Bursa Yabancı Sermaye Envanteri
Transkript
Bursa Yabancı Sermaye Envanteri
Bursa Yabancı Sermaye Envanteri -1- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri BURSA’NIN YABANCI YÜZÜ (Bursa Yabancı Sermaye Envanteri) -2- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri “Zannolunmasın ki biz ecnebi sermayesine hasım bulunuyoruz. Hayır, bizim memleketimiz vasidir. Çok say ve sermayeye ihtiyacımız vardır. Kanunlarımıza riayetkar olmak şartıyla ecnebi sermayelerine lazım gelen teminatı vermeye her zaman hazırız ve şayanı arzudur ki ecnebi sermayesi bizim sayimize serveti sabitimize inzimam etsin. Bizim için ve onlar için faydalı neticeler versin. M.Kemal ATATÜRK 1923 İzmir İktisat Kongresi -3- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bu çalışmada yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın kaynak olarak gösterilmediği veriler için, BTSO sorumlu değildir. Bu çalışmada belirtilen görüşler, metodolojisi belirtilen çalışmanın sonuçlarıdır. Araştırma ile ilgili istek, görüş ve öneriler için; Tel: 224 243 15 00 – İletişim ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Faks: 224 242 85 10 ISBN 978-9944-60-123-8 Bursa, 2006 -4- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İÇİNDEKİLER SUNUŞ BTSO Yönetim Kurulu Başkanı Celal Sönmez Yabancı Sermaye Genel Müdürü Berrin Bingöl Uluslararası Yatırımcılar Derneği Başkanı Şaban Erdikler TARİHTEN GÜNÜMÜZE BURSA’DA YABANCI SERMAYE Bursa yabancı sermayeye aşina YABANCI YATIRIMIN YARATTIĞI KATMA DEĞER 28 ülkeden 18 sektörde 197 yabancı şirket faaliyette Bursa’daki yabancı sermaye ne ifade ediyor? SEKTÖREL DAĞILIM Yabancı sermaye 18 sektörde... BURSA’DAKİ YABANCI YATIRIMIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI 28 ülkenin sermayesi Bursa’da temsil ediliyor YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN NİTELİKLERİ Milat: 1968 % 100 yabancı sermayeli şirket sayısı: 66 Anonim şirketler ağırlıkta... “İlk 10” sıralamaları Toplam reel yabancı sermaye Yabancıda da KOBİ’ler ağırlıkta 5 sektör 1,2 milyar YTL katma değer yarattı Sektörel performanslar göz doldurdu -5- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri BURSA’YI SEÇEN YABANCI ŞİRKETLER VİTRİNDE SÖZ YABANCI SERMAYEDE Tofaş, ihracatta zirveye oynuyor Bosch, “Bizi Türkiye’ye inandıran faktör : Türk İnsanı” Wam Asansör, Bursa’da Arap sermayesinin tek temsilcisi Aunde Teknik, Krizlerden güçlenerek çıkan bir ortaklık Çimtaş Boru, 2 yılda dünyaya meydan okuyor Coats Grubu, özel iplik ğretimini de arge merkezini de Bursa’ya taşıyor Tat Konserve, “Ortaklarımızla stratejik işbirliğimiz var” Türkiye ve İspanya’daki Burger King’lerin turşuları Zeytursan’dan... BURSA’DA YATIRIM İKLİMİ Bursa’da yatırım iklimi YABANCI SERMAYELİ ŞİRKET NASIL KURULUR? Yabancı sermayeli şirket kuruluşu KAYNAKÇA -6- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri SUNUŞ Uzun yıllardır ekonomik gündemin en önemli maddelerinden biri olmasına rağmen, Türkiye'nin doğrudan yabancı yatırımlarda istenilen seviyeyi bir türlü yakalayamamış olması, sermaye sıkıntısı çeken ülkemizde yabancı sermaye yatırımları konusunun sürekli gündemde kalmasına neden olmuştur. Özellikle de üretim yapacağı ve dolayısıyla da istihdam yaratacağı için doğrudan yabancı yatırım olarak tanımlanan yabancı sermayenin miktarı, ülkesi, ürettiği katma değer ve teknoloji transferi gibi konular her zaman merak ve tartışma konusu olmuştur. Yapılan yeni düzenlemeler ve kanunların Türkiye’yi yabancı sermaye açısından ne derece cazip hale getirdiği tartışıladursun, bu çalışma, yabancı sermaye yatırımlarında nicelik olarak olmasa da nitelik olarak hatırı sayılır yabancının yerleştiği Bursa’daki yabancı sermaye profilini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışma, Bursa ve ilçelerindeki yabancı sermayenin envanterini çıkararak, kentteki, yabancı yatırımların hangi ülkelerden geldiğini ve hangi sektörlerde ağırlık kazandığını ortaya çıkarmak; Bursa’da yarattıkları katma değer, sağladıkları istihdam, ödedikleri vergiler ve ar-ge çalışmaları bağlamında değerlendirmek amacıyla başlatılmıştır. Araştırma; yabancı sermaye cephesinde, dünya ve Türkiye’deki gelişmelere paralel olarak Bursa’da yaşanan gelişmeleri, sektörel ve geldiği ülkeye göre sermayenin dağılımını, kentteki doğrudan yabancı yatırımların yaşlarından, statülerine, sermaye yapısındaki ağırlıklarından farklı kategorilerdeki performanslarına kadar pek çok bilgi ve değerlendirmeyi içermektedir. -7- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bu uzun soluklu araştırmanın ilk olma özelliği de dikkate alınarak, yabancı sermaye konusunun tüm unsurlarının içerikte yer alması amacıyla kitapta yorum ve değerlendirmelerine yer verdiğimiz Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdür Vekili Berrin Bingöl kamu/resmi, Yabancı Sermaye Derneği Başkanı Şaban Erdikler sivil toplum örgütlerinin, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Celal Sönmez de özel sektörün bakış açışını yansıttı. Ve araştırmanın tüm ayaklarının yere sağlam basması açısından da kente yatırım yapmaya gelenlerin bakış açısına ihtiyaç vardı. Bu eksikliği de, Bursa için “temel sektörler” diye adlandırabileceğimiz, “otomotiv ana sanayi, oto yan sanayi, tekstil ve konfeksiyon, makine-metal ve gıda” dan, geldikleri ülkeler de gözönünde bulundurularak seçilen şirketlerin üst düzey yöneticileri ile yaptığımız söyleşiler tamamladı. Bu kapsamda, Bosch AŞ Genel Müdürü Gürcan Karakaş, Tofaş Türk AŞ CEO’su Alfredo Altavilla, Aunde Teknik AŞ Genel Müdür Yardımcısı Behiç Urun, Coats İplik Genel Koordinatörü İlhami Çelik, Tat Konserve Sanayii A.Ş. Mali İşler ve Finans Direktörü Ahmet Türkoğlu, Çimtaş Boru AŞ Genel Müdürü Cem Geyik, WAM Asansör Yönetim Kurulu Başkanı Abdul Ghani Hussain ve Zey-Tur San Gıda AŞ Genel Müdürü Tamer Ersoy ile yaptığımız söyleşilerde, bu şirketlerin neden Bursa’yı tercih ettiğini, yatırım iklimi hakkındaki görüşleri, yarattıkları katma değer, yakaladıkları performans ve gelecek planlarıyla ilgili sorularımıza cevap aradık. -8- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Son bölümde Bursa’da yatırım iklimi ve “yabancı sermayeli şirket kuruluşu” ile ilgili prosedürlere de çalışmanın içeriğinde yer verdik. Sonuç olarak, 2005 yılında gerçekleştirilen bu çalışma, sadece kentteki yabancı sermayenin envanterini çıkarmakla kalmayıp, yabancı yatırımcının memnuniyetini ölçtüğü ve beklentilerini ortaya çıkardığı gibi, özellikle Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne tam üyelik müzakerelerine başlanması ile artan ‘yabancı sermayenin tercih edeceği ülke olma’ beklentisine de hizmet etmektedir. Bu bakış açısıyla, Türkiye’de yatırım yapmayı planlayan yabancı yatırımcılar için bu çalışma, Bursa adına ve Bursa için fizibilite raporu özelliği taşıyan bir davettir aynı zamanda.... -9- Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Çalışmanın metodolojisi ■ Bursa’daki doğrudan özel yabancı yatırımların profilini çıkarmak amacıyla ilk kez gerçekleştirilmiştir. ■ Bu çalışma, Bursa ve ilçelerindeki doğrudan yabancı sermayeli şirketleri kapsamaktadır. ■ Araştırma sürecinde, tespit edilen yabancı sermayeli şirketlere hazırlanan anket formları gönderilmiş ve ankete cevap veren firmaların beyanlarına göre bir değerlendirme yapılmıştır. ■ Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Derneği, Bursa’da faaliyet gösteren tüm oda ve organize sanayi bölge müdürlükleri ile işbirliği yapılarak yaklaşık 300 firma ile iletişim kurulmuştur. ■ Çalışma, Bursa’da ve ilçelerinde sabit yatırım yapmış, üretim yapan ve istihdam yaratan yatırımlarla, şube şeklinde faaliyet gösteren 22 şirket ile birlikte toplam 197 firma tespit edilmiş ve 113’ü ankete katılarak bilgi vermeyi kabul etmiştir. Çalışmanın tamamlanma sürecinde BTSO’ya kayıt yaptırarak faaliyetine başlayan yeni yatırımlar sadece getirdikleri sermayelerle çalışmada yer alabilmiştir. ■ Çalışmada, Bursa’da faaliyet gösterdiği halde, bilanço bilgilerini vermek istemeyen firmalar sadece ülke ve sektörel değerlendirmeye tabi tutulmuş, sermaye dışındaki finansal verileri genel toplamlarda yer alamamıştır. ■ Araştırmada, firmalara, 2004 yılındaki net iç ve dış satış (ciro) tutarları, üretimden satışlar tutarı, ihracatları, 2004 yılının enflasyona göre düzeltilmiş vergi öncesi dönem karları, net dönem karı, var ise 2004 yılı zararları, 2004 yılı net varlıklar (Aktif) toplamları, öz sermayeleri toplamları, ödenmiş sermayeleri, 2004 yılı kurumlar vergisi matrahı, stopajı, 2004 yılında ödenen toplam KDV, 2004 yılında ödenen SSK Primi toplamı, muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenen toplam vergiler, kiralar, ücretler toplamı, - 10 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 2004 yılında maaş ve ücretle çalıştırdıkları kişi sayısı, kentte yapılan toplam yatırım tutarı ve 2005 yılında ar-geye ayrılan bütçe miktarı sorulmuştur. ■ Araştırmada, yabancı sermayeli şirketler sadece özsermaye, ödenmiş sermaye, istihdam, ciro, ihracat, ödenen toplam vergiler, kentte yapılan toplam yatırımlar kriterlerine göre “ilk 10” sıralamasına tabi tutulmuştur. ■ Otomotiv ana sanayiinin oto yan sanayiiden ayrı bir sektör olarak değerlendirilmesinin sebebi; bu iki sektörün birlikte değerlendirilmesi durumunda otomotiv ana sanayiinin değişkenlerinin sürekli sapan değerler veya aynı anlama gelmek üzere, aykırı değerler olarak karşımıza çıkmalarıdır. Bu değerlerin oto yan sanayii için elde edilecek ortalama değerleri aşırı derecede yükseltmelerini önlemek için otomotiv ana sanayii bu çalışmada ayrı bir grup olarak değerlendirilmiştir. ■ 2004 yılı için 12 aylık ortalama ABD Doları kuru 1,429201 YTL olarak hesaplanmıştır. ■ Şirketlerin ticari ünvanları sadece listelerdeki sıralamalarda tam olarak kullanılmış, metinlerde anlatımı kolaylaştırmak amacıyla şirketlerin isimleri kısaltılarak kullanılmıştır. ■ Şubelerin sermayeleri, şirketlerin büyük bölümü merkez sermayelerini baz aldığı için hesaplamalarda dikkate alınmamıştır. ■ Çalışmada, şirketlerin Bursa’ya getirdikleri reel sermaye hesaplanırken, gerçeğe daha yakın bir veri elde edebilmek amacıyla; tüm şirketlerin ödenmiş sermaye rakamlarına ulaşılamadığından, özsermayeler dikkate alınmıştır. - 11 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Onlar en az bizler kadar bizden Celal SÖNMEZ Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Bursa’nın yabancılar açısından cazip bir yatırım merkezi olmasının sadece bugüne özgü bir durum olmadığını tarih bize çok açık gösteriyor. Bursa’nın ekonomi tarihine ilişkin kaleme alınmış kitaplar incelendiğinde; ilk planda, daha Oda’nın kuruluşunda kentteki yabancıların ekonomik hayata katkıları göze çarpıyor. Cumhuriyet öncesi dönemde, sadece Bursa’da değil tüm ülkede gayrimüslimlerin ticaret ve sanayi hayatındaki hakimiyetinin zirve yaptığı bu döneme denk gelen 1889 yılında Oda’nın toplam 750 üyesinden 437’sinin gayrimüslim yabancılara ait olduğu görülüyor. Odamız’ın kurucuları ve ilk seçilen yönetim kurulunda da yine yabancıların etkin rol alması bu dönemin ekonomik iklimine uygun bir gelişme olarak tarihteki yerini alıyor. Savaş yıllarının ardından Cumhuriyet’in ilanı ve sıkıntı, yoksulluk ve zorluklarla geçen yıllarda da aynı yoğunlukta olmasa da yabancıların izlerine rastlamak mümkün. Bursa’nın ipek ve tekstil merkezi olmasında yine yabancı tüccar ve üreticilerin büyük payı olduğunu, kent ve ülke ekonomisine hem geçmişte hem de bugün büyük katkılar sağladığını reddedemeyiz. - 12 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Aynen “sermayenin dini, ırkı, ulusu yoktur. Kendisini güvenli gördüğü limana yanaşır ve demir atar” sözünün klişe olmakla birlikte doğruluğunu ve anlamını hala reddedemeyeceğimiz gibi... Gerek cumhuriyet öncesi gerek sonrası dönemde ve günümüzde onlar her ne kadar “yabancı” olarak adlandırılsalar da, ülke ekonomisine katkıları dikkate alındığında, aslında onlar “en az bizler kadar bizden”... Bugün 28 ülkeden 18 farklı sektörde faaliyet göstermek üzere 197 yabancı şirket Bursa’yı seçip, faaliyetine devam ediyorsa ve Odamız’a sık sık yabancı ortaklı şirket kaydı alabiliyorsak, bu, Bursa’nın yatırım cazibesini koruduğunu gösterir. Dünya rekabetinde adları ön sıralarda anılan şirketler, Bursa’da üretim yapmaya devam ediyorsa, halihazırdaki yatırımlarını büyütüyorsa ve yeni yatırımlar da gelmeye devam ediyorsa, bu, uluslararası ekonomi literatüründe kentimizin saygınlığının ve kredibilitesinin yükseldiğine işaret eder. Yabancı yatırımlar açısından Türkiye’nin performansına bakıldığında ise gerçekleşen rakamların Türkiye gibi iç piyasası geniş, ekonomik potansiyeli zengin ve stratejik konumu elverişli bir ülke için son derece yetersiz kaldığı aşikardır. İşte bu noktada, kentin yatırım cazibesini neye borçlu olduğunu göstermesi ve yabancı yatırımcıların profilini çıkarması bakımından önem arzedeceğini düşündüğümüz bu araştırmayı sunmaktan gurur duyarken, emeği geçenlere teşekkür eder, çalışmanın, sadece kentimiz değil ülkemiz açısından da hedefe hizmet etmesini ve hakettiği yeri bulmasını dileriz. - 13 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri AB müzakerelerine başlanması çok önemli bir güven unsuru Berrin Bingöl Yabancı Sermaye Genel Müdürü 1980’ler sonrasında dünyada başlayan global ekonomi trendinin neticesinde belki de en çok konuşulan kavramlardan bir tanesi yabancı sermaye olmuştur. Ülke ekonomileri dışa açılırken ihtiyaçları olan tasarruf açıklarını borçlanma ve/veya yabancı sermaye yolu ile kapatmak zorunda kalmışlardır. Dış ve iç borçlanma yolu ile elde edilebilen kaynaklar borçlanabilme sınırlarına ulaştığı zaman ise yabancı sermaye daha da önemli olmuş, yabancı sermayeli yatırımlar ülke ekonomileri için neredeyse olmaz ise olmaz bir unsur haline gelmiştir. Yabancı sermayenin 1980’li yıllarda artan önemine paralel olarak, 1990’lı yıllarda uluslararası sermaye hareketleri hızlanmış ve doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) artış trendine girmiştir. Ancak 2001 yılından itibaren dünyada toplam DYY miktarı üç yıl boyunca düşüş (2001: % 41, 2002: % 13, 2003: % 12) göstermiş, 2004 yılında ise % 2 oranında artarak 648 milyar ABD Doları’na ulaşmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin (GOÜ) çektiği doğrudan yabancı yatırım miktarları 2004 yılında % 40 artış göstererek 233 - 14 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri milyar ABD Dolarına yükselirken, Çin en çok doğrudan yabancı yatırım çeken ülkeler arasında ABD ve İngiltere’nin ardından üçüncü sırada yer almıştır. Sıralamada Türkiye, 2004 yılında çektiği 2,7 milyar ABD Doları yabancı sermaye ile, 35’inci sırada bulunmaktadır. Ülkemiz, benzer ekonomiler ile karşılaştırıldığında, doğrudan yabancı yatırımlar pastasından yeterli pay alamamaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi, 90’lı yıllarda yaşanan inişli çıkışlı trend, yüksek ve kronik enflasyon ve yüksek kamu açıkları ile yaşanan istikrarsız bir ekonomik yapı idi. Ülkemizde ekonomide istikrarı sağlamak üzere uygulanmakta olan reform programı kapsamında, sürdürülebilir büyümenin özel sektör yatırımları ile sağlanması temel hedef olarak benimsenmiş, bunun için yatırım ve üretim ortamının iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Türkiye’de son iki yılda makro istikrarın sağlanması yönünde çok önemli mesafeler alındığı gözlenmektedir. - 90’lı yıllar boyunca inişli-çıkışlı bir görünüm arz eden ve 1993-2002 döneminde ortalama % 2.8 gibi Türkiye’nin potansiyelinin çok altında gerçekleşen büyüme hızı, son üç yılda ortalama % 8 civarına yükselmiştir. - Üretim ve yatırım ortamının önündeki en büyük engeli oluşturan enflasyon, 30 yıl aradan sonra ilk defa tek haneli düzeye inmiştir. Kamu maliyesi disiplin altına alınmış, bütçe açığının GSMH’ya oranı 2001 yılındaki % 17 seviyesinden 2004 yılında % 7’ye düşmüştür. - Kamu borç stoğunun sürdürülebilirliği ve çevrilebilirliği endişeleri tümüyle ortadan kaldırılmıştır. Elde edilen bu kazanımları geleceğe taşıyarak kalıcı hale getirmek ve daha da güçlü kılmak için yapısal reformlara hız verilmiştir. - 15 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri - 2003 yılında özel sektör yatırımları % 30 oranında artış göstermiş ve 40,6 katrilyon seviyesine ulaşmıştır. 2004 yılında da yatırımlar % 49,3 oranında artarak 60,6 katrilyon TL olmuştur. Bilindiği gibi makro ölçekte atılan adımların yanı sıra, ülkemizde yatırım ortamını hem yerli ve hem de uluslararası yatırımcılar açısından daha cazip hale getirmek ve Türkiye’nin rekabet gücünü artırmak amacına yönelik olarak hazırlanan ve Bakanlar Kurulu Prensip Kararıyla kabul edilen “Türkiye’de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı” kapsamında Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) kurulmuştur. Anılan Kurul özel sektörün yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına getireceği sinerji gözönüne alınarak kamu-özel sektör işbirliğine dayalı olarak tasarlanmıştır. Bu kapsamda yatırım yapılması sürecinde karşılaşılan tüm idari engelleri kapsayan bir amaçla oluşturulan program çerçevesinde 10 adet teknik komite teşkil olunmuştur. Bu meyanda YOİKK, kurul başkanı ve üyelerinin insiyatifinde, reform programlarını yürütecek olan teknik komite faaliyetlerini yönlendirmek üzere ilk toplantısını 22 Mart 2002 tarihinde gerçekleştirmiş ve o tarihten bu yana Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu bünyesinde, özel sektör ve kamu sektörü temsilcilerinin katılımının sağlandığı bir platform olarak, yatırım ortamını iyileştirerek özel sektör yatırımlarına ivme kazandırmak amacıyla çalışmalarına kararlılıkla devam etmektedir. YOİKK yapısı içinde yer alan Teknik Komite çalışmaları sonucu önemli kazanımlar elde edilmiştir. Bunun dışında, ülkemizde yatırımcılarımıza ideal yatırım ortamını sunmak amacıyla yürütülen faaliyetlere uluslararası bir bakış açısı getirmek üzere 2004 yılında bir insiyatif daha geliştirilmiştir. 19 çok uluslu şirketin, yatırımların yeri konusunda belirleyici rolü bulunan üst düzey yetkililerinden oluşan bir “Yatırım Danışma Konseyi (YDK)” - 16 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri kurulmuş ve Konsey ilk toplantısını 15 Mart 2004 tarihinde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında gerçekleştirmiştir. Konseyin amacı; Türkiye’de yatırım ortamının iyileştirilmesi alanında yürütülen çalışmaların, Konseyin üyeleri olan yabancı yatırımcılar tarafından değerlendirilmesi,Türkiye’nin dünya ekonomisindeki rekabet gücünün artırılması için atılacak adımlar konusunda yatırımcılar ve en üst düzeyde politika yapıcılar arasında fikir alışverişinin sağlanacağı bir platform oluşturulmasıdır. 29 Nisan 2005 tarihinde, yine Sayın Başbakanımız başkanlığında İstanbul’da ikinci kez gerçekleştirilen YDK toplantısında; son bir yılda yatırım ortamının iyileştirilmesi konusunda Türkiye’nin gösterdiği performans değerlendirilmiş ve önümüzdeki bir yıl içinde bu alanda Türkiye’nin ulaşması gereken somut hedeflerin belirlenmesi üzerinde yoğunlaşılmıştır. YDK bünyesinde alınan kararların, YOİKK zeminine taşınarak somut olarak hayata geçirilmesi sağlanmaktadır. Bu anlamda YDK yatırım ortamını iyileştirme faaliyetlerine kalın çizgilerle de olsa yön verici bir işlev üstlenmektedir. Bu çalışmalarla, ülkemizde yatırım ortamının iyileştirilebilmesi amacıyla birçok yasal düzenleme ve mevzuat değişikliği gerçekleştirimiştir. Yapılan yasal düzenlemelerin başlıcaları arasında; Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım yapmak için aranan minimum sermaye miktarını ve ön izin alma şartını da ortadan kaldıran, doğrudan yabancı yatırım, yatırımcı gibi kavramları uluslararası standartlarda tanımlayan “Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu” ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını yabancıların çalışma izinleri konusunda tek yetkili kılan “Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun” sayılabilir. Ayrıca, ticaret sicil memurluklarını tek adres yaparak, şirket kuruluşunu bir günde mümkün hale getiren Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddelerinin değişimi de, bu düzenlemelere dahildir. Bunların yanı sıra Kanunlar ise 4857 Sayılı İş Kanunu, 4884 Sayılı Şirket Kuruluş Kanunu, 5118 - 17 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Sayılı Marka Kanunu, 5000 Sayılı Türk Patent Enstitüsü Kanunu, 4904 İş Kurumu Kanunu gibi kanunlarla yatırım ve yatırımcıların önünü açmaya yönelik basitleştirmelere gidilmiştir. Önümüzdeki dönemde de yatırım ve işletmeye alma aşamalarındaki sektörel izinler konusunda yaşanan mükerrerliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak da önemli çalışmalara devam edilecektir. Bu hususlarda kaydedilecek gelişmelerin, önümüzdeki yıllarda özel sektör yatırımlarını daha da artırması beklenmektedir. Nitekim, makro ekonomik istikrar ve yatırım ortamını iyileştirme çalışmaları doğrudan yabancı yatırım istatistiklerine de yansımış ve “Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu”nun yürürlüğe girdiği 17 Haziran 2003 tarihinde 6301 olan yabancı sermayeli şirket sayısı, 2005 yılı Eylül sonunda 11.454’e ulaşmıştır. Haziran 2003 öncesindeki on yılda, bazı istisnalar dışında yıllık olarak 1 milyar ABD Doları’nı aşamayan uluslararası sermaye girişi, 2003 yılında 1.694 milyon ABD Doları ve 2004 yılında 2.568 milyon ABD Doları düzeyine ulaşmıştır. Yabancı sermayeli yatırımların yoğun olduğu şehirlerimizden biri olan Bursa’nın da bu yazıda belirtilen politikalar, düzenlemeler ve uygulamalardan olumlu etkilendiğini söylemek gerekir. Bursa ilinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirketlerin önemli bir bölümünün otomotiv ve otomotiv yan sanayinde yer aldığı ve dünya standartlarında üretim yaptığı hemen göze çarpmaktadır. Hemen ardından makina teçhizat, gıda, tekstil ve diğer sanayi dallarında uluslararası alanda rekabet edebilir, ileri teknoloji ile üretim yapan firmaların faaliyette bulunduğu görülmektedir. Bursa, sahip olduğu sanayi ve ticaret alt yapısı, organize sanayi bölgeleri, yetişmiş işgücü ile yabancı sermayeli firmaların yatırım tercihlerinde öncelikli yer almaktadır. Bu nedenle sağlanan makro ekonomik istikrar ve yatırım ortamı iyileştirme çabalarının neticesinde ülkemize gelmesi beklenen yabancı sermaye yatırımlarından Bursa’nın büyük oranlarda pay alacağını söylemek gerçekçi bir tahmin olacaktır. - 18 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Ülkemizde, sağlanan ekonomik ve siyasi istikrarın yanı sıra, Avrupa Birliğine üyelik müzakerelerine başlanmış olması, yabancı yatırımcılar için çok önemli bir güven unsurudur. Yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarının yanı sıra oluşan bu pozitif ortam, ülkemizin doğrudan yabancı yatırımlar açısından hakettiği potansiyele ulaşmasını sağlayacaktır. - 19 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 2000'lerde Türkiye'de Yabancı Yatırımlar Şaban ERDİKLER Uluslararası Yatırımcılar Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Türkiye'de yabancı sermaye hareketlerinin geçmişini üç evreye ayırmak olasıdır. Bu evrelerden birincisi 1980 öncesi, ikincisi 1980-90 arası ve üçüncüsü 1990 sonrasıdır. 1980 öncesinde, Turkiye'ye önemli boyutta yabancı yatırım gelmediğini söyleyebiliriz. 1954'den 1980'e kadar geçen 25 yılda, otomotiv, ilaç, gıda ve petrol sektörlerine yapılan az sayıda yatırımın toplam değeri, 228 milyon dolar olmuştur. Bu miktarın tamamına yakın bir bölümü, üç adet petrol, iki adet otomobil, beş adet otobüs-kamyon, sekiz adet ilaç, üç adet araba lastiği firması, üç kamu ortaklığı ve sayıları onbeşi geçmeyen gıda. kimya, elektrikli alet ve makina firması tarafından yapılmıştır. 1980 yılında 24 Ocak kararlarından sonra, liberalizasyon politikalarıyla birlikte, yatırımlar yavaş yavaş gelişmeye başlamıştır. Gelişmenin hızlanması, 8O' li yılların ikinci yarısına rastlamaktadır. Yatırımlar, 1987 yılında ilk kez bir yılda 200 milyon dolar rakamını aşarak bir aşama kaydetmiş, daha sonra 1988 ve 89 yıllarında her yıl ikiye katlanarak, 1990 yılı sonunda yılda 1 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Yabancı yatırımlar, 1990 yılından bu yana, yılda 1 milyar dolar seviyesinin üzerine çıkamamıştır. - 20 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 1980'lerin ikinci yarısında hızlanarak, 1990 yılında 1 milyar dolar seviyesine ulaşan yabancı yatırımların, 1993 yılına kadar yarıya yakın bir bölümünü, Türkiye'ye ilk kez gelen yeni yatırımlar oluşturmakta idi. 1994 ekonomik krizinden sonra, toplam yabancı yatırımlar içinde yeni yatırımların oranı süratle düşmüş ve 95 yılından bu yana, yeni yatırımların oranı yüzde 5 ila 10 seviyeleri arasında kalmıştır. Yıllık yüzde 5-1O düzeyinde yeni yabancı yatırım, yılda 50 ile 100 milyon dolar yatırıma tekabül etmektedir. Sözü edilen yeni yatırım rakamlarının Türkiye için son derece önemsiz rakamlar olmasının yanında, 50 - 100 milyon dolarlık bu yatırımın 300-400 firma tarafından yapılması, rakamın önemini daha da azaltmaktadır. Bunların tamamına yakın bir bölümü, şahıs firması niteliğinde, çok küçük yatırımlardır. Türkiye'nin her yıl çekmesi gereken yatırım miktarı üzerinde ise, çeşitli spekülasyonlar yapılmaktadır. Bu rakamın asgari 25-30 milyar dolar seviyesinde olması gerektiğini söylemek mümkündür. Amerikan hükümeti tarafından 2000'li yıllar için geliştirilen "Gelişmekte Olan 10 Büyük Pazar" stratejisinde, gelişmekte olan en önemli 10 ülkenin, 2000 yılında ABD'nin dış ekonomik ilişkileri içinde bir Avrupa, ya da Japonya'nın düzeyine ulaşacağı. 2010 yılında ise, 10 ülkenin payının Avrupa ve Japonya'nın toplam hacmini aşacağı öngörülmektedir. Bu ülkeler arasında, Türkiye'ye önem bakımından Çin'den sonra ikinci sırada yer verilmektedir. Stratejinin geliştirildiği 1994 yılından bu yana meydana gelen gelişmeler, ulaşılan düzeylerin stratejide öngörülenlerin de ötesine geçilebileceğini göstermiştir. Gelişmekte olan 10 büyük pazar stratejisi içinde öngörülen gelişmeleri göstermeyen tek ülke Türkiye olmuştur... Stratejinin mimarı olan ABD'nin Dış Ticaretten Sorumlu Eski Ticaret Müsteşarı Jeffrey Garten'ın yaklaşımına göre, Türkiye'nin 1998 yılında 50 milyar dolar yatırım çeken Çin'in gerisinde, 28 milyar dolar yatırım çeken Brezilya'nın önünde - 21 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri olması gerekmektedir. Yani, Türkiye'nin yılda 30 ila 50 milyar dolar arasında bir rakamı yabancı yatırım olarak çekmesi gerekmektedir. Yukarıda verilen Türkiye'ye gelen yabancı yatırım rakamları, bu rakamlar ile kıyaslanamayacak bir seviyede bulunmaktadır, Türkiye için potansiyel olarak öngörülen rakamlar abartılı değildir. 1998 yılında Çin'in 50, Brezilya'nın 28, Polonya'nın 10 milyar dolar yatırım çekmiş olmaları, gerekli ortam hazırlandığında, Türkiye'nin rahatlıkla sözü edilen rakamlara ulaşabileceğini göstermektedir. 1990 yılında, Türkiye ilk kez 1 milyar dolar yatırım seviyesini yakaladığında, Çin 3.5 milyar dolar, Brezilya, Meksika ve Endonezya 1'er milyar dolar yatırım çekmiş bulunmaktaydı. 1990 yılında, kişi başına çektiği yatırım rakamıyla, Çin dahil, bütün bu ülkelerin önüne geçmiş olması, Türkiye'nin bugün de böyle bir düzeyi rahatlıkla yakalayabileceğinin kanıtıdır. ABD gibi, Ingiltere de Türkiye'yi en önemli on ülke kategorisine dahil etmiş ve Türkiye ile ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi için harekete geçmiştir. Bu ve benzeri yaklaşımlar, strateji niteliğinde olmasa da genel bir politika olarak birçok diğer ülkenin yaklaşımlarında da gözlenmektedir. Sahip olduğu potansiyele ve bu potansiyelin gereği, birçok yatırımcı ülkenin olumlu yaklaşımına rağmen, Türkiye'nin uzun yıllar arzu edilen yatırım seviyelerini yakalayamamasının temelinde, ekonomik ve siyasal koşullarda varolan istikrarsızlığın yattığı bilinmektedir. Dünyanın en yüksek enflasyonlarından birine sahip Türkiye'de, ekonomik istikrarsızlığı, yüksek bütçe açıkları, kamunun yüksek borçlanma ihtiyacı dolayısıyla faizlerin çok yüksek oluşu, özelleştirmede bir türlü mesafe alınamaması ve benzeri faktörler beslemekte, bunun yanında bir yatırımcı için son derece önemli olan fikri hakların, özellikle telif hakları ve markaların yeterince korunmaması, gümrük dışı engellemeler, fiyat kontrolleri, adliye sistemimizin eksiklikleri dolayısıyla, adaletin tecellisinde meydana gelen gecikmeler ve benzeri hususlar, yatırım ortamının cazibesinin kaybolmasına neden olmuştur. - 22 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Türkiye, her şeyden önce, dünyanın en önemli 10-15 pazarından biridir. Büyük pazar olanaklarına ilave olarak, Türkiye'nin insan kaynaklarının gelişmiş ülke insan kaynaklarının kalitesi ile kıyaslanacak derecede gelişkin olarak kabul edilmesi, altyapı olanaklarının iyi durumda olması, Turkiye'nin hemen tüm çok taraflı anlaşmalara katılmış olması ve altmış dolayında ülke ile yatırımların korunması ve çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalamış olması, Türkiye madalyonunun diğer yüzünü oluşturmaktadır. Daha istikrarlı dönemlerde Türkiye'de yatırım yapmış yatırımcıların, yatırımlarını sürekli genişletmelerinin ve Türkiye'yi bölgesel merkez seçerek, Doğu Avrupa'dan Orta Asya'ya, Karadeniz ülkelerinden Orta Doğu'ya kadar çok geniş bir alanda faaliyetlerini Türkiye üzerinden yürütmelerinin altında, bu gerçekler yatmaktadır. Türkiye'den kar transferleri çok düşük seviyelerdedir. 1954 yılından bu yana, transfer edilen toplam yabancı yatırım karları 1.5 milyar dolar dolayındadır. Karlar genelde yeniden yatırılmaktadır. 2003 yılında iktidara gelen AK Parti Hükümeti, mevcut ekonomik ve politik istikrarsızlıkların önüne geçebilmiş, yapısal ve yatırım ortamını iyileştirme reform çalışmalarında son derece önemli katkılarda bulunmuştur. Bir kere daha altını çizmek gerekirse, Türkiye'nin büyük potansiyeline rağmen, yabancı yatırımları ülkeye cezbetmedeki yaşadığı sıkıntıları yaratan olay, bugün kadar istikrarsızlık ve güven eksikliği olmuştur. Türkiye içinde bulunduğu koşullarda, büyük potansiyeline rağmen, yatırımcıya güven verememiştir. Bu tabloyu değiştirebilmek, bugün Türkiye'nin elindedir. Türkiye'nin bu tabloyu çok kısa sürede değiştirebilmesi ve yılda 25-30 milyar dolar yatırım çekebilmesi, hiç de zor değildir. Pek çok gelişmekte olan ülke, iki, üç yıl gibi kısa sürelerde, yabancı yatırımları sekiz, on kat artırma başarısını göstermiştir. Diğer üIkelerle karşılaştırıldığında, bunu başarmak Türkiye için daha kolay gözükmektedir. - 23 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Türkiye'nin 3 Ekim’de AB'ye tam üyelik müzakerelerine başlamış olması yabancı yatırımcılar arasında son derece olumlu bir hava yaratmıştır. Türkiye artık, yabancı yatırım isteyip istemediği konusunda kararını vermelidir. Türkiye'nin yabancı yatırım istememe gibi bir şansının bulunmadığı düşünülüyorsa, o zaman, bugün nelerin yapılıp, nelerin yapılmaması gerektiğinin çok açık bir biçimde ortada durduğunun görülmesi gerekmektedir. Türkiye, bugün büyük bir fırsat yakalamış bulunmaktadır. Yapılmakta olan özelleştirmelerle birlikte yıl sonuna kadar ülkeye gireceğini düşündüğümüz 4 milyar dolarlık yatırım da dahil edilirse, bu yıl sonuna kadar çekilecek yabancı sermaye miktarının toplamda 10-12 milyar dolar dolayında olacağı beklenmektedir. Yürütülmekte olan reform çalışmaları başarılı bir biçimde sürdürülebilirse ve uygulamada bir takım adımlar atılabildiği takdirde Türkiye yılda 2530 milyar dolar yatırım çekebilecek bir ülke olarak öne çıkacaktır. Sonuç olarak, Türkiye, yabancı yatırımcılar tarafından dünyanın en cazip yatırım noktalarından biri kabul edilmektedir. Türkiye, bu önemli potansiyelini, içinde bulunduğu istikrarsız koşullar nedeniyle realize edememekte, ülkeye gelebilecek yatırım miktarının ancak otuzda birini çekebilmektedir. Son dönemde atılmış bazı olumlu adımların arkasının getirilmesi, istikrar programının başarıya ulaşması, yatırım ortamının eksiklerinin giderilmesi ve Avrupa Birliği ile mevzuat uyumunun sağlanması sürecinde mesafe alınması sonucunda, Türkiye özlenen ölçüde yatırım çeken bir üIke haline süratle gelebilecektir. - 24 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri TARİHTEN GÜNÜMÜZE BURSA’DA YABANCI SERMAYE - 25 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa yabancı sermayeye aşina... Bursa gerek Cumhuriyet öncesi gerekse Cumhuriyet’in ilanından günümüze yabancı sermayenin yatırım yapmasına oldukça aşina. İlk olarak Bursa Ticaret Odası’nın kuruluşunu gerçekleştiren ekipte görev alan Kartaki Efendi, Kişkar Efendi ve Kostan Efendi’nin yanı sıra ilk Genel Sekreter Elmasyan Efendi’nin gayrimüslim yabancılar olması, yabancıların kent ekonomisinde ne denli aktif rol aldıklarını gösteriyor. Yabancıların ticarette kendini hissettiren ağırlığı, Cumhuriyet öncesinde tüm ülkede olduğu gibi Bursa’da da değişmeyen bir tablo olarak karşımıza çıkıyor. Bunun en somut örneği de, 1889 yılında kurulan Bursa Ticaret Odası’na Cumhuriyet’in ilanına kadar geçen 34 yılda 313’ü müslüman Türk, 437’si ise gayrimüslim olmak üzere toplam 750 üyenin kaydedilmiş olmasıdır. 