15-27
Transkript
15-27
TARHNPENDE THEPURSUITOFHISTORY ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Yl:2009,Say:2 Sayfa:1527 Year:2009,Issue:2 Page:1527 ALFREDT.MAHANveDENZEGEMENLTEORS FatihMehmetBERK MustafaARSLAN Özet Corafya,toplumlarnekonomisinde,ticarihayatnda,siyasîveaskerîstratejilerinde,ksacas tümbeerifaaliyetlerindeentemelunsurolmutur.Enkalcolanodur.Buvurguya,insanolu ilkçalardanitibarenHerodotos’tan,Strabon’danbalaypgünümüzekadardeinmitir.Bu gücünadnabirzamanlarTanr’nniaretleri,siyasalcorafyavenihayetinde19.yüzylnsonlar ve20.yüzylnbalarnda“jeopolitik”adkonmutur.Jeopolitiinklasikdönemteorilerinden birideAlfredT.Mahan’ndenizgücüvebugücündevletlerarasilikilerdeoynadrolve önemiüzerinedir. AnahtarKelimeler AlfredT.Mahan,Corafya,Jeopolitik,DenizGücü ALFREDT.MAHANANDSEAPOWERTHEORY Abstract Geographyhasbeenthemostindispensablefigureoftheeconomy,tradeaswellasthepolitical andmilitarystrategies,inbriefallofthehumanactivitiesofthesocieties.Themostpermanent one.ThisemphasishasbeenstatedbythehumanbeingsfromthefirstagessuchasHeredotos andStrabontillnow.ThenameofthatpowercalleddifferentnamessuchasthesignsofGod, politicalgeographyandeventually“geopolitic”attheendofthe19thcenturyandthebeginning ofthe20thcentury.OneoftheclassicaltheoryofthegeopoliticisAlfredT.Mahan’sseapower anditsroleandimportanceintheinternationalrelations. KeyWords AlfredT.Mahan,Geography,Geopolitik,SeaPower Okt., Fatih Mehmet Berk, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Öretim Eleman. fberk@selcuk.edu.tr Okt., Mustafa Arslan, Selçuk Üniversitesi Beyehir Meslek Yüksekokulu Öretim Eleman. muarslan@selcuk.edu.tr 16 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 GR Deniz,karakütleleriarasndabüyükbirbariyerveaynzamandakullanabi lenler için geni bir iletiim ve ticaret yoludur. Devletler, birbirleriyle denizlerde savamvedenizgücünükaradakidümanlarnakarbirbaskaracolarakkul lanmlardr. Denizlere egemen olmak üstünlüün temelidir. Cicero, Atticusa mektubunda Pompeiusun Caesara kar yapt hazrlktan söz ederken; “Pom peius’un tutumu Themistokles’inki gibi, tpk o da denizlere egemen olann, her eye egemen olacana inanyor.” (Consilium Pompeii plane Themistocleum est; putatenimquimaripotitureumrerumpotiri)der.1 Çalarboyuncamedeniyetlerinmerkezîvegüçdengeleri,suyunolduuböl geleredoruyönelmitir.Denizlereyönelmek,savazamanndastratejiküstünlük salarken, bar zamannda ise insanlar daha müreffeh klmtr. Her ne kadar jeopolitiin tanm 19. yüzyln sonlarnda ve 20. yüzyln balarnda dile getiril meye balansa da, tarihin ilk safhalarndan itibaren corafi artlar ve insanolu arasndakiiletiimherzamanetkinliinigöstermitir.Denizkuvvetlerininönemi ni ilk olarak dile getirenlerden birisi Atinal devlet adam ve General Themisto kles’tir (M.Ö.524–459). Bu general, Atina’da deniz kuvvetlerinin ön plâna çkar lmasnsaplayanilkkiidir.2Denizgücününönemi,Themistokles’idorularde recesindePersistilalarndabirkezdahaortayaçkmtr.BirdierAntikDönem YunanlyazarThukydides’egöreise,demokrasivedenizgücüarasndaiçtenbir bavardr.Bubasayesinde,Atina’nnfakirvesradaninsanlar,denizgücüvas tasyla elde ettikleri gelirlerin etkisiyle doutan zengin olanlardan daha iyi bir hayata sahip olacaklard.3 Yunanl devlet adam Alkibiades’e göre ise Atina, sa decedenizgücünedayanarakimparatorluakavumutur.4 AlfredMahan,“Amerikaldenizciler,kendileriniyenilmezolarakgörenngi lizler kadar olmasa da onlara yakn bir düzeye geldiler” diyen Roosevelt’in dile getirdiidenizstratejistlerindenbirisidir.5“Denizlerehâkimolandünyayahâkim olur” teorisinin mimar ve deniz gücü teorisini ortaya atan kiidir. T. Roosevelt, Mahan’n“DenizGücününTariheEtkisi”(TheInfluenceofSeaPowerUponHis tory)adleseriiçin“Karlatmtürününenakcvebilgivericikitab.Takdire ayan,harikuladebireser.Eerbirklasikeserolmazsayanlgyadüerim”der6. Mahan,tarihinenöndegelendenizstratejistidir.Jomini,ClausewitzveHaus hofer’inkaragücüiçinbaaramadno,denizgücüiçinbaarmtr.Ayrca,hâlâ deniz gücü konusunda en etkin kaynaktr. Bunun yannda, politik felsefeci yö nüyle de ün yapmtr. Aadaki tanmlarda u ekilde sitayile bahsedilmitir. 