türkiye kalkınma bankası a.ş. - Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası
Transkript
türkiye kalkınma bankası a.ş. - Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası
TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Mart 2014 Ankara Hazırlayanlar: Fulya BAYRAKTAR – Kıdemli Uzman Mehmet Emin KARACA – Kıdemli Uzman Koordinasyon: Dr. Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ - Müdür Ömür GENÇ – Müdür Yardımcısı Mustafa ŞİMŞEK – Müdür Yardımcısı EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Mart 2014 İÇİNDEKİLER Sayfa No TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................................................ İİİ GRAFİKLER LİSTESİ ..................................................................................................................... Vİİİ HARİTALAR LİSTESİ .................................................................................................................... Vİİİ YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................................ 1 GİRİŞ .......................................................................................................................................... 17 1. KÜTAHYA İLİ EKONOMİK VE SOSYAL DURUM PROFİLİ .............................................................. 19 2. MEVCUT DURUM .................................................................................................................... 22 2.1. Coğrafi Yapı ...................................................................................................................................... 22 2.2. Demografik Yapı ............................................................................................................................... 31 2.2.1. Nüfus ......................................................................................................................................... 31 2.2.2. Eğitim ........................................................................................................................................ 38 2.2.3. İstihdam .................................................................................................................................... 43 2.2.4. Sağlık......................................................................................................................................... 48 2.3. İktisadi Yapı ...................................................................................................................................... 49 2.3.1. Tarım ......................................................................................................................................... 50 2.3.2. Kütahya Sanayinin Analizi......................................................................................................... 71 2.3.3. Hizmetler Sektörü ..................................................................................................................... 95 3. DIŞ TİCARET YAPISININ ANALİZİ ............................................................................................. 119 3.1. Genel Değerlendirme ..................................................................................................................... 119 3.2. Dış Ticaret Hacmi ........................................................................................................................... 119 3.3. İhracat ............................................................................................................................................ 120 3.4. İthalat ............................................................................................................................................. 123 4. ALTYAPI OLANAKLARI ........................................................................................................... 127 4.1. Yeraltı Kaynakları ........................................................................................................................... 127 4.1.1. Madenler ................................................................................................................................ 127 4.1.2. Jeotermal Kaynaklar ............................................................................................................... 138 4.1.3. Su Kaynakları .......................................................................................................................... 140 4.2. Ulaştırma ve Haberleşme ............................................................................................................... 143 4.2.1. Karayolları............................................................................................................................... 143 4.2.2. Demiryolları ............................................................................................................................ 146 4.2.3. Havayolları .............................................................................................................................. 148 4.3. Sanayi Altyapısı .............................................................................................................................. 149 4.3.1. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ................................................................................................ 149 4.3.2. Küçük Sanayi Siteleri (KSS) ...................................................................................................... 152 4.4. Enerji .............................................................................................................................................. 153 4.4.1. Fosil Enerji Kaynakları ............................................................................................................. 154 4.4.2. Yenilenebilir Enerji Kaynakları................................................................................................. 157 4.5. Kamu Yatırım Harcamalarının Dağılımı .......................................................................................... 170 i Sayfa No 5. BÖLGENİN GELİŞMİŞLİK DURUMU ......................................................................................... 172 5.1. Kütahya İlinin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Durumu ...................................................................... 172 5.2. İnsani Gelişme Endeksi (İGE) Açısından Kütahya ........................................................................... 172 6. YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI (DESTEK UNSURLARI) ................................................... 175 6.1. Teşvik Uygulamalarında Kütahya’ya Yönelik Destek Unsurları ...................................................... 176 6.2. Kütahya’nın Yatırım Teşviklerinden Yararlanma Düzeyi ................................................................ 186 7. SWOT ANALİZİ VE GELİŞİM BİLEŞENLERİ................................................................................. 188 7.1. Güçlü Yönler ................................................................................................................................... 188 7.2. Zayıf Yönler .................................................................................................................................... 189 7.3. Fırsatlar .......................................................................................................................................... 191 7.4. Tehditler ......................................................................................................................................... 191 7.5. Gelişim Bileşenlerinin Bulunabilirliği .............................................................................................. 192 8. KÜTAHYA İÇİN ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ TESPİTİ...................................................... 193 8.1. Bölgenin Sektörel Gelişme Eksenleri .............................................................................................. 193 8.2. Bölge İçin Önerilen Yatırım Konularının Tespiti ............................................................................. 194 8.3. Sektörlerin Rekabet ve Performans Analizi .................................................................................... 195 8.4. Bölgedeki Sektörel Yatırım Eğilimleri ............................................................................................. 204 8.5. Sektörlerin Üretim Yapısı, Sektörlerarası Etkileşim ve Kısmi Bağlantı Katsayıları .......................... 208 8.5.1. Seçilmiş Bazı Sektörler İçin Sektörlerarası Etkileşim ve “Kısmî Bağlantı Katsayıları” .............. 212 8.5.2. Türkiye İçin İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Girdi-Çıktı Analizi ................................................ 226 8.6. Kümelenme Analizi Neticesinde İmalat Sanayinde Öne Çıkan Sektörler ....................................... 229 8.7. Sektörel Bazda Potansiyel Yatırım Konuları ................................................................................... 232 8.8. Yatırım Önerilerinin Değerlendirme Kriterlerine Göre Sınıflandırılması ........................................ 241 8.9. Kuruluş Yeri Faktörleri Açısından Önerilen Yatırım Konularının Değerlendirilmesi ....................... 254 8.10. Önerilen İmalat sanayi Yatırım Konuları İçin Etki Analizi.............................................................. 256 9. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ....................................................................................... 261 EK 1: GİRDİ-ÇIKTI (INPUT-OUTPUT) TABLOLARI .......................................................................... 265 EK 2: 90 SEKTÖRLÜ GİRDİ-ÇIKTI TABLOSUNDA YER ALAN SEKTÖRLERİN NACE REV. 1.1. KARŞILIKLARI ............................................................................................................................ 271 EK 3: SEÇİLMİŞ SEKTÖRLERİN ÖNEMLİ KATSAYILAR ANALİZİ ....................................................... 274 KAYNAKLAR.............................................................................................................................. 283 ii TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 1: Kütahya İlinin Nüfus Göstergeleri................................................................................... 32 Tablo 2: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri ..................... 33 Tablo 3: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri ..................... 33 Tablo 4: Kütahya İlinde Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus, 2012 ....................................... 34 Tablo 5: Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri ............................................................................. 36 Tablo 6: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’ne Göre 2011-2012 Yıllarında Kütahya İli Şehir ve Köy Nüfusları .......................................................................................................... 37 Tablo 7: Türkiye ve Kütahya’da Dönemler İtibarıyla Şehir Nüfusu Oranları (%) .......................... 37 Tablo 8: Yıllara Göre TR33 Bölgesi ve İllerinin Net Göç Hızları (‰) ............................................. 38 Tablo 9: Okur-Yazarlık ve Bitirilen Son Öğretim Kurumuna Göre Nüfus (2012, %)...................... 39 Tablo 10: TR33 Bölgesi illerinde 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) ....................... 40 Tablo 11: Okul Gruplarına ve Cinsiyete Göre Okullaşma Oranları (%, 2012-2013) ...................... 41 Tablo 12: Eğitim Kademelerine Göre Okul Öğrenci Ve Öğretmen Sayıları (2012–2013) ............. 42 Tablo 13: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Öğrenci ve Öğretim Elemanı Sayıları (2013).......... 43 Tablo 14: Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları (2012)............................................................. 44 Tablo 15: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları ................................................ 44 Tablo 16: Kütahya’da İşyerlerinin İşyeri Büyüklüğü ve Sektörel Dağılımı .................................... 45 Tablo 17: Kütahya’da Eğitim Durumuna Göre İşkur’a Yapılan Başvurular, 2012 ......................... 46 Tablo 18: 2012 Yılı İtibarıyla Türkiye İş Kurumu’na Yapılan Başvurular ve İşe Yerleştirilenler .... 46 Tablo 19: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşsiz Sayısı ......................................................................... 47 Tablo 20: Kütahya’da Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Kişi Sayısı (2013)....................................... 48 Tablo 21: Bazı Sağlık Göstergeleri (2012) ..................................................................................... 49 Tablo 22: Bebek Ölüm Hızları (‰)................................................................................................ 49 Tablo 23: Kütahya Tarımsal Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri ........................................ 51 Tablo 24: Kütahya Tarım Alanlarının Dağılımı (2012)................................................................... 52 Tablo 25: Kütahya İli Kültüre Elverişli Arazi Kullanımı .................................................................. 52 Tablo 26: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Genelinde Tarım Alanlarının Kullanımı (Dekar) ...... 53 Tablo 27: Kütahya İli İlçeleri Bazında Arazi Varlığı ve Kullanım Alanları....................................... 53 Tablo 28: Tarım Alanlarının Kullanım Amaçlarına Göre İlçeler Üzerindeki Dağılımı .................... 54 Tablo 29: Kütahya İli Tarım Arazilerinin İlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu .............................. 55 Tablo 30: Kütahya İli Toplam Tarımsal İşletme Sayısı ve İşledikleri Arazi Miktarı ........................ 56 Tablo 31: Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı ............................................................................. 59 Tablo 32: Kütahya Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (1,000 TL)................................................. 60 Tablo 33: Kütahya’da Bitkisel Üretim Ekiliş Durumu ve Üretim Miktarları .................................. 61 Tablo 34: Kütahya'da En Çok Üretilen Tarım Ürünleri Üretim ve Verim Durumları .................... 62 Tablo 35: Kütahya İli Hayvansal Ürünler Üretim Değeri (1,000 TL).............................................. 64 Tablo 36: Kütahya’da Büyükbaş Hayvan Varlığı (2012) ............................................................... 65 Tablo 37: İlçeler İtibariyle Küçükbaş Hayvan Varlığı (2012) ......................................................... 65 Tablo 38: İlçeler İtibariyle Canlı Kümes Hayvanı Varlığı (2012) .................................................... 66 Tablo 39: Kütahya İli Canlı Hayvanlar Değeri (Milyon TL) ............................................................ 67 iii Sayfa No Tablo 40: Kesilen ve Sağılan Hayvan Sayıları ................................................................................ 68 Tablo 41: TR33 Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) ..................................... 69 Tablo 42: Kütahya’da İlçeler İtibariyle Arıcılık Faaliyetleri ........................................................... 70 Tablo 43: İlçeler İtibariyle Tarımsal Amaçlı Kooperatif Sayısı (2012) ........................................... 70 Tablo 44: İlçeler İtibariyle Hayvan İşletmeleri Sayısı (2012)......................................................... 71 Tablo 45: Kütahya Sanayi Hasılası (2001 Cari Fiyatları İle) ........................................................... 72 Tablo 46: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Elektrik Tüketimi (MWh) ........................................ 72 Tablo 47: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Elektrik Tüketimi (KWh) ........................ 73 Tablo 48: Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) ................................................................................... 73 Tablo 49: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Sanayi Elektriği Tüketimi ...................... 74 Tablo 50: Sanayi Elektriği Tüketiminin Toplam elektrik Tüketimi İçindeki Payı ........................... 74 Tablo 51: Kütahya Sanayi Sektöründe Faaliyette Bulunan Firmaların İlçelere Göre Dağılımı (2013) ................................................................................................................................... 76 Tablo 52: Firmaların Sektörel Dağılımı ......................................................................................... 79 Tablo 53: İlçelere Göre Sanayi Sektörü İstihdamı ........................................................................ 82 Tablo 54: Sanayi Alt Sektörlerine Göre İstihdam ......................................................................... 83 Tablo 55: İmalat Sanayinde Sanayi Sicil Belgesi Almış İşletme Sayısı ve İstihdam (2012)............ 84 Tablo 56: Sanayi Sicil Belgeli Sanayi Alt Sektörlerinin Dağılımı (2012) ......................................... 85 Tablo 57: Kütahya’da İşyeri Sayısına Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler ....................... 86 Tablo 58: Kütahya’da İstihdama Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler ............................. 86 Tablo 59: Türkiye ve Kütahya İçin Sanayi Sektörünün Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı (2012, Yüzde Pay) ............................................................................................................................ 87 Tablo 60: Kütahya ve Türkiye Sanayi Sektörü Karşılaştırması (2012, Endeks) ............................. 88 Tablo 61: Kütahya Sanayiinde Öne Çıkan Sektörler ve Performansları........................................ 90 Tablo 62: Kütahya Sanayi Alt Sektörlerinin Kümelenme Analizi (2012) ....................................... 93 Tablo 63: Kütahya Sanayi Sektörlerinin Kümelenmesi ................................................................. 95 Tablo 64: Kütahya Hizmet Sektörü Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri............................. 96 Tablo 65: Devlet ve İl Yollarının Cinslerine Göre Uzunlukları ..................................................... 100 Tablo 66: İllerin Coğrafi Erişilebilirlik Endeksleri (2012) ............................................................. 104 Tablo 67: İllerin Nüfus Merkezlerine Erişilebilirlik Endeksleri (2012) ........................................ 105 Tablo 68: Kütahya, Ege Bölgesi İlleri ve Türkiye Genelindeki Belediye ve Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri (2012) ................................................................................................ 114 Tablo 69: Türkiye ve Kütahya’da Turizm İşletme Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranı (2012) .................................................................. 114 Tablo 70: Türkiye ve Kütahya’da Belediye Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme,Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (2012) .............................................................................. 115 Tablo 71: Kütahya İlinde 2012 Yılı Müze Ziyaretçi Sayıları ......................................................... 115 Tablo 72: Kütahya ve Türkiye Geneli Bankacılık İstatistikleri ..................................................... 117 Tablo 73: Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (2012) ................................................................ 117 Tablo 74: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (2012) .................................................................. 118 Tablo 75: Kütahya Dış Ticaret Hacminin Gelişimi (Bin USD ve %) .............................................. 119 Tablo 76: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) ........................................................................ 120 iv Sayfa No Tablo 77: Kütahya İhracatının Gelişimi (Bin USD ve %) .............................................................. 120 Tablo 78: Kütahya İhracatının Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (USD) ...................................... 121 Tablo 79: Kütahya İhracatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı .................................................. 122 Tablo 80: Kütahya İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı ............................................................... 123 Tablo 81: Kütahya İthalatının Gelişimi (Bin USD ve %) ............................................................... 124 Tablo 82: Kütahya İthalatının Ana Sektörler itibariyle Dağılımı (USD) ....................................... 124 Tablo 83: Kütahya İthalatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı ................................................... 125 Tablo 84: Kütahya İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (İlk 20 Ülke) ............................................ 126 Tablo 85: Kütahya Linyit Rezervleri ............................................................................................ 137 Tablo 86: Kütahya’daki Jeotermal Alanlar.................................................................................. 140 Tablo 87: İlin Su Havzaları Kaynakları ......................................................................................... 141 Tablo 88: Kütahya İl Merkezinin Diğer İlçelere ve Önemli Merkezlere Olan Uzaklığı ................ 144 Tablo 89: Seçilmiş Bazı Kara Taşıtlarının Bölge ve Türkiye İle Karşılaştırılması (2012)............... 146 Tablo 90: Kütahya İl Sınırları İçindeki Demiryolu Uzunluğu ....................................................... 146 Tablo 91: Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Kütahya'da Havayolu Taşımacılığı Faaliyetleri (2012) ................................................................................................................................. 148 Tablo 92: Kütahya İlinde Faaliyette Bulunan OSB’lerin Çeşitli Göstergeleri .............................. 150 Tablo 93: OSB’lerde Faaliyette Bulunan Firmaların Dağılımı (2013) .......................................... 152 Tablo 94: Kütahya’da Bulunan Küçük Sanayi Siteleri * (2012) ................................................... 153 Tablo 95: Enerji Hammaddeleri- Linyit Durumu......................................................................... 155 Tablo 96: Yeraltı İşletmeleri İşletilebilir Rezerv Miktarları ......................................................... 156 Tablo 97: 2012 Yılında Termik Santrallerde Üretilen Enerji Miktarı .......................................... 156 Tablo 98: Enerji Hammaddeleri-Bitümlü Şist Durumu ............................................................... 156 Tablo 99: Kütahya İli Sınırları İçerisinde Lisans İzni Verilen HES Projeleri ve Üretim Durumları 157 Tablo 100: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli (Senaryo 1) (EJ)* ................................................................................................................. 159 Tablo 101: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli (Senaryo 2) (EJ) ................................................................................................................... 159 Tablo 102: Kütahya’da Hayvancılıktan Elde Edilebilecek Toplam Biyogaz Potansiyeli .............. 160 Tablo 103: 2010 Yılı Kütahya İli İlçeleri Yıllık Atık Miktarı .......................................................... 161 Tablo 104: Kütahya İli Orman İşletme Müdürlükleri Bazında Orman Biyokütlesi Potansiyeli ... 161 Tablo 105: TR33 Bölgesi Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli .................................................................. 163 Tablo 106: Kütahya İline Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi ........................ 164 Tablo 107: TR33 Bölgesi Güneş Enerji Potansiyeli ..................................................................... 167 Tablo 108: Kütahya ili ve İlçeleri Güneş Enerji Potansiyeli ......................................................... 167 Tablo 109: Devrede Olan Jeotermal Elektrik Üretim Santralleri ................................................ 168 Tablo 110: Kütahya İli Jeotermal Kaynakların Olası Jeotermal Potansiyelleri............................ 169 Tablo 111: TR33 Bölgesindeki İnşa Halindeki Jeotermal Elektrik Santralleri ve Kapasiteleri ..... 170 Tablo 112: Kamu Yatırım Tahsisleri (Cari Fiyatlarla, Bin TL) ....................................................... 170 Tablo 113: 2012 Yılı Kamu Yatırım Harcamalarının Sektörel Dağılımı (Milyon TL)..................... 171 Tablo 114: TR33 Bölgesi ve Kütahya İli İnsani Gelişme Endeksi (2004)...................................... 173 Tablo 115: Düzey 2 Bölgeleri Bazında İnsani Gelişme Endeksi................................................... 174 v Sayfa No Tablo 116: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi ve Yatırıma Katkı Oranı................................. 176 Tablo 117: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi ...................................................................... 177 Tablo 118: Yeni Teşvik Sisteminde Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği .................................. 178 Tablo 119: Bölgesel Teşvik Uygulamalarında Sağlanan Destek Unsurları (2014 Sonrası Yatırımlarda) ....................................................................................................................... 179 Tablo 120: Teşvik Sistemine Göre Büyük Ölçekli Yatırım Konuları ............................................. 181 Tablo 121: Teşvik Sistemine Göre Kütahya’da Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki ..................... 181 Tablo 122: Kütahya’da Stratejik Yatırımların Teşviki .................................................................. 183 Tablo 123: Yatırım Teşviklerine Göre Kütahya’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları .................................................................................. 184 Tablo 124: Kütahya ve Türkiye Geneli 2001–2013 Dönemi Yatırım Teşvik İstatistikleri ............ 186 Tablo 125: Kütahya İli Yatırım Teşviklerinin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı ........................... 186 Tablo 126: 2001–2013 Dönemi İtibarıyla Kütahya İli Yatırım Teşvik İstatistikleri ...................... 187 Tablo 127: Kütahya İli Gelişim Bileşenleri Tablosu ..................................................................... 192 Tablo 128: Performans Analizinde Kullanılan Kriterler .............................................................. 196 Tablo 129: 2005-2011 Dönemi Toplulaştırılmış Sonuçlarına Göre Kriterler Bazında Sektörlerin Sıra Değerleri ................................................................................................... 197 Tablo 130: Her Kriter Bazında En İyi Skor Değerine Göre Sektörler ........................................... 198 Tablo 131: Yıllar İtibariyle Sektörlerin Toplam Skorlarına Göre Sıra Değerleri .......................... 199 Tablo 132: Sektörlerin Yıllar İtibariyle En İyi Skor Değerine Göre Sıralanması........................... 200 Tablo 133: Üçlü Dijitte En İyi Skor Elde Eden Sektörler ve Skorları Sıralaması .......................... 201 Tablo 134: Sektörlerin Performans Kriterlerinden Aldıkları Sıra Değerleri (1 ile 78 Arası) ........ 203 Tablo 135: Türkiye ve Kütahya için İktisadi Faaliyet Kolları Bazında Sabit Sermaye Yatırımları (% Pay) .............................................................................................................. 204 Tablo 136: 2001-2013 Dönemi Türkiye Yatırım Teşvik Belgeleri................................................ 205 Tablo 137: 2001-2013 Dönemi Kütahya Yatırım Teşvik Belgeleri .............................................. 206 Tablo 138: Türkiye ve Kütahya Sektörlere Göre Yatırım Eğilimi ve Kütahya’da Öne Çıkan Sektörlerin Sıralaması......................................................................................................... 207 Tablo 139: Toplulaştırma Sonrası Sektörler ............................................................................... 209 Tablo 140: Sektörlerin Bağlantı Katsayıları................................................................................. 211 Tablo 141: Kütahya İli İçin Girdi-Çıktı Analizi Yardımıyla İncelenecek Sektörler ........................ 213 Tablo 142: Seçilmiş Sektörlerin Bağlantı Katsayıları ve Katma Değer Oranları .......................... 213 Tablo 143: İlgili Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya Sahip İlk 5 Sektör ................................................................................................................ 216 Tablo 144: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları ...................................... 219 Tablo 145: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları ...................................... 222 Tablo 146: Et ve Et Ürünleri Sektörünün Önemli Katsayı Analizi ............................................... 225 Tablo 147: İmalat Sanayi Sektörlerinin Bağlantı Katsayıları ....................................................... 227 Tablo 148: İmalat Sanayi Sektörlerinin Genel Değerlendirmesi................................................. 231 Tablo 149: İmalat Sanayi Kapsamında Analize Tabi Tutulan Sektörlerin (3’lü Düzey) Genel Performans Açısından Sıralanması ve Değerlendirmesi..................................................... 236 vi Sayfa No Tablo 150: Tarım Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi ...................................................................................................... 245 Tablo 151: Madencilik ve Enerji Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi .................................................................................. 246 Tablo 152: İmalat Sanayi Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi ...................................................................................................... 247 Tablo 153: Hizmetler (Turizm, Sağlık ve Depolama) Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi.............................................................. 253 Tablo 154: Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi ................................................ 255 Tablo 155: Önerilen Yatırım Konularının NACE Rev. 2. den I/O Tablosu Kodlarına Dönüşüm Anahtarı .............................................................................................................................. 258 Tablo 156: Önerilen Yatırım Konularının Toplam Kısmî Geri Bağlantı Katsayıları ve Üretimini Tetiklediği İlk Beş Sektör .................................................................................................... 259 vii GRAFİKLER LİSTESİ Sayfa No Grafik 1: Kütahya Nüfus Piramidi (2012) ...................................................................................... 35 Grafik 2: Türkiye Nüfus Piramidi (2012) ....................................................................................... 35 Grafik 3: Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (2012) .......................................................... 40 Grafik 3: İstihdamın Sektörel Dağılımı (2011) .............................................................................. 45 Grafik 5: İl Tarım Arazisinin Kullanıma Göre Dağılımı (%) ............................................................ 54 Grafik 6: Tarımsal İşletme Sayısının Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı (Dekar, %) ...................... 57 Grafik 7: Kütahya Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı (%) .......................................................... 59 Grafik 8: Türkiye ve İl Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (Bin TL) ............................................... 61 Grafik 9: Hayvansal Ürünler Üretim Değerinin Gelişimi ............................................................... 68 Grafik 10: Sanayi Firmalarının İlçelere Göre Dağılımı................................................................... 77 Grafik 11: Sanayi Sektörü Firmalarının Hukuki Yapıları ................................................................ 77 Grafik 12: Firmaların Faaliyete Geçme Dönemleri ....................................................................... 78 Grafik 13: Ürün Yapısına Göre Firmaların Dağılımı ...................................................................... 79 Grafik 14: Firmaların Teknoloji Düzeyleri ..................................................................................... 80 Grafik 15: Üretim Yöntemine Göre Firmaların Dağılımı ............................................................... 80 Grafik 16: Kapasite Kullanım Düzeyine Göre Firmaların Dağılımı ................................................ 81 Grafik 17: Marka Kullanımlarına Göre Firmaların Dağılımı .......................................................... 81 Grafik 18: İhracat Durumlarına Göre Firmaların Dağılımı ............................................................ 82 Grafik 19: Bölge İçi Tüm Ürünler Nakliye Hacimleri ................................................................... 102 Grafik 20: Kütahya İli Güneşlenme Süreleri (Saat) ..................................................................... 166 Grafik 21: Kütahya’da PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji (KWh-Yıl) .......................................... 166 HARİTALAR LİSTESİ Sayfa No Harita 1: Kütahya İdari İl Haritası ................................................................................................ 23 Harita 2: Kütahya Fiziki İl Haritası................................................................................................. 26 Harita 3: Bölgede Yer Alan Lojistik Projeler................................................................................ 102 Harita 4: TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi ..................................................................................... 103 Harita 5: Yoncalı Termal Tesislerinin Yerleşim Planı .................................................................. 110 Harita 6: Yoncalı Termal Kent Projesi ......................................................................................... 111 Harita 7: Kütahya İli Maden Haritası .......................................................................................... 132 Harita 8: Kütahya İli Karayolları Ulaşım Ağı Haritası................................................................... 145 Harita 9: Hızlı Tren Ulaşım Ağı .................................................................................................... 147 Harita 10: Kütahya İli Rüzgâr Kaynak Bilgileri Haritası (Rüzgâr Hız Dağılımı 50 metre) ............. 163 Harita 11: Rüzgâr Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar Haritası ................................................... 164 Harita 12: Kütahya Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası .................................................................. 165 viii YÖNETİCİ ÖZETİ Yedi bin yıllık bir geçmişe sahip olan Kütahya, topraklarında barındırdığı uygarlıklara ait çok zengin bir kültürel mirasın da sahibidir. Seramikleriyle ünlü Hititlerin, Friglerin, heykeltıraşlıklarıyla ünlü Roma ve Bizanslıların, mimari ve diğer sanat dallarında ilerlemiş Selçuklu, Germiyanlı ve Osmanlıların birikimini taşıyan il, bu tarihi sürecin her devresinde önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuştur. Ege Bölgesi’ni İç Anadolu Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı niteliğinde olan Kütahya, pek çok tarihi alan, tarihi eser, müze ve doğal güzelliğe sahip olmakla birlikte, volkanik hareketler, çökmeler ve fay oluşumları nedeniyle yeraltı sıcak suları bakımından da güçlü bir potansiyele sahiptir. Kütahya, Türkiye ortalamasının üzerinde ormanlık alana sahiptir. 12,014 km²’lik yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1.5’ini kaplayan Kütahya ilinde ortalama yükselti 1,200 metredir. Dağların ve platoların ağırlıkta olduğu ilde yeryüzü şekillerinin %57.5’ini dağlar, %11’ini ovalar, %31.5’ini platolar oluşturmaktadır. Metropollere eşit uzaklıktadır. Kütahya, Batı Anadolu’nun tam merkezinde yer almakta ve İstanbul, İzmir, Antalya ve Ankara gibi büyük nüfusa ve uluslararası bağlantıya sahip merkezlere hemen hemen eşit bir mesafede bulunmaktadır. Zengin yeraltı sıcak su kaynakları bulunmaktadır. Kütahya’nın Jeolojik bakımdan oluşumu çok eskilere dayanmaktadır. Bu oluşumda fay hatlarının bir sonucu olarak, il yeraltı sıcak suları bakımından güçlü bir potansiyele sahiptir. Geniş bir bitki örtüsü çeşitliliğine sahiptir. İl genelinde milli parklar ve tabiatı koruma alanları bulunmaktadır. Bu alanlarda çok sayıda bitki türü ve hayvan yaşamaktadır. İlde yer alan doğal bitki örtüsü Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinin bitki örtülerinin üçünün de özelliklerini taşımaktadır. Nüfus açısından Türkiye içindeki göreli önemini yitirmektedir. Kütahya, nüfus büyüklüğü bakımından 1927 yılında Türkiye’nin 11’inci büyük ili konumunda iken, 2000 yılında 34. sıraya, 2012 yılında ise 36. sıraya düşmüştür. Adrese Dayalı 1 Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2012 yılı sonuçlarına göre 573,421 olan il nüfusu, ülke nüfusunun yaklaşık olarak %0.8’ini oluşturmaktadır. Nüfus artış hızı değişkenlik göstermektedir. Kütahya’da yıllık nüfus artış hızı 2000’li yıllara kadar pozitif seyrederken 2000’li yıllardan itibaren negatif değerler de almaya başlamıştır. Bu değişimde, Türkiye’nin idari bölünüşündeki değişikliğin de etkisi olduğu düşünülmektedir. 2000 yılında ‰12.8 olan il nüfus artış hızı yıllar içinde iniş çıkışlar göstermiş, 2008’de ‰-31.4’e, 2011’de ‰45.4’e geriledikten sonra, 2012 yılında ‰16.1 olarak gerçekleşmiştir. Nüfus yoğunluğu Türkiye’nin yarısı kadardır. Kütahya’da 2012 yılı itibariyle nüfus yoğunluğu (kilometre kareye düşen nüfus) yaklaşık 48 kişidir. Türkiye nüfus yoğunluğunun 98 kişi/km2 olduğu dikkate alındığında, Kütahya’nın çok yoğun olmayan bir yerleşim yapısına sahip olduğu görülmektedir. İlin şehirleşme oranı TR33 bölgesinin gerisinde, Türkiye’nin üzerindedir. TR33 Bölgesi’ndeki illere bakıldığında, 2012 yılı itibarıyla Kütahya ili, toplam nüfus ve şehirleşme oranı açısından dört il arasında üçüncü sırada, nüfus yoğunluğu açısından ise dördüncü sırada yer almaktadır. Kütahya ili, Türkiye genelinde ise, şehirleşme oranı açısından 81 il arasında 39. sırada, nüfus yoğunluğu açısından 57. sırada, yıllık nüfus artış hızı açısından (2012 yılı itibarıyla-‰16.1) ise 17. sırada bulunmaktadır. Gelecek dönemde nüfus erozyonu tahmin edilmektedir. 2023 yılında Türkiye nüfusunun 84.2 milyon kişiye ulaşacağı tahmin edilirken, Kütahya nüfusunun 573,421 kişiden 565,664 kişiye gerileyeceği tahmin edilmektedir. Türkiye ortalamasına göre daha yaşlı nüfusa sahiptir. Türkiye genelinde olduğu gibi, Kütahya’da da öğrenim çağındaki genç yaş grubu ve çalışma çağındaki gruplar nüfusun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Genel olarak, Kütahya ili nüfusunun Türkiye’ye kıyasla biraz daha yaşlı bir nüfusa sahip olduğu söylenebilir. Kütahya’da yaş bağımlılık oranı (42.3) Türkiye değerinin (48) altındadır. 2 Şehirleşme oranı gelişimi yeterli düzeyde değildir. İl nüfusunun %65.4’ünün şehirlerde, %34.6’sının köy ve beldelerde yaşadığı görülmektedir. Türkiye genelinde ve Kütahya’da nüfusun şehir ve köy dağılımında, dağılımın zamanla şehir lehine trend izlediği görülmektedir. Ancak bu göreli değişime rağmen Kütahya, Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının oldukça altında şehirleşme oranına sahiptir. Eğitimli nüfus ilden göç etmektedir. Kütahya ili, 2011 yılına kadar hızlı göç veren bir il durumundayken, 2012 yılında, ‰6.73 oranında göç alan bir il haline gelmiştir. Genel olarak TR33 Bölgesinden ve Kütahya’dan göç edenlerin arasında lise ve üzeri eğitime sahip olanların payının yüksek olduğu görülmektedir. Okuryazarlık oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. 