elde edebilirler. Bu destek bazen siyasal da olabilir. ltalyan basmmm yoncticileri Gazeteciler Meslek Odasma giri§teki ko§ullann yeterli olmadlgml du§unurek bundan 15 ytl Once gazetecilik okullanmn kurulmasml desteklemi§ler ve bu ama",la ~ §itli iiniversitelerde gazetecilik okullan a"'llml§ur. Bu okullan bitirenlcr Meslcge giri§ smavmda ba§anh olduklan zaman 18 ayhk staj yapmadan odaya yazllabilirlcr. Bugiin Meslek Odasma kaytth 11 bin gazetcci, 2 bin stajyer ve 33 bin yazl ucretiyle ~ah§an gazeteci (publiciste) vardlr. Gazetecilcrin saghk ve ya§ltltk sigortalanyla ilgili gerekli i§lemler ve toplu sozlc§me i~in pazarltklar hep Mesick Odas l'nm aractllgl ile yaplltr. Gazeteciler Mcslck Odasma bu baktmlardan oncmli gorev1cr vcrilmi§tir. Buna kar§tltk ltalya'da bu mcslek Odasl'nm kaldmlmasl ve gazetecilik alamnda demokratik bir duzenin kurulmasl i",in ~e§itli oncrilcr ele almml§ttr. Her halde Gazetcciler Mesick OdaSI son demlerini ya§am aktadtr. 6 Panafrika Haber Ajansl: PANA Panafrika Haber Ajansl PANA 1983'te UNESCO'nun destegiyle Afrika Birligi Orgutiince kuruldu. Ajansm alt yapl ~all§malann yapabilmesi ve gerekIi ileti§im orgutunu kurabilmesi i'rin UNESCO'nun araclbgl ile ilk ba§larda 2,8 milyon dolar saglandl. PANA'mn kurulu§u doneminde Afrika haber ajansIan 'rOk gu~suz durumdaydtlar. PANA'YI bugiin destckleyen ajanslann saYISI 30'un ustiindedir. Ama ajanslar genelde para oocyecek durumda degiller. Ajansm YOnetimine kattlan dcvletlerin 18 milyon dolar bor~lan oldugu belirtiliyor. Ajans bugiin gunde 25 bin sozciik daglllyor, personel saYlsl 120 ki§i. Bu kadro biiyiik masraflan gerektiriyor. Bunun i~in de belki PANA'mn statusu degi~lirilecek . Her ycrde oldugu gibi Afrika'da da bir pazar ekonomisi salgml var. Ajansm yoneticileri PANA'nm bir karma ortakhga donu§tUrillmesini ve paylann % 7S'inin orel sektore sattlmasml oneriyorlar. Boylece PANA devletlerin denetiminden kurtulmu§ olacak. Ajansa kar§1 yiinetilen en buyiik ele§tiri Afrika'mn en bunaltmb donemlerinde bile PANA'nm olaylara ozgur bir yorum getirmemi§ olmasl ve yalmz uye devletlerin goru§unu yansltmasl. Akdcniz Ajanslan Konfcransl Akdeniz Haber Ajanslan Konferansl Eylill ba~lannda Ankara'da toplanacak. Anadolu Ajansmm dllzenledigi bu toplanliya blltlln Akdeniz lllkeleri, yani Yunanistan, ltalya, lspanya, Fas, Cczayir, Tunus, Libya, Mlslr, Lllbnan, KIbns haber ajanslan ile Akdeniz dl~ndan da Portekiz ~a~nhyor. Avrupa'nm En Bi.iyi.ik Sinemasl Avrupa'Oln en bUyU ksinemasl Gaumont-Ecran Paris'te a~tldl. Sinemanm ekTamOln boyu 25 m , yllksekligi 10 m Ekramn bu kadar geni~ olmasma kar~tltk koltuk sayiSl 650. Place d'Italie yalonlannda a~tlan sinemarun projesini Unlll Japon miman Kenzo Tange haZlrlanu~. Fotofoli Fransa'da 22-24 MaYls tarihleri arasmda Fotograf ~Iglnllklan (pheto-Folie) dllzenlcndi. Bu nedenle 300 kentte 500 fotograf sergisi a~tldl ve ~e~itli gosteriler yap1ldl. Fotograf~tltkta dllnyada )'llhk cironun 3 milyar tuttugu, bu alanda 50 bin ki~inin ~all~Ii~, dllnyada yakl~lk 17 milyon fotograf makinesi kullaOlldlgl ve 108 milyon film tUketildigi belirtiliyor. '--- '---- BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER Kara Afrika'da Basin Ozgiirliigii Bek~iligi Yeni YaYlnlar 00 Bah Afrika Gazeteciler Birligi bu ama<;la Dakar'da bolgesel bir komite olu§turdu Kara Afrika illkelerinde basm ozgiirliigiine kar§1 yapuacak saldlruann onlenrnesi amaclyla Bau Afrika Gazeteciler Birligi'nin giri§imi ile "Batl Afrika'da Basm Ozgiirliigiiniin Bek~llIgl ve Korunmasl" admda bir orgiitun kuruldugu bildiriliyor. UNESCO'nun Dakar biirosunda ~I~an Malili gazeteci arkada§lmlz Diamonsl Born bote bu orgutUn koordinatoru Abdoulaye Ndiaga Sylla ile bir konu~ma yapml§. Sources UNESCO dcrgisinde ~lkan bu konu§manm bir ozetini siitunlarumzla ahyoruz: -Orgiitiiniiziin ama"lan nedir? -O~ tiirlii ~ah§mamlz var: Basm ozgiirliigiiniin giinii giiniine bek~iligini yaparak gerektigi zaman acele eylemlere giri~iyo ruz. Eger iiye demeklerden, ya da Insan Haklanm Koruma demeklerinden biri, bir iilkede basm ozgiirliigiine bir saldm oldugunu bize bildirirse yine derhal gerekli yollara ba~vuruyoruz. Durum incelendikten sonra basm ozgiirliigiine bir saldm olduguna inamrsak sonunlu yoneticilere ba§vurarak oiaYI protesto ediyoruz. Uluslararasl orgiitlere de durumu bildiriyoruz. -Hangl olaylarl basm iizgiirliigiine saldln saYlyorsunuz? -Bir gazetecinin tutuklanmasl, ya da devlet ba§kanma hakaret su~uyla mahkum olmasl, gazete biirolarmm aranmaSI, Radyo merkezinin darbeciler tarafmdan i§gali, yaytnladlgl bir yazldan dolayt gazetecinin i~i ne son veri1mesi, bir yabanci muhabirin ulkeden atumasl, gazetelerin toplattlrnasl ... Bunun gibi saylSlz olay var. Eger giri~tigimiz eylemlerden bir sonu~ alamazsak saldmyt diizenleyenlere kar§I geni§ ~apta kampanyalara giri§iyoruz. "SOS- Batl Afrika'da Basm iizgiirliigii" adh iki ayllk bir dergi yaytnllYoruz. Saldm olaylarml oralarda da a~lklIYoruz. -Gelir Kaynaklaramz nedir? -Ford Vakfl'ndan 170 bin, lngiltere'den de 15 bin dolar ahyoruz. UNESCO'danda yardun alacaglz. -Diinyada basmm durumunu nasi I giiriiyorsunuz? -Basm ozgiirliiguniin savunulmasl biitiin iilkeleri ilgilendiriyor. Afrika'da da ozel basmm bir ger~ek oldugunu ve demokratik bir sure~ i~inde yeri oldugunu kabul etmek gerekir. Afrikah gazeteciler bugiin UNESCO'nun kabul eltigi tiim Ol~iiler i~inde basm ozgurliigiinu savunuyorlar. Devlet ba§kanlan ve yoneticiler de protestolarunlz kar~lsmda ilgisiz kalamlyorlar. Devletler bu alanda bizim bir bek~ilik gorevi yapllglmlzl goruyor ve basma kar~1 daha dikkatli davranmak zorunda kahyorlar. <;:agda~ Basm (<;:agda~ Gazeteciler Dernegi Yayml, Mayts 1992, Oel SaytSl.) <;:agda~ Gazctecller Dernegl'nin yaymladlgl "<;:agda~ Basm" adlt derginin MaylS 1992 ozel saytsl basm ozgurlugiinun oniindeki engellere, bas rna yOneltilen baskl ve saldmlara, basmm ve gazeteciligin i~e doniik ele§tirilerine, basmdaki sendikaslzla§tlrma ~ah§mala rma ve Ankara BelediyeRadyosu'ndaki geli~melere degi~ik yorumlar getiriyor. ••• A.O. BYYO'dan Giiriiniim (Ankara Oniversitesi Basm Yaym Yuksek Okulu Yaytm, MaYls-Haziran 1992, y. 12, s. 45) Ankara Oniversitesi Basm yaytn Yiiksek Okulu'nun uygulama gazetesi olarak iki ayda bir yaymlanan "A.O.BYYO'dan Goruniim" adlt dergisinin MaYls -Haziran 1992 saytsmda; BYYO'da diizenlenen panelde tartl§llan "Halkla i1i~kilerde "agda~ yiinellmler" konusunun degi~ik bakt~ a~uarma gore yorumlan, Tiirkiye'nin dl§ iilkelerdeki tamtunma ili~kin incelemeyi, "Yenl yapllanma i"inde TRT'nin yeri" konuiu tartl~rnayl ve "TRT'nin Avrasya Yaymlan" sorunlarmm inceienrnesini bulabilirsiniz. ...... Yenilleti~im (Ankara: Basm Yaytn- luar Demegi Yayml, MaYls 1992 s.3) Basm Yaytnltlar Dernegi'nin yaymiadlgl "Yeni lIeti~im" adh derginin MaYIS 1992 saYlsmda Basm Yaym Yiiksek Okulian'nm fakiilte olmasma ili~kin gerek~e metnini, TRT'de ya§anan sonmlan ve Anadolu Ajansl i~erisinde yapumasl du§unlilen, yeniden yapuanmaya ili§kin bilgiieri bulabiiirsiniz. Rusya'da basin ve sinemada porno'ya ozgiirliik Liberation gazetesi yazarlanndan Basile Karllnsky Mediaspouvoirs dergisinde ~!kan bir yazlSmda eski Sovyetler Biriigi'nde erotik dergilerin ve filmlerin son iki ytl i~nde biiyiik Ol~iide geii§tiklerini anlallyor. Sovyetler Birligi'ne once Playboy ve Lui gibi dergiler girmi§, bunlar gizliden gizliye saulml§lar, sonra Alman, Hollanda ve Danimarka video seks filmierinin yaytldig! gorulmii§. Moskova'daki Komiinist gen~lik orgiitii Komsomol'da "O"nun tarihi ve "Emmanuelle" gibi filmier oynalllml~. Poiis buniara pek kan§mak istememi§. Baluk iilkelerinde ~galttlan siyah-beyaz seks dergileri de biiliin Rusya'ya yaytlrnl§. Hatta Moskova'da baz! gazete ve dergi satan diikkanlarda bunlarm sall§ma da izin verilmi§. Bunlarm yam Slra Krokodil ve Eko dergilerinde de erotik fotograflar yaytnlan- ml§. Ogoniok, Les Nouvelles de Moscou, Temps Nouveaux Kommersant ve Golos gibi dergiler scks ve pomografi konusundaki tabularm ylktlrnasml savunrnu§iardlr. Sinemaculktaki geii§meier daha onemli sayulyor. 1986'da toplanan SinemaCliar Kongresi'nde Goskino den en Sinema Bakanllgl'nm ve sinema sansuruniin kaidlrumasma karar verilmi§ ve ooylece yeni bir devir ba§iatllml§. Kii"uk Vera ve Taxi Blues gibi filmier ozgiirliigiin ba§ianglci diye kabul ediliyor. Askin denen Sincma Saionian Yoneticiler Demegi sinemaclilkta onemii bir roi oynamaya ba§iaml§ ve her ~e§it porno fimler uretmi§. Tutucu ~vreler klyameti kopartml§lar ama urctim devam etmi§. Askin §cbekesi 150 bin sinema saionundan oiu§uyor, sinemaya gidenlerin saytSl aydan aya artlyor. Askin kendi yaplml 7 studyoianm kurmu§, Sovexportfilm'in yerine kendi i~ ve dl§ film ah§ veri§i firmasm! olu§turmu§, iflasm e§igine gelmi§ olan Mosfilm'i de satm alma i§ine giri§mi§. Askin'in patronu durumunda olan Takizade ozei videoteklerde gizil olarak porno filmleri izieyenleri sinema salonlarma ~ekebilmek i~in geni§ bir program uyguluyor, yabanci illkeicrden satm alman kasetierin Askin sludyolarmda 10 milyon kcipyesi yaptlruml§, porno-video kasetlerin yerini yava§ yava§ sinemalarda oynatuan ftlmler ahyor. Askin ge~en Arallk'ta Moskova'da bir Erotik Film Fcstivall duzenlerni§. Bu festivalin Rusya'da ~k geni§ yanktlar uyandtrdlgl belirtiliyor. Sovyetler Birligi'ndcki siyasal ve ekonomik degi§ikliklerin bir de bu yam var. DUNY A TELEViZYONLARINDAN HABERLER VE YORUMLAR KU<;UK TELEViZYON Y ALANLARI Televizyonda gergek ve canh olarak izledigimiz bir90k olay ve goriintii gergekte sahtedir ve onceden planlanml§tlr. Sunucu elindeki giicii diinyaya ge§itli hilelerle gosterir. izleyici her §eyi kendi gozlerinin oniinde oluyor sanu. 24 Oeak 1992 tarihinde Cezayir'de bir sokak ~at1~mas1 ~lkar. Cezayir ordusuna mensup askerler bolUeU ki~ileri dagltmak i~in mUeadeleye giri~mi~lerdir. Sokaklarda yalmzea bir ka~ el ate~ edilir. Bu gorUnttileri Fransa'da yaymlayan televizyoneular, ses bantlm Uzerinde yayhm ate~i seslerini miks ettiler. DolaylSlyla olay bUy Uk bir anar~ik olaym1~ gibi aktmld1. Aneak asIl ama~, t1pkl sinema filmlerinde oldugu gibi doyurueu seslerle gorUntUyU aktarmaku. BoyIeee olay daha dramatik ve daha dinamik h'~.le getirilmi~ oldu. Ocak 1989 Fildi§i KlYlsl'nda televizyon yudlZI olan Roger-Fulgence Kassy'nin cenazesi bUyUk bir kalabahk e§liginde kaldmldl. Mart 1990 tarihinde ise Fildi§i KtYIsI'nda devlet ba§kam Houphouet-Boigny'e ka£§l gosteriler yaplhyordu. KU~Uciik bu gosteri fllmIerini i~e ren banda kalabalIk cenaze gorUntilleri eklenince olay kocaman bir gosteriym~ gibi televizyonda verildi. I§te televizyon haberciligine ili§kin iki kUyUk omek .Her ikisi de aku almaz hilelerle dolu. Televizyon ekramnda go. rUnen her §Cy son ,derece mantIklI gibi gelir insana Her §ey sanki 0 anda, gozlerimizin onUnde olup bitiyor gibidir. Sanki bu olaylann oncesi hi~ Olmaml§tIr. Her §ey canh yaym gibidir. Oysa gUnUmUz televizyonculugunda oldukya cesaret gerektiren ses ve gorUntU hileleri kullanilmaktad1£. Hem de bUyUk bir sogukkanlIlIkla I§te bir ba§ka omek. Bu seferki ne gorUntU hilesi ne de ses. Yalmzca iyi bir oyunculuk omegi. 10 AralIk 1990 tarihinde bir kadmm kaybolmu§ olan oglunu televizyoncular bulur. OlaYI televizyonda haber olarak vermek isteyen televizyon ekibi kadma ~kim amnda oglunu ilk defa gorUyormu§ gibi, yeni bulmu§ gibi sevinip heyecanlanmasml soylemi~ lerdir. Televizyonculukta bUyUk bir prensip vard1£: gUnceliik demek, olaym anons edildigi anda olmasld1£. Her §ey gozlerimizin onUnde olmalld1£. Geryek ya da yalan Olmasl, onceden olaylann prograrnlanlTU§ olmasl ya da canh olmasl 0 kadar da onemIi degildir. Biri sunucu, digeri ise konuk olan iki ki§i soyle§irler. Her §ey onceden prgrarnlanmarm§ gibidir. Oysa ki her §ey g5rUntUler araciliglyla 5nceden programlanml§t1£. Hangi gorUntU ekran geldiginde ne denrnesi gerektigi 5nceden yazIllTU§tIr. 0 s1£ada insamn i~inden izleyicinin onUnde yanlmzdaki sonucuya §oyle demek geliverir: "Bu bOlUmU birlikte g5rmU§tUk degil mi? B5yle 5nceden prgramIanml§ bir dUzen i~inde kendimi tutsak gibi hissediyorum." Fransa'da TV roportajlan gitgide sinematografIk mini yapImlara donU§Uyor. GorUnrulerin belli bOlUmIerini ~Ikartillp veya eklenmesiyle her §ey dogallTU§ gibi biryok ilgisiz konular yaratillyor. Japonya'da ise bunun tam tersi oluyor. Roportaj ekipleri yektikleri baZl go. rUntUleri izleyiciden gizlemeye ve sesleri maskelemeye yall§lTUyorlar. Fransa'da ise bu tUr g5rUntil hileleri profesyonel bir hata olarak kabul ediliyor. Yani, artIk bazl gercekleri gizlemek, degi§tirmek, yarpltrnakla TV muhabirleri profesyonelliklerini ilan etmi§ oluyorlar. BUtUn bu TV hileleri kar§lsmda getirilecek yorum, televizyon, tiyatrovari senaryolarla sinemaYI g~meye haz1£lamyor §eklinde olabilir. Sunucu elindeki gUcU dUnyaya bu hilelelerle gostermi§ oluyor. !stedigini kitlelere g5steriyor, istedigin g5zlerden kaymp