Boardmaker 1.5 - 2.42 - Fikir Elektronik Teknik
Transkript
Boardmaker 1.5 - 2.42 - Fikir Elektronik Teknik
BÖLÜM 3 Baský devre ve þema çizim yazýlýmý (Boardmaker 1.5 - 2.42) A. Giriþ Boardmaker (BM), baský devre çizimi, elektrik ve elektronik devre þemasý hazýrlamada kullanýlan bir yazýlýmdýr. Elektronik devreler bread board (deney bordu), delikli pertinaks, bakýrlý plâket gibi araçlar üzerine kurulur. Uzun ömürlü ve düzgün çalýþma istenen yerlerde kullanýlan devreler bakýrlý plâket üzerine lehimlenerek üretilir. Bakýrlý plâket üzerine kurulacak devrenin baðlantý yollarý bakýrdandýr. Bir ya da iki yüzeyi ince bakýr ile kaplý plâket üzerine çizilen baský devre kuruduktan sonra plâket, eritici asit (1 ölçek perhidrol, üç ölçek tuz ruhu karýþýmý) içine atýlýr. Eritici özellikteki asit plâket üzerindeki boyasýz bölümlerde bulunan bakýrlarý eritir. Eritme iþleminden sonra baský devre hatlarýnýn üzerindeki boya mekanik toz deterjan, toprak ya da ince zýmpara ile silinir. Devre elemanlarýnýn montajý için gereken delikler 1-2 mm çaplý matkap ucuyla delindikten sonra lehimleme iþlemi yapýlarak devre üretilir. Plâket üzerine yapýlmak istenen baský devre elle çizilebileceði gibi baský devre þemasý çýkarma yazýlýmlarý da kullanýlabilir. Baský devre çýkarma yazýlýmlarýndan birisi de Boardmaker'dýr. Boardmaker yazýlýmý daha çok amatör çalýþmalar için yeterli olabilmektedir. Profesyonel (seri üretim) amaçlý çalýþmalarda genellikle Orcad, Protel, Quickroute, Multisim, Ultiboard vb. gibi yazýlýmlar kullanýlmaktadýr. Bilgisayarda Boardmaker yazýlýmýný çalýþtýrabilmek için en az 640 kB RAM bellekli bir bilgisayar gerekir. BM tek disketlik olduðu için en düþük özellikli (örneðin 80286 iþlemcili) bilgisayarda bile çalýþabilir. B. Yazýlýmýn özellikleri Tek disketlik bir yazýlým olan Boardmaker (BM) bilgisayarýn disket sürücüsüne (A ya da B) takýlýp direkt olarak çalýþtýrýlabilir. Yazýlýmýn biraz daha hýzlý çalýþmasý isteniyorsa sabit diskin (C ya da D) altýna BM adlý bir klâsör açýldýktan sonra disketin içeriði buraya kopyalanarak çalýþtýrýlabilir. Boardmaker'da baský devre þemasýnýn hazýrlandýðý PCB Editor (Printed Circuit Board Editor), baský devre bordu düzenleyici) elektrik ya da elektronik devre þemalarýnýn çizildiði Schematic Editor (þema düzenleyici), simge ve malzeme kýlýf þekillerinin üretildiði ve kullanýldýðý Library Editor (kütüphane, simge düzenleyici) bölümleri vardýr. C. BM yazýlýmýnýn çalýþtýrýlmasý 1. DOS altýnda A sürücüsünden çalýþtýrma Disket bilgisayarýn A sürücüsüne (floppy driver) takýlýr. A sürücüsü aktif hâle getirildikten sonra, A:\>BM komutu yazýlýp klâvyeden Enter'a basýlýr. 2. DOS altýnda C sürücüsünden çalýþtýrma Yazýlým önce C sürücüsü altýna açýlmýþ olan BM klâsörüne kopyalanýr. Kopyalama iþleminden sonra, C:\CD BM komutu yazýlýp klâvyeden Enter'a basýlýr. Bu iþlem yapýlýnca ekranda, C:\BM> satýrý görülür. C:\BM> komut satýrýna C:\BM>BM yazýldýktan sonra klâvyeden Enter'a basýlýrsa yazýlým çalýþýr. 3. Windows 95/98/ME/XP iþletim sistemi altýnda çalýþtýrma Windows Gezginine girilir. Fareyle A sürücüsüne týklanýr. Disketin içeriði kopyalanýr ve C sürücüsünün altýndaki BM klâsörüne yapýþtýrýlýr. Fareyle BM klâsörüne týklanýr. Windows Gezgininin sað sütununda görülen BM.exe adlý uygulama dosyasýna týklandýðýnda Boardmaker çalýþmaya baþlar. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Boardmaker ile yapýlan tüm baský devre ve þema çizimlerinin ayný alt klâsörde saklanmasý doðru deðildir. Bu nedenle BM klâsörünün altýnda PCB, SCH ve LIB adlý klâsörler oluþturularak yapýlan çalýþma ilgili klâsörün içine kaydedilir. Baský devreleri PCB klâsörüne, þema çalýþmalarýný SCH klâsörüne, simge dosyalarýný ise LIB klâsörüne kaydetmek gerekir. Ç. BM yazýlýmýnýn ana menüsünün tanýtýlmasý Yanda görüldüðü gibi Boardmaker yazýlýmýnýn ana menüsünde PCB Editor, Schematic Editor, Library Editor ve Exit to DOS olmak üzere dört seçenek vardýr. Fare imleci (ýþýklý bant) hangi satýr üzerine getirilirse o seçenek çalýþýr. Örneðin, imleç PCB Editor komutunun üzerine getirildikten sonra farenin sol tuþuna Þekil 1: Boardmaker yazýlýmýnýn ana menüsünün görünümü týklanýr ya da klâvyeden Enter'a basýlýrsa baský devre þemasý hazýrlamaya yarayan uygulama çalýþýr. 1. PCB Editor (baský devre düzenleyici): PCB Editor, Boardmaker'ýn baský devre hazýrlamaya yarayan bölümüdür. PCB (Printed Circuit Board, baský devre bordu) yazýlýmýyla iki taraflý ve sekiz kata kadar baský devre tasarýmý yapýlabilir. 2. Schematic editor (þema düzenleyici): BM'nin Schematic Editor seçeneðine týklanýnca açýlan yazýlým kullanýlarak elektrik ve elektronikle ilgili devre þemalarý çizilebilir. 3. Library Editor (kütüphâne düzenleyici): BM'nin Library Editor seçeneðine girildiðinde simge ve kýlýf þekilleri üretilebilir ya da kütüphanede var olan simge ile kýlýflar deðiþtirilebilir. Library Editor seçeneðine týklandýðýnda PCB Library ve Schematic Library adlý iki alt menü açýlýr. Baský devre çizimlerinde kullanýlmak üzere yeni bir kýlýf þekli oluþturmak ya da var olan kýlýfý deðiþtirmek için PCB Library seçeneðine girilir. Þemalarda kullanýlan simgeleri oluþturmak ya da var olan simgeyi deðiþtirmek için ise Schematic Library seçeneðine girilir. Þekil 2: Library Editor seçeneðine týklandýðýnda açýlan alt menüler 4. Exit to DOS (DOS'a çýkýþ): Boardmaker'dan çýkýlmak isteniyorsa bu seçeneðe týklanýr. BM yazýlýmý DOS altýnda çalýþtýrýlýyorsa Exit to DOS seçeneðine týklanýnca ekranda C:\> promp'tu görülür. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Eðer BM yazýlýmýna Windows 95/98/ME/XP iþletim sistemlerinden biri kullanýlarak girilmiþse Exit to DOS seçeneðine týklandýðýnda yeniden Windows iþletim sistemi çalýþmaya baþlar. D. BM yazýlýmýnýn tasarým ekraný BM'nin herhangi bir bölümü (PCB Editor, Schematic Editor, Library Editor) çalýþtýrýldýðýnda ekranda þekil 3'teki çalýþma alaný görülür. Þekil 3: BM yazýlýmýnýn tasarým (çalýþma)ekraný 1. Mesaj satýrý: BM yazýlýmýnýn yaptýðý uyarýlarýn ve Ýngilizce hata mesajlarýnýn Þekil 4: Mesaj satýrý, satýr editörü, durum satýrý görüntülendiði yerdir. Mesaj satýrýnda çýkan açýklamalar uzun süre kalmaz. (Config menüsünden ayarlanan süre kadar görünür.) Örneðin bir çalýþmayý kaydetmeden yeni bir sayfa açýlmak istenildiðinde mesaj satýrýnda, mesajý belirir. Çizim alanýný silmek mi istiyorsunuz? Y (Yes, evet) ya da N (No, hayýr) tuþuna basýnýz anlamýna gelen mesaja göre iþlem yapýlýr. 2. Satýr editörü: Ekranýn sol altýnda, mesaj satýrýnýn bulunduðu yerdedir. Kayýt edilecek dosya, simge isimleri gibi klâvyeden bilgi girileceði zaman kullanýlýr. Sol alt köþedeki bu yerde bazen mesaj görüntülenirken, bazen de satýr editörü olarak kullanýlýr. 3. Durum satýrý: Ekranýn sol alt köþesindeki bölge, mesaj satýrý ve satýr editörü olarak kullanýlýrken ayný zamanda durum satýrý olarak da kullanýlýr. Bu satýrda, normal çalýþma durumunda, imlecin o andaki koordinat ölçüleri, modu, yaklaþtýrma seviyesi (Zoom) görüntülenir. 4. Mod bilgi satýrý: Ekranýn sað alt köþesinde bulunan satýrdýr. Herhangi bir mod seçiliyken, çizgi kalýnlýðý, seviye kodu gibi Þekil 5: Mod bilgi satýrýnda görülen bilgi örnekleri bilgiler burada görülür. Herhangi bir mod seçili deðilse bu satýrda herhangi bir bilgi olmaz (þekil 5). 5. Çalýþma (tasarým) alaný: Ekranýn ortasýnda kesik çizgili kare þeklindeki bölge BM yazýlýmýnýn çalýþma alanýdýr. Yazýlým çalýþtýrýldýðýnda ilk anda görülen çalýþma alaný çok küçüktür. Çalýþma yaparken bu Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü alanýn büyütülmesi gerektiðinde, Zoom (yakýnlaþtýrma uzaklaþtýrma) ayarý yapýlýr. Klâvyedeki 1 tuþuna basýldýðýnda çalýþma alaný en büyük, 7 tuþuna basýldýðýnda ise en küçük konumu alýr. BM yazýlýmýnýn çalýþma alaný 431,8x431,8 mm ölçülerindedir. Çalýþma alanýnýn baþlangýç noktasý sol alt köþedir. Ýmleç sol alt köþeye götürüldüðünde mesaj satýrýnda Inch (inç) ya da mm cinsinden rakamlar görülür. Sol alt köþe ölçüsü Sað alt köþe ölçüsü Sol üst köþe ölçüsü Sað üst köþe ölçüsü mm 0.00, 0.00 431.80, 0.00 0.00, 431.80 431.80, 431,80 Þekil 6: Çalýþma (tasarým) alaný inç 0.0 17.0 0,17 17,7 Ýnch (inç) Ýngiltere'de kullanýlan uzunluk birimidir. 1 inç 2,54 cm (25,4 mm) dir. Çalýþma alanýnýn büyüklüðü sabittir. Çeþitli Zoom seviyeleri kullanýlarak ekrandaki görüntü büyütülüp küçültülebilir. Zoom ayarýný bir cisme büyüteçle bakmaya benzetebiliriz. BM'de Zoom ayarý klâvyedeki 1 ile 7 arasýndaki tuþlar kullanýlarak yapýlýr. 1 tuþu görüntüyü en büyük, 7 tuþu ise en küçük olarak gösterir. Çalýþma yapýlýrken çoðunlukla 3 ya da 4 numaralý tuþlara basýlarak elde edilen görüntü tercih edilir. 6. Alt menü satýrý: BM'deki Þekil 7: Ýmlecin bulunduðu noktaya göre File, Edit, Add, Tools, Options, mesaj satýrýnda görülen ölçüler Config ve Library komutlarýna menü satýrý denir. Bu menülerin her biri alt komutlara sahiptir. BM'deki komutlar fareyle açýlacaksa imleç menü üzerine götürülüp sol tuþa týklanýr. File menüsünü çalýþtýrmak ve komutlarýný görmek için Ctrl+F tuþlarýna da basýlabilir. Herhangi bir menü kapatýlacaðý zaman Esc tuþuna ya da farenin sað tuþuna basýlýr. E. Tasarým ekraný menüleri BM yazýlýmýnda bulunan PCB, Schematic ve Library Editor seçeneklerinin menülerindeki komutlar hemen hemen aynýdýr. Yalnýzca Options menüsünde farklýlýk vardýr. Tasarým ekranýnýn menülerinin özellikleri þunlardýr: 1. File (dosya) menüsü Klâvyeden Ctrl+F tuþlarýna ya da farenin sol tuþuna týklanarak açýlan File menüsü dosyalarla Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü ilgili temel iþlemlerin yapýlmasýnda kullanýlýr. File menüsündeki komutlarýnýn özellikleri þunlardýr: a. Load (yükle): Önceden kaydedilmiþ bir dosyanýn açýlmasýnda kullanýlan komuttur. Load komutu üç þekilde çalýþtýrýlabilir. I. Iþýklý bant (imleç) bu komut üzerindeyken Enter'a basýlýr. II. Ýmleç Load üzerine getirilip farenin sol tuþuna týklanýr. III. Klâvyeden Alt+L tuþlarýna basýlýr. Þekil 8: File menüLoad komutu çalýþtýrýldýðýnda mesaj satýrýnda Enter file sünün komutlarý name (dosya adýný giriniz) mesajý görülür. Dosya adý biliniyorsa yazýlýr ve Enter tuþuna basýlýr. Eðer dosya adý bilinmiyorsa Enter file name mesajý görülünce klâvyeden Enter tuþuna basýlýr. Bu durumda ekranda yazýlýmdaki tüm dosyalarý gösteren pencere açýlýr. Açýlan listeden istenilen dosya seçilerek Enter'a basýlýr. Not: Load komutu Library Editor'de çalýþmaz. Yalnýzca PCB Editor ve Schematic Editor'de görev yapar. b. Save (kaydet): Save komutu þema ya da baský devrenin kaydedilmesini saðlar. Save komutu çalýþtýrýldýðýnda mesaj satýrýnda, Enter file name NONAME.xxx þeklinde bir mesaj görülür. Yapýlan çalýþmaya verilecek ad belirlendikten sonra önce klâvyeden Backspace tuþu kullanýlarak NONAME.xxx yazýsý silinir. Ardýndan dosyaya verilecek ad yazýlýr. BM'de baský devreler kayýt edildiðinde dosya uzantýsý PCB, þemalar kaydedildiðinde ise dosya uzantýsý SCH olur. c. Dir: File menüsünün komutu olan Dir çalýþtýrýldýðýnda BM'de kaydedilmiþ olan dosyalarý gösteren liste açýlýr. ç. Restore Backup (önceki hâle getirip yedekleme): Yedekleme iþlemini yapan komuttur. PCB Editor'de bir baský devre çizip bunu deneme.pcb olarak kaydedelim. Daha sonra bu baský devre üzerinde deðiþiklik yapýp yeniden Save (kaydet) komutuna basarsak devre yeni þekliyle eskinin yerine geçer. Restore Backup komutu çalýþtýrýldýðýnda ise üzerinde deðiþiklik yapýlan dosya asýl, ilk dosya ise yedek olarak kaydedilir. Yedek dosyalarý l, 2, 3... olarak numaralandýrýlýr, l numaralý yedek en güncel olan son yedektir. d. Symbol Library (simge kütüphanesi): Symbol Library komutu çalýþtýrýldýðýnda ekranda þekil 10'da verilen iletiþim kutusu açýlýr. Bu kutudaki komutlar kullanýlarak BM yazýlýmýnýn içinde bulanan kütüphanedeki simgeler üzerinde çalýþma yapýlabilir. Þekil 10'da görülen Library penceresindeki komutlarýn anlamlarý þöyledir: Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Þekil 9: BM yazýlýmýnýn PCB Editor'ünün File menüsünün Dir komutu çalýþtýrýldýðýnda ekranda görülen PCB uzantýlý dosyalar listesi Þekil 10: PCB Editor'ünün File menüsünün Symbol Library komutu çalýþtýrýldýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü I. View library: Kütüphaneyi göster. II. Add to library: Kütüphaneye ekleme yap. III. Erase symbol: Simge sil. IV. Update symbol: Simge geliþtir. V. Export symbol: Simgeyi gönder. VI. Rename symbol: Simgeyi yeniden adlandýr. e. New (yeni): Çizim alanýnda yeni bir sayfa açmak için kullanýlan komuttur. Bu komut çalýþtýrýldýðýnda mesaj satýrýnda, Clear drawing area? confirm (Y/N) (çizim alaný siliniyor onaylýyor musunuz?) yazýsý görülür. Y tuþuna basýlýrsa, yeni bir çizim alaný (boþ sayfa) oluþturulur. N tuþuna basýlýrsa eski çizim alaný ekranda kalýr. f. Output (çýktý): Output komutuyla yapýlan çalýþmalarýn (þema, baský devre) hangi aygýtla basýlacaðý belirlenebilir. BM'de hazýrlanan dosyalar yazýcý (printer), çizici (plotter), ya da sayýsal (nümerik) kontrollü matkap ile kâðýda vb. aktarýlabilir. g. Exit Editor (editörden çýkýþ): Tasarým ekranýndan ana menüye dönmeyi saðlayan komuttur. Bu komut çalýþtýrýldýðýnda mesaj satýrýnda Exit? Please confirm (Y/N) (lütfen, çýkmak istediðinizi evet (Y) ya da hayýr (N) tuþlarýna basarak onaylayýnýz) mesajý görülür. Y tuþuna basýldýðýnda yapýlan çalýþmanýn kaydedilmediðini belirten ve çýkmayý onaylayan, Artwork not saved! Abondon (Y/N) mesajý belirir. Bu mesajdan sonra Y tuþuna basýlýrsa ana menüye dönülür. N tuþuna basýlacak olursa ayný yerde kalýnýr. 