2012 yılı Nüfus Sayımı Sonuçlarına göre; 6 yaş ve üzeri nüfusun okuma-yazma oranı %96.6 olan Kütahya’da, kadın nüfusun okuma-yazma oranı %94.8, erkek nüfusun okumayazma oranı %98.4’tür. Kütahya ili, toplam okur-yazarlık oranı bakımından %95.1 olan Türkiye okur-yazarlık ortalamasının üzerinde bir performans sergilemektedir. Orta öğretimden yüksek öğrenime geçişte sorun bulunmaktadır. Kütahya ilinde, ilkokul mezun oranı Türkiye’den, lise mezun oranı ise diğer Bölge illerinden ve Türkiye’den daha yüksek iken, yükseköğretim mezun oranı genel olarak Bölge illerinin ve Türkiye’nin oldukça altında bulunmaktadır. Bu durum, yükseköğretime geçişte ilde önemli bir sorun olduğunu göstermektedir. Yüksek öğrenim oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Üniversite Kütahya ili, genel olarak eğitim göstergelerinin çoğunda, Türkiye ortalamalarına yakın ya da daha iyi konumda bulunmaktadır. Belirtildiği gibi, eğitim açısından ildeki en önemli sorun, yüksekokul ya da fakülte mezunu nüfusun toplam nüfusa oranının, Türkiye, TR3 Bölgesi ve TR33 Bölgesi ortalamasının altında bulunmasıdır. İlk ve orta öğretimde okullaşma oranı yüksek düzeydedir. Kütahya’da eğitimöğretim çağındaki nüfusun okullaşma oranı (2012 yılı), ilkokulda %99.08, 3 ortaokulda %95.79 ve lisede %84.79’dur. Lisede, Türkiye genelinde olduğu gibi, Kütahya’da da kadın nüfusun okullaşma oranı erkek nüfusun gerisinde kalmaktadır. Kişi başına eğitim göstergeleri açısından Türkiye ortalamasından daha iyi konumdadır. Kütahya ili, öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, derslik başına düşen öğrenci sayıları ve okul başına düşen öğrenci sayıları bakımından, genel olarak Türkiye ortalamalarına göre daha iyi durumda görünmektedir. İlde tek üniversite bulunmaktadır. Kütahya’da, yükseköğretim alanında faaliyette bulunan tek üniversite Dumlupınar Üniversitesi’dir. Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya il merkezinde iki yerleşkede, 11 ilçede de ayrı bina ve yerleşke alanlarında, toplam 346,313 m²'lik fiziki ve 7,541,371 m²'lik açık alanda hizmet vermektedir. Üniversite bünyesinde, 2013-2014 öğretim yılında, 17,604 ön lisans, 25,258 lisans ve 3,359 lisansüstü olmak üzere toplam 46,221 öğrenci bulunmaktadır. İşsizlik oranı TR33, Ege Bölgesi ve Türkiye genelinin altındadır. İl bazında yayınlanan en son verilere göre, 2012 yılı itibariyle Kütahya’da istihdam oranı %50.4, işsizlik oranı %4.2 ve işgücüne katılma oranı %52.6 olarak gerçekleşmiştir. Kütahya ili, istihdam oranında, Ege Bölgesi ve Türkiye’ye göre daha iyi performans sergilerken, işsizlik oranında TR33 Bölgesinden de daha iyi bir durum sergilemiş, işgücüne katılma oranında ise sadece Türkiye geneli ortalamasının üzerine çıkabilmiştir. Nüfusun sosyal güvenlik kapsanma oranı açısından Türkiye’nin üzerindedir. Kütahya’da, 573,421 olan nüfusun %88.9’una tekabül eden 509,918 kişi sosyal güvenlik kapsamındadır. Türkiye’de sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun oranı ise %82.7’dir. İstihdamda ilk sırayı tarım sektörü almaktadır. 2011 yılı verilerine göre; Kütahya’da istihdam içerisinde tarım sektörünün %39 pay ile birinci sırayı aldığı, hizmetler sektörünün payının %35.3 ve sanayinin payının ise %25.7 düzeyinde 4 olduğu görülmektedir. Kütahya ilinin toplam Türkiye istihdamından aldığı pay %0.8 olup, bu oran ile Kütahya 81 il arasında 34. sırada bulunmaktadır. İktisadi faaaliyetlerde işyeri sayısı açısından ilk sırayı ticaret almaktadır. Kütahya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından yapılan İşgücü Piyasası Analizi Raporu’na (2013) göre; ildeki her 100 işyerinin %27.7’si ticaret sektöründedir. Bu sektörü %26.3 ile imalat ve %14.1 ile inşaat sektörü takip etmektedir. Dördüncü sırada %6.9 pay ile Konaklama ve Yiyecek Faaliyetleri yer almaktadır. Kişi başına doktor sayısı Türkiye ortalamasının da altındadır. Yüz bin kişi başına hastane yatak sayısı Kütahya’da 299 olup, 265 olan Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ancak, doktor başına düşen nüfusa bakıldığında, Kütahya ili 948 kişi ile Türkiye geneline göre (583) oldukça kötü durumdadır. Türkiye ile kıyaslandığında ildeki sağlık hizmetleri yeterli düzeyde görünmemektedir. Bölge genelinde ve Kütahya’da bebek ölüm hızı ülke ortalamasının üzerindedir. Bu doğrultuda ildeki sağlık hizmetlerinin ülke geneliyle kıyaslandığında yeterli düzeyde ya da nitelikte olmadığı sonucu çıkarılabilir. Tarım arazilerinin parçalanması tarımsal hasılayı olumsuz etkilemektedir. Kütahya ilinde tarım, geleneksel bir yapıya sahiptir. Miras hukukundan kaynaklanan arazilerin parçalanmasıyla parseller giderek küçülmektedir. Aile işletmeciliği olarak yapılan tarım faaliyetlerinde, işçilik maliyetleri düşük olsa da, işletme arazilerinin küçük ve dağınık olması, verimliliğin düşük olmasına, üretim maliyetlerinin yüksek olmasına, kişi başına düşen gelirin kırsal alanda düşmesine neden olmaktadır. Kütahya’da da tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi de düşüktür. Tarımsal hasıla içinde en önemli payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü almaktadır. 1987 yılı itibarıyla cari fiyatlarla 125 milyar TL olan Kütahya ili tarımsal hasılası, 1987- 2001 döneminde yaklaşık olarak 1,487 kat artarak 2001 yılında 185,928 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Aynı dönemde ülke tarımsal 5 hasılası 1,616 kat, Bölge tarımsal hasılası ise 1,378 kat artış göstermiştir. İl tarımsal hasılası içinde en yüksek payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü almaktadır. Tarım sektörünün il hasılası içindeki payı düşmektedir. İl ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün payının giderek düştüğü görülmektedir. 1987 yılında il hasılasından %16.2 oranında pay alan tarım sektörü, 1995 yılında bu payını %19’a kadar yükseltmiş, ancak 2000 yılında %16.1’e düşen pay, 2001 yılında %12.9 olarak gerçekleşmiştir. Kütahya, tarımsal hasıla açısından 81 il içinde 45. dir. Türkiye toplam tarımsal hasılası içinde ise 1987 yılında yaklaşık %1 olan Kütahya’nın payının, 1995 yılında %1.1’e yükseldiği, 2001 yılında ise tekrar %0.9’a düştüğü görülmektedir. Kütahya ili, 2001 yılı itibarıyla, Türkiye tarım sektörü hasılası içerisinden aldığı pay ile tüm iller arasında 45. sırada yer almıştır. Tarım alanlarının toplam alana oranı Türkiye ortalamasına eşittir. Türkiye genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30 iken, bu oran TR33 Bölgesinde %35, Kütahya’da ise %29’dur. İldeki 346,354 hektarlık tarım arazisinin %75.8 gibi büyük bir bölümü tarla arazisi şeklinde kullanılmaktadır. Sebzelik alanlar, toplam tarla arazisinin sadece %1.7’sini, meyvelik alanlar ise %2.5’ini kaplamaktadır. Kütahya ili, TR33 Bölgesinin toplam tarım alanından %21.3 oranında pay alırken, Türkiye toplam tarım alanından %1.3 oranında pay alabilmektedir. En büyük tarım alanı, Merkez ilçeye aittir. İlde, Merkez ilçeden (%21.7) sonra en çok tarım alanına sahip ilçeler, %14.7 pay ile Simav, %13.7 pay ile Tavşanlı ve %11.1 pay ile Gediz ilçeleridir. Yine, ildeki toplam tarla alanından en fazla pay alan ilçeler de Merkez ilçeden (%24.2) sonra, Simav (%14.9), Gediz (%12.3) ve Tavşanlı (%11.9) ilçeleridir. Ortalama tarım arazisi büyüklüğü Türkiyeninkinden küçüktür. İl tarımına küçük işletmeler egemendir. Tarımsal işletmeler arasında, arazi büyüklüğü açısından en büyük grubu, 20-49 dekar arazi büyüklüğüne sahip tarımsal işletmeler oluşturmaktadır. Kütahya’da, 500 dekardan daha büyük arazi genişliğine sahip 6 tarımsal işletme bulunmamaktadır. 2001 Genel Tarım Sayımı geçici sonuçlarına göre, ortalama arazi büyüklüğü Türkiye genelinde 60 dekar, Ege Bölgesinde 44 dekar iken, Kütahya’da 46 dekardır. Arazi toplulaştırması önemli bir yarar sağlayacaktır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan ilçelerde tarımsal uygulamalar geleneksel metotlara dayanmaktadır. Kütahya İlinde 124,000 hektar alanda Arazi Toplulaştırması planlanmaktadır. Bitkisel üretim değeri yeterli düzeyde değildir. 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değeri elde edilmiş olup bunun %39.3’ünü bitkisel ürünler üretimi oluşturmaktadır (654.2 milyon TL). Bu oran TR33 Bölgesinde %49.1, TR3 Ege Bölgesinde %54.6 ve Türkiye genelinde de %43.8’dir. Bu oranlara bakıldığında, Kütahya’da, tarımsal üretim içerisinde bitkisel üretim faaliyetinin zayıf olduğu söylenebilmektedir. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde gerçekleşen bitkisel üretim değeri Türkiye genelinin ise %0.74’ünü oluşturmaktadır. Kütahya ili bitkisel ürünler üretiminde kişi başına düşen değerler, hem TR33 Bölgesi hem de Türkiye ortalamasının altındadır. Tarla bitkilerinde en önemli pay tahıllardadır. Tarla bitkileri arasında tahılların payı %40’dır. Diğer önemli ürün grupları ise %26 pay ile yem bitkileri ve %24 pay ile endüstri bitkileridir. İlde üretilen başlıca tarla ürünleri buğday, çavdar, arpa, şeker pancarı, mısır ve kuru baklagillerdir. Sebzelerden domates, salatalık, kavun ve pırasa meyvelerden ise kiraz, vişne, üzüm, armut ve kestane önemli katkı sağlayan ürünler olarak göze çarpmaktadır. Ülke genelinde bitkisel üretim değeri açısından Kütahya 25. sıradadır. İklim koşullarıın da olumsuz etkisiyle tarımsal verim oranları düşüktür. İklim koşullarının tarıma çok fazla elverişli olmadığı ilde, verim oranları da beklendiği gibi düşük olmaktadır. Bu noktada çiftçilerin geleneksel tarım uygulamaları yerine modern araçları ve sistemleri kullanmaları gerekmektedir. 7 Hayvansal ürünler üretim faaliyetinin payı Türkiye ortalamasının yarısından azdır. 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değerinin %11.8’i (196.5 milyon TL) hayvansal ürünler üretimine ait bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %9, TR3 Ege Bölgesinde %10, Türkiye genelinde ise %24.6’dır. Bu oranlara bakıldığında, genel olarak Ege Bölgesinde ve dolayısıyla da Kütahya’da hayvansal ürünler üretim faaliyetinin oldukça zayıf kalmış olduğu söylenebilmektedir. Kişi başına hayvansal üretim değeri, Türkiye genelinde 652 Bin TL iken, TR33 Bölgesinde 316 Bin TL, Kütahya ilinde ise 343 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Tarımsal üretim içinde en önemli pay canlı hayvan yetiştiriciliğine aiittir. 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değerinin %48.9 gibi çok büyük bir bölümü (816 milyon TL) canlı hayvan üretimine ait bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %42, TR3 Ege Bölgesinde %35.4, Türkiye genelinde ise %31.7’dir. Kişi başına canlı hayvanlar üretim değeri, Türkiye genelinde 840 Bin TL iken, bu rakam TR33 Bölgesinde 1,476 Bin TL, Kütahya ilinde ise 1,422 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Bu oranlara ve rakamlara bakıldığında Kütahya’da, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Türkiye genel ortalamasına göre canlı hayvan üretim faaliyetinin gelişmiş olduğunu söylemek mümkündür. İlde yerli hayvan kullanımı azaltılarak kültür ve kültür melezi hayvanlar çoğaltılmaktadır. Türkiye sığır varlığının yaklaşık yüzde 1’i Kütahya’da bulunurken, Kütahya sığır varlığının %72.4’ü Merkez ilçe, Tavşanlı, Simav, Altıntaş ve Gediz ilçelerinde bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı bakımından ise Merkez ilçe ve Simav ilçesi ön planda yer almaktadır. İlde üretilen süt miktarı, Türkiye geneli süt üretiminin %1.4’ünü oluşturmaktadır. İlde üretilen et miktarı, Türkiye et üretiminin yaklaşık %1’i dolayındadır. Kütahya ili, TR33 Bölgesinden süt üretiminde %21.9, kırmızı et üretiminde %13.9, yumurta üretiminde ise %1.7 oranında pay almaktadır. 8 Kütahya’da yaşayan insanlar genellikle ücretli olarak çalışmak istemektedirler. Kütahya’da toplam 23,508 gelir vergisi mükellefi, 3,111 kurumlar vergisi mükellefi bulunmaktadır. Faal nüfusun %5.3’ü ticaretle uğraşmaktadır. Kütahya, konumu itibariyle yurtiçi ulaşım ağı açısından önemli bir kavşak noktasında olmasına rağmen tesis yokluğu nedeniyle yol ticaretinden yeterince istifade edememektedir. Son yıllarda ise Dumlupınar Üniversitesinde öğrenim gören öğrenci sayısı ile ildeki askeri birliklerdeki asker ve personel sayılarının ve Kütahya’ya gelen ziyaretçi sayısının artması bu kesimlere yönelik hizmet sunan işyerlerini (yurt, pansiyon. kafe ve pastane, lokanta, hediyelik eşya satış yeri vb) ve bu işyerlerinin gerçekleştirdiği ticareti olumlu yönde etkilemiştir. Demiryolu aracılığıyla yapılan yük taşımacılığı incelendiğinde, bölgeden yapılan toplam yük taşımacılığının %77’sinin Kütahya’dan yapıldığı görülmektedir. Kütahya ili, coğrafi erişilebilirlik endeksi açısından 81 il arasında 34. sırada bulunmaktadır. Kütahya ili, nüfus merkezlerine erişilebilirlik endeksi açısından ise 81 il arasında 15. sırada yer almaktadır. Kütahya topraklarının %52’si ormanlarla kaplı olduğu için her köşesi zengin doğa güzelliklerine sahiptir. Bu güzelliklerin güçlü bir çevre bilinciyle korunması, günü birlik olduğu kadar uzun süreli dinlenme ve kamp imkânları için de faydalanılabilmesi çok önemlidir. Kütahya ili, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından "Marka Şehirler Projesi” kapsamına alınmıştır. 7 Termal Turizm Merkezi ile Türkiye’nin en zengin termal kaynaklarına sahip olan Kütahya, romatizmadan felç hastalıklarına, kadın hastalıklarından sinirsel rahatsızlıklara kadar bir dizi hastalığa derman olan termal suları ile yerli ve yabancı turistlere şifa dağıtmaktadır. Kütahya ilinde bulunan kaplıcaların birçoğu Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Kütahya’nın termal turizm merkezlerindeki yatak kapasiteleri Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca hedeflenen düzeye henüz erişmemiştir. 9 Turizm işletme belgeli tesis sayısı yetersizdir. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde 9 adet Turizm İşletme Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam oda sayısı 548, yatak sayısı ise 1,107’dir. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin sadece %0.7’si Kütahya ilinde bulunmaktadır. Kütahya ilinde 77 adet Belediye Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam oda sayısı 2,350, yatak sayısı ise 6,376’dır. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin sadece %3.8’i Kütahya ilinde bulunmaktadır. İlde sadece bir adet 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Kütahya iline gelen turistlerin daha çok sırasıyla Merkez İlçe, Simav, Emet ve Tavşanlı’ya ziyarette bulunduğu görülmektedir. En fazla gecelemeler Simav, Emet, Merkez İlçe ve Tavşanlı’da olup, ortalama kalış süresi bakımından Simav ve Emet öne çıkmaktadır. Tesislerin doluluk oranlarında Tavşanlı ve Emet dikkat çekmektedir. İlde Emet’te bulunan termal otel dışında 5 yıldızlı tesis bulunmamaktadır. Geliştirilebilecek önemli bir turizm potansiyeli mevcuttur. Turizm sektörü açısından genel olarak değerlendirildiğinde, zengin tarihi ve kültürel varlıkları ile doğal kaynak potansiyeline sahip olması açısından Kütahya ilinin oldukça avantajlı olduğu söylenebilir. Turizm altyapısının geliştirilebilmesi için; doğal çevrenin geliştirilerek rekreasyon turizminde kullanılması, tarih ve kültür varlıklarının korunması ve kültür turizminde daha etkin değerlendirilmesi, insan kaynaklarının geliştirilmesine eğitim yönelik, ve kültür altyapı, düzeylerinin plan-proje yükseltilmesi, gereksiniminin, turizmin nitelik ve önceliklerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bankacılık göstergelerinin tamamında Kütahya, Türkiye ortalamasının altındadır. Kütahya’da 2012 yılı sonu itibarıyla 14 ayrı banka, 55 banka şubesi ile bankacılık faaliyetinde bulunmaktadır. Şube başına düşen ortalama mevduat ilde 29 milyon TL iken, Türkiye’de 71 milyon TL düzeyindedir. İlde şube başına ortalama kredi tutarı yaklaşık 42 milyon TL iken Türkiye’de 71 milyon TL’dir. Kütahya ili, Türkiye’de kullandırılan toplam kredilerden %0.32 pay alırken, toplam mevduattan ise ancak %0.22 oranında pay alabilmektedir. 2012 yılı itibariyle Kütahya ilinde kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 2,803 10 TL ve 4,001 TL iken, Türkiye’de kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 9,576 TL ve 9,532 TL düzeyindedir. Kütahya orta gelişmişlik grubunda bulunmaktadır. Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011) çalışmasına göre, 2011 yılı itibariyle Kütahya, iller arası sıralamada 0.0198 endeks değeri ile 38’inci sırada yer almaktadır. Kütahya bu endeks değeri ile Orta Gelişmişlik Grubu (Ortalamaya Yakın Düşük, 0,16 > Endeks Değeri> -0,24) içerisinde bulunmaktadır. (Kütahya, 2003 yılı çalışmasında -0,20684 endeks değeri ile 40’ıncı sırada yer almaktaydı). Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerimizden biridir. İlde, önemli metalik maden ve endüstiyel hammadde kaynakları ile linyit oluşumları bulunmaktadır. Bunlar başta bor ve kaolen olmak üzere gümüş, krom, alunit, antimuan, bakır-kurşun-çinko, demir, manganez, manyezit, çimento hammaddeleri, feldispat, jips, florit ve kum-çakıl olarak sayılabilir. Kütahya’daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup, Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Kütahya ili jeotermal alanlar bakımından da ülkemizde zengin potansiyele sahip illerimizdendir. Enerji hammaddelerine yönelik yapılan çalışmalar sonucunda ilde sıcaklığı 30ºC’nin üzerinde olan 11 adet jeotermal alan ortaya çıkarılmıştır. Kütahya büyük metropollere ve limanlara olan uzaklığı ile taşımacılık ve lojistik anlamda önemli bir noktada yer almaktadır. Kütahya ili, Batı Anadolu’daki en önemli karayolları bağlantı noktalarından birisidir. Kütahya konum olarak ayrıca Türkiye’nin doğusundan ve iç bölgelerinden gelen yüklerin lojistik merkezlerde (Alayunt lojistik merkezinde) toplanıp Bandırma üzerinden Avrupa’ya uygun maliyet ve sürede taşınmasını amaçlayan BALO A.Ş (Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonları A.Ş.) içerisinde yer almaktadır. Bölgede yük taşımacılığında demiryollarından en fazla yararlanan il Kütahya’dır. Bursa hariç, Kütahya ve komşularının hepsinden demiryolu hattı 11 geçmektedir. Yolcu taşımacılığında da Manisa’dan sonra en fazla yolcu taşınan ikinci il Kütahya’dır. 2012 sonunda faaliyete başlayan Zafer Havaalanı, Türkiye’nin ilk bölgesel havaalanıdır. Afyon, Uşak ve Kütahya'daki hava trafiğini tek bir merkezde toplayan Kütahya-Afyon-Uşak Zafer Havaalanı Türkiye'nin ilk bölgesel havaalanıdır. 2012 sonunda faaliyete başlayan Zafer Havaalanı, 2 milyon yolcu kapasiteli olacak şekilde inşa edilmiştir. Zafer Havalimanının, Kütahya’nın termal turizm, kültür ve tarih turizmine olumlu etkileri olabileceği gibi, ayrıca ilin sanayi ve ticaret alanındaki faaliyetlerine de büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Kentsel atıklar ve özellikle de orman atıkları da düşünüldüğünde, Kütahya ili biyokütle enerjisi açısından oldukça avantajlı görünmektedir. Bitkisel kaynaklı olarak Kütahya’da, bir senaryoya göre 1,233,809,200 EJ, başka bir senaryoya göre de 190,023,219 EJ biyokütle enerjisi üretmek mümkündür. Hayvansal atıklara bağlı olarak da ilde toplam 30,947,796 m³ biyokütle enerjisi üretilebileceği iddia edilmektedir. Rüzgar potansiyeli açısından Gediz ve Simav ilçeleri öne çıkmaktadır. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan REPA (Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası)’ya göre, Kütahya’nın rüzgar enerjisi üretme kapasitesi 190.16 MW’dir. Diğer Bölge illeriyle karşılaştırıldığında, bu, oldukça düşük bir kapasitedir. Güneş enerjisi potansiyeli açısından Dumlupınar ve Altıntaş ilçeleri öne çıkmaktadır. Güneş enerjisi potansiyel atlasına göre, Kütahya’nın güney bölgesi radyasyon değerleri açısından güneş enerjisi üretimine uygun alanlar olarak belirlenmiştir. Kütahya ili 1,513 kWh/m² olan güneş enerjisi toplam radyasyon değeri ile Türkiye ortalaması ve bölge ortalamasına çok yakın olmakla birlikte, bu değerin altındadır. Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. Kütahya’da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide, Muratdağı, Yoncalı, Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane olmak üzere 8 12 jeotermal saha bulunmaktadır. Kütahya’daki jeotermal kaynakların olası jeotermal enerji üretim potansiyeli 355 MWt’tır. TR33 bölgesinde, Manisa ve Kütahya illeri sınırları içerisinde, üretim lisansına sahip ve inşa halinde olan veya yatırım çalışmaları devam eden beş jeotermal elektrik santrali tesisi bulunmaktadır. Kütahya-Simav’da 30 MWt’lık bir üretim tesisi yatırım aşamasındadır. Madencilik en fazla yatırım yapılan alandır. Kütahya ili, 2003 yılında toplam kamu yatırımlarından %0.28 gibi oldukça düşük düzeyde pay alırken, bu payını 2012 yılında %0.60’a çıkarmıştır. 2012 yılında Türkiye genelinde en fazla yatırım ulaştırma/haberleşme sektörüne (%31.2) yapılırken, Kütahya’da %19.9 pay ile en fazla yatırım madencilik sektörüne yapılmıştır. Kütahya’da kamu yatırım harcamalarından görece önemli pay alan diğer sektörler, %18.4 ile enerji, %18 ile eğitim ve %16.9 ile konut sektörleridir. Kütahya sektörü ana sektörler itibariyle incelendiğinde sanayi ürünlerinin ihracata konu olduğu, tarım ürünlerinin ise önemsiz düzeyde olduğu izlenmektedir. Sanayi ürünlerinin ihracatında 2013 yılı itibariyle %5 düzeyinde madencilik, %95 düzeyinde ise imalat sanayi ürünleri yer almıştır. Aynı yıl imalat sanayi ihracatının %75’i metalik olmayan diğer mineral ürünler sektöründen yapılmıştır. Kütahya ihracatında İngiltere, ABD, İtalya, Almanya, Fransa ve Rusya Federasyonu ilk sıralarda yer almaktadır. Elektrik enerjisi tüketimi Türkiye ortalamasının üzerinde bir oranda artmaktadır. Türkiye toplam elektrik kullanımı içerisinde Kütahya’nın payı 2002 yılında %0.58 iken 2011 yılı itibariyle %0.71 olmuştur. Aynı dönemde Türkiye’nin elektrik tüketimi %81, TR33 Bölgesi’nin %104, Kütahya’nın ise %123 oranında artış göstermiştir Sanayi şirketleri genellikle küçük ve profesyonel yönetici çalıştırmayan işletmelerdir. Kütahya’da sanayi sektöründeki firmalar daha çok limited şirket statüsünde ve aile şirketi görünümündedir. Profesyonel yönetici istihdamı oldukça düşüktür. Firmaların büyük çoğunluğu düşük ve orta-düşük teknoloji 13 sınıfına giren ürünleri üretmektedirler. Satışlar ağırlıklı olarak yurtiçi pazara yönelik yapılmaktadır. 2013 yılı itibariyle, firmaların yarıdan fazlası üretim kapasitelerini etkin kullanmıştır. Firmaların yarıdan fazlası devletin sunduğu hibe ve teşvik benzeri desteklerden henüz yararlanmamıştır. İlde yarattığı istihdam açısından sanayi sektöründe mineral ürünler sektörü ilk sıradadır. İl sanayi büyüklüğü (istihdam büyüklüğüne göre) Türkiye sanayiinin %1.07’sine tekabül etmektedir. Sanayi sektöründe (istihdam büyüklüğüne göre) mineral ürünler %34.7, kömür ve linyitin çıkartılması %12.7, gıda ürünleri %8.3’lük paya sahiptir. Kütahya ilinin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri ve ayrıca yeni teşvik sistemindeki sektörel ve bölgesel teşvikler dikkate alındığında, temel olarak dört ana sektör çerçevesinde gelişme potansiyelinin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu sektörel gelişme eksenleri Tarım, İmalat Sanayi, Turizm ve Yenilenebilir Enerjidir. Kütahya için önerilen yatırım konularının tespitinde öncelikle ilin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri dikkate alınmakla birlikte, imalat sanayine ilişkin yatırım önerilerinin belirlenmesinde farklı teknikler de kullanılmıştır. Bu tekniklerin başında sektörel yatırım eğilimleri; kümelenme analizleri sonucunda öne çıkan ve yükselme potansiyeli gösteren imalat sanayi sektörleri; sektörel performans; sektörlerin üretim yapısı ve sektörlerarası etkileşim kriterlerini dikkate alan girdi-çıktı analizleri gelmektedir. Kütahya ilinin iktisadi yapısı ile Türkiye’nin iktisadi yapısı arasındaki benzeşme ve/veya farklılıkların tespit edilmesinin yanı sıra, ilde öne çıkan ve üretimde ağırlık kazanan sektörlerin belirlenmesi açısından sabit sermaye yatırımları da sektörler itibarıyla analiz edilmiştir. Tespit edilen yatırım konularının değerlendirilmesinde ise “Kuruluş Yeri Faktörleri” analizi kullanılmıştır. Değerlendirmede, tarım, sanayi ve turizmlojistik sektörüne yönelik olmak üzere üç ayrı değerlendirme kriteri uygulanmıştır. Yörenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve potansiyel gelişme 14 eksenleri dikkate alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması ve 3’lü dijit bazında belirlenen 43 yatırım konusunun kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi neticesinde; faaliyet alanlarının 30'u A grubunda (rekabetçi olabilecek), 13’ü ise B grubunda (daha sınırlı rekabet imkânına sahip) yer almaktadır. Buradaki “A” grubu; “AA”, “BA”, “CA” ve ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “A” grubunun toplamını, “B” grubu ise “AB”, “BB”, “CB” ve yine ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “B” grubunun toplamını ifade etmektedir. A grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında; Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (AA notuna sahip faaliyet alanları) 10 yatırım konusu, Performans değerlemesinden B, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (BA notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu, Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (CA notuna sahip faaliyet alanları) 1 yatırım konusu, Gerek imalat sanayi dışında yer aldığı gerekse de performans değerlemesi yapılamadığı için performans notu bulunmayan, ancak kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (A notuna sahip faaliyet alanları) 14 yatırım konusu bulunmaktadır. B grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında; Performans değerlemesinden A, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (AB notuna sahip faaliyet alanları) 6 yatırım konusu, Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (BB notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu, Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (CB notuna sahip faaliyet alanları) 2 yatırım konusu bulunmaktadır. Önerilen yatırım konularının değerlendirme neticesinde aldıkları notlar, ana ve alt faaliyet dallarına göre aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. 15 Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi A Faaliyet Sayısı 4 A 3 Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi, Bor türevleri, Manyezit zenginleştirme AA 10 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, Süt ürünleri imalatı, Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı, Kireç vs alçı imalatı, Hazır beton imalatı, Çelik tüp, boru ve içi boş profil üretimi, Elektrikli ev aletleri imalatı, Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı, Büro ve mağaza mobilyaları imalatı, Diğer mobilyaların (yemek odası, yatak odası vb) imalatı AB 6 Ahşap kaplama paneli, Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı, Plastik ürünlerin imalatı, Merkezi ısıtma radyatörleri ve sıcak su kazanları, Buhar jeneratörü imalatı, Mutfak mobilyaları imalatı BA 5 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı, Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi, Seramik ev ve süs eşyaları imalatı, Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı, Metal Döküm BB 5 Örgü (triko)veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı, Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı, Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddelerin imalatı, Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı, Motorlu kara taşıtlar, kaporta, römork üretimi CA 1 Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı CB 2 İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları, Sabun ve deterjan ve diğer temizlik ürünleri imalatı Enerji A 2 Biyokütle enerjisi, Güneş enerjisi Sağlık A 1 Özel hastane Turizm A 3 5 yıldızlı termal otel, Turizm belgeli konaklama tesisi, Kırsal turizme dönük butik otel Depolama A 1 Soğuk hava deposu HİZMETLER İmalat Sanayi SANAYİ Madencilik Ana Faaliyet Alanı TARIM Notu Faaliyet Adı (NACE Rev. 2) Seracılık, Organik tarım, Et ve süt sığırcılığı, Yumurta tavukçuluğu 16 GİRİŞ Yedi bin yıllık geçmişiyle birçok uygarlığın tarihi ve kültürel mirasını taşıyan Kütahya, Ege Bölgesi’ni İç Anadolu Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı olması dolayısıyla da önemli illerimizden birisidir. Sahip olduğu yeraltı kaynakları ile özellikle porselen ve çiniciliğin merkezlerinden biri haline gelen Kütahya, içinde yer aldığı yeryüzü şekillerinin bir sonucu olarak doğal güzellikler ve jeotermal kaynaklar açısından da oldukça zengindir. Bu çalışmada Kütahya ilinin sosyoekonomik yapısı incelenerek, ilin çok yönlü profilinin çıkarılması, böylece il için uygun yatırım konularının belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla çalışmanın birinci bölümünde, Kütahya ili ekonomik ve sosyal durum profili çıkarılarak, belirli göstergelerle Kütahya’ya ait istatistikler Türkiye geneli istatistikleriyle karşılaştırılarak özetlenmiş, böylece ile ilişkin genel bir tablo verilmiştir. Elde edilebilen veriler doğrultusunda, ilin mevcut durumunun Türkiye ve TR33 bölgesi içindeki konumunun irdelendiği ikinci bölümde, Kütahya’nın coğrafi yapısı (yeryüzü şekilleri ve iklim özellikleri), demografik yapısı (nüfus, eğitim, istihdam ve sağlık), iktisadi yapının bileşenleri (tarım ve hayvancılık, sanayi ve hizmetler sektörleri bazında) ayrıntılı olarak incelenmiş ve sanayi sektörüne ilişkin olarak yoğunlaşma ve kümelenme analizi yapılmıştır. Üçüncü bölümde, Kütahya’nın dış ticareti, ülkeler ve sektörler bazında ayrıntılı olarak incelenerek, il ihracatı ve ithalatında öne çıkan ülke ve sektörlerin yoğunlaşma analizleri yapılmıştır. Dördüncü bölümde ise ilin alt yapı olanakları, yeraltı kaynakları, ulaşım ve haberleşme imkânları, sanayi altyapısı, enerji kaynakları ve potansiyeli ile ilin kamu yatırımlarından yararlanma düzeyi bağlamında incelenmiştir. Beşinci bölümde, ilin gelişmişlik durumu; sosyo-ekonomik gelişmişlik durumu analizi ve insani gelişmişlik endeksi aracılığıyla ele alındıktan sonra, altıncı ve yedinci bölümlerde sırasıyla yatırımlarda devlet yardımları kapsamında Kütahya’nın teşviklerden yararlanma düzeyi ve ilin swot analizine göre güçlü ve zayıf yönleri, il için fırsatlar ve tehditler irdelenmiştir. Nihayet çalışmanın en belirleyici bölümlerinden ve bir bakıma diğer bölümlerin bir nevi sonucu hükmünde olan sekizinci bölümde, Kütahya için sektörel gelişme eksenleri belirlenerek önerilen yatırım konularının tespit edilmesi, yatırım eğilimlerinin belirlenmesi ve 17 ilde potansiyel taşıyan/taşıyabilecek faaliyet konuları; yatırım eğilimi, sektörlerarası etkileşim, performans ve kümelenme gibi çeşitli analizlere tabi tutularak, çıkan sonuçlara göre yatırım önerilerinin değerlendirme kriterlerine ve kuruluş yeri faktörlerine göre analizi yapılmıştır. 18 1. KÜTAHYA İLİ EKONOMİK VE SOSYAL DURUM PROFİLİ Türkiye Kütahya 774,815 12,014 Nüfus 2012 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine Göre 75,627,384 573,421 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı (2011–2012) (Binde) 12.01 16.01 98 48 77.3 65.4 - 6.73 Okur-Yazar Nüfus Oranı (2012) (Yüzde) 93.33 96.21 İlköğretimde Okullaşma Oranı (2012) (Yüzde) 98.86 99.08 Erkek 98.81 99.13 Kız 98.92 99.02 93.09 95.79 Erkek 93.19 95.80 Kız 92.98 95.78 70.06 84.79 Erkek 70.77 87.42 Kız 69.31 82.05 Tarımda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2011) (Yüzde) 25.5 39.0 Sanayide Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2011) (Yüzde) 26.5 25.7 Hizmetlerde Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2011) (Yüzde) 48.1 35.3 82.7 88.9 265 299 1,483 13 488,782 3,480 COĞRAFİ VE DEMOGRAFİK GÖSTERGELER 2 Yüzölçümü (km ) 2 Nüfus Yoğunluğu (2012) (kişi/ km ) Şehirleşme Oranı (2012) (Yüzde) Net Göç Hızı (2011–2012) (Binde) EĞİTİM GÖSTERGELERİ Ortaokulda Okullaşma Oranı (2012) (Yüzde) Lisede Okullaşma Oranı (2012) (Yüzde) İSTİHDAM GÖSTERGELERİ SOSYAL GÜVENLİK GÖSTERGELERİ Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Nüfus/Toplam Nüfus (2013) (Yüzde) SAĞLIK GÖSTERGELERİ Yüz Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı (2012) (Adet) Hastane Sayısı (2012) (Adet) Sağlık Personeli Sayısı (2012) (Adet) 19 Türkiye Kütahya Sanayi Hasılasının GSYİH İçindeki Payı (Cari Fiyatlarla) (2001) (Yüzde) 26.0 47 İmalat Sanayi Hasılasının Toplam Sanayi Hasılası İçindeki Payı (Cari Fiyatlarla) (2001) (Yüzde) 84.6 12.5 1,177 1,476 Sanayi Elektriği Tüketimindeki Artış (2002-2011) (Yüzde) 74 296 Sanayi Elektriği Tüketiminin Toplam Elektrik Tüketimi İçindeki Payı (Yüzde) (2011) 47 63 63,044 650 60 46 12.1 12.9 1,616 1,487 Tarım Arazisinin Toplam Araziye Oranı (Yüzde) 30.4 29.0 Ekilen Tarım Arazisi Alanı (Yüzde) (2012) 65.0 81.4 Toplam Tarımsal Üretim Değeri İçinde Bitkisel Üretim Değerinin Payı (Yüzde) (2012) 43.8 39.3 Toplam Tarımsal Üretim Değeri İçinde Hayvansal Üretim Değerinin Payı (Yüzde) (2012) 24.6 11.8 Toplam Tarımsal Üretim Değeri İçinde Canlı Hayvanlar Üretim Değerinin Payı (Yüzde) (2012) 31.7 48.9 45 14 10,158 55 7,445 10,426 Şube Başına Düşen Ortalama Mevduat (2012) (Bin TL) 71,294 29,221 Şube Başına Düşen Ortalama Kredi (2012) (Bin TL) 70,967 41,714 Kişi Başına Düşen Banka Mevduatı (2012) 9,576 2,803 Kişi Başına Düşen Banka Kredisi (2012) 9,532 4,001 Banka Mevduatı (2012) (Bin TL) 724,205,823 1,607,190 Banka Kredileri (2012) (Bin TL) 720,885,218 2,294,285 99.5 142.8 SANAYİ SEKTÖRÜ GÖSTERGELERİ Kişi Başına Sanayi Elektriği Tüketimi (2011) (MWh) İmalat Sanayinde Sanayi Sicil Belgesi Almış İşletme Sayısı (2012) TARIM SEKTÖRÜ GÖSTERGELERİ Ortalama İşletme Büyüklüğü (2001) (Dekar) Tarımsal Hasılanın GSYİH İçindeki Payı (Cari Fiyatlarla) (2001) (Yüzde) Tarım GSYİH’daki Artış (Cari Fiyatlarla) (1987-2001) (Kat) BANKACILIK GÖSTERGELERİ Banka Sayısı (2012) Banka Şube Sayısı (2012) Şube Başına Düşen Ortalama Nüfus (2012) Kredi/Mevduat Oranı (2012) (Yüzde) 20 Türkiye Kütahya 2,870 9 706,019 1,107 Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Doluluk Oranı (2012) (Yüzde) 54.34 30.27 Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisi Sayısı (2012) 8,988 77 512,462 6,376 19.15 25.82 İhracat (2013) (Bin USD) 151,868,551 107,230 İthalat (2013) (Bin USD) 251,650,560 129,698 60.3 82.7 44,272 298 430,443 2,000 1,777,597 11,003 44,434,287 266,085 - 0.60 186,099,551 1,323,414 2,490 2,345 TURİZM SEKTÖRÜ GÖSTERGELERİ Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisi Sayısı (2012) Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Yatak Sayısı (2012) Belediye İşletme Belgeli Tesislerin Yatak Sayısı (2012) Belediye İşletme Belgeli Tesislerin Doluluk Oranı (2012) (Yüzde) DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (2013) (%) DİĞER GÖSTERGELER Yatırım Teşvik Belgesi Sayısı (2001-2013) (Adet) Teşvik Belgelerinin Sabit Yatırım Tutarı (2001-2013) (Milyon TL) Teşvik Belgelerindeki Toplam İstihdam Sayısı (2001-2013) Kamu Yatırım Harcamaları (2012) (Bin TL) Kamu Yatırım Harcamasının Türkiye İçindeki Payı (2011) (%) Elektrik Tüketimi (2011) (MWh) Kişi Başına Elektrik Tüketimi (2011) (kwh) 21 2. MEVCUT DURUM 2.1. Coğrafi Yapı Ege Bölgesinin kuzeydoğusunda, İç Batı Anadolu’da yer alan Kütahya ili, Ege Bölgesi’ni İç Anadolu Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı niteliğindedir. 38°70’ ve 39°80’ kuzey enlemleri ile 29°00’ ve 30°30’ doğu boylamları arasında bulunan Kütahya, toplam 12,014 km²’lik (göller dahil) yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1.5’ini kaplamaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 969 metre olan Kütahya ili, kuzeyden ve kuzeybatıdan Bursa’nın İnegöl, Keles ve Orhaneli; kuzeydoğudan Bilecik’in Bozüyük; doğudan Eskişehir’in Merkez ve Seyitgazi; güneydoğudan Afyon’un İhsaniye, Merkez ve Sincanlı; güneyden Uşak’ın Banaz ve Merkez; güneybatıdan Manisa’nın Demirci ve Selendi, batıdan ise Balıkesir’in Dursunbey ve Sındırgı ilçeleri ile çevrilidir. Kütahya Batı Anadolu’nun tam merkezinde yer almakta ve İstanbul, İzmir, Antalya ve Ankara gibi büyük nüfusa ve uluslararası bağlantıya sahip merkezlere hemen hemen eşit bir mesafede bulunmaktadır. Kütahya, uluslararası havaalanı ve limanların bulunduğu bu merkezlerden İstanbul’a 352 km, Ankara’ya 311 km, İzmir’e 334 km, Antalya’ya ise 364 km uzaklıkta bulunmaktadır. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması’na (İBBS) göre Kütahya; Düzey 1 sınıflamasına göre TR3 Ege Bölgesi içerisinde, Düzey 2 sınıflamasına göre, Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak illerinden oluşan TR33 Bölgesi’nde, Düzey 3 sınıflamasına göre de TR333 Kütahya ili olarak yer almaktadır. 22 Harita 1: Kütahya İdari İl Haritası Kaynak: www.uyduharita.org Yeryüzü Şekilleri Kütahya’nın Jeolojik bakımdan oluşumu çok eskilere dayanmaktadır. İl, I.Jeolojik zaman ve III. Jeolojik zamanda bugünkü şeklini almıştır. Bu devirlerde çökmelere, yer yer volkanizmaya ve kıvrılmalara uğramıştır. Kıvrılmaya dayanamayan tabakalar kırılarak fay hatlarını oluşturmuştur. Kütahya il merkezi ve doğusu II. derece deprem kuşağı, merkezin batısında yer alan ilçeler I.derece deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır. Bu fay hatlarının sonucu olarak, il yeraltı sıcak suları bakımından güçlü bir potansiyele sahiptir. Kütahya ilinin arazi yapısında kireç taşı, kil, kum taşı tabakaları oldukça yaygındır. İlin jeolojik yapısını oluşturan yer katmanları daha çok yatay ve yataya yakın şekilde sıralanmıştır. Kütahya ilinde ortalama yükselti 1,200 metredir. Dağların ve platoların ağırlıkta olduğu ilde yeryüzü şekillerinin %57.5’ini dağlar, %11’ini ovalar, %31.5’ini platolar oluşturmaktadır. Kütahya tek kütlevi dağlardan ve sıradağlardan oluşan yeryüzü şekillerinden ibaret değildir. Dağların uzanış biçimleri sistematik dağılış göstermez. Kütahya; kuzeydoğusunda Türkmen 23 Dağı, batısında Karlık Tepe, kuzeybatısında Eğrigöz Dağı, güneybatısında Şaphane Dağı, güneyinde Murat Dağı ile çevrilidir. İlin önemli ovaları; Kütahya Ovası, Yoncalı Ovası, Köprüören Ovası, Aslanapa Ovası, Altıntaş Ovası, Tavşanlı Ovası, Örencik Ovası ve Simav Ovasıdır. İldeki önemli akarsular; Felent Çayı, Porsuk Çayı, Murat Çayı, Kureyşler Deresi, Kokar Çayı, Avşar Deresi, Gediz Çayı, Emet Çayı, Bedir Deresi, Tavşanlı Çayı, Simav Çayı ve Kocaçay’dır. İlin tek doğal gölü Simav Gölü; baraj gölleri ise Porsuk, Enne, Kayaboğazı, Söğüt ve Çavdarhisar baraj gölleridir. İldeki göletler; Pazarlar, Çalköy, Belkavak, Sofular, Karagür, Çerte ve Kuruçay göletleridir. Dağlar Akdağ; Simav çöküntü ovasının kuzeybatısında yer alır ve Simav çöküntü oluğunun tabanından 1,300 metre yüksekliktedir. Akdağ’ın en yüksek noktası 2,089 m’dir. Eğrigöz Dağı; güney uzantılarını oluşturan Katran ve Gölcük Dağları ile Simav çöküntü oluğunu, kuzey-güney doğrultusunda uzanan Emet çöküntü oluğundan ayırır. Doruk noktası, 2,181 metreye ulaşmaktadır. Yellice Dağı; Merkez ilçenin hemen güneyinden geçen fay çizgisinin gerisinde bulunan 1,100 metre ortalama yükseltili dar plato alanının kıyısında yükselir. Dağın en yüksek noktası İncebel Tepesi’dir (1,764 m.). Gümüşdağ; Yellice Dağı’ndan bir plato alanını oluşturduğu boyun noktası ile ayrılır, en yüksek noktası Nalbant Tepesi’dir (1,872 m.). Dağın diğer önemli yükseltileri Karlıktepe (1,890 m.), Arapdede Tepesi (1,872 m.), Çayırgöztepe (1,796 m.), Almaalan Tepe (1,731 m.) ve Çalkıran Tepe (1,762 m.) dir. Yeşildağ; Kütahya, Köprüören ve Tavşanlı ovalarının kuzeyindeki en önemli yükseltidir. Bu dağın yükseltisi olan Tepelcetepe 1,533 metredir. Diğer önemli tepeler doğudan batıya doğru; Sarıtaştepe (1,346 m), Çıplaktepe (1,430 m), Kocaeyrektepe (1,426 m) ve Küçükhasantepe (1,342 m.) dir. Türkmen Dağı; ilin doğu kesimindedir ve en yüksek noktası 1,826 metredir. Kuzey-güney doğrultusunda oluşturduğu tepelerin en önemlileri; Tekketepe (1,429 m), Kocataştepe (1,519 m.), Tokmaklıtepe (1,395 m.), Sansartepe (1,669 m.), Kalegüneytepe (1,693 m.), Damlakale Tepesi (1,631 m.), Deliksınırtepe (1,694 m.), Yongalıgeyik Tepesi (1,682 m.), Ardıçlıktepe (1,673 m.) ve Kızılsivritepe’dir. Simav Dağları; Simav çöküntü ovasını güneyden sınırlar, Saruhan-Menteşe eski kütlesinin kuzeyindedir. Bu dağların batı kesimleri Sındırgı’ya kadar uzanmakta ve burada Demirci dağları adını almaktadır. Eteklerinde çöküntü alanına adını 24 veren Simav ilçesi kurulmuştur. Murat Dağı; Kütahya İlinin güneyinde, Gediz ve Altıntaş ilçeleri ile Uşak ili arasında doğu-batı yönünde uzanır. İlin en yüksek dağıdır (2,309 m). İlin önemli kaplıcalarından olan Murat Dağı Kaplıcaları, dağın batı yamaçlarında ve 1,550-1,570 metre yüksekliklerinde bulunmaktadır. Ovalar ve Vadiler Kütahya ili toprakları, çok sayıda akarsu vadisiyle parçalanmıştır. İl alanının %11’ni kaplayan ovalar ise geniş tabanlı çöküntü alanları özelliğindedir. Ovalar; Porsuk Çayı Vadisi, Kocasu Vadisi ve Simav Çayı Vadisi içinde değerlendirilebilir. Kütahya Ovası; ilin kuzeydoğusunda geniş bir çöküntü alanının tabanında yer almakta, 93 km²’lik bir alan kaplamaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 930 metredir. Yer yer genişleyen ve daralan Kütahya Ovası’nın en geniş yeri Merkez İlçenin yer aldığı Plato kıyısı ve Porsuk Çayı’nın ova dışına çıktığı kesim arası olup, yaklaşık 5.5 km’dir. Ova ve çevresinde geçim kaynağı tahıl tarımı ve bir ölçüde hayvancılıktır. Ova ve çevresi yağış rejimi ve kurak dönem süresi açısından Marmara Bölgesi, bitki örtüsü bakımından ise Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgesi özelliklerini taşır. Yoncalı Ovası; Kütahya Ovası’ndan alçak tepelerle ayrılır ve ortalama yükseltisi 1,000 metredir. Ovadaki sıcak su kaynakları, orta kesimlerdeki kuzey ve güney doğrultulu kırık hat boyunca sıralanmıştır. Köprüören Ovası; Kütahya Ovası’nın kuzeybatısında ve yine bu ova gibi kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanmaktadır. Ovanın yükseltisi 1,000 metre civarındadır. Felent Çayı ile sulanan ova, çayın güneyden gelen kollarının oluşturduğu birikinti konileri nedeniyle kuzeye doğru hafifçe meyillidir. Aslanapa ve Altıntaş Ovaları; Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanana ovalar geniş bir çöküntü alanının tabanında gelişmişlerdir. Altıntaş Ovası’nın ortasını kaplayan bataklık sonradan kurutulmuştur. Tavşanlı Ovası; Kütahya’nın kuzeyinde yer alan ova, Köprüören ve Kütahya ovalarından daha alçaktır. Ovanın denizden yüksekliği 840 m.’dir. Akarsu ağının sıklığı, Tavşanlı Ovası’nın doğu kesiminin fazla girintili çıkıntılı olmasına yol açmıştır. Örencik Ovası; ilin orta kesimindeki bir çöküntü alanına yayılmış olup, Aslanapa Ovası’ndan bir eşikle ayrılmaktadır. