tarih dersi - Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı

Transkript

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
ORTAÖĞRETİM
TARİH DERSİ
(9, 10, 11 ve 12. SINIFLAR)
ÖĞRETİM PROGRAMI
ANKARA 2015
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
TARİH DERSİ
(9,10,11 VE 12. SINIFLAR)
ÖĞRETİM PROGRAMI
ANKARA
2015
Tarih Dersi Öğretim Programı
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM: ................................................................................................................................................................ 1
1.1. Giriş.................................................................................................................................................................... 1
1.2. Programın Genel Amaçları........................................................................................................................... 2
1.3. Programın Vizyonu......................................................................................................................................... 3
1.4. Programın Temel Yaklaşımı......................................................................................................................... 5
1.5. Programın Öngördüğü Temel Beceri ve Değerler................................................................................. 7
1.6. Programın Şeklî Yapısı................................................................................................................................... 7
1.7. Programın Öngördüğü Kazanımlar............................................................................................................ 8
1.8. Programın Uygulama Esasları...................................................................................................................... 8
1.9. Ölçme ve Değerlendirme.............................................................................................................................. 10
1.10. Kitap Yazarlarına Notlar............................................................................................................................. 13
1.11. Seçilmiş Kaynakça........................................................................................................................................ 15
2. BÖLÜM: ÜNİTELER........................................................................................................................................... 20
9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı Üniteleri ve Süreleri................................................................ 20
9. Sınıf: Kadim Dünyada İnsan......................................................................................................................... 21
1. Ünite: Tarih ve Tarih Okuryazarlığı.............................................................................................................. 21
2. Ünite: Güç ve Yönetim.................................................................................................................................... 23
3. Ünite: Dinler, İnanışlar ve Felsefî Sistemler............................................................................................... 25
4. Ünite: Hukuk ve Adalet.................................................................................................................................... 27
5. Ünite: Savaş ve Savaş Organizasyonu......................................................................................................... 28
6. Ünite: Göç ve Yerleşme................................................................................................................................... 30
7. Ünite: Geçim ve Ekonomi................................................................................................................................ 32
8. Ünite: Bilim, Edebiyat, Sanat.......................................................................................................................... 34
10. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı Üniteleri ve Süreleri.............................................................. 36
10. Sınıf: Türkiye Tarihi.......................................................................................................................................... 37
1. Ünite: Yerleşme ve Devletleşme: Malazgirt’ten İstanbul’a (1071-1453)......................................... 37
2. Ünite: İstikrar ve Büyüme: Dünya Gücü Osmanlı (1453-1600).......................................................... 41
3. Ünite: Kriz ve Dönüşüm: Değişen Dünya Dengeleri ve Osmanlı Devleti (1600-1774)................ 45
4. Ünite: Devrimler Çağı ve Yenileşme: Küreselleşen Dünyada Türkiye (1774-1974)...................... 49
11. Sınıf: Osmanlı Medeniyeti.......................................................................................................................... 57
1. Ünite: Âlem ve İnsan Tasavvuru.................................................................................................................... 57
2. Ünite: Toplum Düzeni ve Devlet Anlayışı................................................................................................... 60
3. Ünite: Geçim ve Meslek Ahlâkı...................................................................................................................... 63
4. Ünite: Keyif ve Afiyet....................................................................................................................................... 65
12. Sınıf: Çağdaş Dünya ve Türkiye Tarihi (1918-2000)........................................................................ 68
1. Ünite: Topyekûn Güç Arzusu ve Küresel Stratejiler................................................................................ 68
2. Ünite: Krizlerle Büyüyen Dünya Ekonomisi............................................................................................... 72
3. Ünite: Dünya Savaşı ve Bölgesel Çatışmalar............................................................................................. 76
4. Ünite: Kitle Toplumu ve Popüler Kültür..................................................................................................... 78
1. BÖLÜM: PROGRAMIN TEMEL NİTELİKLERİ
1.1. Giriş
19. yüzyılda ulus-devletin ortaya çıkmasını takiben genel eğitim kurumlarına verilen en önemli
görevlerden birisi, vatandaşlık bilinci gelişmiş bireyler yetiştirmek olmuştur. Bu doğrultuda dil ve
edebiyatın yanı sıra tarih derslerine özel önem verilmiştir.
‘Vatandaşlık aktarımı yoluyla tarih öğretimi’ diye tanımlanabilecek olan bu yaklaşım, 20. yüzyılın ikinci yarısında özellikle liberal demokrasiye sahip ülkelerde değişmeye başlamıştır. 1960’lı
yıllardan itibaren İngiltere merkezli olmak üzere Batı ülkelerinde tarih derslerinin çağın gerektirdiği
beceri ve nitelikleri öğrencilere kazandırmadığı yönünde eleştiriler getirilmiştir. Akademik çevreler
ve kamuoyunda yürütülen tartışmalar neticesinde tarih öğretiminin amaç, içerik ve yöntemlerinde
bir değişme meydana gelmiştir. Yeni tarih öğretimi anlayışında bilgiden ziyade zihnî beceriler ön
plana çıkmış ve öğrencilere kanıt değerlendirme, eleştirel düşünme ve problem çözme gibi becerilerin kazandırılması hedeflenmiştir. Bu amaçla Batı Avrupa ve Amerika’da tarih öğretim programlarının yeniden yapılandırılması yönünde çalışmalar yapılmıştır.
Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’daki bu yeni yönelişlere karşılık Türkiye’de tarih öğretimi yakın
zamana kadar geleneksel yapısını korumuştur. Türkiye’de örgün öğretimde tarih derslerine yer verilmesinin 1860’lı yıllara kadar giden bir geçmişi olduğu söylenebilir. Cumhuriyet rejimine ve imparatorluktan ulus-devlete geçişle birlikte ise tarih öğretimine ulus inşa sürecinde doğrudan bir rol
verilmiştir.
Cumhuriyet dönemi tarih öğretim programlarının ağırlıklı olarak topluma ortak bir tarih
bilinci ve değerler manzumesinin aktarılması temelli yapılandırıldığı görülmektedir. Bu programlarda içerik genelde kronolojik bir anlayış çerçevesinde yapılandırılmıştır. Çok geniş bir muhtevayı
bilgi düzeyinde aktarma esasına dayanan ve siyasi tarih merkezli kronolojik olaylar silsilesi olarak
kurgulanmış tarih öğretim programları ülkemizde klasik, öğretmen merkezli tarih öğretimine zemin
hazırlamıştır. Bunun neticesinde bazı öğrenciler tarih derslerini faydasız, sıkıcı ve pratik hayata yönelik katkısı olmayan dersler olarak görmüşlerdir. Bu algı günümüzde toplumun farklı kesimlerinde
varlığını devam ettirmektedir.
İkibinli yılların başlarında ülkemizdeki öğretim programları dünyada eğitim alanında meydana
gelen gelişmelere paralel olarak yeniden yapılandırılmıştır. Yeni anlayışın temelinde bilginin bilenden bağımsız olmadığı görüşünü esas alan yapılandırmacı felsefe yatmaktadır. Bu dönemde yenilenen programlar arasında tarih programları da yer almaktadır. Ancak her ne kadar yapılandırmacı bir
anlayış çerçevesinde hazırlandığı iddia edilse de, bunlar geçmiş yıllarda kullanılan kronolojik olaylar
1
silsilesi temelli tarih öğretim programlarının farklı bir versiyonu hüviyetindedir. Yenilenmiş tarih
öğretim programının da çok geniş bir içerik ve kronolojik bir anlayışla hazırlanmış olması, yapılandırmacı öğrenme anlayışının mantığıyla çelişmiş ve eski programlardaki problemler varlığını devam
ettirmiştir. Bunun sonucu olarak tarih derslerinin öğrencilere günlük hayatta kullanabilecekleri beceriler kazandırmadığı ve hatta onlara sıkıcı geldiği şeklindeki eleştiriler devam etmiştir.
Ülkemizde tarih dersleri halihazırda 9. ve 10. sınıflarda bütün öğrenciler için zorunlu iken, 11. ve
12. sınıflarda seçmelidir. Başka bir deyişle lise düzeyinde eğitim alan öğrencilerin bir kısmı 10. sınıf
sonunda örgün tarih eğitimlerini tamamlamaktadır. Bu bağlamda lise eğitiminin ilk iki kademesinde
yer alan tarih derslerinin, öğrencilerin tarih bilincini geliştirmesi ve onları tarih okuryazarı haline
getirmesi için ilginç, basit, anlaşılır ve günümüzle bağlantılı bir biçimde öğretilmesi gerekmektedir.
Bu ihtiyaca binaen elinizdeki 9-12. Sınıflar Tarih Dersi Öğretim Programı, sosyal bilimlerin farklı dallarının perspektif ve terminolojisinden yararlanan tematik bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Bu program
anlayışının, öğrencilerin tarihteki farklı konulara bütüncül bir bakış açısıyla bakmasını sağlamanın
yanında, tarih derslerini daha anlaşılır ve zevkli kılmaya da yardım edeceği umulmuştur.
1.2. Programın Genel Amaçları
1-İnsanlık/Dünya, Türk ve Türkiye (Anadolu) tarihinin farklı dönemlerini anlamak için gereken
olgu, kavram, olay, kişi ve kurum bilgisini kazandırmak,
2-Öğrencinin birey ve toplumun bir parçası olarak sürdüreceği güncel hayatına ışık tutacak bir
tarih bilinci geliştirmesine yardımcı olmak,
3-Öğrencilerin tarihi önyargılı olmayan; sorgulayıcı ve eleştirel bakış açısıyla değerlendirmelerini sağlamak,
4-Tarihî düşünme becerilerini geliştirmek,
5-Geçmişin tarihî bilgiye dönüşmesi sırasında tarih biliminin dayandığı ilkeler, yöntemler ve
beceriler hakkında temel bilgiler kazandırmak,
6-Geçmişin tarihî bilgiye dönüşmesi sırasında farklı perspektiflerin birlikte var olabileceği hakkında farkındalık kazandırmak,
7-Geçmişten bugüne insanlığın birikimli mirasını kavratmak,
8-Türk milletinin ve kültürünün geçmişten bugüne serüvenini tarihî olarak kavratmak,
9-Türk milletinin tarihini insanlık tarihi bağlamında karşılaştırmalı olarak kavratmak,
10- Hoşgörü, uzlaşma, barış, insan hakları vb. evrensel temel değerleri tarih bilinci ışığında kavratmak,
2
11- Ortak geçmişin millî kimliğin oluşmasındaki rolünü ve toplumların dağılmadan varlıklarını
sürdürebilmelerine önemli katkı sağladığı bilincini kazandırmak,
12-Medeniyetimizin dayandığı temel değerleri kavratarak bunların davranışlara yansımasına
katkı sağlamak,
13-Öğrencileri kültür ve tarihî mirasa sahip çıkan bireyler olarak yetiştirmek,
14-Günümüzdeki pek çok sosyo-ekonomik ve politik problemin kökeninin geçmişte olduğunu
kavratarak mantıklı değerlendirmeler yapmalarını sağlamak,
15-Günümüzü daha iyi anlamak ve yorumlamak için ihtiyaç duyulan değişim-süreklilik, çatışma-barış, göç-yerleşme gibi temel kavramları kavratmak,
16-İnsan haklarına saygı ve farklılıkları hoş görme konusunda duyarlı olmayı sağlamak,
17-Demokrasi için verilen mücadeleleri kavratarak demokrasinin korunması konusunda duyarlı
ve aktif bireyler yetiştirmek,
18- Geçmiş olay ve olguların oluşmasında sadece lider ve büyük adamların değil farklı toplum
kesimleri ve sıradan insanların da payının olduğunu kavratmak,
19-Tarihî bir olayın yerel, ulusal ve uluslararası boyut ve etkileşimleri olduğu konusunda farkındalık oluşturmaktır.
1.3. Programın Vizyonu
9.-12. sınıflar Tarih Dersleri Öğretim Programı’nın amacı, tarihî insan hayatının bütün yönlerini kuşatacak temalar çerçevesinde ve disiplinler arası bir yaklaşımla ele alarak öğrenciye geniş açılı
bir tarih ve vatandaşlık bilinci kazandırmaktır.
Bu doğrultuda 9. sınıf programında kadîm Türk ve Anadolu tarihlerinin, kronolojik bir dönemlendirme yapmak için değil modernlik öncesi dünya medeniyetlerinin benzer otantik değerlere ve
hayat tarzlarına sahip olduğunu vurgulamak için kullanılmış “Kadîm Dünya” tanımlaması içerisinde
anlamlandırılması hedeflenmiştir. Program içeriği sosyal bilim yönelimli genel bir kadîm dünya tarihi perspektifiyle hazırlanmış olsa da olgu ve kavramlara dair soyut temalara ilişkin somut tarihî
örneklerde ağırlık Türk, İslam ve Anadolu tarihlerine verilmiştir. Ancak bugüne kadar öğretim planlarına hâkim yaklaşımdan farklı olarak ele alınan dönemde Türk, İslam ve Anadolu tarihlerine kaydedilmiş bütün siyasi teşekküller ya da medeniyetler içeriğe dahil edilmemiş, böylelikle ders saati
ile öğretim içeriği arasında doğru bir orantı kurulmaya çalışılmıştır.
3
10. sınıf programı 9. sınıftan farklı olarak belirli bir coğrafya ve ahalisinin tarihî süreç içerisindeki serüvenini konu edinmektedir. Mevcut öğretim programına bilhassa öğreticilerden gelen
eleştiriler dikkate alınarak Anadolu’nun Türkleşme süreci ve Selçuklu Devleti bahisleri de 10. sınıf
öğretim planına dâhil edilmiş ve 11. ve 12. sınıflardaki seçmeli tarih derslerini örgün öğretime devam eden bütün öğrencilerin almayacağı düşünülerek 1974 yılına kadar gelen bir Türkiye Tarihi kapsamı oluşturulmaya çalışılmıştır. 11. sınıfta bütün öğrencilere zorunlu olan ayrı bir Atatürk İlkeleri
ve İnkılap Tarihi dersinin mevcudiyeti dikkate alınarak, söz konusu derste işlenen konulara 10. sınıf
öğretim planında yer verilmemiştir. Bununla beraber, 10. sınıf öğretim programının IV. ünitesinde
imparatorluktan ulus-devlete geçiş ve Türkiye Cumhuriyeti tarihine ait bazı temel konular da ele
alınmıştır. Ayrıca Türkiye Tarihi’nin öğrenciler tarafından küresel bağlamında da anlaşılabilmesi için
üniteler içinde yeri geldikçe Avrupa ve Dünya tarihine ait konular karşılaştırmalı olarak kapsama
dahil edilmiştir. Bu yapılırken Batı merkezci bir tarih anlayışı ve Oryantalist bakış açısından uzak durulmaya çalışılmıştır. Bilhassa Osmanlı-Avrupa ilişkilerinin tanımlanmasında ideolojik ve tek yanlı
değerlendirmeler ile günümüz Osmanlı tarihi araştırmalarında artık terk edilmiş “yükselme-duraklama-gerileme” tarzı dönemlendirme yaklaşımlarından kaçınılmıştır.
Türkiye Tarihi başlıklı 10. sınıf öğretim programında üniteler kronolojik bir sıralama içinde,
ünite alt başlıkları ise tematik olarak düzenlenmiştir. Ünitelerin esas başlıklarının ve çerçevelerinin
belirlenmesinde, belirli bir zaman aralığına damgasını vurmuş stratejik tercihler ve konjonktürel
gelişmeler esas alınmıştır. Ünite alt başlıklarında ise, sadece liderler ve önemli muharebeleri öne
çıkaran bakış açısı yerine bunları yok saymayan ancak tarihin gerçekleşmesinde farklı aktörler ve
faktörlerin birlikte rol oynadığını öğrenciye kavratabilecek çok perspektifli bir yaklaşım tercih edilmiştir. Alt başlıklarda tercih edilen ikili tiplemeler ile, öğrencinin birbirine zıt gibi gözüken topluluk
ya da toplumsal tipolojilerin aslında madalyonun iki yüzü olduğunu kavraması amaçlanmıştır. Bu
çeşitlilik sayesinde öğrencinin tarih anlatısında kendisini özdeşleştirebileceği figürlerin çoğalması ve
böylelikle derse ilgisinin artması da hedeflenmiştir.
Toplam ders saatlerinin 9. ve 10. sınıf derslerine oranla daha fazla olması ve bu dersleri alacak
öğrencilerin belirli bir temele sahip olacakları dikkate alınarak, 11 ve 12. sınıf tarih dersleri öğretim
programları daha derinlikli bir içerikle tertip edilmiştir. 11. sınıfta okutulacak Osmanlı Medeniyeti
üst başlıklı öğretim programı, kuru ve insansız bir teşkilat tarihi anlayışı yerine bir medeniyeti felsefî
arka planı ve tarihî tecrübeden süzülerek ortaya çıkmış değerler manzumesiyle tanıtmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, Osmanlı ve İslam medeniyetinin evrensel düzeydeki değer ve kurumlarından bir seçme yapılarak bunlar metinlerde kalmış idealler olarak değil Osmanlı insanının hayatına
yön vermiş tarihî tecrübeler olarak tanımlanmaya çalışılmıştır.
4
12. sınıf öğretim programında ise, mevcut 11. sınıf tarih dersindeki üst başlık ve çerçeve genel
olarak korunmuş, ancak temalar ve konu alt başlıklarında revizyona gidilmiştir. Bu bağlamda öğrencinin yerel, bölgesel ve küresel ölçekte, Türkiye’nin siyasi, ekonomik, askerî, sosyal ve kültürel hayatı
ve meseleleri hakkında tarihî düşünme becerisini geliştirmesi amaçlanmıştır. Ele aldığı dönemin
yakın tarih olması sebebiyle, 12. sınıf öğretim programında tarih dışındaki sosyal bilim dallarının
ürettiği literatür ve kavramsallaştırmalardan daha fazla yararlanılmıştır.
Program, öğrencilere bilgi sağlama yanında çağımızda daha çok ihtiyaç duyulan eleştirel düşünme, sorgulama, problem çözme, yaratıcı düşünme ve kendini ifade gibi temel becerileri kazandırarak onları geleceğe hazırlamayı hedeflemektedir.
1.4. Programın Temel Yaklaşımı
Bu program, önceki programların olumlu ve eleştirilen yönleri dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Özellikle zorunlu tarih derslerinin haftalık saatlerinin sınırlılığı ve öğrenciye daha bütüncül bir bakış
açısı kazandırma gereği dikkate alınarak programda klasik kronolojik anlayış revize edilmiş, üniteler
tematik olarak hazırlanmıştır. Bu bakış açısı çerçevesinde insanlık tarihinin birikimi tabii olarak Türk
ve Türkiye tarihinden seçilen olaylar merkezinde ele alınmıştır.
Tema temelli program, öğrenenlerin aktif ve öğrenci merkezli bir anlayışla tarihî bilgiyi ya-
pılandırmasına zemin hazırlar. Programın getirdiği bir diğer yenilik ise, ünitelerin dayandığı temalarla yakından ilintili olan kavramların ön plana çıkarılması ve temaların bu kavramlar ışığında öğretilmesidir. Üniteleri oluşturan temaları ilgili kavramlarla beraber öğretmeyi hedefleyen program,
bu yapısıyla anlamlı ve kalıcı öğrenmeye katkı sağlayacaktır. Programın getirdiği bir diğer yenilik
ise tarihî şahsiyetlere ilgili tema bağlamında vurgu yapmasıdır. Ayrıca ünitelerin alt başlıkları da
öğrencinin ilgisini çekebilecek şekilde belirlenmiştir.
Programın bir diğer özelliği de üniteleri meydana getiren temaların sosyal bilimlerin bütününü
kapsayacak şekilde belirlenmeye çalışılmış olmasıdır. Tarih öğretiminde diğer sosyal bilim disiplinlerinin ürettiği olgu, kavram ve genellemelerin de dikkate alınması, öğrencilerin geçmişe bütüncül bir
anlayışla bakmasına katkı sağlayacaktır. Bu sayede tarihî olay ve olguları mekânın yanı sıra manevi
(fikrî) ve maddi (sosyo-ekonomik; sosyo-politik) bağlam ve yapılarla da ilişkilendirerek neden ve
sonuçlarıyla birlikte derinlemesine tahlil edebileceklerdir. Tarih konularının öğrenilmesinde diğer disiplinlerin verilerinden yararlanılması tarih dersini sıkıcılıktan kurtarmaya katkı sağlayacaktır. Buna
ilaveten, tarihî bilgilerle farklı bilim dallarının ortaya koyduğu verileri ilişkilendiren öğrencilerin elde