2. Edit (düzenleme) menüsü Edit menüsü çizgi (track), lehimleme noktasý (pad), yazý (text) ile simge (symbol) düzenleme ve deðiþtirmede kullanýlýr. Þekil 11: PCB editor'ünün file menüsünün output alt komutu çalýþtýrýldýðý zaman ekranda görülen pencere Þekil 12: Edit menüsünün komutlarý 3. Add (ekleme) menüsü Add menüsü çizgi (track), lehimleme noktasý (pad), yazý (text) ile simge (symbol) eklemede kullanýlýr. 4. Tools (araçlar) menüsü BM ile çalýþýrken yazýlýmla ilgili komutlarý içeren menüdür (þekil 14). Tools menüsünün komutlarýnýn özellikleri þunlardýr: Þekil 13: Add menüsünün komutlarý a. Hilight (ýþýklandýrma): Eleman baðlantýlarýnýn doðru yapýlýp yapýlmadýðýný kontrol etmede kullanýlan komuttur. Hilight komutunu çalýþtýrmak için iki yöntem vardýr: I. Tools menüsünden Hilight komutuna týklandýktan sonra imleç kontrol edilecek hattýn (track) üzerine getirilip klâvyeden Enter'a basýlýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü II. Ýmleç kontrol edilecek hattýn üzerine getirildikten sonra klâvyeden F9 tuþuna basýlýr. Þekil 15'teki þekilde baský devrenin bir hattýnýn ýþýklandýrýlmasý gösterilmiþtir. Þekil 15: Hilight komutu çalýþtýrýlarak baský devrenin bir hattýnýn ýþýklandýrýlmasý Þekil 14: Tools menüsünün komutlarý b. Block: Birden çok elemaný grup içine almak için kullanýlan komuttur. Block komutu çalýþtýrýldýðýnda imleç blok olarak tanýmlanacak bölgenin köþesine Þekil 16: Block komutu çalýþtýrýlarak baský devrenin bir bölümünün bloklanmasý götürülür. Farenin sol tuþuna basýlý tutularak sürükleme iþlemi yapýldýðýnda ekranda þekil 16'da görüldüðü gibi bir dörtgen oluþur. Ýstenen elemanlar bu dikdörtgen içinde kaldýktan sonra Enter tuþuna ya da farenin sol tuþuna basýlarak blok oluþturulur. Bu iþlemden sonra çalýþtýrýlacak tüm komutlar oluþturulan blok ile ilgili olur. c. Zoom (yakýnlaþtýrma): Çalýþma alanýnýn görüntüsünü büyütmek amacýyla kullanýlan komuttur. Tools menüsünden Zoom komutuna her týklanýþta çalýþma alaný bir kat büyük görünür. Ekrandaki görüntüyü büyütmek için klâvyenin sol üst köþesinde bulunan 1 ile 7 arasýndaki rakamlar da kullanýlabilir. En fazla büyütme 1 tuþuna basýlarak yapýlýr. Çalýþma alanýnýn en küçük görünmesini saðlayan tuþ ise 7'dir. ç. Unzoom (uzaklaþtýrma): Çalýþma alanýnýn görüntüsünü küçültmek amacýyla kullanýlan komuttur. Ýmleç Tools menüsünden Unzoom komutuna týklandýktan sonra çalýþma alanýna götürülüp farenin sol tuþuna basýlacak olursa bu alan bir kat küçülür. Unzoom iþlemi klâvyeden 1 ile 7 arasý tuþlara basýlarak da gerçekleþtirilebilir. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü d. Pan: Ýmlecin bulunduðu noktanýn ekranýn merkezine yerleþtirilmesini saðlayan komuttur. Pan komutunun yaptýðý iþlem Zoom komutuyla da gerçekleþtirilebilir. e. Set Origin: BM'de orijin noktasý ekranýn tam ortasýndaki kare biçimli alanýn sol alt köþesidir. Set Origin komutuyla tasarým alanýnýn herhangi bir noktasý orijin (baþlangýç) noktasý yapýlabilir. Herhangi bir noktayý baþlangýç noktasý olarak belirlemek için ilk önce bu komut çalýþtýrýlýr. Daha sonra imleç istenilen noktaya götürülüp Enter'a basýlýr. Böyle kullanýcý tarafýndan yapýlan yeni baþlangýç noktasý Relative Origin'dir. Mesaj satýrýnda A harfi varsa Absolute Origin (yazýlýmýn kendi baþlangýç noktasý olarak kabul ettiði yer) R harfi varsa Relative Origin olduðu anlaþýlýr. f. Go to Origin: Ýmlecin Set Origin komutuyla belirlenen baþlangýç noktasýna gitmesini saðlamak için kullanýlýr. g. Rubberband: Rubberband komutu çalýþtýrýldýðýnda On durumunda olan seçenek Off, Off durumunda olan On durumuna geçer. BM'de çizilen çizgilerin ekranda görülebilmesi için Rubberband komutunun On konumunda olmasý gerekir. Çizilen çizgi, çizim sýrasýnda görülemiyorsa Rubberband Off konumundadýr. ð. Quasi-track: Bu komut On durumundayken rehber görüntü çizgi normal kalýnlýðýndayken, Off konumunda rehber çizgi yine görüntülenir ancak görüntüsü çok incedir. Çizginin normal kalýnlýða gelebilmesi için çizilen çizginin tamamlanmasý gerekir. Quasi-track komutu Rubberband komutuyla beraber çalýþýr. Rubberband On konumundayken bu komut aktif, Rubberband Off konumundayken ise Quasi-track komutunun herhangi bir etkisi yoktur. h. Grid on/off: Çizim alanýnda küçük küçük noktalar oluþturmak için kullanýlan komuttur. Ekrandaki küçük noktalar elemanlarýn hizalanmasýna ve çizgilerin düzgün olarak çizilmesine yardýmcý olur. Grid on/off komutu Off konumuna alýndýðýnda noktalar görülmez. ý. Angle assist: Çizgi çizerken açýyý belirlemeye yarayan komuttur. Tools menüsünün komutu Angle assist'e týklandýðýnda ekranda þekil 17'de verilen iletiþim kutusu görülür. Þekil 17'deki iletiþim kutusunda Assist off seçeneðine týklanýrsa çizilen köþe açýsý serbest olarak çizilir. 45° 90° only seçeneði seçilirse 45° ya da 90° lik dönüþler gerçekleþtirilir. 90° only seçeneði seçilirse yalnýzca 90° lik dönüþler gerçekleþtirilir. Þekil 17: Tools menüsünün alt komutu olan Angle Assist'e týklandýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu i. Grid snap: Bu komutla imlecin ilerleme birimi deðiþtirilir. Grid snap komutu çalýþtýrýldýðýnda þekil 18'deki iletiþim kutusu görülür. Þekil 18'de görülen iletiþim kutusundaki deðerler th (thou) cinsindendir. Th, inch'in % 1'i kadardýr. Iletiþim kutusundaki seçeneklerden hangisi seçilirse, imleç ok tuþlarýna her basýþta o kadar ilerler. Ýmlecin daha hassas ilerlemesi için freehand seçeneði yeðlenmelidir. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü j. Cursor mode (imleç modu): Ýmlecin Absolute (mutlak) ve Relative (göreceli) olmak üzere iki modunun olduðunu Set Origin komutunda açýklamýþtýk. Bu komut imleci bir moddan diðer bir moda geçirmek için kullanýlýr. k. Cursor type (imleç tipi): Bu alt komutla imleç tipi deðiþtirilir. Cursor type komutu birinci kez çalýþtýrýldýðýnda imleç küçük (+), ikinci kez çalýþtýrýldýðýnda büyük (+) þeklini alýr. Þekil 18: Tools menüsündeki Grid Snap komutuna týklandýðýnda ekranda beliren iletiþim kutusu l. Units (birimler): Units komutu BM yazýlýmýnýn ölçü biriminin milimetre ya da inç olarak deðiþtirilmesini saðlar. 5. Config menüsü Kullanýcýnýn BM'de bazý deðiþiklikleri yapmasýný saðlayan menüdür. Config menüsüne farenin sol tuþuyla týklandýðýnda ekranda þekil 19'daki iletiþim kutusu görülür. Iletiþim kutusunda Status (durum), Options (seçenekler), Usage (kullaným) ve Last error message (son hata mesajý) olmak üzere dört adet pencere vardýr. Status (durum) penceresinde, File name (dosya adý), Library (kullanýlan kütüphane dosyasý), Edit mode (edit modu) ve Edit option (edit seçeneði) görüntülenir. Options (seçenekler) penceresinde Track and pad sizes (çizgi ve pad boyutlarý), Layer selection (kat seçimi), Layer/Via setup (kat ayarlarý), Block options (blok seçenekleri), Mouse settings (fare ayarlarý), Printer settings (yazýcý ayarlarý), Backup settings (yedekleme ayarlarý), Message timer (mesaj süresi), Cursor settings (imleç ayarlarý), Directory setup (dizin ayarlarý), Design rules (dizayn kurallarý), Keyboard setup (klâvye ayarlarý), Back annotation (açýklama notlarý), Option auto save (tercihleri otomatik olarak kaydetme), Save options (tercihleri kaydetme) komutlarý vardýr. Usage (kullaným) penceresinde ise, dosyanýn bellekte kapladýðý alanýn yüzde olarak deðeri ve üzerinde çalýþýlan þemanýn toplam eleman sayýsý görüntülenir. Þekil 19: Config menüsüne týklandýðýnda ekranda görüntülenen iletiþim kutusu Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Config menüsünün Options seçeneðinde bulunan komutlarýn yaptýðý görevler þunlardýr: a. Track and pad sizes: Pad, devre elemanlarýnýn Pin'lerinin (baðlantý uçlarýnýn) dýþýnda kalan diðer baðlantý noktalarýnýn adýdýr. Track baðlantý yollarýdýr. Track and pad sizes seçeneði kullanýlarak track ve pad'ler ölçülendirilebilir. Bu alt komutun çalýþtýrýlmasýyla ekrana þekil 20'de verilen iletiþim kutusu gelir. Þekil 20'de pad'in dýþ çapý Outside, iç çapý ise Inside sütunundan ayarlanabilir. b. Layer selection: Baský devre editöründe (PCB Editor) çalýþýrken bu seçeneðin adý Layer selection iken þema editöründe (Schematic Editor) Schematic colours olarak görülür. Layer selection seçeneðiyle, 8 katlý olarak tasarlanabilen baský devrenin her katýnýn rengi Þekil 20: Config menüsündeki Options'ta yer alan Track and pad belirlenir, l .....8 olarak sizes seçeneðine týklandýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu numaralandýrýlan yerlerle elemanlarýn hangi katta olduðu belirtilirken Silk screen seçeneðiyle simgelerin rengi belirlenir. (Okey, tamam) iþareti her bir kat için seçilen rengi gösterir. Renk deðiþtirirken katýn hizasýna gelinerek Enter tuþu ya da farenin sol tuþu kullanýlýr. Schematic colours seçeneðinde track ve pad renklerinin seçimi yapýlýr. c. Layer/Via setup: Çok katlý baský devre tasarýmlarýnda katlar arasýndaki geçiþ yerlerine konulan pad'lerin otomatik ve isteðe baðlý pad'siz olarak yapýlmasýný belirlemek için kullanýlan seçenektir. Layer/Via setup seçeneðine týklandýðýnda þekil 21'de verilen iletiþim kutusu görüntülenir. Þekil 21'deki iletiþim kutusunda Auto via (otomatik geçiþ) On olarak seçilirse, layer (kat) deðiþtirirken mesaj satýrýnda bir uyarý alýnýr. Bu uyarý alýndýktan sonra kat geçiþlerinde geçiþ deliði (Via hole?) isteniyorsa Enter tuþuna basýlýr. Geçiþ deliði istenmiyorsa Esc tuþuna basýlýr. Auto via seçeneði No confirm konumuna getirilirse, geçiþ deliði otomatik olarak yazýlým tarafýndan verilir. Layer pair seçenekleri ile katlar eþleþtirilir. Örneðin, Layer pair l 3 Þekil 21: Layer/via Layer pair 3 l seçeneðine týklandýðýnda þeklinde uygulanýrsa birinci katta çizim iþlemi yapýlýrken Space ekranda görülen iletiþim tuþunu kullanarak üçüncü kata geçilir ve çizime burada devam kutusu edilir. Tekrar Space tuþuna basýlarak birinci kata geçilir. Bu Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü seçenekler çok katlý baský devre tasarýmlarýnda kullanýlýr. ç. Block options: Fareyle Block options seçeneðine týklandýðýnda þekil 22'de verilen iletiþim kutusu açýlýr. Þekil 22'deki seçeneklerin karþýsýnda Pickup ve Leave tercihleri vardýr. Bir bloktaki çizgi ve simgeleri býrakýp yazýlarýn silinmesi istenebilir. Hangi elemanlarýn bloklanacaðý bu komutla belirlenir. Blok içinde tanýmlanmasý istenenler Pickup, tanýmlanmasý istenmeyenler ise Leave ile belirlenir. Ýmleç ile ilgili seçeneðe gidilir ve Enter tuþuna basýlýrsa Pickup ya da Leave durumlarý tercih edilebilir. d. Mouse settings (fare ayarlarý): Farenin hýzýný ve tipini ayarlamak için kullanýlan bir seçenektir. Mouse settings iletiþim penceresinden Sensitivity'ye týklanýrsa imlecin hýzýnýn deðiþtirilebilmesini saðlayan bir iletiþim kutusu açýlýr. Type alt komutu çalýþtýrýldýðýnda ise farenin iki ya da üç tuþlu olup olmadýðý belirtilebilir. e. Printer settings (yazýcý ayarlarý): Yazýcý ayarlarý için kullanýlan komuttur. Þekil 22: Block options seçeneðine týklandýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu Þekil 23: Mouse settings seçeneðine týklandýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu f. Backup settings (yedekleme ayarlarý): Çalýþýlan dosyanýn diskete kaydedilmesinde hatýrlatma uyarýsý için süre bu seçenekle belirlenir. Bu seçenek off konumuna alýnýrsa yazýlýmýn hatýrlatma uyarýsý vermesi önlenir. g. Message timer (mesaj zamaný): 0,5 saniye ile 3 saniye arasýnda durum satýrýnda görülen mesajýn bekleme süresi belirlenir. Þekil 24: Printer settings seçeneðine týklandýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu ð. Cursor settings (imleç ayarlarý): Ýmlecin ekrandaki büyüklüðü ya da görüntüsü deðiþtirilir. Büyük (large), orta (medium) ve küçük (small) seçeneklerinden birisi tercih edilir. h. Directory setup (dizin ayarlarý): Yazýlým ve kullanýcý dosyalarýnýn nerede bulunduðunun tanýmlanmasýnda kullanýlan seçenektir. ý. Desing rules (dizayn kurallarý): Track-track, track-pad ve pad-pad aralýklarýnýn ayarlanmasýnda kullanýlan seçenektir. i. Keyboard setup (klâvye ayarlarý): Klâvye tipi (XT, AT), Ýngilizce (UK), Almanca (Germany) ve Fransýzca (France) dillerini seçmeye yarayan seçenektir. j. Option auto save (seçenekleri otomatik kaydetme): Bu seçeneðin On konumuna alýnmasýyla, yazýlýmdan çýkarken dosyanýn Config.bm dosyasýna kaydedilmesi saðlanýr. k. Save options (seçenekleri kaydetme): Yukarýda açýklanan Option auto save seçeneði Off olarak tanýmlanmýþsa, Config menüsündeki deðiþikliklerin kalýcý olmasý yani Config.bm dosyasýna kaydedilmesi için tanýmlama iþlemleri bitip Config menüsünden çýkmadan önce Save options menüsü çalýþtýrýlmalýdýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü 6. Library menüsü BM'nin kütüphanesinden simge silinmesi, simgelerin kütüphaneye eklenmesi, dosyalarýn ekranda görüntülenmesi, simgelerin kütüphaneden çizim alanýna yüklenmesi iþlemlerinde kullanýlýr. Fareyle Library menüsüne týklandýðýnda þekil 25'te verilen komutlar görülür. Library menüsünün komutlarýnýn özellikleri þunlardýr: a. View library (kütüphaneyi göster): Library dosyasýndaki simge isimlerini görüntüleyen komuttur. Fareyle View library komutuna týklandýðýnda ekranda aþaðýda þekil 26 görünür. Þekil 25: Library menüsü Þekil 26: View Library komutuna týklandýðýnda ekranda görülen sembol listesi b. Browse libraries (kütüphaneleri araþtýr): Simge isimlerini Option menüsünün altýndaki pencerede gösteren komuttur. Fareyle Browse libraries komutuna týklandýðýnda ekranda þekil 27'de verilen liste görünür. c. Add to library (kütüphaneye ekle): Yeniden oluþturulan ya da üzerinde deðiþiklik yapýlan simgeleri Library dosyasýna eklemek için kullanýlan komuttur. ç. Erase symbol (simge silme): BM yazýlýmýnýn Library Editor seçeneðini iþlettiðimiz zaman simge silmek için kullanýlan komuttur. d. Update symbol (simge yenileme): Bir simgenin deðiþiklikler yapýlarak yeniden kaydedilmesi için kullanýlan komuttur. e. Export symbol (simge gönderme): Tasarým alanýnda bulunan devredeki bir simgeyi simge kütüphanesine eklemek için kullanýlan komuttur. Þekil 27: Browse Libraries komutuna týklandýðýnda ekranda görülen sembol listesi f. Rename symbol (sembölü yeniden adlandýrma): Simge kütüphanesindeki bir simgenin adýný deðiþtirmek için kullanýlan komuttur. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü BM yazýlýmýnýn modlarý ve alýþtýrmalar Bu bölümde BM yazýlýmýyla tasarým alanýna çizgi (track), baðlantý noktasý (pad), yazý (text) simge (symbol) ekleme konularý açýklanacaktýr. A. Track mode (çizgi modu) Track, devrede kullanýlan elemanlar arasýndaki baðlantýlarýn yapýlmasýný saðlar. 1. Track'lerin yapýsý BM'de track, baský devre ya da þemalarda malzemeleri birbirine baðlamada kullanýlan çizgilere verilen addýr. BM ile çizilen çizgiler, düz ya da açýlý olabilir. Çalýþma alanýna çizilen her bir çizgi parçasýna track segment (çizgi parçasý) denir. Þekil 28: Çalýþma alanýna çizilmiþ Track örneði 2. Track mode option menüsü Çizim alanýna bir track çizileceði zaman önce Add menüsünden Track komutuna týklanýr. Bu iþlem yapýldýktan sonra farenin sol tuþuna basýlýrken imleç hareket ettirilirse çizim alanýnda track çizilmeye baþlanýr. Çizim alanýna çizilen bir track'in özelliklerinin deðiþtirilebilmesi için Edit menüsünden Track komutuna týklanýr. Çalýþma alanýna çizilen bir track'in özelliklerini ayarlamak için imleç Add/Track konumundayken Options menüsüne týklandýðýnda ekranda þekil29'daki seçenekler görülür. Track modunun Options menüsündeki komutlarýn görevleri þunlardýr: I. Insert/move (araya girme/taþýma): Çizgilerdeki (track) baþlangýç, bitiþ, kýrýlma noktalarýna mode denir. Bu komutun çalýþtýrýlmasýyla Insert ya da Move modlarýndan birisi seçilmiþ olur. Insert moduyla track iki çizgi arasýna eklenir. Move moduyla aktif olan modun yeri deðiþtirilebilir. Þekil 29: Add menüsünden Track komutuna týklanýp çizim alanýna bir Track çizildikten sonra Options menüsüne týklandýðýnda ekranda Track ile ilgili seçenekler belirir. II. Home node: Baþlangýç node'u anlamýna gelen komuttur. Bu komut çalýþtýrýlýnca çizginin baþlangýç noktasý (node) aktif olur. Yani imleç bu noktaya gider. III. Back a node: Önceki node anlamýna gelen komuttur. Bu komut çalýþtýrýlýnca imleç bulunduðu node'dan bir önceki node'a geri döner. Þekil 30: Track'in Home (baþlangýç) ve End (son) Node'u IV. Next node: Bir sonraki node anlamýna gelen komuttur. Back a node komutunun aksine imleç bulunduðu node'dan, bir sonraki node'a gider. V. End node: Son node anlamýna gelen komuttur. Bu komut çalýþtýrýlýnca imleç çizginin bitiþ noktasýna (end node) gider. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü VI. Arc/circle (kavis/daire): Düz bir çizgiyi (track), yay (arc) ve daire (circle) þekline getirmek için kullanýlan alt komuttur. VII. Current node: Aktif node anlamýna gelen alt komuttur. Ýmlecin aktif node üzerinde konumlanmasýný saðlar. VIII. Delete node (nod silme): Aktif olan node'u silmek için kullanýlýr. IX. All layer (tüm katlar): Çok katlý baský devre tasarýmlarýnda bir çizginin yer aldýðý katý deðiþtirmek için kullanýlýr. X. Segment layer (çizgi katý): All layer seçeneðinden farklý olarak çizginin tümü deðil, seçilen çizgi parçasýnýn (track segment) bulunduðu kat deðiþtirilir. XI. All width (tüm geniþlik): Çizgi kalýnlýðýnýn deðiþtirilmesinde kullanýlan komuttur. XII. Segment width (çizgi parçasýnýn geniþliði): Biz çizginin tümü deðil yalnýzca seçilen çizgi parçasýnýn kalýnlýðýný deðiþtirmede kullanýlan komuttur. XIII. Split (ayýrma): Bir çizgi parçasýný ikiye ayýrmaya yarayan komuttur. Split-track please confirm (Y/N)? mesajý görününce Y harfine basýlarak ayýrma iþlemi yapýlýr. XIV. Repeat: Tekrar etme iþlemi yapan komuttur. Seçilen bir çizginin yeniden çizilmesinde kullanýlýr. . XV. Invert order: Normalde bu komut çalýþtýrýlmýyorken çizginin ilk noktasý Home node, son noktasý End node olur. Bu komut node'larý ters çevirir. Yani Home node, End node olurken End node, Home node olur. XVI. Shift track: Çizgi kaydýrma iþlemi yapan komuttur. Taþýma (move) iþlemi bu komutla gerçekleþtirilir. XVII. Kill: Çizgi silme iþlemi yapan komuttur. Track seçildikten sonra bu komut çalýþtýrýlýrsa mesaj satýrýnda Please confirm, Type (Y)es or(N)o mesajý görüntülenir. Silme iþlemini onaylamak için Y tuþuna basýlýr. XVIII. Nearest pad: En yakýn pad'e baðlama anlamýndadýr. Bir çizgiyi en yakýn durumdaki pad'e baðlamak için kullanýlan komuttur. XIX. Layer pair: Çok katlý baský devre çizimlerinde kullanýlan komuttur. Kat eþleme iþlemini yapmaya yarar. B. Track mode (çizgi modu) ile ilgili alýþtýrmalar 1. Track yerleþtirme BM yazýlýmý çalýþtýrýlýp PCB Editor'e girilir. Ekranda kesik çizgili bir kare görülür. Çalýþma alanýnýn büyütülmesi isteniyorsa klâvyeden, Zoom iþlemi yapan l ile 7 arasýndaki tuþlara basýlýr. Tasarým alanýna track (çizgi) yerleþtirmek için Add (ekle) menüsünün altýndaki Track komutu Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü çalýþtýrýlýr. Add/Track komutu çalýþtýrýlýnca mesaj satýrýnda Position imleç and press [return] mesajý görüntülenir. Bu mesajla imleç çizim alanýnda istenilen yere getirilir ve Enter tuþuna basýlmasýnýn gerektiði anlaþýlýr. Ýmlecin konumlandýrýldýðý nokta çizilecek track'in baþlangýç noktasý (home node) olur. Fare hareket ettirildiðinde ya da klâvyeden saðsol ve yukarý-aþaðý oklarýna basýldýðýnda çizgi çizimi baþlar. Track istenilen uzunluða geldikten sonra klâvyeden Enter tuþuna ya da farenin sol tuþuna Þekil 31: Add menüsünden Track basýlarak track'in bitiþ noktasý olan End node komutuna týklandýktan sonra çizilmiþ belirlenir. Track örnekleri Track'in bitiþ noktasý belirlendikten sonra iþlemin sonlandýrýlmasý gerekir. Çizginin devam etmemesi isteniyorsa Esc ya da farenin sað tuþuna basýlýr. Tasarým alanýna bir kaç tane daha track eklemek için bir daha Add menüsünden Track komutunu çalýþtýrmaya gerek yoktur. Çünkü tasarým alanýnda track yerleþtirme iþlemi tamamlansa bile yazýlým Add/Track modunda çalýþmayý sürdürür. Baþka bir track çizme iþleminde imleç istenilen baþlangýç noktasýna getirilir ve Enter tuþuna basýlarak çizim iþlemleri sürdürülür. 2. Track kalýnlýðýnýn ayarlanmasý Ýmleç Config menüsüne getirildikten sonra Enter ya da farenin sol tuþuna týklanýr. Açýlan User configuration adlý iletiþim penceresinden Options sütununda bulunan Track and pad sizes seçeneðine girilir. Þekil 32'de görülen Track and pad sizes adlý iletiþim kutusunda görülen Track widths ve Pad widths ölçüleri mm cinsindendir. Bu birimi thou'ya çevirmek ve büyüklüklerin bu þekilde ekranda görülmesi için klâvyeden U tuþuna basýlýr. Track widths ölçülerini deðiþtirmek için imleç (ýþýklý bant) 1. 0.05 yazýsýnýn üzerindeyken (+) ya da (-) Þekil 32: Track and Pad Sizes adlý iletiþim kutusu tuþlarýna basýlýr. Config menüsünden çýkýp normal tasarým alanýna dönmek için ard arda Esc tuþuna iki kez basýlýr. Normal tasarým alanýna dönmek için Edit menüsünün altýndaki Track komutu çalýþtýrýlýr. Ýmleç daha önceden tasarým alanýna çizilmiþ track'in üzerine getirilir. Üzerine getirilen track'i seçmek için Enter tuþuna basýlýr. Track seçildikten sonra Option menüsünden All width komutuna týklanýr ya da imleç bu seçeneðin üzerindeyken Enter tuþuna basýlýnca, Enter width number for the whole track yazýsý mesaj satýrýnda görülür. Burada klâvyeden l tuþuna basarsak çizgi kalýnlýðý 0,05 mm olarak seçilmiþ olur. Çünkü daha önceden User configuration options penceresinde 1 numaralý track widths'de kalýnlýðý 0,05 mm olarak ayarlamýþtýk. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü 3. Track parçasýnýn kalýnlýðýnýn deðiþtirilmesi Çizim alanýna bir kaç parçalý bir track çizilir. Ýmleç kalýnlýðý deðiþtirilecek track parçasýnýn üzerine getirilir. Kalýnlýðý deðiþtirilecek track parçasý seçildikten sonra Option menüsüne girilir. Bu menünün komutlarýndan Segment width komutu seçilir. Mesaj satýrýnda görülen Please enter the width number (1-8) mesajý ile klâvyeden 1 ile 8 arasý kalýnlýk kodu girilir. Bu yapýlýnca seçilen segment parçasýnýn deðiþtiði görülecektir. 4. Track katýnýn deðiþtirilmesi Çok katlý baský devre tasarýmlarýnda kullanýlýr. Þekil 33: Dört parçalý bir Track'ler deðiþik renklerde seçilerek tasarýmdaki karýþýklýk Track'in ikinci diliminin önlenir. Track katýný deðiþtirmek için fareyle Config menüsüne kalýnlýðýnýn deðiþtirilmesi týklanýr. Ekrana gelen User configuration options adlý pencerenin Options bölümünden Layer selection komutu çalýþtýrýlýr (þekil 34). Layer selection komutunun iletiþim kutusunda istenilen düzenlemeler yapýlabilir. Renk seçimi yapýlýrken imleç istenilen renge getirilir ve Enter tuþuna basýlýr. Bu düzenlemeler yapýldýktan sonra Add/Track komutuyla tasarým alanýna track çizilir. Katý deðiþtirilecek çizginin üzerine fare getirilir ve Enter'a basýlarak seçilir. Seçme iþleminden sonra Option Þekil 34: Layer selection adlý iletiþim kutusu menüsünün altýndaki All layer komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýnda görüntülenen mesajla çizginin tamamýnýn hangi kata geçirilmek istendiði sorulmaktadýr. Klâvyeden istenen kat numarasý girildikten sonra Esc tuþuna basýlýr. 