1 2 3 4 5 6 Francis Bac, Denemeler, çev. Akit Göktürk, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002, s. 128. Chester G. Starr, Thucydides on Sea Power , Mnemosyne, Fourth Series, Brill Publication, Cilt. 34, 1978, s. 344. Starr, a.g.e, s.344. Starr, ag.e., 345-346. Mark Russell Schulman, The Influence of History upon Sea Power:The navalist reinterpretation of the war of 1812, Journal of Military History, The Virginia Military Institute and The George C. Marshall Foundation for the Society for Military History, Cilt.56, April l992, s. 194. Kenneth L. Moll, A. T. Mahan, American Historian, Military Affairs, Cilt. 27, No.3, Sonbahar, 1963, s. 131. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 17 NitekimMahan,“Amerika’nnuanakadaryetitirdiienbüyükyazar”,“Ame rikaBirleikDevletlerinibüyükolmayolunakoyankii”eklindedetasviredil mitir.7Aykrbirtarihçi,aynzamanda19.yüzylemperyalizmpropagandaclar ndanbirisidir.T.RooseveltveH.CabotLodge’yietkilemitir. I.HAYATI Amerikal Amiral Alfred Thayer Mahan (1840–1914), XX.yüzyln balarnda ekonomikbaariçindenizticaretiningerekliliiveticaretisürdürebilmenin,deniz üzerinde bir sava filosu oluturmaktan geçtiine inanan donanma tarihçisi ve stratejistisidir.8Mahan’nhayathikayesiniW.D.Puleston,LivezeyveRobertSea ger kaleme almtr. Fakat her üç yazar da metin, balam ve bunlar arasndaki ilikiyi ayn anda deerlendirerek dank bir tablo sunmulardr. Öyle ki Colin Gray1989’daMahan’nyenidenincelenmesindegeçkalndnönesürmütür.9 Mahan,1840ylndaABD’deWestPoin’tedodu.AmerikanAskeriAkademi sinde görevli ve askeri mühendislik üzerine eserleri olan Profesör Dennis Hart Mahan’n oludur. Oul Alfred Mahan, sadece askerî bir ortamda büyümeyip, aynzamandaentellektüelbirailedeyetimitir.NewYork’taKolombiyaÜniver sitesine girmi, daha sonra ise Annapolis’teki Donanma Akademisine geçmitir. AmerikançSava(18611865)(AmericanCivilWar)boyuncaBirleikDevletler Donanmasnda hizmet etmitir. Bir ömür boyu alkanlk edinecei tarih ilgisi, 1867’de gönderildii Asya açklarndaki deniz seyahati esnasnda olumutur. AvrupaüzerindenUzakDou’dandönerken,sradanbirturistolarakdeil,ken disini deniz ticareti ve donanmas konusunda yetitirmi bir birey konumun dayd.10 ngiltere’nindünyaya olan etkisi Mahan’n dikkatini çekmi ve buetkiyi de vam ettiren gücü kefetmiti. 1893–1895 yllar arasnda ngiltere’yi birkaç kez ziyaretettiveeibenzerigörülmemibirekildekarland.KraliçeveBabakan tarafndanarland.OxfordveCambridgeÜniversitesitarafndantarafnaonur sal payeler verildi. Kraliyet Deniz Kulübü tarafndan onuruna paye verilen ilk yabanc kii olma unvann elde etti. Londra’nn ünlü gazetesi The Times, Ma han’dan övgüyle bahsetti ve “Copernius astronomi için ne yaptysa, Mahan da denizciliktarihiiçinbenzeriniyapmtr”dedi.BirdenizeletirmeniiseMahan’ oksijenibulanünlükimyagerJosephPriestley(1773–1804)ilekyaslayarak;“Deniz gücüelbettetümçalarboyuncadünyayetkilemitir.Oksijendehakeza.Priestley olmasayd, oksijen, bilinmeyen, kefedilmeyen bir madde olarak kalacakt, ayn ekildeMahanolmasayd,kimsedenizgücününöneminifarketmeyecekti”der.11 7 8 9 10 11 Moll, age., s. 131. Colin S. Gray, G. Sloan, Jeopolitik, Strateji ve Corafya, çev. Turul Karabacak, Asam Yay, Ankara 2003, s. 47. Gray, Sloan, age, s.57. Margaret Tuttle Sprout, Makers of Modern Strategy: Military Thought From Machiavelli to Hitler, ed. Edward Mead Earle, Princeton University Press, Princeton 1943, s. 416. Sprout, age., s. 441. 