Çocuklar için İlerleme, Sayı 2, Nisan 2005
Transkript
Çocuklar için İlerleme, Sayı 2, Nisan 2005
ÇOCUKLAR ‹Ç‹N ‹LERLEME TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹ME ‹L‹fiK‹N RAPOR SAYI 2, N‹SAN 2005 1 2 10 12 14 Önsöz BÜTÜN KIZ VE ERKEK ÇOCUKLARIN E⁄‹T‹M‹ KALKINMANIN ANAHTARIDIR Toplumsal cinsiyet eflitli¤i HAREKETL‹ B‹R HEDEF Do¤u/Güney Afrika DAHA G‹DECEK YOL VAR Bat›/Orta Afrika ‹VED‹ ÖNLEMLER GEREK‹YOR Güney Asya 42 M‹LYON ÇOCUK OKUL DIfiINDA Her çocuk için Sa¤l›k, E¤itim, Eflitlik, Koruma ‹NSANL‹⁄‹N GEL‹fiMES‹ 16 Orta Do¤u/Kuzey Afrika ORTALAMALARIN ÖTES‹NDE 18 20 22 24 ODA/BDT DARALAN BÜTÇELER Latin Amerika/Karayipler BÜYÜK Efi‹TS‹ZL‹KLER Do¤u Asya/Pasifik KARMAfiIK B‹R ÖYKÜ Sanayileflmifl ülkeler HENÜZ ORADA DE⁄‹LLER 26 9 Son not ÖNCEL‹KLER SORUNU 28 Tablo TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹M Tablo TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹ VE ORTAÖ⁄RET‹M TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹T BÜTÜN KIZ VE ERKEK ÇOCU KALKINMANIN ANAHTARIDI 2002 y›l› Mart ay›nda bir gün Kabul’de iken, y›llar süren savafl›n ard›ndan 3 milyon kadar Afganl› k›z›n okullar›na dönmelerine tan›k olmufltum. UNICEF Genel Direktörü olarak belle¤ime en fazla kaz›nan an›lardan biri buydu. O ana kadar konuya iliflkin hiçbir bilgim olmasayd› bile, salt bu dramatik gün bile e¤itimin dünya çocuklar› aç›s›ndan tafl›d›¤› önemi bana kan›tlamaya yeterdi. E¤itim, salt ö¤renmenin ötesinde bir fleydir. E¤itim yaflam kurtar›r: HIV/AIDS’ten korunmas›n› bilen gençler, sa¤l›k ve beslenme alan›nda bilgileriyle çocuklar›n› sa¤l›kl› büyüten anneler örne¤inde oldu¤u gibi. Yaflam› dönüfltürür: Bu sayede yoksulluktan kurtulabilen ergenler, toplum içinde yeni bir statü ve öz sayg› sahibi olarak yerlerini alan k›zlar örne¤inde oldu¤u gibi. Yaflamlar› daha da zenginlefltirir: bir acil durum kamp›nda bile istikrarl› bir yaflama kavuflabilen mülteci bir çocuktan, üç ayl›k k›fl tatilini yetifltirme kurslar›nda geçiren, böylece kaç›rd›¤› f›rsatlar› yeniden yakalamay› uman ve bir gün Afganistan Cumhurbaflkan› olmay› düflleyen 12 yafl›ndaki Sad›ka’ya kadar pek çok örne¤in gösterdi¤i gibi. 2015 y›l›na kadar uzanan süreçte UNICEF’in çocuklarla ilgili geliflmeleri izlemek üzere haz›rlad›¤› dizinin bir parças›n› oluflturan bu rapor, dünyan›n Biny›l Kalk›nma Hedeflerinden (BKH) 2’incisi ve 3’üncüsü yolunda ne kadar yol ald›¤›n› ölçmektedir. Bu hedefler, herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesi, toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas› ve kad›nlar›n güçlendirilmesi ile ilgilidir. Rapor, kritik bir zamanda yay›nlanmaktad›r. 2005 y›l›, Biny›l hedeflerinden ilki olan ilk ve ortaö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin giderilmesi için belirlenen y›ld›r. L‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹M KLARIN E⁄‹T‹M‹ R Kaybedecek zaman yoktur. Rapor, hükümetlerin, hükümet d›fl› kurulufllar›n, UNICEF’in kendi ‘2005’e kadar 25’ giriflimi ile Birleflmifl Milletler K›z Çocuklar›n E¤itimi Giriflimi çerçevesinde baflkalar›yla birlikte yürüttü¤ü çal›flmalar da dahil olmak üzere BM kurulufllar›n›n bütün çabalar›na karfl›n, birçok ülkede ve bölgede bu hedefe ulafl›lamayaca¤›n› göstermektedir. Bu y›l içinde toplumsal cinsiyet eflitli¤i için daha fazla ilerleme sa¤lanmas› ivedi bir görevdir. Böyle bir çaba en az›ndan uluslararas› toplulu¤un toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama kararl›l›¤›n› gösterecektir. Her fley bir yana, bu eflitlik sa¤lanmad›kça evrensel ilkokul e¤itimi de gerçekleflemeyecektir. K›z çocuklar›n e¤itiminin sa¤layaca¤› çok yönlü yararlar art›k tart›flma konusu olmaktan ç›km›flt›r. K›z çocuklar›n e¤itimi çocuk ve anne ölümlerini azaltmakta, ekonomik üretkenli¤i art›rmakta, sa¤l›k ve beslenmede iyileflmeler sa¤lamakta, k›z çocuklar› istismar, sömürü ve HIV/AIDS’e karfl› korumaktad›r. E¤itim, ayn› zamanda toplumsal cinsiyet eflitli¤ine de en iyi biçimde katk› sa¤lamaktad›r. E¤itim, k›z erkek, zengin yoksul bütün çocuklar›n hakk›d›r. Baflta k›zlar›nki olmak üzere e¤itime yap›lacak yat›r›m, uluslararas› toplulu¤un gerçeklefltirme karar› verdi¤i daha genifl kapsaml› insani kalk›nma hedeflerine daha çabuk ulafl›lmas› aç›s›ndan en iyi yoldur. Ne kadar sorumluluk duygusu tafl›d›¤›n› Asya’daki tsunami felaketinin ard›ndan sergileyen bu toplulu¤un, e¤itimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamak üzere gerekli seferberli¤i en h›zl› ve etkili biçimde gerçeklefltirece¤ini umuyorum. Carol Bellamy UNICEF Genel Direktörü 1 ‹lkö¤retim ve toplumsal cinsiyet eflitli¤i 125 kadar ülke (geliflmekte olan 91 ülke ve 34 sanayileflmifl ülke) ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›n› öngören BKH’ye ulaflma yolundad›r. Böylece okullarda erkek çocuk kadar k›z çocuk okuyacakt›r. Ülkelerin bu hedefe iliflkin olarak hangi konumda yer ald›klar› 2001 y›l›na ait ilkö¤retim kay›t/okullaflma oranlar›na dayanmaktad›r. Verilerin tamam› için 28–30 sayfalardaki tablolara bak›n›z. Hedefe yaklafl›yor: Toplumsal cinsiyet eflitli¤i endeksi (CEE) 0.96 ile 1.04 aras›nda olan ülkeler Ek çaba gerekiyor: CEE 0.85 ile 0.95 aras›nda Hedefe çok uzak: CEE 0.8’ten az Aç›k k›zlardan yana: CEE 1.05 ve bunun üzerinde Veri yok TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹T K›z çocuklar›n e¤itimi tüm dünyada yayg›nlafl›yor, ama yeterince h›zl› biçimde de¤il. Biny›l Kalk›nma Hedeflerinden (BKH) 2’incisi bütün çocuklar›n ilkö¤retim e¤itimi görmelerini öngörmektedir. Baflka bir deyiflle, 2015 y›l›na kadar ilkö¤retim e¤itimini tamamlamam›fl çocuk kalmayacakt›r. Toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›n› ve kad›nlar›n güçlendirilmesini öngören 3’üncü hedef de e¤itim aç›s›ndan yaflamsal önemde bir boyut tafl›maktad›r. Çünkü, e¤itim hedefinde ne kadar yol al›nd›¤›, ilk ve ortaö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin tercihen 2005, ama her durumda 2015 y›l›na kadar ortadan kald›r›lmas›yla belirlenecektir. 2’inci ve 3’üncü BKH’leri ayr›lmaz biçimde birbirlerine ba¤l›d›r. Herkesin ilkö¤retim görmesi, tan›m gere¤i, cinsiyet eflitli¤i sa¤lanmadan ulafl›lamayacak bir hedeftir. Ayn› flekilde, gerek erkek gerekse k›z çocuklar›n okullaflmalar› s›n›rl› kald›kça, ilkö¤retimde cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanm›fl olmas› da fazla de¤er tafl›mayacakt›r. UNICEF’in tahminlerine ve projeksiyonlar›na göre, Orta Do¤u/ Kuzey Afrika, Güney Asya ve Bat›/Orta Afrika olmak üzere üç bölge ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini 2005 y›l›na kadar sa¤layamayacakt›r. 125 kadar ülkenin (geliflmekte olan 91 ülke ve 34 sanayileflmifl ülke) ilkö¤retim e¤itiminde toplumsal cinsi2 yet eflitli¤ini sa¤lama yolunda olmas›n›n verdi¤i iyimserli¤e karfl›n, bu ülkelerden kimilerinde toplam okullaflma o kadar düflük düzeydedir ki, sa¤lanan toplumsal cinsiyet eflitli¤inin istatistik rakamlar d›fl›nda bir de¤eri olmayacakt›r. Dahas›, toplumsal cinsiyet eflitli¤ini yüksek düzeyde okullaflma oranlar›yla birlikte sa¤lam›fl ülkelerde bile, bu baflar›n›n genel olarak toplumsal cinsiyet eflitli¤ine ve kad›nlar›n güçlendirilmesine (ki bu da 3’üncü BKH’dir) ne ölçüde katk›da bulundu¤u da tart›flmal›d›r. Ancak gene de, önemli mesafeler kaydedildi¤i aç›kt›r. K›z çocuklar›n okullaflmas› bütün dünyada yayg›nlaflmaktad›r; ancak süreç yeterince h›zl› ve halen okul d›fl› olan milyonlarca k›z çocu¤a temel e¤itim verilmesini sa¤layacak ya da geride kalan ülkelerin ilerlemesini sa¤layacak nitelikle de¤ildir. Baflta sözü edilen iki BKH’ye do¤ru al›nan yolun de¤erlendirilmesinde, esas olan okula kaydolan ve okulu bitiren çocuk say›s›n›n ötesine geçilmesi gere¤idir. Örne¤in, herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesi, bütün çocuklar›n okula zaman›nda bafllamalar›n› ve hemen hemen hiç s›n›f tekrarlamadan üst s›n›flara geçmelerini gerektirir. Bu ise, e¤itimin kalitesinin art›r›lmas›yla ilgili bir konudur; ayr›ca, çocu¤un ev yaflam›ndan Afla¤›daki ülkelerde toplam ilkö¤retim kay›t/devaml›l›k oranlar› yüzde 85’in alt›ndad›r: Afganistan, Angola, Azerbaycan, Bangladefl, Benin, Bhutan, Botswana, Burkina Faso, Burundi, Kamboçya, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Komoros, Fildifli Sahili, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Cibuti, Eritre, Etiyopya, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Gine–Bissau, Haiti, Hindistan, Irak, Kenya, Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti, Lesotho, Liberya, Madagaskar, Malawi, Mali, Moritanya, Mozambik, Myanmar, Namibya, Nauru, Nepal, Nijerya, Umman, Pakistan, Papua Yeni Gine, Moldova, Ruanda, Suudi Arabistan, Senegal, S›rbistan ve Karada¤, Sierra Leone, Somali, Sudan, Swaziland, Togo, Türkmenistan, Uganda, Birleflik Arap Emirlikleri, Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti, Özbekistan, Yemen, Zambiya, Zimbabwe. Bu harita stilize edilmifl olup gerçek ölçekte de¤ildir. Harita, herhangi bir ülkenin veya bölgenin hukuki statüsü veya s›n›rlar› ile ilgili UNICEF’in herhangi bir görüflünü yans›tmamaktad›r. Haritada görülen noktal› çizgi, Hindistan ve Pakistan’›n üzerinde anlaflmaya vard›klar› Jammu ve Keflmir kontrollü hatt›n› göstermektedir. Jammu ve Keflmir’in nihai statüsü henüz bu iki ülke aras›nda belirlenmemifltir. L‹⁄‹: HAREKETL‹ B‹R HEDEF okul yaflam›na sorunsuz bir geçifl yapabilmesini sa¤layacak erken çocukluk dönemi bak›m› ve e¤itimini gerektirir. E¤itimin bu yönlerinin ölçülmesi daha güçtür. Bununla birlikte, daha geliflkin verilerin toplanmas› ve analizi, gelecekteki çabalara yard›mc› olaca¤›ndan öncelik tafl›maktad›r. Bugün için, toplumsal cinsiyet eflitli¤i ve herkesin ilkö¤retim e¤itimini tamamlamas› yolunda ne kadar mesafe al›nd›¤›, en baflta, kay›t/devaml›l›k gibi öne ç›kan göstergelerle ölçülmektedir. B‹R BÜYÜK ‘E⁄ER’ Dünya, kay›t/devaml›l›k aç›s›ndan önemli bir ilerleme sa¤lamaktad›r. UNICEF ile UNESCO ‹statistik Enstitüsü taraf›ndan ortaklafla yap›lan çal›flmaya göre, 2001 y›l›nda küresel net kay›t/devaml›l›k oran› (NK/DO)1 yüzde 82’dir. Bu da, ilkö¤retim ça¤›ndaki toplam 115 milyon çocu¤un okul d›fl› oldu¤u anlam›na gelmektedir. Ayr›ca, UNICEF’in geliflmekte olan 81 ülkeden oluflan örneklemindeki net ilkö¤retim devaml›l›¤› üzerinden yapt›¤› tahminler, ilkö¤retim ça¤›nda olup da okula giden çocuklar›n oran›n›n 2005 y›l›nda yüzde 85 olaca¤›n› göstermektedir. Bu ilerleme önemlidir. ‹lerleme göstermektedir ki, BM tahminleri2 do¤rultusunda e¤er dünyadaki ilkö¤retim ça¤› çocuk nüfusu 2000 ile 2005 y›llar› aras›nda ayn› kal›rsa veya azal›rsa, verilerin kayda geçti¤i tarihten bu yana ilk kez ilkö¤retim d›fl› çocuk say›s›n›n 100 milyonun alt›na düflece¤i söylenebilir. Ne var ki, bu ilerleme, 2015 y›l›na kadar her çocu¤un ilkö¤retimi tamamlamas›n› sa¤lamaya yetmeyecektir. H›z›n art›r›lmas› gerekmektedir. Enerjinin ve kaynaklar›n, ivedilikle, yaln›zca e¤itim hizmetleri sa¤laman›n ve okul d›fl›ndakileri okula çekmenin ötesinde, çocuklar› ilkö¤renimlerini tamamlamaktan al›koyan gerek evlerdeki gerekse toplumdaki bir dizi etmene yöneltilmesi zorunlulu¤u vard›r. 1980’den 2001’e kadar uzanan hanehalk› araflt›rmalar›n›n analizi, NK/DO’daki ortalama y›ll›k art›fl h›z›n›n (OYAH) bölgelere göre büyük farkl›l›klar sergiledi¤ine iflaret etmektedir3. Örne¤in bölgesel OYAH Orta Do¤u/Kuzey Afrika’da yüzde 1.4 iken Orta ve Do¤u Avrupa ile Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’nda (ODA/BDT) yüzde 0.35’tir. Genel olarak, halen yüksek kat›l›m düzeylerine ulaflm›fl bulunan bölgelerde OYAH en düflük düzeydedir. Bu da, hem bu bölgelerin esasen yüksek bir düzeyden yola ç›kt›klar›n›, hem de geri kalan düflük yüzdenin ilkö¤retime yöneltilmesinin özel güçlüklerini göstermektedir. Bu arada, okullaflma düzeyleri3 nin en düflük oldu¤u bölgeler (Güney Asya, Do¤u/Güney Afrika ve Bat›/Orta Afrika) OYAH’da yüksek düzeylere ulaflm›fllard›r. Bu da göstermektedir ki, e¤itimi yayg›nlaflt›rma alan›ndaki çabalar ve yat›r›mlar, önemli engellere karfl›n sonuç verebilmektedir. Bununla birlikte, kay›t/devam düzeylerindeki düflüklü¤ün sürdü¤ü ve e¤itimin önünde dikilen çeflitli engeller göz önüne al›nd›¤›nda, söz konusu bölgelerde sa¤lanan ilerlemelerin pamuk ipli¤ine ba¤l› oldu¤unu da görmek gerekir. ‹lerleme konusunda daha hassas göstergelere gerek varsa, bunu 2015 y›l›na kadar herkese temel e¤itim sa¤lanmas›na iliflkin hedef için gerekli OYAH’tan ç›karabiliriz4. Dünya, bu hedefin gerçekleflmesi için önümüzdeki 10 y›l içinde yüzde 1.3’lük bir OYAH tutturmak zorundad›r. Bu, Orta Do¤u/Kuzey Afrika’n›n yaklafl›k olarak son 20 y›lda tutturduklar› düzeye yak›nd›r. Halen hedefe en uzak durumdaki bölgelerin ise bu rakam›n çok üzerine ç›kmalar› gerekti¤i aç›kt›r. Bu bölgelerin ulaflmalar› gereken OYAH Bat›/Orta Afrika için yüzde 3.2, Do¤u/Güney Afrika için yüzde 2.8, Güney Asya için de yüzde 1.9’dur. Sevindirici olan, Orta Do¤u/Kuzey Afrika, Do¤u Asya/Pasifik ve Latin Amerika/Karayipler bölgelerinde yer alan birçok ülkenin bugünkü OYAH düzeyini korumalar› halinde 2015 y›l› hedefine ulaflabilecek durumda olmalar›d›r. Bunun için, çocuk iflçili¤i, çocuk kaçakç›l›¤›, HIV/AIDS gibi