yokediyor. TV muhabiri tlpkl bir SUperman gibi dUnya Uzerinde uyar. Insanlann kalp an§lanm duyabilir. Haber vermek iyin her an her yerde gorev yapar. ~okuluslu bir mekanda habere kar§l bir aygozlUIUgU vard1£. Ancak, ayagml ne zaman yere basacagInI da bilir. Asil i§, birkay g5rUntU ile olaylann ger~ekligini izleyiciye onaylatmakt1£. A~Iklama beklemeksizin gonilllU olarak kendisine gosterilen gorUntUler kar§lsmda heyecanlan1£, hlZh habercilik ile §iddeti de bu arada birbirine kan§tlrlr. TV muhabirintn bir a§ka rUyasl ise, g5rUntilleri tam zamamnda birbirine ekleyebilmektedir. GorUntiller, muhabirlerin kendilerinden bekledikleri TOIU oynarlar. Gereksiz laf kalaballgl ile haber yorumIan birarada verilir. GorUntUlerin ashnda ~ok aZI haberle ilgilidir. Kaldl ki 8 gorUntUlerde yer alan 10 ki§iden 9'u akuda kalmaktad1£. Yani gorUntUnun gUcU yok fazlad1£. Oysa gUnUmUzde yapuan TV haberciliginde asu haber gorUntUde degil yorumda yeralmaktadlT. Konuyu anlamak iyn gorUntU degil, ses yeterli 01maktad1£. TV §irketlerinin montaj odala~ nnda gorUntU planlarmdan sIk sIk sozedilir. Bu gorUntU planlanmn dUzenlenmesinden amay, yorum yapan muhabirin yorumuna ters dU§meyecek gorUntilleri yaymlamaktIr. Yani aslolan yorumdur. Muhabirin olay hakkmda ne dU§UndUgU 5nemIidir. B5ylece muhabirin getirmi§ oldugu yorumu haklua§tIracak gorilntiller 5zenle s~ilir ve montaj edilir. TV muhbirleri roportajlan srrasmda farkll ki§ilere farkll §ekillerde seslenmek zorundad1£lar. Kimine "Sen" kirnine ise "Siz" diye seslenmek gerekir. Bir gUn Antenne 2 muhabiri gorevi geregi erkek karde§i ile roportaj yapmak zorunda kahnca §artlar geregi ona "siz " diye seslenmek zorunda kaldl. Bunlar da meslegin cilvelerinden yalmzca biri. Bazl prograrnlara konuk muhabirler yagnhyor ve sunucularla soh bet ediyorlar. Ne sohbettir ki, hiybir cUmIede her ikisi de teklemiyor. Olduk~a d llzgUn konu§uyorlar. tzleyicilerin dogalml§yasma izledikleri bu gorUntWerin ash pek de 5yle degU. ~UnkU hem sunucu hem de konuk muhabir onceden yazulTU§ olan metni okuyarak durumu kurtarmaktad1£lar. Oysa akan yazuan izleyiciler g5rmemektedir. Olay npkl tiyatroda oldugu gibi. tki ki§i i~in yazuml§ bir metin. Televizyonda ger~k ve canh olarak izledigimiz bir~ok olay ya da gorUntiller ashnda sahte ve onceden programIanlTU§t1£. TlpkI sinema ya da tiyatroda oldugu gibi. Derleyen: Ne§e ()ztiJrk DUNY A TELEViZYONLARINDAN HABERLER VE YORUMLAR Japonlar Hollywood'a neden el attllar? Japonya program iiretir.ninde e dl~ satI~larda fazla ba~anh olamadl. Ote yandan Guney Kore ve Taiwan televizyon sah~larmda Japon firmalan He rekabet ediyorlar. Japonlar son yillar i~inde Hollywood'a e1 atlJlar, TV program I iiretiminde dengeler de~i§me e~ilimi gosteriyor. Sony 19S5'deCBS'in plak bOlmiinii satm alarak bu i§i ba§latll. CBS program iirelimine onern veren bir firmaydl ve yilllk cirosunun be§te birini program iiretiminden sa~hyordu. Bundan bir ytl iince Natsushika frimaSI 6 milyar dolara Universal stiidyosunu sa1m aldl. Universal'm Amerika'da iinemli bir yeri vardl ve fimlerin % 14'iinii iiretiyorduo Aym ytl Sony Columbia'ya el atll ve 3,4 milyar dolara Amerika'nm bu en biiyiik sinerna ortakh~ml ele ge~irdi. Variety dergisinin yauhgma gore Columbia Amerkan sinerna piyasasmm % 5'ini elinde bulunduruyordu. Ar§ivlerdeki film saylSl da 2. SOO'iin iizcrindeydi. Diinyadaki televizyon istasyonlanmn arlJ§1 ve uydu yaytnlanyla yeni yeni kanallann kurulmasl TV filmlerine olan gereksinmeyi ~~altml§lI. Oysa iiretim dante iiy oranmda Amerika'nm tekelinde kalml§lI. Japonlar program iiretiminde Amerika kadar ba§anb olamlyorlardl. Bu baklmdan da zengin film af§ivlerini ele geyirmeye biiyiik onem veriyorlardl. Elektronik malzeme iircten Sony ve Matsushika gibi biiyiik Japon firmalan ytlIlk cirolannm iiyte ikisini yabanci iilkelerden saghyorlar. Ama bu alanda kar§L1anna iki biiyiik rakip ylklyor: Giiney Kore ve Taiwan. Her iki iilke de son yillarda ara§tlrmaya aglrhk vererek yeni teknolojiler uygulamaya ba§ladtlar. Oyle ki, Giiney Kore ve Taiwan Japonya'da elektronik iiriin satmaya yoneldi. Japonar ah§L1maml§ olyiilerde televizyon kullamyorlar. Japonya'daki Audivisuel aray tiiketimi Avrupa'dakinin iki katl oldugu goriiliiyor. A vrupa'da bir ailenin on ytlda bir yeni TV almasma kan§lkllk Japonlar her iiy yLida bir televizyonlannl degi§tiriyorlar. JaporLIar bunun yam sua program iiretimi alan lOa yonelmeye ba§ladllar. Uzmanlar Japonlann Amerika'daki firmalarIa ilgilenmeye ba§ladlklan donemde program iireten firmalann pek parlak durumda olmadlklanm, bory i9inde bulundukIannI, Sony ile Matsushika'nm bundan yararlandlklarml belirtiyorlar. Japon Amerikan rekabeti oniimiizdeki yLilarda her halde yeni a§amalara ula§acak Polonya'da yeni bir Radyo-TV yasasl Polonya'da yaymcthkta Devlet tekeli kaldmhyor. Yeni bir R adyo-TV yasasl hazulamyor. Polonya Radyo-TV kurumu mildiirii, iinlil ileti~im uzmaru Karol Jakubowlcz'in Euroradio dergisine bu konuda verdigi bir demcytcn ~aglya baZl par~alar aldlk: -Radyo ve televizyon tekelini kaldlrmak i~in hazlrhklar yaplyoruz. Devlet Radyosunun ve televizyonunun dl~mda bugUn Polonya'da birka~ ozel radyo ve bir ozel televizyon var. Kendilerine verilen ge~ici ruhsatlarla yaym yaplyorlar. BugUn i~in ger~ek bir ~gulculuktan sOz edilemez. Yeni bir Tadyo ve TV dUzeninin kurulmasl i~in son iki Yll i~inde Parlamentoya don tasan sunuldu. OnUmUzdeki aylarda biT sonu~ almacagml umuyorum. Yasada biT kamu sektorii, bir de ozel sektor yeT alacak. Tecimsel olmayan radyolar dii~Unillmedi. Kurulacak diizenin ger'rekten demokratik olacagl kanlsmda degilim. C;iinkU ellerinde olanagl olmayan insan topluluklan, kilyUk olsa bile radyo kuramayacaklar. Audiovisuel alanda ~ogulculuk bu yollarla saglanabilirdi. Bu tilT topluluklara bazl ayncaltklar tanmmahydl. Omegin bir frckansm kullarulmasl i~in br veTgi odenmesi gerekiyor. Tecimsel olmayan demek radyolarl bu vergiyi Odemeden yaym yapma hakkma sahip olmahdlr. Halta bu tiir Tadyolara dev1etin Odenek saglamasl da dii~iiniilmelidir. Polonya'da serbest pazar mitos'u gii'rlendi. Bir i~ adaml radyo kurmak, para kazanmak ya da iflas etmek is terse, buna kimse karl~mamah dcniyor. Tecimsel 01mayan radyo anlaYI~l daha bize girmedi, Uziiliiyorum." 