18 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 Mahan,1883’teU.S.S.Wachusett’in(Amerika’nnilkdenizgemisi)komutanl na getirilir. Ekvator, ili ve Peru arasnda yolculuk eder ancak bu ii skc ve rutinbulduuiçinfazlasevmez.12 Momsen’in“RomaTarihi”adleserindeki:“EerHannibalRoma’ydenizden kuatmayakalksaydhereyoldukçafarklolurdu”,cümlesionuderindenetkiler vehayatnayönverir.13ngilizaskeritarihçiW.F.P.Napier’in“Napier’inYarma daSava”(Napier’sPeninsulaWar)adleserietkilendiiçalmalardanbirdie ridir. lerleyen yllarda oluturaca deniz gücü teorisinin temellerini o yllarda atmtr.1886ylndaseçildiiDenizHarpAkademisi’ninbakanln1889’aka dar sürdürmütür.14 1902’de Amerikan Tarih Kurumu’na (American Historical Association)bakanseçilmitir. Mahan’n Amerikan Deniz Kuvvetlerini etkilemesi 1890’da çkard “Deniz GücününTariheOlanEtkisi”(TheInfluenceofSeaPoweronHistory)adleseri dir.Konferanslar1886’daHarpOkulu’ndasunuldu.1890’lyllardabataT.Roo sevelt olmak üzere birçok politikac eserlerini okudu. Öncelikli amac savunma, ikinciamaczaptetmekolanAmerikansavunmapolitikasnndeimesineneden olduveAmerikandenizfilolarbusayedesavagemileriylegüçlendirildi.15 1914Aralkayndaöldüündeeserlerininetkisiveyokluudenizkuvvetleri nin her biriminde hissedildi. Düünceleri sadece Amerika’da kalmayp Avrupa, UzakDouvetümdünyayayayld.16NitekimJapondenizsubaylarnadatlan askerimalzemelerinarasnaMahan’ngörüvedüüncelerinianlatankitapçklar daeklenmitir. II.DENZveMAHAN’INDENZGÜCÜLELGLTEORLER Denizingücünütamolarakkavrayabilmekiçindünyanncorafîoluumuna bakmak gerekir. Okyanus ve denizler o derece yaygndr ki, ktalar her zaman denizdensaldryavebaskyaaçktr.lkmedeniyetlerinodandada,yadenizya dayerleimyerlerindekiakarsuvenehirleryeralr.CorafyacStrabon:“Biran lamdabizikiyaaylsaylrz,karaya,denizeolduumuzdandahafazlaaitdei liz” der. Strabon, Yunanistan’ ele alrken, tarihçi Eperos’un izledii metodu izleyerektopografiksorunlardadenizireferansalmtr. HerodotosveThukydides’ineserlerindededeniziheparkaplanolarakgöre biliriz.17 “ler ve Günler” adl eserinde Hesiodos (M.Ö.7.yy. ba) gemicilikle uraankardeiPerseus’aöyleder:“Kgelipderüzgârlarheryöndenesmeye balaynca, sular arap rengine dönmü denize çkacana, topra ile. Tekneyi kyya çek, etrafn tala çevir… Dip tapasn çkar ki, Zeus’un yamurlar hiçbir 12 13 14 15 16 17 Moll, age., s. 133. Moll, age., s.134. Y. Tezkan, M. Taar, Dünden Bugüne Jeopolitik, Ülke Kitaplar, stanbul 2002, s. 27. Sprout, age., s. 436. Sprout, age., s. 436. Chester G. Star, Antik Çada Deniz Gücü, çev: Gürkan Ergin, Homer Kitapevi, stanbul 2000, s. 2. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 19 eyi çürütmesin. Bütün donanm evinde bir köeye yerletir, yelkenleri dikkatle dür,dümeniocanbirköesineasvedenizmevsiminingelmesinibekle.”18 Antik Çada denizin öneminden bahsederken, hayatn, hemen hemen her yerde köklerini tarma baladn unutmamak gerekir. Zengin olan ülkelerin beslendiinoktaticaretveüretimeaktifkatlmdanziyadearazisahibiolmaktan geçiyordu.Denizticaretigüçverefahnsimgesiolarakgörülmeyip,sadecezengin leriçinlüksmallartayanbiraraçt.Fakatbununyanndaunudaunutmamak gerekir ki, kalay, bakr, demir gibi az rastlanan metaller her yerde bulunmuyor, yün ve kereste yerel üreticiler için hammadde olarak ithal edilmek durumunda kalyordu. Devletlerin, deniz gücü oluturabilmesi için sosyal altyaplarnn salam olmas gerekiyordu. Gemilerin pahal olmas ve mürettebata para öden mesiherdevletinyapabileceibireydeildi.Antikçatarihininseyrindedeniz gücünü,önemlibiröeolarakgörmekyerine,bazdurumlardakritikbirkozha linegelebilenfakatsürekliliiolmayanbirfaktörgibialglamamzgerekir.19Deni zinyadasuyungücünüanlamaadnaMauriceVieya’nnusözünüdeunutma makgerekir:“Msr:Nil’inarmaan;Mezopotamya:insanlarneseridir.” üphesizkideniz,tarihioluturanteketkenolmamaklabirlikte,yüzyllardr mekânolaraktarihîgeliimietkilemiveancakXX.yüzylbalarndaMahanvas tasylabirteorihalinedönümütür.Mahan:“Tarihindeeri,bizimiçininsanln tecrübesininkaydedilmesidirvebutecrübeanlalmakzorundadr”demekteve denizgücününbundakirolünüdilegetirmektedir.20 Bir ülkenin önemi ve gücü doal artlar ve doal güzellikler ile ölçülemez. Ancakbunlarainsanelidediizamananlambulur.Askeristratejistlerbuifadeyi u ekilde dile getiriler: “Tedarik, hazrlk, diplomasiyi kullanma ve savata ve barta