5. Track'i iki parçaya ayýrma Bir çizgiyi istenilen bir node'dan ikiye ayýrmak için Option menüsündeki Split seçeneði kullanýlýr. Tasarým alanýna U þeklinde bir track çizelim. Bu U track'inin sol köþesine imleci getirerek bu node'u aktif duruma getirelim. Daha sonra Option menüsünün altýndaki Split komutunu çalýþtýralým. Mesaj satýrýnda, Split track please confirm (Y/N)? mesajý görülür ve ayýrma iþleminin onayý evet ya da hayýr olarak istenir. Klâvyeden N tuþuna basýlýrsa iþlemden vazgeçilir. Y tuþuna basýlýrsa ayýrma iþlemi onaylanýr. Yapýlan iþlemlerin sonucunda U þeklinin görünümünde herhangi bir deðiþiklik olmaz. Yalnýzca U þeklinin en altýndaki düz çizginin baþlangýç ve bitiþ node'larýnýn yeri deðiþir. Þekil 35: Track katýnýn deðiþtirilmesine iliþkin örnek Þekil 36: U þeklinde çizilmiþ Track örneði 6. Node silme Node (nod), herhangi bir çizginin kýrýlma noktasýdýr. Node silme iþlemi Option menüsündeki Delete node komutuyla yapýlýr. Bu iþlemin gerçekleþtirilebilmesi için silinmesi istenen node'un seçilerek aktif hâle getirilmesi gerekir. Çizim alanýna U þeklinde bir track çizelim. Edit menüsünden Track seçeneðini çalýþtýralým. Ýmleci U Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü þeklinin sað köþesine getirerek bu node'u aktif hâle getirelim. Ýlgili node'u silmek için klâvyedeki D tuþuna basmak yeterlidir. Bu node'un silinmesiyle tasarým alanýndaki U track'inin görüntüsü L gibi olacaktýr (þekil 37). 7. Track çizim açýsýnýn ayarlanmasý Track çizim açýsýnýn ayarlanmasý Tools menüsünün Angle assist adlý komutla ayarlanýr. Ýmleç Tools menüsünün altýndaki Angle assist komutunun üzerine getirilip Enter tuþuna basýldýðýnda ekranda yanda görülen iletiþim kutusu belirir (þekil 38). Iletiþim kutusundan 45°, 90° only komutu seçilipp çizgi çizilirse çizilen çizgilerin açýsý 45° ve 90° olur. Iletiþim kutusundan Assist off komutu seçilip çizgi çizilirse çizilen çizgilerin açýsý serbest olur. Þekil 37: Delete Node komutuyla U þeklindeki Track'in L þekline dönüþtürülmesi Þekil 38: Angle Assist komutuna týklandýðýnda ekranda görülen iletiþim kutusu (a) (b) Þekil 39: a) 45°, 90° only b) Assist off seçenekleri tercih edilerek çizilmiþ Track örnekleri 8. Çizilmiþ bir track'in tekrarlanmasý Track tekrarlama iþlemi, Option menüsündeki Repeat komutunun çalýþtýrýlmasýyla yapýlabilir. Bu iþlem Windows uygulamalarýndaki Copy (kopyalama) komutuna benzer. Track kopyalamak (tekrarlamak) için ilk önce tasarým alanýna bir track çizilir. Daha sonra bu track seçilerek aktif hâle getirilir. Option menüsündeki Repeat çalýþtýrýlýr ve mesaj satýrýnda, Position cursor and press return mesajýyla imleç track'in kopyalanacaðý yere konumlandýrýlýp Enter tuþuna basýlýr ve imlecin konumlandýrýldýðý yerde ayný biçimli bir track'in oluþtuðu görülür. Bu iþlemi sonlandýrmak için de klâvyedeki Esc tuþuna basýlýr. 9. Bir track'in silinmesi Track'in silinmesi için Option menüsündeki Kill komutu çalýþtýrýlýr. Bu iþlemin yapýlabilmesi için tasarým alanýna bir çizgi çizilir. Edit menüsündeki Track komutuyla silinmesi istenen track üzerine imleç getirilir ve Enter tuþuna basýlýr. Böylece, silinmesi istenen track seçilerek aktif hâle getirilmiþ olur. Daha sonra Option menüsündeki Kill komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndaki, Please confirm. Type (Y)es or (N)o mesajý ile onay beklenmektedir. Klâvyedeki Y tuþuna basýlarak seçilen track silinmiþ olur. 10. Bir track'in kaydýrýlmasý Track kaydýrma iþlemi Option menüsünün Shift track adlý komutuyla yapýlýr. Önce Add/Track komutuyla bir track çizilir. Daha sonra Edit/Track ile track seçilir. Option menüsünün Shift track adlý komutu çalýþtýrýlýr. Ýmleç track'in kaydýrýlmasý istenen yere götürülür ve Enter tuþuna basýlýr. Track imlecin konumlandýrýldýðý yeni yere kaydýrýlmýþ olur. Kaydýrýlan track hâlâ seçili durumdadýr. Bundan kurtulmak için klâvyeden Esc tuþuna basýlýr. C. Dosya kaydetme Hazýrlanan dosyalarýn A sürücüsündeki diskete ya da C sürücüsündeki sabit diske kaydedilebilmesi için File menüsünden Save'e týklanýr. Mesaj satýrýndaki Enter file name noname.pcb mesajýyla üzerinde çalýþýlan dosyaya ait bir adýn verilmesi istenecektir. Dosya adýnýn verilebilmesi için noname.pcb yazýsýnýn silinmesi gerekir. Silme iþleminden sonra çizime ad Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü (örneðin devre1.pcb) verilip Enter tuþuna basýlýr. Dosyanýn A sürücüsündeki diskete ya da C sürücüsündeki sabit diske kaydedilebilmesi için Config menüsünün Directory setup komutu çalýþtýrýlarak ayarlanýr. Ýkinci satýrý A olarak deðiþtirirsek üzerinde çalýþýlan dosya diskete kaydedilecektir. Ç. Pad mode (pad modu) 1. Pad'lerin yapýsý Pad devre elemanlarýnýn baský devre plâketi üzerine lehimlenmesini saðlayan baðlantý noktasýdýr. Pad'in iç (inside) ve dýþ (outside) çapýný deðiþtirmek için, Config menüsünün altýndaki Track and pad sizes komutu çalýþtýrýlýr. Þekil 42'de verilen User configuration options adlý iletiþim kutusundaki Pad widths kýsmýndan Inside (iç çap) ve Outside (dýþ çap) deðerleri mm ya da tho ölçü birimlerinden birine ayarlanabilir. Þekil 40: PCB uzantýlý bir BM dosyasýnýn kaydedileceði sürücünün A (disket) olarak deðiþtirilmesi Þekil 41: Pad (ped) örnekleri 2. Pad mode option Þekil 42: Pad'lerin iç ve dýþ çaplarýný menüsü deðiþtirmek için açýlan iletiþim kutusu Pad mode option menüsünün ekranda görülebilmesi için herhangi bir pad'in seçili olmasý gerekir. Pad mode options menüsünün komutlarýnýn görevleri þunlardýr: I. Anticlockwise (saat yönünün tersi dönüþ): Bu komutun çalýþtýrýlmasýyla seçilerek aktif hâle getirilen pad saat yönünün tersine 90° döner. Daire þeklinde seçilen pad'lerde bu komutun çalýþtýrýlmasý etkisizdir. II. Current: Edit/Pad komutu çalýþtýrýldýðýnda hangi pad'i seçili duruma getirmek isteyip istediðimiz sorulur. Ýmleci, seçili hâle getirmek istediðimiz pad'in üzerine götürüp Enter tuþuna basarsak o pad seçili hâle gelir. Bir pad'i seçili hâle getirdikten sonra imleci Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Þekil 43: Edit/Pad iþlemi yapýlýnca açýlan Pad mode options menüsünün komutlarý Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü baþka bir yere götürmüþsek Option menüsündeki Current komutunu çalýþtýrdýðýmýzda imlecin tekrar seçili durumdaki pad'in üzerinde konumlandýðýný görürüz. III. Delete: Bu komutla seçilen aktif pad silinir. Komut çalýþtýrýlýnca mesaj satýrýnda onay istenmez. IV. Layer: Seçili pad'in bakýrlý yüzey katý deðiþtirilir. Layer komutu yalnýzca baský devre tasarýmlarýnda çalýþýrken PCB Editor'de görülür. Option menüsünün altýndaki Layer komutu çalýþtýrýldýðýnda mesaj satýrýnda, Please enter the layer number mesajý alýnýr ve kullanýcýdan 1-8 arasý kat numarasý girmesi istenir. Girilen sayý ile pad'in konumlandýrýlacaðý kat belirlenir. V. Width: Bu komutla seçili durumdaki pad'in geniþliði ve büyüklüðü deðiþtirilir. Ýlk önce Config menüsündeki Track and pad sizes komutu çalýþtýrýlýr. Ekrana gelen User configuration options penceresindeki l'den 16'ya kadar numaralandýrýlmýþ Pad widths deðerleri klâvyedeki (+) ve (-) tuþlarý kullanýlarak mm ya da thou cinsinden deðiþtirilir. Böylece pad'in iç çapý (inside) ve dýþ çapý (outside) belirlenmiþ olur. Daha sonra Width komutu çalýþtýrýldýðýnda mesaj satýrýndan alýnan, Please enter the width number (1-16) mesajý ile kullanýcýdan 1-16 arasý sayý girmesi istenir. VI. Shape: Bu komutla seçili durumdaki pad'in þekli (biçimi) deðiþtirilir. Shape komutunun çalýþtýrýlmasýyla ekranda 14 ayrý pad þekli görülür. Ýmleç istenen pad'in üzerine getirilip Enter'a basýlýrsa pad o biçimde olur. Þekil 44: BM yazýlýmýnýn PCB Editor'ündeki pad (ped) þekilleri VII. Repeat: Seçili durumdaki pad kopyalanýr. Önce kopyalanacak ped (pad) Edit/Pad komutuyla seçilir. Mesaj satýrýndan, Position cursor and pres [return] mesajý alýndýktan sonra imleç tasarým alanýnda kopyalanacak yere konumlandýrýlýr ve Enter tuþuna basýlýr. Kopyalama iþlemi bittikten sonra mesaj satýrýnda, Copied item is now current item mesajý ile kopyalanan pad'in hâlâ seçili durumda olduðu belirtilir. Bu durumdan kurtulmak için Esc tuþuna basýlýr. VIII. Mirror: Pad'in ters görüntüsü elde edilir. IX. Nearest node: Pad'in en yakýn node'a konumlandýrýlmasý saðlanýr. En yakýn node'a konumlandýrýlacak pad seçilerek aktif hâle getirilir. Daha sonra Option menüsünden nearest node komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndan alýnan, Position the cursor, çizginin hangi node'una konumlandýrýlmasý isteniyorsa o node'a yaklaþtýrýlýr ve Enter'a basýlýr. Henüz pad seçili durumdan kurtulmamýþtýr. Klâvyeden Esc tuþuna basýlarak iþlem tamamlanýr. X. Matrix: Matrix komutunun çalýþtýrýlmasýyla birden çok pad düzenli olarak yerleþtirilir. Elde edilecek pad matrix'in þekli kare ya da dikdörtgen olabilir. Bu iþlemin gerçekleþtirilmesi için Add menüsünden Pad komutu çalýþtýrýlarak tasarým alanýna bir pad eklenir. Edit menüsünden pad komutuna týklanarak pad seçilip aktif hâle getirilir. Eðer tasarým alanýnda bir pad varsa pad matrix oluþturmak da mümkündür. Option menüsünden matrix komutunun çalýþtýrýlmasýyla mesaj satýrýndan X ve Y deðerlerine göre sayý girilmesi istenir. Bu sayýlar teker teker girilerek Enter tuþuna basýlýr ve pad matrix oluþturulur. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü XI. Kill: Kill komutunun çalýþtýrýlmasýyla aktif olan pad silinebilir. Ýlk önce silinecek pad seçilir. Kill komutunun çalýþtýrýlmasýyla mesaj satýrýnda, Please confirm. Type (Y)es or (N)o ile silme iþlemi için kullanýcýdan onay istenir. Y tuþuna basýlarak silme iþlemi gerçekleþtirilir. Kill iþlemi klâvyeden K tuþuna basýlarak da yapýlabilir. D. Pad mode ile ilgili alýþtýrmalar 1. Pad yerleþtirme BM'de PCB Editor çalýþtýrýlýr. Add menüsünden pad çalýþtýrýlýr. Çizim alanýnda pad'in yerleþeceði yere imleç getirilir ve klâvyeden Enter tuþuna basýlýr. Bu yapýlýnca çizim alanýnda bir pad belirir. Oluþturulan pad'i seçili durumdan çýkarmak için klâvyeden Esc tuþuna basýlýr. 2. Pad þeklini deðiþtirme Tasarým alanýna yerleþtirilen pad'i aktif hâle getirilir. Daha sonra Option menüsünden Shape komutu çalýþtýrýlýr. Bu komutun çalýþtýrýlmasýyla ekranda 14 deðiþik pad görünür. Ýmleç istenen pad üzerine getirilir ve klâvyeden Enter'a basýlýr. 3. Pad ölçüsünü deðiþtirme Add/Pad komutuyla tasarým alanýna bir pad eklenir. Daha sonra Config menüsünden Track and pad sizes komutu çalýþtýrýlýr. Ekrana gelen, User configuration options [track and pad sizes] penceresinden mm cinsinden Pad widths seçeneði görülür. Outside (pad'in dýþ çapý) ve inside (pad'in iç çapý) deðerleri l'den 16'ya kadar numaralandýrýlmýþtýr. Pad ölçü deðerleri (+) ve (-) tuþlarýný kullanarak deðiþtirilebilir. Ekrandaki pencereden çýkmak için iki kez Esc tuþuna basýlýr. Tasarým alanýnda konumlandýrýlmýþ seçili durumda bir pad varken Option menüsünden Width komutu çalýþtýrýlýrsa mesaj satýrýnda, Please enter width number (1-16) mesajý alýnýr. Klâvye kullanýlarak 1 ile 16 arasý bir sayý girilip Enter'a basýlýr. 4. Pad'lerin bakýrlý yüzey katýný deðiþtirme Tasarým alanýna bir kaç pad eklenir. Config menüsünden Layer selection komutu çalýþtýrýlýr. Ýmleçle istenilen renk seçildikten sonra Enter'a basýlýr. Bir pad seçildikten sonra Option menüsünden Layer komutu seçilir. Mesaj satýrýndan, Please enter the layer number mesajý alýnýr. Pad'in kat numarasý klâvye kullanýlarak girilir. 5. Pad matrix oluþturma Matrix oluþturmak için önce bir adet baþlangýç pad'i oluþturulur. Baþlangýç pad'i referans alýnarak Pad matrix iþlemi yapýlýr. Örnek olarak dikeyde 2, yatayda 2 ve aralarýnda 4 mm aralýk bulunan 4 pad'lik bir matrix oluþturalým. Çizim alanýnda bir pad oluþturulur. Ardýndan Option menüsünden matrix komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýna sýrayla 4, 2, 4, 2 sayýlarý yazýlýr. Bu iþlemlerden sonra ekranda þekil 45'teki pad matrix görülür. 6. Pad'lerin ters yön görüntüsünün alýnmasý Pad'lerin ters görüntüsünü oluþturmak için pad seçiliyken Option menüsünden Mirror'a týklanýr. Þekil 45: Dört pedli Matrix örneði E. Text mode (yazý modu) Baský devreye ya da þemaya yazý yazmak için kullanýlan moddur. 