sorunlar›n yan› s›ra, iç savafl ve do¤al felaketler gibi ola¤anüstü durumlar›n geçmiflteki kazan›mlar› erozyona u¤ratmas›na izin vermemek gerekmektedir. ODA/BDT’de ise, OYAH’› yükseltme gere¤ine karfl›n hedef tamamen ulafl›labilir bir hedeftir. Bütün bu bölgelerde, kay›t/devaml›l›k göstergelerindeki iyileflmenin okul tamamlama ile eflleflmesi gerekmektedir. Di¤er uçta ise, Sahra–Güneyi Afrika ülkelerinin ço¤u ve daha az ölçüde olmak üzere Güney Asya ülkeleri, 2015 y›l› hedefine ulaflmak için OYAH’lar›n› önemli ölçüde yükseltmek durumundad›r. Örne¤in Bat›/Orta Afrika Söz konusu oldu¤unda, OYAH’›n bugünkü düzeyinin dört kat›na ç›kmas› gerekmektedir. Ayr›ca, ço¤u Sahra Güneyi Afrika’da olmak üzere, 2015 y›l› hedefine ulaflmak için OYAH’›n yüzde 2’nin üzerine ç›kmas› gereken 37 ülke vard›r. fiuras› aç›k ki, son 20 y›l içinde OYAH aç›s›ndan en büyük ilerlemeyi kaydeden bölgeler, 2015 y›l› hedefi için bunun da ötesine geçmek zorundad›r Bu da, hiç kuflkusuz, zorlu bir görevdir. En dezavantajl› ülkeler ve bölgeler söz konusu oldu¤unda ‘dostlar al›flveriflte görsün’ türü yaklafl›mlar›n herhangi bir yarar› olmayacakt›r. Bu konumdaki ülkelerin, büyük bir at›l›m yaparak OYAH’lar›n› yükseltmelerine yard›m için küresel politikalar ve stratejiler gerekmektedir. TOPLUMSAL C‹NS‹YETÇ‹ KALIP YARGILAR HALA B‹R ENGEL E¤itimde toplumsal cinsiyet eflitli¤i BKH’ler aç›s›ndan o kadar önemlidir ki, yaln›zca bu konuda hedefe ulaflmak için daha erken bir tarih belirlenerek 2005 y›l› seçilmifltir. Toplumsal cinsiyet eflitsizliklerinin giderilmesi, hiç kuflkusuz, herkes için e¤itim biçiminde ifade edilen daha kapsaml› hedef aç›s›ndan bir basamak oluflturmaktad›r. Eflitlik sa¤lanmadan, bu genel hedefe ulafl›lmas› da mümkün olmayacakt›r. Daha da önemlisi, 4 e¤itimde cinsiyet eflitli¤i genel olarak cinsiyet eflitli¤i ve kad›n›n güçlendirilmesi için bir platform niteli¤indedir. Genel anlamda cinsiyet eflitli¤i ve kad›n›n güçlenmesi ise, çocuk ölümlerinin azalt›lmas›, anne sa¤l›¤›n›n iyilefltirilmesi ve yoksullukla mücadele gibi di¤er BKH’lerin önkofluludur. UNICEF’in geliflmekte olan 81 ülkeyi kapsayan okul devaml›l›k verilerinden hareketle yapt›¤› tahminlere göre, 2005 y›l›ndaki 0.96’l›k küresel toplumsal cinsiyet eflitli¤i endeksi (TEE)5 ilkö¤retimdeki her 100 çocu¤a karfl›l›k 96 k›z çocuk oldu¤u anlam›na gelmektedir. Bu da, dünyan›n genel olarak ilkokul e¤itiminde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolunda oldu¤unu gösterir. Ancak, dünyadaki üç bölgenin k›z çocuklar›n e¤itimi konusunda çok gerilerde kald›¤› koflullarda henüz yapacak çok ifl, al›nacak çok yol vard›r. Küresel olarak, ilkokul d›fl› toplam çocuk say›s›n›n yüzde 54’ünü k›z çocuklar oluflturmaktad›r. Bunun anlam›, okul d›fl›nda kalan her 100 erkek çocu¤a karfl› 117 k›z çocu¤un olmas›d›r (Ortaö¤retimde cinsiyet farkl›l›klar› için 8. sayfaya bak›n›z). Eldeki bu genel tablodan hareketle, bölgesel, ulusal ve hatta yerel öçlüklerdeki ayr›nt›lara inilmesi gerekmektedir. Çünkü, bugüne kadarki kazan›mlar ve ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤inin 2005 y›l›na kadar sa¤lanmas› için yap›lmas› gerekenler ancak böyle ortaya konabilecektir. Toplumsal cinsiyet a盤› 1980 y›l›ndan bu yana sürekli biçimde kapanmaktad›r. Bütün bölgelerde ve geliflmekte olan ülkelerin ço¤unda, okullaflma aç›s›ndan k›z çocuklar erkeklere göre daha h›zl› geliflme sa¤lam›fllard›r5. Bu dönemde, istisnas›z bütün bölgelerde k›z çocuklar›n okullaflmas›ndaki OYAH erkek çocuklar›ndan yüksek olmufltur. Bu durum, aradaki a盤›n kapanmas› için gerekli hamleleri de ortaya koymaktad›r. Ancak, sa¤lanan bu ilerlemeye karfl›n, 2015 y›l›nda herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmüfl olmas› fleklindeki hedefin bir parças›n› oluflturan toplumsal cinsiyet eflitli¤i için, k›zlara iliflkin OYAH’›n önümüzdeki dönemde bütün bölgelerde erkeklere göre daha h›zl› artmas› gerekmektedir. ‹ki bölge, durumun karmafl›kl›¤›n› ortaya koymaktad›r. Güney Asya ile Bat›/Orta Afrika’da toplumsal cinsiyet a盤› halen endifle konusu olmakla birlikte sorunun boyutlar› farkl›d›r. Çünkü bu iki bölge aras›nda e¤itim hizmetlerinin mevcudiyeti bak›m›ndan önemli farkl›l›klar vard›r. Güney Asya’da k›z çocuklar›n üçte ikisi okula giderken, Bat›/Orta Afrika’da okula giden k›zlar toplam›n yar›s›ndan biraz fazlas›n› oluflturmaktad›r. Buna karfl›l›k, Güney Asya’da okula gitmeyen k›zlar›n mutlak say›s› 23.5 milyon gibi çarp›c› bir düzeydedir. Bu, söz konusu bölgede, okul d›fl› k›z çocuk say›s›n›n okul d›fl› erkek çocuk say›s›ndan 5 milyon daha fazla oldu¤u anlam›na gelmektedir. Demek ki, geliflmekte olan ülkelerdeki toplumsal cinsiyet a盤› hala büyüktür. Yeniden Bat›/Orta Afrika’ya dönersek, bu bölgedeki k›zlar›n e¤itimin çeflitli imkanlar›ndan yararlanma flanslar› baflka bütün bölgelere göre daha düflüktür. Bu iki bölgede toplumsal cinsiyet a盤›n›n kapat›lmas› (bunun yan› s›ra herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas›), yetkililerin ve kalk›nma kurulufllar›n›n önümüzdeki on y›l yo¤unlaflmalar› gereken öncelikli konulard›r. Genel olarak al›nd›¤›nda toplumsal cinsiyet a盤› Orta Do¤u/ Kuzey Afrika, Güney Asya ve Bat›/Orta Afrika bölgelerinde di¤erlerine göre geniflli¤ini sürdürmektedir. Bu üç bölgenin her birinde ilkö¤retim devaml›l›¤›nda TEE 0.95’in alt›ndad›r (bu alan- ‹lkö¤retimde toplam net kay›t/devaml›l›k oranlar› (1980–2015) 1980 ile 2001 y›llar› aras›nda kay›t/devaml›l›k oranlar›ndaki ortalama y›ll›k art›fl h›z›n› ve 2015 y›l› için belirlenen herkesin ilkö¤retim e¤itimini tamamlamas› hedefine ulafl›labilmesi için 2001 y›l›ndan bafllayarak art›fl›n ne kadar olmas› gerekti¤ini göstermektedir. Do¤u Asya/Pasifik Latin Amerika/Karayipler ODA/BDT Güney Asya Orta Do¤u/Kuzey Afrika Do¤u/Güney Afrika Bat›/Orta Afrika K›z çocuklar›n ilkö¤retimde net kay›t/devaml›l›k oranlar› (1980–2015) K›z çocuklar›n 1980 ile 2001 y›llar› aras›nda kay›t/devaml›l›k oranlar›ndaki ortalama y›ll›k art›fl h›z›n› ve 2015 y›l› için belirlenen herkesin ilkö¤retim e¤itimini tamamlamas› hedefine ulafl›labilmesi için 2001 y›l›ndan bafllayarak art›fl›n ne kadar olmas› gerekti¤ini göstermektedir. Do¤u Asya/Pasifik Latin Amerika/Karayipler ODA/BDT Güney Asya Orta Do¤u/Kuzey Afrika Do¤u/Güney Afrika Bat›/Orta Afrika 5 da tam eflitli¤i gösteren endeks de¤eri 1.00’d›r). Orta Do¤u/ Kuzey Afrika’da son dönemde k›z çocuklar›n okullaflmas› aç›s›ndan kayda de¤er ilerlemeler sa¤lanm›flt›r. Bu bölge, 1980’den 2001’e uzanan dönemde, hem erkek hem k›z çocuklar aç›s›ndan e¤itim imkanlar›ndaki en büyük art›fla tan›kl›k etmifltir. Ancak gene de bu bölgede halen okuldaki her 100 çocu¤a karfl›l›k 94 k›z çocuk okuldad›r ve bu da henüz ortada afl›lmas› gereken önyarg›lar kal›p yarg›lar göstermektedir. Tek tek ülkelere iliflkin koflullar genellikle bölgesel ortalamalara göre önemli farkl›l›klar göstermektedir. UNICEF’in 2005 y›l› için tahmin yapt›¤› geliflmekte olan 81 ülkeden 26’s›nda TEE 0.96’n›n alt›ndad›r. Baflka deyiflle ilkö¤retimde her yüz çocu¤a karfl›l›k düflen k›z çocuk say›s› 96’dan azd›r. Bu bak›mdan en geride yer alan ülkeler Yemen (61), Nijer (67), Çad (69), Burkina Faso (71), Mali (74), Fildifli Sahili ve Gine–Bissau (76), Benin (78) ve Gine (79)’dir. Toplumsal cinsiyet a盤›n›n belki de en ilginç yönü, bu a盤›n erkekler de¤il de k›zlar›n lehine oldu¤u bölgeler ve ülkelerin varl›¤›d›r. UNICEF’in 2005 y›l› için ilkö¤retim net devaml›l›k oran› (NDO) tahminlerine göre Latin Amerika/Karayipler ve Do¤u Asya/Pasifik olmak üzere iki bölgede ilkö¤retimdeki k›z çocuk yüzdesi erkek çocuk yüzdesini biraz aflmaktad›r. Ayr›ca, 81 ülkeden 12’sinde TEE 1.05 veya bunun üzerindedir ve bu durum okullarda k›z çocuklar›n erkeklerden daha fazla oldu¤unu göstermektedir. Burada önemli olan husus, toplumsal cinsiyet a盤›n›n tersine oldu¤u ülkelerde ve bölgelerde bile k›z çocuklar›n e¤itiminin öncelik tafl›maya devam etti¤inin görülmesidir. Bunun iki nedeni vard›r. Bir kere, belirli bir ülkedeki istatistikler, k›z çocuklar›n okul devaml›l›klar›n›n iyi düzeyde oldu¤u bölgeler için bile birtak›m kayg›lar› ortaya ç›karabilir. Örne¤in, genel olarak al›nd›¤›nda Latin Amerika/Karayipler bölgesinde ilkö¤retimdeki k›z çocuk say›s› erkek çocuk say›s›ndan fazlad›r; ancak, UNICEF’in Guatemala için yapt›¤› tahminlere göre 2005 y›l›nda bu ülkede ilkö¤retime giden her 100 erkek çocu¤a 97 k›z çocuk düflmektedir. Benzer biçimde ülke istatistiklerinin okullu k›z çocuk say›s›n› daha fazla gösterdi¤i durumlarda bile, ayn› ülke içinde k›z çocuklara karfl› yo¤un ayr›mc›l›k uygulanan yöreler olabilir. Örne¤in, yerli halka veya az›nl›klara mensup çocuklara yap›ld›¤› gibi. Toplumsal cinsiyet a盤›n›n k›zlar lehine oldu¤u ülkelerin bile k›z çocuklar›n e¤itimine özel önem vermeleri gere¤inin ikinci nedeni de fludur: BKH’nin aç›kça ortaya koydu¤u gibi, toplumsal cinsiyet eflitli¤i yaln›zca herkesin ilkö¤retim e¤itimini tamamlamas› için bir temel olarak ifllev görmenin ötesinde, ayn› zamanda genel olarak toplumsal cinsiyet eflitli¤inin ve kad›n›n güçlendirilmesinin de platformunu oluflturmaktad›r. K›z çocuklar›n e¤itimde ve e¤itim yoluyla eflitli¤e ulaflmalar›na gerekli özen gösterilmelidir ki kad›nlar daha genifl anlamda toplum içinde güçlenebilsinler. Gelinen bu aflamada, dünyan›n k›z çocuklar›n e¤itimi konusundaki kararl›l›¤›n›n hiç sars›lmamas›n› sa¤lamak büyük önem tafl›maktad›r. Toplumsal cinsiyette anlaml› bir eflitlik düzeyine ulafl›lmas›n› bir iki y›l ertelemenin maliyeti yüksek olacakt›r. Bu maliyete katlanacak olan yaln›zca tek tek k›z çocuklar de¤il, ayn› zamanda Biny›l Kalk›nma Hedeflerinin 6 tamam›d›r. K›z çocuklar›n e¤itimine yat›r›m, bütün çocuklar›n kaliteli e¤itim görme haklar›n› kollayan, toplumsal cinsiyet eflitli¤inden kad›n›n güçlendirilmesine kadar di¤er bütün hedefler için s›çrama tahtas› oluflturan bir stratejidir. ENGELLER, TEHD‹TLER VE FIRSATLAR E¤itim ve toplumsal cinsiyetle ilgili BKH’nin gerçekleflmesi yolunda kaydedilen mesafe, salt e¤itim sa¤lanmas›n›n ötesinde, kimi çocuklar›n okula bafllamalar›n› veya tamamlamalar›n› önleyen engellerin afl›lmas›na da ba¤l›d›r. Bu alandaki eflitsizlikler, politikalar› belirleyenler ve kalk›nma kurulufllar›na önemli görevler yüklemektedir. Bunlar›n önemi ne kadar tan›n›rsa, önümüzdeki 10 y›lda ilerleme f›rsatlar› da o kadar iyi yakalanacakt›r. Önemli engeller aras›nda yoksulluk, çocuk iflçili¤i, çocuk kaçakç›l›¤›, HIV/AIDS, kimi yerleflimlerin uzak ve ücra yerlerde olmas›, altyap› yetersizli¤i, etnik köken, kad›n›n düflük sosyal statüsü, annenin e¤itimsizli¤i, iç çat›flmalar, do¤al felaketler ve fliddet yer almaktad›r. Bu engeller ço¤u kez üst üste geldi¤inden, aralar›ndaki etkileflimin e¤itimde ne gibi sonuçlara yol açt›¤›n› belirlemek güçtür. Dolay›s›yla, bu alanda ayr›flt›r›lm›fl istatistiklerin derlenmesi, gelecekteki politika ve uygulamalar›n sa¤lam temele oturmas› aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Bu flekilde ayr›flt›r›lm›fl istatistikler, örne¤in, cinsiyetlerinin, cinsel sömürüye aç›kl›klar›n›n ve HIV/AIDS’in bir araya gelmesinin k›z çocuklar› nas›l etkiledi¤ini, k›z çocuklar›n yoksul hane veya k›rsal alan kökenlerinin bu durumlarda ne ölçüde pay› oldu¤unu ortaya koyabilir7. Yoksulluk Geliflmekte olan bütün bölgelerden derlenen hanehalk› araflt›rma verileri, en yoksul yüzde 20’lik dilime mensup çocuklar›n ilkö¤retim e¤itimi alamama olas›l›klar›n›n en varl›kl› yüzde 20’lik dilime mensup çocuklara göre 3.2 kat daha fazla oldu¤unu göstermektedir. Ancak, bu oran, bölgeler ve ülkeler aras›ndaki büyük farkl›l›klar› örtmektedir. Örne¤in ODA/BDT bölgesinde en yoksul kesimden çocuklar›n ilkö¤retim e¤itimi alamama olas›l›klar› di¤erlerinden 1.6 kat daha fazla iken, bu oran hem Orta Do¤u/Kuzey Afrika, hem de Latin Amerika/Karayipler bölgelerinde 4.5’e ç›kmaktad›r. Dahas›, ODA/BDT’de bile ülkeler aras›nda önemli farkl›l›klar vard›r. Örne¤in Kazakistan ve Moldova söz konusu oldu¤unda bu ülkelerdeki en yoksul yüzde 20’lik nüfus kesimine mensup çocuklar›n ilkö¤retim e¤itimi alamama olas›l›klar› di¤erlerine göre 5 kat daha fazlad›r. Her bölgede, bu anlamdaki farkl›l›¤›n ileri düzeylerde oldu¤u ülkeler bulunmaktad›r. Örne¤in Do¤u Asya/Pasifik’te Endonezya (5.6); Do¤u/Güney Afrika’da Eritre, Madagaskar ve Zambiya (4.9 ve daha üzeri); Orta Do¤u/Kuzey Afrika’da Cezayir ve Bahreyn (4.9 ve daha üzeri); Güney Asya’da Hindistan (3.4); Latin Amerika/Karayipler’de Nikaragua, Peru, Surinam ve Venezüela (6 ve daha üzeri); ve Bat›/Orta Afrika’da Kamerun (5) gibi. Dahas›, ilkö¤retime gitmeyen çocuklar›n yüzde 77’si geliflmekte olan ülkelerdeki hanelerin en yoksul yüzde 60’l›k bölümüne mensuptur. Bu oran Latin Amerika/Karayipler (yüzde 84) ve Do¤u/Güney Afrika’da (yüzde 80) daha yukar›ya ç›kmaktad›r. ‹lkö¤retim ça¤›ndaki bütün çocuklar›n 2015 y›l›na kadar okula gitmelerinin sa¤lanmas›, her ülkenin kendi koflullar›na göre titizlikle uyarlanm›fl programlar› ve müdahaleleri gerektirmekt- edir. Örne¤in gerek Eritre’de ve gerek Venezüela’da okula gitmeyen çocuklar›n en az yüzde 90’› nüfusun en yoksul yüzde 60’l›k kesimine mensupken, Venezüela’da bütün çocuklar aras›nda okula gitmeyenlerin oran› yaln›zca yüzde 7, Eritre’de ise yüzde 37’dir. Beflte birlik dilimlere göre hane refah düzeyi itibar›yla ilkö¤retime gitmeyen çocuklar ODA/BDT Bunun gibi, yoksul ailelerden k›z çocuklara ulaflmak için farkl› stratejiler gerekebilir. Bir k›z çocuk ne kadar çeflitli dezavantajlarla kuflat›lm›flsa, e¤itim sisteminin de bu k›z›n genel okullaflma dalgas› içinde nas›l olsa okullu olaca¤›n› varsaymak yerine bu çocu¤a ulaflmak için o kadar özel önlemler gelifltirmesi gerekir. Annenin e¤itimi Bir çocu¤un okul devaml›l›¤›n› belirleyen bir di¤er önemli etmen de çocu¤un annesinin e¤itim görüp görmedi¤idir. Nitekim, anneleri hiç e¤itim görmemifl çocuklar›n okul d›fl› kalma olas›l›klar›, anneleri belirli bir düzeyde e¤itim alm›fl çocuklara göre iki kattan daha fazlad›r. Latin Amerika/Karayipler söz konusu oldu¤unda bu farkl›l›k 2.5 katla ifade edilmektedir. 