1880-1900 yılları arasında Bursa’da yaşayan 100 bin kişinin 52 bin 426’sının müslüman, 30 bin 509’unun hristiyan Rum ve Ermeni ve 17 bin 65’inin de yahudi olması, yabancıların sadece ticaret hayatında değil, sosyal yaşamdaki nüfuzlarını göstermesi bakımından önemli. Yazılı kaynaklar, Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar olan dönemde Bursa’da yabancıların özellikle ticaret yaptıklarını ve ipekhane işlettiklerini gösteriyor. - 26 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 1915 sayımına göre, Bursa’da evlerde ayakla işletilen 90 mancılık ve çevrici güç ile çalışan 41 ham ipek imalathanesi bulunuyordu. Bu fabrikadan sadece 6’sı Türkler’in 33’ü ise gayrimüslim kişilerin elindeydi. BTSO kayıtlarındaki yabancılar Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın kayıtları incelendiğinde, ilk yabancı uyruklu üye kaydının “2350” sicil numarası ile Kozahan’da ipek fabrikatörlüğü yapmak üzere Marsel Romangal için yapıldığı tespit edilebiliyor. 1910’da Oda’ya kaydolan 1884 doğumlu Fransız bir katolik olan Romangal’ın şirketinin 1950 yılında da “terk-i ticaret” ettiği belgelenebiliyor. Musevi bir sigortacı ve aynı zamanda ipekhane işleten H.Mişon Baruh da, “7181” sicil numarası ile 1926’da Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’na kaydolup, 1954 yılında da ticarete son vermiş görünüyor. 1950’ler ulusal sermaye güçleniyor Cumhuriyet’in ilanından dünyada yabancı yatırımların hızlanmaya başladığı 1950’li yıllara gelindiğinde, ticaretin millileştiği ve devlet eliyle birçok üretim tesisinin devreye sokulduğu görülüyor. Bursa’da da 1925 yılında temeli M.Kemal Atatürk tarafından atılan ve bugünkü adı İpek-İş olan “Bursa Dokumacılık ve Trikotaj Anonim Şirketi” ve 1938 yılında temeli atılan Merinos Fabrikası, ekonomide millileşme döneminin en tipik eserleridir. Türkiye’nin liberal ekonomiye geçiş tercihini yaptığı 1980 yılına kadar olan dönemde, bir taraftan özellikle stratejik alanlarda devlet eliyle fabrikalar kurulurken, diğer yandan - 27 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri da ülkeden yabancı sermaye çıkışı gerçekleşmiştir. Bursa’da da 1980 öncesinde kurulan ve bugün hala faaliyetlerini sürdüren yabancı sermayeli şirketlerin sayısının 13 olması da bu dönemde yabancı ortaklı kuruluşların elverişli ortam bulamadıklarını gösteriyor. 1980 dönüm noktası 1980 yılı Türkiye’de pek çok konuda olduğu gibi, yabancı sermaye yatırımları konusunda da dönüm noktası sayılabilir. İç politikada istikrarın sağlanması, 24 Ocak Kararları ile birlikte ekonomik krizin atlatılmasında gösterilen çaba ve ekonomik reformların devam ettirilmesindeki kararlı tutum, yabancı yatırımcıların Türkiye ekonomisine olan güvenini artırmıştır. Bu gelişmede önemli rol oynayan faktörlerden birisi de, yabancı sermaye ile ilgili yasal düzenlemelerle idari işlemlerin daha basit ve anlaşılır hale getirilmesinde gösterilen gayrettir. 2000’li yıllar... Gümrük Birliği’nin kabulünden sonra dahi beklenen ölçüde yabancı sermaye çekemeyen Türkiye’deki gelişmelere paralel bir süreç Bursa’da da yaşanmıştır. Bu bağlamda, bugün faaliyetini sürdüren 197 yabancı sermayeli şirketin 78’i 1980-2000 yılları arasındaki 20 yılda, geriye kalan 119’u da 2000 yılından günümüze kadar geçen 6 yılda kurulmuş ve faaliyete geçmiştir. 3 Ekim 2005 tarihi de, Avrupa Birliği’ne Türkiye’nin tam üyelik müzakerelerini başlatan tarih olarak olduğu kadar, aynı zamanda, yabancı sermaye yatırımlarıyla ilgili beklentinin de doruk noktasına ulaşması anlamında öneme sahiptir. - 28 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri YABANCI YATIRIMIN YARATTIĞI KATMA DEĞER… Araştırma sonuçları, Türkiye’de adı ‘sanayi’ kelimesi ile birlikte anılan Bursa’da, 28 ülkeden 18 sektörde 197 yabancı şirketin faaliyette bulunduğunu gösteriyor. Son yıllarda Bursa, yabancı yatırımcı için de önemli bir cazibe merkezi konumunda... - 29 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 28 ülkeden 18 sektörde 197 yabancı şirket faaliyette Bursa’da 28 farklı ülkeden gelen toplam 197 yabancı sermayeli şirket 18 farklı sektörde faaliyet gösteriyor. Söz konusu şirketlerin % 67.2’si çalışmaya katılarak anketle kendilerine yönlendirilen soruları yanıtladı. Buna göre; çalışmaya katılarak finansal bilgilerini paylaşan yabancı sermayeli 113 firmanın bilanço değerleri incelendiğinde; 9 İç ve dış satış (ciro) tutarları toplamının 10 milyar 637 milyon 693 bin YTL 310,62 YKR, 9 Kendi ürettiği mallardan yapılan iç ve dış satış tutarı toplamının 9 milyar 622 milyon 863 bin YTL 255,45 YKR, 9 İhracatları toplamının 3 milyar 731 milyon 242 bin YTL 807,46 YKR, Enflasyona göre düzeltilmiş 2004 yılı dönem karları toplamının 891 milyon 885 bin YTL 971,82 YKR, 9 Zararlar toplamının 25 milyon 90 bin YTL 385,78 YKR, 9 2004 yılı Kurumlar Vergisi matrahları toplamının 127 milyon 967 bin YTL 887,31 YKR, - 30 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 Kurumlar Vergisi stopaj toplamlarının 113 milyon 26 bin YTL 344,53 YKR, 9 2004 yılında ödenen KDV toplamlarının 98 milyon 979 bin YTL 952,64 YKR, 9 2004 yılında ödenen SSK primi toplamlarının 250 milyon 335 bin YTL 35,06 YKR , 9 Muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenen vergiler toplamının 118 milyon 720 bin YTL 90,13 YKR, 9 2004 yılı net varlık toplamlarının 6 milyar 76 milyon 972 bin YTL 213,49 YKR, 9 Öz Sermaye Toplamlarının 3 milyar 860 milyon 593 bin YTL 301,03 YKR, 9 Ödenmiş sermaye toplamlarının 1 milyar 656 milyon 913 bin YTL 85,20 YKR, 9 Net dönem karları toplamının 548 milyon 514 bin YTL 380,88 YKR, 9 Ücretle çalışanlar ortalamasının 33 bin 703 kişi, 9 Firmaların kentte 2005 yılı başına kadar yaptığı yatırımlar toplamının 3 milyar 349 milyon 95 bin YTL 676,30 YKR 9 2005 yılında ayrılan ar-ge bütçesi toplamının da 75 milyon 901 bin YTL 454,40 YKR olduğu görülmektedir. -Tablo 1-Bursa’daki yabancı sermayeli şirketler listesi. ŞİRKETİN ÜNVANI Oran Ortağın Ülkesi (%) Sektörü Sermayesi (YTL) 100 İSVEÇ OTO YAN SANAYİ 655.700,00 ABDUL GHANI HUSSAIN GROUP 2 ASANSÖR VE ELEKT. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 100 S. ARABİSTAN MAKİNA VE METAL 700.000,00 ACRİLON GROUP İPLİK TEKSTİL BOYA APRE EMPİRME SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ. 10 BULGARİSTAN 1 AB ROTECH 3 AEROSOFT DİZAYN MÜHENDİSLİK 4 SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ TEKSTİL VE KONFEKSİYON 225.000,00 100 İTALYA MUHTELİF 5 AKROS İMPORT LTD.ŞTİ. 50 RUSYA TİCARET 10.000,00 6 AKRUS EXPORT İMPORT LTD.ŞTİ. 50 RUSYA TİCARET 10.000,00 40 ALMANYA MAKİNA VE METAL 7 AKYAPAK MAK. SAN. TİC. A.Ş. - 31 - 5.000,00 940.619,36 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 8 AKYAPAK MAKİNA SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 39 ALMANYA 9 ALTA YEDEK PARÇA VE KALIP SAN. 40 10 AMATİS DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 11 ANT TOHUM TARIMSAL ÜRETİM VE PAZARLAMA LTD. ŞTİ. ÇİN HALK CUMHURİYETİ 95 İRAN 100 HOLLANDA MAKİNA VE METAL OTO YAN SANAYİ TİCARET TARIM 1.929.143,19 801.956,82 100.000,00 301.390,00 APP-ER CONTA SAN.VE 12 TİC.İTH.İHR.LTD.ŞTİ. 50 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 13 ARTPRİNT TEKSTİL SAN. TİC. AŞ. 25 FRANSA TİCARET 90.643,95 100 İSPANYA TİCARET 1.411.749,11 50 İSPANYA MAKİNA VE METAL 2.081.871,09 99 İRAN TİCARET 14 ARVİN KAYABA SİS AŞ 15 ASEMAT A.Ş. 16 ASGOLDAS TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ ASYILMAZLAR TEK.İNŞ.GIDA SAN. VE 17 TİC.LT.ŞT. TİCARET 50 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 19 AYB TEKSTİL SANAYİ 19 YUNANİSTAN EV TEKSTİLİ 20 AYDINLI A.Ş. 98 KUVEYT TEKSTİL VE KONFEKSİYON 21 BAĞ TURİZM LTD.ŞTİ. 66 ABD MUHTELİF 18 AUNDE TEKNİK TEKSTİL SAN. VE TİC. A.Ş. 0,01 YUNANİSTAN 22 BAMESA ÇELİK SERVİS SAN. VE TİC. A.Ş 100 İSPANYA VE FRANSA -38.827,53 10.000,00 34.270,33 49.154.216,07 228.245,58 0,00 100.000,00 MAKİNA VE METAL 41.362.354,70 10.000.000,00 BELTAN VIBRACOUSTIC TİTREŞİM 23 ELEMANLARI SAN. TİC. A.Ş. 50 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 24 BEMA MÜHENDİSLİK LTD.ŞTİ. 99 FRANSA MAKİNA VE METAL 40 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 3.290.668,75 50 FRANSA OTO YAN SANAYİ 522.005,24 95 MALEZYA TİCARET 116.543,00 25 BETA SEALS SIZD. ELEM.SAN. TİC. AŞ 26 BFTC BERTRAND FAURE TEKNİK OTO YAN SAN. VE TİC. A.Ş. 27 BG-TAŞ LTD.ŞTİ. 28 BİESSECİ BURSA TEKS. SAN. VE TİC. A.Ş. 16,93 FRANSA - 32 - TEKSTİL VE KONFEKSİYON 31.130,32 15.296.935,58 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 29 BODO BODE DOĞRUSAN OTO. YAN SAN. VE TİC. A.Ş. 30 BON FRUTTİ SOĞUK DEPO LTD.ŞTİ 31 BORÇELİK ÇELİK SAN.TİC.A.Ş. 32 BOSCH FREN SİST. SAN. VE TİC. A.Ş. 33 BOSCH REXROTH AŞ 34 BOSCH SAN. VE TİC. A.Ş. BPO B PLAS PLASTIC OMNIUM OTO YAN. 35 SAN. A.Ş. 50 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 6.470.479,40 99 LÜBNAN TİCARET 66.001,71 51,9 FRANSA VE ABD 84,49 ALMANYA MAKİNA VE METAL OTO YAN SANAYİ 548.494.140,00 21.045.318,00 100 ALMANYA MAKİNA VE METAL 100 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 449.128.248,32 50 FRANSA OTO YAN SANAYİ 14.704.588,33 BROKMER MADENCİLİK LİMİTED 36 ŞİRKETİ MACARİSTAN100 İSRAİL MADEN 37 BURSAM NDT LTD. ŞTİ 100 RUSYA MUHTELİF 1.320.000,00 160.000,00 50.000,00 38 CARGİLL TARIM VE GIDA SAN TİC AŞ 99 ABD GIDA 39 CARREFOUR SABANCI TİC MARK AŞ 60 FRANSA PERAKENDE 0,00 40 CHT Kimya AŞ 75 ALMANYA KİMYA 0,00 FİNANS 0,00 41 CİTİBANK AŞ-1 100 ABD 42 CJ-TUR YEM SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 100 43 CMA ULUSLAR. NAK. LTD.ŞTİ. 44 COATS TÜRKİYE İPLİK SAN. A.Ş. 45 COATS TÜRKİYE İPLİK SAN. A.Ş.(BURSA SERBEST BÖLGESİ) KORE CUMHURİYETİ 99 FRANSA 76,76 İNGİLTERE 76,76 İNGİLTERE 2.607.323,00 TARIM 2.783.203,71 HİZMET TEKSTİL VE KONFEKSİYON TEKSTİL VE KONFEKSİYON 1.288.349,73 41.646.412,00 4.800.000,00 46 COCA-COLA BURSA 100 ABD GIDA 47 CONTITECH LASTİK SAN. TİC. A.Ş. 100 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 17.447.835,82 22.358.283,00 48 ÇİMTAŞ BORU İMAL. VE TİC. LTD. ŞTİ. 50 ABD MAKİNA VE METAL 49 DANCA MOBİLYA LTD.ŞTİ. 80 HOLLANDA AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA 0,00 200.000,00 50 DELPHİ AUTO SYSTEMS LTD. ŞTİ. 100 ABD - 33 - OTO YAN SANAYİ 0,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 51 DEMO PLASTİK A.Ş. 52 DEN BRAVEN ENDÜSTRİYEL YAPIŞTIRICILAR SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. DER BERO-TREND TIBBİ CİHAZLAR 53 GEREÇLER SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 54 DIŞBANK(10) 55 DİASA DİA SABANCI SÜPERMARKETLERİ TİCARET A.Ş (16 ŞUBE) DİNOTEC SU TEKNOLOJİLERİ VE HAVUZ 56 TEKNİKLERİ İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ DYNACAST TEKNİK DÖKÜM SANAYİ 57 LTD.ŞTİ. 99 FRANSA OTO YAN SANAYİ 95 HOLLANDA KİMYA 50 ALMANYA TİCARET 60 FİNANS İSPANYA-FRANSAPERAKENDE HOLLANDA 0,00 0,00 100 ALMANYA MUHTELİF 100 İNGİLTERE MAKİNA VE METAL 400.825,00 500.000,00 5.000,00 55 İTALYA OTO YAN SANAYİ EGECOLOUR TEKSTİL SANAYİ VE 59 TİCARET LTD. ŞTİ. 51 FRANSA TİCARET 50 HOLLANDA AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA EGLA OFİS GRUPLARI SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. 2.588.879,42 500.000,00 BELÇİKA89,3 HOLLANDA E.M.A.R.C.-BEYÇELİK OTOMOTİV YEDEK 58 PARÇA İM.SAN.VE TİC.A.Ş. 60 1.301.417,00 30.462,32 1.554.194,25 ENBOY TEKSTİL DIŞ TİCARET LİMİTED 61 ŞİRKETİ 95 AVUSTURYA TİCARET EN-KA TARIM EĞİTİM TEKSTİL SANAYİ 62 VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 50 YUNANİSTAN TİCARET 63 ESTEBAN KOLTUK SİST.SAN.VE TİC.A.Ş. 50 İSPANYA OTO YAN SANAYİ 289.962,92 64 ETCOMA SAN. MÜH. A.Ş. 90 FRANSA TİCARET 50.000,00 65 ETH ENDÜSTRİYEL TEKNİK HİZM. LTD 99 FRANSA OTO YAN SANAYİ 9.268,37 66 EUROBAND TEKSTİL SANAYİ. 67 FAST-BUYER MIDDLE EAST A.Ş. FGI TURQUİE OTOMOTİV SANAYİ VE 68 TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 69 FICOSA OTOMOTİV SAN.TİC.AŞ 33,33 İSVİÇRE TEKSTİL VE KONFEKSİYON 50.000,00 50.000,00 337.071,80 98 İTALYA HİZMET 306.020,24 99 FRANSA OTO YAN SANAYİ 100.000,00 100 İSPANYA OTO YAN SANAYİ 119.000,00 - 34 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 70 FİCOSA TÜRKİYE OTOMOTİV SANAYİ VE TİC. AŞ 100 İSPANYA OTO YAN SANAYİ 1.169.000,00 71 FOMPAK AMBALAJ VE POLİÜRETAN SAN. 0,625 İSVİÇRE VE TİC. A.Ş. OTO YAN SANAYİ 7.741.201,48 FOR DEKOR TURİZM İNŞ. TEKSTİL GIDA 72 MOB.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. 50 ÜRDÜN TİCARET 73 FORMAK FORMKALIP LTD.ŞTİ. 51 ALMANYA MAKİNA VE METAL 600.000,00 74 FRENCH COLLECTİON LTD.ŞTİ. 50 FRANSA TİCARET -334.742,24 75 FRİGO PAK GIDA MAD. SAN. VE TİC. A.Ş 62,89 İNGİLTERE 14.000,00 GIDA 5.177.957,00 76 GEFCO TAŞIMACILIK LOJİSTİK AŞ 100 FRANSA HİZMET 4.480.000,00 GERMANTECH MÜH. İNŞ. MAK. OTO. 77 TEKSTİL SAN VE TİC LTD ŞTİ 100 ALMANYA İNŞAAT 78 GİMA TAŞ 60 FRANSA PERAKENDE GLOVA OTO YAN SANAYİ VE TİCARET 79 LİMİTED ŞİRKETİ 50 ALMANYA TİCARET GOTEC METAL KAPLAMA SAN. VE 80 TİC.LTD.ŞTİ. 75 ALMANYA MAKİNA VE METAL 81 GÖK-EL LTD.ŞTİ. 99 YUNANİSTAN TİCARET 50.000,00 0,00 85.000,00 150.000,00 127.101,62 GRAMMER KOLTUK SİSTEMLERİ SAN. VE 82 99,25 ALMANYA TİC. A.Ş. OTO YAN SANAYİ 30.563.162,48 GRAMMER-TCC-THE CHAIR COMPANY 83 LTD.ŞTİ. 99 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 970.000,00 GREENDEALER TARIM ÜRÜNLERİ 84 TİCARET VE SANAYİ LİMİTED ŞİRKETİ 33 TİCARET 85 GTP İSTANBUL LTD.ŞTİ.BURSA ŞB. 86 GÜÇLÜ İPLİK KUM.DOK.MK.VE TEK.İTH.İHR.İML.SN.TİC. LTD.ŞTİ. HAMANN & HELLMANN İNTERNATIONAL 87 NAKLİYAT LİMİTED ŞİRKETİ - BURSA ŞUBESİ 88 HOFFMANN HAVA KARGO EK.LTD. ŞTİ. 89 HOMER GIDA-TARIM-HAYVANCILIKNAK.SAN. VE TİC.LTD.ŞTİ. 90 HSBC BANK AŞ -7 şube 91 INTERNATIONAL GROUP KONFEKSİYON SAN. VE TİC. A.Ş. IPR-SÖHNER MAKİNA OTOMASYON VE 92 PLASTİK SANAYİ TİCARET LİMİTED ALMANYA 100 BELÇİKA 50 ALMANYA TİCARET TEKSTİL VE KONFEKSİYON 100 ALMANYA MUHTELİF 100 ALMANYA MUHTELİF 100 YUNANİSTAN TİCARET 100 İNGİLTERE FİNANS 3,34 İTALYA TEKSTİL VE KONFEKSİYON 30.000,00 0,00 50.000,00 5.000,00 100 ALMANYA - 35 - TİCARET 5.000,00 200.000,00 0,00 2.835.589,16 5.100,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ŞİRKETİ 93 İNSU DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 94 İNTERNET WORLD BİLGİSAYAR LTD.ŞTİ. 95 İTEMAŞ ELEKTRO MEKANİK SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ. 50 ABD 100 HOLLANDA 100 FRANSA, İSVİÇRE, İTALYA TİCARET 25.000,00 BİLİŞİM 50.000,00 OTO YAN SANAYİ JULIEN KALIP MAKİNA SANAYİ TİCARET 96 LİMİTED ŞİRKETİ 70 FRANSA MAKİNA VE METAL 97 KAMALI GIDA-MARKET LTD.ŞTİ. 50 ALMANYA MUHTELİF 98 KEREVİTAŞ Gıda San ve Tic AŞ 25 ALMANYA GIDA 50 KENYA TEKSTİL VE KONFEKSİYON 99 KING'S CARPET KONFEKSİYON SANAYİ VE DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 100 KİEL KOLTUK SİST. SAN. VE TİC. A.Ş. 40 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 1.373.858,96 200.000,00 5.000,00 59.017.146,05 804.211,00 5.000,00 101 KÜHNE UND NAGEL LTD.ŞTİ. 100 İSVİÇRE MUHTELİF 102 LAMA DIŞ TİCARET LTD. ŞTİ. 100 LÜBNAN TİCARET -113.616,93 67 ABD OTO YAN SANAYİ 10.102.360,40 95 ALMANYA OTO YAN SANAYİ 8.788.896,60 103 LEAR TEKNİK OTO YAN SAN. LTD. ŞTİ. LEONİ KABLO VE TEKNOLOJİLERİ SAN. 104 VE TİC. LTD. ŞTİ 105 LOW PROFILE LTD. ŞTİ. 106 MACRİ MAKİNA VE MÜH. SAN LTD MAGNETTO COŞKUNÖZ OTOMOTİV 107 ÜRÜNLERİ TİC. A.Ş. 100 İNGİLTERE 100 FRANSA TEKSTİL VE KONFEKSİYON MAKİNA VE METAL 0,00 8.074.756,00 5.000,00 60 FRANSA TİCARET 49 FRANSA OTO YAN SANAYİ 0,00 MAJOR SKT OTO DONANIM SAN. VE TİC. 109 A.Ş. 50 ABD OTO YAN SANAYİ 7.592.171,63 110 MAKO ELEKTRİK SAN. VE TİC. A.Ş. 43 İTALYA OTO YAN SANAYİ 16.500.000,00 50 ALMANYA MAKİNA VE METAL 69 İTALYA TARIM 28 İTALYA OTO YAN SANAYİ 108 MAİS MOTORLU ARAÇLAR A.Ş.BURSA ŞB. MARATON PRES MAKİNA İMALAT LTD. 111 ŞTİ. 112 MASTERPLANT FİDE ÜRETİMİ VE TAR. ÜR. PAZ.A.Ş. 113 MATAY OTOMOTİV YAN SAN. A.Ş. - 36 - 165.000,00 1.500,00 1.020.000,00 16.217.392,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri MAY AGRO TOHUMCULUK SAN. VE TİC. A.Ş. MAY TOHUMCULUK ZİRAAT VE TİC. LTD. 115 ŞTİ. 114 116 MAYSAN MANDO OTOMOTİV PARÇALARI SAN. VE TİC. A.Ş. MCI MEKANİK DANIŞMANLIK MÜH. 117 İMALAT TİC. AŞ 118 MEKALEM A.Ş. 5 İNGİLTERE TARIM 5 ABD TARIM 50 KORE CUMHURİYETİ OTO YAN SANAYİ 100 FRANSA MUHTELİF 99 FRANSA TİCARET METKA KAU.MET.PAZ.DIŞ 119 TİC.İT.İH.SN.,TC.L.Ş. (ASK KAUÇUK) 40 ALMANYA MUHTELİF METRO GROSMARKET LTD.ŞTİ.BURSA 120 ŞB. 99 ALMANYA 2.917.549,86 2.505.021,19 31.085.555,00 70.000,00 155.477,23 50.000,00 PERAKENDE 0,00 100 FRANSA OTO YAN SANAYİ 7.625.013,57 MGI COUTIER MAK. YED. PARÇA İMAL VE 122 SAN. A.Ş. 100 FRANSA OTO YAN SANAYİ 1.000.000,00 MIRALBUENO OTOMOTİV YAN SAN. LTD. ŞTİ. 100 İSPANYA OTO YAN SANAYİ 880.709,69 100 İNGİLTERE TİCARET 50 ALMANYA BİLİŞİM 121 MGI COUTIER AŞ - NOSAB 123 MONTEKS ULUS.TEK. VE 124 KON.ÜR.TİC.LD.ŞT. MOST GRAVÜR YAZILIM VE BİLGİSAYAR 125 HİZMETLERİ DIŞ TİCARET LTD.ŞTİ. 126 MOUCHAREM-MUHARREM AMET - ENES BEBE KONFEKSİYON 100 YUNANİSTAN TEKSTİL VE KONFEKSİYON NA-CEO OTOMOTİV TEKSTİL SANAYİ VE 127 TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 100 FRANSA MUHTELİF 128 NESTLE GIDA SAN. TİC. A.Ş. 100 İSVİÇRE GIDA 129 NESTLE WATERS 100 İSVİÇRE MUHTELİF 50 FRANSA OTO YAN SANAYİ 25 İNGİLTERE TİCARET 70 FRANSA TİCARET 50 AVUSTURYA HİZMET 130 NOBEL TEKNİK OTO YAN SAN. VE TİC. A.Ş. NORATEX TEKSTİL PAZARLAMA 131 İHRACAT İTHALAT LİMİTED ŞİRKETİ NOVETUD OTOMOTİV YAN SAN. VE TİC. 132 AŞ 133 NSM INTERNATIONAL GROUP AŞ OPTEAM MÜHENDİSLİK VE DANIŞMANLIK 134 İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 135 ORDA OTOMOTİV YAN SAN. VE TİC. A.Ş. 100 FRANSA 170.000,00 7.490,12 30.000,00 5.000,00 231.451.244,00 1.000,00 3.487.320,08 50.000,00 1.600.000,00 100.000,00 MUHTELİF 15.000,00 50 ABD - 37 - OTO YAN SANAYİ 2.751.363,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 136 OTOTRİM PANEL SAN. VE TİC. A.Ş. 137 OXFORD AUTOMOTİVE A.Ş. 138 OYAK-RENAULT OTOMOBİL FAB. A.Ş. 139 P.E.A.K.MÜH.MÜŞ.LTD. ŞTİ. 140 PENGUEN GIDA SANAYİ A.Ş. PENKON PENGUEN KONSANTRE SAN. 141 A.Ş. 142 PEYKAN YAZILIM LTD.ŞTİ. PHG BAUGESELLSCHAFT mbH BURSA/ 143 TÜRKİYE ŞUBESİ 144 PİFAŞ TEKSTİL SAN.VE TİC.A.Ş. 145 PİLZ EMNİYET OTOMASYON ÜRÜNLERİ VE HİZM. TİC. LTD. ŞTİ. PLASTİFORM PLASTİK SANAYİ VE 146 TİCARET ANONİM ŞİRKETİ 147 POWERTRAIN MEKANİK SANAYİ VE TİC LTD ŞTİ 148 PPG INDUTRIES KİMYA SANAYİ AŞ 149 PRECITURN - TK OTOMOTİV- METAL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 150 PROFECT TEKS.KONF.LTD.ŞTİ. 151 PYONG IK KO RAWSE TEKSTİL DAYANIKLI TÜKETİM 152 MALLARI OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 153 REAL HİPERMARKETLER ZİNCİRİ AŞ RİETER ERKURT OTOMOTİV YAN SANAYİ 154 VE TİC. AŞ RUDOLF DURANER KİMYEVİ MADDELER 155 TİC. VE SAN. AŞ 50 HOLLANDA 100 FRANSA OTO YAN SANAYİ OTO YAN SANAYİ 51 FRANSA OTOMOTİV 50 IRAK HİZMET 14,65 ALMANYA GIDA 50 ALMANYA GIDA 100 İRAN BİLİŞİM 100 ALMANYA MUHTELİF 24 ALMANYA, ÇİN 99 ALMANYA TEKSTİL VE KONFEKSİYON HİZMET 17.212.750,79 18.273.049,18 665.096.638,99 0,00 9.799.300,00 9.133.347,71 5.000,00 0,00 474.626,62 0,00 100 İTALYA OTO YAN SANAYİ 715.000,00 100 İTALYA OTO YAN SANAYİ 152.860.323,00 100 ABD OTO YAN SANAYİ 23.426.069,77 100 FRANSA TİCARET 50 YUNANİSTAN 100 KORE CUMHURİYETİ 5 YUNANİSTAN 80 ALMANYA 50,5 İSVİÇRE 51 ALMANYA - 38 - TEKSTİL VE KONFEKSİYON 49.500,00 50.000,00 TİCARET 15.000,00 TEKSTİL VE KONFEKSİYON PERAKENDE OTO YAN SANAYİ KİMYA 50.000,00 0,00 700.000,00 12.168.176,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 156 157 SAFRAN TEKSTİL KONFEKS. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 50 BELÇİKA SAİTEX MAKİNA VE TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 65 ALMANYA TİCARET 65 AZERBAYCAN TİCARET 80 FRANSA BİLİŞİM 158 SANDEKS LTD.ŞTİ. SANTOR SANAL MOTOR İLERİ 159 MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ 160 SCANROTOR OTOMOTİV TİC.A.Ş. 161 SCHENKER ARKAS NAKLİYAT VE TİC AŞ SCHWEGLER SOLİDE CARBİDE TOOLS 162 MAKİNA TAKIM SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ. 163 SILA TEKNİK OTO YAN SAN. VE TİC. A.Ş. 164 SİLCOTEX TEKSTİL TİCARET A.Ş. 165 SİV OTOMOTİV SAN. TİC. A.Ş. 166 SLAM TEXTİL PRODUKTION GMBH BURSA ŞUBESİ 167 SOFİTEKS TEKSTİL SAN.A.Ş. 168 SOLLAC AMBALAJ ÇELİĞİ SAN VE TİC AŞ TEKSTİL VE KONFEKSİYON 55 ALMANYA 100 ALMANYA 51 İTALYA 99,7 İSVİÇRE Ticaret HİZMET MAKİNA VE METAL OTO YAN SANAYİ TEKSTİL VE KONFEKSİYON 100 İTALYA OTO YAN SANAYİ 100 ALMANYA TEKSTİL VE KONFEKSİYON 4 BELÇİKA EV TEKSTİLİ 25 FRANSA MAKİNA VE METAL 100 ABD MUHTELİF 170 SONOCO PLASTİK AŞ. 100 ALMANYA MUHTELİF 1,9 ALMANYA AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA 172 STAUBLİ SAN.MAK.LTD.ŞTİ.BURSA ŞB. 38 İSVİÇRE HİZMET 173 STG OTOMOTİV SAN. VE TİC. A.Ş. 51 İTALYA OTO YAN SANAYİ STARWOOD ORMAN ÜRÜNLERİ SAN. A.Ş. 15.000,00 330.000,00 50.000,00 100 İSVEÇ 169 SONOCO AMBALAJ A.Ş. 171 955.931,90 50.000,00 0,00 50.000,00 6.641.839,52 170.000,00 2.634.539,14 0,00 8.500.000,00 1.000,00 2.007.829,00 9.000,00 119.226.097,00 174 SWEDISH MATCH KİBRİT VE ÇAKMAK END. A.Ş. 100 İSVEÇ, İNGİLTERE 0,00 750.000,00 AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA 25.491.881,11 175 T.E.C.A.S.A PAZ.LTD.ŞTİ. 99 İTALYA - 39 - TİCARET 5.000,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri TAŞ DİZAYN İNŞ.İMA.İTH.İHR.SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 177 TAT KONSERVE SAN. A.Ş. 176 40 RUSYA 10,64 JAPONYA İNŞAAT GIDA 178 TECASA ISI KONTROL A.Ş. 0,5 İSPANYA MUHTELİF 179 TECTURA İŞ ÇÖZ.VE HİZM.TİC.LTD.ŞTİ. 100 ABD, ALMANYA BİLİŞİM 180 TEKNİK MALZEME TİC. VE SAN. A.Ş. 181 TI OTOMOTİV SAN. TİC. LTD. ŞTİ. TİBERİNA OTOMOTİV YAN SAN. VE TİC. 182 LTD. ŞTİ. 183 TİNAZ AMBALAJ TURİZM İNŞ HİD. OTO. TEKS. GIDA SAN TİC LTD ŞTİ 184 TKG OTOMOTİV SAN. VE TİC. A.Ş. 185 TOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FABRİKASI A.Ş. TRACO MADENCİLİK SANAYİ VE TİCARET 186 LİMİTED ŞİRKETİ 187 TREDİN OTO DONANIM AŞ TRUCK TECHNIC OTOMOTİV SANAYİ VE 188 TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 189 TÜRK PİRELLİ KABLO VE SİST. A.Ş. 190 TÜR-MAK MOBİLYA LTD.ŞTİ. 20.000,00 250.000.000,00 3.841.135,11 5.000,00 50 FRANSA OTO YAN SANAYİ 31.373.161,85 100 İNGİLTERE OTO YAN SANAYİ 1.758.400,00 100 İTALYA OTO YAN SANAYİ 7.196.723,00 100 İRAN MUHTELİF 5 FRANSA 37,86 İTALYA 100 ALMANYA OTO YAN SANAYİ OTOMOTİV MADEN 250.000,00 7.570.427,25 578.569.570,00 175.000,00 50 FRANSA OTO YAN SANAYİ 657.000,00 50 BELÇİKA OTO YAN SANAYİ 50.000,00 83,7 HOLLANDA 5 MAKEDONYA ENERJİ 83.673.167,00 AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA 20.000,00 191 UNION KÜÇÜKÇALIK BRODE TEKSTİL TİC.A.Ş. 25 İSVİÇRE TEKSTİL VE KONFEKSİYON 100 FRANSA OTO YAN SANAYİ WOCO AVS SAS-TÜRKİYE BURSA ŞUBESİ 100 FRANSA TİCARET WOCO POLYMER SYSTEMS SANAYİ VE 194 TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 100 ALMANYA TİCARET 100 JAPONYA OTO YAN SANAYİ 192 VALEO OTOMOTİV SİSTEMLERİ END. A.Ş. 193 YAZAKİ OTOMOTİV YAN SANAYİ VE 195 TİCARET A.Ş. - 40 - 294.327,52 6.610.058,01 0,00 32.000,00 45.918.226,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri YAZAKİ WİRİNG TECHNOLOGIES 196 TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMLERİ SAN.TİC.LTD. ŞTİ. (BUSEB) 98,88 ALMANYA, ÇEK CUMHURİYETİ OTO YAN SANAYİ 20.509.850,00 197 ZEY-TUR-SAN GIDA SAN. TİC. A.Ş. 45 İSVİÇRE TOPLAM GIDA 3.304.666,70 3.860.593.301,03 (Tabloda, şube olarak faaliyet gösteren şirketler sarı fonla belirtilmiştir) - 41 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa’daki yabancı sermaye ne ifade ediyor? Türkiye GSMH’ının 1/40’ı Bursa’da faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmalarının 2004 yılı ciro toplamı, üretim açısından 2004 yılı sonunda 356,7 milyar YTL olan Türkiye GSMH’sının %2,5’una yani 1/40’na tekabül ediyor. Bu, 2004 yılında, Türkiye üretiminin 40’ta birinin, Bursa’da faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmalar tarafından gerçekleştirildiği anlamına geliyor. Bursa ihracatının %69’u Toplam ihracatın %6’sı Dış Ticaret Müsteşarlığı verilerine göre 2004 yılı Bursa ihracatı 5,4 Milyar USD. Bursa’daki yabancı sermayeli firmaların 2004 yılı toplam ihracatı 3,7 Milyar USD. Bu veri, Bursa ihracatının %69’unun yabancı sermayeli/ortaklı firmalar tarafından gerçekleştirildiğini ifade ediyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, 64,1 Milyar USD olan 2004 yılı Türkiye ihracatının da yaklaşık %6’sı yine Bursa’da faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmalar üzerinden gerçekleşleştirildi. - 42 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa’da otomotiv ana ve yan sanayiinde faaliyet gösteren yabancı şirketlerin 3,7 milyar USD olan 2004 yılı ihracatı, TİM verilerine göre, 10,7 Milyar USD olan 2004 yılı toplam otomotiv ihracatının da %31’ine tekabül ediyor. Türkiye ar-ge harcamalarının 1/30’u Bursa’daki yabancı şirketlerden…. Türkiye’de ar-ge harcamalarının; DİE verilerine göre 2004 yılı sonunda 430,5 milyar YTL olan GSYİH’nın %0,5’ine tekabül ettiği ve dolayısıyla 2,1 milyar YTL olduğu tahmin ediliyor. Bursa’da faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların 2004 yılı Ar-ge bütçeleri toplamı 74,1 milyon YTL. Bu, 2004 yılında, Türkiye ar-ge harcamalarının %3,6’sının 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 yani İller ANKARA KOCAELİ BURSA İZMİR İÇEL MANİSA SAKARYA ANTALYA TEKİRDAĞ ESKİŞEHİR TOPLAM 1/30’unun Toplam Sermaye (YTL) 762.917.507 476.915.057 401.697.557 385.415.990 282.942.867 220.667.483 163.688.940 129.556.025 72.645.994 48.495.610 2.944.943.030 Bursalı yabancı gerçekleştirildiğini sermayeli firmalar tarafından ortaya koyuyor. Bursa’daki yabancı sermayeli şirketler içinde, otomotiv ana ve yan sanayiinin ar-geye ayırdığı 71,6 milyon YTL’lik bütçe de, 2004 yılı verilerine göre, Türkiye’deki toplam ar-ge harcamalarının %3,3’üne tekabül ediyor. Bursa yabancı yatırım cazibesinde 3. sırada Uluslararası Yatırımcılar Derneği’nin (YASED) hazırladığı 01.01.1954 - 18.07.2003 tarihleri arasını 13% 10% kapsayan Yabancı Sermayeli Firmalar listesinde 7% 14% 6% 4% 2% 2% İstanbul dışındaki sıralamaya tabii tutulduğunda, Ankara, Kocaeli ve Bursa’yı İzmir, Mersin, Manisa, Sakarya, Antalya, Tekirdağ ve 16% ANKARA İZMİR SAKARYA İ İ iller 26% KOCAELİ BURSA İÇEL MANİSA ANTALYA TEKİRDAĞ - 43 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Eskişehir takip ediyor. İstanbul dışındaki iller arasında yabancı sermaye açısından 762 milyon YTL ile Ankara birinci, 476 milyon YTL ile Kocaeli ikinci ve 401 milyon YTL ile de Bursa üçüncü sırada yer alıyor. 2003 yılının ilk yarısına göre hazırlanan çalışmada, söz konusu 10 ilde faaliyet gösteren yabancı sermayeli yatırımların toplam sermayesi 2 milyar 944 milyon YTL. - 44 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri SEKTÖREL DAĞILIM Yabancı yatırımcıların tercih ettiği sektörlere bakıldığında, yine Bursa’nın sanayide öne çıkan sektörleriyle karşılaşılıyor. Yabancılar da yerli yatırımcılar gibi, ağırlıklı olarak otomotiv ana ve yan sanayiini, tekstil, gıda, makine ve metal sektörlerini tercih ediyor. Yabancı sermaye 18 sektörde... - 45 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa ve ilçelerindeki toplam 197 yabancı sermayeli şirket, otomotiv ana ve yan sanayi, tekstil ve konfeksiyon, makine ve metal, gıda, tarım, bilişim, kimya, ağaç orman ürünleri ve mobilya, ev tekstili, maden, perakende, finans, enerji, inşaat ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteriyor. 4% 3% I-SEKTÖREL DAĞILIM 3% 3% 3% 27% 16% 5% 9% 18% 9% OTO YAN SANAYİ MAKİNA VE METAL GIDA HİZMET AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA TİCARET TEKSTİL VE KONFEKSİYON DİĞER TARIM BİLİŞİM Çalışmada yer alan firmalardan 55’i oto yan sanayi, 38’i ticaret, 17’si makine ve metal, 17’si tekstil ve konfeksiyon, 10’u gıda, 8’i hizmet, 5’i tarım, 5’i ağaç orman ürünleri ve mobilya, 5’i bilişim, 5’i perakende, 3’ü kimya, 3’ü finans, 2’si otomotiv ana sanayii, 2’si ev tekstili, 2’si maden, 2’si inşaat ve 1’i de enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Kalan 17 şirket de muhtelif (hava kargo ağı kauçuk, ambalaj, endüstriyel mutfak, turizm..vb) iş kollarında faaliyette bulunmaktadır. - 46 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Sektörler Firma Sayısı 2004 yılındaki net İhracat Dolar iç ve dış satış olarak kıymeti tutarı (YTL) (Fob) 2.800.357.864,25 2004 yılı vergi öncesi dönem karı OTO YAN SANAYİ 55 TİCARET 38 87.216.166,76 35.382.714,86 MAKİNA VE METAL TEKSTİL VE KONFEKSİYON 17 902.105.871,22 143.866.136,10 17 207.677.405,48 74.403.660,02 2.557.604,45 MUHTELİF 17 7.911.877,33 4.873.846,37 833.123,49 GIDA 10 286.728.989,68 73.117.581,18 HİZMET 8 6.427.106,25 0,00 TARIM AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA 5 31.867.401,68 5 BİLİŞİM 5 PERAKENDE FİNANS 2004 yılı net varlık toplamı 2004 yılında çalışanlar ortalaması Özsermaye 983.465.117,60 117.658.758,06 1.649.891.613,55 1.070.065.665,16 14.064.420,15 5.674.027,78 56 62.724.763,66 1.017.376.082,25 620.625.866,66 1330 98.426.589,14 75.295.650,58 3495 5.328.519,62 6.422.964,11 169 29.327.939,98 311.304.571,63 570.491.984,46 3140 89.939,70 2.793.765,18 6.174.369,97 85 3.856.072,70 1.455.582,73 30.614.275,16 9.527.164,76 168 201.490.167,46 31.065.408,05 800.102,26 364.671.435,23 144.968.440,43 623 8.999,57 0,00 0,00 15.184,52 117.490,12 5 5 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 227 3 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0 KİMYA 3 40.362.914,56 907.656,00 42.240,20 24.606.111,56 14.757.055,42 103 EV TEKSTİLİ 2 14.387.273,10 9.624.362,00 74.143,00 14.402.274,83 8.728.245,58 123 İNŞAAT OTOMOTİV ANA SANAYİ 2 0,00 0,00 0,00 0,00 70.000,00 0 5.851.320.221,46 2.327.852.267,38 392.637.348,49 2.380.767.380,17 1.243.666.208,99 8810 MADEN 2 277.576,81 194.218,20 0,00 1.135.377,50 335.000,00 20 ENERJİ 1 199.553.475,00 42.633.767,00 5.810.472,00 161.574.613,00 83.673.167,00 315 TOPLAM 197 10.637.693.310,62 3.731.242.807,46 615.455.720,87 6.076.972.213,49 3.860.593.301,03 33703 2 1.443.702,85 15034 Tablo 2-Yabancı sermayeli şirketlerin sektörel verileri. Tablo 3 - 5 Sektörün Seçilmiş Kriterlerde Oransal Ağırlıkları Sektör Ciro (%) İhracat Vergi (%) (%) Özsermaye Net kar (%) (%) İstihdam (%) Otomotiv sanayi 55 62,38 43,74 32,21 57,11 26,14 Oto yan sanayi 26,32 26,35 21,69 27,71 18,46 44,60 Tekstil-konfeksiyon 1,95 1,99 3,21 1,95 0,35 10,36 Makine ve metal 8,48 3,85 10,37 16,07 12,28 3,94 Gıda 2,69 1,95 16,20 14,77 9,42 9,31 Diğer 5,56 3,48 4,79 7,26 2,38 5,65 - 47 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Sektörlerin ciro performansı (%) Sektörlerin ihracat performansı (% ) 62,38 Gıda 3,48 İhracat (%) Diğer 1,95 Makine ve metal Diğer 3,85 Özsermaye toplamları (%) Vergi Performansı (%) 43,74 27,71 Gıda Makine ve metal Tekstilkonfeksiyon Oto yan sanayi Otomotiv sanayi Vergi (%) Diğer 4,79 Gıda Tekstilkonfeksiyon Oto yan sanayi 3,21 Makine ve metal 10,37 14,77 1,95 0 16,2 7,26 Özsermaye (%) Diğer 16,07 21,69 Otomotiv sanayi 1,99 Tekstilkonfeksiyon Gıda 26,35 Ciro (%) Oto yan sanayi 2,69 5,56 Otomotiv sanayi 1,95 8,48 Makine ve metal Oto yan sanayi Otomotiv sanayi 26,32 Tekstilkonfeksiyon 55 İstihdam performansı (%) Net kar performansı (%) 44,6 - 48 - 3,94 9,31 5,65 Gıda Diğer Tekstilkonfeksiyon Diğer Net kar (%) Oto yan sanayi 2,38 Otomotiv sanayi 9,42 Gıda 10,36 12,28 Makine ve metal 0,35 Tekstilkonfeksiyon Oto yan sanayi Otomotiv sanayi 18,46 Makine ve metal 26,14 57,11 İstihdam (%) Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Otomotiv ana ve yan sanayi sektörü Şirketlerin 55’inin oto yan sanayiinde, 2’sinin de otomotiv ana sanayiinde faaliyet göstermesi, doğrudan yabancı yatırımcı açısından bu iki sektörün “cazip” olduğunu ortaya koyuyor. Bu durumda, Bursa’da yatırım yapmış yabancı sermayeli firmaların %28,9’unu otomotiv ana ve yan sanayiinde faaliyet gösteren firmalar oluşturuyor. Otomotiv ana ve yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların gerek sayıları gerekse bilanço verileri ele alındığında, ağırlıklı bir yapı göstermesi, Bursa’nın son yıllarda tekstil kenti olmaktan çıkıp, otomotiv kenti olduğu yönündeki iddiaları da doğrulamış oluyor. Envanterde, sayısal veriler tek tek incelenecek olursa; yaklaşık 11milyar YTL olan 2004 yılı toplam cirolarının %81’ini bu iki sektör karşılıyor. 