ettikleri bilgi ve beceriler daha kalıcı olacaktır.
5
Program temalarla ilgili temel olgu, kavram ve genellemeleri ön plana çıkarmaktadır. Tarihî
olayların sağlıklı bir biçimde öğrenilebilmesi için her bir olayla ilgili temel olgu, kavram ve genellemeler arasındaki ilişkinin öğrenenler tarafından görülmesi gerekmektedir. Öğrenciler olgulardan
hareketle kavramlara ulaşmalıdırlar. Kavramlar öğrenmenin kilometre taşları olmasının yanı sıra
dünyayı anlamamızın da anahtarıdırlar. Kavramlar olmaksızın dışımızdaki varlıklara anlam yüklememiz mümkün değildir. Kavramların sağladığı bir diğer katkı ise genellemelere ulaşmaya yardımcı
olmalarıdır. Tarih derslerinin sağlıklı bir biçimde öğrenilebilmesi için öğrencilerin bu derste geçen
genellemeleri tanımaları gerekmektedir. Bunun dışında ders kitaplarında yer alan genellemelerin
nasıl oluşturulduğunun farkına varılması öğrencilerin genelleme bilgi ve becerisine de katkı sağlayacaktır.
Program, öğrencilerin bilgi çağında ihtiyaç duyulan üst düzey düşünme, problem çözme, sorgulama, kanıtları değerlendirme, araştırma ve bilgi okuryazarlığı gibi niteliklerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Programın bir diğer özelliği ise, lise çağındaki öğrencilere toplumumuzun geçmişten bu
güne getirdiği temel değerleri öğretmeyi amaçlamasıdır.
6
1.5. Programın Öngördüğü Temel Beceri ve Değerler
Program, Bilgi Çağı’nda bireylerin sahip olması gereken temel beceriler yanında millî ve evrensel değerleri de kazanım haline getirmeyi hedeflemektedir. Bu çerçevede programda ön plana çıkan
temel beceriler ve değerler aşağıdaki gibidir.
Beceriler:
Değerler:
• Kronolojik Düşünme
• Vatanseverlik
• Kavrama
• Farklılıklara Saygı
• Analiz ve Yorum
• Birlikte Yaşamanın Önemine Duyarlı
Olma
• Araştırma
• Karar Verme
• Bilimsel Düşünme
• Bilimsel ve bilimsel olmayan tarih bilgisini birbirinden ayırt etme
• Adalet
• Empati
• Hoşgörü
• Mantıklı Düşünme
• Problem Çözme
• Soyut ve Somut Kültürel Mirasa Saygı
• Eleştirel Düşünme
• Millî Değerlere Duyarlı Olma
• Sorgulama
• Evrensel Değerlere Duyarlı Olma
• Kanıt değerlendirme
• Yaratıcı Düşünme
• Tartışma
1.6. Programın Şeklî Yapısı
Her sınıfın Öğretim Programı ünitelerden müteşekkil olup, her ünite için gerekli görüldükçe
önemli kavramlar ve şahsiyetler ile alt konu başlıkları verilmiştir.
Konu başlıkları altında o konuya ait kazanımlar ve her kazanımın altında da ilgili içeriğin ne
şekilde ele alınacağına dair açıklamalar bulunmaktadır. Konu başlıkları ve kazanımlar numaralandırılırken, önce ilgili sınıf (9,10, 11, 12) ve takiben de ünite, konu başlığı ve kazanımın sıralarına ait
rakamlar verilmiştir.
7
1.7. Programın Öngördüğü Kazanımlar
9-12. Sınıflar Tarih Dersi Öğretim Programı’nda temalarla ilgili bilgi, beceri ve tutuma yönelik
kazanımlar yer almaktadır. Tarih öğretmenlerinin eğitim ve öğretim faaliyetlerini bu kazanımlara
göre yürütmeleri gerekmektedir.
1.8. Programın Uygulama Esasları
Tarih dersi öğretim programının işlevsel bir biçimde kullanılabilmesi için öğretmenlerin dikkat
etmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1.Eğitim ve öğretim sürecinde sağlıklı öğrenmelerin sağlanabilmesi için öğrencilerin giriş davranışlarının öğretmenler tarafından bilinmesi gerekmektedir. Bu bağlamda tarih dersi öğretim
programını kullanacak olan öğretmenlerin ilköğretim düzeyinde öğretimi yapılan tarih konuları hakkında bilgi sahibi olmalıdır.
2.Tarih dersi öğretim programı tematik bir anlayışla hazırlanmıştır. Bu anlayışla hazırlanan
program, öğrencilerin tarihî olgu ve olayları bütüncül bir bakış açısıyla görmeleri ve öğrenmeleri esasına dayanmaktadır. Bu çerçevede öğretmenlerin programda yer alan temalar ile
seçilen konular arasındaki ilişkiyi görmeleri gerekmektedir.
3.Tarih derslerinde anlamlı ve kalıcı öğrenmelerin meydana gelebilmesi için öğrencilerin bilmeleri gereken temel unsurlardan bir tanesi kavramlardır. Kavramlar olmaksızın çevremizi ve
öğrendiklerimizi anlamlandırmamız olanaksızdır. Bu bağlamda 9-12. Sınıflar Tarih Dersi Öğretim Programı temalarla ilgili kavramların öğretimine önem vermektedir. Tarih öğretmenleri
öğrencilerin temalarla ilgili bilgi düzeylerini tespit ettikten sonra, gerek ünite başlarında ve
gerekse konu içinde temel kavramların öğretimine önem vermelidir.
4.9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı’nın ilk ünitesi tarih okuryazarlığıyla ilgilidir. Bu ünite
öğrencilerin tarihe bakış açısının şekillenmesi ve tarihin sağlıklı öğrenilebilmesi için anahtar
konumdadır. Bu çerçevede tarih öğretmenleri bu ünitede yer alan bilgi, beceri ve tutumları
öğrenciye etkinlik temelli olarak kazandırmalıdırlar.
5.10. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı hedef kazanımlarının tam olarak gerçekleştirebilmesi
için 9. Sınıf Tarih Öğretim Programı’nda yer alan bilgi, beceri ve tutuma yönelik kazanımların
sürekliliği sağlanmalıdır. Tarih öğretmenleri özellikle tarih okuryazarlığıyla ilgili bilgi ve becerileri 10. sınıfta da hayata geçirmelidir.
8
6.11. ve 12. sınıflar öğretim programlarına dayalı konuların öğretiminde verim alınabilmesi için
daha önceki yıllarda tarih derslerinde öğrencilere verilen bilgi, beceri ve tutumlarla süreklilik
sağlanmalıdır.
7.9-12. Sınıflar Tarih Dersi Öğretim Programı temalarla ilgili önemli şahsiyetlere de vurgu yapmaktadır. Tarihin şekillenmesinde önemli rol oynamış bu şahısların hayat ve kariyerleri, programda yer alan temalarla ilişkilendirilerek öğretilmelidir.
8.Tarih dersi öğretim programı üniteleri disiplinler arası bir anlayışla şekillendirilmiştir. Bu çerçevede tarih öğretmenleri programdaki temaların öğretiminde farklı disiplinlerin ortaya koyduğu terminoloji ve soyutlamaların tarihî olayların açıklanmasındaki rolüne dikkat çekerek
öğretim faaliyetlerini yürütmelidirler.
9.Öğretmenler temaların öğretiminde yaparak ve yaşayarak öğrenmeye dayalı etkinliklere de
yer vermelidirler. Bu çerçevede, tarih öğretmenleri tarih derslerinde empati, örnek olay, sözlü
tarih, yerel tarih, müze ve tarihi ve mekan ziyaretlerini de hayata geçirmelidirler.
10. Tarih dersi öğretim programları öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini kullanarak tarihi öğrenmelerini esas almaktadır. Bu çerçevede tarih öğretmenleri derslerinde tarihî düşünme
becerileri olan kronolojik düşünme, tarihî kavrama, tarihî analiz ve yorum, tarihî araştırma ve
tarihi konularda karar vermeyi geliştirici öğrenme faaliyetleri de yürütmelidirler.
11. Tarih dersi öğretim programı bireylerin farklılıklarına hitap edecek şekilde yapılandırılmıştır. Bu çerçevede, tarih öğretmenleri temaların öğretiminde geçmişten bugüne ilişkilendirme
yapmanın yanında, farklı öğrenme şekillerine de hitap edecek şekilde öğretim faaliyetlerini
yürütmelidir.
12. 9-12. Sınıflar Tarih Dersi Öğretim Programı tarihî olaylara ait bilimsel bilgilerin öğrencilere
aktarılmasının yanında, eleştirel düşünme, problem çözme, hoşgörü, empati, etkin vatandaşlık, vatan sevgisi vb. beceri ve değerleri ön plana çıkararak öğretilmelidir.
13. Tarih öğretmenleri programda yer alan temalarla ilgili olarak öğrencilerine alternatif kaynaklar önermelidir. Bu bağlamda öğrencilere birinci ve ikinci elden kaynaklar önermenin yanında, yazılı, görsel ve işitsel kaynaklarla ilgili bilgiler de verilmelidir.
9
1.9. Ölçme ve Değerlendirme
Ölçme ve değerlendirme farklı amaçlarla yapılır ancak tüm bunların temelinde eğitimin de
temelini oluşturan iki amaç yer alır: Öğrenmek ve öğretmek. Bu amaçları; eğitimde kullanılan
yöntemlerin etki seviyesini, eksik veya yanlış öğrenilen olgu ve kavramları belirlemek, öğrencilerin
gerek bilgi ve gerekse beceri kazanımları açısından başarı seviyelerini tespit etmek ve son olarak
öğretmek – sorulardan yola çıkarak yeni bilgi oluşturmaları konusunda öğrencileri yönlendirmek
olarak detaylandırabiliriz. Bu amaçla farklı yöntem ve araçlar kullanılarak yapılan ölçümler, programın hedef kazanımları ile kıyaslanarak öğrencilerin varılmak istenilen seviyeye ne kadar yakın
veya uzak oldukları belirlenir ve bu doğrultuda öğrenci gelişimine dair değerlendirme yapılır, geri
bildirimde bulunulur.
Öğretim programının felsefesinde, içerik ve kazanımlarında meydana gelen değişiklik, öğretmenin sınıf içinde kullandığı öğretim yöntemleri ve ölçme değerlendirme sisteminde karşılık
bulmalıdır. Bu programda ezbere dayalı kuru bir tarih bilgisinden ziyade dönemi kendi şartları içerisinde anlamayı sağlayacak kavram ve kronoloji bilgisi vermek ve bunu yaparken tarihî düşünme
becerilerini işe koşan, kendi öğrenmelerinden sorumlu, edindiği bu becerileri hayat boyu kullanabilecek öğrenciler yetiştirmek amaçlanmaktadır. Başka bir ifadeyle bilgiyi dışlamadan beceri ve
tutum kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu amacın gerçekleştirilmesine yardımcı olması için programda tarihî düşünme ve araştırma becerilerinin kazandırılmasına yönelik sınıf içinde uygulanabilecek veya proje olarak verilebilecek etkinlik örneklerine yer verilmiştir.
Proje tabanlı eğitimde öğrenme düzeylerini izleme ve değerlendirme için farklı yöntem ve
araçlar kullanılabilir: Açık uçlu sorular, boşluk doldurmalı veya çoktan seçmeli testler gibi geleneksel yöntemlerin yanı sıra performans bazlı değerlendirme, portföy (portfolyo), değerlendirme ölçekleri (rubrik), öz değerlendirme, grup veya akran değerlendirmesi gibi yeni yöntemler de
kullanılabilir. Ancak geleneksel değerlendirme yöntemlerinin proje tabanlı öğretimde öğrencilerin
edinmesi beklenen bilgi ve becerileri ölçmede yeterince etkili olmadığını belirtmek gerekir. Bu
nedenle öğrenci projelerinin değerlendirilmesinde daha ziyade alternatif ölçme-değerlendirme
sistemleri kullanılmalıdır.
Proje tabanlı değerlendirmede dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
1-Hedefler açık bir şekilde belirlenmeli,
2-Sonuçtan ziyade izlenecek yolun (yöntemin) önemli olduğu vurgulanmalı,
3-Proje başlanmadan değerlendirme kriterleri açık bir şekilde belirlenmeli,
10
4-Hazırlık aşamasında öğrencilerden izledikleri yol, kullandıkları yöntem ve karşılaştıkları sorunlar hakkında geri bildirimde bulunmaları istenmeli,
5-Proje sonucunda öğrencilerden bulgularını sadece yazılı değil mümkünse görsel (poster, sunu
vs.) ve sözel olarak da sunmaları istenmelidir.
Her bilgi alanında ölçme ve değerlendirmede kıstas olarak belirlenen bilgi ve beceriler
farklıdır. Tarih derslerinde ölçülmesi gereken alana özgü bilgi ve beceriler şunlardır:
a) Bilgi:
1.Kavram Bilgisi: Geçmişi daha doğru anlamamızı sağlayacak kavram bilgisi
2.Olay Bilgisi: Günümüze etki eden Türk, Türkiye ve Dünya tarihlerinin dönüm noktalarını oluşturan olaylar
3.Şahsiyet Bilgisi: İnsanlık tarihi ve medeniyetine katkı sağlayan önemli şahsiyetler
4.Kronoloji Bilgisi: Olaylar arasındaki bağlantıyı ve tarihin akışını görmemizi sağlayacak (tarih
ezberlemeyi amaçlamayan) kronoloji bilgisi
Bilgiye yönelik kazanımların ölçümü: Kavram, olay, şahsiyet ve kronoloji bilgisinin ölçümü için
geleneksel ölçme değerlendirme yöntemleri; kısa veya uzun cevaplı ucu açık sorular (yazılı veya sözlü
formatta kullanılabilir), seçmeli, doğru-yanlış tipi, eşleştirmeli testler kullanılabilir.
b) Beceri:
1.Kronolojik Düşünme
2.Tarihî Kavrama
3.Değişim ve sürekliliği anlama
4.Olgu ile yorumu ayırt edebilme
5.Tarihin farklı yorumlarının olduğunu fark edebilme
6.Tarihî bilginin yeni bulgularla değişebileceği kavrama
7.Bireysel olarak ve takım halinde uyum içinde çalışma
11
8.Tarihî araştırma ve problem çözme
a) Kanıt kullanma: Gerekli ve güvenilir kaynaklara (basılı ve dijital) ulaşabilme, kaynakların güvenirliliğini değerlendirme
b) Veri analizi: Doğru analiz yöntemlerini kullanılarak ulaşılan kaynaklardan gerekli verileri elde
etme
c) Değerlendirme: Elde edilen verilerin analizine dayanılarak bir sonuca ulaşma ve değerlendirme
yapma
d) Bulguların sunumu:
Yazılı Sunum: İyi organize edilmiş, yapılandırılmış, özgün, anlaşılır, mantıklı yazım becerisi.
Sözlü Sunum: İyi organize edilmiş, anlaşılır sözlü sunum yapabilme, konu hakkında öğrenci ve
öğretmenden gelecek soru ve eleştirilere cevap verebilme becerisi.
e) Araştırma ve sunumda bilgi teknolojilerinin (BT) doğru kullanımı: Araştırmada dijital bilgi kaynaklarını (arşiv, kütüphane, gazete, dergi vs.) kullanabilme, elde edilen bilgiyi yine BT’ni kullanarak
yazılı forma dökebilme, bulgularını resim, harita, tablo ve grafiklerle destekleme, BT tabanlı sunum
formatlarını hazırlayıp kullanabilme
Beceriye yönelik kazanımların ölçümü: Tarihî düşünme, araştırma ve sunum becerilerinin değerlendirilmesinde; proje tabanlı değerlendirme, kontrol listeleri, performans değerlendirme ölçekleri, yapılandırılmış gözlem formları kullanılabilir.
Tarih Derslerinde Uygulanacak Ölçme ve Değerlendirmelerde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
1-Yazılı ve sözlü ve değerlendirmede kullanılan sorular, performans ödevleri ve proje konuları
program kazanımları ile uyumlu olmalıdır.
2-Program kazanımlarının gerçekleştirilme düzeylerinin tespitinde geleneksel ve alternatif değerlendirme sistemleri bir arada kullanılmalıdır. Ancak unutulmamalıdır ki tarihî becerilerin
ölçülmesinde alternatif sistemler geleneksel değerlendirme sistemlerinden daha etkilidir.
3-Performans ve proje ödevlerinin değerlendirme kriterleri önceden hazırlanmalı ve öğrenciler
bu konuda bilgilendirilmelidir.
4-Performans ve proje ödevlerinin hazırlık aşamalarında öğrencilerden geri dönütler alınmalı ve
öğrencilerin kendilerinden ne beklendiğini, bu hedefe nasıl ve hangi yöntemle ulaşabileceklerini kavradıklarından emin olunmalıdır.
5-Öğrenci projeleri değerlendirilirken güvenilir veriye ulaşma, veri toplama, veri analizi, sonuca
ulaşma, değerlendirme yapma, problem çözme, sunum ve BT’ni doğru kullanma becerileri
ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
12
6-Performans ve proje ödevleri bireysel çalışma veya grup çalışması şeklinde düzenlenip değerlendirilebilir.
7-Yazılı sunumlar için öğrencilerden Türkçe imlâ ve akademik yazım yöntemlerine uygun 20002500 kelimelik ödev yazısı istenmelidir.
8-Öğrencilere elde ettikleri bulguları 5-10 dakikalık sözlü sunum ve/veya poster ve sunu şeklinde sunma imkânı verilmelidir.
1.10. Kitap Yazarlarına Notlar
1-Her kazanımın altında ilgili konu içeriği ana hatlarıyla verilmiş; konu kaleme alınırken temel
alınacak yaklaşım ve değerlendirme açıları bildirilmiştir. Önceki programlarla bu program
arasında mevcut konu benzerlikleri, kitap yazarlarının bugüne dek süregelmiş yaklaşımları
yeniden üretmesi sonucunu vermemelidir.
2-Başlıkların belirlenmesinde, o konunun bütün içeriğini kapsayacak kadar genel olması kadar,
öğrencilerin dikkatini çekecek nitelikte olmasına da dikkat edilmiştir. Kitap yazarları bu başlıklar yerine kendi belirledikleri başlıkları kullanabilirler. Ancak bu yolun seçilmesi halinde başlıkların öğrencinin dikkatini çekebilecek ve tek bir olay ya da tarihî şahsiyetten ziyade arketip
veya genel olgulara gönderme yapabilecek şekilde belirlenmesi yerinde olacaktır.
3-Kitap yazarları gerek gördüklerinde bu konu başlıklarının altında alt başlıklara yer verebilirler.
Ancak öğrencinin ders kitabından soğumaması ve yaratıcı düşünmesinin önüne geçilmemesi
için alt başlıkların sayısı çok arttırılmamalıdır.
4-Özellikle 9. ve 10 sınıflar öğretim programlarında, ders saati dikkate alınarak içerikte bugüne kadarki programlardakine oranla bir daraltmaya gidilmeye çalışılmıştır. Bu yüzden kitap
yazarlarının bunu dikkate alarak, tavsiye edilen seçme kapsamı dikkate almalarında fayda
vardır. Bununla beraber, içeriğe dair açıklamalar kısmında yer verilen konuların birer tavsiye olduğu ve bunların yerine muadillerinin de işlenebileceği belirtilmelidir. Konu seçiminde
önemli olan, ünite içinde verilen üst başlıklara en iyi örneği oluşturan ve Türk, Türkiye, Dünya
tarihleri açılarından en önemli görülen tarihî kavram, olgu, olay, kişi ve kurumlara öncelik
verilmesidir.
5-Kitap yazarları metinlerini inşa ederken ünite kazanımlarını, içeriği (konu başlıkları), kavramları,
önemli şahsiyetleri ve içeriğin kapsamına dair açıklamaları göz önünde bulunduracaklardır.
6-9. sınıf tarih dersi öğretim programındaki “Kadîm Dünya” üst başlığı kitap yazarlarınca özümsenmeli ve tek bir coğrafya, kavim, devlet, din ve inanış merkezli olmayan bu kitapta işlenecek konuların öğrenci tarafından bir bütünlük içerisinde anlaşılabilmesi için “Kadîm Dünya”
13
tanımlaması sadece kronolojik bir dönemlendirme olarak değil, Batı modernitesinin Dünya’ya
hakim olması öncesinde Dünya’nın farklı yerlerindeki insan toplulukları ve medeniyetlerin
metafizik yönelişli dünya tasavvurları ve tabiata bağlı üretim tarzları açılarından benzer bir
varoluşa sahip oldukları şeklinde de anlaşılmalıdır. Elbette coğrafya, hayat tarzları (göçerlik
ve yerleşiklik), dil ve kültür ile din ve inanıştan kaynaklanan farklılıklar da bu benzerlik altında
vurgulanmalıdır.
7-9. sınıf tarih dersi öğretim programında Güç ve Yönetim başlıklı 2. Ünitenin içerik sütünununda verilen alt başlıkların işlenmesinde açıklamalar kısmında belirtilen hususlara dikkat gösterilmelidir. Bu ünitenin, alışılageldik bir deskriptif siyasi olaylar tarihî ya da formel bir kurumlar
tarihi şeklinde kurgulanmamasına itina edilmelidir. Bu bölümde kadîm dünyadaki siyasi organizasyonlar, bugüne kadar alışılageldiği şekilde tek bir “devlet” kategorisi altında değil, global
siyaset bilimi literatüründe kabul görmüş alt kategorilere bölünerek ele alınmıştır. Bu yüzden,
tarihî örneklerin kitap yazımında ele alınması sırasında buna dikkat gösterilmeli, bilhassa kadîm Türk tarihinden seçilecek örnekler bu kategorizasyona girecek şekilde tanımlanmalıdır.
8-11. sınıf seçmeli tarih dersi öğretim planı, ders saatinin fazlalığı ve öğrencilerin öncesinde
iki tarih dersi almış olmaları da dikkate alınarak daha soyut kavramlar merkezli olarak hazırlanmıştır. Burada öğrencinin dikkatini yoğunlaştırmak adına içerik Osmanlı Medeniyeti ile
sınırlandırılmış, ancak Osmanlı medeniyetinin istinat ettiği İslam ve diğer kadîm medeniyet
gelenekleri de dolaylı olarak kapsanmıştır. Bu ders kitabının, bir taraftan kavram tarihi esaslı bir medeniyet tarihi öğretimi, diğer taraftan ise Türkiye toplumunun medeniyet mirasını
oluşturan özgün değerler eğitimi açılarından kurgulanması gerekmektedir. Bu kitabın yazılması sırasında, özellikle 1. ve 2. ünitelerde soyut ve metazifik içerikleri bulunan temel kavramların öğrenciler için mümkün mertebe anlaşılır tanımlanmasında ve bu hususta gerekirse
alan uzmanlarından destek alınmasında yarar vardır.
9-12. sınıf seçmeli tarih dersi öğretim programı, ders saatinin fazlalığı ve öğrencilerin 10. sınıf
öğretim programında bir temel kazanmış olduğu dikkate alınarak çağdaş Dünya ve Türkiye
tarihlerini sosyal bilim perspektifiyle derinlemesine ele almaktadır. Diğer sınıflardaki öğretim
programlarından farklı olarak 12.sınıf programı, çok daha güncel tema ve konuları kapsamakta ve bu da kitabın yazılmasında tarih dışındaki sosyal bilimler literatürü ve terminolojisine
müracaatı zorunlu kılmaktadır. Bu yüzden, Çağdaş Dünya ve Türkiye Tarihi ders kitabının
yazılması sırasında, diğer sosyal bilimler (siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler, iktisat, güvenlik ve strateji, sosyoloji, iletişim) literatüründen ya da uzmanlarından istifade etmekten uzak
durulmamalıdır.
14
1.11. Seçilmiş Kaynakça
Abou-El-Haj, Rifa’at (2000), Modern Devletin Doğası- 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, çev. Oktay Özel- Canay Şahin, Ankara, Dost Kitabevi Yayınları.
Agoston, Gabor (2006). Barut, Top ve Tüfek - Osmanlı İmparatorluğunun Askerî Gücü ve Silah
Sanayisi, çev. Tanju Akad, İstanbul, Kitap Yayınevi.
Agoston, Gabor (2012). Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç, İstanbul, Timaş Yayınları.
Aksan, Virginia (2010). Osmanlı Harpleri, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, İş Bankası Yayınları.
Akurgal, Ekrem (1995). Hatti ve Hitit Uygarlıkları, İzmir.