9 TV Globo dizilerine i1giazahyor Brezilya'nm iinlii "novela"lannl yapan TV Globo'nun son zamarLIarda bir bunaltm donemine girdigi arLIa§lhyor. Bunda iilkenin genel ekonomik durumunun etkileri var. Son on iki ay iyinde enfiasyon % 475 oranmda artml§. Askeri iiceretlerin ise SO dolar (560 bin lira) oldugu bildiriliyor. Yoksulluk iyinde ya§amlannl siirdiiren insanlar TV Globo yaymlannda kendilerini avutacak a§k, duygusalltk ili§kilerine dayanan oykiiler bulduklan i~in novela 1ar uzun ytllar ~ok ba§anh olmu§tu. Ama artlk TV izleyicileri bunlan kanlksaml§ goriiniiyorlar. Reklam gelirleri de artmlyor. TV Globo'nun novela1an 70'li yillarda Brezilya'da TV izleyicilerinin % 70'ine sesleniyormu§, bu oran ~imdi % 4O'a dii§mii§. Novela'lar SO'li yillarda foto-romanlara benzcr melodramlara, folklora, egzotizme, esprilere, tarihsel oykiilere, giincel toplumsal sorurLIara dayantyor ve yok ilgi yekiyordu. TV Globo 0 donemlerde rakipsiz saytllyorduo Sonra SBT, Manchete, Andeirantes gibi yaytn kurumlan aynt dizileri geli§tirerek piyasada iistiirLIiik kazandtlar. Kablolu TV ~ebekeleri de geli§erek TV Globo'ya rakip oldu. TV Globo'nun haber programlan da uzun ytllar yak ba§anllydl. Halkm% 70'i TV Globo'nun haberlerini izliyordu. Bu oran geyen ytl % 54'e dii§tii. Bunun iizerine TV Globo BBC, Visnews ve TWN'le anla§arak "Clobo News TelevIsion' adh 24 saatlik bir haber programl olu§turdu. TV Globo bunlann yam slra uluslararaSl diizeyde etkili olmayt da ba§ardl. Tele Monte-Carlo'nun hisselerinin % 40'101 cline geyirdi. Latin Amerika iilkelerine de uydu ile program dagltlyor. Okur yazar oranmm yok dii§iik oldugu Olgelerde de TV Globo alt diizeydeki programlan ile izleyicilerin geni§ olyiide ilgisini yekiyor. Romen Televizyonu'nun ikinci Kanahm ingilizler i~letecek Romanya'da TV lkinci Kanah'nm i§letilmesi imtiyazl bir lngiliz ozel TV ortakJl~ma blrakLidl. Le Monde gazetesinin Biikre§ muhabiri Jean·Baptiste Naudet'in bildirdigine gore Romanya'da Radyo Televizyon yasasl daha ylkmadan once Romanya Televizyon Kurumu lkinci Kanalm i§letme imtiyazml European Business Communication adll ortakh~m bir dalt olan Atlantis Television firmasma vermi~. lkinci Kanah i§letecek olan Canal 2 Tele Romany'nin adll ortakJl~m hisselerinin % SO'i lngilizlere aitmi§, % 29'si de Romanya'ya. Ingilizler yeni yattnmlarla bu kanalm halkm % 6O'ma ula§masml sagJayacakJarml§. lkinci Kanal bugiin niifusun ancak % 25'ine ula§abiliyormu§. RADYO DUNY ASINDAN HABERLER Haiti'de Radyo He direni~ Radyo da haberler §arkl bi~iminde okunuyor Haiti ~ok uzun ytllardan beri diktatorliik rejirnleriyle yonetilen bir iilkedir. 1957'den 1971 'e kadar bu illke Fran~ols Duvaller (Papa Doc) adh bir diktatoriin yonetimindeydi. 0 oldiikten sonra yerine oglu Baby Doc ge~ti, 0 da 15 yIl iktidarda kaldl. Sonunda devrildi ama, iilkede bir tiirlii dcmokratik bir duzen kurulamadl. Ge~cn ytl ozgur se~irnler yaptldl, Pere ArlstIde adh bir din adaml se~imleri kazandl ama, ordu yeniden yonetirni ele aldl, Pere ArlstIde de Venezuela'ya ka~l1. Haitililer ge~en ytldan beri boat· people denen teknelerle Amerika klytlanna g~ ediyorlar. Amerika Haitililcri ahmyor, yine de go~ler onlenemiyor. Bu tckneler 7.000 dolara ~tl(lyor ve i~lerine 150-200 yolcu dolduruluyormu~. Tekne flrtmaya yakalamrsa Deniz Tanrlsl AgouC'ye bir kurban verme gelenegi varml~. YoIcular leknede en ~k olay ~ikartan, en huysuz yoIcuyu denize auyorlarml~. Hailililer i~te ~imdi bu ko~ullar altmda ya~amlanm siirduruyorlar. 6zgur basm, radyo ve televizyon diye bir ~ey kahnaml~ illkede. Daha 1977'de Haiti 'den kom~u Dominik Cumhuriyeline ka~anlar Tamayo kentinde RadIo Enriqulllo admda ufak bir radyo istasyonu kurup oradan yaymlara ba~laml~lar. Haiti'den kendilerine iletilen haberleri Haiti'lilerin ttlusal dili "Creo· le"ce okuyorlarml~ . (Creole lIaiti'lilerin konu~tugu bir Franslzca tliriidur). Venezuela hukumeti bu yaymlardan tedirgin ohnu~ ve ge~en ~ubat'ta aldlgl bir kararlar Venezuela'da Creole diliyle haber yayutlanm yasaklaml~ . Creole diliyle ~arkl s6ylemek, plak ~ahnak yasak ohnadlgl i~in de Enriquillo radyosunun spikerlcri haberleri muzikli olarak ~arkl bi~irnindc okumaya ba~laml~lar. ~irndi radyoda but un haber program Ian muzikli ve ~arktll olarak yaymlamyormu~ . Halkl ba~kaldlnnaya ve direni~e ~aglran bildiriler bile radyoda ~arkl olarak okunuyonnu~. Bu yuzdcn de radyo olaganustu bir ilgi goriiyor ve dinleniyormu~ . ~iNiRLE~jNizi Gev$£TiN /2.eLc;t)( ReLa){ ... UVU'{UN UYU,{U/'J ••• EmRimdeSiNiZ . . 10 Kaira Radyosu: MaIi'de ilk ozgiir Radyo kuruldu Ozgiir ve yerel radyo aklml Kara Afrika iilkelerine de yaYlhyor. Bunun ilk omegini Mali'de goriiyoruz. Tecimsel ama~lan giitmeden kamusal bir radyo istasyonu yaratmak isteyen Malili gen~ler 1991 Kaslmmda It Ozgiir Kaira Radyo Dernegi lt admda bir demek kurmu~lar. Demegin ba~ kanltgma Malili iinlii sinerna yonetmeni Sheik Oumer Sissoko getirilmi~. Dernek 1991 Arallgl'nda yaym iznini elde etmi~. Ondan sonra Slra gelmi~ yaYInm hazlrlanmasma. Kaira Radyosu'nun halk egitimine, haberle~meye, toplumsal, siyasal ve kiiltiireI orgiitlenmeye yonelik ama~lan var. <;evre sorunlan, kadlnlann ya~am ko~ul lanmn geli~tirilmesi. ~e~itli kalklnma kampanyalanmn desteklenmesi de radyonun ama~lan arasmda yer ahyor. Radyonun kuruculan Ozgiir A vrupa RadyoJan Federasyonuna da ba~vura rak yardlm istemi~ler. Federasyon birka~ animatOriin egitimin iistlenmi~. Aynca Radyoya malzeme saglanmasl i~in geni~ bir kampanya ba~latml~. Kaira Radyosu Kara Afrika'mn ilk ornek oZgUr radyosu olmaya hazlrlanlyor. RADYO DUNYASINDAN HABERLER Rusya'da ozel radyolar ~ogallyor FranSIZ Firmalarl Moskova' da karma yayln ortakllklarl kuruyorlar Sovyetler Birligi dagtldtktan sonra Rusya'da yeni radyolar kuruImaya ba~landl. Bir yanda Devlet Radyolan var, bir yanda da tecimsil radyolar ve yabanci sennaycnin giri~imi ve kattlunl i1e kurulan ycni radyolar. Bugiin radyolar ~u durumda: -Devlet Radyosu Birinci Programl: Kiiltiir ve edebiyat aglrltkh olan bu radyo bUtiin eski Sovyetler Birlij!i iilkclerindcn izlenebiliyor. Son zamanlarda bu radyolarda dinsel yaymlara da yer veriliyor. ·Devlet Radyosu Iklnd Program I Mayak: Bu radyoda miizik ve haber programlannm aj!lThgl var. Mayak radyosunun ~k dinlendij!i anla~t1lyor. ·Devlet Radyosu Gen"ler Programl: Genelde canh ya)'lp yaplyor. ·Devlet Radyosu Diirdiincii Kana": Klasik miizik ve halk miizigi aglrhkh. ·Rusya Radyosu: bagunslz bir Rus radyosu. ·Radyo Nostalgic: 1990 Nisan'mda Moskova'da yayma ba~layan bu radyo Montecarlo Radyosu'nun yonetiminde kurulmu~. Montecarlo Radyosunun hisselerinin % 83'iinii