18 sektörün toplam cirosunun %55’lik bölümünü otomotiv ana sanayiinde faaliyet gösteren 2 şirket gerçekleştiriyor. 2004 yılında şirketlerin kendi ürettiği mallardan yapılan 9,6 milyar YTL’lik iç ve dış satış toplamının %82 gibi önemli bir miktarını yine otomotiv ana ve yan sanayiinde faaliyet gösteren 55 firma gerçekleştiriyor. Otomotiv ana ve yan sanayii sektörlerinde üretim yapan bu şirketler, yabancı sermayeli şirketlerin 2004 yılı toplam ihracatının %87,74’ünü karşılarken, bu firmaların aynı yıl yaptığı dönem karı da 113 şirketin yaptığı toplam dönem karının % 79,9’una tekabül ediyor. 2004 yılında 18 sektördeki 113 şirketin yaptığı toplam 25 milyon 90 bin YTL’lik zarar içinde otomotiv yan sanayiinin yaptığı toplam zarar %11,8’lik bir yer tutuyor. Otomotiv ana sanayiindeki 2 firmanın 2004 yılında zarar etmemiş olması ve dolayısıyla oto yan sanayiinde de toplam içinde %11,8’e denk gelecek bir zarar edilmiş olması, geçen yılın bu iki sektör için de oldukça parlak geçtiği mesajını veriyor. 2004 yılı kurumlar vergisinde otomotiv ana ve yan sanayii sektörlerinin yabancı sermayeli şirketlerin toplam vergisi içindeki payının %65.4, 2004’te ödenen KDV - 49 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri toplamları içindeki payının da %56.9 olarak hesaplanması, Bursa’nın vergi gelirleri içinde yine bu 2 sektörün önemli bir orana sahip olduğunu gösteriyor. Bursa’daki yabancı sermayeli şirketlerin toplam kurumlar vergisi stopajı da 113 milyon 26 bin YTL oldu. Toplam 250 milyon 335 bin YTL olarak gerçekleşen 2004 yılında ödenen SSK primi toplamlarının %87,54’ünü karşılayan 2 sektörde beyaz ve mavi yakalı olmak üzere toplam 23 bin 844 kişi istihdam ediliyor ve yabancı sermayeli şirketlerin toplam istihdamının da %70,7’sini yine bu 2 sektörde faaliyet gösteren şirketler sağlıyor. 2004 yılı net varlık toplamının % 66.3’ünü, net dönem karlarının % 75,5’ini karşılayan otomotiv ana ve yan sanayii sektörlerindeki firmaların toplam özsermayesi 2 milyar 301 milyon YTL, ödenmiş sermaye toplamları da 1 milyar 93 milyon 843 bin YTL olarak gerçekleşti. İki sektörün toplam özsermayesi yabancı sermayeli şirketlerin özsermayeleri toplamı içinde % 59,9, ödenmiş sermayesi de toplam içinde % 66,01’e tekabül ediyor. Faaliyete başladıkları günden bugüne kadar Bursa’da 2 milyar 586 milyon 826 bin YTL’lik yatırım yapan otomotiv ana ve yan sanayii şirketleri, 2005 yılında toplam 369 milyon 106 bin YTL’lik yeni yatırımı devreye soktu. Bu oran 2005 yılı sonuna kadar yabancı sermayeli şirketlerin yapmayı planladığı yeni yatırımlar içinde % 86,7’lik bir paya denk geliyor. Çalışmada yer alan 197yabancı sermayeli şirketten 2005 yılında ar-geye ayırdığı bütçe hakkında bilgi verenlerin beyanlarına göre, toplam 75 milyon 901 bin YTL’lik ar-ge - 50 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri bütçelerinin %94.2’sini otomotiv ana ve yan sanayiinde faaliyet gösteren şirketler karşılıyor. Ana sanayiinde faaliyet gösteren Oyak Renault ve Tofaş Otomobil Fabrikaları da bu rakamın %79.2’sini karşılıyor. Bu 2 otomotiv devinin ayırdığı 60 milyon 162 bin YTL’lik ar-ge bütçesine karşın, oto yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren 55 şirketin 2005 yılında ayırdığı ar-ge bütçesi de 11 milyon 381 bin YTL olarak gerçekleşti. Geriye kalan 16 sektör de toplam ar-ge bütçelerinin %5.8’ini paylaştı. Tekstil ve konfeksiyon sektörü Tekstil ve konfeksiyon sektöründe yabancı sermayeli 17 şirket faaliyet gösteriyor, bu da kentteki yabancı sermayeli şirketlerin % 8,3’üne tekabül ediyor. Bilanço bilgilerini araştırmada kullanılmak üzere açıklayan 9 sektör şirketinin verileri incelendiğinde, 4’ünün İngiliz firması olduğu görülüyor. Bu 9 şirket, 2004 yılında 207 milyon 677 bin YTL ciro yaptı. İhracat toplamlarının 74 milyon 403 bin YTL olması sektörün % 35,8 oranında ihracat ağırlıklı çalıştığını gösteriyor. Toplam 3 bin 495 kişiye istihdam sağlayan sektörde, yabancıların net varlık toplamı 98 milyon 426 bin YTL. Tekstil ve konfeksiyon sektöründeki yabancı şirketlerden sadece 2’si kentte bugüne kadar yaptığı toplam yatırımı açıkladı. Buna göre, 2 sektör şirketinin 15 milyon 859 bin YTL’lik toplam sabit yatırıma sahip olduğu görülüyor. Sadece 2 şirketin 2005 yılında 5 milyon 285 bin YTL’lik toplam yatırım planladığı sektörde sadece 1 şirket, 2005 yılında ar-geye sadece 10 bin YTL bütçe ayırdı. Gıda sektörü 10 yabancı sermayeli şirketin faaliyet gösterdiği sektörde, Avrupa Birliği ülkelerinin ağırlığı dikkat çekiyor. 3 bin 140 kişiye Bursa’da iş sağlayan 10 yabancı gıda şirketinin 2004 yılında yaptığı 286 milyon 728 bin YTL’lik ciroya karşın, sadece 2’sinin geçen yılı - 51 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri karla kapatması da ilgi çekici diğer bir veri olarak karşımıza çıkıyor. Buna rağmen sektör, 2005 yılına kadar 70 milyon 557 bin YTL tutarında kente yatırım yaptı. Sektörde, Türkiye ve dünyada marka haline gelmiş olan Tat Konserve, Cargill, Frigo Pak, Nestle, Penguen ve Kerevitaş’ın öne çıktığı görülüyor. Makine ve metal sektörü Bursa’da makine ve metal sektöründe faaliyet gösteren toplam 17 yabancı sermayeli şirket bulunuyor. Finansal bilgilerini açıklayan 10 temsilci, sektöre ilişkin fikir veriyor. Alman ve Fransız sermayesinin ağırlığını hissettirdiği 10 firmanın 2004 yılında istihdam ettiği kişi sayısı bin 330 ve ciroları toplamı da 902 milyon 105 bin YTL. Şirketlerden 2’si 2005 yılında, 5’i de 2006 yılı içinde faaliyete başladı. Ağaç orman ürünleri ve mobilya sektörü Ağaç orman ürünleri ve mobilya sektöründe toplam 5 firma faaliyet gösteriyor. Sektörde 5 yabancı şirketin şirketin ciro toplamı 201 milyon 490 bin YTL, ihracat toplamı 31 milyon 65 bin YTL, özsermaye toplamları 144 milyon 968 bin YTL ve 52 milyon 575 bin YTL’lik de ödenmiş sermaye toplamına sahipler. 623 kişiyi istihdam eden 5 şirketten sadece ikisi kentte bugüne kadar yaptığı toplam yatırım tutarını açıkladı. Buna göre, 2 şirketin Bursa’da yaptığı toplam yatırım 27 milyon 77 bin YTL. Sektörde ar-geye bütçe ayrılmamış olması da ayrıca dikkat çekiyor. Ağaç orman ürünleri ve mobilya sektörünün 2004 yılında yarattığı katma değer ise 1 milyon 372 bin YTL olarak hesaplandı. - 52 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bilişim sektörü Bursa’daki 197 yabancı sermayeli şirketten 5’i de bilişim sektöründe faaliyet gösteriyor. Daha çok yazılım üzerine çalışan şirketlerden sadece birinin mali bilgilerini açıklamış olmasından dolayı sektöre ilişkin çok fazla veri bulunmamaktadır. 2004 yılında 8 bin YTL 999 YKR ciro gerçekleştiren Alman sermayeli bilişim şirketi sadece 5 kişi istihdam ediyor. Enerji sektörü Enerji sektöründe beklenenin aksine sadece 1 şirket faaliyet gösteriyor. Türk Pirelli Kablo. Hollanda sermayeli şirketin 2004 yılı cirosu 199 milyon 553 bin YTL. 42 milyon 633 bin YTL ihracat yapan şirket, tek başına 315 kişiye istihdam sağlıyor. Bugüne kadar ortalama 263 milyon 773 bin YTL’lik kentte yatırım yapan Türk Pirelli Kablo, 2005 yılında 865 bin YTL’lik bütçeyi ar-ge çalışmaları için ayırdığını açıkladı. Ev tekstili sektörü Yunanistan ve Belçika sermayeli şirketin faaliyet gösterdiği ev tekstili sektöründe, 2004 yılında 14 milyon 387 bin YTL’lik ciro gerçekleştirildi. 9 milyon 624 bin YTL ihracat yapan 2 şirket, 123 kişiyi çalıştırıyor. Şirketlerden birinin 2005’te başlattığı yeni yatırım tutarı da 2 milyon YTL. Hizmet sektörü Sektörde 8 firma faaliyet gösteriyor. Yine Avrupa Birliği ülkelerinin daha çok ilgi gösterdiği sektörden mali bilgilerini açıklayan 5 şirketin 2004 yılı cirosunun 6 milyon 427 bin YTL ve istihdam toplamının ise sadece 85 kişi olduğu görülüyor. - 53 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İnşaat sektörü İnşaat sektöründe mali bilgilerini açıklamayan biri Rus diğeri Alman sermayeli 2 şirket faaliyet gösteriyor. Şirketlerden Alman sermayeli Germantech, 2005 yılı Ağustos ayında kuruluş işlemlerini gerçekleştirdi. Şirketlere ilişkin finansal veriler verilmediğinden, bu sektöre ilişkin analiz yapılamamaktadır. Kimya sektörü 2’si Alman 1’i Hollanda toplam 3 şirketin faaliyet gösterdiği kimya sektörünün 2004’te yaptığı 40 milyon 362 bin YTL cironun sadece 907 bin YTL’sinin ihraç edilmesi, sektörün ağırlıklı olarak yurtiçine çalıştığını gösteriyor. Bilgilerini paylaşan 2 şirkette toplam 103 kişi istihdam ediliyor. Finans sektörü Bu değerlendirmede, finans sektöründe sadece 3 yabancı sermayeli bankanın şubeleri faaliyet gösterdiğinden sektöre ilişkin değerlendirme yapılabilecek veriler ortaya çıkmamıştır. Maden sektörü Bu sektörde sadece Alman kökenli Traco Madencilik Bursa’da faaliyet gösteriyor. Ticaret Bursa’da, sadece iç ve dış ticaret yapmak üzere kurulan 38 ofis bulunuyor. Bu şirketler genelde merkezleri sermayenin ait olduğu ülkede veya İstanbul’da bulunan ve Bursa’da pazarlama yapmak üzere kurulan ofisler şeklinde çalışıyor. İstihdam açısından bakıldığında da, ofislerde çalışan sayısı 1-2 kişiyi geçmiyor. Şirketler geldikleri ülkeler açısından incelendiğinde de, Yunanistan’dan Azerbaycan’a, Ürdün’den Rusya’ya ve - 54 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İtalya’ya kadar geniş bir coğrafya gözler önüne seriliyor. Şirketlerin 17’si 2005-2006 yıllarında faaliyetlerine başladı. Tarım sektörü Kentte tarım sektöründe faaliyet gösteren 5 yabancı şirket bulunuyor. Şirketlerin 4’ü çalışma için, finansal bilgilerini paylaştı. Perakende sektörü Perakende sektörünün temsilcisi olan 5 yabancı şirket Bursa’da faaliyet gösteriyor. Fransız ortaklı Carrefour-SA, yine aynı ortaklığın 2005 yılı içinde satın aldığı Gima TAŞ, çok ortaklı Diasa, Alman Metro ve Real Hipermarket, kentte şube olarak çalıştıklarından, çalışmada, bilanço verileri yer alamadığı için sektöre ilişkin bir değerlendirme yapmak mümkün olamıyor. Muhtelif Diğer 17 sektöre ilave olarak “muhtelif” adı altında toplanan toplam 17 şirket bulunuyor. Bilgilerini sadece 1 şirket verdiğinden muhtelif adı altında toplanan yabancı sermayeli firmalar hakkında da ortak bir genelleme yapılamamaktadır. - 55 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri BURSA’DAKİ YABANCI YATIRIMIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI - 56 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 28 ülkenin sermayesi Bursa’da temsil ediliyor Bursa’daki doğrudan yabancı sermaye yatırımları kaynağına, bir başka deyişle, geldikleri ülkelere göre incelendiğinde, Bursa’da 47 şirketi ile Almanlar’ın başı çektiği görülüyor. Almanya’yı 37 şirketle Fransızlar takip ederken, kentteki 15 şirket İtalyan, 13 şirket ABD, 10 şirket İngiltere, 10 şirket İsviçre, 7 şirket İspanya, 7 şirket Hollanda, 8 şirket Yunan, 4 şirket Belçika, 4 şirket Rusya, 4 şirket İran, 2 şirket İsveç, 2 şirket Japon, 2 şirket Kore Cumhuriyeti ve 2 şirketin de Lübnan sermayesi ile kurulduğu ortaya çıkıyor. Bunların dışında 13 şirket diğer ülkelerden (Suudi Arabistan, Avusturya, Kuveyt, Azerbaycan, Ürdün, Çin Halk Cumhuriyeti, Makedonya, Kenya, Irak, Bulgaristan..vb) ve 10 şirket çokuluslu ortaklık (İspanya-Fransa, Fransa-İsviçre-İtalya, İsveç-İngiltere, Fransa-ABD, Macaristan-İsrail, Almanya-Çin, ABD-Almanya, AlmanyaÇek Cumhuriyeti) yapısına sahip bulunuyor. Bursa’daki firmaların 138’i, yani % 70,05’i Avrupa Birliği ülkelerine ait bulunuyor. II.YABANCI SERMAYENİN KAYNAĞINA GÖRE DAĞILIM 5% 4% 4% 4% 23% 5% 6% 6% 18% 17% ALMANYA DİĞER ÜLKE FİRMALARI İSVİÇRE İSPANYA 8% FRANSA ABD ÇOK ULUSLU FİRMALAR HOLLANDA - 57 - İTALYA İNGİLTERE YUNANİSTAN Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ÜLKELER ALMANYA FRANSA İTALYA DİĞER ÜLKE FİRMALARI ABD İNGİLTERE İSVİÇRE ÇOK ULUSLU FİRMALAR YUNANİSTAN İSPANYA HOLLANDA RUSYA BELÇİKA İRAN İSVEÇ JAPONYA KORE CUMHURİYETİ LÜBNAN TOPLAM 2004 yılındaki net iç ve dış satış tutarı (YTL) 1.762.222.054,90 3.997.733.910,36 2.945.575.845,05 İhracat Dolar olarak kıymeti (Fob) 784.318.641,95 1.653.625.027,77 884.472.372,00 13 13 10 10 1.820.404,25 93.648.850,44 219.382.907,00 32.152.004,61 1.116.074,12 76.557.244,78 83.516.433,70 15.786.219,40 66.847,93 14.519.019,54 1.161.641,20 28.086.979,18 9.121.730,91 76.679.069,21 134.559.429,29 187.108.711,05 2.377.499,82 73.475.420,99 64.995.899,86 243.999.511,50 100,00 1.268,00 2.649,00 839,00 10 8 7 7 4 4 4 2 2 950.707.412,51 2.768.867,15 39.083.615,26 280.115.174,14 0,00 20.590.370,58 0,00 0,00 249.096.649,49 121.232.214,00 1.388.683,37 10.820.067,32 46.700.319,05 0,00 9.600.598,00 0,00 0,00 37.792.694,00 64.117.015,17 118.664,08 1.213.306,97 6.652.814,46 0,00 1.271.872,55 0,00 0,00 0,00 1.051.876.886,27 1.793.797,05 7.366.696,41 198.223.874,41 0,00 16.921.153,24 0,00 0,00 69.815.947,00 637.871.711,39 769.617,53 9.793.427,92 104.056.649,53 90.000,00 9.505.931,90 365.000,00 705.700,00 295.918.226,00 1.378,00 47,00 355,00 693,00 0,00 293,00 0,00 0,00 2.629,00 38.245.417,06 33.868.758,71 438.212,06 -47.615,22 6.076.972.213,49 3.860.593.301,03 186,00 2,00 33.703,00 Firma Sayısı 47 37 15 2 2 197 2004 yılı vergi 2004 yılında öncesi dönem 2004 yılı net varlık çalışanlar karı Özsermaye ortalaması toplamı 44.614.309,45 1.386.319.703,69 812.988.128,34 8.044,00 352.908.141,10 1.173.569.574,28 782.048.242,44 8.660,00 97.240.111,24 1.724.932.011,56 787.811.190,31 6.560,00 4.250.000,00 3.484.998,00 42.694.063,72 101.181,15 66.218,00 0,00 10.637.693.310,62 3.731.242.807,46 615.455.720,87 Tablo 4 – Yabancı sermayeli şirketlerin (geldikleri ülkelere göre) sektörel verileri. Yabancı sermayeli şirketlerde nicelik olarak Almanya ilk sırada yer almasında karşın, bilanço verilerine göre, 2004 yılında en yüksek ciroyu 3 milyar 997 milyon YTL ile 30 Fransız firmasının yaptığı ortaya çıkıyor. Bununla birlikte 2004 yılı sonunda yaptığı 1 - 58 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Ülke Adı Almanya Fransa İtalya ABD İngiltere Diğer Ciro (%) 16,50 37,50 27,60 0,88 2,06 15,46 İhracat (%) 21,00 44,30 23,70 2,05 2,20 6,75 Vergi (%) 10,70 28,10 29,50 2,10 1,50 28,10 Özsermaye Net kar (%) (%) 21,06 20,26 20,41 1,90 1,68 34,69 9,60 51,80 15,50 3,40 0,60 19,10 İstihdam (%) 23,80 25,60 19,40 3,70 7,80 19,70 Tablo 5 - 5 Ülkenin Seçilmiş Kriterlerde Oransal Ağırlıkları milyar 653 milyon YTL’lik ihracatı, sağladığı 8 bin 660 kişilik istihdamı ve 782 milyon 48 bin YTL’lik özsermayesi ile listenin başına oturan Fransa’yı 15 şirket ile listeye giren İtalya takip ediyor. Bursa’da faaliyet gösteren Rus sermayeli 4, İran sermayeli 4 ve İsveç sermayeli 2 firmanın finansal verileri alınamadığından bu 3 ülkeden gelen yatırımların performansları hakkında da herhangi bir analiz yapılamamaktadır. - 59 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Özsermaye Performansı(%) Ülkelerin Ciro Performansı (%) İngiltere ABD Diğer Almanya Almanya Diğer İtalya Fransa Fran İtalyasa ABD İng iltere Ülkelerin Net kar performansı (% ) Ülkelerin İhracat Performansı (% ) Almanya İngiltere ABD Diğer Diğer İngiltere Almanya ABD İtalya İtalya Fransa Fransa Ülkelerin İstihdam Performansı (% ) Vergi Performansı (%) Almanya Diğer Almanya Diğer İngiltere Fransa İngiltere ABD ABD Fransa İtalya İtalya Almanya Şirketler kaynaklarına göre incelendiğinde, Almanya’nın adeta yatırım kalelerinden biri olarak Bursa’da yapılandığını görmek mümkün. Buna rağmen, kentte 47 şirketi ile ilk sırada yer alan Alman sermayeli şirketlerin 2004 yılı sonu ciro değeri açısından Fransız ve İtalyan şirketlerden sonra 3. sırada yer aldığı görülüyor. Bursa’da faaliyet gösteren 47 Alman sermayeli şirketten 25’i finansal verilerini açıklayarak, çalışmaya katıldı. Alman şirketlerin % 25.5i oto yan sanayiinde, % 14.8’ü de makine ve metal sektöründe faaliyet gösteriyor. - 60 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Alman şirketlerin performansı Bursa’da faaliyet gösteren tüm yabancı sermayeli şirketlerin performansıyla karşılaştırıldığında; toplam cironun % 16.5’ini, toplam ihracatın % 21’ini, muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenen toplam verginin % 10.7’sini, toplam özsermayenin % 21’06’sını, elde edilen toplam net karın % 9.6’sını ve toplam istihdamın da % 23.8’ini bu şirketlerin karşıladığı ortaya çıkıyor. 2004 yılında 1 milyar 762 milyon YTL toplam ciroya ulaşan Alman şirketlerinin ortaya çıkardığı performans tablosunda, en yüksek pay Bosch Sanayi ve Ticaret AŞ’ye ait. Örneğin, verilerini açıklayan 25 Alman şirketin 2004’te yaptığı toplam cironun % 49.2’sini, toplam ihracatın % 63.9’unu Bosch AŞ tek başına yapıyor. Ayrıca, Alman şirketlerin Bursa’da yarattığı toplam istihdamın % 41.4’ünü de yine Bosch AŞ tek başına karşılıyor. İhracat cephesinden bakınca, Alman sermayeli şirketlerin dışa açık yapısı dikkat çekiyor. Şirketlerin 2004 yılı toplam ihracatı, aynı yıl yaptıkları cironun % 44.5’ini oluşturdu. 25 şirketin toplam ihracatı 784 milyon 318 bin YTL olarak gerçekleşti. Özsermaye toplamları 812 milyon 988 bin YTL olan ve 2004 yılında toplam 52 milyon 795 bin YTL net dönem karı elde eden Alman şirketlerin toplam istihdamı da 8 bin 44. Kentte faaliyet gösteren 47 Alman şirketin sadece 9’u Bursa’da bugüne kadar yaptığı toplam yatırımı açıkladı. Buna göre, 9 Alman şirketi kente toplam 101 milyon 587 bin YTL’lik yatırım yaparken, 2005 yılında yeni yatırım başlatan 5 şirketin bu yatırımlara ayırmayı planladığı toplam bütçe de 8 milyon 218 bin YTL olarak şekillendi. Alman şirketlerin diğer finansal bilgileri incelendiğinde ise şöyle bir tablo ortaya çıktı: Alman şirketler 2004 yılında 1 milyar 575 milyon YTL kendi ürettikleri mallardan iç ve dış satış hasılatını yakaladı. 7 şirketin 2004 yılını zararla kapattı, geriye kalanlar ise 2004 yılı sonunda toplam 52 milyon 795 bin YTL net dönem karı elde etti. Kurumlar - 61 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri vergisi matrahı toplamı 27 milyon 655 bin YTL olan Alman şirketler, toplam 7 milyon 163 bin YTL kurumlar vergisi stopajı, 19 milyon 218 bin YTL KDV, 14 milyon 123 bin YTL de SSK primi ödedi. Bu şirketlerin muhtasar yoluyla ödediği toplam vergi ise 12 milyon 795 bin YTL olarak gerçekleşti. 1 milyar 386 milyon YTL net varlık toplamına sahip olan Alman sermayeli şirketlerin ödenmiş sermayeleri toplamı 811 milyon 932 bin YTL ve 2005 yılında ayırdıkları ar-ge bütçesi de 5 milyon 915 bin YTL. Fransa Fransız sermayeli firmalar, 37 şirketle kentteki tüm yabancı sermayeli şirketlerin % 17.8’ini oluşturuyor. 2004 yılı sonunda 3 milyar 997 milyon YTL toplam ciro yapan Fransız şirketler bu veri ile yabancı sermayeli şirketlerin yaptığı cironun % 37.5’ini karşılıyor. Nicelik olarak Alman şirketler Bursa’da başı çekerken, içinde OyakRenault’un bulunduğu Fransız şirketler ciro, ihracat, net dönem karı, istihdam, özsermaye, ödenmiş sermaye ve 2005 yılı ar-ge bütçesi kriterlerine göre açık ara önde...113 yabancı sermayeli şirketin yaptığı toplam ihracatın % 44.3’ünü Fransız şirketler yapıyor. 37 Fransız şirketin yaptığı toplam ihracatın ise % 90’ını Oyak-Renault AŞ tek başına yapıyor. Bu arada, yabancı sermayeli şirketlerin özsermayelerinin 20.26’sına sahip olan Fransız şirketler, yabancı şirketlerin muhtasar yoluyla ödediği toplam verginin % 28.1’ini ödüyor ve karlılık açısından da en başa oynuyor. Bu şirketler, 113 şirketin yaptığı toplam net dönem karının % 51.8’ini yaparken, toplam istihdamın da % 25.6’sı yaratıyor. Kentteki 37 Fransız şirketten finansal verilerini açıklayan 19’unun açıkladıkları değerler dikkate alındığında; Fransız sermayesinin Bursa’daki performansı şu şekilde ortaya çıkıyor: Ciro: 3 milyar 997 milyon YTL - 62 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İç ve dış satış hasılatı: 3 milyar 905 milyon YTL. İhracat: 1 milyar 653 milyon USD 2004 yılı Kurumlar Vergisi matrahı: 36 milyon 389 bin YTL 2004 yılı Kurumlar Vergisi stopajı: 74 milyon 213 bin YTL 2004 yılında ödenen KDV toplamı: 17 milyon 398 bin YTL 2004 yılında ödenen SSK Primi toplamı: 44 milyon 865 bin YTL Muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenen toplam vergiler:33 milyon 390 bin YTL 2004 yılı net varlık toplamı: 1 milyar 173 milyon YTL. Özsermaye: 781 milyon 48 bin YTL Ödenmiş sermaye: 337 milyon 668 bin YTL 2004 yılı zararı: 1 milyar 115 bin YTL. Net dönem karı: 284 milyon 434 bin YTL. 2004 yılı istihdamı: 8 bin 660 kişi. 2005 yılına kadar kentte yapılan toplam yatırım: 661 milyon 651 bin YTL. 2005 yılında ayrılan ar-ge bütçesi: 63 milyon 141 bin YTL İtalya Bursa’da faaliyet gösteren 15 İtalyan sermayeli şirket bulunuyor. Tüm finansal verileri incelendiğinde, İtalyan şirketler, diğer yabancı sermayeli şirketlere göre, yatırımları ve istihdamları ile öne çıkıyor. Açıklanan rakamlara göre, İtalyan şirketler, kentte bugüne kadar yaptıkları toplam 1 milyar 723 milyon YTL’lik yatırım ile en yüksek yatırıma sahipken, yarattıkları 8 bin 660 kişilik istihdam ile de dikkat çekiyor. İtalyan şirketleri, nicelik olarak listenin 3. sırasında yer almasına karşın, ciroda, satış hasılatında ve ihracatta 2. sırada, yatırımlar ve istihdam konusunda da 1. sırada yer alıyor. Kentte faaliyet gösteren 15 İtalyan şirketten 12’si çalışmaya katıldı. Söz konusu İtalyan şirketlerin performansı, tüm yabancı sermayeli şirketlerin performansı ile - 63 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri kıyaslandığında; toplam cironun % 27.6’sının, toplam ihracatın % 23.7’sinin, muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenen toplam verginin % 29.5’ini, toplam özsermayenin % 20,41’ini ve toplam istihdamın da % 19.4’ünü karşıladıkları ortaya çıkıyor. Amerika Birleşik Devletleri Bursa’da 13 şirketi ile gücünü hissettiren ABD sermayesinin elini güçlendiren en önemli argümanının makine-metal sektöründe faaliyet gösteren Çimtaş Boru AŞ ve oto yan sanayiinde faaliyet gösteren Major SKT AŞ olduğu görülüyor. Buna karşın, toplam 12 ABD şirketinden sadece 3’ü finansal bilgilerini çalışmada kullanılmak üzere paylaştı. ABD sermayeli şirketlerden bilgisini açıklayanların verilerine göre, bu 3 şirketin 2004 yılı sonunda elde ettiği ciro, 93 milyon 648 bin YTL. Söz konusu ciro ile yabancı sermayeli 113 şirketin yaptığı toplam cironun binde 88’ine ulaşan ABD şirketleri, yine 2004 yılındaki ihracat performansı ile de toplam ihracatta ancak %2.05 oranında etkili oldu. Yine aynı tablodan anlaşılacağı üzere, ABD sermayeli şirketler yabancı sermayenin kentte 2004 yılında muhtasar yoluyla ödediği vergilerin %2.1’ini öderken, özsermayenin %1.90’ını, net dönem karının %3.4’ünü ve istihdamın da %3.7’sini karşıladı. İngiltere Bursa’da 10 İngiliz şirket faaliyet gösteriyor. 2’si finans sektöründe faaliyet gösteren İngiliz sermayesinin Bursa’da elini güçlendiren şirketlerin tekstil ve konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteren Coats Türkiye İplik Sanayi AŞ ve Low Profile AŞ olduğu görülüyor. İngiliz şirketler, Bursa’da 2004 yılı sonunda 219 milyon 382 bin YTL ciro yaptı. Bu rakam, tüm yabancı şirketlerin yaptığı cironun %2.06’sına tekabül ediyor. Yapılan toplam ihracatın %2.2’sini ve net dönem karı toplamının da binde 6’sını yapan ve - 64 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri toplam özsermayenin %1.68’ine sahip olan İngiliz şirketler, yabancıların muhtasar yoluyla ödediği verginin %1.5’ini ve toplam istihdamın da %7.8’ini karşılıyor. Diğer Ülkeler Bursa’da gerek nicelik gerekse performans açısından dominant karaktere sahip olan Almanya, Fransa, İtalya, ABD ve İngiltere’nin dışında Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bulgaristan, Çin Halk Cumhuriyeti, Hollanda, Irak, İran, İspanya, İsveç, İsviçre, Japonya, Kenya, Kore, Kuveyt, Lübnan, Macaristan, Makedonya, Malezya, Rusya, S.Arabistan, Ürdün ve Yunanistan’dan olmak üzere toplam 23 ülkeden daha değişen ölçeklerde şirket bulunuyor. 23 ülkeden gelen toplam 75 şirketin -açıklanan bilgiler ışığında- finansal verileri incelendiğinde; toplam cironun %15.46’sını, toplam ihracatın %6.75’ini yaptıkları, muhtasar yoluyla 2004’te ödenen verginin % 28.1’ini ödedikleri, toplam özsermayenin %34.69’una sahip olan bu şirketlerin 2004 yılı sonunda toplamın %19.1’ne tekabül eden bir net dönem karı elde ettiği ve toplam istihdamın da %19.7’sini karşıladığı görülüyor. - 65 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN NİTELİKLERİ Ne zaman geldiler, en çok hangi şirket türünü tercih ediyorlar, sermaye payları, kente getirdikleri reel sermaye, yarattıkları katma değer ve seçilen kriterlerde ilk 10’un gösterdiği performanslar... - 66 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Milat: 1968 2000’li yıllarda giriş artıyor... Kuruluş yıllarına göre yaşları hesaplanan yabancı sermayeli şirketler içinde Coats Türkiye, Türk Pirelli AŞ, Mais Motorlu Araçlar AŞ Bursa Şubesi ve Tat Konserve AŞ’nin kurulması dolayısıyla 1968 yılı, kent için dönüm noktası olma özelliğini taşıyor. Bu 4 şirket dışında şirketlerin yaşları sıralamasında, büyük bölümünün 2000 yılı ve sonrasında kurulmuş olması dikkat çekiyor. Yaşları 0-37 arasında değişen yabancı şirketler arasında 21’i 2005 yılında, 29’u da 2006 yılında faaliyete geçti. Yaşlarına göre değerlendirilen şirketler listesinde 2000 ve sonrasında 104 şirketin ticari faaliyetine başladığı görülüyor. Şirketlerin yaşları ile performansları karşılaştırıldığında; Bursa’nın ilk kurulan yabancı şirketlerinin özsermaye, istihdam, vergi, ödenmiş sermaye, ihracat, ciro ve toplam yatırım miktarı açısından da başarılı oldukları gözleniyor. Türkiye’nin serbest ekonomiye geçisine kadar; 1968 yılında kurulan Coats AŞ, Tat Konserve AŞ ve Türk Pirelli AŞ, 1969’da faaliyete geçen Tofaş AŞ, 1970’de kurulan Oyak Renault AŞ, Kerevitaş AŞ ve Mako Elektrik AŞ, 1972 doğumlu Bosch Sanayi ve Ticaret AŞ, Coats Türkiye İplik AŞ (1975) ile 1980-2000 arasında kurulan Aunde Teknik (1984), Biesseci Bursa Tekstil (1985), Grammer Koltuk (1986), Swedish Match (1986), Penguen Gıda (1988), Low Profile (1989), Lear Teknik (1989), Borçelik (1990), Nestle Türkiye (1990), Starwood Orman Ürünleri (1990) Bamesa Çelik (1998), Powertrain Mekanik (2001), Yazaki Otomotiv - 67 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri (2003) ve Valeo Otomotiv (2004) performanslarıyla göz dolduran şirketler olarak karşımıza çıkıyor. Tablo 6 - Kentte İlk Kurulan 10 Yabancı Sermayeli Şirket ÜNVANI Kuruluş yılı COATS TÜRKİYE İPLİK SAN. A.Ş. 1 1968 TÜRK PİRELLİ KABLO VE SİST. A.Ş. 2 1968 MAİS MOTORLU ARAÇLAR A.Ş.BURSA ŞB. 3 1968 TAT KONSERVE SAN. A.Ş. 4 1968 TOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FABRİKASI A.Ş. 5 1969 KEREVİTAŞ Gıda San ve Tic AŞ 6 1970 MAKO ELEKTRİK SAN. VE TİC. A.Ş. 7 1970 OYAK-RENAULT OTOMOBİL FAB. A.Ş. 8 1970 BOSCH SAN. VE TİC. A.Ş. 9 1972 DEN BRAVEN ENDÜSTRİYEL YAPIŞTIRICILAR SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 10 1974 Tablo 7 - Kentin En Yeni Yabancı Sermayeli Şirketleri TRUCK TECHNIC OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET LİMİTED 1 ŞİRKETİ 2 3 2006 FGI TURQUİE OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ AMATİS DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 2006 2006 - 68 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri RAWSE TEKSTİL DAYANIKLI TÜKETİM MALLARI OTOMOTİV 4 SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 2006 SANTOR SANAL MOTOR İLERİ MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ VE 5 TİCARET ANONİM ŞİRKETİ 2006 6 7 İNSU DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 2006 MOUCHAREM-MUHARREM AMET - ENES BEBE KONFEKSİYON EN-KA TARIM EĞİTİM TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED 8 ŞİRKETİ 9 10 11 ENBOY TEKSTİL DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ BROKMER MADENCİLİK LİMİTED ŞİRKETİ 2006 2006 2006 ASGOLDAS TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ KING'S CARPET KONFEKSİYON SANAYİ VE DIŞ TİCARET 12 LİMİTED ŞİRKETİ DER BERO-TREND TIBBİ CİHAZLAR GEREÇLER SANAYİ VE 13 TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 14 2006 GLOVA OTO YAN SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ OPTEAM MÜHENDİSLİK VE DANIŞMANLIK İTHALAT İHRACAT 15 SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ SAİTEX MAKİNA VE TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED 16 ŞİRKETİ 2006 2006 2006 2006 2006 2006 WOCO POLYMER SYSTEMS SANAYİ VE TİCARET LİMİTED 17 ŞİRKETİ 2006 HAMANN & HELLMANN İNTERNATIONAL NAKLİYAT LİMİTED 18 ŞİRKETİ - BURSA ŞUBESİ 2006 19 JULIEN KALIP MAKİNE SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ DİNOTEC SU TEKNOLOJİLERİ VE HAVUZ TEKNİKLERİ İNŞAAT 20 SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ IPR-SÖHNER MAKİNA OTOMASYON VE PLASTİK SANAYİ 21 TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 22 PYONG IK KO 2006 2006 2006 2006 AEROSOFT DİZAYN MÜHENDİSLİK SANAYİ VE TİCARET LİMİTED 23 ŞİRKETİ NA-CEO OTOMOTİV TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LİMİTED 24 ŞİRKETİ - 69 - 2006 2006 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri GREENDEALER TARIM ÜRÜNLERİ TİCARET VE SANAYİ LİMİTED 25 ŞİRKETİ 2006 NORATEX TEKSTİL PAZARLAMA İHRACAT İTHALAT LİMİTED 26 ŞİRKETİ PRECITURN - TK OTOMOTİV- METAL SANAYİ VE TİCARET 27 LİMİTED ŞİRKETİ 28 29 PHG BAUGESELLSCHAFT mbH BURSA/ TÜRKİYE ŞUBESİ EGECOLOUR TEKSTİL SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. 