8 ülkede, anneleri hiç e¤itim görmemifl çocuklar›n okula gitmeme olas›l›klar›, di¤erlerine göre en az üç kat daha fazlad›r: Venezüela (4.8), Surinam (4.4), Kamerun (3.9), Fildifli Sahili (3.7), Guyana (3.4), Eritre (3.4), Hindistan (3.3) ve Gine–Bissau (3.0). Geliflmekte olan ülkelerde okula gitmeyen çocuklar›n yüzde 75’inin anneleri hiç e¤itim görmemifltir. Ancak, bu ortalaman›n gizledi¤i bölgesel eflitsizliklere de bakmak gerekir. Örne¤in, Bat›/Orta Afrika, Güney Asya, Orta Do¤u /Kuzey Afrika bölgelerinde ilkokula gitmeyen çocuklar›n yüzde 80’inin anneleri de hiç e¤itim görmemiflken, bu oran Do¤u Asya/Pasifik bölgesinde yüzde 28’e, ODA/BDT bölgesinde de 1’e inmektedir. Bu durumun bafll›ca nedeni, son iki bölgede k›z çocuklar›n e¤itiminin geçmiflte de daha yüksek düzeylerde olmas›d›r. Latin Amerika/Karayipler bölgesinde ise ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n yaln›zca yüzde 20’sinin anneleri e¤itimsizdir; ancak, bu annelerin çocuklar›, okula gitmeyen çocuklar›n yar›s›ndan fazlas›n› oluflturmaktad›r. Bu da, bölge içindeki büyük ekonomik eflitsizliklerin bir göstergesidir. Annenin e¤itim düzeyi, bir çocu¤un okula gidip gitmeyece¤ini belirleme aç›s›ndan kuflkusuz önemli bir etmendir. Mümkün oldu¤u kadar çok say›da k›z çocu¤unu, baflka bir deyiflle gelece¤in annelerini okullaflt›rma, e¤itimlerini tamamlamalar› bu nedenle önemlidir. Co¤rafi yerleflim Çocuklar›n okula gitme flans›, k›smen, nerede yaflad›klar›na da ba¤l›d›r. Geliflmekte olan ülkelerde k›rsal kesimdeki çocuklar›n yüzde 30’u okul d›fl›ndayken, bu oran ayn› ülkelerin kentsel yerleflimlerinde yüzde 18’dir. K›rsal alandaki okul d›fl› çocuk oran›n›n yüksekli¤ine birkaç etmen birlikte yol aç›yor olabilir: Bu çocuklar›n en yak›n okula ulaflmak için uzun mesafe yol gitmek zorunda olmalar›; k›rsal kesimdeki çocuklar›n anne–babalar›n›n e¤itimli olmalar› ve e¤itime de¤er vermeleri olas›l›¤›n›n görece düflük olmas›; iyi ö¤retmenleri k›rsal kesime çekmenin genellikle daha güç olmas› gibi. Latin Amerika/ Karayipler Do¤u Asya/Pasifik Güney Asya En yoksul %20 Orta Do¤u/Kuzey Afrika En varl›kl› %20 Do¤u/Güney Afrika Bat›/Orta Afrika Küresel olarak bak›ld›¤›nda, ilkö¤retime gitmeyen bütün çocuklar›n yüzde 82’si k›rsal alanlardaki çocuklard›r. Ancak burada da bölgelere göre farkl›laflmalar görülmektedir. Örne¤in %0 %10 %20 %30 %40 %50 %60 %70 7 ilkö¤retim d›fl› çocuklar aras›nda k›rsal kesimde olanlar›n pay› Latin Amerika/Karayipler bölgesinde en düflükken (yüzde 60), Do¤u/Güney Afrika’da en yüksektir (yüzde 87). Hindistan’da okula gitmeyen çocuklar›n yüzde 87’si k›rsal kesimdeki çocuklard›r ve Hindistan büyük bir çocuk nüfusa sahip oldu¤undan bu durum dünya ortalamas›n› da etkilemektedir. Okula gitmeyen ve k›rsal kesimde yaflayan çocuklar aras›nda en yoksun durumda olanlar genellikle k›zlard›r. Örne¤in Etiyopya’da kentsel yerleflimlerde okuldaki her 100 erkek çocu¤a karfl›l›k 97 k›z çocuk varken, bu durum k›rsal alanlarda 100’e 76’d›r. Burkina Faso’da ise okula giden her 100 erkek çocu¤a kentsel alanlarda 91, k›rsal alanlarda ise 57 k›z çocuk düflmektedir. ORTAÖ⁄RET‹M Geliflmekte olan ülkelerde ortaö¤retimde okullaflmaya iliflkin olarak UNICEF taraf›ndan yap›lan son tahminlere göre8, ortaö¤retim ça¤›nda olan çocuklar›n en fazla yüzde 39’u okulludur (ölçü olarak ortaö¤retim net devaml›l›k oran› — ONDO — kullan›lmaktad›r). Analizin ortaya koydu¤u bir baflka durum da fludur: S›n›fta kalma veya okula geç bafllama gibi nedenlerden dolay›, asl›nda ortaö¤retim ça¤›nda olan çocuklar›n yüzde 27’si ilkö¤retim okullar›ndad›r. Bu da, çocuklar›n okula zaman›nda bafllamalar›n›n ve asgari kay›pla ilerlemelerinin ne kadar önemli oldu¤unu göstermektedir. Ortaö¤retim düzeyinde toplumsal cinsiyet a盤›n›n en genifl oldu¤u bölgeler Güney Asya ile Orta Do¤u/Kuzey Afrika’d›r. Güney Asya’da ortaö¤renim ça¤›ndaki erkek çocuklar›n yüzde 44’ü bu kademedeki okullara giderken, k›z çocuklar için bu oran Yerleflim yerine göre ilkö¤retime gitmeyen çocuk yüzdesi %60 %60 %50 %50 Kentsel %10 Latin Amerika/ Karayipler %20 ODA/BDT %20 Do¤u Asya/Pasifik %30 Güney Asya %30 Orta Do¤u/Kuzey Afrika %40 Do¤u/Güney Afrika %40 Bat›/Orta Afrika Latin Amerika/Karayipler Belirli bir e¤itim görmüfl anneler ODA/BDT K›rsal %0 8 Ortaö¤retimde en duyarl› konu, toplumsal cinsiyet eflitsizli¤ini 2005 y›l› sonuna kadar ortadan kald›rmakt›r. Araflt›rmaya konu olan 75 ülkeden 22’si bu hedefe ulaflma yolundayken, 21’inin de bunun için ek çaba harcamas› gerekmektedir. Bu arada, 15’i Bat›/Orta Afrika bölgesinde olmak üzere 25 ülke bu hedefin çok gerisindedir. Orta ö¤retimde k›z çocuk okullaflmas›n›n en düflük oldu¤u ülke, bu kademedeki her 100 erkek çocu¤a 41 k›z çocu¤un düfltü¤ü Yemen’dir. Hiç e¤itimi olmayan anneler Do¤u Asya/Pasifik Güney Asya Orta Do¤u/Kuzey Afrika Do¤u/Güney Afrika Bat›/Orta Afrika Annelerin e¤itim durumlar›na göre ilkö¤retime gitmeyen çocuk yüzdesi Bölgeler aras› farkl›l›klar, ortaö¤retim düzeyinde, ilkö¤retim düzeyinde oldu¤undan daha belirgin biçimde ortaya ç›kmaktad›r. ODA/BDT’de ortaö¤retim okullaflmas› 1990 y›l›ndan bu yana önemli ölçüde düflmüfl olsa bile, bu bölgedeki ONDO yüzde 70 ile di¤er bölgelerin hala üzerindedir. Di¤er uçta yer alan Sahra–Güneyi Afrika’da ise, ça¤ nüfusu çocuklar›n yaln›zca yüzde 20’si ortaö¤renimdedir. Do¤u Asya/Pasifik ve Orta Do¤u/Kuzey Afrika bölgelerinde ilgili yafl gruplar›ndaki çocuklar›n kabaca yar›s› ortaö¤renimdeyken, Latin Amerika/Karayipler bölgesinde bu oran yüzde 44, Güney Asya’da ise yüzde 40’t›r. %10 %0 yüzde 36’d›r. Orta Do¤u ve Kuzey Afrika’da ise ayn› oranlar s›ras›yla yüzde 54 ve yüzde 43’tür. Latin Amerika/Karayipler bölgesinde ise aç›k k›zlar›n lehinedir. Bu bölgede, ortaö¤renim ça¤›ndaki k›z çocuklar›n yüzde 47’si, erkek çocuklar›n ise yüzde 41’i okullaflm›flt›r. Böylece, daha ilkö¤retim kademesinde ortaya ç›kan bölgesel e¤itim ortaö¤retim kademesinde daha da pekiflmektedir ve ortadaki durum erkek çocuklar›n e¤itime kat›lmalar›n› engelleyen etmenler üzerinde daha yak›ndan durulmas›n› gerektirmektedir. Ortaö¤retimde, toplumsal cinsiyet eflitli¤i aç›s›ndan önemli kazan›mlar sa¤lanabilir. K›z çocuklar, toplumdaki yerlerini sa¤lamlaflt›racak bilgi ve becerileri, tutum ve de¤erleri bu ö¤retim kademesinde edinerek özgüvenlerini gelifltirip güçlenebilirler. Konu bu aç›dan ele al›nd›¤›nda, normal olarak e¤itime atfedilen yararlar›n daha büyük bir bölümü ilk de¤il ortaö¤renimden kaynaklanmaktad›r. Bu da, ilkö¤retim düzeyinde kazan›lan baflar›lar›n ortaö¤retimde pekifltirilmesinin ne kadar önemli oldu¤unu ortaya koymaktad›r. TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹ VE ORTAÖ⁄RET‹M Ortaö¤retim net devaml›l›k oranlar›a Ortaö¤retim net devaml›l›k oranlar›a Toplam Erkek K›z K/Eb Ülkeler ve bölgeler Toplam Erkek K›z K/Eb Yemen 56.0 78.2 32.4 0.41 Gana 70.5 73.5 67.3 0.92 Gine 36.8 48.6 23.8 0.49 Gabon 84.8 88.3 81.6 0.92 Fildifli Sahili 38.0 48.8 28.5 0.58 Kenya 80.3 83.1 77.3 0.93 0.94 Ülkeler ve bölgeler Mozambik 43.1 54.0 31.7 0.59 Madagaskar 48.9 50.3 47.4 Benin 47.2 58.6 35.2 0.60 Haiti 78.4 81.0 75.9 0.94 Mali 29.2 36.2 22.4 0.62 Bolivya 82.6 85.3 80.0 0.94 Nijer 13.7 16.9 10.6 0.63 Sudan (Kuzey) 63.2 64.8 61.5 0.95 Senegal 29.6 36.2 23.6 0.65 Peru 87.8 89.9 85.6 0.95 Çad 46.0 56.0 36.6 0.65 Swaziland 70.8 72.1 69.4 0.96 Irak 50.3 60.1 40.3 0.67 Viet Nam 79.0 80.6 77.5 0.96 Burkina Faso 15.3 18.2 12.4 0.68 Arnavutluk 46.7 47.4 46.0 0.97 Orta Afrika Cumhuriyeti 47.3 56.3 38.4 0.68 Sao Tome ve Principe 54.1 55.0 53.3 0.97 Kamboçya 50.4 60.0 40.6 0.68 Bangladefl 60.0 60.9 59.1 0.97 Togo 64.6 75.4 51.8 0.69 Bosna–Hersek 86.7 88.0 85.3 0.97 Türkiye 59.2 69.3 49.5 0.71 Komoros 37.9 38.4 37.5 0.98 Sierra Leone 37.7 43.1 31.9 0.74 Myanmar 68.5 69.2 67.8 0.98 Gambiya 47.5 54.9 40.4 0.74 Azerbaycan 95.1 96.1 94.1 0.98 Zambiya 58.6 67.3 49.6 0.74 Türkmenistan 85.4 85.6 85.3 1.00 Gine–Bissau 48.7 55.7 41.6 0.75 Güney Afrika 91.2 91.2 91.1 1.00 Nepal 71.3 80.4 61.8 0.77 Özbekistan 93.8 93.8 93.7 1.00 Burundi 35.5 40.0 31.7 0.79 Endonezya 60.7 60.5 61.0 1.01 Kongo Demokratik Cumhuriyeti 64.3 72.0 56.6 0.79 Dominik Cumhuriyeti 90.8 90.3 91.3 1.01 Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti 66.1 74.0 58.1 0.79 Kolombiya 73.9 73.1 74.8 1.02 1.02 Hindistan 63.7 70.6 56.2 0.80 Surinam 81.1 80.2 81.9 Kamerun 61.3 67.2 55.3 0.82 K›rg›zistan 86.2 85.4 87.1 1.02 Guatemala 51.4 55.7 47.4 0.85 Kazakistan 95.7 94.6 96.9 1.02 Nijerya 68.6 74.0 63.0 0.85 Brezilya 81.7 80.5 82.9 1.03 Eritre 73.0 78.5 67.3 0.86 Venezüela 87.7 86.2 89.2 1.03 Uganda 76.0 81.4 70.7 0.87 Moldova Cumhuriyeti 86.3 84.6 88.1 1.04 Moritanya 47.2 50.1 44.4 0.89 Ermenistan 94.3 92.6 96.1 1.04 1.05 Zimbabwe 70.7 74.7 66.3 0.89 Guyana 85.8 83.9 87.8 Angola 75.9 80.3 71.6 0.89 Trinidad ve Tobago 87.6 85.4 89.8 1.05 Tanzanya 40.1 42.4 38.2 0.90 Namibya 84.0 81.5 86.3 1.06 Malawi 73.4 77.0 69.6 0.90 Filipinler 80.9 76.9 84.9 1.10 M›s›r 79.6 83.4 75.4 0.90 Nikaragua 62.0 58.2 65.9 1.13 Tacikistan 76.3 79.9 72.7 0.91 Lesotho 73.0 68.6 77.6 1.13 Ekvador Ginesi 79.9 83.3 76.1 0.91 Mo¤olistan 76.5 71.6 80.8 1.13 Ruanda 39.4 41.0 37.8 0.92 Gölgelendirilmifl bölümde yer alan ülkeler, orta ö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolunda olan ülkelerdir (K/E oran›n›n 0.96 ile 1.04 aras›nda oldu¤u ülkeler). a Ortaokula net devaml›l›k oranlar› hane halk› araflt›rmalar›na dayanmaktad›r (Demografi ve Sa¤l›k Araflt›rmalar› ile Çok Göstergeli Kümelem Araflt›rmalar›), 1998–2003. b K›z çocuklar›n ortaö¤retime net devaml›l›k oran›n›n erkeklerin net devaml›l›k oran›na oran› (SNAR) 9 Okul ücretlerinin kald›r›lmas› yönündeki politikalar›n bölgede etkili oldu¤u görülüyor. Do¤u/Güney Afrika, 2015 y›l›na kadar herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesi için, NK/DO’da her y›l ortalama yüzde 2.75 olacak flekilde büyük bir art›fl sa¤lamas› gereklidir. Bu, istatistiklerde görülen toplumsal cinsiyet eflitli¤ine ve 1980–2001 döneminde NK/DO’da ikinci en yüksek OYAH’›n (y›lda yüzde 0.9) sa¤lanm›fl olmas›na karfl›n böyledir. Bölge ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n yaln›zca yüzde 62’sini okullaflt›rabilmifltir ve Asya’ya göre küçük bir nüfusa sahip olmas›na karfl›n, dünyada ilkö¤retime gitmeyen çocuklar›n yüzde 19’u bu bölgededir. Bölgedeki pek çok ülkede herkes için e¤itim yolundaki ilerleme HIV/AIDS yüzünden ciddi bir kesintiye u¤ram›flt›r. Bu salg›n e¤itim sistemlerini birçok aç›dan tahrip etmifltir. Ö¤retmenleri ve okul yöneticilerini meslek yaflamlar›n›n en verimli dönemlerinde pençesine alarak okullar› yoksun b›rakm›flt›r. Büyüklerini yitiren çocuklar kalanlar›n geçim sorumlulu¤unu üstlenerek okula gidemez duruma gelmifllerdir. Gene HIV/AIDS yüzünden genifl ailenin sa¤lad›¤› geleneksel güvenceler sars›lm›fl, topluluklar›n elindeki kaynaklar tükenme noktas›na gelmifltir. Herkes için e¤itim hedefine daha çok yol oldu¤unu unutmaks›z›n belirtmek gerekirse, bölgedeki ülkeler böyle bir ortamda bile ciddi bir siyasal kararl›l›k göstererek ve ilkö¤retimi mutlak bir kararl› politika ç›k›fllar› yapabilen ülkelerin, artan d›fl yard›mlar ve d›fl borç hafifletmeleriyle desteklenmesi gerekmektedir. Bu ülkeler, herkesin ilkö¤retim e¤itimi almas› ad›na neler yap›labilece¤ini di¤er geliflmekte olan ülkelere göstermifllerdir. UNICEF’in 2005 y›l› için yapt›¤› tahminler k›z ve erkek çocuklar için net okul devaml›l›k oran›n› yüzde 65 olarak gösterse bile toplumsal cinsiyet eflitli¤i bölge için büyük önem tafl›maya devam etmektedir. Son y›llarda Afrika’n›n güneyindeki ve do¤usundaki ülkelerin büyük bölümünde çocuk dostu okullar, toplumsal cinsiyete duyarl› beceri e¤itimi, okul beslenme programlar›, ö¤retmen yetifltirme ve çocuklar›n kat›l›m› gibi nitel iyilefltirmeler sayesinde k›z çocuklara e¤itim imkanlar› sa¤lama alan›nda güçlü bir e¤ilim oluflmufltur. Okullarda cinsiyet eflitli¤i sa¤lanmas› alan›ndaki kazan›mlar, bu iyilefltirmelerle birlikte, Afrika K›z Çocuklar E¤itim Giriflimi ile BM K›z Çocuklar›n E¤itimi Giriflimi taraf›ndan sa¤lanan desteklerden kaynaklanmaktad›r. K›z Çocuklar›n E¤itimi Hareketi (KEH), bütün bu çabalar›n, k›z çocuklar›n kendilerinin de¤iflim için çaba gösterdikleri bir somutlaflma biçimidir. Sonuçta 1980’den 2001’e kadar olan dönemde k›z çocuklar›n okula kat›l›m›ndaki art›fl, ortalama olarak y›lda erkek çocuklar›n kat›l›m›ndaki art›fl›n yüzde 0.5 puan üzerinde seyretmifltir. DO⁄U/GÜNEY AFR‹KA: DAH öncelik olarak benimseyerek kimi önemli kazan›mlar sa¤layabilmifllerdir. Bölgede bu yönde etkili olan politikalar aras›nda okul harçlar›n›n ve al›nan di¤er ücretlerin kald›r›lmas› da yer almaktad›r. Gerçekten de bu yöndeki politikalar, ekonomik tutumlulu¤un ön plana ç›kar›ld›¤› 1980’lerden bu yana bölgede daha da genelleflmifl ve ilkö¤retim düzeyindeki okullaflmada h›zl› ad›mlar at›lmas›n›n anahtar› oldu¤unu ortaya koymufltur. Malawi’de okul ücretlerinin 1994 y›l›nda kald›r›lmas›n›n ard›ndan çocuklar kitlesel olarak okullara yönelmifllerdir ve di¤er ülkelerde de buna benzer süreçler yaflanm›flt›r. Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti’nde okul ücretlerinin 2002 y›l›nda kald›r›lmas› sonucunda ilkö¤retimlere kay›tl› çocuk say›s› 1.4 milyondan 3 milyona s›çram›flt›r. Kenya’da ise, ayn› uygulaman›n devreye sokuldu¤u 2003 y›l›nda ilkö¤retime kay›tl› çocuk say›s› yaln›zca ilk hafta içinde yüzde 22 artm›flt›r. Uganda’da ise, her ailenin ilk dört çocu¤una ücretsiz e¤itim imkanlar› sa¤lanmaktad›r ve bu model de benimsenmifl, baflar›l› olmufltur. Okul ücretlerini kald›ran ülkelerdeki bafll›ca güçlük, fazla talebi karfl›layacak yeterli derslik, materyal ve ö¤retmen sa¤layarak e¤itimin kalitesini korumada ortaya ç›kmaktad›r. Asl›nda bu tür 10 Bölgede, Mauritius, fieyseller ve Güney Afrika gibi, herkesin temel e¤itim görmesi hedefine çok yaklaflm›fl ülkeler de vard›r (bu ülkelerde NK/DO yüzde 90’›n üzerindedir). Bununla birlikte, bölgede, erkek k›z bütün çocuklar› okula yöneltme ve böylece bölgesel istatistikleri düzeltme hedefinin çok gerisinde üç ülke vard›r. 2001 y›l›nda NK/DO Eritre’de yüzde 42.9, Etiyopya’da yüzde 30.6, Somali’de ise tasavvur edilmesi bile güç bir düzeyde, yüzde 10.8’dir. Tüm dünyada okula gitmeyen çocuklar›n 7.8 milyonu yaln›zca Etiyopya’dad›r ve okula gitmeyen çocuklar›n mutlak say›s› aç›s›ndan Etiyopya Hindistan’dan sonra ikinci s›rada yer almaktad›r. Bütün çocuklar›n ilkö¤retime gönderilmesi alan›nda önemli geliflmeler sa¤layan ülkelerin flimdi ortaö¤renim talebiyle karfl›laflmalar› umut verici bir geliflmedir. Örne¤in Kenya’da e¤itim açl›¤› çeken çocuklar›n kitlesel yönelimi flimdi ortaö¤renime do¤rudur. Kenya’da 2004 y›l›nda ilkö¤retim diplomas› almaya aday çocuk say›s›nda yüzde 12 art›fl olmufltur. Ne var ki, bu ülkedeki 4,000 kadar ortaö¤retim kurumu ilkö¤retimi bitiren çocuklar›n yar›s›ndan az›na e¤itim verebilmektedir.9 %100 ‹lkö¤retime net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001) Do¤u/Güney Afrika bölgesinde 12 ülke ilkö¤retim e¤itiminde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama hedefine 2005 y›l›nda ulaflabilecek durumdad›r. Ancak, toplam net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001) Mauritius’ta yüzde 99.2 gibi yüksek bir orandan Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti’nde yüzde 54.4 gibi düflük bir oran aras›nda de¤iflkenlik göstermektedir. %80 %60 A G‹DECEK YOL VAR Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti Zambiya Madagaskar Kenya Swaziland Uganda Zimbabwe Malawi Ruanda Güney Afrika fieyseller Mauritius %40 %20 %0 11 Bölgedeki toplumsal cinsiyet a盤› çok büyük. Dünyan›n 2015 y›l›na kadar herkesin temel e¤itim görmesi fleklindeki BKH’ye ulaflmada en çok zorlanaca¤› bölge Bat›/Orta Afrika bölgesidir. 1980 y›l›ndan bu yana y›ll›k ortalama yüzde 0.8’lik art›fla karfl›n bölgedeki NK/DO 2001 y›l›nda yüzde 55’tir. Dünyada ilkö¤renime net kat›l›m›n yüzde 60’›n alt›nda oldu¤u 21 ülkenin üçte birinden fazlas› bu bölgededir. 2001 y›l›nda Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Nijerya’da okul d›fl› toplam çocuk say›s› s›ras›yla 5.3 ve 7.7 milyondu. Okul d›fl› çocuk say›s›n›n bunlardan daha fazla oldu¤u yaln›zca üç ülke vard›r: Etiyopya, Hindistan ve Pakistan. Bat›/Orta Afrika bölgesinde herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesi hedefine an yak›n ülkeler nüfus aç›s›ndan en küçük ülkelerdir: Yeflil Burun ile Sao Tome ve Principe. Di¤er uçta yer alan Burkina Faso, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Nijer’de ise her 5 çocuktan en fazla ikisi ilkö¤retim e¤itiminden yararlanabilmektedir. UNICEF’in 2005 y›l› için yapt›¤› ve devaml›l›k verilerine dayanan tahminlere göre bölgede toplumsal cinsiyet a盤›, 0.90’l›k CEE ile özellikle genifltir. ‹lkö¤retimde cinsiyet eflitli¤inin 2005 y›l›na kadar sa¤lanmas› hedefine yak›n yaln›zca befl ülke vard›r: Kamerun, Gabon, Gana, Moritanya ve Sao Tome ve Principe (2001 y›l› net kay›t/devaml›l›k tahminleri Yeflil Burun’un da hedef üzerinde oldu¤unu göstermektedir). Bölgedeki ülkeler aras›nda k›zlar›n e¤itim aç›s›ndan en dezavantajl› konumda oldu¤u ülkeler Çad ve Nijer’dir. Okul terk ve s›n›f tekrar› oranlar› yüksektir ve ilkö¤retim birinci s›n›ftan beflinci s›n›fa kadar gelebilenlerin say›s› hayli azd›r. Örne¤in Çad’da ilkö¤retime bafllayan her 10 çocuktan yaln›zca biri hiç s›n›f tekrarlamadan beflinci s›n›fa gelebilmektedir10. Ö¤retmen say›s›ndaki yetersizlikler, ö¤retmenlerin ayl›klar›n›n düflüklü¤ü ve mesleki geliflim f›rsatlar›n›n s›n›rl›l›¤›, bölgede esasen düflük olan e¤itim kalitesini daha da olumsuz etkileyen faktörlerdir. Bölgedeki geliflime sekte vuran bir baflka etmen de ola¤anüstü durumlard›r. Örne¤in 1990’dan 2003’e kadar olan dönemde Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Liberya ve Sierra Leone’de önemli silahl› çat›flmalar yaflanm›flt›r 11. Savafl›n bu ülkelerdeki çocuklar›n e¤itimleri üzerindeki olumsuz etkileri hesaplanamayacak boyutlardad›r. Bütün bunlara karfl›n, sa¤lanan önemli ilerlemeler aras›nda, Orta Afrika Cumhuriyeti, BATI/ORTA AFR‹KA: ‹VED‹ Ö %100 %80 %60 %0 12 Çad Benin Gine Liberya %20 Fildifli Sahilleri %40 Kongo, Fildifli Sahili ve Liberya’daki ‘okula dönüfl’ kampanyalar› yer almaktad›r. Örne¤in Liberya’da 2003 y›l› A¤ustos ay›nda imzalanan bar›fl anlaflmas›n›n ard›ndan ülke ölçe¤inde bafllat›lan okula dönüfl kampanyas› arac›l›¤›yla 7,200’den fazla ö¤retmen ‘h›zl› e¤itim yan›t›’ için seferber edilmifl, böylece tahminen 830 bin çocu¤un okullaflmas› sa¤lanm›flt›r. Bat›/Orta Afrika ve di¤er bölgelerdeki okula dönüfl kampanyalar›ndan edinilen dersler temel e¤itim paketlerine içsellefltirilmifltir. Lojistik, hizmetler ve tedarik ifllemleri aç›s›ndan bu gibi müdahalelere baflvurulmas›, bölgedeki istikrarl› ülkelerde kaliteli temel e¤itime eriflimi art›racak ve h›zland›racakt›r. biraz fazlas› ortaö¤renime devam etmektedir. Ortaö¤renim net devaml›l›k oranlar›n›n en düflük oldu¤u ülkeler ise Nijer (yüzde 13.7) ve Burkina Faso’dur (yüzde 15.3). Bölgedeki hükümetlerin karfl›laflt›klar› ve e¤itime büyük zarar veren güçlükler aras›nda yoksulluk ve a¤›r d›fl borç yükü de yer almaktad›r. Hükümetler, do¤urganl›k oranlar›n›n halen yüksek oldu¤u ve çocuk say›s›n›n her y›l daha da artt›¤› bir nüfusun e¤itim taleplerine yan›t vermeye çal›flmaktad›rlar. Herkesin ilkö¤retim e¤itimi almas›n›n sa¤lanaca¤› 2015 y›l› hedefine ulafl›labilmesi için NK/DO’da y›lda yüzde 3.2’lik bir ortalama art›fl h›z› gereken bir bölgede acil önlemlerin, bu arada uluslararas› destek ve finansman›n gerekti¤i aç›kt›r. Gelecek vadeden bir di¤er müdahale ise bölgedeki ülkelerin ço¤unda kullan›lan çocuk dostu okul modelidir. Nijerya ve Senegal’de bu model bir ad›m daha ileri tafl›narak ulusal standart oluflumunda kullan›lm›flt›r. Devaml›l›k verilerine dayan›larak yap›lan tahminler, bölgede ortaö¤retim düzeyinde toplumsal cinsiyet eflitli¤i sa¤lama hedefine yak›n tek ülkenin Sao Tome ve Principe oldu¤unu göstermektedir. Ancak bu ülkede ça¤ nüfusunun yar›s›ndan NLEMLER GEREK‹YOR ‹lkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001) Bat›/Orta Afrika bölgesindeki 10 ülkede toplumsal cinsiyet eflitli¤i endeksi 0.85’in alt›ndad›r. K›z Nijer Burkina Faso Mali Orta Afrika Cumhuriyeti Gine–Bissau Erkek 13 Sa¤lanan geliflmelere karfl›n çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›mlar› hala düflük düzeyde. Güney Asya’da ilkö¤retimde NK/DO yaln›zca küresel ortalaman›n alt›nda kalman›n ötesinde, Sahra Güneyi Afrika d›fl›nda en düflük düzeydedir. Bununla birlikte belirli ilerlemeler de sa¤lanm›flt›r. 1980–2001 döneminde NK/DO y›lda ortalama yüzde 0.9 artm›flt›r ve bu da art›fl h›z› bak›m›ndan bölgeyi ikinci s›raya yerlefltirmifltir. Bölgenin tümündeki ilerlemelere karfl›n, çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›mlar› kabul edilemeyecek ölçüde düflüktür. 2001 y›l›nda tüm dünyada okula gitmeyen çocuklar›n üçte birinden fazlas› bu bölgedeydi. Tüm dünyada ilkö¤retim d›fl› toplam 115 milyon çocu¤un 26.8 milyonu Hindistan’dad›r (yüzde 23). Bu say›lar Pakistan’da 7.8 milyon (yüzde 7) ve Bangladefl’te 3.8 milyondur (yüzde 3). E¤itim aç›s›ndan bölgedeki ülkeler aras›nda önemli farkl›l›klar görülmektedir. Örne¤in Sri Lanka herkes için ilkö¤retim e¤itimi hedefine ulaflm›fl durumdad›r. Tsunami felaketi 20 y›ll›k kazan›mlar› 20 dakikada yok etmeden ence Maldivler’de hedefe çok yaklaflm›flt›. Buna karfl›l›k Afganistan ve Bhutan’da ilkokul ça¤›ndaki çocuklar›n ancak yar›s›ndan biraz fazlas› ilkö¤retim gitmektedir. 1980–2001 döneminde bölgede k›z çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›mlar›nda OYAH erkeklerinkinin iki kat›ndan fazla olmufltur. art›fl yüzde 3.1 olmal›d›r. 2015 y›l› için gerekli ortalama y›ll›k art›fl h›zlar› Nepal için yüzde 2.3 (k›zlar için 2.6), Hindistan içinse yüzde 1.7’dir (k›zlar için 1.9). Bölgedeki 8 ülkeden alt›s›, UNICEF’in e¤itimde toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas› için bafllat›lan ‘2005’e kadar 25’ Giriflimi çerçevesinde özel olarak hedef seçilmifltir. Bu ülkelerden Bangladefl k›z çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›mlar›n› art›rma aç›s›ndan en baflar›l› ülke olmufltur ve UNICEF’in tahminlerine göre bu ülke Maldivler ve Sri Lanka ile birlikte (tsunami felaketi öncesi rakamlar temelinde) 2005 y›l›na kadar ilkö¤retimde cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolundad›r. ‹lkö¤retimi tamamlayan çocuk say›s›ndaki art›flla birlikte ortaö¤renime yönelik talep de artm›flt›r. Sonuçta, 1990 ile 2000 aras›nda ortaö¤renim ça¤›nda olup okullaflan çocuk oran› üçte birden yaklafl›k yüzde 50’ye ç›km›flt›r12. Hindistan söz konusu oldu¤unda ise ortaö¤retimdeki durum tersine dönmüfltür. 2000 y›l›nda yap›lan bir UNICEF araflt›rmas›na göre, ortaö¤retime bafllayan k›z çocuklar›n yüzde 12.3’ü okulu b›rak›rken, okul b›rakan erkek ö¤rencilerin oran› yüzde 9.9’dur. UNICEF araflt›rmas› ayr›ca ortaö¤retimdeki büyük GÜNEY ASYA: 42 M‹LYON ÇOCUK OKUL DI Bu art›fl h›z›na karfl›n toplumsal cinsiyet a盤› hala kabul edilemez ölçüde büyüktür. UNICEF’in 2005 y›l› için yapt›¤› tahminlere göre belgede erkek çocuklar›n yüzde 80’i okuldayken bu oran k›z çocuklar için yüzde 75’tir. Kast sistemine dayal› sosyal yap› ve kad›nlar›n statüsünün düflüklü¤ü, özellikle Hindistan ve Nepal gibi ülkelerde k›z çocuklar›n e¤itimini engellemektedir. Bölgede e¤itimdeki toplumsal cinsiyet a盤›n›n en büyük oldu¤u ülkeler, UNICEF’in 2005 y›l› CEE tahminlerinin 0.83’ü gösterdi¤i Pakistan ve Nepal’d›r (0.89). Ayr›ca, tüm Güney Asya bölgesinde 2001 y›l› cinsiyet a盤›n›n en büyük oldu¤u ülke Afganistan’d›r. Bir bütün olarak bölgede okula giden her 100 erkek çocu¤a 95 k›z çocuk düflmektedir. Bu, küresel ortalaman›n alt›nda kalmaktad›r. Bu cinsiyet eflitsizli¤i göstergesi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda Nepal (89) ve Pakistan (83) özellikle geri durumdad›r. 2015 y›l›na kadar herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas› hedefine ulaflabilmesi için Pakistan’›n okullaflmadaki y›ll›k art›fl h›z›n› ortalama yüzde 2.6’da tutmas› gerekmektedir. Ancak, ayn› hedef için k›z çocuklar›n okullaflma h›z›nda gerekli 14 eflitsizliklerin Nepal için de geçerli oldu¤unu göstermektedir. Sonuçta CEE Nepal için 0.77, Hindistan içinse 0.80’dir. Bölgedeki ülkelerin ço¤unun, temel al›p geliflmeyi h›zland›racaklar› radikal stratejilere ve yal›n önlemlere gereksinim duyduklar› aç›kt›r. Güney Asya’da okul d›fl› çocuk say›s›n›n fazlal›¤›, iyilefltirmelerin, yaln›zca gerçek tabloyu maskeleyen ortalamalarda de¤il, mutlak say›larda da gerçeklefltirilmesi gerekti¤ini göstermektedir. Do¤u Asya/Pasifik 10,029,000 %8.7 Do¤u/Güney Afrika 21,421,000 %18.6 Orta Do¤u/ Kuzey Afrika 8,797,000 %7.6 Latin Amerika/ Karayipler 3,286,000 %2.8 ODA/BDT 2,922,000 %2.5 Sanayileflmifl Ülkeler 2,602,000 %2.3 Bat›/Orta Afrika 24,024,000 %20.8 fiINDA Güney Asya 42,294,000 %36.7 ‹lkö¤retime gitmeyen çocuklar (2001) Bütün bölgeler birlikte al›nd›¤›nda 2001 y›l›nda ilkö¤retim ça¤›nda olup da okula gitmeyen 115 milyon çocuk vard›r. Bunlar›n üçte birinden ço¤u Güney Asya’dad›r. Dünya toplam›n›n 2005 y›l›nda azalaca¤› tahmin edilmektedir. 