1. bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı
Transkript
1. bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı
2006/192 UŞAK İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİ SEMİNER AÇIŞ - TEBLİĞLER - PANEL UŞAK, 2006 1 İşbu kitap, 28 Kasım 2006 Salı günü, Uşak Organize Sanayi Bölgesi’n de gerçekleştirilen Seminerin açış konuşmaları, tebliğler, panel konuşma ve tartışmalarının Y. Temel ENDEROĞLU tarafından derlemesidir. Her hakkı İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ait olup, adı geçen Vakıf’tan yazılı izin alınmadıkça, aynen veya kısmen iktibas edilemez. Kitap, Vakıf merkezinden temin edilebilir. İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI 19 Mayıs Cad. No: 1 Golden Plaza Kat: 8 34460 Şişli / İSTANBUL TEL : (0212) 233 21 07 (pbx) FAX : (0212) 233 21 96 TELG : FOUNDATION ISTANBUL Email : info@iktisadiarastirmalar.org Web : www.iktisadiarastirmalar.org 2 İÇİNDEKİLER Seminerin Takdimi.................................................................................................................................................................... 5 AÇIŞ OTURUMU İ.A.V Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN............................................................................................... 9 Uşak Üniv. Rektör Yard. Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN.......................................................................... 13 Uşak Belediye Başkanı Mesut APAYDIN..................................................................................................... 17 Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Mustafa ÇETİN.......................................................................... 21 Uşak Valisi Kayhan KAVAS.......................................................................................................................................... 23 Başkan Tebliğci 1.Tebliğ Tebliğci 2.Tebliğ Tebliğci 3.Tebliğ ÇALIŞMA OTURUMLARI : Ramazan BAŞAK İ.A.V. Y.K. Üyesi - Şeker Factoring Genel Müdürü : Prof. Dr. Taner KUMUK Çanakkale 18 Mart Üniv. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Bölümü : Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Tarım ve Hayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi............................... 31 : Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İ.Ü. İktisat. Fak. Öğretim Üyesi : Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Sanayi ve Ticaret Sektörünün Yeri ve Önemi.......................................... 59 : Prof. Dr. Mithat DİNÇER İ.Ü. İktisat Fak. Öğretim Üyesi : Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................ 97 3 PANEL.................................................................................................... 135 Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Ana Strateji Başkan Üyeler (*) : Y. Temel ENDEROĞLU İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter : Yıldıray AYDOĞAN Uşak Ticaret Borsası Y.K. Başkanı : Prof. Dr. Hasan Hüseyin BAYRAKLI Uşak Üniversitesi İ.İ.B.F. Dekanı : Mustafa ERTEN Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Bakanlık Danışmanı : İsmail KARAMAN Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı : Gökhan ÖZOK Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım İşletmeleri Şube Müdürü : Beyazıt SAĞIROĞLU Uşak Organize Sanayi Bölgesi Yönetim Kurulu Başkan Vekili : Sebahattin YENER Sanayi ve Tic. Bakanlığı Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Daire Başkanı PANEL 2. TUR............................................................................................................................................................................. 213 PANEL 3. TUR............................................................................................................................................................................. 223 4 SEMİNERİN TAKDİMİ İktisadî Araştırmalar Vakfı (İ.A.V.), kuruluşundan günümüze kadar Türkiye ekonomisinin hemen her alanında bilimsel seminerler düzenlemektedir. Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Vakfımızın düzenlediği 192., il kalkınma semineri olarak da 39. seminer olmaktadır. Uşak ili, Türkiye’nin İç Ege bölgesinde bulunmaktadır. Manisa, Aydın, Denizli illeri gibi, İzmir ilinin hinterlandında kuruludur. Yüzölçümü itibariyle küçük/orta boy illerimizden biridir. Düzgün bir kara yolu, demiryolu ve havayolu ile, İzmir ve diğer illere ulaşımı, Cumhuriyet öncesi dönemden beri mevcuttur. İl arazi varlığının ancak yüzde 45’inde tarımsal faaliyetler yapılmaktadır. Bu miktarın da çok az bir bölümünde sulu tarım yapılabilmektedir. Ormanlık alan yaklaşık yüzde 40 kadardır. Çayır-mera alanı çok azdır. Tarımsal üretimde işletmeler küçük, verim düşüktür. Hayvancılığa elverişli alanlar kısıtlıdır. Buna karşılık nüfusun yüzde 60’a yakın bölümünü tarımsal faaliyetlerde bulunmaktadır. Dolayısıyla gelir düzeyi düşüktür. Ancak Uşak ili, Cumhuriyet öncesinden başlayarak eğitim ve girişimcilikte öne çıkan illerimizden biridir. Nüfusun yaklaşık yüzde 15 kadarı sanayi kesiminde istihdam edilmektedir. Yüzde 6’dan fazlası da ticaret alanında faaldir. Yerel dokumacılığın ilk geliştiği illerimizden biri Uşaktır. Dokuma sanayii, sanayi işletmelerine döndükten sonra, dünya savaşlarında Türk ordusunun dokuma ihtiyacı Uşak’tan karşılanmıştır. Uşak, ilk şeker fabrikasının da kurulduğu ilimizdir. Nuri Şeker beyin kurmayı ve işletmeyi başardığı kuruluş, bugün de faaliyettedir. Uşak, son olarak çıkarılan yatırımların teşviki ve ilişkin yasadan en çok yararlanan illerin başında gelmektedir. Birinci Organize Sanayi Bölgesi dolduğu gibi, 2. ve 3. OSB’ler planlanmaktadır. Girişimci - sanayici, ticaret geleneği olan bir il olarak ürettiklerini dünyanın dört bir yanına satabilen Uşak5 lılar, son yıllarda ekonomik gelişmede / sanayileşmede atılım yapmışlardır. Çok eski bir yerleşim yeri olan Uşak ili, eski medeniyetlerin ve Osmanlı - Türk medeniyetinin Kültürel turistik mirasına sahiptir. Bu alandaki zenginliğini de, bir turistik ürüne dönüştürmeyi başarabilecek çalışmalar yapılmaktadır. Uşak, üniversitesi olan bir ildir. Uşak’ın son yıllardaki gelişme ivmesine katkıda bulunan üniversite ve diğer köklü eğitim kurumları, kalitesini arttırarak yola devam etmektedir. Seminere açış oturumu, oturum başkanlığı, tebliğci ve panelde yer alan çok değerli bilim adamı, yönetici, işadamı ve bürokratlara teşekkür ediyoruz. Seminerin sponsorluğuna katkıları dolayısıyla Uşak Organize Sanayi Bölgesine ve Başkanları Sayın Hazım Sesli’ye müteşekkiriz. Ayrıca, bu seminerin gerçekleşmesinde, Uşak ve Uşaklıları çok iyi tanıyan, Vali Sayın Kayhan KAVAS’ın katkıları büyüktür. Nitelikli yöneticiler, illerin şansını oluşturmaktadır. Şükranlarımızı sunarız. İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI 6 AÇIfi OTURUMU - İ.A.V Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN’in Konuşması - Uşak Üniv. Rektör Yard. Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN’ın Konuşması - Uşak Belediye Başkanı Mesut APAYDIN’ın Konuşması - Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Mustafa ÇETİN’in Konuşması - Uşak Valisi Kayhan KAVAS’ın Konuşması 7 8 İ.A.V. BAŞKANI PROF. DR. M. ORHAN DİKMEN’İN AÇIŞ KONUŞMASI Sayın Vali Seçkin katılımcılar Değerli dâvetliler Hepinizi saygı ile selâmlayarak semineri açıyorum. Seminere, hazırlık safhasında yarattığı ilgi kadar, katılım olarak da gösterilen ilgi için memnuniyetimi ifade etmek isterim. Bu vesile ile, Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Sayın Mustafa Çetin ile Vali Sayın Kayhan Kavas’a, seminerin tertibinde gösterdikleri gayret dolayısile teşekkürlerimi sunmayı, yerine getirilmesi gereken zevkli bir görev saymaktayım. Bu kısa girişten sonra, ben özellikle son iki il seminerinde belirlenen bir bakıma olumlu bir yaklaşımı işaret edeceğim. Vakıf seminerlerinin açış oturumunda, genellikle birkaç kişi konuşmaktadır. Programa göre, bugünkü seminerde bu sayı epeyi aşılmış görünmektedir. Birbirinden değerli kişiler görev üstlendiği için, buna sevinmek gerekir. Ancak açış konuşmasının başındaki hitap bölümünde zorlandığımı da hemen belirtmek isterim. Hitaptaki sıralamada protokol bakımından bir hata olmuş ise peşinen özür dilerim. Açış oturumunda bu sayıda değerli kişinin söz alması öngörüldüğü için de, açış konuşmamı kabil olduğu kadar kısa tutmaya çalışacağım. Ancak, bunu ne derecede başarabileceğim? Tam olarak bilemiyorum. Uşak ilinin ekonomik gelişmesi önemli bir konudur. Bu sebeple sözüm uzayacak olursa, mazur görülmemi dilerim. Konuşmamda, önce İktisadî Araştırmalar Vakfı’nın çalışmalarına birkaç cümle ile değindikten sonra Vakıf seminerlerine ve bunların arasında da, il yahut vilâyet seminerlerine yer vereceğim. Ondan sonra, Uşak ilinin ekonomik gelişmesinin hızlandırılması için ne gibi tedbirler alınabileceği hak9 kındaki bazı düşüncelerimi ifade edeceğim. Vakfın çalışmalarını tek bir cümlede bilginize sunuyorum: 1962 yılında kurulmuş olan İktisadî Araştırmalar Vakfı, çalışmalarını, esas itibarile, yurtiçi ve yurtdışı seminerler, konferanslar, basın toplantıları, yazılı açıklamalar, röportajlar, yarışmalar, televizyon programları, gazete ve dergi makaleleri gibi çok çeşitli şekillerde yürütmektedir. İktisadî Araştırmalar Vakfının bugüne kadar düzenlemiş ve gerçekleştirmiş olduğu seminerlerin sayısı 189’u bulmaktadır. Bunların 179’i yurt içinde, kalan 10 seminerin de dördü K.K.T.C.’de (Girne’de 3, Lefkoşa’da 1), altısı ise, tarih sırası ile, Paris, Bakü, Bükreş, Sofya, Hartum ve Üsküp’te yapılmıştır. Yurtiçi seminerler (milletlerarası olarak yapılan Rize Çay Semineri dışında) başlıca 2 kategoriye ayırmak mümkündür. Birinci kategori, genel konulu olarak nitelenebilecek seminerlerdir. Banka, sigorta, borsa, leasing, factoring, serbest bölgeler, soya, kanola gibi yağlı tohumlar, zeytinyağı, arıcılık ve bal üretimi, balıkçılık, seramik, çimento, petrokimya, otomotiv sanayileri bu kategori içinde yer almaktadır. İkinci kategori ise il veya vilâyet seminerleridir. Bu seminerlerde, esas itibarile idarî bir bölüm olan “vilâyet”, bir ekonomik birim olarak ele alınmakta ve kalkınması, gelişmesi için neler yapılabileceği araştırılmaktadır. Vilâyet seminerlerinin sayısı (bugünkü dahil) 39’u bulmaktadır. Bunların ilki 1989 yılında Ordu’da yapılmıştır. Bunu Kastamonu, Hatay seminerleri ve diğerleri takip etmiştir. 1989’dan bu yana geçen 17 yıllık süre içinde, vilâyet seminerleri, Edirne’den Artvin’e, Çanakkale’den Ardahan’a, Aydın’dan Iğdır’a kadar, ülkenin çok değişik yerlerinde gerçekleştirilmiştir. Hedefimiz, 38 sayısını en az iki katına çıkarmaktır. Vilâyet seminerlerinde, il ekonomisinin özelliğine göre, tarım, sanayi, ticaret, ihracat, ulaşım, inşaat, turizm gibi sektörler ele alınmaktadır. Bugünkü seminerde, tarım ve hayvancılık, sanayi ve turizm kesimleri üzerine durulacaktır Ancak bu konulara geçmeden önce, önemli gördüğüm bir hususa işaret etmek istiyorum. Uşak ili, Batı Anadolu’da yer alan, Kuzeyde Manisa ve Kütahya, doğuda Afyon, Güneyde Denizli, Batıda Manisa gibi, bazıları nisbî olarak daha gelişmiş düzeyde illerle komşu olan bir ildir. Üstelik, demiryolu ve karayolları ile bu illere ve oradan da bütün Anadolu’ya açılabilecek bir konuma sahiptir. Bu durumdan faydalanmış olması gereken, Uşak’ın gelişmişlik düzeyinin, olması gereken yerden oldukça uzakta kalmış olmasını anlamak kolay değildir. Bunun bir alın yazısı olmadığı muhakkaktır. Uşak’ın 10 bu yetersiz gelişme çemberini bir an önce kırması gerekmektedir. Kırılması pekâla mümkündür. Yeter ki bunun için, bir taraftan doğru politika ve stratejiyi belirlemek, buna inanmak, uygun tedbirleri almak ve eksiksiz uygulamak şarttır. Uşak ekonomisi, aşırı ölçüde tarıma dayalıdır. Sanayi, ticaret, diğer hizmetler ve hele finans kesimleri gelişmemiştir. Bu durum, şehir ve köy nüfusları orantısında da kendini göstermektedir. Uşak’ta, esas itibarile hububat tarımı yapılmaktadır. Ancak, tarım alanının nisbi darlığı ve tarımda çalışanların çokluğu, hububat üretiminin tarla tarımı düzeyinde kalmasına yol açmaktadır. Çiftlik (farm) üretimi yapılmamakta, bu da üretim maliyetini ve ürün kalitesini olumsuz olarak etkilemektedir. Bu durumda, yapılması düşünülebilecek değişikliğin, bir taraftan, toprak kalitesinin elverdiği ve sulama imkânlarının bulunduğu yerlerde sebze ve meyve tarımına geçmek, tercihen termal kaynaklardan faydalanarak seracılığa geçmek, kalan yerlerde de daha çok hayvan yemi olarak kullanılabilecek, kuru tarım ürünlerine yönelmektir. Gerçekleştirilmesi gereken diğer bir husus, tarımın mutlaka “anlaşmalı”, yâni duruma göre sanayi ve ticaret ile bağlantılı olmasıdır. Tarım üretimi, tarım ürünlerini işleyen sanayi veya bu ürünlerin ticaretini yapan kuruluşlarla, geri dönülemez anlaşmalar çerçevesinde yapılmalıdır. Bu ilişki, hayvancılık için de kurulabilir. Kırmızı et, beyaz et, süt, yumurta ve diğer hayvancılık ürünleri, bunları işleyen sanayi ile bağlantılı hale getirilmelidir. Orman ürünleri için de aynı usul uygulanmalıdır. Ormanlarda, mülk veya işletme olarak özelleştirme imkânları araştırılmalıdır. Orman serveti kalitece iyileştirilmeli, ceviz, kestane ve kavak gibi ticari değeri yüksek olan cinslere öncelik ve ağırlık verilmelidir. Sanayi, Uşak ilinin ekonomik gelişmesinde, üzerinde durulması gereken ikinci sektördür. Hemen sözüme açıklık getireyim. Buradaki “ikinci” sıfatı bir sıralama ifadesi değildir. Uşak için tarım ve sanayi sektörleri eşit önemdedir. Böyle olmakla beraber, hâlen elektrik ve porselen üretimi dışında, Uşak’ta modern bir sanayi yapısı bulunmamaktadır. Uşak sanayi sektörünün, bir bakıma yeni baştan ele alınmasına ve mevcut şartlara göre plânlı bir şekilde geliştirilmesine ihtiyaç var gibi görünmektedir. Uşak’ta sanayileşmenin a) taş ve toprağa dayalı sanayi, b) tarıma dayalı sanayi, c) hayvancılığa dayalı sanayi ve d) tesadüf ve fırsata dayalı diyebileceğimiz sanayi şeklinde dört dalda başlatılmasının isabetli olacağı söylenebilir. 11 Bu dallardan ilk üçü hakkında ayrıca bir açıklama yapmaya gerek yoktur. Bunlar, vilâyette mevcut ve geliştirilecek ham madde girdilerini işleyecektir. Buna karşılık, dördüncüsü özel bir açıklama gerektirmektedir. Şöyle ki: sanayileşmeyi sadece 3 dal üzerine kurmak yerine, buna çeşitlilik kazandırmanın faydalı olduğu düşünülebilir. Bu bakımdan, ortaya çıkan fırsatlardan faydalanmaya çalışmak yerinde olur. Uşak’ın turizm potansiyeline gelince: bunun daha çok kültür, dinlenme ve spor turizmi ile, maddi imkânları elverişli olan kişilere yönelik yüksek standartta termal turizm şeklinde gelişmesinin isabetli olacağı söylenebilir. Konuşmam belki biraz uzun oldu. Ancak, Aşıklar diyarına duyduğum ilgi ve sevgi hesaba katıldığında mazur görüleceğini sanıyorum. Konuşmama son vermeden önce, seminer sponsorluğuna katkıları dolayısiyle Uşak Organize Sanayi Bölgesine ve Başkanları Sayın Hazim Sesli’ye müteşekkiriz. Ayrıca seminerin gerçekleşmesindeki maddî ve fikrî katkılarından dolayı Vali Sayın Kayhan Kavas’a ve Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Sayın Mustafa Çetin’e teşekkürlerimi tekrarlamak istiyorum. Ve nihayet, seminere, konuşmacı, oturum başkanı, tebliğ sahibi ve panel üyesi sıfatile aktif olarak katılan değerli akademisyen, bürokrat ve iş adamlarına teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak da, hepinizi yeniden en iyi dileklerimle selâmlıyorum. ______________________ 12 UŞAK ÜNİVERSİTESİ REKTÖR YARDIMCISI PROF. DR. ADNAN ŞİŞMAN’IN KONUŞMASI İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın Uşak Valiliğinin katkılarıyla düzenlediği “Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi Semineri”ne yeni kurulmuş Uşak Üniversitesi’nin Rektör Yardımcısı sıfatıyla değerli katılımcılara hoş geldiniz demekten duyduğum mutluluğu ifade etmek isterim. Uşak eğitim düzeyi bakımından yüksek olan bir ilimizdir. Okuma yazma oranı oldukça yüksek ve halkın eğitime karşı ilgisi büyüktür. 2005–2006 Eğitim Öğretim Yılında Eylül ayı itibariyle 64’ü İl ve İlçe merkezlerinde, 83’ü köylerde olmak üzere Uşak'ta 147 anasınıfında toplam 3180 öğrenci, 192 öğretmen bulunmaktadır. İlköğretimde İl ve İlçelerde 178 İlköğretim Okulu vardır. Bunlardan 71'i şehir merkezlerinde, geri kalanı köylerdedir. Bu okullarda 42599 öğrenci öğrenimine devam etmektedir. İlköğretim okullarındaki öğretmen sayısı ise toplam 1851’e ulaşmıştır. Ortaöğretimde; 35 lise ve dengi okulda 881 öğretmen, 13570 öğrenci bulunmaktadır. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi'ne bağlı olarak Uşak'ta eğitim gören 3000 civarında öğrenci bulunmaktadır. Haziran 2006 tarihinde yapılan ÖSS sınavına 6903 öğrencinin katılması da eğitime olan ilgi ve talebi açıkça göstermektedir. Uşak Türkiye'de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı yörelerimizden birisidir ve günümüzde de Uşak’ın ekonomisi büyük ölçüde sanayiye dayanmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de sanayileşme hamlesinde Uşak öncülük etmiştir. Cumhuriyetin ilânından sonra Türkiye’de ilk girişim sonucunda 1926 tarihinde ilde Türkiye’deki ilk şeker fabrikası açılmıştır. İşletmeye açıldıktan sonra sermaye sıkıntısı yüzünden fabrika devletleştirilmiştir. Uşak sanayileşme hamlesine daha sonraki yıllarda da devam etmiştir. Uşaklı iş adamları özellikle deri ve tekstil alanında çok büyük başarılara imza atmışlardır. Hali hazırda iç piyasada üretilen gazlı sargı bezinin % 98’i, peluş battaniyenin % 95’i, seramiğin % 22’si (yeni yatırımlarla bu rakam 28’e çıkacaktır) üretilmektedir. Basının Anadolu kaplanları diye adlandırdığı illerin başında Uşak gelmektedir. 13 İl genelinde üretim yapan büyük ve orta ölçekli tesislerin sayısı 200’e yakındır. Ancak İl sanayisinin en büyük sıkıntısı kalifiye eleman yetersizliğidir. Halen sanayide istihdam edilen personelin büyük bir bölümünü vasıfsız elemanlar oluşturmaktadır. Bu nedenle üretimin kalitesinin yükseltebilmesi, yeni tesislerin açılabilmesi için, gerekli teknik elemanlara şiddetle ihtiyaç duyulmaktadır. Uşak’ın gereksinimlerine uygun olarak Üniversite bu konuda üzerine düşen görevi yapacaktır. Üniversiteler bilim üreten, ürettiğini öğrencisi ile ülke ve dünya insanlarıyla paylaşan evrensel kuruluşlardır. Üniversiteler değişimin dinamiklerini diğer kurumlardan çok daha hızlı bir şekilde amaçları doğrultusunda örgütleyerek yaşama geçiren önce yöresi, sonra ülkesiyle bütünleşen özerk bilim merkezleridir. Yüksek öğretim kurumlarının bulundukları yöreye maddi ve manevi katkılar sağladıkları da tartışmasızdır. Üniversiteler, bulundukları yörenin kültürel bakımdan gelişmesine katkıda bulundukları gibi ekonomik yönden de bir lokomotif görevi üstlenmektedirler. Böylelikle kültürel seviye yükseldiği gibi ekonomik hayatta da büyük bir canlılık meydana gelmektedir. 1992 yılında kurulan Afyon Kocatepe. Üniversitesi’ne bağlı olarak Uşak'ta Eğitim Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, Meslek Yüksekokulu ve Sağlık Yüksekokulu açılmıştır. 1993 - 1994 Öğretim Yılında Banaz, Eşme, Karahallı, Ulubey Meslek Yüksekokulları ve 1997-1998'de de Sivaslı Meslek Yüksekokulu faaliyete geçmiştir. 2000 - 2001 öğretim yılında Fen Edebiyat Fakültesi, 2001 - 2002 öğretim yılında da İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi açılmıştır. Halen eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Uşak Üniversitesi’nin biri 1 Eylül, diğeri de Halit Ziya isimlerini taşıyan 2 kampusu ve iki ayrı yerde 4 Fakülte, dört yıllık Sağlık Yüksekokulu, il ve ilçelerde bulunan 6 Meslek Yüksekokulunda 7883 öğrencisi vardır. Uşak Üniversitesi birimlerinde 5 Profesör, 1 Doçent, 55 Yardımcı Doçent, 54 Öğretim Görevlisi, 26 Araştırma Görevlisi, 2 Uzman olmak üzere toplam 143 akademik, 74 idari personel bulunmaktadır. Yeni kurulan üniversitemizin sanayideki kalite artışında da pay sahibi olacağı beklenmektedir. Üniversite-sanayi işbirliği sonucunda Uşak sanayisinin rekabet ve gelişim gücünde önemli bir artış kaydedilecektir. Ayrıca her yıl Üniversiteden mezun olacak öğrenciler Uşak'ın gönüllü birer turizm elçisi olmaktadırlar ve Uşak'ın tanıtılmasında önemli katkılar sağlamaktadırlar, bundan sonra da sağlamaya devam edeceklerdir. Bunun yanında bu öğrencilerin ailelerinin zaman zaman Uşak'a geldikleri de dikkate alınırsa şehir ekonomisinde gözle görülür bir canlılık oluşturduğu gözlemlenmektedir. Üniversitenin bir şehre kazandırdığı ekonomik canlılığın ötesinde ayrıca yakın çevresine, sosyal, sanat ve sportif aktivite katması, kültürel ve bilim- 14 sel hareketlilik yanında yörenin halk kültürüne, tarih-edebiyat araştırmalarına ve eğitimine de ciddi bir şekilde ivme kazandıracaktır. İlimiz, seramik, halı, kilim ve dericilik başta olmak üzere, birçok el sanatlarının Türkiye'de ve dünyadaki merkezi konumundadır. Bu alandaki ürünlerin dünyanın en ünlü belli başlı müzelerinde, yıllardır sergileniyor olması, bunun en güzel göstergesidir. İleride Güzel Sanatlar Fakültesi’nin veya araştırma merkezlerinin kurulması ildeki el sanatlarının kaybolmasını önleyeceği gibi, Uşak İli ve Türkiye'nin dünyaya her yönden açılmasına katkıda bulunacaktır. Karun Hazineleri, Cılandıras, Banaz Hamamboğazı, Örencik, Murat dağı kaplıcaları, ve yörenin yayla turizmine uygun olması, çevre illerdeki üniversitelerin biri dışında turizme yönelik 4 yıllık yüksekokulun bulunmaması, Uşak'ta Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu'nun açılmasını da ihtiyaç haline getirmektedir. Yörenin en büyük olimpik spor kompleksi, Uşak İl merkezinde oluşturulmaktadır. Olimpiyat organizasyonlarına aday olan ülkemiz dünya çapında başarılı sporcuları yetiştirebilmesi için buna yönelik bir yüksekokulun açılması ülkemiz için isabetli olacaktır. Uşak Valiliği, Belediye Başkanlığı ve diğer meslek odaları ile sıkı bir işbirliği yapılarak, Uşak Üniversitesi’nin, kentimizin çevre sorunları, şehircilik, sanayi, ticaret, turizm, ulaşım, tarım, hayvancılık ve alt-yapı sorunlarının çözümünde bilimsel projeler üretmek suretiyle gittikçe artan oranda Uşak ekonomisine katkılar sağlayacağına olan inancımı belirterek hepinize saygılarımı sunarım. ______________________ 15 16 UŞAK BELEDİYE BAŞKANI MESUT APAYDIN’IN KONUŞMASI Değerli konuklar, Son yıllarda yöneticisinden, sanayici ve iş adamına, esnafından tüm Uşak halkına herkesimden herkesin büyük bir coşku ile hissettiği ve yaşadığı gelişme heyecanını bugün farklı bir platformda hissediyoruz. Yükselen gelişme grafiğimizin heyecan veren seyrini çok daha iyi çözümlemek, bunu bilimsel ve teknik anlamda yorumlamak, geleceği hep birlikte işbirliği yaparak planlamak üzere, bu alanda söz sahibi değerli Hükümet üyemiz, Sayın bakanımız ve Genel müdürlerimiz, Bakanlık danışmanlarımız ve çok kıymetli akademisyenlerimiz aramızda görmekten büyük mutluluk duyduğumu belirtmek isterim. Bugün, Uşak ekonomisinde tarım ve hayvancılık, sanayi ve ticaret sektörlerinin ve turizm sektörlerinin yeri ve önemi hakkındaki değerlendirmeler ve Uşak ekonomisinin gelişmesinde ana stratejilerin değerlendirilerek, deyim yerindeyse bir “yol haritasının” çizileceğini söylemek yanlış olmasa gerek. İlimizde, Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve mali sorunlarını araştırmak ve çözüm yolları bulmak amacıyla, 44 yıldır Türkiye’nin neredeyse her bölgesinde çeşitli çalışmalar düzenleyen İktisadi Araştırmalar Vakfı’na ilimizde de böyle bir program düzenlediği için şükranlarımı sunmak istiyorum. Çok kıymetli konuklarımızın da bildiği gibi, ticari anlamda bulunduğu konum itibariyle geçmişten günümüze elverişli konumuyla, son olarak da yatırımların teşviki ve ilgili yasal düzenlemelerden en fazla yararlanan iller arasında yer alan Uşak kabuğunu kırmış, yurt içi ve yurt dışı bağlantılarla, ekonomik gelişmede ve sanayileşmede atılım yapmıştır. Sanayisi başta olmak üzere, turizm potansiyeli ve geliştirilebilir alternatif ekonomik alanlarıyla Uşak’ın önü açıktır. Bugün bulunduğu seviyeden daha ileri, kalkınmış, ekonomik anlamda 17 yatırımların ve gelişmenin merkezi, gelir seviyesi yüksek bir şehrin belediye başkanı olmak, ne zahmetler yüklerse yüklesin bizim canı gönülden talip olacağımız bir süreçtir ve bugün bizler de bunun için buradayız. Yerel yönetimler de bilindiği üzere, halkın yerel ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak üzere faaliyet gösteren Anayasal kuruluşlardır. 