Alp, Sedat (2000). Hitit Çağı’nda Anadolu, Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Ankara.
Arnold, Thomas Walker (2007). İslam’ın Tebliğ Tarihi, terc.: Bekir Yıldırım, İstanbul, İnkılab
Kitabevi.
Aslan, Erdal (2005). ‘Türkiye’de Tarih Eğitiminin Sorunları’, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı: 18, s. 106-114.
Ayvazoğlu, Beşir (2013). Aşk Estetiği, İstanbul, Kitap Yayınları.
Aydın, Yusuf Alperen (2011). Sultanın Kalyonları: Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), İstanbul, Küre Yayınları.
Belli, Oktay (1982). ‘Urartular’, Görsel Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, İstanbul, s. 140-208.
Bilgin, Arif (2004). Osmanlı Saray Mutfağı (1453-1650), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
Bostan, İdris (2003). Osmanlı Bahriye Teşkilatı XVII. Yüzyılda Tersâne-i Amire, Ankara, TTK
Yayınları.
Cahen, Claude (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu, trc.: Erol Üyepazarcı, İstanbul, Tarih Vakfı
Yurt Yayınları.
Cipolla, Carlo M. (2003). Yelken ve Top, çev. Aslı Kayabal, İstanbul, Kitap Yayınevi.
Coles, Paul (1975). Avrupa’da Osmanlı Tesirleri, İstanbul, Ötüken Yayınları.
Çilingiroğlu, Altan (1994). Urartu Tarihi, İzmir.
Davutoğlu, Ahmet (1997), ‘Medeniyetlerin Ben İdraki’, Dîvan, sayı 1, s.1-53.
Dilek, Dursun (2011). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünme Gelişimi, Ankara, Pegem A.
Demircioğlu, İsmail Hakkı (2006). ‘Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Tarih Öğretiminin
Amaçlarının Karşılaştırmalı Bir Değerlendirmesi’ Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 16,
sayı 2, s. 133-146.
Demircioğlu, İsmail Hakkı ve Tokdemir, A. M. (2008). ‘Değerlerin Oluşturulma Sürecinde Tarih
Eğitimi: Amaç’, İşlev ve İçerik, Değerler Eğitimi Dergisi, c. IV, sayı 15, s. 69-86
Demircioğlu, İsmail Hakkı (2009). ‘Tarih Öğretmenlerinin Tarihsel Düşünme Becerileri Hakkındaki Görüşleri’, Milli Eğitim Dergisi, sayı 84, s. 228-238.
Demircioğlu, İsmail Hakkı (2014). ‘Türkiye’de Tarih Eğitimi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri’, Yeni
Türkiye, Sayı 59, s. 1176-1186.
15
Demircioğlu, İsmail Hakkı (2014). Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar, 4. Baskı,
Ankara, Anı Yayıncılık.
Demirkent, Işın (2004). Haçlı Seferleri Tarihi, İstanbul, Dünya Yayıncılık.
Demirli, Ekrem (2005). Sadreddin Konevi’de Bilgi ve Varlık, İstanbul, İz Yayıncılık.
Deringil, Selim (2013). Simgeden Millete, 3. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
Deringil, Selim (2014). Denge Oyunu, 2. Baskı. İstanbul, Taih Vakfı Yurt Yayınları.
Dinçol, Ali (1982). ‘Hititler’, Görsel Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, İstanbul, s. 18-120.
Dinçol, Ali (1982), ‘Geç Hititler’, Görsel Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, s. 121-138.
Duby, Georges (2013). Ortaçağ İnsanları ve Kültürü, Ankara, İmge Yayınları.
Duralı, Ş. Teoman (2014). Felsefe-Bilim Nedir, 2. Baskı, İstanbul.
Emecen, Feridun M. (2011). İlk Osmanlılar ve Batı Dünyasında Beylikler Dünyası, İstanbul,Timaş Yayınları.
Emecen, Feridun M. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan, Devlet ve Toplum, İstanbul,
Timaş Yayınları.
Emecen, Feridun M. (2014). Osmanlı Klasik Çağında Savaş, İstanbul, Timaş Yayınları.
Erickson, Edward J. (2003). Size Ölmeyi Emrediyorum: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, çev. Tanju Akad, İstanbul, Kitap Yayınevi.
Faroqhi, Suraiya (2007). Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, çev. Ayşe Berktay, İstanbul, Tarih vakfı Yurt Yayınları.
Fayda, Mustafa (2014). Hulefai Raşidin Devri İslam Tarihi, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Genç, Mehmet (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Yayınları.
Görgün, Tahsin (1999) ‘Avrupa’nın Sosyo-politik Oluşumunda Bir Faktör Olarak Osmanlı Devleti’, Osmanlı, c. VII, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 134-145.
Görgün, Tahsin (2000), ‘Osmanlı’da Nizam-ı Alem Fikri ve Kaynakları Üzerine Bazı Notlar’,
İslami Araştırmalar, XIII, sayı: 2, s. 180-188.
Hamidullah, Muhammed (2011). İslam Peygamberi, terc.. Mehmet Yazgan, İstanbul, Beyan Yayınları.
Hobsbawm, Eric (2000). Devrim Çağı (1789-1848), çev. Bahadır Sina Şener, Ankara, Dost Yayınevi.
Hobsbawm, Eric (2009). Sermaye Çağı (1848-1875), çev. Bahadır Sina Şener, 3. Baskı, Ankara,
Dost Yayınevi.
Hobsbawm, Eric (2010). İmparatorluk Çağı (1875-1914), çev. Vedat Aslan, 4. Baskı, Ankara,
Dost Yayınevi.
İbn Haldun (2013).Mukaddime, c. I-II, çev. Süleyman Uludağ, 9.Baskı, İstanbul, Dergâh Yayınları.
İhsanoğlu, Ekmeleddin (ed.) (1994). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, I-II, İstanbul.
16
İnalcık, Halil (2009). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), İstanbul, Yapı Kredi Kültür Yayınları.
İnalcık, Halil - Faroqhi vd. (ed.) (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi,
I-II, çev. Halil Berktay, İstanbul, Eren Yayıncılık.
İnalcık, Halil (2009). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, 55. Baskı, c.
I-II, Istanbul, İş Bankası Yayınları.
İnalcık, Halil - Renda, Günsel (2009). Osmanlı Uygarlığı, I-II, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yayınları.
İnalcık, Halil (2013). Şâir ve Patron, Ankara, Doğu ve Batı Yayınları.
İzgi, Cevat (tarihsiz). Osmanlı Medreselerinde İlim, c. I-II, İstanbul, İz Yayıncılık.
Kafadar, Cemal (2014). Kim Varmış Biz Burada Yoğ İken: Dört Osmanlı Yeniçeri, Derviş, Tüccar
ve Hatun, 5. Baskı, İstanbul, Metis Yayınları.
Karauğuz, Güngör (2001). Hitit Mitolojisi.
Karpat, Kemal (2010). Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, Timaş Yayınları.
Karpat, Kemal (2010). Osmanlıdan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göç, İstanbul, Timaş Yayınları.
Kazgan, Gülten (2002). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul, Bilgi Üniversitesi
Yayınları.
Kınal, Füruzan. (1980). Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara, TTK Yayınları.
Kınal, Füruzan. (1998). Eski Anadolu Tarihi, Ankara, TTK Yayınları.
McCarthy, Justin (1995). Ölüm ve Sürgün, çev. Bilge Umar, İstanbul, İnkılap Yayınevi.
Merçil, Erdoğan (1991), Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara, TTK Yayınları.
Mez, Adam (2000). Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti, çev.: Salih Şaban, İstanbul: İnsan Yayınları.
Nasr, Seyyid Hüseyin (2008). İslam’da Bilim ve Medeniyet, İstanbul, İnsan Yayınları.
Necipoğlu, Gülru (2006). 15.ve 16. Yüzyıllarda Topkapı Sarayı: Mimari, Tören ve İktidar, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
Paykoç, Fersun (1991). Tarih Öğretimi, Eskişehir, Açık Öğretim Fak..
Polat, M. Said (2002). ‘Türkiye’de İlk Beglik’ler ve Kabilevi Siyasi Birliklerin Ortaya Çıkışı (10711175)’, TTK Belleten, sayı: 245.
Polat, M. Said (2004). Selçuklu Göçerlerinin Dünyası, İstanbul, Kitabevi Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar (2011). Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Selçuklu Dönemi,
İstanbul: Kitap Yayınevi.
Ocak, Ahmet Yaşar (2013). Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
Oktay, Ayşe Sıdıka (2005). Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Âlâî, İstanbul 2005.
Oran, Baskın (ed. ) (2001). Türk Dış Politikası (1919-1980), c.1, İstanbul, İletişim Yayınları.
Ostrogorky, George (1981). Bizans Devleti Tarihi, terc.: Fikret Işıltan, Ankara: TTK Basımevi.
Öz, Mehmet (1997). Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul, Dergah Yayınları.
17
Pamuk, Şevket (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, 4. Baskı, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Pamuk, Şevket (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları.
Parker, Geoffrey (ed.) (2014). Cambridge Savaş Tarihi, İstanbul, İş Bankası Yayınları.
Safran, Mustafa (2002). ‘Orta Öğretim Kurumlarında Tarih Öğretiminin Yapı ve Sorunlarına
İlişkin Bir Araştırma’, Türk Yurdu Dergisi, cilt 22, sayı: 175, s. 73-79.
Sevin, Veli (1982). ‘Frygler’, Görsel Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, s. 248-273.
Sevin, Veli (1982). ‘Lidyalılar’, Görsel Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, s. 276-308.
Sevin, Veli (2001). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Ankara, TTK Yayınları.
Sevin, Veli (2003). Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, Der Yayınları.
Sevin, Veli (2003). Eski Anadolu ve Trakya. Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul,
İletişim Yayınları.
Somel, Akşin (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908): İslamlaşma, Otokrasi
ve Disiplin, İstanbul, İletişim Yayınları.
Şahin, Haşim (2011). Orta Zamanın Türkleri, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Taşağıl, Ahmet (2014). Göktürkler, 2. Basım, Ankara, TTK Yayınları.
Tekeli, İlhan-İlkin,Selim (2014).İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, c.I-III, İstanbul, İletişim Yayınları.
Tekin, Oğuz (2001). Eski Yunan Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları.
Tekin, Oğuz (2007). Eski Anadolu ve Trakya. Ege Göçlerinden Roma İmparatorluğu’nun İkiye
Ayrılmasına Kadar (İ.Ö. 12. –İ.S. 4. Yüzyıllar Arası), İstanbul, İletişim Yayınları.
Tilly, Charles (2001), Zor, Semaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, çev. Kudret Emiroğlu,
Ankara, İmge Yayınevi.
Toprak, Zafer (2012). Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), İstanbul, Doğan Kitap.
Tunçay, Mete (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Turan, Osman (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, 2. Baskı, İstanbul, Turan
Neşriyat.
Unan, Fahri (1997 ). ‘Taşköprülü-zâde’nin Kaleminden XVI. Yüzyıl ‘İlim’ ve ‘Âlim’ Anlayışı’, Osmanlı Araştırmaları, XVII , s. 149-264.
Uyar, Mesut-Erickson,Edward (2014). Osmanlı Askerî Tarihi, İstanbul, İş Bankası Yayınları.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1989). Osmanlı Tarihi, I-IV, Ankara, TTK Yayınları.
Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara.
Yeşil, Fatih (2011). Ebubekir Ratib Efendi: Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi, İstanbul,
Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Yıldırım, Recep (1996). Eskiçağda Anadolu, İzmir.
Yıldız, Gültekin (2009). Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
18
Yıldız, Gültekin (ed.) (2013). Osmanlı Askerî Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri (17921918), İstanbul, Timaş Yayınları.
Yıldız, Hakkı Dursun (ed) (1986). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. 1-14, İstanbul,
Çağ Yayınları.
Yıldız, Hakkı Dursun (2010), İslamiyet ve Türkler, Dördüncü Baskı, İstanbul, İlgi Kültür Yayınları.
Zerrinkub, Abdülhüseyin (2001). Medreseden Kaçış: İmam Gazzali’nin Hayatı, Eserleri, Fikirleri,
çev.: Hikmet Soylu, İstanbul: Ağaç Yayınları.
Zürcher, Erik Jan (2008). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları.
19
2. BÖLÜM: ÜNİTELER
9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı Üniteleri ve Süreleri
Haftalık 2 ders saati esas alınarak hazırlanmış olan 9. sınıf tarih dersi öğretim programı, “Kadîm
Dünyada İnsan” üst başlığı altında 8 üniteden oluşmaktadır.
1.Ünite: Tarih ve Tarih Okuryazarlığı
2.Ünite: Güç ve Yönetim
3.Ünite: Dinler, İnanışlar ve Felsefî Sistemler
4.Ünite: Hukuk ve Adalet
5.Ünite: Savaş ve Savaş Organizasyonu
6.Ünite: Göç ve Yerleşme
7.Ünite: Geçim ve Ekonomi
8.Ünite: Bilim, Edebiyat, Sanat
9. Sınıf (2 Ders Saati) Tarih Dersi Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve Oranları
KAZANIM
SÜRE / DERS
SAYISI
SAATİ
1. Ünite: Tarih ve Tarih Okuryazarlığı
4
6
8
2. Ünite: Güç ve Yönetim
6
12
17
3. Ünite: Dinler, İnanışlar ve Felsefî Sistemler
4
8
11
4. Ünite: Hukuk ve Adalet
3
6
8
5. Ünite: Savaş ve Savaş Organizasyonu
4
10
14
6. Ünite: Göç ve Yerleşme
5
10
14
7. Ünite: Geçim ve Ekonomi
5
10
14
8. Ünite: Bilim, Edebiyat, Sanat
4
10
14
35
72
100
ÜNİTE
TOPLAM
20
ORANI (%)
9. SINIF: KADÎM DÜNYADA İNSAN
9.Sınıf Tarih Öğretim Programı, tarihin başından Türklerin Anadolu’ya yerleşmesine kadar geçen uzun zaman diliminde başta İç Asya, Batı Asya ve Doğu Avrupa olmak üzere Dünya üzerinde
ortaya çıkmış yerleşik ve konar-göçer kültürleri ele almaktadır. Takip eden sınıflarda Türkiye tarihi
üzerine yoğunlaşacak öğrenciler, bu sınıf programında mensup oldukları milletin ve yaşadıkları coğrafyanın kadîm kültür mirasını, çağdaş sosyal bilimlerin perspektifinden insanlık tarihi bağlamında
tanıma imkânı bulacaklardır.
Öğretim Programının üst başlığında yer alan “Kadîm Dünya” tanımlaması ile amaçlanan, sadece kronolojik olarak en eski dönemlere işaret etmek değil, aynı zamanda modern zamanlar öncesinde farklı coğrafyalardaki toplulukların özünde birbirine benzer dünya tasavvurlarına sahip olduklarına dikkat çekmektir. Bu sayede öğrenciler, coğrafya bütünlüğü olmayan erken Türk tarihi, erken
İslam tarihi ve İlkçağ Anadolu tarihine ait çok sayıda siyasi ve kültürel organizasyonu bütüncül bir
çerçeve içinde ve analitik şekilde tanıma ve anlama zemini elde edeceklerdir.
1. Ünite: Tarih ve Tarih Okuryazarlığı
Bu ünitede öğrencilerin, tarih bilimini insanlığın yeryüzündeki serüvenini anlama ve açıklama çabası
olarak kavramaları, geçmişteki insan tecrübelerine dair tarih bilgisinin nasıl üretildiğini anlamaları
ve günümüzde başta görsel medya olmak üzere çeşitli kaynaklarca yayılan popüler tarih bilgisi ve
yorumlarına eleştirel yaklaşmak gerektiğini fark etmeleri amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar ve Şahsiyetler: Kronoloji, takvim, müverrih, haber, vak ‘anüvis, tarih yazıcılığı, tarih felsefesi, tarih bilimi, birinci el kaynak, ikinci el kaynak, Heredot, İbn-i Haldun,
Leopold von Ranke, Ahmed Cevdet Paşa, tarih okuryazarlığı
9.1.1. Tarih yazıcılığının, insanlığın yeryüzü serüvenini anlamlandırma çabası olduğunu fark eder.
a) İnsanın yeryüzünde geçmiş ve gelecek bilincine sahip tek varlık olduğu temelinde, tarihin
konusunu insanın yeryüzündeki fiil ve amelleri ile bunların neticesinde ortaya çıkan eserlerin
oluşturduğu tartışılır.
b) Kadîm medeniyetlerin döngüsel zaman anlayışı ile XIX. Yüzyılda Avrupa’ya hakim olan ilerlemeci doğrusal zaman anlayışı arasındaki farkların öğrenciler tarafından keşfedilmesi sağlanır.
c) İbn Haldun’un görüşleri üzerinden insanın birey ve topluluk halindeki hayatının tarihte gözlemlenen olgusal dinamikleri tartışılır.
21
d) Zamanın “dün-bugün-yarın” şeklinde taksiminin insan aklının bir ürünü olduğu ve dünü anlama çabasının aslında geleceğe dönük bir yön bulma faaliyeti şeklinde görülebileceği sorgulanır.
9.1.2. Tarih biliminin konusu itibariyle diğer bilim dallarından farklılığını açıklar.
a) Tarih yazıcılığının eski zamanlardan modern zamanlara geçirmiş olduğu dönüşüm incelenir.
b) Beşerî ve sosyal bilimlerin fen bilimlerinden farkları analiz edilir.
c) Tarih biliminin konusu ve kaynakları/ delilleri itibariyle diğer beşerî/sosyal bilimlerden farklılığı irdelenir.
d) Geçmiş insan tecrübeleri ve eserlerini anlama hususunda tarih biliminin eleştirel filolojik yöntemlerin yanısıra, diğer beşerî ve sosyal bilimlerin kazanımlarından ve empati kurma becerisinden de yararlanması gerektiği tartışılır. Tarihin filolojik yönteminin ayrıntıları ve tarihin
yardımcı bilimleri gibi şematik ezberlere girilmez.
9.1.3. Tarihî vak‘a (olay) ve vakıa (olgu) arasındaki farkı ayırt eder.
a) Geçmişte olup bitmiş bütün olayların tarih tarafından kaydedilmesi ve araştırılmasının mümkün ve gerekli olmadığı hususunda öğrencilerde farkındalık oluşturulması sağlanır.
b) Tarihî olayların biricikliğine karşılık tarihî olguların tekrar edebilir doğası örnekler üzerinden
tartışılır.
c) Vak’a-nüvislik tarzı tarih yazıcılığının olayları kaydetmekle yetinirken, tarih biliminin sebep-netice bağlantıları çerçevesinde olaylardan olgulara varmaya çalıştığı değerlendirilir.
9.1.4. Tarihî bir konu hakkında farklı bakış açılarına sahip araştırmacıların yorumlarını karşılaştırır.
a) Bilimsel bilginin yanlışlanabilir olması gerektiği, tarih araştırmasının ancak ulaşılabilir kaynaklar üzerinden geçmişi yeniden inşa edebileceği, farklı yöntem ya da zihniyetlere sahip
araştırmacıların aynı olay ya da olguyu farklı yorumlayabileyeceği gibi hususlar üzerinden
örnek metinler karşılaştırılır.
22
2. Ünite: Güç ve Yönetim
Bu ünitede öğrencilerin, kadîm dünyada insan topluluklarının yaşadıkları coğrafya, sosyo-ekonomik yapıları ve inançlarına bağlı olarak farklı siyasi teşkilatlar içinde yaşadıklarını kavramaları, bu
siyasi yapıları birbirinden ayırt ederek temel özellikleriyle öğrenmeleri ve Türk, İslam ve Anadolu
tarihinde rol oynamış önde gelen siyasi teşekkülleri ve liderleri tanımaları amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar ve Şahsiyetler: Kut, satraplık, beylik, hanlık, Mao-dun (Mete) Han, Büyük
İskender, Bilge Kağan, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Tuğrul Bey, Cengiz Han, Selahaddin Eyyubî,
Kutadgu Bilig
9.2.1. Güç ve yönetim yapılarının insanlık tarihi içerisinde farklı şekiller aldığını fark eder.
a) Ulus-devlet yapısının hakim siyasi model olduğu modern zamanlar öncesinde değişik güç ve
yönetim yapıları olduğunun öğrencilerce fark edilmesi sağlanır.
9.2.2. Siyasi organizasyon türlerini ayırt eder.
a) Kadîm dönemdeki siyasi organizasyonlar, sadece “devlet” kavramı ile sınırlı kalınmayıp aşağıda
verilmiş değişik tanımlamalar altında ve parantez içerisindeki örnekler üzerinden analiz edilir.
Örnek olarak anılan siyasi yapıların herbiri için ayrı ayrı siyasi olaylar tarihine girilmez. Öğrencinin tikel bilgileri ezberlemesi yerine güç yapılarının ortaya çıkış sebeplerini ve üstlendikleri
sosyal rolleri kavraması sağlanır. I. Devlet öncesi avcı-toplayıcı, hayvan besleyen ve tarıma geçen topluluklar (Tarım Devrimi,
Göbeklitepe, Çatalhöyük)
2. İlk medeniyetler ve devletleşme süreci (Anadolu, Mısır ve Mezopotamya’da M.Ö. 3.binde
ilk devletler, Truva, Hatti, Luwi, Hurri, Sumer, Babil, Elam Akad, Asur, Eski Mısır, Hitit, Urartu,
Frig, Lidya)
3. Şehir (Site) Devletleri (Aiol, İon ve Dor, Atina, Sparta, büyük kolonizasyon hareketleri)
4. Kabile/Boy Konfederasyonları (Türklerin tarih sahnesine çıkışı, İskit-Kimmer, Hunlar, Köktürkler ve Uygurlar)
5. İslam ve Devlet (Hz. Muhammed ve Dört Halife Dönemi)
6. Hanedan Devletleri ve Prenslikler (Emevîler, Abbasîler, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlar, Eyyubîler, Timurlular, Feodalite döneminde Avrupa’da siyasi yapılar)
7. İmparatorluklar
I. Kuşatıcı (cihanşümul) imparatorluklar (Mısır İmp., Hitit İmp., Büyük İskender İmp., Roma
(Doğu-Batı), Sasaniler, Büyük Selçuklu)
II. Dışlayıcı (yağmacı) imparatorluklar (Yeni Asur İmp., Yeni Babil İmp., Pers İmp., Moğol
İmp.)
23
b) Her siyasi organizasyon türüne giren devletlerden bir tanesi model olarak alınarak geniş bir
şekilde tanıtılır. Uygun örnekler olduğu sürece öncelik Türk ve İslam tarihlerine verilir.
c) Her bir siyasi organizasyon türüne denk düşen tarihî örnekler, kronolojik sıra içinde kavranabilmesi için, yatay ve dikey grafiklerle verilir.
d) Ünitede ele alınan siyasi organizasyon tipleri, öğrencinin bunları birbirinden ayırt etmesini
sağlayacak şekilde, şu alt temalar çerçevesinde analiz edilir: I. Gücün Meşruiyet Kaynağı (Kut,
Tanrı Krallık (Firavunluk), Halifelik vs); II. Gücün Maddi Temel ve Kaynakları (Coğrafi yapı, soy
dayanışması, silahlı güç, halk, servet); III. Güç Paylaşımı ve Yönetim Organizasyonu (Kurultay,
Şura, Meclis, Tiranlık, Aristokrasi, Oligarşi, Demokrasi, Cumhuriyet, İmparatorluk)
9.2.3. Coğrafya ve üretim şekillerinin siyasi organizasyon üzerindeki etkilerini değerlendirir.
a) İnsan toplulukların siyasi organizasyonları, yaşadıkları coğrafyanın yapısı (bozkır, çöl, dağ,
ova, kır, liman şehri, ada, anakara vs.) ve üretim şekilleri (konar-göçer hayvancılık, yerleşik
ziraat, ticaret vs.) ilişkilendirilir.
9.2.4. İslam öncesi Türk devletlerinin güç ve yönetim yapısını açıklar.
9.2.5. İnançların siyasi organizasyon üzerindeki etkisini değerlendirir.