SOFlRAD den en yaymcthk fmans ortakhj!1 elinde bulunduruyor. SOFtRAD adh ortakltk ger~ekte bir dcvlet kurulu~u, ama ozel ortakltklar gibi ~ah~lyor. Fransa bu ortakltk araclhj!1 i1e yabanci iilkelerde baZI ya)'lnlar diizenliyor (Somer, Medi, Africa N,I, CFI gibi kururnlar Fransa'nm UzantlSI saYlhyor). Nostalgie Radyosu Rusya'ya Franslz miizigini tamtmaya onem veriyor. Nostalgie ~ebekesine bag\t Fransa'da 140 radyo istasyonu var. ·Europa Plus Moskova: 30 Nisan 1990'doa yayma ba~layan bu radyonun hisselerin % 49'u Ruslann elinde, % 51'ini de §U Franslz ortakhklan payla~lyor: Europe 2 Radyosu, Georges Polinski, Caisse des DepOts, Ouest France gazetesi ve SOFtRAD. Radyoyu Georges Polinski yoneliyor. Polinski'nin Rusya'dan Boris Yeltsin'le ili~ kileri olduj!u biliniyor. Bu ned en Ie de Europe Plus Moskova'ya eski Sovyetlcr Birligi Radyo TV Kurumu Gosteleradio merkezinde bir yer aynlml~. Radyo gene Ide 16-29 ya~ arasmdaki gen~lere sesleniyor. Rus miiziginin bu ~vrelerd.e fazla i1gi uyandlnnadlj!1 anla~t1dlgl i~in Radyo Rock ve dans miizigine aj!lTltk veriyor. Europe Plus Moskova 40 ki~ilik bir kadro ile ~all~lyor. Hepsi miikemmel FranSlzca konu§uyorlar, Radyo geyen )'II 15 milyon Ruble kar elmi~. (70 Ruble yakla~tk bir dolar ediyor). Europe Plus Dogu iilkelerinde kanna ortakltklar kuramaya yoneliyor. Radyo ahclSl ve program da iireliyor. .Europe Plus Petrograd: Bu radyo eski Leningrad Bclcdiyc ba~kanmm iSlej!i iizerine 1991'de kurulmu~. -M. Radio: Bu radyoyu Sky Rock'u palronu Pierre Boulanger kunnu~. Radyo Ocak 1991'de yayma ge~mi~. Sky Rock Fransa'da 4O'a yakm radyoyu yonelir. tzleyicileri 15-34 ya~lan arasmdadlr. ·SNC ·Echo de Moscou (Moskova'mn YanklSl) bir finna daha kurdu. Bu finnamn da amaci Rusya, Romanya, <;:ekoslovakya ve Macaristan'da Franslz yaymctllgml giiylendirmek. Franm-.lann yam slra BBC, Amerika'nm Scsi, Radio Free EuropelRadio Libcrty radyolan da bu iilkelerde kendi eLkinliklerini siirdiinneye ~all~lyorlar. Mustafa Giirz Dogu Avrupa Ulkelerine Bunlarm yanl Slra f<ramzlann eski Doj!u Avrupa iilkclerindc de eLkili olduklan anh~lhyor. FUN RADIO adh bir franslz finnasl ~ubat 1990'da Polonya'nm Krakovi kenlindc bir radyo iSlasyonu kunnu~LU. OnW basm lckelcisi Robert Hersant'a ail olan FUN ~ebckesi f<ransa'da \OO'e yakm radyoyu yonclir. Aym finna daha sonra Romanya'da (Biikrc~ 'le) ve <;:ckoslovakya'da (Brateslava'da) yaymculj!a ba~ladl. Europe 2 Radyosu da 1990 Martl'nda Prag'da bir radyo kurdu. Europe 2 fransa'da 80 Radyo islasyonundan olu~an bir ~cbckcdir. Yalmz Fransa dcgillngillcrc ve Amerika da Rusya'ya scslcrini ve kUlliirlerini du yunnak iSliyorlar. Radio f<rance Inlernational (RrI) once 1990'da Var~ova'da bir yaym i~ine giri~li, franslzlar Gazeta Wyborcza ile anla~arak Radio Gazetc adlt Franslzca-Polcnezce yaym yapan bir istasyon kurdular ama, Polonyaltlar reklamctllj!a aj!lrltk verdiklcri i~in bu proje yiiriimedi. Polonyaluar Franslzlardan aynltp Radio Zet adlt yeni bir radyo kurdular. RrI Romanya'da 1990 sonunda Radio· Delta adlt bir radyonun kurulmasml saj!lad .. RFI otc yandan da <;:ckoslovakya'da Ra· dio Plus'u kurdu. Franslzlar Dogu Avrupa'da radyo i1e kendi seslcrini duyunnaya 1989'dan beri biiyiik onem veriyorlar. Bu amayla Conseil Audiovisuel Extcrieur de la France (Fransa D,~ Audiovisucl Konscyi) adh bir konsey kurdular. Bu Konsey SOFlRAD'la i~birligi yaparak Fransa'nm yabanci iilkelerde lamllmlfll yapmaYI amayhyor.SOFlRAD bu yah~malarm siirdiiriirkcn Eurinvest adh Rusya'da kuru Ian ilk ozgUr radyo "Moskova'nm Yank lSI" 1991 Agustosu'nda Gorba~ov'a kar~1 yaplIan darbe giri~imine kar~1 koyarak bUtUn dUnyada adlm duyurmu~tu. Bu radyonun genel mUdUrU Yuri Fcdutinov g~en maYlsta kendisinden bir dcm~ isteyen Euroradio dcrgisinin sorulanm ~oyle yamtla- 11 "Moskova'nm Yanklsl" Rusya'daki ilk Ozgiir Radyo baskzlara nasll dayanacak? ml~: -Bugiln baglmslz medialar uzerindeki baskllannl art/Iran iklidara kar§1 kendinizi nasll koruyorsunuz? -Kar~1 koymak gUnden gUne gU~ Ic~iyor. Media'lar tekelle~iyor. Rus Devleti eski Radyo Televizyon Kurumu Gostclcradio'nun ~evresinde yeni bir yapl olu~LUruyor. "Ozel" denen radyolara dcvletin bUy Uk kauhml var. Bu radyolar bol mUzik yaYIm yaplyorlar, Dinleyici bir §eylerin dcgi~tigini samyor. Egience ve mUzik yaymlarl kimsenin rahatJm ka~lfmlyor, -Bugun Rusya'da media'iann durumu Ulkenin ekonomik durumuna benzemiyor mu? Eski sislemi Ylkan duzensizlik yartn sizi de elkileyebilir. -Evet ama, Moskova'mn Yanklsl'mn bugUn demokrasi alamnda bUyUk katlhm var. Bizim batmamlzl istemezler. Yarm bir finansman ya da bir endustri grubu bizi satm aimaya kalkacaktrr; kabul etmeyecegiz. Borcumuz yok, ya~amlmlzl sUrdUrecek kaynaklar bulduk. DayanacaglZ." KAMUOyU .... KAMUOYU ... KAMUOYU .... KAMUOYU .... Kamuoyu yoklamalarlndan hi~ korkmamak gerekir "Kamuoyu" kavram olarak sosyal ve politik dilnyanm arabuluculugu rolilnil oyanayan bir ortamdlT. Halkm yalruzca belirli periyodlarla bir araya gelerek oy kullanmalarl ve bu oyla da temsilcilerini serrmeleri gibi, yonetime dogrudan katllmalarml zor1~tlTan bu silrerrte kamuoyu ar~tlrmalarmm onemi gittikrre artmaktadrr. Bu da yonetim birrimlerinin liberalle~mesine ve kiLle ileli~im ara~larmdaki gel~meye ko~ut bir geli~medir. OUnUmUzde, artIk, medyasLZ ve kamuoyu ara~tlrmaslz polilika yoktur. Politikacl-medya ili~kisi, artlk halk, kamuoyu ara~lrrmalarl, medya ve politikacllar arasmda bagmtill bir ili~kiye donil~mU~lilr. Medyalann geJi§mesi, kamuoyu ve ileti§im uzmanlarmm ortaya rrlkmaslyla , pek ~k illkede siyaset alanl degi~ime ugraml~trr. Omegin. Fransa'da politikacilar, en rrok hangi konularla ugra ~ malarmm istendigini ogrenmek i~in wet sonurrlanna b~vurmakt adlr. Pek ~k Batl Ulkesinde hilkUmette gorev alml~ olan Bakanlarm rrah~ma tempoIan kamuoyu ara§trrmalanyla takip edilmektedir. Bazl durumlarda ise, bakanlann ya da hilkUmet Uyelerinin gorev den ahnmasma,iktidarlardan once kamuoyu karar verebilmektedir. Ancak demokrasilerde bile her zaman ve her durumda kamuoyunun arzusuna uyuldugunu soylemek zordur. Pek ~ok illkede, kamuoyu ar~tlrma kurumlanrun en bilyilk mU§terisi hilkilmetlerdir. Ancak pek rrok konuda halkm ne dU§UndUgU ara§tlnlmakla beraber, alman kararlar her zaman bu dogrultuda olmayabilmektedir. Kamuoyu kaT§1 oIsa da, istenmeyen bir bolgeye termik santral kurulabilmekte, dl~ ili~kiler istenmeyen boyuLlarda cereyan edebilmektedir. OUncel bir omek