1930 tarihli eski Belediye Kanunu’nun yerine konulan 5393 sayılı Belediye Kanunu belediyelerin görev ve yetkilerini günümüz şartlarına göre yeniden tanımlayarak, hizmet alanını ve hizmet türlerini geniş bir çerçevede ele almıştır. Söz konusu kanun mahalli ve müşterek nitelikte olmak kaydıyla, belediyelerin, ‘ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapacağı veya yaptıracağı’nı ifade etmiştir. Uşak Belediyesi olarak, özellikle son 2,5 yılda çok ciddi anlamda yatırımlar yapmış bulunmaktayız. Bunlardan, hem ekonomik anlamda hem de çevreye etkileri açısından önemli bir çalışma olan Evsel Atık Su Arıtma Tesisi’dir. 5,4 milyon YTL tutarındaki bu tesis 1 yıl gibi kısa bir sürede inşa edilerek hizmete girmiştir. İtfaiye binası, asfalt şantiyesi, yeni iş makineleri ve araçlar, katlı otopark, Kültür Merkezi yapımı, Uşak Evi restorasyonu, yeni park ve bahçeler, semt pazarları ve balık hali binaları, içme suyu şebeke yenilemesi, kanalizasyon şebeke yenilemesi, sel baskınlarının önlenmesi için yağmur suyu drenaj çalışmaları, yüzlerce kilometre asfalt ve beton parke yol gibi büyük çaplı yatırımlarla Uşak’ta belediyecilik anlamında önemli hamleler gerçekleştirilmiştir. Bu önemli çalışmaların yanı sıra sosyal belediyeciliğin yansımaları olarak, Gıda Bankacılığında Türkiye’nin 4. Şubesi Uşak’ta hizmete girmiş, Kadın Danışma ve Dayanışma Merkezimiz 2007 Şubat ayı içerisinde hizmete girecektir. Tüm bu çalışmalar Uşak’ta yaşayan hemşehrilerimiz için olduğu kadar, yatırımlar için cazibe merkezi olan Uşak’ı çağdaş ve modern bir kent haline getirmek, sanayici ve iş adamlarına daha elverişli kentsel donatılar sunmak içindir. Görevde bulunduğumuz süre içerisinde yıllardır büyük bir beklenti haline gelmiş olan Uşak Üniversitesi bizim de katkılarımız sonucu kurulmuş, atıl durumda bulunan Uşak Havaalanı uçuşlara yeniden açılmış, doğalgaz sanayiden sonra konutlarda da kullanılmaya başlamış, TOKİ tarafından Ege Bölgesinde ilk defa Uşak’ta binin üzerinde konut inşa edilmiştir. Uşak’ta yaşanan bu büyük değişimde, hemşehrilerimizin büyük desteği ve teveccühü bizlere güç vermekte, bundan sonra gerçekleştireceğimiz çalışmalar için kendimize olan güvenimizi artırmaktadır. 18 Saygıdeğer konuklar, Uşak için sizler de bizler gibi samimi duygularla buraya geldiniz. Ben, Uşak için hazırlanan ve Uşaklılar için kafa yoran, bu programın hazırlanmasında katkısı bulunan herkese tekrar teşekkür ediyorum. Yapılacak çalışmaların ve panelin şehrimiz için hayırlı olması dileğiyle tüm katılımcılara saygılar sunuyorum. ______________________ 19 20 BAŞBAKANLIK MÜSTEŞAR YARDIMCISI MUSTAFA ÇETİN’İN KONUŞMASI Değerli Konuklar, Söz gelimi Uşak’ta sizlerin içinden bir yatırımcı arkadaşımız veya ilk defa yatırım alanına giren birisi söz gelimi yarın sabahtan itibaren ayakkabı imal ediyorum, etmeye başlasa bunu düşünsede o işe ertesi gün başlasa bu arkadaşım girişimi tüm ayakkabı üreticilerini ilgilendirir. Sizler hepiniz burada Uşak’ta bir şeyler üretiyorsunuz. Sanayici arkadaşlar ticari erbabı arkadaşlar size aynı zamanda Meksika da güney Afrika da uzak Asya da aynı işi yapanlarla rekabet ediyorsunuz demektir. Globalleşme budur. Biz Uşak’ın kalkınmasını globalleşme dönemini konuşuyoruz. Yani dünyada globelleşme süreci süratle ilerlerken Uşak bu globalleşme süreci içersinde nasıl bir role sahip olacaktır: Uşak’lı nasıl ayakta kalacaktır. Uşak’lı gençler nasıl iş güç sahibi olacaktır. Uşak ülkenin kalkınmasında nasıl bir rol üstlenecektir. Şimdi sorun budur. Bu toplantıda bu sorunun cevaplarının arandığı bir toplantıdır. Muhtemeldir ki daha önceki toplantıların benzerleri yapılmıştır. Ben şuna gerçekten üzülürüm. Eğer burada içimizde ya bu toplantılarda zaten hepsi konuşuldu geçmişte. Sayın başkanın ifade ettiği gibi Uşak’ın yerel kendi yatırımcısı Uşak’a yatırım yapmak için gelen değerli misafirlerimiz değil de Uşak’lılar niye az burada dediği için söylüyorum. Bunu çokta hayret edilmemesi gereken bir şey çünkü bu tür toplantıların iştiraklısı çok olmaz. Dikkat ederseniz telefonlarda falanda görürsünüz. 15-30-40 kişinin katıldığı yüksek düzeyli yüksek fikirlerin sergilendiği toplantılardır. Bu tür toplantıların müşterisi çok değildir ama inanın burada sergilenen fikirler çok değerlidir. Ben Gümüşhane Valiliği yaptım. Orada şunu gördüm. Bir ilde fikir üretilmesi önemlidir mesela. Şundan dolayı önemlidir. Sürekli toplum sizden bir şeyler bekler. Ve hizmet talepleri vardır. Ve insanlar sadece hizmet beklemez. O hizmeti kalite içinde verilmesini bekler ve saygı içinde verilmesini bekler. Ve yurttaşa saygı içinde yapılması bekler. Bu tür durumlarda ilin gelişmiş bir entektüel kapasitesi yok ise orada zorluklar yaşanır. Çünkü çok iyi biliyorum bu tür toplantılarda işte festival yapacaksınız, Cumhuriyet Bayramı kutlayacaksınız bunun nasıl daha görkemli nasıl daha coşkulu 21 yurttaşımın katılımını sağlayacağı konusunda kafaları adeta toslarsınız. Ve orjinal fikir bulamamanın acısını yaşarsınız. Dolayısıyla kalkınma doğrultusunda geçmişte söylenen şeylerin tekrarını aşan yeni durumlara uygun fikirlerin yani düşüncelerin yeni misyonlarında bu toplantılarda ortaya çıkacağını düşünerek bunların küçümsenmemesi gerektiği kanaatindeyim. Bu doğrultuda Uşak Üniversitesinin Sayın Rektör yardımcımızın isabetle belirttiği gibi Uşak’ın kalkınmasında doğrudan birebir etkisi olacaktır. Sözlerimi tamamlamadan önce Uşak’lı olmak konusunda Uşak’lı bürokratların Uşak dışında Ankara’da veya başka yerlerde olan katkılarından da faydalanmak ve ayrıca Uşak’ta hizmet veren değerli bürokrasiyi sayın Valimizin başkanlığında kalkınma konularında daha fazla koşturmak, daha fazla boğuşmak zorundayız. Çünkü yönetimin idarenin daha iyi çalışması için yurttaşlar tarafından gözlenmesi, denetlenmesi ve uyarılması gerektiğine samimi olarak inanıyorum. Yani Uşak’ta sadece Uşak’ın kalkınması için çalışan tabi valilik ve belediye değildir. Üniversite, Sanayi Odası, Ticaret Odası da böyledir. Tüm Uşak’lılar, Uşak kamuoyu, Uşak halkı demokratik denetim haklarını kullanarak idarecilerini denetlemeli, onların başarılarını alkışlamalı. Başarısızlıklarını ve eksik kaldığı yerlerde de onları eleştirmeli ve böylece Uşak’a artı bir itici güç sağlamalıdır. Bu semineri Uşak’ın gerekli olan kalkınmasında yepyeni fikirlerin sergilendiği yeni vizyonların oluştuğu, yeni heyecanların ortaya döküldüğü bir atmosfer yaratması dileği ile hepinize saygılar sunuyorum. İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ve onun değerli başkanı Prof. Dr. M. Orhan Dikmen buradan geçmiş olsun diliyorum. Teşekkür ediyorum. Onun değerli mesai arkadaşı Temel Enderoğlu bey aramızda. Bu seminerin baş organizatörü Temel beydir. Kendisine teşekkür ediyorum. Bu arada valimize teşekkür ediyorum. Sayın valimiz fikri alır almaz hemen hayata geçirmeye başladı. İlk fikrin ortaya atılması ile seminerin gerçekleştirildiği bugün arasında uzun bir mesafe yoktur. Kısa sürede gerçekleştirilmiştir. Vali beye ve ev sahipliği yapan Uşak Organize Sanayi Bölgesi’ne aramızda bulunamayan değerli başkanına arkadaşlarına Ticaret Odasına ve Belediye başkanımıza teşekkür ediyorum. Hepinize saygılar sunuyorum. ______________________ 22 UŞAK VALİSİ KAYHAN KAVAS’IN KONUŞMASI Sayın Müsteşar Yardımcım, Uşak Üniversitesinin Sayın Rektör Yardımcısı, Çok Değerli Ticaret Odası, Organize Sanayi Bölgesi Başkanları, Meclis Üyeleri, Belediye Başkanım, Değerli Sanayiciler, Saygı Değer Hanımefendiler, Kıymetli Beyefendiler ve Değerli Basın Mensupları hepinizi en içten duygularımla selamlıyor. Ne konuşacağımı düşünürken Sayın Müşteşarımın bıraktı yerden başlamamın doğru olacağı kanatine vardım. Sayın müşteşarım konuşmasının son bölümünde özellikle kentte yaşayan insanların kenti yöneten her bölümünde idarecilerin çalışmalarını değerlendirmelerini doğru bulduklarını alkışlamalarını, eksik olduklarının eleştirmelerinin ve bunun daha ileri gitmesinde yapıcı katkıda bulunmalarını ifade etti. Çok doğru bu işte kamu yönetiminin son yıllarda sıkça bahsedilen katılımcılık ilkelerinden en önemlisi. Gerçekten yörede yaşayan her insan, her kesimden her meslek grubundan insanın gerçekten kentinin sorunlarına kentinin ihtiyaçlarına, kentine eksiklerine ve olması gerektiğine inandığı konulara katkı sağladıklarına oranda kent daha hızlı ilerliyor. Tabi katılımcılık öyle bir anda kendiliğinden gelişen bir şey değil katılımcılık kültürü aileden başlıyor okulda devam ediyor. Toplumda da zirveye ulaşıyor. Bazı kaynaklanan eksiklikler ve sorunlar toplumun herhangi bir kesiminde karşımıza ve önümüze çıkıyor. Katılımcı kültürün yeterince gelişmemiş olmasından ötürüdür ki düzenli toplantılar da organize mekanlarda değil de daha çok kendi içimizde konuşmaktan yakınmaktan birazda ağlamaktan. Sonra ne olduğu belli değil. Onu orada bırakıyoruz. Ertesi gün yine buna benzer konulara tekrar başlıyoruz. Bana göre sadece ilimizin de23 ğil ülkemizin de aşması gereken çözmesi gereken sorunlardan bir tanesi. Ama yazıkki bunun bir formu yoktur. Bunu çözmek için bu yönde çaba harcamak bu yönde gayret sarfetmek ve bu yöndeki ısrarcı çalışmalarımız devam etmek gerekir diye düşünüyorum. Bu anlamda Uşak’taki reel gündemleme çalışmalarını kent konseyi çalışmalarını son derece önemsiyorum. Geçtiğimiz yıl başlayan bu çalışmaların bu yılda devam edeceğini ve her geçen yıl biraz daha gelişerek bu anlamdaki katılımcının sağlanacağını düşünüyorum. Eğer sorunlarımızı eğer dertlerimizi eğer problemlerimizi belli bir çerçeve içersinde tartışabilir, konuşabilirsek anlaşabilirsek öyle sanıyorum ki çözümüde yine beraber bulacağız. Zira ben şuna yürekten inanmaktayım ki ortak hakkın ürünü olmayan hiçbir çözüm bir yerde tıkanıp kalmak zorundadır. Bu anlamda mutlaka ortak aklı, ortak düşünceyi beraber yakalamayı sonuna kadar zorlamalıyız. Bunda son derece ısrarlıyım. Uşak’ta geçmiş dönemlerde bu günkü dönemlerde de başarıları olumlu noktaların hepsinde bu ortak akıl beraber başarmak, birlikte yapma, birlikte becermenin ürünüdür. Bunun ürünü olmayan hiçbir şey kalıcı değildir. Geçici bir takım başarılar elde edebilirsiniz ama bunu halka mal edebiliyorsanız toplumun ürünü haline getiremiyorsanız, ortak bir ses haline getiremiyorsanız bu bir yerde mutlaka silinip kalmaya yok olmaya mahkumdur diye düşünüyorum. Konuşmalıyız, tartışmalıyız, farklı düşünceleri bir araya getirebiliriz. Fakat sadece gündeme getirmek değil çözüm önerilerini ortaya koymak konusun da ısrarcı davranmalıyız. Bunun çeşitli örnekleri var ama örneğin burada olanlardan bazıları da bilirler. Elbette vali olarak günde çok farklı sorunlarla karşı karşıya kalıyoruz. Bu gayet doğaldır. Benim odama gelen bana sorunlarını anlatan kimse anlatıyor. Tam kalkacak. Bir dakika nereye gidiyorsun diyorum? Peki ne olacak? Ben size anlattım diyor. Çözüceksiniz. Niye ben çözeceğim. Niye yalnız ben çözeceğim bu sorun senin sorunun da değil mi? O halde beraber çözeceğiz. Nasıl yapalım. O şaşırıyor tabi şimdiye kadar böyle bir ödevi böyle bir göreve cevaba alışıkta değil. O anlatır gider karşıdaki de peki ben gereğini yaparım sen gidebilirsin der. O görevini yapmış olur. Tamamen karşı taraftadır. Yok öyle bir şey. En azından Uşak’ta öyle bir çözüm yok. Çözüm ne olacaksa sorunu ortaya koyan kişi ile beraber belirlenecek, beraber uygulamaya geçilecek ve beraber uygulanacak. Ancak böyle olursa kalıcı olabilir. Ancak böyle olursa çözüm bulunabilir. Ve bunu her alanda her konuda birlikte uygulamaya calışıyoruz. Bu aynı zamanda tekrar ediyorum biraz önce anlattığım ortak hattı bulmak sorunları beraber değerlendirmek çözüm önerilerini beraber koymak ve uygulamada birlikte olmakla çözülebilecek bir konudur. Bu sadece toplum olayların ailemizde de aynı şekilde çözülmelidir. İş hayatımızda da aynı şekilde çözülmelidir. Veya toplum hayatında da aynı şekilde değerlendirilmelidir. Bir önemli konuda zaman içersinde hep bir arada bulunmaktan birbirimiz ile benzer konuları konuşmaktan zaman zaman ağaçlar yüzünden ormanı göremez ha24 line de geliyoruz. Bugün dışarıdan gelen çok değerli konuklar, İktisadî Araştırmalar Vakfı’nın kolaylaştırıcılığında bugün Uşak’ı tartışacaklar. Görmediğimiz, bilmediğimiz yada göremediğimiz şuana kadar neden fark edemedik acaba dediğimiz konuyu da karşılaşacağımızı umuyorum. Bu anlamda sayın başkanımın biraz önce ifade ettiği gibi boş koltukların saatler geçtikce dolması umudunu içimde taşıyorum. Bunlarda üzülebiliriz biraz sıkılabiliriz. Sayın müşteşarımın da ifade ettiği gibi bu tür toplantıların müşterisi her zaman belli olmaz ama bunun olması için bir koltuğun daha dolması için çaba içinde olmamız gerektiği de doğrudur. Ben bu toplantının düzenleyicisi anlamında Uşak’ta ki kolaylığı sağlayan Organize Sanayi Bölgesi yöneticilerin bu toplantıdan sonra bir toplantı daha düzenleyerek bu toplantıyı değerlendirmesi gerektiğini düşünüyorum. Böyle yaparsak verim alabiliriz. Öğretmen dersi anlatır dersi dinleriz ancak eğer dersi evde gidip tekrar etmezsek bu çok kolay silinir ya. Bu toplantıdan çıkan neticeyi de oturup kendi aramızda değerlendirip ev ödevlerimizi hazırlamalıyız diye düşünüyorum. Uşak ilinin daha da gelişebilmesi kendini daha da iyiye götürebilmesi, kendi kapasitesi artırması ile çok ilgili diye düşünüyorum. Bu anlamda pek çok gürültüden ulusal ve uluslar arası projelere dahil olduk. Bunların içinde pek çoğunu saymamız mümkündür. Ancak özellikle İl Genel Meclisimizin İçişleri Bakanlığı ve AB ile baş başa üretilen kapasite artırma programında 81 Özel İdareden tek Özel İdare olduğunun altını vurgulamak isterim. Bu çok fazla yankılanmadı Uşak’ta ama Türkiye’de çok ciddi ses buldu. Önümüzdeki dönemden itibaren Uşak İl Genel Meclis Üyeleri tek pilot Özel İdare olarak nasıl daha iyi yapabilir olunacağı konusunda eğitim alacaklar çalışacaklar ve bu konuda belli bir kapasite artırımına ulaşıldıktan sonrada Türkiye’de diğer İl Genel Meclis Üyelerine bu anlamda eğiticilerin eğiticisi olarak çalışmalar yürütecekler. Biz bu pilot il olma konusunda çok ciddi bir caba gösterdik ve sonuçta bunu elde ettik. Bunun sonuçları öyle sanıyorum ki önümüzdeki dönemlerde daha net elde edilebilecektir. Yani şunun altını vurguluyorum. Bilgimizi, görgümüzü, kapasitemizi artırma konusunda ki her çabaya her girişime biz sonuna kadar varız olmalıyız. Ve bu anlamdaki çabalarımızı artırarak sürdürmeliyiz. Son olarakta teşekkürüm İktisadî Araştırmalar Vakfına, kendileri 2 aya yaklaşan bir süredir Uşak iline masa başı çalışmalarını devam ettiriyorlar. O zamanlar kendileri de 2 aya önce bir konuşmada bir konuşmanın altını çizmiştim. Uşak’ta düzenlenen ilk toplantı bu değil özellikle aşağı yukarı bundan 2 yıl önce tüm makalelerini benimde okuduğum İstanbul’da ki Uşaklılar Vakfı’nın toplantısı vardı. Bunun aşağı yukarı 2 ciltlik kitapları var. Bugün burada konuşulacak olan konuların da dahil olduğu bir dizi Uşak sorunlarının tartışıldığı anlaşılmış. Ben bugün tartışılacak konuların onların üzerine ekleneceğini düşünüyorum. Ben bilinenlerin tekrarı olacağı değil de onların üzerine eklemeler yapılacağı yeni sorunlar yeni çözüm önerilerine yeni so25 rulara kafamıza yaratılacağı bir toplantı olacağını düşünüyorum. Bu anlamda UOSB’ye teşekkür ediyorum. Bence katılımcılı bir toplantı olsun. Kafamızda ki sorulara da yol açmalarını diliyorum. Herkese teşekkür ediyorum. ______________________ 26 ÇALIfiMA OTURUMLARI Başkan Tebliğci 1.Tebliğ : Ramazan BAŞAK İ.A.V. Y.K. Üyesi Şeker Factoring Genel Müdürü : Prof. Dr. Taner KUMUK Çanakkale 18 Mart Üniv. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Bölümü : Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Tarım ve Hayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi Tebliğci : Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İ.Ü. İktisat. Fak. Öğretim Üyesi Tebliğci : Prof. Dr. Mithat DİNÇER İ.Ü. İktisat Fak. Öğretim Üyesi 2.Tebliğ 3.Tebliğ : Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Sanayi ve Ticaret Sektörünün Yeri ve Önemi : Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi 27 28 BAŞKAN: RAMAZAN BAŞAK Sayın Başbakanlık Müsteşar Yardımcım, sayın belediye başkanım, değerli konuklar. Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi konulu seminere tekrar hepiniz hoş geldiniz. Umarım bu toplantının ve seminerin Uşak ilinin mevcut problemlerinin çözüldüğü Uşak ili açısından yeni açılımların gündeme getirdiği bir toplantı Uşak iline yararlı bir toplantı olur. Diğer konuşmacılara söz vermeden önce sayın Belediye başkanımızın görüşüne bende aynen katılıyorum. Bu toplantı salonunun tabi ki dolu olmasını arzu ederdik ancak yeterince dolu olmamasından dolayı üzüntü duyduğumu açıkca ifade etmek istiyorum. Ama toplantının ikinci bölümünde ve ilerleyen bölümlerinde sanırım sayın valimizin ve belediye başkanımızın yaptığı çağrı etkisini gösterecek. Ve biraz daha dolu bir salon olacak. Bunu temenni ediyorum o açıdan tekrar bu toplantının Uşak iline yararlı geçmesini diliyorum. Ve sözü Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ekonomi Bölüm Başkanı Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Tamer KUMUK hocamıza devrediyorum. Kendisinin sunacağı tebliğ Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Tarım ve Hayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi konulu olacaktır. 29 30 UŞAK İLİ EKONOMİSİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN ROLÜ ve ÖNEMİ Prof. Dr. Taner KUMUK Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 31 UŞAK İLİ EKONOMİSİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN ROLÜ ve ÖNEMİ 1. Giriş 2. Uşak İlinin Tarımsal Yapısı ve Üretimi 3. Tarım Sektörünün İlin Ekonomisindeki Rolü ve Önemi 4. Sorunlar ve Çözüm Önerileri 32 5. Sonuç 1.Giriş Ülkelerin kalkınabilmeleri ekonomiyi oluşturan sanayi, hizmet ve tarım sektörlerinin dengeli gelişmeleriyle mümkündür. Bu sektörlerden birinin gelişememesi durumunda o ülkede gerçek bir kalkınmadan söz edilemez. Örneği de yoktur. Diğer bir ifadeyle bugün kalkınmış ülkeler içerisinde örneğin sanayi ve hizmet sektörleri gelişmiş ancak “tarım sektörü” geri kalmış tek bir ülke yoktur. Teknoloji üretiminde lider konumunda olan gelişmiş ülkeler (örneğin A.B.D., Hollanda vb.) niçin tarım sektörlerini de lider konuma getirmek için çaba ve para harcamaktadır? Sorunun cevabı tek ve basittir. Bu ülkeler tarımın “stratejik bir sektör” olduğu gerçeğini yıllar önce anlamışlar ve doğa koşullarına büyük ölçüde bağımlı olan tarımsal üretimi koruma altına almışlardır. Tarım sektörü niçin stratejiktir? İnsanların yaşam hakkı kutsaldır ve anayasalarca güvence altına alınmıştır. İnsanın sağlıklı bir yaşam sürebilmesi ve üretken olabilmesi öncelikle yeterli ve dengeli beslenmesi ile mümkündür. Ayrıca bu durumun “sürdürülebilir de” olması lazımdır. İşte bu noktada tarım ülke nüfusu için “Besin Arzını ve Güvenliğini” sağlayan bir sektör olması nedeniyle stratejiktir. Ayrıca, son yıllarda fosil yakıtlara alternatif enerji kaynakları aranması sonucunda “Bioenerji (bioetanol, biometanol ve biodizel)” üretimi ön plana çıkmış ve hem mevcut motorlarda kullanılabileceği hem de saf bioenerji ile çalışacak motorların yapılabileceğinin anlaşılması üzerine tarımın stratejik önemi daha da artmıştır. Yukarı da vurgu yaptığımız nedenlere baktığımızda gelişmiş ülkelerin yönetimlerinin (her ne kadar serbest piyasa ekonomisinden bahsetseler de) kendi çiftçilerine neden büyük destekler verdiğini anlamak mümkündür. Anlaşılamayan nokta kendi çiftçisine her türlü desteği sağlayarak tarımını koruma altına alan gelişmiş ülke yöneticilerinin gelişmekte olan ülke yönetimlerine tarım da her türlü korumacılığın kaldırılması yönünde doğrudan veya dolaylı (IMF, Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası kuruluşları kullanarak) öneride bulunmaları ve yaptırımlar getirmeye çalışmalarıdır. Gelişmekte olan ülkeler açısından tarımın bir diğer önemli yönü de “is33 tihdam” yaratmasıdır. Örneğin Türkiye’de tarım sektörü 2000 yılı itibariyle GSYİH içindeki payı %14,3 olmasına karşılık, istihdam içindeki payı %45,1’dir Türkiye için önem arz eden tarım tüm illerimiz gibi Uşak ili içinde önemlidir. 2. Uşak İlinin Tarımsal Yapısı ve Üretimi Uşak İli, İç Batı Anadolu Eşiğinde 38 19’ ve 39 50’ kuzey enlemleri ile 28 48’ ve 29 57’ doğu boylamları arasında yer almakta olup, 5344 km_’ lik bir alan üzerine kurulmuştur. Doğusunda Afyon, batısında Manisa, Kuzeyinde Kütahya, Güneyinde Denizli İlleri ile çevrili olan ilimizin Merkez İlçe ile birlikte Banaz, Eşme, Karahallı, Sivaslı ve Ulubey olmak üzere 6 ilçesi vardır. Rakımı 906 m. olan ilde arazinin % 37,5’i dağlık, % 5,4’ ü ova, % 57,1’i platodur. En son yapılan 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre ilin toplam nüfusu 322.313’dür. İl ve İlçe merkezlerinde oturan nüfus 182.040, köylerde oturan nüfus ise 140.273 dur. İlçelerimize göre köy ve şehir nüfusları Çizelge 1’de gösterilmiştir. Çizelge 1. Nüfus Dağılımı İLÇELER KÖY ŞEHİR TOPLAM 16.212 43.350 MERKEZ 42.457 137.001 EŞME 27.254 11.615 38.869 6.837 26.196 BANAZ 27.138 KARAHALLI 9.180 SİVASLI 19.359 TOPLAM 140.273 ULUBEY 5.243 14.885 5.132 182.040 179.458 14.423 20.017 322.313 1997 Nüfus sayımına göre % 0,3’ lük bir nüfus artışı gerçekleşmiştir. Çizelgedüşen 2. Yerleşim Birimleri Km2’ye nüfus sayımı ise 1997 yılında 59 iken 2000 yılında bu sayı 60’a yükselmiştir. Yerleşim birimleri Çizelge 2’de gösterilmiştir. İLÇELER KÖY SAYISI BELEDİYE SAYISI MAHALLE SAYISI Uşak ili konumu gereğince “geçit iklim” Yıllık MERKEZ 88 4 karakteri göstermektedir. 26 yağış toplamı 52 yıllık ortalamaya göre 543,2 mm.dir. Aylara dağılımı düBANAZ Yıllık ortalama 45 basınç 909,2 milibar 3 16yüksek olzensizdir. olup, basıncın en duğu aylar Ekim, Kasım EŞME 57en düşük olduğu 4aylar ise Nisan’dır. Yıllık 12 ortalama sıcaklık 12,3 C ve yıllık rutubet % 63’ dür. KARAHALLI 14 2 6 SİVASLI ULUBEY 34 TOPLAM 16 6 15 243 24 74 23 5 11 57% TOPLAM 140.273 Ova Çizelge 2. Yerleşim Birimleri 5% KÖY Birimleri SAYISI BELEDİYE SAYISI İLÇELER Çizelge 2. Yerleşim MERKEZ İLÇELER BANAZ MERKEZ EŞME BANAZ KARAHALLI EŞME SİVASLI KARAHALLI ULUBEY SİVASLI TOPLAM ULUBEY TOPLAM Plato 322.313 182.040 4 SAYISI KÖY 88 SAYISI BELEDİYE 45 3 88 4 57 4 45 3 MAHALLE SAYISI 26 SAYISI MAHALLE 16 26 12 16 6 12 14 2 57 4 16 6 ARAZİLERİN KULLANIM ŞEKLİ 14 2 11,2 23 16 243 23 15 6 11 15 5 6 24 5 74 11 44,2 24 243 74 İşlenen Çayır - Mera Çizelge 3. 2003-2005 yılları ve 52 yıllık yağışların mevsimlere Ormanlık göre dağılımı (mm) Tarım Dışı Çizelge 3. 2003-2005 yılları ve 52 yıllık yağışların mevsimlere 39,8 4,8 MEVSİM 2003 YILI 2004 YILI 2005 YILI 52 YILLIK YAĞIŞ göre dağılımı (mm) Kış MEVSİM İlkbahar Kış 237,8 2003 YILI 186,6 237,8 208,6 2004 YILI 95,3 208,6 148,1 2005 YILI 206,6 148,1 231,0 52 YILLIK YAĞIŞ 154,0 231,0 TOPLAM Sonbahar 592,9 134,3 419,6 92,4 569,3 120,7 543,2 109,5 Yaz İlkbahar Sonbahar Yaz TOPLAM 34,2 186,6 134,3 34,2 23,3 95,3 92,4 23,3 93,9 206,6 120,7 93,9 49,6 154,0 109,5 49,6 592,9YILLARA 419,6 GÖRE YAĞIŞ569,3 DAĞILIMI 250 4- Sektörler ve GSYİH 'da ki payları (%) Tablo Sektörler Türkiye Tablo 200 4- Sektörler ve GSYİH 'da ki payları (%) Tarım 13,4 Sektörler Türkiye 150 Sanayi 23,0 Tarım 13,4 Hizmetler 63,6 Sanayi 23,0 100 TOPLAM 100,0 Hizmetler 63,6 50 TOPLAM 100,0 Çizelge 0 5. Genel Arazi Dağılımı KışŞEKLİ İlkbahar Yaz KULLANIM Çizelge 5. Genel Arazi Dağılımı MEVSİMLER I-İşlenen Arazi KULLANIM ŞEKLİ a) Sulu Arazi tarım alanı I-İşlenen b)Kuru a) Sulu Tarım tarım Alanı alanı Sonbahar ALAN (Ha) 235.546 ALAN (Ha) 17.000 235.546 218.546 17.000 543,2 Uşak 2002 Yılı (mm) 26,5 Uşak 2004 Yılı (mm) 12,75 26,5 2005 Yılı (mm) 60,75 12,75 52100,0 YILLIK YAĞIŞ 60,75 ORT. (mm) 100,0 % 44,2 % 44,2 35 Kış 237,8 208,6 148,1 231,0 Yaz 34,2 23,3 93,9 49,6 İlkbahar 186,6 Sonbahar 134,3 Ekonomik Yapı 95,3 92,4 206,6 154,0 120,7 109,5 569,3verilerine bakıldığında 543,2 592,9 kollarına419,6 TOPLAM İlin iktisadi faaliyet göre yurtiçi hasıla iktisadi faaliyet kollarından tarımın payı % 26,5’ dir. Türkiye ölçeğinde bu rakam 13,4’dür (2000 D.İ.E) Tablo 4- Sektörler ve GSYİH 'da ki payları (%) Sektörler Tarım Türkiye Uşak 23,0 12,75 100,0 100,0 13,4 Sanayi Hizmetler 26,5 63,6 TOPLAM 60,75 Çizelge 5. Genel Arazi Dağılımı Tarımsal Yapı KULLANIM ŞEKLİ ALAN (Ha) % Uşak ili büyük toprak grupları bakımından % 40’ı (213.640 ha) kahveI-İşlenen Arazi 235.546kahverengi orman, 44,2% 11,2 rengi orman, % 32,1’i (171.446 ha) kireçsiz (59.819 ha) kahverengi, % 2,4’ü (12.819 ha) alüvyal toprak gruplarından a) Sulu tarım alanı 17.000 oluşmuştur. Arazi kullanma kabiliyet sınıfları bakımından ise I. sınıf arazi218.546 Tarım Alanı ler ilb)Kuru yüzölçümünün % 2,8’ini (14.955 ha) teşkil eder. Sulu ve kuru tarım ile bahçe tarımı yapılmaktadır. II. sınıf araziler ise % 9,6’lık (51.274 4,8 ha) bir bö25.673 II-Çayır-Mera Arazisi lümü oluşturmakta olup, % 95’inde eğim, % 2,6 seviyesindedir. Bununda % III-Ormanlık-Fundalık 212.925 22,6’sı derin % 76,9’u orta derindir. Kuru, sulu tarım, çayır, mera39,8 ve ormanfunda toprağı olarak kullanılmaktadır. III. sınıf araziler ise İl yüzölçümünün IV-Tarım Dışı Kullanılmayan 59.956 11,2 % 12,4’ünü (66.228 ha) teşkil eder. Bunlarında % 19’u hafif, % 79’u ise or100,0 ta TOPLAM eğimlidir. (% 6-12) Bu toprakların % 534.100 76,3’ü orta derinliktedir. Kuru, sulu tarım, çayır-mera ve orman-funda alanı olarak kullanılmaktadır. IV. sınıf araziler ise genel yüzölçümünün % 12,4’ünü (66.228 ha) teşkil eder. Bunların % 92,5’i orta eğimli, % 4,1’i dik eğimlidir. Kuru tarım, bağ-bahçe, ça(ha) Çizelgeve 6.