a) Din ve inançların insanların toplu olarak yaşamalarını sağlayan birleştirici bir unsur olduğu
tarihî örnekler üzerinden incelenir.
b) Güç ve yönetim yapılarını yönetilenler indinde meşrû hale getirebilmek için yönetenlerin
dinleri araçsallaştırabildikleri tarihî örnekler üzerinden sorgulanır.
9.2.6. İslam’ın toplum hayatına dair ilkelerinin güç ve yönetim alanına yansımalarını değerlendirir.
a) Hz. Muhammed ve Dört Halifenin İslam’ın erken döneminde toplum düzeni ve idarede dinî
akidelere uyma konusunda gösterdiği hassasiyet uygun örnekler üzerinden incelenir. İslam’ın
esas itibariyle tek bir devlet formunu değil, insanların birey ve toplum olarak hayatın hakikatini idrak etmeleri ve birlikte barış içinde yaşamaları için evrensel ilkeleri vaz’ ettiği vurgulanır.
24
3. Ünite: Dinler, İnanışlar ve Felsefi Sistemler
Bu ünitede öğrencilerin, kadîm dünyada yaşamış insan topluluklarının dünya hayatını anlamlandırma ve sürdürmede maneviyatlarının rolünü farketmeleri ve evrensel din, sadece bir topluluğa
ait hale getirilmiş yerel inanç sistemi ve tabiat-varlık felsefeleri aralarındaki farklılık ve benzerlikleri
kavramaları amaçlanmıştır.
Önemli Şahsiyetler: Sokrates, Thales, Aristo, Platon (Eflatun), Marcus Aurelius, Hz. Musa,
Hz. İsa, İmparator Konstantin, Nuşirevan, Hz. Ali, Satuk Buğra Han, Gazneli Mahmud, Bögü
Han, Ahmed Yesevî
9.3.1. İnsanın, yeryüzündeki varoluşunu anlamlandırmak için inanç sistemlerine ihtiyaç duyduğunu fark eder.
a) İnsanın tarihin ilk dönemlerinden beri hayatın kaynağı, manası, gelipgeçiciliği (fânilik), kalıcı
hayat (beka), ölümden sonraki hayat, öte dünya (âhiret), gibi sorunları farklı inanç sistemleri
(din, felsefe, mitoloji) çerçevesinde sorguladığı fark edilir.
b) Metafizik, din, şeriat (dinî hukuk), mezhep, tabiat felsefesi, yaratılış efsanesi, bilgelik, hikmet,
tasavvuf, mistisizm, ihtida gibi kavramlar yeri geldikçe açıklanır.
9.3.2. Tek tanrı inancının insanlık tarihiyle birlikte ortaya çıktığını ve süreç içerisinde çok tanrılı inanış sistemlerine dönüşebildiğini fark eder.
a)Tek tanrı inancının ortaya çıkışı (Hz. Adem, Hz. İbrahim), Yahudilik, Hıristiyanlık ve Hristiyanlık içindeki ana akım mezhepler (Roma Katolik Kilisesi, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi), İslam ve İslam içindeki ana akım mezhepler (Sünnilik, Şia) tek tanrı inancının temsilcileri olarak
tanıtılır.
b)Eski Mısır, Mezopotamya, Anadolu, Yunan dini inanışları ve felsefeleri; Göktanrı dini; Şamanizm yöntemi; Maniheizm; Zerdüştîlik; Budizm gibi inanışlar ve felsefî sistemler, tek tek ayrıntılarına girilmeksizin, tek tanrı inancı ile benzer ve farklı yönleri üzerinden değerlendirilir.
c)Evrensel tek tanrı inançlarının insan topluluklarının yeryüzü serüveninde yerelleşip sadece
tek bir topluluğa ait ya da somutlaştırılarak çok tanrılı hale getirilebildiği örnekler üzerinden
sorgulanır.
25
9.3.3. Türkler de dahil olmak üzere farklı kavimlerin İslam’ı kabulünün ancak belirli bir süreç
içerisinde ve çeşitli şekillerde gerçekleştiğini değerlendirir.
a) İslamiyet’in Arabistan yarımadası dışına yayılması ve farklı kavimlerin (Acemler, Berberiler,Türkler, Kürtler) bu dini hangi vasıtalar ve şekillerde kabul ettiği, kronolojik düzen içerisinde,
değerlendirilir.
b) Türk topluluklarının İslam’ı kabulünün, bir anda ve toplu olarak değil aşama aşama ve farklı
tarihlerde gerçekleştiği irdelenir.
c) Türk topluluklarının İslamlaşma öncesinde kabul ettiği diğer tek tanrılı dinler ve inanç sistemleri (Musevilik, Hristiyanlık, Maniheizm, Zerdüştilik, Budizm,) tanıtılarak bunların milli kimliklerini korumalarına nasıl tesir ettiği karşılaştırılır.
9.3.4. İnsan topluluklarının dünyayı anlamlandırmak için başvurduğu farklı dinî ve felsefi sistemlere saygı duyar.
a) İnsanların din, inanç ve felsefi sistemleri kabulü ve terkinin ancak gönüllü olması halinde kalıcı
olabildiği, farklı din ve inanca mensup insanların birey ve topluluk olarak birlikte yaşayabileceği hakkında öğrencilerde tarihî örnekler üzerinden farkındalık oluşturulur.
26
4. Ünite: Hukuk ve Adalet
Bu ünitede öğrencilerin, insanların topluluk halinde yaşayabilmeleri için tarihin en eski dönemlerinden beri belirli bir hukuk sistemi ve adalet anlayışına ihtiyaç hissettiklerini farketmeleri ve
farklı gözüken hukuk sistemlerinin aslında aynı değerleri muhafaza etmeye çalıştıklarını anlamaları
amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar ve Önemli Şahsiyetler: Hukuk, kanun (yasa), adalet, örf, töre, mahkeme, kadı, hadd, tazir, kısas, diyet, ibret verme, İmparator Justianus, Halife Ömer, Ebu Hanife,
İmam Şafî
9.4.1. Hukuk sistemlerinin oluşturulmasında etkili olan beşerî ve ilahî kaynakları ayırt eder.
a) Sözlü hukuk ve yazılı hukuk kategorileri ve bunların kaynakları (akıl; gelenek ve kutsal kitaplar) tarihî örnekler (Hammurabi Kanunları; Hitit hukuku; Roma hukuku; kadîm Türklerde töre;
Ahd-i Atik ve hukuk; İslam hukuku; Cengiz Yasası) verilerek tanıtılır.
9.4.2. Evrensel hukuk ilkelerinin tarihî şartlara bağlı olarak yerel farklılıklar gösterebildiğini
değerlendirir.
a) Evrensel hukuk ilkelerinin insan topluluklarının kültür ve gelişmişlik düzeyi ve sosyo-ekonomik hayat tarzları gibi sebepler dolayısıyla uygulamada farklılıklar gösterebileceği belli başlı
seçme örnekler (kadîm medeniyetlere ait kanunnameler, aile ve iş akitleri, ceza infaz yöntemleri) üzerinden değerlendirilir.
b) Hukuk ilkelerinin uygulamada toplum içindeki farklı güç ve menfaat grupları tarafından tarihî
şartlara uygun hale getirilmesi ve bunun toplum düzeninde yol açtığı olumsuzluklar tarihî
örnekler üzerinden tartışılır.
9.4.3. Sosyal hayatın devamı için hukuka saygı ilkesine önem verir.
a) Hukuka saygı ilkesinin insanlığın en eski tarihinden bugüne gelişen ortak bir birikimi olduğu
vurgulanır.
27
5. Ünite: Savaş ve Savaş Organizasyonu
Bu ünitede öğrencilerin, savaşın ve toplumların savaş organizasyonlarının kadîm dönemden
bugüne geçirdiği değişimi anlamaları, geçmişteki muharebe ve çatışmaların hangi beşerî ve tarihî
sebeplerden kaynaklandığını kavramaları ve içinde yaşadıkları toplumun ortak tarihinde dönüm
noktası oluşturmuş önemli muharebeleri tanımaları amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar: Güvenlik, ordu, muharebe, savaşçı, asker, alp, alp-eren, şövalye, süvari,
piyade, fırlatmalı silahlar, ateşli silahlar, şato, kale, mücahit, şehit, gazi, fatih, cihat, Haçlı Seferleri, fetih, savaş stratejileri ve taktikleri, savaş aletleri (teçhizat), ganimet
9.5.1. Savaşın kültürel, politik, ekonomik ve fikrî sebepleri olduğunu analiz eder.
a)İnsanın fert ve topluluk olarak biyolojik ve kültürel bekâ arzusunun, dost-düşman tanımlama
ve savaşma fiilleri üzerindeki etkisi sorgulanır.
b)Kadîm dünyada savaş olgusunun arkasında yatan sebepler (soy ya da menfaat birliğine dayalı
grup taassubu, devletlerarası siyasi rekabet, göçebe ve zirai toplulukların geçim kaynaklarını
arttırma arzusu, fikrî ya da manevi davalar), Tukididis (Thukydides) ve İbn Haldun gibi tarih
yazıcılarının ilgili görüşleri üzerinden tartışılır.
9.5.2. Toplulukların savaş organizasyonları ile sosyal yapıları arasındaki ilişkiyi kurar.
a) Kadîm göçebe, konar-göçer ve zirai toplulukların savaş organizasyonları, bütüncül bir çerçeve
içerisinde ordu yapıları, savaş aletleri ve savaş taktikleri tanıtılarak işlenir. Öğrenciyi ezbere
sevkedecek ayrıntılara ve herbir devletin savaş organizasyonunu müstakilen tanıtmaya girilmez.
b) Kadîm Türk topluluklarının geliştirdiği ve Dünya askerî tarihine mal olmuş teşkilat, techizat ve
taktikler (süvarilik, Onlu Teşkilat,ok ve yay, üzengi, Turan taktiği vs.) tanıtılır.
c) Yerleşik ve konar-göçer toplulukların savaşma pratikleri aralarındaki farklar ve benzerlikler,
sosyo-ekonomik yapıları ile de ilişkilendirilerek karşılaştırılır.
9.5.3. Kadîm dünyada askerî teknolojide yaşanan başlıca gelişmeleri açıklar.
a) Kadîm dünyada teknolojik gelişmelerin sınırlılığı vrugulanarak, askerî tarihte kırılma yaratmış
başlıca gelişmeler tanıtılır.
b) Askerî teknolojideki gelişmelerin farklı coğrafyalara ya da kültürlere mensup toplulukların
ortak katkıları ile sağlandığı hususu, belirli savaş aletleri örnek verilerek değerlendirilir.
28
9.5.4. Eski Türk ve erken İslam tarihindeki dönüm noktası olan muharebeleri açıklar.
a) Kadîm dünyadaki muharebeler meydan muharebesi, deniz savaşı ve kale kuşatmaları gibi
kategoriler altında analiz edilerek, bunların her biri için örnekler verilir.
b) Kadîm Dünya tarihinde dönüm noktası oluşturan Kadeş Savaşı, Truva Savaşı, Atilla’nın Roma
Seferi, İskender’in Doğu Seferi, İstanbul kuşatmaları, Bedir, Uhud, Hendek Muharebeleri, Kadısiye Muharebesi, Talas Muharebesi, Puvatiye Muharebesi ve Dandanakan Muharebesi, çatışan
taraflar ve sonuçları açısından kısaca ele alınır.
29
6. Ünite: Göç ve Yerleşme
Bu ünitede öğrencilerin, kadîm dünyada insan hayatında kitlesel göç ve yerleşmelerin çeşitli
sebeplerden dolayı süreklilik arzettiğinin farkına varmaları ve konar-göçer hayat tarzı ile yerleşik
hayat tarzlarını insanın coğrafyaya uyumu temelinde değerlendirmeleri amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar: Göçmen, konar-göçer, yörük, imar ve iskân, çadır, oba, şehir, barbar
9.6.1. Kadîm dünyada konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarının bir arada varolduğunu kavrar.
a) Konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarının insanlığın gelişme sürecinde birbirini doğrusal olarak
izleyen olgular değil, insanın coğrafi şartlara uyumunu gösteren ve birbirlerini tamamlayan
sosyal yapılar olduğu tartışılır.
9.6.2. Kadîm zamanlardaki kitlesel göçlerin sebeplerini açıklar.
a) Ekonomik, iklimle alakalı ve politik sebeplerden kaynaklanan kitlesel göçlere örnek olarak
kadîm Türk toplulukların İç Asya’dan göçleri, Ege Göçleri, Kavimler Göçü, Büyük Oğuz Göçü;
inanç gruplarının baskı altına alınması kaynaklı kitlesel göçlere örnek olarak Filistin’den Yahudi sürgünleri; İlk Hristiyanların Roma baskısından kaçmaları; Hz. Muhammed’in Mekke’den
Medine’ye Hicreti anahatlarıyla tanıtılır.
9.6.3. Kadîm dünyada dinlerin insanların yerleşik hayata geçmesi ve şehirlerin örgütlenmesi
üzerindeki etkilerini değerlendirir.
a) Göbeklitepe, Ur, Hattuşa, Konstantinopolis, Urfa ve Kudüs şehirlerinin ortaya çıkışı ve gelişmesi ile Yesrib’in Medine’ye dönüşmesi örnekleri üzerinden şehrin fiziki dokusu ve sosyal
hayatında din, din adamları ve mabedlerin oynadığı rol irdelenir.
b) Bedeviyetten medeniyete geçiş olgusu, İslam’ı kabul eden Bedevi Arap ve konar-göçer Türk
topluluklarının yaşadığı dönüşüm örneklerinde analiz edilir. Bu olgunun sosyal hayattaki tezahürleri, İbn Haldun’un Mukaddime’si ve Dede Korkut Hikayeleri’ndeki ilgili kısımlarda keşfedilir.
30
9.6.4. Konar-göçer ve yerleşik toplulukların hayatlarını sürdürdükleri coğrafyaların özelliklerini karşılaştırır.
a) Şehir ve kır (köy, kırsal, bozkır, çöl), hayvan besleyen konar-göçerler ile tarımsal üretim yapan
yerleşiklerin yurtları olarak fiziki coğrafya haritaları üzerinde işaretlenerek, öğrencilerin farklı
sosyo-ekonomik yapıları coğrafi faktörlerle ilişkilendirmesi sağlanır.
b) Yerleşikler ve konar-göçer topluluklar arasındaki ilişkilerin zaman zaman çatışma, zaman zaman ekonomik ve askerî alışveriş temelli şekillendiği, konar-göçer Türk topluluklarının Çin
hanedanları, Abbasi Devleti ve Bizans İmparatorluğu ile ilişkileri örnekleri üzerinden tartışılır.
9.6.5. Konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarının maddi kültür ürünlerini karşılaştırır.
a) Konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarına mensup toplulukların gündelik hayatları için ürettikleri eşya ile sanat eserleri, öğrencinin yaşadığı bölgedeki müzelik objeler ya da halen varlığını
sürdüren örneklere öncelik verilerek tanıtılır.
31
7. Ünite: Geçim ve Ekonomi
Bu ünitede öğrencilerin, kadîm dünyada insan topluluklarının hayatlarını sürdürmek için ne tür
ekonomik faaliyetlere başvurduklarını tanımaları, modern üretim teknolojilerinin geliştirilmesinden
önce ekonomik faaliyetlerin tabiat şartları ve insan emeği ile sınırlandığını kavramaları ve insanların
manevi dünyaları ile ekonomik davranışları arasındaki bağlantıyı fark etmeleri amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar: Maişet, üretim, üretim tarzı, üretim araçları, emek, tüketim, değiş tokuş
araçları, sikke (madeni para), faiz, ticaret akitleri, ticaret kolonisi
9.7.1. Kadîm dünyada geçimlik ekonomi tipinin hakim olmasının sebeplerini açıklar.
a) Geçimlik ekonomi tanımlanarak bunun maddi ve manevi sebepleri sorgulanır.
b) Kadîm dünyada insan-tabiat ilişkisinde insanın tabiata hükmeden bir konumda bulunmadığı
fark edilir.
c) Semavi dinler ve kadîm dünyanın diğer inanç sistemlerinin insanın dünyevileşmesine koyduğu
sınırlamalar ile geçim ekonomisinin benimsenmesi arasında ilişki kurulur.
9.7.2. Farklı coğrafyaların ortaya çıkardığı ekonomik faaliyet türlerini karşılaştırır.
a) Tarıma uygun olmayan coğrafi bölgelerde yaşayan toplulukların başta hayvancılık olmak üzere diğer üretim tarzlarına yönelmesi ele alınır.
b) Geçimlik tarım ekonomisinde istihdam edilen farklı emek türleri (hür köylü, toprağa bağlı
köylü, serf ve köle emeği), açıklanır.
c) Tarıma dayalı ekonomilerde artı ürünün bölüşümü konusu, toprak mülkiyeti ve vergilendirmenin siyasi ve sosyal işlevleri üzerinden tartışılır.
9.7.3. Kadîm dünyada kara ve deniz ticaretinin belirli tüccar şebekeleri ve liman şehirleri üzerinden yürütüldüğünü fark eder.
a) Kadîm dünyadaki başlıca tüccar kavimler ve faaliyet bölgeleri Asur Ticaret Kolonileri, Fenikeliler, Lidyalılar, Soğdlar, Yahudiler gibi örnekler üzerinden tanıtılır.
b) Ticarette kullanılan nakliye araçları, ticarete konu olan mallar, ticaret mekânları (agora, arasta, çarşı, kervansaray) ve madeni para (sikke) türleri değerlendirilir.
32
9.7.4. Tarım ekonomisinin özelliklerini sosyal ve kurumsal etkileri açısından değerlendirir.
a) Tarım ekonomisinin sınırlı yapısı ile gelenekçi toplumsal düzen arasında ilişki kurulur.
b) Kadîm zirai ekonominin emek yoğun yapısı ile köylülerin toprak mülkiyeti hakkına sahip olmadığı sosyo-politik sistemler (monarşi, feodalite, tabakalı toplum, kast sistemi) arasındaki
ilişki analiz edilir.
9.7.5. Dinlerin, insanların ekonomiye bakışını ve ekonomik faaliyetlere yönelik etkilerini değerlendirir.
a) Semavî dinlerin faiz yasaklarının kapitalist ekonomiye geçiş yolunda çıkardığı engeller tartışılır.
b) Dinlerin ekonomik faaliyetleri, insanın meşrû bir geçim kaynağına sahip olması ve nefsini terbiye
etmesi çerçevesinde tanımlaması, İslam’ın bu konuda vaz’ ettiği ilkeler örneğinde irdelenir.
c) İslam tasavvufunda mevcut meslek ahlâkı anlayışı, sadece belirli bir döneme ve üretim tarzına
mahsus olmayan evrensel ilkeler olarak kavranılır.
33
8. Ünite: Bilim, Edebiyat, Sanat
Bu ünitede öğrencilerin, kadîm medeniyetlerin dünya tasavvurlarını bilim, edebiyat ve sanat eserleri
üzerinden keşfetmeleri, mutlak hakikat arayışının kadîm ilim telâkkisinde merkezî bir yere sahip olduğunu kavramaları ve sözlü kültürün yazılı kültürle birlikte varolduğunu anlamaları amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar ve Şahıslar: Hikmet, erdem, felsefe-bilim, ilimlerin tasnifi, nazarî (teorik)ilim, uygulamalı bilimler, bilgelik, irfan geleneği, Platon Akademisi, Strabon, Galen, İbn-i
Sina, Biruni, Farabi, Tamgaç Buğra İbrahim, Nizamülmülk, Gazali
9.8.1. Kadîm medeniyetlerde bilimin mutlak hakikat arayışı ile ilişkili olduğunu değerlendirir.
a) Kadîm bilim anlayışının mutlak hakikate varmayı amaçlayan teorik bir faaliyet olduğu, çeşitli
medeniyetlerden verilecek örnekler üzerinden tartışılır.
b) Kadîm tıp, astronomi ve coğrafya bilimlerinin modern dönemdeki uygulamalı fen bilimlerinden ne tür farklılıklara sahip olduğu bilimin amacı, konusu ve yöntemi açılarından sorgulanır.
c) İslam medeniyetinde kabul görmüş dinî (nakli) ve akli ilimler ayrımı, İslam’ın bilime hangi
misyonları yüklediği bağlamında analiz edilir.
9.8.2. Sekizinci ve On İkinci yüzyıllar arasında İslam âleminin dünya bilim hayatına katkılarını değerlendirir.
a) İslam dünyasında belirtilen dönemde ilimle meşgul müesseseler (camiler, medreseler, Darülhikme vs.) ve başlıca âlimler tanıtılır.
b) Müslüman âlimlerin matematik ve tabiat bilimlerindeki katkılarına değinilirken, öğrencilerin
modern Batı bilimi öncesinde de farklı dünya görüşleri ışığında bilim yapıldığını keşfetmeleri
sağlanır.
9.8.3. Yerleşik tarım toplumu ve devlet düzeninin devamı ile yazılı kültür arasındaki bağlantıyı
açıklar.
a) Yazının ortaya çıkışı sonrasında başta devlet işleri, vergilendirme ve ticaret muhasebesi gibi
işlerde kullanılmasının toplum ve devlet düzeninin kalıcı hale gelmesi ve geçmişten geleceğe
süreklilik arzetmesindeki rolü vurgulanır.
b) Kadîm yazılı kültür dillerin (Sanskritçe, Latince, Yunanca, Arapça, Pehlevice-Farsça) uzun yüzyıllar farklı kavimleri bir kültür çevresinde birleştirici rol oynadığı vurgulanır.
34
9.8.4. Kadîm dünyada sanatın saray ve servet sahipleri çevresinde geliştirildiğinin farkına varır.
a) Kadîm dünyada şehirleşme oranı ve şehir nüfuslarının günümüze göre çok daha düşük olduğu
vurgulanarak, medeni hayatın siyasi güç sahipleri ya da büyük tüccarların himayesinde toplanan âlim, edip ve sanatkârlar tarafından geliştirildiği örnekle açıklanır.
35
Haftalık 2 ders saati esas alınarak hazırlanmış olan 10. sınıf tarih dersi öğretim programı, “Türkiye Tarihi” üst başlığı altında 4 üniteden oluşmaktadır.
1. Ünite: Yerleşme ve Devletleşme: Malazgirt’ten İstanbul’a (1071-1453)
2. Ünite: İstikrar ve Büyüme: Dünya Gücü Osmanlı (1453-1600)
3. Ünite: Kriz ve Dönüşüm: Değişen Dünya Dengeleri ve Osmanlı Devleti (1600-1774)
4. Ünite: Devrimler Çağı ve Yenileşme: Küreselleşen Dünyada Türkiye (1774-1974)
10. Sınıf (2 Ders Saati) Tarih Dersi Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve
Oranları
ÜNİTE
2. Ünite: İstikrar ve Büyüme: Dünya Gücü Osmanlı
(1453-1600)
3. Ünite: Kriz ve Dönüşüm: Değişen Dünya Dengeleri
ve Osmanlı Devleti (1600-1774)
4. Ünite: Devrimler Çağı ve Yenileşme: Küreselleşen
Dünyada Türkiye (1774-1974)
TOPLAM
36
KAZANIM
SÜRE / DERS
SAYISI
SAATİ
11
16
22
12
16
22
10
16
22
18
24
34
51
72
100
ORANI (%)
10. SINIF: TÜRKİYE TARİHİ
10. Sınıf Tarih Öğretim Programı, 9. Sınıf programından farklı olarak, belirli bir coğrafyanın
tarihini kronolojik dönemler çerçevesinde ele alan bir yapıya sahiptir. Program kurgulanırken öğrencilerin Türkiye’yi, sadece bugünkü sınırlarıyla bir coğrafi ve siyasi birim olarak değil, zengin bir tarihî
ve kültürel birikimin merkezi olarak kavrayabilmelerine zemin hazırlanmıştır.
Bu ünitede öğrencilerin, Anadolu ve yakın çevresinin kesin olarak Türk hakimiyeti altına girme
ve Türkiye haline gelme sürecini stratejik, siyasi, askerî, demografik, sosyal, ekonomik ve kültürel
boyutlarıyla kavramaları amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar: Beylik, hanedan, tavaif-i mülûk, Fetret Devri, fetih, iskân, il tutma, gaza,
gazi, alperen, derviş, tekke, ahilik, Oğuzlar, Kıpçaklar.
10.1.1.Türklerin Anadolu ve Rumeli’de Yerleşmesi
10.1.1.1. Anadolu’ya yapılan Türk göçlerinin sebeplerini ve stratejik sonuçlarını açıklar.
a)Oğuz boylarının Horasan’dan Anadolu’ya Birinci ve İkinci Dalga göçlerinin siyasi, sosyal ve
ekonomik sebepleri analiz edilir.
b)Çağdaş Latin ve Arap kaynaklarında Anadolu’nun ilk kez Türkiye (Turchia, Turkiya) olarak
anılmasına vurgu yapılır.
10.1.1.2. Türklerin Anadolu’da devletleşme sürecini konar-göçerlikten yerleşikliğe geçiş süreciyle ilişkilendirir.
a)Oğuz Göçleri sırasında Anadolu’nun nüfus yapısı (etnik, kültürel, inanç grupları) ve sosyo-politik durumu (Bizans İmparatorluğu ve tekfurlar), Türklerin Anadolu’da yerleşmesini kolaylaştıran sebepler olarak tartışılır.
b)Anadolu’ya gelen Oğuz boylarının boy birliği ya da beylik gibi siyasi yapılar içinde örgütlendiği ve bağımsız karakterli konar-göçer toplulukların kalıcı bir devlet otoritesi altına alınmalarının ancak yerleşik hayata geçirilmeleriyle mümkün olabildiği değerlendirilir.