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan bu ovadan Kocasu çıkar. Simav Ovası ise; bir çöküntü alanının tabanında oluşmuştur ve Kütahya’nın güneybatısında yer almaktadır. Ova; kuzeyden Akdağ, doğudan Eğrigöz, güneyden ise Simav dağları ile çevrilidir. 25 Uzunluğu 90 kilometre olan ovanın Çaysimav-Kalkan köyleri arasındaki uzunluğu 15.5 km, bu kesimdeki genişliği ise 8.5-9 km’yi bulmaktadır. Yükseltisi yaklaşık 800 m olan Simav Ovası’nın en çukur kesimini Simav Gölü’nün tabanı oluşturur. Platolar Yeryüzü şekilleri bakımından çeşitlilik arz eden Kütahya yöresinde, üç tane plato vardır. Bu platolardan Sabuncupınar Platosu; Kütahya Ovası ile Eskişehir Ovası arasında yer almakta ve ayrıca bu plato üzerinde Frig Vadisi bulunmaktadır. Yazılıkaya Platosu; Kütahya ile Afyon illeri arasında yer alır. Sabuncupınar ve Yazılıkaya platoları Porsuk Çayı kolları tarafından parçalanıp meydana gelmişlerdir. Özbek (Sazak) Platosu; Merkez ilçenin güneyinde bulunan Yellice Dağı’nın eteklerinden itibaren başlayıp Aslanapa Ovası’na kadar devam etmektedir. Ovanın yapısı kalkerli yapıdan meydana gelmiştir. Harita 2: Kütahya Fiziki İl Haritası Kaynak: http://www.forumdas.net/konu/kutahya-il-haritasi.53818/ 26 Akarsular ve Göller Kütahya ili; Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz’e dökülen bazı akarsuların doğduğu yerdir. İl topraklarının çoğunluğu Susurluk Havzası’nda bulunmaktadır. Diğer kesimler ise Sakarya ve Gediz Havzalarına girmektedir. Kirmasti, Kocasu (Adırnaz), Kocaçay ve Simav’ın suları Marmara Denizi’ne, Felent ve Porsuk çaylarının suları Sakarya Nehri vasıtasıyla Karadeniz’e, Gediz Çayı ise Ege Denizi’ne dökülür. Murat Dağı’nın kuzeydoğusundan doğan Porsuk Çayı, Kütahya’daki en uzun nehirdir. Kütahya ilindeki akarsuların rejimleri düzensiz, debileri düşüktür. Su toplama alanı 22,399 km² olan Susurluk Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.16 milyar m³’tür. 529,455 hektar alanı bulunan Susurluk Havzası’nda sulanabilecek alan miktarı 396,073 hektardır. Su toplama alanı 58,160 km² olan Sakarya Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.09 milyar m³’tür. Havzanın ovalık alanı 2,075,100 hektar civarındadır. Gediz Havzası’nın su toplama alanı 18,000 km², yıllık ortalama su hacmi 2.22 milyar m³’tür. 521,172 hektar ovalık alan bulunan havzada 386,013 hektar sulanabilecek alan bulunmaktadır. Felent Çayı; Köprüören Havzası’nın kuzeybatısından Şahmelek yöresinde doğar, Enne Baraj Gölü’ne ulaşır. Daha sonra Kütahya’nın kuzeyinden Porsuk Çayı’na ulaşır. Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 0.56 m³/s’dir. Porsuk Çayı; Porsuk Ovası’nın en önemli akarsuyudur. Havza dışından doğan ve Çat Tepenin güneyinde havzaya giren Porsuk Çayı, havza dahilinde Güvezdere, Çaydere ve Değirmendere’yi alarak Porsuk Baraj Gölü sahasına ulaşır. Porsuk Barajından çıktıktan sonra Kargın Deresi, Uludere ve Musaözü Deresini de alarak havzayı terk eder. Kuzeybatıda bulunan Koca Dere, Güvernaz Dere ve Kapaklı Dere, Yeniköy’de birleşir ve baraj gölü sahasına girer. Murat Çayı (Oysu); Murat Dağı’nın kuzeyinden doğar, Gediz Çayı’na ulaşır. Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 2.5 m³/s’dir. Kureyşler Deresi: Yellice Dağı’nın batı eteklerinden doğar ve küçük debili kaynaklardan oluşur. Kuzeyden gelen Mantarlık, Kuruçayır, Oluklu, Eyrek ve Güvem derelerini içine alarak, Kureyşler Köyü’ne ulaşır. Debisi 0.178 m³/s’dir. Kokar Çay; Dumlupınar ilçesi civarından başlayarak, Kızılca, Selkisaray ve Yıldırım Kemal İstasyonuna kadar batı-doğu yönünde akar. Daha sonra yön değiştirerek güneyden kuzeye akmaya başlar ve Beşkarış Köyü’nden ovaya ulaşır. Debisi 0.423 m³/s’dir. Avşar 27 Deresi; Allıören Köyünün 3 km güneyindeki Karapınar ve Gökpınar kaynaklarından doğar, Zafertepeçalköy’ün doğusunda bir dirsek çizerek kuzeye doğru akmaya başlar. Bu noktada Çatak Deresi ismini, Karakaya ve Ürkmez Dere ile birleşerek de Avşar Deresi ismini alır. Debisi 0.026 m³/s’dir. Gediz Çayı; Akkaya Köyü civarından doğar ve Akyarmadenoğlu ve Dereoğlu dereleri ile birleşerek Ege Denizi’ne ulaşır. İl sınırları içerisindeki uzunluğu 45 km, ortalama debisi 82.5 m³/s’dir. Emet Çayı; Saruhanlar ve Aşıkpaşa köyleri yakınındaki kaynaklardan oluşur, burada Kocadere adını alır. Doğanyakası Deresi ile Kayaköy altında birleşip Emet Çayı adını aldıktan sonra, Hisarcık, Emet ilçelerinden geçerek Uluçam Köyü yakınlarından il topraklarını terk eder. Uzunluğu 90 km, ortalama debisi 130 m³/s’dir. Bedir Deresi; güneybatı-kuzeydoğu yönünde akar. Yenisusuz’un 1 km kuzeyinden Çavdarhisar’dan, Zobu’nun ise 1 km güneydoğusundan geçer. Barağı Deresi, İmam Deresi ve Çat Deresi ile birleşir. Ortalama debisi 0.178 m³/s’dir. Tavşanlı Çayı; Esatlar Köyü yakınındaki kaynaklardan doğar. Gökler Köyü’nün 2 km batısında Bedir Deresi ile birleşir, buradan kuzeye doğru akarak Tavşanlı Ovası’na ulaşır. İl sınırları içindeki uzunluğu 65 km, ortalama debisi 8 m³/s’dir. Simav Çayı; Gökçeler ve Muradınlar köylerinin güneyinde Kalkan Çayının bittiği yerden başlar, Beciler Köyünden sonra il sınırlarını terk eder. İl sınırları içindeki uzunluğu 40 km, ortalama debisi ise 68 m³/s’dir. Hamzabey Çayı (Kocaçay); Naşa kasabasının 5 km güneyinden doğar, Bedirler Köyü yakınlarında il sınırını terk eder, daha sonra da Emet Çayı’na dökülür. Uzunluğu 45 km, ortalama debisi 31.46 m³/s’dir. Simav Gölü; ilin tek doğal gölüdür. İlçenin kuzeybatısında 5 km²’lik bir alana sahip olan gölün bir kısmı sazlık ve bataklıktır. Porsuk Baraj Gölü; sulama ve taşkınları önleme amacı ile Porsuk Çayı üzerine kurulmuştur. Bir bölümü Eskişehir il sınırları içerisinde kalmaktadır. Yüksekliği 49,70 m. ve su depolama hacmi 525,000,000 m³‘tür. Enne Baraj Gölü; Porsuk Çayı’nın bir kolu olup, Felent Çayı üzerinde kurulmuştur. Enne Barajından içme suyu olarak yararlanılmakta olup, Seyitömer Termik Santrali’nin soğutma ünitelerinde de kullanılmaktadır. Yüksekliği 24,50 m. Olan gölün su depolama hacmi, 7,000,000 m³’tür. Kayaboğazı Baraj Gölü, Söğüt Baraj Gölü ve Çavdarhisar Baraj Gölü, içme ve sulama amaçlı kullanılan baraj gölleridir. 28 İklim Özellikleri ve Bitki Örtüsü Kütahya'nın iklimi Ege, Marmara ve İç Anadolu arasında "geçiş iklimi" özelliği göstermektedir. İl ikliminde her üç iklim tipinin özelliklerini görmek mümkündür. Kütahya ili; Ege Bölgesi’nde yer almasına rağmen, denizden uzaklık ve yükseltiye bağlı olarak kıyı Ege’den oldukça farklı bir iklime sahiptir. Sıcaklık şartları İç Anadolu, yağış şartları Marmara Bölgesi etkisi altında bulunmaktadır. İlde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Kütahya ‘da yıllık sıcaklık ortalaması 10.5°C dir. En sıcak aylar, temmuz ve ağustos, en soğuk aylar ocak ve şubattır. İlde ölçülen en yüksek sıcaklık, 38.6°C dir. En düşük ölçülen sıcaklık ise –28.1°C dir. Buradan da anlaşılacağı gibi, yıllık sıcaklık 66.7°C ile büyük bir farklılık göstermektedir. Kütahya’da yağışlar, karasal iklime bağlı olarak, kış, ilkbahar ve sonbaharda görülür. Yazları genellikle kuraktır. Yıllık ortalama yağış miktarı 565 mm.dir. En çok yağış alan yerler Gümüş, Yellice, Yeşil ve Türkmen dağlarıdır. En yağışlı ay aralık, en kurak ay ağustostur. Kış aylarında, sıcaklığın düşük ve yükseltinin fazla olması nedeniyle yağışlar, genellikle kar şeklinde, diğer mevsimlerde yağmur şeklinde olmaktadır. İlde yağışlar ilçelere göre de farklılık göstermektedir. En çok yağış alan ilçe Simav, en az yağış alan ilçe ise Tavşanlı’dır. Kütahya ilinde egemen olan rüzgarlar; yıldız adı verilen kuzey rüzgarı ile karayel ve lodostur. İl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1.6 metre/sn olarak kaydedilmiştir. Kütahya Türkiye ortalamasının üzerinde ormanlık alana sahiptir. Ormanlar genel olarak dağlık bölgelerde yoğunlaşmıştır. Kütahya ormanlarında fazla dik ve sarp araziler bulunmamaktadır. Kütahya ormanlık sahalarında çok değişik jeolojik yapılara rastlanmaktadır. Çok kaliteli ormanlara sahip Domaniç, Emet, Kütahya ve Simav’ın bazı bölgelerinde ana kaya granittir. Orman örtüsü bulunan sahalarda, genellikle esmer orman toprağı olarak tabir edilen geçirgenliği iyi, hafif bünyeli derin topraklar bulunmaktadır. İlde yer alan doğal bitki örtüsü Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinin bitki örtülerinin üçünün de özelliklerini taşımaktadır. Kütahya’da kuru ormanlar çoğunluktadır. Bunu bozkır bitki toplulukları takip etmektedir. Orman alanlarının %48’lik bölümü ekonomik değeri olan verimli ormanları oluşturur. Geri kalan kısmı ise, bozuk orman özelliği taşımaktadır. 29 Kütahya’nın yaklaşık %52’si ormanlık alanlar olup il ormanlarının %48’i karaçam, %5’i kızılçam, %14’ü meşe, %6’sı ardıç, %1’i kayın ve %1’i ise sarıçam, göknar, kavak, kızılçam ve kestanedir. Kalan %25’lik orman alanında ise ibreli ve yapraklı ağaç türleri karışık olarak yer almaktadır. Ormanlar özellikle platolarda yer almaktadır. Toprak örtüsünün zayıfladığı yerlerde meşenin yerini ardıç çalılıkları almaktadır. Farklı iklim özelliklerine bağlı olarak, bitki örtüsü de çeşitlilik göstermektedir. Yellice, Gümüş, Türkmen Dağları’nın kuzey yamaçları ve bilhassa vadi içlerinin bitki örtüsü yarı nemli ormanlardır. Kuru ormanlar, Kütahya ve çevresindeki bitki örtüsünün temelini oluşturmaktadır ve dağların 1,500-1,600 metreden yüksek yerleri dışında kentin hemen tamamında yaygındır. Kuru ormanların hakim ağaç türleri karaçam, meşe ve ardıç türleridir. Flora bölgeleri düşünüldüğünde, Kütahya ili Akdeniz, Avrupa-Sibirya ve İran-Turan fitocoğrafya bölgelerinin birbirlerine geçiş teşkil ettiği ve her üç flora bölgesine ait bitkilerin bulunduğu bir yerde bulunmaktadır. Bu nedenle Kütahya’da çok çeşitli bitki türleri yer almakta olup bunlar; arasında karaçam, ardıç türleri, saçlı meşe, mazı meşesi, çınar, ılgın, eşek dikeni, köpek papatyası, eğik diken, imam kavuğu, kadın aynası, ay çiçeği, kuduz otu, uyuz otu, sütleğen, küre çiçeği, geven, ebegümeci, iğneli kardikeni, yumrulu salkım otu, yumrulu tavşanbıyığı, küçük kuzukulağı, büyük androsas, karaçalı ve sığırkuyruğudur.1 Kütahya ve Uşak illeri sınırları içerisinde yer alan Murat Dağı, Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu iklimlerinin etkisi altında bulunduğu için zengin bir floraya (%11) sahiptir. Kütahya ili florası Türkiye florasının (%31) neredeyse yarısını oluşturmaktadır. Özellikle Kesik Söğüt, Kuzu Gölü, Asar Kale bölgelerinde endemik bitki türleri yoğun olarak bulunmaktadır. Murat Dağı’ndaki endemik bitki türleri, bilinçsizce toplanma ve sürülerin otlatılması sonucu yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Milli Parklar ve Koruma Alanları Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı: Kütahya ili Domaniç ilçesi Durabey Köyü içerisindedir. İç Ege Bölgesi’nde çevresi step ekosistemi ile kuşatılmış ve büyük ölçüde kayın ve karaçam ağaçlarının ağırlıklı olduğu; meşe ve titrek kavak ağaçlarının da yer aldığı ve Karadeniz orman 1 TR33 Bölgesi, Mevcut Durum Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2010 30 ekosisteminin özelliklerini yansıtan bir doğası vardır. Ayrıca ahlat, armut, eğrelti sarmaşığı, sırımbağ, böğürtlen, öksürük otu, ısırgan, çiğdem, ayı üzümü, yüksük otu, papaz külahı, yabani çilek ve noel gülü gibi çeşitli bitki türleri de bulunmaktadır. Alanda ayı, yaban domuzu, geyik, tilki, tavşan, porsuk ve kirpi başta olmak üzere çeşitli hayvan türleri de yer almaktadır. Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı: Kütahya ili Tavşanlı ilçesi, Vakıf Köyü sınırları içerisindedir. Vakıf Çamlığı, türü tükenmek üzere olan ehrami karaçamının dünya üzerindeki tek doğal yayılış alanıdır. Yine sadece Türkiye’de bulunan bir karaçam cinsi olan ebe çamı da bu alanda bulunmaktadır. Ayrıca ardıç, saçlı meşe, titrek kavak, söğüt, ıhlamur gibi bitkiler de bulunmaktadır. Tilki, porsuk, domuz, tavşan, keklik ve bıldırcın, alanda bulunan başlıca hayvan türleridir. 1000 Yıllık Kestane Ağacı: Kütahya’nın 7 km. güneyinde Kumarı Köyü Boyacılar mevkiinde bulunur. Koruma altında bulunan üç kestane ağacı ilginç bir gelişim göstermiş olup bugün de meyve vermeye devam etmektedir. Mızık Çamı: Domaniç ilçesinin Domur köyündedir. Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi ve Orhan Gazi’nin bebeklik beşiklerinin kurulduğu bu çam koruma altına alınmıştır. Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar Simav’da; Gölcük Orman İçi Dinlenme Yeri, Gediz’de; Muratdağı Orman İçi Dinlenme Yeri ve Muratdağı Altıkulaç Çamı, Tavşanlı’da; Çatak, Kütahya Merkez’de; Çamlıca Orman İçi Dinlenme Yeri, Enne Orman İçi Dinlenme Yeri, Anasultan Orman İçi Dinlenme Yeri ve Tavşanlı Yolu Premidal Karaçam Alanı bulunmaktadır. 2.2. Demografik Yapı 2.2.1. Nüfus Kütahya, nüfus büyüklüğü bakımından 1927 yılında Türkiye’nin 11’inci büyük ili konumunda iken, 2000 yılında 34. sıraya, 2012 yılında ise 36. sıraya düşmüştür. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2012 yılı sonuçlarına göre 573,421 olan il nüfusu, ülke nüfusunun yaklaşık olarak %0.8’ini oluşturmaktadır. Kütahya’da yıllık nüfus artış hızı 2000’li yıllara kadar pozitif seyrederken 2000’li yıllardan itibaren negatif değerler de almaya başlamıştır. Bu değişimde, Türkiye’nin idari bölünüşündeki değişikliğin de etkisi olduğu düşünülmektedir. 2000 yılında 31 ‰12.8 olan il nüfus artış hızı yıllar içinde iniş çıkışlar göstermiş, 2008’de ‰-31.4’e, 2011’de ‰-45.4’e geriledikten sonra, 2012 yılında ‰16.1 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 1: Kütahya İlinin Nüfus Göstergeleri Türkiye Yıllar Kütahya Nüfus Artış Hızı (‰) (*) Kütahya /Türkiye (%) Nüfus Nüfus Artış Hızı (‰) (*) Nüfus 1927 13,648,000 - 303,641 - 2.22 1935 16,158,018 21.10 347,682 16.9 2.15 1940 17,820,950 19.59 359,890 6.9 2.02 1945 18,790,174 10.59 384,625 13.3 2.05 1950 20,947,188 21.73 422,815 18.9 2.02 1955 24,064,763 27.75 330,978 18.4 1.38 1960 27,754,820 28.53 367,753 21.1 1.33 1965 31,391,421 24.63 398,081 15.9 1.27 1970 35,605,176 25.19 439,967 20.0 1.24 1975 40,347,719 25.01 470,423 13.3 1.17 1980 44,736,957 20.65 497,089 11.0 1.11 1985 50,664,458 24.88 543,384 17.8 1.07 1990 56,473,035 21.71 578,020 12.4 1.02 2000 67,803,927 18.29 656,903 12.8 0.97 2008 71,517,100 13.10 565,884 -31.4 0.79 2009 72,561,312 14.50 571,804 10.4 0.79 2010 73,722,988 15.88 590,496 32.2 0.80 2011 74,724,269 13.49 564,264 -45.4 0.76 2012 75,627,384 12.01 573,421 16.1 0.76 Kaynak: TÜİK veri tabanı ve (Ertuğrul, 2005). (*) : Yıllık nüfus artış hızını göstermektedir. 12,014 km² yüzölçümüne sahip olan Kütahya’da 2012 yılı itibariyle nüfus yoğunluğu (kilometre kareye düşen nüfus) yaklaşık 48 kişidir. Türkiye nüfus yoğunluğunun 98 kişi/km2 olduğu dikkate alındığında, Kütahya’nın çok yoğun olmayan bir yerleşim yapısına sahip olduğu görülmektedir. Ege Düzey 1 Bölgesi’nde 110 kişi olan nüfus yoğunluğu, Kütahya’nın da içerisinde yer aldığı TR33 Düzey 2 Bölgesinde ise 66 kişi/km2’dir. 2008–2012 yılları arası dikkate alındığında Kütahya’da nüfus artış hızı %1.3 iken, Türkiye’nin nüfus artış hızı %5.5, TR33 Bölgesi’nin nüfus artış oranı ise %1.7 olarak gerçekleşmiştir. 32 Tablo 2: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri Bölge/İl Türkiye TR3 Ege Bölgesi TR33 A.Karahisar, Kütahya, Manisa, Uşak TR723 Kütahya Toplam Nüfus 75,627,384 9,779,502 2,965,800 573,421 Nüfus Yoğunluğu 98 110 66 Şehir Nüfusu (%) 77.3 73.7 63.8 48 65.4 Beş Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) 5.5 0.4 1.7 1.3 Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TR33 Bölgesi’ndeki illere bakıldığında, 2012 yılı itibarıyla Kütahya ili, toplam nüfus ve şehirleşme oranı açısından dört il arasında üçüncü sırada, nüfus yoğunluğu açısından ise dördüncü sırada yer almaktadır. Kütahya ili, Türkiye genelinde ise, şehirleşme oranı açısından 81 il arasında 39. sırada, nüfus yoğunluğu açısından 57. sırada, yıllık nüfus artış hızı açısından (2012 yılı itibarıyla (‰16.1) ise 17. sırada bulunmaktadır. TÜİK tarafından yayınlanan 2023 projeksiyonlarına göre; 2023 yılında Türkiye nüfusunun 84.2 milyon kişiye ulaşacağı tahmin edilirken, Kütahya nüfusunun 565,664 kişiye gerileyeceği tahmin edilmektedir. Aşağıdaki tablodan izlenebileceği üzere Türkiye, TR3 Ege Bölgesi ve TR33 Düzey 2 Bölgesi’nde 2012-2023 yılları arasındaki yıllık nüfus artış hızı pozitif iken, Kütahya’da yıllık nüfus artış hızı negatif olarak öngörülmektedir. Bunun en önemli nedenlerinin, nüfusun sosyal ve ekonomik yönden cazip başka illere göç etme isteği, ayrıca ildeki nüfusun Türkiye geneline bakıldığında görece daha yaşlı olmasının etkisi olabileceği düşünülmektedir. Tablo 3: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri Bölge/İl 2012 Nüfusu 2023 Projeksiyon 2012-2023 Nüfus Artış Hızı (‰) -1.2 573,421 565,664 TR33 Bölgesi 2,965,800 2,996,678 0.9 TR3 Ege Bölgesi 9,779,502 10,430,817 5.9 75,627,384 84,247,088 9.8 Kütahya Türkiye Kaynak: TÜİK Projeksiyonları Yaş gruplarına göre nüfusun dağılımı incelendiğinde; 2012 yılı itibarıyla Türkiye’de toplam nüfus içinde en büyük payı sırasıyla 30-34 yaş grubu (%8.7), 10-14 yaş grubu (%8.6), 15-19 yaş grubu (%8.5) ve 25-29 yaş grubu (%8.3) almaktadır. Kütahya’da ise 20-24 yaş grubu %9.1 payla ilk sırada gelirken, 15-19 yaş grubu %7.9 payla ikinci sırada, 30-34 yaş grubu ise %7.7 pay ile üçüncü sırada gelmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi, Kütahya’da da öğrenim 33 çağındaki genç yaş grubu ve çalışma çağındaki gruplar nüfusun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Kütahya’da 0-9 yaş grubunun toplam nüfusa oranı Türkiye’nin daha altında iken (Türkiye’de %16.3, ilde %12.1), ildeki 65 üstü yaş gruplarının oranı Türkiye’nin üzerindedir (Türkiye’de %7.5, ilde %10.7). Genel olarak, Kütahya ili nüfusunun Türkiye’ye kıyasla biraz daha yaşlı bir nüfusa sahip olduğu söylenebilir. Tablo 4: Kütahya İlinde Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus, 2012 Yaş Gruplarının Payı (%) 5.9 Yaş grubu Toplam Erkek Kadın '0-4' 34,092 17,541 16,551 '5-9' 35,837 18,465 17,372 6.2 '10-14' 39,279 20,207 19,072 6.8 '15-19' 45,209 22,389 22,82 7.9 '20-24' 51,941 26,985 24,956 9.1 '25-29' 43,824 22,52 21,304 7.6 '30-34' 44,289 22,281 22,008 7.7 '35-39' 41,847 20,912 20,935 7.3 '40-44' 38,594 18,882 19,712 6.7 '45-49' 38,416 18,803 19,613 6.7 '50-54' 37,988 18,78 19,208 6.6 '55-59' 33,443 16,696 16,747 5.8 '60-64' 27,310 13,193 14,117 4.8 '65-69' 19,641 8,913 10,728 3.4 '70-74' 17,443 7,866 9,577 3.0 '75-79' 12,393 5,49 6,903 2.2 '80-84' 8,054 3,417 4,637 1.4 '85-89' 3,166 1,337 1,829 0.6 655 232 423 0.1 573,421 284,909 288,512 100.0 '90+' Toplam Kaynak: TÜİK, ADNKS Sonuçları 34 Grafik 1: Kütahya Nüfus Piramidi (2012) Yaş Grupları Kütahya Nüfus Piramidi 2012 (Bin Kişi) 90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Kadın Erkek 30 -30 20 -20 10 -10 0 10 20 30 Grafik 2: Türkiye Nüfus Piramidi (2012) Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle hazırlanmıştır. 35 Toplam yaş bağımlılık oranı açısından, Kütahya ili, 81 il arasında 71. sırada yer almaktadır. Bölge illerinden Manisa 59. sırada, Afyonkarahisar 39. sırada, Uşak ise 54. sırada bulunmaktadır. (Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri yaştaki nüfusun, çalışma çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır.) 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için Türkiye’de 48 kişi bağımlı yaşarken, bu rakam Kütahya için 42.3 kişidir. Bu değer ile Kütahya’da yaş bağımlılık oranı Türkiye değerinin (48) altındadır. Genel olarak TR33 Bölgesi, ülke geneliyle kıyaslandığında daha yaşlı bir nüfusa sahiptir. Ülke genelinde 2012 yılında 30.1 olan medyan (ortanca) yaş değeri nüfusun yarısının 30.1 yaşından büyük, diğer yarısının ise 30.1 yaşından küçük olduğunu göstermektedir. Bölge illerindeki medyan yaş değerleri aşağıdaki tabloda verilmiş olup, bu değerlerin tümünün Türkiye ortalamasının (30.1) üzerinde olduğu görülmektedir. Yaşlı nüfus genç nüfusa göre dinamizmi ve üretkenliği daha az olan grup olduğundan, genç nüfusun azalmasıyla bölge aktif iş gücü potansiyelinin önemli bir kısmını ve rekabetçiliğini kaybetmektedir.2 Tablo 5: Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ege Bölgesi Türkiye Medyan Yaş Değeri 31.2 34.1 33.6 34.1 33.9 30.1 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) ve TR33 Bölge Planı (2014-2023), Zafer Kalkınma Ajansı, 2014 Kütahya’da merkez ilçe dahil 13 ilçe, 72 belediye, 513 köy, 310 mahalle bulunmaktadır. Nüfusun yerleşim yerlerine göre dağılımı incelendiğinde, 2012 ADNKS sonuçlarına göre Kütahya il nüfusunun %65.4’ünün şehirlerde, %34.6’sının köy ve beldelerde yaşadığı görülmektedir. Bu oranlar 2011 yılında sırasıyla %64.2 ve %35.8’dir. 2012 ADNKS sonuçlarına göre nüfus büyüklüğü açısından, Merkez ilçeden sonra en büyük ilçeler sırasıyla Tavşanlı, Simav ve Gediz’dir. Nüfus büyüklüğü açısından en az nüfusa sahip ilçeler ise Dumlupınar, Pazarlar, Şaphane ve Çavdarhisar’dır. Şehir nüfus oranının en yüksek olduğu ilçeler ise, sırasıyla Tavşanlı, Pazarlar ve Emet’tir. 2 TR33 Bölge Planı (2014-2023), Zafer Kalkınma Ajansı, 2014 36 Tablo 6: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’ne Göre 2011-2012 Yıllarında Kütahya İli Şehir ve Köy Nüfusları İlçe Adı Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı Toplam Toplam Nüfus 2011 2012 237.804 248.054 Şehir Nüfusu 2011 2012 214.286 224.898 Köy Nüfusu 2011 2012 23.518 23.156 18.026 10.900 7.969 16.425 3.106 22.428 17.780 10.744 7.786 16.104 3.043 22.453 5.151 1.563 2.333 4.641 1.291 10.805 5.313 1.550 2.338 4.620 1.296 11.339 12.875 9.337 5.636 11.784 1.815 11.623 12.467 9.194 5.448 11.484 1.747 11.114 51.291 14.225 5.803 67.786 7.500 101.001 564.264 51.790 13.986 5.664 66.916 7.573 101.528 573.421 20.113 5.202 3.383 24.186 3.536 65.784 362.274 21.184 5.353 3.365 23.506 3.684 66.821 375.267 31.178 9.023 2.420 43.600 3.964 35.217 201.990 30.606 8.633 2.299 43.410 3.889 34.707 198.154 Kaynak: TÜİK, Kütahya İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü Türkiye genelinde ve Kütahya’da nüfusun şehir ve köy dağılımında, dağılımın zamanla şehir lehine trend izlediği görülmektedir. Türkiye’de 1985 yılı genel nüfus sayımına göre nüfusun %53’ü şehirlerde, %47’si köy ve beldelerde yaşarken, 2012 yılında nüfusun %77.3’ünün şehirlerde, %22.7’sinin de köy ve beldelerde yaşadığı görülmektedir. Kütahya nüfusunun şehir-köy dağılımına bakıldığında da benzer gelişmenin yaşandığı görülmektedir. Kütahya’da 1985 yılında nüfusun %36.7’si şehirlerde yaşarken, 2012 yılında şehir nüfusu oranının %65.4’e yükseldiği göze çarpmaktadır. Ancak bu göreli değişime rağmen Kütahya, Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının oldukça altında şehirleşme oranına sahiptir. Tablo 7: Türkiye ve Kütahya’da Dönemler İtibarıyla Şehir Nüfusu Oranları (%) 1985 1990 2000 2012 Türkiye 53.0 59.0 65.0 77.3 Kütahya 36.7 41.9 48.5 65.4 TR3 Ege Bölgesi 54.8 57.2 61.6 73.7 Kaynak: TÜİK ve (Ertuğrul, 2005) Nüfusun şehir ve köy dağılımında şehir lehine izlenen bu gelişim, kırsal kesimden kentlere göç olgusunun açık göstergesidir. Göç, kırsal kesimden kent merkezlerine doğru bir hareketle sınırlı kalmayıp, nüfusun sanayinin daha gelişkin olduğu batı illerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur. Bunun sonucu olarak da Türkiye’nin batı illeri göç alan, diğer bölgelerde yer alan iller ise göç veren iller haline gelmiştir. 37 Tablo 8: Yıllara Göre TR33 Bölgesi ve İllerinin Net Göç Hızları (‰) 2008 -9,41 -13,34 2,16 -4,65 -4,42 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi 2009 -2,89 -5,09 -4,11 -2,83 -3,86 2010 -9,51 -7,78 -2,46 -1,67 -5,06 2011 -9,75 -5,49 -2,02 -4,36 -4,80 2012 3,46 6,73 -1,37 2,68 1,81 Kaynak: TÜİK, TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, son 5 yıldır gerek TR33 Bölgesi, gerekse tek tek iller, genel olarak diğer bölge ve illere göç vermektedir. Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farka net göç denmektedir. Bölge illerinde, 2008-2011 yılları arasında net göç hızları ‰-5 ile ‰-4 dolaylarında iken 2012 yılında bu oran ‰1,81’e yükselmiş, Bölge genel olarak göç alan bir Bölge durumuna gelmiştir. Tablodaki değerlere göre, Kütahya ili, 2011 yılına kadar hızlı göç veren bir il durumundayken, 2012 yılında, ‰6.73 oranında göç alan bir il haline gelmiştir. Göç hareketi ve eğitim durumu birlikte incelendiğinde, genel olarak TR33 Bölgesinden göç edenlerin arasında lise ve üzeri eğitime sahip olanların payının yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde göç eden ve 15 yaşın üzerindeki nüfus içinde en çok lise veya dengi mezunu bireyler göç etmiştir. Bu eğitim grubunda göç edenlerin payı ülke genelinde %34.6 iken Afyonkarahisar’da %35.2, Kütahya’da %37.0, Manisa’da %39.8, Uşak’ta ise %38.9’dur. Bu açıdan bakıldığında, Bölge genelinde lise mezunlarının üniversiteyi okuma amacıyla diğer şehirlere yoğun olarak göç ettiği tahmin edilmektedir. Nitelik düzeyi yüksek yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora mezunlarının göç eden nüfustaki payı ise ülke genelinde %21 iken, bu değer Afyonkarahisar’da %25.1, Kütahya’da %26.9, Manisa’da %21.6, Uşak’ta ise %26.6’dır (TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı ). 2.2.2. Eğitim 2012 yılı ADNKS Sayımı Sonuçlarına göre; 6 yaş ve üzeri nüfusun okuma-yazma oranı %96.6 olan Kütahya’da, kadın nüfusun okuma-yazma oranı %94.8, erkek nüfusun okuma-yazma oranı %98.4’tür. Kütahya ili, toplam okur-yazarlık oranı bakımından %95.1 olan Türkiye okuryazarlık ortalamasının üzerinde bir performans sergilemektedir. Aşağıdaki tablodan görüldüğü gibi, genel olarak TR33 Bölgesi’ndeki illerde, okuma yazma bilmeyen nüfus oranı Türkiye’ye göre düşüktür. Kütahya’da ise bu oran gerek TR33 Bölge 38 ortalamasından gerekse Türkiye genelinden daha da düşüktür. Kütahya ilinde, ilkokul mezun oranı Türkiye’den, lise mezun oranı ise diğer Bölge illerinden ve Türkiye’den daha yüksek iken, yükseköğretim mezun oranı ise genel olarak Bölge illerinin ve Türkiye’nin oldukça altında bulunmaktadır. Bu durum, yükseköğretime geçişte ilde önemli bir sorun olduğunu göstermektedir. Tablo 9: Okur-Yazarlık ve Bitirilen Son Öğretim Kurumuna Göre Nüfus (2012, %) 6± yaş 6 yaş ve üzeri Nüfus Okur Yazar Nüfus Okuma Yazma Bilmeyen Oranı (%) Okuma Yazma Bilmeyen Erkek (%) Okuma Yazma Bilmeyen Kadın (%) 15± yaş 15 yaş ve üzeri Nüfus Okuma Yazma Bilmeyen Oranı (%) Okuma Yazma Bilmeyen Erkek (%) Okuma Yazma Bilmeyen Kadın (%) Okuma Yazma Bilen, Okul Bitirmeyen (%) İlkokul Mezunu (%) İlköğretim Mezunu (%) Ortaokul Mezunu (%) Lise Mezunu (%) Lise Mezunu Erkek (%) Lise Mezunu Kadın (%) Yüksekokul veya Fakülte Mezunu (%) Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Erkek (%) Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Kadın (%) Yüksek Lisans Mezunu (%) Doktora Mezunu (%) Yükseköğretim ve Üstü Okul Mezunu (%) Türkiye TR3 Ege TR33 Bölgesi Kütahya 67,877,379 63,347,643 4.11 1.40 6.83 8,964,699 8,624,980 2.57 0.88 4.26 2,715,344 2,608,315 3.43 1.13 5.71 530,801 512,532 3.03 1.17 4.86 56,521,805 4.93 1.68 8.15 6.70 26.93 20.55 5.04 21.40 24.68 18.15 10.46 12.07 8.86 0.74 0.22 11.42 7,753,603 2.97 1.02 4.90 5.99 32.68 19.07 5.13 21.00 23.42 18.62 10.94 12.33 9.58 0.62 0.21 10.41 2,325,853 4.01 1.32 6.63 6.81 36.49 20.23 4.57 18.84 22.60 15.17 7.98 9.82 6.20 0.39 0.12 6.71 463,216 3.47 1.34 5.54 7.55 34.45 19.16 4.54 21.85 27.78 16.08 7.96 10.23 5.76 0.44 0.13 6.33 Kaynak: TÜİK İl nüfusunun eğitim düzeyi ve okur-yazarlık durumu Türkiye, TR33 Düzey 2 Bölgesi ve TR333 Kütahya Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmiştir. 39 Tablo 10: TR33 Bölgesi illerinde 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) Sadece okuma yazma bilmeyen Sadece okuma yazma bilen İlkokul-ilköğretim-ortaokul mezunu Lise ve dengi okul mezunu Yükseköğretim mezunu Eğitim durumu bilinmeyen Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 4.5 6.0 62.0 18.8 8.0 0.6 3.5 7.5 58.1 21.8 8.5 0.5 4.0 6.8 62.8 17.4 8.5 0.5 3.8 7.2 59.4 19.5 9.3 0.7 TR33 Bölgesi 4.0 6.8 61.3 18.8 8.5 0.6 Türkiye 4.9 6.7 52.5 21.4 11.4 3.0 Kaynak: TÜİK, TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı Kütahya ili, genel olarak eğitim göstergelerinin çoğunda, Türkiye ortalamalarına yakın ya da daha iyi konumda bulunmaktadır. Belirtildiği gibi, eğitim açısından ildeki en önemli sorun, yüksekokul ya da fakülte mezunu nüfusun toplam nüfusa oranının, Türkiye, TR3 Bölgesi ve TR33 Bölgesi ortalamasının altında bulunmasıdır. Grafik 3: Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (2012) Türkiye % Kütahya 40 35 30 25 20 15 10 5 0 İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu-Ortaokul Lise Mezunu Yükseköğretim ve Üstü Okul Mezunu Kütahya’da eğitim-öğretim çağındaki nüfusun okullaşma oranı (2012 yılı), ilkokulda %99.08, ortaokulda %95.79 ve lisede %84.79’dur. Okullaşma oranı cinsiyete göre değerlendirildiğinde ilk ve ortaokulda fazla bir fark görülmezken, lisede Türkiye genelinde olduğu gibi, Kütahya’da da kadın nüfusun okullaşma oranı erkek nüfusun gerisinde kalmaktadır. 40 Tablo 11: Okul Gruplarına ve Cinsiyete Göre Okullaşma Oranları (%, 2012-2013) İLKOKUL - Erkek - Kız ORTAOKUL - Erkek - Kız LİSE - Erkek - Kız Türkiye TR3 EGE TR33 Bölgesi Kütahya 98.86 98.81 98.92 93.09 93.19 92.98 70.06 70.77 69.31 98.49 98.28 98.72 95.14 94.98 95.30 76.42 75.36 77.54 98.69 98.50 98.90 95.03 94.95 95.11 74.53 74.62 74.43 99.08 99.13 99.02 95.79 95.80 95.78 84.79 87.42 82.05 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler İlde bulunan eğitim kurumlarındaki okul başına düşen öğrenci sayısı, öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Türkiye, TR3 Ege, TR33 Düzey 2 Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. Kütahya’da, 2012-2013 öğretim yılı itibarıyla 237 okul öncesi eğitim, 256 ilkokul, 158 ortaokul, 38 genel ortaöğretim ve 80 tane de mesleki ve teknik eğitim orta öğretim olmak üzere 769 eğitim kurumu bulunmaktadır. Söz konusu okullarda toplam 107,217 öğrenci öğrenim görmekte ve 6,647 öğretmen görev yapmaktadır. Kütahya ili, öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, derslik başına düşen öğrenci sayıları ve okul başına düşen öğrenci sayıları bakımından, genel olarak Türkiye ortalamalarına göre daha iyi durumda görünmektedir. 41 Tablo 12: Eğitim Kademelerine Göre Okul Öğrenci Ve Öğretmen Sayıları (2012–2013) Türkiye OKUL ÖNCESİ EĞİTİM -Okul Sayısı -Öğrenci Sayısı -Öğretmen Sayısı -Derslik Sayısı -Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı İLKOKUL -Okul Sayısı -Öğrenci Sayısı -Öğretmen Sayısı -Derslik Sayısı -Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı ORTAOKUL -Okul Sayısı -Öğrenci Sayısı -Öğretmen Sayısı -Derslik Sayısı -Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Derslik Başına Öğrenci Sayısı (İlkokul+ortaokul) -Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı GENEL ORTAÖĞRETİM -Okul Sayısı -Öğrenci Sayısı -Öğretmen Sayısı -Derslik Sayısı -Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM -Okul Sayısı -Öğrenci Sayısı -Öğretmen Sayısı -Derslik Sayısı -Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı -Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı TR3 Ege Bölgesi TR33 Bölgesi Kütahya 27,197 1,077,933 62,933 49,372 40 22 17 3,665 132,262 8,088 6,439 36 21 16 1,282 40,307 2,230 2,020 31 20 18 237 7,545 417 378 32 20 18 29,169 5,593,910 282,043 234,920 192 20 3,274 575,116 35,278 29,197 176 16 1,395 185,375 10,926 11,229 132 17 256 31,842 2,013 1,963 124 16 16,987 5,566,986 269,759 124,584 328 45 21 2,131 593,914 34,275 16,916 279 35 17 881 186,750 10,822 5,210 212 36 17 158 32,640 2,067 1,263 207 26 16 4,214 2,725,972 119,393 70,107 647 39 23 534 294,047 15,721 9,040 551 33 19 178 80,426 4,301 2,791 452 29 19 38 15,701 768 567 413 28 20 6,204 2,269,651 135,502 59,459 366 38 17 904 286,748 19,218 8,069 317 36 15 342 94,360 6,444 2,986 276 32 15 80 19,489 1,382 639 244 31 14 Kaynak: TÜİK Kütahya’da, yükseköğretim alanında faaliyette bulunan tek üniversite Dumlupınar Üniversitesi’dir. Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya il merkezinde iki yerleşkede, 11 ilçede de ayrı bina ve yerleşke alanlarında, toplam 346,313 m²'lik fiziki ve 7,541,371 m²'lik açık alanda hizmet vermektedir. 42 Dumlupınar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, İlahiyat Fakültesi, Tıp Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Simav Teknik Eğitim ve Teknoloji Fakültesi olmak üzere 10 Fakülte, Sağlık Yüksekokulu, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Yabancı Diller Yüksekokulu ile Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu olmak üzere 4 yüksekokul; Fen Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü olmak üzere 4 enstitü ve Kütahya, Tavşanlı, Simav, Gediz, Emet, Hisarcık, Domaniç, Altıntaş, Şaphane, Pazarlar ve Çavdarhisar Meslek Yüksekokulları olmak üzere 11 meslek yüksekokuluyla eğitim-öğretim vermektedir. Üniversite bünyesinde, 2013-2014 öğretim yılında, 17,604 ön lisans, 25,258 lisans ve 3,359 lisansüstü olmak üzere toplam 46,221 öğrenci bulunmaktadır. Üniversitede halen 45 profesör, 87 doçent, 340 yardımcı doçent, 245 öğretim görevlisi, 327 araştırma görevlisi, 83 okutman ve 13 uzman personel eğitim hizmeti vermektedir. Tablo 13: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Öğrenci ve Öğretim Elemanı Sayıları (2013) Yıllar Öğrenci Sayısı Öğretim Elemanı Sayısı 2010-2011 2011-2012 2012-2013 35.549 39.120 44.174 835 887 1.049 Öğretim Elemanına Düşen Öğrenci Sayısı 43 44 42 Kaynak: Kütahya İli Genel Brifingi, İl Özel İdaresi, 2013 2.2.3. İstihdam TÜİK tarafından istihdama ilişkin veriler, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus (15+ yaş) üzerinden yayınlanmakta olup, kurumsal olmayan nüfus, okul, yurt, otel, çocuk yuvası, huzurevi, hastane, hapishane, kışla ya da orduevinde ikamet edenler dışında kalan nüfus olarak tanımlanmıştır. İşgücü, istihdam edilenler ve işsizlerin oluşturduğu nüfusu kapsamaktadır. Buna göre il bazında yayınlanan en son verilere göre, 2012 yılı itibariyle Kütahya’da istihdam oranı %50.4, işsizlik oranı %4.2 ve işgücüne katılma oranı %52.6 olarak gerçekleşmiştir. Kütahya ili, istihdam oranında, Ege Bölgesi ve Türkiye’ye göre daha iyi performans sergilerken, işsizlik oranında TR33 Bölgesinden de daha iyi bir durum sergilemiş, işgücüne katılma oranında ise sadece Türkiye geneli ortalamasının üzerine çıkabilmiştir. 43 Tablo 14: Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları (2012) Yıllar Kütahya TR3 Ege TR33 Bölgesi Türkiye İstihdam Oranı (%) 50.4 49.4 52.4 45.4 İşsizlik Oranı (%) 4.2 9.6 4.4 9.2 İşgücüne Katılma Oranı (%) 52.6 54.6 54.8 50.0 Kaynak: TÜİK Kütahya’da, 573,421 olan nüfusun %88.9’una tekabül eden 509,918 kişi sosyal güvenlik kapsamındadır. Türkiye’de sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun oranı ise %82.7’dir. İlde sosyal güvenliğe tabi çalışan sayısı 130,275 kişi, emekli olanlar 110,091 kişi, bakmakla yükümlü olanlar ise 269,552 kişidir. Tablo 15: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İşgücüne Katılma Oranı (%) 47.8 45.1 46.7 44.8 42.7 45.5 46.7 50.6 52.6 İşsizlik Oranı (%) İstihdam Oranı (%) 7.6 8.1 7.4 7.3 6.5 9.1 6.5 4.6 4.2 44.2 41.4 43.2 41.5 39.9 41.4 43.7 48.3 50.4 Kaynak: TÜİK, İş Kurumu Raporları Kütahya’da, 2008 yılında %6.5 olan işsizlik oranı, ekonomik krizin de etkisiyle 2009 yılında %9.1’e yükselmiş, 2010 yılından itibaren tekrar 2008 yılı düzeyine inerek, daha sonraki yıllarda da düşüş eğilimini sürdürmüştür. Türkiye’de 2011 yılı itibarıyla, istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında, birinci sırayı %48.1 ile hizmetler sektörünün aldığı, bunu sırasıyla %26.5 ile sanayi ve %25.5 ile tarım sektörünün izlediği görülmektedir. 2012 yılı itibarıyla da bu dağılım, sırasıyla %49.4, %26.0 ve %24.6 olarak gerçekleşmiştir. TR33 Bölgesine baktığımızda ise; 2012 yılında istihdamın %46’sının tarım sektörüne, %31.8’inin hizmetler sektörüne ve %22.2’sinin ise sanayi sektörüne ait olduğu görülmektedir. Kütahya’da ise istihdamın sektörel dağılımı verilerine 2011 yılı itibarıyla ulaşılabilmektedir. Bu verilere göre; Kütahya’da istihdam içerisinde tarım sektörünün %39 pay ile birinci sırayı aldığı, hizmetler sektörünün payının %35.3 ve sanayinin payının ise %25.7 düzeyinde olduğu görülmektedir. Kütahya ilinin toplam Türkiye 44 istihdamından aldığı pay %0.8 olup, bu oran ile Kütahya 81 il arasında 34. sırada bulunmaktadır. Grafik 3: İstihdamın Sektörel Dağılımı (2011) Türkiye 25.5 48.1 Kütahya Hizmetler 35.3 39.0 Sanayi 26.5 Hizmetler Sanayi 25.7 Tarım Tarım Kütahya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından yapılan İşgücü Piyasası Analizi Raporu’na (2013) göre; Kütahya’da, işyeri sayısı üzerinden bakıldığında, işyerlerinin büyük çoğunluğu toptan ve perakende ticaret sektöründe faaliyet göstermektedir. Her 100 işyerinin %27.7’si ticaret sektöründedir. Bu sektörü %26.3 ile imalat ve %14.1 ile inşaat sektörü takip etmektedir. Dördüncü sırada %6.9 pay ile Konaklama ve Yiyecek Faaliyetleri yer almaktadır. Kütahya’daki işyerlerinin %60.4’ü 10 ile 49 arasında işçi, %26.6’sı 1 ile 9 arasında işçi, %13.1’i 50 ve üzeri işçi çalıştırmaktadır. Tablo 16: Kütahya’da İşyerlerinin İşyeri Büyüklüğü ve Sektörel Dağılımı Sektör Madencilik ve Taş Ocakçılığı İmalat İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma ve Depolama Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri Bilgi ve İletişim Finans ve Sigo‘ta Faaliyetleri Gayrimenkul Faaliyetleri Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri Eğitim İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri Diğer Hizmet Faaliyetleri Genel Toplam İşyeri Sayısı (1-9) 6 52 49 73 14 22 2 0 2 15 4 6 1 17 263 İşyeri Sayısı (10--49) 10 166 76 182 34 41 2 5 1 17 10 33 11 9 598 İşyeri Sayısı (50++) 12 43 15 20 5 5 0 1 0 0 13 6 4 1 129 TOPLAM 28 261 140 275 53 68 3 6 3 32 28 45 16 27 991 Kaynak: İşgücü Piyasası Analizi Raporu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013 45 2012 yılında İŞKUR‘a başvurularda başvuru yapan adayların %52.4’ü ilköğretim mezunu, %36’sını da ortaöğretim mezunları oluşturmaktadır. Doktora mezunları, okur-yazar olanlar ve okuma yazma bilemeyenlerin başvuruları çok düşük orandadır. Tablo 17: Kütahya’da Eğitim Durumuna Göre İşkur’a Yapılan Başvurular, 2012 ,Eğitim Durumu Okuma-Yazma bilmeyenler Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Erkek 73 47 11,928 8,622 1,166 791 26 1 Kadın 48 28 3,189 1,858 569 455 20 0 Toplam 121 75 15,117 10,480 1,735 1,246 46 1 Kaynak: İşgücü Piyasası Analizi Raporu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013 Kütahya’da ve Türkiye’de en fazla başvuru alınan meslek, beden işçisi (genel) olmuştur. Kütahya’da beden işçisi mesleği için 11,145, Türkiye’de ise 57,862 başvuru alınmıştır. Satış elemanı, şoför (yük taşıma), büro işçisi, büro memuru, güvenlik görevlisi, garson, beden işçisi, muhasebeci, temizlik işçisi Kütahya ve Türkiye’de en çok başvuru alınan mesleklerdendir. 2012 yılında Kütahya’da, İş Kurumu’na yapılan başvurularda bir önceki yıla göre toplamda %166 oranında bir artış görülmektedir. Yapılan başvurulardan erkek adaylarda bir önceki yıla göre %233 oranında, kadınlarda ise %50 oranında artış olmuştur. İşe yerleştirmelere bakıldığında ise Kütahya’da 2012 yılında 5,468 kişinin işe yerleştirildiği, bir önceki yıla göre işe yerleştirme oranının %19.7 arttığı görülmektedir. Kütahya’da işe yerleştirmelerin % 83.1’i özel sektörde, %16,9’u da kamu sektöründe olmaktadır. İşe yerleştirmelerin büyük çoğunluğu özel sektörde olmaktadır. Tablo 18: 2012 Yılı İtibarıyla Türkiye İş Kurumu’na Yapılan Başvurular ve İşe Yerleştirilenler 2011 2012 10,845 28,821 Açık iş (Kamu+Özel) 6,506 10,762 65.4 Kamu(Açık İşl) 1,471 1,225 -16.7 Özel(Açık İş) 5,035 9,537 89.4 İşe Yerleştirme 4,570 5,468 19.7 Kayıtlı İşgücü 21,843 36,529 67.2 Kayıtlı İşsiz 17,687 21,425 17.5 Başvurular Değişim (%) 165.8 Kaynak: İşgücü Piyasası Analizi Raporu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013 İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü 46 Açık iş sayısının toplamda %65.4 arttığı Kütahya’da, kamuya ait açık iş sayısının ise %16.7 oranında azaldığı görülmektedir. Kütahya ve Türkiye’de sektörlerdeki açık işlerin dağılımında imalat sektörü birinci sırayı almaktadır. Türkiye’de eğitim sektöründeki açık iş dağılımının oranı Kütahya’nın eğitim sektöründeki açık iş dağılımına oranının yaklaşık beş katı, insan sağlığı ve sosyal hizmetler, konaklama ve yiyecek hizmetler ve kültür eğlence sektörlerinin de yaklaşık iki katı kadardır. Kütahya’da madencilik ve tarım sektörlerindeki açık iş dağılımının oranı Türkiye’nin madencilik ve tarım sektörlerindeki açık iş dağılımına oranının yaklaşık 3 katı kadardır.3 Tablo 19: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşsiz Sayısı 15 – 19 20 -24 25 -29 30 – 34 35 – 39 40 – 44 45 – 49 50 – 54 55 – 59 60 – 64 65+ TOPLAM ERKEK 643 3,803 3,271 2,592 2,116 1,555 889 206 72 21 7 15,175 KADIN 319 1,668 1,324 988 880 604 283 126 46 11 1 6,250 TOPLAM 962 5,471 4,595 3,580 2,996 2,159 1,172 332 118 32 8 21,425 Kaynak: İŞKUR Kütahya’daki kayıtlı işsizlerin yaş grupları incelendiğinde 20-24 yaş grubundaki işsizler ilk sırayı almaktadır. Bu yaş grubundaki işsizler toplamın %25.5’ini oluşturmaktadır. 