İlçelere Göre toprağı Genel Arazi yır-mera orman-funda olarakDağılımı kullanılmaktadır. İlimizde İl yüzölçümünün % 62,25’i (332.477 ha) ise V, VI, VII ve VIII. sınıf oluşORMAN TARIM topraklar TOPLAM ÇAYIR İLÇELER TARIM turmaktadır. ALANI DIŞI ALAN MERA ALANI MERKEZ 70.872 4.348 42.472 3.665 BANAZ 44.485 KARAHALLI 14.711 EŞME SİVASLI 36ULUBEY TOPLAM 49.559 16.889 141.668 49.219 18.723 114.079 7.250 52.299 1.853 6.389 6.755 9.092 110.789 32.045 25.997 1.998 23.825 3.312 55.132 235.546 25.673 212.925 59.956 534.100 37.009 6.559 31.634 5.185 80.387 Arazi Yapısı ve Dağılımı (%): Plato 57% Dağlık 30% Ova 5% Dağlık Ova Plato İl sınırları içinde Gediz Çayı ve Banaz Çayı dışında küçük münferit su kaynakları bulunmaktadır. Büyük Menderes’in yukarı havzasının bir kısmını teşkil eden Banaz Çayı ilin en önemli akarsuyudur. Kuzey-güney doğrultusunda akarak Denizli ili sınırlarında Büyük Menderes’e ulaşır. İlin kuzeybatısından akan ve Güre Belde’si yakınlarından batıya yönelen ikinci büyük akarsu Gediz’dir. İldeki dağların en önemlisi Kuzeydoğuda Kütahya-Uşak sınırında yükselen Murat Dağıdır ve 2312 m ile İç Batı Anadolu’nun en yüksek noktasıARAZİLERİN KULLANIM ŞEKLİ dır.1200-1800 metreye varan birçok tepe ve yaylaları ilimiz sınırları içinde olup zengin çam ormanları ve otlaklarla kaplıdır. Güneydoğuda Afyon-Uşak il sınırını teşkil eden Bulkaz Dağı (1754 m) orman yönünden zengin değildir. Doğusunda Ahır 11,2 Dağı (1918 m.), İç kesimlerde Kocatepe dağı (1298 44,2Elma Dağı (1805 m.), Kazdağı m.),kuzeyde üzerinde otlak ve yaylalar olan İşlenen (1258 m.) belli başlı yükseltilerdir. Çayır - Mera Ormanlık En önemli ovalar Banaz Ovası ve Uşak Ovası’dır. Uşak Ovası doğu ve Dışıtabakabatı istikametinde uzanmaktadır. Bu ovanın tabanı kalın birTarım alüvyon 39,8 sıyla örtülüdür. Uzunluğu 12 4,8 km olan ovanın alanı 55.000 da kadardır. Banaz Ovası adını üzerinde kurulduğu Banaz ilçesinden alır. Kuzeydoğudan güneybatıya doğru uzanır. Alanı 65.000 da kadardır. Düz bir ova olup ortasından Banaz Çayı geçer. Murat Dağı ve Elma Dağı platoları ilin en önemli platolarıdır. Uşak Merkez ve Banaz ilçelerinin kuzey hudutları içinde kalan 1200-1800 metre yüksekliğindeki Murat Dağı eteklerinde, batıda ise 1050-1150 metre yüksekliğindeki İtecik Dağı eteklerinde iyi otlak karakterinde yüksek platolar mevcuttur. Banaz ilçesinin doğusunda bulunan Ahır Dağı uzantılarında da yüksek kaliteli otlaklar vardır.YILLARA GÖRE YAĞIŞ DAĞILIMI İl Geneli Arazi Dağılımı 250 İlin 5344 km2’lik yüzölçümünün % 44,2’si işlenen arazi olup, 235.546 hektardır. Bu durum Çizelge 5’de gösterilmiştir. 200 2002 Yılı (mm) 150 100 2004 Yılı (mm) 37 2005 Yılı (mm) Hizmetler Sonbahar TOPLAM 63,6 92,4 134,3 100,0 419,6 592,9 60,75109,5 120,7 100,0543,2 569,3 Dağlık 30% Tablo 4- Sektörler payları(Ha) (%) KULLANIM ŞEKLİve GSYİH 'da ki ALAN Çizelge 5. Genel Arazi Dağılımı Sektörler I-İşlenen Plato Arazi Tarım a)57% Sulu tarım alanı Türkiye Hizmetler II-Çayır-Mera Arazisi 63,6 % Dağlık Ova Uşak 44,2 Plato 26,5 235.546 Sanayi b)Kuru Tarım Alanı 13,4 Ova 5% 23,0 218.546 12,75 TOPLAM III-Ormanlık-Fundalık 100,0 212.925 100,0 39,8 IV-Tarım Dışı Kullanılmayan TOPLAM Çizelge 5. Genel Arazi Dağılımı KULLANIM ŞEKLİ 17.000 60,75 4,8 25.673 59.956 11,2 100,0 534.100 ALAN (Ha) % I-İşlenen Arazi 235.546 KULLANIM ŞEKLİ Dağılımı (ha) Çizelge 6.İlçelere ARAZİLERİN Göre Genel Arazi a) Sulu tarım alanı 17.000 TARIM DIŞI TOPLAM ALAN 3.312 55.132 Arazi Dağılımı Çizelge Göre Genel TOPLAM6.İlçelere 235.546 25.673 212.925 (ha) 59.956 534.100 Alanı b)Kuru Tarım TARIM ALANI 11,2 II-Çayır-Mera Arazisi İLÇELER MERKEZ 70.872 ÇAYIR MERA 7.250 1.853 534.100 6.389 6.559 31.634 IV-Tarım Dışı Kullanılmayan EŞME 42.472 3.665 TOPLAM KARAHALLI 39,8 SİVASLI 14.711 25.997 ULUBEY 37.009 İLÇELER TARIM ALANI Çizelge MERKEZ7. Akarsular 70.872 4,8 ALANI 25.673 49.559 44,2 212.925 52.299 4.348 III-Ormanlık-Fundalık BANAZ 44.485 ORMAN 218.546 44,2 1.998 ÇAYIR MERA 4.348 59.956 49.219 23.825 ORMAN ALANI TARIM DIŞI 16.889 9.092 44.485 KARAHALLI 14.711 1.853 6.389 235.546 25.673 212.925 80.387 TOPLAM ALAN 141.668 7.250 52.299 6.755 110.789 SU POTANSİYELİ YILLARA GÖRE YAĞIŞ DAĞILIMI (hm?/yıl42.472 3.665 49.219 18.723 114.079 Milyon ?/Yıl BÜYÜKMENDERES HAVZASI 250 23.825 25.997 SİVASLI (BANAZ ÇAYI VE KOLLARI)1.998 ULUBEY 37.009 6.559 31.634 200 GEDİZ HAVZASI(GEDİZ ÇAYI VE KOLLARI) TOPLAM 5.185 49.559 BANAZ HAVZA İSMİ EŞME 4,8 141.668 İşlenen 39,8 6.755 110.789 Çayır - Mera 11,2 18.723 114.079 Ormanlık Tarım Dışı 100,0 9.092 32.045 16.889 150 Suları: 97 (hm?/yıl-Milyon m?/Yıl) Yeraltı 38 100 Çizelge 7. Akarsular 32.045 3.312 460 55.132 5.185 80.387 470(mm) 2002 Yılı 59.956 534.100 2004 Yılı (mm) 2005 Yılı (mm) 52 YILLIK YAĞIŞ ULUBEY TOPLAM 37.009 235.546 Su Potansiyeli 6.559 25.673 31.634 212.925 Çizelge 7. Akarsular HAVZA İSMİ BÜYÜKMENDERES HAVZASI (BANAZ ÇAYI VE KOLLARI) GEDİZ HAVZASI(GEDİZ ÇAYI VE KOLLARI) Yeraltı Suları: 97 (hm?/yıl-Milyon m?/Yıl) 5.185 80.387 59.956 534.100 SU POTANSİYELİ (hm?/yılMilyon ?/Yıl 460 470 Tarım İl Müdürlüğünce Uşak tarımının fırsatları ve kısıtları saptanmıştır. Fırsatlar; büyükbaş hayvanlardaki yüksek genetik yapı, suni tohumlama organizasyonu, günlük 367 ton süt işleme kapasitesi, tavukçuluk için uygun ekoloji, kültür balıkçılığı için uygun yapı, yüksek miktardaki nohut ve haşhaş üretimi, seracılığa uygun ekoloji, organik tarıma uygun ekoloji, İzmir ve güney illerine yakınlık ve ulaşım ağı, kısıtlar ise işletme büyüklüğünün ölçek ekonomisine uygun olmaması, sulama alanlarının yetersizliği, arazi toplulaştırmasının yeterince yapılamaması, tarımsal örgütlenmenin etkin olamayışı, mera alanlarının azlığı, yem bitkileri üretiminin yetersizliği, kaliteli tohum kullanımının azlığı olarak bildirilmektedir. 39 40 AHMETLER KÜÇÜKLER BARAJI KOZVİRAN DARDERE EĞRİDERE SORKUN KAYA KOCA KÖYDERE 38.00 15.00 14.85 28.60 17.80 20.00 26.60 20.00 TALVEGDEN YÜKSEKLİK (m) 540 İLÇE ARPA 70 55 400 120 124.5 180 300 GÖVDE HACMİ (10? m?) 2.25 0.44 0.16 2.79 0.36 1.44 5.30 3.10 GÖL HACMİ (hm?) SULAMA SULAMA SULAMA SULAMA SULAMA SULAMA SULAMA SULAMA AMACI GÖLETİNŞAATI BİTMİŞ, SULAMA TESİSLERİNİN İNŞAATI DEVAM ETMEKTEDİR. 2002 1999 1999 1997 1997 1993 ÇİFTLİK MANDIRA 1984 1992 AKARSUYU BİTİŞ TARİHİ BUĞDAY NOHUT HAŞHAŞ TÜTÜN Çizelge 10. En Çok Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Ekiliş Alanları (ha) 9 8 KARAAHMETLİ 7 6 MESUDİYE GÜNEYKÖY KARAAĞAÇ ÜÇPINAR TAKMAK ADI 5 4 3 2 1 SIRA NO Çizelge 8. Göletler Çizelge 8. Göletler SIRA 9. Tarım ADI Arazilerinin BİTİŞÜrünAKARSUYU TALVEGDEN Çizelge Grupları Üzerinden Dağılımı GÖVDE NO TARİHİ YÜKSEKLİK HACMİ ÜRÜN GURUBU ALAN (ha) % (10? m?) (m) TAKMAK 1HUBUBAT YEMEKLİK BAKLAGİL 2 ÜÇPINAR ENDÜSTRİ BİT. 3 KARAAĞAÇ YEM BİTKİLERİ GÜNEYKÖY 4 SEBZE 5MEYVE MESUDİYE 6BAĞ KARAAHMETLİ ALANI 7NADAS AHMETLER TOPLAM 8 KOZVİRAN 9 KÜÇÜKLER BARAJI 1984 1992 1993 1997 1997 1999 1999 2002 135.201 MANDIRA 48.798 ÇİFTLİK 12.931 KÖYDERE 10.270 KOCA 6.878 KAYA 4.174 SORKUN 5.191 12.103 EĞRİDERE 235.146 DARDERE 28.60 57,40 300 20,72 180 5,49 124.5 4,36 120 2,92 1,77 400 15.00 5,14 20.00 26.60 20.00 17.80 14.85 38.00 55 2,20 100,00 70 540 GÖLETİNŞAATI BİTMİŞ, SULAMA TESİSLERİNİN İNŞAA Çizelge 10. En Çok Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Ekiliş Alanları (ha) İLÇE ARPA BUĞDAY NOHUT Çizelge 8. Göletler MERKEZ 37.000 22.000 16.500 SIRA ADI BİTİŞ AKARSUYU 3.000 TARİHİ 12.000 9.000 BANAZ NO EŞME 11.658 10.400 3.200 6.900 1992 7.600 ÇİFTLİK TAKMAK 4.000 1KARAHALLI 1984 3.000 MANDIRA 2.400 17.600 3ULUBEY KARAAĞAÇ 78.058 TOPLAM 4 GÜNEYKÖY 4.400 KÖYDERE 8.000 1993 46.700 58.700 KOCA 1997 2SİVASLI ÜÇPINAR 4.800 5 MESUDİYE 1997 KAYA HAŞHAŞ TÜTÜN 376 50 TALVEGDEN GÖVDE - HACMİ 350 YÜKSEKLİK (m) 4.500(10? m?) 880 20.00 1.000 114 26.60 275 20.00 2.995 17.80 28.60 700 210 115.440 8MERKEZ KOZVİRAN 1999 BUĞDAYEĞRİDERE NOHUT 71.400 DARDERE 20.295 2002 15.00 HAŞHAŞ 111 38.00 180 1.400 124.5 6.860 120 6 KARAAHMETLİ 1999 Ürünlerin SORKUN 14.85 (Ton) Çizelge 11. En Çok Yetiştirilen Üretim Miktarları 7İLÇE AHMETLER ARPA 300 TÜTÜN 40 400 55 4170 540 SİVASLI EŞME 4.800 11.658 6.900 10.400 7.600 3.200 TOPLAM SİVASLI 78.058 4.800 58.700 6.900 TOPLAM 78.058 İLÇE BANAZ İLÇE ULUBEY KARAHALLI ULUBEY 114 880 210 4.500 46.700 7.600 2.995 114 6.860 210 58.700 46.700 2.995 6.860 ARPA BUĞDAY NOHUT HAŞHAŞ TÜTÜN 9.000 ARPA 37.200 BUĞDAY 9.900 NOHUT 210 HAŞHAŞ TÜTÜN 14.400 9.000 9.300 37.200 17.600 4.000 4.400 3.000 17.600 4.400 8.000 2.400 8.000 275 1.000 275 1.400 700 1.400 Çizelge 11. En Çok Yetiştirilen Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton) Çizelge 11. En 115.440 Çok Yetiştirilen Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton)40 71.400 20.295 111 MERKEZ EŞME MERKEZ 34.974 115.440 SİVASLI EŞME 12.480 34.974 15.180 36.400 7.600 3.200 TOPLAM SİVASLI 235.574 12.480 182.680 15.180 TOPLAM 235.574 182.680 KARAHALLI BANAZ ULUBEY KARAHALLI ULUBEY 49.280 14.400 49.280 36.400 71.400 13.200 9.300 13.200 Çizelge 12. Hayvan Varlığı İLÇE ADI BÜYÜK BAŞ MERKEZ İLÇE ADI EŞME MERKEZ 3.200 20.295 2.400 9.900 352 111 600 210 2.700 40 665- 57 352 168 2.700 52.195 7.600 1.462 57 4.973 168 52.195 1.462 4.973 8.800 2.400 8.800 132 600 132 1.400 665 1.400 KÜÇÜK BAŞ KANATLI 29.480 70.934 BÜYÜK BAŞ 23.100 94.034 KÜÇÜK BAŞ 250.000 KANATLI 14.150 29.480 81.296 70.934 10.226 23.100 5.965 14.150 17.100 81.296 4.200 10.226 TOPLAM SİVASLI 79.566 5.965 226.055 17.100 60.106 4.200 286.161 81.691 21.300 1.389.691 TOPLAM 79.566 226.055 60.106 286.161 1.389.691 Çizelge 12. Hayvan Varlığı KOYUN SIĞIR BANAZ KARAHALLI BANAZ SİVASLI EŞME ULUBEY KARAHALLI ULUBEY 42 17.480 SIĞIR 24.150 KOYUN 696 17.480 11.000 24.150 11.795 696 11.795 21.575 11.000 21.575 KEÇİ TOPLAM 6.940 KEÇİ 31.090 TOPLAM 3.000 6.940 14.000 31.090 12.640 3.000 12.640 9.000 91.522 94.034 734.000 250.000 21.300 91.522 81.691 734.000 34.215 14.000 34.215 9.000- 315.000315.000 Çizelge 13. Hayvansal Üretim Miktarları İLÇE SÜT KIRMIZI ET BEYAZ ET (ton) Üretim Miktarları (ton) (ton) Çizelge 13. Hayvansal MERKEZ İLÇE BANAZ MERKEZ EŞME 46.637 SÜT (ton) 26.230 2.000 ET KIRMIZI (ton) 1.008 - ET BEYAZ (ton) - 23.509 9.490 1.401 18.594 1.284 421 132 779 10.132 -- 46.637 23.509 26.230 1.401 BANAZ KARAHALLI EŞME SİVASLI KARAHALLI ULUBEY SİVASLI TOPLAM 9.490 126.396 18.594 ULUBEY TOPLAM 126.396 2.000 1.284 1.008 132 YUMURTA (adet) 8.712.000 YUMURTA (adet) 211.200 10.132 -- 421 5.624 779 8.712.000 1.056.000 211.200 1.056.000 2.585.600 7.000.000 10.132 - 5.624 2.585.600 19.564.800 7.000.000 10.132 Çizelge 14. Tarımsal Makine Varlığı (adet) 19.564.800 İLÇE TRAKTÖR MİBZER GÜBRE PÜLVE- SELEKRİZATÖR TÖR (adet) Çizelge 14. Tarımsal Makine Varlığı DAĞITICISI MERKEZ İLÇE BANAZ MERKEZ EŞME 1.267 3.118 TRAKTÖR MİBZER BANAZ KARAHALLI EŞME SİVASLI 1.903 3.118 2.766 101 1.267 62 101 120 1.903 390 2.766 1.423 KARAHALLI ULUBEY SİVASLI TOPLAM 390 1.685 1.423 11.285 TOPLAM 11.285 ULUBEY 62 448 120 800 2.095 7 1.620 GÜBRE PÜLVESELEKDAĞITICISI RİZATÖR TÖR 3 130 1.539 1.620 2.095 605 3.840 27 130 1.539 170 1.560 23 605 3.840 448 730 32 448 2.798 800 1.685 170 950 448 3.923 1.560 1.617 730 11.381 72 3 24 3.923 11.381 24 950 2.798 1.617 7 1991 16. Yılı Uşak FAO İlindeki istatistiklerine göreSayıları özgül traktör yoğunluğu (trakÇizelge Kooperatif tör/1000ha) Avrupa’da 75, Kuzey Amerika’da 25, gelişmiş ülkelerde 31,5, 2005 bu 2004 Türkiye’de 2003ise 18,2’dir. 2002 2001 KOOPERATİF gelişmekte olan ülkelerde 6,8, Dünya Ortalaması YILI YILI YILI YILI 11.285 YILItraktör TÜRÜ Çizelge 16. Uşak Kooperatif Sayıları rakam 25,3’tür. Uşakİlindeki ilinde sayısı olup özgül traktör yoğunluğuTarımsal 47,9 traktör başına düşen Kalkınma 23 alan 20,9 25 hektardır. 27 37 42 2005 2004 2003 2002 2001 KOOPERATİF TÜRÜ Sulama TarımsalEkicileri Kalkınma Pancar Sulama Su Ürünleri Pancar Ekicileri YILI 29 23 1 29 -1 YILI 31 25 1 31 -1 YILI 31 27 1 31 -1 YILI 31 37 1 31 -1 YILI 34 42 1 34 -1 43 SİVASLI EŞME ULUBEY KARAHALLI TOPLAM SİVASLI 1.423 2.766 448 62 11.285 1.423 2.798 448 3.923 448 11.381 730 24 3 2.798 3.923 11.381 24 1.685 390 448 605 800 120 ULUBEY 1.685 Tarımsal Örgütlenme TOPLAM 11.285 730 3.840 950 170 800 1.617 1.560 950 1.617 Çizelge 16. Uşak İlindeki Kooperatif Sayıları 2003 2002 2001 KOOPERATİF YILI YILI YILI TÜRÜ Çizelge 16. Uşak İlindeki Kooperatif Sayıları Tarımsal Kalkınma 23 25 27 2003 2002 2001 KOOPERATİF Sulama 29 31 31 YILI YILI YILI TÜRÜ Pancar TarımsalEkicileri Kalkınma Su Ürünleri Sulama TOPLAM GENEL Pancar Ekicileri Su Ürünleri 1 23 1 25 54 1 57 1 -29 -- 1 27 2004 YILI 7 2 7 2005 YILI 37 2004 31 YILI 42 2005 34 YILI -34 1 37 -31 -31 -31 -- -- -- 59 1 3 2 69 1 1 42 77 1 -- 77 69 59 57 54 GENEL TOPLAM Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı gibi kooperatif kuruluşlarında bir artış göze çarpmasına rağmen yeterli değildir. Çizelge 17. Meslek Odası ve Birlikler İLÇE ADI/ ÜYE SAYISI ÇİLEK SÜT DOMATES ÜRETİCİ- ÜRETİCİÇizelge 17. Meslek Odası ve Birlikler ÜRETİCİ LERİ LERİ LERİ İLÇE ADI/ ZİRAAT ISLAH ÇİLEK SÜT DOMATES BİRLİĞİ ÜYE SAYISI ODASI SOY ÖN SOY ÜRETİCİ- ÜRETİCİÜRETİCİ LERİ KÜTÜĞÜ KÜTÜĞÜ LERİ LERİ 20 2.818 747 6.616 Merkez SOY ÖN SOY 2.638 60 61 4.027 Banaz KÜTÜĞÜ KÜTÜĞÜ Eşme 6.962 371 268 -20 -2.818 747 6.616 Merkez Karahallı Banaz Sivaslı Eşme ZİRAAT ODASI 2.454 4.027 3.150 6.962 ISLAH BİRLİĞİ 2 61 68 371 7 2.638 321 268 290 436 Ulubey Karahallı TOPLAM Sivaslı 3.271 2.454 26.480 3.150 290 2 1.539 68 TOPLAM 26.480 1.539 Ulubey 3.271 Çizelge 18. Gıda İşletmeleri 44 İŞLETME TÜRÜ Üretim Yerleri Çizelge 18. Gıda İşletmeleri -17 - 60 108 - -24 - 436 7 6.488 321 -17 17 49 237 108 -24 24 6.488 17 237 24 - 49 İŞLETME SAYISI 118 - Çizelge 18. Gıda İşletmeleri Çizelge 18. Gıda İşletmeleri İŞLETME TÜRÜ İŞLETME TÜRÜ Üretim Yerleri Üretim Yerleri Gıda Satış Yerleri Gıda Satış Yerleri Toplu Tüketim Yerleri Toplu Tüketim Yerleri Kombina Kombina Mezbaha Mezbaha TOPLAM TOPLAM Çizelge 19. Tarımsal İşyerleri Çizelge 19. Tarımsal İşyerleri İŞYERİ TÜRÜ İŞYERİ TÜRÜ Fidan Üretimi Fidan Üretimi Gübre Bayisi Gübre Bayisi Zirai İlaç Bayisi Zirai İlaç Bayisi Zirai Makine Bayisi Zirai Makine Bayisi Tarım Römorku Üretimi Tarım Römorku Üretimi Zirai Alet Üretimi Zirai Alet Üretimi Soğuk Hava Deposu Soğuk Hava Deposu Deri İşleme Deri İşleme Yem Fabrikası Yem Fabrikası Kuruyemiş İşleme Kuruyemiş İşleme TOPLAM TOPLAM Tarımsal İşletmelerin Genel Yapısı İŞLETME SAYISI İŞLETME SAYISI 118 118 1.898 1.898 375 375 2 2 6 6 2.399 2.399 İŞYERİ SAYISI İŞYERİ SAYISI 15 15 62 62 57 57 64 64 3 3 2 2 1 1 31 31 5 5 1 1 241 241 2005 yılı istatistiklerine göre Uşak ilinde 27.299 tarımsal işletme bulunmaktadır. İşletmeler ülke geneliyle karşılaştırıldığında aşağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır. 45 Çizelge 20. Tarım İşletmelerinin Yapısı Çizelge 20. Tarım İşletmelerinin Yapısı Tarımsal İşletme Sayısı Tarımsal İşletme Sayısı Bitkisel üretim+hayvancılık yapan Bitkiselişletmeler üretim+hayvancılık yapan işletmeler Yalnız Hayvancılık Yapan İşletmeler Yalnız Yapan İşletmeler 0-2 Ha.Hayvancılık Araziye Sahip İşletmeler 0-2 2-5 Ha. Ha. Araziye Araziye Sahip Sahip İşletmeler İşletmeler 2-5 Araziye Sahip 5-20Ha. Ha.Araziye Sahipİşletmeler İşletmeler 5-20 Ha.Araziye Sahip İşletmeler 20 Ha.+ Araziye Sahip İşletmeler TÜRKİYE GENELİ TÜRKİYE GENELİ 3.093.619 3.093.619 3.021.190 3.021.190 72.429 72.429 1.007.727 1.007.727 950.539 950.539 887.329 887.329 175.595 20 Ha.+ Araziye İşletmeler Ortalama İşletmeSahip Büyüklüğü (da) Ortalama İşletme Büyüklüğü (da) 175.595 59,930 59,930 UŞAK UŞAK 27.299 27.299 26.480 26.480 819 819 4.237 4.237 7.944 7.944 12.975 12.975 1.324 1.324 77,870 77,870 Uşak ilinde mevcut işletmelerin arazi varlığı dağılımı aşağıdaki gibidir. Çizelge 21. İşletmelerin Arazi Varlığı Dağılımı Çizelge 21. İşletmelerin Arazi Varlığı Dağılımı İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ İŞLETME SAYISI İŞLETME İŞLETME 819SAYISI ArazisiBÜYÜKLÜĞÜ Olmayan Arazisi Olmayan 5 da.dan az 5 da.dan 5-9 da.az 819 416 416 834 % % 3,00 3,00 1,52 1,52 3,05 5-9 da. 10-19 da. 10-19 da. 20-49 da. 834 3.061 3.061 8.011 3,05 11,21 11,21 29,35 100-199 200-499 da. da 200-499 500 da dan da fazla 5.204 1.069 1.069 138 19,07 3,92 3,92 0,50 20-49 da. da. 50-99 50-99 da. 100-199 da. 500TOPLAM da dan fazla TOPLAM 8.011 7.747 7.747 5.204 138 27.299 27.299 29,35 28,38 28,38 19,07 0,50 100,00 100,00 Çizelge 22. Süt Depolama ve İşleme Kapasitesi 46 Çizelge 22. Süt Depolama ve İşleme Kapasitesi KURULUŞ DEPOLAMA İŞLEME KAPASİTESİ KURULUŞ DEPOLAMA İŞLEME (ton) KAPASİTESİ Yalnız Hayvancılık Yapan İşletmeler 72.429 0-2 Ha. Araziye Sahip İşletmeler 819 1.007.727 2-5 Ha. Araziye Sahip İşletmeler 4.237 950.539 7.944 5-20 Ha.Araziye Sahip İşletmeler 887.329 İŞLETMELERİN ARAZİ VARLIĞI DAĞILIMI 12.975 Ortalama İşletme Büyüklüğü (da) 12000 77,870 20 Ha.+ Araziye Sahip İşletmeler 175.595 1.324 59,930 10000 % 3,00 1,52 10-19 da. 3.061 11,21 500’den fazla 3,05 100-199 da. 50-99 da. 834 20-49 da. 10-19 da. 5 da.dan az 5-9 0 da. 200-499 da. 416 5-9 da. 52000 da.dan az Arazisi Olmayan İŞLETME SAYISI 8000 Çizelge 21. İşletmelerin Arazi Varlığı Dağılımı 6000 İŞLETME SAYISI İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ 4000 Arazisi Olmayan 819 1.069 200-499 da İŞLETME BÜYÜKLÜKLERİ (dekar) 500 da dan fazla 138 3,92 20-49 da. 50-99 da. 7.747 5.204 100-199 da. TOPLAM 8.011 İŞLETME27.299 SAYISI 29,35 28,38 19,07 0,50 100,00 Çizelge 22. Süt Depolama ve İşleme Kapasitesi KURULUŞ Özel DEPOLAMA Tank (Adet) 28 Kapasite (ton) 110,5 İŞLEME KAPASİTESİ (ton) Fiili 219 Kurulu 367 45,0 ÜZERİNDEN 11 Kooperatif ÜRÜN GRUPLARI YILLARA GÖRE ELDE EDİLEN G.S.H. DEĞERLER Birlik 23 51,3 TOPLAM 62 206,8 219 600.000.000 500.000.000 400.000.000 Çizelge 23. Kuluçkahane ve Damızlık İşletmeleri 367 47 Çizelge 23. Kuluçkahane ve Damızlık İşletmeleri ‹LÇELER KÜMES ADED‹ YUMURTACI KÜMES ETÇ‹ KÜMES FAL‹YET KAPAS‹TE DURUMU DAMIZLIK KÜMES KES‹M FAL‹YET KAPAS‹TE YAPAN DURUMU F‹RMA MERKEZ 18 12 180.000 9Ad. Abal›o¤lu 9Ad. Gedik Piliç BANAZ 2 - - - 2 9.000 - EfiME 73 73 518.912 Gedik Piliç - - 3 - - - KARAHALLI - - - - - - - S‹VASLI 5 5 49.000 Gedik Piliç - - - Gedik Piliç 2 6.000 - - 4 (1 faal) 15.000 3 ULUBEY TOPLAM 47 145 45 135 278.500 1.026.412 3. Tarım Sektörünün Uşak İlinin Ekonomisindeki Rolü ve Önemi Tarım, 24. Türkiye ekonomisinde zamanpayları önemli(%) bir sektör olmuştur. TaÇizelge Sektörlerin GSYİHher içindeki rım, sektör olarak 2000 yılı itibarı ile GSYİH’nın % 13,4’ ünü oluşturmuştur. TÜRKİYE Sektörler Nüfusun %35’i kırsal alanda yaşamakta olup, çalışan nüfusunUŞAK % 45’i tarımda istihdam edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde edilen nüfu13,4 tarımda istihdam26,5 Tarım sun oranı %5 civarındadır. Ülkemizin fındık, kuru incir, çekirdeksiz kuru Sanayi 23,0 12,75 üzüm, kuru kayısı, tütün, zeytinyağı, turunçgil gibi tarımsal ürünlerde dünya Hizmetler 63,6 60,75 pazarında önemli bir yeri vardır. 100,0giderek işlenmiş 100,0 TOPLAM Son yıllarda tarım ürünlerinin dış ticareti, ürünlere doğru kaymaktadır. Örneğin, 1960’lı yıllarda tarımın toplam ihracat içindeki payı %80’lerde iken sanayileşme ile işlenmiş tarım ürünleri ticareti önem kazanmaya başlamış bu oran giderek düşmüştür. Bugün için tarımın toplam ihracatımızdaki payı %11’e kadar düşerek azalmış ve tarım ürünlerinin itha- 48 F‹RMA 9Ad. Abal›o¤lu lat oranı artmıştır. Son yıllarda tarım ürünleri ithalatının toplam ithalat için9Ad. 180.000 12 18 MERKEZ deki payı % 6’ya kadar çıkmıştır. Türkiye bazı tarım ürünlerinde (yağlı toGedik humlar, yem bitkileri, pirinç buğday gibi) ithalatçı ülke durumuna düşmüştür. Piliç VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planının uzun dönem stratejilerinde tarımsal 9.000 BANAZ % 10’a düşürülmesi 2 nüfusun fakat- göreceli -olarak da2 tarımsal gelirin -artırılması hedeflenmiştir. Tarımın GSYİH içerisindeki payı 1960’lı yıllarda % 38 Gedik 518.912 73 73 EfiME iken, bu pay gittikçe düşerek 2000 yılında Piliç %13,4 olarak gerçekleşmiştir. 3 Tarım sektöründeki büyüme hızı ise yıllar itibariyle dalgalanmalar göstermekKARAHALLI tedir. Gelişmiş ülkelerde tarımın GSYİH içerisindeki payı ise %- 2 - 4 civarındadır. S‹VASLI 5 5 49.000 Gedik Uşak İli Tarım Sektörünün Ekonomideki Piliç Yeri - - - Sektörler itibariyle incelendiğinde ilinin G.S.H’sında tarımın payıULUBEY 47 45 278.500 Uşak Gedik nın % 26.5 olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde 2ise bu oran 6.000 % 13,4’dür Piliç (2000 D.İ.E). Tarımsal üretimin GSH’da ki payına bakıldığında Uşak ilinde 4 (1 faal) 15.000 3 1.026.412 135anlaşılmaktadır 145 da iyi TOPLAM tarımın önemi daha Çizelge 24. Sektörlerin GSYİH içindeki payları (%) Sektörler TÜRKİYE UŞAK Sanayi 23,0 12,75 26,5 13,4 Tarım Hizmetler 63,6 60,75 100,0 100,0 TOPLAM Çizelge 25. Uşak İlinin 2002–2005 yılları arası Tarımsal Gayri Safi Hasıla Rakamları Ürün Gurubu Tarla Bitkileri Sebze Meyve Hayvansal Ürünler TOPLAM 2002 2003 2004 2005 40.057.180 54.763.700 47.680.200 51.706.650 170.245.576 153.496.400 223.997.913 205.225.530 52.281.450 72.943.900 59.996.600 65.519.300 145.155.644 158.944.719 192.889.075 217.394.918 407.739.850 440.148.719 524.563.788 539.846.398 Çizelge 26. Uşak İlindeki Kooperatif Sayıları KOOPERATİF TÜRÜ 2001 2002 2003 2004 2005 49 G.S.İ. DEĞERİ (Milyon TL.) ÜRÜN GRUPLARI ÜZERİNDEN YILLARA GÖRE ELDE EDİLEN G.S.H. DEĞERLER 600.000.000 500.000.000 400.000.000 300.000.000 200.000.000 100.000.000 0 Tarla Ürünü 2002 (GSH) Sebze Ürünü 2003 (GSH) 2004 (GSH) YILLAR Meyve Ürünü 2005 (GSH) Hayvan Ürünü TOPLAM Tarla ürünlerinde 2005 GSH’nın 2004 yılına göre düşük olmasının sebebi girdi fiyatlarının artmasına karşılık satış fiyatlarının düşmesidir. Diğer ürünlerdeki GSH enflasyon oranında artmıştır. Meyve ve sebze Ürünlerindeki GSH’nın diğer ürünlere göre çok düşük olmasının nedeni üretim miktarlarının az olmasıdır. 4. Sorunlar ve Çözüm Önerileri Türkiye genelinde olduğu gibi Uşak ilinde de tarım sektörü ile ilgili olarak karşımıza çıkan sorunlar benzerdir. Özetleyecek olursak; 1. Küçük, çok sayıda işletme ve hukuksal sorunlar 2. Alt yapı yetersizliği 3. Örgütlenme sorunları 4. Pazarlama 5. Verimlilik 6. Tarıma dayalı sanayi 7. Tarımsal Destekler 50 Çözümler; 1. Küçük, çok sayıda işletme ve hukuksal sorunlar • • Tarımsal işletmeyi tanımlayarak, tarımsal işletmeler için ayrı, dezavantajlı gruplar (topraksızlar, yarıcılar, kaynakları kıt işletmeler) için farklı politikalar geliştirmek, Tarım topraklarının tarım dışı kullanımını önleyecek yasaları çıkarmak • Miras hukukunda gerekli düzenlemeleri yaparak tarım topraklarının Çizelge 25. Uşak İlinin 2002–2005 yılları arası Tarımsal parçalanmasını önlemek Gayri Safi Hasıla Rakamları 2. Alt yapı yetersizliği 2002 2003 2004 2005 Ürün Gurubu • Enerji Tarla Bitkileri 170.245.576 153.496.400 223.997.913 205.225.530 • Ulaşım Sebze 40.057.180 54.763.700 47.680.200 51.706.650 • İletişim Meyve 52.281.450 72.943.900 59.996.600 65.519.300 • Sulama olanaklarının sağlanması Hayvansal 3. Kırsal Kesimde Örgütlenme Ürünler 145.155.644 158.944.719 192.889.075 217.394.918 Türkiye’nin ve Uşak ilinin tarımda ki en zayıf noktası örgütlenmedir. Türk TOPLAM 407.739.850 440.148.719 524.563.788 539.846.398 çiftçisi yeterince örgütlenememiştir. Var olanlar etkin değildir. Uşak ilinde örgütlenme düzeyi çizelgede görülmektedir. (Yıllar İtibariyle) Çizelge 26. Uşak İlindeki Kooperatif Sayıları 2001 2002 2003 2004 2005 Sulama 29 31 31 31 34 Su Ürünleri -- KOOPERATİF TÜRÜ Tarımsal Kalkınma Pancar Ekicileri 23 25 1 GENEL TOPLAM 1 -- 54 57 27 1 -- 59 42 37 1 1 -- -- 69 77 Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı gibi kooperatif kuruluşlarında bir artış göze çarpmasına rağmen çok yetersizdir. Tarımda örgütlenme düKooperatiflerin Payları arzu (%) ettiğimiz AB ülkeleri ile karşılaştırdığımızda zeyimizi özellikle girmeyi durum vahimdir. AB ülkelerinde girdi temininden - ürünlerin pazarlanmasıHayvan Yemi Gübre Tohum İlaç Makine na; işlemeden - depolamaya; kredi temininden - çiftçi eğitimine; kırsal kalkınmadan oluşturulmasına kadar her alanda çiftçi ör16–67- tarım politikalarının 15–70 60–83 60–67 23–52 gütleri etkin faaliyet göstermektedirler. Bu söylediklerimle ilgili bazı verileri size sunmak istiyorum; AB’de girdi tedariki, ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması alanında ko- Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi sağlamadaki payları (%) 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 51 GENEL TOPLAM 54 57 59 69 77 Su Ürünleri -----Kooperatiflerin Payları (%) GENEL TOPLAM 54 57 59 69 77 Kooperatiflerin Hayvan Yemi Payları Gübre(%) Tohum İlaç Makine Kooperatiflerin Payları (%) operatifler son derece etkilidirler. Ülkelere göre değişmekle beraber girdi teKooperatiflerin Payları (%) Hayvan Gübre Tohum İlaç Makine 23–52 60–67 60–83 15–70 16–67Yemi darikinde Hayvan Yemi Gübre Tohum İlaç Makine Hayvan Gübre Tohum İlaç Makine 23–52 60–67 60–83 15–70 16–67Yemi Kooperatiflerin Payları 23–52 60–67 60–83 15–70(%) 16–67 16–67 15–70 60–83 60–67 23–52 Makine Gübre Tohum İlaç Hayvan Yemi 16–67 15–70 60–83 60–67 23–52 Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi sağlamadaki payları (%) Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi 9.6 34.1 8.5 sağlamadaki 32.1payları (%) 14.7 Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi sağlamadaki payları (%) Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi sağlamadaki payları (%) 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi sağlamadaki payları (%) AB’de kooperatiflerin üretim, işleme ve pazarlama aşamalarında en etKooperatiflerin Pazar Payları 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 kin kesimler üretici örgütleridir. Ülkelere göre farklılık göstermekle beraber Kooperatiflerin Pazar Payları Domuz Eti Sığır Eti Tavuk Eti Yumurta Süt Kooperatiflerin Pazar Payları Kooperatiflerin Pazar Payları Domuz Sığır Tavuk Yumurta Süt 3–91Eti 2–73Eti 9–70Eti 2–54 20–100 Domuz Eti Sığır Eti Tavuk Eti Yumurta Süt Domuz Sığır Tavuk Yumurta Süt 3–91Eti 2–73Eti 9–70Eti 2–54 20–100 Kooperatiflerin Pazar Payları 9–70 3–91 2–73 2–54 20–100 3–91 2–73 9–70 2–54 20–100 Domuz Eti Sığır Eti Tavuk Eti Yumurta Süt 3–91 2–73 9–70 2–54 20–100 Ş.Pancarı Hububat Meyve Sebze Ş.Pancarı Hububat Meyve Sebze 3–85 14–76 20–79 16–100 Ş.Pancarı Hububat Meyve Sebze Ş.Pancarı Hububat Meyve Sebze 3–85 14–76 20–79 16–100 3–85 14–76 20–79 16–100 AB’de süt, zeytinyağı, şarap, suyu, un 3–85 14–76şeker, meyve 20–79 bitkisel yağ, yem, 16–100 gibi ürünlerin kooperatiflerin payı %12-100 arasında iken, bu Ş.Pancarıişlenmesinde Hububat Meyve Sebze oran Türkiye’de %1-30 arasında değişmektedir. 