15 Son 25 y›lda çok büyük mesafe al›nd›. Orta Do¤u/Kuzey Afrika bölgesi ilkö¤retimde son 25 y›l içinde çok büyük mesafe alm›flt›r. Bölge y›lda yüzde 1.4 ile NK/DO’da bütün bölgeler aras›nda en yüksek OYAH’› gerçeklefltirmifltir. Bu art›fl h›z›n›n korunmas› durumunda bölge 2015 y›l›na kadar herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas› hedefine ulafl›labilecektir. Ne var ki, bölgede, bu ortalamalar›n yans›tt›¤›n›n ötesinde iç farkl›laflmalar vard›r. Cezayir, Bahreyn, M›s›r, Ürdün, Lübnan, ‹flgal Alt›ndaki Filistin Topraklar›, Katar, Suriye Arap Cumhuriyeti ve Tunus herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lama hedefine yaklaflmaktad›r. Di¤er uçta ise e¤itim sisteminin henüz geliflmifl olmad›¤› ve bölgedeki yüksek OYAH’a karfl›n 2015 y›l› hedefinin gerçekleflemeyece¤i ülkeler yer almaktad›r. E¤itim aç›s›ndan iki uçta yer alan iki ülkede son dönemde elde edilen kazan›mlardan özellikle söz edilmesi gerekmektedir. Tunus, bu alandaki sicili iyi olan ülkelerdendir; okullaflma sorunu Cibuti, Sudan ve Yemen’de özellikle ciddidir. UNICEF’in tahminlerine göre 2005 y›l›nda bölgedeki erkek çocuklar›n yüzde 90’›, k›z çocuklar›n ise yüzde 84’ü ilkö¤retime gidiyor olacakt›r. Her 100 erkek ö¤renciye 84 k›z ö¤renci düflmesi dünyadaki en düflük oranlardand›r. Son 20–25 y›ll›k dönemde bölgede sa¤lanan büyük ilerlemelere karfl›n ortada hala böyle bir sorun vard›r. 2005 y›l› için tahmin edilen 1.05’lik CEE ile Bahreyn bölgedeki genel e¤ilime karfl›t bir durum ortaya koymakta, bu ülkedeki k›z ö¤renci say›s› erkek ö¤renci say›s›n› aflmaktad›r. Toplumsal cinsiyet a盤› ortaö¤retim düzeyine gelindi¤inde büyümektedir. Bu düzeyde, erkek çocuklar›n yüzde 54’ü, k›z çocuklar›n ise yüzde 43’ü okullaflm›flt›r. Bölgede ortaö¤retim devaml›l›¤› aç›s›ndan incelenen üç ülke aras›nda en iyi durumda olan M›s›r’d›r. Bu ülkede ortaokullaflma oran› yüzde 80’dir ve ortaö¤retimdeki her 100 erkek çocu¤a 90 k›z çocuk ORTA DO⁄U/ KUZEY AFR‹KA: ORTALAMA bütün kademelerde yüksektir, 1’inci s›n›fa hemen hemen her çocuk bafllamaktad›r ve gerek ilk gerekse ortaö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤i sa¤lanm›flt›r (halen bu ülkede yüksek ö¤retimde k›z say›s› erkek say›s›n› aflmaktad›r)13. Bu arada, 1980 ile 2001 y›llar› aras›ndaki dönemde ilkö¤retim NK/DO’sunda yüzde 1.96’l›k OYAH tutturan Yemen temel e¤itimde kat›l›mc› bir strateji benimsemifl ve bütçesinin yüzde 20’den fazlas›n› (gayr› safi yurtiçi has›lan›n yüzde 6’s›) e¤itime ay›rm›flt›r. Yemen 2003 y›l› Mart ay›nda, Herkes ‹çin E¤itim H›zl› Yol Giriflimi çerçevesinde uluslararas› donör toplulu¤undan en çok finansal kaynak sa¤layan 10 ülkeden biri olmufltur14. Bu kaynaklara gerçekten büyük gereksinim vard›r. 2015 y›l›na kadar bütün çocuklar›n okullaflabilmeleri için Yemen, k›z çocuklar›n ilkö¤retim okullaflma oran›n› y›lda yüzde 3.9, erkeklerinkini ise yüzde 2.1 art›rmak zorundad›r. Halen Yemen’de her 100 erkek çocu¤a karfl›l›k yaln›zca 60 k›z çocuk ilkö¤retime gitmektedir. E¤itimin kalitesi, okul terk oranlar› ve toplumsal cinsiyet a盤› bölgede hala sorundur ve bunlardan toplumsal cinsiyet a盤› 16 düflmektedir. En geride olanlar ise, ortaö¤retimdeki her 100 çocu¤a 41 k›z çocu¤un düfltü¤ü Yemen ile, rakamlar›n 67/100 oldu¤u Irak’t›r. Bu iki ülkede toplam ortaokullaflma oran›n›n yüzde 60’›n alt›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. Ancak, bu rakamlardan daha önemli olan, e¤itimin, genel olarak, daha genifl kapsaml› ayr›mc›l›¤›, kad›nlar ve erkekler aras›ndaki ekonomik ve siyasal eflitsizlikleri yeniden üreten ve pekifltiren bir içerik tafl›mas›ndan duyulan kayg›lard›r. Bu durum, bölgedeki birçok ülke için geçerlidir ve e¤itim sisteminin toplumsal cinsiyete duyarl›l›¤›n› art›rma gereksinimine iflaret etmektedir. 100% K›z Erkek 80% Irak 20% Fas 40% Süriye Arap Cumhuriyeti 60% 0% LARIN ÖTES‹NDE ‹lkö¤retim net kay›t/ devaml›l›k oranlar› (2001) Suriye Arap Cumhuriyeti, Fas ve Irak’›n 2005 y›l›na kadar ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤i hedefini gerçeklefltirebilmeleri için ek çaba harcamalar› gerekmektedir; Sudan, Yemen ve Cibuti ise bu hedefin çok gerisindedirler. 100% 80% 60% 40% Cibuti Yemen Sudan 20% 0% 17 Sosyal, ekonomik ve demografik alt üst olufllar e¤itim sistemlerini etkiledi. ODA/BDT’nin ilkö¤retim NK/DO’su 2001 y›l›nda yüzde 88 idi ve geliflmekte olan ülkeler söz konusu oldu¤unda bu bölge NK/DO’da yaln›zca Do¤u Asya/Pasifik ve Latin Amerika/ Karayiplerin gerisinde kal›yordu. Buna karfl›l›k ayn› bölgenin NK/DO’sundaki OYAH 1980 ile 2001 aras›ndaki dönemde geliflmekte olan ülkeleri kapsayan di¤er bütün bölgelerin gerisinde kal›yordu (yüzde 0.35). Bu durum, k›smen, bölgenin esasen daha ileri bir düzeyden bafllang›ç yaparak ilerlemesini yans›t›yordu. Gerçekten de, bölgedeki hükümetler k›z ve erkek çocuklar›n e¤itimine hep öncelik tan›yagelmifllerdi. Bununla birlikte, tek tek ülkelere ait veriler incelendi¤inde, bölge ortalamas›n›n 0.35 olmas›n›n temelinde de Türkiye’deki yüzde 0.7’lik y›ll›k ortalama art›fl h›z›n›n yatt›¤› görülmektedir. Elde veri bulunan ülkelere bak›ld›¤›nda, Bosna Hersek d›fl›nda bölgedeki bütün ülkelerin OYAH’› yüzde 0.1’in alt›ndad›r (Bosna Hersek’te yüzde 0.2). ‹lkö¤retim yafl grubundaki NK/DO genelde artsa bile, ilkö¤retime giden çocuk say›s› büyük ölçüde nüfus azalmas› nedeniyle 1990’l› y›llarda fiilen azalm›flt›r15. Bölgede 1990’lardan bu yana süren derin sosyal, ekonomik ve demografik alt üst olufllar ulusal e¤itim sistemlerini olumsuz yönde etkilemifltir. Birçok ülke, geçifl sürecinden önce de oldu¤u eflitsizlikler di¤er bölgelerde oldu¤u kadar belirgin olmasa bile, kimi ülkeler gene de herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas› hedefine di¤erlerinden daha uzak konumdad›r. 2001 y›l›nda en yüksek NK/DO’ya ulaflan ülkeler Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya (yüzde 97.5), Arnavutluk (yüzde 97.2) ve Tacikistan’d›r (yüzde 96). En düflük oranlar ise Balkanlar’daki savafllar s›ras›nda büyük zarar gören S›rbistan ve Karada¤ (yüzde 76.2) ve Bosna Hersek (yüzde 86.2) ile Azerbaycan’d›r (yüzde 79.9). Bunlardan S›rbistan ve Karada¤, iç savaflla birlikte uluslararas› yapt›r›mlar›n damgas›n› vurdu¤u 90’l› y›llarda ilkö¤retime kat›l›mda özellikle büyük bir düflüfl yaflam›flt›r. Ortalamalar, ayr›ca ülkelerin kendi içlerindeki eflitsizlikleri de gizlemektedir. Ayr›mc› uygulamalar ve kapsay›c› olmayan e¤itim sistemleri, etnik az›nl›klara mensup çocuklar›n e¤itim sistemine kat›l›mlar›n› engellemektedir. Bu çocuklarla birlikte özürlülerin devaml›l›k oranlar› di¤er çocuklara göre daha düflüktür. Eflitsizlikler özellikle okul öncesi e¤itim kademesinde belirgindir. Kentsel alanlardaki kat›l›m ile k›rsal alanlardaki kat›l›m aras›nda birincisi lehine önemli eflitsizlikler vard›r. Bölge genel olarak al›nd›¤›nda, ilkö¤retim düzeyindeki cinsiyet eflitli¤ine 2005 y›l›nda ulafl›labilecektir. Gerçekten de, Tacikistan ODA/BDT: DARALAN BÜTÇELER gibi e¤itime ayr›lan kamu kaynaklar› yüzdesini korurken ve hatta art›r›rken, di¤erlerinde (özellikle Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan olmak üzere Kafkas ülkeleri) GSYH içinde e¤itim harcamalar›nda yüzde olarak azalma görülmektedir16. Bu arada, birçok ülkede aileler, ders kitaplar›n›n, okul giysilerinin, di¤er okul gereçlerinin ve hatta ana okulu ücretlerinin karfl›lanmas›nda güçlük çekmektedir. Kuzey Kafkasya, Kosova (S›rbistan ve Karada¤) ve Orta Asya söz konusu oldu¤unda çat›flmalar ve etnik gerilimler de çocuklar›n okul devaml›l›¤›n› olumsuz yönde etkilemektedir. Bölgede ilkö¤retim alan›ndaki ilerleme, 2015 y›l›nda herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesi hedefine ulafl›lmas›n› sa¤layacak kadar h›zl› de¤ildir. Bunun için yüzde 0.84’lük bir OYAH gerekmektedir. Bununla birlikte, bölgedeki birikimin ve bafllang›ç zemininin güçlü olmas›, hedefe ulaflmak için gerekli h›zlanmay› pekala mümkün k›lmaktad›r. Her yerde oldu¤u gibi, bölge ortalamalar› ülkeler aras›ndaki farkl›l›klar› gizleyebilir. Bu bölgedeki ülkeler aras›ndaki 18 d›fl›nda tek tek bütün ülkeler 2005 y›l› hedefine ulaflabilecek konumdad›r. Türkiye’nin ise 2001 y›l›ndaki 0.93’lük düzeyden 2005 y›l›nda 0.96’ya ulaflmas› beklenmektedir (Türkiye, UNICEF’in ‘2005’e kadar 25’ Giriflimi çerçevesinde k›z çocuklar›n e¤itimine yönelik çabalar›n h›zland›r›lmas› gereken 25 ülke aras›nda yer almaktad›r). Bölgedeki ülkelerin verileri, az›nl›k gruplar aras›ndaki eflitsizlikleri yans›tmakta yetersiz kalmaktad›r. Örne¤in Romanlar söz konusu oldu¤unda k›z çocuklar›n okula kaydolmama ve okul terk olas›l›klar› erkeklere göre çok daha yüksektir. Ayr›ca ülke ortalamalar›, önceki sosyal yap›n›n çökmesi sonucu ortaya ç›kan toplumsal cinsiyet eflitsizliklerini de yans›tmamaktad›r. Bölgede ortaö¤retim altyap›s› da geliflkindir. Ortaö¤retime kay›t son dönemde Bulgaristan ve Türkiye’de önemli bir art›fl göstermifl, ancak Belarus, Estonya, Moldova, Romanya ve Rusya Federasyonu’nda azalm›flt›r18. Ortaö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤i genel olarak yayg›nken, k›z çocuklar›n daha dezavantajl› olduklar› Tacikistan (0.91) ve Türkiye’de (0.71) durum farkl›d›r. Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya Arnavutluk Tacikistan Kazakistan H›rvatistan Belarus Bulgaristan Romanya Gürcistan Ukrayna K›rg›zistan Rusya Federasyonu Türkiye Ermenistan Bosna–Hersek Moldova Cumhuriyeti ‹lkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001) ODA/BDT bölgesindeki ülkelerin ço¤unlu¤u ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama hedefine 2005 y›l›nda ulaflabilecek konumdad›r. Bu bölgede ilkö¤retime toplam net kay›t/devaml›l›k oranlar› eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya’da yüzde 97.5 ile S›rbistan ve Karada¤’da yüzde 72.6 aras›nda de¤iflmektedir. Türkmenistan Özbekistan Azerbaycan S›rbistan ve Karada¤ %60 %60 %60 %60 %100 19 Bölge ortalamalar› ülkeler aras›ndaki ve ülkelerin kendi içlerindeki eflitsizlikleri gizleyebilir. Eflitsizliklerin azalt›lmas› ve e¤itimin kalitesinin yükseltilmesi, Latin Amerika/Karayipler bölgesinin e¤itimle ilgili BKH’lerine yönelik at›l›m›nda iki temel konuyu oluflturmaktad›r. Bölgede bu alanlarda 1990’l› y›llar boyunca ve 21. yüzy›l›n ilk y›llar›nda istikrarl› geliflmeler sa¤lanm›fl, böylece bölge herkese ilkö¤retim e¤itimi hedefine 2015 y›l›na kadar ulaflabilecek yörüngeye girmifltir. NK/DO 1980 ile 2001 y›llar› aras›nda y›lda ortalama yüzde 0.6 artm›fl ve bölge flimdi herkes için e¤itim hedefinin çok yak›nlar›na ulaflm›flt›r. Bir kez daha burada da, bölge ortalamalar›n›n ülkeler aras›ndaki ve ülkelerin kendi içlerindeki eflitsizlikleri gizlemesi söz konusudur. Bölgenin 2015 y›l› hedefine ulaflabilmek için NK/DO’da sa¤lamas› gereken y›ll›k art›fl yüzde 0.4’ten ibaretken, herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas› hedefinden daha uzak ülkeler de vard›r ve bu ülkelerin bu yöndeki çabalar›n› önemli ölçüde h›zland›rmalar› gerekmektedir. Örne¤in bölgenin en yoksul ülkesi konumundaki Haiti’nin bu hedefe ulaflmak için y›lda yüzde 3.3’lük bir art›fl h›z› yakalamas› gerekmektedir. Bu ülkede 2001 y›l›nda ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n yaln›zca yüzde 54’ü okula gitmekteydi. Son dönemdeki iç huzursuzluklar ve do¤al felaketler durumu daha da güçlefltirmifltir. Guatemala’n›n tutturmas› gereken y›ll›k art›fl Bölgedeki birçok ülkede toplumsal cinsiyet a盤› tek yönde geliflmekte, okullardaki k›z çocuk say›s› erkek çocuk say›s›n› aflmaktad›r. ‹lkö¤retimde k›z çocuklar kadar erkek çocuklar›n da kat›l›m›n› sa¤lamak için en fazla çaba göstermesi gereken ülkeler, CEE’nin 1.05 oldu¤u Bahamalar, Haiti (1.08) ve Saint Kits ve Nevis’tir (1.12). Grenada ve Guatemala gibi ülkelerde ise toplumsal cinsiyet a盤› ters yöndedir. Bu ülkelerde okullardaki erkek çocuk say›s› k›zlardan fazlad›r. Bölgede e¤itimle ilgili geliflmeler, birçok toplum içindeki derin eflitsizliklerden özellikle etkilenmektedir. Zengin ile yoksul, k›rsal alan ile kentsel alan aras›ndaki eflitsizlikler bölgenin tümünde yayg›n olmakla birlikte, bu eflitsizliklerin daha da derin ve belirgin oldu¤u ülkeler aras›nda Bolivya, Brezilya, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua ve Paraguay yer almaktad›r. Farkl› ›rksal, etnik veya dilsel kökenden insanlar aras›ndaki e¤itim eflitsizli¤i ise Bolivya, Guatemala, Nikaragua ve Panama’da özellikle dikkat çekici boyutlardad›r18. Özürlü ve di¤er sa¤l›k sorunlar› olan çocuklar genellikle okullardan d›fllanmaktad›r. E¤er bu konumdaki çocuklar›n temel e¤itim haklar› yaflama geçirilecekse, konuya iliflkin sessizli¤in bozulmas› gerekmektedir. LAT‹N AMER‹KA/KARAY‹PLE BÜYÜK Efi‹TS‹ZL‹KLER h›z› ise yüzde 1.07’dir. Bu ülkede 2001 y›l› toplam ilkö¤retim kay›t/devaml›l›k oran› yüzde 85’tir. UNICEF’in bölge için yapt›¤› CEE 1.02’dir ve bu durumda bir bütün olarak ülke ve bölgedeki ülkelerin büyük ço¤unlu¤u hedef y›l olan 2005’e kadar ilkö¤retim düzeyinde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lam›fl olacakt›r. E¤itimde toplumsal cinsiyet eflitli¤i aç›s›ndan as›l sorun belirgin bir oranda k›zlar aras›nda okullaflman›n (yüzde 47), erkeklere göre daha fazla (yüzde 41) oldu¤u ortaö¤retimdedir. Ne var ki, genel olarak al›nd›¤›nda, okullardaki eflitli¤in bu ülkelerin herhangi birinde genel olarak toplumsal cinsiyet eflitli¤ine ve kad›nlar›n güçlenmesine ne ölçüde katk›da bulundu¤u tart›flmal› bir konudur. E¤itimde önemli ilerlemeler sa¤lanm›fl olsa bile, e¤itim süreçlerini tamamlayan kad›nlar›n durumu eskisinden pek de farkl› olmayabilmektedir. Latin Amerika/Karayipler bölgesi söz konusu oldu¤unda, siyasal kat›l›mda ve çal›flma yaflam›ndaki ücretlerde görülen eflitsizlikler bu bak›mdan özellikle önemli örneklerdir. 