20-24 yaş grubundaki işsizlerin %69.5’ini de erkekler oluşturmaktadır. Daha sonra 25-29 yaş grubundaki işsizler gelmektedir. Kütahya ili, sosyo-ekonomik açıdan sosyal güvenlik kriterine göre değerlendirildiğinde, Türkiye ortalamasının üzerinde bir görünüm arz etmektedir. Tabloda görüldüğü gibi 2013 yılı ilk dönem itibarıyla, Türkiye’de toplam sosyal güvenlik kapsamında olan nüfusun (gelir testi yaptıranlar hariç) toplam nüfusa oranı %82.7 iken, Kütahya’da bu oran %88.9 düzeyindedir. Bununla birlikte aktif sigortalıların (çalışanların) toplam il nüfusuna oranı incelendiğinde Kütahya’ya ait rakamların Türkiye genelinden daha kötü bir görünüm sergilediği dikkat çekmektedir. Nitekim Türkiye genelinde aktif çalışanların toplam nüfusa oranı %25.2 iken, 3 Kütahya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013 47 Kütahya’da bu oran %22.7’dir. Yine pasif sigortalıların toplam nüfusa oranı Kütahya’da %19.2 iken Türkiye genelinde bu oran %13.9’dur. Başka bir ifadeyle, aylık alanlara ödenecek maaşların finansmanına, Türkiye genelinde daha fazla çalışan kişi dahil olurken, Kütahya’da bu nispi olarak daha az çalışanla gerçekleşmektedir. Tablo 20: Kütahya’da Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Kişi Sayısı (2013) İl nüfusu İş yeri sayısı Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+Gelir Testi Yaptıranlar) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Gelir Testi Yaptıranlar Hariç) Sosyal Güvenlik Kapsamının(Gelir Testi Yaptıranlar Hariç) il Nüfusuna Oranı (%) Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan kişi sayısı Emekli Sandığı (4/c) Bağ-Kur (4/b) SSK (4/a) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların Toplam il Nüfusuna Oranı(%) Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı Emekli Sandığı (4/c) Bağ-Kur (4/b) SSK (4/a) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Emeklilerin Toplam il Nüfusuna Oranı(%) Sosyal Güvenlik Kapsamında Bakmakla Yükümlü Tutulanların (Yararlanıcıların) Sayısı Emekli Sandığı (4/c) Bağ-Kur (4/b) SSK (4/a) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamındaki bakmakla yükümlü tutulanların oranı (%) GELİR TESTİ YAPILAN KİŞİ SAYISI Kütahya 573,421 9,884 566,186 509,918 88.9 7,235 Türkiye 75,627,384 1,597,250 74,769,228 62,542,894 82.7 860,649 20,611 23,523 86,141 130,275 22.7 13,312,933 2,707,070 3,056,901 19,076,904 25.2 12,847 18,764 78,480 110,091 19.2 1,910,888 2,416,167 6,198,741 10,525,796 13.9 47,055 68,129 154,369 269,552 47.0 56,268 5,887,264 9,363,711 17,689,219 32,940,194 43.6 12,226,334 Kaynak: T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Kütahya İl Müdürlüğü. 2.2.4. Sağlık Kütahya’da 11’i kamu, 2’si özel olmak üzere 13 hastane bulunmaktadır. Hastanelerdeki fiili yatak kapasitesi, 1,559’u kamu hastanelerine ait olmak üzere toplam 1,713’tür. Kütahya’da, ayrıca 13 Toplum Sağlığı Merkezi, 71 Aile Sağlığı Merkezi, 177 Aile Hekimliği Birimi, 2 Verem Savaş Dispanseri, 111 Köy Sağlık Evi, 1 Ana Çocuk Sağlık Aile Planlaması Merkezi, Halk Sağlığı Laboratuvarı, 112 Acil Sağlık İstasyonu bulunmaktadır. Yüz bin kişi başına hastane yatak sayısı Kütahya’da 299 olup, 265 olan Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ancak, doktor başına düşen nüfusa bakıldığında, Kütahya ili 948 kişi ile Türkiye geneline göre (583) oldukça kötü durumdadır. 48 Tablo 21: Bazı Sağlık Göstergeleri (2012) Hastane Sayısı Özel Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler ve Diğer Kamu Toplamı Yatak Sayısı Özel Kamu, Üniversiteler ve Diğer Kamu Toplamı Yüz bin Kişi Başına Hastane Yatak Sayısı Sağlık Personeli Sayısı Uzman Hekim Toplam Hekim Doktor başına hasta sayısı Diş Hekimi Eczacı Hemşire Ebe Sağlık Memuru Türkiye 1,483 541 942 200,072 35,767 164,305 265 Kütahya 13 2 11 1,713 154 1,559 299 70,103 129,772 583 21,404 26,571 134,906 53,466 122,663 314 605 948 111 174 1,036 518 1,036 Kaynak: TÜİK Genel olarak TR33 Bölgesi’ndeki bebek ölüm hızı, ülke ortalamasının üzerindedir. Sağlık açısından önemli bir gösterge olan bebek ölüm hızı; her yıl gerçekleşen canlı doğum sonrasında, bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısının toplam canlı doğan bebek sayısına oranıdır. Ülke genelinde bu değer, son 4 yılda her yıl düşüş göstermiş olup 2012 verilerine göre ‰11.6’dır. Bölge illerinde ise 2012 öncesine kadar düşüş gösteren oran, sonrasında tekrar yükselmiştir. Tablodan da görüleceği üzere, bebek ölüm hızı ülke ortalamasının üzerindedir. Bu doğrultuda bölgedeki sağlık hizmetlerinin ülke geneliyle kıyaslandığında yeterli düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır.4 Tablo 22: Bebek Ölüm Hızları (‰) Yıl 2009 2010 2011 2012 Afyonkarahisar 15.1 11.5 12.2 14.6 Kütahya 18.5 17.6 12.2 12.6 Manisa 15.9 13.1 10.9 12.6 Uşak 15.5 11.8 12.7 15.0 TR33 Bölgesi 16.1 13.3 11.7 13.4 Türkiye 13.8 12.0 11.7 11.6 Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri (2012), TR33 2014-2023 Bölge Planı, Zafer Kalkınma Ajansı 2.3. İktisadi Yapı Bu bölümde Kütahya ilinin iktisadi yapısı tarım, sanayi ve hizmetler sektörü alt başlıklarında değerlendirilecektir. 4 TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı, 2014 49 2.3.1. Tarım Kütahya ilinde büyük bir potansiyel taşıyan tarım sektörü, tarım hasılasının gelişimi, tarım alanlarının dağılımı, tarım işletmelerinin yapısı, bitkisel üretim ve hayvansal üretim alt başlıklarında analiz edilmeye çalışılacaktır. 2.3.1.1. Tarım Hasılasının Gelişimi ve Dağılımı Kütahya, madencilik ve porselen sanayinden sonra geniş ölçüde bir tarım ve hayvancılık şehridir. Tarım ve hayvancılıkta oldukça yüksek bir potansiyele sahip olan son yıllarda bu potansiyelin verimli olarak kullanılmasına çaba gösterilmektedir. Tarım sektörü, Kütahya’daki diğer sektörler içinde her zaman önemini korumuştur ve son yıllardaki dalgalanmaya rağmen tarım sektörünün büyüme hızında artış gözlenmektedir. Kütahya ilinde tarım, geleneksel bir yapıya sahiptir. Miras hukukundan kaynaklı olarak araziler parçalanmakta ve parseller giderek küçülmektedir. Aile işletmeciliği olarak yapılan tarım faaliyetlerinde, işçilik maliyetleri düşük olsa da, işletme arazilerinin küçük ve dağınık olması, verimliliğin düşük olmasına, dolayısıyla üretim maliyetlerinin yüksek olmasına ve nihai olarak kişi başına düşen gelirin düşük olmasına neden olmaktadır. 1987 yılı itibariyle (cari fiyatlarla 125 milyar TL) olan Kütahya ili tarımsal hasılası, 1987- 2001 döneminde yaklaşık olarak 1,487 kat artarak 2001 yılında 185,928 milyar TL düzeyine yükselmiştir (Aynı dönemde ülke tarımsal hasılası 1,616 kat, Bölge tarımsal hasılası ise 1,378 kat artış göstermiştir)5. İl tarımsal hasılası içinde en yüksek payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü oluşturmaktadır. 2001 yılı itibariyle tarımsal hâsıla içinde çiftçilik ve hayvancılık sektörünün payı %93.8, ormancılık sektörünün payı %5.6 ve balıkçılık sektörünün payı da %0.6 düzeyindedir. İl tarım sektörünün ilin toplam hasılası içindeki paylarına, söz konusu yıllar itibarıyla bakıldığında, il ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün payının giderek düştüğü görülmektedir. 1987 yılında il hasılasından %16.2 oranında pay alan tarım sektörü, 1995 yılında bu payını %19’a kadar yükseltmiş, ancak 2000 yılında %16.1’e düşen pay, 2001 yılında %12.9 olarak gerçekleşmiştir. 5 TÜİK tarafından il bazında yayınlanan en son GSYİH verileri 2001 yılına aittir. 50 Kütahya ili tarımsal hasılasının Ege Bölgesi ve Türkiye toplam tarımsal hâsıla içindeki payı incelendiğinde, 1987 yılında Ege Bölgesi tarımsal hasılası içinde %4.6 olan Kütahya’nın payının, 1990 yılında %4.1’e gerilediği, 2001 yılında tekrar yükselişe geçerek %5 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Türkiye toplam tarımsal hasılası içinde ise 1987 yılında yaklaşık %1 olan Kütahya’nın payının, 1995 yılında %1.1’e yükseldiği, 2001 yılında ise tekrar %0.9’a düştüğü görülmektedir. Kütahya ili, 2001 yılı itibarıyla, Türkiye tarım sektörü hasılası içerisinden aldığı pay ile tüm iller arasında 45. sırada yer almıştır. Tablo 23: Kütahya Tarımsal Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri 1987 1990 13,314 2,701 Kütahya Toplam Tarımsal Hâsılası Çiftçilik ve Hayvancılık Türkiye Tarımsal Hâsılası Ege Bölgesi Tarımsal Hâsılası Ormancılık Balıkçılık 1995 2000 2001 68,692 1,218,178 17,540,631 21,521,043 13,104 221,943 3,153,700 3,722,238 125 532 12,776 148,872 185,928 105 464 11,617 139,197 174,414 20 67 1,137 8,791 10,440 0 1 22 884 1,074 Kütahya /Türkiye (%) 0.94 0.77 1.05 0.85 0.86 Kütahya /Ege Bölgesi (%) 4.63 4.06 5.76 4.72 5.00 Türkiye Tarım Hasılası/Türkiye GSYİH'sı (%) 17.8 17.5 15.7 14.1 12.1 Kütahya Tarım Hasılası/Kütahya GSYİH'sı 16.2 17.0 19.0 16.1 12.9 Kaynak: TUİK verilerinden hareketle hesaplamamız. Not (*) : Cari Fiyatlarla Milyar TL 2.3.1.2. Tarım Alanlarının Dağılımı Genel olarak TR33 Bölgesinde tarım ekonomik yapı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bölgenin 4,206 bin hektar olan toplam yüzölçümünün %35’i tarım arazisinden oluşmaktadır. Türkiye genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30’dur. Bölge, ülke tarım alanlarının %6.2’sini oluşturmaktadır. Bölgedeki tarım alanlarının toplam il yüzölçümüne kıyasla en fazla olduğu il Uşak, en düşük olduğu il ise Kütahya’dır. Kütahya ilindeki orman alanlarının fazlalığı, tarım alanı oranlarının düşük kalmasına sebep olmaktadır.6 6 TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı, 2014 51 Tablo 24: Kütahya Tarım Alanlarının Dağılımı (2012) Kullanım Şekli Alan (ha) Kültüre Elverişli Arazi 346,354 Sulu Tarım Arazisi 80,733 Kuru Tarım Arazisi 265,621 Kültüre Elverişli Olmayan Arazi 841,146 Çayır-Mera 71.0 84,370 Orman 612,607 Diğer 144,169 Toplam Toplam Alana Oranı (%) 29.0 1,187,500 100.0 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Göller hariç 1,187,500 hektar yüzölçümüne sahip olan Kütahya ili topraklarının %29’u tarım alanı, %52’si orman alanı, %7’si çayır ve mera arazisi, %12’si de tarım dışı araziden oluşmaktadır. Tablo 25: Kütahya İli Kültüre Elverişli Arazi Kullanımı Kullanım Şekli Tarla Arazisi Alan (ha) Pay (%) 262,630 75.8 Meyvelikler ve Bağ 8,571 2.5 Sebzelikler 6,007 1.7 0.5 0.0 Nadas 40,112 11.6 Kullanılmayan Alan 28,534 8.2 346,354 100.0 Süs bitkileri Toplam Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Yukarıdaki tablodan da görüldüğü gibi, ildeki 346,354 hektarlık tarım arazisinin %75.8 gibi büyük bir bölümü tarla arazisi şeklinde kullanılmaktadır. Sebzelik alanlar, toplam tarla arazisinin sadece %1.7’sini, meyvelik alanlar ise %2.5’ini kaplamaktadır. 52 Tablo 26: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Genelinde Tarım Alanlarının Kullanımı (Dekar) Toplam Tarım Alanı 15,045,774 TR33 Bölgesi (*) Ekilen alan Nadas Sebze Meyve Süs Bitkileri 10,992,997 1,304,422 550,166 2,197,435 753 2,581,090 108,843 337,838 1,857,213 741 TR331 Manisa 4,885,725 TR332 Afyonkarahisar 4,655,710 3,664,784 735,159 74,929 180,832 6 TR333 Kütahya** 3,199 071 2,605,065 452,833 65,801 75,366 6 TR334 Uşak 2,305 267 2,142,058 7,587 71,598 84,024 237,938,878 154,633,765 42,861,366 8,265,966 32,129,886 47,895 TR Türkiye Bölge/Türkiye Pay (%) 6.3 7.1 3.0 6.7 6.8 1.6 Kütahya/Bölge Pay (%) 21.3 23.7 34.7 12.0 3.4 0.8 1.3 1.7 1.1 0.8 0.2 0.0 Kütahya/Türkiye Pay (%) Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri *Bilgiler Geçicidir. ** İl ve bölge tarım alanları konusunda Tarım Bakanlığı ile TÜİK verileri arasında bir miktar farklılık bulunmaktadır. Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, Türkiye toplam tarım alanlarının %65’i ekilmekte iken, TR33 Bölgesinde bu oran %73.1, Kütahya’da ise %81.4’tür. İlde tarım alanlarının etkin kullanıldığı söylenebilmektedir. Kütahya ili, TR33 Bölgesi toplam tarım alanından %21.3 oranında pay alırken, Türkiye toplam tarım alanından %1.3 oranında pay alabilmektedir. Tablo 27: Kütahya İli İlçeleri Bazında Arazi Varlığı ve Kullanım Alanları İlçe Adı Tarım Alanı (Ha) Toplam Tarım Alanı (Ha) Sulu Kuru Orman ve Fundalık (Ha) Diğer ÇayırAraziler Mera (Ha) (Ha) Toplam Alan (Ha) Tarım Alanı Payı (%) Merkez 75,226 13,758 61,468 120,593 21,422 39,959 257,200 21.7 Altıntaş 24,105 11,694 12,411 26,123 17,800 22,472 90,500 7.0 Aslanapa 20,102 3,049 17,053 37,967 3,330 4,501 65,900 5.8 Çavdarhisar 25,067 9,710 15,357 27,090 4,306 2,637 59,100 7.2 Domaniç 12,387 1,917 10,470 35,610 11,465 2,438 61,900 3.6 Dumlupınar 11,058 884 10,174 15,880 1,321 2,241 30,500 3.2 Emet 19,674 4,587 15,087 35,300 2,500 10,926 68,400 5.7 Gediz 38,345 7,815 30,530 74,050 13,999 19,006 145,400 11.1 9,705 1,088 8,617 19,524 15 3,756 33,000 2.8 Hisarcık Pazarlar 4,338 578 3,760 3,237 1,200 5,625 14,400 1.3 50,840 15,524 35,316 79,860 3,720 21,280 155,700 14.7 Şaphane 8,024 208 7,816 11,060 239 5,777 25,100 2.3 Tavşanlı 47,483 9,921 37,562 126,313 3,053 3,551 180,400 13.7 Toplam 346,354 80,733 265,621 612,607 84,370 144,169 1,187,500 100.0 Simav Kaynak: 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013 İlde, Merkez ilçeden (%21.7) sonra en çok tarım alanına sahip ilçeler, %14.7 pay ile Simav, %11.1 pay ile Gediz ve %13.7 pay ile de Tavşanlı ilçeleridir. 53 Tablo 28: Tarım Alanlarının Kullanım Amaçlarına Göre İlçeler Üzerindeki Dağılımı İlçeler Tarla Alanı (Ha) Sebze Alanı (Ha) Meyve Alanı (Ha) Süs Bitkileri (Ha) Nadas Alanı (Ha) Kullanılmayan İl Tarım Toplam Alan Alan Alanındaki (Ha) (Ha) Payı (%) Merkez 63,592 971 313 0 6,070 4,280 75,226 24.2 Altıntaş 20,860 78 157 0 1,050 1,960 24,105 7.9 Aslanapa 14,831 119 21 0 3,110 2,021 20,102 5.6 Çavdarhisar 15,363 21 11 0 5,977 3,695 25,067 5.8 Domaniç 7,828 194 265 0 3,300 800 12,387 3.0 Dumlupınar 6,966 57 58 0 700 3,277 11,058 2.7 Emet 15,701 435 165 0 3,370 3 19,674 6.0 Gediz 32,365 1,621 897 0 3,012 450 38,345 12.3 Hisarcık 8,396 191 239 0 864 15 9,705 3.2 Pazarlar 2,354 150 1,235 0 476 123 4,338 0.9 39,039 1,503 3,448 0.5 4,850 1,500 50,840 14.9 Şaphane 4,196 56 1,485 0 395 1,892 8,024 1.6 Tavşanlı 31,139 611 277 0 6,938 8,518 47,483 11.9 Toplam 262,630 6,007 8,571 0.5 40,112 28,534 346,354 100.0 Simav Kaynak: 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013 Yine, ildeki toplam tarla alanından en fazla pay alan ilçeler de Merkez ilçeden (%24.2) sonra, Simav (%14.9), Gediz (%12.3) ve Tavşanlı (%11.9) ilçeleridir. Grafik 5: İl Tarım Arazisinin Kullanıma Göre Dağılımı (%) 8.2 11.6 Tarla Alanı 2.5 1.7 Sebze Alanı Meyve Alanı Nadas Alanı Kullanılmayan Alan 75.8 Genel olarak TR33 Düzey 2 Bölgesi genelinde sulanabilir tarım arazileri yetersizdir. Bölge genelinde sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28.3’ünü oluşturmaktadır ve bu oran %24.1 olan ülke ortalamasının üzerindedir. Manisa ilinde sulu tarım arazilerinin oranı (%40.2) 54 açısından en avantajlı il iken, Uşak ili %8’lik oranı ile Bölgenin en dezavantajlı ilidir. Ürün yetişme döneminde kuraklık ve düzensiz yağış riskleri nedeniyle sulanan alanların artması, tarımsal üretim artışı ve istikrarı için hayati öneme sahiptir. Bölgedeki daha çok alanın sulanabilir hale gelmesi ile birlikte katma değeri ve pazarlama olanağı daha yüksek olan yeni ürünlerin üretiminin artırılması sağlanabilecektir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013). Tablo 29: Kütahya İli Tarım Arazilerinin İlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu İlçe Yüz Ölçümü (Ha) Tarım Alanı (Ha) Toplam Sulanan Alan (Ha) Kuru Tarım Sulu Tarım Alanı (Ha) Oranı (%) Merkez 257,200 75,226 13,758 61,468 18.3 Altıntaş 90,500 24,105 11,694 12,411 48.5 Aslanapa 65,900 20,102 3,049 17,053 15.2 Çavdarhisar 59,100 25,067 9,710 15,357 38.7 Domaniç 61,900 12,387 1,917 10,470 15.5 Dumlupınar 30,500 11,058 884 10,174 8.0 Emet 68,400 19,674 4,587 15,087 23.3 Gediz 145,400 38,345 7,815 30,530 20.4 Hisarcık 33,000 9,705 1,088 8,617 11.2 Pazarlar 14,400 4,338 578 3,760 13.3 155,700 50,840 15,524 35,316 30.5 Şaphane 25,100 8,024 208 7,816 2.6 Tavşanlı 180,400 47,483 9,921 37,562 20.9 Toplam 1,187,500 346,354 80,733 265,621 23.3 Simav Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013 Tablodan görüldüğü gibi, Kütahya ilinde, sahip olunan toplam tarım alanlarının sadece %23.3’ünde sulu tarım yapılabilmektedir. İlçeler bazında bakıldığında, sulu tarım oranı en yüksek olan ilçeler, Altıntaş (%48.5), Çavdarhisar (%38.7) ve Simav (%30.5) ilçeleridir. 2.3.1.3. Tarımsal İşletmelerin Yapısı 2001 Genel Tarım Sayımı geçici sonuçlarına göre Kütahya’da, toplam tarımsal işletme sayısı 44,751 olup, bunların işledikleri arazi miktarı 2,080,413 dekardır. İlde arazisi olmayan işletme bulunmamakta olup, 1 ile 49 dekar arazi genişliğine sahip işletmelerin toplam işletme sayısındaki oranı %69.3, 50-99 dekar arazi genişliğine sahip işletmelerin oranı %19.5, 100-199 55 dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin oranı %8.3, 200-499 dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin oranı %2.9’dur. Kütahya’da, 500 dekardan daha büyük arazi genişliğine sahip tarımsal işletme bulunmamaktadır. İl tarımına küçük işletmeler egemendir. Tarımsal işletmeler arasında, arazi büyüklüğü açısından en büyük grubu, 20-49 dekar arazi büyüklüğüne sahip tarımsal işletmeler oluşturmaktadır. Aşağıdaki tabloda 2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre arazi genişliğine göre Kütahya ili tarımsal işletme sayısı ve işledikleri arazi miktarı verilmektedir. Tablo 30: Kütahya İli Toplam Tarımsal İşletme Sayısı ve İşledikleri Arazi Miktarı Arazi Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı Adet Arazisi Olmayan % İşletme Arazisi Dekar % 0 0.0 0 0.0 5’den Az 2,459 5.5 7,169 0.3 5–9 3,920 8.8 26,926 1.3 10 – 19 8,028 17.9 112,184 5.4 20 – 49 16,585 37.1 523,769 25.2 50 – 99 8,728 19.5 595,614 28.6 100 – 199 3,720 8.3 483,613 23.2 200 -499 1,310 2.9 331,138 15.9 500-999 0 0.0 0 0.0 1.000-2.499 0 0.0 0 0.0 2.500-4.999 0 0.0 0 0.0 + 0 0.0 0 0.0 44,750 100.0 2,080,413 100.0 5.000 Toplam Kaynak: TÜİK, 2001 Genel Tarım Sayımı 2001 Genel Tarım Sayımı geçici sonuçlarına göre, ortalama arazi büyüklüğü Türkiye genelinde 60 dekar, Ege Bölgesinde 44 dekar iken, Kütahya’da 46 dekardır. Kütahya ilinde, tarımsal üretimde cüce işletmelerin (5 dekardan az araziye sahip) oranı gerek Türkiye geneli gerekse Ege Bölgesi’ne oranla daha düşüktür. Türkiye genelinde 5 dekardan az işletme arazisine sahip işletmelerin toplam işletme sayısı içindeki payı %5.8, Ege Bölgesinde ise %6 iken, Kütahya’da 5 dekardan az araziye sahip küçük işletmeler toplam işletmelerin %5.5’ini oluşturmaktadır. İlde, 5-19 dekar araziye sahip işletmeler ise toplam işletme sayısının %26.7’sini oluşturmaktadır (Ege Bölgesinde %31.7, Türkiye genelinde %27). Bununla birlikte 100 dekardan büyük arazi varlığına sahip işletmelerin oranı Ege Bölgesinden yüksek olmakla birlikte, Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Nitekim Kütahya’da 100-199 dekar 56 arazi genişliğine sahip işletmelerin oranı %8.3, 200 dekar ve üzeri arazi genişliğine sahip işletmelerin oranı %2.9 iken bu oranlar sırasıyla Türkiye genelinde %10.6, %5.7’dir. Türkiye ve Ege Bölgesinden farklı olarak, Kütahya’da 500 dekardan fazla (büyük ölçekli) araziye sahip işletme bulunmamaktadır. Grafik 6: Tarımsal İşletme Sayısının Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı (Dekar, %) % 60 50 40 Kütahya 30 Ege Bölgesi Türkiye 20 10 0 5’den Az 5 –19 20 – 99 100 – 199 200 + Kütahya’da, 1-19 dekar arazi genişliğine sahip işletmelerin toplam işlenen alan içindeki payı %7’dir. Diğer taraftan 20-49 dekar arazi genişliğine sahip işletmeler, toplam işlenen alanın %25.2’sini, 50-99 dekar arazi genişliğine sahip işletmeler işlenen alanın %28.6’sını, 100-199 dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işlenen alanın %23.2’sini, 200-499 dekar arazi genişliğine sahip işletmeler işlenen alanın %15.9’unu oluşturmaktadır. Tablodan da izleneceği gibi, Kütahya’da tarımsal işletmelerin %74.5’i 10-199 dekar arazi genişliğine sahip iken, işlenen arazinin %59.2’sini (1,231,567 da) oluşturmakta, tarımsal işletme sayısının %2.9’unu oluşturan 200-999 dekar araziye sahip işletmeler ise toplam işlenen arazinin %15.9’unu oluşturmaktadır. Genel olarak TR33 Bölgesinde olduğu gibi, Kütahya’da da tarım işletmeleri küçük ve çok parçalı bir yapıya sahip olup, ihtisaslaşma düzeyi düşüktür. Bölge genelindeki tarımsal alt yapı problemleri esas olarak ülke genelinde yaşanan sorunlardan çok farklı değildir. 2001 Genel Tarım Sayımına göre, tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi düşük olup, işletmelerin büyük bir çoğunluğu (%67) hem bitkisel üretimi hem de hayvansal üretimi bir arada yürüten küçük 57 aile işletmesi görünümündedir. Tarımsal araziler veraset yoluyla parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır (Zafer Kalkınma Ajansı, 2013). Bölgede bir yandan modern tarım teknikleri kullanılırken, diğer yandan geleneksel metotlarla üretim yapılmaktadır. Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan ilçelerde tarımsal uygulamalar geleneksel metotlara dayanmaktadır. Tarım Bakanlığı tarafından, Türkiye genelinde 7 yılda 14 milyon hektar arazi toplulaştırması hedefi bulunmaktadır. Bu hedef doğrultusunda, Kütahya İlinde 124,000 hektar alanda Arazi Toplulaştırması planlanmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından uygulama yapılmak üzere; 07.11.2012 tarih ve 28460 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile, Kütahya İli, Çavdarhisar İlçesine bağlı Hacıkebir Beldesi, Ağarı Köyü, Tepecik Köyü, Zobu Köyü, Emet İlçesine bağlı Örencik Beldesi, Kalfalar Köyü, Tavşanlı İlçesine bağlı Çardaklı, Çukurköy, Güzelyurt, Moymul Mahalleleri, Kuruçay, Tepecik Beldeleri, Derecik, Göbel, Karaköy, Karapelit, Kayıköy Köylerinde toplam 31,594 hektarlık alan 3083 Sayılı Kanun kapsamında Arazi Toplulaştırması Uygulama Alanı ilan edilmiştir. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından uygulama yapılmak üzere; 04.07.2011 tarih ve 27984 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Altıntaş İlçesine bağlı, Altuntaş, Kuyucak, Murathanlar, Pusan, Yapılcan, Yolçatı, Çayırbaşı, Beşkarış, Alibeyköy, Ayrıkçı, Batak, Çakırsaz, Gecek, ve Genişler Köyleri kapsayan 10,183 hektarlık alan 5043 Sayılı Kanun kapsamında Özel Toplulaştırma Sahası olarak ilan edilmiştir. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından uygulama yapılmak üzere; 27.08.2011 tarih ve 27.08.2011 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Hisarcık İlçesine bağlı Hasanlar Beldesi ve Emet İlçesine Bağlı Yenice Beldesinde 863 hektarlık alan 5043 Sayılı Kanun kapsamında Özel Toplulaştırma Sahası olarak ilan edilmiştir. 2012 yılı itibarıyla, Çiftçi Kayıt Sistemine dahil olan 26,233 çiftçi, 1,527,768 dekar alanda tarımsal faaliyet gerçekleştirmektedir. Tarımsal işletme büyüklüklerinin incelenmesi, ildeki tarımsal yapının geçimlik çiftçiliğe mi yoksa büyük tarıma mı daha yakın olduğunu göstermesinin yanı sıra, ilde sermaye birikimine 58 yol açıp açmadığını da göstermesi açısından önemlidir. İldeki tarımsal işletmelere düşen arazi dağılımı sermaye birikiminin yeterli düzeyde olmadığını vurgulamaktadır. İldeki tarımsal faaliyetin büyük araziler halinde ve bölünmemiş olarak yapıldığında, üreticiye önemli bir sermaye birikimi sağlayacağı söylenebilir. Böylece bu sermaye birikiminin ticarete veya yatırımlara yönelmesi mümkün olabilecektir. Tablo 31: Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı Bitkisel Üretim Payı Canlı Hayvanlar Payı Hayvansal Üretim Payı TOPLAM Türkiye 43.8 31.7 24.6 100.0 TR3 Ege Bölgesi 54.6 35.4 10.0 100.0 TR33 Bölgesi 49.1 42.0 9.0 100.0 Kütahya 39.3 48.9 11.8 100.0 Kaynak: TÜİK Verilerinden Hareketle Hesaplamalarımız Grafik 7: Kütahya Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı (%) 11.8 39.3 Bitkisel Üretim 48.9 Canlı Hayvanlar Hayvansal Üretim 2.3.1.4. Bitkisel Üretim Kütahya ili tarımsal üretiminin en önemli kollarından biri bitkisel ürünler üretimidir. TÜİK’ten alınan bilgilere göre, 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değeri elde edilmiş olup bunun %39.3’ünü bitkisel ürünler üretimi oluşturmaktadır (654.2 milyon TL). Bu oran TR33 Bölgesinde %49.1, TR3 Ege Bölgesinde %54.6 ve Türkiye genelinde de %43.8’dir. Bu oranlara bakıldığında, Kütahya’da, tarımsal üretim içerisinde bitkisel üretim faaliyetinin daha zayıf olduğu söylenebilmektedir. 59 İl bitkisel ürünler üretiminin gelişimi incelendiğinde 2002-2012 döneminde bitkisel üretimin yaklaşık olarak %116 oranında arttığı görülürken, bitkisel üretimde sağlanan bu artış düzeyi, Türkiye genelinden (%172) daha düşüktür. 2012 yılı itibarıyla TR33 Bölgesinin bitkisel üretim değeri ise 5,121,567 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam ile TR33 Bölgesi, Türkiye toplam bitkisel üretim değerinden %5.8 oranında pay almıştır. Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 654,209 Bin TL bitkisel üretim değeriyle, TR33 Bölgesinden %12.8 oranında pay almıştır. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde gerçekleşen bitkisel üretim değeri Türkiye genelinin ise %0.74’ünü oluşturmaktadır. Tablo 32: Kütahya Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (1,000 TL) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Türkiye Kişi Başı Değer Değer (TL) 32,264,200 470 40,569,390 588 45,680,438 658 50,939,687 730 54,515,463 777 56,787,424 805 66,010,114 923 68,267,486 941 80,038,126 1086 88,979,273 1,191 87,849,892 1,162 Kütahya Kişi Başı Değer Değer (TL) 302,088 476 401,832 644 430,594 702 465,574 772 429,632 724 476,141 815 653,128 1,154 561,132 981 629,495 1,066 772,364 1,369 654,209 1,141 Pay (%) Kütahya/Türkiye 0.94 0.99 0.94 0.91 0.79 0.84 0.99 0.82 0.79 0.87 0.74 NOT: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına bitkisel üretim değerleri hesaplanırken, 2000-2007 yılları arası nüfus artış oranlarına göre hesap edilen nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır. Kaynak: TUIK Kişi başına bitkisel üretim değeri, Türkiye genelinde 1,162 Bin TL iken, TR33 Bölgesinde 1,727 Bin TL, Kütahya ilinde ise 1,141 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Kütahya ili bitkisel ürünler üretiminde kişi başına düşen değerler, hem TR33 Bölgesi hem de Türkiye ortalamasının altındadır. Kişi başına bitkisel üretim değeri 2007-2012 döneminde Kütahya’da %40 oranında artış gösterirken, artış oranı TR33 Bölgesinde ve Türkiye genelinde yaklaşık olarak %44 olarak gerçekleşmiştir. 60 Grafik 8: Türkiye ve İl Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (Bin TL) Türkiye Kütahya 100,000,000 1,000,000 80,000,000 2012 2011 2010 2009 2008 0 2007 0 2006 200,000 2005 20,000,000 2004 400,000 2003 40,000,000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 600,000 2002 800,000 60,000,000 Grafikten görüldüğü gibi, Türkiye bitkisel üretim değeri, yıllar itibarıyla düzenli bir artış sergilerken, Kütahya ilinin bitkisel üretim değeri, artış eğiliminde olmakla birlikte, özellikle 2008 yılından itibaren iniş çıkışlar göstermiştir. Tablo 33: Kütahya’da Bitkisel Üretim Ekiliş Durumu ve Üretim Miktarları Grup Adı Baklagiller Endüstri Bitkileri Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Genel Toplam Grup Adı Kök ve yumru sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Diğer Sebzeler Genel Toplam Grup Adı Yumuşak Çekirdekliler Taş Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Genel Toplam Tarla Bitkileri Ekiliş ve Üretim Durumları Ekilen Alan (dekar) 268,312 75,007 2,012,881 50,896 193,339 25,865 2,626,300 Sebze Ürünleri Ekiliş ve Üretim Durumları Ekilen Alan (dekar) 14,704 44,804 562 60,070 Meyve Ürünleri Alanı ve Üretim Durumları Toplu Meyveliklerin Alanı (dekar) 17,504 51,080 11,775 5,351 85,710 Üretim (ton) 28,900 254,861 431,466 5,434 279,041 72,370 1,072,072 Üretim (Ton) 16,793 66,756 467 84,016 Üretim (ton) 67,884 45,602 3,755 6,389 123,630 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Tablodan da görülebileceği gibi, tarla bitkileri arasında en önemli ürün grubu tahıllardır. Tahıllar, toplam tarla bitkileri üretiminden %40 dolayında pay almaktadır. Tarla bitkileri içerisinde diğer önemli ürün grupları %26 pay ile yem bitkileri ve %24 pay ile endüstri bitkileridir. 61 Sebze ürünleri arasında en büyük pay %79 ile meyvesi yenen sebzelere aitken, meyve ürünleri içerisinde de en yüksek paylar %55 ile yumuşak çekirdekli meyvelere ve %37 pay ile de taş çekirdekli meyvelere aittir. İlde üretilen başlıca tarla ürünleri buğday, çavdar, arpa, şeker pancarı, mısır ve kuru baklagillerdir. Sebze ve meyve üretimi ise ilde çok küçük bir alanda (%4) yapılabilmektedir. Sebzelerden domates, salatalık, kavun ve pırasa meyvelerden ise kiraz, vişne, üzüm, armut ve kestane önemli katkı sağlayan ürünler olarak göze çarpmaktadır. Tarım alanlarının ancak %17’si sulanabildiği için çok fazla ürün çeşitliliği görülmemektedir. Ülke genelinde bitkisel üretim değeri açısından Kütahya 25. sıradadır. TÜİK verilerine göre 2011 yılı itibariyle Kütahya’da en çok üretilen tarım ürünlerinin üretim miktarı ve verimleri Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmektedir. Tablo 34: Kütahya'da En Çok Üretilen Tarım Ürünleri Üretim ve Verim Durumları Üretim Miktarı (ton) Verim (kg/hektar) Türkiye Kütahya Kütahya/TR (%) Buğday 20,100,000 294,127 Çavdar 370,000 6,149 7,100,000 118,471 1.7 2,583 2,549 302,014 2,352 0.8 17,988 19,600 1,190,706 27,331 2.3 1,564 1,112 Şekerpancarı 15,000,000 229,120 1.5 53,385 48,573 Meyveler 13,975,151 83,545 0.6 6,146 11,085 Ürünler Arpa Mısır (hasıl) Kuru Baklagiller Türkiye Kütahya 1.5 2,672 2,008 1.7 2,583 2,200 Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle hesaplamamız. Tablodan da görüldüğü gibi, Kütahya ili, tarım ürünleri üretiminde Türkiye üretiminden kuru baklagillerde %2.3, çavdar ve arpa üretiminde %1.7, buğday ve şekerpancarı üretiminde %1.5, mısır üretiminde %0.8 ve meyve üretiminde %0.6 gibi küçük oranlarda paylar almaktadır. Verim oranları karşılaştırıldığında ise Türkiye ortalamasından daha iyi olan ürünler mısır ve meyvelerdir. İklim koşullarının tarıma çok fazla elverişli olmadığı ilde, verim oranları da beklendiği gibi düşük olmaktadır. Bu noktada çiftçilerin geleneksel tarım uygulamaları yerine modern araçları ve sistemleri kullanmaları gerekmektedir. 62 2012 yılında, Türkiye genelinde 6,170,827 ton, TR33 Bölgesinde 50,038 ton ve Kütahya’da ise 6,886 ton örtüaltı sebze üretimi yapılmıştır. Kütahya ili, örtüaltı sebze üretiminde, TR33 Bölgesinden %13.8 oranında, Türkiye genelinden ise %0.1 oranında pay alabilmiştir. Yine 2012 yılı itibarıyla, Türkiye genelinde 54,635 çiftçi, TR33 Bölgesinde 2,717 çiftçi ve Kütahya’da ise 158 çiftçi organik tarım faaliyetinde bulunmuştur. Türkiye genelinde 1,750,127 ton, TR33 Bölgesinde 64,793 ton, Kütahya’da ise 924 ton organik tarım ürünü elde edilmiştir. Kütahya ili bu üretim rakamıyla, organik tarım üretiminde TR33 Bölgesinden %1.4 oranında, Türkiye geneli organik tarım üretiminden ise sadece %0.05 oranında pay alabilmiştir. 2.3.1.5. Hayvancılık Hayvancılık sektörü, yeterli ve dengeli beslenme, milli gelire yaptığı katkı, sağladığı döviz ve döviz tasarrufu, kırsal nüfusun önemli bir kesimi için geçim kaynağı olması açısından ülkemiz açısından önemli bir ekonomik faaliyet niteliğindedir. Kütahya ili tarımsal üretiminin bir diğer kolu hayvansal ürünler üretimidir. TÜİK’ten alınan bilgilere göre, 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değerinin sadece %11.8’i (196.5 milyon TL) hayvansal ürünler üretimine ait bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %9, TR3 Ege Bölgesinde %10, Türkiye genelinde ise %24.6’dır. Bu oranlara bakıldığında, genel olarak Ege Bölgesinde ve dolayısıyla da Kütahya’da hayvansal ürünler üretim faaliyetinin oldukça zayıf kalmış olduğu söylenebilmektedir. 2012 yılı itibarıyla TR33 Bölgesinin hayvansal üretim değeri ise 937,511 Bin TL’dir. Bu rakam ile TR33 Bölgesi, Türkiye toplam hayvansal üretim değerinden 1.9 oranında pay almıştır. Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 196,552 Bin TL hayvansal ürünler üretim değeriyle, TR33 Bölgesinden yaklaşık %21, Türkiye hayvansal ürünler üretim değerinden ise %0.4 oranında pay almıştır. Kişi başına hayvansal üretim değeri, Türkiye genelinde 652 Bin TL iken, TR33 Bölgesinde 316 Bin TL, Kütahya ilinde ise 343 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Kütahya ili hayvansal ürünler üretiminde kişi başına düşen değerler, TR33 Bölgesinin üzerinde olmakla birlikte, Türkiye ortalamasının altındadır. Kişi başına bitkisel üretim değeri 2007-2012 döneminde Kütahya’da %9 oranında artış gösterirken, Türkiye genelinde yaklaşık olarak %100 olarak gerçekleşmiştir. 63 Tablo 35: Kütahya İli Hayvansal Ürünler Üretim Değeri (1,000 TL) Yıllar 2002 Türkiye Kişi Başı Değer Değer (TL) 9,399,981 137 Kütahya Kişi Başı Değer Değer (TL) 76,452 120 Pay (%) Kütahya/Türkiye 0.81 2003 13,443,323 195 117,564 188 0.87 2004 15,573,596 224 148,184 241 0.95 2005 16,506,022 237 138,280 229 0.84 2006 18,897,671 269 142,326 240 0.75 2007 22,921,524 325 183,510 314 0.80 2008 23,816,982 333 204,891 362 0.86 2009 26,610,721 367 195,961 343 0.74 2010 38,128,120 517 403,193 683 1.06 2011 42,571,782 570 162,494 288 0.38 2012 49,321,861 652 196,552 343 0.40 NOT: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına bitkisel üretim değerleri hesaplanırken, 2000-2007 yılları arası nüfus artış oranlarına göre hesap edilen nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır. Kaynak: TUIK Hayvan Varlığı Hayvancılık, ildeki önemli geçim kaynaklarından bir diğeridir. İlde yerli hayvan kullanımı azaltılarak kültür ve kültür melezi hayvanlar çoğaltılmaktadır. İlde kültür hayvancılığı yapan işletme sayısı ile gerek bitkisel gerekse hayvansal üretim yapan işletme sayıları da artmaktadır. 2012 yılı verilerine göre Kütahya’da 158,698 adet büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Türkiye’deki tüm sığırların yaklaşık yüzde 1’i Kütahya’da bulunurken Kütahya’daki tüm sığırların %72.4’ü Merkez ilçe, Tavşanlı, Simav, Altıntaş ve Gediz ilçelerinde beslenmektedir. Merkez ilçenin toplam sığır stoğu içindeki payı %19.1, Tavşanlı’nın %16.9, Simav’ın %16.7 ve Altıntaş’ın % 10.1 civarındadır. Kütahya’daki toplam dana-buzağı stoğunun %65.8’i Simav (%20.8), Merkez İlçe (%20.6), Tavşanlı (%17.1) ve Aslanapa (%7.3) olmak üzere dört ilçeye ait bulunmaktadır. Kütahya’da birkaç ilçede manda yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvanlardaki ıslah çalışmaları neticesinde kültür ırkı hayvan sayısında artış gerçekleşmiştir. Bu durum süt veriminin artmasında da önemli bir etken olmuştur. 64 Tablo 36: Kütahya’da Büyükbaş Hayvan Varlığı (2012) İlçeler Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı TOPLAM Sığır (kültür ırkı) (adet) Sığır (yerli ırk) (adet) 19,400 7,615 3,085 4,090 3,930 1,455 4,965 6,322 3,450 1,034 4,030 543 9,215 69,134 2,569 350 1,494 628 175 124 1,285 445 6,820 148 6,330 20,368 Sığır (kültür melezi ırkı) (adet) 10,510 6,250 4,451 1,574 3,320 772 3,008 8,747 530 1,793 14,350 1,066 11,055 67,426 Manda(adet) 788 135 5 2 3 50 787 1,770 Toplam 33,267 14,350 9,030 6,297 7,427 2,354 9,258 15,069 4,425 2,827 25,250 1,757 27,387 158,698 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKKD) Raporu İlde 400,000’den fazla ise küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı bakımından Merkez ilçe ve Simav ilçesi ön sırada yer almakta olup, bu ilçeleri Tavşanlı ve Aslanapa izlemektedir. Koyun ve keçi nüfusunun %20.1’i Merkez ilçede, %19.6’sı Simav’da, %11.5’i Tavşanlı’da, %10.9’u Aslanapa’da, %9.2’si Gediz’de ve % 8.4’ü Altıntaş’ta bulunmaktadır ve bu ilçelerdeki küçükbaş hayvan stoğu Kütahya toplamının %79.9’unu oluşturmaktadır. Tablo 37: İlçeler İtibariyle Küçükbaş Hayvan Varlığı (2012) İlçeler Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı TOPLAM Koyun (adet) 53,235 31,558 32,310 8,822 8,900 3,300 8,560 23,162 2,630 2,251 57,000 9,318 38,650 279,696 Keçi (adet) 32,770 3,442 13,640 5,300 3,050 312 15,600 11,548 2,545 1,506 24,000 3,020 10,650 127,383 Toplam 86,005 35,000 45,950 14,122 11,950 3,612 24,160 34,710 5,175 3,757 81,000 12,338 49,300 407,079 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu 65 İlde bir milyona yakın ise kümes hayvanı varlığı bulunmaktadır. Kanatlı hayvan varlığında Tavşanlı başı çekerken Simav et tavuğu üretiminde önde gelmektedir. Kütahya’nın çoğu yöresinden anayolun geçmemesi hastalıklar açısından ari bir bölge olmasını sağlamakta ve bu durum tavukçuluk yapılması için bir fırsat oluşturmaktadır. Tablo 38: İlçeler İtibariyle Canlı Kümes Hayvanı Varlığı (2012) İlçeler Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı TOPLAM Etçi tavuk Sayısı (adet) 180,000 180,000 Yumurtacı tavuk sayısı (adet) 28,600 4,950 6,200 7,200 3,200 6,500 2,335 6,645 4,400 18,000 7,180 450,000 545,210 Kaz sayısı (adet) 5,850 4,000 350 50 520 25 181 15 10,991 Ördek sayısı (adet) 2,125 400 110 50 150 50 116 10 35 480 10 130 3,666 Hindi sayısı (adet) 2,800 2,500 800 200 400 300 665 75 7,740 Toplam 39,375 11,850 7,460 7,500 4,270 6,875 3,297 6,745 4,435 198,480 7,190 450,130 747,607 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu TÜİK’ten alınan bilgilere göre, 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değerinin yaklaşık %48 gibi çok büyük bir bölümü (816 milyon TL) canlı hayvan üretimine ait bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %42, TR3 Ege Bölgesinde %35.4, Türkiye genelinde ise %31.7’dir. Bu oranlara bakıldığında Kütahya’da, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Türkiye genel ortalamasına göre canlı hayvan üretim faaliyetinin oldukça gelişmiş olduğunu söylemek mümkündür. 2012 yılı itibarıyla TR33 Bölgesinin canlı hayvanlar üretim değeri 4,378,817 Bin TL’dir. Bu rakam ile TR33 Bölgesi, Türkiye toplam bitkisel üretim değerinden %6.9 oranında pay almıştır. Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 815,559 Bin TL canlı hayvanlar üretim değeriyle, Türkiye genelinden %1.28 oranında, TR33 Bölgesinden ise %18.6 oranında pay almıştır. Kişi başına canlı hayvanlar üretim değeri, Türkiye genelinde 840 Bin TL iken, bu rakam TR33 Bölgesinde 1,476 Bin TL, Kütahya ilinde ise 1,422 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. 66 Tablo 39: Kütahya İli Canlı Hayvanlar Değeri (Milyon TL) Türkiye Yıllar Değer Kütahya Kişi Başı Değer Kişi Başı 2002 10,470,768 Değer (TL) 153 2003 14,380,595 208 203,651 326 1.42 2004 18,395,078 265 247,442 403 1.35 2005 20,919,260 300 272,758 452 1.30 2006 22,943,481 327 296,840 500 1.29 2007 24,666,222 349 343,548 588 1.39 2008 25,521,071 357 352,450 623 1.38 2009 28,145,579 388 368,837 645 1.31 2010 46,873,045 636 708,039 1,199 1.51 2011 60,076,917 804 787,852 1,396 1.31 2012 63,546,623 840 815,559 1,422 1.28 149,377 Değer (TL) 235 Pay (%) Kütahya/Türkiye 1.43 NOT: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına bitkisel üretim değerleri hesaplanırken, 2000-2007 yılları arası nüfus artış oranlarına göre hesap edilen nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır. Kaynak: TUIK Hayvansal Ürünler Üretimi Daha önce de belirtildiği gibi, Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 196,552 Bin TL hayvansal ürünler üretim değeriyle, TR33 Bölgesinden yaklaşık %21, Türkiye hayvansal ürünler üretim değerinden ise %0.4 oranında pay almıştır. Hayvansal ürünler üretim değerinin gelişimi incelendiğinde, 2003-2012 döneminde hayvansal ürünler üretim değerinin Kütahya’da %67 oranında arttığı, aynı dönemde hayvansal ürünler üretimindeki değerin TR33 Bölgesinde düşüş gösterdiği, Türkiye genelinde ise yaklaşık 3 kat arttığı görülmektedir. 2003 yılında ilde 117.6 milyon TL olan hayvansal ürünler üretimi değeri, 2010 yılında 403 milyon TL’ye kadar yükselmiş, ancak 2011 yılında tekrar düşmeye başlayarak 2012 yılında 196.6 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 67 Grafik 9: Hayvansal Ürünler Üretim Değerinin Gelişimi 1,000 TL 60,000,000 40,000,000 Türkiye TR33 Bölgesi 20,000,000 Kütahya 0 Türkiye 2009 yılı itibarıyla ilde kesilen toplam hayvan sayısı 50,958 baş olup, bunun %69.4’ünü küçükbaş hayvanlar, %30.6’sını ise büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır. İlde kesilen küçükbaş hayvan sayısı, Türkiye genelinden sadece %0.8 oranında pay alırken, kesilen büyükbaş hayvan sayısı ise ülke genelinden %1 oranında pay almaktadır. 