2006 2006 2006 2006 %100 yabancı sermayeli şirket sayısı: 66 Kentteki yabancı sermayeli şirketlerin 66’sında hiç yerli payı bulunmuyor. % 100’ü yabancı sermayeli olan bu 66 şirket milliyetleri açısından ele alındığında; yine Fransız ve Alman şirketlerinin sayısal ağırlığı ortaya çıkıyor. Tamamı yabancı sermayeli olan şirketlerin ülkelere göre dağılımı şu şekilde gerçekleşiyor: Almanya (14), Fransa (10), İngiltere (6), çok uluslu şirketler (6), İngiltere (6), İtalya (5), ABD (4), İspanya (4), İsviçre (3), Hollanda (2), İsveç (2), İran (2), Yunanistan (2), Belçika (1), Japonya (1), Kore Cumhuriyeti (1), Lübnan (1), Suudi Arabistan (1) ve Rusya (1) Yine bu incelemede, şirket sermayesindeki yabancı payı % 50 ile % 100 arasında olan şirketler sıralamasında da 24 şirket ile Almanya başı çekerken, 21 şirketle Fransa hemen arkasından geliyor. % 50 ve üzeri yabancı sermayeye sahip diğer şirketlerin milliyetleri de şöyle: ABD (8), İtalya (6), çok uluslu (5), Hollanda (5), İngiltere (2), Yunanistan (3), Avusturya (2), Belçika (2), İspanya (2), İsviçre (2), Rusya (2), Azerbaycan (1), Irak (1), Kore Cumhuriyeti (1), Lübnan (1), Malezya (1), Ürdün (1), Kuveyt (1), Kenya (1). - 70 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Sermaye payı % 50’nin altında olan %50- % 50 ve Ülke adı %100 100 altı ALMANYA 14 24 9 FRANSA 10 21 5 Almanya (9), İsviçre (5), Fransa (5), ABD 5 7 1 İtalya (4), Yunanistan (3), İngiltere İNGİLTERE 5 3 2 İSVİÇRE 3 2 5 (2), çok uluslu (2), ABD (1), Belçika HOLLANDA 2 5 - ÇOK ULUSLU FİRMALAR 6 5 3 Cumhuriyeti (1), İspanya İSPANYA 4 2 1 (1),Japonya (1), Rusya (1), İTALYA 5 6 4 YUNANİSTAN 2 3 3 BELÇİKA 1 2 1 RUSYA 1 2 1 İRAN 2 - - İSVEÇ 2 - - JAPONYA 1 - 1 KORE CUMHURİYETİ 2 1 - LÜBNAN 1 1 - AZERBAYCAN - 1 - S.ARABİSTAN 1 - - ÇİN HALK CUMHURİYETİ - - 1 MALEZYA - 1 - KUVEYT - 1 - IRAK - 1 - MAKEDONYA - - 1 BULGARİSTAN - - 1 AVUSTURYA - 1 - KENYA - 1 - ÜRDÜN - 1 - TOPLAM 67 91 39 şirketler ise şöyle sıralandı: (1), Bulgaristan (1), Çin Halk Makedonya (1). Tablo 8 – Sermaye yapısına göre şirketlerin dağılımı - 71 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Anonim şirketler ağırlıkta... Bursa’da faaliyet gösteren 197 yabancı sermayeli şirket, statülerine göre incelendiğinde; %50.76’sına tekabül eden 100’ünün anonim şirket, geriye kalan 97’sinin de limited şirket statüsünde olduğu görülüyor. Ülke sıralamasına göre başı çeken Alman şirketlerinin 19’unun anonim şirket 28’inin de limited şirket statüsünde faaliyet gösterdiği listede, sayısal ağırlıkta 37 şirket ile ikinci sırayı alan Fransız şirketlerinin ise 26’sı anonim şirket statüsünde. ÜLKELER LİMİTED ŞİRKET ANONİM ŞİRKET TOPLAM ALMANYA 28 19 47 FRANSA 11 26 37 İTALYA 4 11 15 ABD 6 6 12 İNGİLTERE 5 6 11 İSVİÇRE 2 8 10 DİĞER ÜLKELER 11 2 13 İSPANYA 1 6 7 ÇOK ULUSLU FİRMALAR 3 7 10 HOLLANDA 5 2 7 YUNANİSTAN 7 1 8 - 72 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri RUSYA 4 0 4 BELÇİKA 3 1 4 İRAN 4 0 4 İSVEÇ 0 2 2 JAPONYA 0 2 2 KORE CUMHURİYETİ 1 1 2 LÜBNAN 2 0 2 TOPLAM 97 100 197 Tablo 9 – Statülerine göre şirketlerin dağılımı - 73 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İLK 10 Ciro ve ihracatta Oyak Renault İstihdam ve yatırımda Tofaş... Özsermaye, istihdam, ciro, ödenmiş sermaye, ödenen toplam vergiler, ihracat ve kentte yapılan toplam yatırım açısından ayrı ayrı sıralamaya tabi tutulan şirketler de ilginç bir tablo ortaya koydu. Özsermaye, 2004 yılı cirosu, ihracat ve ödenen vergiler kriterlerine göre Fransız sermayeli Oyak Renault firması birinciliği kimselere kaptırmazken, istihdam, ödenmiş sermaye ve kentte yapılan toplam yatırım miktarı kriterlerinde de İtalyan sermayeli Tofaş AŞ ilk sırada yer aldı. İki otomobil devinin tüm kriterlerde ilk 2 sırayı paylaştığı İLK 10 listelerinde ciro sıralamasında, Oyak Renault’u, Tofaş, Bosch AŞ, Borçelik AŞ, Teknik Malzeme AŞ, Türk Pirelli AŞ, Bamesa Çelik, Starwood, Mako ve Aunde Teknik izliyor. 2004 yılında yaptıkları ihracat açısından yapılan sıralamada da İLK 10 listesinde Oyak Renault’u Tofaş, Bosch AŞ, Borçelik AŞ, Aunde Teknik, Valeo Otomotiv, Grammer Koltuk, Lear, Türk Pirelli ve Yazaki Otomotiv AŞ takip etti. 2004 yılındaki net iç ve NO: Şirketin Ünvanı dış satış tutarı (YTL) İhracat Dolar olarak NO: OYAK RENAULT 2 A.Ş. OTOMOBİL FAB. 3.316.023.177,26 1 TOFAŞ TÜRK OTOMBİL OTOMBİL 2.535.297.044,20 2 BOSCH SANAYİ 3 VE TİCARET A.Ş. SANAYİ TİCARET FABRİKASI A.Ş. 1.502.586.114,38 825.266.153,00 BOSCH SANAYİ VE 868.646.489,00 3 BORÇELİK 4 A.Ş. TOFAŞ TÜRK FABRİKASI A.Ş. kıymeti (Fob) OYAK RENAULT OTOMOBİL FAB. 1 Şirketin Ünvanı TİCARET A.Ş. 501.310.100,00 BORÇELİK SANAYİ 664.522.428,00 4 - 74 - TİCARET AŞ 111.916.151,00 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri AŞ AUNDE TEKNİK TEKSTİL SAN VE TİC TEKNİK MALZEME 5 AŞ 285.540.155,94 5 AŞ 91.500.000,00 TÜRK PİRELLİ KABLO VE 6 SİSTEMLERİ A.Ş. VALEO OTOMOTİV 199.553.475,00 6 180.753.377,81 7 SİST. END. A.Ş 54.000.000,00 BAMESA ÇELİK SERVİS SAN. TİC. 7 A.Ş. GRAMMER KOLTUK SİSTEMLERİ A.Ş 48.689.657,24 STARWOOD 8 9 ORMAN LEAR TEKNİK OTO ÜRÜNLERİ SAN YAN SANAYİ LTD AŞ 177.681.946,45 8 MAKO ELEKTRİK TÜRK PİRELLİ SANAYİ VE TİC KABLO VE AŞ 168.098.314,00 9 AUNDE TEKNİK TİC AŞ SİSTEMLERİ A.Ş. 46.164.488,78 42.633.767,00 YAZAKI OTOMOTİV TEKSTİL SAN VE 10 ŞTİ YAN SANAYİ VE 150.465.468,91 10 TİCARET AŞ 37.792.694,00 Tablo 10 – Ciro ve ihracatta İLK 10 sıralaması Özsermaye ve istihdam Özsermayeleri açısından sıralamaya tabii tutulan kentteki yabancı sermayeli şirketler arasında 665 milyon 96 bin YTL’lik sermayeye sahip olan Oyak Renault’u Tofaş, Borçelik, Bosch, Tat Konserve, Nestle, Powertrain, Starwood, Türk Pirelli ve Kerevitaş izledi. Yarattıkları istihdam açısından ise Tofaş 4 bin 471 kişi ile başı çekerken, Oyak Renault 4 bin 339 kişi ile ikinci, Bosch AŞ de 3 bin 334 kişi ile üçüncü sırada yer aldı. İstihdamda ilk 10 şirket içinde bin 517 kişi ile Bursa Serbest Bölgesi’nde faaliyet gösteren Japon sermayeli Yazaki Otomotiv, bin 197 kişi ile Low Profile, bin 112 kişi ile - 75 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Tat Konserve, bin 49 kişi ile Aunde Teknik, 961 kişi ile Coats, 958 kişi ile Biesseci ve 945 kişi ile de Mako Elektrik yer aldı. NO: Şirketin Ünvanı Özsermaye NO: Şirketin Ünvanı 2004 yılında çalışanlar ortalaması 1 OYAK RENAULT OTOMOBİL FAB. A.Ş. 665.096.638,99 1 TOFAŞ TÜRK OTOMBİL FABRİKASI A.Ş. 4471 2 TOFAŞ TÜRK OTOMBİL FABRİKASI A.Ş. 578.569.570,00 2 OYAK RENAULT OTOMOBİL FAB. A.Ş. 4339 3 BORÇELİK SANAYİ TİCARET AŞ 548.494.140,00 3 BOSCH SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 3334 4 BOSCH SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 449.128.248,32 4 5 TAT KONSERVE SAN AŞ 250.000.000,00 5 YAZAKI OTOMOTİV YAN SANAYİ VE TİCARET AŞ LOW PROFILE İSTANBUL TELKSTİL SANAYİ VE DIŞ TİCARET AŞ 6 NESTLE TÜRKİYE GIDA SAN AŞ 231.451.244,00 6 TAT KONSERVE AŞ 1112 7 POWERTRAIN MEKANİK SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ 152.860.323,00 7 AUNDE TEKNİK TEKSTİL SAN VE TİC AŞ 1049 8 STARWOOD ORMAN ÜRÜNLERİ SAN AŞ 119.226.097,00 8 COATS TÜRKİYE İPLİK SAN A.Ş 961 9 TÜRK PİRELLİ KABLO VE SİSTEMLERİ A.Ş. 83.673.167,00 9 BİESSECİ BURSA TEKSTİL SAN.VE TİC. A.Ş 958 59.017.146,05 MAKO ELEKTRİK 10 SANAYİ VE TİC AŞ 10 KEREVİTAŞ GIDA SAN VE TİC AŞ Tablo 11 – Özsermaye ve istihdamda İLK 10 sıralaması - 76 - 1517 1197 945 Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Ödenmiş sermaye ve vergiler Şirketlerin ödenmiş sermayeleri açısından yapılan sıralamada da yine birinci sıraya oturan Tofaş Türk Otomobil’in 450 milyon YTL’lik ödenmiş sermayesini 273 milyon ile Oyak Renault izledi. Üçüncü sırada yer alan Borçelik’i ise sırasıyla bir Tofaş şirketi olan Powertrain Mekanik, Yazaki Otomotiv, Türk Pirelli, Penguen, Bamesa Çelik, Swedish Match Kibrit ve Bosch Sanayi ve Ticaret AŞ takip etti. Şirketlerin muhtasar yoluyla 2004 yılında ödediği toplam vergiler açısından bakıldığında da, Oyak Renault birinci, Tofaş ikinci olurken Nestle Türkiye firması üçüncü sırada yer aldı. Borçelik’in dördüncülüğe oturduğu sıralamada, Penguenm Gıda beşinci, Mako Elektrik altıncı, Powertrain Mekanik yedinci, Türk Pirelli AŞ sekizinci, Bamesa Çelik dokuzuncu ve Grammer Koltuk AŞ de onuncu oldu. - 77 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenmiş sermaye NO: Şirketin Ünvanı (YTL) ödenen toplam NO: TOFAŞ TÜRK OTOMBİL 1 FABRİKASI A.Ş. OTOMOBİL FAB. A.Ş. 450.000.000,00 1 273.000.000,00 2 TİCARET AŞ SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ 27.005.399,00 FABRİKASI A.Ş. 24.933.811,00 NESTLE TÜRKİYE GIDA 254.000.000,00 3 POWERTRAIN MEKANİK 4 OTOMOBİL FAB. A.Ş. TOFAŞ TÜRK OTOMBİL BORÇELİK SANAYİ 3 vergiler (YTL) OYAK RENAULT OYAK RENAULT 2 Şirketin Ünvanı SAN AŞ 11.966.278,00 BORÇELİK SANAYİ 149.626.226,00 4 TİCARET AŞ 9.361.253,00 129.126.090,00 5 PENGUEN GIDA SAN AŞ 5.606.459,00 YAZAKI OTOMOTİV YAN 5 SANAYİ VE TİCARET AŞ TÜRK PİRELLİ KABLO VE 6 SİSTEMLERİ A.Ş. MAKO ELEKTRİK SANAYİ 47.774.882,00 6 VE TİC AŞ 4.498.882,00 POWERTRAIN MEKANİK 7 PENGUEN GIDA SAN AŞ 44.000.000,00 7 BAMESA ÇELİK SERVİS 8 SAN. TİC. A.Ş. VE ÇAKMAK END. A.Ş. 41.362.354,70 8 40.635.553,05 9 TİCARET A.Ş. SİSTEMLERİ A.Ş. 2.882.359,00 BAMESA ÇELİK SERVİS BOSCH SANAYİ VE 10 3.503.903,00 TÜRK PİRELLİ KABLO VE SWEDISH MATCH KİBRİT 9 SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ SAN. TİC. A.Ş. 2.488.940,91 GRAMMER KOLTUK 29.345.904,72 10 SİSTEMLERİ A.Ş 2.224.866,24 Tablo 12 – Ödenmiş sermaye ve toplam vergiler kriterlerine göre İLK 10 sıralaması - 78 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Kentte yapılan yatırımlar Ve şirketlerin İLK 10 sıralamasına tabi tutulduğu kriterlerden sonuncusu olan firmanın kentte yaptığı yatırım toplamında da 1 milyar 374 milyon YTL ile Tofaş birinci oldu. Tofaş’ı 598 milyon YTL ile Oyak Renault, 291 milyon YTL ile Borçelik, 263 milyon YTL ile Türk Pirelli, 179 milyon YTL ile Mako Elektrik, 133 milyon YTL ile Powertrain Mekanik, 85 milyon YTL ile Yazaki Otomotiv, 60 milyon YTL ile Bamesa Çelik, 30 milyon YTL ile Valeo Otomotiv ve 28 milyon YTL ile de Tat Konserve izledi. NO: Şirketin Ünvanı firmanın kentte bugüne kadar yaptığı yatırımların toplamı (YTL) 1 TOFAŞ TÜRK OTOMBİL FABRİKASI A.Ş. 2 OYAK RENAULT OTOMOBİL FAB. A.Ş. 598.196.236,56 3 BORÇELİK SANAYİ TİCARET AŞ 291.238.431,00 4 TÜRK PİRELLİ KABLO VE SİSTEMLERİ A.Ş. 263.773.227,00 5 1.374.932.000,00 7 MAKO ELEKTRİK SANAYİ VE TİC AŞ POWERTRAIN MEKANİK SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ YAZAKI OTOMOTİV YAN SANAYİ VE TİCARET AŞ 8 9 BAMESA ÇELİK SERVİS SAN. TİC. A.Ş. VALEO OTOMOTİV SİST. END. A.Ş 60.000.000,00 30.000.000,00 10 TAT KONSERVE SAN AŞ 28.586.020,00 6 179.283.254,00 133.215.825,00 85.000.000,00 Tablo 13 – Kentte yapılan toplam yatırıma göre İLK 10 sıralaması Ar-ge harcamaları Oyak Renault AŞ, 2005 yılında ayırdığı ar-ge bütçesi ile göz doldurdu. Ar-ge bütçesinde Oyak Renault’u, Kiel Koltuk Sistemleri, Tofaş Türk, Valeo AŞ, MGI Countier - 79 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri AŞ, Bosch Fren AŞ, May Agro AŞ, Türk Pirelli AŞ, Yazaki Otomotiv AŞ ve Borçelik AŞ takip ediyor. Bursa’da faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların 2004 yılı Ar-ge bütçeleri toplamı 74,1 milyon YTL. Bu, 2004 yılında, NO Şirketin Ünvanı OYAK RENAULT 1 OTOMOBİL FAB. A.Ş. 2 3 4 5 6 7 8 9 10 KIEL KOLTUK SİSTEMLERİ SAN. VE TİC. A.Ş TOFAŞ TÜRK OTOMBİL FABRİKASI A.Ş. VALEO OTOMOTİV SİST. END. A.Ş MGI COUNTIER MAK. YED. PARÇA İML. VE SAN. A.Ş. BOSCH FREN SİSTEMLERİ SAN VE TİC AŞ MAY AGRO TOH. SAN VE TİC AŞ TÜRK PİRELLİ KABLO VE SİSTEMLERİ A.Ş. YAZAKI OTOMOTİV YAN SANAYİ VE TİCARET AŞ BORÇELİK SANAYİ TİCARET AŞ 2005 yılında ayrılan ar-ge bütçesi (YTL) 57.612.966,00 Türkiye ar-ge harcamalarının %3,6’sının yani 1/30’unun Bursalı yabancı sermayeli firmalar tarafından 4.440.527,50 gerçekleştirildiğini 2.550.000,00 Bursa’daki yabancı sermayeli şirketler 2.000.000,00 içinde, otomotiv ana ve yan sanayiinin 1.350.000,00 ortaya ar-geye ayırdığı 71,6 milyon YTL’lik bütçe de, 2004 yılı verilerine göre, 1.325.120,00 Türkiye’deki toplam 1.000.000,00 harcamalarının %3,3’üne 865.000,00 ediyor. 750.000,00 726.906,00 Tablo 14 – Ar-ge harcamalarında İLK 10 sıralaması - 80 - koyuyor. ar-ge tekabül Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Toplam reel yabancı sermaye: 2 milyar 85 milyon 41 bin YTL Çalışmada, sermayele bilgilerine ulaşılabilen 175 şirketin Bursa’ya getirdiği reel yabancı sermayenin 2 milyar 85 milyon 41 bin YTL olduğu ortaya çıktı. Reel yabancı sermaye, sermaye ortaklık yapısındaki yabancı ortağın payına oranlanarak hesaplandı. Şirketlerin toplam sermayesi 3 milyar 860 milyon 593 bin YTL reel yabancı sermaye toplamı ise 2 milyar 85 milyon 41 bin YTL... Reel yabancı sermayede, ilk sırayı Bosch AŞ , ikinci sırayı Borçelik AŞ ve üçüncü sırayı da Nestle Waters aldı. Sıralamada, Bosch, Borçelik ve Nestle Waters’i takiben ilk 10’da sırasıyla: Tofaş AŞ, PPG AŞ, Penguen Aş, Türk Pireli AŞ, Yazaki Otomotiv AŞ, Bamesa Çelik AŞ ve Coats AŞ yer aldı. Fransızlar karlı çıktı Kar / zarar kalemlerini açıklayan 81 şirket içinde, Fransız şirketlerin karlılıkta başı çektiği görülüyor. Söz konusu şirketlerden, 15’i Fransız ve bunların 11’i 2004 yılı sonunda toplam 284 milyon 434 bin YTL kar elde ederken, geriye kalan 4 Fransız şirketi de yılı 1 milyon 115 bin YTL zararla kapattı. Kar tablosunda ilk sıraya yine 11 şirketi ile yerleşen İtalyanlar’da zarar eden şirket yok. Hesaplamada yer alan 5 çok-uluslu şirketten 4’ü 2004 yılını 59 milyon 911 bin kar, 1’i de 1 milyon 666 bin YTL zararla, 15 Alman şirketten 8’i 52 milyon 795 bin YTL, 7’si de 9 milyon 43 bin YTL zararla tamamladı. Listede en dikat çekici nokta, 2004 yılını zarar ederek kapatan şirketler tablosunun en tepesinde 1 şirketiyle İngiltere’nin üstelik 11 milyon 293 bin YTL ile yer alması oldu. - 81 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İngiltere’nin kar-zarar bilgisini açıklayan 3 şirketinden 2’si de aynı yıl 3 milyon 512 bin YTL kar elde etti. ÜLKELER KARLILIK KAR EDEN FİRMA SAYISI KAR TOPLAMLARI FRANSA 11 284.434.392,08 İTALYA 11 83.821.267,33 ÇOK ULUSLU FİRMALAR 4 59.911.617,39 ALMANYA 8 52.795.046,32 İSVİÇRE 2 35.228.036,77 ABD 3 18.779.901,39 HOLLANDA 4 6.104.439,12 İNGİLTERE 2 3.512.644,21 KORE 1 1.945.535,00 BELÇİKA 2 950.150,30 İSPANYA 3 902.974,00 YUNANİSTAN 2 77.298,26 DİĞER FİRMALAR 1 51.078,71 - 82 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ÜLKELER ZARAR ZARAR EDEN FİRMA SAYISI ZARAR TOPLAMLARI İNGİLTERE 1 11.293.621,00 ALMANYA 7 9.043.561,22 ÇOK ULUSLU FİRMALAR 1 1.666.664 FRANSA 4 1.115.219,94 İSVİÇRE 3 720.233,12 İSPANYA 2 500.325,76 DİĞER FİRMALAR 3 385.608,31 KORE 1 216.796,29 YUNANİSTAN 2 70.867,28 LÜBNAN 2 54.486,21 HOLLANDA 1 22.982,18 - 83 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Yabancıda da KOBİ’ler ağırlıkta... Çalışmada istihdam bilgileri mevcut olan 96 şirket ölçekleri açısından değerlendirildiğinde; 52’sinin KOBİ, 44’ünün de büyük ölçekli olduğu ortaya çıkıyor. Sektörler ölçek merceği altına alındığında ise, çalışmaya istihdamla ilgili bilgilerini veren 17 oto yan sanayi, 10 ticaret, 6 makine metal, 4 tekstil ve konfeksiyon, 1 gıda, 2 hizmet, 5 tarım, 1 ağaç orman ürünleri ve mobilya, 1 bilişim, 2 kimya, 2 ev tekstili ve 1 de maden şirketinin KOBİ ölçekli işletmeler olduğu görülüyor. III - ÖLÇEKLERİNE GÖRE ŞİRKETLER 46% 54% KOBİ Büy ük ölçekli Çalışmada yer alan bu 96 şirketin 44’ü de büyük ölçekli şirketler olarak faaliyetlerini sürdürüyor. Büyük ölçekli şirketlerin de 24’ü oto yan sanayi, 6’sı gıda, 4’ü tekstil ve konfeksiyon, 2’si ağaç orman ürünleri ve mobilya, 2’si otomotiv ana sanayi, 2’si makine metal, 1’i enerji, 1’i perakende ve 1’i de muhtelif sektörlerde çalışıyor. - 84 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 5 sektör 1,2 milyar YTL katma değer yarattı Yabancı sermayenin yatırım yapması ile ilgili olarak en fazla tartışma “katma değer yaratıp, yaratmadıkları” konusunda yaşanmaktadır. Bursa’daki 5 sektör yarattıkları brüt katma değer açısından büyüteç altına alındığında, ortaya 1milyar 252 milyon YTL’lik bir değer çıkıyor. En fazla katma değer yaratan 5 sektörde faaliyet gösteren 62 şirketin verilerine göre, otomotiv ana sanayii 2004 yılında 715 milyon 773 bin YTL, oto yan sanayi 304 milyon 115 bin YTL, makine ve metal sektörü 107 milyon 778 bin YTL, tekstil ve konfeksiyon sektörü 60 milyon 447 bin YTL ve gıda sektörü de 64 milyon 643 bin YTL brüt katma değer yarattı. SEKTÖRLER BRÜT KATMA DEĞER (YTL) OTOMOTİV ANA SANAYİ 715.773.767,55 OTO YAN SANAYİ 304.115.990,09 MAKİNE VE METAL 107.778.549,43 TEKSTİL VE KONFEKSİYON 60.447.527,59 GIDA 64.643.282,88 TOPLAM 1.252.759.117,54 Tablo 16- 5 sektörde yaratılan brüt katma değer. - 85 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Sektörel performanslar göz doldurdu Bu bölümde, sektörlerin sermaye-/emek yoğunlukları, dışa açıklıkları, karlılıkları, özkaynak devir hzıları ve net aktif devir hızları hesaplanarak, sektörlerin performansları hakkında daha detaylı bilgi üretilmesi amaçlanmıştır. Makine-metal sermaye, tekstil emek yoğun çalışıyor Özsermayenin çalışanların sayısına oranı sektörlerdeki sermaye/emek yoğunluklarını açıklar. Otomotiv ana sanayii, oto yan sanayii, makine ve metal, gıda ve tekstil ve konfeksiyon sektörleri emek/sermaye yoğunlukları açısından ayrıca incelendi. Bursa’da yabancı şirketlerin faaliyet gösterdiği sektörler için kişi başına en fazla sermaye gerektiren sektör makine ve metal sektörü olarak ortaya çıktı. Makine ve metal sektörü, çalıştırılan kişi başına 466.6 bin YTL gerektiriyor. Diğer sektörlere bakıldığında ise; otomotiv ana sanayiinin kişi başına 141 bin YTL, gıda sektörünün 181 bin YTL, oto yan sanayiinin 71 bin YTL ve tekstil ve konfeksiyon sektörünün de 21 bin YTL sermaye gereksinimi duyuyor. Dışa açıklıkta otomotiv ana sanayii gözde... Sektörlerin dışa açıklıkları ihracat/ciro oranı ile hesap ediliyor. Bu hesaplamaya göre değerlendirilen 5 sektörde; dışa açıklık bakımından en göze batan sektörün otomotiv ana sanayii (% 39) olduğu tespit edilebiliyor. Diğer sektörlerde ise şu tablo ortaya çıkıyor: oto yan sanayi (%35), tekstil ve konfeksiyon (%35), gıda (%25), makine ve metal (% 15). - 86 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Tüm sektörler düşük karlarla çalışıyor Mevcut verilerle 5 sektör karlılıkları açıısndan; vergi öncesi dönem karları/ciro hesabıyla masaya yatırıldı. 2004 yılı sonu rakamları, tüm sektörlerin çok düşük karlarla çalıştığını göstermekle birlikte, karlılık oranı en yüksek olan sektörün % 10 ile gıda sektörü olduğu ortaya çıkıyor. Buna göre, otomotiv ana sanayii ve makine-metal sektörleri % 6 karla, oto yan sanayii % 4 karla ve tekstil ve konfeksiyon sektörü de % 1 kar marjıyla faaliyetlerini sürdürmeye çalışıyor. Otomotiv sanayii özkaynaklarını etkin kullanıyor Özsermaye karlılığı, vergi öncesi karın özsermayeye oranlanması ile hesaplanıyor. Bu hesaplamada ortaya çıkan oranlar, öz kaynak devir hızı olarak da anılıyor ve işletmelerin öz kaynaklarını ne kadar etkin kullandığını ifade ediyor. Bu hesaplamaya göre, kentteki 113 şirketin ortalama öz kaynak devir hızı 2.88... 5 sektör ayrı ayrı incelendiğinde ise, sadece otomotiv ana sanayiinin 4.36 ile ortalamanın üzerinde bir performans elde ettiği görülüyor. Özkaynak devir hızı, tekstil ve konfeksiyon sektöründe 2.66, oto yan sanayiinde 2.33, makine ve metal sektöründe 1.41 ve gıda sektöründe de 0.31 olarak hesaplandı. Otomotiv ve tekstil-konfeksiyonun net aktif devir hızı yüksek Net aktif devir hızı, net aktiflerin bir yılda kaç defaya paraya dönüştüğünü gösteriyor. 113 şirketin ortalama net aktif devir hızı 1.75 olarak hesaplandı. Buna göre, ortalamanın üzerinde sadece 2.45 ile otomotiv ana sanayii ve 2.1 ile de tekstil ve konfeksiyon sektörünün çıkabildiği görülürken, oto yan sanayiinde 1.69, gıda 0.92 ve makine ve metal sektörünün de 0.88 hesaplanıyor. Ortalamanın altında kalan sektörlerde bu durumun nedeni, satışların düşüklüğü olarak yorumlanabiliyor. - 87 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri BURSA’YI SEÇEN YABANCI ŞİRKETLER VİTRİNDE… Bu bölüm, Bursa’da faaliyet gösteren ve bilgilerini paylaşarak çalışmaya katılan 113 yabancı sermayeli şirketin faaliyet alanı, yerli ve yabancı ortağın milliyeti, üretim tesisleri, üretilen ürünler ve ortaklık hikayelerine ilişkin kısa bilgileri içeriyor. - 88 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ABDUL GHANI HUSSAIN GROUP ASANSÖR VE ELEKTRONİK SAN TİC. 9 LTD Şirketi, 2003 yılında Akçalar Organize Sanayi Bölgesi’nde kuruldu. Makine ve metal sektöründe asansör ve yürüyen merdivenler için WAM markası ile kontrol panosu, kapı, mekanizma, revizyon kutusu ve buton üretimi yapıyor. Bugün 43 kişiyi istihdam eden şirketin sermayesinin tamamı Suudi milletvekili Abdul Ghani Hussain’a ait. 9 AKTIEBOLAGET ROTECH, Bursa Serbest Bölgesi’nde 2000 yılından bu yana faaliyet gösteren ve % 100 İsveç sermayeli şirket, oto yan sanayi sektöründe robot / sistem satışı, mühendislik, üretim, onay ve teslimat ve satış sonrası hizmetler üretiyor. Yabancı şirketin tam ünvanı Rootech Tooling AB. 9 AKYAPAK MAKİNA SAN. TİC. A.Ş ve Limited şirketleri, Yaylacık Köyü’nde faaliyet gösteriyor. AŞ statüsü ile 1999, Limited Şirket statüsü ile de 1996 yılından bu yana Bursa’da makine ve metal sektöründe faaliyet gösteren Akyapak’ın, % 40’ı Alman sermayesine ait. Bugün 10 bin metrekare kapalı alanda; 3 ve 4 vaslı, hidrolik ve mekanik silindir, profil bükme, malafalı boru bükme ve kordon makineleri imal ediyor. Yılda yaklaşık 2 bin adet makine üretimi bulunan şirket, yaklaşık 50 ülkeye iharacat yapıyor ve 143 kişiyi istihdam ediyor. 9 ALTA YEDEK PARÇA VE KALIP SAN.TİC.LTD. Şirketi., BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde 2003 yılından beri oto yan sanayi sektöründe, otomotiv sac parçaları şekillendirme imalatı yapıyor. Şirketin % 40’ına sahip olan Çin’li yabancı ortağının ünvanı Mointon Internatıonal Ltd. 9 ANT TOHUM TARIMSAL ÜRETİM VE PAZARLAMA LTD. Şirketi % 100’ü Hollanda sermayesine ait ve Karacabey’de 1993 yılından bu yana tarım sektöründe üretim yapıyor. 9 APP-ER CONTA SAN. TİC.İTH.İHR. LTD. ŞTİ, 1997 yılında kuruldu. Batı Organize Sanayi Bölgesi’nde 1997’den beri faaliyet gösteren şirket, oto yan sanayi - 89 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri sektöründe atık su boru contası ve kablo başlığı üretiyor. Sermayesinin % 50’si Alman Appel GMBH şirketine ait olan şirket, 25 kişiyi istihdam ediyor. 9 ARTPRİNT TEKSTİL TİCARET AŞ, 1997 yılında kurulan ve tekstil ve konfeksiyon sektöründe boyalı- baskılı mamül kumaş ticareti yapan % 50’si Fransız sermayeli bir şirket. 9 ARVİN SÜSPANSİYON SİS. KAYABA A.Ş. oto yan sanayi sektöründe 5 yıldır faaliyet gösteriyor. % 100’ü İspanyol sermayesine ait olan ve ithalat ağırlıklı çalışan şirketin İspanya’daki ünvanı A.P. Amurtıguadures S.A. 9 ASEMAT OTOMOTİV YAN SANAYİ VE TİC AŞ, 9 yıldır makine ve metal sektöründe sac kalıp imalatı ve sac presleme yapan % 50,1’i İspanyol Candemat SA şirketine ait olan Asemat, BTSO Organize Sanayi Bölgesi’ndeki fabrikasında 90 kişiyi istihdam ediyor. 9 ASYILMAZLAR TEK.İNŞ.GIDA SAN. VE TİC.LTD.Şirketi, Ortabağlar’da 1998 yılından beri tekstil ve konfeksiyon sektöründe ticaret yapıyor ve şirketin sadece % 1’i Yunan sermayesi. 9 AUNDE TEKNİK TEKSTİL SAN VE TİC AŞ, Orhan Holding şirketlerinden ve 1984 yılından beri Bursa’da oto yan sanayiinde faaliyet gösteriyor. Bursa Serbest Bölgesi’nde bin 50 çalışanı ile oto koltuk kılıfı, oto döşeme kumaşı üretiyor. Şirketin % 50’si Alman Aunde Achter Ebels GMBH şirketine ait bulunuyor. 9 AYB TEKSTİL SAN VE TİC LTD Şirketi, 11 yıldır ev tekstili sektöründe nakışlı örtüler, yatak örtüleri, nevresim takımları, pike üretimi yapıyor. Vatan Mahallesi’nde 43 kişilik kadrosu ile Selenis markalı ürünlerin üretimini yapan şirketin % 19,5’i Yunanistan sermayeli. 9 BAMESA ÇELİK SERVİS SAN. TİC. A.Ş, Bursa’nın Orhangazi ilçesinde sağladığı 110 kişilik istihdamla metal sektöründe faaliyet gösteriyor. Boy kesilmiş ve dilinmiş çelik sac üreten Bamesa, çok uluslu bir şirket. 1998 yılından beri faaliyetlerini - 90 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri sürdüren şirketin % 60’ı İspanyol, % 40’ı Fransız sermayeli. Bir Borusan Holding şirketi olan Bamesa, uluslararası alanda yerleşik servis merkezlerinden oluşan ve ağ şeklinde faaliyet gösteren bir "Çelik Servis Merkezi" olarak Bamesa markası ile ağırlıklı olarak otomotiv sektörüne hizmet veren bir kuruluş olarak çalışıyor. 9 BELTAN VIBRACOUSTIC TİTREŞİM ELEMANLARI SAN TİC AŞ, 1975 yılında yağ keçeleri ve kauçuk metal parçalar üretimi ile çalışma yaşamına giren Beltan Vibracoustic, 1983 yılından beri bir Coşkunöz Holding şirketi olarak faaliyet gösteriyor. Oto yan sanayinde otomobil için titreşim kontrol elemanları ve dinamik sönümleyiciler üreten ve % 50’si Alman Vibracoustic Holding GMBH’a ait olan ve Vibracoustic'in Türkiye deki üretim ortağı olan şirket, BTSO Organize Sanayi Bölgesi'nde 12 bin m2 kapalı alanda, 411 çalışanı ile çalışmalarını sürdürüyor. 9 BEMA MÜHENDİSLİK HİZM.LTD.Şirketi, makina ve metal sektöründe proje bazında siparişe göre makine imalatı yapan % 100’ü Fransız sermayeli BEMA SAFransa’ya ait. Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi’nde 6 yıldır faaliyet gösteren şirkette 15 kişi çalışıyor. 9 BETA SEALS SIZDIRMAZLIK ELEMANLARI SAN. VE TİC. A.Ş, 2003 yılında faaliyete başlayan bir şirket. Oto yan sanayi sektöründe rulman contası üretimi yapıyor. Nilüfer OSB’de 134 çalışanı ile üretimini sürdüren Bema’nın % 40’ı Alman Freudenberg firmasına, % 60’ı da Coşkunöz Holding’e ait bulunuyor. 9 BFTC BERTRAND FAURE TEKNİK OTO YAN SAN. VE TİC. A.Ş, Orhan Holding ile Fransız Favrecia ortaklığı ile kurulan şirket, oto yan sanayinde Ford Otosan, Karsan, Honda, Renault ve Toyota’nın ürettiği otomobil koltuklarına kılıf üretiyor. 1995 yılından beri Demirtaş Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet gösteren BFTC’nin % 99,9’u Fransız ortağa ait bulunuyor. - 91 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 BG-TAŞ MAD. SAN. TİC. LTD. Şirketi, 2002 yılından bu yana BURSA Uluslararası Tekstıl Tıcaret Ve Alışverış Merkezı (BUTTİM)’deki ofisinden ıslak mermer ihracatı yapan % 95’i Malezya sermayeli bir şirket. 9 BİESSECİ BURSA TEKSTİL SAN.VE TİC. A.Ş, BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde, 1985 yılından bu yana tekstil ve konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteriyor. T-shırt, polar, sweat, pantolon üreten ve 958 kişilik istihdam sağlayan şirketin % 40,70’i Fransız Tısan Textile Sam şirketine ait bulunuyor. , Şirket, Adidas, Puma, Cappa, Fila, Lacoste gibi ünlü markalar adına üretim yapıyor. Aynı zamanda Londra ve Hamburg’ta birer ajansı, Monte Carlo’da ise merkez ofisi var. 9 BODO BODE DOĞRUSAN OTOMOTİV YAN SAN. VE TİC. A.Ş, değişik araçlara yönelik "Araç Kapı Sistemleri" nin imalatı konusunda Bursa'nın Kestel Sanayi Bölgesi'nde Türk-Alman firmalarının ortaklığı ile kuruldu. İlk olarak 1967 yılında otobüs karoseri üretim,ne başlayan şirket 1995 yılından beri bu ünvan ile faaliyet gösteriyor. % 50’si Alman Gebr Bode GMBH Cokg firmasına ait olan şirket, 160 kişiyi istihdam ediyor. 9 BON FRUTTİ LTD.Şirketi, 1989 yılından beri gıda ticareti yapan tamamı Lübnan sermayeli bir şirket. Şirket ağırlıklı olarak çilek,üzüm yaprağı,kiraz,nar,kırmızı biber, domates ticareti yapıyor. 9 BORÇELİK ÇELİK SANAYİ TİCARET AŞ, 1990 yılında kurulan Türkiye’deki ilk özel yassı çelik üreticisi. Yassı çelik ithalatının ikame edilmesi için kurulan şirket, bugün Gemlik’teki fabrikasında, 505 çalışanı ile yassı çelik; soğuk sac, sıcak sacdan galvaniz kaplama, soguk sacdan galvaniz kaplama üretimi yapıyor. Çok uluslu bir şirket olan Borçelik'in sermaye yapısını, Borusan Holding, Arcelor, Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları ve International Finance Corporation (IFC) oluşturuyor. 9 BOSCH FREN SİSTEMLERİ SAN VE TİC AŞ, Bursa Ovaakça mevkiinde kurulu olup, hidrolik fren sistemleri için komponentler imal ediyor. % 84,49’u Alman sermayesinden oluşan şirket, 1977 yılından bu yana faaliyet gösteriyor. Robert - 92 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bosch’un otomotiv yan sanayi sektöründe Bursa’daki 2 büyük yatırımından biri olan fabrikada 2005 yılı itibari ile 184 kişi istihdam ediliyor. 9 BOSCH SANAYİ VE TİCARET A.Ş, Alman Robert Bosch firmasının Bursa’da 1972 yılında kurduğu ve performansıyla tüm “en büyük şirket” sıralamalarında göze çarpan bir şirket. Dizel enjektör aksamı imalatı yapılan fabrikada 2005 yılında 3 bin 334 kişi istihdam ediliyor. % 100 Alman sermayeli şirket Bosch Bursa, ABD, Almanya, Fransa, İngiltere ve yurtiçi araç üreticiliernin proje ve uygulamalarını yürüttüğünden dolayı Bosch'un dünya faaliyetleri içerisinde dizel sistemleri konusunda önde gelen bir yetkinlik merkezi konumunda kabul görüyor. 9 BPO-BPLAS-PLASTIC OMNIUM OTOMOTİV PLASTİK VE METAL YAN SAN AŞ, 1994 yılından beri Bursa’da oto yan sanayiinde faaliyet gösteren şirket, BPO markası ile oto plastik aksamları(komple tampon pansur konsol ön göğüs kaplama vb.) ve plastik oto yakıt tankı üretimi yapıyor. % 50’si Fransız Compaıgne Plastıc Omnıum SA şirketine ait olan şirkette, 281 kişi çalışıyor. 9 CARGILL TARIM VE GIDA SAN. TİC. AŞ, Orhangazi’de mısır işleme,mısır esaslı gıda maddeleri,nişasta-glikoz-izoglikoz üretimi yapıyor. Şirketin % 99’u ABD sermayeli. Şirketin, sivil toplum örgütleri ile olan hukuk mücadelesi sonucu Ekim 2006’da üretim faaliyetleri durduruldu. 9 CARREFOUR SABANCI AŞ, 2001 yılında Bursa’da faaliyete geçti. Sabancı Holding Fransız Carrefour ortklığından oluşan bu perkande devinin Bursa mağazasında 227 kişi çalışıyor. 9 CJ-TUR YEM SAN TİC AŞ, % 100’ü Kore Cumhuriyeti firması CJ Corporation’a ait olan ve 2004 yılında kurulan bir şirket. Tarım sektöründe Protek 18, Champ, Gross, Hanaro, Tang Tang markalarıyla büyükbaş ve kanatlı yemleri üreten şirket, İnegöl’de faaliyet gösteriyor. - 93 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 CMA ULUSLARARASI NAKLİYAT LTD ŞTİ, 1994 yılından beri Bursa’da hizmet sektöründe faaliyetlerini yürütüyor. % 99,95’i Fransız CMA Collomb Muret Automoriles SA şirketine ait ve şirkette 84 kişi çalışıyor. 9 COATS TÜRKİYE İPLİK SAN A.Ş, daha çok eski adı Santral Dikiş ile tanınıyor. Bursa’da 1968 yılında yaptığı yatırımla yabancı sermayenin gelmesine öncülük eden Coats İplik’in % 76,78’i İngiliz sermayesine ait. Dikiş, nakış, dantel ipliği, fermuar üretimi ve satışı yapılan BTSO OSB’deki fabrikada, 961 kişi çalışıyor. 9 COCA-COLA İÇECEK AŞ’nin de 1994 yılından bu yana Bursa’da bir üretim ve dağıtım tesisi bulunuyor. Coca-Cola, Fanta, Schweppes markaları ile alkolsüz meşrubat ve su üretilen tesiste üretim ve dağıtım yapmak üzere 198 kişi çalışıyor. 9 CONTITECH LASTİK SAN VE TİC AŞ’nin % 100’ü Alman Contıtech Lufyfedersysteme GMBH şirketine ait. Oto yan sanayinde Contitech firması ile hava süspansiyon sistemleri üreten şirket, Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi’nde 1999 yılından beri 130 çalışanı ile dünya devleri Siemens, Mercedes, Bosch, DAF, MAN, Volvo ve Renault gibi firmalara üretim yapıyor. 9 ÇİMTAŞ BORU İMALATLARI VE TİCARET LTD. Şirketi, makine ve metal sektöründe her cins boru ve boru aksesuarları ile bunların aksamlarından oluşan boru spoollarının üretimini yapıyor. Enka Holding şirketlerinden olan Çimtaş’ın % 50’si Amerikan Bechtel Pipe Fab. Holdıngs INC.’e ait. Bursa Serbest Bölgesi’nde 2002’den beri faaliyet gösteren Çimtaş, 424 kişi istihdam ediyor. 9 DANCA MOBİLYA SAN. VE TİC. LTD. Şirketi, mobilya sektörünün % 80’i Hollanda sermayesine ait olan Bursa’daki temsilcilerinden biri olarak 2001 yılından bu yana faaliyet gösteriyor. Danca Design Furnıture markasıyla Kestel’de kanepe, koltuk, puf, sandalye (derili ve kumaşlı) üreten şirketin yabancı ortağı Brento B.V. - 94 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri DEMO PLASTİK ÜRÜNLERİ SAN TİC AŞ, 2001 yılında kuruldu. Toplam 110 9 kişilik çalışanı ile Demirtaş Organize Sanayi Bölgesi’nde plastik enjeksiyon ve kalıp imalatı yapıyor. % 99,99’u Fransız Afe Plasturgıe şirketine ait. DENBRAVEN ENDÜSTRİYEL YAPIŞTIRICILAR SAN. VE TİC. A.Ş, kimya 9 sektöründe 1974 yılından beri Bursa’da faaliyet gösteriyor. Silikon, köpük, akrilik ve mastik üretimi yapan Denbraven’in ortaklık yapısında, % 95Hollanda sermayesi bulunuyor. Şirket, Cebalıne, Tectane, Hercuseal, Mmost markaları ile Bursa’da 23 çalışanı ile üretimini devam ettiriyor. EGLA OFİS GRUPLARI SAN. TİC. LTD. Şirketi, Nilüfer OSB’de 2004 yılında 9 faaliyetine başladı. Bursa’daki Hollandalı 9 şirketten biri olan şirket ofis mobilyaları ve oturma grupları üretiyor. EMARC-ÇELİK AUTOMOTIVE COMPONENTS YEDEK PARÇA İMALATI VE 9 SANAYİ TİCARET AŞ, oto yan sanayiinde oto kapı barkları oto çerçeveleri üretiyor. % 55’i İtalyan Emarc S.P.A.’ya ait bulunuyor. ESTEBAN KOLTUK SİSTEMLERİ SAN VE TİC AŞ, 2004 yılında kuruldu. 