1. Text mode option menüsü Tasarým alanýnda yazý yazmak için Add menüsünden Text komutu çalýþtýrýlýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Þekil 46'da PCB Editor Text modunda çalýþýrken Option menüsünün komutlarý gösterilmiþtir. Mesaj satýrýndan alýnan Position cursor and press [return] mesajýyla imleç tasarým alanýnda yazýnýn yazýlacaðý yere götürülür ve Enter'a basýlýr. Bu iþlemden sonra mesaj satýrýndan Editing text mesajý alýnýr ve tasarým alanýnda olmasý istenen yazý bu kýsma yazýlýp Enter tuþuna basýlýr. Text mode option menüsü tasarým alanýna yazýlan yazýda deðiþiklik yapmak için kullanýlýr. Text mode option menüsünün komutlarýnýn özellikleri þunlardýr: I. Current: Bu komuta týklanýnca imleç aktif durumdaki yazý üzerine gider. II. Text content: Yazý içeriði anlamýna gelen bir komuttur. Yazýnýn içeriði deðiþtirileceði zaman kullanýlýr. Þekil 46: Text Mode Option menüsünün komutlarý III. Increment: Bu komutla harf ya da rakam sýrasý bir artýrýlýr. Seçili (aktif) yazý bir rakam ise bu komutun çalýþtýrýlmasýyla rakamýn deðeri bir artar. Eðer aktif (seçili) yazý bir harf ise harf bir ileri harf þeklinde deðiþir. IV. Decrement: Increment komutunun ters iþlemini yapar. Rakam ya da harf sýrasýný bir azaltýr. V. Layer: Bu komutla yazýnýn ait olduðu katýn yeri deðiþtirilir. Baský devre çizim yazýlýmýnda (PCB Editor) kullanýlan bir seçenektir. VI. Size: Size komutuyla yazý boyutu belirlenir. Yazýlar için 8 farklý yükseklik tanýmlanmýþ ve bu yükseklikler 1-8 rakamlarý arasýnda kodlanmýþtýr. VII. Width: Bu komutla text (yazý) kalýnlýðý belirlenir. Kalýnlýðý deðiþtirilecek yazý seçilir ve Width komut çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndan mesaj alýndýktan sonra girilen 1-4 sayýlarýyla seçilen yazýnýn kalýnlýðý belirlenir. VIII. Anticlockwise: Seçilen yazý saat ibresi dönüþ yönünün tersine döndürülür. Bu komutun üst üste iki kez çalýþtýrýlmasý hâlinde seçilen yazý 180° döner IX. Mirror: Seçilen yazýnýn ters yön görüntüsü elde edilir. X. Repeat: Seçilen yazý tekrarlanabilir ya da kopyalama iþlemi yapýlabilir. XI. Kill: Seçilen yazý silinir. Yazý silinmeden önce mesaj satýrýndan kullanýcý için onay istenir. F. Text mode ile ilgili alýþtýrmalar 1. Tasarým alanýna yazý eklenmesi Add menüsünden Text komutu seçilir. Mesaj satýrýndan Position cursor and press [return] mesajý alýnýr. Bu mesaj alýndýktan sonra imleç tasarým alanýnda herhangi bir yere getirilir ve Enter'a basýlýr. Bu kez ekranýn sol alt köþesindeki satýr editöründe Editing text yazýsý görülür. Ýmlecin beklediði yerden itibaren Türkçe karakterler (ç, ð, þ, ö, ü) kullanýlmadan yazý yazýlýr. Örneðin Ali Ozdemir text'ini yazalým. Yazý klâvye kullanýlarak yazýldýktan sonra Enter'a ya da farenin sol tuþuna basýlýr. Bu text'i tasarým alanýnda sabitlemek için klâvyeden Esc tuþuna ya da farenin sað tuþuna basýlýr. 2. Yazý içeriðinin deðiþtirilmesi Bu iþlem Option menüsünün altýndaki Text content komutuyla yapýlýr. Tasarým alanýna yerleþtirilen yazýya ekleme yapmak, yazýlan kelimeden harf çýkarmak, yazýlan text'i deðiþtirmek Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü için bu komut kullanýlýr. Þekil 47'deki Ali Ozdemir text'ini deðiþtirip devre 1 yazalým. Bu iþlemi yapmak için Edit/Text komutuyla Ali Ozdemir yazýsý seçilir. Daha sonra Option menüsünden Text content komutuna týklanýr. Sol alt köþede bulunan bir önceki yazý deðiþtirilerek devre 1 yazýsý yazýlýp Enter'a basýlýr. Esc tuþuna basýlarak iþlem tamamlanýr. 3. Yazý yüksekliðinin deðiþtirilmesi Yazý yüksekliði Option menüsündeki Size komutuyla gerçekleþtirilebilir. Yazý yüksekliðini artýrmak için önce devre 1 text'i Edit/Text komutuyla seçilir. Daha sonra Option menüsünden Size'a týklanýr. Ekranýn sol alt köþesinde Please enter text size number, (1-8) mesajý görünür. Klâvyeden 1 ile 8 arasý bir rakam girilir. Rakam girildikten sonra klâvyeden Enter ardýndan Esc tuþuna basýlýr. Þekil 47: Tasarým alanýna eklenmiþ Text (yazý) örneði Þekil 48: Ali Ozdemir adlý Text'in devre 1 olarak deðiþtirilmesi Þekil 49: Devre 1 adlý Text'in yüksekliðinin artýrýlmasý 4. Yazý kalýnlýðýnýn deðiþtirilmesi Bu iþlemi yapabilmek için tasarým alanýna yerleþtirilen yazý Edit/ Text komutuyla seçilerek aktif hâle getirilir. Text seçildikten sonra Option menüsünden Width komutu çalýþtýrýlýr. Ekranýn sol alt köþesinde Please enter the width number (1-4) mesajý alýnýr. Bu mesaj alýndýktan sonra istenilen yazý kalýnlýðýnýn rakamý girilir. Örneðin 4 tuþuna basýlýrsa en kalýn yazý seçilmiþ olur. Text'i seçili durumdan çýkarmak için Esc tuþuna basýlarak iþlem tamamlanýr. Þekil 50: Devre 1 adlý Text'in kalýnlýðýnýn artýrýlmasý Þekil 51: Devre 1 adlý text'in ters çevrilmesi 5. Yazýnýn ters görüntüsünün elde edilmesi Edit/Text komutuyla tasarým alanýndaki yazý seçilerek aktif hâle getirilir. Daha sonra Option menüsünden Mirror komutu çalýþtýrýlýr. Bu komutun çalýþtýrýlmasýyla seçilen text'in ters görüntüsü elde edilir. Esc tuþuna basýlarak iþlem tamamlanýr. G. Symbol mode (simge modu) BM yazýlýmýnýn PCB Editor'ünde simge moduyla çizim alanýna çeþitli devre elemanlarýnýn malzeme kýlýflarý eklenebilir. Schematic Editor'de ise elektronik malzeme simgeleri eklenebilir. 1. Symbol mode option menüsü PCB ve Schematic Editor'de bu menünün seçenekleri aynýdýr. Yalnýzca Library Editor'de kullanýþ yönünden biraz fark vardýr. Symbol mode options menüsünün komutlarý (Current, Anticlockwise, Mirror, Repeat ve Kill) pad ve text modlarýnýn yaptýðý iþlemlerin aynýsýný yapar. Þekil 52: Symbol Mode Options menüsü I. Symbol mode ile ilgili alýþtýrmalar 1. Simge yerleþtirme Add/symbol çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndan alýnan, Position cursor and press [return] mesajýyla Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü imleç tasarým alanýnda simgenin yerleþtirileceði yere götürülüp Enter'a basýlýr. Bu iþlem yapýlýnca mesaj satýrýnda Symbol name yazýsý görülür. Eðer çaðýrýlan simgenin adý biliniyorsa bu ad klâvye kullanýlarak girilir. Simgenin adý bilinmiyorsa simge adlarýnýn görüntülenmesi için Enter'a basýlýr. Ýstenilen simge seçilir ve tasarým alanýna yerleþtirilir. Esc tuþuna basýlarak iþlem sonlandýrýlýr. Þekil 53 ve 54'te PCB Editor ile Schematic Editor kullanýlarak çeþitli eleman kýlýf ve simgelerinin çalýþma alanýndaki görünümleri verilmiþtir. 2. Simge renginin deðiþtirilmesi PCB Editor'de tasarým alanýna yerleþtirilen simgenin rengini deðiþtirmek için Config menüsünden Layer selection komutu çalýþtýrýlýr. Ekrana gelen pencerede Upper silk screen hizasýndaki Okey (tamam) iþareti sað sol oklarýyla hareket ettirilir. Ýmleç istenilen rengin üzerine getirilip Enter tuþuna basýldýktan sonra iki kez Esc tuþuna basýlýr. Tasarým alanýndaki kýlýf renginin deðiþtiði görülür. 3. Bir simgenin ters çevrilmesi Tasarým alanýndaki tersyüz edilecek simge Edit/ Symbol komutuyla seçilerek aktif hâle getirilir. Option menüsünden Mirror'a týklanýr. Esc tuþuna basýlarak iþlem tamamlanýr. Þekil 53: PCB Editor ile çizim alanýna yerleþtirilmiþ led, diyot ve hoparlör kýlýflarý Þekil 54: Schematic Editor ile çizim alanýna yerleþtirilmiþ diyot ve transistör simgeleri Þekil 55: Kýlýf rengini deðiþtirmede kullanýlan Layer selection adlý iletiþim kutusu 4. Bir simgeye deðer vermek Add/Symbol komutu çalýþtýrýlarak çizim alanýna bir simge yerleþtirilir. Örneðin bir direnci þekil 56'daki gibi çizim alanýna yerleþtirdiðimizi varsayalým. Dirence deðer vermek için Edit/Symbol komutu çalýþtýrýlarak bu eleman seçili hâle getirilir. Daha sonra Option menüsünden Value komutu çalýþtýrýlýr (þekil 57). Not: Value komutu BM'nin 2.0 ve üst sürümlerinde vardýr. Mesaj satýrýndaki Editing value mesajýyla direnç simgesine bir deðer (22 k, 33 k gibi) verilir. Sembole verilen deðer sembolün yanýnda görülmez. Ekranýn sað alt köþesindeki mode bilgi satýrýnda görülür (þekil 58). Þekil 56: Çizim alanýna yerleþtirilmiþ direnç simgesi Þekil 57: Edit/Symbol komutu çalýþtýrýldýktan sonra Option menüsü açýldýðýnda görülen komutlar Þekil 58: Mode bilgi satýrýnda görülen direnç deðeri Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü 5. Bir sembolü diðer bir sembol ile deðiþtirmek Bu iþlemi yapabilmek için deðiþtirilecek simge Edit/Symbol komutuyla aktif hâle getirilir. Daha sonra Option menüsündeki Local update komutu çalýþtýrýlýr. Not: Local update alt komutu BM'nin 2.0 ve üst sürümlerinde vardýr. Mesaj satýrýndan Enter symbol name mesajý alýnýnca adý bilinen baþka bir simgenin adý yazýlýr ve Enter tuþuna basýlýr. Bu iþlem yapýldýktan sonra mode bilgi satýrýna bakýlacak olursa simge adýnýn haricinde diðer bilgilerin deðiþmediði görülür. 6. Designator ile ilgili iþlemler Designator komutu BM'nin 2.0 ve üst sürümlerinin Option menüsünde bulunur. Çizim alanýndaki bir simge Edit/Symbol komutuyla aktif hâle getirildikten sonra Option menüsünden Designator'a týklanýrsa þekil 59'da verilen iletiþim kutusu açýlýr. Designator alt komutuyla üzerinde R 1 yazan direnç simgesinin R2 olarak deðiþtirelim. Bu iþlem Þekil 59: Designator komutuna designator/text komutu çalýþtýrýlarak yapýlabilir. týklandýðýnda açýlan iletiþim Önce içeriði deðiþtirilecek simge seçilerek aktif hâle kutusundaki seçenekler getirilir. Daha sonra Designator'daki Text content komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndan alýnan Editing designator:R1 ifadesi R2 olarak deðiþtirilir. Bu iþlemden sonra direncin üzerindeki R1 yazýsý R2 olarak deðiþir. Designator komutunun seçeneklerinin görevleri þunlardýr: I. Position, eleman üzerine yazýlan ifadenin (örneðin R1) çizim alanýnda istenilen yere konulmasýný saðlar. II. Anticlockwise, eleman üzerine yazýlan ifadenin (örneðin R1) saat dönüþ yönünün tersi yönde 90° dönmesini saðlar. III. Hide/show, eleman üzerine yazýlan ifadenin (örneðin R 1 ) görünmesini ya da görünmemesini ayarlar. IV. Size, eleman üzerine yazýlan ifadenin (örneðin R1) yazý büyüklüðünü ayarlar. V. Width, eleman üzerine yazýlan ifadenin (örneðin R1) yazý kalýnlýðýný ayarlar. Ð. Block mode (block modu) Çizim alanýnda bulunan çalýþmanýn birden çok elemanýnýn kopyalanmasý, kaydýrýlmasý, silinmesi, saða sola döndürülmesi, ters görüntüsünün alýnmasý gibi iþlemleri yapan komuttur. Bir çalýþmanýn belli bir bölümünün bloklanmasý için önce Tools menüsünden Block'a týklanýr. Ardýndan imleç ile devrenin istenilen kýsmý dörtgen içine alýnýr (bloklanýr). Bloklama yapýldýktan sonra Enter'a basýlýr. Son olarak Option menüsünden istenilene Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Þekil 60: Tools/Block'a týklandýktan sonra baský devredeki dirençlerin bloklanmasý ve bu konumdayken Option menüsünün komutlarýnýn görünümü Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü týklanarak bloklama ile amaçlanan iþlem gerçekleþtirilebilir. 1. Block mode option menüsü Þekil 61'de blok modunun Option menüsünde bulunan komutlar görülmektedir. Þimdi bu komutlarýn iþlevlerini inceleyelim. a. Block origin: Blok içinde origin (orijin, baþlangýç) noktasýnýn tanýmlanmasýnda kullanýlýr. Daha önceki Set origin'den farký buradaki baþlangýç noktasý blok için geçerlidir. b. Shift: Tasarým alanýndaki bir bloðun bir noktadan baþka bir noktaya kaydýrýlmasýnda kullanýlýr. Þekil 61: Block Mode Options menüsünün komutlarý c. Repeat: Seçilen bloðun kopyalanmasýnda kullanýlýr. ç. Clockwise: Bloðu saat ibresinin dönüþ yönünde 90° döndüren komuttur. d. Anticlockwise: Clockwise komutunun tersine bloðu saat ibresinin dönüþ yönünün tersine 90° döndürür. e. Mirror: Tanýmlanan blok yatay doðrultuda ters çevrilir. f. Print block: Tanýmlanan bloðun yazýcýdan alýnmasýný saðlar. g. Penplot block: Tanýmlanan bloðun çizici (plotter) aracýlýðýyla kâðýda aktarýlmasýnda kullanýlan komuttur. ð. Kill: Seçilen bloðu siler. h. Flood fill: Baský devre uygulamalarýnda þase alanýnýn geniþletilmesinde kullanýlýr. Baþka bir deyiþle bloðun bir bölgesinin bakýr hatlarla doldurulmasý iþleminde kullanýlýr. H. Block mode ile ilgili alýþtýrmalar 1. Block oluþturmaya hazýrlýk BM'de PCB Editor'e girilir. Add menüsünden Symbol komutu çalýþtýrýlýr. Tasarým alanýna DIP8 adlý yani 8 ayaklý bir entegre simgesi yerleþtirilir. Bu simge tasarým alanýna yerleþtirildikten sonra seçilir ve aynýsýndan Repeat komutuyla kopyalanýr. 