37
10.1.2.Beyler, Sultanlar, İmparatorlar
10.1.2.1. Bizans Devleti’nin farklı Türk topluluklarıyla kurduğu ilişkileri uzlaşma ve çatışma
açısından açıklar.
a)Türkiye Selçuklu Devleti’nin güçlenmesi öncesinde Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri hakim oldukları bölge ve sosyo-politik yapıları açısından incelenir. Beyliklerin ayrıntılı siyasi
tarihine girilmez.
b)Türkiye Selçuklu Devleti’nin oluşma süreci, sadece Türkler ve Bizans arasındaki rekabet açısından değil aynı zamanda saltanatlaşan merkezî bir otorite ile konar-göçer topluluklar arasındaki ilişkiler açısından da analiz edilir.
c)Selçuklu saray ve devlet teşkilatı, teşkilat tarihi ayrıntılarına girilmeksizin, Bizans ve Fars etkileri de belirtilerek yerleşik hayata geçiş açısından incelenir.
d)Selçuklu Devleti’nin yıkılışı ve Moğol İstilası döneminde ikinci beylikleşme süreci, devletleşme
ve konar-göçer hayat tarzı arasındaki uyumsuzluk açısından incelenir.
e)Osmanlı Beyliği’nin ortaya çıkış ve devletleşme süreci, dönemin jeopolitik ve sosyal şartları
da dikkate alınarak analiz edilir ve Osmanlı-Bizans ilikileri uzlaşma-çatışma dinamiği dikkate
alınarak incelenir.
f) Fetret Devri ve yeniden beylikleşme süreci, Selçuklu dönemindeki benzeri süreçlerle karşılaştırılarak siyasi ve sosyal sebepleriyle analiz edilir.
10.1.2.2. Osmanlı Beyliğinin devletleşme sürecinde Rumeli’deki fetihler ve iskân faaliyetlerinin rolünü değerlendirir.
a)Osmanlıların Rumeli’de Anadolu’ya nisbetle daha hızlı hakimiyet kurması, Balkanlar’daki siyasi ve sosyal şartlar dikkate alınarak analiz edilir.
b)Fetihlerin kalıcı olmasında, demografik gücün ve iskân politikasının önemi vurgulanır.
c)Rumeli’nin iskânında gönüllü ve zorunlu olarak rol alan unsurlar (dervişler, aşiretler, uç beyleri
vs.) ayırt edilerek tanıtılır.
10.1.3.Savaşçılar ve Askerler
10.1.3.1. Selçuklu ve Osmanlı savaş organizasyonunda yer alan farklı muharip unsurları ayırt eder.
a) Herhangi bir devlete bağlı olmadan manevi ya da maddi saiklerle savaşan hür savaşçı toplulukları (aşiret savaşçıları, ücretli savaşçılar, inanç ve din uğruna savaşanlar), tarihî örnekler
üzerinden hayat ve savaş tarzları itibariyle açıklanır.
38
b) Selçuklu ve Bizans savaş organizasyonları, ana muharip unsurları ve toprak sistemi ile ilişkileri
açılarından incelenir.
c) Erken dönem Osmanlı savaş organizayonunda yer almış muharip unsurlar tanıtılır.
10.1.3.2. Anadolu ve Rumeli’de Türk hâkimiyetinin kurulma sürecinde (1071-1453) dönüm
noktası olan muharebeleri açıklar.
a) Malazgirt Muharebesi, Miryakefalon Muharebesi, I.ve IV. Haçlı Seferleri ve Kösedağ Savaşı,
muharebe ayrıntılarına fazla girilmeksizin tanıtılır.
b) Bapheon Muharebesi, Bizans iç çatışmalarında Türk savaşçıların rol alması, Gelibolu’ya çıkış
ve Çimpe’nin alınması, I. Kosova Savaşı, Ankara Savaşı ve Varna Savaşı muharebe ayrıntılarına fazla girilmeksizin tanıtılır.
10.1.3.3. Yeniçeri Ocağı ve devşirme sisteminin Osmanlı devletleşme sürecine etkisini açıklar.
a) Yeniçeri Ocağı ve devşirme sistemi, Abbasi ve Selçuklu dönemlerindeki benzerleriyle karşılaştırılır.
b) Devşirme kökenli askerlerin, Osmanlıların ilk dönemindeki Türkmen aşiret savaşçıları, gaziler
ve ücretli savaşçılar gibi unsurlara nisbetle sultana neden daha sadık olmalarının beklendiği
ve beylikten saltanata geçişteki rolü tartışılır.
10.1.4.Sufiler, Azizler, Âlimler
10.1.4.1. Anadolu’nun İslamlaşma sürecinde sufi şahsiyetlerin rolünü değerlendirir.
a)Türklerin gelişi sırasında Anadolu’nun inanç haritası ve Anadolu’ya gelen Oğuz boylarının
inanç dünyaları araştırılır.
b)Ahmed Yesevi, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Hacı Bayram Veli, Mevlana Celaleddin, Sadreddin Konevi, İbnü’l- Arabi ve Ahi Evran gibi şahsiyetlerin temel öğretileri, İslam inancında
tasavvufun yerine vurgu yapılarak açıklanır.
c)Selçuklu ve erken Omanlı şehirlerinde medreselerin dinî hayattaki rolü araştırılır.
d) St. George Kültü ve Aya Yorgi gibi örnekler üzerinden, Anadolu’da Hristiyanlık ve İslam’a ait
unsurların halk tarafından kaynaştırılması irdelenir.
e)Babai İsyanı ve Şeyh Bedreddin çevresinde oluşan muhalif hareket örnekleri üzerinden siyasi
ve sosyal çatışmalar ile dinî ayrışmaların içiçe geçebileceği öğrencilerce fark edilir.
39
10.1.5.Göçerler ve Yerleşikler
10.1.5.1. Anadolu’da Türk göçleri sonrasında ortaya çıkan çok kültürlü toplum yapısını, konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarının etkileşimi açısından analiz eder.
a)Yerleşik halk ile konar-göçerlerin üretim-tüketim biçimlerinin farklılıkları ve aralarındaki ilişkiler araştırılır.
10.1.6.Söz, Yazı, Sanat
10.1.6.1. Sözlü ve yazılı kültür arasındaki farkların toplum hayatındaki yansımalarını açıklar.
a) Sözlü ve yazılı kültürlerin temel özellikleri ayırt edilerek Selçuklu Türkiyesinde konar-göçerlerin kültür hayatındaki sözlü kültür unsurları keşfedilir.
10.1.6.2. Anadolu’daki şehirlerin mimarî dokusunda Selçuklu ve Osmanlı fetihleri sonrası ortaya çıkan değişimi değerlendirir.
a) Oğuz göçleri ve Türk hakimiyeti sonrasında Anadolu şehirlerinin yapısındaki dönüşümün yerel örnekler üzerinden öğrencilerce keşfedilmesi sağlanır.
b) Kervansaray, vakıf ve külliye gibi kurumların Anadolu şehirlerindeki sosyal hayata yaptığı
katkılar araştırılır.
40
2. Ünite: İstikrar ve Büyüme: Dünya Gücü Osmanlı (1453-1600)
Bu ünitede öğrencilerin, Osmanlıların beylikten cihanşümûl devlet haline bir büyük strateji çerçevesinde geldiklerini anlamaları ve klasik Osmanlı düzenini inşa eden değerler sistemi ve toplumsal
aktörlerin farkına varmaları amaçlanmıştır.
Önemli Kavramlar: Stratejik amaç, Fatih, Hilâfet, Kızıl Elma, Adalet Dairesi, Millet Sistemi,
kapitülasyon, İpek ve Baharat Yolları, Tersane, Kapudan-ı Derya, Kapıkulu, Seyfiye, Kalemiye,
İlmiye, askerî-reaya, Enderun, Birun, Harem, timarlı sipahi, akıncı, zımmi, Patrikhane, rahip,
keşiş, kadı, tarikat, müderris, ulema, divan şiiri, halk ozanı, şenlik düzeni.
10.2.1. Fetih ve Büyük Strateji
10.2.1.1. Osmanlı devletinin ve toplumsal düzeninin güçlenmesinde uzun vadeli stratejilerin
rolü ve önemini kavrar.
a)Strateji ve büyük strateji kavramları açıklanır.
b)Osmanlı Devleti’nin XV. ve XVI. yüzyıllardaki stratejik rakiplerinin (Venedik, Cenova, İspanya,
Portekiz, Avusturya (Habsburg İmp.), Safeviler, Mısır Memlûkları) coğrafi konumları ve stratejileri açıklanır.
c) Osmanlı Devleti’nin Batı Asya ve Doğu Avrupa’da hâkimiyet kurmasını sağlayan başlıca fetih
ve muharebeler, harita ve yatay-dikey kronoloji grafikleri yardımıyla tanıtılır. Muharebelerin
ayrıntılarına girilmez. Bu muharebelerde başarıyı getiren strateji, taktik, teşkilat ve techizat
unsurları incelenir.
d) Askerî kuvvetin ve kendine yeterli askerî sanayi tesislerinin büyük strateji amaçlarına yönelik
kullanılması farklı bölgeler üzerinde ayrı ayrı analiz edilir.
e) Osmanlı düzeninin yapıtaşı olan sosyal ve ekonomik politikalar (konar-göçer unsurların fethedilen topraklara göçürelerek iskânı, tarım alanları ve ticaret yolları üzerindeki hâkimiyet,
sürdürülebilir bir ziraî üretim yapısıyla ordu finansmanının sağlanması, nakit ekonomisinin
sınırlılığında yerinden yönetim anlayışıyla kaynakların etkin kullanılması kapitülasyonlar verilerek stratejik ortaklıklar kurulması) açıklanır.
f) Osmanlıların çok kültürlü cihanşümul bir devlet haline gelmesini sağlayan yumuşak strateji
tercihleri (Avrupa’daki siyasi ve dinî çatışmalara müdahale edilmesi, millet sistemi yoluyla
gayrimüslimlerin Osmanlı siyasi sistemine entegrasyonu, ilim ve irfan hayatında İstanbul’un
bölgesel bir cazibe merkezi haline getirilmesi) fark edilir.
41
10.2.1.2. İstanbul’un fethinin Osmanlı Devleti’nin cihanşümul bir imparatorluk haline gelmesindeki yerini açıklar.
a)İstanbul’un jeo-stratejik konumu açıklanarak, bu şehrin fethinin Osmanlı siyasi düzeninin saltanatlaşması ve cihanşümul bir devlete dönüşmesindeki rolü incelenir.
10.2.2.Kara ve Deniz
10.2.2.1. Osmanlı Devleti’nin büyük stratejisi çerçevesinde kara ve deniz politikalarının rollerini değerlendirir.
a)Kara (kıta) gücü ve deniz gücü arasındaki farklar açıklanır.
b)Bir kıta gücü olan Osmanlı Devleti’nin deniz ve kara güçlerini entegre ederek müşterek güç
haline getirmesi incelenir.
c)Osmanlıların Akdeniz Dünyasındaki varlığı askerî, ticari, sosyal ve kültürel boyutları ile değerlendirilir.
d)Atlantik ülkelerinin okyanus güçleri olarak Akdeniz’e nüfûzu ve okyanus ötesi coğrafi keşiflerin Osmanlı Akdeniz hakimiyetinde yol açtığı sorunlar incelenir.
10.2.3. Sultan ve Kapu Halkı
10.2.3.1. Osmanlı siyasi yapısında bütünlük ve istikrarın sağlanmasında padişah ve tek hanedanın önemini fark eder.
a) İstanbul’un Fethi sonrasında padişahlık makamının saltanat sistemi içerisindeki merkezî yeri
açıklanır.
b) Osmanlı hanedanının yapısı ve veraset usulü, kadîm Türk töresiyle ilişkilendirilerek incelenir.
10.2.3.2. Topkapı Sarayı’nın devlet idaresi, devlet adamı eğitimi ve şehir kültürünün geliştirilmesindeki rollerini değerlendirir.
a) Topkapı Sarayı’nın inşası ve sarayın bölümleri kısaca tanıtılır.
b) Padişahın ikametgâhı olan sarayın aynı zamanda devlet idaresinin ve devlet adamı yetiştirilmesinin de merkezi olduğu açıklanır.
c) Saray halkı ve divan-ı hümayuna değinilerek, Osmanlı merkezî idaresinde padişah dışındaki
aktörler incelenir.
42
10.2.4.Savaşanlar ve Üretenler
10.2.4.1. Timar sisteminde, savaş organizasyonu ile tarım ekonomisi arasındaki kurulan bağlantıyı açıklar.
a) Osmanlı toplum düzenindeki askerî (vergi vermeyen)-reaya (vergi ödeyen) sınıflar ayrımının
siyasi ve ekonomik temelleri tartışılır.
b) Osmanlı ordusunda timarlı sipahilerin üstlendiği başat rol açıklanır.
c) Osmanlı düzeninde toprak mülkiyet şekilleri açıklanır ve toprağın esas mülkiyetinin devlette
olması sorgulanır.
c) Timar sisteminde savaş organizasyonu ile ziraî ekonominin nasıl entegre edildiği incelenir.
10.2.5.Âlimler ve Arifler
10.2.5.1. Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfının devlet idaresi, hukuk ve ilim hayatında üstlendiği rolleri açıklar.
a)İlmiye sınıfının farklı vazifeleri (ilim ve tedris, hukuk ve adalet, devlet idaresi), dinin Osmanlı
devlet idaresi ve toplum düzenindeki rolü dikkate alınarak irdelenir.
b)Osmanlı ilim hayatında dinî/naklî ilimler, aklî ve felsefî ilimler ayrımı, bu ilim dallarında eser
vermiş örnek âlimler verilerek açıklanır.
c)Osmanlı dünyasında medreseler ve âlimlerin yanısıra, tekkeler ve ariflerin de bilgi üretimi ve
eğitim alanında önemli vazifeler üstlenmesi tartışılır.
10.2.5.2. Millet sistemini Osmanlı İmparatorluğu’nun çok kültürlü yapısı bağlamında tartışır.
a)Millet ve ümmet kavramlarının, İslam ve Osmanlı düşünce geleneklerinde bugünden farklı
anlamlara geldiği açıklanır.
b)Millet sisteminin Osmanlı Devleti’nin cihanşümul ve çokkültürlü yapısına sağladığı katkılar
tartışılır.
c)Millet sisteminin farklı dinî ve kültürel kimliklere sahip toplum kesimlerini idare etmek için
politik bir araç olarak kullanılması da sorgulanır.
10.2.5.3. Osmanlı din hayatında ilim ve irfan gelenekleri arasındaki farklılıklar ve bağlantıları
değerlendirir.
a)İlim ve irfanın birbirini tamamlayan işlevleri, her ikisine de mensup örnek şahsiyetler üzerinden tartışılır.
43
b)İlmin kitabi niteliği ve herkese açık objektif gerçekliğin bilgisine ulaşmayı hedeflemesinden
farklı olarak, irfanın kitabi olmayan kaynak ve usullerden de yararlanan ve kişiye mahsus bir
hakikat arayışı olduğu açıklanır.
10.2.6.Şehirliler ve Köylüler
10.2.6.1. Osmanlıların fethettikleri bölgelerde şehir hayatında ne tür değişiklikler ve süreklilikler olduğunu analiz eder.
a)Osmanlı şehrinin mimari olarak ne şekilde örgütlendiği, yerel örnekler üzerinden öğrencilerce
keşfedilir.
b)Osmanlı şehirlerindeki mahalle temelli çok kültürlü hayat incelenir.
c)Vakıfların şehrin imar ve sosyal hizmetlerinde rolü araştırılır.
d)Şehirlerdeki meslek grupları dönemin toplum hayatı ve tüketim ihtiyaçları ile ilişkilendirilerek
incelenir.
e)Şehirler ve kırsal kesimdeki yemek kültürleri, yerel örneklere öncelik verilerek incelenir.
f) Yerleşikler ve konar-göçerler arasındaki alışveriş ve gerilimler araştırılır.
g)Kahvehane ve bozahaneler, bir sosyalleşme mekânı olarak araştırılır.
h)Kıyafetlerdeki çeşitliliğin sosyal ve politik sebepleri sorgulanır.
i)Yangınlar ve kıtlık buhranlarının sebepleri ve başta İstanbul olmak üzere şehir nüfusunun
hayatında yol açtığı etkiler sorgulanır.
10.2.6.2. Osmanlı Devleti’nde kırsal alanlarda yerleşikler ile konar-göçerler arasında yaşanan gerilimlerin hayat tarzlarının farklılığıyla bağlantısını fark eder.
10.2.7.Şairler ve Ozanlar
10.2.7.1. Osmanlı Devleti’nde sultan ve saray çevresinin kültür ve sanat hayatındaki rolü fark
edilir.
a) Saray çevresinde oluşan kitabi kültür ve sanat hayatı ile sözlü halk kültürü arasındaki farklar
ve benzerlikler, birkaç örnek şahıs ve eser üzerinden incelenir.
44
3. Ünite: Kriz ve Dönüşüm: Değişen Dünya Dengeleri ve Osmanlı Devleti (1600-1774)
Bu ünitede öğrencilerin, Yeniçağ’da Avrupa’da yaşanan dönüşümün Osmanlı devlet teşkilatı ve
toplum düzeninde de etkilerini gösterdiğini anlamaları, Osmanlı devlet teşkilatı ve toplum düzenininde bu dönemde ortaya çıkan değişimleri iç ve dış sebepleriyle birlikte analiz etmeleri, Osmanlıların hakim stratejiden denge stratejisine geçmek durumunda kaldıklarını fark etmeleri amaçlanmıştır.
10.3.1. Diplomasi ve İttifaklar
10.3.1.1. Değişen siyasi rekabet içerisinde Osmanlı Devleti’nin ittifak arayışlarını analiz eder.
a)Habsburg İmparatorluğu’na karşı yürütülen Uzun Savaş neticesinde diplomaside mütekabiliyet esasının kabul edildiği açıklanır (Zitvatoruk Ant.).
b)Habsburg Savaşı ile aynı tarihlerde Safevilere karşı girilen savaş sonunda doğu sınırının sabitlendiği açıklanır.
c)Onyedinci yüzyılda OSmanlı Devleti’nin karşı karşıya kaldığı stratejik tehditler (Lehistan, Venedik, Avusturya, Rusya) ve kayıplar, diplomatik anlaşma metinlerinin ve muharebelerin ayrıntılarına girilmeksizin incelenir.
d)Osmanlı Devleti’nin bu dönemde Avrupa siyasetinde kurduğu konjonktürel ittifaklar, denge
statejisinin örnekleri olarak anahatlarıyla açıklanır.
10.3.1.2. Westphalia Antlaşması’nın içeriğini modern devletler hukukunun doğuşu açısından
değerlendirir.
a)Avrupa’da Katolik-Protestan ayrışması temelli Otuz Yıl Savaşları sonunda yapılan Westphalia
Antlaşması ile beraber seküler devletlerarası hukukun doğuşu incelenir.
10.3.2. Kalyon ve Okyanus
10.3.2.1. Denizcilik faaliyetlerinin içdenizlerden okyanuslara taşınmasının dünya siyaset ve
ticaretindeki etkilerini analiz eder.
a)Atlantik güçlerinin Akdeniz siyasetine dâhil oluşu ve Avrupa güçlerinin coğrafi keşifleri, ticari
ve askerî denizcilik stratejilerinin küreselleşmesi olarak değerlendirilir.
b)Denizcilik alanında yaşanan dönüşüm, kadırgadan kalyona geçiş boyutunda incelenir.
c)Osmanlı Devleti’nin Akdeniz ve Karadeniz hâkimiyetinin zayıflaması, ilgili deniz harpleri ayrıntıya girilmeksizin zikredilerek, incelenir.
45
10.3.3. İktidar ve Muhalefet
10.3.3.1. Osmanlı devlet ve toplum hayatında ortaya çıkan muhalif hareketlerin o dönemde
Dünya’daki gelişmelerle bağlantısını farkeder.
a) Yeniçağ Avrupasında yaşanan dönüşümün altında yatan fikri-manevi (Rönesans-Reform, Protestanlaşma, hümanist ve rasyonalist felsefeler, Bilim Devrimi, sekülerleşme), sosyo-politik
(ülke-devlet esasına dayalı prensliklerin ortaya çıkışı ve devletlerarası ilişkilerin sekülerleşmesi,), sosyo-ekonomik (Merkantalizm ve kırdan kente göç, aristokrasiye karşı tüccar burjuva
sınıfının güçlenmesi), askerî (Askerî Devrim) ve teknolojik (ateşli silahlar, yeni gemi türleri)
sebepler anahatlarıyla açıklanır. Rönesans, Reform ve Coğrafi Keşifler gibi gelişmeler, sosyal
ve tarihî bağlamlarından kopuk bir şekilde ezbere dayalı işlenmez.
b) Avrupa’da “Onyedinci Yüzyıl Krizi” olarak bilinen dönüşüm, merkeziyetçi ülke-devletlerin oluşum süreci olarak incelenir.
c) Merkantalist ekonomi ve Askerî Devrim’in, Avrupa devletleri ile rekabet halindeki Osmanlı
toprak düzeni ve buna bağlı savaş organizasyonunda yol açtığı zorunlu dönüşümler tartışılır.
d) Osmanlı ıslahat layihaları literatürünün devlet idaresi ve toplum düzenindeki değişiklikleri
daha ziyade iç faktörlere bağlı olarak ve merkeziyetçi bir perpsektiften algılaması sorgulanır.
e) Avrupa’da merkeziyetçi mutlakiyetçi devletler güçlenirken, Osmanlı coğrafyasında mahalli
politik ve ekonomik aktörlerin merkezî idareye karşı güç kazanması irdelenir.
10.3.3.2. Osmanlı ekonomisinde yaşanan enflasyonun siyasi ve toplumsal düzene etkilerini
değerlendirir.
a) Amerika’nın keşfi sonrası İspanya’dan Avrupa ve Dünya’ya yayılan değerli metallerin ortaya
çıkardığı Fiyat Devrimi’nin Osmanlı coğrafyasında sebep olduğu enflasyon ve toprağın ticarileşmesi gibi etkileri vurgulanarak bunların Yeniçeri isyanları, suhte isyanları, Celali İsyanları
gibi muhalif hareketlerdeki rolü araştırılır.
10.3.3.3. Celali İsyanlarının nedenlerini değerlendirir.
a) Celali İsyanları’na katılan toplum kesimleri ayırt edilir ve bunların hangi sebeplerle yerleşik
düzenin dışına çıkmak istedikleri araştırılır.
46
10.3.4. Tüfek ve Piyade
10.3.4.1. Timar sisteminde ve Yeniçeri Ocağı’nda ortaya çıkan bozulmaların Avrupa’daki Askerî Devrim ile ilişkisini açıklar.
a) Batı ve Orta Avrupa’daki Askerî Devrim’in unsurları olarak şövalye (aristokratik elit süvariler)
sınıfının düşüşü, ücretli savaşçı topluluklarının öne çıkışı, ateşli silahların gelişmesi ve bunları
kullanan piyade sınıfının ön plana çıkması, eşzamanlı ateş gücü oluşturmak için muharebelerde saf düzeninin ve askerlerin bu yönde eğitilmesi (talim) ihtiyacı açıklanır.
b) Avrupa ordularına karşı üstünlüğünü kaybeden Osmanlı ordusunda, tüfek kullanabilen piyade ihtiyacının artması neticesinde, Yeniçeri Ocak mevcudunun artışı ve devşirme sisteminin
sona erişi, ücretli geçici asker (sekban, sarıca, levent) istihdamına sıklıkla başvurulması, Osmanlı Devleti’nin yeni askerî teknoloji ve bilgi alanındaki gelişmeleri takibi ve nihayet toprak
düzenindeki özelleşme eğilimleri sebebiyle ordunun lojistik sistemin bozulması gibi hususlar
Askerî Devrim ile ilişkilendirilerek incelenir.
10.3.5. Para ve Tüccar
10.3.5.1. Savaş finansmanında artan nakit ihtiyacının vergilerin artışı ve toplanması üzerindeki etkisini değerlendirir.
a) Vergi toplama ve toprak mülkiyetindeki özelleştirme dinamikleri (iltizam ve malikane) ve olağanüstü savaş vergilerinin, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki Askerî Devrim ile birlikte süvari
yerine daha fazla piyade askerine ihtiyaç duyması ile ilişkisi incelenir.
10.3.6. Lâle ve Barok
10.3.6.1. Aydınlanma düşüncesinin ortaya çıkışı ile burjuva sınıfının yükselişi arasındaki ilişikiyi açıklar.
a) Aydınlanma düşüncesinin, seküler bir özgürleşme projesi olarak insanı kurumsal din, fizikî
çevre (tabiat), toplumsal gelenekler gibi sınırlandırıcılardan bağımsızlaştırma ideali temelinde inşa edildiği fark edilir.
b) Roma Katolik Kilisesi’nin Avrupa’da fikri-manevi, siyasi ve sosyo-ekonomik alanlardaki baskı
ve vesayetinin, ruhban ve aristokrat olmayan kesimleri alternatif bir dünya tahayyülüne sevk
etmesi tartışılır.
c) Aydınlanma düşüncesi ile şehirli orta sınıfının (burjuvazi)yükselişi arasındaki ilişki, birkaç Alman, Fransız ve İngiliz örnek filozofun kısa hayat hikayesi ve temel fikirleri üzerinden irdelenir.
47
10.3.6.2. Yeniçağ’da Osmanlı düşünce hayatı ve mimarisinde ortaya çıkan yenilikçi arayışlar
bir erken modernleşme girişimi olarak değerlendirir.
a) Osmanlı ilim ve irfan geleneğinde yeni arayışlar Mustafa Âli, Kâtib Çelebi, Naima Efendi,
Evliya Çelebi, Niyazi-i Mısri, Aziz Mahmud Hüdai ve Yanyalı Esad Efendi örnekleri üzerinden
araştırılır.
b) Avrupa’da matbaanın kullanılmaya başlanmasının bilginin üretilmesi ve bilgiye erişim alanlarında sağladığı imkânlar araştırılır.