2012 yılında Kütahya’da sağılan hayvan sayısı ise 224,671 baş olup, bunun %71’ini küçükbaş hayvanlar (159,339 baş), %29’unu da büyükbaş hayvanlar (65,332 baş) oluşturmaktadır. Kütahya ilinde sağılan küçükbaş hayvanlar Türkiye genelinden yaklaşık %1 oranında pay alırken, sağılan büyükbaş hayvan sayısı ise Türkiye’den %1.2 oranında düşük bir pay almaktadır. İlde kesilen ve sağılan hayvan sayısı Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 40: Kesilen ve Sağılan Hayvan Sayıları Türkiye (1) Kesilen Hayvan Sayısı (2009) Kütahya (2) (2) / (1) 6,110,320 50,958 0.83 Büyükbaş 1,506,930 15,607 1.04 Küçükbaş 4,603,390 35,351 0.77 22,049,059 224,671 1.02 Büyükbaş 5,478,359 65,332 1.19 Küçükbaş 16,570,700 159,339 0.96 Sağılan Hayvan Sayısı (2012) Kaynak: TUİK 68 Kütahya ili hayvansal ürünler üretimi incelendiğinde; 2012 yılı itibarıyla ilde 243,142 ton süt üretildiği ve süt üretiminin yaklaşık olarak %94.7’sinin büyükbaş hayvanlardan elde edildiği görülmektedir. İlde üretilen süt miktarı, Türkiye geneli süt üretiminin (17,401,262 ton) %1.4’ünü oluşturmaktadır. Hayvansal ürünlerin bir diğer kalemi olan et üretimi incelendiğinde; 2009 yılı itibarıyla Kütahya’da 4,280 ton et üretildiği ve toplam et üretiminin yaklaşık %84’ünün büyükbaş hayvanlardan elde edildiği görülmektedir. İlde üretilen et miktarı, Türkiye et üretiminin (411,594 ton) yaklaşık %1’i dolayındadır. TR33 Bölgesine bakıldığında, Afyonkarahisar ve Manisa illerinin hayvansal üretim miktarı bakımından Bölgenin en gelişmiş illeri olduğu görülmektedir. Bölgedeki süt üretiminin %37’si, kırmızı et üretiminin yaklaşık yarısı ve yumurta üretiminin %61’i Afyonkarahisar ilinde gerçekleşmektedir. Afyonkarahisar ili beyaz et üretiminde geri planda kalmakta olup, Manisa ili Bölgedeki beyaz et üretiminin neredeyse tamamını gerçekleştirmektedir. Bal üretiminde yine Manisa ve Afyonkarahisar illerinin üstün olduğu görülmektedir. Banaz, Simav ve Sandıklı alt bölgeleri süt üretiminde ilk sıralarda gelmektedir. Bölgenin hayvansal üretim miktarları da aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 41: TR33 Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) Ürün Afyonkarahisar Süt Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi 369,393 219,996 268,678 145,974 1,004,040 Kırmızı et 15,083 4,280 9,026 2,464 30,852 Beyaz et 2,410 0 124,490 0 126,901 Yumurta 1,903,593 52,025 1,119,417 32,881 3,107,916 Kaynak: TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı Kütahya ili, TR33 Bölgesinden süt üretiminde %21.9, kırmızı et üretiminde %13.9, yumurta üretiminde ise %1.7 oranında pay almaktadır. Kütahya’da beyaz et üretimi bulunmamaktadır. 69 Tablo 42: Kütahya’da İlçeler İtibariyle Arıcılık Faaliyetleri İlçeler Balmumu üretimi (kg) 325 400 20 4,350 3600 350 50 1,120 70 155 1,000 5 2,050 13,495 Bal üretimi (kg) Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı TOPLAM 48,200 47,500 2,100 9,500 11,000 3,500 2,200 13,000 2,200 800 19,000 2,600 30,500 192,100 Eski usul kovan sayısı (adet) 220 25 40 66 78 135 155 64 440 1,223 Yeni usul kovan sayısı (adet) 3,900 3,250 300 450 800 325 1,100 1,100 700 385 2,056 250 1,680 16,296 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu Türkiye genelinde 82,003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23.3’lük kısmı olan 19,132 tonu Ege Bölgesi’nde gerçekleşmektedir. Ancak TR33 Bölgesi’nin bal üretimi Türkiye üretiminin sadece %1.9’dur. TR33 Bölgesi’ndeki arı kovanı sayısı da bal üretimiyle paralellik arz etmekte olup Türkiye genelindeki kovan adedinin %2’sine karşılık gelmektedir. TR33 Bölgesi’ndeki bal üretiminin %12’si ise Kütahya’ya aittir. İl’deki toplam üretim içinde ise Merkez ilçe ve Altıntaş ilçesi ön sıralarda yer almaktadır.7 Tablo 43: İlçeler İtibariyle Tarımsal Amaçlı Kooperatif Sayısı (2012) İLÇE ADI Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı TOPLAM Üst Birlikler Üretici Birlikleri 2 ------------2 3 1 1 -1 --1 -1 2 -2 12 Yetiştirici Birlikleri 3 ------------3 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012, 7 Tarımsal Kalkınma Koop. 6 5 4 3 18 2 19 15 9 1 53 2 25 162 Sulama Koop. 30 4 8 3 1 3 4 2 1 1 23 -4 84 Su Ürünleri Koop. 1 --1 --------1 3 Pancar Ekicileri Koop. 1 ------------1 TOPLAM (Adet) 46 10 13 7 20 5 23 18 10 3 78 2 32 267 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu, 2012 70 Kütahya’da toplam 267 adet tarımsal amaçlı kooperatif bulunmaktadır. Bunlardan 162 adeti Tarımsal Kalkınma Kooperatifi olup, bunu Sulama Kooperatifleri ve çeşitli alanlardaki Üretici Birlikleri izlemektedir. 12 adet üretici birliğinden ise 7’si Süt Üreticileri Birliği, diğerleri ise Yumurta Üreticileri Birliği, Arı Yetiştiriciliği Birliği, Damızlık Sığır Yetiştiriciliği Birliği, Küçükbaş Hayvan Yetiştiricileri Birliği, Meyve Üreticileri Birliği’dir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012) Tablo 44: İlçeler İtibariyle Hayvan İşletmeleri Sayısı (2012) İlçeler Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı TOPLAM Besi sığırı işletmesi 50 31 146 440 155 1,946 479 28 3,275 Kombine işletme 4,401 1,652 1,405 1,038 1,119 425 1,179 2,867 397 448 5,054 5,003 24,988 Küçükbaş işletmesi 271 265 125 396 55 277 437 168 113 826 270 502 3,705 Arıcılık işletmesi 26 19 1 35 4 9 74 1 46 55 3 71 344 Kanatlı işletmesi 3 1 7 22 33 66 Mezbahana ve kesimhane sayısı 1 1 1 1 4 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu Kütahya’da 28,335 adet Hayvan İşletmesi bulunmaktadır. Bunlardan 4 adedi mezbahana ve kesimhane olup, kombine işletme ağırlıktadır. 2.3.2. Kütahya Sanayinin Analizi 2.3.2.1. Sanayi Hasılası Kütahya sanayisinin il ekonomisi içindeki payı ve gelişimi, il düzeyinde faaliyet kollarına göre “Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)” rakamlarına göre incelenecektir. İl bazında açıklanan son veriler 2001 yılına ait olup, 2004-2011 dönemi için yayınlanan “Gayri Safi Katma Değer (GSKD)” rakamları il bazında verilmemektedir. Bu nedenle Kütahya sanayi hasılası 2001 yılı verileri ile, gelişimi ise GSYİH’nın iyi bir temsilcisi olarak kabul edilen elektrik tüketimi ile açıklanmaya çalışılacaktır. 71 2.3.2.2. Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Göre Kütahya Sanayi Hasılası 2001 yılı verilerine göre (cari fiyatlarla), Kütahya ili sanayi hasılası, Türkiye sanayi hasılası içinde %1.48 oranında pay almış, bu pay ile 81 il arasında sanayi hasılası sıralamasında 14. sırada yer almıştır. Kütahya ili sanayi hasılasının, Kütahya toplam GSYİH içinde ise 2001 yılında %47 gibi oldukça yüksek bir payı bulunmaktadır. İmalat sanayi, sanayi sektöründe, TR33 bölgesinde yüzde 52.9, Kütahya’da yüzde 12.5, Türkiye’de ise yüzde 84.6 oranında bir ağırlığa sahiptir. Kütahya 2001 verilerine göre TR33 ve Türkiye ile karşılaştırıldığında madencilik ve enerji sektörlerinde göreli bir üstünlüğe sahipken, imalat sanayi açısından oldukça geri bir konumdadır. Tablo 45: Kütahya Sanayi Hasılası (2001 Cari Fiyatları İle) Sanayi Sektörleri Madencilik ve taş ocakçılığı İmalat sanayi Elektrik, gaz ve su Sanayi Kütahya 307,657,667 85,116,437 287,882,128 680,656,232 TR33 Kütahya (%) TR33 (%) Türkiye (%) 505,177,020 45.2 21.2 7.7 1,260,639,408 12.5 52.9 84.6 616,356,094 42.3 25.9 7.7 2,382,172,521 100.0 100.0 100.0 Kaynak: TUİK, İllere Göre GSYİH 2.3.2.3. Elektrik Tüketimi ve Kişi Başına Elektrik Tüketimi 2001 yılından itibaren illere göre GSYİH verileri yayınlanmadığından ilde yaratılan hasıla hakkında net sonuçlara ulaşılamamaktadır. İlin toplam ve kişi başına elektrik tüketiminin düzeyi ve bölge ve Türkiye ile karşılaştırmasının ilin gelişmişliği ve harcama seviyesi hakkında önemli bir gösterge olduğu düşünülmektedir. Aşağıda tabloda Kütahya, TR Bölgesi ve Türkiye’nin 2002-2011 dönemi elektrik tüketimi verilmektedir. Tablo 46: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Elektrik Tüketimi (MWh) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kütahya 593,642 584,907 654,493 766,346 847,405 872,077 956,408 1,003,866 1,165,541 1,323,414 TR33 3,269,427 3,470,327 3,813,330 4,221,672 4,761,687 5,257,685 5,559,402 5,280,344 6,098,282 6,653,894 Türkiye 102,947,861 111,766,067 121,141,852 130,262,759 143,070,499 155,135,260 161,947,528 156,894,070 172,050,628 186,099,551 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler 72 Buna göre Türkiye toplam elektrik kullanımı içerisinde Kütahya’nın payı 2002 yılında %0.58 iken 2011 yılı itibariyle %0.71 olmuştur. Aynı dönemde Türkiye’nin elektrik tüketimi %81, TR33 Bölgesi’nin %104, Kütahya’nın ise %123 oranında artış göstermiştir. Aşağıdaki tabloda ise Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye genelinde kişi başına elektrik tüketimleri yer almaktadır. Buna göre Kütahya’nın kişi başına elektrik tüketimi 2,345 KWh iken TR33 Bölgesinde 2,261 KWh, Türkiye genelinde ise 2,490 KWh düzeyindedir. Kütahya’nın, TR33 Bölgesi ile karşılaştırıldığında kişi başına elektrik tüketimi daha yüksekken, Türkiye geneli kişi başına elektrik tüketimi ile karşılaştırıldığında düşük kalmaktadır. Tablo 47: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Elektrik Tüketimi (KWh) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kütahya 935 937 1,066 1,270 1,428 1,494 1,690 1,756 1,974 2,345 TR33 1,060 1,120 1,224 1,348 1,513 1,789 1,908 1,795 2,029 2,261 Türkiye 1,501 1,620 1,746 1,867 2,039 2,198 2,264 2,162 2,334 2,490 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Gelişmişliğin önemli göstergelerinden kabul edilen toplam elektrik tüketiminin yanı sıra bu sanayi ve imalat sanayinin elektrik tüketimi de ilde veya bölgede sanayileşmenin düzeyi hakkında önemli ipuçları verecektir. Aşağıdaki tabloda ise Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye imalat sanayinin 2002-2011 dönemi boyunca toplam elektrik tüketimi yer almaktadır. Tablo 48: Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Artış (%) Kütahya 210,127 171,787 324,822 403,965 471,128 473,829 506,212 470,994 688,348 833,058 296 TR33 1,548,049 1,571,440 1,876,221 2,060,686 2,338,678 2,552,503 2,643,860 2,304,031 3,128,739 3,459,312 123 Türkiye 50,489,392 55,099,186 59,565,929 62,294,219 68,026,712 73,794,540 74,850,263 70,470,076 79,330,651 87,980,191 74 Kütahya/TR33 13.57 10.93 17.31 19.60 20.15 18.56 19.15 20.44 22.00 24.08 Kütahya/Türkiye 0.42 0.31 0.55 0.65 0.69 0.64 0.68 0.67 0.87 0.95 - Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler 73 Türkiye sanayi toplam elektrik kullanımı içinde Kütahya sanayisinin payının %0.95 düzeyinde olduğu ve 10 yıllık dönemde önemli bir artış gösterdiği dikkati çekmektedir. Aynı dönemde Türkiye sanayi elektrik tüketimi %74, bölge sanayi elektrik tüketimi %123 artış göstermişken, Kütahya sanayisi elektrik kullanımı %296 düzeyinde artış göstermiştir. Aşağıda yer alan tabloda ise kişi başına sanayi tüketimleri yer almaktadır. Tablo 49: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Sanayi Elektriği Tüketimi Yıllar Kütahya TR33 Türkiye 2002 331 502 736 2003 275 507 799 2004 529 602 859 2005 669 658 893 2006 794 743 969 2007 811 868 1,045 2008 895 907 1,047 2009 824 783 971 2010 1,166 1,041 1,076 2011 1,476 1,176 1,177 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Son olarak sanayi elektriği tüketiminin toplam elektrik tüketimi içerisindeki payına bakılarak ilin sanayileşme düzeyi hakkında fikir edinilebilir. Aşağıdaki tabloda, sanayi elektriği tüketiminin toplam elektrik tüketimi içindeki payı verilmektedir. Tablo 50: Sanayi Elektriği Tüketiminin Toplam elektrik Tüketimi İçindeki Payı Yıllar Kütahya TR33 Türkiye 2002 35 47 49 2003 29 45 49 2004 50 49 49 2005 53 49 48 2006 56 49 48 2007 54 49 48 2008 53 48 46 2009 47 44 45 2010 59 51 46 2011 63 52 47 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Sanayi elektrik tüketiminin toplam elektrik tüketimine oranı Türkiye genelinde 10 yıllık dönemde iki puanlık düşüş göstermiş %47 düzeyinde gerçekleşmiş, buna karşılık TR33 74 Bölgesinde 5 puanlık artışla %52, Kütahya’da ise 28 puanlık artışla %63 düzeyinde gerçekleşmiştir. Sonuç olarak Kütahya ili sanayisinin göreli durumunu hem TR33 Bölgesi ile hem de Türkiye ile karşılaştırıldığında önemli oranda iyileştirdiği dikkati çekmektedir. 2.3.2.4. Kütahya Sanayindeki Firmaların Yapısı Bu bölümdeki bilgiler Kütahya Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Tarafından hazırlanan Kütahya Sanayi Portalı internet sitesine dayanmaktadır. Analizde yer alan firmalar, 6948 sayılı Sanayi Sicil Kanunu gereği Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü’nden Sanayi Sicil Belgesi almış firmalardır. Kütahya Sanayi Portalı; Zafer Kalkınma Ajansı tarafından Doğrudan Faaliyet Desteği kapsamında yapılmıştır. Sitedeki bilgiler; sanayicilere uygulanan 60 soruluk anket sonuçlarına ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü’ndeki sanayi sicil kayıtlarına dayanmaktadır. Kütahya’da firmaların daha çok limited şirket statüsüne sahip oldukları ve aile şirketi görünümünde olduğu gözlenmektedir. Profesyonel yönetici istihdamı oldukça düşük, dolayısıyla kurumsallaşma yetersiz düzeydedir. Firmalar ağırlıklı olarak tüketim malı üretimi yapmakta, sektörel dağılımda firma adedi açısından ilk sırayı gıda sektörü alırken, ikinci ve üçüncü sırada maden-toprak ve yapı sanayi firmaları gelmektedir. Firmalar öz kaynak ağırlıklı finansmanı tercih ederken, genel olarak kendi mülkiyetlerindeki tesislerinde faaliyet göstermektedirler. Firmaların büyük çoğunluğu düşük ve orta-düşük teknoloji sınıfına giren ürünleri üretmektedirler. Üretimde ithal ara mamul kullanımı oldukça düşük düzeydedir. Firmaların büyük çoğunluğu kendi markaları ile satış yapmaktadır. Satışlar ağırlıklı olarak yurtiçi pazara yönelik yapılmaktadır. 2013 yılı itibariyle, firmaların yarıdan fazlası üretim kapasitelerini etkin kullanmıştır. Firmaların yarıdan fazlası devletin sunduğu hibe ve teşvik benzeri desteklerden henüz yararlanmamıştır. İstihdam düzeyleri incelendiğinde, sırasıyla maden-toprak, seramikporselen-cam, otomotiv, gıda, elektrik-elektronik, yapı sanayi ve tekstil-konfeksiyon sektöründe faaliyette bulunan firmalarını öne çıktığı görülmektedir. İlin genel üretim 75 potansiyelini yansıtan seramik-porselen-cam ve çini firmaları, ihracat yapan firmalar arasında ilk sırada yer almaktadırlar. Firmalar ağırlık olarak Kütahya il merkezinde faaliyet göstermektedir. Bu firmalarda çalışanların sayısı da toplam çalışan sayısının yarısından fazladır. İlçelerde ise gerek firma sayısı gerekse çalışan sayısı açısından Tavşanlı, Gediz ve Simav öne çıkmaktadır. Mevcut dört OSB’deki firma sayısı, toplam firma sayısı ile kıyaslandığında çok düşük kalmaktadır. OSB’lerdeki firmaların çoğu Kütahya Merkez 1. OSB’de faaliyette bulunmakta, faaliyet konuları açısından otomotiv, seramik-porselen-cam, tekstil-konfeksiyon ve gıda sektörlerinde yoğunlaşmaktadır. 2013 yılı itibariyle Kütahya’da sanayi sektöründe faaliyet gösteren 469 firmanın ilçelere göre dağılımı aşağıda verilmektedir. Tablo 51: Kütahya Sanayi Sektöründe Faaliyette Bulunan Firmaların İlçelere Göre Dağılımı (2013) İlçe Adı Adet Merkez 249 Simav 66 Tavşanlı 64 Gediz 47 Altıntaş 15 Domaniç 7 Hisarcık 6 Çavdarhisar 4 Emet 4 Şaphane 3 Pazarlar 2 Aslanapa 2 Toplam 469 Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı Sanayi sektöründe faaliyette bulunan firmaların ilçelere göre dağılımını gösteren pay grafiği ise aşağıdaki gibidir. 76 Grafik 10: Sanayi Firmalarının İlçelere Göre Dağılımı Sanayi sektöründe faaliyette bulunan firmaların yüzde 53.1’i merkez ilçede bulunmaktadır. Merkez ilçeyi yüzde 14.1 ile Simav, yüzde 13.6 ile Tavşanlı ve yüzde 10 ile Gediz ilçesi izlemektedir. Sanayi Sektörü Firmalarının Hukuki Yapıları Firmaların yüzde 52.2’si limited şirket, yüzde 22.8’i şahıs şirketi, yüzde 22.6’sı ise anonim şirket statüsündedir. Grafik 11: Sanayi Sektörü Firmalarının Hukuki Yapıları 77 Sanayi Sektöründeki Firmaların Kuruluş Yılları Kütahya ilinde sanayi sektöründeki firmalar büyük bir ağırlık olarak 1990 yılı ve izleyen yıllardan sonra kurulmuşlardır. Toplam firma sayısı içinde 1990 ve izleyen yıllarda kurulanların payı yüzde 88 dolayındadır. Grafik 12: Firmaların Faaliyete Geçme Dönemleri Firmaların Alt Sanayi Sektörlerine Göre Dağılımı Firmalar, sayısal olarak daha çok gıda sektöründe yoğunlaşmış bulunmaktadırlar. 133 firmanın faaliyet gösterdiği gıda sektörü firmalarının toplam içindeki payı yüzde 28.4’tür. Gıda sektörünü yüzde 10 ile maden, toprak sektörü, yüzde 9.4 ile yapı sanayi izlemektedir. 78 Tablo 52: Firmaların Sektörel Dağılımı Sanayi Sektörleri Gıda Firma Sayısı Yüzde (%) 133 28.4 Maden, Toprak 47 10.0 Yapı Sanayi 44 9.4 Orman Ürünleri 34 7.2 Çini 32 6.8 Makine İmalat 31 6.6 Tekstil, Konfeksiyon 27 5.8 Seramik, Porselen, Cam 25 5.3 Mobilya, Doğrama 24 5.1 Kimya 18 3.8 Otomotiv 15 3.2 Mermer 12 2.6 Plastik, Kauçuk 8 1.7 Demir, Alüminyum Doğrama 5 1.1 Elektrik, Elektronik 5 1.1 Ambalaj, Kâğıt 5 1.1 Yem 3 0.6 Diğer 1 0.2 469 100.0 Toplam Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı Ürün yapısına Göre Firmaların Dağılımı Kütahya ilinde faaliyette bulunan sanayi firmalarının yüzde 84’ü nihai tüketim malı, yüzde 16’sı ise ara malı üretmektedirler. Sayısal açıdan bakıldığında ileriye bağlantısı düşük, geriye bağlantısı yüksek firmaların yoğunlukta olduğu söylenebilir. Grafik 13: Ürün Yapısına Göre Firmaların Dağılımı 79 Firmaların Teknoloji Düzeyleri İlde sanayi sektörüne sayısal olarak bakıldığında, ağırlıklı olarak (yüzde 77.4) düşük teknolojiye sahip firmalardan oluşmaktadır. Orta-düşük teknolojiye sahip firmalar yüzde 17.9, orta-yüksek teknolojiye sahip firmalar yüzde 4.1, yüksek teknolojiye sahip firmalar ise sadece yüzde 0.6 oranında paya sahiptir. Grafik 14: Firmaların Teknoloji Düzeyleri Üretim Yöntemine Göre Firmaların Dağılımı Firmaların yüzde 54.6’sı seri üretim, yüzde 37.5’i siparişe göre üretim, yüzde 7.9’u ise parti üretiminde bulunmaktadırlar. Grafik 15: Üretim Yöntemine Göre Firmaların Dağılımı 80 Kapasite Kullanım Düzeyine Göre Firmaların Dağılımı Firmaların yüzde 43.9’u yüzde 75 Kapasite Kullanım Oranı (KKO)’nın üzerinde çalışmaktadır. Yüzde 23.9’u yüzde 51-75 KKO arasında, yüzde 22.6’sı yüzde 26-50 KKO arasında çalışmaktadır. Firmaların yüzde 9.6’sı ise yüzde 25 KKO’nun altında faaliyet göstermektedir. Genel olarak KKO açısından firma performanslarının iyi olduğu söylenebilir. Grafik 16: Kapasite Kullanım Düzeyine Göre Firmaların Dağılımı Marka Kullanımlarına Göre Firmaların Dağılımı Firmaların yüzde 86.8’i sadece kendi markası ile, yüzde 7.2’si fason, yüzde 6’sı ise hem fason hem de kendi markası ile üretimde bulunmaktadırlar. Grafik 17: Marka Kullanımlarına Göre Firmaların Dağılımı 81 İhracat Durumlarına Göre Firmaların Dağılımı Firmaların yüzde 74’ü sadece yurtiçi piyasaya satış yapmaktadırlar. Yüzde 26’sının ise toplam satışlarının içinde ihracat da bulunmaktadır. Grafik 18: İhracat Durumlarına Göre Firmaların Dağılımı Sanayi Sektörü Firmalarında İstihdam Durumu Aşağıdaki tabloda sanayi sektöründe faaliyette bulunan firmaların ilçelere göre istihdam düzeyleri verilmektedir. Tablo 53: İlçelere Göre Sanayi Sektörü İstihdamı İlçe Adı Merkez Tavşanlı Gediz Simav Emet Altıntaş Hisarcık Şaphane Domaniç Çavdarhisar Aslanapa Pazarlar Toplam Çalışan Sayısı 17,254 5,500 2,085 1,128 690 208 127 107 89 39 37 32 27,296 Oran (%) 63.2 20.1 7.6 4.1 2.5 0.8 0.5 0.4 0.3 0.1 0.1 0.1 100.0 Kaynak : Kütahya Sanayi Portalı Sanayi sektörü istihdamında merkez ilçe yüzde 63.2 oranı ile ağırlık taşımaktadır. Merkez ilçeyi sırası ile Tavşanlı (yüzde 20.1), Gediz (yüzde 7.6) ve Simav (yüzde 7.6) ilçeleri 82 izlemektedir. Aşağıdaki tabloda 2013 yılı itibariyle 469 sanayi tesisinde sanayi alt sektörleri itibariyle istihdam durumu verilmektedir. Tablo 54: Sanayi Alt Sektörlerine Göre İstihdam Sektör Maden, Toprak Seramik, Porselen, Cam Otomotiv Gıda Elektrik, Elektronik Yapı Sanayi Tekstil, Konfeksiyon Kimya Makine İmalat Ambalaj, Kağıt Çini Mobilya, Doğrama Orman Ürünleri Mermer Demir, Alüminyum Doğrama Plastik, Kauçuk Yem Diğer Toplam Çalışan Sayısı 6,083 5,904 3,305 2,391 2,372 1,837 1,079 709 689 625 521 449 428 342 218 199 85 60 27,296 Yüzde 22.3 21.6 12.1 8.8 8.7 6.7 4.0 2.6 2.5 2.3 1.9 1.6 1.6 1.3 0.8 0.7 0.3 0.2 100.0 Kaynak : Kütahya Sanayi Portalı Madencilik sektörü (yüzde 22.3), seramik, porselen ve cam sektörü (yüzde 21.6) ve otomotiv sektörü (12.1) toplam istihdamın yüzde 56’sını oluşturmaktadır. Firma sayısı açısından ilk sırada yer alan gıda sektörü yüzde 8.8 oranı ile dördüncü sırada yer almıştır. 83 2.3.2.5. Kütahya Sanayinin Türkiye Sanayi İçindeki Yeri Kütahya sanayiinin büyüklüğünü ortaya koyabilmek için sanayi işyerleri, istihdamı, cirosu, üretim değeri ve katma değerini bilmek gerekmektedir. Ancak TÜİK tarafından il bazında bu türden istatistikler yayınlanmamaktadır. Bu türden veriler Düzey 2 ve Düzey 1 sınıflamasına göre yayınlanmakta olup illere yönelik sistematik bir veri bulunmamaktadır. Ancak bütün veri kısıtlarına rağmen, Kütahya’nın imalat sanayisinin sektörel dağılımıyla beraber yoğunlaşma ve kümelenme olup olmadığını analiz edebilmek için, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerinden sanayi sicil belgesi almış firmaların sektörel bazda dağılımına ulaşarak, Kütahya ve Türkiye karşılaştırması yapılacaktır. Sanayi sicil belgesi almış işletmelerin sektörel dağılımı yukarıda en güncel haliyle verilmişti. Burada ise 2012 yılı baz alınarak Nace Revize 1.1. sınıflamasına göre işyeri sayısı ve istihdam kriterlerinde yoğunlaşma ve kümelenme analizi yapılacaktır. Türkiye genelinde 2012 yılı itibariyle sanayi sektöründe sanayi sicil belgesi almış 63,044 işletmede 2,543,942 kişi istihdam edilmektedir. Tablo 55: İmalat Sanayinde Sanayi Sicil Belgesi Almış İşletme Sayısı ve İstihdam (2012) İşyeri Sayısı (Adet) Türkiye İstihdam (Kişi) 63,044 2,543,942 Kütahya 450 27,222 Kütahya/Türkiye (%) 0.71 1.07 Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. İl sanayisi, işyeri sayısı bakımından Türkiye’nin yüzde 0.71’ini, istihdam bakımından ise ancak yüzde 1.07’sini oluşturmaktadır. Kütahya sanayi alt sektörlerinin Türkiye sanayi alt sektörleri içindeki payları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tabloda iki ayrı kriter (işyeri sayısı, istihdam) kullanılarak sektörel büyüklüğün ele alınması hedeflenmiştir. 84 Tablo 56: Sanayi Sicil Belgeli Sanayi Alt Sektörlerinin Dağılımı (2012) NACE Rev. 2 Sektörler 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması İşyeri Sayısı Kütahya/TR Kütahya Türkiye Kütahya (%) 14 248 5.65 3,449 İstihdam Kütahya/TR (%) 47,311 7.29 Türkiye 6-Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı… 0 56 0 0 2,892 - 7-Metal Cevherleri Madenciliği 7 329 2.13 313 18,294 1.71 35 2,981 1.17 1,004 60,236 1.67 8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı 10-Gıda Ürünlerinin İmalatı 127 10,333 1.23 2,251 328,106 0.69 11-İçecek İmalatı 3 336 0.89 71 12,582 0.56 12-Tütün Ürünleri ve İmalatı 0 25 0 0 4,443 - 23 7,443 0.31 1,742 346,674 0.50 14-Giyim Eşyası İmalatı 9 4,378 0.21 606 267,906 0.23 15-Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı 0 1,290 0 0 37,630 - 38 1,827 2.08 557 39,505 1.41 17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 7 1,007 0.7 566 43,981 1.29 18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması 2 789 0.25 93 23,633 0.39 19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol 4 277 1.44 41 11,808 0.35 20- Kimyasal Ürünler 21 2,374 0.88 1,724 98,711 1.75 21-Temel Eczacılık… 0 119 0 0 13,110 - 13-Tekstil Ürünleri İmalatı 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri 22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri 19 4,411 0.43 1,150 140,054 0.82 23-Mineral Ürünler 85 4,020 2.11 9,457 170,072 5.56 24-Ana Metal Sanayi 8 2,256 0.35 1,006 118,100 0.85 25-Metal Ürünleri İmalatı 7 5,571 0.13 124 184,334 0.07 26-Bilgisayarlar, Elektronik-Optik Ürünler 0 526 0 0 39,644 - 27-Elektrikli Teçhizat İmalatı 5 1,645 0.3 117 103,103 0.11 15 5,163 0.29 213 161,706 0.13 29-Motorlu Kara Taşıtları 5 1,305 0.38 757 103,819 0.73 30-Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı 2 312 0.64 33 20,851 0.16 31-Mobilya İmalatı 8 2,608 0.31 204 82,516 0.25 32-Diğer İmalatlar 1 871 0.11 50 25,776 0.19 33-Makine ve Ekip. Kurulumu, Onarımı 35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim ve Dağıtım Sanayi 1 174 0.57 23 15,030 0.15 4 370 1.08 1,671 22,115 7.56 450 63,044 0.71 27,222 2,543,942 1.07 28-Makine ve Ekipman İmalatı Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. Türkiye sanayi işyeri sayısı ve istihdamı 100 kabul edildiğinde 100/81 (il sayısı)=1.23 oranını (büyüklük kriterini) sağlayabilen sektörler aşağıda tabloda verilmektedir. 85 Tablo 57: Kütahya’da İşyeri Sayısına Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler NACE Rev. 2 Sektörler Kütahya 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması Türkiye 14 7-Metal Cevherleri Madenciliği Kütahya/TR (%) 248 5.65 7 329 2.13 23-Mineral Ürünler 85 4,020 2.11 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri 38 1,827 2.08 4 277 1.44 127 10,333 1.23 19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri 10-Gıda Ürünleri İşyeri sayısı açısından, madencilik sektörünün alt sektörleri olan kömür ve linyit çıkartılması ve metal cevher madenciliği, imalat sanayinin alt sektörleri olan mineral ürünler, ağaç ve mantar ürünleri, kok ve rafine edilmiş petrol ürünleri ve gıda ürünleri sektörü büyüklük kriterini sağlayan sektörler arasında yer almaktadır. İlde istihdama göre büyüklük kriterini sağlayan sektörler ise aşağıdaki gibidir. Tablo 58: Kütahya’da İstihdama Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler NACE Rev. 2 Sektörler 35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim ve Dağıtım 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması Kütahya Türkiye Kütahya/TR (%) 1,671 22,115 7.56 3,449 47,311 7.29 23-Mineral Ürünler 9,457 170,072 5.56 20-Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı 1,724 98,711 1.75 313 18,294 1.71 7-Metal Cevherleri Madenciliği 8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı 1,004 60,236 1.67 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri 557 39,505 1.41 17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 566 43,981 1.29 Kütahya ilinde enerji sektörü, madencilik sektöründe; kömür ve linyit çıkartılması ve metal cevherleri madenciliği ve diğer madencilik ve taş ocakçılığı, imalat sanayiinde; mineral ürünler, kimyasal ürünler, ağaç ve mantar ürünleri ve kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı büyüklük kriterini sağlayan sektörler arasında yer almaktadır. 2.3.2.6. Kütahya Sanayi Yoğunlaşması Bu bölümde, Kütahya yatırımlarının sektörel dağılımı, yoğunlaşması ve kümelenmesi analizi “İşyeri Sayısı” ve “İstihdam” kriterlerine göre incelenecektir. 86 Kütahya sanayi alt sektörlerinin toplam sanayi içindeki payları Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tabloda iki kriter (işyeri sayısı ve istihdam) kullanılarak sektörel yoğunlaşmanın farklı açılardan ele alınması hedeflenmiştir. Tablo 59: Türkiye ve Kütahya İçin Sanayi Sektörünün Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı (2012, Yüzde Pay) NACE Rev. 2 Sektörler İşyeri Sayısı Kütahya İstihdam Türkiye Kütahya Türkiye 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması 3.1 0.4 12.7 1.9 6-Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı… 0.0 0.1 0.0 0.1 7-Metal Cevherleri Madenciliği 1.6 0.5 1.1 0.7 8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı 7.8 4.7 3.7 2.4 28.2 16.4 8.3 12.9 11-İçecek İmalatı 0.7 0.5 0.3 0.5 12-Tütün Ürünleri ve İmalatı 0.0 0.0 0.0 0.2 13-Tekstil Ürünleri İmalatı 5.1 11.8 6.4 13.6 14-Giyim Eşyası İmalatı 2.0 6.9 2.2 10.5 15-Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı 0.0 2.0 0.0 1.5 10-Gıda Ürünlerinin İmalatı 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri 8.4 2.9 2.0 1.6 17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 1.6 1.6 2.1 1.7 18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması 0.4 1.3 0.3 0.9 19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol 0.9 0.4 0.2 0.5 20- Kimyasal Ürünler 4.7 3.8 6.3 3.9 21-Temel Eczacılık… 0.0 0.2 0.0 0.5 22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri 4.2 7.0 4.2 5.5 23-Mineral Ürünler 18.9 6.4 34.7 6.7 24-Ana Metal Sanayi 1.8 3.6 3.7 4.6 25-Metal Ürünleri İmalatı 1.6 8.8 0.5 7.2 26-Bilgisayarlar, Elektronik-Optik Ürünler 0.0 0.8 0.0 1.6 27-Elektrikli Teçhizat İmalatı 1.1 2.6 0.4 4.1 28-Makine ve Ekipman İmalatı 3.3 8.2 0.8 6.4 29-Motorlu Kara Taşıtları 1.1 2.1 2.8 4.1 30-Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı 0.4 0.5 0.1 0.8 31-Mobilya İmalatı 1.8 4.1 0.7 3.2 32-Diğer İmalatlar 0.2 1.4 0.2 1.0 33-Makine ve Ekip. Kurulumu, Onarımı 35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim ve Dağıtım Toplam 0.2 0.3 0.1 0.6 0.9 0.6 6.1 0.9 100.0 100.0 100.0 100.0 Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. Kütahya ilinde sanayi sektöründe işyeri sayısı açısından ilk beş sektör; gıda ürünleri (yüzde 28.2), mineral ürünler (yüzde 18.9), ağaç ve mantar ürünleri (yüzde 8.4), diğer madencilik ve taş ocakçılığı (yüzde 7.8), tekstil ürünleri (yüzde 5.1) sektörleridir. 87 İlde istihdamdan aldığı pay açısından ise sektörler şu şekilde sıralanmaktadır; mineral ürünler (yüzde 34.7), kömür ve linyit çıkartılması (yüzde 12.7), gıda ürünleri (yüzde 8.3), tekstil ürünleri (yüzde 6.4), kimyasal ürünler (yüzde 6.3) Kütahya ilinde sektörlerin, Türkiye geneline göre yoğunlaşma özelliklerini belirtilen kriterler bazında oluşturulacak bir endeksleme ile değerlendirilmesi mümkündür. Bu amaçla aşağıdaki tablo hazırlanmıştır. Tablo 60: Kütahya ve Türkiye Sanayi Sektörü Karşılaştırması (2012, Endeks) NACE Rev. 2 Sektörler Türkiye Payı = 100 iken Kütahya İşyeri Sayısı Türkiye Oranları=100 İçin Kütahya Endeksi İstihdam İstihdam/İşyeri 790.9 681.3 86.1 7-Metal Cevherleri Madenciliği 298.1 159.9 53.6 8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı 164.5 155.8 94.7 10-Gıda Ürünlerinin İmalatı 172.2 64.1 37.2 11-İçecek İmalatı 125.1 52.7 42.2 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması 6-Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı… 12-Tütün Ürünleri ve İmalatı 13-Tekstil Ürünleri İmalatı 43.3 47.0 108.5 14-Giyim Eşyası İmalatı 28.8 21.1 73.4 15-Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri 291.4 131.8 45.2 17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 97.4 120.3 123.5 18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması 35.5 36.8 103.6 19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol 202.3 32.4 16.0 20- Kimyasal Ürünler 123.9 163.2 131.7 60.3 76.7 127.2 23-Mineral Ürünler 296.2 519.6 175.4 24-Ana Metal Sanayi 49.7 79.6 160.2 25-Metal Ürünleri İmalatı 17.6 6.3 35.7 27-Elektrikli Teçhizat İmalatı 42.6 10.6 24.9 28-Makine ve Ekipman İmalatı 40.7 12.3 30.2 21-Temel Eczacılık… 22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri 26-Bilgisayarlar, Elektronik-Optik Ürünler 29-Motorlu Kara Taşıtları 53.7 68.1 126.9 30-Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı 89.8 14.8 16.5 31-Mobilya İmalatı 43.0 23.1 53.8 32-Diğer İmalatlar 16.1 18.1 112.7 33-Makine ve Ekip. Kurulumu, Onarımı 35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim ve Dağıtım 80.5 14.3 17.8 151.5 706.1 466.2 Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. 88 Yukarıdaki tabloda ilk iki sütunda sanayi sektörlerinin Türkiye sanayi içindeki payları 100 kabul edilerek Kütahya içindeki payları endeks olarak hesaplanmıştır. Son sütunda ise Türkiye sanayi alt sektörleri için hesaplanan istihdam/işyeri oranı 100 kabul edilerek, Kütahya için sanayi alt sektörlerinin endeks değerleri bulunmuştur. Sanayi genel sonuçları Kütahya bazında değerlendirildiğinde, Kütahya sanayi profilinin işyeri sayısı, istihdam ve işletme başına istihdam açısından bazı sektörlerde Türkiye’nin üzerinde bir performans gösterdiği dikkati çekmektedir. Türkiye sanayi geneli içindeki yeri 100 kabul edildiğinde, hem işyeri hem de istihdam bakımından Kütahya’da Türkiye’ye göre daha fazla yoğunlaşan sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, metal cevherleri madenciliği, diğer madencilik ve taş ocakçılığı, ağaç ve mantar ürünleri, kimyasal ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörleridir. İşyeri başına Türkiye’ye geneline göre daha fazla işçi çalıştıran sanayi sektörleri yukardaki tabloda da görüldüğü üzere, tekstil ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması, kimyasal ürünler, kauçuk ve plastik ürünleri, mineral ürünler, ana metal sanayi, motorlu kara taşıtları, diğer imalatlar ve enerji sektörleridir. Sektörler bazında yukarıdaki tablo bulgularını özetlemek için aşağıdaki tablo hazırlanmıştır. Buna göre Kütahya sanayi alt sektörler itibarıyla Türkiye geneli ile kıyaslanarak, gerek göreli öneme göre, gerekse de göreli büyüklüğe ve üstünlüğe göre kriterler bazında öne çıkan sektörler belirtilmiştir (işyeri sayısı ve/veya istihdam bakımından öne çıkan sektörler dikkate alınmıştır). Aşağıdaki tablo verileri kullanılarak Kütahya’da farklı kriterler ve oranlar bazında öne çıkan sektörlerin analiz edilmesi mümkün olacaktır. Bu noktada, yapılan analizin mutlak üstünlük analizi değil, göreli üstünlük analizi olduğu ve tüm kriterler için Türkiye ortalaması değerlerinin üzerinde kalan sektörlerin oransal değerlendirmesi yapıldığı unutulmamalıdır. Ayrıca bir önceki tablo kriterler bazında (yatay olarak) yorumlanabileceği gibi, sektörlerin öne çıktığı kriterler bazında birbirlerine göre üstünlüklerine göre (dikey olarak) de yorumlanabilir. 89 Tablo 61: Kütahya Sanayiinde Öne Çıkan Sektörler ve Performansları NACE Rev. 2 Sektörler Göreli Önem taşıdığı Kriter İşyeri Sayısı İstihdam X X 7-Metal Cevherleri Madenciliği X X 8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı X X 10-Gıda Ürünlerinin İmalatı X 11-İçecek İmalatı X 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması X 13-Tekstil Ürünleri İmalatı 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri X X X 17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı X X 18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması 19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol X 20- Kimyasal Ürünler X X X X 22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri 23-Mineral Ürünler Göreli Büyüklük/Üstünlük Sağladığı oran İstihdam/İşyeri X X X 24-Ana Metal Sanayi X 29-Motorlu Kara Taşıtları X 32-Diğer İmalatlar 35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim ve Dağıtım X X X X Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. Buna göre sektörler incelenirse; Kimyasal ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörü her üç kritere göre de öne çıkan sektörler arasında yer almaktadır. Kömür ve linyit çıkartılması sektörü, metal cevherleri madenciliği, diğer madencilik ve taş ocakçılığı ve ağaç ve mantar ürünleri ilde işyeri sayısı ve istihdam kriterleri açısından öne çıkmaktadır. Gıda ürünleri, içecek imalatı ve kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri sektörleri yalnızca işyeri sayısı açısından öne çıkmaktadırlar. Tekstil ürünleri, kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması, kauçuk ve plastik ürünleri, ana metal sanayi, motorlu kara taşıtları, ve diğer imalat sanayi sektörü işyeri başına düşen istihdam açısından öne çıkan sektörler arasında yer almaktadır. 90 2.3.2.7. Kütahya Sanayi Kümelenmesi Kütahya sanayi sektörleri için “Üç Yıldız Tekniği” kullanılarak kümelenme analizi gerçekleştirilecektir. Üç yıldız analizinde temel sorun, eşik değerin belirlenmesidir. Eşik değerin uygulanmasında genelde ilk iki kriter için (büyüklük ve baskınlık) eşik değer yüzde 7 olarak alınırken, uzmanlaşma katsayısı genellikle 1 olarak alınmaktadır. Burada bilhassa, ilk iki kriter için seçilecek değerin teorik ya da tematik bir değeri bulunmadığından, farklı çalışmalarda farklı eşik değerler kullanıldığı görülmektedir. Kütahya için yapılacak bu değerlendirmede ise, sanayinin mekânsal dağılımında ve eşik değerin belirlenmesinde daha objektif ve daha rasyonel bir değer tespit edilmesi için şu yöntem izlenmiştir: - Sanayi sicil belgeleri8 NACE Rev. 2 ikili kırılım düzeyinde açıklandığından, ikili sektör kodlamaları kullanılmıştır. - Kütahya sanayiinin verisi bulunan 29 alt sektörü bulunmaktadır. - Sonuç olarak, eşik değerin belirlenmesinde; • Büyüklük kriteri için ildeki ilgili sektörün, sektör Türkiye toplamı içindeki payı (ei/Ei) kriteri için toplam 81 il olduğundan ve her bir ilde bu sektörün ülke geneli içindeki payının beklenen değeri (1/81=0.012345679) olacağından, bu değer büyüklük kriteri için eşik değer olarak alınmıştır. • Baskınlık kriteri için (ei/en), değerlendirmeye alınan sanayi 29 alt sektörü bulunduğundan ve her bir alt sektörün bölgedeki imalat sanayi içindeki payının beklenen değeri de (1/29=0.034483) olacağından, bu değer eşik değer olarak kabul edilmiştir. • Uzmanlık katsayısı için de [(ei/en) / (Ei/En)] beklenen değer 1 olacağından (sektörün bölgedeki payının sektörün ülkedeki payına oranının eşit olması bekleneceğinden), eşik değer olarak 1 alınmıştır. Dolayısıyla üç yıldız analizinde sektörlerin yıldızlarının belirlenmesinde; 8 Hesaplamalar Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verileri kullanılarak yapılmıştır. 91 Büyüklük (Size) (eij/Ei) > 0.012345679 ise sektör bir yıldız (daha), Baskınlık (Dominance) (eij/enj) > 0.03448276 ise sektör bir yıldız (daha) Uzmanlaşma (Specialization) [(eij/enj) / (Ei/En)] > 1 ise sektör bir yıldız (daha) almaktadır. Çalışmamızda kullanılan ve sanayinin mekânsal dağılımını yoğunlaşmayı da içerecek şekilde verecek olan üç yıldız analizinde, yalnızca eşik değerlerini aşan sektörlerin dikkate alındığı bir kez daha vurgulanmalıdır. Sektörlerin aldıkları yıldızlara göre kümelenme karakteristiklerinin isimlendirilmesinde; üç yıldız alan sektörler için “olgun kümeler”, iki yıldız alan sektörler için “potansiyel kümeler” ve tek yıldız alan sektörler için de “aday kümeler” ifadeleri kullanılacaktır. Kütahya için işyeri sayısı ve istihdam kriterlerine göre yapılan kümelenme analizi sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. 92 Tablo 62: Kütahya Sanayi Alt Sektörlerinin Kümelenme Analizi (2012) Yıldız Sayısı Tek Yıldız Kriterler Sektörler / Katsayılar İşyeri sayısı 1 5-Kömür ve Linyit Çıkartılması 0.056 7-Metal Cevherleri Madenciliği 0.021 2 İki Yıldız İstihdam 3 1 2 10-Gıda Ürünleri 0.083 0.051 16-Ağaç ve Mantar Ürünleri 1 2 İstihdam 3 1 2 0.078 1.645 0.282 1.722 İşyeri sayısı 3 1 2 İstihdam 3 1 2 3 0.073 0.127 6.813 0.017 0.037 1.558 0.017 0.063 1.632 0.056 0.347 5.196 0.076 0.061 7.061 0.064 0.014 17-Kağıt ve Kağıt Ürünleri 19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol İşyeri sayısı 3 0.017 8-Diğer Madencilik ve Taş.Oc. 13-Tekstil Ürünleri Üç yıldız 0.021 0.084 2.914 0.013 0.014 20-Kimyasal Ürünler 0.047 1.239 21-Temel Eczacılık… 22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri 0.042 0.042 23-Mineral Ürünler 24-Ana Metal Sanayi 0.021 0.189 2.962 0.037 35-Elektrik, Gaz, Buhar ... Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. *: Gösterim açısından kolaylık olması için Büyüklük, Baskınlık ve Uzmanlaşma kriterleri için sırasıyla 1, 2 ve 3 rakamları kullanılmıştır. 93 Kütahya ilinde işyeri sayısı kriterine göre üç yıldız alan sektörler; ağaç ve mantar ürünleri ve mineral ürünlerdir. İstihdam kriterine göre ise; kömür ve linyitin çıkarılması, diğer madencilik ve taş ocakçılığı, kimyasal ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörleridir. İşyeri sayısı kriterine göre iki yıldız alan sektörler; diğer madencilik ve taş ocakçılığı, gıda ürünleri ve kimyasal ürünler sektörüdür. İstihdam kriterine göre iki yıldız alan sektör bulunmamaktadır. İşyeri sayısına göre tek yıldız alan sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, metal cevherleri madenciliği, tekstil ürünleri, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri ve kauçuk ve plastik ürünleridir. İstihdam kriterine göre tek yıldız alan sektörler ise; metal cevherleri madenciliği, gıda ürünleri, tekstil ürünleri, ağaç ve mantar ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri ve ana metal sanayi sektörleridir. Tablo verilerinden hareketle özet bir değerlendirme yapabilmek amacıyla, Kütahya’da herhangi bir şekilde (aday, potansiyel ya da olgun) kümelenme özelliği gösteren sektörler, kümelenme özelliği gösterdiği kriterlere göre (büyüklük, baskınlık, uzmanlaşma) aşağıda verilmiştir. Tabloya göre Kütahya ilinde hem işyeri sayısı hem de istihdam kriterine göre “olgun küme” özelliği gösteren (üç yıldız alan) mineral ürünler sektörüdür. Ağaç ve mantar ürünleri sadece işyeri kriterine göre, kömür ve linyitin çıkarılması, diğer madencilik ve taş ocakçılığı, kimyasal ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörü ise istihdam kriterine göre olgun küme özelliği taşımaktadır. İstihdam kriterine göre “potansiyel küme” özelliği gösreren (iki yıldız alan) sektörün bulunmadığı ilde, işyeri sayısına göre diğer madencilik ve taş ocakçılığı, gıda ürünleri ve kimyasal ürünler sektörleri potansiyel küme özelliği taşımaktadır. İşyeri sayısına göre “aday küme” özelliği gösteren (tek yıldız alan) sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, metal cevherleri madenciliği, kok ve rafine edilmiş petrol ürünleri, tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri sektörleridir. İstihdam kriterine göre ise metal cevherleri madenciliği, ağaç ve mantar ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, gıda ürünleri, tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri ve ana metal sanayidir. Uzmanlık kriterine göre aday küme özelliği taşıyan (tek yıldız alan) sektör bulunmamaktadır. Tablo 63: Kütahya Sanayi Sektörlerinin Kümelenmesi Hangi Katsayılara Göre Hangi Kritere Göre İşyeri Sayısı Olgun Küme Büyüklük, Baskınlık ve Uzmanlaşma Büyüklük ve Baskınlık Potansiyel Küme Baskınlık ve Uzmanlık İstihdam Sektörler Mineral ürünler, ağaç ve mantar ürünleri Kömür ve linyitin çıkarılması, diğer madencilik ve taş ocakçılığı, kimyasal ürünler, mineral ürünler, enerji İşyeri Sayısı İstihdam İşyeri Sayısı Diğer madencilik ve taş ocakçılığı, gıda ürünleri, kimyasal ürünler İstihdam Büyüklük, Uzmanlık İşyeri Sayısı İstihdam İşyeri Sayısı Büyüklük İstihdam Aday Küme İşyeri Sayısı Baskınlık İstihdam Uzmanlık Kömür ve linyit çıkartılması, metal cevherleri madenciliği, kok ve rafine edilmiş petrol ürünleri Metal cevherleri madenciliği, ağaç ve mantar ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri Tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri Gıda ürünleri, tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri, ana metal sanayi İşyeri Sayısı İstihdam Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız. 2.3.3. Hizmetler Sektörü 1987 yılında il GSYİH’sı içinde %34.5 olan hizmetler sektörünün payı, 1987–2001 döneminde önemli bir artış göstererek 2000 yılında %42.8’e yükselmiş, 2001 yılında ise %40.1 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyümeye karşın, il toplam hasılasından hizmetler sektörünün aldığı pay, tüm yıllar boyunca Türkiye hizmetler sektörünün payının altında kalmıştır. Kütahya ilinde hizmetler sektöründe yaratılan hasılanın, Türkiye hizmetler sektörü hasılası içindeki payına bakıldığında, 1987 yılı itibarıyla Kütahya’nın Türkiye geneli hizmetler sektörü hasılası içinden %0.6’lık pay aldığı ve bunun 1987–2001 dönemi boyunca küçük de olsa bir azalış göstererek 2001 yılında %0.5’e düştüğü görülmektedir. Kütahya ilinin Ege Bölgesi hizmetler sektöründen aldığı pay da 1987-2001 yılları arasında küçük de olsa bir azalış göstermiştir. 