kullanlan askeri güç, o milletin ulusal politik amaçlarn elde etmek için kullanlr.”21Savatavebartadenizyoluylayaplanaskeriveticariulamkon troletmeveyönetmekabiliyetine“denizgücü”(seapower)denir.Denizticareti, deniztamaclnntemelinioluturur.Deniztamacldadenizkuvvetlerine aitaskerigüçtenöncegelirveherikisidedenizgücününbirparçasdr.22 W.H.Russell’egöreMahannemutlakyetçinededeterministtir.O,karmak deikenlerinilevleriyleuraanbirrölâtivisttir.Russell’egöreMahan’neserle rini okuyan birisi, iki temel noktann vurgulandn görür. Birincisi, geleneksel askerîdüünceyapsnnyaklakson500yldrBatAvrupabölgesindeyaplan savalara göre ekillenmesi, ikincisi ise, gelecekte yaplacak olan savalarn bu bölgelerindndaolacanadairdüünceleridir.23Mahan’ndenizciliktarihiileilk 18 19 20 21 22 23 Fernand Braudel, Akdeniz Tarih, Mekân, nsanlar ve Miras, çev. N. Erkurt, A. Derman, Metis Yay, stanbul 2007, s. 44. Chester G. Star, age., s. 3. Moll, age., s. 138. William H.Standley, The Strategy of Sea Power , Proceedings of the Academy of Political Science, The Academy of Political Science, Mays 1939, C.XVIII, No. 3, s. 70. Standley, age., s. 68. W. H. Russell, Mahan’s Doctrine and The Air Age, Military Affairs, Cilt. II, No. 4, K 1996, s. 228. 20 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 anlatmlar, 1660’de Hollanda ve ngiltere’nin spanya’nn deniz hâkimiyetine karmücadelesiilebalar. Mahan, kendisini “tarihi ve biyografiyi canl olarak ileyen birisi olarak tarif eder”. Gösterili olmaktan ziyade dorucu olmay tercih ettii için güçlüklerle karlatnifadeeder.Yazlarndaeksiksizyazmaisteindendolayfazlaayr ntya girmi ve bundan dolay eletirilmitir.24 Yorumlar ve çkarmlar da danktr.Farklalanlarvesavalarhakkndayazdklarbölümlerkronolojikola raktasnifedilmitirvemantksalözetlemeyapmakneredeyseimkânszhalegel mitir.1989’daColinGray,Mahan’nyenidenincelenmesigerektiinisöyler.Daha sonra1995–1996yllararasndaMahan’neserlerinisistematikbirekildeinceler.25 “Nation”adldergiMahanöldüünde:“Yazddönemingerçeiniyakalama sezgisi ve yetisi vard” demitir. ngilizler Mahan’ Amerika’nn Seeley’i olarak görür.JohnNef:“Medeniyetlertarihininbirparçasolaraksava,detaylanlatan birkaç yazardan birisidir” demektedir. O’nun için siyaset ve deniz kuvvetleri alannda iyi yetimi bir lider, corafyann katks kadar önemliydi.26 Livezey, Mahan’n H. Mackinder’in önceli ve K. Haushofer’in hocas olduunu belirtir. Nitekim Alman jeopolitik teorisyeni Haushofer’n öretileri, Mahan’a bir tepki olarakortayaçkmtr.27 Mahan,Amerikandenizpolitikasnayönvermi,ngiltere’nindenizgücünün önemini belirtmi, Almanya’y deniz gücüne önem vermesi konusunda tevik etmitir.DolaylolaraketkilediidierülkelerolarakdaFransa,Rusya,talyave Japonya’ysayabiliriz. Amerika’nnenuzunsüregörevdekalanbakanlarndanbiriolanF.D.Roo sevelt sk bir Mahan hayrandr. Amerikan tarihinde, Roosevelt ve Mahan’n biyografilerindeherikisininisminisklklayanyanagörebiliriz.Roosevelt’ingön derdii mesajlar, Mahan’n stratejilerine dayanyordu. Hatta politika çevreleri: “Mahan,BeyazSaray’aRooseveltklndagirdi”eklindeyorumlaryapmtr.28 Savagemileriiçinfonayrmas,DenizKuvvetleriAkademisi’ne(NavalWarCol lege)gidipkonumalaryapmasdenizgücüneveMahan’averdiiönemingöster geleridir. Roosevelt, Mahan’n “Deniz Gücünün Tarihe Etkisi, 1660–1783” adl eseriiçin“AtlanticMonthly”adldergide:“Denizkuvvetleritarihiyazmndayeni bir çr açyor” der. Roosevelt, Mahan’n “Deniz gücünün Fransz Devrimi ve Fransa’yaEtkisi,1793–1812,”(TheInfluenceofSeaPowerupontheFrenchRevolu tion and Empire,1793–1812) adl eserini oldukça beenmitir. Roosevelt’e göre 24 25 26 27 28 Moll, age., s. 139. Gray -Sloan, age., s. 57. Gray -Sloan, age., s. 48. Gray -Sloan, age., s. 50. Peter Karsten, The Nature of Influence: Roosevelt, Mahan and the Concept of the Sea Power, American Quarterly, C.XXIII, No. 4, Ekim 1971, s. 585. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 21 Mahan, bu eserinde görülerinde köklü deiiklikler yapm ve deniz gücünü büyükmilletlerinkaderinitayinetmedetemelgüçolarakgörmütür.29 Bilindiigibisava,moderndünyannolumasndaönemlibiraraçtrvedü nya politikasn belirleyen çatma ile mücadelelerde hiç de küçümsenmeyecek politikbirroloynar.CharlesD.Tarlton,1965ylndakalemeald“Uluslararas Düünceler:Mahan,BryanveLippman”adlmakalesinde30Mahan’nsavahakk ndaki görü ve düüncelerini analiz eder. Ülkelerin birbirleriyle mücadelesinin temelindeyatannedenekonomiktir.DünyapazarlarAfrika,LatinAmerika,Uzak Dou kaynaklar, Avrupa devletlerinin itahn kabartmt ve bu mücadelede ayakta kalamayacak devletleri hazin bir son bekliyordu. Dünyadaki uluslararas ilikiler güçler çatmas tarafndan kontrol ediliyor, çkar çatmalar üzerinden belirleniyordu. Her ülke snrl olan dünya zenginliinden olabildiince istifade etmeyeçalyorfakatdierülkelerlekarlancakilitleniyordu. Mahan’n sava konularndaki görülerinde, sava, amaca ulaabilmek için faydal ve yasal bir araç olarak gözükür. Üç makalesinin topland “Savan hmal Edilen Yüzleri ” (Some Neglected Aspects of War) adl eserinde, sava, ahlakî, uygulanabilirlii ve dinsel boyutunda incelemitir. Ulusal vicdan doku nulmazl ve ahlakî gerçeklerin varl üzerinde deinilerek hakllk nedenleri ortaya konmutur. Uygulama yönünden hakl görülür, çünkü alternatifi yoktur. Ruhençökmübirmilletiçinsavasonanstr.Mahan’agöresavangerekçele rindenbirisideuluslararasotoritevekanuneksikliidir.Eertümuluslarnüze rindeuzlaabileceiuluslararaskurallarvebunuuygulayabilecekyeterlibiroto riteolduutakdirde,anlamazlklarçözmedearaçolansavaabavurudaazalma olacaktr.Mahan’nyaadanitibariileböylebiryapmevcutdeildir. Daha sonraki yllarda kurulan Birlemi Milletler (1945), dünya barn, gü venliinikorumakveuluslararasndaekonomik,toplumsalvekültürelbiribir liioluturmakiçinMahan’ndüüncelerineuyanbirkuruluolarakgörülsebile, konumunungereinitamolarakyapamadsüregelensavalardangörülmekte dir.Uluslarnhayatnkarakterizeedendüzenlemelerdesavabiraraçtr.Oderece etkilidir ki, savalarn tarihi, insanln tarihini oluturmutur. Mahan, sava Hristiyanlk balamnda da inceler. Sava, sa’nn öretileriyle müsaade edilen, eytannüstesindengelmeninbirvastasdr.“Hristiyanlk,savaeytanibiraraç olarakgörür”tezinitartrveHristiyanlnöndegelenteologlarnnsavakonu sundakiifadelerinireddeder.Savaeytanîolarakgörmez,tamtersaçdangörü bildirir ve ahlakî dinsel olarak doru bulur. nsanlarn ahlakî yönden zayf ol masndan dolay birbirlerine günahlarn bulatrd bir dünyada, sava eytan kontroletmearacdr.Dou’nunBat’yahâkimolmasnengelolmakiçin,Bat’nn ahlakîvekültürelsorumluluunundiriveatakolmaktangeçtiineinanrvebu 29 30 Karsten, age., s. 589. Charles. D. Tarlton, International Thought: Mahan, Bryan and Lippmann, World Politics, C.XVII, No. 4, Temmuz 1965, s. 585– 611. 22 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 nuniçinHristiyanlaballngerekliliiniifadeeder.Mahan,ogünlerdengü nümüzü okuyabilmi ve “nsanln geleceinde evrensel uyum ve bar yerine, milletlerin birbirleriyle çatt rekabet ve çatma ortam olacaktr” diyerek Bat’nn varln sürdürebilmesi için sava yetilerini kaybetmemesi gerektiinin altnçizmitir.SavakonusundakigörüleriH.Spencer’indüünceleriyleörtüür. Sava,diplomasininbiraracolarakgörür.Politiktoplum,gücedayaldrvesa va,dünyapolitikasnntemelmaddesiningereklivedoalifadesidir.O’nagöre savaönlemekimkânszdrancakgerekliönlemleralnrsabazsavalarönlenebi lir. Mahan’ncorafîkonumlailgiligörüleriuekildeözetlenebilir.31Birinciola rak,birdenizdevletinin,karadevletineoranlakaynaklarndenizcilieyöneltme imkân daha fazladr. kincisi, corafi faktörler bir ülkenin deniz stratejisini yön lendirebilir.