c) Osmanlı Devleti’nde Müslüman ve gayrimüslimlerin matbaayı kullanma hususundaki ilk tecrübeleri araştırılır.
b) Lâle Devri olarak bilinen dönemde Osmanlı Devletinde Avrupa’ya paralel olarak mimari ve
estetik arayışında yeni yönelişler başlıca eserler üzerinden araştırılır.
48
4. Ünite: Devrimler Çağı ve Yenileşme: Küreselleşen Dünyada Türkiye (1774-1974)
Bu ünitede öğrencilerin, çağdaş Dünya ve Türkiye’nin ortaya çıkış sürecini fikrî, stratejik, politik,
ekonomik ve sosyal boyutlarıyla analiz etmeleri, yakın Türkiye tarihini başta Avrupa olmak üzere Dünya’daki gelişmelerle ilişkilendirebilmeleri, Batı modernitesinin Türkiye de dahil olmak üzere
Dünya’da ne tür değişiklik ve kırılmalara sebep olduğunu kavramaları amaçlanmıştır.
10.4.1. Doğu Sorunu ve Denge Stratejisi
10.4.1.1. Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığına yönelik tehditler ile Doğu Sorunu arasındaki bağlantıyı farkeder.
a) Osmanlı Devleti’nin güç kaybetmesiyle birlikte Büyük Güçler’in Osmanlı coğrafyasına nüfûz
etme ve muhtemel bir dağılma durumunda ülke topraklarını ve tabiî kaynaklarını paylaşma
mücadelesi küresel güç mücadelesi bağlamında incelenir.
b) Doğu Sorunu kapsamında Büyük Güçler’in müdahelesiyle uluslararası boyut kazanan Mısır’ın
Fransızlar tarafından işgali ve sonrasında Mehmed Ali Paşa- İstanbul çatışmaları, 1821 Rum
İsyanı ve sonrasında Yunanistan’ın kurulması, Kırım Savaşı ve sonrasında Osmanlı Devleti’nin
Paris Konferansı ile Avrupa devletler hukukuna dâhil edilmesi, 93 Harbi ve sonrasında Berlin
Kongresi ile Doğu Anadolu ve Makedonya sorunlarının tanımlanması konuları incelenir.
c) Osmanlı Devleti’nin dağılma sürecindeki Balkan Savaşı ve sonrasında Osmanlı Avrupa topraklarının kaybı, Birinci Dünya Savaşı öncesi İngiliz-Rus-Fransız ittifakı ve Reval Görüşmesi,
Birinci Dünya Savaşı arefesinde Osmanlı hükûmetinin çeşitli Büyük Güçler ile ittifak arayışları
ve Almanya ile yakınlaşma araştırılır.
d) Osmanlı sonrası Arap coğrafyasında kurulan manda idareleri Doğu Sorunu’nun sonuçları olarak tartışılır.
10.4.1.2. Boğazlar üzerinde Osmanlı Devleti ve Rusya arasındaki rekabetin Avrupa siyasetindeki önemini açıklar.
a) 1774-1914 arasında Osmanlı Devleti’nin en büyük stratejik rakibinin Çarlık Rusyası olduğu
açıklanır.
b) Çarlık Rusyasının Boğazlara olan ilgisi, küresel bir güç olmak isteyen Rusya’nın askerî ve
ticari denizciliğe olan ihtiyacı açısından harita üzerinde analiz edilir.
c) Rusya’nın Boğazları kontrol ve Boğazlar’dan serbest geçiş hakkı gibi talepleri karşısında
İngiltere, Avusturya-Macaristan, Almanya ve Fransa gibi ülkelerin Boğazları tahkim ve diplomatik girişimler ile Osmanlı Devleti’nin yanında yer alması örneklerle irdelenir.
49
10.4.1.3. Cumhuriyet döneminde Türkiye’nin izlediği denge ve ittifak kurma stratejisi ile Geç
Osmanlı stratejik tercihleri arasındaki sürekliliği kavrar.
a) Türkiye’nin NATO’ya girişi ve Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği’ne karşı Batı Dünyası
ile yakınlaşması tercihi, Osmanlı Devleti’nden miras kalan stratejik hafıza ile ilişkilendirilerek
araştırılır.
10.4.2. Devlet, Millet ve Yurttaş
10.4.2.1. Fransız İhtilali ve Sanayi İnkılabı’nın imparatorlukların devlet-toplum ilişkilerinde yol
açtığı dönüşümü değerlendirir.
a) Fransa kaynaklı devrimci ve cumhuriyetçi söylemlerin Avusturya-Macaristan, Çarlık Rusyası
ve Osmanlı Devleti gibi imparatorluklarda sosyal ve siyasi muhalefeti beslemesi birkaç örnek
üzerinden tartışılır.
b) Fransa’daki İhtilal Hükumeti ile Avrupa monarşilerinin Napoleon Savaşları olarak bilinen bir
dizi çatışmada 1815’e kadar karşı karşıya gelmesi siyasi sebep ve sonuçları itibariyle açıklanır.
c) Avrupa’daki 1848 Devrimleri olarak bilinen sosyal muhalefet hareketlerinin sosyo-ekonomik
ve sosyo-politik sebepleri araştırılır.
d) Sanayi İnkılabı sonrasında Avrupa metropollerinde belirginleşen sınıflı toplum yapısının eşitlik ve demokrasi taleplerini arttırdığı ve mutlakiyetçi monarşilerin anayasal monarşiler haline
dönüşmek durumunda bıraktığı tartışılır.
e) Birinci Dünya Savaşı sonrasında imparatorlukların sona ermesi (Rusya, Avusturya, Osmanlı),
cumhuriyet ve parlamenter demokrasinin modern dünyada hakim siyasi rejimler haline gelmesi temelinde sorgulanır.
10.4.2.2. Modern zamanlarda devletin toplumsal alana daha fazla müdahil hale gelmesini analiz eder.
a) Ondokuzuncu yüzyılda devlet idarecilerinin politik-askerî ve sosyo-ekonomik ihtiyaçları çerçevesinde ülkelerindeki nüfusu arttırma ve demografik gücü bir milli güç unsuru olarak kullanma yaklaşımı açıklanır.
b) İletişim ve ulaşım sektörlerindeki gelişmelerin (telgraf, demiryolu vs.) merkezî idarelere ülkeleri üzerindeki otoritelerini arttırma imkânı vermesi Osmanlı Devleti örneğinde araştırılır.
c) Ondokuzuncu yüzyılda eğitim ve sağlık alanlarında dinî vakıflar ve sivil toplum kuruluşlarının
yerini devletin alması incelenir.
50
10.4.2.3. Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı ve Kanun-ı Esasî’nin içeriklerini, global ve yerel
siyasi şartlar bağlamında tartışır.
a) Ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı siyasi tarihine geçen önemli siyasi vesikalar (Sened-i İttifak,
Tanzimat ve Islahat Fermanları, Kanun-ı Esasî), merkezî idarenin kriz dönemlerinde uluslararası güçler, yerel siyasi aktörler ve ahalinin taleplerini uzlaştırma çabaları olarak sorgulanır.
b) Üç Tarz-ı Siyaset olarak bilinen ideolojiler, merkezî idarenin ve İstanbul’daki düşünce adamlarının siyasi ve toplumsal birliği koruma çabaları olarak değerlendirilir.
c) Meşrutiyet dönemlerinde yapılan mebusan seçimleri, Cumhuriyet dönemindeki çok partili
hayata geçişin öncüsü demokratikleşme süreci olarak incelenir.
10.4.3. Zorunlu Askerlik ve Topyekûn Harp
10.4.3.1. Osmanlı Devleti’nde modern ordu teşkilatı ve yurttaş askerliğinin gelişimini siyasi ve
sosyal boyutlarıyla birlikte değerlendirir.
a) Fransız İhtilali sonrasında yürürlüğe sokulan zorunlu yurttaş askerliği sistemi, ulus devlet ve
cumhuriyet rejimlerinin eşitlik ve demokratikleşme ilkeleri ile ilişkilendirilerek incelenir.
b) Monarşik siyasi yapılar ve zirai ekonominin hakim olduğu ülkelerde, her yurttaşın zorunlu
askerlik yapmasının doğuracağı siyasi ve ekonomik riskler tartışılır.
c) Osmanlı Devleti’nin Batı tipi yeni bir düzenli ordu kurma projeleri (Nizam-ı Cedid, Asakir-i
Mansure, Asakir-i Nizamiyye), dış askerî rekabete ayak uydurma arzusu yanında ülke içinde
merkezî idarenin otoritesini arttırma amaçlı çabalar olarak da sorgulanır.
d) Zorunlu askerliğe dayalı kitlesel bir düzenli ordu kurmanın önündeki siyasi, sosyal, ekonomik,
coğrafi ve teknolojik zaaf kaynaklı engeller araştırılır. Zorunlu askerliğin 1843-1909 arası süreçte ancak tedrici olarak herkesi kapsar hale geldiği muafiyetler ve bedel-i askerî uygulamasına atıfla vurgulanır.
e) Yeni Osmanlı ordusunun ve Cumhuriyet döneminde TSK’nın içine girdiği başlıca muhaberebeler (1774-1878 arası Rus harpleri, Osmanlı-M. Ali Paşa çatışmaları, 1897 Osmanlı-Yunan
Harbi, Trablusgarp Harbi, Balkan Savaşı, Birinci Dünya Savaşı, Kore Harbi, Kıbrıs Harekatı)
çatışan taraflar ve Osmanlı ordusunun askerî kuvveti açılarından kısaca açıklanır.
51
10.4.3.2. 1876-1971 arasında Türkiye siyasetinde gerçekleştirilen darbelerin iç ve dış sebepleri ile sonuçlarını analiz eder.
a) 1876-1971 arasında sultanlara ve/veya parlamenter rejime karşı yapılmış darbelerin (1876,
1909, 1913, 1960, 1971) aktörleri, dış ve iç sebepleri, gerçekleştirilme şekilleri ve sosyo-politik sonuçları araştırılır.
10.4.3.3. Endüstri Çağı’nda savaşta teknoloji ve ekonomininin artan önemini fark eder.
a)Modern savaş teknolojisinde yaşanan büyük değişim, kara ve deniz kuvvetlerinde kullanılan
başlıca techizatla örneklendirilerek açıklanır.
b)Modern bilim ve teknolojinin savaşların yıkıcılığını arttırması, II. Dünya Savaşı’nda kullanılan
Atom Bombası ve stratejik hava bombardımanları örneklerinde tartışılır.
c)Savaş harcamalarının artması sebebiyle, modern devletlerin kamu harcamalarında savaş harcamalarının tüketici etkisi, son dönem Osmanlı bütçelerinden örnekler verilerek irdelenir.
10.4.3.4. Bir topyekûn harp olarak Birinci Dünya Savaşı’nın Türkiye’nin siyasi, sosyal, demografik ve ekonomik yapılarındaki etkilerini açıklar.
a) Topyekûn harp kavramı ve Birinci Dünya Savaşı’nın neden ilk topyekûn harp olarak görüldüğü açıklanır.
b)Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin hangi stratejik amaçlarla, hangi cephelerde,
hangi düşman kuvvetlere karşı, toplamda kaç asker seferber ederek ve ne kadar zayiat vererek muharebe ettiği kısaca açıklanır ve savaşın Türkiye üzerindeki etkileri (savaş sırasında
yönetimin otoriterleşmesi, seferberliğin nüfuz ve üretim üzerindeki etkisi, Anadolu’dan ve
Anadolu’ya doğru zorunlu göçlerle nüfus yapısında değişiklikler, genç erkek nüfusunda azalma, savaş öncesi ve savaş sonrasında Osmanlı kamu maliyesinin borç krizi, cephe gerisinde
kadınlar ve çocukların yaşadığı geçim sıkıntıları) araştırılır.
10.4.4. Tekno-Bilim ve İdeoloji
10.4.4.1. Bilginin üretilme amacı ve yöntemleri açısından, pozitivist bilim anlayışı ile kadîm
bilim anlayışı arasında bulunan farkları ayırt eder.
a) Kadîm bilimin nazari yapısına karşılık pozitivist modern Batı biliminin ampirik araştırmaya
dayanması; kadîm bilimin mutlak gerçekliği ve insanın kendisini bilmesini amaçlamasına karşılık pozitivist bilimin maddi gerçekliği açıklama ve insanın dış çevresini kontrole odaklanması, kadîm bilimin din ve inanç sistemleriyle bağlantı kurabilmesine karşılık pozitivist bilimin
bunu reddi gibi hususlar sorgulanır.
52
b) XIX. Yüzyılda Avrupa’da ve XX. Yüzyılda dünyada hakim bilim yapma pratiği kabul edilen
pozitivizmin Dünya bilim tarihine geçmiş tek bilim yöntemi olmadığı tartışılır.
c) Pozitivist bilim anlayışının, insanlığın evren, dünya ve kendisine bakışında ne tür değişiklik ve
kırılmalar meydana getirdiği teorik bilimden mühendislik temelli tekno-bilime geçişin sonuçları çerçevesinde araştırılır.
d) Osmanlıların pozitivist bilim ve dünya tasavvuru ile tanışmasının, Avrupa devletleriyle girilen
askerî ve ekonomik rekabet çerçevesinde açılan kurumlarda (Hendesehane ve Mühendishaneler, Mekteb-i Harbiyye, Tıbbiye, Mülkiye, diğer meslek okulları) aracılığıyla gerçekleşmesi
incelenir.
e)1933 Üniversite Reformu, Cumhuriyet devri Türkiyesinde bilim paradigmasının resmen değiştirilmesi bağlamında değerlendirilir.
10.4.4.2. Modern dünyada Avrupa merkezli olarak gelişen ideolojilerin, birey ve toplumun
dünyayı anlamlandırma arayışında dinin yerine geçtiğini değerlendirir.
a) Batı modernliğinin burjuva sınıfının entelektüel faaliyetlerde (bilim, eğitim, hukuk) Katolik
Kilisesi’nin tekelini kırma ve kendine yer açma çabası çerçevesinde bir sekülerleşme projesi
olması tartışılır.
b) Modern siyasi ideolojilerin (liberalizm, sosyalizm, Marksizm, nihilizm), temel görüşleri tanıtılarak sekülerizm ve pozitivizmle ilişkisi analiz edilir.
c) İki dünya savaşı arasında Avrupa’da ve Dünya’da güç kazanan totaliter ideolojiler (Nazizm,
Faşizm, Stalinizm), rasyonalizm ve materyalizm akımlarının beslediği mutlak güç ve mutlak
kontrol arzularının aşırı ürünleri olarak tartışılır.
d) İkinci Dünya Savaşı sonrası Dünya’da ekonomik-teknik aklın hakim hale gelmesi, Batı ve Doğu
bloklarındaki farklı siyasi ideolojilerin dayandığı ortak modernleşme ve ekonomik büyüme
temellerinde keşfedilir. 10.4.5. Sermaye ve Emek
10.4.5.1. Endüstriyel üretim tarzı ile Sanayi Inkılabı öncesindeki üretim tarzı arasındaki farkları
açıklar.
a) Endüstriyel üretim ile el emeğine dayalı zirai ve zanaat üretimi arasındaki farklılıklar çalışma
ortamı, üretim aletleri, üretimin hızı ve mikdarı, üretim organizasyonu ve çalışma disiplini gibi
hususlar üzerinden karşılaştırılır.
53
10.4.5.2. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde Türkiye’de tarıma dayalı ekonomi ve toplum
düzeninden sanayi toplumuna geçişte yaşanan zorluk ve engelleri analiz eder.
a) Devletin ve özel sektörün sanayileşme çabalarını engelleyen altyapısal problemler (sermaye,
bilim ve teknoloji, yetişmiş personel, uzun vadeli strateji vs. eksiklikleri) irdelenir.
b) Küresel kapitalist güçlerle rekabet kaynaklı zorluklar, gümrük ve ticaret anlaşmalarının sınırlayıcılığı, yerli üretim yerine ithalatın tercih edilmesi gibi dış kaynaklı faktörlerin rolü değerlendirilir.
c) Kırsal emeğin kente göç etmesinden kaynaklı sosyal sıkıntılar araştırılır.
10.4.5.3. Geç Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesinde devletin ekonomik hayat üzerindeki kontrolü ve belirleyici rolünü, ekonomik ve politik sebepleriyle analiz eder.
a) İttihat ve Terakki hükûmetlerinin Milli İktisat politikası çerçevesinde “milli burjuvazi” oluşturma gayretinin arkasında yatan politik ve ekonomik sebepler sorgulanır. Son dönem Osmanlı
mali ve ticari hayatında gayrimüslimlerin ve yabancıların giderek artan payının merkezî idare
tarafından bir tehdit olarak algılandığına vurgu yapılır.
b) 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın, Cumhuriyet Türkiyesinde devletçiliğin temel ilke kabul
edilmesindeki rolü araştırılır.
c) İkinci Dünya Savaşı sonrası ABD merkezli olarak kurulan Dünya ekonomik düzeninin kurumları (Bretton Woods sistemi ve IMF) ve savaş sonrası Türkiye’nin IMF ile ilişkiye geçmesinin
sebepleri incelenir.
d) Çok partili hayata geçilmesi ile birlikte hayata sokulan kalkınma politikası çerçevesinde ithal
ikameci sanayi, tarımda makinalaşma ve dış borca dayalı büyüme modellerinin kısa ve uzun
vadeli sosyo-ekonomik sonuçları araştırılır.
e) 1856-1974 arası süreçte kamu maliyesinde yaşanan borç krizlerinde, kapitalist dünya ekonomisinin etkileri yanında devlet harcamalarının verimliliğinin etkisi de sorgulanır.
10.4.6. Gündelik Hayat ve Popüler Kültür
10.4.6.1. Türkiye’nin yakın tarihindeki nüfus hareketlerinin siyasi, askerî ve ekonomik sebeplerini açıklar.
a) İmparatorlukların ulus-devlete dönüşmesinin demografik hareketleri beraberinde getirmesi
tartışılır.
54
b) Osmanlı Devleti’nin savaşlar ve siyasi anlaşmalar sonucunda toprak kaybetmesiyle Türk ve
Müslüman ahalinin Anadolu’ya doğru zorunlu göçleri incelenir.
c) Yerli gayrimüslimlerin stratejik ve siyasi sebeplerle Anadolu’dan göç etmek zorunda kalışı,
Ermeni Tehciri ve Mübadele örnekleri üzerinden araştırılır.
d) Cumhuriyet döneminde yurtiçinde kırdan kente ve Türkiye’den Avrupa’ya gerçekleşen emek
göçünün ekonomik sebepleri ve sosyal sonuçları araştırılır.
10.4.6.2. Modern dünyada toplum yapısının kitleselleşmesini, kapitalist ekonomi ve kitle ordusu kurumlarının güçlenmesinin sosyal sonuçları olarak değerlendirir.
a) Kitle toplumu olgusu, bireylerin ve küçük toplulukların otantik hayat tarzları ve kültürlerini
değiştirmek zorunda kalması açısından değerlendirilir.
b) Seri üretime dayalı endüstriyel kapitalist ekonominin büyük pazarlara ihtiyacının sosyal sonuçları, tüketim kalıplarının tektipleştirilmesi ve büyük nüfuslu metropollerin ortaya çıkması
temelli olarak sorgulanır.
c) Zorunlu askerliğe dayalı modern kitlesel ordunun, askerî ve sosyal hayat alanlarında standartlaştırmayı beraberinde getirdiği fark edilir.
10.4.6.3. Osmanlı Devleti’nde ve Cumhuriyet Türkiyesinde kamuoyu olgusunun gelişmesinde
basın ve yayın organlarının rolünü değerlendirir.
a) Modern dünyada kamuoyu kavramının sosyal bir gerçeklik haline gelmesinde XIX. yüzyılda
gazetenin, XX. yüzyılda radyo ve televizyonun rolü açıklanır.
b) Modern Avrupa şehirlerindeki kamusal mekânlar (parklar, meydanlar, büyük bulvarlar vs.)
klasik Osmanlı şehrindeki sosyal toplanma mekânları ile karşılaştırılarak aradaki farkların sebepleri tartışılır.
c) Kitle toplumunun bir kültür endüstrisini de ortaya çıkardığı, popüler kültür ve sanat ürünlerinin önceki dönemlerdeki kültür ve sanat ürünleri ile niteliksel karşılaştırılması üzerinden
incelenir.
d) Modern birey ve toplumun zaman tasavvurundaki değişim (iş zamanı- boş zaman) ve bunun
eğlence hayatının nitelik ve niceliğinde yarattığı dönüşüm analiz edilir.
55
Haftalık 4 ders saati esas alınarak hazırlanmış olan 11. sınıf tarih dersi öğretim programı, “Osmanlı Medeniyeti” üst başlığı altında 4 üniteden oluşmaktadır. Bu üniteler aşağıdaki gibidir;
1. Ünite: Âlem ve İnsan Tasavvuru
2. Ünite: Toplum Düzeni ve Devlet Anlayışı
3. Ünite: Geçim ve Meslek Ahlâkı
4. Ünite: Keyif ve Afiyet Dünyası
11. Sınıf (4 Ders Saati) Tarih Dersi Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve
Oranları
KAZANIM
SÜRE / DERS
SAYISI
SAATİ
1. Ünite: Âlem ve İnsan Tasavvuru
9
36
26
12
48
32
7
28
20
4. Ünite: Keyif ve Afiyet Dünyası
9
32
22
TOPLAM
37
144
100
ÜNİTE
56
ORANI (%)
11. SINIF: OSMANLI MEDENİYETİ
11. Sınıf Tarih Öğretim Programı, 9. ve 10. sınıflarda elde edilmiş kazanımlar temelli olarak
yapılandırılmıştır. Osmanlı medeniyeti temel kavramlar ve değerler merkezli olarak işlenmiş ve öğrencilerin öğreticiler rehberliğinde soyut düşünme ve genelleme becerilerini arttırmalarına zemin
hazırlanmıştır.
1.Ünite: Âlem ve İnsan Tasavvuru
Bu ünitede öğrencilerin, Osmanlı medeniyetine zemin oluşturan âlem ve dünya tasavurrunun
soyut ve genel ilkelerini kavramlar temelinde öğrenmeleri, Osmanlı medeniyetinin İslam düşünce
geleneği ve kadîm dünya tasavvurları ile bağlantılarını fark etmeleri, insanı insan yapanın onun
kendini ve parçası olduğu hayatı anlama ve bilme çabası olduğunu anlamaları ve bu kazanımlar
ile çağdaş dünyada birey ve toplum hayatındaki sorunları bütüncül bir bakışla sorgulayabilmeleri
amaçlanmıştır.
11.1.1. Âlem ve Dünya
11.1.1.1. Her medeniyetin belirli bir dünya ve insan tasavvuruna dayandığını fark eder.
a) Dünya tasavvuru kavramı açıklanarak her medeniyetin ortak özellikleri olsa da farklı dünya
tasavvurları üzerine inşa edildiği Dünya medeniyet tarihinden örnekler verilerek analiz edilir.
11.1.1.2. Değerlerin medeniyetlerin oluşması ve farklılaşmasındaki etkisini açıklar.
a) Medeniyetlerin kurucu kavramlar ve değerlerinin metafizik (din, felsefe) kaynaklı soyutlamalar olduğu açıklanır.
b)Değerler sistemlerinin insanların birarada yaşamasını mümkün kılan soyut uzlaşma alanları
olduğu değerlendirilir.
c)Farklı din, inanç ve hayat tarzlarına sahip topluluklarının değerler sistemlerinde farklılıkların
tabiî olduğu vurgulanır.
11.1.1.3. Osmanlı dünya tasavvurunun temel prensiplerini açıklar.
a) Âlem (evren) ve dünyanın âlem içindeki yerine dair İslam ve Osmanlı medeniyetlerindeki ana
akım görüşler açıklanır.
b) Nizam-ı âlem kavramı, fizik ve sosyal dünyanın bir düzeni olduğu anlamında incelenir.
57
c) Dünya hayatının fizik ve sosyal evrenler boyutunda dinamik bir yapıya sahip olduğu olgusuna
dair Osmanlı düşüncesinde mevcut vahdet/birlik- kesret/çokluk zıtlığı, devir nazireyesi, sudûr
nazariyesi gibi teorik yaklaşımlar araştırılır.
d) Görünür dünyadaki olay ve olguların görünmeyen hikmetlere işaret ettiği anlayışı (zâhir ve
bâtın birlikteliği) incelenir.
e) Dünya hayatındaki olay ve olguların anlamlandırılmasına yönelik sebep- illiyet- hikmet üçlemesi, çağdaş bilimin sebep-sonuç anlayışı ile kararlaştırılır.
11.1.2. Varlık ve Oluş
11.1.2.1. Mutlak varlık ile varoluş arasındaki farkları karşılaştırır.
a) Zaman ve mekandan bağımsız mutlak varlık (Vücûd) ile tarihî şartlara bağlı olarak değişen
beşerî varoluş arasındaki fark anlaşılır.
b) Dünyadaki varoluşun esasında zıt gözüken olguların birbirini tamamlayan döngüsel hareketi
olduğu görüşü örneklerle tartışılır.
11.1.3. Mekân ve Ân
11.1.3.1. Döngüsel ve bütüncül zaman anlayışlarının birey ve toplumun hayata bakışındaki
etkilerini kavrar.
a) Mekân kavramının aslen varoluş (kevn) sahnesi anlamında kullanıldığı açıklanır.
b) Çağdaş doğrusal zaman anlayışından farklı olarak, diğer kadîm medeniyetlerde olduğu gibi
Osmanlı medeniyetinde de döngüsel (dairevî) ve yekpâre (bütüncül) zaman anlayışının (ân/
dem ve ân-ı daim) beşerî varoluşu anlamlandırmak için kullalnılması analiz edilir.
11.1.4. Her İnsan Bir Âlem
11.1.4.1. Osmanlı dünya tasavvurunda insanın merkezî konumda bulunduğunu kavrar.