3–85 14–76 20–79 16–100 Meyve-Sebze Şarap Zeytinyağı Süt Meyve-Sebze Şarap Zeytinyağı Süt 40–60 35–61 12–48 30–100 Meyve-Sebze Şarap Zeytinyağı Süt Meyve-Sebze Şarap Zeytinyağı Süt 40–60 35–61 12–48 30–100 40–60 35–61 12–48 30–100 40–60 35–61 12–48 30–100 BİYODİZEL Meyve-Sebze Şarap Zeytinyağı Süt Tarımsal edilen çevre dostu35–61 enerji ABD tüm40–60 servis araç30–100üretimden elde12–48 larında %20 Biyo Dizel kullanılma zorunluluğu getirmiştir. ABD 2004 yılında 83.3 milyon biyoetanol üreterek ham petrol ithalatı bütçesinde 1.5 milÇizelge 27.varil Gıda İşletmeleri yar $ tasarruf sağlamıştır. Çizelge 27.İŞLETME Gıda İşletmeleri İŞLETME SAYISI TÜRÜ Burada27. dikkati nokta serbest piyasa ekonomisinin en vahşi uyguÇizelge Gıdaçeken İşletmeleri Çizelge 27.İŞLETME Gıda İşletmeleri İŞLETME TÜRÜ 118SAYISI Üretim Yerleri İŞLETME SAYISI İŞLETME TÜRÜ İŞLETME İŞLETME TÜRÜ 118SAYISI Yerleri Üretim Gıda Satış Yerleri 1.898 52 118 Yerleri Üretim Çizelge 27. Gıda İşletmeleri 118 Yerleri Üretim Gıda Satış Yerleri 1.898 Toplu Tüketim Yerleri 375 Gıda Satış TÜRÜ Yerleri 1.898 İŞLETME SAYISI İŞLETME landığı ülkelerin başında gelen ABD’de “Biyoetanol üretimi yapan şirketlerin %44’ü ile inşa edilen yeni tesislerin %80’i çiftçi kooperatif veya ortaklık kuruluşlarına aittir. Toplam üretim kapasitesinin %40’ı yine bu çiftçi kuruluşları veya organizasyonları tarafından kontrol edilmektedir. 4. Tarım Ürünlerinin Pazarlanması Tarımsal ürünlerde (bitkisel ve hayvansal) üretim miktarının arttırılması ve kalitenin yükseltilmesi üretime odaklanmaktan çok pazarlama organizasyonuna odaklanmakla mümkündür. Diğer bir deyişle önce üretip sonra pazar bulmak için çaba harcama yerine önce pazarı bulup sonra üretimi planlamak tarım sektöründe karşılaştığımız birçok sorunu baştan çözecek bir yaklaşımdır. Türk tarımında bu yaklaşımın benimsenmesi durumunda pazarın ve müşterilerin talepleri üretim miktarını ve kalitesini belirleyecektir. Yaklaşımın başarısı pazarlama şirketlerinin devreye girmesi ve ciddi pazar araştırmalarının yapılması ile mümkündür. Mevcut durumda pazarlama kanallarını incelediğimizde ise hem bitkisel hem de hayvansal ürünlerde çok sayıda aracının sistemde olduğu ve bunun sonucunda üretici eline geçen fiyatlarla tüketicilerin ödedikleri fiyat arasında çok büyük farklar ortaya çıktığı çok sayıda araştırma sonucunda belirtilmektedir. Böyle bir sistemde aracılar hariç tüm kesimler memnuniyetsizliğini belirtirken devlette ciddi vergi kayıplarına uğramaktadır. 5. Verimlilik Tarım sektörümüzün karşı karşıya olduğu bir diğer önemli sorun da “Verimsizliktir”. Hangi gösterge kullanılırsa kullanılsın karşılaştırma yapılabilecek tarımsal üretim dallarında AB ülkelerine göre verimlilik çok düşüktür. Örneğin kullanılan insan veya makine iş gücüne göre verimlilik, kullanılan sermayeye göre verimlilik, girdi miktarlarına göre verimlilik AB ortalamalarından çok düşüktür. Verimliliğin bu kadar düşük olmasında en önemli faktör işletme genişlilerinin yetersiz olması ve arazilerin çok parçalı oluşu gelmektedir. İkinci sırada ise yayım çalışmalarındaki yetersizlik ve çiftçinin bilgiye ulaşmasındaki güçlüklerdir. İşletme genişliklerinin arttırılması zamana bağlı olduğu için verimliliğin arttırılması ile ilgili olarak öncelikli olarak yapılması gereken kırsal kesimde yaşayanların ve üretim yapanların bilgi kaynaklarına ulaşmasını sağlamak için “Bilgi ve Bilgisayar Merkezli” bir yayım modelini devreye sokmaktır. Bu model ile geliştirilecek bilgisayar yazılım programları bir “Tarım Portalı” yaratmak ve internet kanalı ile çiftçilerin tarım teknikleri, bitki ve hayvan sağlığı, pazarlama, ekonomi, iklim, uluslar arası ticaret alanlarında her türlü bilgiye ulaşması ve gerek duyduğu her türlü yardımı alması mümkün olabilecektir. 53 Kooperatiflerin Pazar Payları 6. Tarıma Dayalı Sanayi (TDS) Domuz Eti Sığır Eti tüketime Tavukuzanan Eti Yumurta Süthalkası Türk tarımının üretimden zincirin en zayıf ikinci tarıma3–91 dayalı sanayiye yeterince yatırım yapılmamasıdır. Az sayıdaki 2–73 9–70 2–54 20–100 işletmeler bir tarafa bırakılacak olursa, tarım ürünlerinin işlenmesi küçük ölçekli, sermayesi az, teknoloji geliştiremeyen, yeniliklere kapalı, hijyenik koşullara uymayan tesislerde gerçekleştirilmektedir. Bu karakteristikleriyle bu işletmelerin ürettikleri işlemden geçmiş ürünlerin dış pazarlarda satılma şansı bulunmamaktadır. Ş.Pancarı Hububat Meyve Sebze Doğaldır ki gıda maddesi dendiğinde ilk akla gelen “Gıda Güvenliği ve Hijyen’dir. Konu öylesine önemlidir ki AB tarama sürecinde de en önemli 3–85 14–76 20–79 16–100 maddelerden birisidir. İnsan sağlığına zarar vermeyecek gıda maddelerinin üretimi TDS çiftçi örgütlerince ve özel sektör tarafından ciddi yatırımlar yapılması ile mümkündür. Yukarıda vurguladığımız gibi çiftçi örgütlerinin yeterli ve güçlü olmamasından dolayı tarımsal sanayiye yatırım yapamaması, özel sektöründe tarımsal sanayiye yatırım yapmak yerine pazarlama sektörüne yatırım etmektedirler. Öte Şarap yandan hepinizin her yıl baMeyve-Sebze Zeytinyağı Süt yapmayı tercih sından izlediğiniz gibi yüzlerce ton meyve ve sebze çürütülmekte ve milyon40–60 35–61 12–48 30–100 larca dolar heba edilmektedir. Özellikle üretim planlamasını yapmayı bir türlü beceremeyen bizim gibi ülkelerde parasal kayıplar çok daha yüksek olmaktadır. Uşak ilinde gıda işletmeleri irdelendiğinde alt sektörler olarak durum aşağıdaki tabloda görülmektedir. Çizelge 27. Gıda İşletmeleri İŞLETME TÜRÜ İŞLETME SAYISI Gıda Satış Yerleri 1.898 Kombina 2 Üretim Yerleri Toplu Tüketim Yerleri Mezbaha TOPLAM Çizelge 27. Gıda İşletmeleri 54 118 375 6 2.399 İŞYERİ TÜRÜ İŞYERİ SAYISI Gübre Bayisi 62 Fidan Üretimi Zirai İlaç Bayisi 15 57 Çizelge 28. Gıda İşletmeleri İŞYERİ TÜRÜ İŞYERİ SAYISI Gübre Bayisi 62 Fidan Üretimi 15 Zirai İlaç Bayisi 57 Tarım Römorku Üretimi 3 Zirai Makine Bayisi Zirai Alet Üretimi Soğuk Hava Deposu 64 2 1 Deri İşleme 31 Kuruyemiş İşleme 1 Yem Fabrikası TOPLAM 5 241 Uşak ilinde ki tarımsal KOBİ’lerin yapısı Türkiye genelindekilerle benzeşmektedir. Örneğin yetersiz sermaye, geri teknoloji, yenilikleri izlememe, hijyenik ve standart olmayan üretim dikkati çeken bazı yapısal sorunlardır. Bu yapı içerisinde tarıma dayalı sanayi işletmelerinin uluslararası alanda rekabet etme şansı bulunmamaktadır. Ancak son yıllarda özel sektörün tarıma ilgisinin arttığını da görmekten sektör adına mutluyuz. Gerek yatırım miktarının düşük olması gerekse uzun vade de karlı yatırım olması sermayenin yönünü değiştirmede etken oldu diye düşünüyorum. 7. Tarımsal Destekler “Besin Arzı Güvenliği” açısından tarımın stratejik bir sektör olduğu giriş bölümünde de belirtilmişti. Sağlıklı bir yaşama her insanın en temel hakkıdır ve anayasalarla güvence altına alınmıştır. Sağlıklı bir yaşamın en temel gereksinimi ise yeterli ve dengeli beslenmedir. İnsan beslenmesi besin maddelerinin üretimi ile mümkündür. İşte bu noktada besin maddeleri üretiminin güvence altına alınması bir zorunluluktur. Besin maddeleri üretiminin güvence altına alınması hükümetlerin öncelikli görevlerindendir. Bu nedenle de tüm ülkeler özellikle de gelişmiş ülkeler tarım sektörlerini desteklemektedir. Gelişmiş ülkeler kendi tarım sektörlerini destekler iken uluslararası kuruluşları kullanarak gelişmekte olan ülkelerde tarımda desteklerin kaldırılma55 sı yolunda politikalar izlemektedirler. Genelde şu söylem (üretim maliyetleriniz yüksek uluslararası piyasalardaki fiyatlar daha düşük. O zaman dış piyasadan alın böylece hem ürünü ucuza mal edersiniz dolayısıyla tüketicilerde o ürüne az para öder hem de bu ürünü üretmek için verdiğiniz destekleri başka alanlara aktarırsınız) iç ve dış odaklarca sürekli tekrarlanarak hükümetleri tarımda desteklerin kaldırılması yolunda ikna etmeyi başardıkları görülmektedir; Ancak gelişmekte olan ülkelerde bu süreç böyle işlerken gelişmiş ülkeler tarıma desteklerini arttırarak sürdürmektedirler. Bunun en son örneğini “OECD ülkelerinde çiftçilerin nasıl desteklendiğini ortaya koyan” bir rapora (OECD, Agricultural Policies 2004: At a glance) bakacak olursak çok net olarak görebiliriz. Rapora göre; • Türkiye’de çiftçiye sağlanan her türlü desteğin tutarı, ürettiği tarım ürününün bedelinin % 15-20’si dolayında • Avrupa Birliği ülkeleri, 2002 yılında çiftçilerine 95 milyar dolar para akıtmış. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde çiftçilere ürün bedelinin % 35’i oranında destek sağlanmış. • Buna karşılık OECD ülkelerinin çiftçileri ürün bedelinin ortalama % 32’si (ürün bedelinin üçte biri) kadar devlet desteği almaya devam ediyor. • OECD raporuna göre, Türkiye, çiftçisine en az destek sağlayan ülkeler grubunda • Türkiye, çiftçisini en az destekleyen ülke olarak dünya rekoru kırmak üzere. • Çiftçisine ürün bedelinin %60’ı dolayında destek sağlayan İzlanda, Japonya, Kore, Norveç ve İsviçre gibi ülkeler var. Bir başka örnek ABD’den; 2000 yılında 56 milyar dolara çıkardığı destekle yetinmeyen birleşik devletler bu desteğe, 2002 yılında 45,1 milyar dolarlık yeni bir paket ekleyerek, tarıma yapılan devlet desteğini 101,1 milyar dolara çıkarmıştır. 5. Sonuç • Tarım işletmesini gerçek bir işletme olarak tanımlamadan • Çiftçi örgütlenmesini teşvik etmeden ve bu örgütlerin tarımı üretimden, ürünü tüketicinin sofrasına ulaştırıncaya kadar bütün sürece dâhil etmeden, • 56 Kırsal fakir ile tarım işletmeleri için farklı politikalar geliştirmeden • Çiftçi örgütlerinin ve özel sektörün tarıma ve tarımsal sanayiye yatırım yapmalarını sağlayacak her türlü teşviki sağlamadan • Önce Pazar sonra üretim yaklaşımını benimsemeden • • Gerekli yasal düzenlemeleri yapmadan (toprak mülkiyeti, tarım topraklarının tarım dışı amaçlarla kullanılması) Tarımsal üretimde verimliliği arttırmadan “Tarımsal dönüşüm” gerçekleştirilemez ve Türk tarımı rekabet edebilir duruma gelemez. 57 58 UŞAK EKONOMİSİNİN GELİŞMESİNDE SANAYİ VE TİCARETİN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İ.Ü. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi 59 60 Dünyada hemen her ülke, gittikçe birbirine rakip oluyor. Malların, sermayenin, bilgi ve teknolojinin daha serbestçe dolaşımı, küresel bir ekonomik ortamı oluşturuyor. Küresel bir ortamda, gelişen ülkelerin gelişmiş ülkelerle; onların malları, teknolojisi, sermaye üstünlüğü ile rekabet etme şansı nedir? Başka bir soru, gelişen ülkeler; mesela Türkiye, bilgiye, teknolojiye, arge’ye yeterince kaynak ayıramazken, normal imalat sanayilerine yatırım yapmayı sürdürecekler mi? Tersinden sorulursa, rekabet gücüne katkı yapmasa da, gelişen ülkeler, geleneksel sanayi sektörlerine yatırım yapmaya, sanayileşmeye devam edecek mi, gelişmiş ülkeler sanayisizleşirken. Evet, gelişen ülkeler ar-ge, ileri teknoloji, eğitim, nitelikli emek gibi alanlara, kısaca insana ve bilgiye yatırımlarını, istedikleri kadar olmasa da sürdürecekler, sürdürmelidirler. Ülkelerin rekabet gücünü arttırmanın anahtarı, artık buradadır. Ancak, diğer taraftan, Türkiye gibi gelişen ülkeler, emek gücünü, yeraltı-yerüstü kaynaklarını değerlendirirsek tüketim, ara ve yatırım malları sanayilerinde, mevcut kaynaklarını en iyi biçimde kullanmak suretiyle, daha ileri teknolojiler kullanarak yatırım ve üretim yapacaklardır. Bu, sanayileşme sürecinin daha akıllı, verimli ve rekabetçi bir biçimde sürdürülmesi demektir. Bu yatırımlar diğerlerinin rakibi değil, tamamlayıcısıdırlar. Bu yatırımlar, bölgesel ve yerel değerleri üretime sokmayı, ancak, teknoloji ve ölçek olarak bütün dünyaya hitap etmeyi dikkate almaktadır. Girişimciler, kamu desteklerinin de motivasyonu ile, bölgesel/kentsel yatırım taleplerini, üretim isteklerini karşılamış olurlar. Sanayileşme, gelir ve refah artışı sağlayan temel ekonomik faaliyetler olarak, hala önemli ve değerlidir. Sahip olunan hammaddelerin tarımda, hayvancılıkta, tüketim malları sanayilerinde mamül mallara dönüştürülmesi, bu sınai üretim aşamasının diğer dikey ve yatay tarımlaşma alanlarına talep yaratılması sürecinin de başlangıcı olması beklenir. Kamu; üretim, yatırım ve ihracata çeşitli kademelerde, değişik araçlarla destek sağlarken, bölgesel ve kentsel kalkınma çabalarına da öncülük etmiş olacaktır. İktisadi Araştırmalar Vakfı (İAV)’nın düzenlediği kentsel ekonomik kalkınma konusundaki bilimsel seminerler, kent ve/veya bölge yöneticilerinin, sivil toplum kuruluşlarının, üretim ihracat ve istihdama katılan bütün bir toplum kitlesinin daha fazla gelir ve refah taleplerine, kentsel çerçevede bunun nasıl yapılabileceğinin karşılığını üretmeyi amaçlamaktadır. 61 Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi seminerinde sunulacak bu bildiride; sanayi ve ticaret faaliyetlerinin Uşak ekonomisindeki durumu, potansiyeli ve geliştirilmesi için hangi alanlarda neler yapılabileceği değerlendirilmeye çalışacaktır. I.UŞAK İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI 1.1 İlin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Düzeyi Uşak ili, Ege bölgesin iç bölümünde yer alır. Manisa, Afyon, Denizli ve Kütahya illeri ile çevrilidir. Türkiye’nin batıdaki dışa açılan en önemli kapısı olarak İzmir ilinin hinterlandı durumundadır. İzmir’e kara ve demir yolu ile bağlı olduğu gibi, buna ek olarak hava yolu ile de diğer büyük illere bağlanmaktadır. Uşak ili nüfus miktarı ve yüzölçümü dikkate alındığında küçük ölçekli iller arasında değerlendirilebilir. 2000 sayımına göre 322 bin kişilik nüfusu ile 81 il içinde 58. sırada bulunmaktadır. (www.dpt.gov.tr) Bugün itibariyle kent merkezi nüfusu ise 137 bin dolayındadır. Nüfusun şehirleşme oranı, 2000 verilerine göre, yüzde 56,5 dir. Bu değer, Ege bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Yıllık ortalama nüfus artış hızı 10.42 ile yine Ege bölgesi ve Türkiye ortalamalarının gerisinde kalmaktadır. Doğurganlık hızı Ege bölgesi ile aynı, Türkiye ortalamasından düşüktür. Uşak ili, DPT’nin 1996 yılında yaptığı, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasında, 76 il içinde 23. sırada iken, aynı araştırmanın 2003 yılı verilerine göre 81 il içinde 30. sıraya gerilemiştir. (DPT: 1996 ve 2003). İlin endeks değerleri, sırayla; 1996:0,249609 ve 2003:0,16867’dir. (Tablo: 1.) 62 63 Tablo-1: Uflak ‹li Geliflmifllik Performans› Y›ll›k Ortalama Nufus Art›fl H›z› 1990-2000 Nüfus Yo¤unlu¤u Do¤urganl›k H›z› Ortalama Hanehalk› Büyüklü¤ü 3 4 5 6 Ticaret ‹flkolunda Çal›flanlar›n Toplam ‹stihdama Oran› Mali Kurumlar ‹flkolunda Çal›flan. Toplam ‹stih. Oran› 9 10 Ücretli Çal›flanlar›n Toplam ‹stihdama Oran› Sanayi ‹flkolunda Çal›flanlar›n Toplam ‹stihdama Oran› 8 11 Tar›m ‹flkolunda Çal›flanlar›n Toplam ‹stihdama Oran› 7 ‹ST‹HDAM GÖSTERGELER‹ fiehirleflme Oran› 2 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 Toplam Nüfus 2000 YIL 1 DEMOGRAF‹K GÖSTERGELER DE⁄‹fiKEN Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Kifli Çocuk Say›s› Kifli/Km2 Binde Yüzde Kifli BiRiM 31,67 1,61 6,39 14,91 60,15 4,05 2,18 60,35 10,42 56,48 322.313 UfiAK 43,26 2,64 10,10 13,84 50,48 3,81 2,17 100 16,29 61,48 8.938.781 EGE BÖLGESi 43,52 3,11 9,67 13,35 48,38 4,50 2,53 88 18,28 64,90 67.803.927 TÜRKiYE 42 34 34 14 46 62 54 42 43 36 58 SIRA (81 ‹l içinde) Sosyo-Ekonomik Geliflmifllik S›ralamas› (2003) (81 ‹l içinde)......................................................................... 30 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 64 Ücretli Çal›flan Kad›nlar›n Toplam ‹stihdama Oran› ‹flverenlerin Toplam ‹stihdama Oran› 12 13 2000-2001 Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oran› ‹lkö¤retim Okullaflma Oran› Liseler Okullaflma Oran› Meslek Liseleri Okullaflma Oran› 16 17 18 19 Bebek Ölüm Oran› Onbin Kifliye Düflen 20 21 SA⁄LIK GÖSTERGELER‹ 2000-2001 Okur Yazar Kad›n Nüfusun Toplam Kad›n Nüfusuna Oran› 15 2000 2000-2001 2000 2000 Okur Yazar Nüfus Oran› 2000 2000 2000 2000 2000 14 E⁄‹T‹M GÖSTERGELER‹ Ücretli Çal›flanlar›n Toplam ‹stihdama Oran› Mali Kurumlar ‹flkolunda Çal›flan. Toplam ‹stih. Oran› 11 10 Binde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde 42,00 30,01 38,93 101,41 5,72 80,74 87,54 2,24 5,39 31,67 1,61 40,13 25,35 39,67 100,07 8,42 84,20 89,78 2,62 10,42 43,26 2,64 43,00 20,49 36,92 98,01 8,42 80,62 87,30 2,61 8,81 43,52 3,11 43 16 28 30 47 36 34 15 31 42 34 50 49 48 47 46 45 44 43 42 41 40 39 65 2000 Onbin Kifliye Düflen Eczane Say›s› Onbin Kifliye Düflen Hastane Yata¤› Say›s› 23 24 2000 2000 2000 2000 Küçük Sanayi Sitesi ‹flyeri Say›s› ‹malat Sanayi ‹flyeri Say›s› ‹malat Sanayi Y›ll›k Çal›flanlar Ortalama Say›s› ‹malat Sanayii Kurulu Güç Kapasite Miktar› Fert Bafl›na ‹malat Sanayi Elektrik Tüketimi 26 27 28 29 30 2000 Organize Sanayi Bölgesi Parsel Say›s› 2000 2000 25 SANAY‹ GÖSTERGELER‹ 2000 Onbin Kifliye Düflen Difl Hekimi Say›s› 22 2000 Onbin Kifliye Düflen Hekim Say›s› 21 2000 Bebek Ölüm Oran› 20 Kws Beygir Gücü Kifli Adet Adet Parsel Hastane Yata¤› Adet Kifli Kifli Binde 477 53.252 5.684 67 483 804 19 3 2 9 42,00 823 2.014.306 187.282 1.969 13.941 3.439 23 4 3 15 40,13 550 13.478.078 1.130.488 11.118 81.302 28.726 23 3 2 13 43,00 26 40 33 25 53 5 34 15 13 39 43 Kay 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 4 4 4 6 2 4 2 3 6 8 81 de) 30 66 Tar›msal Üretim De¤erinin Türkiye ‹çindeki Pay› 33 Borulu Su Tesisat› Bulunan Daire Oran› 35 Gayri Safi Yurt ‹çi Has›la ‹çindeki Pay› Fert Bafl›na Gayri Safi Yurt ‹çi Has›la Banka fiube Say›s› Fert Bafl›na Banka Mevduat› Toplam Banka 36 37 38 39 40 MAL‹ GÖSTERGELER Daire Say›s› 34 ‹NfiAAT GÖSTERGELER‹ K›rsal Nüfus Bafl›na Tar›msal Üretim De¤eri TARIM GÖSTERGELER‹ Fert Bafl›na ‹malat Sanayi Katma De¤eri 32 31 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 Milyon TL. Adet Milyon TL. Yüzde Yüzde Adet Yüzde Milyon TL. Milyon TL. 725 38 1.282 0,33 97 82.656 0,75 1.430 97 708 1284 2.130 15,28 97 2.557.077 17,26 1.341 449 939 7786 1.837 100,00 97 16.235.830 100,00 1.124 350 5 42 44 58 35 45 52 23 40 3 6 8 0 7 6 4 5 1 2 4 67 2000 2000 1995-2000 1995-2000 K›rsal Nüfus Bafl›na Tar›msal Kredi Miktar› Fert Bafl›na S›nai, Ticari ve Turizm Kredileri Miktar› Fert Bafl›na Belediye Giderleri Fert Bafl›na Genel Bütçe Gelirleri Fert Bafl›na Gelir ve Kurumlar Vergisi Miktar› Fert Bafl›na Kamu Yat›r›mlar› Miktar› Fert Bafl›na Teflvik Belgeli Yat›r›m Tutar› Fert Bafl›na ‹hracat Miktar› 42 43 44 45 46 47 48 49 Fert Bafl›na ‹thalat Miktar› 2000 Toplam Banka Kredileri ‹çindeki Pay› 41 50 2000 Toplam Banka Mevduat› ‹çindeki Pay› 40 1995-2000 1995-2000 2000 2000 2000 2000 Fert Bafl›na Banka Mevduat› 39 ABD Dolar› ABD Dolar› Milyon TL. Milyon TL. Milyon TL. Milyon TL. Milyon TL. Milyon TL. Milyon TL. Yüzde Yüzde Milyon TL. 64 108 1.532 64 61 108 56 95 69 0,13 0,37 725 4.162 3.416 2.475 227 119 344 78 278 149 10,02 9,95 708 3.967 2.249 2.668 248 165 464 82 392 138 100,00 100,00 939 48 43 31 73 29 33 37 32 42 49 25 5 2000 53 TCK Asfalt Yol Oran› 26 40 33 2000 58 Yeflil Kartl› Kifli Oran› Kaynak: www.dpt.gov.tr 2000 57 Fert Bafl›na Telefon Kontür De¤eri 2000 53 56 Fert Bafl›na Elektrik Tüketim Miktar› 2000 55 Onbin Kifliye Düflen Motorlu Kara Tafl›t› Say›s› 5 25 2000 54 Onbin Kifliye Düflen Özel Otomobil Say›s› D‹⁄ER GÖSTERGELER 2000 52 Yeterli ‹çme Suyu Götürülen Nüfus Oran› 15 34 2000 1995-2000 1995-2000 51 K›rsal Yerleflmelerde Asfalt Yol Oran› ALTYAPI GÖSTERGELER‹ 50 Fert Bafl›na ‹thalat Miktar› 49 Fert Bafl›na ‹hracat Miktar› 13 39 3 68 Yüzde Adet Mws Adet Adet Yüzde Yüzde Yüzde ABD Dolar› ABD Dolar› 10 1.408 2 1.226 692 100,00 69,21 72,85 64 108 11 1.898 2 1.423 799 98,41 87,46 71,97 4.162 3.416 15 1.852 1 1.056 652 91,28 84,98 45,23 3.967 2.249 66 30 18 19 16 8 72 23 48 43 1.Derece 2.Derece 3.Derece 4.Derece 5.Derece Gelişmiş İller Gelişmiş İller Gelişmiş İller Gelişmiş İller Gelişmiş İller 1 İstanbul 1 Eskişehir 1 Konya 1 Osmaniye 1 Bayburt 3 İzmir 3 Adana 3 Isparta 3 Niğde Ş.Urfa 2 4 5 - Ankara Kocaeli 5 - 7 - - - Antalya 4 5 Karabük Hatay 4 7 Sivas 7 Mardin Bartın 9 Ardahan Kırıkkale 11 Edirne Iğdır Samsun 8 10 Balıkesir 4 Batman Muğla 9 Giresun 3 Kars Kastamonu 5 Burdur Bolu 2 5 6 7 K.Maraş Uşak Kırklareli Denizli 2 Nevşehir 10 Karaman 11 Elazığ 6 8 9 Tunceli Kilis 10 Aksaray 11 Sinop 6 8 G.hane Siirt 10 Van 11 Bingöl 12 Rize 12 Erzincan 12 Hakkari - 14 Kayseri 14 Amasya 14 Erzurum 14 Bitlis 13 Bilecik - 13 Trabzon 13 Çankırı 13 Şırnak 15 Gaziantep 15 Kütahya 15 Tokat - 17 Aydın 17 Diyarbakır - - 19 Çanakkale 19 Afyon - - - - - Yalova 2 12 Mersin - - Tekirdağ - - - 9 - - 6 8 - - 4 Bursa - 2 16 Zonguldak 16 Malatya 18 Sakarya 20 Manisa - - 17 Kırşehir 18 Artvin 20 Düzce 21 Çorum 16 Ordu 15 Ağrı 16 Muş - 18 Yozgat - - - - - 19 Adıyaman - - - - - - DPT’nin adı geçen çalışmasında iller, endeks değerlerine göre, beş gruba ayrılmaktadır. Uşak ili, 3. derecede gelişmiş iller grubunda bulunmaktadır. 21 il ile en çok ilin yer aldığı bu grup içinde ise Uşak, 5. sıradadır. Tablo 2. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması S›ra ‹lin Ad› 1 ‹stanbul Puan› S›ra ‹lin Ad› 4,80772 28 Isparta Puan› S›ra ‹lin Ad› 0,21187 55 Bart›n Puan›69 -0,41550 Tablo 2. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması S›ra ‹lin Ad› Puan› S›ra ‹lin Ad› Puan› S›ra ‹lin Ad› Puan› 1 ‹stanbul 4,80772 28 Isparta 0,21187 55 Bart›n -0,41550 2 Ankara 3,31483 29 Hatay 0,19613 56 Aksaray -0,45183 3 ‹zmir 2,52410 30 Uflak 0,16867 57 Sinop -0,48518 4 Kocaeli 1,94329 31 Burdur 0,14395 58 Erzincan -0,49288 5 Bursa 1,07890 32 Samsun 0,08791 59 Çank›r› -0,51917 6 Eskiflehir 1,10368 33 K›r›kkale 0,05851 60 Erzurum -0,53286 7 Tekirda¤ 1,05893 34 Nevflehir -0,07483 61 Tokat -0,59010 8 Adana 0,94901 35 Karaman -0,09852 62 Ordu -0,64489 9 Yalova 0,93541 36 Elaz›¤ -0,10131 63 Diyarbak›r -0,66993 10 Antalya 0,91480 37 Rize -0,17840 64 Yozgat -0,71652 11 K›rklareli 0,86287 38 Trabzon -0,18582 65 Ad›yaman -0,77647 12 Denizli 0,71624 39 Amasya -0,18591 66 Bayburt -0,80176 13 Mu¤la 0,71238 40 Kütahya -0,20684 67 Kars -0,81944 14 Bolu 0,60860 41 Malatya -0,22627 68 fi.Ufra -0,83158 15 Bal›kesir 0,56540 42 K›rflehir -0,22870 69 I¤d›r -0,89089 16 Edirne 0,56234 43 Artvin -0,26018 70 Batman -0,90456 17 Mersin 0,51934 44 Afyon -0,27246 71 G.hane -0,92501 18 Bilecik 0,50429 45 Düzce -0,27995 72 Mardin -0,98944 19 Kayseri 0,47748 46 Çorum -0,32761 73 Siirt -1,00644 20 Gaziantep 0,46175 47 Osmaniye -0,33321 74 Ardahan -1,07318 21 Zonguldak 0,44905 48 K.Marafl -0,34968 75 Van -1,09297 22 Ayd›n 0,42025 49 Ni¤de -0,35582 76 Bingöl -1,12469 23 Sakarya 0,40404 50 Giresun -0,36696 77 Hakkari -1,13956 24 Çanakkale 0,36924 51 Kastamonu -0,37558 78 fi›rnak -1,13979 25 Manisa 0,34165 52 Tunceli -0,40003 79 Bitlis -1,15736 26 Konya 0,25251 53 Sivas -0,40597 80 A¤r› -1,28116 27 Karabük 0,21332 54 Kilis -0,41175 81 Mufl -1,43956 Not: Araflt›rman›n yap›ld›¤› tarihteki idari bölünme esas al›nm›flt›r. 70 5 Bursa 1,07890 32 Samsun 0,08791 59 Çank›r› -0,51917 6 Eskiflehir 1,10368 33 K›r›kkale 0,05851 60 Erzurum -0,53286 Uşak İli Gelişmişlik Performansı tablosunda yer alan (www.dpt.gov.tr) 8 yılı Adana 0,94901 göre, 35 Karaman -0,09852 62 Ordu ilkokullaşma -0,64489 2000 göstergelerine nüfusun eğitim durumunda oranı 9yüzde 101.4 ile Ege bölgesi ve Türkiye ortalamalarının üstünde yer alYalova 0,93541 36 Elaz›¤ -0,10131 63 Diyarbak›r -0,66993 maktadır. Liseler okullaştırma oranında ise, yüzde 39 ile Ege bölgesiyle he10 Antalya 0,91480 37 Rize -0,17840 64 Yozgat -0,71652 men hemen aynı, Türkiye ortalamasının üzerinde bir konumdadır. ÜniversiK›rklareli okul 0,86287 38 oranı Trabzonyüzde -0,18582 Ad›yaman -0,77647 te 11 bitirenlerin bitirenlere 5.7 ile 65 bölge ve ülke ortalamasının altındadır. Esasen Uşak ilinde eğitim alanında Cumhuriyet öncesinde 12 Denizli 0,71624 39 Amasya -0,18591 66 Bayburt -0,80176ve özellikle Cumhuriyetle birlikte köklü eğitim/öğretim kurumları ile önemli ba13 Mu¤la 0,71238 40 Kütahya -0,20684 67 Kars şarılar sağlanmıştır. Cumhuriyet kuruluşu ile birlikte, yurtdışından-0,81944 getirilen 41 Malatya -0,22627 68 rapor fi.Ufra hazırlatılmıştır. -0,83158 0,60860 14 Bolu bilim adamlarından, Uşak’ta eğitim ile ilgili bir (CAN:2001, Omer Buyse Raporunda, bulunan 15 Bal›kesirs: 633-654). 