9 Ttaşıtlarda kullanılan her türlü koltuk ve oturma sistemleri ile bunlara ait tamamlayıcı mal ve malzemenin üretimi, ticareti, ithalatı ve ihracatını yapan şirketin % 50’si İspanyol Asientos Esteban S.L.şirketine ait. ETH ENDÜSTRİYEL TEKN. HİZM. LTD Şirketi, yan sanayiine teknolojik 9 hizmet danışmanlığı yapmak üzere 2004 yılında kuruldu. Sermaye yapısında % 99 Fransız sermayesi bulunan şirket, Mudanya’da Çağrışan Köyü’nde faaliyetlerine devam ediyor. 9 EUROBAND TEKSTİL SAN.VE TİC. A.Ş, tekstil ve konfeksiyon sektöründe perde ekstraforu üreten % 66,6’sı İsviçre sermayeli Kon Chur AG. ve Moradina AG. Şirketlerine ait bulunuyor. - 95 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri FAST BUYER A.Ş, Bursa’da hizmet sektöründe faaliyet gösteren yabancı 9 sermayeli 8 şirketten biri olan şirketin sermaye yapısında % 99’u İtalyan sermayesine ait. Otomotiv hammadde satınalma işleri yapan Fast Buyer, Bursa Uluslararası Tekstıl Tıcaret Ve Alışverış Merkezi’nde (BUTTİM) bir ofiste hizmet veriyor. FOMPAK AMBALAJ VE POLİÜRETAN SANAYİ VE TİC A.Ş, 5 yıldır Bursa’da 9 oto yan sanayiinde koltuk süngeri ve plastik enjeksiyon üretimi yapıyor. % 60’ı İsviçre sermayeli olan şirkette 169 kişi çalışıyor. FRENCH COLLECTION TEKS.TİC.TİH.İHR.VE SAN.LTD.Şirketi, 1992 yılında 9 kuruldu. BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde hazır giyim ticareti yapıyor. % 99’u Fransız sermayeli şirkette üretim yapılmadığından sadece 10 kişi çalışıyor. FRİGO-PAK GIDA MAD. SAN. VE TİC. A.Ş, 1992 yılında İnegöl’de faaliyet 9 başladı. Şirket, Bursa’da gıda sektöründeki İngiliz sermayeli tek şirket. Donmuş ve konserve edilmiş sebze ve meyve, meyve suları üretimi yapan şirket, İngiliz Gerber Foods Holdıngs kuruluşu. Merkezi İstanbul’da olan şirket, Sunpride, Joyful, Joy, Fripp markalarıyla ve 444 çalışanı ile üretim yapıyor. GEFCO TAŞIMACILIK LOJİSTİK A.Ş, 2005 yılında kuruldu. Sermayesinin 9 tamamı Fransız sermayesine ait. GOTEC METAL KAP. SAN. LTD. Şirketi de 2005 yılında faaliyete geçen yeni 9 şirketlerden; metal ve makine sektöründe fason metal kauçuk kaplama üretimi yapıyor. % 75’ine Alman Gotec Gorschlüter GMBH şirketi sahip. GÖK-EL İTH. İHR. VE DAHİLİ TİC. LTD. Şirketi, Bursa’daki 5 Yunan 9 şirketinden biri olarak faaliyet gösteren Gök-El Limited Şirketi, ihracat-ithalat yapıyor. GRAMMER KOLTUK SİSTEMLERİ A.Ş, 1986 yılında taşıt koltuğu üretmek 9 üzere Demirtaş OSB’de faaliyete geçti. Şirketin % 99,25’ine Alman Grammer AG şirketi sahip ve Grammer markası altında üretim yapılıyor. Ve fabrikada, 870 kişi istihdam ediliyor. - 96 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 GÜÇLÜ İPLİK, KUMAŞ, DOKUMA MAKİNALARI VE TEKSTİL İTHALAT, İHRACAT, İMALAT SAN VE TİC LTD Şirketi, tekstil ve konfeksiyon sektöründe fason tekstil kumaş üretimi yapıyor. 2 yıldır faaliyet gösteren Güçlü İplik’in % 50’si Alman sermayeli. 9 INTERNATIONAL GROUP KONF.SAN.VE TİC.A.Ş, İnegöl’de tekstil ve konfeksiyon sektöründe fason üretim yapan şirketin sadece % 3.33’ü İtalyan sermayeli Safin SRL şirketine ait bulunuyor. 9 İTEMAŞ ELEKTROMEKANİK SAN. VE TİC. A.Ş, 1990 yılından bu yana oto yan sanayiinde elektronik ve elektromekanik oto yedek parça aksamı üretiyor. % 99,80’i çok uluslu bir şirket olan Auto Sirio S.A.’ya ait. 9 KEREVİTAŞ GIDA SAN VE TİC AŞ, 1970 yılında kuruldu. Bursa’da Akçalar Kasabası’nda 220.000 m²'lik bir sahada 62.000 m² kapalı alanda 5 ana işletmeden ( sebze-meyve, patates, unlu mamüller, ton balığı ve su ürünleri ) oluşan fabrikasında modern teknoloji ile üretim yapıyor. Dondurulmuş konserve sebze, meyve ve su ürünleri, dondurulmuş unlu mamüller üreten Alman sermayeli Kerevitaş aynı zamanda Türkiye’de perakende dondurulmuş gıda sektörünün ilk firması olarak biliniyor. Bir Merzeci Holding AŞ ve Alman Sudzuger AG ortaklığı olan şirket, Superfresh markası ile üretim yapıyor. Bursa dışında Antalya ve İstanbul’da da yatırımları bulunan Kerevitaş’ın Genel Müdürlüğü İstanbul'da ve 1995 yılında İMKB de halka arz edilmiş olup, halka açık anonim şirket statüsünde faaliyet gösteriyor. Şirket, ürünlerini başta olmak üzere İskandinav ülkeleri olmak üzere, Japonya, Rusya, Türki Cumhuriyetler, Ortadoğu ülkeleri ve Uzakdoğu ülkelerine ihracat yapıyor. 9 KIEL KOLTUK SİSTEMLERİ SAN. VE TİC. A.Ş, 2002 yılında BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde kuruldu. Toplu taşıma araçlarına ve ticari araçlara otobüs koltuk sistemleri üretiyor. % 40’ı Alman Franz Kiel GMBH’a ait ve Kiel markası ile ürünlerini pazarlıyor.Yılda 215 bin adet koltuk üreten şirkette 300 kişi istihdam ediliyor. - 97 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri LAMA DIŞ TİC. LTD.Şirketi, çilek, üzüm yaprağı, kiraz, nar, kırmızı biber, 9 domates ticareti yapıyor. 1995 yılından beri faaliyetini sürdüren Lama bir Lübnan şirketi. 9 LEAR TEKNİK OTO YAN SANAYİ LTD Şirketi, Demirtaş OSB’de 16 yıldır oto koltuk kılıfı üretiyor. Bir Orhan Holding kuruluşu olan şirketin hisselerinin % 67’si de Amerikan Lear Corporation’a ait bulunuyor. Fabrikada 337 kişi istihdam ediliyor. 9 LEONİ KABLO VE TEKNOLOJİLERİ SAN TİC LTD Şirketi, Mudanya’da 68 çalışanı ile otomotiv ve beyaz eşya kablo üretimi yapıyor. % 5’i Alman sermayeli şirket, 1999 yılından beri faaliyette. 9 LOW PROFILE İSTANBUL TEKSTİL SANAYİ VE DIŞ TİCARET AŞ, Bursa’da % 100’ü İngiliz sermayeli 6 şirketten biri. Tekstil ve konfeksiyon sektöründe bayan giyim üretimi yapıyor. İngiliz şirketin ünvanı Low Profile Fashions Ltd. 1989 yılından beri faaliyette olan Low Profile, bin 197 kişiyi istihdam ediyor. 9 MACRİ MAKİNA VE MÜHENDİSLİK SAN.LTD. Şirketi, 2005 yılında kurulan ve faaliyete geçen % 100’ü Fransız Macri Boussard şirketine ait firma. Makina ve metal sektöründe siparişe göre makina imal mühendislik hizmetleri veriyor. 9 MAGNETTO COŞKUNÖZ OTOMOTİV ÜRÜN. TİC. A.Ş, 2002 yılında kuruldu. Oto yan sanayinde yedek parça ticareti yapılıyor. Coşkunöz Holding ve Fransız Eurostamp SAS ortaklığıyla kurulan şirket, BTSO OSB’de faaliyet gösteriyor. 9 MAJOR SKT OTO DONANIM SAN. TİC. A.Ş, Renault Clio,Ford Transit, Peugeot Karsan J9 Koltuğu, Dacıa Logan Koltuk Karkası üretiyor. % 50’si Amerikan Johnson Controls A.Ş firmasına ait olan şirket, 2004 yılında kuruldu. 9 MAKO ELEKTRİK SANAYİ VE TİC AŞ, 945 kişilik istihdam yaratan ve bir Koç Grubu kuruluşu olan Mako, marş motoru, cam silgeç motoru, alternatör, far, klima üretiyor. % 94’ü İtalyan Magnetti Marelli SPA’ya ait olan şirket, Mako markası ile pazarda yerini alıyor. 1970 yılında kurulan ve Bursa’nın ilk kurulan yabancı sermayeli - 98 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri şirketlerinden olan Mako, BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet gösteriyor. Toplam 945 kişinin istihdam edildiği fabrika, Tofaş, Renault, Chrysler, Iveco, Karsan gibi dünya otomotiv devleriyle çalışıyor. Bugün Mako’nun Bursa’daki kapalı fabrika alanı 40 bin metrekareye ulaşmış durumda ve ihracatında ağırlıklı olarak AB ülkelerine çalışıyor. 9 MASTERPLANT FİDE ÜRETİM VE TARIM ÜRÜNLERİ PAZARLAMA AŞ, tarım sektöründe fide ve fidan üretimi yapıyor. 1997 yılından bu yana Mustafakemalpaşa ilçesinde faaliyet gösteren şirket, 45 kişiyi istihdam ediyor. Şirketin sermayesinin % 69’u İtalyan Masterplant S.P.A’ya ait. 9 MATAY OTOMOTİV YAN SANAYİ TİC AŞ, bir Orhan Holding kuruluşu. Her türlü motorlu kara taşıtı egsoz sistemleri üreten şirketin % 28’i İtalyan Fiat Grubu şirketlerinden Magnetti Marelli S.P.A’ya ait. 1987 yılından bu yana Bursa-İzmir karayolu üzerindeki Görükle Sanayi Bölgesi’ndeki 12 bin metrekarelik fabrikasında üretimini Matay markası ile yapıyor. Şirket üretiminin %90'ını yerli otomobil ve ticari araçların ilk montajına veriyor. Matay, 260 kişiyi istihdam ediyor. 9 MAY AGRO TOH. SAN. VE TİC AŞ, tarım sektöründe ayçiçek, mısır, soya, grazer(yem bitkileri) üretiyor. 1996 yılında faaliyete geçen şirketin % 5’i İngiliz sermayesine ait. Şirkette 45 kişi çalışıyor. 9 MAY TOHUMCULUK ZİRAAT VE TİC LTD Şirketi, tarım sektöründe 1983 yılından beri faaliyet gösteriyor. Tohum üretimi yapan şirketin % 5’i Amerikan sermayesine ait. 9 MAYSAN MANDO OTOMOTİV PARÇALARI SANAYİ VE TİC.A.Ş, 1997 yılında kuruldu. Taşıt amortisörü, koltuk amortisörü üretiyor. Bursa’da Kore Cumhuriyeti sermayesi ile kurulmuş 2 şirketten biri olan Maysan Mando’nun % 50’si Mando Corporatıon’a ait. - 99 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 MEKALEM OTOMOTİV ENDÜSTRİ VE TİCARET AŞ, oto yan sanayinde mekanik parça ticareti yapıyor. 10 yıldır Bursa’da faaliyet gösteren şirketin % 99’u Fransız sermayesine ait. 9 MGI COUNTIER MAK. YED. PARÇA İML. VE SAN. A.Ş, % 100 Fransız sermayeli bir şirket. Oto kapı ve kaput kilitleri,hava kanalı,menteşe hava filtresi,emme manifoldu,el freni,dış ve iç açma kapı kolları üretimi yapıyor. Ürünleri pazarda MGI Countier markası ile bilinen şirketin Nilüfer OSB’de inşaatı devam eden bir yatırımı daha bulunuyor. 9 MİRALBUENO OTOMOTİV YAN SANAYİ LTD. Şirketi, traktör koltuğu, forklift koltuğu, iş makinesi koltuğu üretimi yapıyor. Şirket Bursa’da tamamı İspanyol sermayesine ait olan 4 şirketten biri. Şirketin İspanya’daki orjinal adı Miralbueno Asientos. 9 MONTEKS ULUSLARARASI TEKSTİL LTD. Şirketi, tekstil ve konfeksiyon ticareti yapıyor. 1989 yılından beri Bursa’da faaliyet gösteren şirket, % 100 İngiliz sermayeli. 9 MOST GRAVÜR YAZILIM VE BİLGİSAYAR HİZMETLERİ DIŞ TİCARET LTD. Şirketi, Bursa’da bilişim sektöründe faaliyet gösteren 4 yabancı sermayeli şirketten biri. Şirketin % 50’si Alman sermayeli CST GMBH Colour Scanner Technology’ye ait. 9 NESTLE TÜRKİYE GIDA SAN AŞ, Türkiye gıda pazarında 15 yıldır biliniyor. Bursa Karacabey’deki fabrikasında çikolata, içecekler, hazır çorba, bulyon üretimi yapan İsviçre firması Nestle, ürünlerini Nestle, Maggi, Nescafe markalarıyla pazarlıyor. 450 kişiyi istihdam eden şirket, 2002 yılında da yine Bursa’da Kestel İlçesi’nde Nestle Pure Life adıyla su pazarına giriş yaptı. 9 NOBEL TEKNİK OTO YAN SAN. VE TİC. A.Ş, oto yan sanayiinde yakıt hortumu ve cam yıkama hortumu üretiyor. Yine bir Orhan Holding kuruluşu olan şirketin - 100 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri % 50’si Fransız Nobel Plastiques SA şirketinin. Ürettiği yakıt hortumunu NT markası ile piyasaya süren ve 5 yıldır sektörde faaliyet gösteren şirketin 70 çalışanı bulunuyor. 9 OTOTRİM PANEL SANAYİ VE TİCARET A.Ş, otomobiller için kapı panoları, tavanlar, cam krikosu, güneş siperlikleri üretiyor. 1993 yılında kurulan şirketin % 50’si Hollanda sermayesine ait. Şirketin BTSO Organize Sanayi Bölgesi’ndeki fabrikasında 280 kişi çalışıyor. 9 OXFORD AUTOMOTİVE MEKANİZMA AŞ, el freni, kriko, sürgülü kapı mekanizmaları, koltuk kilidi, koltuk krikosu, bagaj menteşeleri v.b. mekanik aksamlar üretimi yapıyor. % 100’ü Fransız Oxford Automotive Mecanismes Et Decoupage Fın 2 şirketine ait olan firmada 154 kişi istihdam ediliyor. 9 OYAK RENAULT OTOMOBİL FAB. A.Ş, Bursa’da ve Türkiye’de yabancı sermayenin en büyük temsilcilerinden biri. Otomotiv ana sanayiinde faaliyet gösteren şirket, Otomobil ve yedek parça üretimi (Megane 2,Clio) yapan Fransız sermayeli şirket, OYAK ve Renault S.A.S şirketlerinin ortaklığıyla 1970 yılında Bursa BTSO OSB’de kuruldu. 4 bin 339 kişilik istihdamı ile Bursa’da en fazla istihdam sağlayan ikinci, özsermayesi, ihracatı ve 2004 yılı cirosu ile birinci ve kentte yapılan yatırım tutarı açısından da yabancı sermayeli şirketler içinde ikinci sırada yer alıyor. 9 PENGUEN GIDA SAN AŞ, gıda sektöründe konserve, reçel, turşu ve donmuş gıda ve meyve preperatları üreten 1988 yılından beri Bursa’da faaliyet gösteren şirket, 2001 yılından bu yana yabancı sermayeli. % 14,65’i Alman Hükümeti'nin resmi bir kurumu olan Alman Yatırım Bankası "DEG" (Deg- Deusche Invesiıtions Und Entwicklungsgesellschaft MBH) tarafından 2001 yılında satın alınarak yabancı sermayeli şirket statüsüne kavuşan bir Gençoğlu Holding şirketi olan Penguen, Bursaİzmir Karayolu üzerindeki fabrikasında 239 kişiye istihdam sağlıyor. 9 PENKON PENGUEN KONSANTRE A.Ş de yine bir Gençoğlu Holding şirketi. Penguen ile aynı sektörde, elma, vişne, çilek, havuç konsantresi-kayısı, şeftali, elma - 101 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri püresi ürünleriyle faaliyet gösteriyor. % 50’si Alman Sunshine Fruit Grubh’a ait olan Penkon da 1996 yılından beri faaliyette. 9 PİFAŞ TEKSTİL SANAYİ VE TİC. A.Ş, tekstil ve konfeksiyon sektöründe fason olarak iplik bükümü ve katlaması yapan Türk, Alman ve Çin sermayeli bir şirket. Sermaye yapısında, % 66’sı yabancı sermayeye ait olan şirket, 13 yıldır faaliyette. 9 PİLZ EMNİYET OTOMASYON ÜRÜNLERİ VE HİZMETLERİ TİC. Limited Şirketi, elektronik güvenlik ürünleri şirketi Pilz Beteiligungs Und Verwoltungsgmb’nin Bursa şubesi olarak çalışıyor. 9 PLASTİFORM PLASTİK SANAYİ VE TİCARET A.Ş, 15 yıldır Bursa’da plastik oto aksamı üretiyor. Tamamı İtalyan Ergom Automotive S.PA’ya ait bulunuyor. 9 POWERTRAIN MEKANİK SANAYİ VE TİC. Limited Şirketi, Fiat ve General Motors'un kurduğu ve Tofaş'ın motor ve vites kutusu üretim merkezi konumunda olan bir şirket. % 100 İtalyan sermayeli şirket, 2001 yılından bu yana faaliyet gösteriyor. 9 PPG INDUSTRIES KİMYA SAN TİC AŞ, Deltron, Delfleet markalarıyla oto boya üretimi ve satımı yapıyor. Dünyanın en büyük otomobil boyası üreticilerinden ve % 100’ü Amerikan PPG Industries Europe Sarl firmasına ait olan şirketin merkezi İstanbul’da. BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde 1998 yılından bu yana üretim yapıyor. Şirket, Türkiye'de otomobil fabrikaları TOFAŞ, Otosan, Hyundai Assan'ın yanı sıra beyaz eşya üreten Arçelik, Demirdöküm gibi firmalara da boya veriyor. 9 PROFECT TEKSTİL VE MAKİNA SANAYİ LTD Şirketi, tekstil ve konfeksiyon sektöründe Bursa’da 1,5 yıldır faaliyet gösteriyor. Şirketin % 50,2’si Yunan sermayeli. 9 RUDOLF-DURANER KİMYA MADDELERİ TİCARET SANAYİ A.Ş, 1998 yılından beri Bursa’da BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde kimyevi maddeler üretiyor. % 51’i Alman Rudolf Remie firmasına ait olan şirket, 80 kişiye istihdam sağlıyor. 9 SAFRAN TEKSTİL KONFEKSİYON SAN.VE TİC.LTD.Şirketi, BTSO Organize Sanayi Bölgesi’nde bayan giyimi üretiyor. Şirketin % 50’si Belçika sermayeli. - 102 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 SCHENKER ARKAS NAKLİYAT VE TİC AŞ, 1991 yılından beri Bursa’da nakliye sektöründe faaliyet gösteriyor. % 55’i Alman sermayeli şirketin merkezi İstanbul’da... 9 SILA TEKNİK OTO YAN SANAYİ AŞ, oto yan sanayiinde kumanda telleri üretimi yapıyor. Nilüfer OSB’de 1996’dan beri faaliyetini sürdüren şirket İtalyan Sıla Holdıng Industrıale ve Orhan Holding ortaklığı ile kuruldu. Sıla Teknik üretiminin yaklaşık % 35'ini Fransa, İtalya ve Romanya'ya ihraç ediyor. 9 SİLCOTEX TEKSTİL TİC AŞ, tekstil ve konfeksiyon sektöründe ham kumaş,iplik,elyaf üretiyor. 2003 yılında faaliyete geçen şirketin % 99,7’si İsviçre firması olan Sıcco S.A’ya ait. Şirketin Bursa Serbest Bölgesi’nde bir yatırımı daha bulunuyor. 9 SİV OTOMOTİV SANAYİ VE TİC. AŞ, oto yan sanayiinde pedal grupları, sac parçaları üretiyor. Tamamı İtalyan SİV’e ait olan şirkette 50 kişi çalışıyor. 9 SLAM TEKSTİL PRODYKTİON GMBH BURSA ŞUBESİ, tekstil ve konfeksiyon sektöründe erkek gömleği üretimi yapıyor. 1999 yılından beri Kestel ilçesi’nde faaliyetini sürdüren Slam Tekstil’in % 50’si Alman sermayeli. 9 SOFİTEKS TEKSTİL SAN. TİC. A.Ş, 1994 yılından beri Kayapa Sanayi Bölgesi’nde ev tekstili sektöründe taban halısı üretiyor.% 95,69’u Belçika sermayesine ait olan şirkette 80 kişi çalışıyor. 9 STARWOOD ORMAN ÜRÜNLERİ SAN. AŞ, Bursa’da ağaç ve orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren 5 yabancı sermayeli şirketten biri. İnegöl’de 1990 yılından beri faaliyetini sürdüren Starwood’un sermayesinin % 1,90’ı Alman. 9 SWEDISH MATCH KİBRİT VE ÇAKMAK END. A.Ş, Bursa’da ağaç ve orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren tamamı İngiltere, İsveç sermayeli şirket 31 Mayıs 2006 tarihi itibariyle kibrit üretimine son verdi.. Şirket, Orhangazi ilçesinde 180 çalışanı ile üretim yapıyordu. - 103 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 TAT KONSERVE SAN AŞ, Bursa’da Japon sermayeli 2 şirketten biri. Aynı zamanda Koç Grubu şirketi olan Tat, Mustafakemalpaşa ilçesinde, 1979 yılından beri faaliyet gösteriyor. Tat, domates salçası, dondurulmuş salça, domates suyu, ketçap, süt, makarna üretiyor ve sermayesinin sadece % 8,24’ü Japon Sumatoma CorpKaqcmecar’a ait. Şirketin tescilli markaları: Tat, Fidan, Bevbea, Merat Sak. Pastavilla, Kartal. Şirket bin 112 kişiyi istihdam ediyor. 9 TECASA ISI KONTROL AŞ, termostat-termostat kılcal devre imalatı yapıyor. Kestel’de 169 çalışanı ile faaliyetini 1999 yılından beri sürdüren şirketin sermayesinin % 99’u İspanyol Tecnıcas DE Calentamıento S.L.- Comercıal Tecasa S.L.’ye ait. 9 TECTURA İŞ ÇÖZÜMLERİ VE HİZMETLERİ TİC.LTD.Şirketi, 2005 yılında kurulan yeni bir şirket. Bilişim sektöründe MRP-ERP yazılımları üretiyor. Şirketin tamamı ABD ve Alman sermayesinden oluşuyor. 9 TEKNİK MALZEME AŞ, 1975 yılından beri komple otomobil koltuğu, koltuk kılıfı, karkası, süngeri üretiyor. % 50’si Fransız Favrecıa’ya % 50’si de Orhan Holding’e ait olan şirket, 787 kişiyi istihdam ediyor. 9 TİBERİNA OTOMOTİV YAN. SAN. VE TİC. LTD Şirketi, oto yan sanayiinde faaliyet gösteriyor. Tamamı İtalyan Tiberina Int. S.R.L.-Metal Meccanıca S.R.L. şirketlerine ait olan Tiberina, 2001 yılından beri Demirtaş OSB’de faaliyet gösteriyor ve 48 kişiyi istihdam ediyor. 9 TKG OTOMOTİV SAN VE TİC AŞ, oto yan sanayinde, sac ve kaporta parçaları üreten % 5,03’ü Fransız sermayeli şirket. Şirket Çalı’da faaliyet gösteriyor ve 149 kişiyi istihdam ediyor. 1990 yılında faaliyetine başlayan TKG, 6500 m2'si kapalı, toplam 8000 m2 alanda faaliyetlerini büyüyerek sürdürüyor. 9 TOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FABRİKASI A.Ş, hem iç pazar hem de dünyanın birçok ülkesi için otomobil üretimi yapıyor. Genel Müdürlüğü İstanbul'da olan fabrikanın temeli 13 Nisan 1969'da atılarak 12 Şubat 1971 tarihinde de ilk seri üretime başlandı. - 104 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Fabrika alanı kuruluşta 61 bin 848 metrekaresi kapalı olmak üzere toplam 735 bin 170 metrekareydi. Yeni ihtiyaçlar doğrultusunda gerçekleştirilen yatırımlarla sürekli artarak, 350 bin metrekaresi kapalı olmak üzere 1 milyon metrekareye ulaştı. Başlangıçta yılda 20 bin otomobil üretmek üzere kurulan Tofaş, bugün yılda 250 bin adet araç üretebilecek ekonomik ölçeğe sahip bir işletme haline geldi. Yaklaşık 5.000 kişiye iastihdam sağlayan şirketin % 37,85’i İtalyan Fiat Auto SPA’ya ait. 9 TRACO MADENCİLİK SAN.TİC.LTD. Şirketi, Bursa’da maden sektöründe faaliyet gösteren tek yabancı sermayeli şirket. Mustafakemalpaşa İlçesi’nde mermer üreten şirketin % 100’ü AlmanDeutsche Travertinwerbe GMBH, Postster.Be, Badlangensalza şirketlerine ait. 9 TREDİN OTO DONANIM SAN. VE TİC. A.Ş, BTSO OSB’de oto koltuk aksamları ve oto iç giydirme parçaları üretimi yapıyor. % 50’si Fransız Treves’e ait olan şirket 85 kişiye istihdam sağlıyor. 9 TÜRK PİRELLİ KABLO VE SİSTEMLERİ A.Ş, Bursa-Mudanya Yolu’nda enerji kabloları, Telekom kabloları, fiber optik kablo üretiyor. Siemens San ve Tic AŞ. Emekli ve Yardım Sandığı Vakfı ile Hollandalı Pirelli Cable Holding NV ortaklığı ile kurulan şirkette yabancı sermaye payı % 83,7. Bünyesinde 315 kişiyi çalıştıran Türk Pirelli bugün, toplam 180 bin m² lik açık alan (79 bin m² kapalı alan) üzerinde faaliyet gösteriyor. Şirketin ürün yelpazesi kapsamında 220 kVolt ’a kadar olan tüm enerji kabloları, 3600 çifte kadar bakır iletkenli haberleşme kabloları ile fiberoptik kabloları bulunuyor. Kabloda dünya lideri iddiasında olan Türk Pirelli, kurulu kapasitesi, ulusal pazarın tüm ihtiyacını tam olarak karşılayabileceği gibi uluslararası pazarlarda da rekabet edebilecek seviyelerde yer alıyor. Pirelli Grubu içinde öncelikli bir ihracat merkezi olmakta devam eden Türk Pirelli Kablo ve Sistemleri A.Ş, 2003 yılında toplam yaklaşık 154 trilyon TL olan cirosunun % 40 ‘ını ihraç etti. - 105 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 9 TÜR-MAK MOB GIDA ELK LTD Şirketi, mobilya sektöründe faaliyet gösteriyor. % 5’i Makedonya sermayesine ait. 9 UNION KÜÇÜKÇALIK BRODE SAN.VE TİC. A.Ş, tekstil ve konfeksiyon sektöründe içgiyim, kumaş ve aksesuarları üretiyor. % 50’si İsviçre sermayeli Union A.G’ye ait olan şirketin % 50’si de Küçükçalık Grubu’na ait bulunuyor. 9 VALEO OTOMOTİV SİST. END. A.Ş, oto yan sanayiinde Valeo markasıyla debriyaj üretiyor. Tamamı Fransız Valeo SA.’ya ait olan şirket, Bursa-İstanbul Yolu üzerinde Ovaakça’daki fabrikasında 320 kişiye istihdam sağlıyor. 9 WOCO AVS SAS-TÜRKİYE BURSA ŞUBESİ, Çalı’da kauçuk eşya ithalatihracatını yapıyor. Şirketin tamamı Fransız sermayeli. 9 YAZAKI OTOMOTİV YAN SANAYİ VE TİCARET AŞ, Bursa’daki Japon sermayesinin 2 temsilcisinden biri. Bursa Serbest Bölgesi’nde 2003 yılından bu yana Yazaki markası ile otomotiv kablo donanımı üretiyor. Tamamı Japon Yazaki Corporation’a ait olan şirketin bin 517 çalışanı bulunuyor. 9 YAZAKİ WRING TECHONOLOGIES TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMLERİ SANAYİ VE TİCARET LTD Şirketi, Mudanya’da faaliyet gösteren Siemens Fabrikası’nı satın alarak, aynı alanda üretimini sürdürüyor. Otomotiv kablo donanımıüreten şirket çok uluslu sermaye yapısına sahip. Alman Yazaki Wring Technollogies GMBH ve Çek sermayeli Yazaki Wring Techologies Czech S.R.O’nun ortaklığı ile kurulan şirket 533 kişiyi çalıştırıyor. 9 ZEY-TUR-SAN GIDA SAN. VE TİC. AŞ, gıda sektöründe Berrak ve Hanedan markalarıyla turşu üretimi yapıyor. Orhangazi’nin turşusuyla ünlü Gedelek Köyü’nde 203 çalışanı faaliyet gösteriyor. % 45’i İsviçre sermayeli Reitzel SA’ya ait. - 106 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri SÖZ YABANCI SERMAYEDE Geldikleri ülkeler ve sektörleri gözönünde bulundurularak seçilen, şirketlerin üst düzey yöneticileriyle 2005 yılı içerisinde gerçekleştirilen söyleşilerde, söz konusu şirketlerin neden Bursa’yı tercih ettiği, kentte gösterdikleri performans, beklentileri, memnuniyetleri ve gelecek hedeflerine ilişkin sorular cevaplarını buldu. - 107 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Tofaş ihracatta zirveye oynuyor Ünvanı: Türk Otomobil Fabrikası A.Ş Sektörü: Otomotiv ana sanayii Ülkesi: İtalya Kuruluş: 1969 2004 Cirosu(YTL): 2.5 milyar 2004 istihdamı: 4.471 kişi 2004 ihracatı: 825.2 milyon dolar Üretim konusu: Otomobil Tofaş’ın temelinde, Koç Holding’in kurucusu Vehbi Koç'un kurduğu büyük hayaller yatıyor. Bugün Türk otomotiv sektörünün olduğu kadar, Türkiye ekonomisinin de lokomotif kuruluşlarından biri olma özelliğine sahip olan Tofaş, başlangıçta yılda 20 bin otomobil üretmek üzere kurulur. Ancak, zamanla genişleyen iç pazar ve ihracat potansiyelini dikkate alınarak sürekli büyüyen Şirket, bugün yılda 250 bin adet araç üretebilecek ekonomik ölçeğe sahip modern bir işletme haline geldi. Kuruluşunda 124 modeli TOFAŞ CEO’su ALFREDO ALTAVİLLA ile seri üretime başlayan Tofaş, 131 serisi ve daha sonra Fiat Auto ile aynı anda olmak üzere Tempra - 108 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri üretimine geçti. Bu modelleri sırasıyla Tipo ve Uno izledi. Tofaş halen Palio, Albea, Marea ve Doblò modellerini üreten Tofaş’ın Bursa’da kuruluş öyküsünü, neden Bursa’nın tercih edildiğini ve kente ve kentliye katkıları ile ilgili sorularımızı Tofaş CEO’su Alfredo Altavilla yanıtladı. Bir Fiat-Koç Holding ortaklığı olan Tofaş için Türkiye ne ifade ediyor? Biliyorsunuz, Fiat, Koç Holding’le yapılan uzun süreli ve başarılı ortaklığı sayesinde, Türk otomotiv pazarında uzun zamandır yer alıyor. İlişkilerimiz 1968 yılında kuruldu, otomobil üretimimiz de 1971 yılında başladı. Bu uzun süre zarfında sanayinin öncüsü olduk. Türkiye’deki öncü rolümüze saygımızla ülkede başka yatırımlar yapmaya ve yıllardır bizi memnun eden başarımızı sürdürmeye karar verdik. Türkiye, Fiat için stratejik ülkelerden biridir. Ülkenin potansiyeline inanıyoruz ve konumumuzu yeni ürünlerle güçlendirmeyi arzu ediyoruz. Tofaş’ın yatırım yapmak için Bursa’yı tercih etmesinde en önemli unsur nedir? Bu kentte yatırım yapmakla sağladığınız avantajlar ve dezavantajlardan sözeder misiniz? Bursa’nın uzun yıllara dayanan bir araç üretimi geleneği var. Anadolu’daki ilk otomobiller Bursa’da üretilmişti. Bu güzel şehrin halkı, şöyle ya da böyle araç kültürüyle doğmuş oluyor. Bu geleneğin yanı sıra, lojistik açıdan bakıldığında Bursa çok rahat bir konumda yer alıyor. Yakın mesafede bir liman bulunuyor ve Anadolu’ya açılan yol üzerinde yer alıyor. Lojistik avantajı ve Bursa’daki nitelikli işgücünü dikkate aldığımızda şehir, otomobil üretimi için bir çekim noktası haline geliyor. - 109 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bugün de, Bursa, Türk otomotiv sanayiinin merkezidir. Otomobil üreticilerinin ve tedarikçilerinin birçoğu bu şehirde bulunuyor. Bu denge, Bursa’yı Türk ekonomisinde en üst noktaya taşıyor. Ve en önemli noktalardan biri de, bu bölgede çalışan işgücü, toplu üretim nedeniyle azami niteliklere sahip... Üretim tesisimizin konumundan da son derece memnunuz. Hem lojistik açıdan hem de halkın bizi benimsemesi açısından bir Bursa firması olduğumuza inanıyoruz. Yaklaşık 35 yıldır bu şehirde yaşayanlarla çok güzel bir iletişimimiz var ve kendimizi onlardan biri gibi hissediyoruz. Tofaş Bursa’da yaptığı yatırımla kente ve kentliye sizce neler kattı? Söylediğim gibi, biz, Bursa’ya 1968 yılından beri yatırım yapıyoruz. Bu süre zarfındaki toplam miktarı, milyar Eurolarla ifade edilebilir. Son olarak önümüzdeki 2 yıl için 500 milyon Euro’luk bir yatırımın duyurusunu yaptık. Sadece üretim bazında değil, çalışan tatmini ve Bursa’daki hayat standartlarının gelişimi konularına da yatırım yaptık. Tofaş çalışanları, rakiplerimiz arasında her zaman en nitelikli ve eğitimli işçiler olarak yer aldılar. Bursa’nın sosyal yaşamına da katkımız oldu. Bölgesel etkinliklerin ve kutlamaların sponsorluğunda aktif olarak yerimizi aldık. Bursa halkı tarafından benimsenen ve sahip çıkılan özellikle basketbol takımımız olmak üzere, Spor Klubü’müzle gurur duyuyoruz. Her zaman basketbolda Bursa’nın gururu olmaya çalıştık ve başarımızı gelecekte de devam ettirmeye kararlıyız. İstihdamdaki payınız ortada...Bu sürecek mi? Elbette. Tofaş’ta çalışanların toplam sayısı 2005 yılında yaklaşık 5 bine ulaştı. Çalışanların aileleri ve akrabaları da dikkate alındığında bugün Tofaş sayesinde - 110 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri yaklaşık 20 bin kişi yüksek yaşam standardına kavuşmuş durumda...Tedarikçilerin ve bayilerin çalışanlarını ve onların ailelerini de bu sayıya eklersek, bu sayının 100 bine ulaştığını söyleyebilirim. Tanıtımlarımızda da ifade ettiğimiz gibi, 2006 yılında yeni ürünlere yatırım yapacağımızdan ve yeni modeller üreteceğimizden tesisin kapasitesi artacak. 2 vardiya halinde 300 bin adet kapasiteye ulaşmayı planlıyoruz. Bu büyük kapasitenin tamamı kullanılacak ve yakın gelecekte daha fazla iş olanağı sunacağız. 2004 ve 2005 yıllarına ihracat cephesinden baktığınızda nasıl bir tablo çıkıyor ortaya? 2000 yılında Doblo’nun üretilmeye başlamasıyla Tofaş, ihracat yapan firmalar sıralamasında ilk sıraya yerleşti. 2000 yılından sonra ihracat listesinin ilk 10 sıralamasında her zaman yer aldık. 2004 yılını 825 milyon USD ihracat geliriyle kapattık. Önümüzdeki yıllarda 2 yeni modelin üretimi yapacağız, Mini Cargo ve D200. Mini Cargo’nun üretim kapasitesi yıllık 135 bin birim olacak ve bu sayının % 95’i ihraç edilecek. D200’den yılda 60 bin adet üretilecek ve % 40’ı ihraç edilecek. Bu da 2008 yılı sonu itibariyle ihracatta yine lider olacağız anlamına geliyor. Yeni sedan yolda Bursa'da üretilecek yeni araç tamamen yeni geliştirmeye dayalı, en son teknolojiyi kullanan bir otomobil olacak. Yıllık 60 bin adet üretilmesi planlanan C segmentinde yeni sedan otomobilin, 2007 yılının ikinci yarısında piyasaya sürülmesi planlanıyor. Toplam 172 milyon Euroluk yatırım yapılacak koda adı D200 olan yeni otomobilin yıllık üretim kapasitesinin yüzde - 111 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 30'unun ihraç edilmesi hedefleniyor. Mini Cargo'nun 350 milyon Euroluk yatırımıyla birlikte Tofaş toplam 520 milyon Euroyu aşan yatırım yapmış ve dolayısıyla istihdam artışına da katkıda bulunmuş olacak. Önemli Not: (Söz konusu söyleşi, Altavilla’nın 1 Kasım 2006 tarihi itibariyle Fiat Powertrain Technology'e atanmasının ardından Ali Pandır’ın Tofaş CEO’su olmasından önce gerçekleştirilmiştir.) - 112 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bizi Türkiye’ye inandıran faktör: Türk insanı Ünvanı: Bosch Sanayi ve Ticaret AŞ Sektörü: Otomotiv yan sanayii Ülkesi: Almanya Kuruluş: 1972 2004 Cirosu(YTL): 868.646,489 2004 istihdamı: 3.334 kişi 2004 ihracatı: 501 milyon 310 bin dolar Üretim konusu: Dizel enjeksiyon aksamı Gürcan KARAKAŞ Şirketinizin Bursa’da yatırım yapma serüveni ne zaman ve nasıl başladı? Gürcan Karakaş: Bosch Türkiye’de ilk temsilciliğini 1910 yılında açtı. Üretim ise 1972 yılında Bosch (%60) ve Mengerler, Yapı Kredi ortaklığı ile başladı. Bosch’un Bursa’yı tercih etmesinde, buradaki organize sanayi bölgesi ve Renault, Tofaş gibi iki önemli arac üreticisinin ve yan sanayilerinin bu şehirde bulunması önemli rol oynamıştır. Bugün, Bosch Sanayi ve Ticaret A.Ş., Bursa’da üç ayrı fabrika ile otomotiv teknolojileri ağırlıklı olarak faaliyetlerine devam etmekte olup Bursa’dan aralarında dünya devlerinin - 113 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri de olduğu 30’dan fazla otomotiv üreticisine hizmet veriyor. Bosch aynı zamanda Türkiye’de faaliyet gösteren otomotiv üreticilerine ürün geliştirme, mühendislik ve lojistik konularında hizmet vermektedir. Bugün dünyada Bosch Dizel Sistemine sahip binek otomobillerin üçte biri Bursa’da üretilen enjektörlere sahiptir. Şirketinizin yatırım için Bursa’yı tercih etme nedenleri nelerdir, önceliklerinize göre sıralar mısınız? Gürcan Karakaş: Bosch, Bursa’da nitelikli iş gücü, tedarikçiler ve lokasyon üçlüsünün iyi bir karışımını bulmuştur. Bursa’da çalışanlarımızın sadakati ve çalışma arzusu bizi olumlu etkilemektedir. Diğer taraftan Bursa’nın lokasyon olarak sunduğu faydalar ve tedarikçi ağının zenginliği de yatırımlarımızı besleyen bir etkendir. 