Üçüncüsü,diergüçlerlebirliktecorafikonumbirçokaçdanstratejik avantajlar salayabilir. Bunlar, sadece topraklara saldrma imkân deil önemli ticaret yollarna saldrma imkân, merkezi bir konumdan ve olas dümanlara karsaldroperasyonlardüzenlemeyeelverilibirüsolmaihtimalikazandrr. Fizikiyap,Mahan’agörebirülkeiçinçokönemlimihenktadr.Kyçevresinin uzunluu,limansays,ticaretyollarnaolanyaknlsaladkatknnyansra kara ticaretine de ilave destek salayabilme gücüne sahiptir. Ortaya çkan ticari yapnnkorunmasiçinsedenizkuvvetlerioluturulmasgerekmektedir. Toprakbütünlüükadarönemarzedenbirdierdurumisenüfusyounlu dur.Nüfusuçokolanbirülkenin,etkinbiraskerikuvvetvedonanmaoluturma kapasitesidahafazladr.Fakatbunüfusun,buidealigerçekletirmekiçindenizin çarsndinleyenbirkarakterdeolmasgerekir. Denizcilik ve deniz kuvvetleri açsndan corafî etmenler kadar, hükümetin karakteri de o derece önemlidir. Mahan, topran konumu, büyüklüü, fiziki yaps,nüfussaylarveinsankarakterigibikoullarnyansra,hükümetinetkisi üzerinde de durdu. Elverili corafyaya birçok ülke sahip olabilirdi fakat bunu hareketegeçirecekolaninsangücüydü.XVIII.veXIX.yüzyldaFransa’nnBrita nya’yakarkaybetmesi,Fransahükümetininstratejikhatasndankaynaklanmak tadr. Çünkü karasal gücün kendisine yetecei inanc ile corafyann kendisine sunduudenizkuvvetioluturmaimkânnFransaikinciplanaatmtr. JonSumido,Mahanvejeopolitikdüüncesiylealakalolarakdörtrevizyonist düünceyiuekildeortayakoyar:32 “Birincisi, Mahan’n yazd ‘Deniz gücüne Etki’ serisinde esasen üzerinde durduu nokta, corafî faktörlerin tarihin gidiatn belirlemekteki hâkimiyeti deil;devletadamlarnnveamirallerinverdiikararlarlarnhayatiönemesahip olduudur. kincisi, Mahan, yaad dönemde ve yakn gelecekte muhtemelen 31 32 Gray -Sloan, age., s. 59–65. Gray -Sloan, age., s. 76. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 23 BüyükBritanyaveABD’denoluanulusötesibirkonsorsiyumundenizlerehâkim olacanaiknaolmutu;çünküherikigüçdekendibanaigörebilmeyeyetecek büyüklükte donanmalar idame ettirecek kaynaklara sahip olmakla birlikte, her ikisinindedenizlerde,savahalindeskbirekildekorunmayaihtiyacolangeni ve büyüyen çkarlar vard. Üçüncüsü, Mahan’n ekonomik ideali; deniz gücü düüncesinin tamamlayc bir parças olan ve savatan çok, bar taraftar olan küreselbirpazarsistemiydi.Dördüncüsü,Mahan,gelecekleilgilitekbiröngörüye sahip deildi; deniz gücünün olaylarndoas gerei uluslararas ilikilerde mu hakkak önemli bir rol oynayacan düünüyordu; buna karn bu gücün, kaç nlmazbirekilde,uluslararasilikilerinkoullarnbelirleyeceiveyabuilikile rinsonuçlarndikteettireceikanaatindedeildi.” III.ESERLER Mahan, strateji alannda “Deniz Stratejileri ve Karada yaplan Askeri Opera syonlarn Uygulamalar ve lkeleriyle Kyaslanmas ve Çelikileri” (The Naval Strategy,ComparedandContrastedwithPrinciplesandPracticeofMilitaryOpe rationsonLand)adltekeseryazmasnaramen,askerivepolitikyönüönplanda tutulurken, onun tarihçi yönü göz ard edilmitir. Yaymlanan 23 eserinden 11’i tarihvebiyografi,ikisiotobiyografi,biristratejivekalandokuzeseriisemakalele rini derledii kitaplardr. Temel olarak tarihçidir ve modern denizcilik tarihinin babasolarakbilinir.33 DenizKuvvetleri’ninaçtmakaleyarmasnda“BahriyelileriçinDenizcilik Eitimi”(NavalEducationforOfficersandMen)adleseriyleüçüncülüködülünü alr.Buonunbaslanilkeseridir.34CharlesScribnerveSonsadlyaynevininistei üzerine,AmerikançSava(AmericanCivilWar)vedenizkuvvetleriylemeyda nagelenolaylarhakkndakalemesarlrveortaya“KörfezveçSular”(TheGulf andtheInlandWaters)adlilkkitabçkar.Kitap,MississipiveMeksikaKörfezi etrafnda meydana gelen deniz kuvvetlerinin harekâtlaryla ilgilidir. Bu kitab özgün taktiksel detaylar içermekte olup, Mahan’n ilerde sunaca stratejik ve politikgörülerinbirnevihabercisiolmutur.35 Mahan’nçraçankitab“DenizGücününTariheEtkisi,1660–1783”(TheIn fluence of Sea Power Upon History,1660–1783) adl eseri 1890’da çok uygun bir zaman diliminde piyasaya çkmtr. ki yl sonra 1892’de ise bu kitabn devam olan“DenizGücününTariheEtkisi,1783–1912”(TheInfluenceofSeaPowerUpon History,1783–1912)adleseriyaymlanr. 1897’de“Amerika’nnDenizGücünelgisi:GünümüzveGelecek”(TheInte restofAmericainSeaPower:PresentandFuture)adleseriniyaymlad.