a) İnsanın ‘zübde-i âlem’ (mikrokozmos) olduğu anlayışı Kınalızâde Ali ve Müneccimbaşı Ahmed
Dede gibi Osmanlı düşünürlerinin fikirleri çerçevesinde araştırılır.
11.1.4.2. İnsan gerçekliğinin farklı aşamaları barındırdığını kavrar.
a) Ruh, kalb ve nefs kavramlarının çağdaş bilim dilindeki psişe ve ego kavramlarına benzer ve
farklı içerikleri incelenir.
58
b) İnsan nefsinin yapısı, işlevi, insanın kendini tanıma serüveninde kat edeceği nefis aşamaları
açıklanır.
c) İnsanın nefsini terbiye ederek hürleşeceği düşüncesi, çağdaş dünyadaki özgürlük tasavvurları
ile karşılaştırılarak analiz edilir.
11.1.5. Kendini Bilen İnsan
11.1.5.1. Osmanlı ilim ve irfan anlayışını, bilgi kaynakları ve kullanılan yöntem açısından modern bilim anlayışıyla karşılaştırır.
a) Osmanlı irfan geleneğinde amacın insanın zâtını tanıması üzerinden mutlak hakîkate varmak
olması açıklanır.
b) Osmanlı ilim anlayışı, Taşköprülüzâde’nin ilimler tasnifi üzerinden incelenir.
c) Osmanlı ilim geleneğinde kabul gören bilgi kaynakları (vahiy, sezgi, akıl ve beş duyu) ile modern bilimde kabul gören bilgi kaynakları karşılaştırılır.
d) Osmanlı ilim anlayışında bilgideki kesinlik dereceleri (ilme’l-yakîn,ayne’l-yakîn, hakke’l-yakîn)
araştırılır.
11.1.5.2. Aşkın insanın hakikate ermesindeki merkezî rolünü fark eder.
a) Aşk kavramının, İslam ve Osmanlı Irfan geleneklerindeki anlamı araştırılır.
b) İnsanın Tanrı’yı ve âlemi tanımasında aşkın merkezî rolü ve aşk türleri (ilahî aşk, mecazi aşk)
tartışılır.
59
Bu ünitede öğrencilerin, Osmanlı toplum ve devlet düzenini kavramlar temelinde öğrenmeleri,
Osmanlı medeniyetinin İslam düşünce geleneği ve kadîm dünya tasavvurları ile bağlantılarını fark
etmeleri, din ve devlet ilişkilerinin yapısını analiz etmeleri, savaşın hangi dinî ve hukukî çerçeve içerisinde değerlendirildiğini öğrenmeleri, adalet kavramını analiz etmeleri ve Osmanlıların eğitimde
kullandığı yöntemleri incelemeleri amaçlanmıştır.
11.2.1. Saltanat ve Nizam
11.2.1.1. Osmanlı siyaset felsefesinde “nizam-ı âlem” düşüncesinin temel düstur olduğunu
fark eder.
a) Nizâm-ı âlem kavramının toplum ve siyaset alanına nakledilmesi ve devlet otoritesinin toplum düzeninin teminatı olarak görülmesi irdelenir.
11.2.1.2. Osmanlı siyaset düşüncesinde devlet otoritesi ile toplum hayatındaki düzen arasında kurulan ilişkiyi açıklar.
a) Osmanlı siyaset düşüncesinde, otorite boşluğunun toplum düzenini ortadan kaldıracak büyük
bir tehdit olarak görülmesi, İslam ve Osmanlı tarihlerinde yaşanan tecrübeler dikkate alarak
tartışılır.
b) Osmanlı nasihatname ve siyasetname literatürünün işlevi açıklanarak, devlet idarecisinin sahip olması gereken vasıflarla ilgili kısımları incelenir.
11.2.2. Din ve Devlet Birlikteliği
11.2.2.1. Osmanlı Devleti’nde dinin devlet idaresindeki rolünü değerlendirir.
a) Osmanlı Devleti idaresinin seyfiye, kalemiye ve ilmiye zümrelerinin birlikteliğine dayalı yapısı
açıklanır.
b) Dinin ve din kaynaklı hukukun toplum düzeni ve devlet teşkilatındaki kurucu rolü analiz edilir.
c) Din-devlet ilişkileri açısından Osmanlı Devleti ve bölgedeki selefleri (Sasani-Bizans-Selçuklu)
ile Avrupa’da Roma sonrası dönemdeki Kilise- devlet ilişkileri arasındaki yapısal farklılık irdelenir.
d) Devletin bekâsı fikrini esas alan kanun/ örfi hukukun aksine, dini hukukun (şeriat) şahıs haklarının dokunulmazlığını esas aldığı fark edilir.
60
11.2.3. Cihad ve Fetih
11.2.3.1. Cihad kavramının Osmanlı medeniyetindeki manevi anlamlarını değerlendirir.
a) İslam ve Osmanlı düşünce geleneklerinde cehd ve cihad kavramlarının içeriğinin fiziki muharebe ve kıtaldan ibaret olmadığı değerlendirilir.
11.2.3.2. Osmanlı Devleti’nin siyasî ve askerî ilişkilerinin çerçevesini belirleyen hukuk kavramlarını analiz eder.
a) İslam fıhkına dayalı Osmanlı hukukunda savaşın meşruiyetini belirleyen darü’l-harp, darü’l-sulh, darü’l-İslam kavramlarının geniş ve dar manaları ve Osmanlıların Avrupa devletleri
ile girdikleri savaş ve barış zamanı ilişkilerinde bu kavramların nasıl kullanıldığı araştırılır.
11.2.3.3. Osmanlıların farklı fetih yöntemleri kullandığını kavrar.
a) Fetih kavramının manevi ve maddi manaları açıklanır.
b) Fetih ve işgal arasındaki farklar kavranır.
c) Kuruluş ve genişleme dönemlerinde Osmanlıların kullandığı askerî ve askerî olmayan fetih
yöntemleri, Halil İnalcık’ın görüşleri ışığında incelenir.
d) Bir toprağın fethi sonrasında çıkarılan fetihname ve kanunnamelerden birkaç örnek, Osmanlı
Devleti’nin askerî gücünü kalıcı siyasi ve sosyal amaçlar kurmak için kullandığına delil olarak
incelenir.
11.2.4. Kanun ve Adalet
11.2.4.1. Osmanlı adalet anlayışın teorik ve pratik boyutlarını açıklar.
a) Adalet ve zulüm kavramlarının İslam öğretisinden siyaset felsefesine nakli, Osmanlı siyasetnamelerindeki kullanımları örneğinde incelenir.
b) Adalet dairesi olarak bilinen siyasi nazariye, İslam öncesi İran siyaset geleneğindeki pragmatik
adalet anlayışı ve İslam öğretisindeki adalet kavramı ile karşılaştırılarak analiz edilir.
c) Osmanlı hukukunun kaynakları (şeriat, örf) ve her ikisinin de uygulama alanları ayırt edilir.
d) Kadı mahkemelerinin işleyiş şekli ve halkın idarecilerinin uygulamalarına karşı şikayet imkânları, toplum düzeninin sağlanmasında hukukun üstünlüğüne verilen önem açısından değerlendirilir.
61
11.2.5. Halka Hizmet
11.2.5.1. Osmanlı siyasetinde yönetici-yönetilen arasındaki ilişkiyi belirleyen halka hizmet
anlayışının manevi temellerini açıklar.
a) Osmanlı siyaset düşüncesindeki emanet, halk ve hizmet kavramları, İslam öğretisinin insanın
yeryüzündeki varoluşuna dair çizdiği sınırlarla ilişkili olarak incelenir.
11.2.5.2. Osmanlı Devleti’nde vakıfların, birey ve toplum ihtiyaçlarının karşılanmasındaki rolünü açıklar.
a) Vakıf kurumunun Osmanlı öncesi ve Osmanlı dönemindeki gelişimi araştırılır.
b) Vakıfların toplum hayatında üstlendiği misyonlar değerlendirilir.
11.2.6. Talim ve Terbiye
11.2.6.1. İnsan yetiştirme ve terbiyesi alanında görev alan kurumları açıklar.
a) Medrese ve tekkenin birey ve toplumun talim ve terbiyesinde üstlendiği rolleri açıklanır.
b) Topkapı Sarayı bünyesindeki Enderun, Yeniçeri Ocağı’na bağlı Acemi Oğlanlar Kışlası, Okçular
Tekkesi gibi kurumlarda devlet adamı ve asker yetiştirilirken hangi süreçlerin ve değerlerin
esas alındığı araştırılır.
11.2.6.2. İrfan geleneğinin insanın talim ve terbiyesinde öne çıkarttığı değerleri kavrar.
a) İrfan geleneğinde amelî terbiyenin öne çıktığını fark eder.
b) Edeb ve erkân ile nefis terbiyesi kavramlarını analiz eder.
11.2.6.3. Osmanlı toplum düzeninin kendi adab-ı muaşeret kurallarını ürettiğini değerlendirir.
a) Osmanlı âdâb-ı muşaret kurallarının sözlü ve yazılı kaynaklarını inceler.
b) Batılılaşma döneminde Osmanlı âdâb-ı muaşeret kurallarında yaşanan alafrangalaşmayı fark
eder.
62
Bu ünitede öğrencilerin, Osmanlı dünya tasavvurunun bir parçası olarak iktisat düşüncesinin
ilkelerini kavram temelli olarak öğrenmeleri, Osmanlı iktisat düşüncesinin çağdaş kapitalist ekonomik anlayıştan farklarını kavramaları, insanın meslek hayatının geçim ve statü kaynağı olmanın
ötesinde kazanımlar sunabileceğini fark etmeleri amaçlanmıştır.
11.3.1. İaşe ve İhtiyaçlar
11.3.1.1. Osmanlı iktisat düşüncesinde insan ihtiyaçlarına dair yapılan tasnifi, günümüz insanının ihtiyaçları ile karşılaştırır.
a) İnsan ihtiyaçlarını zarurî ve lüks olarak ayırt eder.
b) Osmanlı düşünürlerinin irfan geleneğinden tevarüsen yaptıkları geçim aklı/pratik akıl (akl-ı
maaş) ve akl-ı mead ayrımı analiz edilir.
11.3.1.2. Osmanlı iktisat düşüncesinin temel prensipleri olan iaşecilik ve fiskalizmin halkın ve
devletin ihtiyaçlarını karşılamayı öncelediğini kavrar.
a)Osmanlı iktisat düşüncesinin temel prensipleri, Mehmet Genç’in görüşleri ışığında incelenir.
b)İnsan ihtiyaçlarının giderilmesiyle meşgul ilm-i tedbir-i menzil, Kınalızade’nin görüşleri çerçevesinde araştırılır.
11.3.2. Maişet ve Hane Ekonomisi
11.3.2.1. Osmanlı Devleti’nde hakim geçim ekonomisi anlayışı ile pazar ekonomisinin temel
özelliklerini karşılaştırır.
a) Endüstriyel kapitalizm öncesi Dünya’nın farklı coğrafyalarında geçim ekonomisinin hakim
olmasının maddi ve manevi sebepleri araştırılır. Zirai üretimin tabii şartlara bağlı olmasına ve
dinlerin insanın dünyevileşmesini sınırlayan ilkelerine vurgu yapılır.
b) İktisadın antik Yunan ve klasik Osmanlı düşüncesinde hanenin ihtiyaçlarının idaresi manasında kullanılması incelenir.
c) Pazar için üretimin geçimlik üretimden farkları incelenir.
63
11.3.3. Meslek ve Meslek Ahlâkı
11.3.3.1. Ekonomik hayatta esnaf loncaları ve devletin fiyat ve üretim mikdarı üzerindeki
kontrolünün sebep ve neticelerini değerlendirir.
a) Narh, muhtesip ve lonca gedikliği uygulamaları, halkın mal ve hizmetlere ucuz erişimini ve
devletin şehir ekonomisi üzerindeki kontrolünü güçlendirmeyi amaçlayan tedbirler olarak
modern piyasa ekonomisinden farkları açısından irdelenir.
11.3.3.2. Osmanlı esnaf örgütlenmelerini meslekî eğitim kurumları olarak değerlendirir.
a) Usta-çırak ilişkisi ve iş üzerinde eğitim temelli meslekî eğitim, günümüzde Türkiye’deki mirası
da dikkate alınarak incelenir.
b) Esnaf loncalarının meslek ahlâkı ve kültürünün oluşması ve sürdürülmesindeki rolü araştırılır.
11.3.4. Çarşı ve Pazar
11.3.4.1. Osmanlı şehrindeki temel ticari mekânları açıklar.
11.3.4.2. Ekonomide para hacminin artmasının ve enflasyonun sosyo-ekonomik etkilerini değerlendirir.
a)Osmanlı Devleti’nde XVI. Yüzyıldan itibaren ticaret hacminin artması dolayısıyla dolaşımdaki
sikke miktarını arttırmak için tağşiş (devalüasyon) yapılması analiz edilir.
b)Osmanlı Devleti’nde saray ve devlet maliyesinin bozulduğu dönemlerde başvurulan tağşiş
uygulamalarının sebep olduğu enflasyon ve bu olgunun sosyo-politik etkileri (Yeniçeri isyanları, şehir nüfusunun refahının düşmesi vs.), çağdaş zamanlarda enflasyonun toplum hayatındaki etkileriyle karşılaştırılarak incelenir.
c)Kağıt paranın (kaime, gayme) Osmanlı Devleti’nde kullanılmaya başlanmasının ticaret ve
toplumun gündelik hayatında yol açtığı değişiklikler analiz edilir.
64
4.Ünite: Keyif ve Afiyet
Bu ünitede öğrencilerin, Osmanlı dünya tasavvurunun ve medeniyetinin ürettiği estetik değerleri ve bunların maddi kültür eserlerine yansımalarını öğrenmeleri, saray kültürü ve toplumun gündelik hayat unsurlarını öğrenmeleri, çağdaş Türkiye ile Osmanlı kültür mirası arasındaki devamlılık
ve kırılmaları fark etmelerinin sağlanması amaçlanmıştır.
11.4.1. Hane ve Kıyafet
11.4.1.1. Osmanlı sivil mimarisinin gelişimini barınma ihtiyacının estetik kültüre dönüşümü
açısından değerlendirir.
a) Estetik kavramı açıklanarak medeniyet ile ilişkisi tartışılır.
b) Osmanlı sivil mimarisinin ilk dönemlerden itibaren gösterdiği gelişim, varsa yerel örnekler
üzerinden incelenir.
11.4.1.2. Osmanlı mahalle kültürü ile günümüz toplu yaşama pratiklerini karşılaştırır.
11.4.1.3. Osmanlı Devleti’nde kıyafet kültürünün farklı toplum kesimlerine göre çeşitlilik arz
ettiğini kavrar.
a) Kıyafetlerin kişinin kültürel kimlik, meslek ve sosyo-politik statüsüne göre farklılaşması, modernite öncesi Avrupa’daki benzer örneklerle de kıyaslanarak, politik sebepleriyle analiz edilir.
b) Osman Hamdi Bey’in, Osmanlı Kostümleri adlı kitabında XIX. yüzyılın sonlarında İstanbul’da
kaç tür kıyafet olduğu araştırılır.
11.4.2. Aş ve Mutfak
11.4.2.1. Yiyecek ve içecek çeşitlerindeki değişim ve sürekliliği kavrar.
a) İnsanın gıda ihtiyacının mutfak kültürüne dönüşmesi, Topkapı Sarayı Mutfağı’nın gelişimi
örneğinde incelenir.
b) Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerinde halkın yemek kültürü ve beslenme alışkanlıkları
araştırılır.
11.4.2.2. Kahvehanelerin gündelik hayattakini yerini değerlendirir.
a) Osmanlı gündelik hayatında başta İstanbul olmak üzere kahvehaneler, berberler ve bozahanelerin erkek nüfus için başlıca sosyalleşme mekânı olması irdelenir.
b) Devletin kahvehaneleri kontrol altında tutma çabası sorgulanır.
65
11.4.2.3. Saray ve halk arasındaki ilişkide saray şenliklerinin rolünü değerlendirir.
11.4.3. Zevk ve Sanat
11.4.3.1. Osmanlı zevk anlayışının temel özelliklerini değerlendirir.
a) Zevk ve zevk-i selîm kavramları açıklanır.
b) Medenileşme ile zevklerin rafineleşmesi arasında ilişki kurulur.
11.4.3.2. Osmanlı estetik anlayışının farklı sanat dallarına yansımasını açıklar.
a) Osmanlı dünya görüşünde İlahi ve mecazi aşk, mutlak ve izafî güzellik kavramları ve edebiyat,
mimari, musiki, hat, minyatür ve el sanatlarına tesiri incelenir.
b) Zanaat ve sanat eğitiminde meşk usûlü araştırılır.
11.4.4. Şenlik ve Eğlence
11.4.4.1. Osmanlı seyirlik sanatlarını açıklar.
a) Saray tarafından düzenlenen eğlenceler (düğünler, şenlikler, av merasimi) sosyal fonksiyonları açısından araştırılır.
b) Osmanlı temaşaa sanatları (matrak, Karagöz-Hacivat, ortaoyunu, meddah vs.), içerikleri itibariyla incelenir.
66
Haftalık 4 ders saati esas alınarak hazırlanan 12. sınıf tarih dersi öğretim programı, “Çağdaş
Dünya ve Türkiye Tarihi” üst başlığı altında 4 üniteden oluşmaktadır. Bu üniteler aşağıdaki gibidir;
1. Ünite: Topyekûn Güç Arzusu ve Küresel Stratejiler
2. Ünite: Krizlerle Büyüyen Dünya Ekonomisi
3. Ünite: Dünya Savaşı ve Bölgesel Çatışmalar
4. Ünite: Kitle Toplumu ve Popüler Kültür
12. Sınıf (4 Ders Saati) Çağdaş Dünya ve Türkiye Tarihi Dersi Öğretim Programı Üniteleri, Kazanım Sayıları, Süreleri ve Oranları
KAZANIM
SÜRE / DERS
SAYISI
SAATİ
11
44
30
12
40
28
3. Ünite: Dünya Savaşı ve Bölgesel Çatışmalar
8
28
20
9
32
22
TOPLAM
40
144
100
ÜNİTE
67
ORANI (%)
12. SINIF: ÇAĞDAŞ DÜNYA ve TÜRKİYE TARİHİ (1918-2000)
12. Sınıf Tarih Öğretim Programı, daha önceki sınıflarda elde edilmiş kazanımlar temelli olarak
Çağdaş Dünya ve Türkiye tarihini tematik olarak ele almaktadır. Öğrencilerin küresel ve yerel ölçekli
gelişmeleri birbiriyle ilişkilendirerek güncel stratejik-politik, ekonomik, askerî ve sosyal sorunları
tarihî süreç içinde değerlendirilmesine zemin hazırlanmıştır. Osmanlı sonrası dönemde üzerinde
çeşitli müstakil devletlerin kurulduğu Türkiye’nin yakın çevresindeki coğrafyaya, yakın Türkiye tarihinin tamamlayıcı bir parçası olarak programda önem verilmiştir.
Bu ünitede öğrencilerin, çağdaş Dünya ve Türkiye’nin stratejik ve politik meselelerini küresel
ve yerel bağlamlarla ilişkilendirerek anlamaları, modern Batı medeniyetinin fikrî temellerinin çağdaş Dünya’daki politik düzen üzerindeki etkilerini kavramaları, Türkiye’nin yakın çevresinin Osmanlı
sonrası siyasi tarihini anahatlarıyla öğrenmeleri ve Türkiye’nin siyasi yapısını yakın tarih bilgisinin
sağladığı bakış açılarıyla değerlendirmeleri amaçlanmıştır.
12.1.1. Büyük Güçler ve Küresel Dünya Düzeni
12.1.1.1. Topyekûn güç arzusunun modern Batı medeniyetindeki fikrî temellerini açıklar.
a) Topyekûn güç arzusunun modern Batı medeniyetinde fikrî ve maddi temelleri tartışılır.
b) Yirminci yüzyılda küresel stratejik yaklaşım ve teoriler geliştirmiş Batılı stratejistlerin bakış
açıları ve temel fikirleri incelenir.
c) Modern kara, deniz ve hava hakimiyet teorileri mutlak güç arzusu açısından sorgulanır.
d) Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarının arkasında yatan stratejik ve emperyalist rekabet fark
edilir.
12.1.1.2. Avrupa Birliği’nin fikri temellerini değerlendirir.
a) Avrupa’daki ulus-devletler arası çatışmaları sonlandırmak üzere Hristiyanlık ve/veya ekonomik işbirliği temelli bir birlik kurulmasına dair II. Dünya Savaşı öncesinde filozoflar ve devlet
adamları tarafından öne sürülen fikirler incelenir.
b) İkinci Dünya Savaşı sonrasında yıkılan Avrupa siyasi ve ekonomik düzenini yeniden ayağa
kaldırmak için ABD kaynaklı birlik projeleri araştırılır.
68
12.1.2. Osmanlı Devleti sonrası Osmanlı Coğrafyası
12.1.2.1. Birinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan dünya düzenini imparatorlukların dağılması
açısından değerlendirir.
a) Birinci Dünya Savaşı sonrasında dağılan imparatorluklar açıklanır.
b) Osmanlı sonrası İslam dünyasında yaşanan hilafet tartışmaları temel aktörler belirtilerek
açıklanır.
c) Osmanlı sonrası Arabistan ve Mağrib coğrafyasında koloni ve manda dönemi ile müstakil
devletlere geçiş süreci incelenir.
d) Irak, Suriye ve Mısır’daki BAAS rejimleri ve birleşme projeleri araştırılır.
e) Afganistan’ın SSCB tarafından işgali, bu işgale karşı verilen mücadelenin yerel ve küresel aktörleri ve Sovyet işgalinin sonrasındaki parçalanma ve NATO müdahelesi stratejik açıdan
analiz edilir.
f) Balkanlar’da II. Dünya Savaşı sırası ve sonrasında Almanya ile SSCB’nin hâkimiyet kurma çabaları incelenir.
g) Yugoslavya’nın dağılması sürecinde Bosna-Hersek’in Sırbistan tarafından işgali, uluslararası
kuruluşların soruna yaklaşımları ile birlikte analiz edilir.
12.1.2.2. Filistin meselesinin Dünya ve bölge politikasında yol açtığı uzlaşmazlıkları değerlendirir.
12.1.2.3. SSCB’nin dağılması ve Soğuk Savaş’ın sona ermesini Türkiye ve Sovyet hakimiyeti
altında yaşayan çeşitli Türk toplulukları açısından analiz eder.
a) Türkistan ve Azerbaycan’da SSCB’nin dağılması sonrasında bağımsız cumhuriyetlerin ortaya
çıkışını değerlendirir.
b) Karabağ Meselesi ve Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgali, bölgesel ve küresel sebepler birlikte ele alınarak analiz edilir.
c) II. Dünya Savaşı sırasında anayurtlarından zorla sürülen Kırım Tatarlarının Kırım’a geri dönüş
süreci bir milli varoluş mücadelesi olarak incelenir.
d) Soğuk Savaş’ın sona ermesinin Türkiye’nin Batı Bloğu nezdindeki stratejik değeri ve Türkiye’nin dış tehdit algısı üzerindeki etkilerini araştırılır.
69
12.1.3. Cumhuriyet Türkiyesinin Siyasi Düzeni
12.1.3.1. İki Dünya Savaşı arasında Dünya siyasetindeki otoriterleşme eğilimlerinin Türkiye
siyasî hayatındaki etkilerini değerlendirir.
a) Türkiye’de kurulan Cumhuriyet’in çok partili hayata geçemeyişi ve bir tek parti devletine dönüşmesinde, Osmanlı’dan devralınan tarihî mirasın yanısıra Avrupa ve Rusya’daki rejimlerin
totaliterleşme eğilimlerinin etkisi tartışılır.
12.1.3.2. İki Dünya Savaşı arasında Türkiye’nin ittifak girişimlerini açıklar.
a) Cumhuriyet’in İlanı ve Lozan Barış Antlaşması sonrasında bölgesel ve küresel ölçekli ittifak
projeleri stratejik olarak analiz edilir. Anlaşma metinlerinin ayrıntılarına girilmez.
12.1.3.3. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’nin izlediği dış siyaseti değerlendirir.
a) Türkiye’nin çatışan taraflar arasında takip ettiği denge stratejisi incelenir. Diplomatik görüşmeler ve anlaşma metinlerinin ayrıntılarına girilmez.
b) Savaş sırasında askerî, mali ve altyapı inşası hususlarında İngiltere, Fransa ve Almanya ile
yürütülen yardım ve işbirliği temelli ilişkiler değerlendirilir.
c) Ülke içindeki eğitimli kesim arasında ortaya çıkan siyasi ve ideolojik kamplaşma, tarafların
Dünya savaşında çatışan iki blokla ilişkileri açısından incelenir.
d) Savaşın bitmesi öncesi ve sonrasındaki Türkçülük Davası ve Komünist Tevfikatı gibi hadiseler,
iç siyasetin dış siyaset gelişmelerine göre düzenlenmesi açısından tartışılır.
12.1.3.4. İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan çift kutuplu Dünya düzeninde Türkiye’nin Batı
Bloğunu tercih ediş gerekçelerini açıklar.
a) NATO ve Varşova Paktı’nın ortaya çıkış süreçleri açıklanır.
b) Türkiye’nin Batı Bloğu ve NATO’ya giriş tercihinde, SSCB’ye yönelik tehdit algısının rolü tartışılır.
c) Ulus-devlet üstü küresel ve bölgesel şemsiye organizasyonlar (BM, İKÖ), misyonları ve karar
alma süreçlerinin demokratikliği açısından sorgulanır.
12.1.3.5. Soğuk Savaş döneminde Türkiye’nin siyasi yapısındaki demokratikleşme ve otoriterleşme eğilimlerini iç ve dış sebepleriyle analiz eder.
a) Truman Doktrini’nin Türkiye’deki siyasi rejimin dış ve iç tehdit algılamalarındaki etkisi sorgulanır.
70
b) Çok partili hayata geçişin iç ve dış siyasi sebepleri fark edilir.
c) DP hükumetleri döneminde hayata sokulan zirai ve sınai ekonomik kalkınma politikaları ile
demokratikleşme arasındaki bağ analiz edilir.