1972 yılında başlayan ve 90’lı yıllarda hız kazanan yatırımlarımızın gelişiminde yatırım teşviklerinin önemli bir katkısı olmuştur. Dünyadaki diğer üretim tesisleriniz hakkında bilgi verir misiniz? Gürcan Karakaş: Bosch prensip olarak müşterisinin yanında olmak üzere imalat yatırımlarını gerçekleştiren bir firmadır. Buna paralel olarak, belli bir hacmin üzerinde imalat yapan araç üreticilerinin bulunduğu çeşitli ülkelerde yer alıyoruz. Örnek vermek gerekirse, Fransa, Belçika, Çin, Hindistan, Slovakya diyebilirim. Türkiye’de Bursa dışındaki diğer yatırımlarınızdan biraz bahseder misiniz? Bosch, Bursa’daki tesislerinin yanı sıra, Manisa’da Isıtma Sistemleri, Çerkezköy’de ise beyaz eşya fabrikaları yatırımları gerçekleştirmiştir. Peki, Bursa’da ve Türkiye’de yatırım yapmanın size ağırlıklı olarak avantaj mı yoksa dezavantaj mı sağladığını söyleyebilirsiniz? Gürcan Karakaş: Bizi Türkiye’ye inanmaya, yatırımlarımızı devam ettirmeye iten sebeplerin başında, Türkiye’de yapılan üretimin dünya çapında kıyaslanabilir kalitede ve yüksek verimde olması geliyor. Bunun da sebebi çalışanlarımız. Türk insanı motive, öğrenmeye istekli ve çözüm odaklı. Yani, Türkiye’de yatırım yapmaya teşvik eden en önemli unsur Türk insanı... Öte yandan Türkiye, yabancı yatırımcılara geçmişte cazip yatırım seçenekleri sundu. Türk kültürünün dışarıdan gelen unsurlara karşı açık ve son derece hoşgörülü bir kültür olması, yabancı yatırımcıların buraya kolayca uyum göstermesini sağlıyor, ayrıca Avrupalıların disiplin ve organizasyon yeteneği ve Türklerin pratik ve esnek yaklaşımları olumlu bir sinerji yaratıyor. Son olarak, Türkiye’nin bulunduğu bölgenin orta ve uzun vadede sürekli büyüme potansiyeli gösteren bir pazar olması yabancı yatırımcıları buraya çeken bir etken. Buna son yıllarda hızla gelişen ve göstergeleri daha da iyiye giden Türk ekonomisini de eklediğimizde Türkiye yabancı yatırımcılar için çekici bir - 114 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri destinasyon haline geliyor. Yabancı yatırımcı bakış açısı ile gelişmeye açık noktalar ise, taklit ürünlerle ilgili hukuki sürecin ağır ilerliyor olması ve bazı yatırım maliyetlerindeki ani artışları söz konusu edebiliriz. Bu inançtan hareketle gelecek 5 yıllık dönemde Bursa ve Türkiye’de başka yatırımlar yapmayı veya halihazırdaki yatırımlarınızı genişletmeyi planlıyor musunuz? Gürcan Karakaş: Planlarımız devam ediyor elbette. Yatırımlarımız daha çok mevcut kapasiteyi maksimize etmek yolunda olacak. Yeni yatırımlarımız için fizibilite çalışmaları var ancak henüz netlik oluşmadı. Bunlar daha ziyade termoteknik alanında Türkiye genelinde olacak. Ülke ekonomisine hangi öncelikli alanlarda katkınız olduğunu düşünüyorsunuz? Gürcan Karakaş: Bosch Grubu 2005 yılında kaydettiği 1,2 milyon Euro’luk cironun 634 milyon Euro’luk kısmı ihracat işlemlerinden gerçekleşmiş, 6 bin 700 kişiye iş imkanı sağlamıştır. Bunun yanı sıra Bosch gerçekleştirdiği kalıcı yatırımlar ile Türkiye ekonomisine katkı sağlamaktadır. Bursa, Manisa ve Çerkezköy’de gerçekleştirilen tesis yatırımları, sağlanan istihdamın yanı sıra Bosch’un Türkiye ile uzun süreli olarak planladığı işbirliğinin de göstergesi aynı zamanda...Üstelik Bosch sadece Bursa’da 1995-2005 döneminde otomotiv odaklı toplam 685 milyon Euro’luk yatırım gerçekleştirmiştir. Bu da, ülkeye olan inancın ve katkının en dikkate değer ifadesidir. Bugünkü koşulları gözönünde bulundurduğunuzda şirketiniz yine aynı yatırımı aynı yerde ve aynı şekilde yapmayı tercih edermiydi? Türkiye’deki yatırım iklimi bugünkü koşullarda da uygun görünüyor mu? Gürcan Karakaş: Daha önce de belirttiğim gibi Bosch, araç üreticilerine yakın olmak hedefiyle yatırım yapar. Türkiye’de Fiat, Ford, Toyota, Renault gibi önemli üreticiler varken, bizim bu ülkede bulunmamız düşünülemez. Ancak, yatırım şartları tabiî ki önemli. Bugünkü şartlar teşvikler noktasında, eskisi kadar cazip değil, ancak yetkin iş gücü olarak düşünüldüğünde ise, bugünün Türkiye’si 1970’lere göre çok ileride. Şirketiniz Türk ekonomisindeki iniş-çıkış dönemlerinden en çok hangisinde etkilendi? Bu dönemde Türkiye’deki üretim tesislerinizde stratejik kararlar alınması veya radikal değişimler söz konusu oldu mu? Gürcan Karakaş: Türkiye geçtiğimiz yıllarda birçok ekonomik kriz atlattı ve son dönemde ise istikrarlı bir büyüme gözlüyoruz. Bosch, Türkiye’de de tüm dünyada olduğu gibi planlarını uzun vadeli olarak yapmaktadır. Bizler şimdiden önümüzdeki 10 yılı planlıyoruz. Yatırım kararlarımız da bu planlar doğrultusunda alınıyor. Geçici - 115 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ekonomik hareketler, bizim planlarımızı etkilemez, çünkü biz geleceğe yatırım yapıyoruz. Son dönemdeki ekonomik iniş-çıkışlardan da ciddi biçimde etkilenmedik. Şirketiniz, uluslararası krizlerden çabuk etkilenen bir yapıya sahip mi? Gürcan Karakaş: Bosch 250.000 kişinin çalıştığı 50 ülkede temsilcilikleri bulunan, 264 noktada imalat yapan bir firmadır. Böyle büyük bir yapı, büyük bir harmonizasyonu da beraberinde getiriyor. Lokal veya uluslararası çalkantılardan fazla etkilenmeyiz. Ancak bu hareket süreklilik arz eder ve kriz boyutuna varırsa, o zaman bütün büyük şirketlerle beraber Bosch da piyasa şartlarına maruz kalır. Bosch Türkiye olarak düşünürsek, biz ihracat odaklı bir firmayız. Demek oluyor ki, uluslararası çalkalanma bizi etkiler ama yine aynı şart söz konusu; sürekli olursa. Bursa’da ve Türkiye’de sektörünüzün gelecek 20 yılda nasıl gelişececeğini bekliyorsunuz? Gürcan Karakaş: Bu soruyu cevaplamak için çeşitli verilere bakmakta fayda var. OSD’nin (Otomotiv Sanayicileri Derneği) 2005 yılı verilerine göre dünyada her 1000 kişiye düşen otomobil sayısı ortalama 96 adet. Bu rakam AB ülkelerinde 476, Amerika’da 228 ve Türkiye’de 78 adet olarak bölgelere göre değişiklik gösteriyor. Fakat dünya ortalamasına bakarsak dünyada kişi başına düşen otomobil sayısında gelişmeye çok açık bir potansiyel mevcut. 2005 yılında dünyada motorlu taşıt sayısı 621 milyonu otomobil olmak üzere 850 milyon adedi bulurken, Türkiye’de ise 2005 yılında bu rakam 5,7 milyonu otomobil, 9,6 milyon adet olmuş ve 1995 yılına oranla otomobil parkı %89 oranında artmıştır. Bu gelişmeler ışığında baktığımızda dünyada ve Türkiye’de kişi başına düşen araç adetleri henüz doymamış bir pazarı işaret ediyor ve bu anlamda da gerek otomobil üretimi gerekse yedek parça üretiminde artış bekliyoruz. Taysad’ın (Taşıt Araçları Yan sanayicileri Derneği) istatistiklerine baktığımızda ise 2004 yılında Türkiye’de bulunan otomotiv yan sanayicilerinin toplamda üretim kapasitelerinin %59’unu kullandıklarını görüyoruz. Kişi başına düşen araç sayısındaki potansiyel ile kapasite kullanımları karşılaştırıldığında önümüzdeki yıllarda sektörün büyümeye açık olduğunu söyleyebiliriz. - 116 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa’da Arap sermayesinin tek temsilcisi Abdul Ghani Hussain Ünvanı: Abdul Ghani Hussain Sektörü: Makine metal Ülkesi: Suudi Arabistan Kuruluş: 2004 2004 Cirosu(YTL): 963.154 2004 istihdamı:43 kişi 2004 İhracatı: 527 bin 942 dolar Üretim konusu: Asansör Abdul Ghani Hussain WAM Asansör Yönetim Kurulu Başkanı Bursa Akçalar Organize Sanayi Bölgesi’nde Abdulghani Hussain Group Asansör ve Elektronik Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. adıyla faaliyet gösteren % 100’ü Suudi Arabistan sermayeli bir şirket var. Şirketin sahibi Abdulghani Hussain de Bursa’da yaşıyor. Bursa’daki Arap sermayesinin tek temsilcisi Hussain, kendi ülkesinde sağlık, eğitim, eğlence, ticaret ve emlak sektörlerinde önemli yatırımları olan bir işadamı ve halen Medine’de milletvekilli...Suudi Arabistan’daki 183 milyon dolarlık bir toplam yatırıma sahip olan Hussain, yatırımlarıyla Medine’nin 3., Suudi Arabistan’ın da 13. şirketler - 117 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri grubuyla sadece ülkesinde değil, Mısır, Türkiye ve İtalya’da da yatırımları bulunuyor. Dünyada 4 ülkedeki yatırımlarında 2 bin kişiyi istihdam ediyor. Türkiye’de yatırım yapma fikri ilk olarak 10 yıl önce tekstil sektörüne yatırım yapma düşüncesi ile başlayan Abdulghani Hussain, çevresindeki dostlarının uyarıları üzerine tekstile yatırım yapmaktan vazgeçmiş. Ve Akçalar’da asansör ve yürüyen merdiven üretmek amacıyla 3,5 milyon dolarlık bir yatırım yapmış. İtalyan teknolojisi ile Akçalar’da 1 yılda bin 500 asansör üretiyor. Şimdilerde ek tesisin kurulma heyecanını yaşayan WAM Asansör, yürüyen merdiven üretme konusunda henüz araştırma aşamasında... Şirketinizin yatırım için Bursa'yı tercih etme nedenlerini önceliklerinize göre sıralar mısınız? Bursa'da yatırım yapmamızın amacı; coğrafi ve ekonomik durumu, turizm ve sanayi sektörü açısından emsal değerde olmasıdır. Üstelik kentin Gemlik limanına yakınlığı da bizim için cezbedici faktörlerden biri oldu. 2004 yılında Bursa'da yarattığınız istihdam ne kadar? Gelecek hedefleriniz nelerdir? Şu anda fabrikamızda çalışan işçi sayımız 65 kişidir. Bunların arasında idari ,teknik ve mühendisler bulunmaktadır. Üretim 2004 yılında başlamıştır. Ancak çalışan sayımız yakında 140 kişiye yükselecektir. 2004 yılı bizim için bir deneme süreciydi. 2005 yılında 1. aydan Ağustos ayına kadar yapılan ihracat miktarı 3 milyon USD’dir. Elimizdeki imkanlarla bu ilk aşamada iyi bir başarı sayılır diye düşünüyorum. Ancak yapılan ek binamızla birlikte hem üretim hem de ihracat açısından bu sayılar artacaktır. - 118 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İç piyasaya da çalışıyor musunuz ve ihracatta ağırlıklı hangi ülkelere mal gönderiyorsunuz? İç piyasaya henüz çalışmıyoruz ancak 2005’ten sonra planlarımızda bu da var. Ağırlıklı olarak; Suudi Arabistan, Mısır, Suriye, Lübnan’a asansör satıyoruz. İtalya’dan, Bulgaristan'dan ve İran'dan da bazı siparişlerimiz var. Üretimde kullandığınız girdilerde ithalat oranı hakkında bilgi verir misiniz? Üretimde kulllandığımız hammaddelerin %85'i Türkiye'den %15 'ini de Avrupa ülkelerinden ve Güneydoğu Asya'dan alıyoruz. Bursa'da ve Türkiye'de yatırım yapmak size kurumsal olarak ne gibi avantajlar ve dezavantajlar sağladı? Yatırımı yaparken ve yaptıktan sonra yaşadığınız sıkıntılar hakkında bilgi verir misiniz? Başlangıç olarak Türkiye'ye yapmış olduğumuz yatırım sonucunda şu ana dek tam anlamıyla bir kazanç elde etmedik. Ancak fabrikanın genişlemesi ve üretimin artmasıyla ilgili bir takım başarılar elde ettik Bu başarımızda belediyenin bizlere yapmış olduğu yardımların büyük önemi vardır. Herhangi bir zararımız olmamıştır. Ancak yabancı yatırımcıyla ilgili direkt muhatap olunabilecek herhangi bir kurum veya kuruluş olmaması bizim açımızdan olumsuz bir etkendir. Bu sorun yabancı yatırımcı açısından önemli bir eksikliktir. Örneğin; yabancı yatırımcının kendisinin, ailesinin, ve vekilinin oturma izniyle ilgili önünde birçok engel bulunmaktadır. Gümrükle ilgili de buna benzer sorunlar yaşamaktayız. Örneğin; Avrupa'dan veya Suudi Arabistan'dan gelen numunelerle ilgili birtakım sorunlar yaşıyoruz. Yabancı yatırımla ilgili sistem tam olarak anlaşılamadığını düşünüyorum. Özel aracın ülkeye sokulması ile ilgili de birtakım zorluklar hala var. - 119 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Gelecek 5 yıllık dönemde Bursa ve Türkiye'de başka yatırımlar yapmayı veya halihazırdaki yatırımlarınızı genişletmeyi planlıyor musunuz? Gelecek 5 yıl içerisinde kendi alanımızda yapmayı planladığımız birtakım yenilikler elbette var ve bu 5 yılın sonunda hedeflediğimiz ihracat 15 milyon USD'dir. Her yıl bu oranın artmasını planlıyoruz, tabii bununla doğru orantılı olarak da üretim ve işçi sayısı da artacak ve vardiya sayısı 3'e çıkacaktır. Ülke ekonomisine öncelikli olarak hangi alanlarda katkınız olduğunuzu düşünüyorsunuz? Ülkeye ekonomik olarak sağlamış olduğumuz faydalar için hem döviz girişi hem istihdam hem de hammadde olarak %80'ini Türkiye'den alıyor olmamız yeterli değil mi? Bunun yanı sıra ülkeye vergi konusunda katkı sağladığımızı da gözardı etmemek lazım. Türkiye'deki yatırım iklimi bugünkü koşullarda da size uygun mu? Benim görüşüme göre, şu anda Türkiye'nin durumu yatırım yapmak açısından iyi bir düzeyde. Yatırım yapılması açısından herhangi bir engel yok. Dünya pazarında doğru tespitler yapıldığı takdirde bu ülkede de yatırım yapılmasında herhangi bir sorun yok. Ancak, teşvikler konusunda devletin yeni politikalar geliştirmesi şart. Örneğin Suudi Arabistan’da devlet yatırımcıya 25 yıl % 2 gibi çok düşük bir faizle kredi veriyor. Türkiye'de bugünkü ekonomik koşullarda yatırım yapmak için en cazip sektör sizce hangisi? Bundan sonra yatırım yapmayı düşüneceğiniz sektörler hangileri olabilir? Sınai sektörden önce ülkede turizm ve eğlence sektöründe yatırım yapılması gerektiğini düşünüyorum. Çünkü, ülkenin coğrafi konumu buna çok müsait. Ancak bu yatırımlarla ilgili devletin bu alanda yatırım yapacak girişimciye daha fazla destek olması gerekiyor. - 120 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Türkiye'de yabancı sermayenin yatırım yapmak için önündeki en büyük engel sizce nedir? Yapmış olduğumuz yatırımda fabrikanın kuruluş aşamasındaki dönemde özellikle ruhsat alımıyla ilgili zorluklar yaşadık. Bu konuyla ilgili yatırımcının karşısına çok fazla engel ve zorluklar çıkıyor. Yapılması gereken tüm işlemlerin Ankara’dan yapılma zorunluluğu işleri daha da zorlaştırıyor. Halbuki yatırım hangi ilde yapılıyorsa o yatırımın işlemlerinin, başvurularının, takibinin yapılabileceği bir yetkili merciinin olması gerekiyor. Tüm işlemlerin yapılması en az 10 ay alıyor ve ayrı ayrı yetkili mercilere başvuruluyor ve her mercinin de kendi kuralları bulunuyor. Aynı şekilde yabancı yatırımcının kendisinin, ailesinin ve onu temsil eden kişinin oturma ve çalışmaizniyle ilgili zorluklar mevcut ve bu işlemlerde en az 5 yıl ile 7 yıl arasında değişiyor. Devlet yabancı yatırımcının prosedürler konusunda işini kolaylaştırmak için ciddi bir destekte bulunmuyor. Şirketinizin Türk ekonomisindeki göstergelerden en çok hangisinden etkileniyor? Türkiye'nin en büyük problemi enflasyondur, ancak enflasyon problemi sadece Türkiye'de değil birçok ülkede yaşanıyor, bu problem bizi % 80 ihracat çalıştığımız için çok fazla etkilemiyor. Şirketiniz kurumsal yapısı itibari ile uluslararası krizlerden çabuk etkilenen bir yapıya sahip mi? Bizim yapmış olduğumuz yatırımlar dünya çapında ve bir çok alanda olduğu için örneğin; sağlık sektörü, turizm sektörü, emlak sektörü, ticari sektör vb... Yaşanacak herhangi bir ekonomik çöküş bizi herhangi bir şekilde etkilemeyecektir. - 121 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bugün dünyada yatırım yapılabilecek en cazip ülke sizce hangisi? Dünya çapında körfez ülkelerine yatırım yapmak oldukça elverişlidir. Çünkü bu ülkelerde yatırım yapan yabancı yatırımcılara devlet her açıdan destek olmakta ve teşvikte bulunmaktadır. Ancak oralardaki önemli problem ise kalifiye eleman bulunamamasıdır. Kendi ülkenizdeki ekonomik ve siyasi işleyiş ile Türkiye’yi karşılaştırdığınızda aklınıza gelen ilk farklılıklar nelerdir? Biliyosunuz ben Medine’de halen milletvekiliyim. Bizde milletvekilleri halk tarafından seçilmez. Devlet başarılı işadamlarını gözler ve kendi bölgesinde milletvekili olarak atar. En küçük yerel sorunlardan en stratejik olanlarına kadar bölgedeki milletvekillerine güvenir. Sorunları krala kadar götürmeye yetkiliyiz. Örneğin bu aklıma gelen ilk farklılık. Bir diğeri de, benim şirketimin adı WAM oğullarımın adlarının başharflerinden oluşuyor. 12 oğlum var. Şu anda şirketlerimde çalışıyorlar. Bizde, şirketlerin kök salması ve çok uzun yıllar ayakta kalması için şirketlere “satılamaz” şerhi konuluyor. Bu şerhi ben de koydurdum. Ben bu şerhi kaldırmadığım sürece ben öldükten sonra da dahil olmak üzere hiç bir zaman oğullarım miras kavgası yüzünden şirket satamaz. Satmaya kalkarsa da devlet bu duruma el koyar. Ve son olarak da devlet bu yıl tüm resmi işlemlerin internet üzerinden yapılmasını teşvik etmek için en başarılı işadamlarını seçip onlara bilgisayar ve ingilizce kursları açması için büyük teşvikler verdi. Ben de bu eğitimci işadamlarından biriyim. 3 ayda 50 kişiyi eğitiyorum. Sırf bu iş için ABD, İngiltere ve Ürdün’den hocalar getirttik. Yani ben 15 yaşında 150 dolar (=500 riyal) ile işe başladım hem de mehiri (başlık parası) biraraya getirmek için...Belediyede çalışan herhangi bir harita mühendisi iken bugün dünyada 200 milyon dolara yakın bir yatırımım varsa bunda Suudi Arabistan’da yatırımcılara - 122 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri uygulanan teşviklerin payı büyüktür. Tüm bunlara hayatımı anlattığım kitabımda detaylı olarak yer verdim. Her ülkede bu tür kitaplar genç girişimcilere iyi bir yol göstericidir. - 123 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Krizlerden güçlenerek çıkan bir ortaklık Aunde Teknik Ünvanı: Aunde Teknik Sektörü: Oto yan sanayi Ülkesi: Almanya Kuruluş: 1982 2004 cirosu (YTL): 150.465.468 2004 istihdamı: 900 kişi 2004 ihracatı :91 milyon 500 bin dolar Üretim konusu: Koltuk kumaşı ve kılıf. Behiç URUN AUNDE Teknik AŞ Genel Müdür Yardımcısı Şirket 1982 yılında Sülpa adıyla kuruldu. Bursa’nın tanınmış işadamlarından Yalçın Sünnetçioğlu ile İbrahim Orhan’ın birlikte kurduğu bu şirket otomotiv sektörüne kılıf ve kumaş üretiyor. 1990 yılından bu yana Alman Aunde Ahterables firması ile ortak. Yılda 1 milyon araca kılıf üreten şirket, Renault, BMW 3 serisi kumaş kılıfları, Audi C3 kılıfları ve ticari araçların şoför koltuklarının tamamını üretiyor. Bugün 17 milyon dolarlık sabit yatırıma sahip olan Aunde, aynı zamanda Türkiye’de krizlerden güçlenerek çıkmanın da iyi bir örneği... - 124 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Üretim yeri seçiminizde en önemli kriter nedir? Bursa Serbest Bölgesi’nin ve serbest bölgelerin mantığına çok uygun bir iş yaptığımız için üretim yeri olarak burayı seçtik. Yatırımcı açısından Bursa’nın avantaj ve dezavantajları nelerdir? Bursa’nın pek çok avantajı var elbette. Coğrafi konumu, altyapısı vb. Ancak, en büyük sorunumuz yurtdışına havayolu ulaşımının olmaması. Bu sadece yabancı şirketler açısından değil tüm işadamı ve sanayiciler için en öncelikli çözülmesi gereken sorundur. Hammaddelerinizi nereden sağlıyorsunuz? AB ülkelerinden girdi ithalatı yapılıyor. Girdilerde ufak tefek yerlileştirmeler yapıyorlar. Üretimizin ne kadarını ihraç ediyorsunuz? Kılıfta % 100 ihracat çalışılıyor. İhracatın da % 100’ü AB ülkelerine özellikle de Fransa, İspanya ve Almanya’ya yapılıyor. Yabancı ortaklı bir şirket olarak ülkeye en çok hangi alanda katkı sağladığınızı düşünüp, övünüyorsunuz? Önce yılda yaptığımız 73 milyon Euroluk ihracatımız ile sonra da 900 kişilik istihdamımız ile övünüyorüz. Yabancı ortak sık sık kar transferi yapıyor mu? Bilakis, bizim ortağımız karı alıp transfer etmek için değil yatırıma dönüştürmek için burada... Bizim ortaklığımız sadece şirkette değil, tüm mal varlıklarımızda geçerlidir. Bu - 125 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri nokta çok önemli. Bu nedenle bu şekilde yatırım yapan yabancı yatrıımcı bir günde çekip gidemez. Bunun aksi borsa yatırımı gibidir. Ar-ge çalışmalarınız hakkında bilgi verir misiniz? Sadece desen konusunda ar-ge yapıyoruz. Honda Civic ve Toyota Corolla’da kullanılan kılıflar tamamen bizim dizaynımız. Krizlerden nasıl çıktınız? Kriz dönemlerinde yabancı ortağınızın duyduğu tedirginlikler oldu mu? Kriz dönemlerini sadece ihracat yaparak aştık. Ve biz krizleri sadece seyrettik. Örneğin 1994 yılındaki ekonomik krizde yerli piyasanın çökmesi ile yabancı ortağa gittik ve “batarsak birlikte batarız” dedik. 94 krizinden daha güçlü çıktığımıza inanıyoruz. 1995 yılında kılıf da üretmeye başladık. 1994 krizi dışında yabancı ortağın tereddüt ettiği bir başka dönem daha yok. Yabancı ortak 18 ülkede 69 şirketi olan güçlü bir şirket. Bize inandı ve en korktuğu krizden bile rahatlıkla birlikte sıyrıldık. Sektörünüzün geleceğini nasıl öngörüyorsunuz? Bizi Çin’in fiyatları ile kıyaslıyor müşterilerimiz. Çin ve Hindistan’n malları ile bencmarking yapıyor. Özellikle Hindistan’ın da Çin kadar tehlikeli olabileceğini düşünüyorum.Hintliler hem bilgi teknolojileri alanında eğitimli hem de ucuz işgücü. Yine bir başka rakip de Fas. İşçilik maliyetleri çok çok ucuz. Henüz otomotiv bilinci yok. Bu nedenlerle biz kendimizi kalite yönünden geliştirmek zorundayız. Tofaş ve Renault kapasitelerini arttırdığı sürece otomotiv sektörü liderliğini korumaya devam edecektir. Örneğin Tofaş kapasitesini 2007’de %100 artıracağını açıkladı. - 126 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Çimtaş Boru 2 yılda dünyaya meydan okuyor Ünvanı: Çimtaş Boru Sektörü: Petrokimya Ülkesi: ABD Kuruluş: 2002 2004 cirosu: 33 milyon $ 2004 istihdamı: 380 kişi 2004 ihracatı: 25 milyon dolar Üretim konusu: Boru ekipmanları Cem GEYİK Çimtaş Boru AŞ Genel Müdürü Enka Holding’e bağlı Çimtaş Çelik ve ABD’nin köklü şirketlerinden Bechtel firmasının yarı yarıya ortaklığı ile kurulan Çimtaş Boru, Bursa Serbest Bölgesi’nden dünyadaki en büyük enerji projelerine boru ekipmanı imalatı yapan ve kendiyle yarışan büyük ve iddialı bir firma. Türkiye’de sektöründe öncü, dünyada ise rakiplerine meydan okuyan Çimtaş Boru, 33 milyon dolarlık cirosunu yapacağı yeni yatırımlarla gelecek yıl 80 milyon dolara çıkarmayı hedefliyor. Henüz 3 yıllık geçmişe sahip bu dinamik şirketin genç Genel Müdürü Cem Geyik şirketin yakaladığı performansın başarı tüyolarını anlattı. - 127 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Şirketin kuruluş hikayesini anlatır mısınız? Enka İnşaat şirketlerinden Çimtaş, 1973 yılında Gemlik’te doğmuş ve büyümüş. Türkiye’de hala bakir bir sektör olan çelik sektöründe öncü bir şirket olan ve Ortadoğu ve Balkanlar’ın en büyük konstrüksiyon çelik imalatçısı olarak konumlandırılan Çimtaş Çelik olarak doğmuş. Yani şirketin kökleri Çimtaş Çelik’e dayanıyor. Enka’nın tüm projelerindeki çelik sorumluluğu yani Enka’nın ihtaiyaçlarından dolayı Çelik şirketi kuruluyor. Ondan sonra Enka projelerine hizmet etmekten çıtayı tamamen uluslararası sektördeki tüm müteahhitlerin proje ihtiyaçlarına cevap verecek bir yapıya kavuşuyor Çimtaş. Özellikle son 10 senede de ürün grubu ağır çelik konstrüksiyon, bina çelik konstrüksiyonundan enerji sektöründe daha proses amaçlı ekipmanlarını da kapsıyor. Daha yüksek basınçlarda çalışan dinamik ekipmanlar bunlar... Orada zaten hem imalat teknikleri olarak hem de kurumsal sistemler olarak bir üst gruba kendini taşıyan bir hüviyete bürünüyor. Ve uluslararası arenada da ismi daha yüksek ürün grubu ile kaliteli ürün grubu ile anılmaya başlıyor. Orada basınçlı kaplar ve basınçlı boru ekipmanları Çimtaş Çelik bünyesinde son 10 yılda bunlar hızla bir gelişim gösteriyor. Çimtaş’ın standart ürün gruplarını oluşturuyor. Bu dönemde de Enka’nın yine yabancı bir ortak grubu ile ki Intergen Türkiye’de kurduğu ve Türkiye’nin enerji ihtiyacının üçte birini kapsayan Adapazarı ve İzmir Doğalgaz Çevrim Santralları projeleri geliyor. Sene 2001. Bunların hem basınçlı kap hem boru ekipmanları imalatçısı olarak da Çimtaş devreye giriyor. Bu Çimtaş Boru’nun kurulmasında teknik olarak referans olan en büyük proje oluyor. Bu büyük ve kapsamlı projeyi 1 sene gibi kısa bir sürede tamamlayıp kalite ve montaja yönelik önceliklerle de çok büyük bir başarı sağlayıp anamüteahhitten teşekkür alarak tamamlıyor. Ve Bechtel de bu performansı görünce kendisinin tedarik açığı olmasını da gözönünde bulundurarak, diğer projelerde de bu performans ve kabiliyetten yararlanmayı masaya yatırıyor. Bu konuda daha büyük - 128 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri yatırım yapma teklifinde bulunuyor. Çimtaş ile Bechtel ortaklığı % 50-50 ortaklıkla Çimtaş Boru 2002 Ağustos’ta kuruluyor. O dönemde serbest bölgenin kurulması ile çakışıyor. Biz de serbest bölgelerin istihdamı teşvik edici unsurlarla ön plana çıkartılmasını değerlendirerek serbest bölgede bu yatırımı yapma konusunda ortağımızı ikna ediyoruz. Şirket kurulum süreci 2002 şubatında başladı. Mart ayında kuruluş çalışmaları sonuçlandı. İnşaat izinlerimiz alındı. 5 ayda şirketi tüm altyapısı ile kurduk ve bu hale getirdik. Çimtaş’tan sadece ana omurga personeli aldık. Bu hızlılık ortağımızı da hayrete düşürdü ve biz Ağustos 2002’de faaliyete başladık. Çimtaş Boru ne kadarlık bir sermaye ile kuruldu? 10 milyon dolar sermaye ile kuruldu. Serbest bölge olmasından dolayı toprak maliyeti burada oldukça yüksek. Ortağımız toprağa bu kadar yüksek para verilmesini düşündürdü. 10 milyon doların 3 milyon dolarını arsa tutuyor zaten. Şirketin şu anda arsa ve arazi ve demirbaşları 17 milyon dolar seviyesine ulaşmış durumda... Peki neden Bursa ve Bursa Serbest Bölgesi seçildi? En önemli faktör. Bizim en önemlisi proje yönetimi. En kısa sürede kalite termin ve özelliklerde sağlamak. Bu yetkinliğe Çimtaş Çlik sahip. Dolayısıyla Çimtaş Çelik’in burada olması bu yatırımın Bursa’da yapılmasında en önemli faktör oldu. Limana yakınlığı bizim için çok önemli bir unsur. Tonajlı sevkiyatlarımız oduğu için zaten liman kentinde kurulması gereken bir yatırımdı. Çimtaş Çelik olmasaydı da yine burada olma ihtimalimiz yüksekti. Çimtaş Boru’nun faaliyet alanından söz eder misiniz biraz? Petrokimya sektörünün tedarikçisi konumunda ekipman imalatçısı olarak tanımlıyoruz kendimizi. Petrokimya tesislerinin proses ekipmanlarını proses borularını üretiyoruz. 15 - 129 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri bin farklı boru ekipmanı üretiyoruz. Şu anda imalatını yapmış olduğumuz proses ekipmanları Ekvator Ginesi’nde bir LNG ligitgaz üretim ve dolum tesislerinin proses ekipmanlarıdır. Doğalgazı denizden çıkartıyorlar ve birtakım proseslerden geçirdikten sonra sıvılaştırıyorlar, daha düşük sıcaklıklarda sıkıştırılmış bir hacme dönüştürüyorlar. Nakledebilmek ve bunu ekonomik olarak yapabilmek için. Dünyanın dört bir yanında sıvı gaz olarak satıyorlar. O sıvı gaz da kullanım noltalarına yakın yerlerde tekrar sıcaklığı artırılıp basıncı düşürülüp kullanılabilecek hüviyete bürünüyor. Yani mesela oda büyüklüğünde bir doğalgazı bardak büyüklüğünde bir hacme doldurmak gibi...Bizim ürettiğimiz ekipmanlar da bu prosesin o sıkıştırma prosesininin ve bir takım kimyasal özelliklerini değiştirme prosesinin bir parçası. Bu bir sektör. Son yıllarda talep gören bir sektör. Onun dışında direkt petrol üretim tesisleri var. Petrolü alıp belli proseslerden geçirip farklı kullanım amaçlarına göre, ayrıştırılmalarına yönelik bir takım prosesler-ki esasında Petkim’in Tüpraş’ın tesisleri de tamamen bu kategoriye giriyor-bizim son dönemde çalıştığımız projeler de bunlara benzer yatırımları kapsıyor. Çalıştığınız sektör itibariyle ar-ge çalışmaları ve ayırdığınız bütçe şirket için oldukça önemli olmalı? Evet ar-ge çalışmaları önemli diyebiliriz ancak ürüne yönelik bir ar-geyi biz yapmıyoruz. Bunun mühendisliğini o mühendisliği üreten mühendislik firmaları yapıyor. O proses geliştirmeye yönelik ar-ge mi bizim ar-ge mi, o mühendislik firmasının ortaya koyduğu bu proseste bu ekipmanlar olması gerekir ve bu ekipmanlara bu basınçlar altında bu dinamiklerle çalışması gerekir diye ortaya koyduğumuz speklerin bizim tarafımızdan mevcut imalat teknolojileri ile en ekonomik olarak ortaya konulmasına yönelik bir arge...bu tesiste de bu anlamda kaynak teknolojisi bizim proseslerimizdeki en önemli teknoloji ve bu konularda otomasyon yani manuel bildiğimiz kaynakçı ile yapılan kaynağın yerine hem kaynağın kalitesini hem verimliliğini hem de hatayı ....yapılmasını - 130 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri sağlayacak şekilde kaynak otomasyonlarına yönelik bir ar-ge bölümümüz var. Bir kaynak departmanımız var. Bu Çimtaş’ın da çok güçlü olduğu bir alan...Müstakil bir kaynak teknolojileri departmanı mevcut. Burada kaynakçıları da eğitiyoruz. Bu Bursa bölgesinde kalifiye kaynakçı yetiştiren en önemli eğitim merkezi olarak bahsedebiliriz. Daha çok kaynak ve malzeme tekniklerinin iyileştirilmesine yani daha uygun çözümler üretilmesi ağırlıklı... Kaç kişiyi istihdam ediyorsunuz? Çimtaş Boru’nun kurulmasına 3 yıl kendi kadrolarımız çaba harcadı. Her sene 1 milyon dolar civarında kaynağımızı bu süreçlere aktardık. Bütçenin % 4’üne denk geliyor. Dönemsel olarak değişmekle birlikte, projelerin büyüklüğüne göre, geçen sene (2004) 480 kişi bu sene (2005) 380 kişi çalıştırdık. Bunun 80’i beyaz yakalı. Halihazırdaki yıllık üretim kapasiteniz ne kadar? Yıllık üretim kapasitesini tonajla ölçüyoruz. Bizim aylık sabit 1000 tona yakın bir üretimimiz var. Yapacağımız yeni yatırımla yıllık 12 bin ton olacak ama şimdilik 10 bin ton/sene diyebiliriz. Yeni yatırım derken... Yeni yatırım kapasite artışı sağlayacak ilave bir yatırım olacak. Şirketler genellikle belli bir kapasite öngörüsüyle kurulur...ve genelde de şirketlerin ömürleri kapasite hedefine ulaşamadan biter. Bu bizim için övünülecek bir diğer argüman... kuruluş kapasitemiz 6 bin ton/ vardiya. Bu kapasiteyi ikinci senede aştık ve 8500 ton/vardiya imalat yaptık. Bu imalatını yaptığımız proje ödüllerini gördüğünüz Mısır LNG Projesi. 1,5 milyar dolarlık bir proje. Bu proje ikinci yılımızda çalıştığımız bir projeydi. Sıkıştırılmış terminlerle çalışıyorlardı. 12 ayda tamamlanması gereken projeyi 3 ay öne çekerek 9 ayda - 131 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri tamamladık. Kalite olarak da % 4-4-5 hata beklenirken % 1’in altında hata oranı ile bu projeyi tamamladık. Bu performans sizi nereye götürdü, ne gibi getirileri oldu? Bechtel dışında Gebze-Adapazarı-İzmir santralları projelerinde de GE Enerji ile çalıştık. O projelerdeki boru ekipmanlarını biz yaptık. 2002 yılında bütün boru ekipmanları tesisi buraya kayınca o ürün grubunu da biz ilk başladığımızda üretmeye devam ettik. Ve GE firmasının yaklaşık 5 bin tane önemli tedarikçisi var. Ve bunların arasında 2002 yılında Supplier of Year (yılın en değerli tedarikçisi) seçildik. 3 sene arka arkaya GE’den Supplier Excellence ödülünü aldık. GE Enerji firmasının en büyük kapasiteli 9 F (ABD) ve 9 E (Avrupa) türbinlerinin boru ekipman tedarikçisiyiz. Dünyanın her yanındaki enerji santralları, jenaretörleri GE’den gidiyor, bütün boru ekipmanları da bizden gidiyor. Dolayısıyla dünyanın yatırım yapılan her köşesine ürünümüz gidiyor. Türkiye’de böyle bir firma daha yok. Yurtiçine pek çalışmıyorsunuz sanırım? Türkiye’de Gebze-Adapazarı ve İzmir projesi dışında pek çalıştığımız söylenemez. Ama, Türkiye’de de enerji projelerinin hayata geçmesi hız kazanırsa, neden olmasın. Dünyada büyük yatırımlar Çin’de yapılıyor. 2002’de de yabancı ortaklığımız girmemekle birlikte Çin’de de bir fabrika kurduk. Sermayenin tamamı Çimtaş’a ait. 2002 aralık ayında Çin’de buradaki tesisin % 20 kapasitesinde bir tesis kurduk. Çin enerji açığı olan ve çok hızlı büyüyen bir ekonomi. Çin’in ihtiyacına cevap vermek amacıyla kurduk. Ülke ekonomisine en fazla hangi alanlarda katkınız olduğunu düşünüyorsunuz? Bizim bu şirketi kurarken birinci hedefimiz sektörümüzde dünyanın en iyisi olmaktı. Boru ekipmanında tercih edilen ilk firma olmak istedik. Aldığımız geri dönüşler de doğru yolda - 132 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri olduğumuzu gösteriyor. Dünyanın dört bir yanındaki projelere birincil öncelikli tedarikçi hüviyeti ile hizmet veriyoruz. Bu projelerin yöneticileri bizim bakanlar düzeyinde tanınan ve karar mekanizmalarında etkili isimler. Firmamıza bu isimlerden yapılan ziyaretin haddi hesabı yok. Biz en çok ülke ekonomisinde imaj yaratılmasında önemli bir rol oynadığımızı düşünüyoruz. Bu tesisi ve ortamdaki sistemleri gördüklerinde kafalarında bambaşka bir Türkiye imajı oluşuyor.Bildiğiniz gibi kapasitemizi her geçen gün artırıyoruz. Dolayısı ile yarattığımız istihdamla da övünüyoruz. Geçen yıl 480 kişiye istihdam yaratmışız. Serbest bölgelerin yarattığı toplam istihdama bakarsanız 30 bin civarında yanlış hatırlamıyorsam. Bu da 500 kişiyi istihdam eden bir şirketin ülke ekonomisine katkı sağladığını gösterir. Hızlı bir gelişim ve tanıtım grafiğimiz var.. Başarı dünyada hızlı duyuluyor. Bu projelerde ekipmanlarımızı imal ediyoruz İmalat ve fabrika personeli olarak yarattığımız personel gönderdiğimiz ekipmanların montajını hizmet eden kadroların da oralara sevkedilmesini gerektirecek yakın dönemde. O zaman istihdam iki katına çıkacak. Şantiye kadrosunun üretim kadrosundan yüksek sayıda olmasını gerektirecek. Biz şu anda müjhendislik çizimine göre hazırlanmış bize gelen boru ekipmanlarını imalat teknolojilerine uygun şekle getiriyoruz. Gönderiyoruz. Şantiyede müşterimiz lego gibi kendi ekipleriyle montajı yapıyor. Biz de montaj faaliyetlerine başlayacağız 2006 yılından itibaren... Katkımızın maliyetten büyük olduğunu düşünüyoruz. Bir kişiye istihdam sağlamanın maliyeti DİE’ye göre nedir bilmiyorum ama 500 kişiye devamlı istihdam yaratmak içinde project management’imiz ve know how’umuz olmasa mümkün değil 10 milyon dolarlık bir yatırımla...Müteahhitlik sektörünün istihdam sorununun çözülmesi anlamında daha çok değer verilmesi gereken bir pazar. - 133 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Girdilerinizi nereden temin ediyorsunuz? Girdilerimizi daha çok yurtdışından sağlıyoruz. Son dönemde Asya pazarı, G.Kore, Hindistan, Çin. İtalya, Almanya...Maalesef tamamını yurtdışından sağlıyoruz. Borusan gibi boru üreten firmaların ürettiği borular, söylediğim yüksek teknolojik kalifikasyondaki enerji tesislerinde kullanılabilecek özellikte değil. Örneğin Türkiye’de dikişsiz boru henüz üretilemiyor ama bize gelen talepler bu yönde. Mecburen yurtdışından alıyoruz. Bu noktada Türkiye’de bir açık var. Ekonomik krizlere karşı bir duruşunuz bir öngörünüz, bir hazırlıklı olma durumu var mı? Ortağımızla mutabık kaldığımız belli prensipler var. Bu doğrultuda şirketin yönetimindan tamamen Çimtaş sorumlu, Bechtel kökenli bir yönetici yok. Biz ortağımızla ortaya koyduğumuz kurallar çerçevesinde ve bu kurallara harfiyen uyarak ki bunların içinde risklerin nasıl minimize edileceği de var. Son derece şeffaf bir yönetim uyguluyoruz. 