95 Tablo 64: Kütahya Hizmet Sektörü Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri 1987 Türkiye Hizmetler Hâsılası Ege Bölgesi Hizmetler Hâsılası 1990 1995 42,132 224,047 4,501,883 2000 2001 78,015,045 111,009,933 6,511 33,646 662,047 11,080,210 16,301,667 Kütahya Hizmetler Hâsılası 266 1266 22,604 396,450 579,949 Kütahya /Türkiye (%) 0.63 0.57 0.50 0.51 0.52 Kütahya /Ege Bölgesi (%) 4.09 3.76 3.41 3.58 3.56 Türkiye Hizmetler Hasılası/Türkiye GSYİH'sı (%) 56.4 57.0 58.0 62.6 62.2 Kütahya Hizmetler Hasılası/Kütahya GSYİH'sı (%) 34.5 40.5 33.6 42.8 40.1 Kaynak: TUİK verilerinden hareketle hesaplamamız Not (*) : Cari Fiyatlarla Milyar TL Kütahya’da hizmetler sektörü içerisinde ticaret sektörü (özellikle toptan ve perakende ticaret) ile ulaştırma ve haberleşme sektörü ağırlıklı konumda olup inşaat sektörü göreli olarak daha düşük düzeyde bulunmaktadır. 2001 yılı itibarıyla cari fiyatlara göre, Kütahya GSYİH’sı içinde ticaret sektörü %6.2 oranında bir paya sahip iken, ulaştırma ve haberleşme sektörü yaklaşık %16, konut sahipliği %3.1, serbest meslek hizmetleri %1.5, inşaat sektörü %3.1 ve malî kuruluşlar %0.9 oranında pay almıştır. İldeki ticari faaliyetlerden kaynaklanan hasılanın büyük bir bölümü (%83.1) toptan ve perakende ticaret sektörüne aittir. İldeki Ticari Faaliyetler Marmara, İç Anadolu, Akdeniz ile Ege Bölgeleri arasında ana ulaşım ağının merkezinde olan ve dolayısıyla ulaşım açısından önemli bir konumda bulunan Kütahya’da ticarete konu olan başlıca ürünler tarım ürünleri, orman ürünleri, madenler (bor, linyit, manyezit), toprağa dayalı seramik (porselene, çini) olarak sıralanabilir. Öte yandan Türkiye’deki tek gümüş üretim tesisinin bulunduğu yer olan Kütahya gümüş ticaretinin önemli bir bölümünü gerçekleştirmektedir. İlde, son yıllarda, otomotiv yan sanayi ve tekstile dayalı yatırımlarda artışlar meydana gelmektedir ve söz konusu ürünlerin ticaretinde de artışlar gözlenmektedir. Ancak Kütahya’daki ticarî hayatın yeterince geliştiğini söylemek güçtür. Kütahya’da toplam 23,508 gelir vergisi mükellefi, 3,111 kurumlar vergisi mükellefi bulunmaktadır. Faal nüfusun %5.3’ü ticaretle uğraşmaktadır ve bu durum ilde ticaretin yeterince gelişmediğinin önemli bir göstergesi olarak sayılabilir. Kütahya’da yaşayan insanlar genellikle ücretli olarak çalışmak istemektedirler. Kütahya, konumu itibariyle yurtiçi ulaşım ağı açısından önemli bir kavşak noktasında olmasına rağmen tesis yokluğu nedeniyle yol ticaretinden yeterince istifade edememektedir. Son yıllarda 96 ise Dumlupınar Üniversitesinde öğrenim gören öğrenci sayısı ile ildeki askeri birliklerdeki asker ve personel sayılarının ve Kütahya’ya gelen ziyaretçi sayısının artması bu kesimlere yönelik hizmet sunan işyerlerini (yurt, pansiyon. kafe ve pastane, lokanta, hediyelik eşya satış yeri vb) ve bu işyerlerinin gerçekleştirdiği ticareti olumlu yönde etkilemektedir.9 Kütahya ilinde, 4 Ticaret ve Sanayi odası olup, 571 Anonim Şirket, 2,290 Limited Şirket, 9 Kollektif Şirket, 2,716 şahıs türü kuruluş mevcuttur. Ticaret Borsasının 162 şahıs ve 203 tüzel kişilik üyesi vardır. Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliğinin 20,910 kayıtlı üyesi bulunmaktadır. İl 1163 sayılı Kooperatifler Kanununa göre kurulu (yapı kooperatifleri hariç) toplam 162 kooperatif bulunmaktadır.10 Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı olan üye sayıları bakımından öne çıkan ilk 5 sektör Otomotiv, Ulaştırma ve Akaryakıt, Gıda Ticareti, Mühendislik ve Teknik Hizmetler, Finans, Sigorta, Emlak ve Kuyumculuk, Yapı ve Yaşam şeklinde sıralanabilir. Buna ek olarak Kütahya`da öne çıkan ekonomik faaliyetler; metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı, madencilik ve taşocakçılığı, ağaç ve ağaç mantarı ürünleri (mobilya hariç) imalatı; saz, saman ve benzeri malzemelerden, örülerek yapılan eşyaların imalatı şeklinde sıralanmaktadır. İlde 2012 yılı itibarıyla 75 ihracat yapan, 58 de ithalat yapan firma bulunmaktadır. Kütahya’da ithalat, genellikle teknolojik ilerlemeler sonucunda üretilen makineler, bu makinelerin yedek parçaları ve diğer endüstriyel ürünlerden oluşmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatının teşvik tedbirlerinden yararlanan firmalarca yapılan makine ve teçhizat ithalatı da söz konusudur. Diğer yandan, Kütahya’daki sanayi kuruluşlarının ihtiyacı olan hammadde ve kimyasal maddelerin de dış alımı yapılmaktadır. Kütahya’da 2003 yılında 32 ithalatçı firma varken bu sayı 2012 yılında 58’e yükselmiştir. Ancak komşu illerle karşılaştırıldığında ithalatçı firma sayısının çok az olduğu bilinmektedir. Kütahya’nın ihracatına baktığımızda ise genelde maden, taş ve toprağa dayalı olarak üretilen porselen, seramik, ateş tuğlası ürünleri ile orman ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. Bunlara ilaveten, çeşitli kimya, makine, tekstil ve gıda ürünlerinin ihracı da söz konusudur. 2004 yılında Kütahya’da 61 ihracatçı firma faaliyet göstermekteyken, 2012 yılında bu sayı 75’e yükselmiştir. 9 Kütahya İl Stratejik Planı, 2011-2023, İl Özel İdaresi 10 İl Özel İdaresi Brifingi 97 Kütahya’nın dış ticaret hacmi, Uşak ve Afyon illerinin dış ticaret hacmine benzemektedir. Ancak, Uşak ve Afyon’da Gümrük Müdürlüğü olmasına rağmen, Kütahya’da Gümrük Müdürlüğü olmaması sanayiciler tarafından eleştirilmektedir ve bu durum olası ticaret artışının önünde de bir engel olarak görülmektedir. İl, önemli bir kavşak noktasında olmasına rağmen yol ticaretinden tesis yokluğu nedeniyle fazla istifade edememektedir. Ayrıca birkaç istisna dışında çini ve seramik üretim ve satışını yapan firmaların işletme sermayesi yetersizliği nedeniyle zaman zaman oluşan ekonomik krizlerden çıkamadıkları dolayısıyla çini ve seramik satışından da yeterince istifade edilemediği ifade edilmektedir. Kütahya, sahip olduğu doğal güzellikler, tarih ve kültür zenginliği ve taşıdığı termal kaynaklar ile ülkemizde turizm potansiyeli en yüksek olan illerimizden birisidir. Büyük bir potansiyel mevcut olmakla birlikte turizm gelişmemiş ve oldukça düşük seviyede kalmıştır. Kütahya sahip olduğu zengin turizm kaynaklarına rağmen yeterli konaklama imkanına sahip değildir. İlde bulunan termal ve konaklama tesisleri günümüz şartlarında eski ve yetersiz kalmaktadır. Kütahya, Türkiye genelinde 7 termal turizm merkezine sahip tek ildir.11 Lojistik12 Her türlü ürün, servis hizmeti ve bilgi akışının, kaynağından son tüketiciye kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin verimli bir şekilde planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması ve kontrol altında tutulması hizmeti olarak nitelendirilen lojistik sektörü, şirketlerin verimlilik ve rekabet gücü üzerinde önemli bir etkendir. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’nün hazırladığı “Dünya Hizmet Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)” Raporlarına göre; denizyolu, iç suyolları, havayolu, uzay, demiryolu, karayolu, boru hattı taşımacılığı, depolama, elleçleme, acente diğer hizmetleri kapsayan ulaştırma hizmetlerinin, toplam hizmet GSYİH’si içindeki payı %24-25 düzeyindedir. Yine aynı raporlara göre, Türkiye’de bu oran %18-22 oranında seyretmektedir. Çok geniş bir hizmet alanını ifade eden lojistik sektörü, küreselleşme ile birlikte tüm dünyada hızla büyümeye, ulusların milli gelirlerinden önemli paylar almaya başlamıştır. Sektörün, 2006 yılında 5 trilyon dolarlık, 2009 yılında ise 6 trilyon dolarlık bir pazar oluşturduğu tahmin 11 81 il Durum Raporu, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Lojistik Bölümünün yazımında, büyük ölçüde Zafer Kalkınma Ajansı’nın hazırlamış olduğu “TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi (2013)” başlıklı rapordan yararlanılmıştır. 12 98 edilmektedir. Türkiye’de ise 2008 yılında 60 milyar dolarlık (GSYİH içindeki payı ise %12-13 seviyelerinde) bir pazara sahip olan lojistik sektörünün, 2015 yılında 120-150 milyar dolarlık bir pazar oluşturacağı tahmin edilmektedir. 2010 yılında Dünya Bankası tarafından yayınlanan rapora göre, Türkiye, altı farklı lojistik kriter üzerinden hesaplanan lojistik performans indeksi (3.22) bakımından, 155 ülke arasında 39. sırada bulunmaktadır. (Lojistik Sektör Raporu, MÜSİAD, 2010). Türkiye’de turizmden sonra en fazla potansiyeli olan hizmet sektörünün lojistik sektörü olduğu bilinmektedir. Lojistik sektörünün gelişmesiyle birlikte Türkiye coğrafi konumu gereği çevresindeki ülkelere de lojistik hizmeti verebilecektir. Aynı zamanda ulusal üreticiler, ürünlerini daha çabuk ve daha düşük maliyet ile ihraç edebileceklerdir. Taşımacılık ve depolama imkanlarındaki gelişmelerin iç ve dış ticaret hacmini artırabilme gücü olduğu bilinmektedir (TR33 Bölgesi Mevcut Durum Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2010). Kütahya ili ile ilgili olarak, lojistik potansiyelini ortaya koyan özel bir çalışma yapılmamıştır. Ancak, Zafer Kalkınma Ajansı tarafından, TR33 Bölgesi geneline yönelik olarak yapılmış “TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaşım Stratejisi” başlıklı çalışma, diğer TR33 illerinde olduğu gibi, Kütahya ilinin de “Lojistik” potansiyelini göstermesi açısından önemlidir. Türkiye karayolları envanteri incelendiğinde ülkedeki toplam yol uzunluğunun 2012 yılı itibariyle 62,930 km olduğu, bu yolların 59,473 km’sinin asfalt yollardan oluştuğu ve asfalt yolların da 18,154 km’sinin bölünmüş yol olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi incelendiğinde ise, toplam 3,549 km olan toplam yolların 3,527 km’sinin asfalt yol olduğu, bölünmüş yol uzunluğunun ise 1,099 km olduğu görülmektedir. Yol ağı altyapısının TR33 illeri içerisindeki dağılımına bakıldığında ise özellikle bölünmüş yollarda Afyonkarahisar ilinin 461 km. ile en fazla bölünmüş yola sahip il olduğu ortaya çıkmaktadır. Toplam asfalt yol uzunluğunda da Afyonkarahisar ilinin Manisa ili ile birlikte en uzun yol ağına sahip iki il olduğu görülmektedir. 99 Tablo 65: Devlet ve İl Yollarının Cinslerine Göre Uzunlukları Devlet ve İl Yolları (Km) Afyon Manisa Uşak Kütahya TR33 Türkiye Asfalt Betonu 260 228 117 24 629 11,561 Asfalt Yollar Satıh Toplam Kaplama 769 1029 856 1084 353 470 920 944 2,898 3527 47,912 59,473 Parke Stabilize Toprak Geçit Vermez Toplam Uzunluk Bölünmüş Yol 0 0 0 6 6 212 0 0 0 0 0 1,077 0 0 0 0 0 721 2 14 0 0 16 1,447 1,031 1,098 470 950 3,549 62,930 461.0 340.3 138.2 159.3 1,098.8 18,154.4 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü,2012 TR33 Bölgesi, Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı, 2013 Bölge içerisinde yer alan trafik yoğunluğu incelendiğinde ise 2011 yılında bölgeyi doğu batı doğrultusunda kesen İzmir Afyon hattının, Manisa ili Merkez İlçe ve çevresi ağların, Kütahya Eskişehir doğrultusunun hacminin görece yüksek olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi sınırları içerisinde, Ankara’dan İzmir’e planlanan otoyol projesi ve Afyon üzerinden Antalya’ya bağlanacak olan otoyol projesi yer almaktadır. Ayrıca İstanbul-İzmir otoyol projesi de yine bölgeye etkisi olacak bir diğer projedir. Ankara-İzmir güzergâhında yapımı düşünülen otoyol projesinin büyük bir bölümünün bölgeyi doğu batı eksenli kesecek oluşunun, bölgenin erişilebilirliğine olumlu düzeyde etkisinin olacağı düşünülmektedir. TR33 Bölgesinde yer alan 4 ilden de konvansiyonel demiryolu ağları geçmektedir. Demiryolu hatlarından Afyonkarahisar’dan geçen kısım 364 km., Kütahya’dan geçen kısım 213 km., Uşak bölümü 147 km., Manisa bölümü ise 264 km. uzunluğundadır. Afyonkarahisar ilinden 8 tren, Kütahya ilinden 18 tren, Manisa’dan 16 tren ve Uşak ilinden 2 tren olmak üzere toplam 11 hat bölge içinden geçmektedir. Konvansiyonel demiryolu hatlarında bölge içerisinde Afyonkarahisar’da 29 istasyon, Kütahya’da 25 istasyon, Manisa’da 35 istasyon, Uşak’ta 12 istasyon olmak üzere TR33 Bölgesinde toplam 101 istasyon bulunmaktadır ve iki yönde toplam üç milyona yakın yolcu taşınmaktadır. Demiryolu aracılığıyla yapılan yük taşımacılığı incelendiğinde ise bölgeden yapılan toplam yük taşımacılığının %77’sinin Kütahya’dan yapıldığı görülmektedir. Bölgedeki yük taşımacılığında Afyonkarahisar’ın payı %11, Manisa’nın payı %9 ve Uşak ilinin payı %3’tür. Toplam taşımacılık ise 2,895,621 ton’dur. 100 Ankara İzmir hattında yapılması düşünülen Hızlı Tren projesi 624 km. uzunluğa sahiptir ve bölge doğrultusunda projelendirilmiştir. 2015 yılından sonra tamamlanması planlanan bu proje doğrudan Kütahya’yı ilgilendirmiyor görünse de, komşu illerden büyük şehirlere yönelik hızlı tren hatları mutlaka Kütahya için de bir avantaj oluşturacaktır. TR33 Bölgesinde ve yakın komşuluğunda birçok havalimanı ve pist bulunmaktadır. TR33 sınırları içerisinde bulunan iki havalimanı; Uşak Havalimanı ve Kütahya’da Zafer Havalimanı’dır. Bu havalimanlarından Uşak havalimanında hâlihazırda tarifeli sefer yapılmamakla birlikte, Zafer Havalimanı ülkenin ilk bölgesel havalimanı olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bölge komşuluğunda tarifeli uçuşları bulunan Denizli Çardak Havalimanı ve İzmir Adnan Menderes Havalimanı iç ve uluslararası uçuşlarda kendi illeri ile birlikte TR33’ü de kapsayan bir hinterlanda hizmet vermektedirler. Bölgenin hizmete yeni alınan Zafer Havalimanı’nın potansiyelinin harekete geçirilmesi oldukça önemlidir. TR33 Bölgesinde denize kıyısı olan il olmamakla birlikte, bölgede deniz taşımacılığının kullanılması ancak İzmir Limanı’nın kullanılması yoluyla gerçekleşebilmektedir. Demiryolu bağlantısının limana kadar uzanması demiryolu ile entegrasyonun sağlanması anlamında denizyolu açısından güçlü bir yön olarak değerlendirilebilir. İzmir Limanı, bölgede üretilecek ürünlerin demiryolu ile entegre şekilde çeşitli ulaşım senaryoları dahilinde ihracatı ve ticareti için önemli fırsatlar sunmaktadır. TR33 Bölgesi’nin lojistik performansının, mevcut demiryollarının iyileştirilmesi, Uşak Lojistik Köyü’nün faaliyete geçmesi, Kütahya’daki ve Uşak’taki havalimanlarının daha etkin kullanılmasıyla daha da artması beklenmektedir. Bölge kapsamında lojistik anlamda sıralanabilecek 4 önemli yatırım ve yatırım planı ortaya çıkmaktadır. Bunlar önemli bir proje olarak ortaya çıkan BALO projesi, açılışı yapılmış olan ve lojistik sektörüne etkileri muhtemel Zafer Havalimanı ve TCDD tarafından Uşak’ta kurgulanan lojistik köy projesi ve Manisa OSB içerisinde yer alan lojistik sahadır. BALO projesi öncelikli olarak bölgenin kuzeyiyle (Bandırma Limanı, Tekirdağ Limanı) bölgenin demiryolu bağlantısının kurgulanarak lojistik faaliyetlerin bu koridordan yapılmasını öngörmektedir. Zafer Havalimanı da yine yolcu taşımacılığı yanında bölge genelinde lojistik altyapının oluşturulması sürecinde sisteme dâhil edilmesi gerekli bir ulaşım altyapısıdır. Manisa Organize Sanayi Bölgesi içerisinde 101 de halen faaliyette olan ve toplam alanı 306,000 m² olan bir lojistik alan bulunmaktadır. 20,000 m² kapalı ve 40,000 m² açık alandan oluşan toplam 60,000 m²’si kullanılan bu alan bölge lojistik faaliyetleri açısından güçlü bir aktör olarak görülmektedir. Harita 3: Bölgede Yer Alan Lojistik Projeler Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı (Büro Çalışmaları, 2012) Grafik 19: Bölge İçi Tüm Ürünler Nakliye Hacimleri Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı 102 Harita 4: TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı Zafer Kalkınma Ajansı tarafından, daha çok karayolları erişim olanakları üzerinden tüm iller için coğrafi erişilebilirlik endeksleri hesaplanmıştır. Tablodan da görüldüğü gibi, Kütahya ili, coğrafi erişilebilirlik endeksi açısından 81 il arasında 34. sırada bulunmaktadır. Bölge illerinden Manisa 67. sırada, Afyonkarahisar 26. sırada, Uşak ili ise 46. sırada bulunmaktadır. 103 Tablo 66: İllerin Coğrafi Erişilebilirlik Endeksleri (2012) İL ADI ERİŞİLEBİLİRLİK ENDEKSİ İL ADI ERİŞİLEBİLİRLİK ENDEKSİ Adana Konya 75 81 Adıyaman Kütahya 63 60 Afyon Malatya 70 73 Ağrı Manisa 40 40 Amasya Kahramanmaraş 92 73 Ankara Mardin 95 45 Antalya Muğla 49 35 Artvin Muş 40 45 Aydın Nevşehir 37 98 Balıkesir Niğde 44 87 Bilecik Ordu 61 69 Bingöl Rize 55 47 Bitlis Sakarya 40 65 Bolu Samsun 75 76 Burdur Siirt 52 38 Bursa Sinop 54 62 Çanakkale Sivas 33 93 Çankırı Tekirdağ 88 37 Çorum Tokat 95 94 Denizli Trabzon 46 55 Diyarbakır Tunceli 53 61 Edirne Şanlıurfa 31 57 Elazığ Uşak 66 57 Erzincan Van 71 31 Erzurum Yozgat 55 98 Eskişehir Zonguldak 68 61 Gaziantep Aksaray 67 96 Giresun Bayburt 67 59 Gümüşhane Karaman 60 73 Hakkari Kırıkkale 25 99 Hatay Batman 55 44 Isparta Şırnak 56 34 İçel Bartın 70 61 İstanbul Ardahan 47 36 İzmir Iğdır 39 32 Kars Yalova 37 54 Kastamonu Karabük 77 71 Kayseri Kilis 100 58 Kırklareli Osmaniye 32 71 Kırşehir Düzce 98 71 Kocaeli 60 Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı, (Büro çalışmaları, 2012) Tablodan da görüldüğü gibi, Kütahya ili, nüfus merkezlerine erişilebilirlik endeksi açısından 81 il arasında 15. sırada yer almaktadır. Bölge illerinden Manisa bu kritere göre 8. sırada, Afyonkarahisar 17. sırada, Uşak ili ise 24. sırada bulunmaktadır. 104 Tablo 67: İllerin Nüfus Merkezlerine Erişilebilirlik Endeksleri (2012) İL ADI Adana Adıyaman Afyon Ağrı Amasya Ankara Antalya Artvin Aydın Balıkesir Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkâri Hatay Isparta İçel İstanbul İzmir Kars Kastamonu Kayseri Kırklareli Kırşehir Kocaeli Nüfusa Erişilebilirlik Endeksi 55 46 54 38 48 69 52 36 50 54 56 42 40 55 49 63 47 51 50 51 47 47 45 42 42 56 52 44 41 34 48 50 53 100 62 36 48 53 48 51 66 İL ADI Konya Kütahya Malatya Manisa Kahramanmaraş Mardin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Rize Sakarya (Adapazarı) Samsun Siirt Sinop Sivas Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Şanlıurfa Uşak Van Yozgat Zonguldak Aksaray Bayburt Karaman Kırıkkale Batman Şırnak Bartın Ardahan Iğdır Yalova Karabük Kilis Osmaniye Düzce Nüfusa Erişilebilirlik Endeksi 56 55 47 57 51 43 46 40 51 49 45 39 62 48 39 43 48 54 48 42 41 49 52 38 51 51 52 40 48 55 42 38 47 35 35 58 50 45 50 57 Kaynak: TR33 Bölgesi, Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı (Büro çalışmaları 2012) 2.3.3.1. Turizm Turizmin ülke ekonomilerine sağladığı etkilerin düzeyi, aynı zamanda turizm sektörünün gelişme düzeyini de yansıtmaktadır. Hızlı ekonomik, siyasi ve teknolojik gelişmelere paralel olarak, turizm tüketim kalıplarında da son yıllarda önemli bir değişim gözlenmektedir. Zamanla daha da 105 belirginleşen yeni tip turistik beklentiler, deniz-güneş-kum üçgeninin hâkim olduğu alışılmış turizm merkezlerinden uzak, doğa ile iç içe, abartılı olmayan tesislerde uygun bir oda, iyi bir hizmet ve tüm bunların başında bozulmamış ve temiz bir doğal çevrede aktif bir tatil olarak özetlenmektedir. 1078 yılında Anadolu Selçuklu Devleti tarafından fethedilen Kütahya, 130 yıl Germiyan Beyliği’nin başkenti, 400 yıl Anadolu Beylerbeyliği’nin merkezi olmuştur. Yedi bin yıllık bir geçmişe sahip olan Kütahya, topraklarında barındırdığı uygarlıklara ait çok zengin bir kültürel mirasın da sahibidir. Sanat değeri yüksek seramikleriyle ünlü Hititlerin, barışçı bir toplum olan Friglerin, heykeltraşlıklarıyla ünlü Roma ve Bizanslıların, anıtsal mimaride ileri gitmiş, edibi, şairi, mutasavvıfı çok olan Selçuklu, Germiyanlı ve Osmanlıların birikimini yansıtan Kütahya, bu tarihi sürecin her devresinde önemli bir ilim ve kültür merkezi niteliğinde olmuştur. Friglerden günümüze kadar ulaşan binlerce mağara, erken Hıristiyanlık dönemi şapel ve kiliseler, Romalılardan kalan antik kent, ilk hali Bizanslılardan kalan Kütahya Kalesi, Selçuklulara ait Hıdırlık Mescidi, Osmanlı İmparatorluğunun kurulduğu topraklar olan Domaniç, Germiyanoğullarından kalan Vacidiye Medresesi ve II. Yakup İmaret Külliyesi, etnik kültürün son şahidi Yeni Mahalle Rum Ortodoks Kilisesi, Osmanlılardan kalma Ulu Camii ve başka çok sayıda tarihi mimari yapı, Başkumandanlık Meydan Savaşı’nın kazanıldığı Dumlupınar ve AltıntaşZafertepe Çalköy’deki Şehitlikler ve Anıtlar bu topraklarda yaşayan medeniyetlerin günümüze bıraktığı kültürel mirasın sadece bazılarıdır. İlde 1,592 adet tescilli taşınmaz, 40,429 adet tescilli taşınır kültür varlığı bulunmaktadır. 2.3.3.1.1. Tarihi ve Kültürel Değerler Kütahya; Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok ilk Çağ medeniyetine ev sahipliği yapmış yaklaşık sekiz bin yıllık imparatorluklar şehridir. Kütahya Cumhuriyet Dönemi’nin başlangıcında da milli varoluş mücadelesine şahitlik etmiştir. Kültürel özelliklerine baktığımızda ise “Ateşte Açan Çiçek” olarak tasvir edilen çinisiyle dünyaca meşhur olan Kütahya, dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi’ne ev sahipliği yapmaktadır. 106 Tarihi Alanlar Frig Vadisi: Kütahya-Eskişehir Karayolunun 26. km’sinde yer almaktadır. Bölge eski bir yanardağ olan Türkmen Dağları’nın tüfleri ile kaplıdır. Frigler yumuşak yapıda olan volkan tüfünü yontarak çeşitli amaçlarla kullanmışlardır. Bölge, Roma ve Bizans Dönemleri’nde de kullanılmış ve o dönemlerde yapılan eser ve yapılar günümüze kadar ulaşmıştır. Bölge doğal kaya yapısı, tarihi kalıntıları ve çam ormanları ile bir turizm merkezi konumundadır. Aizanoi Antik Kenti: Kütahya'nın 57 km güneybatısında Çavdarhisar bölgesinde yer almaktadır. Bedir Çayı’nın iki tarafında kurulmuş antik bir Roma kentidir. Aizanoi antik kenti Efes, Bergama ve Side gibi kentlerle çağdaş olup dünyanın ilk borsasının burada kurulmuş olmasıyla tanınmaktadır. Kütahya Kalesi: Kütahya Kalesi, antik devirlerden başlamak üzere yerleşimin başladığı bir bölgede ve Kütahya şehrinin ilk kurulduğu yer olduğu tahmin edilen bugünkü şehre hâkim tepe üzerinde kurulmuştur. Roma Dönemi’nde yapılmış olmakla beraber bölgede egemenlik kurmuş olan Bizans, Selçuklu, Germiyan ve Osmanlılar tarafından da kullanılmıştır. Germiyan Sokak: Merkez Pirler Mahallesi’nde, 18. yüzyıl Kütahya evlerinin topluca bulunduğu Germiyan Sokak, Arnavut kaldırımlı yolları ile Kütahya'daki tarihi kent dokusunun korunduğu önemli bir alandır. Başkumandan Tarihi Milli Parkı: Kurtuluş Savaşı’nın geçtiği Zafertepe Çalköy ve Dumlupınar şehitlerinin anısına yapılmış olup arazisinin bir kısmı Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Tarihi Eserler Yukarı Kale Camii, Balıklı Camii, Hezar Dinarı Mescidi, Yoncalı Hamamı ve Mescidi, Ulu Camii Sakahanesi, Sadettin Cami ve Sakahanesi, Hıdırlık Mescidi Selçuklu Dönemi’nden kalma önemli eserlerdir. Analcı Mescidi, Kurşunlu Camii, Çatalçeşme Mescidi, Yakup Çelebi İmaret Külliyesi, İshak Fakih Külliyesi, Vacidiye Medresesi, Balabaniye Medresesi, Saray Hamamı ve Küçük Hamam ise Germiyanoğulları Dönemi’nden kalma eserlerdir. Ulu Cami (Yıldırım Han Cami), Takvacılar Cami (Timurtaş Paşa Cami), Meydan Cami (Aslan Bey Cami), Karagöz Ahmet Paşa Cami, Şengül Cami, Küpecik Cami, Lala Hüseyin Paşa Cami, Özbek 107 Cami, Ali Paşa Cami, Mollabey Cami ve Külliyesi, Ahırardı Cami (Dilsizoğlu Hacı İbrahim Cami), Yeşil Cami, Bülbül Mescidi (Yakup Çavuş Mescidi), Deve Yatağı Mescidi, Cedid Mescidi (Yeni Mahalle Mescidi), Ahi Evren Mescidi (Hacı Evren Mescidi), Molla Halil Mescidi (Kazasker Mescidi), Mevlevihane Dönenler Cami, (Ergun Çelebi Zaviyesi), Eydemir Hamamı (Elvan Bey Hamamı), Balıklı Hamamı (Rüstem Paşa Hamamı), Lala Hüseyin Paşa Hamamı, Kemer Hamamı, Şengül Hamamı, Yeni Mahalle Hamamı (Cedid Mahallesi Hamamı), Büyük ve Küçük Bedesten, Kapan Hanı ve Muvakkithane de Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nden kalma eserlerdir. (Kütahya Belediyesi Faaliyet Raporu) Müzeler Kütahya Kossuth Müzesi: Macar Özgürlük Savaşı’nın önderlerinden Lajos Kossuth’un (18501851), sürgün zamanı kaldığı ve Macar Anayasası’nı yazdığı Macar sokaktaki evi 1982 yılında müze olarak ziyarete açılmıştır. Dumlupınar Atatürk Evi: Mustafa Kemal Atatürk’ün karargâh olarak kullandığı ev, aslına uygun olarak restore edilerek 2003 yılında ziyarete açılmıştır. Kütahya Arkeoloji Müzesi: Arkeoloji Müzesi’nde tarih öncesi dönemlerden başlayarak paleolitik, kalkolitik, Eski Tunç, Hitit, Frig, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri’ne ait eserler sergilenmektedir. Kütahya Çini Müzesi: Germiyan Beyi II. Yakup (1387-1429) külliyesinin imaret bölümü olan bu yapı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiş ve Çini Müzesi olarak 1999 yılında ziyarete açılmıştır. Müzede 14. yüzyıldan başlayarak günümüze kadar süregelen çini eserler sergilenmektedir. Dinsel Mekanlar Kütahya’da inanç turizmi, tarihi Ulu Cami ve Mevleviliğin önemli merkezlerinden biri haline gelen Dönenler Mevlevihanesi ile ön plana çıkmaktadır. 2.3.3.1.2. Doğal Güzellikler ve Eko Turizm Kütahya topraklarının %52’si ormanlarla kaplı olduğu için her köşesi zengin doğa güzelliklerine sahiptir. Bu güzellikler güçlü bir çevre bilinciyle korunmakta, günü birlik olduğu kadar uzun süreli dinlenme ve kamp imkânları için de faydalanılabilmektedir. Kütahya’da Eğrigöz Dağı, 108 Murat Dağı, Yeşildağ, Akdağ, Simav Dağı, Yellice Dağı, Türkmen Dağı, Şaphane Dağı ile Frigya Vadileri, Çamlıca, Gölcük Yaylası ve Domaniç ormanları gibi pek çok yerde kamp ve doğa yürüyüşü yapılabilecek alanlar mevcuttur. Eko turizm açısından Çamlıca, 1000 yıllık kestane ağacının bulunduğu Boyacılar Mevki, Hıdırlık, Gölcük Yaylası, Murat Dağı, Porsuk ve Enne Barajları, Mızık Çamı, Domaniç Ormanları önemli yerler sayılabilir. Ayrıca Enne ve Kayaboğazı Barajları, Doğuluşah, Zafertepe-Çalköy ve Kuruçay Göletlerinde sportif olta balıkçılığı yapılabilmektedir. Ayrıca yaban hayatı ve avcılık için de çok sayıda mekân bulunmaktadır. Yine Frig Vadisi dağ yürüyüşü, atlı geziler için ziyaretçilerine güzel manzaralar sunmaktadır. 2.3.3.1.3. Termal Turizm Kütahya, Türkiye’de en fazla termal kaynağın bulunduğu illerden biridir. 7 Termal Turizm Merkezi ile Türkiye’nin en zengin termal kaynaklarına sahip olan Kütahya, romatizmadan, felç hastalıklarına, kadın hastalıklarından, sinirsel rahatsızlıklara kadar bir dizi hastalığa derman olan termal suları ile yerli ve yabancı turistlere şifa dağıtmaktadır. Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından Türkiye’nin olduğu kadar, TR33 Bölgesi’nin de en zengin ilidir. Kütahya ilinde bulunan kaplıcaların birçoğu Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Kütahya’nın termal turizm merkezlerindeki yatak kapasiteleri Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca hedeflenen düzeye henüz erişmemiştir (TR33 Bölgesi Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı). Yoncalı Kaplıcaları; karaciğer bozuklukları, böbrek ve romatizma hastalıklarında, Gediz Ilıcasu kaplıcası; karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıklarında, Gediz Murat Dağı Kaplıcası; karaciğer ve böbrek rahatsızlıklarında, Emet, Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları; ağrılı rahatsızlıklar, romatizmal hastalıklarda, Simav Eynal Kaplıcaları; kadın hastalıkları, nevralji, nefrit, romatizma, böbrek hastalıkları, ağrılı hastalıklarda, Ilıca Harlek Kaplıcaları; romatizma, cilt, sinir, kadın hastalıkları, karaciğer yetmezliği, böbrek ve safra kesesi iltihaplarında, Tavşanlı Göbel Kaplıcaları ise; romatizma, siyatik, cilt hastalıkları ve yaraların iyileşmesinde faydalanılan termal alanlardır. Belli başlı termal merkezlerin özellikleri aşağıda verilmiştir. Yoncalı Kaplıcaları: Kütahya'nın batısında yer alan Yoncalı Kaplıcaları merkeze 16 km uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Yoncalı Kaplıcaları’nın suları 109 yaklaşık 420 C olup kalsiyum, magnezyum ve kükürt mineralleri içermektedir. Kaplıcalarda parafin banyosu ve selülit tedavisi uygulanmaktadır. Kaplıca alanının en önemli özelliklerinden biri Sağlık Bakanlığı’na bağlı, 180 yatak kapasiteli Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi’nin bulunmasıdır. Fizik tedavi uzmanlarının da çalıştığı hastanede fizik tedavi ve hidroterapi üniteleri yer almaktadır. Kaplıca merkezinde ayrıca 73 oda ve 180 yatak kapasiteli 4 yıldızlı bir termal otel ve kür merkezi de faaliyet göstermektedir. Ayrıca Özel İdare, özel müteşebbisler tarafından hamam, pansiyon, otel gibi tesisler işletilmektedir. Yoncalı Kaplıcaları, Turizm Teşvik Kanunu kapsamında ilan edilen termal turizm merkezleri kapsamında bulunmamaktadır. Kütahya ili, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından "Marka Şehirler" Projesi kapsamına alınmıştır. Bu kapsamda, Kütahya merkeze 16 km. uzaklıktaki Yoncalı, termal kaplıcaları vasıtasıyla yürütülen termal turizm ve su etkinlikleri ile golf turizmine yönelik yatırım projelerinin gerçekleşeceği bir alan olarak planlanmış ve imar planları belediye tarafından yaptırılmıştır. Kütahya Yoncalı’da şahıs ve kamu arazilerinden oluşan 5 milyon m²’lik yeni yatırım alanı açılmıştır. Harita 5: Yoncalı Termal Tesislerinin Yerleşim Planı Kaynak: Kütahya İl Özel İdaresi 110 Kütahya Belediyesi’nin, 5,000,000 m²’lik alanı planlayarak başlattığı 20,000 yatak kapasiteli Yoncalı Termal Kent projesi devam etmektedir. Teşvik Belgesi ve %20 öz sermaye şartına göre bu arazilerin tahsisi yapılabilmektedir. Harita 6: Yoncalı Termal Kent Projesi Kaynak: Kütahya İl Özel İdaresi Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları: Kütahya'nın güneyinde Gediz'e 18 km uzaklıktadır. Kaplıca alanı çevresi ormanlarla çevrili bir vadi içerisinde konumlanmış olup termal belde görünümündedir. Suları 650 C ile 980 C aralığındadır. Bu sular da sülfat, bikarbonat, sodyum ve magnezyum minerallerini içermektedir. Kaplıca alanındaki konaklama tesisleri toplam 464 yatak kapasiteli apart ünitelerden oluşmaktadır. Termal havuz ve hamamların bulunduğu belediye mülkiyetinde bir kür merkezi de bulunmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Ilıcasu Kaplıcaları 1987 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Bölgede planlanan yatak kapasitesi 2,500’dür. Ayrıca, Yoncalı’da yapılacak olan, 180 öğrenci kapasiteli Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ve Uygulama Otelinin ihalesi 22.05.2012 tarihinde yapılmıştır. İhalenin ardından inşaat çalışmalarının hızla başladığı projenin Kütahya’ya özellikle termal turizm açısından önemli katkı sağlaması beklenmektedir. 111 Yoncalı Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ve Uygulama Oteli, sektördeki ara eleman ihtiyacını karşılamanın yanında, yüksekokullara da çok sayıda hazır öğrenci yetiştirebilecek. Yapımı devam eden projenin toplam kullanım alanı 32,000 metrekare, inşaat alanı ise yaklaşık 15,000 metrekaredir. Projenin Mart 2015’te bitirilmesi planlanmaktadır. Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları: Ormanlık alan içerisinde bulunan Kütahya ili Murat Dağı Kaplıcaları, Gediz ilçesinin güneydoğusundaki Murat Dağı’nın batı yamaçlarında yer almaktadır. Kaplıca suları 290 C ile 500 C arasında sıcaklığa sahiptir. Kaplıcaların altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olup 1987 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 884’ü belediye belgeli, 84’ü turizm işletme belgeli tesise ait olmak üzere 968’dir. Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi ise 3,500’dür. Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları: Kütahya ili Emet Kaplıcaları, çok çeşitli kullanım alanları ve faaliyetleri ile bir termal kent niteliği göstermektedir. Alanda, açık termal havuz, yarı olimpik kapalı havuz, amfi-tiyatro, yeşil alanlar, yürüyüş parkurları, kafeterya, kır kahvesi, çay bahçesi, spor alanları (basketbol, futbol sahaları, tenis kortu) ve Osmanlı hamamı gibi günübirlik istifade edilebilecek olanaklar bulunmaktadır. Yeşil ve Kaynarca Kaplıcalarının suları 430 C - 560 C aralığında olup sülfat, bikarbonat, kalsiyum ve magnezyum mineralleri içermektedir. Kütahya’da bulunan tek 5 yıldızlı otel bu kaplıca sahasında yer almaktadır. 196 yatak kapasiteli otelde 400 kişilik konferans salonu, yarı olimpik kapalı yüzme havuzu, özel banyolar ve saunalar bulunmaktadır. Kaplıcalarda 34 adet belediye belgeli apart ünite, 144 yatak kapasitesiyle hizmet vermektedir. Kaplıcalar 2000 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiş olup, kaplıcaların planlanan yatak kapasitesi 940, mevcut yatak kapasitesi ise 340’tır. Simav-Eynal Kaplıcaları: Simav-Eynal Kaplıcaları Simav'a 4 km uzaklıktadır. Kaplıca suları 700 C ile 900 C derece arasında sıcaklığa sahip olup, kalsiyum, sodyum, bikarbonat ve sülfat mineralleri içermektedir. Termal bir kent niteliğindeki kaplıca alanında, 2 adet Türk hamamı, termal aquapark, restoran, toplantı salonu, piknik alanları, çay bahçeleri, spor alanları bulunmaktadır. Kaplıca merkezindeki seracılık faaliyetinin gerçekleştirilmesinde ve ilçe merkezinin ısıtılmasında jeotermal enerji kullanılmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Eynal Kaplıcaları 1989 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. İmar 112 planları onaylanmış olan kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 411 olup tamamı belediye belgelidir. Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları: Tavşanlı'ya 7 km uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi yapılmış olup sularının sıcaklığı 320 C’dir. Yöre havası oksijen oranının yüksekliği ile ün yapmıştır. Tavşanlı Belediyesi’ne ait kaplıca alanında 33 adet apart otel üniteli tesis bulunmakta olup, 68 yatak kapasitesi mevcuttur. Olimpik yüzme havuzları, Türk hamamları, sauna ve kondisyon merkezi ile kür merkezi niteliğinde bir tesis belediye tarafından hizmet vermektedir. Göbel Kaplıca Alanı, Turizm Teşvik Kanunu uyarınca Turizm Merkezi ilan edilmemiştir. Ilıca-Harlek Kaplıcaları: Kütahya'nın kuzeyinde yer alan Ilıca Harlek Kaplıcaları Kütahya-Eskişehir karayolunun 21. km’sinden 4 km içeride yer almaktadır. Kaplıca suları 250 C ile 430 C arası sıcaklığa sahiptir. Kaplıca alanında tek bir lüks otel bulunmakta olup, otelin yatak kapasitesi 250’dir. Bünyesinde açık ve kapalı yüzde havuzları, termal spa, Türk hamamı, spor olanakları, yeşil alanlar, gezi ve yürüyüş parkurları bulunmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Ilıca Harlek Kaplıcaları 1989 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Kaplıcaların mevcut toplam yatak kapasitesi 302 olup planlanan yatak kapasitesi ise 1,750’dir. 2.3.3.1.4. Turizm Arz ve Talebi 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde 9 adet turizm İşletme Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam oda sayısı 548, yatak sayısı ise 1,107’dir. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin sadece %0.7’si Kütahya ilinde bulunmaktadır. 113 Tablo 68: Kütahya, Ege Bölgesi İlleri ve Türkiye Genelindeki Belediye ve Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri (2012) Belediye Belgeli İstatistiki Bölge Tesis Sayısı TR- Türkiye TR3- Ege Bölgesi İzmir Aydın Denizli Muğla Manisa Afyonkarahisar Kütahya Uşak Oda Sayısı 8,988 3,003 523 460 210 1,556 65 101 77 11 Turizm İşletme Belgeli Yatak Sayısı 226,954 74,853 11,422 12,076 5,034 39,132 1,526 3,066 2,350 247 Tesis Sayısı 512,462 166,500 26,018 26,428 10,823 85,198 3,688 7,478 6,376 491 Oda Sayısı 2,870 664 147 75 210 376 12 14 9 5 Yatak Sayısı 336,447 73,611 13,843 0,162 3,119 42,741 617 2,370 548 211 706,019 154,686 28,820 20,928 6,271 90,947 1,287 4,910 1,107 416 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde 77 adet Belediye Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam oda sayısı 2,350, yatak sayısı ise 6,376’dır. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin sadece %3.8’i Kütahya ilinde bulunmaktadır. Tablo 69: Türkiye ve Kütahya’da Turizm İşletme Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranı (2012) Tesise Giriş Sayısı Geceleme Ortalama Kalış Süresi Yabanc Yerl ı i Toplam Yabanc ı Yerli 1.9 3.3 40.74 13.6 1 54.34 1.7 1.7 0.98 29.29 30.27 101,610 1.79 1.62 1.63 1.03 30.84 31.86 3,265 3,742 1.45 1.96 1.88 1.39 9.49 10.88 472 6,836 7,308 9.8 1.7 1.8 2.02 29.18 31.20 14 17,970 17,984 2.8 1.7 1.7 0.03 32.73 32.76 Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam 20,481,30 8 15,701,93 1 36,183,23 9 90,822,04 5 30,332,13 2 121,154,17 7 4.4 KÜTAHYA 2,208 76,587 78,795 4,236 126,408 130,644 1.9 Merkez 1,827 60,550 62,377 3,273 98,337 328 1,662 1,990 477 48 4,096 4,144 5 10,279 10,284 TÜRKİYE Çavdarhisa r Simav Tavşanlı Doluluk oranı (%) Topla m Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri- http://sgb.kulturturizm.gov.tr/TR,50930/istatistikler.html 2012 yılında Kütahya ilinde 2,208’i yabancı olmak üzere toplam 78,795 turist turizm belgeli bir konaklama tesisine gelmiş olup, 4,236’sı yabancılar tarafından olmak üzere 126,408 geceleme yapılmıştır. Ortalama kalış süresi yabancılarda 1.9, yerli turistte ise 1.7 gecedir. Tesislerin doluluk oranına bakıldığında ise toplam doluluk oranının %30.3 olduğu görülmektedir. 114 Tablo 70: Türkiye ve Kütahya’da Belediye Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (2012) Tesise Giriş Sayısı Yabancı Yerli Geceleme Toplam Yabancı Ortalama Kalış Süresi Yerli Toplam Doluluk oranı (%) Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam KÜTAHYA 2,015 262,814 264,829 7,550 596,780 604,330 3.7 2.3 2.3 0.33 25.82 25.82 Merkez 1,213 81,511 82,724 1,804 134,702 136,506 1.5 1.7 1.7 0.30 22.70 22.70 Altıntaş 0 2,109 2,109 0 2,109 2,109 - 1.0 1.0 Domaniç 45 1,002 1,047 198 2,035 2,233 4.4 2.0 Emet 3 55,530 55,533 3 142,246 142,249 1.0 Gediz 36 9,888 9,924 216 15,492 15,708 0 981 981 0 2,146 14 71,087 71,101 31 704 40,706 41,410 5,298 Hisarcık Simav Tavşanlı TÜRKİYE - 3.39 3.39 2.1 2.00 20.59 20.59 2.6 2.6 0.00 31.09 31.09 6.0 1.6 1.6 0.15 10.69 10.69 2,146 - 2.2 2.2 - 10.86 10.86 232,373 232,404 2.2 3.3 3.3 0.00 26.49 26.49 65,677 70,975 7.5 1.6 1.7 3.62 44.86 44.86 6,388,684 16,249,597 22,638,281 22,508,367 28,656,168 51,164,535 3.5 1.8 2.3 15.04 19.15 19.15 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri- http://sgb.kulturturizm.gov.tr/TR,50930/istatistikler.html 2012 yılında Kütahya ilinde 2,015’i yabancı olmak üzere toplam 264,829 turist belediye belgeli bir konaklama tesisine gelmiş olup, 7,550’si yabancılar tarafından olmak üzere 604,330 geceleme yapılmıştır. Ortalama kalış süresi yabancılarda 3.7, yerli turistte ise 2.3 gecedir. Tesislerin doluluk oranına bakıldığında ise toplam doluluk oranının %25.8 olduğu görülmektedir. Kütahya iline gelen turistlerin daha çok sırasıyla Merkez İlçe, Simav, Emet ve Tavşanlı’ya ziyarette bulunduğu görülmektedir. En fazla gecelemeler Simav, Emet, Merkez İlçe ve Tavşanlı’da olup, ortalama kalış süresi bakımından Simav ve Emet öne çıkmaktadır. Tesislerin doluluk oranlarında Tavşanlı ve Emet dikkat çekmektedir. İlde Emet’te bulunan termal otel dışında 5 yıldızlı tesis bulunmamaktadır. Tablo 71: Kütahya İlinde 2012 Yılı Müze Ziyaretçi Sayıları Müzeler Ziyaretçi Sayısı Arkeoloji Müzesi 19,863 Çini Müzesi 27,542 Kossuth Müzesi 20,360 Aizanoi Örenyeri 19,202 Toplam 86,967 Kaynak: İl Özel İdaresi, Faaliyet Raporu, 2012 115 İlde ayrıca 25 adet turizm seyahat acentesi, 2 adet de turizm işletme belgeli lokanta bulunmaktadır. Turizm sektörü açısından genel olarak değerlendirildiğinde, zengin tarihi ve kültürel varlıkları ile doğal kaynak potansiyeline sahip olması açısından Kütahya ilinin oldukça avantajlı olduğu söylenebilir. Turizm altyapısının geliştirilebilmesi için; doğal çevrenin geliştirilerek rekreasyon turizminde kullanılması, tarih ve kültür varlıklarının korunması ve kültür turizminde daha etkin değerlendirilmesi, insan kaynaklarının eğitim ve kültür düzeylerinin yükseltilmesi, turizmin geliştirilmesine yönelik, altyapı, plan-proje gereksiniminin, nitelik ve önceliklerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. 2.3.3.2. Bankacılık Kütahya’da 2012 yılı sonu itibarıyla 14 ayrı banka, bankacılık faaliyetinde bulunmaktadır. Türkiye genelinde ise, 2012 yılı itibarıyla, faaliyet gösteren banka sayısı 48’dir. 2012 sonu itibariyle ilde 55 banka şubesi faaliyette iken, Türkiye’deki şube sayısı 10,158’dir. TR3 Ege Bölgesi’nde ise banka şubesi sayısı 1,483’tür. Bölgedeki toplam banka şube sayısının sadece %3.7’si Kütahya’da bulunmaktadır. Şube başına düşen ortalama mevduat ilde 29 milyon TL iken, Türkiye’de ise 71 milyon TL düzeyindedir. İlde şube başına ortalama kredi tutarı yaklaşık 42 milyon TL iken Türkiye’de 71 milyon TL’dir. 2012 sonu itibariyle ilde 1.6 milyar TL’lik mevduata karşılık 2.3 milyar TL’lik kredi kullandırılmış olup, kredi mevduat oranı %143’tür. Türkiye’de ise 724.2 milyar TL’lik mevduata karşılık 720.9 milyar TL kredi kullandırılırken, kredi/mevduat oranı %99.5’tir. Kütahya ili, Türkiye’de kullandırılan toplam kredilerden %0.32 pay alırken, toplam mevduattan ise ancak %0.22 oranında pay alabilmektedir. 