20 Bölgedeki ülkelerin ço¤u, çocuklar›n okula haz›rlanmalar›nda okul öncesi e¤itimin tafl›d›¤› önemi kavram›flt›r. 1990’l› y›llar boyunca okul öncesi e¤itim hizmetlerinde özellikle örgün ve örgün olmayan yaklafl›mlar› deneyen ve hükümet d›fl› kurulufllar› da iflin içine katan devletlerde istikrarl› bir art›fl görülmüfltür. Sonuçta, bölgede okul öncesi e¤itime brüt kat›l›m ortalamas› 1990 y›l›nda yüzde 42’nin alt›nda iken, 2000’de yüzde 63’e ç›km›flt›r. Okul öncesi e¤itim, Aruba, Barbados, fiili, Küba, Korsa Rika, Dominika, Ekvador, Guyana, Jamaika, Meksika, Paraguay, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Surinam ve Venezüela’da özellikle daha geliflkin durumdad›r. Buna karfl›l›k Bahamalar, Honduras, Nikaragua ve Paraguay’da okul öncesi e¤itim ça¤›ndaki çocuklar bu alanda daha s›n›rl› hizmet alabilmektedirler. UNICEF’in ortaö¤retime iliflkin tahminlerine göre bölgedeki befl ülke (Brezilya, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Surinam ve Venezüela) toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolundad›r. Guyana, Nikaragua ve Trinidad ve Tobago ise a盤›n k›zlar lehine oldu¤u ülkelerdir. Guatemala Dominik Cumhuriyeti fiili Küba Kolombiya Arjantin R: Peru Bolivya Ekvador ‹lkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitsizlikleri Bölgedeki en kalabal›k ülkelerde ilkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar›ndan hareketle hesaplanan toplumsal cinsiyet eflitli¤i endeksi (2001). Venezüela Meksika Brezilya Haiti .92 .94 .96 .98 1.0 1.02 1.04 1.06 1.08 21 Bölge herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas›n› öngören 2015 y›l› hedefine ulaflacak gibi görünmektedir. 1980’den 2001’e kadar uzanan dönem için bak›ld›¤›nda, Do¤u Asya/Pasifik bölgesinin herkes için temel e¤itim hedefine do¤ru kararl› bir ilerleme sa¤lad›¤› görülmektedir. Hanehalk› araflt›rmalar›ndan elde edilen veriler, bu dönemde bölgedeki NK/DO OYAH’›n›n yüzde 0.5 oldu¤unu göstermektedir. Do¤u Asya/Pasifik bölgesinde net ilkö¤retim kayd› asl›nda 1990 ile 2000 aras›nda düflmüfltür20. 1990’l› y›llarda yaflanan ekonomik kriz, Endonezya ve Filipinler gibi ülkelerle Mekong alt–bölgesindeki ülkelerde (Kamboçya, Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti, Myanmar, Tayland ve Viet Nam) okul kay›tlar› üzerinde gerçekten etkili olmufltur. Bölgedeki bu azalmay› yaratan bir di¤er etmen de, 1990 y›l›nda ilkö¤retim e¤itiminin herkesi kapsad›¤›, ancak bu durumun daha sonra geriledi¤i Çin’deki düflüfltür. Bütün bunlara karfl›n bölgedeki di¤er bütün ülkelerde e¤itimin her kademesinde önemli bir ilerleme sa¤lanm›flt›r. 2001 y›l›nda, tüm dünyadaki okul d›fl› çocuklar›n yüzde 9’u bu bölgede bulunuyordu. Bölgedeki okul d›fl› çocuk say›s›n›n yar›s›, 4.5 milyon çocu¤un okula gitmedi¤i Çin’dedir. Bölgede hedefe ulaflmak için gerekli NK/DO OYAH’› yaln›zca yüzde 0.4’tür ve bu nedenle bölge 2015 y›l› hedefine ulaflabilecek durumdad›r. Birçok ülke aç›s›ndan, 1980’lerdeki OYAH’›n korunmas› bile buna yetecektir. Ama gene de yap›lacak daha çok ifl vard›r. Çin’in nüfusu o kadar büyüktür ki, bu ülkedeki herhangi bir olumsuzluk bütün bölgenin istatistiklerini etkileyecektir. Bunun gibi, ayn› ülkenin hedef do¤rultusunda olumlu yol almas› da, bu kez hedeften çok uzak olan daha az nüfuslu ülkelerdeki durumun gözden kaç›r›lmas›na yol açacakt›r. Örne¤in bölgede en düflük NK/DO, henüz yeni ba¤›ms›zl›¤›n› kazanan ve bunun sorunlar›yla u¤raflan Timor–Leste’dedir. Bu ülke 2002 y›l›nda ba¤›ms›zl›¤›n› kazand›¤›nda, ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n üçte ikisi okula gitmekteydi. Kamboçya’daki durum da bundan daha iyi de¤ildir. 2001 y›l›nda bu ülkedeki NK/DO yüzde 65 idi; bu da, 2015 y›l› herkese temel e¤itim hedefine ulafl›lmas› için OYAH’›n yüzde 2.5 olmas›n› gerektirmektedir. Hedefe ulaflmak için net kay›t/devaml›l›k oran›nda daha fazla y›ll›k art›fl sa¤lamas› gereken ülkeler aras›nda Papua Yeni Gine (yüzde 1.9), DO⁄U ASYA VE PAS‹F‹K: KA Kore Cumhuriyeti Endonezya Viet Nam Çin Malezya Filipinler Tayland Myanmar Kamboçya %0 22 %10 %20 %30 %40 %50 Myanmar (yüzde 1.3) ve Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti (yüzde 1.2) bulunmaktad›r. Toplumsal cinsiyetle ilgili di¤er temel BKH, ilkö¤retim düzeyinde genel olarak gerçeklefltirilmifltir. Bunu sa¤layan, k›z çocuklar›n okullaflmas›ndaki OYAH’t›r. Ele al›nan dönemde k›z çocuklarla ilgili OYAH yüzde 0.7 olarak gerçekleflmifltir (erkek çocuklarda yüzde 0.3). Sonuçta UNICEF bu bölgenin 2005 y›l› CEE’sini 1.05 olarak tahmin etmektedir. En kalabal›k olanlar dahil 17 ülke ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolundad›r. Ancak, Kamboçya, Myanmar ve Nauru’da oldu¤u gibi eflitli¤in sa¤land›¤› ülkelerde bile bütün çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›m›n› sa¤lama hedefine henüz ulafl›lmam›flt›r. Ayr›ca, gerçekleflen say›sal art›fllar›n genel anlamda toplumsal cinsiyet eflitli¤ine ve kad›nlar›n güçlenmesine ne ölçüde dönüflece¤i de bir baflka konudur. Ortaö¤retime net devaml›l›kla ilgili hanehalk› araflt›rmalar›na göre Endonezya, Myanmar ve Viet Nam bu kademede eflitlik hedefine ulaflma yolundad›r. Kamboçya ve Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti’ndeki eflitsizlik ise, her 100 erkek çocuk karfl›l›¤› olmak üzere okullardaki k›z say›s›n›n bu ülkelerden ilkinde 68’de, ikincisinde ise 79’da kalmas›d›r. Mo¤olistan ve Filipinler’de ise ortaö¤retimdeki aç›k k›z ö¤rencilerin lehinedir. Bölgedeki hükümetler flimdi zorunlu temel e¤itim süresini uzatarak ortaokul kademesini de buraya katma çabalar› içindedirler. Bölgedeki ortaö¤retim net devaml›l›k oran› Kamboçya’da yüzde 50 gibi düflük bir düzeydeyken, bu oran Viet Nam’da yüzde 79’a, Filipinler’de ise yüzde 81’e ç›kmaktad›r. ‹lkö¤retim e¤itiminde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamada daha çok yol almas› gereken ülkeler aras›nda Papua Yeni Gine (CEE 0.90), Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti (0.92), Palau (0.93) ve Niue (0.94) yer almaktad›r. RMAfiIK B‹R ÖYKÜ ‹lkö¤retim net kay›t/ devaml›l›k oranlar› (2001) 2001 y›l›nda Do¤u Asya/Pasifik bölgesinde ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini 2005 y›l›nda sa¤lama yolunda olan kalabal›k nüfuslu dokuz ülkede ilkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar›. %60 %70 %80 %90 %100 23 Marjinal gruplar›n gereksinimleri her zaman yeterince karfl›lanm›yor. Herkese e¤itim kavram›, birço¤u e¤itime yüzy›ld›r önem tan›yan sanayileflmifl ülkeler için ilgisiz görünebilir. Ne var ki, zorunlu e¤itim ve ulusal zenginlik, kendi bafl›na, bütün çocuklar›n kaliteli e¤itim görmelerini sa¤layamam›flt›r. 2001 y›l›nda, tüm dünyada ilkö¤retim ça¤›nda olup da okula gitmeyen çocuklar›n yüzde 2’si sanayileflmifl ülkelerdeydi ve bu ülkelerde genel NK/DO da halen yüzde yüzün alt›ndad›r. Bu da, çok küçük de olsa belirli bir kesime henüz ulafl›lamad›¤›n› ve bu yüzden ‘herkese e¤itim’ hedefinin tam gerçekleflemedi¤ini göstermektedir. Sanayileflmifl ülkelerdeki e¤itim sistemleri bugün de ‘hakkaniyetsizlik’ sorunu ile karfl› karfl›yad›r. Etnik gruplar›n ve bulunduklar› ülkelere yeni göçenlerin e¤itim gereksinimleri her zaman yeterince karfl›lanmamaktad›r. Ayr›ca cinsiyet a盤› da erkek çocuklar›n aleyhine giderek büyümektedir. Örne¤in, sanayileflmifl ülkelerin 2005 y›l› net devaml›l›k oran› tahminlerine göre k›z çocuklar›n yüzde yüzü okullaflm›flken erkek çocuklarda bu oran yüzde 98’dir. mevcut ö¤retim yöntemlerinin bu gidifli eflitleme kapasitesine sahip olup olmad›¤›n› de¤erlendirmektedirler. Sanayileflmifl ülkeler aras›nda az›nl›kta olan bir grup 2001 y›l›nda ilkö¤retim kademesinde hedef NK/DO’nun gerisindeydi. Bu gruptaki ülkeler aras›nda 2004 y›l›nda Avrupa Birli¤i’ne yeni kat›lanlar da bulunmaktad›r (bu ülkeler daha önce ODA/BDT grubunda yer almaktayd›lar). Bunlar Çek Cumhuriyeti (yüzde 88.5), Letonya (yüzde 89.2) ve Slovakya’d›r (yüzde 87). Ancak ayn› grupta sanayileflmesi çok daha eski olanlar da bulunmaktad›r. Ortaö¤retimde tam kat›l›ma en fazla yaklafl›lan bölgeyi sanayileflmifl ülkeler oluflturmaktad›r. Bu gruptaki ülkelerin ço¤unda çocuklar›n 16 yafl›na kadar okulda kalmalar› zorunludur. Bu yasal zorunlulu¤a karfl›n ortaö¤retimde net kat›l›m oranlar›n›n yüzde 100’ün alt›nda kald›¤› zengin ülkeler de vard›r. Ayr›ca, k›z çocuklar›n okullardaki performans standartlar› da erkeklerden daha yüksektir. Bu durumda e¤itim alan›ndakiler SANAY‹LEfiM‹fi ÜLKELER: H DAHA ‹LER‹YE: E⁄‹T‹ME YÖNEL‹K YARDIM Uluslararas› topluluk, ‘Herkese E¤itim’ ve e¤itimle ilgili BKH’lere sahip ç›kt›¤›n› sürekli yinelemifltir (özellikle, her ikisi de 2000 y›l›nda gerçekleflen, Senegal’in Dakar kentinde yap›lan Dünya E¤itim Zirvesi’nde ve New York’taki Biny›l Zirvesi’nde). Ayr›ca, 2002 y›l›nda Meksika’n›n Monterey kentinde yap›lan donör ülkeler Uluslararas› Kalk›nma Finansman› Konferans› da BKH’ye sahip ç›kt›¤›n› ve kalk›nmaya yönelik yard›m kaynaklar›n› art›raca¤›n› belirtmifltir. Geliflmekte olan ülkelere yap›lan resmi kalk›nma yard›mlar›n›n (RKY) genel düzeyi son dönemde hafif bir art›fl göstermifltir (2001’den 2002’ye yüzde 7, 2002’den 2004’e ise yüzde 3.9) 21. Ne var ki bütün bu yard›mlar›n toplam›, donör ülkelerin toplam brüt ulusal gelirlerinin (BUG) yaln›zca yüzde 0.25’ini oluflturmaktad›r. Birleflmifl Milletlerin koydu¤u yüzde 0.7’lik RKY hedefine yaln›zca befl ülke uymufltur: Danimarka, Lüksembourg, Hollanda, Norveç ve ‹sveç. Ayr›ca, Belçika, Finlandiya, Fransa ve ‹rlanda da bu hedefe ulaflmak üzere kesin tarih belirlemifllerdir. 24 E¤itime yönelik kalk›nma yard›mlar›nda da hafif bir art›fl görülmektedir. 2002 y›l›nda, e¤itime yönelik RKY 1999 y›l›ndan bu yana ilk kez 4 milyar dolar› aflm›fl ve toplam yard›mlar›n yüzde 9’unu oluflturur duruma gelmifltir22. Ne var ki, ilkö¤retim, bu e¤itim yard›mlar› içinde yaln›zca yüzde 23’lük paya sahiptir. Kimi hükümetler ileriye giden yolu göstermifllerdir. Bunlar›n aras›nda özellikle Norveç Hükümeti 2003–2004 döneminde k›z çocuklar›n e¤itimi alan›nda UNICEF’in destekledi¤i giriflimlere 51 milyon dolar yard›m sa¤lam›fl, ‹sveç Hükümeti’nin yard›mlar› da 22 milyon dolara ulaflm›flt›r. Bu iki ülke ile birlikte Finlandiya ve Yeni Zelanda da ‘Herkese E¤itim Kestirme Yol Giriflimi’ni desteklemektedir. BK Hükümeti, geliflmekte olan ülkelerle dayan›flma çerçevesinde sergiledi¤i kararl›l›kla, 2005 y›l›nda yapt›¤› bir aç›klamada daha fazla say›da k›z çocu¤un okula gidebilmesi için önümüzdeki üç y›l içinde 2.68 milyar dolarl›k yard›m yapaca¤›n› belirtmifltir. BK Hükümeti BM K›z Çocuklar Giriflimi ile Kestirme Yol Giriflimini de desteklemektedir. Sanayileflmifl ülkeler Geliflmekte olan ülkeler En az geliflmifl ülkeler ‹lk¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001) ‹lkö¤retimde 2005 y›l›na kadar toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›n› öngören BKH’ne ulafl›lmas› için gerekli y›ll›k ortalama art›fl h›zlar›n› göstermektedir. ENÜZ ORADA DE⁄‹LLER 2005 y›l› Ocak ay›nda ‹spanya Hükümeti, Arjantin’in kendisine olan 78 milyon dolarl›k d›fl borcunu, bu mebla¤›n e¤itime yat›r›lmas› kofluluyla silmeyi kabul etmifltir. D›fl borçlar›n e¤itim yat›r›mlar›yla takas› Latin Amerika’da giderek önem kazanan bir konudur ve bu konu 2005 y›l›nda yap›lacak Ibero–Amerikan Zirvesi’nde daha ayr›nt›l› biçimde ele al›nacakt›r. ‹spanya ile Arjantin aras›ndaki bu takas›n ayn› türde baflka giriflimlere de örnek olaca¤› umulmaktad›r. Birleflik Krall›k (BK) Hükümeti de BKH’ler için yeni bir at›l›m sa¤lama çabas› içindedir. Sanayileflmifl ülkelerin oluflturduklar› G8 grubunun Maliye Bakanlar› 2005 y›l› fiubat ay›nda yapt›klar› bir aç›klamada kalk›nma yard›mlar›ndaki art›fl›n ve borç silme anlaflmalar›n›n BKH’lerin gerçekleflmesi aç›s›ndan yetersiz kald›¤›n› belirtmifllerdir. Bakanlar›n bu alanlarda esasl› bir hamle gerekti¤ini kabul etmeleri memnuniyetle karfl›lanm›flt›r. Ancak, ek kaynaklar›n harekete geçirilmesini sa¤layacak mekanizma henüz belirlenmemifltir. 