0,56540 42 K›rflehir -0,22870 69 Uşak’ta I¤d›r kurulu-0,89089 denizcilik, halı ve tekstil sektörlerine yetişmiş eleman teminine yönelik mes43 Artvin 70 Batman Edirne eğitim0,56234 16 teknik leki okullarının açılması -0,26018 öngörülmektedir. 2001’de-0,90456 Uşak’ta Meslek Liseleri okullaşma oranı, yüzde 30 ile Ege71bölgesi 25.35) ve Afyon -0,27246 G.hane(yüzde -0,92501 0,51934 44 17 Mersin Türkiye (yüzde 20.49) ortalamalarının üstündedir. 7 Tekirda¤ 18 Bilecik 1,05893 34 0,50429 45 Nevflehir Düzce -0,07483 61 -0,27995 72 Tokat Mardin -0,59010 -0,98944 Kocatepe bağlı73fakülteler, bu yıl kurulan 19Uşak’ta, Kayseri Afyon 0,47748 46 Üniversitesine Çorum -0,32761 Siirt -1,00644 Uşak Üniversitesinin temelini teşkil etmiştir. Uşak Üniversitesi, dört fakülte Gaziantep 0,46175 47veOsmaniye 74 Ardahan -1,07318sove20Meslek Yüksek Okulları yaklaşık 8-0,33321 bin öğrencisi ile, ancak birçok runla -0,34968 75 Van -1,09297 0,44905 48 K.Marafl Zonguldak sürdürmektedir. 21 öğretimini 22İllerin Ayd›n 0,42025 49Gelişmişlik Ni¤de -0,35582 76 Bingöl Sosyo-Ekonomik Endeksine göre sıralanmış-1,12469 çalışmalarından biri de, doktora tezi düzeyinde yapılan bir araştırmadır. (ALBAY23 Sakarya 0,40404 50 Giresun -0,36696 77 Hakkari -1,13956 RAK:2005., 5.241) çalışmada Uşak ili 1990 -94 alt döneminde 31. sıraya -1,13979 24 Çanakkale 0,36924 51 Kastamonu -0,37558 78 fi›mak gerilemiştir. 0,34165 52 Tunceli Manisa 1.2.İlin Ekonomik Yapısı 25 -0,40003 79 Bitlis -1,15736 -0,40597 80 A¤r› -1,28116 Uşak’ta, ana sektörler itibariyle GSYİH paylarına bakıldığında, il ekono0,21332 54 Kilis -0,41175 81 Mufltarımın payı, -1,43956 27 Karabük misinin yapısal resmi meydana çıkmaktadır. İl GSYİH’da 2001 itibariyle yüzde 19.9’dur. Türkiye genelinde bu oran yüzde 15 olduğuna göNot: Araflt›rman›n yap›ld›¤› tarihteki idari bölünme esas al›nm›flt›r. re, Uşak ili Türkiye’ye göre daha tarım ağırlıklı bir ildir denebilir. 26 Konya 0,25251 53 Sivas Tablo 3. Ana Sektörler İtibariyle GSYİH ve Payları Sektörler Tarım Sanayi İnşaat Sanayi Cari Fiyatlarla A: Değer (Milyar TL) B: Pay (%) Uşak A 111.888 A 79.043 A 29.532 B B B 19,9 14,0 5,2 71 İşle Çay Orm Tarı Top Kayn ce İller urt a an ne n han Tarım A 111.888 A 79.043 A 29.532 A 127.942 A 97.672 A 70.171 A 563.630 19,9 B Sanayi 14,0 B İnşaat Sanayi B Ticaret Ulaştırma ve Haberleşme Devlet Hizmetleri GSYİH (Alıcı Fiyatlarıyla) 5,2 B 22,7 Ekim Üre 17,3 B Kayn dürü, 12,4 B 100 B Ta Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri 2003, Uşak, DİE Uşak’ta sanayi kesiminin payı ise, yüzde 14 olarak gerçekleşmiştir. Tür9:30 Hayvansal kiye’de bu oran yaklaşıkTablo yüzde olduğuna Üretim göre, Uşak ili sanayi alanında Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır. Geriye kalan hizmetler kesimi Kırmızı Et (ton) Beyaz Et (ton) Yumurta (adet) Süt (ton) ise, yüzde 66’lık pay ile Uşak’ta en geniş sektör durumundadır. Ancak hiz10.132 5.992 134.166 met kesimi alt sektörlerinden ticaret kesiminin payı yüzde 19.564.800 22.7 ve Ulaştırma-haberleşme kesiminin payı ise yüzde 17.3 ile dikkat çekmektedir. Hersı-iki Canlı hayvanlar içinde pazarlamanın değerine göre Türkiye’de ve Uşak ilinde alt de, sanayi sektöründen yüksek görünmektedir. 2001 yılı verileriğırkesim en yüksek paya sahiptir. nin, 2006 yılı itibariyle, tarım aleyhine ve sanayi leyhine önemli oranda değişme/gelişmelerin yaşandığı öngörülmektedir. İstihdam Alanı Tablo 4. İstihdam Göstergeleri (2000 yılı) Türkiye Ege Uşak Tarım 48,38 50,48 60,15 Ticaret 9,67 10,10 6,39 Sanayi Mali Kurumlar Toplam İstihdama Oranı (%) 13,35 3,11 Kaynak: Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 72 13,84 2,64 14,91 1,61 Tablo 5. İktisadi faaliyet kollarına göre nüfus, 2000 (1) 2 Kayn dürü, Kayn ‹ U U U U U Genel olarak Uşak ili ekonomik yapısında, geliri oluşturan başlıca faaliyet alanları içinde ticaret, ulaştırma-haberleşme, tarım ve sanayi olarak bir sıralama vardır. Ancak istihdamın Uşak ilindeki yapısına bakıldığında, bu durum değişmektedir. İl gelişmişlik performansına göre 2000 yılında, tarımda çalışanların toplam istihdam içindeki payı yüzde 60’dır. Bu oranlar Ege bölgesi ve Türkiye ortalamalarının üstündedir. Uşak ilinde istihdam yapısı itibariyle, tarım nitelikli bir ekonomik yapıdan söz edilebilir. Üstelik bu nitelik bölge ve Türkiye geneline oranla daha ağır basmaktadır. İstihdam içindeki sanayide çalışanların payı ise yüzde 14.9 olup, bölge ve Türkiye ortalamasının üstünde bulunmaktadır. Bu durum, Uşak’ta sınai faaliyetlerin üretim değeri ve istihdam olarak gittikçe arttığını ifade etektedir. Günümüz itibariyle, daha sonra değinileceği gibi, bu oranların, sanayi sektörü leyhine önemli değişimler gösterdiği belirtilmelidir. Uşak’ta ticaret iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranı, bölge ve ülke değerlerinin oldukça gerisinde kalmaktadır. Buna göre, Uşak ilinde, tarımda çalışanların oranı oldukça yüksek, tarımdan sağlanan gelir ise bir o kadar düşüktür. Demek ki, tarım kesimi faaliyetlerinden elde edilen gelir ve kişi başına gelir oldukça düşük olarak değerlendirilebilir. Uşak’ta kişi başına gelirin gelişimine yıllar itibariyle bakıldığında, Türkiye’nin GSMH ve kişi başına GSMH seyri ile paralellik arz etmektedir. 1994’de ülke GSMH’sı gerilerken, Uşak’ta da kişi başına gelir 2.059 $’dan 1.583 $’a gerilemiştir. (www.egev.org.tr) .2001 yılında ise, Türkiye’de milli gelirin yüzde 9 oranında gerilemesi, bütün illerde ve Uşak’ta kişi başına milli geliri düşürmüştür. 2001 yılında Uşak’ta kişi başına GSMH 1436 $ olmuştur. Bir önceki yılda kişi başına gelir 2.047 $ olduğuna göre, gerileme oranı yüzde 30’a yakındır. 2001 yılındaki bu büyük çöküşe rağmen, Uşak ekonomisi, son yıllarda hızla toparlanmış, bir ekonomik atılım döneminin başına gelmiş durumdadır. 2002’den sonra sağlanan siyasal ve ekonomik istikrar ortamı, Türkiye genelinde ve Uşak’ta kendini hissettirmiştir. Türkiye’de 2005 sonu itibariyle kişi başına milli gelir, büyük sıçramalar elde etmiştir. 2002 yılında 2598 olan kişi başına gelir, Türkiye ekonomisinde ilk kez dört yıl sürekli yüksek büyüme hızı elde edilmesi ile 2005 sonunda 5010 $’a yükselmiştir. 2006 yılında program hedefi reel büyümenin yıllık yüzde 5, kişi başına milli gelirin ise 5235 $ olması öngörülmektedir. Türkiye paralelinde Uşak ilindeki, özellikle sanayi ve tarım kesiminde, eğitimde ulaşılan büyük sıçrama ile fert başına geliri 5 bin dolara yaklaştır73 ne n han l ari k uan› 550 Kaynak: Ekonomik ve Sosyal Göstergeler dığı tahmin edilmektedir. Tablo 5. İktisadi faaliyet kollarına göre nüfus, 2000 (1) Ekonomik yapıda ise, sanayi kesimi milli gelir istihdam ve ihracattaki paNüfus payında önemli gerilemelerin gerçekleştiği UŞAK yını arttırırken, tarımın görülmektedir. Son iki yılda, Uşak’ta Organize Sanayi Bölgesinde (OSB) gerçekSayı % leşen yatırım patlaması, üretim ve istihdam artışı, bu sonuca işaret etmekTarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 84.206 60,15 tedir. İlmi ve Teknik elemanlar, Serbest meslek 2.UŞAK İLİNİN SANAYİLEŞME POTANSİYELİ sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler 7.838 5,7 Sanayi sektörü, yeni gelişmeye başlayan bir yerleşim yerinde, genellikdirektörler ve le Müteşebbisler, yerel/bölgesel girdileri kullanarak mamul mal yada diğer sanayi işletmeüst kademe yöneticileri 1.653dericilik, 1,18 lerine girdi üretir. Uşak’ta, Cumhuriyet öncesi başlayan halı dokumacılığı v.b faaliyetler, tarımsal girdileri değerlendiren sanayi işletmeleri, İdari Personel ve benzeri çalışanlar 4.653 3,3 Uşak’ta bugünkü sınai atılımın geçmiş altyapısını oluşturur. Ticaret ve satış personeli 5.730 4,1 2.1. Tarım ve Hayvancılık Potansiyeli Hizmet işlerinde çalışanlar 7.292 5,24 Uşak’ta gittikçe azalmasına rağmen, tarım kesimi bitkisel ve hayvansal Tarımfaaliyetleriyle dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar üretim önemli bir nüfus bölümünü barındırmaktadır. Gelir katve ulaştırma makineleri kullananlar 28.485 kısı itibariyle azalsa bile, Türkiye genelinde olduğu üzere, Uşak’ta20,3 da kırsal kesimde nüfus artışı nispeten yüksek, yardımcı aile efradı çalışma Meslekleri tayin edilmeyenler 52 biçimde 0,03 ve geçimlik tarımsal faaliyetler yaygındır. Toplam 139.909 100 Bitkisel üretimde ve hayvancılıkta çoğunlukla geleneksel faaliyetler yay(1) 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus gındır. İşletme büyüklükleri çok küçük ve dağınıktır. Not: Bilgiler işsiz olup iş arayanları kapsamamaktadır. Kaynak: Ekonomik Sosyal arazi Göstergeleri 2003, Uşak, DİE Uşak’taTemel esasen tarımave elverişli azdır. Tabloda görüldüğü gibi, mev- cut arazi varlığı küçüktür. 183 518 288 917 286 010 489 993 652 647 176 944 158 089 456 Kullanış Biçimi Uşak’ta Arazi Varlığının Dağılımı İşlenen Tarım Alanı Çayır- Mera Alanı Alan (ha) Alan % si 25.673 4.8 235.546 212.925 39.8 Toplam 534.100 100.0 59.916 Kaynak: Uşak Tarım İl Md. (2006): Uşak İli 2005 Yılı Faaliyetleri 11.2 Daha önemlisi bu arazinin de sadece %44’ü tarıma elverişlidir. Hayvancılık için çok önemli bir faktör olan Çayır-mera alanları da oldukça dardır. Mevcut arazileri yüzde 5’dir. 74 U U U U ‹ U U U U U 44.2 Ormanlık- Fundalık Tarım Dışı Arazi, Yerleşim Alanı U ‹ U U U U Bitkisel üretim içinde yüzde 70’e yakın ekim alanına sahip olan ekin grubu arpa, buğday ve nohuttan oluşan hububat grubudur. Tarımsal işletmelerin 0-5 hektar araziye sahip olanların oranı 52.62’dir 520 arası büyüklüğe sahip olanların oranı ise yüzde 42.41’dir. İşletmelerin küçük ve dağınık olması, geleneksel yapıya işaret ederken, üretim ve verimliliği arttırmanın önündeki en büyük engeli de oluşturmaktadır. Diğer taraftan, Uşak’ta tarıma elverişli arazi varlığının sadece yüzde 8’i sulanabilmektedir. Verimliliği düşünen en önemli faktörlerden biri de budur. Tarım kesiminde, Tarım Bakanlığı destekli birçok proje yürütülmektedir. Diğer yandan, Tarım İl Müdürlüğü Teşkilatı, bitkisel ve hayvansal üretime dönük önemli çalışmalar yapmaktadır. Ayrıca, Türkiye genelinde tarım ve hayvancılık kesimine dönük olarak; doğrudan gelir desteği, mazot desteği, kimyevi gübre desteği, prim destekleri, hayvancılık destekleri, yem bitkileri desteği ve hububat prim desteği gibi destek uygulamaları sürmektedir. Uşak’ta tarımsal kesime dönük çabalar sonucunda, bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetlerinde verimlilik artışları sağlanmıştır. Üretim artışları, tarıma dayalı sanayiye,yetkili, kaliteli ve sürekli girdi oluşturmuştur. Uşak sanayiinde yatırım ve üretimini arttıran gıda sanayii bu girdileri kullanmaktadır. Uşak’ta olduğu gibi, Türkiye’deki tarım sektörünün en önemli eksikliği, üreticinin örgütlenme konusundaki zayıflığıdır. Diğer zayıflıklar şöyle sıralanmaktadır: • İşletme büyüklüklerinin ölçek ekonomisine uygun olmaması, • Sulama alanlarının yetersizliği, • Arazi toplulaştırmasının yeterli olmaması, • Yem bitkileri üretiminin yetersizliği, • Şeker pancarı ve tütünde ekim kotaları (Uşak Tarım İl Md:2006., S:4) 2.2. Orman Potansiyeli Uşak ili arazi varlığının yaklaşık yüzde 40 kadarı orman arazisidir. Orman varlığının ancak 1/6’sının verimli olduğu belirtilmektedir. İl ormanlarının önemli bir bölümü bozuk ve baltalık niteliklidir. Eşme, Karahallı ve Sivaslı ilçelerindeki ormanlar böyledir. İlde toplam 206 orman köyü vardır. Kırsal nüfusun yaklaşık yüzde 43’ü orman köylerinde yaşamaktadır. Orman idaresi ile orman köylüsü arasında büyük ölçüde kullanım ve mülkiyet problemleri mevcuttur. 75 Uşak ormanlarının en önemli sorunlarından biri, orman arazisinin yaklaşık yarısında erozyon probleminin bulunmasıdır. Erozyon sorunu, arazi yapısının uygun zemin hazırlanması yanında, bitki örtüsünün tahrip edilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Tarım arazisi açmaya dönük, orman ve diğer bitki örtüsünün tahribi, koruma-kullanma dengesinin oluşturulamadığını da ortaya koymaktadır. 2.3. İç ve Dış Ticaret Uşak ili ekonomik yapısı içinde ticaret kesimi ciddi bir büyüklüğe sahiptir. Ticaret sektörü istihdamı 2000 verilerine göre sadece yüzde 6.4 olmasına karşılık, gelirin önemli bir bölümü, bu kesimde yaratılmaktadır. Uşak’ta nüfus miktarı az, gelir düzeyi de nispeten düşük olduğu için, kurulu sınai kapasitesi üretiminin, iç ve dış pazarlara ulaştırılması gerekmektedir. Sadece mamul malları değil, tarımsal ürünlerde de il dışına ve ile yönelik ticari akımdan söz edilebilir. Kaldı ki, Uşak ili, ulaştırma imkanları itibariyle oldukça avantajlı bir konuma sahiptir. Uşak’ta, 1990’lerin başından cumhuriyet öncesinde başlayan mamul mal üretim faaliyetleri, günümüzde ilk kez bu denli geniş bir kapasiteye ulaşmış bulunmaktadır. Hizmetler kesiminin bir alt sektörü olarak gelire katkısı tek başına yüzde 20’nin üstünde olan ticaret kesimi, Uşak’ta bu sektörün önemini, bir başka deyişle ticarette Uşaklıların beceri ve birikimini ortaya koymaktadır. Uşak’ta bugün ticareti yapılan malların büyük çoğunluğu mamul mallarıdır. İlde üretilen mallar, il dışına ve ülke dışına satılır. İl dışından daha çok ham ve yan mamul mallar ile, son yıllarda hızla artan sanayi alt yapısı için satın almış. Uşak’ta, 1900’larin başında hatta öncesinde harekete geçen üretim gücü; bilgisi, birikimi ve becerisi ile Uşak’ta ilk iplik üretim tesisini kurarlar. Uşak’ta daha sonra şeker fabrikası da kurulur. Anadolu’da ilk kez elektrik üretilerek aydınlatılan kent merkezi Uşak’tır. (Uşak San. Ticaret Odası: 2006, S.67) Uşak Sanayi ve Ticaret Odası, ildeki ticaret ve sanayici müteşebbisin, 2003 yılı itibariyle 3908 kişilik gücünün kurumu olarak, çok çeşitli meslek gruplarında faaliyetlerini sürdürmektedir. 76 Tablo 5: Uşak TSO Üyelerinin Faaliyet Alanları Meslek Grubu İthalat, İhracat, Gümrük Komisyoncuları Sayı Meslek Grubu Sayı 2 Canlı Hayvan Ticareti ve Komisyoncuları 7 Tıbbi Cihaz Malz. Satıcıları Özel Hastaneler Lokanta, Pastane ve Kıraathaneler 20 Kitap, Dergi, Gazete ve Kırtasiye Malzemeleri 10 Motorlu Taşıt ve Yedek Parça Satıcıları 55 Orman Ürünleri 10 Et-Balık, Balık Ürün. Kom. Kümes Hayvan Ticareti 25 Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Perakendecileri 60 Yaş Meyve ve Sebze Komisyonuları Meşrubatçılar Gözlükçüler, Antikacılar, Hediyelik Eşya Satıcıları Seyahat Acenteleri ve Otel İşletmeleri 2 Boya, Yangın Söndürme Malzemeleri İmal-Satış Camcılar 13 Çiçekçi ve baharatçılar Süt ve Süt Ürünleri İmalat ve Toptan Ticareti 10 Demir, Sac, Profil ve Metal Sanayi Ürünleri 30 İplik Üreticileri 150 Deri Komisyoncuları ve Tabakhaneler Tüccar Terziler Reklamcılar Halkla İlişkiler İletişim Hizmeti Telekominikasyon, Elektronik Malz. İthalat-İhracat Ticareti Battaniye İmalatçıları Toplam 19 5 25 50 Temizlik Hizmetleri ve Ürün Satıcıları 17 17 7 30 30 8 5 Oto Lastiği Ticareti 10 Marangoz ve Doğramacılar 20 Meyve, Sebze Toptan Ticareti ve Müteahhitleri Makine ve Madeni Eşya Demir Kont. Diğer İşlet. Tamir Diğer İşletmeler Kaynak: Uşak Sanayi ve ticaret Odası, 2004 40 8 350 1776 3908 77 İplik Üreticileri Battaniye İmalatçıları Toplam 150 Deri Komusyoncuları ve Tabakhaneler 50 Diğer İşletmeler 350 1776 3908 Uşak’ta ithalat ve ihracat faaliyetlerinin yürütüldüğü Uşak Gümrük MüKaynak:verilerine Uşak Sanayi ve ilde ticaret Odası, 2004 dış ticaretin gelişmesi aşağıda dürlüğü göre, yıllar itibariyle sunulmuştur. Tablo 6: Yıllar İtibariyle Uşak İli İhracat ve İthalat Değerleri (ABD $) YILLAR İTHALAT (cif) 2001 14.404.001 2000 7.040.756 2002 13.249.779 2004 82.500.501 2003 2005 2006 İHRACAT (fob) 6.562.846 7.180.421 12.110.337 16.349.500 21.857.531 74.580.323 101.165.355 32.450.655 Kaynak: Uşak Gümrük Müdürlüğü, 2004. Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Raporu, 2006 91.468.992 65.156.355 Tabloda görüldüğü üzere 2000 yılından 2003 yılına kadar ithalat ihracatın üzerinde iken, sanayi altyapısını güçlendiren Uşak, 2006’nın ilk 6 ayı daTablo 7: Uşak İplikten İlinde Kredi / Mevduat % hil, süreli ihracatını arttırmıştır. battaniyeye, seramikten halıya çok çeşitli mallar dünyanın birçok ülkesine ihraç edilmektedir. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2.4. Mevduat ve Krediler 22 Uşak 23,6 14,6 17,2 7,6 8,3 16,0 21,5 37,1 Ticari ve sınai faaliyetlerde ciddi bir birikime sahip olan Uşak’ta, sermaKaynak: www.dpt.gov.tr ye birikiminin bir göstergesi olarak mevduatın gelişimine bakıldığında, Türkiye’nin ekonomik konjonktürüne paralel bir seyir izlediği ifade edilebilir. 2001 krizi sonrasında 2002 verilerine bakılırsa, döviz tevdiat hesabının yüzde 67’lik pay ile halkın sığınma yeri olarak kullanıldığı görülür. (San. ve Tic. Bak.: 2004, S.74). Daha sonraki yıllarda yerli para lehine bu yapının değiştiği, ülke geneline paralel olarak geliştiği düşünülmektedir. Nitekim, yerli ve yabancı para mevduatın, ülke mevduatına oranı yerli parada yüzde 0.1, yabancı parada yüzde 0.2 ve toplamda bazı yıllar 0.3, bazı yıllar 0.4 olmuştur. Ancak, 2004 yılından sonra, bu yapı yarı yarıya olmuştur. Uşak kentinin toplam mevduat içindeki pay sıralamasında yüzde 0.3 ile 2005’de, birçok ilin önünde 27. sırada olduğu görülür. (www.tbb.org.tr) Kredilerde ise, Türkiye genelinde birçok ilde olduğu üzere, mevduatın krediye dönüşme oranı, düşüktür. Tabloda görüldüğü gibi, kriz yıllarında gerileyen bu oran 2005 yılında en yüksek düzeyine varmıştır. 78 Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Raporu, 2006 Tablo 7: Uşak İlinde Kredi / Mevduat % 1998 22 Uşak 23,6 1999 14,6 Kaynak: www.dpt.gov.tr 2000 17,2 2001 7,6 2002 8,3 2003 16,0 2004 21,5 2005 37,1 Uşak ilindeki kredilerin sektörel dağılımına bakıldığında, Türkiye Bankalar Birliği’nin ihtisas kredileri ve ihtisas dışı krediler ayırımında, genelde olduğu üzere, ihtisas dışı krediler önemli bir ağırlık taşımaktadır. İhtisas kredilerinde ise, en önemli pay, tarım sektörüdür. Bazı yıllar mesleki krediler de öne çıkabilmektedir. 2.5. Teşebbüs Gücü Uşak ilinin teşebbüs gücü bakımından cumhuriyet öncesine dayanan ve Türkiye2de birçok ilkleri gerçekleştirmeyi başaran bir teşebbüs birikimine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Müteşebbis kabiliyeti ekonomik büyümeyi/gelişmeyi açıklayan temel unsurlardan biridir. Üretim için ilgili faktörleri bir araya getiren,teknik ölçüler çerçevesinde verimli üretim elde eden, rekabet, maliyet ve Pazar şartlarını çok iyi tahlil edebilen insanlar müteşebbis güç vasıflarından biri olmaktadır. Uşak’ta üretilen mallar, 19 yy. İzmir’den ihraç ediliyordu. Demiryolu Uşak-Afyon hattı 1900’lerin başında tamamlandığında, malların İzmir’e nakli kolaylaşmıştır. Uşak ve çevresinde dokuma, dericilik gibi öne çıkan faaliyetler, daha da canlanır. I. Dünya ve Kurtuluş savaşları, Uşak ekonomisinde krizler yaratır. Bu süreçte orduya, makine ve el tezgahlarında şayak ve battaniye dokunur. Cumhuriyetin ilk yılları da, sermaye yetersizliği nedeniyle zorlu yıllar olarak geçer. Ancak daha önceki alt yapının yeniden teşebbüs gücü ile harekete geçirilmesi, çarkı döndürür. (Tutsak; 200. S.770-792) Uşak’ta sermaye birikiminin temeli, 16. yüzyıla kadar uzanan geçmişi ile halı dokumacılığından elde edilen gelirler olarak karşıya çıkar. Uşak’ta halı dokumacılığına iplik üreten 5 fabrika kurulur. Bunların kuruluşu cumhuriyet öncesine dayanır. Benzer bir diğer sektör ise dericilik olup, deri imalatı ve deriden mamul imalatı yapan işletmelerin kurulması, cumhuriyet öncesine dayanır. Derilerin bir bölümü de ihraç edilir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Uşak’ta iki un fabrikası kurulur. Tarıma dayalı sanayinin temelleri atılmıştır. Asıl önemli gelişme şeker alanında ortaya çıkar. Nuri Şeker, pancardan şeker üretebileceğini öğrenir. Bir taraftan şeker pancarı ziraatını öğrenirken, diğer taraftan diğer ortakları ve Sanayi ve Maadin Bankası’nın katılımı ile bir anonim şirket kurulur. 19 Nisan 1923 tarihli bu adımdan 3 yıl sonra, 17 Aralık 1926’da, Uşak Türkiye’nin ilk özel şeker fabrikası açıldı. Böylece özel 79 sermaye eliyle Türkiye’de ilk sanayi hamlesi başlatılmış oldu. (TUTSAK; 2001. S.783) Atatürk, Alpullu Şeker Fabrikasına temel atma törenine gitmiş, 1 hafta sonra yapılan Uşak Şeker Fabrikası açılış törenine gelememiştir. Daha önce ise, Nuri Şeker’i kuruluş çalışmaları için etmiştir. (ŞEKER; 2006. S.132) Uşak’ta girişimcilerin özelliklerini belirlemeye dönük araştırmalar yapılmıştır. Girişimcilerin genel özelliklerinden, entelektüel değerlendirme, yaratım ve farklı düşünebilme, hedef belirleme ve başkaları ile diyalog, yeteneklerinin genellikle iyi ve çok iyi olması, girişimcilik açısından istenilen bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Ancak, genç, dinamik, risk üstlenmeyi seven, yeniliklere açık bir girişimci profili yanında Uşak girişimcisinin fikri planda global gelişmeler perspektifinde girişimciliği büyük ölçüde yakalamış, fakat uygulamaya geçiremediği ve geleneksel yapıda kaldığı gözlenmiştir. (AKYÜZ: 2001. S.783-806) 2.6 Mevcut Sınai Yapısı Bu il, bölge yada ülkedeki mevcut sınai yapının görünümü; girişimcilikten teknolojiye, sermaye birikimden pazarlamaya kadar, teşebbüs gücünün kabiliyeti ile yönetim destekleri çerçevesinde, gelinen aşamayı ifade etmesi bakımından önemlidir. Uşak’ta sanayileşme çalışması, teşebbüs gücün dinamizmi cumhuriyetten önceye dayanan bir süreçle ortaya konulmuştur. Zira 1913 yılı sanayi sayımı sonuçlarına göre, yün ipliği üreten ve dokumacılık yapan 13 kuruluşun 3 adedi Uşak’ta kururludur. O yıllarda Türkiye’de çok az sayıda fabrika olduğu göz önüne alınırsa, Uşak ticaret esbabının girişimciliği daha iyi anlaşılır. Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak İktisadi İdari Bilimler Fakültesinin 2002 yılı araştırmasına göre Uşak ilinde toplam işletmeler içinde, 5-9 işçi çalıştıran işletme sayısı yüzde 20.2, 10-49 işçi çalıştıran yüzde 61.3, 50-149 işçi çalıştıran yüzde 12.2, 150 ve üzeri çalıştıran ise 6.3 olarak tespit edilmiştir. Buna göre yüzde 81.5’i küçük ölçekli, yüzde 12.2 orta ölçekli, yüzde 6.3’ü ise büyük ölçekli işletmelerdir. KOBİ niteliği toplam olarak yüzde 93.7’dir. (SANAYİ VE TİC. BAKANLIĞI: 2004. S.45) Uşak sanayinde öne çıkan başlıca sektörler sıra ile, tekstil yüzde 50’nin üstünde, dericilik ve gıdadır. Bunları, makine ve seramik izlemektedir. Üretim hacmi, kapasitesi bakımından seramik sektörü deriden sonra 3. sırada değerlendirilebilir. DPT’nin İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri çalışmasına göre, Uşak ilinde tekstil ürünleri imalatı, metalik olmayan diğer ürünlerin imalatı ile derinin tabaklanması ve işlenmesi, bavul, çanta, el çantası, saraçlık, koşum takımı 80 ve ayakkabı imalatı sektörleri öne çıkmaktadır. Çalışmanın alt sektörlerine inildiğinde, tekstil ürünleri içinde pamuklu dokuma, giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalat, doğal ve sentetik pamuk elyafının hazırlanması ve eğrilmesi, metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektörün de ise; seramik, kiremit ve kaldırım taşı imalatı, süsleme ve yapıtaşı kesilmesi, şekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi alt sektörlerinin mevcudiyeti ortaya çıkarmaktadır. Yine aynı çalışmada, GSİS, Özel Sektör İmalat Sanayisi İşgücü Verimliği Yoğunlaşma Katsayısı, il Ticaret ve Sanayi Odaları öncelikleri/ tercihleri ve ihracat bazında öne çıkan sektörler ise, sıra ile; tekstil ürünleri imalatı, metalik olmayan diğer ürünlerin imalatı, derinin tabaklanması ve işlenmesi, bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı, giyim eşyası imalatı, kürkün işlenmesi ve boyanması, madencilik ve taşocakçılığı, ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç), saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı ve bitkisel üretim olarak sıralanmaktadır. Aynı aşamada 2000 - 2004 yılları döneminde gerçekleşen Teşvikler ve Yabancı Sermaye Yatırımları bazında öne çıkan sektörler; geri dönüşüm, madencilik ve taşocakçılığı, tekstil ürünleri imalatı olarak tespit edilmiştir. (DPT: 2005, S.515-518) DPT’nin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik İndeksi sıralamasında otuzuncu sırada yer alan Uşak ilinin 2001 yılı itibarıyla GSYİH’sının sektörel dağılımda, yüzde 61’lik payı ile birinci sıradaki hizmetler sektörünü, tarım (Yüzde 25) ve sanayi (Yüzde 14) sektörlerinin izlediği görülmektedir Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’nin sanayileşme hamlesine öncülük eden Uşak, bu görevine zaman içinde de devam etmiştir. Ama üretim konusunu tekstil, deri ve seramik oluşturmaktadır. Hali hazırda iç piyasada tüketilen zig derisinin yüzde 90’ı, yün ipliğinin yüzde 65’i seramiğin yüzde 22’si Uşakta üretilmektedir. 1981 yılı ortalarına kadar kalkınmada ikinci derecede öncelikli iller arasında bulunan Uşak Türkiye’de ilk sanayilerin kurulduğu illerden biridir. 