3 ayda bir yönetim kurulu toplanıyor... Bu periyotlarda önümüzdeki dönemde alınan işlerle ilgili bir planlama yapıyoruz. Daha çok önümüze bakarak tüm mekanizmalarımızı işletiyoruz. Ancak Türkiye’de yaşanan lokal krizler değil bizi global krizler etkiliyor. Uluslararası dinamikler bizi etkiliyor. Petrol fiyatlarındaki değişim bizim sektörümüzde yatırımları çok etkiliyor. Kısa vadede herhangi bir kriz beklememekle birlikte biz şirket olarak kabiliyetlerimizi sürdürdüğümüz takdirde etkilenmeyen az sayıda firmalardan biri olacağımızı düşünüyorum. Euro-dolar kur farkı riskleri bunlar önemli unsurlar ...Şirket yönetim kuralları bu noktalarda da risklerimizi minimize ettiği gibi aldığımız işlerde de zarar etmememizi sağlıyor. Yabancı ortağın dikkat ettiği noktalar da bunlar. Şirketin temel yönetim prensiplerini ortaya koyması ve harfiyen uyuluyor olmasını bekliyor. Paritenin elemine edilmesi de bunun önemli argümanlarından biridir. - 134 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Çimtaş Boru ihracatta kendini nereye koyuyor? Geçen yıl 25 milyon dolar ihracat yaptık. Bu yıl da 28 milyon dolara çıkmayı hedefliyoruz. Şu anda Bechtel’in büyük projelerine project management hizmeti veriyoruz. Önümüzdeki sene malzemeyi kendi bünyemize aldığımızda bu ihracat rakamları otomatik olarak malzeme maliyetinin de içine girmesi ile en az 15 milyon dolar kadar artacak. Beklentimiz bize montaj konusunda da kapsam genişlemesi yaparsak gelecek sene (2006) 70-80 milyon dolarlık bir ciroya ulaşmak. “Sıfır hata ve sıfır kaza” politikanızın ağırlığı tesisin her yerinde kendini hissettiriyor. Diğer fabrikalarda görülenden biraz daha fazla hassasiyet mi söz konusu? Müşterilerimizin hassasiyeti doğrultusunda “sıfır hata” çok önemli. Ürünü ortaya koyarken sergilediğimiz tüm işçilik faaliyetlerinde de “sıfır kaza”yı beraberinde getiren bir süreç var. Yatırımcı şirketler ve bunların ana müteahhitleri dünyanın en büyük şirketleri çevre ve insan sağlığı faktörlerini de en az ürünün fiyatı ve kalitesi kadar önemseyen olmazsa olmaz sayan firmalar. Kalite ve zamanında sevkiyattan daha da önemlidir bizim için işimizi sıfır iş kazası ile gerçekleştirmek. İş riski olduğunda riski elemine etmek birinci önceliğimizdir. 480 işçiden herhangi birisi vuku bulan bir iş kazası dolayısıyla 24 saat içinde tekrar işinin başına dönemiyorsa, bu bir gün kayıplı iş kazasıdır. Ürün ve süreçlerimizde de 6 sigma uygulamasını gerçekleştirdiğimiz için yalın üretim ve tariflenmiş ve geliştirilmiş iş süreçlerinde mükemmellik ve tüm süreçlerin kontrol altına alınması ile sapmaların takibi ile hedeften sapmaların minimize edilmesi dünyada sektörümüzde en iyi firma olmamızın anahtarı olarak ifade edebilirim. - 135 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Yabancı ortaklı bir şirket olarak Türkiye’de yatırımı yaparken veya faaliyetlerinizi sürdürürken yaşadığınız sıkıntılar mevcut mu lütfen değerlendirir misiniz? Serbest bölge kararımızı verdikten sonra sürekli kanunlarda değişiklikler yaşanması bizim yabancı ortağa sunduğumuz imkan ve vaatlere uyamamamıza neden oluyor. 20 sene boyunca değişiklik beklemiyor tabii taahhütlere baktığında yabancı ortak...Şirketler grev ve lokavt anlamında risk taşımıyordu. Bu da değişti. 2002 yılında bu değişiklik oldu. Otomatikman sendikal faaliyetler devreye girdi. Yabancı firmanın kafası karışıyor tabii. Özellikle ABD firmaları sendikal faaliyetlerle uğraşmak istemiyor. Avrupa firmaları kadar sendikanın belirlediği kuralları çerçevesinde çalışmaya alışmamışlar. Serbest bölge tercihi yaparken bölgenin avantajlarını sunmuştuk onlara...Yine yapılan bir uygulama ile çalışanların gelir vergisi muafiyetlerinin de sınırlandırılması 2008 sonuna kadar. Kurumlar Vergisi yine AB sürecine endekslenmesi. Keza serbest bölgelerin gümrük dışı hüviyetinde sayılmasından ötürü bir Türk üretim şirketinin karşılaşacağı sorunları çözecek kadar detaylı bir yönetmelikle desteklenmemiş olması. Bir makine ekipmanımız arızalandığında imalatçısına göndermemiz zarureti doğuyor. Sanki kaçakçı muamelesi yapılıyor ve çok ciddi bir bürokratik süreçten geçip dışarı çıkıp geri geliyor. Her makine ekipmanının belli bir ömrü var. Bu ömrün sonunda da bu makine ikinci el makine kategorisinde satılabiliyor ve yerine yeni ekipman alabiliyor olmamız lazım. Bu konularda maalesef tariflenmiş yönetmelikler çok açık değil. Bizi çok sınırlıyor. Devamlı serbest bölgeler genel müdürlüğüne aksayan yönleri dilekçe ile bildiriyoruz. Ve bu da dinamik bir firmanın dinamizmini menfi etkiliyor. Üretim artığı her tesiste realitedir. Bu konuda da serbest bölgelerde tarifleme olmadığı için sanki biz yurtiçine dışardan hurda ithalatı yapan firmalarla aynı kategoriye sokuluyoruz. Gümrüklerde ortaya çıkan görüntü de bizim üretim realitemizi yansıtacak bir görüntü olamıyor bu durumda...Serbest bölgeye bir baktığınızda hurdaların sağlıklı sirkülasyonuna yönelik bir altyapıya sahip bir yönetmelikle desteklenmemiş durumda. - 136 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bu tip böyle günlük hareketlerimizde verimsizlik yaratan bizim alışık olmadığımız hızlı bir konsüle sürecinin tamamlanmasını isteriz ve müşterilerimizin bizden beklentileri de bu. Bizi bu şekilde bloke eden sorunlar yaşayabiliyoruz. Yatırımcı yabancı ortak da endişeleniyor. - 137 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Coats Grubu özel iplik üretimini de ar-ge merkezini de Bursa’ya taşıyor Ünvanı: Coats Türkiye Sektörü: Tekstil Ülkesi: İngiltere Kuruluş: 1968 2004 cirosu(YTL): 91.116.546 2004 istihdamı: 930 kişi 2004 ihracatı:14 milyon 471 bin dolar Üretim konusu: Dikiş, nakış, dantel ipliği ve fermuar İlhami ÖZTÜRK Coats Türkiye Genel Sekreteri ve İnsan Kaynakları Direktörü Coats Türkiye’deki faaliyetlerine 1952 ‘de Santral Dikiş adıyla İstanbul’da Haliç kıyısında başladı. Türkiye’nin gelişimine paralel olarak tüketiciye yönelik iplik, dantel, nakış iplikleri üretimi yapılmaya başlandı. Ve sanayiinin gelişimine paralel olarak da endüstriyel iplikler ortaya çıktı. İstanbul Eyüp’teki fabrika yeri genişleyen kapasiteye göre genişletmeye elverişli olmadığından, başlayan arayış, tekstilde boyamada önemli yer tuttuğundan ve bol suya ihtiyaç olduğundan yer olarak - 138 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa seçlilir ve Coats, Bursa ile tanışır. 1968 yılında Bursa Organize Sanayi Bölgesi’nin ilk fabrikalarından biri olarak Bursa’ya yatırımını taşıyan Coats, bir süre İstanbul’daki tesislerinde de boyama ve bitim işlerini Bursa fabrikası ile beraber yürüttü. 1979 yılında ise üretimin tamamı Bursa’ya kaydırıldı. İstanbul’da sadece satın alma ve genel müdürlük kaldı. Konfeksiyon sektörünün gelişmesi ile iplik ihtiyacını karşılamaya devam eden Coats, 1981 yılında opti markası ile fermuar üretimine de başladı. 30 milyon dolarlık sabit yatırımı bulunan şirket 930 kişiyi istihdam ediyor. Coats Türkiye Genel Sekreteri ve İnsan Kaynakları Direktörü İlhami Öztürk, Coats’ın geçmişini, bugününü ve gelecek hedeflerini anlattı. Üretim çeşitlerinizden başlayalım önce... Ürünlerimizin büyük bir kısmının endüstriyel tabir ettiğimiz konfeksiyon sanayine yönelik ürünler teşkil etmekte bunlarda iplik ve fermuar olarak iki ürün grubuna ayrılmakta ve her iki ürün grubunda da ağırlıklı olarak ihracata dönük çalışan konfeksiyon hazır giyim sanayine satış yapıyoruz. Üretim çeşitlerinize baktığımızda yatırım için Türkiye’nin seçilmiş olmasında, geleneksel yapıda, çeyiz olayının yaygınlığının payının ne kadar olduğunu merak ediyoruz doğrusu... Tabii, yatırımın Türkiye’de yapılmasının nedenlerinden biridir. Ancak bugüne geldiğimizde, köyden kente göç ve bayanların iş hayatına atılması ile bu uğraşlar artık yapılamıyor. Bu nedenle de Türk elişi ürünlerin yapımında kullanılan ipliklerin üretiminde azalış oldu. Milli Eğitim Bakanlığı ile birlikte nakış kursları düzenleyerek, bu geleneksel yapıyı az da olsa ayakta tutmaya çalışıyoruz. - 139 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri İhracat cephesinde durum nedir?. Bugün Coats Türkiye 14 milyon dolarlık ihracat yapıyor. İhracatta Avrupa ülkelerinin hemen hemen hepsine ihracat yapılıyor. Girdilerinizi nereden temin ediyorsunuz? Bu hükümette tartışmalara neden oldu hatırlarsanız? Evet, büyük miktarda bir ithalat söz konusu çünkü hammadde daha uygun şartlarda olduğu için yurtdışından ithal ediyoruz. Aynı kalitede Türkiye’de daha ucuza bulsak tabi Türkiye’den alırız ama, mesala Çin’den aldığımız var Hindistan’dan aldığımız var. İşgücü maliyetlerinin düşük olması dolayısıyla son dönemde Coats grubunun dünyadaki gelişmiş ülkelerde olan fabrikalarını gelişmekte olan ülkelere kaydırma gibi bir eğilim içinde olduğunu biliyoruz. Bu devam ediyor mu? Bu bağlamda Bursa’ya kaydırılan yani dünyada grubun başka bir alanda yatırımı var mı? Özel iplikler denilen bir ürün grubunun Kuzey İrlanda’daki üretiminin Türkiye ve Macaristan’a kaydırılması söz konusu. Altyapı yatırımları yapılıyor. 2006 yılı Kasım ayında gerçekleşecek. Bu da 2,7 milyon Euroluk bir sabit yatırım gerektiriyor. Özel iplikle, hava yastıklarında, çadır üretiminde, elektrik motorlarının üzerinde kullanılan dayanıklı iplikler kastediliyor. Daha çok teknoloji gerektiren iplikler... Bu arada tabi bu üretim otomotiv sanayine yönelik olduğu için ISO-TSE 16949 belgesi almamız gerekiyor. Bu belge alma çalışmalarımızı başlattık hedefimiz yıl sonuna kadar bu belgeyi almak. Bu yatırım gerçekleştikten sonra yıllık olarak yaklaşık 6 milyon dolarlık bir ihracat söz konusu olacak. Yani ilk etapta tamamını üretimin yurtdışına ihraç edeceğiz. - 140 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Coats Türkiye, Türkiye’de yatırım yaparak ülkeye maliyeti mi daha fazla olmuştur yoksa yarattığı katma değer mi? Şimdi tabii ki eğer böyle bir yatırım Türkiye’nin kendi içinden bir sermaye tarafından yapılabilseydi, yani işte karın da yurtiçinde kalması olabilseydi, Türkiye açısından daha iyi olabilirdi. Ama yabancı sermayeye niye ihtiyaç duyuluyor? Yerli sermaye yeterli olmadığı için... Türkiye’nin bugünkü nüfus yapısını da baktığınızda işsizlik ön planda bu işsizliğin önlenebilmesi için yatırım şart. Yerli sermayede bunu yapamıyorsanız mecbursunuz yabancı sermayeyi getirmeye.Artık bu yeni küresel ekonomide yerlisi yabancısı da kalmadı. Dünya tek bir alan haline dönüştüğü için bittiği noktada iş imkanı için katma değer yaratmak için ülkeler birbirleriyle yarış halindeler. Kim daha uygun şartları sunabiliyorsa yabancı sermayeye yabancı sermaye oraya gidiyor. Yabancı sermayenin ülkemize gelmesi için yapılan yeni düzenlemeler yeterli mi sizce? Yabancı sermayeyi çekmek için elbette bir takım olumlu gelişmeler var. Ancak, zihniyet değişmediği sürece yeterli değil. Örneğin Türkiye gerçekten de hukuk devleti olduğunu kanıtlamalı. Kanunların geriye dönük işlememesi lazım mesela. Sık sık af çıkarılması, ekonomik denge vergisi vb yabancı sermayeyi endişelendiriyor. Haksız rekabet yaratan bu uygulamalar, kayıt dışılığın yüksek olması ve vergi yükünün ağırlığı Türkiye’nin yatırım cazibesini olumsuz yönde etkiliyor. Bürokrasi azaldı deniliyor ancak bir yabancı personeli istihdam edebilmenin prosedürü 7 ay sürüyor. - 141 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bugünkü koşullarda da Coats Türkiye’ye ve Bursa’ya gelir ve aynı yatırımı yapar mıydı? Coats Türkiye, ülkemize yatırıma geldiğinde şartlar çok farklıydı. Bugun çok farklı. Türkiye özellikle tekstilde işçilik maliyetleri açısından cazibesini Çin’e kaptırdı. Elbette yatırım açısından avantajlı olduğu yönler de var. Mesela AB’ye yakınlığı ve kalifiye işgücü önemli avantajlar... Krizleri nasıl atlattınız şirket olarak? Biz de elbette Türkiye’deki ekonomik dalgalanmalardan etkilendik ancak kredi kullanımını azaltarak krizin etkilerini absorbe etmeye çalıştık. Ancak, son 3 yılda istikrarlı bir gidişat söz konusu. Ar-geye yerli firmaların çoğunluğunun neredeyse hiç bütçe ayırmadığını biliyoruz. Siz bu konuda neler yapıyorsunuz? Ar-ge çalışmaları Coats’ın Çin’e taşıdığı Coats Tecnology Center’da yapılıyor. Ancak, özel ipliklerle ilgili ar-ge merkezinin de Bursa’da olması planlanıyor. 2006 yılında üretimle birlikte ar-ge merkezi de faaliyete başlayacak. Coats grubu Bursa’da yatırım yaparak Bursa’ya neyi kazandırdığını düşünüyor kendi aldıkları dışında en büyük katkısının ne olduğunu düşünüyor? En büyük katkısı ekonomiye istihdam yaratarak katkı sağlıyor. Onun dışında işte yaratmış olduğu üretim ve yan sanayisiyle katma değer sağlıyor. Bugüne kadar hep Bursa’da kurumlar vergisi rekortmeni olmuştur,geçen sene (2004) üçüncüydük bir önceki sene (2003) birinciydik, bu sene (2005) sekizinci sıradayız yani hep ilk onda olmuştuk senelerden beri ... - 142 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Ortaklarımızla Stratejik İşbirliğimiz Var Ünvanı: Tat Konserve Sektörü: Gıda Ülkesi: Japonya Kuruluş: 1968 2004 cirosu(YTL): 116.388.654,49 2004 istihdamı: 1.112 kişi Üretim konusu: Domates salçası, dondurulmuş salça, domates suyu, ketçap, süt, makarna. Ahmet Türkoğlu Tat Konserve Sanayii A.Ş. Mali İşler ve Finans Direktörü Japon firmalarının Türkiye’de ortaklık kurduğu ve ihracat anlaşması yaptığı tek gıda şirketi Tat. Kagome ve Sumitomo adlı şirketler düşük hisse oranlarına rağmen Tat için stratejik önem taşıyor Tat ve Japon ortakları Kagome ve Sumitomo şirketlerinin işbirliği 1983 yılında başladı. 1985 yılında bu ilişki ortaklığa dönüşürken şu anda Tat’ta Kagome’nin % 5,85, Sumitomo’nun % 2,39 hissesi bulunuyor. Ancak yabancıların ortaklık hisseleri düşük gözükmesine rağmen, bu rakamlar Tat için büyük önem taşıyor. Çünkü Japon firmalarının Türkiye’de ortaklık kurduğu ve ihracat anlaşması yaptığı tek gıda şirketi Tat. Özellikle gıda güvenliği konusunda hassasiyetleri ile bilinen Japonlar’ın Tat ile böyle bir - 143 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ortaklığa gitmesi, Tat’ın dünya pazarlarındaki prestijini de artıyor. Tat Konserve Sanayii A.Ş. Mali İşler ve Finans Direktörü Ahmet Türkoğlu, Tat ve yabancı ortakları hakkındaki sorularımızı yanıtladı. Tat sektöründe öncü kuruluşlardan biri. Hikayesini biraz anlatabilir misiniz? Tat’ın temeli 1968 yılında Mustafa Kemalpaşa’da atıldı. O günden bu yana da domatesi sanayi ürünü haline getiren bir şirket durumunda. Sektöründe öncü bir kuruluş. Vehbi Bey Tat’ın çalışma şeklini Şeker Fabrikaları’nın tarımsal organizasyonunu baz alarak oluşturmuş. Tat, kurulduğundan bu yana domates bazlı hammadde temininde sözleşmeli ekim yapıyor. Halen daha domatesi sözleşmeli ekim bazında temin ediyoruz. Bu nasıl oluyor? Bir önceki sene, müteakip senede ne kadar üretim hedefliyorsanız, o yapıda bir ekim dikim hesabı yapıyorsunuz. Buna bir önceki senenin kasım ayında başlıyorsunuz. Tohum, fide gibi ayni yardımlarla çiftçiye destek veriliyor. Üretiminizde hammaddeyi nereden sağlıyorsunuz? Hammaddemizin hepsini Türkiye’den sağlıyoruz. Mustafa Kemal Paşa, Karacabey bölgesi ağırlıklı olarak, % 100’ü Türkiye’den alıyoruz. Domatesi çok uzak mesafelerden taşıyamazsınız. Zaten bu yörelerimizde bizim domates üretimini teşvik etmemizle tarımsal hareketlilik başladı, diyebiliriz. Bizim birtakım kalite ölçütlerimiz var, o ölçütler için tohum ve fide yapılanmasına gidildi ve Tat Tohumculuk Şirketi kuruldu. Şu anda sektöre tohum ve fide temin eden bir kuruluş durumunda. Çiftçilere köylülere bu konuda yardımcı oluyoruz. Kaç köylü ya da çiftçiye bu desteği verebiliyorsunuz? Bu her yıl değişiyor ama asgari 8 ile 10 bin aralığında çiftçiyle sözleşmeli ekim yapıyoruz. - 144 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Gelinen noktada Tat’ın Türkiye ve dünya pazarındaki yeri nedir? Tat kurulduğundan bu yana Türkiye lideri. Avrupa’nın en büyük tesislerinden biri bizde. Geçmişte, özellikle 1990 ile 2000 arasında Avrupa’daki sıralamamız ilk beş içindeydi. Kurulu kapasitemiz yıllık 85 bin tonun üzerinde. İhracat yıllar itibariyle değişkenlik gösteriyor. 73 ülkeye ihracat yapıyoruz. En büyük alıcımız bir defa Japonlar. Ancak salça sektörü Türkiye’de 1998’den itibaren kan kaybetmeye başladı. Avrupa Birliği’nin Türkiye’nin et ithalatını engellemesiyle, 30 bin 400 tonluk kotamızı kaldırdı. Öte yandan Çin büyük üreticiler sıralamasına girdi ve Amerika 10-15 yıllık süre içerisinde ithalatçı konumdan ihracatçı duruma geldi. Son yıllarda AB’ye ihracatınız nasıl, hiç ihracat yapamıyor musunuz? Eğer gümrük vergisi kapsamında kurtarıyorsa ihracat yapıyorsunuz, ama genellikle kurtarmadığı görülüyor. Özellikle döviz kurlarının bu şekilde sürmesi bizleri zorluyor. İki ürün var ihracat ağırlıklı. Biz AB’ye salça ve soyulmuş, doğranmış domates ihracat ediyoruz. AB’deki sorunları nasıl aşıyorsunuz? Biz onlara uyuyoruz. Tat kurulduğundan bu yana domates bazlı ürünlerde üretiminin % 50’sini ihraç ediyor. Özellikle ithalatçı firmalar yaptıkları sözleşmelerde bazı koşullar öne sürüyorlar. Biz de yıllardan bu yana o koşulları yerine getiriyoruz. Zaten kalite açısından da bir sorunumuz yok. Bizim bağlantıda olduğumuz kuruluşlar zaten sanayi firması. Yani ürünlerimiz direkt tüketiciye gitmiyor. Ara hammadde satıyoruz. O nedenle alıcılarımızla bütünleşmiş durumdayız, kalite açısından, işleyiş açısından ve zirai üretim açısından birbirimizi tanıyoruz. - 145 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Toplam ihracatınız nedir? 2003 yılında 25,7 milyon dolar, 2004 yılında 42 milyon dolar ihracat yaptık. Bunun 14,2 milyon dolarını Japonya’ya, 8.8 milyon dolarını Rusya’ya geriye kalanı da İngiltere, Almanya ve Filipinler’e yaptık. Japon pazarındaki en çok tercih edilen markalardan biri durumundasınız. Japon ortağınızın bundaki katkısını nasıl görüyorsunuz? Japon ortağımız domates üzerinde çok uzmanlaşmış bir şirket. Birçok ülkeden büyük boyutta alım yapabiliyor. Bizle de hem ortak yapılanma hem de alıcı yapılanması var. Kagome ve Sumitomo şirketiyle 1985’de başlayan işbirliği 1987’den itibaren ortaklık olarak devam ediyor Japonlar’la olan ortaklık yapınızda değişiklikler oldu? Son durum nedir? 2003’teki Tat, Sek, Maret ve Pastavilla’nın birleşmesinden önce Japonlar’ın sermaye içindeki payı % 15’ti, 2003’ten sonra bu pay 8,24 oldu. Bu fabrikayı Koç Topluluğu rahatlıkla kendisi de kurabilirdi sanırım. Neden bir yabancı ortağa ihtiyaç duydu sizce? Çünkü konjonktürel bir durum, dünya küreselleşiyor, ekonomiler globalleşiyor, yabancı ortak artık Türkiye’de hep istenen bir şey. Teknoloji transferleri yapmak, kaliteli ürün yapmak ve tabii ki farklı satış kanalları yaratmak açısından tercih ediliyor. Bizim Japon ortağımız domates bazlı ürünlerde dünya ticaretinde çok büyük söz sahibi. O nedenle biz Japonlar’ı tercih ettik. - 146 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Yabancı ortak aynı zamanda ihracat kanalı mı demek? Ürünün maliyet yapısı, daha kaliteli hammadde elde etme çok önemli. Bu konuda Japonlar’ın Ar-ge yapısının çok güçlü olması, bizi onlarla stratejik ortak olmaya itti.. Japon ortağınız olmasıydı Japonya’ya olan ihracatınız bugünkü kadar olmayabilirdi... Muhakkak... Her iki tarafın menfaatleri çerçevesinde gelişiyor. Japonlar’la Türkler’in çalışma kültürleri çok farklı. Anlaşabiliyor musunuz? Sorunlar çıkıyor mu? Japonlar’la çok eskiye dayalı ticaret yaptığımız için, artık onlar bize hem ürün kalitesi hem de Ar-ge açısından destek veriyorlar. Aramızdaki ticari ilişki artık dostluk ve paylaşma noktasına gelmiş durumda. Ancak, zaman zaman onlar Tat’ta düzeltilmesi gereken şeylere müdahale etmişlerdir, zaman zaman onlar bize uyum sağlamıştır. Uyumlu bir yapımız var ama... Yabancı ortağınızın Türkiye’de yeni yatırım yapması ya da Tat’taki payını artırma gibi bir düşüncesi var mı? Tabii o fiyat konjonktürüne bağlı. Bunlar alımlarını her ülkeden yapabiliyorlar. Bu nedenle en iyi fiyatla malı hangi noktadan alabiliyorlarsa, oraya gidebiliyorlar. Yabancı ortağınız, Türkiye’ye uyum sağlayabiliyor mu? Türkiye’deki yatırım ortamından bir şikayetleri var mı? Şu ana kadar bize gelen hiçbir şikayetleri yok ama sadece domates sektöründe değil de diğer sektörlerde yatırım yapma istekleri var. - 147 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Türkiye ve ispanya’daki Burger King’lerin turşuları Zey-Tur-San’dan... Ünvanı: Zeytursan Sektörü: Gıda Ülkesi: İsviçre Kuruluş: 1983 2004 cirosu: 9.781.306,37 2004 istihdamı: 210 kişi 2004 ihracatı: 2 milyon 756 bin dolar Üretim konusu: Turşu Tamer ERSOY Zey-Tur-San Genel Müdürü 1983 yılında aile şirketi olarak Gedelek Köyü’nde üretime “kaliteli turşu üretme” hedefiyle başlayan Zeytursan, 1986 yılında ilk ihracatını Almanya’ya gerçekleştirdi. Sermaye yetersizliği ve pazardaki belirsizliğin yarattığı arayış, şirketi 1990 yılında İsviçreli Reitzel firması ile buluşturdu. Şirket bugün Burger King’in Türkiye ve İspanya’daki tek dilimlenmiş turşu tedarikçisi.. Hammadde ve işçilik maliyetleri düşük olduğundan dolayı yatırım Türkiye’de... - 148 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Yurtiçine Berrak markası ile üretim yapan şirket yılda 6 bin ton sebzeyi işleyerek turşu haline getiriyor. 2004 yılında yaklaşık 3 milyon dolar ihracat yapan firma, 2004 verilerine göre, % 60 iç pazar, % 40 yurtdışına çalışıyor. Döviz kurundaki düşüşten dolayı 2005 yılı ihracatında 2004 yılı rakamlarını yakalamayı hedefliyor. Yurtdışına yaptığı üretimlerde marka yok, fason üretim yapılıyor. Hindistan’dan hammadde temin ediliyor ancak sebzenin tamamı yurtiçinden temin ediliyor.Ambalajda da yurtdışı ile çalışılıyor. Şirketin ortağı ve Genel Müdürü Tamer Ersoy, Romanya ve Polonya’da da daha ucuz işçilik olduğundan rekabette zorlandıklarını kaydediyor. Ortak Reitzel’in Türkiye’de yeni yatırım yapma ve kapasite artırımı konusunda temkinli davrandığını belirten Ersoy, Reitzel’in Hindistan’da da 2005 yılında faaliyete geçen bir fabrika kurduğunu vurguluyor. “Türkiye’deki ekonomik koşullar istikrarlı büyümeye çok uygun değil. Yabancı sermayeyi bu durumda ikna etmek oldukça zor oluyor. Devletin belirli sektörleri stratejik olarak desteklemesi lazım. Gıda sektörünün de bu sektörlerin başında gelmesi lazım. Çünkü bu sektörün hemen hemen tüm girdisi yurtiçinden temin edilebildiği gibi, ihracat potansiyeli de yüksek” diyen Ersoy, yeni yatırım planlarının maliyetlerin yüksekliğinden dolayı askıda beklediğini de söylemeden edemiyor. 4 milyon dolarlık bir yatırımla iç piyasada olduğu gibi Avrupa ülkelerine de turşu üretip satan şirketin Genel Müdürü Ersoy, yabancı sermaye ile ortaklığın avantajını “Pazar açısından sağlam müşteri bulma anlamında oldukça cazip” şeklinde anlatıyor. - 149 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Türkiye’nin ana sektörlerini etkileyen Çin’in bu sektördeki ağırlığını soruyoruz. Tamer Ersoy, “Çin faktörü onları etkilemiyor çünkü Çin’de turşu ne üretiliyor ne de tüketiliyor” diyor. - 150 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri BURSA’DA YATIRIM İKLİMİ Bu bölüm, arazi fiyatlarından temel girdi maliyetlerine, yeni kurulan organize sanayi bölgelerinden, kentin coğrafi ve stratejik konumuna kadar Bursa’nın yatırım iklimine ilişkin hemen her bilgiyi kapsıyor. - 151 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa’da yatırım iklimi Bu bölümde, Bursa’nın ulaşım, ekonomik ve sanayi altyapısı, maliyetler ve yatırıım yapılacak bölgeler hakkında özet bilgiler bulacaksınız. Ulaşım Marmara Bölgesini İç Anadolu'ya ve Ege'ye bağlayan bir kavşak noktasında olan Bursa, sanayi altyapısı ile olduğu kadar, coğrafi konumu açısından da büyük avantajlara sahip bulunuyor. İzmit 200 km. kuzeydoğuda, İstanbul 300 km. kuzeyde, Eskişehir 149 km. güneydoğuda, Ankara 400 km. doğuda ve İzmir 350 km. güneybatıda yer almaktadır. Yenişehir İç Hatlar Havalimanı kentin 50 km. Doğusundadır ve Mudanya ve Gemlik ilçeleri ile İstanbul’a denizyolu ile bağlantısı bulunmaktadır. Bursa’ya 32 km uzaklıktaki Gemlik’te özel sektör tarafından tesis edilmiş ve ihtiyaçlara büyük ölçüde cevap verebilecek limanlar bulunmaktadır. Gemlik Limanı’nın rıhtım uzunluğu toplam 490 m’dir. Derinliği ise 13 m 5,35 m ve 3,5 m olarak değişmektedir. Özel sektöre ait Gemlik Gemport Limanı’nda ise 850 m uzunluğunda 8 adet yanaştırma yeri vardır.138 bin 113 metrekare olan liman sahasının tamamı gümrüklüdür. Liman sahasında 2 bin 400 metrekare kapalı sundurma ve 5 bin metrekare alana inşa edilmiş katlı otopark mevcuttur. Bu limandan konteyner, otomobil ve diğer kargoların yükleme / boşaltma ve depolama işlemleri yapılmaktadır. Borusan limanının toplam rıhtım uzunluğu 680 metre olup su kesimi ortalama 11-13 - 152 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri metredir. Gemlik İskelesinin uzunluğu 164 metre olup su kesimi 12 metredir. Amonyak ithali, ihracı ve gübre sevkiyatında kullanılan rıhtımımız 300 metre uzunluğunda olup su derinliği 200 metrelik kısmında 12 metre, 100 metrelik kısmında ise 8 metredir. Rıhtıma 30 bin DWT'lik bir adet ve 3 bin DWT'lik bir adet iki geminin aynı anda yanaşması mümkündür. Rıhtım tüm kuruluşlara da kiralanarak hizmet vermektedir. Bursa’da ayrıca, 17 Haziran 2002 tarihinden beri uzunluğu 17.5 km. olan raylı sistemle (Bursaray) şehiriçi ulaşım sağlanmaktadır. Bursaray 17 istasyondan oluşmaktadır. Planlanan 2 etabın yapımı tamamlandığında Bursaray 12,5 km. daha uzayacak ve Bursa, İstanbul’dan sonra en yaygın metro sistemine sahip olmuş olacaktır. Bursaray Türkiye’deki mevcut metrolar içerisinde 50 (Euro) Cent ile en ucuz ulaşımı sağlamaktadır. Bursaray, günde 140 bin yolcu taşımaktadır. Bursa’da kent içi trafiği rahatlatacak en önemli projelerden biri olan ve Ankara Yolu’nu İzmir Yolu’na bağlayan Çevre Yolu’da tamamlandı. Bursa Çevre Yolu projesine 2005’te yaklaşık 65 milyon Euro ödenek ayrıldı. Bursa Çevre Yolu’nun ‘devlet otoyolu’ statüsünde açılması planlanıyor. Ekonomi Bursa’nın Türkiye GSYİH’sına katkısı 1980 yılında %3.2 , 1990 ‘da %3.5, 2000 ‘de %3.7 olmuştur. 2004 yılında ise %3.9 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre DİE tarafından tüm Türkiye için yaklaşık 300 milyar dolar olarak açıklanan GSYİH’nın 12 milyar dolarlık kısmını Bursa karşılamış olup, Bursa’da kişi başına GSYİH 2004 yılında 4.866 dolar ve büyüme hızı da %10.9 olarak gerçekleşmiştir. - 153 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Maliyetler Bursa’da 2005 yılında, Emlakçılar Odası verilerine göre, kentin merkezi bölgelerinden olan Çekirge, Kükürtlü ve Heykel’deki bir ofis binasının metre başına Euro cinsinden aylık kira bedeli, binanın konumuna, donanımına ve yeniliğine bağlı olarak 4-6 Euro arasında seyretmektedir. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’na bağlı Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası’nın (MESS) yaptığı “İşgücü Maliyeti ve Çalışma İstatistikleri 2004” Araştırması sonuçlarına göre, Bursa ekonomisine yön veren otomotiv ana ve yan sanayi ile metal sektörlerinde istihdam edilenlerin Euro bazında yıllık ortalama brüt ücretleri ise şu şekildedir. - sekreter için ortalama 7.000 Euro (Kaynak: Personel Yöneticileri Derneği Bursa Şb) - Tek bir işçi için ise brüt saat ücreti 1,6 Euro’dur.(Bu rakam, ortalama bir veri olup, sektöre ve işin niteliğine göre işçilik saat ücretleri 1,6 ile 4 Euro arasında değişiklik göstermektedir.) - Üretim Müdürü pozisyonu için 50.000 Euro - İnsan Kaynakları Müdürü pozisyonu için 68.000 Euro - Satış Şeliği pozisyonu için 26.000 Euro - Elektronik mühendisi için de 33.000 Euro. Sanayi altyapısı Bursa Serbest Bölgesi Bursa Serbest Bölgesi Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın önderliğinde Bursa sanayici ve işadamlarının ortaklığıyla Bursa Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş. adıyla 1998 yılında Serbest Bölge kurmak ve işletmek üzere kuruldu. Kuruluş amacı Bursa’nın - 154 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri ithalat ve İhracat hayatını daha hızlı ve rekabet edilebilir düzeye getirmektir. Tamamen Sanayi Bölgesi planı ile kurulmuş olan Serbest bölge, bu doğrultuda 825 dönümlük bir arazide 11 ay gibi kısa sürede tüm altyapısı tamamlanarak Mayıs 2001'de ticari faaliyetine başladı. Faaliyete girdiği günden bu yana serbest bölgeler içinde üretime yönelik faaliyet gösteren en büyük serbest bölgelerden biri olma iddiasıhedefine yaklaşmaktadır. Bursa Serbest Bölgesi tüm altyapısı tam bir Organize Sanayi düşüncesiyle doğalgazından telefon hatlarına kadar eksiksiz olarak tamamlanarak üretim yapacak sanayiciler için uygun şekilde parselasyonu yapılmıştır. Her parsel kendi içinde ayrı olarak her türlü altyapıya sahip bulunuyor. Bursa Serbest Bölgesi Bursa’ya yakınlığı ve lokasyon olarak Marmara denizinin en önemli limanlarına açılan kapısı olması durumuyla her gün bu hedefi daha da ileriye taşıyor. Bölge’nin en önemli özeliklerden biri de liman bölgesinin gerisinde hemen üretim yapabilip lojistik kolaylığı sağlamasıdır. 2001 yılında ticari faaliyete geçtiğinden beri ticaret hacmini her yıl katlayarak artırmaya devam ediyor. Bölge’nin 2001 yılında yaklaşık ticaret hacmi 83.000.000 USD, 2002 yılında 448.000.000 USD, 2003 yılında 1.110.000.000 USD ve 2004 yılında 2.200.000.000 USD ticaret hacmine ulaşmıştır. Bu rakam 2005 yılının ilk 10 aylık döneminde ise 1.800.000.000 USD olarak gerçekleşti. 2005 yılının ilk 10 aylık döneminde itibariyle Bölge’de 185 firma Faaliyet Ruhsatı almıştır. Bölge’de yine aynı dönemde yaklaşık istihdam 4200 civarındadır ve bu sayı her geçen gün artmaktadır. - 155 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bölge, Türkiye'deki Serbest Bölgeler arasında kendi arazisine sahip olan bölgelerdendir. Bu sebepten dolayı firmalar Bölge’de arazi satın alabiliyor ve faaliyetlerine sahip oldukları arazi üzerinde yapabiliyor. Bursa, yine BTSO öncülüğünde, 1961 yılında ilk organize sanayi bölgesini kuran kent olarak bugün ayrıca 14 organize sanayi bölgesine de sahip bulunuyor. Bursa’daki Organize Sanayi Bölgeleri BTSO Organize Sanayi Bölgesi Türkiye’de kurulan ilk organize sanayi bölgesi olma özelliğine sahip olan BTSO Organize Sanayi Bölgesi, tevsi yatırımlarla birlikte 6 milyon 450 bin metrekarey ulaştı. 