olarak, Rusya'dan karrarak TUrkiye'ye gelen "beyaz balina" olaYlru verebiliriz. Kamuoyunun balinanm illkemizde kalmasl yolundaki yogun istegine ragmen iki illkede ilgili gorevlilerin karanyla balina illkesine geri gonderilmi§tiro lktidarlar, kamuoyunun istegi dogrultusunda karar almadIklan zaman genellikle, kendilerinin 0 konuda bir rasyonel karar verebileceklerini ve halklarl irrin daha iyi olana yaplIklarml ar~trrmalarmm yaygmla~masl iddia ederler. Her zaman kamuoyunun dedigi 01masa da, demokralikle~me egilimi ve kamuoyu ar~tlrmalarmm, her zaman baglanllh oldugu yadsmamLZ. "Olkelerde demokrasiye giri~le birlikle kamuoyu ara~tlrmalannm ortaya rrlkl~l gecikmemektedir. Buna omek olarak, lspanya'Yl, Arjanlin'i, Filipinler'i omek verebiliriz. PIAR'm yoneticisi B. TanIa, illkemizde de, askeri yonetimler Slrasmda wellerin hemen hemen sadece medya ar ~ trrmalarmdan ibaret kaldlglru demOkralikle~me silrecine gecilmesiyle ar~tlTmalarm tam anlamlyla kamuoyu ara~lrrmasl hUviyetini hemen kazanmaya b~ ladlgml belirtmekledir. Kamuoyu yoklamalannm <;arpltJcl rolii var ml? Kamuoyu konusunda, gilnUmUzde iki farkh goril~ ortaya rrIkmI~tlr. Bunlardan ilki, kamuoyu ve bu ad altmda yapllan rre~illi ara~trrmalarm, ilk baki~ ta, "demokrasiye kallada bulunuyor" gorilnrusil altmda, pasif kamuoyunun laleplerini rrarplltlgl ve yonlendirdigi yolundadrr. Bu gOril§e gore: Kamuoyu, bilgiden rrok, duygu ve sezgilerine gore harekel etmektedir, istikrarslz ve unutkandrr; ilgisi kolayca ba~ka alanlara rrekilebilecek durumdadlr. Bu baglamda, kamuoyu ara~trrmalan da, topluma yeni bir birrim vermeye degil, var olanm yeniden ilretilmesine, bOylelikle de, toplumun orselenmi~ birrimini peki~tirmeye yaramaktadrr. Birbirine benzer yontemlerle yapllan wetler, 12 SengiU AZtmeZOzerkan Marmara Oniversitesi B.Y.Y.O. ogre tim uyesi reklam ~irketlerinin, politikacilann, gazcte ve televizyoncularm ellerinde dol~ makta, bu alanlardaki ki~ilerin hareket ve dil~Unce ozgilrlUklerini, her g~en gUn biraz daha Iasltlamaktadrr. Politikacilar artIk, halka onderlik etrnek ve hizmet gotilrmek degil, kitleyi takip ederek oylarmI daha fazla arttrrabilmek tel~m dadrrlar. Kilrrilk partiler gittikrre yok 01makta, s~enler gilrrlil partilere yonelmektedir. tzleyici wetlen. Brezilya dizileri ve benzeri prograrnlarm yaym sIkllgmm, gitgide artrnasma neden 01maktadrr. Oazeteciler, yeni haberler ilretmek yerine halkm ilgisini r;ekecek basil, eglendirici konular aramakla me~gilldilr. Boylece, insanlar, y~adIklan hayau degerlendirebilecek ele~tirisel bir b~ arrlSl edinebilme imkanmdan her g~en gUn biraz daha yoksun hale gelmektedirler. Yoklamalar demokrasiye hizmet eder Diger goril~ ise, kamu~yunu olu~tu ran aktif-katIllfficl gruplarm d~mda, kitIelerin seslerini duyurabilecekleri bir zcmin olarak, kamuoyunun derlenmesinin yararh olacagl yonUndedir. KalabalIklar arasmda ezilip giden azmhk goiu§ler, bu yolla seslerini duyurabilmektedir. KUrrilk partiler bu sayede, "Biz de vanz" diyerek, az olsa da sahip olduklan oy oranmI kitlelere ilan etrnektcdirler. KlSacasl kamuoyu ve onun goril~lerini dile getiren organlar, dogrudan demokrasiye hizrnet etrnektedirler. Bu konuda, kamuoyu ar~trrmala rma yoneltilen olumlu ya da olumsuz ele§tirilerde ortak bir nokla oldugunu soyleyebiliriz. Her iki go~ de kamuoyu ara§trrmalarma, hak etrnedigi ya da en azmdan, kendisinin Ustlenmedigi gorev ler yilklemektedir. Devaml 13. Sayfada DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... B~tarafl 12. Sayfada Kamuoyu Kamuoyu ar~tmnalan tek b~ma, ne demokrasiye ne de egemen gtit;:lere hizmet etmek amacml gtitmektedir. Anketler, bilimsel yontemlerle yapllmaktadrr ancak kuramsal dtizeyde bilgi Urettikleri iddiasmda degildirler. Kamuoyu ar~ttrmalarl yapan organlar, mtimkiln olan en somut, en gtivenilir bilgi malzemesi toplayan kurulu~ lardrr. Kamuoyu olt;:timlerinin, set;:im sonut;:lanru onceden bildirrnek gibi bir i§levi de yoktur. Bu ara§tmnalarm ana amaCl, ozellikle, belirli bir stiret;: izleyen durumlarda, egilimlerin, duyarhhklarm ve varsa degi§imlerin, ne yonde oldugunu saptamak; her tUrlti yorum ve etkiden armrnl§ olarak ger~ge en yakm bilgi tiretmektir. DolaYlslyla, demokrasinin i§leyi§ine katkl ya da engel olu§turmalarl, ancak dolayh yoldan bu bilgilerin Itullanlli~ ~ekline ve diger faktorlerin de varhgma bagh bir etki konusu olabilir. Kamuoyu ar~tlrmalarmm bireyleri etkilemedigini soylemek mtimktin degildir. <;agd~ demokrasilerde, bireyin karar verme stirecinde, kendisini etkilcyen t;:ok ~e§itli bilgi kaynaklarl vardlr. Omcgin, set;:im donemlerinde, set;:menleri etkilemek amaclyla, gerek ytizytize ili§kiler yoluyla, gerekse dolayli olarak, aileden ba§layarak t;:e§itli sosyal gruplardan, kamuoyu liderlerinden, ko~e yazarlanndan, siyasi parli liderlerinin propaganda konu§malanna kadar pek t;:ok kaynaktan bilgi akmakladlr. Belirli bir gorti§tin ya da grubun temsi1cisi olrnayan kamuoyu ara§trrmalarl ise set;:mene, tarafslz ve yorumsuz bilgi sunar. Ara§tmnalar, oy verme davranl§ml etkilemede, set;:menlerin, en t;:ok parti liderlerinin, televizyondaki propaganda konu§malanndan etkilendiklerini gostermektedir. Kamuoyu ar~tlrmalarl ise, bu slralamada hentiz en all srralarda yer almaktadlr. Pas if kamuoyunun lartl§mali durumlar kar§lsmdaki gorti~lerinin rasyonel olrnayacagl konusundaki ele§tiriler ise, "set;:menin oy kullanrna hakkl" tizerine de gelirilebilecek olan ele§tirilerdir. Okuyucu ve izleyici anketleri ytiztinden haber ve programlarda kalitenin dti§mesi, eglendirici, basit, Slfadan dizi ve programlarm artmasmda da izleyici anketlerinin tek b~ma sut;:lamasl mtimktin degildir. Bu ar~tlr malar, reklamlarla ayakta duran baslmn ekonomik rekabet ortammda ba§vurdugu bir yoldur. Burada asil tizerinde dil~tintilrnesi gereken nokta ise, izleyiciden gelen taleplerin nitelik at;:lsmdan kUt;:timsenmesi yerine, bunun altmda yatan nedenlerin ara§lmlmaslolmalldlr. Kamuoyu ar~tlrmalarl, bilimsel yontemlerle, gert;:ege uygun veriler elde ettigi stirece, sorunlarm t;:oztimtinde, "varolarun saptanrnasl"ndan korkmak degil, daha dogruya ul~mak it;:in. daha t;:ok bilgi kaynagl kullanrnak gereklidir. Belli konularda kamuoyunun ne dti§tindtigtinti en saglikli yoldan ogrenmek de, bireylerin en dogal haklarmdan biri olarak gortilrnelidir. I / EN!AZ/ 100 ///111/// /1/ //// / / / / kEZ kARiKATUR. C;:iz iLMI~ , GuNDEMDEK; 1111/1/////////d .