d) DP iktidarının otoriterleşme eğilimleri göstermesinin iç ve dış siyasi şartlar, ekonomik büyümenin yavaşlaması, seçim sistemi ve Türkiye’nin siyasi tarih birikimi ile bağlantıları öğrencilerce keşfedilir.
e) 27 Mayıs Darbesi sonrasında hazırlanan 1961 Anayasasının öngördüğü siyasi rejim ve kurumları, yürütme gücünün vesayet altına alınması açısından 1924 Teşkilat-i Esasi Kanunu ile
karşılaştırılır.
f) Soğuk Savaş döneminde Türkiye’deki siyasi-ideolojik kutuplaşma, değişen sosyo-ekonomik
şartlar ve Dünya’daki çift kutuplu ideolojik çatışmanın etkileri açısından değerlendirilir.
g) 27 Mayıs sonrası yeniden demokratik hayata geçiş sürecini zaafa ve kesintiye uğratan siyasi
şiddet olaylarının askerî darbelerin temel gerekçesi olarak kullanılması tartışılır.
12.1.3.6. Türkiye’nin AB üyeliği başvurusunu, tarihî sebepleri olan stratejik bir tercih olarak
değerlendirir.
a) Osmanlı Devleti’nin Avrupa siyaset sisteminde eşit hak sahibi bir devlet olma yönündeki çabaları 1856 Paris Antlaşması’ndan başlayarak araştırılır.
b) Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğünü korumak ve ekonomik büyümesini sağlamak için Avrupalı Büyük Güçler ile çok çeşitli işbirliği geçmişine sahip olduğu
fark edilir.
71
Bu ünitede öğrencilerin, çağdaş küresel kapitalist ekonomik sistemin ortaya çıkış süreci ve temel kurumlarını öğrenmeleri, küresel ekonomik sistem içerisinde Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesinin iktisadi yapısındaki değişikleri fark etmeleri, küresel kapitalist ekonominin sosyal hayattaki
doğrudan ve dolaylı etkilerini kavramaları ve çağdaş Dünya’da ve Türkiye’deki ekonomik krizleri
tarihî perpsektiften küresel ve yerel sebepleriyle analiz etmeleri amaçlanmıştır.
12.2.1. Küreselleşen Kapitalizm ve Ekonomik-Teknik Aklın Hâkimiyeti
12.2.1.1. Kapitalizmin küreselleşmesini mümkün kılan gelişmeler ve dinamikleri değerlendirir.
a) İletişim ve ulaşım altyapısında yeni teknolojilere bağlı olarak 19. yüzyıldan itibaren hayata
geçirilen başlıca iyileştirmeler, mal ve para dolaşımının küreselleşmesini sağlayan faktörler
olarak açıklanır.
b) Seri üretimin mükemmelleşmesi ve Fordist üretim anlayışı, gelişmiş endüstriyel güçlerin artan pazar ihtiyaçlarının sebepleri olarak değerlendirilir.
c) Batılı Büyük Güçlerin dünya ülkelerini serbest ticaret anlaşmalarına zorlaması, çağdaş Dünya
Ticaret Örgütü’ne giden süreçte araştırılır.
d) Büyük yıkıma ve kitlesel ölümlere sebep olan İkinci Dünya Savaşı sonrasında, uluslararası ilişkilerde barış ve uzlaşmayı sağlamak için ticari alışverişin arttırılması yaklaşımı, Aydınlanma
filozofu I. Kant’ın Ebedi Barış eserindeki görüşleri ışığında incelenir.
12.2.1.2. İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan yeni ekonomik düzeninin kurumlarını açıklar.
a) İkinci Dünya Savaşı sonrasında Marshall Planı çerçevesinde Avrupa ekonomisinin ayağa kaldırılması için oluşturulan Avrupa Demir-Çelik Birliği ve AET ile varılmak istenen ekonomik ve
politik amaçlar analiz edilir.
b) İkinci Dünya Savaşı sonrasında başta ABD ve Avrupa olmak üzere Dünya ekonomik sisteminin
yeniden ayağa kaldırılmasında Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası (WB) ve Bretton
Woods sisteminin kurucu rolü değerlendirilir.
c) ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sonrasında kabul edilen dolar-altın paritesini sonlandırmasının,
dünya mali piyasalarında yol açtığı dalgalanmalar fark edilir.
d) 1980 sonrasında ABD ve Avrupa’da yürürlüğe sokulan neo-liberal ekonomik politikalar, “refah
devleti” olarak anılan sosyal güvenlik temelli ekonomik politikaların terki ve sosyal sonuçları
açısından incelenir.
e) Çağdaş küresel kapitalizmde finans sermayesinin öne çıkışı ve ekonomik hareketlerin sanal
ortama taşınmasıyla yerel ekonomilerin spekülasyona açık hale gelmesi tartışılır.
72
12.2.1.3. Başta petrol olmak üzere enerji kaynaklarına erişimin küresel kapitalist ekonomi açısından önemini değerlendirir.
a) Ondokuzuncu yüzyıldan günümüze, endüstriyel ekonominin enerji ihtiyacı ve küresel güçler
arasında enerji kaynaklarını kontrol etmek için verilen mücadele, harita yardımıyla odak bölgeler ve tabiî kaynakları işaret edilerek anahatlarıyla açıklanır.
b) Doğu Sorunu’nun enerji kaynakları üzerindeki küresel rekabet ile ilişkisi analiz edilir.
c) Yürminci yüzyılın ikinci yarısındaki Petrol Krizleri ve gelişmiş ekonomiler üzerindeki etkisi
incelenir.
12.2.2. Endüstri Toplumundan Tüketim Toplumuna
12.2.2.1. Seri üretime dayalı ekonominin toplumun tektipleştirilmesi üzerindeki etkilerini değerlendirir.
a) Endüstriyel üretimin toplum hayatı üzerindeki etkileri, zaman disiplinine dayalı çalışma rejimi, mekanikleşen üretimde makina-insan ilişkisi ve emek gücünün standartlaştırılması ihtiyaçlarının bireylerin tektipleştirilmesini beraberinde getirmesi açılarından değerlendirilir.
b) Kapitalist ekonomiyle şehirlerde sınıflı toplum yapısının ve standartlaştırılmış sınıf kimliklerinin (burjuva üst ve orta sınıflar, emekçi alt sınıf ve şehir yoksulları) ortaya çıkması fark edilir.
c) Kapitalizmin birinci evresinde kitlesel ölçekte tektip üretimin tüketilebilmesi için tektip tüketim kalıplarının yerel ve bireysel kimlikler üzerindeki olumsuz etkileri sorgulanır.
12.2.2.2. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında tüketim toplumuna geçişin sosyal ve ekonomik
sebeplerini analiz eder.
a) Standartlaştırılmış sınıf kimliklerine ve geniş kesimlerin tasarruf etmesi üzerine kurulmuş
savaş sonrası politik ve ekonomik düzene karşı ortaya çıkan muhalif hareketlerin ve Petrol
Krizleri’nin kapitalist sistemde revizyon ihtiyacı ortaya çıkardığı tartışılır.
b) Yirminci yüzyılın son çeyreğinde gelişmiş ülkeler başta olmak üzere Dünya’da orta sınıf ve
emekçi sınıfın tüketim imkânlarının geliştiği açıklanır.
c) Tüketim kalıplarının çeşitlenmesinde, üretim teknolojilerinde sağlanan iyileştirmeler ve seri
üretim yapısının revizyonunun etkili olduğu değerlendirilir.
d) Post-modern dönem olarak bilinen son yarım yüzyılda, kimlik temelli toplumsal muhalefet
hareketlerinin, başlangıçta politik güç sahipleri olarak tehdit olarak algılanırken küresel ve yerel ekonomik aktörler tarafından tüketimin çeşitlendirilerek arttırılması imkânı olarak kabul
edilmesi tartışılır.
73
12.2.3. Cumhuriyet Türkiyesinin Ekonomik Düzeni
12.2.3.1. Cumhuriyet Türkiyesinin Osmanlı’dan devraldığı iktisadî mirası analiz eder.
a) Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet dönemine intikal eden askerî ve sivil sanayi tesisleri araştırılır.
b) Osmanlı borçlarının Cumhuriyet hükûmetleri tarafından ödenmeye devam edildiği incelenir.
c) Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet dönemine miras bırakılan iletişim ve ulaşım altyapısı değerlendirilir.
12.2.3.2. 1929 Ekonomik Buhranının Türkiye’de devletçi ekonomik politikaların tercihi üzerindeki etkisini değerlendirir.
12.2.3.3. İkinci Dünya Savaşı seferberliğinin Türkiye ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerini
açıklar.
a) İkinci Dünya Savaşı’na girmeyen Türkiye’nin savaş boyu ordusunu seferberlik durumunda
tutması ve kamu harcamalarının artmasının yol açtığı ekonomik sorunlar (olağanüstü vergilerin konulması, tarımsal ürünlerin ordu ihtiyacına yönlendirilmesi sebebiyle oluşan kıtlıklar,
karaborsa ve ihtikar, mali sıkıntılar) incelenir.
b) Savaş sonrası kamu maliyesinde yaşanan kriz sebebiyle IMF ile ilişkilerin başlatılması ve devalüasyon yapılması, savaşın ekonomi üzerindeki etkileri açısından irdelenir.
12.2.3.4. Türkiye tarım sektöründe traktörün kullanılmaya başlanmasının ekonomik ve sosyal
hayata etkilerini analiz eder.
a) Türkiye’nin artan savunma harcamalarının finansmanı ve ülkedeki kalkınmanın hızlandırılması amacıyla DP iktidarı döneminde tarım üretiminde mekanizasyonunun (traktör kullanımı)
tarım üretimini arttırması ve kırsal kesimde refah artışını sağlaması, yerel sözlü tarih çalışmalarının da yardımıyla, araştırılır.
b) Devletin yaptığı tarımsal destekler ve alımların, 1950-2000 döneminde kırsal nüfusun desteğini sağlamak amaçlı populist ekonomi politikalarına alet edilmesi tartışılır.
12.2.3.5. Cumhuriyet Türkiyesinin sanayileşmesinde devletin oynadığı rolü değerlendirir.
a)Osmanlı’dan kalan iktisadi politika hafızasında devletin ekonomi ve sınai üretimdeki merkezi
yeri fark edilir.
b)Tek parti döneminde inşa edilen sanayi tesisleri, Alman ve Sovyet katkıları da vurgulanarak
incelenir.
74
c)Batı dünyasındaki piyasa ekonomisiyle SSCB ve Doğu Bloğu ilkelerinde uygulanan komuta
ekonomisi arasındaki farklar karşılaştırılır.
d)DP iktidarı dönemindeki ithal ikameci sanayi modeli analiz edilir.
e) 27 Mayıs Darbesi öncesinde ABD tarafından talep edilen planlamaya dayalı kalkınma modelinin, darbe sonrası kurulan DPT öncülüğünde hayata geçirilmesi değerlendirilir.
12.2.3.6. Türkiye ekonomisinde 1946-2000 arası dönemde yaşanan krizlerin iç ve dış sebeplerini analiz eder.
a) Yirminci yüzyılda önemli küresel ve bölgesel ekonomik dalgalanmalar ile Türkiye ekonomisindeki kriz dönemleri karşılaştırılarak aralarındaki ilişkiler öğrencilerce keşfedilir.
b) Türkiye’nin enerji alanında ithalata bağımlı olmasının tarihî seyri incelenir.
c) Cari açık ve döviz kıtlığının kamu maliyesi kaynaklı ekonomik krizlerdeki rolü araştırılır.
d)Türkiye ekonomisinin Soğuk Savaş’ın sonuna kadar tarıma dayalı olmasının katma değer ve
refah artışının düşük olmasındaki rolü sorgulanır.
e)Kamu finansmanı ve yatırımlarının dış kaynaklara bağlı sürdürülmesinin, orta ve uzun vadeli
sonuçları dış borç ödeme sıkıntıları üzerinden sorgulanır.
f) Cumhuriyet döneminde özel sektörün yatırımlarının yoğunlaştığı alanlar incelenerek, korumacı
gümrük rejimlerinin ve devlet ihalelelerinin özel sektörün verimliliği üzerindeki etkileri tartışılır.
g)Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında Türkiye’ye karşı uygulanan ambargonun ülke ekonomisindeki
olumsuz etkileri incelenir.
12.2.3.7. 1980 sonrası Türkiye’de ekonomik alanda meydana gelen değişimleri dünyadaki
neo-liberal ekonomik politikalarla ilişkilendirir.
a) 24 Ocak 1980 Kararları Türkiye ekonomisinde bir dönüm noktası olarak incelenir.
b)12 Eylül Darbesi sonrası siyasi ve sosyal alanın baskı altına alınması, ekonomi alanında Türkiye’nin dünya ekonomisine entegrasyonu ile ilişkilendirilir.
c)1983 sonrası Türkiye’de yürürlüğe sokulan ihracat ve turizmi teşvik, finans piyasalarının aşamalı liberalizasyonu, özelleştirme vb. politikaları, ABD ve İngiltere kaynaklı neo-liberal iktisat
yaklaşımları çerçevesinde değerlendirilir.
d)1980-2000 arasında Türkiye’nin ekonomik performansı, büyüme oranı, sanayileşme hızı, ihracat rakamı, enflasyon oranı, işsizlik oranı, gelir dağılımı ve vergilendirmede adalet, dış ve iç
borç stoğu vs. gibi parametreler üzerinden değerlendirilir.
75
3.Ünite: Dünya Savaşı ve Bölgesel Çatışmalar
Bu ünitede öğrencilerin, yirminci yüzyılda insanlığın büyük kayıplar vermesine sebep olan topyekûnlaşan savaşın fikri temellerini öğrenmeleri, modern bilim ve teknoloji alanlarındaki gelişmeler ile
kitle imha silahları arasındaki ilişkiyi fark etmeleri, nükleer silahların caydırıcılık etkisi dolayısıyla 1945
sonrası dünyada büyük nizami harplerin yerini hangi çatışma türlerinin aldığını anlamaları ve Cumhuriyet döneminde Türkiye’nin askerî alandaki ittifak ve faaliyetlerini analiz etmeleri amaçlanmıştır.
12.3.1. Mutlak Güç Arzusu ve Topyekûn Savaş
12.3.1.1. İkinci Dünya Savaşı örneği üzerinde topyekûn harbin etkilerini değerlendirir.
a) İkinci Dünya Savaşı’nın bütün Dünya’ya yayılan çatışma sahaları, orduların kitleselliği, kara
ve deniz kuvvetlerine ilâveten hava kuvvetlerinin de devreye girmesi, kitle imha silahlarına
başvurulması, cephe gerisindeki sivil halka yönelik de bombardıman yapılması, savaş ekonomisinin ülke ekonomisinin bütününü içine alır hale gelmesi ve toplam zayiat mikdarı gibi
hususlar itibariyle bir topyekûn harp olduğu değerlendirilir.
12.3.2. Nükleer Silah Döneminde Sınırlı Savaşlar
12.3.2.1. Kitle imha silahlarının insan ve çevreye zararlarını fark eder.
a) İkinci Dünya Savaşı’nda kullanılan kitle imha silahları, atom bombası başta olmak üzere açıklanarak, insanlık ve tabii çevreye verdiği kısa, orta ve uzun vadeli zararlar araştırılır.
12.3.2.2. Nükleer silahlar döneminde sıcak çatışmaların türlerini ayırt eder.
a) İkinci Dünya Savaşı’nı takip eden yıllarda üçüncü dünya savaşı beklentisi, dönemin basını
üzerinden incelenir.
b) ABD sonrasında başta SSCB olmak üzere diğer devletlerin de nükleer silah sahibi olmalarının,
savaşların bölgesel ve sınırlı çatışmalara dönüşmesindeki rolü fark edilir.
c) Dünya Savaşı sonrası Batı ve Doğu blokunun dolaylı olarak karşı karşıya geldiği bölgesel nizami harp ve bunlara karşı gayrinizami harp şeklinde yürütülen direnişler (Kore Harbi, Vietnam
Harbi, Afganistan’ın işgali ve direniş); Batı devletlerinin kolonilerindeki bağımsızlık hareketlerine karşı devletlerce yürütülen gayrinizami harp (Fransa-Cezayir’in bağımsızlığı); bölgesel
sınırlı nizami harp (Arap-İsrail Savaşları, İran-Irak Savaşı, Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgali); iç savaşlar (Lübnan İç Savaşı, Yugoslavya’nın dağılması ve Bosna-Hersek’in Sırp
kuvvetlerince işgali); küresel güçlerin sınır ötesi harekâtı (SSCB’nin Doğu Avrupa ülkelerine
güç göndermesi, Falkland Savaşı, Körfez Savaşları, BM ve NATO’nun barışı sağlama harekâtı
76
(Bosna- Hersek, Kosova, Afganistan) ve diğer çatışma türleri (bölgesel ve küresel terör ve
terör örgütlerinin kullanılması ve bunlarla mücadele; uyuşturucu kartelleriyle mücadele; kabileler ya da etnik unsurlar arası çatışmalar) şeklinde verilen örnekler üzerinden açıklanır.
Söz konusu muharebe ve askerî harekât hakkında ayrıntıya girilmez, sadece çatışan tarafların
niteliği ve ilgili sıcak çatışma türünün özellikleri ele alınır.
12.3.2.3. İç savaşların yıkıcı etkilerini Yugoslavya’nın dağılması örneği üzerinden açıklar.
a) Yugolavya’nın dağılması sonrasında Bosna-Hersek’te Bosnalı Müslüman sivillere yönelik katliamlar ile şehirlerdeki yapılar ve tarihî eserlerde yapılan tahribat araştırılır.
12.3.3. NATO’ya Giriş Öncesi ve Sonrasında Türk Silahlı Kuvvetleri
12.3.3.1. İkinci Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’deki seferberlik faaliyetlerini açıklar.
a) Savaş sırasında askere alınan personel mikdarı, askerlik süresinin dört seneye çıkarılması,
ordu iaşesi için hububat ve diğer gıda maddelerinin depolanması, öğrencilere kızlar dahil askerlik eğitimi verilmesi, muhtemel hava saldırılarına karşı konutlarda karatma yapılması gibi
tedbirler sosyal etkileriyle birlikte araştırılır.
12.3.3.2. Türk askerinin Kore’ye gönderilmesinin stratejik ve siyasi sebeplerini açıklar.
a) Kore Harbi’nin çıkış sebebi ve çatışan taraflar, Türkiye’nin savaşa girmesinde etkili olan sebepler, savaşa katılan Türk tugayları ve komutanları, savaşta Türk birliklerin üstlendiği vazifeler ve Kore Harbi’ne iştirakin Türkiye’nin NATO’ya girmesindeki rolü araştırılır.
12.3.3.3. Türk Silahlı Kuvvetlerinin bünyesinde NATO’ya giriş sonrasında meydana gelen yapısal değişimleri değerlendirir.
a) NATO’ya giriş öncesinde TSK’nın öncelikli tehdit algılaması, kuvvet yapısı, konuşlanma, personel, teçhizat ve askerî sanayi durumu irdelenir.
b) İkinci Dünya Savaşı’nda Batı Bloğundan sağlanan askerî yardımlar (personel eğitimi, techizat,
havaalanı inşası) açıklanır.
c) NATO’ya giriş ve NATO üyeliğinin TSK bünyesinde yol açtığı değişimler (tehdit algısı, kuvvet
yapısı ve konuşlanma, askerî eğitimi, teçhizat hibeleri ve alımları, üniforma vs.) incelenir.
12.3.3.4. Cumhuriyet tarihinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin üstlendiği dış görevleri açıklar.
a) TSK’nın dahil olduğu Kore Harbi, Kıbrıs Barış Harekâtı ve BM barış görev güçleri, iştirak eden
kuvvetin niteliği ve mikdarı ile sonuçları itibariyle anahatlarıyla açıklanır.
77
Bu ünitede öğrencilerin, çağdaş dünyadaki siyasi, ekonomik ve askerî dinamiklerin toplum hayatında yol açtığı dönüşümü fark etmeleri, çağdaş kitlesel ideolojiler ve fikrî akımları birbirleriyle
karşılaştırabilmeleri, kitle iletişim araçlarının üstlendiği farklı işlevleri ayırt etmeleri ve Osmanlı’dan
Cumhuriyete Türkiye’nin nüfus yapısı ve gündelik hayatındaki değişimleri analiz etmeleri amaçlanmıştır.
12.4.1. Kitlesel İdeolojiler
12.4.1.1. Yirminci yüzyılın kitlesel politik ideolojilerini analiz eder.
a) Yirminci yüzyılda otoriter ve totaliter devletlerce resmî ideoloji haline getirilen komünizm,
sosyalizm, faşizm ve nasyonal sosyalizmin modern Batı düşüncesi kaynaklı ortak ve farklı
özelliklerini ayırt eder.
b) Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Batı dışı dünyada kabul gören anti-kolonyalist ideolojiler,
Avrupa’da yaygınlaşan çevrecilik ve post-modernizm, Batı modernitesine tepki hareketleri
olarak anahatlarıyla değerlendirilir.
12.4.2. Kamuoyu ve Kültür Endüstrisi
12.4.2.1. Kapitalizmin kültür hayatı üzerindeki etkilerini kültür endüstrisi kavramı çerçevesinde değerlendirir.
a) Kültür endüstrisi kavramı, sanat ve eğlence hayatının ve üretimin kapitalist piyasa ekonomisi
kurallarına tâbi kılınması olarak değerlendirilir.
b) Çağdaş dünyada kitlelerin tükettiği popüler kültürel ürün ve etkinlikler öğrencilerce keşfedilir.
c) Kültür emperyalizmi kavramı açıklanarak, küresel kültür endüstrisinin ürünlerinin yaygınlaşmasının ülkelerin maddi ve manevi kültür hayatında yarattığı olumsuz etkiler tartışılır.
12.4.2.2. Kitlesel iletişimde yer alan propaganda unsurlarını fark eder.
a) Çağdaş dünyada demokratikleşme ile beraber geniş halk kesimleri ve kamuoyunun politik
hayatta etkisinin arttığı değerlendirilir.
b) Propaganda olgusunun Katolik Kilisesi’nin misyonerlik faaliyetlerinden devletlerin halkla ilişkiler faaliyetlerine nakli açıklanır.
78
c) Radyo, sinema ve televizyonun iki dünya savaşı arasında birer propaganda aracı olarak kullanılması incelenir.
12.4.2.3. Çağdaş Türkiye’nin maddi kültür alanındaki değişimlerini küreselleşmenin yerellik
üzerindeki etkileri açısından analiz eder.
a) Batı medeniyetinin Türkiye’nin maddi kültür unsurları üzerindeki etkileri çeşitli örnekler üzerinden sorgulanır.
12.4.2.4. Televizyonun birey ve toplum hayatında yol açtığı değişimleri Türkiye örneği üzerinden değerlendirir.
12.4.2.5. Sporun modern kitlesel kültür içindeki yerini değerlendirir.
a) Türkiye’de sporun yirminci yüzyılın ikinci yarısında kitlesel kültürün bir parçası haline gelmesi, futbol ve futbol klüplerinden örnekler üzerinden araştırılır.
12.4.3.Cumhuriyet Türkiyesinin Nüfus Yapısı
12.4.3.1. Cumhuriyetin kuruluş sürecindeki nüfus yapısını değerlendirir.
a) Cumhuriyet’in Osmanlı’dan devraldığı nüfus yapısı çeşitli parametreler ekseninde incelenir.
12.4.3.2. Cumhuriyet döneminde Türkiye’nin nüfus yapısında göç kaynaklı meydana gelen
değişimleri açıklar.
a) Yunanistan ve Türkiye arasındaki nüfus mübadelesinin her iki ülkenin de sosyal hayatında yol
açtığı etkiler tartışılır.
b) Cumhuriyet tarihi boyunca başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere yönelik nüfus hareketlerinin ekonomik, sosyal, politik ve sebepleri incelenir.
c) İç göç hareketlerine bağlı olarak Türkiye’nin şehirli-kırsal nüfus oranlarındaki değişim grafikler
üzerinden incelenerek Dünya’daki gelişmiş ve gelişmekte olan örnek ülkelerle karşılaştırılır.
d) Cumhuriyet döneminde yurtdışından politik sebeplerle Türkiye’ye yapılan kitlesel göçler, göç
sebepleri ve göçün kaynaklandığı ülkelere işaret edilerek incelenir.
12.4.3.3. Türkiye’den yurtdışına yapılan göçlerin sosyo-ekonomik sebeplerini ve etkilerini açıklar.
79

tarih dersi - Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı

Transkript

Benzer belgeler

1915, Osmanlı İmparatorluğu`nun En Uzun Yılı: Bolivya

Özgeçmiş - Edebiyat Fakültesi

Azmi Özcan, Pan-Islamism, İndian Muslims, the Ottomans

Nisli Mehmed - Historians of the Ottoman Empire

Program Detayları

Kitabiyat

2013` DE TARİH BÖLÜMÜ

ÇÖZÜMÜ

Kırım - Tarihçi Kitabevi

Dergimiz

Fehîm-i Kadîm`e Mâl Edilen Bir Atasözleri Kitapçığı: Durûb-ı