1987-2001 döneminde Türkiye ortalaması üzerinde bir büyüme oranına sahip olan il de, tekstil sektörünün, il gelişiminde lokomotif sektör olduğu görülmektedir. (DPT: 2005, S.515) 81 SIRA NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 82 Tablo 8: Uşak Sanayisinin Genel Durumu (Eylül 2006) ÜRETİM KONUSU Makine baskı Elde Dokuma (ihracata yönelik) Deri (Elbiselik Zig Deri İmalatı) Makine Dikimi Elde Dokuma Sentetik-Akrilik Pamuk İpliği Şeker Seramik Pamuklu Dokuma (Kaput bezi-Tülbent) Polyester Elyaf Polar Battaniye Döşemelik Kumaş Penye Telafi Değerlendirme Apne-Boya-Baskı Battaniye-Bah Kilim-Trikotaj İpi Un Yem Helva-Tahin-Reçel İplik Boyahanesi İŞYERİ SAYISI 2 İşyeri 150 Tezgah 50 Fabrika 10 İşyeri 2000 Tezgah 40 Eporoid tesisi 3 Ring Tesisi 1 Fabrika 3 Fabrika 500 İşyeri 2 Fabrika 5 Tesis 70 Tesis 2 Fabrika 2 Tesis 11 103 Fabrika 10 Fabrika 4 Fabrika 2 Tesis 7 İşyeri KAPASİTESİ İSTİHDAM 115.000 m2/yıl 25 450 5.000.000 1000 adet/yıl 50.000 adet/yıl 50 3.000 17.580 ton/yıl 1750 2000 ton/yıl 550 29.140 ton/yıl 950 kristal şeker 25.000.000 m2 1100 300.000.000 1500 m/yıl 6.000 ton/yıl 60 25 ton/gün 45 8.158.000 5.000 adet/yıl 1.960.000 40 m/yıl 15 ton/gün 50 15.000.000 500 m/yıl 125.000 2.500 ton/yıl 150.000 ton/yıl 65 100.000 ton/yıl 100 10.000 ton/yıl 11 3.000.000 40 kg/yıl SIRA NO ÜRETİM KONUSU KAPASİTESİ İSTİHDAM 10 Atölye 30.000 m3/yıl 67 2 8.000.000 adet/yıl 12 6.100.000 adet/yıl 18 945 ton/yıl 5 İŞYERİ SAYISI 19 Kaymak Makinesi (Redresör) 1 Fabrika 21 Tahin 2 İşletme 20 22 Kereste Zımpara 23 Naylan Torba İmalatı 25 Memba Suyu İşlet. 27 Kolonya İmalatı 1 İşletme 10.000 şişe/gün 3 İmalatçı 50.000 lt./yıl Mermer İşleme 10 İşletme 5.000 m3/yıl 250 Lastikli Çarşaf 1 Tesis 999.600 adet/yıl 147 Çivi Fabrikası 1 İşletmesi 28 Çocuk Bezi İmalatı 1 Fabrika 30 Tarım Römorkları İmalatı 32 Emperye 29 31 33 34 35 36 16 1.500 ton/yıl 2 İşletme 26 2.300 ton/yıl 14 4 Atölye Yer Muşambası 24 2.400 adet/yıl 4 Atölye 1 Fabrika Hiplilerit 1 Fabrika Plastik Doğrama 25 Alüminyum Sülfat Garden-Şifonier İmalatı 1 Fabrika 3 İşyeri 25.920.000 adet/yıl 375 adet/yıl 18.900 m/yıl Empı Kereste 360 ton/yıl PVC Su Şef. Kule 300 ton/yıl CIP Su Şef. Kule 10.000 ton/yıl 3.600 ton/yıl 1.450.000 m3/yıl 60 adet/yıl 30 23 8 15 25 40 11 15 120 40 83 SIRA NO 37 38 ÜRETİM KONUSU Hazır Beton İmalatı Prefabrik Yapı Elemanları 39 Tavuk Besim Paketleme Tesisi 41 40 42 43 44 45 50.000 m2/yıl 25 250.000 m3/yıl 1 Fabrika 25.000 adet/yıl Hamanyağı 1 Tesis 4.992 ton/yıl Deri ve Tekstil Yardımcı Kimyevi Madde İmalatı 1 Tesis 1.725 adet/yıl Tahta Palet Masura İmalatı Ayakkabı Keçesi İmalatı 50 Kazan İmalatı 52 Isıcam 53 1 Tesis 3 Tesis Hazır Yatak İmalatı Peynir İmalatı 48 51 İSTİHDAM 21.000 ton/yıl Elektrik Panoları İmalatı 49 KAPASİTESİ 1 Tesis 46 47 İŞYERİ SAYISI 2 Fabrika 1 Tesis 1 Tesis 1 Tesis 50 60 2.340 ton/yıl 165 115.200 adet/yıl 10 3.024.000 adet/yıl 30 6 6 5 121 ton/yıl 10 1.036.800 adet/yıl 3 Tuz Öğütme ve Paketleme 2 İşletme 8.900 ton/yıl Triko Giyim 2 İşletme 20.000 adet/yıl 38 Nevresim ve Pike İmalatı 3 İşyeri 60.000 adet/yıl 45 Sargı Bezi Hidrofil Pamuk 1 Tesis 2 Tesis 1 İşyeri 2 Fabrika 100 adet/yıl 30.000 m2/yıl 11.000.000 adet/yıl 750.000 kg/yıl 5 15 5 50 Kaynak: Uşak sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, Eylül 2006. 84 Tablo ??: Uşak İli Dahilindeki Küçük Sanayi Sitesi ve Toplu İşyerleri Uşak’ta, sanayi faaliyetlerini sürdürmek üzere, Küçük Sanayi Siteleri ve Organize Sanayi Bölgeleri kurulmuştur. Uşak’ta ikisi faal, ikisi planlanan 4 OSB vardır. Uşaktaki OSB çalışmalarının ilki Merkez 1 OSB’dir. 1994 yılında faaliyete geçmiştir. Yani, Uşak Sanayileşmede öncü illerden olduğu halde, birinci OSB’yi kurup geliştirmede yavaş davranmıştır. Kuşkusuz burada genel ekonomi ve sanayileşme politikaları uygulamalarının rolü büyüktür. Uşak Merkez 1 OSB’nin başlangıçtaki değerleri şöyledir. Büyüklük : 356 hektar Tahsis Edilen : 354 parsel Sanayi Parseli Üretim Yapan Firma Sayısı Yapımı Devam Eden İşletme Proje Aşamasında İşletme : : : : 356 145 110 34 Bölgede arıtma tesisi yok, çökertme havuzu vardır. Bölgede 4.450 kişi istihdam edilmekteydi. (SAN. TİC. BAK: 2004, S.47-48) Uşak Merkez 1 OSB’ini 2006 yılı Eylül verileri ise, aşağıdaki şekilde değişmiştir. 4.441.000 m2 alana, 2.400.000 m2 ilave edilmiştir. Parsel sayısı 374’e, toplam istihdam 6.900’e, üretimdeki firma sayısı 162’ye ulaşmıştır. Toplam parsele 37 ilave edilmiş, bunun 21 adedi tahsis edilmiş,16’sı tahsis beklemektedir. İnşaat halinde 4 proje vardır. Proje aşamasında ise 4 tesis bulunmaktadır. Toplam tahsis edilen parsellerde yapılacak yatırım tutarı 100 milyon dolardır. Üretime geçmemiş tesislerde beklenen ilave istihdam miktarı 2.780 kişidir. Bu son ilave parsel, tahsis,inşaat ve projelerin tümü, 2004 yılında çıkan 5084 sayılı teşvik yasasından sonradır. Yasanın Uşak’taki etkisi bununla kalmamış, Uşak il merkezinde, başlangıçta Deri OSB olarak planlanan ikinci OSB, 2001 krizinin etkileri ile Karma OSB’ye dönüştürülerek, 1998’de müteşebbis teşekkülü oluşturulmuştur. 2004 yılında yapımı devam eden projeler arasında bu bölge de vardır. 2005 yılında bölge inşaatı büyük ölçüde bitmiştir. Uşak Karma Organize Sanayi Bölgesinin toplam büyüklüğü 2.642.000 m2’dir. Toplam parsel sayısı 329, tahsis edilen parsel 329’dur, toplam istihdam 1.185’dir. Üretime geçen firma sayısı 52’dir. Bu bölgeye de, talep üzerine, 1.500.000 metrekarelik bir ek yapılması planlanmaktadır. İnşaatı süren 82 fabrika tesisi vardır. Bölgeye doğalgaz getirilerek, kullanıma sunulmuştur. Ayrıca, atık su arıtma tesisi ve diğer alt yapı çalışmaları hemen hemen 85 tamamlanmıştır. Üst yapı tesislerinin tümü bittiğinde, bölgenin toplam istihdam miktarının 20 bin kişi olacağı öngörülmektedir. Uşak karma OSB’den 5084 sayılı yasa ve bunu değiştiren 5350 sayılı yasa uyarınca, 158 sanayiciye, 1.097.869,64 m2. sanayi arsası tahsis edilmiştir. Bu sonuçlara göre, 2004 yılından bu yana açıklanan teşvik araçlarına büyük bir duyarlılık gösteren Uşak OSB’leri yasalardan en çok yararlanan 2. il olma özelliği elde etmiştir.Zira, Uşak ilinde uygulanan teşviklerin il ekonomisine sağladığı toplam katma değer, 2006 Ağustos ayı itibariyle, gelir vergisi stopayı teşvikinde 11.4 milyon YTL, Sigorta Primi İşveren hissesinde 16.5 milyon YTL, enerji desteğinde 15.7 YTL’lik toplam 43.6 milyon YTL’dir. Tamamlanmış ve devam eden yatırımlar 183 adettir. Sağlanan istihdam artışı 13.670’dir. Tahsis edilen toplam arsa miktarı 1.674.000 m2 olmuştur. (UŞAK SAN. TİC. ODASI; 2006. S.97) Uşak’ın mevcut sınai altyapısı, bundan sonra da gelişmeye devam edecektir. Uşak ili, 3 ve 5 yıl öncesine göre çok daha sanayileşmiş bir il konumundadır. Bu durumu ile Uşak ili, sanayileşmede kalkış aşamasını geride bırakmıştır. Bu aşamadan itibaren, ara ve yatırım mallarına doğru daha ileri bir sanayi hamlesinin gelebileceği öngörülebilir. Ancak mevcut sınai yapının üretim dokusunda da kalite, miktar, teknoloji vb. açılardan gelişmeye ve değişmeye devam edecektir. Diğer taraftan, Uşak ilinin sınai yapısını incelerken, mevcut sınai yatırımların 2001’den 2006 ilk 9 aylık verilerine kadar olan dönemde, alınan teşvik belgelerinin sayısı, sabit yatırımlar, istihdam sağlama ve döviz ihracı gibi açılardan incelenebilir. Tablo 9: 2001 Yatırım Teşvikleri ‹L SEKTÖR ALT SEKTÖR BELGE SAYISI TOPLAM YATIRIM (M‹LYON TL.) UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK 05-H‹ZMETLER 05-H‹Z- (B‹N DOLAR) (K‹fi‹) 1.286.695 1.286.695 - 50 UfiA 02-Dokuma ve Giyim 5 50.896.202 50.896.202 55.127 696 UfiA 03-Orman Ürünleri 1 312.920 312.920 157 20 UfiA 05-Deri ve Kösele 2 2.307.307 2.307.307 - 90 UfiA 1 947.000 947.000 - 30 UfiA 1 953.755 953.755 - 40 UfiAK 03-‹MALAT 18-Piflmifl Kil ve Çim.Ger. 86 (M‹LYON TL.) ‹L 1 UfiAK 01-TARIM 02-Hayvanc›l›k UfiAK D3-‹MALAT SAB‹T DÖV‹Z YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM UfiA 02-Turizm UfiA UfiA Kösele Kösele Kösele UfiAK 03-‹MALAT Kil UfiAK 03-‹MALAT 18-Piflmifl 18-Piflmifl Kil UfiAK 03-‹MALAT 18-Piflmifl Kil ve Çim.Ger. ve Çim.Ger. ve Çim.Ger. UfiAK UfiAK 05-H‹Z05-H‹ZUfiAK METLER 05-H‹Z02-Turizm METLER 02-Turizm METLER 02-Turizm UfiAK 05-H‹ZUfiAK 05-H‹ZUfiAK METLER 05-H‹Z05-Sa¤l›k METLER 05-Sa¤l›k METLER 05-Sa¤l›k 05-H‹ZUfiAK UfiAK 05-H‹ZUfiAK METLER 05-H‹Z06-Di¤erleri METLER 06-Di¤erleri METLER 06-Di¤erleri Toplam Toplam Toplam ‹L ‹L ‹L SEKTÖR SEKTÖR SEKTÖR UfiAK 03-‹MALAT 03-‹MALAT UfiAK UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK 03-‹MALAT 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK 03-‹MALAT 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK 03-‹MALAT 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK 05-H‹Z05-H‹ZUfiAK METLER 05-H‹ZMETLER METLER Toplam Toplam Toplam ‹L ‹L ‹L UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK SEKTÖR SEKTÖR SEKTÖR 22 2 2.307.307 2.307.307 2.307.307 2.307.307 2.307.307 2.307.307 -- 90 90 90 UfiA UfiA 11 1 947.000 947.000 947.000 947.000 947.000 947.000 -- 30 30 30 11 1 953.755 953.755 953.755 953.755 953.755 953.755 -- 40 40 40 11 1 5.161.711 5.161.711 5.161.711 5.161.711 5.161.711 5.161.711 5.127 5.127 5.127 170 170 170 3.900.000 3.900.000 3.900.000 3.900.000 3.900.000 3.900.000 65.765.590 65.765.590 65.765.590 65.765.590 65.765.590 65.765.590 4.224 4.224 4.224 64.365 64.365 64.365 130 130 130 1226 1226 1226 UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA 11 1 13 13 13 UfiA UfiA UfiA Tablo Tablo 10: 10: 2002 2002 Yatırım Yatırım Teşvikleri Teşvikleri Tablo 10: 2002 Yatırım Teşvikleri ALT ALT ALT SEKTÖR SEKTÖR SEKTÖR 02-Dokuma 02-Dokuma 02-Dokuma ve ve Giyim Giyim ve Giyim 05-Deri 05-Deri ve ve 05-Deri ve Kösele Kösele Kösele 14-Makina 14-Makina 14-Makina ‹nflaat ‹nflaat ‹nflaat 19-‹nflaat 19-‹nflaat 19-‹nflaat 04-E¤itim 04-E¤itim 04-E¤itim BELGE BELGE BELGE SAYISI SAYISI SAYISI UfiA UfiA UfiA TOPLAM SAB‹T DÖV‹Z TOPLAM SAB‹T DÖV‹Z TOPLAM YATIRIMLAR SAB‹T DÖV‹Z YATIRIM KULLANIMI YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM ‹ST‹HDAM YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) ‹ST‹HDAM (K‹fi‹) (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) (B‹N DOLAR) (K‹fi‹) (K‹fi‹) 55 5 31.964.959 31.964.959 31.964.959 31.964.369 31.964.369 31.964.369 18.354 18.354 18.354 118 118 118 11 1 1.550.000 1.550.000 1.550.000 1.650.000 1.650.000 1.650.000 -- 30 30 30 11 1 11 1 436.250 436.250 436.250 2.800.000 2.800.000 2.800.000 436.250 436.250 436.250 2.800.000 2.800.000 2.800.000 -1.512 1.512 1.512 100 100 100 30 30 30 .530.000 1.530.000 11 .530.000 1.530.000 1.530.000 1 .530.000 38.281.219 38.281.209 38.281.219 38.281.209 38.281.219 38.281.209 -19.866 19.866 19.866 85 85 85 363 363 363 11 1 99 9 ‹L ‹L ‹L UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA Tablo 11: 2003 Yatırım Yatırım Teşvikleri Teşvikleri Tablo 11: 2003 Tablo 11: 2003 Yatırım Teşvikleri ALT ALT ALT SEKTÖR SEKTÖR SEKTÖR 01-TARIM 01-TARIM 02-Hayvanc›l›k 02-Hayvanc›l›k 01-TARIM 02-Hayvanc›l›k 02-MADEN02-MADEN02-MADEN01-‹stihraç C‹L‹K 01-‹stihraç C‹L‹K 01-‹stihraç C‹L‹K UfiAK 03-‹MALAT 02-Dokuma UfiAK 03-‹MALAT 02-Dokuma UfiAK 03-‹MALAT 02-Dokuma ve Giyim Giyim ve ve Giyim 04-Ka¤›t UfiAK 03-‹MALAT 03-‹MALAT 04-Ka¤›t UfiAK 04-Ka¤›t UfiAK 03-‹MALAT 20-Seramik UfiAK 03-‹MALAT 03-‹MALAT 20-Seramik UfiAK UfiAK 03-‹MALAT 20-Seramik UfiAK 0505- H‹ZH‹ZUfiAK UfiAK METLER 05- H‹Z01-Ulaflt›rma METLER 01-Ulaflt›rma BELGE BELGE BELGE SAYISI SAYISI SAYISI 11 1 UfiA UfiA UfiA TOPLAM SAB‹T DÖV‹Z TOPLAM SAB‹T DÖV‹Z TOPLAM YATIRIMLAR SAB‹T DÖV‹Z KULLANIMI YATIRIM ‹ST‹HDAM YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM KULLANIMI YATIRIMLAR YATIRIM (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) ‹ST‹HDAM (K‹fi‹) (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) 2.736.710 2.736.710 2.736.710 (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) 2.736.710 2.736.710 2.736.710 UfiA UfiA UfiA (B‹N DOLAR) (B‹N DOLAR) 414 414 414 (K‹fi‹) (K‹fi‹) 34 34 34 11 1 2.982.847 2.982.847 2.982.847 2.982.847 2.982.847 2.982.847 1.644 1.644 1.644 20 20 20 77 7 22 2 11 1 27.922.177 27.922.177 27.922.177 1.726.302 1.726.302 1.726.302 3.392.000 3.392.000 3.392.000 27.922.177 27.922.177 27.922.177 1.726.302 1.726.302 1.726.302 3.392.000 3.392.000 3.392.000 14.505 14.505 14.505 900 900 900 4.105 4.105 4.105 550 550 550 35 35 35 60 60 60 22 4.522.300 4.522.300 4.522.300 4.522.300 -- 70 70 UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA UfiA 87 üü- C‹L‹K UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK ‹L ‹L 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 05- H‹Z05- H‹ZMETLER 01-Ulaflt›rma METLER 01-Ulaflt›rma Toplam Toplam SEKTÖR SEKTÖR UfiAK 02-MADEN UfiAK 02-MADEN C‹L‹K C‹L‹K UfiAK 02-MADEN UfiAK 02-MADEN C‹L‹K C‹L‹K UfiAK 02-MADEN UfiAK 02-MADEN C‹L‹K C‹L‹K UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK 01-‹stihraç 02-Dokuma 02-Dokuma ve Giyim ve Giyim 04-Ka¤›t 04-Ka¤›t 20-Seramik 20-Seramik 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 2.982.847 2.982.847 1.644 20 7 7 2 2 1 1 27.922.177 27.922.177 1.726.302 1.726.302 3.392.000 3.392.000 27.922.177 27.922.177 1.726.302 1.726.302 3.392.000 3.392.000 14.505 14.505 900 900 4.105 4.105 550 550 35 35 60 60 2 2 14 14 4.522.300 4.522.300 4.522.300 4.522.300 43.282.336 43.282.336 43.282.336 43.282.336 21.568 21.568 70 70 769 769 Tablo 12: 2004 Yatırım Teşvikleri Tablo 12: 2004 Yatırım Teşvikleri TOPLAM TOPLAM YATIRIM YATIRIM SAB‹T DÖV‹Z SAB‹T DÖV‹Z YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM ALT ALT SEKTÖR SEKTÖR BELGE BELGE SAYISI SAYISI 01-‹stihraç 01-‹stihraç 1 1 1.933.027 1.933.027 1.933.027 1.933.027 912 912 10 10 02-‹flleme 02-‹flleme 03-‹stihraç 03-‹stihraç ve iflleme ve iflleme 01-G›da ve 01-G›da ve ‹çki ‹çki 02- Dokuma 02- Dokuma ve Giyim ve Giyim 03-Orman 03-Orman Ürünleri Ürünleri 07-Kimya 07-Kimya 12-Metalik 12-Metalik Eflya Eflya 17-Çimento 17-Çimento 20-Seramik 20-Seramik 21-Di¤erleri 21-Di¤erleri 1 1 1.393.000 1.393.000 1.393.000 1.393.000 - 30 30 1 1 2.150.000 2.150.000 2.150.000 2.150.000 469 469 40 40 2 2 8.679.536 8.679.536 8.679.536 8.679.536 1.488 1.488 160 160 24 24 80.929.891 80.929.891 80.929.891 80.929.891 43.547 43.547 730 730 1 1 2 2 723.240 723.240 6.190.000 6.190.000 723.240 723.240 6.190.000 6.190.000 202 202 2.450 2.450 20 20 70 70 1 1 1 1 1 1 1 1 4.200.000 4.200.000 1.450.000 1.450.000 19.500.000 19.500.000 8500.000 8500.000 4.200.000 4.200.000 1.450.000 1.450.000 19.500.000 19.500.000 8500.000 8500.000 681 681 7.779 7.779 4.413 4.413 40 40 6 6 104 104 10 10 1 1 413.000 413.000 413.000 413.000 - 1.630.000 1.630.000 1.630.000 1.630.000 137.631.634 137.631.634 137.631.634 137.631.634 61.341 61.341 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 05-H‹Z 05-H‹Z METLER 01-Ulaflt›rma METLER 01-Ulaflt›rma UfiAK 05-H‹Z UfiAK 05-H‹Z METLER 07-Altyap› METLER 07-Altyap› Toplam Toplam 88 1 2 2 39 39 (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) (B‹N DOLAR) (K‹fi‹) (K‹fi‹) 8 8 1.228 1.228 Tablo 13: 2005 Yatırım Teşvikleri AM ) AM ) ‹L SEKTÖR ‹L SEKTÖR UfiAK 03-‹MALAT 6 UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT 6 UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT UfiAK 03-‹MALAT 0 0 UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK 6 0 UfiAK UfiAK 0 6 UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK AM ) UfiAK AM ) 0 ‹L 0 ‹L 3 2 2 24.000.000 1587.000 24.000.000 1.587.000 9.467 - 35 16 2 2 1587.000 1.672.889 1.587.000 1.672.889 1.091 16 16 2 2 1.672.889 5.726.985 1.672.889 5.726.985 1.091 - 16 90 2 3 5.726.985 16.070.000 5.726.985 16.070.000 4.817 90 50 34 3 210.229.228 210.229.228 16.070.000 16.070.000 55.995 4.817 1.552 50 34 210.229.228 210.229.228 55.995 1.552 Tablo 14: 2006 Yatırım Teşvikleri (ilk 9 Ay) 8 3 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 03-‹MALAT 04-ENERJi 03-‹MALAT 05-HiZ 04-ENERJi 01-Enerji METLER 01-Ulaflt›rma 05-HiZ 05-HiZ METLER 01-Ulaflt›rma METLER 05-Sa¤l›k 05-HiZ 05-HiZ METLER 05-Sa¤l›k METLER 06-Di¤erleri 05-HiZ 05-H‹Z METLER 06-Di¤erleri METLER 07-Altyap› 05-H‹Z Toplam METLER 07-Altyap› Toplam 8 ALT 13: BELGE SAB‹T DÖV‹Z Tablo 2005 TOPLAM Yatırım Teşvikleri SEKTÖR SAYISI YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM ALT BELGE (M‹LYON TOPLAM SAB‹TTL.) (B‹N DÖV‹Z TL.) (M‹LYON DOLAR) (K‹fi‹) SEKTÖR SAYISI YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM 01-G›da (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) (K‹fi‹) ve ‹çki 2 6.835.118 6.835.118 1.147 90 01-G›da 02-Dokuma ve ‹çki 2 6.835.118 6.835.118 1.147 90 ve Giyim 12 85.282.236 85.282.236 48.472 752 02-Dokuma 06-Lastik ve Giyim 12 85.282.236 85.282.236 48.472 752 Plastik 1 2.400.000 2.400.000 359 60 06-Lastik 14-Makina Plastik 1 2.400.000 2.400.000 359 60 ‹malat 1 1.250.000 1.250.000 315 30 14-Makina 17-Çimento 1 2.100.000 2.100.000 991 28 ‹malat 1 1.250.000 1.250.000 315 30 19-‹nflaat 1 2.486.000 2.486.000 479 15 17-Çimento 1 2.100.000 2.100.000 991 28 20-Seramik 4 59.324.000 59.324.000 27.902 370 19-‹nflaat 1 2.486.000 2.486.000 479 15 21-Di¤erleri 1 1.495.000 1.495.000 955 20-Seramik 4 59.324.000 59.324.000 27.902 370 01-Enerji 2 24.000.000 24.000.000 9.467 35 21-Di¤erleri 1 1.495.000 1.495.000 955 - UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK UfiAK SEKTÖRTabloALT BELGE TOPLAM SAB‹T DÖV‹Z 14: 2006 Yatırım Teşvikleri (ilk 9 Ay) SEKTÖR SAYISI YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM SEKTÖR ALT BELGE (M‹LYON TOPLAM SAB‹TTL.) (B‹N DÖV‹Z TL.) (M‹LYON DOLAR) (K‹fi‹) SEKTÖR SAYISI YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM 02-MADEN 02-‹stihraç (M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) (K‹fi‹) ve Dokuma 1 1.500.000 1.500.000 650 15 C‹L‹K 02-MADEN 02-‹stihraç 03-‹MALAT 05-G›da ve ve Dokuma 1 1.500.000 1.500.000 650 15 C‹L‹K ‹çki 1 764.589 764.589 20 89 03-‹MALAT 05-G›da ve 03-‹MALAT 14-Dokuma SEKTÖR SAYISI YATIRIM (M‹LYON TL.) 3 ) 1.500.000 1.500.000 650 15 UfiAK 03-‹MALAT 05-G›da ve ‹çki 1 764.589 764.589 - 20 14-Dokuma ve Giyim 5 6.835.224 6.835.224 3.521 34 17-Çimento 1 1.246.494 1.246.494 - - 05-H‹ZMETLER 04-E¤itim 1 4.500.000 4.500.000 - 55 05-H‹ZMETLER 07-Altyap› 5 2.562.00 2.562.00 - 22 17.408.307 17.408.307 4.171 146 UfiAK 03-‹MALAT UfiAK Kaynak: www.hazine.gov.tr Tablo 15: Teşviklerin İl Ekonomisine Sağladığı Toplam Katma Değer Gelir Vergisi Stopajı Teşviki 0 0 14 Daha öncede bahsedildiği üzere, Uşak ili, 2004 tarihli teşvik yasasından en iyi yararlanan 2. il olmuştur. Teşviklerin il ekonomisine sağladığı toplam katma değer, 2006 Eylül itibariyle 43 milyon YTL olmuştur. 9 ) (K‹fi‹) 1 Toplam AM (B‹N DOLAR) 02-‹stihraç ve Dokuma UfiAK 0 (M‹LYON TL.) UfiAK 02-MADEN C‹L‹K UfiAK 03-‹MALAT AM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM Sigorta Primi İşveren Hissesi Enerji Desteği Toplam 2004 (YTL) 1.659.172 2.562.512 1.441.474 5.663.158 *2006 Ağustos itibariyle 2.7. Altyapı Yatırımları 2005 (YTL) 5.290.969 7.832.593 8.146.571 2006* (YTL) GENEL TOPLAM 4.407.268 11.357.409 6.081.120 16.476.225 6.078.492 15.666.537 21.270.133 16.566.880 43.500.171 Uşak ilinde kamu tarafından, eğitim, sağlık, tarım, ulaştırma-haberleşme gibi diğer alanlarda sağlanan kamu yatırımlarının nispeten yetersiz olduğu söylenebilir. Son 6 yıl içinde, imalat sanayiine zaten yatırım yoktur. Aksine Tablo 8: Uşak Sanayisinin Genel yürürlüktedir. Durumu (Eylül 2006) Şeker İşletmesinin özelleştirilmesi programı SIRA ÜRETİM İŞYERİ KAPASİTESİ İSTİHTarım sektöründe, özellikle sulama alanında büyük yatırım ihtiyacı buNO KONUSU SAYISI DAM lunmaktadır. Diğer taraftan eğitim ve özellikle üniversitenin kurulması ile or1 Makine baskı 2 İşyeri 115.000 m2/yıl 25 yatıtaya çıkan altyapı eksikliği büyük önem arz etmektedir. Uşak ili kamu Elde Dokuma 150 Tezgah 450 90 (ihracata yönelik) 2 Deri (Elbiselik 50 Fabrika 5.000.000 1000 İşyeri Sitesi TOPLAM Halinde 1.415 Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü, Uşak, 2003 rımlarının sektörel dağılımında, tarım alanında 2006 yılında önemli bir atılım gerçekleştirilmiş görünmektedir. Eğitim konusundaki yatırım açığının ise il halkının katkılarına kalmış olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 16: Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı TARIM 2001* 470 2003* 1 2002* ULAŞTIRMA HABERLEŞME EĞİTİM SAĞLIK 2500 1824 6015 62 3000 979 800 700 2004* 1500 2006** 3702 2005** İMALAT 1500 3000 565 * Milyar YTL. ** Bin YTL. 1036 1920 1412 17 2164 2 6892 2852 101 2501 413 1404 DİĞER TOPLAM KAMU HİZMETLERİ 10000 4568 11396 4601 10555 12923 18938 655 12373 17681 2.8. Komşu İllerin Etkileri Bir bölge ya da ilin sanayileşmesine, komşu il ve bölgelerin ekonomik durumları önemli ölçüde belirleyici olabilir. Komşu illerin her türlü ekonomik kaynakları; insanı, yol-ulaşım altyapısı, pazarı, üretim deseni, bütün diğer etmenler hesaba katılmalıdır. Uşak ilinin sanayide gelişmiş il komşusu Manisa’dır. Manisa’nın ekonomik yapısında sanayi yüzde 41, tarım yüzde 17.7, ticaret yüzde 15.2 ağırlığa sahiptir. Manisa sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 25. sırada yer almaktadır. İkinci derecede gelişmiş iller arasında bulunmaktadır. Nüfusu 1.260.169’dur. Buna rağmen Manisa, Uşak ilinden mamul mallar alabilir. Zira, gelir düzeyi yüksek, Pazar geniştir. Sanayi sektörü yapısı içinde, elektronik, makine imalat ve kimya sanayi önemli yer tuttuğundan, Uşak’taki sanayi hareketine, sermaye, teknoloji, hammadde, ana ve yatırım malları sağlama açısından önemli bir kaynak olma özelliğine sahiptir. (SAN. TİCARET BAK: 2001. S.85) Afyon ili de, Uşak’tan daha büyüktür. Nüfusu 814.4 bin kadardır. Ekonomik yapısında tarım yüzde 26.6, ulaştırma-haberleşme yüzde 21.5, ticaret 13.6 paya sahiptir. Sanayi ise yüzde 13’lük payda kalmaktadır. Bu hali ile Afyon ili, kalkınmada 3. derece iller arasında olup, 44.sırada yer almaktadır. Buna göre Afyon ili Uşak’tan daha geride olup, Uşak’ta üretilen mamul mal91 lardan alım yapabilir. Afyon’da üretilen tarım ve hayvancılık sektörlerinin hammaddeleri, Uşak’ta işlenerek, mamul mala dönüştürülebilir. Denizli ili, Uşak’ın güney komşu ilidir. 850 bin nüfusu ile 11.868 km. yüzölçümü ile oldukça büyüktür. Denizli’nin ekonomik yapısında sanayi yüzde 20 paya sahiptir. Ticaret yüzde 25, ulaştırma-haberleşme yüzde 17, tarım yüzde 15 dolayında paya sahiptir. Denizli bu vesile ile sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 12. sırada ve Manisa gibi 2. derecede gelişmiş iller arasındadır. Denizli ve Uşak’ın sanayi deseninde tekstil sanayinin paralel payları olduğu görülmektedir. Ancak, kişi başına gelirde, Denizli gelişmiş bir ekonomiye sahip olup, Uşak için cazip bir pazar oluşturmaktadır. Diğer taraftan, Uşak Denizli’den, finansman, teknoloji yanında, ana ve yatırım mallar sağlayabilecektir. Kütahya ili Uşak’ın ayrıldığı ildir. 11.875 km2 alanına ve 656.903 nüfusa sahip orta büyüklükte illerden biridir. Kütahya, son yıllarda elde ettiği sanayideki atılım ile, ekonomik yapısında sanayinin payı yüzde 47’ye ulaşmıştır. Ulaştırma-haberleşme yüzde 15.9, tarım yüzde 13’tür. Ticaret ise yüzde 6.2’lik paya sahiptir. Kütahya gelişmişlik sıralamasında Uşaktan geride 40. sırada yer almakta, 3. derecede gelişmiş iller grubundadır. Kütahya, özellikle madencilik ve diğer altyapıda önemli kamu yatırımları çeken illerdendir. Buna göre Kütahya, hem hammadde temini ve emek sağlamada, hem de mamul mallar satışından Uşak ekonomisine katkı sağlayabilir. 3. Uşakta Yatırım Potansiyeli Taşıyan Sektörler Belirtildiği üzere, Uşak ilinin ekonomik gelişmişlik düzeyi, son 5 yılda elde ettiği birikimler ile önceki sıralama ile, olumlu yönde aynı değildir. 2004’den bu yana kişi başına gelir artmış, başlıca sektörlerden sanayinin payı yükselmiş, ihracat yıllık 100 milyon doların üzerine çıkmıştır. Gelişmişlik düzeyi ve potansiyel varlıkların değerlendirilmesi sonucunda, çevre iller ve bölge ekonomisi de hesaba katılmak suretiyle, başlıca uygun yatırım alanları olarak aşağıdaki alanlar ortaya çıkmaktadır. • • 92 Hayvancılık ve bitkisel üretim ile ormancılığa dayalı sanayilerin verimlilik ve teknolojisinin geliştirilmesi, ürün çeşitlendirilmesine yönelik yatırımlara gidilmesi; gıda, deri ve tekstil sektörlerinde, yüksek katma değerli ürünlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Tüketim malları sanayilerinde bunlar yapılırken, gerek duyulan ara ve yatırım mallarına doğru yatırımlara yönelmek gerekmektedir. Bu sanayiler arasında, lastik-plastik sanayileri, kimya sanayileri ve makine sanayileri bunlar arasında sayılabilir. • • • • • • • • Üretken sektörler yanında, bu faaliyetler için temel girdi üreten hizmet sektörlerinde de yeni yatırımlar gündeme gelmektedir. Bu alanlar eğitim, turizm ve sağlık sektörlerine dönük yatırımlar olabilir. Diğer taraftan, Uşak’ta tebliğ içinde yer verilmeyen yer altı maden kaynaklarını işlemeye dönük yeni yatırımlar da değerlendirilebilir. Yeni yasası çıkan ve bir çok örneği kurulan Bölgesel Kalkınma Ajansları faaliyetleri izlenmeli, çevre iller ya da Uşak’ta kurulabilmesi çalışmaları yapılmalıdır. Benzer şekilde Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin çalışmaları yapılmalı, bu olmazsa, kurulan bölgelerden yararlanma olanakları araştırılmalıdır. OSB bünyesi içinde ya da İl Sanayi Ticaret Odası bünyesinde, şirketlerin yeni rekabet ortamında güçlenmesini arttırmak üzere, gerek yeni kurulacak yatırımlarda, gerekse mevcut sanayi işletmelerinin büyütülmesinde konsolidasyonunda bir araya gelme kültürü geliştirilmelidir. 