2005 yılı sonu itibariyle Bölge’de 212 firma faaliyet gösteriyor. Bölge, Türkiye’deki diğer tüm OSB’lere örnek teşkil edecek altyapıya sahip. BTSO OSB tarafından tahsis edilen parsellerde katılım bedeli tahsis birim fiyatına dahil olduğundan bu parseller haricindeki parsel sahiplerinden metrekare başına 35 USD altyapı katılım bedeli alınıyor. BTSO Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü’nün elinde tahsis yapılacak parsel kalmamakla birlikte, son dönemde tahsisi yapılan sanayi arsalarının metrekaresi 135 USD’den alıcı buldu. BTSO OSB, “ilk” ve altyapısı “en iyi” olma özelliğinin yanı sıra, ulaşım ve sirkülasyon itibariyle liman ve anayollara yakınlığı ve yatırım için gerekli inşaat ruhsat ve izinlerinin Bölge Müdürlüğü tarafından tek elden veriliyor olması gibi avantajlarıyla da yatırımcıların gözdesi durumunda. Ayrıca, Bölge’de atık su arıtma tesisi, sanayi tesislerine hizmet veren bir Çevre Merkezi ve fabrikalara kesintisiz ve temiz enerji sağlayan Doğalgaz Enerji Santralı (BOSEN) bulunuyor. BTSO OSB İletişim: 224 243 15 00 - 156 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Demirtaş Organize Sanayi Bölgesi (DOSAB) Toplam 4 milyon 750 bin metrekare alana sahip olan Bölge, Yalova Yolu üzerinde 1990 yılından bu yana toplam 312 firmanın faaliyet gösterdiği bir yapıya sahip. Bölge’nin altyapı çalışmalarının yüzde 80’i tamamlandı ve yatırımcılardan altyapı katılım bedeli alınıyor. Bölge Müdürlüğü yeni yatırmcılara parsel satışı yapılmadığı için Bölge’deki sanayi arsası metrekare fiyatları piyasa koşullarına göre yer sahipleri ile alıcılar arasında belirleniyor. Bölge Müdürlüğü, Bölge’de yatırım yapan sanayicilere kesintisiz ve ucuz elektrik enerjisi, kısmi olarak proses suyu ve her parsele doğalgaz ile içme ve kullanma suyu sağlıyor. Yapımı devam eden artıma tesisinin 2006 yılının ilk yarısında işletmeye alınması hedefleniyor. Demirtaş OSB: 224 261 00 40 Gürsu Organıze Sanayı Bölgesı (GÜSAB) Toplam 1 milyon 70 bin metrekare alana sahip olan Gürsu Organize Sanayi Bölgesi, 2001 yılından beri faaliyet gösteriyor. Bölgede halen 70 orta ölçekli, 200 küçük ölçekli işletme bulunuyor. Bölgenin altyapı çalışmaları hala devam ediyor, ancak altyapı ile ilgili eksikliklere ilişkin tüm projeler hazır ve ihaleye çıkmayı bekliyor. Bölgede yatırım yapan yatırımcılardan metrekare başına 3.54 USD altyapı katılım bedeli talep ediliyor. Bölgedeki parseller özel şahıslara ait. Sanayi arsalarının metrekaresi 100 YTL ile 200 YTL arasında değişen fiyatlara alıcı buluyor. Bölgede ortak atık su arıtma tesisi 2006 yılı Mart ayında devreye alınacak. Bölgenin tamamı doğalgaz kullanabiliyor. Tüm planları Bakanlık oanyından geçen Gürsu Organıze Sanayı Bölgesı’nin tüm yolları da imar planı kapsamında açılmış durumda. Bölgede yatırım yapanlar her türlü ruhsat ve hizmet, Bölge Müdürlüğü’nden alabiliyor. - 157 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Talep edilen altyapı katılım payının düşüklüğü ve şehir merkezine, havaalanına ve limana yakınlığı bölgede yatırım yapmanın diğer avantajları arasında... GÜSAB İletişim: 224 376 01 46 İnegöl Organize Sanayi Bölgesi 1979 yılından beri faaliyette olan İnegöl Organize Sanayi Bölgesinin tüm altyapı çalışmaları tamamlanmış durumda. 3 milyon metrekare alan üzerinde toplam 94 firmanın faaliyet gösterdiği Bölgede, yatırım yapılmaya elverişli sanayi arsası kalmamış durumda. BÜYÜTÜLMESİ PLANLANIYOR MU? Bölgede atık su arıtma tesisi bulunuyor. Deniz ve hava ulaşımına yakınlığından dolayı tercih edilen İnegöl Organize Sanayi Bölgesi’nde sektör bazında teşvik alınabiliyor. İnegöl OSB İletişim: 224714 86 00 Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi-NOSAB Toplam 2 milyon 324 bin 972 metrekare alana sahip olan Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi 2001 yılında faaliyete başladı. BTSO Organize Sanayi Bölgesi ile sınıra sahip olan Bölge’de 2005 yılı itibariyle 195 fabrika faaliyet gösteriyor. Bölgenin yer seçimi, kamulaştırma ve planlama aşamaları tamamlanmış durumda. Ayrıca, yol, kanalizasyon, yağmursuyu, bordür, tretuar, içmesuyu altyapı inşaatları büyük oranda tamamlanmış; telekomünikasyon, doğalgaz altyapı inşaatları ise bitirilerek işletmeye alınmış olarak yatırımcıları bekliyor. Bölgede altyapı katılım bedeli olarak metrekare başına 7 USD alınıyor. Halihazırda satılık 60 parsel bulunuyor ve boş sanayi arsalarının metrekaresi için 115 USD talep ediliyor. Bölge, yatırımcı adaylarına yönelik olarak “kente yakınlık” argümanını öne sürüyor. NOSAB İletişim: 224 411 09 08 - 158 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Bursa Deri Organize Sanayi Bölgesi Bursa’nın 2005 yılı sonu itibariyle kurulmuş ilk ve tek ihtisas organize sanayi bölgesi olan Bursa - Karacabey Devlet Yolu güzergahında, şehir merkezinden 36 km. uzaklıktaki Bursa Deri Organize Sanayi Bölgesi, 1994 yılında OSB olma hüviyetini kazandı. Bölge’nin altyapı çalışmaları hala devam ediyor. 2006 yılı Mart ayında 136 parsel üzerinde fabrikaların inşaatları başlayacak. Herhangi bir işletmeye tahsis edilmemiş 7 parsel de alıcı bekliyor. Ancak, yeni yatrıımcılar için herhangi bir birim fiyat tespiti yapılmamış durumda. Tüm altyapı çalışmaları 2007 yılında bitecek olan OSB bugün toplam 1 milyon 732 bin 916 metrekare alana sahip. Bölge, yeni bir tevsi alanın daha devreye alınabilmesine müsait ve bu alan da Bölge’ye dahil edilebildiğinde yeni yatırımcılar için daha fazla seçenek söz konusu olabilecek. Bölgenin avantajları arasında ise; yeni yapılan Ankara, İstanbul ve İzmir çevre yollarının üçgeninde kalması, Bursa Serbest Bölgesi’ne 53 km, Yenişehir Havaalanı’na 75 km uzaklıkta olması sayılabilir. Bursa Deri OSB İletişim: 224 233 12 15 Kestel Organize Sanayi Bölgesi (KOSAB) Toplam alanı 720 bin metrekare olan Kestel Organize Sanayi Bölgesi (KOSAB), 2004 yılında OSB statüsüne kavuştu. Hali hazırda 70 firmanın faaliyet gösterdiği Bölge’nin altyapı çalışmaları ihale edildi ve kısa sürede bitirilmesi planlanıyor. Bölge’de özel şahıslara ait yatırımcı bekleyen toplam 21 parsel bulunuyor. KOSAB’da sanayi arsası fiyatları metrekare başına 90 ila 100 USD arasında değişiyor. KOSAB İletişim: 224 373 06 51 - 159 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Mustafakemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi 1991 yılında Bakanlık’tan onay alan MKPaşa Organize Sanayi Bölgesi, 2 milyon 200 bin metrekare alana sahip bulunuyor. Bölge’de henüz 4 firma faaliyette olup, 1 firma da inşaatını yeni tamamladı. Bölge’de altyapı katılım bedeli olarak metrekare başına 25 YTL alınıyor. Bölge Müdürlüğü’nün elinde yeni yatırmcı bekleyen 9 parsel bulunuyor. Bu parsellerin metrekare satış fiyatı 8,5 YTL. Altyapu çalışmaları büyük ölçüde tamamlanan MKPaşa Organize Sanayi Bölgesi’nde yatırım yapan sanayiciler, OSB mevzuat avantajlarının yanı sıra, 5 yıl emlak vergisinden muafiyet, bina inşaat harcı ve yapı kullanma harçlarından muafiyet gibi avantajlara sahip oluyor. Bölge, demiryoluna 15 km, limana 60 km, havayoluna 80 km uzaklıkta bulunuyor. MKPaşa OSB İletişim: 224 618 05 23 Hasanağa Batı Organize Sanayi Bölgesi Bölgede toplam 113 parsel bulunuyor. Bu parsellerin 31 tanesi faal durumda, 6 tanesi de inşaat halinde. Geriye kalan 76 adet parselin yaklaşık olarak % 85’i sanayicilerin elinde bulunuyor. Geriye kalan parsellerin ise sahipliği Hazine’ye ait olup, Bölge yönetimi aracılığıyla satışı yapılabiliyor. Bölge % 90’lık doluluk oranına ulaştı ve yaklaşık 1.500 kişi istihdam ediliyor. Hasanağa Batı OSB İletişim: 224 484 23 10 Bursa’daki 9 organize sanayi bölgesi dışında ayrıca Bursa Yenişehir Organize Sanayi Bölgesi ve Mustafakemalpaşa Mermer Organize Sanayi Bölgeleri’nin de Bakanlık nezdinde başvuruları yapıldı ve OSB statüsü kazanabilmek için ruhsat bekliyorlar. - 160 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri YABANCI SERMAYELİ ŞİRKET NASIL KURULUR? Türkiye’de yabancı şirket kurmanın ABC’si....yasal prosedürler...evraklar....resmi işlemler.... - 161 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri YABANCI SERMAYELİ ŞİRKET KURULUŞU Türkiye’de yatırım ortamının iyileştirilmesi amacıyla 17.06.2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu Kanunla doğrudan yabancı yatırımların gerçekleşmesinde izin ve onay kaldırılarak bilgilendirme sistemine dönüştürülmüştür. Kanuna ilişkin uygulama yönetmeliği ise 20.08.2003 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yeni düzenleme ile uluslararası anlaşmalar ve özel kanun hükümleri tarafından aksi öngörülmedikçe, 1. Yabancı yatırımcılar tarafından Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım yapılması serbesttir. 2. Yabancı yatırımcılar yerli yatırımcılarla eşit muameleye tabidir. 3. Yurt dışında ikamet ettiğini çalışma veya ikamet izniyle belgeleyen Türk vatandaşları Kanununun uygulanması bakımından yabancı yatırımcı sayılırlar. Bu kanun ile 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu yürürlükten kaldırmış; a. Yeni bir şirket kurmak veya mevcut bir şirkete doğrudan veya dolaylı iştirak etmek, yatırım yapmak, sermaye artışında bulunmak ve hisse devirleri için Hazine Müsteşarlığı’ndan alınması gerekli ön izinler, - 162 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri b. Her bir yabancı ortak başına asgari 50.000 ABD doları getirilmesi zorunluluğu kaldırılmıştır. Diğer taraftan eski yabancı sermaye mevzuatında öngörülen “yabancı yatırımların Türkiye’de sadece anonim ve limited şirket kurmak veya şube açmak suretiyle ticari faaliyette bulunabilecekleri”hususu da yeni kanun ile kaldırılmıştır. Dolayısıyla yabancı yatırımcılar artık tüzel kişiliği olup olmadığına bakılmaksızın anonim ve limited şirketlerin yanı sıra her türlü şirket kurabileceklerdir. Yabancı devlet kanunlarına göre kurulan şirketlerin Türkiye’de ticari faaliyette bulunmamak kaydıyla irtibat bürosu açmalarına izin vermeye hazine Müsteşarlığı yetkilidir. İrtibat bürosu kuruluşuna ilişkin usul ve esaslar Doğrudan Yabancı yatırımlar Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Doğrudan yabancı yatırım; yurtdışından getirilen nakit sermaye, şirket menkul kıymetler, makine ve teçhizat, sınai ne fikri mülkiyet haklar, yurt içinde sağlanan kar, hasılat, para alacağı, mali değeri olan yatırımla ilgili diğer haklar, doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına ilişkin haklar gibi iktisadi kıymetlerdir. Menkul kıymet borsalarında e az %10 hisse oranı veya aynı oranda oy hakkı sağlayan edinimler yoluyla yabancı yatırımcının mevcut bir şirkete ortak olması, doğrudan yabancı yatırım kapsamına alınmıştır. 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırım Kanunu kapsamına giren konularda uygulanacak usul ve esasları belirleyen Doğrudan Yabancı Kanunu Uygulama - 163 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Yönetmeliği hükümleri gereğince Hazine Müsteşarlığı kamu kurum ve kuruluşlarından Doğrudan Yabancı Yatırımlara ilişkin bilgileri temin eder. Yabancı sermayeye ilişkin kısıtlamalar 4875 Sayılı Kanun’da yabancı ortak hisse oranı konusunda herhangi bir kısıtlama olmamakla birlikte, bazı sektörlerde ilgili kanunlarla getirilmiş hisse oranı kısıtlamaları bulunmaktadır. Yabancı yatırımcıların Türkiye’de serbestçe doğrudan yatırım yapmaları ilkesine özel kanunlarla getirilen kısıtlamalar şunlardır; a) 3984 sayılı Radyo ve Televizyon Kuruluşu ve Yayınları Hakkında kanun uyarınca, bir özel radyo ve yayın kuruluşunda yabancı sermayenin payı ödenmiş sermayenin %25’ini geçemez. Yerli veya yabancı hissedarlar hiçbir şekilde imtiyazlı hisse senedine sahip olamazlar. b) 2920 sayılı Sivil Havacılık Kanunu uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti ülkesi içinde, iki nokta arasında havayolu ile ticari amaçla yolcu, posta ve yük taşımaları Türk hava araçları ile yapılır. Yabancı ülkeler ile Türkiye arasında hava ulaştırma hizmeti görecek yabancı uyruklu işletmelere uygulanacak hükümler, Türkiye’nin taraf olduğu ikili ve çok taraflı anlaşmalar uyarınca ve karşılılık ilkesi gözönünde tutularak Ulaştırma Bakanlığı’nca saptanır. Türk hava araçlarının tanımı bu konunun 49. maddesinde yapılmıştır. Bu tanıma göre; kamu kurumu niteliğindeki mesleki kuruluşlar, dernekler, siyasi partiler, sendikalar veya vakıfların mülkiyetinde bulunan hava araçları, idare organını oluşturan kişilerin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması ve Türk Ticaret Siciline tescil edilmiş olan ticaret şirketlerinin malı olan hava araçları, bu kuruluşları idare ve temsile yetkili olanların ekseniyetinin (yarıdan fazlası) Türk vatandaşı olması ve ana - 164 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri sözleşmeye göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması kaydıyla, Türk hava aracı sayılır. c) 815 sayılı Kabotaj Kanunu uyarınca, Türkiye kara sularında, limanlarda, iki Türk limanı arasında yolcu ve yük taşımalarda, kılavuzluk yapılmasında Türk bayrağı çekmiş gemiler yetkilidir. Yabancı gemiler, Türk limanları ile yabancı limanlar arasımdaki taşıma işlerini yapabilir. Türk gemisinin yanımı, Türk Ticaret Kanunu 823. maddesinde yapılmıştır. Bu tanıma göre, tüzel kişiliğe sahip teşekkül, müessese, dernek ve tesisler ile Türk Ticaret Siciline tescil edilmiş olan ticaret şirketlerinin malı olan gemiler, bu kuruluşları idare ve temsile yetkili olanların ekseriyetinin (yarıdan fazlası) Türk vatandaşı olması ve ana sözleşmeye göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması kaydıyla, Türk gemisi sayılırlar. d) 406 sayılı Telefon ve Telgraf Kanunu uyarınca, yabancı gerçek ve tüzel kişilerin Türk Telekom’daki hisse oranı %45’i geçemez ve bunlar dorudan yada dolaylı şirketin çoğunluk hisselerine sahip olamazlar. Yabancı gerçek ve tüzel kişilere Türk Telekom’un yönetim ve denetiminde oy çoğunluğu sağlanamaz. e) 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu uyarınca Türk gerçek ve tüzel kişileri, Bakanlıktan gerekli belgeyi almak kaydıyla yat limanı işletmeciliği yapabilirler. Ancak; yabancılar tarafından kurulan işletmelerde Türk uyruklu gerçek ve tüzel kişilerle ortaklık şartı aranır. f) 1380 sayılı Su Ürünleri Kanununun 21. maddesi uyarınca Türk vatandaşı olmayan kişilerin su ürünleri çıkarmak üzere balıkçılık sahalarına veya iç sulara girmeleri ve bu sularda su ürünleri çıkarmaları yasaktır. Ancak, Kanunda belirtilen yabancı turistler ile - 165 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Tarım Bakanlığından alınacak izin gereğince etüt ve araştırma işlerinde çalışacak yabancılar bu hükümden istisnadır. g) 4734 Sayılı Kanun İhale Kanunu uyarınca,yaklaşık maliyeti eşit değeri altında kalan ihalelere sadece yerli isteklerin katılması, yaklaşık maliyeti eşit değerlerin üzerindeki ihalelerle, hizmet alımları ve yapım işlerinde bütün yerli istekliler lehine, mal alımlarında ise ticaret ve Sanayi Bakanlığı ile diğer ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak Kurum tarafından yerli malı olarak belirlenen malları teklif eden yerli istekliler lehine, %15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanması hususlarında idarelerce ihale dökümanına hükümler konabilir. Ancak, yabancı istekliler ile ortak girişim yapmak suretiyle ihalelere katılan yerli istekliler bu hükümden yararlanamaz. h) 2813 sayılı Telsiz Kanunu uyarınca, yabancı devletlerle yapılan anlaşma veya anlaşmalara dayanılarak kuruluş veya telsiz tesisleri bu anlaşma ve anlaşmalardaki varsa özel hükümlere tabidir.yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik temsilciliklerine, sadece mensup bulundukları hükümet merkezleriyle haberleşme yapmak üzere karşılıklılık esasına bağlı olarak Bakanlar Kurulu Kararı ile telsiz verici, alıcı ve verici alıcı cihazı kurma ruhsatı ve kullanma izni verilebilir. Yabancı sermayeli şirket kuruluşlarında gerekli evrak Yukarıda açıklanan mevzuat çerçevesinde yabancı sermayeli tacirin Ticaret Sicil Memurluğuna müracaatında aranan evrak aşağıda sıralanmıştır. - 166 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Gerekli evrak arasında sayılan Oda Kayıt Beyannamesi, Kuruluş Bildirim Formu ve Taahhütnameye Bursa Ticaret ve Sanayi Odası ulaşılabilir. Yabancı uyruklu gerçek kişi tacirin kaydı Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimseye tacir denir. (Türk Ticaret Kanunu 14.md.) Gerçek kişi tacirin ticaret ünvanı kısaltılmadan ad ve soyadından meydana gelir. Ad ve soyadına Türk Ticaret Kanunu’nun 48. maddesine uygun ekler yapılabilir. Ünvanda; ortaklık bulunduğu izlenim yaratacak çoğul ekler, başka sektörlerin adları ve yabancı kelimeler kullanılmamalıdır. 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. Tacirin ev adresi, iş adresi, işe başlama tarihi, uyruğu, ticari ünvanı ve ünvan altında 3 imzasını içerir noterden düzenlenen ticari ünvan tasdiknamesi 3. Pasaport sureti (tercüme edilmiş noter onayı) 4. Oda kayıt beyannamesi 5. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname Yabancı uyruklu ortağı olan kollektif şirket kuruluşu Kollektif şirket; ticari işletmeyi bir ticaret altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklardan hiçbirisinin sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlandırılmamış şirketlerdir. - 167 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Kollektif şirket mukavelesi yazılı şekle tabidir, mukaveledeki imzaların noterce tasdiki şarttır. Kollektif şirket mukavelesinde bulunması zorunlu hususlar şunlardır. a) Ortakların ad ve soyadları, ikametgah ve uyrukları b) Şirketin kollektif olduğu c) Ticaret ünvanı ve merkezi d) Çalışma konusu e) Her ortağın sermaye olarak koymayı taahhüt ettiği sermaye türü, tutarı f) Şirketi temsile yetkililer ve temsil şekli. Kolektif şirketin ticaret ünvanı bütün ortakların veya ortaklardan birinin ad ve soyadıyla şirket nevini gösterecek bir ibareyi ihtiva etmelidir. 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. Kuruluş bildirim formu (2 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 4 nüsha) 3. Tüm ortaklarca imzalanmış ve imzaları noter onaylı ana sözleşme (5 nüsha) ((İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 7 nüsha) 4. Şirketin yetkilerinin şirket ünvanı altında düzenlenmiş imza beyannamesi (2 nüsha) 5. Kurucu ortakların nüfus suretleri ve ikamet belgesi (noter veya muhtar onaylı 2’şer nüsha) 6. Yabancı uyruklu ortağın pasaport sureti (tercüme edilmiş noter onayı) 7. Oda kayıt beyannamesi 8. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname - 168 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Yabancı uyruklu ortağı olan komandit şirket kuruluşu Komandit şirket; ticari işletmeyi bir ticaret ünvan altında işletmek maksadıyla kurulan ve şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumlulukları belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirkettir. Sorumlulukları sınırlı olmayan ortaklara komandite, sınırlı olan ortaklara komanditer denir. Komanditer ortakların gerçek kişi olması gereklidir. Tüzel kişiler ancak komanditer ortak olabilir. Komandit şirketlerin ticaret ünvanı, komandite ortaklardan hiç olmazsa birinin ad ve soyadı ile şirket nevini gösterecek bir ibareyi ihtiva etmelidir. Bu şirketlerin ticaret ünvanlarında komanditer ortakların ad ve soyadının bulunması yasaktır. Komandit şirketlerin idare ve temsili komandite ortaklara aittir. Kollektif şirket kuruluşunda istenilen evrak komandit şirketler için de geçerlidir. Komanditer ortağın tüzel kişi olması halinde ise; tercüme edilmiş Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi hükümlerine göre (Apostil) veya konsolosluk onaylı faaliyet belgesi aslı ve noter onaylı tercümesi, tercüme edilmiş aynı şekilde - 169 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri onaylı sicil özeti, kuruluş işlemlerini yürütecek gerçek kişiye verilen tercüme edilmiş aynı şekilde onaylı vekaletname. Yabancı uyruklu ortağı olan kooperatif kuruluşu Kooperatifler; tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileriyle özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli teşekküllerdir. Kooperatifler en az 7 ortak tarafından imzalanan ana sözleşme ile kurulur. Kooperatif ana sözleşmesinde bulunması gerekli hususlar şunlardır; a) Ana sözleşme ve onay tarihi b) Kooperatifin ünvanı ve merkezi c) Kooperatifin ünvanı ve çalışma konuları d) Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hal ve şartlar e) Ortakların pay tutarı ve kooperatif sermayesinin ödeme şekli, nakdi sermayenin en az ¼’ünün peşin ödenmesi f) Ortakların aynı sermaye koyup koymayacakları g) Kooperatifin yükümlülüklerinden dolayı ortakların sorumluluk durumu ve derecesi h) Kooperatifin yönetici ve denetleyici organlarına görev yetki ve sorumlulukları i) Kooperatifin temsiline ait hükümler j) Yıllık gelir gider farklarının hesaplama ve kullanım şekilleri k) Kurucuların ad, soyad, iş ve konut adresleri - 170 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. İlgili bakanlık tarafından onaylanmış ana sözleşme kitapçığı (1 nüsha) 3. Bakanlık izni yazısı 4. Kurucuların nüfus suretleri ve ikametgah belgesi (noter veya muhtar onaylı 2’şer nüsha) 5. Yabancı uyruklu ortağın pasaport sureti (tercüme edilmiş noter onaylı) 6. Yönetim kurulu üyelerinin kooperatif ünvanı altında imza beyannamesi 7. Noter onaylı ana sözleşme özeti (5 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 7 nüsha) 8. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname 9. Oda kayıt beyannamesi 10.Kuruluş bildirim formu (2 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 4 nüsha) *Kooperatifler kanununun 56. maddesine göre yönetim kurulu üyeleri Türk vatandaşı olmalıdır. Yabancı uyruklu ortağı olan limited şirket kuruluşu Limited şirket; iki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticari ünvan altında kurulup, ortakların sorumluluğu koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi belirli şirkettir. Limited şirket ana sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve bütün kurucuların imzalarının noterce tasdik edilmiş bulunmaları şarttır. - 171 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Limited şirketler asgari 5 milyar TL. sermaye ve 2 ortaklı kurulmalıdır. Türkçe olarak tesbit edilmesi gereken ünvanlarında limited şirket ibaresinin bulunması ve faaliyet konusunun gösterilmesi zorunludur. Şirket ana sözleşmesinde bulunması gerekli hususlar Türk Ticaret Kanunu’nun 506. maddesinde sayılmıştır. Ortakların koyacakları sermayenin en az 25 milyon TL veya bunun katları olması lazımdır. 19.1.2002 tarih ve 24645 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2001/3500 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile limited şirketlerin asgari sermaye miktarı 5 milyar TL çıkartılmıştır. 17 Haziran 2003 tarih 25141 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4884 sayılı Kanun gereğince Limited Şirketler ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca belirlenen dışında Anonim şirketlerin kuruluş ile ana sözleşme değişikliklerinde Bakanlık izni kaldırılmıştır. 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. Kuruluş Bildirim Formu ( 2 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 4 nüsha) 3. Noter tasdikli ana sözleşme (5 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 7 nüsha) 4. Kurucu ortakların ve müdürlerin nüfus sureti ve ikametgah belgesi (noter veya muhtar onaylı-2’şer nüsha) 5. Müdürlerin şirket ünvanı altında imza beyannamesi (2 nüsha) 6. Sermayenin onbinde dördünün Rekabetin Korunması Başkanlığı Ziraat Bankası Ankara Bilkent Plaza Şubesi 538376/5016 nolu hesabına yatırıldığını gösteren banka dekontu - 172 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 7. Oda kayıt beyannamesi 8. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname Yabancı uyruklu ortak gerçek kişi ise tercüme edilmiş noter onaylı pasaport sureti, yabancı ortak tüzel kişi ise; tercüme edilmiş Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan “ Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” hükümlere göre (Apostil) tasdik edilmiş veya konsolosluk onaylı faaliyet belgesi aslı ve noter onaylı tercümesi, tercüme edilmiş ve aynı şekilde onalı sicil özeti, kuruluş işlemlerini yürütecek kişiye verile tercüme edilmiş ve aynı şekilde onaylı vekaletname. Kurulacak şirkete yabancı ortaklarca yabancı ülkelerde kurulu bulunan şirketlerin menkul kıymetlerinin sermaye olarak konulması halinde; menşe ülke mevzuatına göre değer tespitine yetkili makamlarına veya menşe ülke mahkemelerince tespit edilecek bilirkişilerin uluslararası değerlendirme kuruluşlarınca düzenlenecek, Türk Konsolosluğundan veya Lahey Devletler Özel Hukuk Konferansı Çerçevesince hazırlanan “Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” hükümlerine göre tasdik edilmiş belgenin aslı ve Türkçe tercümesi Bakanlık iznine tabi olmayan yabancı ortaklı anonim şirket kuruluşu Anonim şirket bir ünvana sahip, esas sermayesi belirli paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız mameleki ile sorumlu olan şirkettir. Anonim şirket ana sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve bütün kurucuların imzalarının noterce tasdik edilmiş bulunmaları şarttır. - 173 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri Özel kanunlarda aksine hüküm bulunmadıkça anonim şirketler en az 50 milyar sermaye ve asgari 5 ortak ile kurulmalıdır. Türkçe olarak tespit edilmesi gereken ünvanlarda anonim şirket ibaresinin bulunması ve faaliyet konusunun gösterilmesi zorunludur. Şirket ana sözleşmesinde bulunması gerekli hususlar Türk Ticaret Kanunu’nun 279. maddesinde sayılmıştır. 19.1.2002 tarih ve 24645 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2001/3500 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile anonim şirketlerin asgari sermaye miktarı 50 milyar TL çıkartılmıştır. 17 Haziran 2003 tarih 25141 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4884 sayılı Kanun gereğince Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca belirlenen dışında Anonim şirketlerin kuruluş ile ana sözleşme değişikliklerinde Bakanlık izni kaldırılmıştır. 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. Kuruluş Bildirim Formu ( 2 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 4 nüsha) 3. Noter tasdikli ana sözleşme (5 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 7 nüsha) 4. Kurucu ortakların ve yetkililerin nüfus sureti ve ikametgah belgesi (noter veya muhtar onaylı-2’şer nüsha) 5. Yetkililerin şirket ünvanı altında imza beyannamesi (2 nüsha) 6. Sermayenin onbinde dördünün Rekabetin Korunması Başkanlığı Ziraat Bankası Ankara Bilkent Plaza Şubesi 538376/5016 nolu hesabına yatırıldığını gösteren banka dekontu - 174 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri binde birinin tüketicinin korunması hesabına yatırıldığını gösteren banka dekontu 7. Oda kayıt beyannamesi 8. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname *Yabancı ortak kişi ise tercüme edilmiş noter onaylı pasaport sureti, yabancı ortak tüzel kişisi ise; tercüme edilmiş Lahey Devletler Özel Hukuk Konferansı Çerçevesince hazırlanan “Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” hükümlerine göre (Apostil) veya konsolosluk onaylı faaliyet belgesi aslı ve noter onaylı tercümesi, tercüme edilmiş ve aynı şekilde onaylı sicil özeti, kuruluş işlemlerini yürütülecek kişiye verilen tercüme edilmiş ve aynı şekilde onaylı vekaletname. *Kurulacak şirkete yabancı ortaklarca yabancı ülkelerde kurulu bulunan şirketlerin menkul kıymetlerinin sermaye olarak konulması halinde menşe ülke mevzuatına göre değer tespitine yetkili makamların veya menşe ülke mahkemelerince tespit edilecek bilirkişilerin yada uluslararası değerlendirme kuruluşlarınca düzenlenecek. Türk Konsolosluğundan veya Lahey Devletler Özel Hukuk Konferansı Çerçevesince hazırlanan “Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” hükümlerine göre tasdik edilmiş belgenin aslı ve Türkçe tercümesi. Bakanlık iznine tabi yabancı ortaklı anonim şirket kuruluşu Özel finans kurumları, bankalar, holdingler,sigorta şirketleri, 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. Kuruluş Bildirim Formu ( 2 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 4 nüsha) 3. Noter tasdikli ana sözleşme (4 nüsha) (İşçi çalıştırdığı beyan edildiğinde 7 nüsha) - 175 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 4. Kurucu ve yetkililerin nüfus sureti ve ikametgah belgesi (noter veya muhtar onaylı2’şer nüsha) 5. Yetkililerin ünvanı altında imza beyannamesi (2 nüsha) 6. Sermayenin onbinde dördünün Rekabetin Korunması Başkanlığı Ziraat Bankası Ankara Bilkent Plaza Şubesi 538376/5016 nolu hesabına yatırıldığını gösteren banka dekontu 7. Oda kayıt beyannamesi 8. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname Yabancı uyruklu ortak gerçek kişi ise tercüme edilmiş noter onaylı pasaport sureti, yabancı ortak tüzel kişisi ise; tercüme edilmiş Lahey Devletler Özel Hukuk Konferansı Çerçevesince hazırlanan “Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” hükümlerine göre (Apostil) tasdik edilmiş veya konsolosluk onaylı faaliyet belgesi aslı ve noter onaylı tercümesi, tercüme edilmiş ve aynı şekilde onaylı sicil özeti, kuruluş işlemlerini yürütülecek kişiye verilen tercüme edilmiş ve aynı şekilde onaylı vekaletname. Yabancı uyruklu bir şirketin Türkiye Bursa Şubesi kuruluşu 30 Kasım 1330 tarihli Ecnebi Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasim Şirketler Kanununa göre yabancı uyruklu bir şirketin Türkiye Bursa şubesinin kuruluşu için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü’nden izin alınması gerekmektedir. 1. Tescil talebini içeren dilekçe 2. Kuruluş Bildirim Formu ( 4 nüsha) 3. Türkiye vekili için düzenlenen noter onaylı 2 nüsha vekaletname sureti - 176 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri 4. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı izni 5. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı onaylı 1 nüsha müzeyyel beyanname ve 2 nüsha ilan metni 6. Şube yetkisi T.C. uyruklu ise nüfus cüzdanı sureti yabancı uyruklu ise tercüme edilmiş noter onaylı pasaport sureti 7. Şube tescilinin şube ünvani ile düzenlenen imza beyannamesi 8. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname 9. Oda kayıt beyannamesi - 177 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri KAYNAKÇA Faruk Üsküdari, Eski Bursa’dan Notlar, Bursa, 1972. Necati Akgün, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın Kuruluşu ve Gelişimi, Özsan Matbaacılık Ltd. Şti., Bursa, 2002. Atatürk Mustafa Kemal, Söylev ve Demeçler,Cilt:2, Türk İnkılap Tarihi Ens. Yay., Ankara 1959, s.109-110. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI VE STRATEJİLERİ/Hayrettin DEMİRCAN/Hazine Uzmanı/Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü/Mart 2003 Yararlanılan web siteleri www.tbb.org.tr www.teknikmalzeme.com.tr www.bursatextileworld.com www.bozkurt.net www.beltan.com.tr www.borusan.com.tr www.akyapak.com.tr www.abrotech.com.tr www.bodo.com.tr www.borcelik.com www.bgtas.com/ www.altametal.com www.apper.com.tr www.aybtekstil.com www.bamesa.com www.bgtas.com www.borcelik.com www.bosch.com.tr - 178 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri www.carrefour.com.tr www.cargill.com/worldwide/turkey_tr.htm www.cma-intenational.com www.contitech.com.tr www.cimtaspipe.com www.danca.nl www.denbraven.com www.emarc-celik.com.tr www.fastbuyer.com www.sunpride.com.tr www.grammer.com www.itemas.com www.kerevitas.com.tr www.lowprofile.com.tr www.majorskt.com www.mako.com.tr www.masterplant.com.tr www.matay.com.tr www.may.com.tr www.miralbueno.com www.nestle.com.tr www.nobelteknik.com.tr www.oxauto.com www.renault.com.tr www.penguen.com.tr www.pro-fect.com www.rudolf-duraner.com.tr www.safrantekstil.com.tr www.silkotex.com www.sofiteks.com www.tat.com.tr www.tecasa.com.tr www.tectura.com www.teknikmalzeme.com.tr www.tkg.com.tr www.tofas.com.tr www.calixxo.com www.pirelli.com.tr www.wocogroup.com.tr - 179 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri www.yazaki-Europe.com www.yazaki-Europe.com www.zeytursan.com.tr www.hazine.gov.tr www.dtm.gov.tr - 180 -