~ / I / I 11/ I 1/ Q 13 /' / I ~ I I I I 'i DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... Ba~tarafl 1. Sayfada tleti~im KonferanSI Ozbeklstan'da: .Oztag: Merkezde 25, bOlgelerde 15 muhabiri var. Bolgede orta dilzeyde bir ajans olarak kabul ediliyor. Genel degerlendirme: Dogu'da eski somOrgecilik doneminde Afrika Ulkelerinin kendi aralannda yalmz Paris ve Londra araclhgl ile haberIe~meleri ne benzer bir dUzen kurulmu~. Kom~u Ulkelerin arasmda hi~bir haber bagl dUzclenmeAjanslann kom~u Ulkelerde mi§. muhabirleri yok. Her ajans kendi haberini Moskova'ya gonderiyor, oteki OIkelerin haberlerini de Moskova'dan ahyor. Yani, merkeziyet~i bir sistem olu~turulmu~. Bur pool kurulacak olursa Orta Asya ve Azerbaycan cumhuriyetleri ve TOrkiye kendi aralannda dogrudan haberle~me olanaklanm elde edecekler. Teknik sorunlar: PTT onOmO zdeki gOnlerde BakU'de ve Temmuz'da da Ta~ kent. Bi~kck, Alma Ata ve A~kabad'da 30telefon kanahm devreye sokacagml bildirdi. Boyle olunca bu kentler arasmda fax baglantIlan saglanml~ olacak. Orta Asya cumhuriyetleriyle ileti~im olanagml bulmu~ olaeaglz. Dil sorunu: Orta Asya haber ajan slan haberlerini kendi dilleriyle ve Rus~a yaymhyorlar. Her bir Ulkenin ulusal diliyle obOr 01kelerin dilleri arasmda farklar oldugundan haberlerin degi~ik Olkelerde yazl diline ~v rilmesi gerekiyor. PooI'un iirgOtienmcsi: Pool kurulacak olursa TOrkiye Orta Asya ve Azerbaycan haberlerini sOrekli alml§ olacak ve TOrkiye ile ilgili haberler de dogrudan bu Olkelere iletilmi~ olacak. Ote yandan bOtOn bu OIkeler de kendi aralannda dogrudan haberIe~ mi~ olacaklar. Pool'un bir, ya da iki bOlgesel merkezi olmasl dO~OnOlebilir. Bunlann biri Ankara'da, otck i de BakU'de ya da Ta~kent'te olabilir. Bu konuda kesin karar Ankara'da toplanmasl onerilen Orta Asya Cumhuriyetleri, Azerbaycan ve TOrkiye Haber Ajanslan Pool'u kurucular toplanusmda verileccklir. ~oyle bir orgOtlenme Ozerinde durulabilir: Ozbekistan, TUrkmenistan, Klrglzlstan ve Kazikastan haber ajanslan kendi haberlerini kendi dilleriyle. Ta~kent'e ya da BakO'ye gonderirler. Azerinform ya da Ozbek bOtOn haberleri, Asya Ulkelerine ve TOrkiye'ye iletir. Anadolu Ajansl da bunlan i~eri ye ve dl~anya duyurur. Bu ~ebeke i~in de yetkili bir ~virmen kadrosuna ihtiya~ olacaktIr. Boyle bir Pool'un kurulmasl hem TOrkiye baklmmdan hem de Asya Ulkeleri baklmmdan ~k onemlidir. A.A. bu Pool araclilgl ile batOn dOnyaya Asya'daki TOrk Cumhuriyetlerinin sesini duyuracak hem de 900 Yllhk bir kopukluktan soma Orta asya'ya TOrkiye'yi tamtacaktlr. Konu hem siyasal, hem de ekonomik a~ldan ~k bOyOk onem ta~lmaktadlr. BaslIlda iljbirligi: Orta asya ve Azcrbaycan Cumhuriyetlerinde basmm ~ok geli~mi~ oldugu gorOlOyor. Bu OIkelerin her birinde gOnIOk 20-30 gazete yaymlamyor. Tirajlar da yOksek . Ornegin Ozbckistan AvuzI 390 in baslyor. Azeroaycan'da da Halk gazctesi 200 bin. Ne var ki, bOtOn gazeteler Kiril alfabesiyle baslidlgl i~in, Azerbaycan dl~lIlda bu alanda i~birligi olanaklan pek umutlu glirOnmUyor. Ama gazcteciler arasmda temaslan ~o galtmakta yarar oldugu muhakkak. Gazctecilik egitimi baklmmdan da yapllacak i~ler ~k smlrIl. Gazctecilerin % 90'1 Gazetecilik FakOitelerini bitinni~ler ama, mi zanpaj teknikleri ~k ilke!. Gazetclcrin gencldc kendi muhabirleri yok, habcrleri ajanslardan ahyorlar. Ancak yorumlar gazetelere ayn bir rcnk veriyor. Gazctcler dl~ haberlcre de hemen hemen hi~ yer vermiyorlar, Ozbekistan'da bulundugumuz gOnlerde Ozbek gazetelerinde bir tek dl~ haber gliremedik. Basm dl~anya kapah bir izlenim veriyor. Gazctccilcre Tilrk~e cgitimi: Bu iilkelerde ~h ~ an gazeteciler I~m kurslar dOzenleyip TOrkiye'de konu~uian Tilrk~yi ligretmcktc yarar oldugu anla ~ lh yor. Tclcvizyon yaYllllart: TRT yaymlannm Asya Olkelerine yansillimasl ba~ a nii bir ~ a h ~ ma saYllIyor. Ama yaymlanmlza hcr haldc Kiril harOcriylc alt yazl gerckccck, Bu birince a~amadan soma Orta Asya illkeleriyle ortak yaym programlan hazlrlamamlz soz konusu olacak . Bu projcnin de ilcti~imde i~birligi ~er~evesi i~inde ~imdi den ele ahnmasl ~ok yerinde olur. TRTnin bu konuda olumlu davranacagml biliyoruz. Radyo yaymlan: Sovyetlcr Birligi daglldlktan soma BatIh illkclcr, lizcllikle Fran sa yeni cumhuriyetIcrde FM yayml yapan radyo istasyonlan kurup Franslzca ve ulu sal dillerde yayma ba~ladllar. Bunun ilk dcncmelcri Rusya'da yaplldl. Radio Nostalgic, Radio Europe Plus gibi ortaklIklar Ruslarla i~birligi yaparak Moskova'da yeni istasyonlar kurdular. ~ imdi SIra Asya illkclcrinde. Tilrkiye biraz gecikecek olursa bu illkclere de Franslz ortakhklan el atml~ olacaklar. Ankara Konferansl'nda bu konunu da ilzerinde durulmasl gerekiyor. Sonu" ve iinerilcr: 1- OnOmOzdeki EylOl'de Ankara'da dilzenlcnecek bir loplanllda yalnlz Haber jansIan pooru konusu clc aiinabilir. Anadolu 14 Ajansl ile i~birligi yapllarak Pool'un ilkeleri ve i~leyi~i Ozerinde bir proje olu~turulur. Her OIkeden bu toplantIya Enformasyon bakanl ile birlikte ajas ve genel mOdOriJ ~agm hr ve somut sonuylara vanlabilir. 2- Toplanu geni~ anlamda bir ileti~im toplanllsl nitcliginde olur. Haber Ajanslan Pool'unun yam SIra TV ve Radyo ortak yaymlan, gazetecilerin TOrk~ ligrenimi ve gazeleciler arasmda i~birligi konulan Ozerinde durulur. 3- Verilecek kararlann 1~lgmda derhal UNESCO merkezine aynntIh bir "Programme de Participation Regionale" projesi sunulacaktlr. 4- DI~andan gelecek temsilcilerin yol masraOan ~~itli Bakanhklarca kar§llanacakllr. UNESCO'dan almacak yardlm da bir katIhm niteliginde olacakur. HifZl Topuz Ba~tarafl 2. Sayfada Basmda Bunahm Haluk ~ahln "-Bizdcki bunahm TOrkiye'ye lizgO bir bunahm degildir. Fmallar. ~Ikarlar lin plana ~Iklyor. Mesick ilkeleri degil. fmatlardan en iyi bi~imde yararlanma lin plana ~Ikl yor." Osman Arolat "-Basmda son Yillarda yeni modeller ortaya ~Iku. Bazl gazeteciler devlet ylineticilerine gece yaml lelefon etme hakkma mazhar oldular. Bunlar siyasal ~vrelerle i~ yapabilecek durumlara geldiler." Nuru Saru~lk (Katahya Ekspres) "- Yerel basmla Istanbul basml arasmda yer alanda bOyUk dengcsizliklcr vc c§ilsizlikler var. Ama ceza yasalannda bOtOn gazetecilere, gelirlerine bakmadan. aym cezalar veriliyor. Biz "promosyon" diye bir~ey de tammlYoruz. Basm TOrkiye'nin ger~k sorunlanna egilmiyor." Mustafa Ekmck"i (~ . G . D . Genel Ba~kam) "- Yazllarmdan dolaYI cezaevlerine giren gazeteciler i~in genel af istiyoruzl." Hlfzl Topuz "-DO~Oncenin iinOndeki bOtOn engelleri kaldlrmak