2012 yılı itibariyle Kütahya ilinde kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 2,803 TL ve 4,001 TL iken, Türkiye’de ise kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 9,576 TL ve 9,532 TL düzeyindedir. Yani Kütahya ili kişi başı mevduat ve kredi kullanımında Türkiye’nin oldukça gerisinde değerlere sahiptir. İlde 2000-2012 döneminde bankacılık sektöründe kaydedilen gelişmeler aşağıdaki tabloda verilmektedir. 116 Tablo 72: Kütahya ve Türkiye Geneli Bankacılık İstatistikleri Kütahya Bankacılık Göstergeleri 2000 2012 Banka Sayısı 14 14 Şube Sayısı 55 55 Şube Başına Düşen Kişi Sayısı Türkiye Dönemsel Değişim (%) 0 2000 2012 79 45 0 7,778 10,158 Dönemsel Değişim (%) -43 31 11,891 10,426 -12 8,658 7,445 -14 Kişi Başına Mevduat (TL) 246 2,803 1,039 944 9,576 914 Kişi Başına Kredi (TL) 110 4,001 3,537 443 9,532 2,051 160,806 1,607,190 899 63,648,625 724,205,823 1,038 72,071 2,294,285 3,083 29,875,467 720,885,218 2,313 44.8 142.8 219 46.9 99.5 112 Şube Başına Düşen Mevduat (*) 2,923 29,221 900 8,173 71,294 772 Şube Başına Düşen Kredi (*) 1,310 41,714 3,084 3,836 70,967 1,750 Mevduat (*) Kredi (*) Kredi/Mevduat Oranı** Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği (*): Bin TL. (**): KKTC, İller Bankası ve Yurtdışı (kredileri ve mevduatları) dâhil edilmemiştir. Tabloya göre bu dönemde banka sayısı, şube sayısı, kişi başına düşen mevduat, kişi başına düşen kredi, mevduat ve kredi oranlarında önemli ilerlemeler kat edilmiştir. Örneğin 2000 yılından 2012 yılına kişi başı mevduat 246 TL’den 2,803 TL’ye, kişi başı kredi 110 TL’den 4,001 TL’ye, ildeki mevduat 161 milyon TL’den 1,607 milyon TL’ye, kredi tutarı 72 milyon TL’den 2,294 milyon TL’ye, şube başına kredi 1.3 milyon TL’den 41.7 milyon TL’ye yükselmiştir. Ancak bu ilerlemelere rağmen Kütahya ili bütün bankacılık göstergelerinde Türkiye ortalamasının gerisinde yer almaktadır. Tablo 73: Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (2012) Mevduatın Türü Tasarruf Mevduatı Türkiye Milyon TL % 293,590 38.1 Kütahya Milyon TL % 732 45.6 Kütahya/Türkiye Pay (%) 0.2 Resmi Kuruluşlar M. 39,858 5.2 126 7.8 0.3 Ticari Kuruluşlar M. 125,896 16.3 157 9.8 0.1 Bankalar Arası M. 43,052 5.6 0 0.0 0.0 Döviz Tevdiat H. 218,538 28.4 450 28.0 0.2 Diğer Kuruluşlar M. 34,737 4.5 34 2.1 0.1 Kıy. Madenler Depo H. 14,345 1.9 109 6.8 0.8 770,016 100.0 1,607 100.0 0.2 Toplam Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği Kütahya ilinde toplanan mevduatın türlerine göre dağılımı incelendiğinde ağırlığın tasarruf mevduatı hesabında olduğu ve bunu döviz tevdiat hesabının izlediği görülmektedir. 2012 yılı itibarıyla mevduatın türlerine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. 117 Kütahya’da bulunan 1.6 milyar TL’lik mevduatın %45.6’sı tasarruf mevduatı iken, %28’i ise döviz tevdiat hesabıdır. Kütahya’da 2012 yılı itibarıyla, 732 Milyon TL olan tasarruf mevduatı, %45.6 oranında pay ile toplam mevduatın en önemli bileşenidir. Döviz tevdiat hesabı ise 450 Milyon TL tutar ile toplam mevduattan %28 oranında pay almıştır. 2012 yılı itibarıyla, Kütahya ilinde bankacılık sektöründe toplanan mevduat Türkiye’deki toplam mevduatın %0.2’sini temsil etmektedir. Kütahya, Türkiye toplam tasarruf mevduatından ve Türkiye toplam döviz tevdiatı hesabından da %0.2 oranında pay almıştır. Banka kredilerinin türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise kredilerin ağırlıklı olarak ihtisas dışı kredilerden oluştuğu görülmektedir. Tablo 74: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (2012) Kredi Türü İhtisas Kredileri - Tarım Türkiye Milyon TL* Pay (%) 46,380 6.1 Kütahya Milyon TL Pay (%) 248 10.8 Kütahya/Türkiye Pay (%) 0.5 24,868 3.3 180 7.8 0.7 6,925 0.9 43 1.9 0.6 335 0.0 0 0.0 0.0 14,252 1.9 25 1.1 0.2 İhtisas Dışı Krediler 717,817 93.9 2,046 89.2 0.3 Toplam Krediler 764,197 100.0 2,294 100.0 0.3 - Mesleki - Turizm - Diğer Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği (*): İller Bankası kredileri hariçtir. Türkiye genelinde 2012 yılı itibarıyla, ihtisas kredilerinin toplam krediler içindeki payı %6.1 iken, Kütahya’da %10.8’dir. Türkiye genelinde ihtisas dışı kredilerin toplam krediler içindeki payı %93.9, Kütahya’da ise %89.2 olmuştur. Kütahya ili, Türkiye geneli ihtisas kredileri kullanımından %0.5 oranında pay alırken ihtisas dışı kredilerden aldığı pay ise %0.3’tür. Türkiye’de 2012 yılı itibarıyla kullandırılan ihtisas kredilerinde tarım sektörünün payı %53.6 gibi çok yüksek bir orandadır. Tarım sektöründe kullanılan krediler, toplam kullanılan krediler içinde de %3.3 oranında pay almaktadır. Tarımın oldukça önemli bir yerinin bulunduğu Kütahya’da ise tarım sektörü ihtisas kredilerinden %72.6 oranında pay alırken, toplam krediler içindeki payı ise %7.8‘dir. Kütahya’daki toplam kredi tutarından mesleki krediler %1.9, diğer krediler ise %1.1 oranında pay almışlardır. Türkiye tarım kredilerinden %0.72 oranında pay alan Kütahya, Türkiye mesleki kredilerinden de %0.62 oranında pay almıştır. 118 3. DIŞ TİCARET YAPISININ ANALİZİ 3.1. Genel Değerlendirme Kütahya’nın dış ticaretteki göreli öneminin hem Türkiye hem de TR33 illeri ile karşılaştırıldığında azaldığı dikkati çekmektedir. Diğer taraftan ihracata konu olan ürünlerin çeşitliliği oldukça azdır. İhracat daha çok metalik olmayan diğer mineral ürünler sektöründen gerçekleştirilmektedir. Madencilik sektöründen yapılan ihracat giderek ağırlığını yitirmesine karşılık önemini korumaktadır. 3.2. Dış Ticaret Hacmi 2013 yılı itibariyle Türkiye’nin dış ticaret hacmi 403.5 milyar USD, TR33 bölgesinin 8.2 milyar USD, Kütahya’nın ise 236.9 milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. 2002-2013 dönemi itibariyle 2002 yılında TR33 bölgesi içindeki payı yüzde 9.65, Türkiye içindeki payı yüzde 0.09 iken, 2013 yılında TR33 bölgesi içindeki payı yüzde 2.88’e, Türkiye içindeki payı yüzde 0.06’ya gerilemiştir. TR33 bölgesi itibariyle 2010 yılında dış ticaret hacminde önemli bir sıçrama olduğu 2-2.5 milyar dolar olan dış ticaret hacminin 2010 ve izleyen yıllarda 8-9 milyar dolar seviyesine ulaştığı görülmekte aynı gelişmeyi Kütahya ilinin takip edemediği dikkati çekmektedir. TR33 bölgesinin 2012 yılında Türkiye dış ticaretindeki payı 2002 yılında yüzde 0.89 iken 2013 yılında yüzde 2.04 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 75: Kütahya Dış Ticaret Hacminin Gelişimi (Bin USD ve %) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kütahya 74,811 92,199 139,819 157,767 157,890 168,158 205,460 183,267 271,727 292,287 265,116 236,928 TR33 775,412 988,485 1,293,895 1,452,255 1,692,351 2,153,735 2,538,429 2,125,431 7,957,886 8,059,711 8,824,612 8,237,353 Türkiye 87,612,886 116,592,528 160,706,919 190,250,559 225,110,850 277,334,464 333,990,770 243,071,034 354,724,895 320,451,201 389,006,877 403,519,111 Kütahya/TR33 9.65 9.33 10.81 10.86 9.33 7.81 8.09 8.62 3.41 3.63 3.00 2.88 Kütahya/Türkiye 0.09 0.08 0.09 0.08 0.07 0.06 0.06 0.08 0.08 0.09 0.07 0.06 TR33/Türkiye 0.89 0.85 0.81 0.76 0.75 0.78 0.76 0.87 2.24 2.52 2.27 2.04 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri İhracatın ithalatı karşılama oranı incelendiğinde ise bir dalgalanma görülmesine karşılık genel eğilim olarak düştüğü ve TR33 ve Türkiye eğilimine paralel olduğu söylenebilir. 119 Tablo 76: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kütahya 132.4 192.4 154.9 141.8 132.0 113.0 125.6 124.9 79.1 111.0 121.6 82.7 TR33 143.6 158.2 153.8 147.9 146.6 142.5 141.6 163.6 96.0 143.9 120.9 124.8 Türkiye 69.9 68.1 64.8 62.9 61.3 63.1 65.4 72.5 47.3 72.7 64.5 60.3 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri 3.3. İhracat 2013 yılı itibariyle Türkiye’nin ihracatı 152 milyar USD, TR33 bölgesinin ihracatı 4.6 milyar USD, Kütahya’nın ihracatı ise 107 milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, TR33 bölgesi ve Kütahya ili için 2002-2013 dönemi itibariyle ihracat rakamları aşağıda tabloda verilmektedir. Tablo 77: Kütahya İhracatının Gelişimi (Bin USD ve %) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kütahya 42,622 60,669 84,963 92,532 89,837 89,216 114,374 101,774 120,037 153,768 145,487 107,230 TR33 457,035 605,644 784,169 866,327 1,006,101 1,265,658 1,487,663 1,319,270 3,898,208 4,755,647 4,829,727 4,573,754 Türkiye 36,059,089 47,252,836 63,167,153 73,476,408 85,534,676 107,271,750 132,027,196 102,142,613 113,883,219 134,906,869 152,461,737 151,868,551 Kütahya/TR33 9.33 10.02 10.83 10.68 8.93 7.05 7.69 7.71 3.08 3.23 3.01 2.34 Kütahya/Türkiye 0.12 0.13 0.13 0.13 0.11 0.08 0.09 0.10 0.11 0.11 0.10 0.07 TR33/Türkiye 1.27 1.28 1.24 1.18 1.18 1.18 1.13 1.29 3.42 3.53 3.17 3.01 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri 2013 yılında 2002 yılına göre, Türkiye’nin ihracatı 4.2 kat, TR33 bölgesinin 10 kat artmasına karşılık Kütahya’nın ihracatı aynı dönem 2.5 kat artmıştır. 2002 yılında Kütahya’nın TR33 bölgesindeki payı yüzde 9.33, Türkiye’deki payı yüzde 0.12 iken, TR33 bölgesindeki payı yüzde 2.34’e Türkiye’deki payı yüzde 0.07’ye gerilemiştir. TR33 bölgesinin Türkiye içindeki payı ise 2012 yılında yüzde 1.27 iken 2013 yılında yüzde 3.01’e yükselmiştir. 120 Kütahya sanayi sektörü ana sektörler itibariyle incelendiğinde sanayi ürünlerinin ihracata konu olduğu, tarım ürünlerinin ise önemsiz düzeyde olduğu izlenmektedir. Sanayi ürünlerinin ihracatında ise, 2013 yılı itibariyle yüzde 5 düzeyinde madencilik, yüzde 95 düzeyinde ise imalat sanayi ürünleri yer almıştır. Tablo 78: Kütahya İhracatının Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (USD) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım 0 0 0 0 0 0 13,407 0 34,198 213 709,773 303,823 Madencilik 11,080,627 11,114,231 14,747,863 13,040,278 11,157,515 1,292,409 1,522,144 1,851,581 4,541,469 7,130,250 8,659,474 5,030,892 İmalat 31,541,093 49,555,033 70,215,253 79,491,512 78,679,854 87,923,395 112,838,235 99,922,840 115,460,556 146,634,651 136,101,833 101,843,111 Diğer 0 0 0 0 0 0 0 0 300 2,420 16,402 52,201 Toplam 42,621,720 60,669,264 84,963,116 92,531,790 89,837,369 89,215,804 114,373,786 101,774,421 120,036,523 153,767,534 145,487,482 107,230,027 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri Aşağıda tabloda alt sektörler itibariyle Kütahya ilinin ihracatı verilmektedir. 121 Tablo 79: Kütahya İhracatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı ISIC 1 Sektör Adı Tarım ve hayvancılık 2 Ormancılık ve tomrukçuluk 10 Maden kömürü, linyit ve turb 13 Metal cevherleri 14 Taş ocakçılığı ve diğer madencilik 15 Gıda ürünleri ve içecek 17 Tekstil ürünleri 18 Giyim eşyası 19 Dabaklanmış deri, ayakkabı 20 Ağaç ve mantar ürünleri 21 Kağıt ve kağıt ürünleri 22 Basım ve yayım; plak, kaset vb. 23 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol 24 Kimyasal madde ve ürünler 25 Plastik ve kauçuk ürünleri 26 Metalik olmayan diğer mineral ürünler Ana metal sanayi 27 28 29 30 31 32 120,370 35 Diğer ulaşım araçları 36 Mobilya ve b.y.s. diğer ürünler 51 Atık ve hurdalar 74 Diğer iş faaliyetleri 92 Eğlence, kültür ve sporla ilgili faaliyetler Toplam 2012 2013 2013 (%) 709,773 297,171 0.3 6,652 0.0 547,666 0.5 214,540 10,899,691 8,659,474 4,483,226 4.2 6,878 35,931 1,192,710 1,438,688 1.3 222,627 43,110 425,214 1,483,310 1.4 281 931,861 533,009 0.5 125 6,183 8,172 0.0 361,149 486,703 28,739 36,432 0.0 1,920 1,118 101,447 695,432 0.6 551 510 6,564 6,252 0.0 719,685 1,128,043 1.1 99,377 134,207 3,670,153 3,456,106 3.2 4,360 4,570 3,572,545 2,789,437 2.6 30,708,114 47,963,486 119,820,045 81,023,785 75.6 1,912 17,619 1,354,480 2,124,433 2.0 19,836 24,483 827,702 680,711 0.6 23,675 476,128 856,372 3,301,969 3.1 22,572 78,624 0.1 331 313 0.0 321 2,870 17,936 0.0 654 283 783,263 0.7 1,753 401 0.0 2,560,324 2,256,795 2.1 16,402 52,201 0.0 145,487,482 107,230,027 100 Büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları B.y.s elektrikli makina ve cihazlar 34 2003 10,960,257 Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç) B.y.s. makine ve teçhizat Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat Motorlu kara taşıtı ve römorklar 33 2002 9,316 4,288 8,050 77,950 42,621,720 12,571 344,306 60,669,264 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri Kütahya ihracatı alt sektörler bazında incelendiğinde ihracatın ağırlık olarak ISIC kodu 26 olan metalik olmayan diğer mineral ürünler sektöründen olduğu görülmektedir. 2013 yılında Kütahya ihracatının yüzde 75’i bu sektörden gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayiinde sektörleri içinde 122 ihracat açısından makine ve teçhizat sektörünün, kimyasal madde ve ürünler sektörünün, ana metal sanayi sektörünün, gıda sektörünün ve tekstil sektörünün artma eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Aşağıda tabloda 2013 yılında Kütahya’nın ihracatında ilk 20 sırada bulunan ülkeler verilmektedir. Tablo 80: Kütahya İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı Ülke Adı İngiltere ABD İtalya Almanya Fransa Rusya Federasyonu Libya Çin İspanya Irak Güney Afrika Cumhuriyeti Romanya İran İsveç İsrail Gürcistan Belçika Avustralya Avusturya Güney Kore İlk 20 Ülke Toplamı Diğer (87 Ülke) Toplam İhracat (USD) 14,074,463 8,842,376 8,075,096 6,842,061 5,536,085 5,355,530 4,124,808 3,997,811 3,695,023 2,921,106 2,897,697 2,869,576 2,448,100 2,423,378 2,358,640 2,308,406 1,950,355 1,644,243 1,515,702 1,325,703 85,206,159 22,023,868 107,230,027 Yüzde Dağılım 13.13 8.25 7.53 6.38 5.16 4.99 3.85 3.73 3.45 2.72 2.70 2.68 2.28 2.26 2.20 2.15 1.82 1.53 1.41 1.24 79.46 20.54 100.00 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri İngiltere’ye yapılan ihracat, yaklaşık 14 milyon USD olarak gerçekleşmiş ve toplam ihracatın yüzde 13.13’ünü oluşturmuştur. ABD yüzde 8.25 ile ikinci, İtalya yüzde 7.53 ile üçüncü sırada yer almıştır. Kütahya 2013 yılında 107 ülkeye ihracat yapmış, 107 ülkeden en ağırlıklı ihracat yaptığı ilk 20 ülke bu ihracattan yüzde 79.46 pay almıştır. Bu ihracatta daha önce belirtildiği gibi metalik olmayan diğer mineral ürünleri sektöründen yapılan ihracat ağırlıklı olmuştur. 3.4. İthalat 2013 yılı itibariyle Türkiye’nin İthalatı 251.6 milyar USD, TR33 bölgesinin ithalatı 3.7 milyar, Kütahya’nın ithalatı ise 129.7 milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, TR33 bölgesi ve Kütahya’nın 2002-2013 döneminde ithalat rakamları aşağıda tabloda verilmektedir. 123 Tablo 81: Kütahya İthalatının Gelişimi (Bin USD ve %) Yıl 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kütahya 32,189 31,530 54,856 65,235 68,053 78,943 91,086 81,493 151,690 138,519 119,628 129,698 TR33 318,377 382,842 509,727 585,928 686,250 888,076 1,050,766 806,160 4,059,678 3,304,064 3,994,885 3,663,599 Türkiye 51,553,797 69,339,692 97,539,766 116,774,151 139,576,174 170,062,715 201,963,574 140,928,421 240,841,676 185,544,332 236,545,141 251,650,560 Kütahya/TR33 10.11 8.24 10.76 11.13 9.92 8.89 8.67 10.11 3.74 4.19 2.99 3.54 Kütahya/Türkiye 0.06 0.05 0.06 0.06 0.05 0.05 0.05 0.06 0.06 0.07 0.05 0.05 TR33/Türkiye 0.62 0.55 0.52 0.50 0.49 0.52 0.52 0.57 1.69 1.78 1.69 1.46 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri Kütahya ithalatının gelişimi de ihracatın gelişimine paralel bir gelişim izlemektedir. 2002-2013 döneminde Türkiye’de 4.9 kat, TR33 bölgesinde 11.5 kat artarken, Kütahya’da 4 kat artmıştır. Kütahya ilinin ithalatına ana sektörler itibariyle bakıldığında, imalat sanayinin toplam ithalattaki payı 2002 yılında yüzde 76 iken, 2013 yılında yüzde 88 seviyesine yükselmiş, madencilik sektörünün ise 2002 yılında yüzde 21 iken yüzde 12 seviyesine düşmüştür. Tablo 82: Kütahya İthalatının Ana Sektörler itibariyle Dağılımı (USD) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tarım 992,990 128,224 1,277,117 906,150 3,047,109 2,300,874 1,002,724 1,571,638 329,213 79,912 95,980 523,049 Madencilik 6,848,209 9,034,090 11,530,386 17,448,974 16,885,172 20,926,329 22,587,584 18,898,726 22,624,767 28,325,534 19,941,471 15,375,029 İmalat 24,347,547 22,334,276 42,036,473 46,873,681 47,956,647 55,619,715 67,487,989 61,019,236 115,559,197 123,246,370 99,587,073 113,753,366 Diğer 471 33,351 12,045 6,067 163,641 95,745 7,440 3,023 6,198 38,359 3,843 46,920 Toplam 32,189,217 31,529,941 54,856,021 65,234,872 68,052,569 78,942,663 91,085,737 81,492,623 138,519,375 151,690,175 119,628,367 129,698,364 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri Alt sektörler itibariyle Kütahya ithalatına bakıldığında, 2003 yılında, makine ve teçhizat (başka yerde sınıflandırılmamış) sektörünün yüzde 29.5 oranıyla ilk sırada, kimyasal ürünlerin yüzde 16.3 oranıyla ikinci sırada, taş ocakçılığı ve diğer madencilik sektörünün yüzde 11.7 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar sektörü ithalatı yüzde 11 seviyesinde gerçekleşmiştir. 124 Tablo 83: Kütahya İthalatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı ISIC 1 2 10 13 14 15 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 51 74 92 Sektör Adı Tarım ve hayvancılık Ormancılık ve tomrukçuluk Maden kömürü, linyit ve turb Metal cevherleri Taşocakçılığı ve diğer madencilik Gıda ürünleri ve içecek Tekstil ürünleri Giyim eşyası Dabaklanmış deri, ayakkabı Ağaç ve mantar ürünleri Kağıt ve kağıt ürünleri Basım ve yayım; plak, kaset vb. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol Kimyasal madde ve ürünler Plastik ve kauçuk ürünleri Metalik olmayan diğer mineral ürünler Ana metal sanayi Metal eşya sanayi B.y.s. makine ve teçhizat Büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları B.y.s. elektrikli makina ve cihazlar Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat Motorlu kara taşıtı ve römorklar Diğer ulaşım araçları Mobilya ve b.y.s. diğer ürünler Atık ve hurdalar Diğer iş faaliyetleri Eğlence, kültür ve sporla ilgili faaliyetler Toplam 2002 840,074 152,916 2003 40,856 87,368 2012 75,933 20,047 2013 523,049 6,848,209 658 1,603 722,662 11,139 7,202 5,578,248 51,713 5,433,028 9,034,090 20,468 349,568 286 175 25,847 2,684,498 40,853 8,225 6,132,354 168,475 4,468,235 199,686 19,741,785 25,754 7,727,030 8,699 72,742 77,953 4,446,697 209,935 16,778,468 24,912,180 3,653,107 5,354,808 147,250 15,227,779 163,871 7,580,011 7,574 679,331 345,877 7,718,920 235,602 14,278,042 21,137,506 4,744,799 3,602,503 0.1 11.7 0.1 5.8 0.0 0.5 0.3 6.0 0.2 11.0 16.3 3.7 2.8 432,005 236,689 11,121,171 3,362 934,409 241,800 5,935,931 17,594 2,332,910 1,972,049 26,180,359 83,476 2,381,380 2,283,676 38,200,079 3,734,166 1.8 1.8 29.5 2.9 138,551 39,835 270,921 71,037 1,951,663 97,388 986,917 193,500 0.8 0.1 297,461 118,636 2,181,395 5,198,409 4.0 320 2,396 57,341 815,659 179,966 60,612 0.0 29,305 33,351 1,340,494 220,591 46,920 0.2 0.0 129,698,364 100 212,163 2013 (%) 0.4 471 3,843 32,189,217 31,529,941 119,628,367 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri Kütahya ithalatının ülkelere göre dağılımına bakıldığında, 2013 yılı itibariyle en fazla ithalatın yüzde 26.1’lik pay ile İtalya’dan, yüzde 14.28’lik pay ile Almanya’dan, yüzde 7.77’lik pay ile İspanya’dan, yüzde 5.03’lük pay ile Rusya Federasyonu’ndan yapıldığı görülmektedir. 125 Tablo 84: Kütahya İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (İlk 20 Ülke) Ülke Adı İtalya Almanya İspanya Rusya Federasyonu Çin İngiltere ABD Çek Cumhuriyeti Özbekistan Yunanistan Fransa Belçika Malezya Mısır Hollanda Japonya İran Hindistan Portekiz Hırvatistan İlk 20 Ülke Toplamı Diğer (33 Ülke) Toplam İthalat (USD) 33,852,104 18,522,310 10,077,598 6,524,060 6,306,659 5,490,547 4,566,196 4,517,713 4,313,987 4,074,153 3,433,084 3,063,215 2,907,786 2,781,474 1,910,697 1,683,809 1,668,607 1,550,614 1,433,647 1,417,182 120,095,442 9,602,922 129,698,364 Yüzde Dağılım 26.10 14.28 7.77 5.03 4.86 4.23 3.52 3.48 3.33 3.14 2.65 2.36 2.24 2.14 1.47 1.30 1.29 1.20 1.11 1.09 92.60 7.40 100.00 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi ithalat sıralamasında ilk 20 ülke toplam ithalatın yüzde 92.6’sını oluşturmakta, geriye kalan 33 ülke ise yüzde 7.4’ünü oluşturmaktadır. 126 4. ALTYAPI OLANAKLARI 4.1. Yeraltı Kaynakları 4.1.1. Madenler13 Kuzeybatı Anadolu’da yer alan Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerimizden biridir. Yapılan çalışmalar sonucunda önemli metalik maden ve endüstiyel hammadde kaynakları ile linyit oluşumları ortaya çıkarılmıştır. Bunlar başta bor ve kaolen olmak üzere gümüş, krom, alunit, antimuan, bakır-kurşun-çinko, demir, manganez, manyezit, çimento hammaddeleri, feldispat, jips, florit ve kum-çakıl olarak sayılabilir. Türkiye’nin MTA verilerine göre Dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1,681,474,000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisindeki Emet ve Hisarcık ilçelerinde yer almaktadır. Bu rezerv miktarı, ülkemiz bor rezervlerinin %55’ine karşılık gelmektedir. Bor madeni, 200’ün üzerinde kullanım alanıyla ekonomiye katkısı çok yüksek düzeylerde olabilecek bir madendir. Tarımdan metalürjiye, kimya sanayisinden cam ve seramik sanayisine, enerji depolamadan atık temizleme işlemlerine, nükleer uygulamalardan araba hava yastıklarına kadar çok farklı ve önemli sektörlerde kullanım alanı bulunan bor mineralleri, ülkemiz ve bölgemiz için büyük önem taşımaktadır. Sektörel bazda dünya genelinde %56’sı cam sanayinde, %15’i seramik sanayinde, %11’i tarım sektöründe, %6’sı temizlik endüstrisinde ve %12’si de askeri alanda zırhlı araçların yapımından, makyaj malzemelerine, LED TV üretimine, ilaç yapımından, cep telefonlarına kadar birçok farklı sektörde kritik noktalarda kullanılmaktadır. Bor, kullanım alanları dikkate alındığında ülke ve bölge için yüksek katma değer yaratabilecek bir maden olmasının yanı sıra, hidrojen teknolojileri, silah sanayi gibi alanlardaki kullanımı nedeniyle de stratejik bir madendir (Zafer Kalkınma Ajansı Bilgileri). Bordan katma değeri yüksek mamül maddeler ve uç ürünler üretimine yönelik ürünlerin geliştirilmesi mümkündür. Kütahya ilinde bora dayalı sanayinin geliştirilmesi için dünyada ve ülkemizde, ürünlerinde bor kullanılan sektörlerin ile çekilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, Emet’te bor katkılı çimento üretecek bir fabrika kurulması çalışmaları ve LCD TV üretiminde kullanılan borik asit için Emet Bor İşletmesinde bazı çalışmalar başlatılmıştır. Ayrıca borun 13 Bu bölüm, büyük ölçüde Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA)’nden edinilen bilgilerle hesaplanmıştır. 127 endüstriyel kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla üniversite - sanayi işbirliklerinin oluşturulup yapılacak Ar-Ge çalışmalarıyla ürünlerinde bor kullanan sektör sayısının artırılması sağlanabilecektir. Kütahya TR33 bölgesinde işletilebilir manyezit rezervlerine sahip tek ildir. Türkiye manyezit rezervlerinin (görünür+muhtemel+mümkün) %50’sinden fazlası bu ilde bulunmaktadır. İl genelinde yaklaşık 103 milyon ton görünür+muhtemel+mümkün manyezit rezervi belirlenmiş olup, bunlardan en önemlileri Merkez ilçedeki Ortaocak, Turanocak, Saka ve Avdan sahaları olup bu sahalarda toplam 97,974,950 ton; Tavşanlı’daki sahalarda ise 5,025,050 ton manyezit rezervi tespit edilmiştir. İlde manyezit madenciliği üç büyük işletme ile bazı küçük işletmeler tarafından yürütülmektedir. Büyük ölçekli firmalarda refrakter sanayine yönelik olarak kalsine manyezit (sinter manyezit) üretimi yapılmaktadır. Bir firma tarafından, dünyada Çin’den sonra yüksek saflık ve büyük kristal çapa sahip ergitilmiş (fused) manyezit üretimi de yapılmaya başlanmıştır. Kaolen yatakları da Kütahya ilinin önemli yer altı kaynaklarından bir diğeridir. İl dahilinde 1,769,980 ton görünür+muhtemel kaolen rezervi belirlenmiş olup, işletilebilir rezerv 850,000 ton civarındadır. Bu rezerv değeri, Türkiye işletilebilir rezervlerinin %2.5’ ini oluşturmaktadır. Bu yatak ve zuhurlar Gediz, Hisarcık ve Altıntaş ilçelerinde yer almaktadır. Bazı kaolen yataklarındaki cevher, alunit içeriği nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır, ancak düşük demirli olan kısımları kağıt sanayi hammaddesi olarak kullanılmaktadır. Dünya kaolen ihracatında, birinci sırayı işlenmiş kağıt kaoleni oluştururken, Türkiye kaolen ihracatında birinci sırayı ham kaolen oluşturmaktadır. İleriye dönük olarak yapılacak olan üretimlerde; il kapsamında kaolen üreten firmaların konsantre kaolen yerine kağıt sanayinin talep ettiği süzülmüş kaolen gibi kaliteli ürünleri üretmesi ve bu üretim ile ilgili teknolojik altyapıyı oluşturmaları yararlı olacaktır. Ayrıca bu alt yapı oluşturulurken üniversite – sanayi işbirliğinin sağlanması önemli katkılar sağlayabilir. Kütahya ilinde Türkiye toplam feldspat rezervinin yaklaşık olarak %16’sı bulunmaktadır. Simav ilçesi feldispat oluşumları bakımından önemlidir. İlçede Azizler, Karacaviran, Külcü ve Söğüt mevkiilerinde %K2O+Na2O içerikleri 7.6 ile 11.98 arasında değişen toplam 38,122,500 ton muhtemel feldispat rezervi ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca Simav-Kurumlar sahasında da %8.19 128 K2O+Na2O içerikli 320,000 ton mümkün feldispat rezervi bulunmaktadır. Önceki yıllardan beri işletilen bu yataklarda kalan cevher miktarı bilinmemektedir. Simav ilçesinde aynı zamanda kum-çakıl hammaddeleri ile kükürt oluşumları da yer almaktadır. Simav-Ovabayındır ve Kilisedere sahalarında %SiO2 içerikleri sırasıyla 72.43 ve 71.49 olan toplam 1,932,183 m³ muhtemel kum-çakıl rezervi tespit edilmiştir. Ayrıca Gökçeler ve Madra Çayı sahalarında da orta kalitede kum-çakıl oluşumları belirlenmiştir. İl sınırları içerisindeki diğer kum-çakıl oluşumları Tavşanlı ve Emet ilçelerinde gözlenmektedir. Kükürt oluşumlarının gözlendiği Simav ilçesinde, Pulluca ve Karacahisar sahalarındaki kükürtlerin toplam muhtemel rezervi 14,500 tondur. Pulluca sahasının tenörü %20-50 S, Karacahisar sahasının tenörü ise %220 S şeklindedir. Ülkemiz, dünyada önemli Na-feldispat üreticisi konumundadır. Fakat kaliteli K-feldispat rezervlerimiz bulunmamaktadır. Feldispat cam, seramik, kaynak elektrotları ve boya sanayisinde kullanılan önemli bir endüstriyel hammaddedir. Dünya feldispat üretiminin %60’ı cam, %35’i seramik sanayi, %5’i kauçuk, plastik ve boya sanayilerinde dolgu malzemesi olarak kullanılır. Kütahya ili, seramik ve porselen sektörü açısından oldukça gelişmiş bir bölge olup, ildeki seramik üreticileri ihtiyaç duyduğu K-feldispat ihtiyacını yurtdışından temin etmektedir. İlde NaK feldispat oluşumları mevcut olmasına rağmen bu kaynaklar değerlendirilip K-feldispat üretimi yapılmamaktadır. İldeki bu kaynaklardan K ve Na-feldispat ayırımı için tesislerin kurulması durumunda, ildeki ve ülkedeki seramik sektörünün ihtiyaç duyduğu K-feldispat gereksinimlerinin karşılanması mümkün olacaktır. Buna yönelik olarak sanayi–üniversite işbirliğinin yaratılması büyük önem taşımaktadır. İl dahilindeki diğer endüstriyel hammadde kaynakları florit, jips, talk ve çimento hammaddeleridir. Bunlardan Tavşanlı-Ovacık sahasındaki %52 CaF2 içerikli floritlerde 9,000 ton görünür+muhtemel rezerv belirlenmiş olup, yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Tavşanlı ilçesinde aynı zamanda geçmiş yıllarda işletilmiş talk yatakları da yer almaktadır. İlde gözlenen diğer talk oluşumları ise Merkez ve Emet ilçelerindedir. Gediz ilçesindeki jips, Merkez ilçedeki diyatomit yatakları da ilde geçmişte işletilen endüstriyel hammadde kaynaklarındandır. Ülkemizin işletilen tek gümüş yatağı olan Gümüşköy yatağı Kütahya il sınırları içerisinde yer almaktadır. Yatakta 178 gr/ton Ag tenörlü, 20 milyon ton rezerv tespit edilmiştir. Bu da 3,560 129 ton metal gümüş rezervine eş değerdir. Gediz-Şaphane sahasında da %19.2 Al2O3, %3.7 K2O ve %0.62 Fe2O3 tenöre sahip alünitlerde 5,500,000 ton görünür+muhtemel rezerv ortaya çıkarılmış olup, yatak halen işletilmektedir. Kütahya ili antimuan rezervleri yönünden de oldukça zengin bir ilimizdir. Gediz - Dereköy ve Göynük sahalarında % 1.2–2 Sb tenörlü 1,288,000 ton, Simav ilçesinde Evciler-Dönbel zuhurunda %14.35 Sb tenörlü 310,000 ton; Evciler-Haneyçalı zuhurunda %5.5 Sb tenörlü 344,000 ton, Örencik-İnçal Tepe zuhurunda %4.8 tenörlü 127,200 ton, Aydınlar-Kavakdere zuhurunda ise %5.85 Sb tenörlü 192,500 ton mümkün rezerv tespit edilmiştir. Dağardı yöresindeki antimuan yatak ve zuhurlarının bir bölümü geçmiş yıllarda işletilmiştir. Antimuan, endüstride metalik olarak ya da türevleri şeklinde kullanılmaktadır. Kütahya ili antimuan madenciliği açısından yeterli rezerve sahiptir. Geçmişte faaliyetlerini azaltmak veya durdurmak zorunda kalmış olan işletmeciler, günümüzde artan antimuan fiyatları dolayısı ile tekrar faaliyete geçmeye çalışmaktadırlar. Üretici firmaların zenginleştirme tesisleri kurmaları bölge kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlayacak, bölge ekonomisi ve istihdamına katkıda bulunulacaktır (Zafer Kalkınma Ajansı Bilgileri). Kütahya ilinde ayrıca metalik maden oluşumlarından bakır-kurşun-çinko, demir ve manganez ve krom zuhurları da yer almaktadır. Merkez ilçede %5.23 Pb tenör ve 212,000 ton muhtemel + mümkün rezerve sahip Hacıazizler zuhuru, %4 Pb tenör ve 300,000 ton muhtemel+mümkün rezervli Emet-Eğrigöz zuhurları ile geçmiş yıllarda 90,000 ton kadar cevher üretilmiş olan %5.5 Pb, %3 Zn ve %0.3 Cu tenörlü Simav-Karakoca Köyü Cu-Pb-Zn zuhuru bunlardan bazılarıdır. Domaniç ilçesi Sarıçayır yayla sahasındaki %0.168 Cu tenör ve 120,300,000 ton görünür+muhtemel rezerve sahip porfiri Cu-Mo sahası da ilde bilinen en önemli bakır oluşumudur. Emet ilçesindeki Çatak, Küreci, Karaağıl, Güldüren ve Göncek demir zuhurları ile Simav ilçesindeki Kalkan ve Gölcük demir zuhurları da il sınırları içerisindeki bilinen bazı demir zuhurlarıdır. Bu zuhurlardan Çatak zuhurunun rezervi 2,640,000 ton olarak belirlenmiş olup, %33.61. Fe, %5-38 S ve %0-0.41 As içermektedir. Kükürt ve arsenik değerlerinin yüksek olması nedeni ile sahalar işletilememektedir. Merkez, Tavşanlı ve Altıntaş ilçelerindeki manganez zuhurları da küçük boyutlu oluşumlardır. Zuhurların genel olarak %Mn içerikleri 27 ile 55 arasında değişmekte olup, rezervleri de küçüktür. 130 Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahiptir. Bu durum ilin sanayisinin gelişiminde çok etkili rol oynamaktadır. İldeki linyit ve linyit nedeniyle var olan termik santraller ilde önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları büyük önem arz etmektedir. Çünkü Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Tunçbilek-Domaniç-Ömerler kömür sahasında toplam 317,732,000 ton rezerv tespit edilmiş olup, kömürün alt ısıl değeri orijinal kömürde kapalı ocakta 2,021 Kcal/kg, açık ocakta 2,657 Kcal/kg’dır. Seyitömer kömür sahasındaki kömürün alt ısıl değeri ise orijinal kömürde 1,900 Kcal/kg’dır. Yapılan çalışmalar sonucunda sahada 198,666,000 ton görünür rezerv ortaya çıkarılmıştır. Bunların dışında Gediz-Sazköy-GöklerAyçatı, Tavşanlı-Alabarda ve Simav-Dağardı sahalarında da kömür oluşumları yer almaktadır. Gediz-Sazköy-Gökler-Ayçatı sahasında 23,945,000 ton görünür + muhtemel + mümkün, Tavşanlı-Alabarda sahasında 1,700,000 ton mümkün rezerv, Simav-Dağardı sahasında ise 100,000 ton mümkün rezerv tespit edilmiştir. İl genelinde gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda yukarıdaki önemli kömür sahalarının dışında, ekonomik değeri olmayan veya lokal öneme sahip 5 adet saha ve zuhur tespit edilmiş olup bunlar, Arslanapa-Altıntaş sahası, Emet-Cavgalar zuhuru, Emet-Değirmisiz sahası, Altıntaş-Uysu sahası ve Tavşanlı-Sülleköy sahasıdır. Bu sahalar şu an ekonomik bir değer taşımamaktadırlar. 131 Harita 7: Kütahya İli Maden Haritası Kaynak: MTA- http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/kutahya.pdf Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün verilerinee göre, Kütahya ilinde tespit edilen madenler, özellikleri ve rezerv durumları aşağıda verilmiştir. 132 ALUNİT (Alu) Gediz-Şaphane Sahası Tenör: %19.2 Al2O3, %3.7 K2O, %0.62 Fe2O3, Rezerv: 5,500,000 ton görünür+muhtemel. İşletilmektedir. ANTİMUAN (Sb) Gediz-Dereköy, Göynük Sahaları Tenör: %1.2-2 Sb, Rezerv: 1,288,000 ton mümkün rezerv. Simav-Dağardı-Esenbağ, Aydınlar, Çulfakır, Örencik, Çobanlar, Evciler, Sarkatlar, Arıklar, Gerni, Sinekler, Ihlamur, Sünnetçiler Manastır, Maksutlar, Karakıran, Kızılkur, Tepebaşı Sahaları Tenör: %0.18-31.77 Sb, Rezerv: 2,653,000 ton mümkün rezerv. Bir kısmı geçmiş yıllarda işletilmiştir. BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO (Cu-Pb-Zn) Simav-Karakoca Köyü Sahası Tenör: %5.5 Pb, %3 Zn, % 0.3 Cu, Rezerv: Geçmiş yıllarda 90,000 ton cevher üretilmiş olup, günümüzde 94,700 ton rezerv kalmıştır. Emet-Eğrigöz zuhurları Tenör: %4 Pb, Rezerv: 300,000 ton muhtemel+mümkün rezerv. Merkez-Hacıazizler-Örenköy sahası Tenör: %5.23 Pb, Rezerv: 212,200 ton muhtemel+mümkün rezerv. Domaniç-Sarıçayıryayla sahası Tenör: %0.168 Cu, Rezerv: 120,300.000 ton görünür+muhtemel rezerv. BOR ( B ) Emet Sahaları Tenör: %24.4-28.5 B2O3(kolemanit), Rezerv: 1,681,474,000 ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv vardır. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından işletilmektedir. ÇİMENTO HAMMADDELERİ (Çmh) Tavşanlı Sahası Rezerv: 25-30 milyon ton muhtemel rezerv. DEMİR (Fe) 133 Emet-Çatak Sahası Tenör: %33.61 Fe, %5-38 S, %0-0.41 As ve %2.5-22 SiO2, Rezerv: 2,640,000 ton görünür+ muhtemel rezerv. S ve As impüriteleri nedeni ile saha işletilmemektedir. Emet-Küreci Sahası Tenör: %35-52 Fe, Rezerv: 640,000 ton görünür+muhtemel. Yüksek SiO2 nedeni ile işletilmemektedir. Emet-Göncek Sahası Tenör: %35-45 Fe, Rezerv: 140,000 ton görünür+ muhtemel rezerv. Emet-Karaağlı Sahası Tenör: %45-55 Fe, %4-10 SiO2, %0-2 S, Rezerv: 1,951,000 ton görünür + muhtemel rezerv. Emet-Güldüren Sahası Tenör: %45-59 Fe, Rezerv: 100,000 ton görünür+muhtemel rezerv. Simav-Kalkan Sahası Tenör: %50-60 Fe2O3, Rezerv:100,000 ton görünür, 300,000 ton muhtemel rezerv. S ve SiO2 içeriklerinden dolayı yatak işletilmemektedir. DİYATOMİT (Diy) Merkez-Alayunt Sahası Rezerv: Geçmiş yıllarda işletilmiş olup düşük kalitelidir. FELDİSPAT (Fld) Simav-Azizler, Acemler, Hacıahmetler, Külcü, Kurtduman, Karacaviran, Söğüt ve Kalkan Sahaları Tenör: %7.6-11.98; K2O+Na2O %0.5-1.2 Fe2O3, Rezerv: 38,122,500 ton muhtemel rezerv. Simav-Kurumlar Sahası Tenör: %8.19K2O+Na2O ; %0.81 Fe2O3, Rezerv: 320,000 ton mümkün rezerv. FLORİT (F) Tavşanlı-Ovacık Sahası Tenör: %51 CaF2, Rezerv: 9,000 ton görünür+muhtemel rezervi . Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. GÜMÜŞ (Ag) Merkez-Gümüşköy Sahası 134 Tenör: 178 gr/ton Ag, Rezerv: 21,500,000 ton görünür rezerv. Halen işletilmektedir. JİPS (Jips) Gediz (Deresündek Köyü, Kayacık Köyü, Gökler Köyü, Güneyköy) Sahaları Rezerv: 35,000 ton muhtemel rezerv. Geçmiş yıllarda işletilmiştir. KALSİT (Cc) İl merkezi: Tenör: %95.00 CaCO3, Rezerv: Bilinmiyor KAOLEN (Kao) Emet-Hisarcık-Ulaşlar, Alangediği; Hisarcık-Kızılçukur, Şekerharmanı, Yarengediği ve Hisarcık-Kurtdere, Saklar Sahaları Tenör: %15-26 Al2O3 ve %1'in altında Fe2O3, Rezerv:458,680 ton görünür+muhtemel rezerv. Gevrek-Seydiköy-Yumruktaş Sahası Tenör: %24-42 Al2O3 %0.1-2.5 Fe2O3, Rezerv: 770,000 ton görünür. Cevher alünit içeriği nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır. Altıntaş-Allıören, Yüylük, Çamlıtepe Sahaları Tenör: %9-38 Al2O3, %0.2-6.39 Fe2O3, Rezerv: 501,300 ton görünür+muhtemel rezerv. Alünitli olan kaolenlerin düşük demirli kısımları kağıt sanayinde kullanılmaktadır. Gediz-Akçaalan ve Sazak Köyü Sahaları Tenör: %18.63-21.65 Al2O3, %0.47-1.30 Fe2O3, Rezerv: Sazak sahasında 3 ayrı zuhurda toplam 25,000 ton görünür+muhtemel rezerv, Akaçaalan sahasında da 15,000 ton görünür+muhtemel rezerv vardır. KROM (Cr) İl genelinde 100 civarında krom zuhuru bulunmaktadır. Tenör: %20-54 Cr2O3, Rezerv: 130,000 ton görünür. Cevherleşmeler masif, bantlı ve saçılmış karakterdedir. KUM-ÇAKIL (Kçm) Simav-Ovabayındır Köyü Sahası Kalite: %72.43 SiO2, Rezerv: 1,798,120 m³ muhtemel rezerv. Simav-Kilisedere Sahası Kalite: %71.49 SiO2, Rezerv: 134,063 m³ muhtemel rezerv. 135 Simav-Madra Çayı ve Gökçeler Sahaları Kalite: Orta; İnşaat sanayiinde kullanılabilir kalitededir. Rezerv: Hesaplanmamıştır. KÜKÜRT (S) Simav-Pulluca (Semertepe ve Sarıtepe) Sahaları Tenör: %20-50 S, Rezerv: 4,500 ton muhtemel rezerv. Simav-Karacahisar Sahası Tenör: %2-20 S, Rezerv: 10,000 ton muhtemel rezerv. MANGANEZ (Mn) Etrafşehir (Akoluk) zuhuru Tenör: %55 Mn, Rezerv: 40-50 ton Merkez -Andız zuhuru Tenör: %27.72 Mn, Rezerv: 1,000 ton mümkün rezerv. Emet (Kayı) zuhuru Tenör: %30 Mn, Rezerv: 2,000 ton muhtemel rezerv. Tavşanlı (Aydınlar, Başköy, Kayıköy, Ovacık, Kurutaş, Arifler) zuhurları Tenör: %45.27 Mn, Rezerv: 9,000 ton toplam rezerv. Köseler zuhuru Rezerv: 300 ton mümkün rezerv. MANYEZİT (Mag) Tavşanlı-Bektaşlar Sahası Rezerv: Manyezitlerden açık işletme yöntemi ile üretim yapılmaktadır. Tavşanlı-Çamlıca Sahası Rezerv: 7,000-8,000 ton muhtemel rezerv. Tavşanlı-Aktaş Sahası Rezerv: 16,200 ton mümkün rezerv. Tavşanlı (Kocakır T., Vayva D.) Sahaları Tenör: %45 MgO, Rezerv: 32,000 ton mümkün rezerv. Tavşanlı (Beyköy) Sahası Rezerv: 900 ton Tavşanlı (Alabarda) Sahası 136 Rezerv: 1,000 ton Tavşanlı (Karacakaş) Sahası Tenör: %47.08 MgO, Rezerv: 30,000 ton muhtemel rezerv. Avdan (Çaydere) Sahası Tenör: %36.95-47.55 MgO ,%0.04-0.70 Fe2O3, Rezerv: 811,242 ton görünür, 1,050,000 ton muhtemel ve 1,760,000 ton mümkün rezerv. Saka (Suludere) Sahası Tenör: %45 MgO, Rezerv: 2,300,000 ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv.yatak işletilmektedir. Ortaocak ve Turanocak sahaları Tenör: %40.14 MgO, %0.5 Fe2O3 içerikli, ateş kaybı %50 dir. Rezerv: Ortaocak’ta 810,030 ton görünür+muhtemel; Turanocak’ta 497,058 ton görünür+muhtemel ve bunların dışındaki alanda toplam 3,182,000 ton muhtemel, toplam 4,489,938 ton rezerv vardır. Ocakların büyük çoğunluğu işletilmektedir. TALK (Talk) Tavşanlı (Elmalı, Fındıcak, Gümüşyeniköy, Merkez (Erne), Emet (Çavdarhisar) Sahaları Rezerv: Geçmiş yıllarda işletilmiştir. Tablo 85: Kütahya Linyit Rezervleri Rezerv (1000 ton) Saha Adı Muhtemel Mümkün 145 12,300 11,500 23,945 - 12,451 17,788 Kapalı Seyitömer 198,666 - - 198,666 - 37,747 53,924 Açık Tunçbilek 52,876 46,882 - 99,758 39,657 20,161 28,802 Kapalı Tunçbilek 94,174 - - 94,174 84,756 25,022 35,746 Açık Tunçbilek Ömerler 15,800 - - 15,800 11,850 3,345 4,778 Açık 108,000 - - 108,000 81,000 22,864 32,662 Kapalı - 1,700 - 1,700 - - - - 469,661 60,882 11,500 542,043 217,263 121,590 173,700 Tunçbilek Derin Tavşanlı-AlabardaTOPLAM İşletilebilir İşletme Şekli Görünür Gediz Ayçatı Toplam Eş değeri (1,000 ton) Taş Petrol Kömürü Kaynak: MTA Ayrıca, ilde Seyitömer’de toplam 63,292,000 ton bitümlü şeyl rezervi bulunmaktadır. Ortalama bitüm yüzdesi %7’dir. Taş kömürü eşdeğeri 17,224,000 ton olan bitümlü şeyl sahası işletilmektedir. 137 4.1.2. Jeotermal Kaynaklar Jeolojik konumu nedeniyle, ülkemiz jeotermal sistemler açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Türkiye jeotermal potansiyeli bakımından, Avrupa’da ilk, Dünya’da ise yedinci ülke konumundadır. Sadece kaynakların doğal boşalımlarına göre potansiyel 600 MWt civarındadır. Açılan kuyularla kullanılabilir potansiyel 3,524 MWt‘a ulaşmıştır. Ancak bu önemli yeraltı kaynağımızdan yeterince yararlandığımızı söylemek mümkün değildir. MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalar sonucu hazırlanan envantere göre, 1,000 dolayında jeotermal akışkan ve mineralli su kaynağının varlığı bilinmektedir. Bu varlığın sürdürülmekte olan jeolojik çalışmalarla artacağı da tahmin edilmektedir. Kütahya ili endüstriyel hammadde kaynakları ve metalik madenler dışında jeotermal alanlar bakımından da ülkemizde zengin potansiyele sahip illerimizdendir. Enerji hammaddelerine yönelik yapılan çalışmalar sonucunda ilde sıcaklığı 30ºC’nin üzerinde olan 11 adet jeotermal alan ortaya çıkarılmıştır. İldeki jeotermal alanlar ve bu alanların özellikleri kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir. Simav - Eynal – Çitgöl - Naşa Jeotermal Alanı: Eynal sahasında 55, Çitgöl ve Naşa sahasında toplam 34 kaynak saptanmış olup, birçoğunun kuruduğu gözlenmiştir. Bölgede sıcak sularda kent ısıtmasında, balneolojide ve sera ısıtmasında yararlanılmaktadır. Simav, Eynal, Çitgöl ve Naşa sahalarındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan sera, termal tesis ve konut ısıtılmasında daha çok faydalanılması öngörülürken ayrıca endüstriyel kullanımda da gelişmeler olması beklenmektedir. Gediz - Abide Jeotermal Alanı: Bölgedeki sıcak su kaynakları sıcak akışkan kaplıca, termal tesislerin ısıtılmasında kullanılmakta olup, Gediz ilçesinin ısıtılmasına yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Muratdağı Jeotermal Alanı: Sıcak akışkandan kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. Muratdağı sahasındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan termalizmde faydalanılacaktır. 