1900’lerin başında bunu başarabilen Uşaklı müteşebbis gücü, bugün de gerçekleştirilebilmeli ve model geliştirilmelidir. Yine OSB bünyesinde, temel ar-ge laboratuarı kurulmalıdır. Burada Uşak Üniversitesinden yararlanılmalıdır. Diğer taraftan, araştırma- proje geliştirme şirketleri, finansal geliştirme şirketleri ve fuar-sergi, Pazar araştırma şirketleri üretilmeli böylece marka, tasarım, patent konularında hızlı bilgi üretimi gerçekleştirilmeli, özellikle AB’nin 7. çerçeve programı değerlendirilmelidir. Üniversite bünyesinde bir girişimcilik enstitüsü kurulmalı, Uşaklıların sahip olduğu derin girişim kültürü kurumlaştırılmalıdır. Mesleki-teknik eğitimle ilgili, Sanayi ve Ticaret Odası veya işadamı dernekleri, özel bir insiyatif olma vizyonunu ortaya koyabilmelidir. OSB bünyesinde üniversiteyle işbirliği içinde, Tekmer kurulmalıdır. SONUÇ Uşak ili, sanayileşmede, teşebbüste, yeniliklerde, tarih sürecinde elde ettiği birikimlerde, gelecekte daha parlak bir ekonomik ve sosyal gelişme düzeyi için büyük bir performans kaydetmiştir. Bugün ve gelecekteki rekabet edebilirlik gücü, kaliteli emeğe ve bilgi birikimi gücüne bağlı olacaktır. Uşak’ta sanayi sektöründe çalışanların ucuz emek ve eğitimsiz-kalifiye olmayan insanların ağırlıkta olduğu (KOSEB: 2005S.19) dikkate alınırsa, bu yapının gelecekte hızla değişme gereği vardır. 93 Uşak sanayileşmede, tüketim malları sanayi eşiğini aşmıştır. İl ekonomisi kalkış dönemini yakalamıştır. Kamu ve yerel idare ile sivil toplum kuruluşları ve üniversite önderliğinde, sosyal ve ekonomik dönüşümün projeleri gerçekleştirilmelidir. Sanayileşmede ar-ge desteği için, şimdiden harekete geçilmelidir. AB ve dünya pazar, finansman proje imkanları ortak kuruluşlar bünyesinde araştırılmalıdır. Uşak tarım toplumundan sanayi toplumuna evrilmektedir.Uşak göç veren değil, artık göç alan bir il durumundadır. Uşak sanayide ve hizmetlerde, yer altı ve üstü kaynaklarını değerlendirmeye devam etmelidir. • • • Ali Sait ALBAYRAK (2005): Türkiye’de illerin Sosyoekonomik gelişmişlik Düzeylerinin Çok Değişkenli İstatistik Yöntemlerle İncelenmesi. Doktora Tezi. İAV Yayını. İstanbul. Mustafa TANYERİ ve DİĞERLERİ (2003): Ege Bölgesi Kalkınma Projesi İl Raporları: Uşak www.egev.gov.tr • Uşak Tarım İl Md. (2006): Uşak ili 2005 yılı faaliyetleri. Uşak • Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2004): UŞAK Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması. Ankara. • Uşak Sanayi ve Ticaret Odası (2006): UŞAK; Sanayi, Kültür, Tarih. Uşak Sanayi ve Ticaret Odası Yayını. Uşak. • www.tbb.org.tr • Sadiye TUTSAK (2001): Cumhuriyetin İlk Yıllarında Uşak’ta Ticaret ve Sanayi. 21.YÜZYILIN EŞİĞİNDE UŞAK SEMPOZYUMU C.2.,Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. No:2 • • • • 94 Bahattin CAN (2001): "Atatürk Döneminde Uşak’ta Eğitim Hareketleri". 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu. Cilt2.içinde. Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. No:2. www.dpt.gov.tr Mehmet ŞEKER (2006): "Mehmet ŞEKER ile Yapılan Mülakat" UŞAK, Sanayi Kültür Tarih. Uşak San. Tic. Odası Yayını. Uşak. Yılmaz AKYÜZ (2001): "Global Gelişmeler Perspektifinde Değişen Girişimciler, Uşak Girişimcisinin Genel Profili ve Uşak’ta Gelir ve İstihdam Arttırıcı Girişimler"., 21. YÜZYIL EŞİĞİNDE UŞAK SEMPOZYUMU, C.2. Uşak www.hazine.gov.tr • • www.dpt.gov.tr KOSGEB (2005): SAHA ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI UŞAK İLİ DEĞERLENDİRME RAPORU . KOSGEB Yayını. Ankara 95 96 UŞAK EKONOMİSİNİN GELİŞMESİNDE TURİZM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Mithat Z. DİNÇER İ.Ü. İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER İ.Ü. İktisat Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölüm Başkanı Yarı Zamanlı Öğr. Gör. Mehmet Tevfik İzgi İ.Ü. Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu 97 98 Dünyada teknolojik, ekonomik, sosyal değişimler ve küresel gelişmeler turizm endüstrisini etkilemektedir. İkinci Dünya Savaşından sonra gelirin ve boş zamanın artması, ulaşım ve kitle iletişim araçlarındaki gelişmeler, bilim ve teknolojinin ilerlemesi turizmin hızlanmasına neden olmuştur. Günümüzde tüketici profilinde ve kalite değerlendirmelerinde görülen değişimler, turistlerin beklentilerinin farklılaşması, sürdürülebilir turizm anlayışının ilgi gördüğü destinasyonların ön plana çıkması, ülke ve bölge tanıtımına ağırlık verilmesi sonucu, alternatif turizm çeşitleri önem kazanmaya başlamıştır. Kültür ve doğa ağırlıklı turların sayısı artmıştır. Kalite, çevre, konukseverlik beklentilerinin farklı bir nitelik kazanmasıyla birlikte, geniş bir yelpazede yer alan farklı turizm türlerine ağırlık verilmeye başlanmıştır. Güneş-deniz-kum ağırlıklı bir tatil anlayışı yerini eğlence-eğitim-heyecan ağırlıklı gezilere bırakmaktadır. Günümüz turizm anlayışında sürdürülebilirliğin ön plana çıkmasıyla, ekonomik kalkınma ve çevrenin korunması birlikte ele alınmaktadır. Sürdürülebilir turizmin amacı yerel toplum ile turist arasında, endüstri ile çevre arasında koordinasyonun sağlanması ve hedef bölgelerin bu anlayışa uygun olarak planlanmasıdır. Turizm etkinliklerinin farklı bölgelere kaydırılması ve tüm bir yıla yayılması gerekmektedir. Sürdürülebilir turizm planlamasının gerçekleştirilmesiyle beraber; a) Bölgede turizmin kontrolsüz gelişimi engellenir. b) Bölgenin ekonomik, fiziksel toplumsal, ekolojik kapasitesi saptanır. c) Daha az çevre kirliliği meydana gelir ve aşırı turist sayısı sınırlandırılır. d) Hizmetin kalitesi yükselir. 1. Türk Turizm Ekonomisinde Ege Bölgesi ve Uşak’ın Önemi 24 Ocak 1980 kararlarıyla birlikte, Türk turizm endüstrisi önemli bir ivme kazanmış, liberal politikalar, teşvikler ve tedbirlerle Türk turizmi geliştirilmiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, 2000 yılından beri, üçüncü gelişim dönemini yaşamakta olan Türk turizm sektöründe kitle turizm politikaları değişmektedir. Alternatif turizm çeşitlerine ve özellikle kültür turizmine ağırlık verilmesiyle başlanmıştır. Artık günümüzde Türkiye’nin yeni turizm endüstrisini oluşturabilmesi için: 99 - Bölgesel-yerel ölçekli planlamaların önemsemesi, - Kısa vadeli planlar yerine uzun dönemli projeler üretmesi, - Enformasyon sektörü yerine bilgi sektörüne ağırlık vermesi, Firma karlılığı ile birlikte ekonomik faydayı ön plana çıkarması, Hizmet zincirinde dengeli getiri oranlarını sağlaması, Yabancı turist sayısı ile birlikte, fon akımı ve takibini gerçekleştirmesi, Turizmde sermaye mülkiyeti sorununu halletmesi, Yeni ürün yaklaşımını benimsemesi, Trend takibi ile birlikte yeni eğilimler oluşturması gerekmektedir (2004 Türkiye İktisat Kongresi: 05-09 Mayıs 2004: 5). Türkiye’nin önemli bölgelerinden olan Ege, Türkiye ortalamasının üstünde bir gelişmişlik düzeyine sahiptir. Bu bölgenin gayri safi yurtiçi hâsılasında sanayi en önemli sektör olarak yer almasına rağmen, tarımın, ticaretin, hizmetin payı da yüksektir. İller arasında gelişmişlik farkı en az olan bölgeler arasında yer alan Ege Bölgesi yatırımlar açısından önemli bir konumda olmasına rağmen, yine de Marmara Bölgesi özellikle de İstanbul kadar yatırımcıları cezbedememiştir. Doğal ve kültürel zenginlikler açısından zengin ve hizmet endüstrisinin payının oldukça yüksek olduğu Ege’nin her ili turizmden faydalanmaya çalışmaktadır. Sürdürülebilir turizm politikaları ve bölgesel kalkınma politikaları çerçevesinde, illerin çevre illerle birlikte turizm açısından olumlu bir şekilde geliştirilmesi mümkündür. 2. Uşak’ın Turizm Arzı 2.1. Doğal Kaynaklar Ege Bölgesi’ni İç Anadolu’ya bağlayan ulaşım yolu üzerinde bulunan Uşak, kuzeyinde Kütahya, batısında Manisa, güneyinde Denizli, doğusunda Afyon illeri ile çevrilidir. Akdeniz ile İç Anadolu’nun karasal iklimi arasında kalan il, bitki örtüsü açısından da aynı özellikleri taşımaktadır. Ancak bazı farklılıklar da göze çarpmaktadır. Örneğin, Ege Bölgesi’ndeki zeytine Uşak’ta rastlanmamaktadır (Uşak Ticaret ve Sanayi Odası: 1 Eylül 2006; 23). Genel olarak engebeli bir yapıya sahip Uşak’ta ova ve yaylalar azdır. İlin kuzeydoğu ve doğu kesiminde bulunan dağlar platolar kadar önemlidir (Uşak Valiliği: 2005; 9). Banaz, Eşme, Karahallı, Sivaslı, Ulubey ilçeleri vardır. Uşak’ın doğal kaynaklarına ilişkin veriler Tablo 1’de yer almaktadır. 100 Tablo:1-Uşak’ın Doğal Kaynakları ___________________________________________________________ a) Dağlar: Murat, Bulkaz, Ahır ve Elma Dağları. c) Platolar: Karahallı, Ulubey, Banaz’ın güneyi ve Sivaslı ilçesinin doğusu. b) Ovalar: d) Yaylalar: e) Akarsular: f) Bitki Örtüsü: g) Yaban Hayatı: h) Göletler: ı) Anıt Ağaç: i) Kaplıca Kaynakları: j) Madenler: k) Kanyonlar: Uşak Ovası, Banaz Ovası. Murat Dağı ve İnecik Dağı etekleri, Ahır Dağı uzantılarında otlaklar. Banaz çayı, Eşme Deresi, Gediz Irmağı, Hamam Çayı, Yavu Çayı. Ağaçsız bozkır özelliklerini taşıyan bitki örtüsü, meşe, kızılçam, karaçam, ormanlık ve fundalık alanlar. Uşak’ın ormanlık ve dağlık bir topografik özelliğe sahip olması ile bölgede yaban hayatı zenginleşmiştir ve yaban domuzu, keklik, göde, tavşan, dağ keçisi, tilki bulunmaktadır. Mesudiye, Takmak, Üçpınar, Karaahmetli, Karaağaç, Güneyköy, Kuşdemir, Göğem, Yeniceköy, Baltalı, Yeşilkavak, Yeleğen, Kızılhisar, Alahabalı göletleri. Banaz İlçesi Bahadır Köyü, Tepedelen Mevkiindeki Tepedelen Çamı Orman Bakanlığı tarafından Anıt Ağaç olarak tescil edilmiş ve koruma altına alınmıştır. Hamamboğazı Kaplıcası, Örencik Kaplıcası, Aksaz Kaplıcası, Emirfakılı Kaplıcası. Altın, mermer, manganez, cıva, demir, kükürt, kaolen, uranyum. Ulubey Kanyonları, Uşak ilinin güney 101 l) Orman İçi Dinlenme ve Mesire Yerleri: ve güney-batı kesimindedir. Jeolojik yapının özelliğinden dolayı Kazancı Deresi ve Banaz Çayı’nın oluşturduğu kanyonların toplam uzunluğu 75 km.ye ulaşmaktadır. Ilıcak Subaşı Parkı, Atatürk Parkı, Çokolozlar Piknik Alanı, Evrenli Parkı, Evrendede Mesire Yeri, Hamamboğazı Piknik Yeri, Ulubey Çamlığı, Avgan Belediyesi Su deposu, Azıtepe Orman Ağaçlandırması, Gençlik Ormanı, Organize sanayi çevresinde Güre ve izci ağaçlandırma sahası. ___________________________________________________________ Kaynak: * Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s.4,9,10,11,13,14,15,16. * Uşak Valiliği: 2005; 10, 45. * Uşak Valiliği Web Sayfası (Erişim Tarihi: 1 Kasım 2006). * Uşak Belediyesi: Temmuz 2006; 43. 2.2. Kültürel Kaynaklar Tarihi geçmişi M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzanan Uşak Hititlerin, Friglerin, Lidyalıların, Perslerin, Makedonya Devletinin, Bergama Krallığının, Roma İmparatorluğunun, Bizanslıların hakimiyetinde kalmış; daha sonra Selçuklu Devletine bağlanmıştır. Germiyanoğulları, Osmanoğulları, Karamanlıların eline geçen Uşak 1429’da Osmanlı Devletine katılmıştır. İstiklal savaşımızda önemli bir konuma sahip Uşak Kütahya’ya bağlı iken 1953 yılında İl olmuştur (Uşak Valiliği: 2005; 7-8). Uşak sözcüğünün çok fazla anlamı olmasına rağmen; bir yerleşim yeri olarak bu ismin neden verildiği bilinmemektedir. Uşak sözcüğünün Çağatay Türkçe sinde “Oğul, Torun”, Arapça’da “Aşıklar”, halk dilinde ise “Esir, Köle” anlamı ifade eden üç kullanımı bulunmaktadır (Uşak Valiliği: 2005; 5). Tarihi ve kültürel kaynakların dökümünü Tablo 2’de görmek mümkündür. 102 Tablo:2-Uşak’ın Kültürel Kaynakları ___________________________________________________________ a) Müzeler: b) Ören Yerleri: c) Köprüler: d) Camiler: e) Kervansaraylar: f) Çeşmeler: g) Hanlar: h) Türbeler: ı) Sivil Mimari Örnekleri: i) Anıtlar: j) El Sanatları: k) Yöre Mutfağı: l) Yöresel Oyunlar: Arkeoloji Müzesi (Lidya Eserleri/ Karun Hazineleri), Atatürk ve Etnografya Müzeleri. Sebaste ve Blaundus Antik Kentleri, Güre (Bagis) Tümülüs Sahası, Mesotimolos (Düzköy), Akmonia Antik Kenti, Alaudda (Hacımköy), Clanudda (Çırpıcılar Köyü), Kremon Agora, Pepouza Antik Kenti, Hieroxharax (Oturak Köyü), Dioklea (Ayvacık Köyü), Flaviopolis (Aktaş Köyü). Clandras Köprüsü, Beylerhan Köprüsü, Çataltepe Köprüsü, Hacı Gedik Köprüsü, Çanlı Köprü. Ulu, Burma, Çakaloz Camileri. İnay Kervansarayı. Aliağa, Boduroğlu, Cimcim, Hacı Kemal, Hebil, Çingeli (Sofular) Çeşmeleri. Paşa, Hacı Hedik, Deve, Halitoğlu, Pekmez Hanları. Hacım Sultan, Hacı Kemal, Şeyh Alaadin, Paşam Sultan Türbeleri. Bedesten, Tarihi Uşak Evleri. Atatürk ve Kurtuluş Anıtı, Göğem Zafer Anıtı. Uşak Eşme Kilimi, Altınbaş Kilimi, Takmak Kilimleri, Toplu Kilimler, Halıcılık, Peştamal. Uşak Tarhanası, Keşkek, Alacetene, Şehriye, Çömlek eti, Tas Kapama, Baklava, Haşhaş Sürtmesi, Peksimet. Zeybek, Karşılama Oyunu, 103 Kaşık Oyunu, Seyirlik Oyunları, Geleneksel Halk Oyunları. m) Tescil Edilmiş Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları ile Sit Alanları: - Arkeolojik Sit Alanı : 52 - Doğal Sit Alanı : 1 - Kentsel Sit Alanı : Tarihi Sit Alanı : Tarihi ve Kentsel Sit 1 Kültür (Tek Yapı Ölçeğinde) ve Tabiat Varlıkları : 209 Arkeolojik ve Doğal Sit n) Yerel Etkinlikler/Festivaller: : : - Uşak’ın Kurtuluş Günü: - Sivaslı’nın Kurtuluş Günü: - Uluslararası Eşme Turistik Kilim, Kültür ve Sanat Festivali: 23-24-25 Haziran Kurtuluş Haftası Etkinlikleri: 30 Ağustos-1 Eylül - Banaz’ın Kurtuluş Günü: Ulubey Kanyon Kültür ve Turizm Festivali: 2 272 02 Eylül 31 Ağustos 31 Ağustos Mayıs ayının son cumartesi ve pazar günleri. - Sivaslı Çilek ve Kültür ve Sanat Festivali: - Dünya Çevre Günü Etkinlikleri: 5 Haziran - 5 : Toplam - 2 Haziran ayının ikinci haftası ___________________________________________________________ Kaynak: * Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfası. * Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 19-25 arası ve 30, 33, 34, 35, 36, 37. * Uşak Valiliği: 2005; 17. * Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri. * Turizm Bakanlığı : (t.y); 2510-2517 arası. 104 2.3. Ulaşım Uşak İli Ankara-İzmir Devlet karayolu üzerinde bulunmaktadır. Ege Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi’ni birbirine bağlayan yol kavşağında yer alan İl’in merkezinden geçen Demiryolu 19. yüzyılın sonlarına doğru seferlere başlamıştır. Bu demiryolu hattı İzmir-Uşak ve Uşak-Afyon olarak iki kısımdan meydana gelmiştir. İl’de seramik sektörü gelişmiş olduğundan, yük taşımacılığının ağırlığını seramik ürünleri meydana getirmektedir. Uşak tren garındaki iki tarihi özelliğe sahip binanın müze olarak kullanılmasına yönelik çalışmalar ile Ankara-İzmir hızlı tren hattı projesi ile ilgili faaliyetler devam etmektedir. İl merkezine yakın bir mesafede bulunan ve 1998 yılında sivil hava trafiğine açılan Uşak havaalanı bölgenin gelişen sanayi, ticari, turizm faaliyetleri açısından önemli olup; Atlas Jet Havayollarının İstanbul-Uşak illeri arasında seferleri bulunmaktadır (Uşak Ticaret ve Sanayi Odası: 1 Eylül 2006; 25). 2.4. Uşak’ın Bölgesel Gelişme Verileri ve Turizm İşletmelerinin Konumu Coğrafi konum olarak Türkiye’nin gelişmiş kentlerine yakın bir mesafede bulunan ve karayolu, demiryolu, havayolu bağlantılarına sahip Uşak ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörleri diğer Anadolu illerinde olduğu gibi önem arz etmektedir. Ancak ulaştırma, haberleşme, ticaret ve tekstil sektörlerinin de ilin ekonomisinde kayda değer bir yeri olduğundan Uşak ilinde sanayi sektörü de gelişmiştir. Kırsal kesimin çoğunluğunun tarım sektöründe istihdam edildiği ilde sanayinin başlıca unsurlarını dericilik, tekstil (pamuklu dokuma, halı, kilim, pelüş, battaniye) ve seramik oluşturmaktadır. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralaması içinde 1996 yılında 23. sırada yer alan Uşak ili 2003 yılında 0.16867 puan ile sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından 30. sıraya çıkmıştır. DPT tarafından yapılan araştırmada; 2003 yılı İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralamasında, illerin 5 gelişmişlik düzeyine ayrılmasına göre, Uşak 21 ilin yer aldığı 3. derece Gelişmişlik İller Grubunda 5. sırada yer almaktadır (DPT Verileri). 5.341 km2 yüzölçümüne sahip Uşak’ın 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusu 322.313’tür ve nüfus büyüklüğüne göre il merkezleri sıralanışında 58.sıradadır. Nüfus yoğunluğu açısından Merkez ilçe ilk sırada bulunmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı: 2004; 77 ve 5). Asbest, bakır, kurşun, çinko, cıva, demir, kaolen, kömür, nikel, talk, uranyum, zımpara yatakları bulunan il maden açısından da zengindir. 1973 yılında Uşağın kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması Uşak ilinin sanayi ürünlerine bir çeşitlilik kazandırmış ve geleneksel sanayi dalları daha fazla gelişmiştir (Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s.4). 06.02.2004 tarih ve 25.365 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yatırım ve İstihdamı Teşvik Kanunu ile Uşak teşvik kapsamına alınmış olup; yatırımcılar açısından bir cazibe merkezi haline gelmiştir (Uşak Ticaret ve Sanayi Odası: 1 Eylül 2006; 92). 105 1987-2000 yılları arasında, gayri safi yurtiçi hasılada Uşak’ın sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızlarına göz atıldığında; % 4.2 ile sanayinin en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. İkinci sırada % 3.9 pay ile hizmetler; -%0.4 pay ile tarım sektörü üçüncü sırada bulunmaktadır (Tablo 3). Tablo: 3- Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Sektörel Büyüme Hızları (1987-2000 Dönemi / Yıllık Ortalama / %) İller/Sektörler Uşak Ege Türkiye Tarım Sanayi Hizmetler Toplam 1,3 4,3 4,3 3,7 -0,4 4,2 1,4 4,4 Kaynak: DPT: Eylül 2003; 241. 3,9 2,5 3,9 3,6 1987-2000 yılları karşılaştırıldığında ve Uşak ile komşu illerinin GSYİH içinde sektörlerin payları incelendiğinde; tüm illerde tarımın payı düşmüştür. Sanayi sektörünün Denizli, Manisa Uşak’ta artmıştır. Sanayinin paTablo:4Uşak payı ve Komşu İllerinveGSYİH’da Sektörel Paylar yının fazla arttığı illerin başında Denizli ve Manisa bulunmaktadır Af(1987enyılı Üretici Fiyatlarına Göre %) yon’da düşmüştür. HizYıllar sanayinin payı aynı oranda 1987 Yılıkalmış; Kütahya’da ise 2000 Yılı metler sektörünün payı ise Manisa hariç diğer tüm illerde artmıştır. Hizmetİllerpayının en yüksek Tarım oranda Sanayiartan Hizmetler Tarım Sanayi lerin illerin başında Denizli veHizmetler Uşak gelmektedir. (Tablo 4). 33,4 Afyonkarahisar 14,5 52,1 28,6 14,4 57,0 Uşak ve komşu illerde ve lokanta Denizli 34,1 otel 14,0 51,9 hizmetleri 18,1 ile ulaştırma-haberleş21,3 60,6 me hizmetlerinin GSYİH’daki paylarını karşılaştırdığımızda (2000 yılına göKütahya 16,1 49,3 34,6 15,4 46,0 38,6 re); Denizli hariç diğer illerde otel-lokanta hizmetlerinin payı düşük olup; ulaştırma-haberleşme hizmetlerinin payı hizmetleriManisa 36,5 23,5 40,0yüksektir. 25,4Otel-lokanta 36,4 38, 2 nin payı açısından Denizli birinci sırada, Uşak ikinci sıradadır. Ulaştırma-haUşak 38,7 10,3 51,0 26,5 12,7 60,8 berleşme hizmetlerinin payı açısından Afyon birinci sırada, Kütahya ikinci Kaynak: DPT:üçüncü Eylül 2003; 199,yer 211, 223, 229, (Tablo 241. 5). sırada, Uşak sırada almaktadır Tablo: 5- Uşak ve Komşu İllerde Otel - Lokanta ile UlaştırmaHaberleşme Hizmetlerinin GSYİH’daki Payları (1987 Yılı Üretici Fiyatlarına Göre) % 2000 Yılı İLLER Afyonkarahisar Denizli 106 Kütahya Manisa Otel-Lokanta Hizmetleri Ulaştırma-Haberleşme Hizmetleri 5,1 12,0 1,0 6,8 1,7 1,0 17,8 15,5 Kaynak: DPT: Eylül 2003; 241. Tablo:4(1987 yılı Tablo:4Yıllar (1987 yılı İller Yıllar Uşak Üretici Uşak Üretici ve Komşu İllerin GSYİH’da Sektörel Paylar Fiyatlarına Göre %) ve Komşu İllerin GSYİH’da Sektörel Paylar 1987 Yılı 2000 Yılı Fiyatlarına Göre %) Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler 1987 Yılı 2000 Yılı Afyonkarahisar 33,4 Sanayi 14,5 Hizmetler 52,1 28,6 Tarım İller Tarım Denizli 14,0 51,9 18,1 Afyonkarahisar 34,1 33,4 14,5 52,1 28,6 Kütahya 16,1 49,3 34,6 15,4 Denizli 34,1 14,0 51,9 18,1 Manisa 36,5 23,5 40,0 25,4 Kütahya 16,1 49,3 34,6 15,4 Uşak 38,7 10,3 51,0 26,5 Manisa 36,5 23,5 40,0 25,4 Kaynak: DPT: Eylül 2003; 199, 211, 223, 229, 241. Uşak 38,7 10,3 51,0 26,5 Kaynak: DPT: Eylül 2003; 199, 211, 223, 229, 241. 14,4 Sanayi 21,3 14,4 57,0 Hizmetler 60,6 57,0 12,7 36,4 60,8 38, 2 46,0 21,3 36,4 46,0 12,7 38,6 60,6 38, 2 38,6 60,8 Tablo: 5- Uşak ve Komşu İllerde Otel - Lokanta ile UlaştırmaHaberleşme Hizmetlerinin GSYİH’daki Payları (1987 Yılı Üretici Tablo: 5- Uşak Fiyatlarına Göre) ve % Komşu İllerde Otel - Lokanta ile Ulaştırma2000 Yılı Haberleşme Hizmetlerinin GSYİH’daki Payları (1987 Yılı Üretici İLLER Otel-Lokanta Ulaştırma-Haberleşme Fiyatlarına Göre) % 2000 Yılı Hizmetleri Hizmetleri İLLER Otel-Lokanta Ulaştırma-Haberleşme Afyonkarahisar 1,7 17,8 Hizmetleri Hizmetleri 12,0 Denizli 5,1 Afyonkarahisar 1,7 17,8 Kütahya Denizli Manisa Kütahya Uşak Manisa 1,0 5,1 1,0 1,0 1,8 1,0 Kaynak: DİE: Mayıs 2002; 89,106,129,131,150. Uşak 1,8 15,5 12,0 6,8 15,5 13,5 6,8 13,5 Kaynak: Mayısmerkezlerine 2002; 89,106,129,131,150. Uşak iliDİE: tüketim yakınlığı, ulaşım olanaklarının elverişli durumda bulunması, hammadde kaynaklarına erişim kolaylıklarına sahip olması nedeniyle sanayi ve hizmetler sektörleri belli bir gelişmişlik performansına sahiptir. Kentsel ve turizm alanlarına ulaşılabilirliği, ilin teknik ve sosyal Tablo:6a- 01.01.1990-31.08.2006 Arasında Uşak ve unsurlarKomşu altyapısının gelişmiş olması turizminTarihleri canlanmasına neden olacak İllerde Turizmyılları Sektörüne Verilen Belgelerinin dır. 1990-2006 arasında UşakYatırım ve çevreTeşvik illere verilen turizm Dağılımı ve ulaştırTablo:6a01.01.1990-31.08.2006 Tarihleri Arasında Uşak Komşu ma yatırım teşvik belgeleri incelendiğinde; 16 yıl içinde,Döviz en fazlave turizm teşBelge ToplamYatırımSabit ‹stihdam İllerde Turizm Verilen Teşvik Dağılımı vik belgesi almışSektörüne olan Denizli birinci sıradadır. AfyonBelgelerinin ikinci, Manisa üçüncü, ‹ller Adedi Yat›r›m Yat›r›m Tahsisi (Kifli) Uşak dördüncü sıradadır. Denizli biBelge Ulaştırma Toplam teşviklerine Sabit göz atıldığında, Döviz ‹stihdam (Bin $) (YTL.) (YTL.) rinci, Kütahya Yat›r›m üçüncü, Afyon dördüncü, Tahsisi Uşak beşinci sırada‹llerManisa ikinci, Adedi Yat›r›m (Kifli) dır. Her ne kadar Ege Bölgesi içinde Uşak altyapı olanakları açısından 2.326 iyi 15.333 214.476.290 214.476.490 Afyonkarahisar 13 (Bin $) (YTL.) (YTL.) Denizli 20 33.683.063 214.476.290 33.683.063 483 1.112 2.326 15.333 214.476.490 13 Afyonkarahisar 107 Kütahya 5 15.535.138 1.657 159 Denizli 20 33.683.063 15.535.138 33.683.063 483 1.112 Manisa 8 25.743.771 24.924.954 167 448 Uşak 1,8 Kaynak: DİE: Mayıs 2002; 89,106,129,131,150. 13,5 bir konumda olmasına rağmen ulaştırma teşvik belge sayısı açısından son sırada bulunmaktadır (Tablo 6a ve 6b). Tablo:6a01.01.1990-31.08.2006 Tarihleri Arasında Uşak ve Komşu İllerde Turizm Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı Tablo:6a- 01.01.1990-31.08.2006 ArasındaDöviz Uşak ve Komşu Belge Toplam Tarihleri Sabit ‹stihdam İllerde Turizm Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı ‹ller Adedi Yat›r›m Yat›r›m Tahsisi (Kifli) Belge Toplam Sabit Döviz ‹stihdam (Bin $) (YTL.) (YTL.) ‹ller Adedi 13 Afyonkarahisar Denizli Afyonkarahisar Kütahya Denizli Manisa Kütahya Uşak Manisa Toplam Uşak 20 13 5 20 8 5 6 8 52 6 Yat›r›m Yat›r›m 214.476.290 214.476.490 (YTL.) (YTL.) 33.683.063 33.683.063 214.476.490 214.476.290 15.535.138 15.535.138 33.683.063 33.683.063 25.743.771 24.924.954 15.535.138 15.535.138 1.921.589 1.921.113 25.743.771 24.924.954 291.360.051 290.540.558 1.921.589 1.921.113 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Verileri. Toplam 52 291.360.051 290.540.558 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Verileri. Tahsisi 15.333 (Bin $) 483 15.333 1.657 483 167 1.657 0 167 17.640 0 17.640 (Kifli) 2.326 1.112 2.326 159 1.112 448 159 158 448 4.107 158 4.107 Tablo:6b-01.01.1990-31.08.2006 Tarihleri Arasında Uşak ve Komşu İllerde Ulaştırma Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı Tablo:6b-01.01.1990-31.08.2006 Tarihleri Arasında Döviz Uşak ve Komşu Toplam Sabit ‹stihdam Belge İllerde Ulaştırma Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı Adedi Yat›r›m Yat›r›m Tahsisi (Kifli) ‹ller Toplam Sabit Döviz ‹stihdam Belge (YTL.) (YTL.) (Bin $) Adedi Yat›r›m Yat›r›m Tahsisi (Kifli) ‹ller 657 10.662 8.733.714 8.733.714 Afyonkarahisar 17 (YTL.) (YTL.) (Bin $) Denizli 54 35.822.502 35.822.502 11.286 1.993 657 10.662 8.733.714 8.733.714 Afyonkarahisar 17 Kütahya 27 18.022.188 18.022.188 12.906 792 Denizli 54 35.822.502 35.822.502 11.286 1.993 Manisa 43 32.171.531 32.171.531 32.757 2.134 Kütahya 27 18.022.188 18.022.188 12.906 792 Uşak 9 7.491.893 7.491.893 1.153 226 Manisa 43 32.171.531 32.171.531 32.757 2.134 150 102.241.828 102.241.828 68.764 5.802 Toplam Uşak 9 7.491.893 7.491.893 1.153 226 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Verileri. Toplam 150 102.241.828 102.241.828 68.764 5.802 Uşak Hazine ve komşu illere verilen Kaynak: Müsteşarlığı Verileri. tarım ve turizm kredileri incelendiğinde, tarıma sağlanan imkânlar turizm sektörüne sağlanan kredilerden daha fazladır. Tarım kredileri açısından yıllar bazında en fazla krediyi Manisa almıştır. Tablo:7- Uşak ve Komşu İllerde Tarım ve Turizm Sektörüne Verilen Uşak 2001 yılında tarım kredileri yönünden beşinci, diğer yıllarda dördüncü Krediler Tablo:7Uşak ve Komşu2002 İllerde Tarım ve Turizm2004 Sektörüne2005 Verilen Yıllar 2001 2003 108 Krediler (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Bin YTL) Yıllar ‹LLER/ 2001 2002 2003 2004 2005 Denizli 54 Kütahya 27 35.822.502 18.022.188 35.822.502 18.022.188 11.286 12.906 1.993 792 Manisa 43 32.171.531 32.171.531 32.757 2.134 sırada bulunmaktadır. Turizm kredilerine göz atıldığında, bu illerin sadece Uşak 7.491.893 7.491.893 1.153yılı turizm 226kre2005 yılında turizm 9kredisi aldığı görülmektedir (Denizli 2001 disi hariç). 