yetmez, sonsuz bir anlatlm lizgOrlogo saglanmadan ileli~im lizgOrlOgOnden sllz edilemez. ~e~itli OIkelerde yapllan gelecek baskllara kar~1 koyamadlklanm ve basmm inandlnClhgml yitirdigini gllsteriyor. Bizde de basma egemen olan ball kimseler gazetelere olan gOvenin sarsllmasma yol a~tllar." DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... B~tarafl 4. Sayfada Reklam Pastasl ~ilphesiz ki bir basm i~lelmesi nin ilerel polilikaSI olaeakllf ve bunu da i~letme yonetimi belirlcyecektir. Aneak bir ileret politikasmm da adil olmasl ve r;ah~m onuruna yakl~lf olmaSl, meslegin haysiyetine golge dil~ilrecek olmamasl gerekmekle ve her~ey den once de kendi ir;inde lutarh ve saydam olmasl gerekmektedir. Yonetime katllma Genel olarak yonclime kal1lma; "<;ah~anm ilrclim faaliyetIerinde alman kararlara, kararlarm uygulanmasma ve ilretim faaliyetIerinin kontrolilne kallilmml saglama" ~eklinde dil~ilnillmcklcdir. OzellikIe basm i~letmelcrinde yonetime kal1lma yakla~lml; urunun yani gazelenin loplumsal fonksiyonuna ve gazeteeinin toplumsal sorumlulugunu ta~lmasml gerr;ckle~lirme yonUnden zorunlu gozilkmekledir. Bir basm i~lctmesinde r;ah~la nn r;e~itli ~ekillcrde yonetime kal1l- .~ masl, yonetimin demokratikle~me sini saglayabilecegi gibi, gazetenin bir toplumsal kurum olarak kamu yaranna hizmeti gef(rekle~tirebilme sine de olanak saglayaeakllf. Giivenlik: Okurun gerr;ekleri ogren me hakla vardlr. Bu hak, mesleki ya da Licari hir;bir nedenle slmrlanamaz. Gazetelerin haberleri bu gerr;egi dikkate alarak izlenmesi ve yaymlamasl gerekir. Bu konuda gosterilecek duyarhhk, okurun giivenini arttlfaeaktlr. Okurun haber ve yorumlarl, kiin yazdlgml bilmesi gereir. Yanh~ haberlerin hir;bir gerekr;eye slgmllmadan, hemen diizeltilmesi gerekir." ~ ":1~ PIA 5 Pouvpll~S/, 15 BRT Eyliil'de deneme yaYlnlarlna ba§layacak BRT Genel miidiirii Yllmaz Dagdeviren hazlrhk ~ah§malarI iizerinde "ileti§im Diinyasl t. na bilgi verdi Istanbul Biiyiik ~ehir Belediyesi Radyo ve Televizyon Genel Miidiirii Yllmaz Dagdeviren1e BRT konusunda bir stiylc~i yapuk. Dagdeviren sorulanmlzl ~tiyle yamtladl: -BRT Radyosu fie zaman yayma ba~la . yacak? -Altyapl hazuhklan iyin yall~malanmzl siirdiirdiik. ama yasanm ytkmasl ile paralel yayma geyme dii~iincesinden dolaYI yah~ malanmlz biraz yava~ladl . Biz ~imdi Eyliil ba~mda deneme yaymma. ytl sonunda da siirekli yayma geymeye kararhYlz. Umudumuz yasanm 0 zamana kadar ytkmasmdadu. Deneme yaymmda Istanbul Metropoliinii kapsayacak bir giiyte. timegin Kiiyiik <;ekmece. Kartal. Pendik gibi aklmlza gelen bOlgelere yaym yapacaglz. Daha sonra ki dtinemde Silivri. Gebre. Kilyos ve ~ile'yi de kapsayacak ~ekilde yaym alanml geni~ letecegiz. -Yaymlartnlzda Iraftk haberlererine aglrllk vereceginizi duyduk. Bunun i~in helikopler sagladmlz ml? Heliloplerden Iraftgi /lQS11 izleyeceksiniz? -Helikopteri saglayacaglmlzl umuyoruz. Aynca Belediye'nin. Emniyet'in ISKl'nin telsiz haberle~melerini de izleyerek bunlardan yararlanacaglz. Nerede ttkantkhk oldu. nerede kaza oldu. nerede yangm var biitiin olaganiistii olaylar bire anmda iletilecek. biz de haberi duyuracaglz. Hemen olay yerine muhabir ya da kamera ekibi gtinderip olayt gtiriintiilcyebilecegiz. Bu uygularna bizim iyin yok daha tinemli. -Yaym/arm mUzik aglrltgl nastl olacak? Klasik mUzige fie ol~iide yer vereceksiniz? Gen~leri ~ekmek ifin pop ve rock mUzigint fie ol~iidt yer vereceksiniz? Ara- tLETtstM nUNYASI Sahlbl Unesco Ttirkiye Milli Kornisyonu Adma Prof. Dr. Suat Sinanoglu Sorurnlu Yaym Miidiirii Hlfzl Topuz beske yer verecek misiniz? Halk muzigi ve alturka orant ne olacak? -Bu konuyu uzman arkadjljlarla birlikte inceleyecegiz. ama her tiirliJImiizige yer vermeyi dii~iiniiyoruz. Ancak Tiirk ya da yabanci klasik miizik yok sesli miizik. hafif miizik belki mevcut kanallardan biraz daha falza olacak. -Televizyon ifin neler dii§unuyorsunuz. yaym ne zaman b~layacak? -Genel politikamlz televizyon iyin de aynen geyerli. Televizyonun da alt yaplsl hazlr. Yasa ytkarsa Eyliil'de deneme yaymlna. daha sonra da esas yayma ba~layacaglz. -Televizyon programiartntn i~erigi nastl olacak? -0 da hemen hem en aym. yani haber egitim kiiltiir aglrhkh olacak. Haber derken. Istanbul'a ili~kin haber aglrltk olacak. Ulusal ve uluslararasl haberle~me daha az yer verilecek. -Bu haberler i~in belli bir kola koymayl dii§unuyormusunuz? -Bunlar biraz aynntl. zaman iyeriginde belli olacak. Ama genel prensip olarak haberin yogulugu. yakla~tk % 80'i Istanbul aglrhkll olacak. -Belediye Radyo ve Televizyonu bir komu sektoru olacak, masraflarml nastl kar§llamaYI dii§Unuyorsunuz? -Tarafslz ve iyi biryaym yapmamlz halinde izleyicinin fazla olacagma inanlYorum. Bu durumda lstanbul'dan reklam alma ~anSlffilZ yiiksek olur. l~letme giderlerimizi reklamla kar~t1ayacaglffilza inamyorum. -Verilen IUm reklamlart alacak mlSmlZ, belli bir smlr koymayl dii§uniiyor musunuz? -Bir kamu radyo ve televizyonu olarak yok kaba yizgilerimiz vardlr. 0 yizginin dl~mdaki her reklaml ahnz. Omegin. ktzmm YaZl~ma Adresi: Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu Goreme Sokak No: 7 Kavaklidere - ANKARA Fiyatl: 1000 TL. Yaplm: Pencere Yaymlan ni~anmm ilanml vermek isteyen bir vatanda ilanml almz. Aryelik'in de reklamml almz. ama bir teleklzm reklamlm almaylz herhalde -Yaym sw-esi i~erisinde ba~ka kuru/~ lara da yer vermeyi dii§Unuyor musunuz? -Herkes radyo ve televizyonu izleyip yorum yaplyor. dolaytslyla herkeste belli bir programctltk yakla~lffil var. Pek yok ki~i "ben olsam ~tiyle yapanm" der. Biz bir siirii demokratik kurulu~a bir pencere ayacaglz. Bu kuntlu~lar TMMOB. Barolar Birligi. Tiirk-l~ veya herhangi bir demek ya da iiniversiteler olabilir. Buyrun bu yanm saat ya da klrkbe~ dakika sizin. diyecegiz. Bu programlar belki hergiin. belki de haftada bir olabilir. Demokratik kurulu~lann yaymlannm ne yaplmma. ne de iyerigine hiybir ~eyine kan~mayacaglz. Program saatini siz doldurun. vatanda~a ne stiylemek istiyorsamz buyrun stiyleyin. diyecegiz. Aynca stk stk aytk oturumlar yapmayt dii~iiniiyoruz. da~m NEJLA POLAT DUZELTME Geyen saytmlzda bir dizgi ve diirenleme yanh~l olarak lngilizce iki yaZl yer alml~llr. Oziirdileriz Unesco Ttirkiye Kornisyonu: Suat Sinanogl, Olu~ Ank, Ernel Dogramacl, Be~ir Atalay, Nihat Bilgen, Recep Bilginer, Harndi Binay,1srnet Birsel, Ziya Bursalioglu, llker Erbil, Bozkurt Giiven~, lIber OrtaylI, Hayriye Sezgin, Uygur Tazebay,l1ker Temizsoy.