“Ameri kan Bamszlk Savanda Deniz Kuvvetlerindeki Önemli Savalar” (The Major 33 34 35 Moll, age., s. 131. Moll, age., s. 133. Moll, age., s. 133. 24 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 OperationsintheNaviesintheWarofAmericanIndependence)adleseridaha öncedenizgücüileilgiliyazdeserleringeniletilmesiydi.36 1812’dengiltereileyaplansavaaslndabirdenizsavadrveT.Roosevelt haricinde kimse tarafndan dikkate alnmamtr. Amiral Luce, Mahan’n 1812 Savan kaleme aldn duyunca ona öyle seslenmitir: “Umarm ngiltere’yi yendiimize dair olan yanlg hakknda gerçekleri ortaya koyarsn. Zaman bu ülkenin insanlarnn savan gerçeklerini örenme zamandr.” Mahan da Ami ral’leaynçizgidegiderek,Çinlibirressamnsözüneatftabulunurve:“Gerçein olmad yerde kiileri etkilemenin mümkün olamayacan” belirtir. Çinli bir porte ressam, portresinden memnun olmayan modeline kzar ve: “Güzel yüze sahipolmayncanaslgüzelbiryüzçizilir?”diyeseslenir.“uanakadaryazdm enkapsamleser”diyetakdimedecei“1812SavaveDenizGücü”(SeaPower andItsRelationtotheWarof1812)adleserini1905’tepiyasayaçkarr.37Amiral Goodrich,bueseriiçin“tümeserlerinineniyisidir”diyeövgüdebulunur.Mahan, bueserinde,denizgücününsavatanziyade,savunmaamaçlolarakdakullanla bileceini savunmutur. Deniz kuvvetleri bakmndan zayf olan Amerika’nn, ngiltere’ninsaldrlarnamaruzkaldndilegetirmitir. “Deniz gücünün Fransz Devrimi ve Fransa’ya Etkisi, 1793–1812” (The In fluence of Sea Power upon the French Revolution and Empire, 1793–1812) adl eserimakalelerindenoluanikiciltlikbireserdir.38BukitabndaMahan,denizde üstünolanbirdevletinkaradaüstünolanbirdevletinaslyenebileceinedairpoli tikalarüretti39.Devletadamlarnnvekomutanlarnkararlarnnnedereceönemli olduu konusunda Britanya’dan ve Koramiral Lord Nelson’un Britanya’ya olan katklarndanbahsetti. Mahan’nçalmalarndaodaknoktasngiltere’dir.Kuvvetlerindenkolduu bir ortamda, sonucu devlet adamlarnn ve komutanlarn denizdeki ve sava alanndakibireyselhareketlerinebalamtr.Akademi’yedöndüündeünlüngi lizdenizAmiraliNelson’unbiyografisiniçalmayabaladve“Nelson’unHayat: BüyükBritanya’nnDenizgücününSembolü”(TheLifeofNelson:TheEmbodi mentoftheSeaPowerofGreatBritain)adleserikalemeald.40 “YelkendenBuharGücüne”(FromSailtoSteam)adleseridenizdekigünleri nianlatanbirotobiyografidir.“HasatZaman:HristiyanlkÜzerineGörüler”(The HarvestWithin:ThoughtsontheLifeoftheChristian)dinidüüncelerinivefelse fesinianlatr.41 Mahan’ngerikalanbazeserleriiseulardr: “AmiralFarragut’unHikayesi”(TheLifeofAdmiralFarragut)(1892) 36 37 38 39 40 41 Moll, age., s. 137. Moll, age., s. 137. Moll, age., s. 136. Gray -Sloan, age., s. 65. Moll, age., s. 136. Moll, age., s. 140. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 25 “spanyolSavandanAlnanDersler”(LessonsoftheWarwithSpain)(1899) “AsyaProblemiveUluslararasPolitikayaEtkileri”(TheProblemofAsiaand ItsEffectUponInternationalPolicies)(1900) “Silahlandrma ve Uzlama; Devletlerin Uluslararas likilerinde Gücün Önemi”(ArmamentsandArbitration;ThePlaceofForceintheInternationalRela tionsofStates)(1912) IV.ELETRLER Mahan,güçvekanunarasndakinisbiönemifarkedememeklesuçlanr.Bun dandolayI.DünyaSava,birdenizteorisyeniolarakotoritesinisarsmtr.Dö külen kan, politik felsefesini yok etmitir. Sadece tarihî ve stratejik etkileri elde kalmtr.42 William Livezey tarafndan kültürel ve sosyal artlar göz ard edip, denizgücünüönplanaçkarmaklaeletirir.43Livezey’egörengilizortasnfnn yükselii,Amerikantarmsnfnnrahatszl,Rusya’nnyükseliitarihselaçdan Mahan’ngözündenkaçmtr.MackinderveMahan,MilletlerCemiyeti’ndeetki ve saygnlk srasn savalarn belirlediini düünmelerinden dolay Livezey, HaroldveM.Sprouttarafndaneletirilmilerdir.44 kinci Dünya Sava’nn yarat tahribat antimilitarist çevrelerce Mahan ve Mackinder gibi jeopolitisyenlerin knanmasna yol açt. Çünkü bu çevreler, bun larntezleridorultusundaAlmanveJaponmparatorluklar’nnsaldrganpoliti kalarizlediineinanyorlard.45 II. Dünya Sava’nn ardndan Mackinder’in görüleri corafya ile paralellik