25 E¤itim, tercihe ba¤l› bir ekstra de¤il insan hakk›d›r. E¤itim alan›nda çocuklar için sa¤lanan ilerleme çok katmanl› bir öykü oluflturmaktad›r. Burada, kaydedilen ilerlemenin ne kadar kal›c› ve sa¤l›kl› oldu¤unu iyi de¤erlendirmek, geçici veya yüzeysel kalabilecek kay›t/devaml›l›k/okul bitirme rakamlar›n›n verebilece¤i temelsiz rehavet duygusundan kaç›nmak önemlidir. Toplumsal cinsiyet eflitli¤ini ve yüksek düzeyde toplam okullaflma oran› sa¤lam›fl gibi görünen ülkeler vard›r; ancak bu ülkelerde genel olarak toplumdaki eflitsizlikler derin olabilir ve e¤itimin de örne¤in toplumsal cinsiyet temelli fliddet gibi olumsuz tutumlar üzerinde fazla etkisi olmayabilir. Bunun gibi, kimi ülkelerde de y›llar süren çabalar sonucunda elde edilen kazan›mlar bir do¤al afet sonucunda veya iç savafl nedeniyle yok olabilmektedir. Dahas›, toplumsal cinsiyet eflitli¤i ve herkesin ilkö¤retimi tamamlamas›, sabit duran birtak›m rakamlara ulaflman›n ötesinde, hep hareket eden hedeflerdir. Genel olarak bak›ld›¤›nda, bu hedeflere ne kadar yaklafl›l›rsa, daha ileri ad›mlar atmak daha güç hale gelmektedir. Gerçekten de, örne¤in okul d›fl› çocuklar›n yüzde 5’lik son bölümüne de ulafl›lmas›, toplumsal cinsiyet eflitli¤ini tümüyle gidermek üzere geri kalan son küçük yüzdenin de kat›lmas›, zorlu u¤rafllar kararl› davranabilen hükümetlere bak›ld›¤›nda di¤er görevlerin de pekala baflar›labilece¤i söylenebilir. Savafl›n ve ola¤anüstü durumlar›n getirdi¤i y›k›nt›lardan kalkan ülkelerin elde ettikleri çarp›c› baflar›lara bak›ld›¤›nda, ayn› olumsuzluklarla karfl›laflmayan di¤er ülkelerin çok daha iyisini yapabilecekleri söylenebilir. Ortadaki mesele, büyük ölçüde genel bak›fl ve önceliklerle ilgilidir. Bunlar›n, sahiplenme, kararl›l›k ve kaynaklarla desteklenmesi gerekir. Asya’da yaflanan tsunami felaketini izleyen destek ve yard›m dalgas›, insanl›¤›n ortak gelece¤ini ilgilendiren konularda dostlar al›flveriflte görsün mant›¤›n›n çok ötesine geçilebilece¤ini, hükümetlerin de Biny›l Zirvesi’nde verdikleri sözlerden sorumlu tutulabilece¤ini, bütün bunlar için yeni f›rsatlar yarat›ld›¤›n› göstermektedir. Halen, e¤itimdeki hedeflere ulafl›lmas›na yönelik belli bafll› üç giriflim vard›r ve bunlar birbirlerini takviye edici niteliktedir. Herkese e¤itim hareketi içinde yer alan ve 2002 y›l›nda bafllat›lan H›zl› Yol Giriflimi, Dünya Bankas› öncülü¤ünde donörlerin ve geliflmekte olan ülkelerin küresel ortakl›¤›n› öngörmektedir. Hedef, düflük gelir düzeyindeki ülkelerin herkesin ilkö¤retim SON NOT: ÖNCEL‹KLER SORUNU olabilir. Bununla birlikte, bugüne dek sa¤lanan geliflmeler, e¤itimle ilgili BKH’lere pekala ulafl›labilece¤ini göstermektedir. 2015 y›l›na gelindi¤inde, dünyadaki bütün çocuklar›n ilkö¤retime bafllay›p bitirdikleri bir duruma gelinmesi mümkündür. Bu baflar›n›n sa¤lan›p sa¤lanamayaca¤›n›n kan›t›, ilk ve ortaö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin 2005 y›l›nda veya bunu izleyen en k›sa sürede ortadan kald›r›lmas›d›r. Bugün özelikle Güney Asya ve Sahra Güneyi Afrika’da okul d›fl›ndaki çocuk say›s›na bak›ld›¤›nda baflar› imkans›z gibi görünebilir. Y›ll›k ortalama art›fl h›zlar›na bak›ld›¤›nda, hedefe hemen on y›l sonra de¤il de ancak daha uzak bir gelecekte ulafl›laca¤› söylenebilir. Temel e¤itime yönelik yard›mlar›n bugünkü düzeyine bak›ld›¤›nda ve her y›l için gerekli 5.6 milyar dolarl›k kaynak düflünüldü¤ünde23 2015 y›l›na kadar herkese e¤itim sa¤lanmas› hedefi sorunlu görünebilir. Ama bir de tablonun öteki yüzü vard›r. Örne¤in, her tür olumsuzlu¤a karfl›n, en azgeliflmifl kimi ülkelerin son 20 y›lda tutturduklar› inan›lmaz OYAH’lara bak›ld›¤›nda da, bu kez her fley mümkün görünebilir. Okul harçlar›n› kald›rmada bu kadar 26 görmesi hedefine do¤ru daha h›zl› yol almalar›n›n sa¤lanmas›d›r. UNICEF’in ‘2005’e kadar 25’ giriflimi ise bu alanda en riskli durumda olan 25 ülkeye odaklanarak, e¤itimdeki toplumsal cinsiyet eflitsizliklerini gidermede bütün ülkelere yard›m› öngörmektedir. Bu arada, UNICEF’in öncülük etti¤i Birleflmifl Milletler K›z Çocuklar›n E¤itimi Giriflimi, 2000 y›l›nda Dakar’da yap›lan Dünya E¤itim Zirvesi’nin ard›ndan Herkes için E¤itim temel ortakl›k çerçevesi olarak bafllat›lm›flt›r. Burada, belli bafll› taraflar›n k›z çocuklara kaliteli e¤itim sa¤lanmas› için sürekli bir kampanya içinde olmalar› öngörülmektedir. Ortakl›k içinde BM sistemi, hükümetler, donör ülkeler, hükümet d›fl› kurulufllar, sivil toplum, özel sektör, topluluklar ve aileler yer almaktad›r. Böylece, söz konusu taraflar›n ortak hareket edebilecekleri, k›z çocuklar› okullara yöneltip e¤itimde cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamaya yönelik çabalar›n› art›rabilecekleri bir platform oluflturulmaktad›r. Dahas›, ulusal ve yerel düzeylerde, neyin ifle yarad›¤› neyin ise yaramad›¤› konusunda flimdi zengin bir deneyim ve uzmanl›k birikimi sa¤lanm›flt›r. Gerekli ivme ve kaynaklar›n sa¤lanmas› REFERANSLAR halinde bu zengin birikimin sorun çözümünde kullan›lmas› mümkündür. Asl›nda, e¤itim alan›nda görülen her sorunun, baflka yerde denenmifl ve s›nanm›fl bir çözümü vard›r. 1 ‹lkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oran›, ilkö¤retim ça¤›nda olup okula kay›tl› veya devam eden çocuklar›n oran›d›r. Kay›tla ilgili bilgiler, ülkelerin kendi idari kay›tlar›ndan derlenmifltir; devaml›l›k ise hanehalk› araflt›rmalar›ndan elde edilen bilgilere dayanmaktad›r. ‹lkö¤retim ça¤›n›n hangi yafllar› kapsad›¤› ise ülkeler taraf›ndan belirlenmektedir. Herkes için e¤itime yönelik politikalar ve stratejiler aras›nda en önemlileri, okul ücretlerinin ve ilgili di¤er ücretlerin kald›r›lmas›; okullaflmay› ve okul bitirmeyi sa¤layan, küçük ve yerel ölçeklerdeki baflar›l› müdahalelerde ölçe¤in geniflletilmesi ve toplumsal cinsiyete duyarl› ve kaliteli bir e¤itim paketinin h›zla ve eflitlikçi biçimde yayg›nlaflt›r›lmas›yla okullaflma oranlar›nda ileri bir hamle gerçeklefltirilmesidir. 2 Birleflmifl Milletler Nüfus Bölümü, Dünyada Nüfus Geliflmeleri: Gözden Geçirilmifl 2004 y›l› Nüfus Veritaban›, http://esa.un.org/unpp. 3 ‹lerleme h›z›, en az ilkö¤retim e¤itimi alm›fl nüfus oran›n›n OYAH’›n›n hesaplanmas›yla ölçülür. Hanehalk› araflt›rmalar›ndan (DSA ve ÇGKA) elde edilen veriler, farkl› yafl gruplar›nda okul devaml›l›¤›n› (ilk, orta ve yüksek) tahminde kullan›lmaktad›r; OYAH, bu olas›l›kta gözlenen de¤iflimin ortalamas›d›r. 4 2015 y›l› hedefine ulaflmak için gerekli OYAH, en son tahmin y›l›ndaki (örne¤in 2001) NK/DO’nun yüzde 100’den ç›kart›lmas› ve bulunan say›n›n tahmin y›l›ndan bafllay›p 2015 y›l›nda sona eren dönemdeki y›l say›s›na bölünmesiyle bulunur. Örne¤in, tahmin y›l› 2001 oldu¤unda, OYAH’› hesaplamak için 2001 y›l› NK/DO’su yüzde 100’den ç›kart›l›r ve elde edilen say› 14’e bölünür. 5 Cinsiyet eflitli¤i endeksi (CEE), k›z çocuklar›n NK/DO’sunun erkeklerin NK/DO’suna oran›d›r. Ülkeler, CEE’lerinin 0.96 ile 1.04 aras›nda olmas› durumunda 2005 y›l› hedefine ulaflabilecek konumda say›lmaktad›r. 6 10 ülkede erkeklerin net kay›t/devaml›l›k oranlar›ndaki art›fl k›zlar›nkinden daha fazlad›r. Bu ülkeler, Trinidad ve Tobago ve Guyana (her ikisinde de NK/DO yüzde 95’in üzerinde); Botswana, Lesotho ve Özbekistan (hepsinde NK/DO yüzde 80’in üzerinde); Benin, Burkina Faso, Mali, Nijer ve Yemen’dir (hepsinde NK/DO yüzde 60’›n alt›nda). 7 UNICEF’in 68 ülkenin verilerinden hareketle yapt›¤› regresyon analizi, befl arka plan de¤iflkeninin (çocu¤un yafl›, cinsiyeti, yaflad›¤› yer, hanenin varl›kl›l›k düzeyi ve annenin e¤itim durumu) çocu¤un ilkö¤retime gitme olas›l›¤› üzerindeki net etkilerini belirlemifltir. 63 ülkede, çocu¤un yafl›, hanenin varl›kl›l›k düzeyi ve annenin e¤itim durumu istatistik aç›dan anlaml› bulunmufltur. En az 30 ülkede, çocu¤un cinsiyetinin ve yaflad›¤› yerin anlaml› düzeyde do¤rudan etkisi olmad›¤› görülmüfltür. Bu durum, çocu¤un cinsiyetinin ve yaflad›¤› yerin, etkisini, daha önemli de¤iflkenler olarak hanenin varl›kl›l›k durumu ve annenin e¤itim düzeyi arac›l›¤›yla gösterdi¤i biçiminde yorumlanabilir. 8 Ortaö¤retime kat›l›mla ilgili tahminler, 1998 ile 2003 y›llar› aras›nda 75 ülkede gerçeklefltirilen hanehalk› araflt›rmalar›na dayanmaktad›r. 9 ‘Kenya’da herkesin ortaö¤retime kat›l›m› için zaman geldi mi?’, Inter Pres Service, UN Journal, c. 13, no. 7, 18 Ocak 2005. Bu tür politika ve stratejilere ek olarak, e¤itim politikalar›na ve yat›r›mlar›na temel oluflturan ideolojinin de köklü biçimlerde de¤ifltirilmesi gerekmektedir. E¤itim, ancak ekonomi düzelirse ve düzeldi¤i dönemlerde önem verilecek basit bir ek tercih de¤il, bir insan hakk›d›r. E¤itim sistemleri bu ilkeyi temel ald›klar›nda, hemen hemen her durumda ço¤unlu¤unu k›zlar›n oluflturdu¤u marjinal ve dezavantajl› kesimlere de e¤itimi ulaflt›racak ek hamleyi yapabileceklerdir. Okul ücretlerinin kald›r›lmas›, hiç kuflkusuz iflin sonu de¤ildir. Bu ad›mla yitirilen geliri ikame edecek finansman gereklidir. K›sa vadede, okul ücretlerinin kald›r›lmas› sonucunda artan e¤itim talebi sistem üzerinde büyük bir bas›nç oluflturacakt›r; mevcut okullar küçük, ö¤retmen say›s› yetersiz kalacak, daha fazla derslik gereksinimi do¤acakt›r. Bu durumda bile henüz ulafl›lmas› gereken çocuklar olacakt›r. Bu çocuklara, yoksul ailelere karfl›l›ks›z yard›mdan geçici binalarda topluluk okullar› aç›lmas›na kadar uzanan özel önlemler ve giriflimlerle yaklafl›lmal›d›r. Ancak, bir hak olarak e¤itimi paras›z hale getirmek, herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesini sa¤layacak ulusal bir ortam yaratman›n önkofluludur. Kimi ülkelerde, karfl›laflacaklar› güç koflullara ve dostça olmayan ö¤renim ortamlar›na karfl›n, edinecekleri olumlu deneyimler ad›na k›z çocuklar›n okullaflmalar› için özel ve yo¤un çaba harcamak gerekir. Bütün ülkeler söz konusu oldu¤unda, veri ve analizin kalitesini do¤rudan sahada gelifltirmek, kay›t örüntülerine ve e¤ilimlerine çok da ba¤›ml› kalmamak gerekir. Çünkü bu örüntü ve e¤ilimler yanl›fl sonuçlara ve tavsiyelere yol açabilir. Ara hedefler yak›ndan ve titizlikle izlenmeli, taahhütlerini yerine getirememeleri durumunda liderler bu nedenle sorgulanabilmelidirler. Ancak, ara dönem göstergelerinin, herkese temel e¤itim sa¤lama hedefinin çok uzaklarda oldu¤unu göstermek için kullan›lmas›na hiçbir zaman izin verilmemelidir. Bu hedef gerçekçidir, eriflilebilir ve getirece¤i maliyetin alt›ndan kalk›labilir. Üstelik bu, çocuklar›m›z›n en do¤al hakk›d›r. 10 UNICEF Bat› ve Orta Afrika Bölge Ofisi, ‘2003 y›l› Bölge Analizi’, UNICEF, Dakar, 2004. 11 SIPRI/Uppsala Çat›flma Verileri Projesi, geçti¤i yer için bkz. UNICEF, Dünya Çocuklar›n›n Durumu 2005, s. 65. 12 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report 2003/4, ‘Bölge De¤erlendirmesi: Güney ve Bat› Asya’, UNESCO, Paris, 2003. 13 Dünya Bankas›, ‘Orta Do¤u ve Kuzey Afrika’da E¤itim’, Sektör Özeti, Dünya Bankas›, Washington D.C., A¤ustos 2003. 14 Ibidem 15 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report 2003/4, op.cit. ‘Bölge De¤erlendirmeleri: Orta ve Do¤u Avrupa ve Orta Asya.’ 16 UNICEF, Innocenti Sosyal ‹zleme 2004: ODA/BDT ve Batl›k Devletlerinde ekonomik büyüme ve çocuk yoksullu¤u, UNICEF Innocenti Araflt›rma Merkezi, Floransa, 2004, s. 85. 17 UNESCO, op. cit. 18 UNESCO Latin Amerika ve Karayipler Bölgesi E¤itim Bürosu, ‘Latin Amerika’da herkesin ilkokulu bitirmesi: Hedefe gerçekten çok yaklafl›ld› m›?’, UNESCO, Santiago, Ekim 2004, s.5. 19 Ibidem s.1. 20 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report 2003/4, op.cit. s.49. 21 Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Örgütü, ‘2003 y›l›nda kalk›nma yard›mlar›nda s›n›rl› art›fl’, (16.4.04), www.oecd.org/document. 22 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report 2005, UNESCO, Paris, 2003, s. 188. 23 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report 2002, UNESCO, Paris, 2002, s.163. 27 TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹M ‹lkö¤retim NK/DO (c. 2001)a ‹lkö¤retim NDO (2005)c Toplam Erkek K›z K/Eb Toplam Erkek K›z K/Ed 53.5 55.1 30.6 42.9 61.5 10.8 59.7 66.6 54.4 81.5 94.8 69.0 77.0 78.9 80.5 70.2 93.9 99.2 84.3 81.1 78.4 84.7 58.9 59.9 33.1 46.1 66.0 11.6 63.5 66.9 54.3 81.5 94.9 68.6 76.6 78.4 80.0 69.7 92.9 98.5 83.1 79.3 75.9 81.4 48.1 50.2 28.0 39.6 56.9 10.1 56.0 66.3 54.5 81.5 94.7 69.4 77.4 79.4 81.0 70.8 94.9 100.0 85.4 82.9 80.9 88.0 0.82 0.84 0.85 0.86 0.86 0.87 0.88 0.99 1.00 1.00 1.00 1.01 1.01 1.01 1.01 1.02 1.02 1.02 1.03 1.05 1.07 1.08 56.8 64.3 34.6 48.5 67.8 12.1 63.7 68.2 58.1 85.0 … 74.7 80.0 82.6 82.4 73.2 96.0 … 89.3 86.0 81.3 86.0 61.2 68.5 37.0 50.6 68.8 12.6 66.5 67.1 55.7 83.3 … 74.2 79.0 80.0 81.1 71.0 94.6 … 86.4 84.7 78.6 83.3 52.4 60.5 32.1 46.0 67.2 12.1 60.7 69.1 60.1 86.5 … 75.1 80.9 84.8 83.5 75.1 97.4 … 91.7 87.4 83.9 89.0 BATI/ORTA AFR‹KA Lesotho Çad Nijer Burkina Faso Gine–Bissau Mali Fildifli Sahili Benin Gine Liberya Orta Afrika Cumhuriyeti Ekvador Ginesi Togo Senegal Nijerya Sierra Leone Gambiya Kongo Demokratik Cumhuriyeti Kamerun Sao Tome ve Principe Gana Moritanya Gabon Yeflil Burun Veri yok: Kongo 84.7 58.3 34.6 35.5 45.4 38.6 63.8 53.9 61.9 69.9 43.0 85.0 63.4 58.4 61.9 40.9 73.9 34.8 74.4 97.4 61.0 66.7 79.6 98.9 81.4 69.8 41.1 41.5 53.1 44.8 73.5 61.0 69.5 78.6 46.8 91.6 67.7 61.9 65.5 42.8 77.1 35.7 76.4 100.0 62.2 68.2 80.1 99.4 88.0 46.8 27.8 29.4 37.7 32.2 54.0 46.8 54.0 61.1 39.3 78.3 59.1 54.8 58.1 39.0 70.7 33.8 72.5 94.7 59.7 65.2 79.2 98.3 1.08 0.67 0.68 0.71 0.71 0.72 0.73 0.77 0.78 0.78 0.84 0.85 0.87 0.89 0.89 0.91 0.92 0.95 0.95 0.95 0.96 0.96 0.99 0.99 86.0 62.1 37.6 38.2 51.4 43.1 67.8 59.6 65.7 … 46.1 87.3 68.7 62.0 66.2 43.1 79.0 37.5 78.4 100.0 64.4 72.5 83.7 … 83.3 73.4 45.0 44.6 58.5 49.7 77.0 66.7 73.3 … 48.4 92.1 72.3 65.3 68.6 44.3 82.5 35.5 79.2 100.0 64.3 72.9 82.9 … ORTA DO⁄U/KUZEY AFR‹KA Yemen Cibuti Sudan Irak Suudi Arabistan Fas Suriye M›s›r Birleflik Arap Emirlikleri Cezayir Kuveyt Katar Lübnan Tunus Umman Bahreyn Ürdün ‹flgal