2005 yılında şehri 102.241.828 Afyon turizm kredileri 150 kaplıcalar 102.241.828 68.764 açısından 5.802baToplam şı çekmekte olup; Uşak en son sırada yer almıştır (Tablo 7). Doğal, kültürel, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Verileri. folklorik değerler açısından zengin olan ve yoğun olarak Lidya Uygarlığının izleri ile karşılaşılan Uşak hem bir sanayi şehridir, hem de turizm açısından değerlendirilebilecek bir kenttir. Tablo:7- Uşak ve Komşu İllerde Tarım ve Turizm Sektörüne Verilen Krediler Yıllar ‹LLER/ SEKTÖRLER Afyon Denizli Kütahya Manisa Uşak 2001 2002 2003 2004 2005 (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Bin YTL) Tar›m Turizm Tar›m Turizm Tar›m Turizm Tar›m Turizm Tar›m Turizm 10.667 0 3.861 0 6.986 0 35.001 0 56.315 182 8.961 1 5.918 0 8.101 0 35.938 0 21.368 0 10.895 0 16.749 0 53.339 0 117.378 5.213 3.693 0 0 2.338 2.495 0 0 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği Verileri. 1.898 4.709 0 0 13.070 16.237 0 0 68.894 101 28.167 35 34.490 16 69 İlin genel ekonomik yapısının tarım ve sanayiye dayandığı ifade edilmesine rağmen, sulanabilir arazinin az olması nedeniyle, Uşak’ın tarımında büyük bir gelişme sağlanmamış ve yerel girişimci güç sanayiye yönelmiştir. Bu ilin sanayisinin en önemli özelliği özel şahısların tasarruflarını sanayi alanına aktarmalarından ve yurt içinden Uşak’a sermaye transferi sağlamalarından kaynaklanmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı: Mayıs 2001; 2930). Türkiye’de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı illerimizden Uşak bir ilkler kentidir. İlk iplik ve şeker fabrikasının hizmete girdiği, elektriğin ilk geldiği, ilk demiryolu hatlarından birinin inşa edildiği, dericilik ve battaniye üretiminde öncelikle ilk akla gelen bir ildir. Ancak sanayideki bu atılımlar turizm sektöründe görülmemektedir. Ünlü Karun Hazineleri bu ilde bulunmasına rağmen, yeni yeni tanıtılmaya başlanmıştır. Efes’ten Persepolis’e giden Kral yolu Uşak’tan geçmektedir. 75.km uzunluğundaki Ulubey Kanyonları, Sebaste, Blaundus antik kentleri görülmeye değer yerlerdir. Bu göstergeler ve veriler ışığı altında Uşak’ın konaklama işletmelerine göz atıldığında, yeterli tesis olmadığı görülmektedir. Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre; Uşak’ta 4 seyahat acentası bulunmaktadır. 109 6 adet Turizm İşletme Belgeli ve bir adet Yatırım Belgeli Konaklama Tesisinde toplam 234 oda ve 439 yatak vardır. Ayrıca 18 adet Belediye Belgeli Konaklama Tesisi bulunmakta olup; 1 adet 4 yıldızlı yatırım belgeli otel inşaatı sürmektedir. İldeki konaklama tesislerinin çoğu kent oteli niteliği taşımaktadır. Turizm işletme belgeli tesislere ait yatak kapasitesi açısından Ege Bölgesi’nin %o 4’ünü Türkiye’nin %o 1’ini oluşturmaktadır. Belediye belgeli tesislere ait yatak kapasitesi açısından Uşak Ege Bölgesinin %o 6’sını, Türkiye’nin %o 2’sini oluşturmaktadır (Türkiye Kalkınma Bankası: Mayıs 2004; 89). Konaklama tesislerinin çoğu il merkezinde yoğunlaşmış olup; Belediye belgeli tesislerde il merkezi ile Banaz ve Eşme’de yer almaktadır. Turizm işletme belgeli 4 yeme-içme tesisi vardır. Seyahat acentaları da il Merkezinde bulunmaktadır. 22.10.2004 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından Termal Turizm Merkezi ilan edilen Hamamboğazı Kaplıcasında Banaz Belediyesi tarafından kullanılan 22 adet bungalov ev, Örencik termal tesislerinde İl Özel İdaresi tarafından yaptırılmış 52 villa tipi ev vardır (Uşak İl Kültür ve Müdürlüğü /Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 3940-41-42 ve Uşak İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri). Uşak konaklama ve yeme-içme, eğlenceye yönelik tesisler yönünden yetersiz düzeydedir. Doğal kaynaklar açısından il zengin olmasına rağmen rekreasyonel talebe yönelik yatırımlar çok azdır. Yazın günübirlik ve hafta sonu rekreasyon talebine cevap verecek alternatif yatırımlar ve düzenlemeler açısından eksiklikler göze çapmaktadır. Piknik alanları, yaylalar, dağcılık ve doğa yürüyüşleri için altyapının geliştirilmesi gerekmektedir. Doğal ve kültürel kaynaklar talep arttırıcı nitelikte geliştirilmemiş ve turizm sektörüne il içinden ve dışından yeterince sermaye çekilememiştir. (Türkiye Kalkınma Bankası: Mayıs 2004; 93) 3. Uşak İli’nin Sosyo-Ekonomik Verileri Çerçevesinde Bu İle Olan İç ve Dış Turizm Talebinin Değerlendirilmesi Uşak ili içinde bulunduğu coğrafyaya özgü doğal, kültürel turizm potansiyeline sahiptir. Lydia Kralı Kroisos dönemine ait Karun Hazineleri, kaplıcaları, XVI. yüzyıldan beri geleneksel olarak dokunan “Madalyonlu, Yıldızlı” yöresel halı çeşitleri “Altınbaş”, “Toplu”, “Albaş” ve “Selvili” Eşme kilimleri (Gürdal: 25-27 Ekim 2001; 990) tarihi kültürel ve mimari dokusu, Sebaste, Blaundos, Ahad harabeleri, Clandıras ve diğer köprüleri, Kral Yolu, camileri, müzeleri, Ulubey Kanyonları ve diğer doğal güzellikleri, Kurtuluş Savaşına ait anıtları ile görülmeye ve keşfedilmeye değer bir kenttir. Uşak turizm bölgelerinin dışında kalmakta olduğundan turizm talebi organize turlar şeklinde gelişmektedir. İl Ege’yi Orta Anadolu’ya bağlayan tur güzergâhları üzerinde yer almakta olup, İzmir’e yakınlığından dolayı Uşak rekreasyona ve kültürel aktivitelere yönelik turlar için cazip hale gelmektedir. İldeki kaplıcaları, Kütahya-Denizli ve Afyon’daki şifalı kaynakların bir parçası olarak 110 değerlendirmek gerekmektedir. Murat Dağı Milli Parkının bir kısmı Uşak ili sınırları içinde kalmaktadır. Yapılacak planlamanın Uşak ve çevre illeri kapsayacak şekilde ele alınması gerekmektedir (Uşak İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü/ Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, S.4243). Uşak İline olan turizm talebi Türkiye genelinin çok altındadır. İlin turizm potansiyeli daha çok iç turizme hitap etmektedir. Çoğunlukla yerli nitelikteki turist talebi iş seyahatlerinden oluşan transit ve kısa gecelemeler şeklinde meydana gelmektedir. Bu talepte kent merkezinde ve Banaz’da yoğunlaşma göstermektedir (Türkiye Kalkınma Bankası: Mayıs 2004; 90). İlde konaklayan kişilerin yaklaşık %98’ini yerli turist; %2 sini yabancı turist oluşturmaktadır. Konaklayan yabancıların çoğu Turizm işletme Belgeli tesislerde kalırken, geri kalanı Belediye belgeli tesisleri tercih etmektedir. Bu durum, yabancı turistlerin fiyatı daha ucuz Belediye tesislerini de talep ettiğini göstermektedir (Uşak ili Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 39-40). Yerli turistler de fiyatlardan etkilendiğinden dolayı, Belediye Belgeli tesislere rağbet etmektedir. İl genelinde ortalama kalış süresinin kısa olması yerli turistlerin iş seyahatlerinden ve seyahatin kısa bir zaman diliminde tamamlanma isteğinden doğmaktadır. Gerek turizm işletme, gerekse de belediye belgeli tesislerdeki yabancıların ortalama kalış süreleri yerli turistin kalış süresinden daha uzundur. Tesislerin doluluk oranları yabancı turist açısından daha düşük, yerli turist açısından daha yüksektir (Tablo 8a ve 8b). 111 1 135 UfiAK 1 695 3 065 1 217 MAN‹SA UfiAK 440 446 1 050 Yabanc› KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller 4 476 275469 29 989 31 059 30 655 31 124 34 491 31 387 37 812 27 321 39 029 30 386 34 619 3 812 12 483 2 636 50 977 44 900 45 873 210514 650960 475 293 328818 32 924 44 076 56 711 46 680 54 789 57 383 48 509 804111 233952 1,4 1,6 1,5 1,5 1,6 1,4 1,6 1,5 1,2 1,6 3,1 4,1 1,6 1,1 2,1 1,3 1,6 1,4 1,6 1,6 1,4 1,9 1,4 1,2 1,6 28,68 17,04 38,58 16,19 46,70 30,88 19,71 39,47 48,05 47,46 2,37 4,37 1,88 27,60 0,39 31,74 15,72 32,73 19,09 41,72 34,12 20,10 34,61 46,69 42,11 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % 2,20 2,67 0,90 31,87 0,76 Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi 2,8 2,2 1,4 1,1 2,0 Yerli Toplam Yabanc› 2 176 231776 Yerli Toplam Yabanc› 146975 148025 40 935 49 038 45 620 789907 279945 Geceleme Say›s› 3 141 7 673 1 060 179790 654019 523 831 266076 174915 177153 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi Yerli Toplam Yabanc› Geceleme Say›s› Yerli Toplam Yabanc› Konaklayan Kifli Say›s› 3 432 MAN‹SA 2003 732 474 229 2 238 Yabanc› KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller Konaklayan Kifli Say›s› Tablo:8a- Uşak ve Komşu İllerinde İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabancı ve Yerli Turistlerin 2002 Konaklama ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış Süresi ve Tesislerin Ortalama Doluluk Oranları 2004 112 113 1 714 UfiAK 46 077 42 167 37 307 47 791 45 769 39 118 7 299 1 775 MAN‹SA UfiAK 1 804 220003 64 134 60 763 53 615 9 363 170863 45 924 52 776 47 699 60 075 30 782 5 615 26 340 2 953 62 762 86 414 43 143 68 377 112754 46 096 879367 180226 1,3 1,4 1,4 1,4 1,4 1,5 1,6 1,4 1,5 1,4 1,2 1,6 3,2 3,6 1,9 1,0 2,1 1,4 1,6 1,5 1,3 1,8 1,4 1,9 1,5 1,1 1,8 34,12 39,82 20,12 40,69 16,61 39,49 42,77 22,82 42,60 41,87 39,82 Yerli Toplam 3,50 7,76 2,09 33,21 1,92 39,08 25,44 30,46 16,68 35,01 42,58 33,20 32,55 49,90 36,93 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % 2,95 2,70 1,91 25,26 0,32 Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi 2,8 2,3 1,4 1,1 1,7 31,74 Doluluk Oranlar› % 2,37 Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi 3,1 Yerli Toplam Yabanc› 219508 779005 585 353 294014 29 221 68 883 68 914 56 130 765821 221807 Geceleme Say›s› 4 749 8 151 2 515 Yerli Toplam Yabanc› 96 668 101149 54 789 Yerli Toplam Yabanc› 204936 638516 462 062 303759 138480 139522 50 977 Geceleme Say›s› 3 812 Yerli Toplam Yabanc› Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Verileri. 1 561 559 497 4 481 Yabanc› KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller 39 029 Konaklayan Kifli Say›s› 3 602 MAN‹SA 433 580 1 042 Yabanc› 1 811 2005 37 812 Konaklayan Kifli Say›s› 1 217 KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller 2004 UfiAK 114 12 483 3 812 30 386 39 029 27 321 37 812 1 217 UfiAK 2 636 3 065 34 619 MAN‹SA 32 924 50 977 44 900 45 873 210514 650960 475 293 328818 54 789 57 383 48 509 804111 233952 1,8 2,2 1,5 1,4 2,4 1,8 2,2 1,5 1,5 2,4 3,1 4,1 1,6 1,1 2,1 1,3 1,6 1,4 1,6 1,6 1,4 1,9 1,4 1,2 1,6 39,57 27,44 41,26 6,42 27,16 39,85 27,49 41,32 18,48 27,24 2,37 4,37 1,88 27,60 0,39 31,74 15,72 32,73 19,09 41,72 34,12 20,10 34,61 46,69 42,11 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % 0,27 0,05 0,06 12,06 0,08 Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi 2,7 1,5 2,2 1,5 2,1 Yerli Toplam Yabanc› 2 176 231776 Yerli Toplam Yabanc› 146975 148025 80 725 183580 306195 184695 Geceleme Say›s› 1 695 440 446 1 050 Yabanc› Konaklayan Kifli Say›s› KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller 2003 556 44 832 44 626 206 UfiAK 80 169 302 183278 82 039 81 838 201 418 305777 MAN‹SA 209587 209778 64 193 466096 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi Yerli Toplam Yabanc› 1 354 464742 46 386 125518 120 502 197345 197981 Yerli Toplam Yabanc› 191 79 132 636 Yabanc› Geceleme Say›s› KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller Konaklayan Kifli Say›s› Tablo:8b- Uşak ve Komşu İllerinde Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabancı ve Yerli Turistlerin 2002 Konaklama ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış Süresi ve Tesislerin Ortalama Doluluk Oranları 483 62 408 170 UfiAK 87 845 702 207642 141997 142315 318 MAN‹SA 62 578 2 315 168684 134097 135236 92 282 88 328 208344 170999 357417 498588 2,8 2,2 2,0 1,1 2,4 1,4 1,5 1,3 1,4 2,6 1,4 1,5 1,3 1,1 2,6 0,30 0,10 0,31 25,79 0,01 53,94 30,90 22,64 8,97 28,40 54,23 31,01 22,95 34,76 28,41 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % Yerli Toplam Yabanc› Ortalama Kal›fl Süresi Yerli Toplam Yabanc› 170 498418 66 599 317452 265 135 195426 195497 Yerli Toplam Yabanc› Geceleme Say›s› 1 139 250 853 71 Yabanc› Konaklayan Kifli Say›s› KÜTAHYA DEN‹ZL‹ AFYON ‹ller 2005 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Verileri. 115 İlde belirgin bir turist akını görülmemekle birlikte, Uşak Arkeoloji Müzesinde Karun Hazinelerinin sergilenmeye başlanmasıyla birlikte tur operatörlerinin ilgisi artmıştır. Karun Hazinelerini görmek için gelen turlar ziyaret sonrası ilden ayrılmaktadır (Yıldırım: 25-27 Ekim 2001; 999). 1996 yılında Karun Hazinelerinin Arkeoloji Müzesinde sergilenmeye başlaması ile birlikte, bu müzeyi 2003 yılında 4.168 yerli turist ve 172 yabancı turist; 2004 yılında 5.010 yerli turist ve 116 yabancı turist; 2005 yılında 5.016 yerli turist ve 142 yabancı turist gezmiştir (Uşak İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri). Uşak İlinde turizm amaçlı geliştirilmesi gereken turizm çeşitleri sağlık, kültür, spor turizmidir. Sağlık turizmi açısından Denizli-Pamukkale, Kütahya, Afyon kaplıcalarının, Uşak’ın şifalı su kaynakları ile ele alınarak bölgesel kalkınma politikaları çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Turizm altyapısının geliştirilmesi, doğal çevrenin korunması, tarihi-kültürel kaynakların korunması ve restorasyonu, rekreasyonel talebe yönelik imkânların çoğaltılması kültür ve spor turizmi açısından önemlidir. İl turizminin dış aktif turizm talebi açısından değerlendirilmesi gereken bir nokta da Pamukkale’yi kapsayan tur güzergâhına bağlı olarak günübirlik turların geliştirilmesinin unutulmamasıdır (Uşak ili Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 49). Ulubey Kanyonu ve Murat Dağında dağ, doğa, atlı doğa yürüyüşleri, Banaz Çay ve Takmak Göletlerinde sportif balıkçılık, Murat dağında kuş gözetleme; av turizmi gibi alternatif turizm çeşitleri geliştirilebilir. Belirlenen turizm türlerine uygun bir şekilde yatırımların çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Tüm bu önerilerin gerçekleşmesi sürdürülebilir bölgesel kalkınmayı sağlayacak uygun bir modelin benimsenmesine bağlıdır. 4. Uşak İli’nin Turizm Potansiyeline Yönelik “(SWOT) ÜZFT (Üstünlük, Zayıflık, Fırsatlar, Tehditler)” Analizi Stratejik planlama ve yönetimin en önemli konularından birisi olan ÜZFT (SWOT) analizi ile; makro ya da mikro düzeyde bir kurumun veya bir organizasyonun ya da bir yörenin bir veya birkaç konuya yönelik iç kaynaklarına dair “Üstünlük” (Strength) ve “Zayıflık”ları (Weakness) ile karşılaştığı veya karşılaşabileceği, dış çevre kaynaklı “Fırsat” (Opportunity) ve “Tehdit”leri (Threat) incelenerek; mevcut durum ve yapılması gerekenler konusunda bölgede turizmin planlamasına ve gelişmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır. Bu çalışma kapsamında yer alan ÜZFT (SWOT) analiz çalışması; yüz yüze görüşmeler ve gözleme dayalı olarak, 7-8 Kasım 2006 tarihlerinde İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisi yarı zamanlı Öğr. Gör. Mehmet Tevfik İzgi tarafından Uşak Mer116 kez İlçe, Banaz, Ulubey, Karahallı ve Sivaslı İlçelerinde turizme yönelik konaklama, seyahat ve yeme-içme sektörlerinde faaliyet gösteren işletme yetkilileri, Valilik çalışanları, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve ziyaret edilen Atatürk ve Etnografya Müzesi ile Arkeoloji Müzesi Müdür, Şef ve çalışanları, Uşak Ticaret ve Sanayi Odası üyesi işletme sahipleri, ilçelerde ve köylerde faaliyet gösteren işletme sahipleri, tüm yaşamını ilçe ve köylerde geçirmiş yerel halk ile emekli öğretmenler ve Ulubey İlçesi Belediye Başkanı, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Başkanı ve Uşak Sempozyumu kitaplarının (2001) yayın yönetmeni ile görüşülerek ve kaynakçada belirtilen kaynaklardan yararlanarak gerçekleştirilmiştir. Bu saha gezisinin amacı bölgenin turizm potansiyelini, arz durumunu yerinde görmek ve incelemek, gerekli bilgi alt yapısını oluşturmaktır. Uşak ilinin turizm potansiyeline yönelik ÜZFT analizi araştırmasında elde edilen veri ve bilgiler ışığında ortaya çıkan sonuçlar şu şekildedir: A- Uşak İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından Üstün Yönleri (Strength): - Uşak İli, kendine özgü doğal güzellikleri, tarihi ve kültürel özellikleri ile turizm açısından zengin bir potansiyele sahiptir. - İlin coğrafi özellikleri, ulaşım ağındaki yeri ve ekonomik ilişkileri Ege ile İç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiş oluşturmaktadır. - - - Ege ile İç Anadolu Bölgesi arasında yer alan Uşak, yazları Ege Bölgesi kadar sıcak değildir ve kışları İç Anadolu Bölgesi kadar soğuk değildir. Yaz ve kış arasındaki ortalama en yüksek ile en düşük sıcaklık arasındaki fark fazla değildir. Bu nedenle, yöre iklim açısından yaz-kış turizm faaliyetlerine uygundur. İlin tüketim merkezlerine, hammadde kaynaklarına yakınlığı ve ulaşım olanakları sanayi gelişimine neden olmuştur. Merkez İlçe’ye 30 km ile 62 km arasında değişen bir mesafede 5 ilçe ve toplam 261 köyü bulunan ve 5.341 km_ yüzölçümüne sahip olan Uşak’ta kültürel varlıklar ile doğal güzellikler birbirine yakındır. Uşak, Ankara - İzmir E-96 Karayolu üzerindedir, 486 devlet ve il yolu ile 2.274 köy yolunun 1.080 km’si asfalttır. 159 km olan Afyon-İzmir (Basmane) demiryolu 1898 yılında işletmeye açılmıştır ve demiryolu hattı üzerinde Oturak, Banaz, Nohutova, Kapaklar, Uşak, Ovaköy, İnay, Ahmetler, Eşme ve Güneyköy olmak üzere toplam 10 istasyon vardır. Demiryolu Uşak’ın ortasından geçmektedir. Uşak - İstanbul (Haydarpaşa) arasında karşılıklı yataklı tren seferleri yapılmaktadır. 117 - Şehirdeki havaalanına haftada 4 gün karşılıklı seferler düzenlenmektedir. - Uşak İli’nde yerel yönetimler turizme ilgi göstermekte ve turizmin geliştirilmesine yönelik bilimsel ve akademik çalışmaları desteklemektedirler. Özelikle İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü turizm yatırımlarının gelişmesi konusunda öncülük yapmakta, özel sektör yatırımlarını özendirmekte ve yerel yönetimler yeni projeler planlamaktadır. - - - - - - 118 1988 yılına kadar bütün köylere elektrik getirilmiştir ve köylerin tamamında telefon bulunmaktadır. Uşak’ta dört seyahat acentası bulunmaktadır. 6 adet turizm işletme belgeli ve bir adet yatırım belgeli konaklama tesisinde toplam 234 oda ve 439 yatak vardır. Ayrıca, 18 adet belediye belgeli konaklama tesisi bulunmakta olup; 1 adet 4 yıldızlı yatırım belgeli otel inşaatı sürmektedir. Uşak İli’nin geneline yayılmış olan antik kentler ve ören yerleri bulunmaktadır. Selçikler’de Sebaste, Sülümenli’de Blaundus, Düzköy’de Mesotimolos, Hacımköy’de Alaudda, Ahatköy’de Akmonia, Susuzköy’de Kremon Agora, Güre’de Bagis, Oturak Köyünde Hieroksharaks, Ayvacık Köyünde Dioklea, Aktaş Köyünde Flaviopolis; kültür turizmi açısından büyük öneme sahip kilise kazıları, höyük kazıları ve prehistorik araştırmalar ile tümülüsler bu ildedir. 1970 yılında hizmete açılan Arkeoloji Müzesi’nde Kalkolitik Çağ’dan Bizans dönemine kadar; kazı çalışmaları sonucu çıkartılan çok değerli eserler bulunmaktadır. Güre Bucağı’ndaki İkiztepe ve Toptepe tümülüslerinden çıkartılan Lidya Kralı Kroisos döneminden kalan 450 parça Karun Hazineleri bulunmaktadır ve ören yerleri açık hava müzesi olarak ziyarete açıktır. Bu durum, tarih ve kültür turizminin Uşak’ta gelişimi açısından avantaj sağlamaktadır. Kurtuluş Savaşı’nda Ulu Önder Atatürk’ün karargah olarak kullandığı bina 1 Eylül 1978 tarihinde Atatürk Etnografya Müzesi olarak düzenlenmiş ve Atatürk’ün kaldığı odada Gazi Mustafa Kemal (GMK) armalı kişisel eşyalar, diğer odalarda ise yöresel folklorik eserler sergilenmektedir. Clandıras Köprüsü, Hacı Gedik Köprüsü, Çataltepe Köprüsü, Beylerhan Köprüsü ile Çanlı Köprüsü, Hacı Gedik Han, Paşa Hanı (Taşhan), Bedesten, Ulu Cami, Burma Cami, Çakoloz Cami, Hacım Sultan Türbesi, tarihi Uşak evleri ilin tarihi ve kültürel varlıklarıdır. Hamamboğazı Kaplıcaları, Örencik Kaplıcası, Emirfakılı Kaplıcası ve - - - Aksaz Hamamı sağlık turizmi açısından potansiyel oluşturmaktadır. Uşak’ın ormanlık ve dağlık bir topografik özelliğe sahip olması ile bölgede yaban hayatı zenginleşmiş, yaban domuzu, keklik, göde, tavşan ve tilki avcılık sporu ve av turizmi için potansiyel oluşturmuştur. Ilıcak Subaşı Parkı, Atatürk Parkı, Çokolozlar Piknik Alanı, Evrenli Parkı, Hamamboğazı Piknik yeri, Ulubey Çamlığı, Evrendede Mesire yeri, Avgan Belediyesi su deposu ilin mesire yerleridir. Göğem, Takmak, Karaağaç, Ahmetler, Güneyköy, Küçükler, Altıntaş, Köyviran, Üçpınar ve Kuşdemir göletlerin bazılarında piknik alanları ve olta balıkçılığı yapma imkanları bulunmaktadır. Atlı cirit sporu yapılan az sayıda illerden birisi olan Uşak’ta 13 adet atlı cirit sporu yapan kulüp bulunmaktadır ve tek bayan atlı cirit takımının bu ilde olduğu ifade edilmektedir. Banaz ilçesi Bahadır Köyü Tepelen Mevkii’nde 500-1000 yıllık bir Anıt Ağaç bulunmaktadır. Halı, kilim, şile bezi, yorgan, deri çanta el sanatları olarak varlığını sürdürmekte ve 30 kadar köyde el dokuması halı ve kilim üretimi yapılmakta, Uşak Halısı ve Eşme Kilimi ile özellikle Banaz’da yapılan çift katlı ve tabakalı, kök boya kullanılan kilimler markalaşarak yurt içinde ve dışında talep görmektedir. Uşak’ta ülke toplam üretimi içinde, giysilik derinin %60’ı battaniyenin %95’i, gazlı bezin %97’si strayhgarn ipliğin %65’i, leblebilik nohudun %55’i ve seramiğin %20’si üretilmekte, haşhaş üretiminde ilk sırayı almaktadır (Kavas: 18 Mart 2006; 15). Gelenek ve göreneklerine bağlı olan Uşak halkının evlilik törenleri, halk oyunları, yöresel halk edebiyatı ile türküleri yerli ve yabancı turistlerin görmek isteyeceği potansiyele sahiptir. Uşak’ta yemek kültürü; tarhana, keşkek, ebem köftesi, haşhaş sürtmesi, döndürme, cendere ve demir tatlısı gibi çok zengin çeşitlere sahiptir. Kurtuluş Savaşı’nda Ordunun ayakkabı ve kıyafet ihtiyacını karşılayan Uşak, Yunan komutan Trikopis’in yakalandığı şehirdir ve süvarilerin yer aldığı ender heykellerden olan dev Atatürk Anıtı, Çeçeli Karamurat Anıtı ve Göğem Anıtı bu ildedir. B- Uşak İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından Zayıf Yönleri (Weakness): - Antik kentler ile ören yerlerine ve doğal özellikleri bulunan mekanla119 ra toplu ulaşım araçları yeterince bulunmamaktadır. - Bazı antik kentler ile ören yerlerine ve doğal güzelliklere ulaşmayı kolaylaştıracak yön levhaları eksiktir. - Doğal ve kültürel varlıklarla tarihi eserler iyi korunamamaktadır. Kaçak kazıların ve tarihi eser kaçakçılığının devam ettiği dile getirilmektedir. - - Antik kentler ile ören yerleri civarında, kanyon ile kaplıcalar yakınında konaklama ve dinlenme tesisleri bulunmamaktadır. Uşak Müzesi’ndeki Karun Hazineleri ve emanet alınan tarihi halılar ile ilgili mahkemeye intikal etmiş olaylar Türk müzeciliği için kötü bir reklam olmaktadır. Uşak Müzesi’nin fiziki şartları ve eserlerin teşhir kapasitesi yetersiz olduğundan bir çok eser sergilenememektedir. Yurt genelinde ve yurt dışında tanıtım, pazarlama faaliyetleri hemen hemen hiç yoktur. - Uşak içindeki ve özellikle büyük şehirlerdeki seyahat acentalarının tur düzenleme ve diğer turizm faaliyetleri arzu edilenin çok altındadır. - Kent kirliliğine yönelik çalışmalar tam olarak geliştirilememiştir. Isınmada doğal gaz hala yaygın olarak kullanılmamakta, hava kirliliğinin devam ettiği ifade edilmektedir. - - Uşak’ta beş yıldızlı bir otel ve kongre turizminin yapılabileceği uygun şartları taşıyan kongre merkezi bulunmamaktadır. İlde ekilebilir alanların yanı sıra, sulama imkanlarının da azlığı sebzecilik ve meyveciliğin gelişmesini engellemiştir. Meyve ve sebze başka şehirlerden gelmekte fiyat, çeşit ve tazelik konusunda sorunlar oluşabilmektedir. - İlde rehber bulunmamaktadır. - Altyapı yetersizliği söz konusudur. Bazı kasaba ve köylerde içme suyu ve kanalizasyon yoktur, antik kentlere ulaşılan toprak yol da yağmur yağdığında kullanılamaz hale gelmektedir. - 120 Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirileceği alanlarda günübirlik rekreasyona yönelik tesislerin eksikliği göze çarpmaktadır. Kanyonlar, dağ eteklerinde ve ormanlık alanlarda yapılabilecek trekking sırasında ve sonrasında dinlenmek için tesis veya kullanma suyu bulunmamaktadır.