kurulupdesteklenirken,Mahan’nkilerisesakncalgörülmeyedevamedildi.Ma han,temelolaraksadecengilizdenizgücünüalpdarbiraçdanolaylarabakma klavedeterministolmaklasuçlanyordu.46 MahanveMackinder’indenizgücüvekaragücütezlerinibirbirlerininzdd olaraksunaraktarihiçalmalarayönverenPaulKennedy,“Mahan’nXX.yüzyl hakkndaki görüünün yelkenliler devrindeki ngiliz deniz gücünün yükselii hikâyesiningeniletilmihaliolmaktanöteyegitmemitir.”eklindebireletiride bulunmutur.JonSumido,P.Kennedy’ninbugörülerinekatlmazveMahan’n temel odak noktasnn ulus ötesi bir deniz kuvvetleri konsorsiyumu oluturmak olduunuvebunundaABDvengiltereortaklndameydanageldiinibelirtir.47. Mahan’ndenizlerehükmetmeksuretiyleulusalgenilemeaçlm,kehanetolarak varsayld ve güvenilmez düünürler panteonuna yerletirildi. Deniz ulam ve ticaretiniönemligörmesi,devletlerarasilikilericorafiyöndenincelemesi,tekbir 42 43 44 45 46 47 Moll, age., s. 140. Moll, age., s. 139. Gray -Sloan, age., s. 52. Gray -Sloan, age., s. 52 Gray -Sloan, age., s. 55. Gray -Sloan, age., s. 77–78. 26 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2 devletebalkalmadanulusötesibirbakaçsyladeerlendirmesigözardedil di.48 SONUÇ Yllardrvarolan,Aristo,Platon,Herodotos,Caesar,bniHaldungibionlarca kiitarafndandilegetirilenfakat19.yüzylnsonlarndasveçlisiyasetbilimciR. Kjellen’in tanmlad “Jeopolitik” teriminin klasik dönem teorisyenlerinden biri olan A. T. Mahan, deniz gücünün etkisini, tarihi olaylar inceleyip ilk defa teori olarakortayaatankiidir.Ratzel,Mackinder,Kjellen,HaushoferveSpykmangibi klasikdönemjeopolitisyenlerdendir.DenizgücüdenildiizamanMahan,Mahan adzikredildiizamandenizgücüinsanlarnzihninegelir.ImmanuelWallerstein: “JeopolitikveJeokültür”adleserindemoderndünyasistemtarihindekimuhare belerde,denizgüçleriilekaragüçlerininkarkaryageldiinivekazanantarafn denizgüçleriolduunuvurgular.49Bugücü,sadeceAmerikanpolitikaclarnnve askerlerinin hizmetine deil tüm dünya devletlerinin hizmetine sunan bir teori syendir.ABD’ninisekenditeorisyenlerindenolanMahan’nteorilerinenederece önemverdii,sonyüzyldakidenizaraçlmlarnabaklarakgözlemlenebilir.II. DünyaSavasonrasyaananSoukSavadönemiveyenibirmilatolaraknite lendirilen11Eylül2001’densonrakihareketlerdegerekABD,gerekRusyavege reksedierdevletlerinpolitikalarndaMahan’nizlerigörülür. 48 49 Gray -Sloan, age., s. 79. I. Wallerstein, Jeopolitik ve Jeokültür, çev. M. Özel, z yaynclk, stanbul, 1971. s. 14–15. 1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 27 KAYNAKÇA Bacon,Francis,Denemeler,çev.AkitGöktürk,YapKrediYaynlar,stanbul,2002. Braudel, Fernand, Akdeniz Tarih, Mekan, nsanlar ve Miras, çev. N. Erkurt, A. Derman, Metis Yay.,stanbul2007. Gray,ColinS.Sloan,G,Jeopolitik,StratejiveCorafya,çev.TurulKarabacak,AsamYay,Ankara 2003. Karsten,Peter,TheNatureofInfluence:Roosevelt,MahanandtheConceptoftheSeaPower, AmericanQuarterly,Ekim1971. KennethL.Moll,A.T.Mahan,AmericanHistorian,MilitaryAffairs,Sonbahar,1963. Russell,W.H.,Mahan’sDoctrineandTheAirAge,MilitaryAffairs,K,1996. Schulman,MarkRussell,TheInfluenceofHistoryuponSeaPower:Thenavalistreinterpretationofthe warof1812,JournalofMilitaryHistory,TheVirginiaMilitaryInstituteandTheGeorgeC. MarshallFoundationfortheSocietyforMilitaryHistory,Nisanl992. Sprout, Margaret Tuttle, Makers of Modern Strategy: Military Thought From Machiavelli to Hitler, ed.EdwardMeadEarle,PrincetonUniversityPress,Princeton1943. Standley,WilliamH.,TheStrategyofSeaPower,ProceedingsoftheAcademyofPoliticalScience,The AcademyofPoliticalScience,Mays1939. Star,ChesterG,ThucydidesonSeaPower,Mnemosyne,FourthSeries,BrillPublication,1978. Star,ChesterG,AntikÇadaDenizGücü,çev:GürkanErgin,HomerKitapevi,stanbul2000. Tarlton,Charles.D.,InternationalThought:Mahan,BryanandLippmann,WorldPolitics,Temmuz 1965. Tezkan,YTaar,M,DündenBugüneJeopolitik,ÜlkeKitaplar,stanbul2002. Wallerstein,I,JeopolitikveJeokültür,çev.M.Özel,zyaynclk,stanbul,1971. 28 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2