2 adet entegre tasarým alanýna yerleþtirildikten sonra Add menüsünden Track komutu çalýþtýrýlýr ve iki entegre birbirine baðlanýr (þekil 62). Ýstenildiði takdirde iki entegre arasýndaki track'lerin renkleri deðiþtirebilir. Böylece blok oluþturmak için gerekli hazýrlýklar yapýlmýþ olur. Þekil 62: Ýki entegre kýlýfýnýn birbirine baðlanmasý 2. Block oluþturma Þekil 63: Ýki entegre Bloðu oluþturacaðýmýz devre þekil 62'de görülen devre kýlýfýnýn bloklanmasý olsun. Blok oluþturmak için Tools menüsünden Block komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndan alýnan Position cursor and press [return, enter] mesajý ile oluþturulacak bloðun sol üst köþesine imleç getirilip Enter tuþuna basýlýr. Ýmlecin getirildiði bu nokta oluþturulacak bloðun sol üst köþesi olacaktýr. Fare ya da klâvyedeki yön tuþlarý ile devredeki entegreler ve Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü track'ler bloðun içinde kalacak þekilde dikdörtgen çizilir (þekil 63). Blok iþlemi tamamlanýnca Enter tuþuna ya da farenin sol tuþuna basýlýr. 3. Bir bloðun kaydýrýlmasý Þekil63'teki bloklama iþlemini farenin sað tuþuna basarak iptal edelim. Daha sonra yalnýzca ikinci entegreyi (IC2) Þekil 64: Bloklanan entegre bloklayalým. kýlýfýnýn kaydýrýlmasý Bloklama yapýldýktan sonra Option menüsünden Shift komutu çalýþtýrýlýr. Position cursor and press [return] mesajýyla imleç bloðun kaydýrýlacaðý yere getirilir ve Enter tuþuna basýlýr. Böylece blok tanýmlanan yere kaydýrýlmýþ olur. Bloðun tanýmlanacaðý yerde sabitlenmesi için Esc tuþuna basýlmasý gerekir. 4. Bir bloðu silmek Bloklanan devreyi silmek için Option menüsünden Kill komutu seçilir. Ekranýn sol alt köþesinde, Please confirm. Type (Y)es or (N)o mesajý görülür. Eðer Y tuþuna basýlýrsa blok içindeki tüm elemanlar silinir. 5. Bir bloðun tekrarlanmasý Seçilen bloðun kopyalanmasý için Option menüsünden Repeat komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýnda Position cursor and press [return] yazýsý görülür. Bu yazý görülünce imleç, bloðun kopyalanacaðý yere getirilip Enter tuþuna basýlýr. Böylece blok tasarým alanýnda imlecin bulunduðu yerde kopyalanmýþ olur. Esc tuþuna basýlarak iþlem tamamlanýr. 6. Bir bloðun ters çevrilmesi (mirror) Blok içindeki elemanlarýn ters görüntüsünün elde edilmesi için Option menüsünden Mirror'a týklanýr. Mesaj satýrýnda Position cursor and press [return] (imleci konumlandýrýp Enter'a basýnýz) cümlesi görülür. Ýmleç çizim alanýnda istenilen yere götürülüp Enter'a basýlýrsa blok ters çevrilmiþ olarak görünür (þekil 65). Þekil 65: Bloklanan entegre kýlýfýnýn ters çevrilmesi 7. Bir bloðun saða-sola döndürülmesi Devre bloklandýktan sonra Option menüsünden clockwise ya da anticlockwise çalýþtýrýlýr. Clockwise komutu bloðu saat ibresinin dönüþ yönünde, anticlockwise komutu ise saat ibresi dönüþ yönünün tersi yönünde dönüþ saðlar. 8. Bir bloðun doldurulmasý PCB Editor'de gerçekleþtirilebilen bir iþlemdir. Bu iþlemle baský devrede, devreyi etkileyebilecek parazit ve gürültü sinyallerinin etkilerini engellemek için ýzgara þeklinde kafes Þekil 66: Bloklanan entegre (ekran) oluþturulur. Bu iþlem devreyi istenmeyen dýþ etkilerden kýlýfýnýn doldurulmasý kurur. Ekran (kafes) yüksek frekanslarda çalýþan devreler için önem taþýr. Bu uygulamada, kafes örgü baþka renkte seçilebilir. Option menüsünden Flood fill komutu çalýþtýrýlýr. Mesaj satýrýndan alýnan Position cursor and press [return] mesajý ile imleç çizim Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü alanýnda boþ bir yere konumlandýrýlýr ve Enter tuþuna basýlýr. Çizim alanýnda oluþan kafes ile baský devre hatlarýnýn birbirine deðmediði görülecektir (þekil 66). BM ile Elektronik devre þemasý çizimi A. Uygulama l BM yazýlýmýyla elektronik ve elektrikle ilgili devre þemasý çizebilmek için Schematic Editor seçeneðinin çalýþtýrýlmasý gerekir. Schematic Editor'de birçok elektronik devre elemanýnýn simgeleri vardýr. Devre þemasý çizimine baþlamadan önce Config menüsündeki Options penceresinden Schematic Colours seçeneði çalýþtýrýlýr. Þekil 67'de görüldüðü gibi þemalardaki unsurlarýn renkleri kullanýcýnýn tercihlerine göre ayarlanabilir. Þekil 67: Schematic Editor ile çizilecek þemalarýn hat, Pad, Text gibi unsurlarýnýn renklerinin Config menüsünün Options penceresinin Schematic Colors alt menüsüne girilerek ayarlanmasý Þimdi þekil 68'de görülen orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmaç devresini BM yazýlýmýnýn Schematic Editor bölümünü kullanarak çizelim. 1. Çizim penceresinin ölçülendirilmesi Ýlk önce tasarým alaný ya da çizim penceresini 100x50 mm þeklinde ayarlayalým. Bu tasarým alanýný da track kullanarak hazýrlayalým (þekil 69). 2. Çizim penceresinin etiketlendirilmesi Çizim penceresine etiket koymak için add/ text komutu çalýþtýrýlýr. Ýmleç yazýnýn konulacaðý yere götürülüp farenin sol tuþuna týklanýr. Ekranýn sol alt köþesine Tam dalga dogrultmac yazýsý yazýlýp klâvyeden Enter tuþuna basýlýr (þekil 70). Yazýnýn yeri tam olarak belirlendikten sonra yazýyý çizim penceresinde sabitlemek için Esc tuþuna basýlýr. Çizim penceresine kullanýcý adýný yazmak için yeniden add/text komutu çalýþtýrýlýr. Ýmleç pencerenin sað alt köþesine götürülüp farenin sol tuþuna týklanýr. Mesaj satýrýna çizimi yapan kiþinin adý yazýlýr (þekil 71). Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Þekil 68: Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmaç devresi Þekil 69: Add/Track komutu çalýþtýrýlarak çizilmiþ 100x50 mm ölçülerindeki çizim penceresi Þekil 70: Add/Text komutu çalýþtýrýlarak çizim penceresinin etiketlendirilmesi Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Þekil 71: Kullanýcý adýnýn çizim penceresine yazýlýþý 4. Hatlarýn çizimi ve baðlantý noktalarýnýn belirlenmesi Simgeler çizim penceresine yerleþtirildikten sonra Add/Track komutu çalýþtýrýlýr. Çizgi kalýnlýðý Config menüsüne girilerek ayarlandýktan sonra simgeler çizgilerle birleþtirilir. Add/Pad komutu çalýþtýrýlarak devredeki giriþ-çýkýþ ve baðlantý noktalarýna pad eklenir. Add/Text komutu çalýþtýrýlarak devrenin etiketleri yazýlýr. Devre þemasý çizildikten sonra File/Save komutu çalýþtýrýlýr. Enter file name mesajý ile devreye bir isim (tamdalga.sch) adý verilir (þekil 73). 3. Elemanlarýn seçilip yerleþtirilmesi Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmaç devresini çizebilmek için çizim penceresine transformatör, diyot ve direnç simgelerinin yerleþtirilmesi gerekir. Add menüsünden Symbol komutu çalýþtýrýlarak transformer, diode, ve res simgeleri çizim penceresine yerleþtirilir (þekil 72). Þekil 72: Add/Symbol komutu çalýþtýrýlarak çizim penceresine Transformer (transformatör) diode (diyot), Res (resistance, direnç) yerleþtirme 5. Çalýþýlan bir dosyanýn yedeklenmesi Yedekleme iþlemini yapabilmek için çalýþýlan dosya (örneðin orta uçlu trafolu tam Þekil 73: Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmaç dalga doðrultmaç devresi) çizim alanýna devresinin Schematic Editor'de çizilmiþ þemasý getirilir. Yedekleme (backup) düzenlemeleri için Config menüsünden Backup settings komutu çalýþtýrýlýr. Backup settings komutu çalýþtýrýldýðýnda iki seçenekli bir iletiþim kutusu açýlýr. Backup timer seçeneði off, 5, 10, 15, 20, 25 ve 30 minutes komutlarýný içerir. Backup timer 10 minutes olarak seçilirse, BM yazýlýmý yapýlan her deðiþiklikten 10 dakika sonra çalýþmanýn yedeðinin alýnýp alýnmayacaðým soracaktýr. Backup copies seçeneði ise l'den 9'a kadar sayýlardan oluþur. Þekil 74: Backup Ýmleç bu seçenekteyken Enter'a her basýþta bu sayý bir basamak settings komutu ilerler. Backup copies seçeneði 4 olarak seçilirse, tanýmlanan süre dikkate alýnarak yedekleme adedinin 4 olduðu belirlenecektir. Save new version? Please confirm (Y/N) sorusuna N olarak cevap verilirse yazýlým yedekleme yapmayacaktýr. Þekil 75: Backup settings komutunun alt seçenekleri Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü 6. Yedeklenmiþ bir dosyanýn yeniden yüklenmesi Yedeklenmiþ bir dosyanýn yeniden yüklenmesi File menüsünden Restore backup komutuyla yapýlýr. Boardmaker yazýlýmýnda, daha önceden belirlenen süre ile çizim penceresine çizilen elektronik devre þemasýný ilk aþamasýndan son aþamasýna kadar adým adým yedekleme olanaðý vardýr. File menüsünden restore backup çalýþtýrýldýðýnda listeden dosya seçilir ve enter tuþuna basýlýr. Restore from which backup 123 ....? mesajý ile bir sayý seçilir. Ekrana gelen þekil daha önceden üzerinde deðiþiklik yapýlan þekil olacaktýr. Þekil 76: Backup timer seçeneðinin alt komutlarý B. Uygulama 2 Uygulama l'de yapýlan tüm iþlemleri þekil 78'de görülen emiteri þase yükselteç devresi için yapýnýz. BM ile baský devre þemasý çizimi A. Baský devre çiziminde dikkat edilecek hususlar Baský devre ile yapýlan devreler saðlam, düzenli ve sade olur. Bu nedenle baský devre üzerine yapýlmýþ cihazlarýn arýzalarýnýn bulunmasý da kolaydýr. Þekil 77: Backup copies seçeneðinde bulunan 1-9 arasý rakamlar Baský devre çizerken dikkat edilecek hususlar þunlardýr: I. Uygulamasý yapýlacak devredeki elemanlarýn fiziksel boyutlarý birebir alýnmalýdýr. Bu yapýlmazsa tasarlanan baský Þekil 78: Emiteri þase yükselteç devresi devreye elemanlar sýðmaz. II. Elemanlarýn karta baðlanmasýný saðlayan delikler tasarým anýnda belirtilmelidir. III. Yüksek akým geçecek bakýr yollar daha kalýn çizilmelidir. IV. Yüksek frekansta çalýþan alýcý verici devrelerinin tasarýmýnda baðlantý hatlarýnýn mümkün olduðu kadar kýsa olmasý saðlanmalýdýr. Yüksek frekansta çalýþan devrelerdeki uzun hatlar bobin etkisi gösterir ve devrenin hatalý çalýþmasýna yol açar. V. Elemanlar baský devreye rastgele yerleþtirilmemelidir. VI. Transistör, tristör gibi elemanlar dik, direnç, diyot gibi elemanlar yatýk olarak monte edilmelidir. VII. Yüksek frekanslý devrelerde birden çok bobin varsa bunlar birbirine çok yakýn olarak monte edilmemelidir. IX. Yüksek güçlü transistör, regülatör entegresi, diyot gibi elemanlarýn soðutucularý da dikkate alýnmalýdýr. B. Uygulama l Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmaç devresinin baský devresinin çizilmesi Baský devre çizimine baþlarken PCB Editor seçeneði çalýþtýrýlýr. Config menüsünün Options bölümündeki Layer selection seçeneði çalýþtýrýlýr. Ekrana gelen penceredeki renkler istenilen þekilde düzenlenir. Esc tuþu ile bu pencereden çýkýlýr. Confîg menüsünün Options penceresindeki Layer/Via setup seçeneði çalýþtýrýlýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Þekil 79: Layer selection seçeneði Þekil 80: Layer selection seçeneðine týklandýðýnda açýlan iletiþim kutusundan baský devre katlarýnýn renklerinin ayarlanmasý Þekil 80'de verilen iletiþim kutusunda görüldüðü gibi Layer/ Via Setup seçenekleri ayarlanýr. Auto via (otomatik geçiþ) On olarak seçilirse, layer (kat) deðiþtirirken mesaj satýrýnda bir uyarý alýnýr. Geçiþ deliði istenirse Enter, istenmiyorsa Esc tuþuna basýlýr. Birinci layer pair seçeneði l 8 yapýlarak, 1. kat 8. kat ile eþleþtirilir. Yani 1. katta çizim iþlemi yapýlýrken Space tuþu kullanýlarak 8. kata geçilir ve çizime burada devam edilir. Tekrar Space tuþuna basýlarak 1. kata tekrar geçilir. Layer/Via setup seçenekleri bu þekilde seçildikten sonra Esc tuþuna basýlýr. Config menüsünden Block options seçeneði çalýþtýrýlýr. Block options seçeneðin çalýþtýrýlmasý ile ekrana gelen pencere þekil 82'deki gibi düzenlenir. Þekil 81: Layer/Via setup seçeneðine týklandýðýnda açýlan iletiþim kutusu Block options penceresinden çýkabilmek için iki kez Esc tuþuna basýlýr. Config menüsünden message timer seçeneði 1,5 seconds olarak seçilir ve ESC tuþuna basýlýr (þekil 83). Þekil 82: Block options seçeneðinin komutlarýnýn ayarlanmasý Þekil 83: Message timer seçeneðinin komutlarýnýn ayarlanmasý Config menüsünden design rules seçeneði çalýþtýrýlýr. Design rules altýndaki DRC ignore layers seçenekleri þekil 84'teki gibi düzenlenir. Yapýlan bu ayarlamalar baský devredeki elemanlarýn arasýndaki minimum (en az) yaklaþým mesafesinin ayarlanmasýnda kullanýlýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Þekil 84: Design rules seçeneðinin DRC Ignore Layers alt komutlarýnýn ayarlanmasý Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü BM yazýlýmýnýn durum satýrýnda R (relative mode) görebilmek için Tools menüsünden Cursor mode komutu çalýþtýrýlýr. Tools menüsünden Units komutunun çalýþtýrýlmasýyla durum satýrýndaki ölçülerin birimi mm (milimetre) olarak ayarlanýr. Çizim penceresinin ölçülendirilmesi konusunda açýklandýðý gibi tasarým alanýnýn boyutlarý 100x50 mm olacak þekilde düzenlenir. Simge kütüphanesinden transformatör, diyot ve direnç elemanlarýnýn tasarým alanýna yüklenmesi için Add/Symbol komutu çalýþtýrýlýr. Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmacýn baský devresi þekil 85'te görüldüðü gibi çizilir. Bu düzenleme henüz kâðýda aktarýlmaya hazýr deðildir. Çerçeve dahil þemanýn tümü bloklanýr. Option/Mirror komutu çalýþtýrýlarak baský devrenin ters görüntüsü elde edilir. a) Üst görünüm b) Alt görünüm Þekil 85: Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmacýn baský devre þemasýnýn üst (düz) ve alt (ters) görünümü Baský devre track'lerine Highlight fonksiyonunun uygulanmasý Baský devrenin track ve pad Þekil 86: Orta uçlu trafolu tam dalga doðrultmaç devresinin bir bölümünün ýþýklandýrýlmasý baðlantýlarýnýn tam olarak yapýlýp yapýlmadýðýný denetlemek için Tools menüsünden Hilight (ýþýklandýrma) komutu çalýþtýrýlýr. Bu komut çalýþtýrýldýktan sonra imleç baðlantýnýn kontrol edileceði track üzerine götürülüp Enter tuþuna basýlýr. Bu iþlemle birlikte track ile irtibatý olan tüm çizgiler ýþýklandýrýlýr. Highlight alt komutuyla track ve elemanlarýn yeterli uzaklýkta olup olmadýðý da incelenebilir. Devredeki elemanlar arasýndaki mesafe iyi ise No violation found mesajý alýnýr. C. Uygulama 2 1. Çift katlý baský devre çiziminde dikkat edilecek hususlar I. Ýki yüzdeki geçiþler (via) karþý karþýya gelmemeli, herhangi bir yüzdeki eleman ayak baðlantý deliðinin, diðer bir yüzdeki track üzerine gelmemesine dikkat edilmelidir. II. Herhangi bir katta kullanýlacak track ve pad'ler ayný renkte olmalýdýr. Böylece track ve pad'lerin ayný katta olduðu daha iyi anlaþýlýr. III. Yazýcýdan çýktý alýnýrken katlar ayrý ayrý alýnmalýdýr. IV. Config menüsündeki Layer/Via setup seçeneði düzenlenirken kullanýlacak layer numaralarý Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü birbirini 9 sayýsýna tamamlayacak biçimde seçilmelidir. Örneðin l 8, 2 7, 3 6 gibi. Çift katlý baský devre çizimine baþlamadan önce Config menüsünden Track ve pad geniþlikleri düzenlenir. Çift katlý baský devre hazýrlarken kat renkleri þekil 87'deki gibi ayarlanýr. Layer via setup seçeneði þekil 88'deki gibi düzenlenir. Þekil 87: Çift katlý baský devre hazýrlarken Config menüsünden Layer selection alt komutunun ayarlanýþý Backup timer 20 minutes olarak seçilir (þekil 89). Backup copies 5 olarak belirlenir (þekil 90). Message timer seçeneði ise 2,5 seconds olarak seçilir (þekil 91). Yukarýda açýklanan düzenlemeler yapýldýktan sonra çift katlý baský devre tasarýmýna geçilir. 2. Katlar arasýna Via (geçiþ pad'leri) konulmasý 16 ayaklý bir entegrenin l numaralý pin'iyle 8 numaralý pin pad'lerinin baðlanmasýnda kullanýlan çizginin iki ayrý kata çiziliþi üzerinde duralým. Þekil 88: Layer/Via setup seçeneðinin ayarlanmasý Þekil 90: Backup copies alt komutunun 5 olarak ayarlanmasý Þekil 89: Backup timer alt komutunun 20 minutes olarak ayarlanmasý Þekil 91: Message timer alt komutunun 2,5 seconds olarak ayarlanmasý Katlar arasýna Via'nýn otomatik ya da kullanýcýnýn onayý ile konulmasý Config menüsündeki Layer/Via setup seçeneði ile mümkündür. Þekil 92: 16 ayaklý entegre kýlýfý Þekil 93'te görüldüðü gibi Auto via On konumundayken Via, kullanýcý onayýyla katlar arasýna yerleþtirilir. Ýmleç Auto via seçeneðindeyken Enter tuþuna her basýþta konum deðiþir. Auto via seçeneði Off konumundayken Via yerleþtirilemez. Auto via seçeneði No confirm konumundayken kullanýcýya sorulmadan Via otomatik olarak Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü yazýlým tarafýndan yerleþtirilir. 3. Katlarýn birbirinden ayrý görüntülenmesi Bu uygulamayla çizilen iki katlý baský devrenin katlarý ayrý ayrý görüntülenebilir. Görülmesi istenmeyen Layer rengi Off olarak seçilir ve o katýn rengi siyah yapýlýr. Config menüsündeki Layer selection penceresi þekil 94'teki gibi düzenlenir. Çizilen çift yüzlü baský devrenin malzeme yüzünü yani alt katýný görüntülemek için Layer selection seçeneði þekil 95'teki gibi düzenlenir. Bu düzenlemelerden sonra katlar birbirinden ayrý ayrý görüntülenebilir. Þekil 93: Layer/Via seçeneðinin ayarlanýþý Library Editor ve simgelerle ilgili çalýþmalar A. Schematic Library Editor'de bir simgenin Edit edilmesi 1. Uygulama l Þekil 94: Katlarýn birbirinden ayrý görüntülenmesi için Layer selection seçeneðinin ayarlanmasý Schematic Library Editor ile kütüphanede var olan bir simge üzerinde deðiþiklik yapýlabilir ve yeni bir simge oluþturulabilir. Simge kütüphanesiyle ilgili çalýþmalarý yapabilmek BM'nin Library Editor yazýlýmý çalýþtýrýlýr. Library Editor, PCB Library ve Schematic Library olmak üzere iki alt seçenekten oluþur. PCB Library'de baský devre çizimlerinde kullanýlan simgeler oluþturulurken, Schematic Library'de ise devre þemasý çizimlerinde kullanýlan simgeler oluþturulur. Þekil 95: Ýki katlý baský devrenin alt katýnýn görünmesi için Layer selection seçeneðinin ayarlanýþý a. Sekonder sarýmý iki uçlu olan transformatörün orta uçlu transformatör hâline getirilmesi I. Config menüsündeki Track and pad sizes seçeneði çalýþtýrýlarak track ve pad geniþlikleri þekil 97'deki gibi seçildikten sonra Esc tuþuyla bu Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Þekil 96: Library Editor yazýlýmýnýn seçenekleri Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü pencereden çýkýlýr. II. Options penceresindeki Schematic colours seçeneði çalýþtýrýlarak þekil 98'de görülen ayarlamalar yapýlýr. Esc tuþuna basýlarak bu menüden çýkýlýr. III. Tools menüsündeki Cursor mode komutu çalýþtýrýlarak Absolute moduna geçilir. Bu moda geçilebilmesi için durum satýrýnda A harfinin görülmesi saðlanýr (þekil 99). Þekil 97: Track and Pad Sizes deðerlerinin ayarlanmasý IV. Tools menüsünden Units çalýþtýrýlarak mm ölçü birimi seçilir (þekil 100). V. Config menüsüne girilerek Options penceresindeki Save options seçeneði çalýþtýrýlýr (þekil 101). VI. Zoom deðerini uygun bir duruma getirmek için klâvyeden l ya da 3'e basýlýr. Þekil 98: Schematic colours deðerlerinin ayarlanmasý VII. Add menüsünden Track komutu çalýþtýrýlýr. Ýmleç sekonder sargýsýnýn tam ortasýna getirilip Enter tuþuna basýlarak sekonder sargýsýna orta uç ilave edilir (þekil 102). Þekil 99: Yazýlýmýn modunun Absolute (A) olarak ayarlanmasý sonucu ekranýn sol alt köþesinde A harfi görülür. 2. Edit yapýlmýþ bir simgeyi Þekil 100: BM yazýlýmýnýn biriminin mm olarak ayarlanýþý Library'e kaydetme Üzerinde deðiþiklik yapýlan transformatör simgesini kütüphaneye (library) kaydederken bu simgenin orijin noktasýný iyi belirlemek gerekir. Ýmleç yeni transformatör simgesi üzerindeki track'in sol ucuna getirilerek Tools menüsündeki Þekil 101: Config menüsünün Options penceresinden Save Options komutunun çalýþtýrýlmasý Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Þekil 102: Trafonun sekonder sarýmýnýn orta uçlu hâle getirilmesi Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Set origin komutu çalýþtýrýlýr. Böylece simgenin ve tasarým alanýnýn yeni orijin (baþlangýç) noktasý tespit edilmiþ olur. Library menüsünden Add to library seçeneði çalýþtýrýlýr (þekil 103). Mesaj satýrýndan alýnan Have you set the origin? (Y/N) mesajýyla yeni baþlangýç noktasý oluþturulup oluþturulmadýðý sorulmaktadýr. Y tuþuna basýlýrsa iþleme devam edilir, N tuþuna Þekil 103: Library menüsü basýlýrsa yeni orijin (origin) noktasý oluþturmak üzere Edit'e geri dönülür. Y tuþuna basýldýktan sonra mesaj satýrýndan alýnan Enter symbol name mesajýyla simgeye isim verilmesi istenir. Satýr editöründe görüntülenen isim silinmeden Enter tuþuna basýlýrsa ayný isimle kaydedilir. Eðer isim deðiþtirilirse yeni ismiyle kaydedilir. Simgeye yeni bir isim verildiðini varsayalým ve Enter tuþuna basalým. Bu kez mesaj satýrýndan alýnan enter Library file name mesajýyla simgenin kaydedileceði library dosyasýnýn adý sorulur. Eðer yeni bir library dosyasý Þekil 104: Yeni oluþturulan sembole trafo2 adýnýn verilmesi açýlmýþsa bu yazýlarak Enter tuþuna ya da farenin sol tuþuna basýlýr. Bu kez mesaj satýrýndan alýnan Create new library? (Y/N) mesajý ile yeni oluþturulan dosyanýn diskette olmadýðýný yeni bir dosya oluþturulmak istenip istenilmediði onaylanýr. Eðer Y tuþuna basýlýrsa simge, oluþturulan dosyanýn altýna kaydedilir (þekil 105). B. Schematic Editor'de simge oluþturmak 1. Uygulama 2 BM'nin yazýlým kütüphanesinde olmayan SCR (tristör) simgeini kütüphaneye ekleyelim. Ýlk önce Library Editor'den Schematic Library seçeneði çalýþtýrýlýr. Tools menüsünden Angle assist'in Assist off seçeneði benimsenir. Cursor (imleç) modu olarak da Relative modu tercih edilir. Add menüsünden track komutu çalýþtýrýlýp imleç baþlangýç noktasýna getirilerek Enter tuþuna basýlýr. Ýstenilen ölçülerde track'ler çizerek tristör simgeyi oluþturur. Library menüsünden Add to library komutuyla simgeye SCR adý verilerek Enter tuþuna basýlýr. Enter library name mesajý ile dosya adý seçilerek yeni oluþturulan simge kaydedilmiþ olur. Þekil 105: Add/Symbol komutu çalýþtýrýlýnca listede görülen trafo2 Þekil 106: Yeni oluþturulan tristör sembolü 2. Simge oluþturmada orijin (origin) noktasýnýn önemi Çizgilerin simge pin'leriyle ayný eksende olmasý ve simgelerin uygun eksenlerle uygun yerlere yerleþtirilmesiyle düzenli bir devre þemasý ve baský devre çizilebilir. Orijin noktasý referans noktasýdýr. Eðer bir simge kaydýrýlacaksa orijin noktasý göz önüne alýnarak kaydýrýlýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü C. PCB Library Editor'de bir simgenin edit edilmesi (düzenlenmesi) Schematic Library Editor'de yapýlan iþlemlerin aynýsý yapýlarak kütüphanede bulunan bir simge yeniden düzenlenebilir. Edit iþlemi için Library Editor'den PCB Library seçeneði çalýþtýrýlýr. Simge üzerindeki pad'leri deðiþtirmek istersek Edit/Pad komutu çalýþtýrýlýr. Deðiþtirilecek pad geniþlikleriyle istenilen deðerlerde ayarlama yapýlýp Esc tuþuna basýlýr. Deðiþtirilen simge ayný ya da farklý bir isimle kaydedilir. Ç. PCB Library Editor ile bir simge oluþturmak Ýstenen deðer ve ölçülere göre pad ve track'ler çizim alaný içinde uygun bir yere yerleþtirilir. BM'den çýktý almak Þekil 107: Output alt A. Yazýcý çýkýþýyla ilgili düzenlemeler ve seçenekler komutu çalýþtýrýldýðýnda BM yazýlýmýyla hazýrlanan bir devrenin tümü ya da bir kýsmý Option menüsü altýnda yazýcýdan alýnabilir. açýlan iletiþim kutusu Tasarýmý yapýlan devrenin tümünü yazýcýdan alabilmek için File menüsünden Output komutu çalýþtýrýlýr. Output komutu þekil 107'de görüldüðü gibi deðiþik seçeneklere sahiptir. Þekil 107'deki iletiþim kutusundan Print all komutu çalýþtýrýldýðýnda ekrana Printer output options penceresi gelir (þekil 108). Print all seçeneði Þekil 108: Print All alt komutuna týklandýðýnda dosyanýn tümünün vurmalý (dot ekranda görülen iletiþim kutusu matrix) ya da lâzer yazýcýdan alýnmasýný saðlar. 1. Yazýcý çýkýþ pencereleri ve seçenekleri Printer output options iletiþim penceresindeki Options seçenekleri þekil 108'de görüldüðü gibi yedi seçenekten oluþmuþtur. Yazýcýdan alýnacak çýktýlarla ilgili düzenlemeler Options penceresinden yapýlýr. a. Layers to print (katlarý yazdýrma): Bu seçenekle yazdýrýlacak katlarýn seçimi yapýlýr. Þekil 109'da görüldüðü gibi Þekil 109: Layers to Print Layers to print seçeneðinin alt seçenekleri vardýr. komutunun alt seçenekleri Upper silk screen ve Lower silk screen malzemelerin yerleþtirildiði yüzeyler, Copper layer l, 2, .... 7, 8 ise bakýr yollarýn çizildiði katlardýr. Ekrana gelen bu pencereden yazdýrýlmak istenen katýn karþýsýnýn On konumuna alýnmasý gerekir. Kullanýlmayan layer'da kâðýda aktarýlarak bir devre tasarýmý yapýlmadýðýndan On ya da Off konumu herhangi bir anlam taþýmaz. Tasarlanan baský devrede elemanlar baský devrenin bir yüzünde, bakýr yollar ise diðer yüzde ise Upper silk screen Off, Copper layer l seçeneði ise On konumuna getirilir. Bu tercih sonucu kýlýflar çýktýda görülmez. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü b. Printer settings: Yazýcý ile ilgili ayarlar bu seçenekle yapýlýr (þekil 110). Printer type ile dot matrix (vurmalý) ya da lâzer yazýcý seçilir (þekil 111). Printer width seçeneðiyle kullanýlan yazýcý geniþliði 7 inch ile 16 inch arasýnda ayarlanabilir (þekil 112). Printout scale seçeneðiyle yazýcýdan alýnacak þemanýn büyütme oraný (4:1, 2:1, 1:1) belirlenir (þekil 113). Print mode seçeneði Normal ya da Bold seçeneklerinden birisi tercih edilir (þekil 114). Output to seçeneðiyle çizilen þema, LPT1 paralel porta, COM1 seri porta ya da File dosyasýna gönderilir. Burada seçenekleri (LPT1, COM1, File) deðiþtirmek için Enter tuþuna basýlýr (þekil 115). Laser scaling ile lâzer yazýcýda X ve Y eksenlerine baðlý olmadan ölçeklendirme yapmak mümkündür (þekil 116). Þekil 110: Printer Settings komutunun seçenekleri Þekil 112: Printer Width komutunun alt seçenekleri Þekil 114: Printer mode komutunun alt seçenekleri Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Þekil 111: Printer Type komutunun seçenekleri Þekil 113: Print out scale komutunun alt seçenekleri Þekil 115: Output Mode komutunun LPT1 olarak ayarlanmasý Þekil 116: Laser Scaling komutu çalýþtýrýldýðýnda Laser Scaling Factor adlý iletiþim kutusu açýlýr. Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü c. Output mode: Output mode seçeneðiyle çýkýþ modu seçilir (þekil 117). Bu komut çalýþtýrýldýðýnda Normal, Drilling template ve Solder resist mask olmak üzere üç seçenek görülür. Çýktý normal ya da aydýnger kâðýtta olacaksa Normal seçeneði tercih edilir. Drilling template seçilirse yalnýzca þemadaki pad'ler kâðýda aktarýlýr. Eðer Solder resist mask seçilirse pad'lerin içindeki boþluklar doldurularak baský yapýlýr. Þekil 117: Output mode komutu çalýþtýrýldýðýnda açýlan iletiþim kutusu ç. Resist clearance: Lehim yapýlacak alanlar bu seçenekle güçlendirilir. Bu seçenek þekil 118'de görüldüðü gibi deðiþik ölçülerde seçilebilir. d. Group layers: Kat gruplama iþlemini yapan komuttur (þekil 119). Together ya da Separately olmak üzere iki türlü tanýmlanabilir. Together seçilirse birden çok katta bulunan çizgiler ayný kâðýda basýlýr. Separately seçilirse her kattaki çizimler ayrý ayrý kâðýtlara basýlýr. e. Print style (yazma stili): Print style alt seçeneðiyle yazýcýnýn stili (türü) seçilebilir (þekil 120). Print stili Normal ya da Inverted olmak üzere iki çeþit olabilir. Print style seçeneði Normal olarak seçilirse zemin beyaz, track, pad, simge ve yazýlar siyah basýlýr. Inverted seçilirse zemin siyah, track, pad, simge ve yazýlar beyaz basýlýr. Þekil 118: Resist clearance komutu çalýþtýrýldýðýnda açýlan iletiþim kutusu Þekil 119: Group layers seçeneðinin Together olarak ayarlanýþý f. Start printing: Bu seçenekle baský iþine baþlanýr. Baský iþleminden vazgeçmek için Esc tuþuna basýlýr. B. Yazýcýdan çýkýþ almayla ilgili uygulamalar Þekil 120: Print style seçeneðinin Normal olarak ayarlanýþý 1. Bir bloðun yazýcýdan alýnmasý BM'de PCB Editor'e girilir. Çalýþma alanýnda istenilen ölçülerde bir çizim penceresi çizilir. Çizilen pencere içine birkaç simge yerleþtirilir. Bloðun yazýcýdan alýnabilmesi için blok tanýmlamasý yapýlýr Daha sonra Block option menüsünden Print, File menüsünden Output komutuna týklanýr. Þekil 121: File menüsünün Output komutu Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Þekil 122: Output komutu çalýþtýrýldýðýnda Option menüsünün altýnda açýlan iletiþim kutusu Þekil 123: Option menüsünden Print all komutuna týklanýnca açýlan iletiþim kutusundaki Layers to print seçeneðinin komutlarýnýn tümünün On yapýlmasý Þekil 124: Printer Settings seçeneðinin komutlarý Print all'dan layers to print seçeneði çalýþtýrýlýr. Buradaki tüm seçenekler On yapýlarak Esc tuþuna ya da farenin sað tuþuna basýlýr (þekil 123). Printer settings seçeneðinden uygun yazýcý tipi belirlenir (þekil 124). Dot matrix yazýcý için 9 pin ya da 24 pin seçeneði, lâzer yazýcý için ise Laser seçeneði çalýþtýrýlýr. Þekil 125: Printer width seçeneðinin komutlarý Þekil 126: Printer out seçeneðinin komutlarý Þekil 127: Printer mode seçeneðinin komutlarý Printer width penceresinden 10 inches seçeneði çalýþtýrýlýr (þekil 125). Printout scale seçeneðinden 1:1 büyütme oraný seçilir (þekil 126). Az mürekkep (toner) harcanmasý için için Print mode, Normal seçilir (þekil 127). Output to seçeneði genellikle paralel port için LPT1 olarak seçilir (þekil 128). Output mode normal seçilir (þekil 129). Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Þekil 128: Output to seçeneðinin LPT1 olarak ayarlanmasý Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Þekil 129: Output mode seçeneðinin normal olarak ayarlanmasý Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Þekil 130: Resist clearence seçeneðinin 8 thou olarak ayarlanmasý Þekil 131: Group layers seçeneðinin Together olarak ayarlanmasý Resist clearance seçeneði 8 tho clearence olarak seçilir ve Enter tuþuna basýlýr (þekil 130). Group layers seçeneði Enter tuþu kullanýlarak Together olarak ayarlanýr (þekil 131). Print style seçeneði Enter tuþu kullanýlarak Normal konuma Þekil 132: Print style seçeneðinin Þekil 133: Start printing seçeneði normal konuma getiriliþi getirilir (þekil 132). Start printing seçeneðine týklanarak baskýya baþlanýr (þekil133). Yukarýda açýklanan iþlemlerden sonra yazdýrýlacak þema bloðu kâðýttan büyükse Block selected exceeds paper width þeklinde bir hata mesajý alýnýr. Bunu önlemek amacýyla yazdýrýlacak alaný azaltmak için bloklama yapýlýr. C. Bir dosyanýn yazýcýdan alýnmasý Bir bloðun yazýcýdan alýnmasý konusunda anlatýlanlar burada da geçerlidir. Ç. Plotter (çizici) ile ilgili düzenlemeler ve seçenekler File menüsünün Output komutu çalýþtýrýldýðýnda açýlan iletiþim kutusundan Penplot seçeneði aktif hâle getirilir. Penplot seçeneði çalýþtýrýlýnca Penplot processsor adlý bir iletiþim kutusu ekrana gelir. Pencere Drawing details, Optios ve Current plot setup olmak üzere üç ayrý seçenekten oluþur. Not: Plotter (çizici) çok az kullanýlan bir çýktý aracýdýr. Günümüzde daha çok reklamcýlar tarafýndan kullanýlmaktadýr. Net mode ve otomatik baský devre çizimi A. Net mode Net mode, BM yazýlýmýnýn 2.0 Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Þekil 134: Sembollerin geçici olarak birbirine baðlanmasýný saðlayan Net örnekleri Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü sürümünde bulunur. Bu mod kullanýlarak otomatik baský devre çizimi yapýlabilir. 1. Net ve yapýsý Simgeleri geçici olarak birbirine baðlayan doðrusal hatlara net (að) denir. 2. Net mode options menüsü Net mode options menüsü Add/Net ya da Edit/Net komutlarý çalýþtýrýldýðý zaman görülebilir. Þekil 135'te görülen Net mode options menüsünün komutlarýnýn özellikleri þunlardýr: a. Current: Ýmleci son yerleþtirilen ya da Edit'i yapýlarak seçilen Net'in üzerine konumlandýr. b. Delete: Net'in baþlangýç ya da bitiþ Node (nod)'u silinir. c. Home node: Ýmleci baþlangýç Node'unda konumlandýrýr. ç. Back a node: Bir önce çizilen Node'un bulunmasýný saðlar. d. Next node: Bir sonraki Node'un bulunmasýný saðlar. e. Kill: Tanýmlanan Net'i siler. f. Optimize: Çizilen Net'lerin yazýlým tarafýndan uygunlaþtýrýlmasýný saðlar. g. Desing rules: Tanýmlanan Desing rule deðerlerinin deðiþtirilmesini saðlar. ð. Add to by name: Doðrudan tanýmlanan simge pin'ine yani node'una baðlantý yapmayý saðlar. h. Nominal width: Uygun Net kalýnlýðýnýn seçilebilmesini saðlar. ý. Minimum width: En az net kalýnlýðý seçilebilmesini saðlar. Via size ile katlar arasý geçiþ pad'leri ölçülendirilir. i. Net type: Net tipini belirler. Þekil 135: Net Mode Options menüsünün alt komutlarý 3. Net menüsü BM yazýlýmýnýn Net menüsünün (þekil 136) komutlarýnýn özellikleri þöyledir: Þekil 136: Net menüsünün a. Import netlist ve export netlist: BM yazýlýmýyla diðer baský komutlarý devre hazýrlama yazýlýmlarý arasýnda Netlist alýþveriþi yapmak için kullanýlan komutlardýr. b. Create netlist: Elde edilen Net'leri Boardrouter ile otomatik olarak çizdirmeden önce baðlantýlar son kez gözden geçirilir. c. Clear netlist: Tüm Net'lerin silinmesini saðlar. ç. Edit net: Tanýmlanan Net'i Edit edebilmeyi saðlar. d. Merge net: Tanýmlanan Net'i Edit etmeye yarar. e. Merge nets: Net'lerin birbirine baðlanmasýný saðlar. f. Show net ve hide net: Bu komutlarla Net'ler görüntülenir ya da gizlenir. g. Optimiz netlist: Net baðlantýlarýný uygunlaþtýrýr. ð. Next net ve back net net: Bu komutlarla önceki ya da sonraki Net'ler görüntülenir. h. Component renumber: Eleman numaralarýnýn yeniden atanmasýný saðlar. ý. Find component: Eleman bulmaya yarar. i. Full DRC: Bu komut ile tüm kontroller gerçekleþtirilir. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü j. Boardrouter: Otomatik baský devre çizim yazýlýmýna girilmesini saðlar. B. Net mode ile ilgili alýþtýrmalar 1. Net komutuyla ilgili alýþtýrma Boardmaker 2.0 yazýlýmýna girilerek PCB Editor Þekil 137: Add/Net komutu çalýþtýrýlarak çizilmiþ Net örnekleri çalýþtýrýlýr. Çizim alanýna köprü diyot, hoparlör, direnç gibi elemanlarýn simgeleri þekil 137'de görüldüðü gibi rastgele yerleþtirilir. Add menüsünden Net komutu çalýþtýrýlýr. Köprü diyot, kondansatör, direnç gibi elemanlar birbirine irtibatlandýrýlýr. Mesaj satýrýndan kullanýlan Net'e isim verilmesi istenecektir. Yazýlým tarafýndan verilecek ismi kabul edebileceðimiz gibi adý deðiþtirmemiz de mümkündür. 2. Option menüsü ile ilgili alýþtýrma Net komutuyla ilgili alýþtýrma konusunda yapýldýðý gibi ilk olarak eleman simgeleri çizim alanýna yerleþtirilir. Add menüsünden Net komutu çalýþtýrýlýr. Position cursor and press [return] mesajýyla Net baðlantýlarý yapýlýr. Ýstenildiði takdirde yazýlým tarafýndan Net'lere verilen isimler deðiþtirilir. Ýsim deðiþtirme Option menüsünün Netname komutu kullanýlarak yapýlabilir. Add to by name komutuyla da eleman ismine göre Net baðlantýsý yapýlýr. Baðlanan Net geçiþlerinde uygunluk bulunmasý için Optimize komutu çalýþtýrýlýr. C. Otomatik çizim (boardrouter) Boardrouter, BM'nin 2.0 sürümünde bulunan otomatik baský devre çizimi yapmaya yarayan bir yazýlýmdýr. Boardrouter'a File/Net/Boardrouter ya da Net/Boardrouter komutlarý çalýþtýrýlarak girilebilir. Boardrouter'ý klâvyeden çalýþtýrabilmek için ise F10 tuþuna basýlýr. Boardrouter çalýþýnca ekranda Autoroute tasarým ortamý belirir. Tasarým ortamýnda File, Route, Net, Layer ve Config menüleri bulunur. File menüsünde Save ve Exit olmak üzere iki alt komut vardýr. Save komutuyla otomatik olarak yapýlan baský devre PCB dosyasý olarak kaydedilir. Exit komutuyla Autoroute ortamýndan PCB Editor ortamýna dönülür. Route menüsüyle Net'lerin track baðlantýsý otomatik olarak yapýlýr. Route menüsünün By net ve Board olmak üzere iki komutu vardýr. Net menüsüyle iþleme alýnmasý ya da alýnmamasý istenen Net'ler tanýmlanýr. Alýnacak Net'in baþýnda onay iþareti bulunur. Enter tuþuna basýlarak onay iþareti X olarak deðiþtirilirse ilgili Net iþleme alýnmaz. Layer menüsüyle katlar yatay ya da dikey olarak düzenlenir. Autoroute iþleminin yapýlabilmesi için bir katýn yatay, diðer bir katýn dikey olarak seçilmesi gerekir. Kullanýlmayacak katlar Not used olarak tanýmlanmalýdýr. Config menüsüyle gerekli düzenlemeler yapýlýr. Config menüsünün Cursor grid, Backup timer ve Extra via clearance olmak üzere üç komutu vardýr. Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü Uygulama 1 Aþaðýda verilen basit polarmalý emiteri þase yükseltecin baský devresini Boardrouter kullanarak elde ediniz. Þekil 138: Basit polarmalý emiteri þase yükselteç devresi Uygulama 2 Yukarýda verilen 555 entegreli kare dalga üretecinin baský devresini Boardrouter kullanarak elde ediniz. Þekil 139: 555 entegreli kare dalga üreteci devresi sigorta Elektrik devre þemalarýnýn çizimi anahtar A. Örnek çizimler BM yazýlýmýnýn Schematic Þekil 140: Komütatör anahtarlý lâmba tesisatýnýn açýk þemasý Editor'ü çalýþtýrýlarak elektrikle ilgili þemalarýn çizimi yapýlabilir. Eðer, Schematic Editor yazýlýmýnýn simge kütüphanesinde istenilen elektrik devre simgeleri yok ise önce Library Editor yazýlýmý çalýþtýrýlarak simgeler oluþturulur. Þekil 140, 141 ve 142'de Schematic Editor yazýlýmý kullanýlarak çizilmiþ elektrik tesisat þemalarýna iliþkin örneklere yer verilmiþtir. motordan Þekil 141: DC þönt (paralel) dinamo deney baðlantý þemasý Dersin adý: Süre: Sýnýfý: Amaçlar: Bölüm: Tarih: Konular: Yöntem ve teknikler: O Anlatým O Soru-cevap O Gözlem O Uygulama O Gezi O Ödev O Tekrar O Deney Þekil 142: Kontaktörlü otomatik kumanda devresi örneði Kaynak, araçgereçler: Planýn iþleniþine iliþkin görüþler: O Konu öðrenildi O Süre yetti O Tekrar anlatýlacak Deðerlendirme: Ders öðretmeni Uygundur .../.../... Okul müdürü