Alt›ndaki Filistin Topraklar ‹ran ‹slam Cumhuriyeti Veri yok: Libya Arap Cem. 54.6 34.3 48.9 77.8 59.6 88.5 97.4 92.5 83.9 96.9 88.9 98.8 91.6 97.8 76.1 92.2 94.9 98.6 86.6 67.8 38.7 53.3 83.8 62.1 91.7 100.0 94.5 84.9 98.0 89.1 99.5 91.7 98.0 75.6 91.9 94.3 98.2 … 40.7 29.8 44.4 71.5 57.0 85.2 94.7 90.4 82.7 95.7 88.7 98.0 91.6 97.7 76.6 92.6 95.5 99.0 … 0.60 0.77 0.83 0.85 0.92 0.93 0.95 0.96 0.97 0.98 0.99 0.99 1.00 1.00 1.01 1.01 1.01 1.01 … 64.4 … 56.4 84.2 … … … 96.7 … … … … 93.7 … … 93.8 97.2 … … 79.6 … 59.2 87.3 … … … 98.0 … … … … 92.8 … … 91.5 95.1 … … Ülkeler ve bölgeler DO⁄U/GÜNEY AFR‹KA Burundi Komoros Etiyopya Eritre Angola Somali Mozambik Zambiya Tanzanya Malawi fieyseller Madagaskar Swaziland Uganda Zimbabwe Kenya Güney Afrika Mauritius Ruanda Botswana Namibya Lesotho 28 Gözlenen YOAH (1980–2001) Toplam Erkek 0.86 0.88 0.87 0.91 0.98 0.96 0.91 1.03 1.08 1.04 … 1.01 1.02 1.06 1.03 1.06 1.03 … 1.06 1.03 1.07 1.07 0.83 1.54 1.02 1.41 0.90 0.32 0.99 0.39 0.91 0.89 … 1.41 0.74 0.92 0.62 0.73 0.53 … 1.25 1.23 0.71 0.35 0.59 1.43 0.98 1.13 0.39 0.24 0.75 0.04 0.34 0.44 … 1.40 0.59 0.41 0.34 0.33 0.43 … 0.81 1.35 0.66 0.48 89.0 50.6 30.2 31.7 44.3 36.6 58.6 52.1 57.9 … 43.8 82.1 64.8 58.6 63.2 41.7 75.5 39.3 77.4 100.0 64.1 72.0 84.4 … 1.07 0.69 0.67 0.71 0.76 0.74 0.76 0.78 0.79 … 0.90 0.89 0.90 0.90 0.92 0.94 0.92 1.11 0.98 1.00 1.00 0.99 1.02 … 0.35 0.94 0.76 0.68 1.01 0.65 1.00 0.96 0.95 … 0.79 0.58 1.31 0.90 1.07 0.55 1.28 0.39 0.98 0.96 0.87 1.46 0.81 … 48.5 … 53.6 80.5 … … … 95.4 … … … … 94.5 … … 95.9 99.2 … … 0.61 … 0.91 0.92 … … … 0.97 … … … … 1.02 … … 1.05 1.04 … … 1.96 … 1.25 1.07 … … … 1.05 … … … … 0.53 … … 0.38 0.59 … … K›z 2015 hedefi için gereken YOAH Toplam Erkek K›z 1.08 1.73 1.03 1.61 1.46 0.50 1.19 0.70 1.41 1.25 … 1.43 0.87 1.35 0.84 1.08 0.62 … 1.58 1.13 0.76 0.26 3.32 2.81 4.96 4.08 2.27 6.37 2.88 2.39 3.26 1.32 0.37 2.21 1.64 1.51 1.50 2.13 0.44 0.05 1.12 1.35 1.54 1.10 2.94 2.51 4.78 3.85 2.00 6.31 2.61 2.36 3.26 1.32 0.36 2.24 1.67 1.54 1.54 2.16 0.51 0.11 1.20 1.48 1.72 1.33 3.71 3.11 5.14 4.32 2.53 6.42 3.14 2.41 3.25 1.32 0.38 2.18 1.61 1.47 1.46 2.09 0.36 0.00 1.04 1.22 1.36 0.86 0.48 0.91 0.97 0.77 0.90 0.70 0.88 0.95 0.95 … 0.41 0.13 1.15 0.85 0.78 0.38 1.33 -0.03 0.70 0.33 0.52 1.17 0.56 … 0.26 0.95 0.60 0.59 1.11 0.62 1.15 0.89 0.97 … 1.13 0.98 1.42 0.94 1.27 0.67 1.20 0.78 1.21 1.43 1.11 1.69 1.05 … 1.10 2.98 4.67 4.61 3.42 3.61 2.59 2.88 2.72 1.88 4.07 1.07 2.61 2.97 2.72 4.22 1.86 3.84 1.83 0.19 2.79 2.38 1.36 0.08 1.33 2.16 4.21 4.18 2.93 3.25 1.89 2.44 2.18 1.34 3.80 0.60 2.31 2.72 2.46 4.08 1.63 3.78 1.69 0.00 2.70 2.27 1.32 0.04 0.86 3.80 5.16 5.05 3.90 3.99 3.29 3.33 3.28 2.43 4.34 1.55 2.92 3.23 2.99 4.36 2.09 3.90 1.96 0.38 2.88 2.48 1.39 0.12 2.36 … 0.98 0.58 … … … 0.86 … … … … 0.29 … … -0.10 0.20 … … 1.54 … 1.53 1.50 … … … 1.25 … … … … 0.73 … … 0.81 0.94 … … 3.03 4.69 3.19 1.39 2.89 0.82 0.19 0.54 1.15 0.22 0.79 0.09 0.60 0.15 1.71 0.55 0.37 0.10 0.96 2.14 4.38 2.92 1.01 2.71 0.59 0.00 0.39 1.08 0.14 0.78 0.04 0.60 0.14 1.74 0.58 0.41 0.13 … 3.95 5.01 3.47 1.78 3.07 1.05 0.38 0.69 1.23 0.31 0.81 0.14 0.60 0.17 1.67 0.53 0.32 0.07 … ‹lkö¤retim NK/DO (c. 2001)a Ülkeler ve bölgeler GÜNEY ASYA Afganistan Pakistan Nepal Bhutan Hindistan Sri Lanka Maldivler Bangladefl ‹lkö¤retim NDO (2005)c Toplam Erkek K›z K/Eb Toplam Erkek K›z K/Ed 53.1 60.7 66.2 50.7 76.9 100.0 97.5 79.3 65.5 67.6 71.1 53.3 80.3 99.9 97.0 78.4 39.6 53.4 61.0 48.0 73.3 100.0 98.1 80.2 0.60 0.79 0.86 0.90 0.91 1.00 1.01 1.02 … 65.9 73.7 … 80.0 … … 83.9 … 71.6 77.8 … 81.8 … … 80.6 … 59.6 69.3 … 77.4 … … 86.2 87.9 96.0 90.0 81.8 86.2 79.9 80.3 82.2 87.5 91.6 92.3 94.7 76.2 90.2 90.7 97.2 88.6 97.5 95.7 93.2 91.0 98.7 91.7 82.8 87.3 80.6 80.8 82.5 87.9 91.9 92.9 95.1 76.1 90.3 90.9 97.3 88.0 97.0 94.8 … 84.8 93.3 88.4 80.8 85.1 79.2 79.9 81.9 87.0 91.3 91.8 94.3 76.4 90.1 90.5 97.0 89.2 98.0 96.7 … 0.93 0.95 0.96 0.98 0.97 0.98 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 1.00 1.00 1.00 1.00 1.01 1.01 1.02 … 90.8 96.3 90.2 82.1 87.0 80.2 80.3 82.3 87.6 … … … … … … … … … 95.9 … 92.4 98.7 91.6 82.9 87.5 80.6 80.8 82.5 88.0 … … … … … … … … … 94.9 … 89.1 93.7 88.7 81.2 86.4 79.7 79.8 82.0 87.1 … … … … … … … … … 96.8 … Gözlenen YOAH (1980–2001) Toplam Erkek K›z … 1.23 1.65 … 1.02 … … 1.50 3.91 2.62 2.25 3.52 1.65 0.00 0.18 1.48 2.88 2.16 1.93 3.34 1.40 0.00 0.21 1.55 5.03 3.11 2.60 3.71 1.91 0.00 0.14 1.41 0.35 0.00 -0.01 0.01 0.05 0.00 0.02 0.00 0.02 … … … … … … … … … 0.02 … 1.09 0.12 0.07 0.08 0.33 0.12 -0.01 0.03 0.03 … … … … … … … … … 0.04 … 0.86 0.29 0.71 1.21 0.99 1.44 1.40 1.27 0.90 0.60 0.55 0.38 1.58 0.70 0.66 0.19 0.82 0.18 0.30 0.48 0.64 0.09 0.60 1.15 0.91 1.39 1.37 1.25 0.86 0.58 0.51 0.35 1.60 0.69 0.65 0.18 0.86 0.22 0.37 … 1.09 0.48 0.83 1.28 1.07 1.49 1.44 1.29 0.93 0.62 0.59 0.41 1.57 0.71 0.68 0.20 0.77 0.14 0.24 … DO⁄U ASYA/PAS‹F‹K Papua Yeni Gine 73.0 76.8 68.9 0.90 … … … … … … Lao Dem. Halk Cumurhiyeti 82.8 86.1 79.4 0.92 85.9 87.5 84.2 0.96 0.79 0.35 Palau 96.6 100.0 93.1 0.93 … … … … … … Niue 97.2 100.0 94.1 0.94 … … … … … … Timor–Leste 64.0 65.0 63.0 0.97 … … … … … … Tuvalu 97.9 100.0 95.6 0.96 … … … … … … Tayland 86.7 88.0 85.5 0.97 … … … … … … Kamboçya 65.3 65.8 64.7 0.98 67.8 66.5 68.5 1.03 0.64 0.17 Tonga 95.8 96.0 95.5 0.98 … … … … … … Viet Nam 96.2 96.5 95.9 0.99 96.7 96.7 96.7 1.00 0.17 0.07 Endonezya 96.3 96.7 95.9 0.99 98.4 97.8 99.0 1.01 0.52 0.27 Myanmar 81.9 81.8 82.0 1.00 85.0 84.5 85.5 1.01 0.79 0.69 Malezya 95.2 95.1 95.3 1.00 … … … … … … Samoa 96.8 96.9 96.6 1.00 … … … … … … Kore Cumhuriyeti 99.8 100.0 99.7 1.00 … … … … … … Çin 95.9 95.6 96.3 1.01 … … … … … … Fiji 99.7 99.5 100.0 1.01 … … … … … … Filipinler 93.5 92.4 94.6 1.02 93.8 92.6 95.0 1.03 0.07 0.05 Vanuatu 93.7 92.9 94.6 1.02 … … … … … … Kribati 98.9 97.9 100.0 1.02 … … … … … … Nauru 81.0 79.6 82.4 1.04 … … … … … … Mo¤olistan 90.1 88.2 92.0 1.04 87.5 85.3 89.8 1.05 -0.64 -0.74 Mikronezya 95.8 91.9 100.0 1.09 … … … … … … Veri bulunmayan: Brunei Darussalam, Cook Adalar›, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Marshall Adalar›, Singapur, Solomon Adalar› … 1.21 … … … … … 0.95 … 0.26 0.78 0.88 … … … … … 0.10 … … … -0.55 … 1.93 1.23 0.23 0.20 … 0.14 0.95 2.48 0.30 0.29 0.26 1.29 0.34 0.23 0.01 0.29 0.02 0.47 0.45 0.07 1.12 0.71 0.30 1.66 1.00 0.00 0.00 … 0.00 0.86 2.44 0.38 0.27 0.23 1.30 0.35 0.22 0.00 0.32 0.04 0.54 0.51 0.14 1.20 0.84 0.58 2.22 1.47 0.46 0.42 … 0.29 1.04 2.52 0.32 0.32 0.29 1.29 0.34 0.24 0.03 0.27 0.00 0.38 0.39 0.00 1.03 0.57 0.00 … 1.07 0.33 … 0.31 … 0.09 … … … … … … 0.52 … … 0.30 0.93 1.07 0.20 1.04 0.76 0.21 0.13 0.07 0.66 0.29 0.17 0.06 0.01 0.01 0.73 0.57 0.41 0.60 0.94 0.11 1.00 0.74 0.19 0.10 0.03 0.67 0.31 0.18 0.05 0.00 0.02 0.75 0.60 0.45 1.26 1.22 0.28 1.08 0.78 0.24 0.16 0.11 0.65 0.28 0.15 0.07 0.03 0.00 0.71 0.55 0.37 ODA/BDT Türkiye Tacikistan K›rg›zistan Türkmenistan Bosna–Hersek Azerbaycan Özbekistan Moldova Ermenistan Romanya Bulgaristan H›rvatistan S›rbistan ve Karada¤ Ukrayna Gürcistan Arnavutluk Rusya Federasyonu Eski Yugoslav Cum. Makedonya Kazakistan Belarus LAT‹N AMER‹KA/KARAY‹PLER Grenada Guatemala Dominik Cumhuriyeti fiili Kolombiya Küba Guyana Saint Lucia El Salvador Jamaika Barbados Panama Arjantin Peru Uruguay Paraguay Venezüela 86.0 85.0 97.3 86.5 89.4 97.1 98.1 99.0 90.7 95.9 97.7 99.2 99.8 99.9 89.8 92.0 94.2 91.0 86.9 98.5 87.0 89.7 97.4 98.5 99.5 90.6 95.7 97.4 99.3 100.0 99.7 89.6 91.6 93.7 81.0 82.9 96.0 86.0 89.1 96.7 97.7 98.4 90.9 96.1 97.9 99.0 99.6 100.0 90.1 92.3 94.8 0.89 0.95 0.98 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.01 1.01 1.01 … 88.7 98.6 … 90.5 … 98.9 … … … … … … 100.0 … … 95.4 … 89.9 99.8 … 90.6 … 99.7 … … … … … … 100.0 … … 94.8 … 87.2 97.3 … 90.3 … 98.1 … … … … … … 100.0 … … 96.0 Toplam Erkek … 0.83 0.89 … 0.95 … … 1.07 … 1.04 1.48 … 0.77 … … 1.15 … 0.80 1.33 … 0.38 … … 0.55 0.96 0.95 0.97 0.98 0.99 0.99 0.99 0.99 0.99 … … … … … … … … … 1.02 … 0.72 0.06 0.04 0.05 0.20 0.06 0.00 0.02 0.02 … … … … … … … … … 0.03 … … 0.97 0.98 … 1.00 … 0.98 … … … … … … 1.00 … … 1.01 … 0.92 0.33 … 0.27 … 0.16 … … … … … … 0.33 … … 0.29 … 0.76 0.33 … 0.23 … 0.23 … … … … … … 0.13 … … 0.28 K›z 2015 hedefi için gereken YOAH Sonraki sayfada devam Gölgelendirilen ülkeler ve bölgeler ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolunda olan ülkelerdir (CEE’nin 2001 y›l›nda 0.96 ile 1.04 aras›nda oldu¤u ülkeler) .… Veri yok. a NK/DO tahmini yap›lan y›llar 1998 ile 2002 aras›nda. b ‹lkö¤retimde k›z çocuklar NK/DO’sunun erkek çocuklar NK/DO’suna oran›. c Net devaml›l›k oran› (NDO). d K›z çocuklar NDO’sunun erkek çocuklar NDO’suna oran›. 29 ‹lkö¤retim NK/DO (c. 2001)a LAT‹N AMER‹KA/KARAY‹PLER (önceki sayfadan devam) Bolivya 95.7 95.5 Saint Vincent ve Grenadines 96.5 95.9 Belize 97.9 97.5 Ekvador 99.4 98.9 Nikaragua 86.7 86.0 Honduras 87.4 86.7 Kosta Rika 90.8 90.0 Trinidad ve Tobago 91.4 90.5 Brezilya 94.5 93.6 Meksika 99.1 98.3 Surinam 98.6 97.3 Bahamalar 92.9 90.9 Haiti 54.3 52.2 Saint Kitts ve Nevis 86.2 81.5 Veri olmayan: Antigua ve Barbuda, Dominika 96.0 97.2 98.2 100.0 87.4 88.3 91.5 92.4 95.5 99.9 100.0 95.1 56.6 91.5 1.01 1.01 1.01 1.01 1.02 1.02 1.02 1.02 1.02 1.02 1.03 1.05 1.08 1.12 SANAY‹LEfiM‹fi ÜLKELER Yeni Zelanda 99.3 99.6 99.0 0.99 Hollanda 99.4 100.0 98.8 0.99 ‹spanya 99.6 99.9 99.3 0.99 Çek Cumhuriyeti 88.5 88.5 88.4 1.00 Slovenya 95.3 95.2 95.3 1.00 Malta 95.4 95.4 95.5 1.00 Lituanya 97.0 97.0 97.0 1.00 Lüksembourg 97.1 97.1 97.1 1.00 ‹srail 98.0 97.9 98.1 1.00 Polonya 98.2 98.0 98.3 1.00 Estonya 98.8 98.7 99.0 1.00 Belçika 99.1 99.0 99.1 1.00 Yunanistan 99.3 99.4 99.3 1.00 ‹sveç 99.5 99.7 99.3 1.00 Kanada 99.6 99.5 99.7 1.00 ‹talya 99.6 99.7 99.4 1.00 Fransa 99.7 99.6 99.8 1.00 ‹sviçre 99.7 99.7 99.7 1.00 Finlandiya 99.8 99.7 99.8 1.00 ‹zlanda 99.8 99.8 99.7 1.00 Norveç 99.8 99.7 99.9 1.00 Danimarka 100.0 100.0 100.0 1.00 Japonya 100.0 100.0 100.0 1.00 Birleflik Krall›k 100.0 100.0 99.9 1.00 Letonya 89.2 88.6 89.8 1.01 ABD 93.7 93.1 94.4 1.01 Avustralya 95.2 94.8 95.6 1.01 K›br›s 98.5 98.2 98.8 1.01 Macaristan 98.8 98.4 99.2 1.01 Portekiz 99.0 98.7 99.3 1.01 Almanya 83.8 83.1 84.7 1.02 Slovakya 87.0 86.2 87.9 1.02 Avusturya 89.9 89.2 90.6 1.02 ‹rlanda 95.5 94.7 96.3 1.02 Veri bulunmayan: Andora, Papal›k, Liechtenstein, Monako, San Marino BÖLGESEL ÖZETLER Do¤u/Güney Afrika Bat›/Orta Afrika Güney Asya Orta Do¤u/Kuzey Afrika ODA/BDT Latin Amerika/Karayipler Do¤u Asya/Pasifik Sanayileflmifl ülkeler Geliflmekte olan ülkeler En azgeliflmifl ülkeler Dünya 61.5 54.7 74.0 81.3 88.3 94.3 94.3 96.3 65.2 49.1 82.2 62.2 58.7 77.7 84.6 89.5 93.9 94.4 96.0 67.7 51.7 83.8 Daha fazla bilgi için UNICEF Stratejik Bilgi Bölümü, Politika Gelifltirme ve Planlama Bölümüne Published by UNICEF Division of Communication 3 United Nations Plaza, H-9F New York, NY 10017,USA Website: www.unicef.org Website: www.unicef.org/turkey E-mail: pubdoc@unicef.org 30 60.9 50.7 70.1 77.9 87.1 94.7 94.2 96.6 61.5 45.9 80.5 0.98 0.86 0.90 0.92 0.97 1.01 1.00 1.01 0.91 0.89 0.96 ‹lkö¤retim NDO (2005)c 97.9 … … … 89.2 … … 92.1 95.9 … 100.0 … 59.0 … 96.5 … … … 88.0 … … 91.3 94.8 … 100.0 … 55.7 … 99.3 … … … 90.4 … … 93.0 97.0 … 100.0 … 62.4 … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 65.1 58.0 77.5 86.9 89.7 96.7 96.2 98.7 68.6 52.8 85.6 64.8 61.0 79.7 89.5 90.1 95.8 95.5 97.9 70.0 54.4 87.2 65.3 54.7 74.6 83.8 89.4 97.6 96.9 99.5 65.8 50.3 83.9 Gözlenen YOAH (1980–2001) 1.03 … … … 1.03 … … 1.02 1.02 … 1.00 … 1.12 … 0.55 … … … 0.63 … … 0.18 0.35 … 0.46 … 1.17 … 0.25 … … … 0.51 … … 0.21 0.31 … 0.34 … 0.88 … 0.82 … … … 0.74 … … 0.16 0.40 … 0.57 … 1.46 … 0.30 0.25 0.14 0.04 0.95 0.90 0.66 0.61 0.39 0.06 0.10 0.50 3.26 0.92 0.332 0.30 0.17 0.08 1.00 0.95 0.71 0.68 0.46 0.12 0.19 0.65 3.42 1.24 0.28 0.20 0.12 0.00 0.90 0.84 0.61 0.54 0.32 0.01 0.00 0.35 3.10 0.57 … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 0.05 0.04 0.03 0.82 0.34 0.33 0.22 0.21 0.14 0.13 0.09 0.07 0.05 0.03 0.03 0.03 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.00 0.00 0.00 0.77 0.45 0.37 0.11 0.09 0.07 1.01 0.93 0.72 0.32 0.03 0.00 0.01 0.82 0.34 0.33 0.22 0.21 0.15 0.14 0.10 0.07 0.05 0.02 0.03 0.02 0.03 0.02 0.02 0.01 0.02 0.00 0.00 0.00 0.82 0.49 0.40 0.13 0.11 0.09 1.06 0.98 0.77 0.38 0.08 0.09 0.05 0.83 0.33 0.32 0.22 0.21 0.13 0.12 0.07 0.06 0.05 0.05 0.02 0.04 0.01 0.02 0.01 0.02 0.01 0.00 0.00 0.01 0.73 0.40 0.34 0.09 0.06 0.05 0.96 0.87 0.67 0.26 0.89 0.82 0.88 1.39 0.35 0.60 0.48 … 0.86 0.92 0.86 0.65 0.58 0.50 1.24 0.15 0.47 0.27 … 0.57 0.67 0.57 1.10 1.00 1.12 1.49 0.59 0.73 0.67 … 1.07 1.10 1.07 2.75 3.24 1.86 1.34 0.84 0.41 0.41 0.26 2.49 3.64 1.27 2.70 2.95 1.59 1.10 0.75 0.44 0.40 0.29 2.31 3.45 1.16 2.79 3.52 2.14 1.58 0.92 0.38 0.41 0.24 2.75 3.86 1.39 1.01 0.90 0.94 0.94 0.99 1.02 1.01 1.02 0.94 0.92 0.96 ISBN:92-806-3874-2 (‹ngilizce versiyonu) © The United Nations Children’s Fund (UNICEF), New York, Nisan 2005 Tercümesi © Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF), Ankara, May›s 2005 Türkçe uygulama taraf›ndan haz›rlanm›flt›r 2015 hedefi için gereken YOAH