138 Yoncalı Jeotermal Alanı: Alandaki ilk jeotermal incelemeler 1989 yılında başlamıştır. Alandaki sıcak akışkandan balneolojide yararlanılmaktadır. Yoncalı sahalarındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan termal tesis ısıtılmasında faydalanılacaktır. Emet Jeotermal Alanı: Sıcak sulardan kaplıca amaçlı yararlanılmaktadır. Emet sahasındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan termalizm ve termal tesis ısıtılmasında faydalanılması öngörülmektedir. Yeniceköy Jeotermal Alanı: Sıcak sulardan halk istifade etmektedir. Dereli Jeotermal Alanı: Sıcak sulardan kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. Bölgedeki kaynakların debilerinin yüksekliği dikkat çekmektedir. Dereli sahasındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan termalizmde faydalanılması öngörülmektedir. Göbel Jeotermal Alanı: Bölgedeki sıcak sulardan kaplıca amaçlı yararlanılmaktadır. Ilıca (Harlek) Jeotermal Alanı: Harlek jeotermal alanında kadınlar hamamı, erkekler hamamı ve havuz olmak üzere 3 tane kaynak bulunmaktadır. Sıcak akışkan balneolojide kullanılmaktadır. Hisarcık (Sefaköy – Hamamköy - Yukarı Yoncaağaç) Jeotermal Alanı: Sıcak akışkan balneolojide kullanılmaktadır. Şaphane Jeotermal Alanı: Bölgedeki kaynağın sıcaklığı 25,5 0C olup sıcak sudan yararlanılmamaktadır. Kütahya’daki jeotermal kaynaklarının olası potansiyeli 355 MWt’ dır. Kütahya ilinde en yüksek jeotermal potansiyel potansiyele sahip alan 264 MWt ile Simav – Eynal – Çitgöl –Naşa jeotermal sahasıdır. En yüksek ikinci jeotermal potansiyele sahip alan ise 73 MWt ile Gediz – Abide – Şaphane jeotermal sahasıdır. 139 Tablo 86: Kütahya’daki Jeotermal Alanlar Jeotermal Alan Adı Sıcak Su Doğal Çıkış Adı Doğal Çıkış Sıcaklık (ºC) Debi (lt/sn.) Sıcaklık (ºC) Sondaj Debi (lt/sn.) Potansiyel (MWt) SİMAV Eynal 25-96 2,1 51-164 510 187 SİMAV Çitgöl 77-83 - 97 32 8.30 SİMAV Naşa 43-63.5 2 42 2 0.06 GEDİZ-ABİDE Gediz 65-74 11.2 78-97 152 37 MURAT DAĞI Murat dağı 37-39 7.5 - - - Çelik, Dübecik ve Yoncalı 32-41 6 40-42 118 3.08 YONCALI Kullanım Alanı Kaplıca, kaplıca tesisi, sera ve Simav ilçesinin ısıtılmasında, endüstriyel kullanımda Kaplıca, kaplıca tesisi ısıtılmasında Kaplıcada, kaplıca tesisi ısıtılmasında Kaplıcada, kaplıca tesisi ısıtılmasında Kaplıcada Kurulu Tesis Kaplıca, tesisi, sera ve Simav ilçesinin Isıtılması Kaplıca Kaplıca Termal tesis ve ısıtılması Kaplıca Kaplıcada, kaplıca tesisi ısıtılmasında Kaplıcada, kaplıca tesisi ve Emet ilçesinin ısıtılmasında Kaplıcada ve kaplıca tesisi Isıtılmasında Kaplıca Kaplıca EMET Emet (Yeşil) 43-47 - 39-47 24 1.1 EMET Yeniceköy 41 0.5 - - - 40.3-41.6 75 - - - Kaplıcada Kaplıca 34.3 60 - - - 29-41 9 38 45 0.38 Kaplıcada Termal turizm Kaplıca Termal otel HİSARCIK 40-51 2.2 - - - - - ŞAPHANE 25.5 - 29-90 88 13 Isıtma EMET EMET ILICA (HARLEK) Dereli (Günceli) Göbel Ilıca Kaplıca Kaynak: MTA, 1996. Türkiye Jeotermal Envanteri ** MTA, 2005. Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri *** DPT, 2001. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu, Enerji Hammaddeleri Alt Komisyon Raporu 4.1.3. Su Kaynakları Dünyadaki toplam su miktarı 1.4 milyar km3 olup, su varlığına göre ülkeler su fakirliği (yıllık kişi başına kullanılabilir su miktarı 1,000 m3’ten az), su azlığı (yıllık kişi başına kullanılabilir su miktarı 2,000 m3’ten az) ve su zenginliği (yıllık kişi başına kullanılabilir su miktarı 8,000 m3 – 10,000 m3) şeklinde sınıflandırılmaktadır. Türkiye’de kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı 1,652 m3 dolayında olup, Türkiye su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır. Türkiye’nin toplam su 140 potansiyeli, brüt yer üstü su potansiyeli 193 milyar m3 ve yer altı suyu potansiyeli 41 milyar m3 olmak üzere brüt 234 milyar m3 olarak hesaplanmaktadır. Kütahya il alanı, Susurluk, Sakarya ve Gediz havzalarında kalmaktadır. Su toplama alanı 22,399 km2 (2,239,900 ha) olan Susurluk Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.16 milyar m3’tür. 529,455 hektar ovalık alanı bulunan Susurluk Havzası’nda sulanabilecek alan miktarı 396,073 hektardır. Su toplama alanı 58,160 km² olan Sakarya Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.09 milyar m³’tür. Havzanın ovalık alanı 2,075,100 hektar civarındadır. Gediz Havzası’nın su toplama alanı 18,000 km², yıllık ortalama su hacmi 2.22 milyar m3 tür. 521,172 hektar ovalık alan bulunan havzada 386,013 hektar sulanabilecek alan bulunmaktadır. Tablo 87: İlin Su Havzaları Kaynakları Su Toplama Alanı (ha) Yıllık ortalama Su Hacmi 3 (milyar m ) Sulanacak Alan (ha) Susurluk 2,239,000 4,16 396,073 Sakarya 5,816,000 4,09 Gediz 1,800,000 2,22 Havza Adı Toplam Ovalık Alan (ha) 529,455 2,075,100 386,013 521,172 Kaynak: 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Felent Çayı (Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 0.56 m³/s), Porsuk Çayı, Murat Çayı (Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 2.5 m³/s), Kureyşler Deresi (Debisi 0.178 m³/s), Kokar Çay (Debisi 0.423 m³/s), Avşar Deresi (Debisi 0.026 m³/s), Gediz Çayı (İl sınırları içerisindeki uzunluğu 45 km, ortalama debisi 82.5 m³/s), Emet Çayı (Uzunluğu 90 km, ortalama debisi 130 m³/s), Bedir Deresi (Ortalama debisi 0.178 m³/s), Tavşanlı Çayı (İl sınırları içindeki uzunluğu 65 km, ortalama debisi 8 m³/s), Simav Çayı (İl sınırları içindeki uzunluğu 40 km, ortalama debisi ise 68 m³/s), Hamzabey Çayı (Uzunluğu 45 km, ortalama debisi 31.46 m³/s), Kütahya’nın su kaynaklarını oluşturan önemli akarsulardır. Simav Gölü (İlin tek doğal gölüdür), Porsuk Baraj Gölü (Porsuk Çayı üzerine kurulmuştur, yüksekliği 49.70 m. ve su depolama hacmi 525,000,000 m³), Enne Baraj Gölü (Felent Çayı üzerinde kurulu, yüksekliği 24.50 m. olup, su depolama hacmi 7,000,000 m³), Kayaboğazı Baraj Gölü (İçme ve sulama amaçlı), Söğüt Baraj Gölü (İçme ve sulama amaçlı) ve Çavdarhisar Baraj Gölü (İçme ve sulama amaçlı) de ilin su kaynağı olarak kullanılan önemli göllerdir. İlde, DSİ 141 tarafından işletmeye açılmış ve hizmette olan 5 adet baraj ve 7 gölet ile İl Özel İdaresi’nce işletmeye açılmış ve hizmette olan 38 adet gölet mevcuttur. Kütahya’da, şebekeli içmesuyu olan köy sayısı 513’dür. Yetersiz içme suyu olan köy sayısı ise sadece 2’dir. İlde, susuz köy ise bulunmamaktadır. 109 adet bağlı mahalleden 51’i şebekeli, 58’i çeşmelidir. Şebekeli olmayan mahalleler genel olarak yazın konaklanan ya da nüfusu çok az olan yerleşik nüfusu yetersiz yerlerdir. (İl Brifingi, İl Özel İdaresi) Kütahya ilinin 2015 yılına kadar şehir suyu ihtiyacı 470.00 lt/sn. olup, mevcut su kaynaklarının kapasitesi 1,065 lt/sn’dir. 2035 yılında ise şehrin su ihtiyacının 810,00 lt/sn. olacağı ve il merkezinde 2035 yılına kadar su sıkıntısı çekilmeyeceği öngürülmektedir. Sonuç olarak, ilin yeraltı ve yerüstü su kaynakları ve kullanım miktarları aşağıda özetlenmiştir: Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli: Toplam Potansiyel; 1,101,228,125m³ Yerüstü su kaynaklarından hali hazırda faydalanılan miktar: 91,967,994 m3 a.Tarımda Kullanılan Su Miktarı: 56,967,994 m3 b.İçme-ve Kullanma Suyunda Kullanılan Miktar: 20,000,000 m3 c.Sanayide Kullanılan Miktar: 15,000,000 m3 Yerüstü su kaynaklarından gelecekte faydalanılacak miktarlar a.Tarımda Kullanılacak Su Miktarı: 955,260,131 m3 b.İçme ve Kullanma Suyunda Kullanılacak Miktar: 32,000,000 m3 c.Sanayide Kullanılacak Miktar: 22,000,000 m3 Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli: Toplam Potansiyel; 220,000,000 m3 Yeraltı su kaynaklarından hali hazırda faydalanılan miktar: 38,236,037 m3 a.Tarımda Kullanılan Su Miktarı: 23.236.037 m3 b.İçme ve Kullanma Suyunda Kullanılan Miktar: 9,000,000 m3 c.Sanayide Kullanılan Miktar: 5,000,000 m3 Yeraltı su kaynaklarından gelecekte faydalanılacak miktarlar: 181,763,963 m3 a.Tarımda Kullanılacak Su Miktarı: 169,763,963 m3 b.İçme ve Kullanma Suyunda Kullanılacak Miktar: 5,000,000 m3 c.Sanayide Kullanılacak Miktar: 7,000,000 m3 142 Devlet Su İşleri tarafından, 2010 yılından bu yana başlatılan ve devam eden sulama projeleri kapsamında, 15,155 hektar alanın daha sulamaya açılması, İl Özel İdaresi’nin 2013 yılında başlattığı projeler doğrultusunda da, 2,504 hektar alanın sulamaya açılması beklenmektedir. 4.2. Ulaştırma ve Haberleşme Ulaşım ağları, bir bölgenin diğer bölgeler ile fiziksel, sosyokültürel ve ekonomik bağlantılarının sağlanması bakımından büyük önem taşımaktadır. Kütahya’yı çevre illere, ülkenin diğer bölgelerine ve yurtdışına bağlayan ulaşım ağlarının geliştirilmesi, bölgesel ekonominin canlandırılması bakımından temel bir öncelik olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de yolcu taşımacılığının %96.2’si karayolu ile yapılırken, %1.7’si demiryolu, %2.1’i de havayolu ile yapılmaktadır. Ülkemizde yük taşımacılığında ise yine karayolunun payı oldukça yüksektir. Yük taşımacılığında karayolunun payı %91.7 iken, bunu %5.3 ile demiryolu, %2.9 ile denizyolu ve %0.2 pay ile de havayolu izlemektedir. Kütahya büyük metropollere ve limanlara olan uzaklığı ile taşımacılık ve lojistik anlamda önemli bir noktada yer almaktadır. Kütahya konum olarak ayrıca Türkiye’nin doğusundan ve iç bölgelerinden gelen yüklerin lojistik merkezlerde (Alayunt lojistik merkezinde) toplanıp Bandırma üzerinden Avrupa’ya uygun maliyet ve sürede taşınmasını amaçlayan BALO A.Ş (Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonları A.Ş.) içerisinde yer almaktadır. (İl Özel İdaresi) 4.2.1. Karayolları Karayolu taşımacılığı, kendi bünyesi içinde başlı başına ekonomik bir faaliyet olması yanında, diğer bütün sektörlerle de çok yakın ilişkisi olan ve bu sektörleri direk etkileyen bir hizmet türü konumundadır. Otomotiv, petrol, lojistik, taşımacılık, inşaat sektörleri başta olmak üzere tüm sektörler karayolları altyapısı hizmet seviyesi durumuna bağlı olarak faaliyetlerini yürütmektedir. Bugün dünyadaki ülkelerin büyük bir çoğunluğunda karayolları, yolcu ve yük taşımacılığında en fazla tercih edilen ulaşım türüdür. Bu nedenle bugün taşımacılık sektörünün etkinliği ve verimliliği karayollarının etkinliği ve verimliliği ile ölçülmektedir. Ulaşım ağları, bir bölgenin diğer bölgeler ile fiziksel, sosyokültürel ve ekonomik bağlantılarının sağlanması bakımından büyük önem taşımaktadır. 143 Kütahya ilinin bazı önemli merkezlere, komşu illere uzaklığı ile Kütahya ilçelerinin Kütahya merkezine olan uzaklıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 88: Kütahya İl Merkezinin Diğer İlçelere ve Önemli Merkezlere Olan Uzaklığı İlçeler Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı Kütahya Merkeze Mesafe (km) 48 40 60 89 82 97 90 108 127 144 130 50 İller Ankara İstanbul İzmir Diyarbakır Afyonkarahisar Denizli Manisa Muğla Bursa Bilecik Uşak Eskişehir Balıkesir Kütahya Merkeze Mesafe (km) 312 353 339 1,185 97 298 193 428 179 110 144 76 222 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Kütahya ili Batı Anadolu’daki en önemli karayolları bağlantı noktalarından biridir. KütahyaBalıkesir, Kütahya-Bursa, Kütahya-Afyonkarahisar, Kütahya-Eskişehir ve Kütahya-Uşak yolları aracılığıyla, ilin komşu ve diğer illerle bağlantısı sağlanmaktadır. İl sınırları içerisinde otoyol olmamakla birlikte il devlet yollarının 159 km. uzunluğundaki kısmı bölünmüş yoldur. Lojistik bölümünde de verildiği gibi, il sınırları içerisinde 950 km. devlet ve il yolu, 3,914 km. köy yolu bulunmaktadır. Köy yollarının 2,116 km.’si asfalt yol (%54’ü), 1,439 km.’si stabilize (%37), geriye kalan 359 km.’si ise tesviye ve ham yol şeklindedir. İl-Devlet yollarının tamamı sathi kaplama olup, bitümlü sıcak karışım için çalışmalar devam etmektedir.14 Lojistik bölümünde verilen tablodan da görülebileceği gibi, Kütahya ili Devlet ve il yollarının Türkiye genelinden aldığı pay %1.5, TR33 Bölgesinden aldığı pay %26.8’dir. İl bölünmüş yol uzunluğunun Türkiye (%0.9) ve TR33 Bölgesinden aldığı paylar (%14.5) ise daha düşük düzeylerdedir. Kütahya’nın; İstanbul–Antalya karayolu üzerinde olması, gerek turizm açısından, gerekse sebze, meyve ve sanayi ürünlerinin naklinde önem taşımaktadır. Bu karayolunda duble yol çalışmaları devam etmektedir. Ankara-Eskişehir karayolu duble yoldur. Eskişehir-Kütahya arası 76 km. olup yol standardı yükseltilmektedir. Önemli güzergahlardan birisi olan Kütahya–Bursa karayolu ise 14 Zafer Kalkınma Ajansı, Ulaştırma ve Lojistik Bilgileri 144 Bozüyük üzerinden duble yol olarak yapımı devam etmektedir. Ayrıca Afyon-Uşak üzerinden de İzmir karayolu bağlantısı yoğun şekilde kullanılmaktadır. (Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2011) Bölge illerinin Bölge dışındaki illerle karayolu ve nakliye ilişkisi incelendiğinde ise, Manisa’nın İzmir’le, Kütahya’nın ise Bursa’yla arasında yoğun bir trafik ve yük taşımacılığı olduğu görülmektedir. Yine Afyonkarahisar ile Kütahya arasında, önemli bir ticaret ortaklığı bulunmaktadır. İl trafik ve ticaret ilişkisine bakıldığında, TR33 Bölgesi içindeki ticari ilişkilerin zayıf olduğu görülmektedir.15 Harita 8: Kütahya İli Karayolları Ulaşım Ağı Haritası Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Karayollarının kullanımı ve trafik yoğunluğuna bir gösterge olması açısından, bin kişi başına düşen otomobil sayısına bakıldığında, Kütahya için ortaya çıkan rakamın gerek Türkiye, gerek Ege Bölgesi, gerekse TR33 Bölgesinden daha yüksek olduğu görülmektedir. 15 TR33 Bölge Raporu 2013-2023, Zafer Kalkınma Ajansı 145 Tablo 89: Seçilmiş Bazı Kara Taşıtlarının Bölge ve Türkiye İle Karşılaştırılması (2012) Bin Kişi Başına Otomobil Sayısı 114 133 BÖLGE Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet TR Türkiye TR3 Ege TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak TR333 Kütahya 8,648,875 1,304,285 396,119 56,721 235,949 37,164 2,794,606 437,540 751,650 94,080 2,657,722 714,732 340,895 16,673 11,083 108,607 32,587 234,970 115 79,494 3,902 1,946 20,029 6,869 26,326 139 Kaynak: TÜİK. 4.2.2. Demiryolları Bursa hariç, Kütahya ve komşularının hepsinden demiryolu hattı geçmektedir. Kütahya ilinde toplam 279 km. demiryolu hattı bulunmakta olup, 25 adet gar ve istasyon mevcuttur. Tavşanlı ve Dumlupınar, demiryolu bağlantısı olan ilçelerdir. Kütahya il sınırlarında günlük 16 yolcu treni, 20 blok yük treni işletilmektedir. Yük taşımalarının çoğunu Tunçbilek İstasyonundan kömür, Değirmenözü ve Emirler İstasyonlarından boraks, Azot İstasyonundan seramik ve gübre taşımaları oluşturmaktadır. (İl Brifingi, İl Özel İdaresi) Kütahya Gar Müdürlüğü 1933 yılından bu yana hizmet vermektedir. Konumu itibariyle kavşak noktasında bulunduğundan, Haydarpaşa-Denizli-İzmir-Ankara-Adana ve güzergahındaki illerle Kütahya’nın bağlantısını sağlamaktadır. Kütahya Gar’da 6 Adet DMU (Dizel Multiple Unit-kısa mesafeli aktarma trenleri) (Eskişehir’de YHT Bağlantılı), 4 Adet Mavi Tren (İzmir ve İç Mavi), 4 Adet Ekspres (Karesi ve Toros), 2 Adet Bölgesel (YHT Bağlantılı) olmak üzere her gün 16 yolcu trenine hizmet verilmektedir. 2012 yılı itibarıyla söz konusu tren seferleri ile 295,066 yolcu taşınmıştır. Yük trenleri ise 2012 yılında 1,826,398 ton yük taşımışlardır. Tablo 90: Kütahya İl Sınırları İçindeki Demiryolu Uzunluğu BÖLGE ADI Demir yolu (km) Türkiye 9,642 TR3 Ege 1,695 TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 1,082 Kütahya 279 Kaynak: TÜİK, TCDD, İl Brifingi, İl Özel İdaresi Tablodan da görüldüğü gibi, demiryolu uzunluğu açısından Kütahya ili Türkiye demiryollarından %2.9, Ege Bölgesinden %16.5, TR33 Bölgesinden ise %25.8 oranında pay almaktadır. 146 Bölgede yük taşımacılığında demiryollarından en fazla yararlanan il Kütahya’dır. Bölgeden gönderilen 1,808,392 ton yüke karşılık 432,687 ton yük demiryolları ile bölgeye girmiştir. Taşınan yüklerin başında linyit kömürü, tinkal, penta hidrat, manyezit gibi madenler ve gübre, seramik, ateş tuğlası ve bazalt taşı gibi ürünler yer almaktadır. Yolcu taşımacılığında da Manisa’dan sonra en fazla yolcu taşınan ikinci il Kütahya’dır. Bölgeye demiryolları ile gelen 321,444 yolcuya karşılık 325,105 yolcu bölgeden ayrılmıştır. Halihazırda, TCDD 7. Bölge Müdürlüğünce yürütülen Eskişehir-Kütahya-Balıkesir hattında 330 km. hat kesiminde elektrifikasyon tesisleri yapılması (186 km.’si Kütahya il sınırlarında) için %20 fiziki seviyede yatırım devam etmektedir. Raylı sistem iptal edilmiş olup, bunun yerine Troleybüs Hattı yapılması planlanmaktadır. Troleybüs Hattının Hacı Azizler Yolu bölgesinden başlayarak Dumlupınar Üniversitesi Evliye Çelebi yerleşkesinden geçmesi ve Yoncalı’ya ulaşması hakkında çalışmalara devam edilmektedir. Harita 9: Hızlı Tren Ulaşım Ağı Kaynak: TCDD İstanbul-Eskişehir Yüksek Hızlı Tren hattı inşaat halindedir. Diğer YHT hatlarından AnkaraAntalya, Ankara-İzmir hatlarının Kütahya iline uğramadan geçecek olması Kütahya’nın göreceli olarak demiryolu ulaşımında sahip oluğu avantajını yitirmesi anlamına gelmektedir. Edinilen bilgilere göre Ankara-İzmir hızlı tren hattı Afyon, Uşak ve Manisa illerinden geçecektir. 147 4.2.3. Havayolları Afyon, Uşak ve Kütahya'daki hava trafiğini tek bir merkezde toplayan Kütahya-Afyon-Uşak Zafer Havaalanı Türkiye'nin ilk bölgesel havaalanıdır. Zafer Havaalanı 25 Kasım 2012’de açılışı yapılarak hizmete girmiştir. 2 milyon yolcu kapasiteli olacak şekilde inşa edilen Zafer Havaalanı, Afyonkarahisar’ 59 km. ve Uşak’a 103 km. mesafededir. 17,620 m² kapalı alana sahip iç ve dış hatlar terminalinde, 19 adet Check-In kontuarı, 4 adet pasaport bankosu, iç ve dış hatlarda toplam 4 adet çıkış kapısı, yeme içme üniteleri, sağlık, bebek bakım, yöreye has ürünlerin ve el sanatlarının satışa sunulduğu hediyelik eşya mağazaları, 3 adet araç kiralama ofisi bulunmaktadır. Tablo 91: Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Kütahya'da Havayolu Taşımacılığı Faaliyetleri (2012) Türkiye İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Toplam Ege Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Kütahya 1,093,047 134,614 752 58 İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Türk 768,339 87,018 41 41 İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Yabancı 178,558 27,851 - - İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Diğer 146,150 19,745 711 17 130,351,620 16,893,609 3,181 3,181 Yolcu sayısı/İç hat gelen 32,337,929 4,764,214 1,659 1,659 Yolcu sayısı/İç hat giden 32,383,387 4,812,859 1,522 1,522 Yolcu sayısı/Dış hat gelen 32,720,687 3,658,167 - - Yolcu sayısı/Dış hat giden 32,909,617 3,658,369 - - 2,249,133 203,260 22 22 Taşınan yük/İç hat gelen 315,426 43,904 11 11 Taşınan yük/İç hat giden 317,648 48,599 11 11 Taşınan yük/Dış hat gelen 743,440 53,885 - - Taşınan yük/Dış hat giden 872,619 56,872 - - Yolcu sayısı/Toplam Taşınan yük/Toplam Kaynak: TÜİK Faaliyete geçtiği günden 2013 yılı sonuna kadar Zafer Havaalanından, 520 iç hat, 67 dış hat olmak üzere toplam 587 sefer yapılmıştır. 2012 yılında 3,181 yolcu taşınan havaalanında, 2013 yılı sonuna kadar 51,040’ı iç hat olmak üzere, 65,448 yolcu taşınmıştır. Zafer Havalimanı’na 2 havayolu firması tarifeli seferler yapmaktadır. Zafer Havalimanının termal turizm, kültür ve tarih turizmi açısından önemi bilinmekle birlikte, ayrıca Bölgenin sanayi ve ticaret alanındaki faaliyetlerine de büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 148 4.3. Sanayi Altyapısı 4.3.1. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Yatırım ve Üretim maliyetlerini azaltmak, yatırım yapmayı kolaylaştırıp cazip hale getirmek için Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) önem arz etmektedir. Dünyada sanayinin belirli bir plan dâhilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesinin önemine bağlı olarak ilk örneğinin İngiltere'de görüldüğü organize sanayi bölgesi uygulamasına, 20. yüzyılın başlarında başta ABD ve diğer gelişmiş ülkelerce de başlanmıştır. İlk uygulamaların amacı sanayicilerin altyapılı arsa ihtiyaçlarının karşılanmasında destek olmaktır. İkinci Dünya Savaşıyla birlikte başlayan dönemde OSB'ler bir devlet yatırımı olarak uygulanmaya başlamış ve az gelişmiş ülkelerde küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesi amacına hizmet eder bir biçimde düzenlenmiştir. OSB’lerin genel olarak işlevlerini ise, aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür. • Özel sektör yatırımlarının belirli yörelere yönlendirilmesi, • İşletmelerin mekânsal anlamda desteklenerek teşvik edilmesi için finansal ve fiziksel teşviklerin verilmesi, • Sanayi işletmelerinin birbirleriyle işbirliği ve uyum içinde üretim yapmaları, • Fabrikaların önceden planlanmış bir arazi üzerine yerleştirilmeleri, • İşletmelerin ulaştırma, elektrik, su, kanalizasyon ve sosyal tesisler gibi ortak alt yapı hizmetlerinden birlikte yararlanmaları, • Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir program içinde üretim yapmaları; üretimde verimlilik ve kârlılık sağlanması, • Sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılması, • Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının önüne geçilmesi, alt yapının gereksinmelere uygun olarak planlanması, • Sağlıklı, ucuz, güvenilir bir alt yapı ve ortak sosyal tesisler gibi ortak hizmet kuruluşlarının oluşturulması, • Ortak arıtma tesisleriyle çevre kirliliğinin önlenmesi, 149 • OSB'lerin devlet gözetiminde kendi organlarınca yönetilmesidir. Türkiye’de 1960 yılında başlayan planlı kalkınma döneminde sanayinin “lokomotif” sektör olduğu belirtilmiş ve sanayinin geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan pek çok teşvik tedbirlerinden biri olan OSB uygulamalarına, ilk olarak 1962 yılında Bursa'da başlanmıştır. 1962 yılından bugüne 28,065 hektar büyüklüğünde, 153 adet OSB hizmete sunulmuştur. 2013 yılı itibariyle, çeşitli illerde 71 adet yeni OSB yatırım aşamasındadır. Kütahya’da 2’si merkez ilçede 2 adet ise ilçelerde olmak üzere 4 adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Kütahya ili OGS’leri, tesislerin faaliyet durumları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 92: Kütahya İlinde Faaliyette Bulunan OSB’lerin Çeşitli Göstergeleri Kütahya 1. OGS Kütahya 2. OGS Gediz OSB Tavşanlı OSB 1998 2006 2005 2001 215 349 120 123 Parsel sayısı 71 5 16 3 Tesis Sayısı 62 5 15 3 Parsel sayısı 7 - - - Tesis Sayısı 7 - - - Parsel sayısı 6 4 2 9 Tesis Sayısı 6 3 2 9 Parsel sayısı 1 5 9 6 Tesis Sayısı 1 3 8 - Parsel sayısı 86 31 31 27 Faaliyete Başladığı Yıl Alanı (Hektar) Üretime Geçen Üretme Ara Veren İnşaat Safhasında Proje Safhasında Toplam Tesis Sayısı İstihdam 73 11 25 12 Mevcut 6,000 245 750 1,280 Toplam 8,000 3,000 2,000 3,500 Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı, www.kütahyasanayi.net Kütahya İlinde Kurulu Bulunan Organize Sanayi Bölgeleri Kütahya 1. Organize Sanayi Bölgesi 1998 yılında faaliyete geçmiş olup, 71 parselde üretim, 6 parselde inşaat, 1 parselde ise proje faaliyetleri devam etmektedir. Bölgede ağırlıklı olarak porselen , seramik ve cam sanayi ile beraber maden ve maden kimyasalları sanayi, son 3 senedir de otomotiv sanayi ile tekstil sanayi önde gelen sektörler arasındadır. Bunun yanında makina imalat, alüminyum metal sanayi, geri 150 dönüşüm, ağaç sanayi ve gıda sanayide oldukça gelişmiştir. İstihdam da bu paralelde 6,000 kişiyi geçmiştir. OSB’de 2011 yılında 30 Milyon USD dolayında ihracat gerçekleştirilmiştir. Bölgede elektrik tüketimi yaklaşık 100 milyon kw/saat/yıl, doğalgaz tüketimi ise 60 milyon m³/yıl’dır Kütahya 2. Organize Sanayi Bölgesi 2006 yılında faaliyete başlayan Kütahya 2. Organize Sanayi Bölgesinde henüz 5 firma faaliyette bulunmaktadır. İstihdam ise 245 kişi düzeyindedir. Kütahya -Eskişehir karayolu üzerinde il merkezine yaklaşık 5,5 km mesafede olup büyüklüğü 349 hektardır. OSB içinden demiryolu geçmekte ve Türkiye’nin tüm bölgelerine raylı sistemle taşımacılığa olanak sağlamaktadır. OSB’nin Kütahya-Eskişehir anayolu üzerinde bulunması, karayolu ile diğer illere ulaşım kolaylığı sağlamaktadır. Gediz Organize Sanayi Bölgesi 2005 yılında faaliyete geçen Gediz Organize sanayi Bölgesi 120 hektar alana sahiptir. 15 firmanın faaliyette bulunduğu bölgede 750 kişi istihdam edilmektedir. Bölgede 2 tesis inşaat, 8 tesis ise proje aşamasındadır. Gediz OSB’nin alt yapısı tamamen bitmiş ve girişimcilerin kullanımına açık durumdadır. Tavşanlı (Kütahya) Organize Sanayi Bölgesi 2001 yılında faaliyete geçen Tavşanlı Organize Sanayi Bölgesi 123 hektarlık alana sahiptir. 3 firmanın faaliyette bulunduğu bölgede, 9 tesis inşaat, 6 tesis ise proje aşamasındadır. Faaliyete geçen tesis sayısı az olmakla birlikte bu tesislerde 1280 kişi istahdam edilmektedir. Tavşanlı İlçesi merkezine yaklaşık 15 Km’dir. OSB yaklaşık 123 hektarlık bir alana sahiptir. Organize sanayi bölgesine ulaşım karayolu ile yapılmaktadır. Kütahya-Tavşanlı kara yolunun 26. km’sindedir. Kütahya Tavşanlı karayolu 45 km olup, OSB alanı Tavşanlı’nın doğusunda ve Kütahya yönündedir. Organize Sanayi Bölgelerinde Faaliyet Gösteren Firmalar Sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların yüzde 17.7’si organize sanayi bölgelerinde kurulu bulunmaktadır. 151 Tablo 93: OSB’lerde Faaliyette Bulunan Firmaların Dağılımı (2013) Sektörü Gıda Firma Sayısı 11 Seramik, Porselen, Cam 10 Otomotiv 10 Tekstil, Konfeksiyon 9 Makine İmalat 6 Mobilya, Doğrama 5 Maden, Toprak 5 Plastik, Kauçuk 5 Yapı Sanayi 5 Kimya 5 Orman Ürünleri 3 Mermer 3 Çini 3 Ambalaj, Kağıt 1 Demir, Alüminyum Doğrama 1 Yem 1 TOPLAM 83 Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı, www.kütahyasanayi.net 4.3.2. Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Benzer iş kollarında çalışan ve birbirini tamamlayıcı üretim yapan işletmelerin aynı site içinde toplanmasıyla, verimliliğin ve kâr artışının sağlanması, ihtiyaçların daha ekonomik karşılanmasını ve küçük sanayicilerin, ortak hareket etme, çevresel faktörlerin maliyetini paylaşma gibi katılımcı yönetim biçiminin geliştirilmesini amaçlayan küçük sanayi siteleri bölge ekonomisinin gelişimi açısından önemli bir uygulama aracıdır. Ağırlıklı olarak yapı kooperatifleri vasıtasıyla uygulamaya konulan küçük sanayi siteleri, daha çok tamirat ve imalatla uğraşan küçük işletmelerin yer aldığı, altyapı hizmetleri ile idare binası, çırak okulu, satış dükkanı gibi sosyal kurumlarla donatılmış işyeri topluluklarıdır. Kütahya’da 2012 yılı sonu itibariyle T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından kredi desteği ile tamamlanan küçük sanayi sitesi sayısı 8 olup toplam işyeri sayısı 817’dir. Kütahya, Türkiye genelindeki küçük sanayi sitesi sayısının %1.8’ini oluştururken, işyeri sayısının %0.9’unu teşkil etmektedir. 152 Tablo 94: Kütahya’da Bulunan Küçük Sanayi Siteleri * (2012) Küçük Sanayi Sitesi Sayısı (Adet) Kütahya Toplam İş Yeri Sayısı (Adet) 8 817 Türkiye Geneli 448 93,104 Kütahya/Türkiye (%) 1.8 0.9 (*): T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından kredi desteği ile tamamlanan küçük sanayi sitelerini içermektedir. Kaynak: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü. Kütahya, küçük sanayi sitesi sayısı açısından iller arası sıralamada 16’ıncı sırada yer alırken, işyeri sayısının büyüklüğü açısından 44’üncü sırada yer almaktadır. 4.4. Enerji Her türlü ekonomik faaliyetin temel girdisi olan enerjinin kullanım alanının, günümüzde sürekli olarak gelişen teknolojiye bağlı olarak hızlı bir şekilde artması sonucu enerji ve buna bağlı olarak elektrik enerjisi, sosyal hayatın da kaçınılmaz bir unsuru haline gelmiştir. Enerji, bir ülkenin üretimdeki rekabet gücünü etkileyen önemli unsurlardan birini oluşturmakta olup, sürdürülebilir büyümenin sağlanması için enerjinin yeterli, zamanında, kaliteli, ekonomik, güvenilir ve temiz olarak sunumu büyük önem taşımaktadır. Fosil yakıt kaynaklarının hızla tükendiği gerçeğinden hareketle, ülkeler enerji yatırımlarına önem vermekte ve sahip olduğu kaynakları (su, güneş, rüzgâr, termik vs) etkin ve verimli kullanarak enerji ihtiyacını karşılamaya yönelik faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Dünya elektrik enerjisi üretiminin %40'ı kömürden, %20'si doğal gazdan, %7'si petrolden, %15'i nükleer enerjiden, %16'sı hidrolik enerjiden ve %2'si de diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından (rüzgâr, jeotermal, güneş vb.) karşılanmaktadır. Birçok ülke artan enerji talebine, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımıyla cevap vermeye çalışmaktadır. Fosil kaynaklar bakımından fakir olan Türkiye, enerji açısından neredeyse %70 oranında dışa bağımlı durumdadır. Oysa ülkemiz yenilenebilir enerji kaynakları bakımından oldukça güçlü bir potansiyele sahiptir. Güneş, biyokütle, rüzgâr ve jeotermal enerji kaynakları açısından, yurdumuzun farklı kesimlerinde enerji türlerine uygun enerji sistemleri kurulması olanaklıdır. 153 4.4.1. Fosil Enerji Kaynakları Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup, aynı zamanda Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeşit madene sahip olan Kütahya’da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüş ve linyittir. Türkiye’nin, Dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1,681,474,000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya’da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde halen işletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye’de işletilen tek gümüş yatağı Kütahya ili Gümüşköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup, bu durum ildeki sanayinin gelişiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya’daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup, Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Seyitömer ve Tunçbilek’te bulunan termik santrallerin kurulu kapasitesi 965 MW’dir. Jeotermal kaynaklar açısından da zengin olan Kütahya İlinde, bu kaynaklardan konut ısıtılması ve termal turizmde faydalanılmaktadır. Devlet eliyle yapılan linyit işletmeciliği ilk defa 16.02.1938 tarihinde Etibank’a bağlı olarak Değirmisaz İşletmesinin kurulmasıyla başlamıştır. Daha sonra 18.05.1939 tarihinde Tunçbilek ve 23.09.1939 tarihinde Soma İşletmeleri (Yunus Nadi Şirketi’nden devir alınarak) faaliyete geçmiştir. Bu üç işletme 01.01.1940 tarihinde birleştirilerek Etibank’a bağlı “Mahdut Mesuliyetli Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi”(GLİ) kurulmuş ve 15.09.1957 tarihinden itibaren 6974 sayılı Kanunla kurulan “Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Kurumu” içinde yer almıştır. Kütahya İli hudutları içinde bulunan Seyitömer linyit havzası ise 01.06.1960 tarihinde bir üretim bölgesi olarak işletmeye açılmıştır. Değirmisaz Linyit İşletmesi 1966 yılında rezervi tükenerek kapatılmış; Seyitömer Bölgesi de 1990 yılında kurulan “Seyitömer Linyitleri İşletmesi (SLİ) Müessesesine devredilmiştir. Daha sonra 1995 yılında TKİ bünyesindeki tüm Müesseseler Bölge Müdürlüğü statüsüne, 30.04.2002 tarihinden itibaren de İşletme Müdürlüğü statüsüne geçmiştir. (Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Kütahya ilinde tespit edilmiş linyit rezervleri ve kullanım durumu aşağıdaki tabloda verilmiştir. 154 Tablo 95: Enerji Hammaddeleri- Linyit Durumu Saha Adı GedizSazköyGöklerAyçatı Seyitömer Görünür Rezerv (,1000 Ton) Muhtemel Mümkün Toplam İşletilebilir Petrol Eşdeğeri (1,000 ton) 145 12,300 11,500 23,945 - 12,451 198,666 - - 198,666 - 37,747 Tunçbilek Açık İşl. 52,876 46,882 - 99,758 39,657 20,161 Tunçbilek Kapalı İşl 94,174 - - 94,174 84,756 25,022 Tunçbilek Ömerler 15,800 - - 15,800 11,850 3,345 Tunçbilek 108,000 108,000 81,000 22,864 Derin Tavşanlı1,700 1,700 Alabarda Simav100 100 Dağardı EmetCavgalar zuhuru AltıntaşUysu EmetDeğirmisaz TOPLAM 469,658 59,282 13,200 542,140 217,263 121,590 Kaynak: GLİ Müessese Müdürlüğü, Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanım Yeri Teshin Teshin Santral Teshin Santral Sanayi Teshin Santral Sanayi Teshin Santral Sanayi Teshin Sanayi İşletme Şekli Kapalı Açık Kapalı Açık Açık Kapalı Yeraltı işletme sahalarında 2005 yılı başı itibariyle 173,110,000 ton işletilebilir rezerv bulunmaktadır. Yeraltı işletme sahaları konumları itibariyle 6 bölümde değerlendirilmekte olup, aşağıdaki gibidir: Tunçbilek Yeraltı İşletmesi, Ömerler Yeraltı İşletmesi, İğdekuzu Yeraltı İşletmesi Büyükdüz Yeraltı İşletmesi, 42 Pano Yeraltı İşletmesi, Derin Sahalar. 155 Tablo 96: Yeraltı İşletmeleri İşletilebilir Rezerv Miktarları Bölüm Ömerler Tunçbilek (İdame) Tunçbilek (42 pano) Büyükdüz İğdekuzu Derin Sahalar TOPLAM İşletilebilir Rezerv 64,083,000 346,000 6,000,000 6,000,000 8,250,000, 87,750,000 173,110,000 Ortalama Kül (%) 45.40 44.36 59.45 41.27 54.55 43.34 45.23 Alt Isıl değeri (kcal/kg) 2,888 3,047 1,963 3,413 2,445 2,791 2,848 Kaynak: GLİ Müessese Müdürlüğü, Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kütahya ilinde 2 adet termik santral bulunmaktadır: 1. Seyitömer Termik Santralı, 2. Tunçbilek Termik Santralı. Kütahya’nın 28 km kuzey batısında, Seyitömer bölgesinde 1973 yılında elektrik enerjisi üretimi faaliyetine başlayan santral 1989 yılında 600 MW kurulu güce ulaşmıştır. Elektrik üretimi için Seyitömer bölgesinden istihsal edilen linyit kömürü kullanılmaktadır. 1 kWh elektrik için yaklaşık 1.5 kg kömür tüketmektedir. Tablo 97: 2012 Yılında Termik Santrallerde Üretilen Enerji Miktarı Santralin adı Kurulu Kapasite Üretim Kapasitesi KWh) 2012 Yılı Üretimi (KWh) Seyitömer Termik Santralı 600 MW 5,256,000,000 3,383,930,000 Tunçbilek Termik Santralı 365 MW 3,197,400,000 1,547,224,200 965 8,453,400,000 4,931,154,200 Toplam Kaynak: İl Özel İdaresi Brifingi İl sınırları içindeki bitümlü şist rezervi ve analiz değerleri tabloda verilmiştir. Tablo 98: Enerji Hammaddeleri-Bitümlü Şist Durumu Rezerv (1,000 ton) Analiz Sonuçları Saha Adı Seyitömer Görünür Muhtemel İşletilebilir Toplam Ortalama Bitüm %’si 83,320 83,850 63,292 122,170 7 Ortalama Alt Isıl Değeri (kcal/kg) 860 Taşkömürü Eşdeğeri (1,000 ton) İşletme 17,224 Açık Şekli Kaynak: Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 156 4.4.2. Yenilenebilir Enerji Kaynakları16 4.4.2.1. Hidrolik Enerji Genel olarak Türkiye’de ve özelde TR33 bölgesinin enerji ihtiyacının karşılanmasında, hidrolik kaynakların önemi oldukça büyüktür. Bölge hidrolik kaynaklar açısından analiz edildiğinde, özellikle Manisa ve Kütahya illerinde potansiyel kaynakların daha fazla olduğu görülmektedir. Bu durum gerek kurulu güç açısından gerekse inşa halindeki yatırımlardan anlaşılmaktadır. Hidrolik kaynaklar açısından en zayıf ilin Uşak olduğu söylenebilmektedir. TR33 Bölgesi genelinde, işletmede bulunan tek HES projesi Kütahya/Eğer HES yatırımı, 1,92 MW kapasiteyle üretim yapar durumdadır. Ayrıca, Afyon ve Manisa’da devam eden HES projeleri bulunmaktadır. Uşak ilinde ise herhangi bir HES projesi bulunmamaktadır. Kütahya ili sınırları içerisindeki mevcut ve devam eden HES projeleri aşağıda verilmektedir (Zafer Kalkınma Ajansı, 2012). Tablo 99: Kütahya İli Sınırları İçerisinde Lisans İzni Verilen HES Projeleri ve Üretim Durumları Şirket Adı Eğer Elektrik Üretim Ltd. Şti. Ünsa Enerji Üner Enerji AŞ Tesis Yeri Kütahya İli, Eğer HES Projesi Kütahya İli, Kayaboğazı Barajı ve HES Kütahya İli, Haymeana I-II Lisans Tarihi Kurulu Güç (MW) İnşa Halindeki Kapasite İşletmedeki Kapasite 01.15.2009 1.92 - 1.92 06.04.2009 1.20 1.20 0 12.15.2009 11.05 11.05 0 Kaynak: EPDK’nın Elektrik Piyasası Üretim Lisansları veri tabanından derlenmiştir. Kütahya’nın Susurluk Havzasında nehir üzerine kurulu olan Kayaköy Regülatörü ve Hidroelektrik Santralinin kurulu gücü hakkında istatistiklerde bazı uyumsuzluklar söz konusu ise de (2,560 MW ve 3,84 MW arasında), santralin üretim işletme kapasitesi 12,000,000 kWh, yıllık ortalama enerji üretimi ise 12 GWh’dir. Eğer Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından tesis edilen ve Kütahya İli, Tavşanlı İlçesi, Orhaneli (Kocasu) Çayı üzerinde bulunan hidroelektrik santrali, 1,92 MW güç ile yılda 5,59 GWh enerji üretebilmektedir. 16 Bu bölümün hazırlanmasında, büyük ölçüde “TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012” başlıklı çalışmadan yararlanılmıştır. 157 Kütahya ilinde, HES’e konu olabileceği düşünülen akarsu kaynaklarından; Kirmasti, Kocasu (Adırnaz), Kocaçay ve Simav’ın suları Marmara Denizine, Felent ve Porsuk çayının suları Sakarya nehri vasıtasıyla Karadenize, Gediz çayı ise Ege Denizine dökülmektedir. 4.4.2.2. Biyokütle Enerjisi Biyokütle, 100 yıllık periyotdan daha kısa sürede yenilenebilen, biyolojik kökenli, fosil olmayan organik madde kitlesidir. Ana bileşenleri karbohidrat bileşikleri olan bitkisel ve hayvansal kökenli tüm organik maddeler biyokütle enerji kaynağı, bu kaynaklardan elde edilen enerji ise biyokütle enerjisi olarak tanımlanır. Biyokütle ve diğer organik atıklar; elektrik ve ısı enerjisi üretimi, taşıt araçları için sıvı ya da gaz yakıt üretimi ve yan ürün olarak çeşitli kimyasal madde eldesi özellikleri nedeni ile hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde büyük ölçüde kullanılmaktadır. Biyokütle enerjisi üretimi için kullanılabilecek başlıca kaynaklar, tarımsal ve hayvansal atıklar, organik içerikli evsel, kentsel ve endüstriyel atık/atıksular, biyolojik arıtma çamurları, enerji bitkileri, klasik ormanlar, enerji ormanları, sucul ekosistemlerde yetişen alg ve yosun gibi canlılardır. Özellikle endüstriyel dönüşüm için gerekli olan yüksek miktarlarda elde edilebilmeleri ve istendiğinde yakıt değerleri için enerji çiftliklerinde yetiştirilebilmeleri nedeniyle enerji bitkileri ve enerji ormanları diğerlerine göre tercih edilmektedir. Biyoenerji dört farklı biyoyakıt olarak elde edilebilmektedir. Bunlar Biyogaz, Biyodizel, Biyoetanol ve Gazlaştırmadır. TR33 Bölgesinde Faaliyet Gösteren EPDK Lisanslı 2 BES Firması bulunmaktadır. Bunlardan birisi Afyonkarahisar ili Merkez ilçede, diğeri ise Manisa’nın kula ilçesindedir. 1.2 ve 1.54 Mwe kurulu kapasitelere sahip işletmelerden, Afyonkarahisar’da bulunan firma işletmeye geçmiş olup, 1.2 Mwe kapasite ile çalışmaktadır. Diğer firma ise inşaat halindedir. Kütahya’da ise, Kütahya İli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve İşletme Birliği bulunmaktadır. Tarımsal ve tarım sınai ürün artıkları biyokütle potansiyeli hesaplamasında oluşturulan birinci senaryoya göre Emirdağ ilçesi birinci derece stratejik alt bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Kütahya Merkez ve Uşak Merkez ilçeleri ikinci derece stratejik alt bölgeler iken Sandıklı, Dinar, Simav, Afyonkarahisar Merkez, Salihli, Eşme, Banaz ve Akhisar ilçeleri üçüncü derece stratejik alt bölgeleri oluşturmaktadır. 158 Zafer Kalkınma Ajansı tarafından yapılan çalışmalar doğrultusunda (belli varsayımlar altında), Kütahya ilindeki bitkisel atıklara dayalı olarak biyokütle potansiyeli iki farklı senaryoya göre hesaplanmıştır. Bu senaryolar, aşağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo 100: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli (Senaryo 1) (EJ)* İlçe Adı Kütahya Merkez Emet Çavdarhisar Aslanapa Simav Gediz Tavşanlı Hisarcık Domaniç Dumlupınar Altıntaş Şaphane Pazarlar Kütahya Toplamı TR33 Bölgesi Toplamı Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli 295,033,682 73,165,095 71,614,736 68,885,881 182,748,475 155,134,196 147,799,000 39,235,679 35,690,870 32,388,843 100,894,008 19,651,857 11,566,878 1,233,809,200 5,280,849,363 Kaynak: TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı *EJ: Egzajoule Farklı varsayımlar kullanılarak hesaplanan 2. senaryoya göre de; Kütahya ilinin bitkisel kaynaklı biyokütle enerji potansiyeli aşağıdaki tablodaki gibidir. Tablo 101: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli (Senaryo 2) (EJ) İlçe Adı Emet Kütahya Merkez Aslanapa Şaphane Simav Çavdarhisar Tavşanlı Domaniç Hisarcık Altıntaş Dumlupınar Pazarlar Gediz Kütahya Toplam TR33 TOPLAM Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli 13,542,968 38,425,119 7,973,332 32,049,565 7,667,116 5,956,862 30,705,096 4,553,876 3,934,662 21,357,713 2,865,299 2,407,149 18,584,462 190,023,219 1,226,172,855 Kaynak: TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı 159 Seçili ürünlerden elde edilebilecek toplam EJ miktarına göre, stratejik alt bölgeler oluşturulmuştur. Kütahya için stratejik alt bölgeler; ayçiçeği için Şaphane, buğday için Kütahya Merkez, çavdar için Şaphane’dir. Tarla bitkileri açısından; Kütahya ili, TR33 Bölgesinin biyokütle potansşiyelinden, birinci senaryoya göre %23.4 ve ikinci senaryoya göre de %15.5 oranında pay almaktadır. İl genelinde hayvancılığa bağlı olarak elde edilebilecek biyogaz potansiyeli de aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Tablo 102: Kütahya’da Hayvancılıktan Elde Edilebilecek Toplam Biyogaz Potansiyeli İlçe Adı Gediz Hayvancılıktan Elde Edilebilecek Toplam Biyogaz (m³) 2,885,102 Altıntaş 2,642,150 Kütahya Merkez 6,109,310 Aslanapa 1,780,320 Emet 1,677,514 Tavşanlı 5,688,828 Simav 5,566,160 Domaniç 1,304,728 Çavdarhisar 1,132,360 Hisarcık 770,240 Pazarlar 495,620 Şaphane 465,360 Dumlupınar 430,104 Kütahya Toplam TR33 TOPLAM 30,947,796 225,054,198 Kaynak: TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı Büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvanlarının toplamından elde edilebilecek olan biyogaz potansiyeli hesaplamasına göre, Kütahya ili ilçeleri, Kütahya ili, TR33 Bölgesinden %13.8 oranında pay almaktadır. Biyokütle enerjisi üretiminde kullanılabilecek kentsel atıklar açısından da Kütahya ilinin TR33 Bölgesinden aldığı pay %25.7’dir. 160 Tablo 103: 2010 Yılı Kütahya İli İlçeleri Yıllık Atık Miktarı İlçe Adı Toplam Yıllık Atık Miktarı (kg/yıl) Kütahya Merkez 155,138,190 Altıntaş 7,429,321 Hisarcık 7,277,190 Tavşanlı 42,836,288 Simav 24,567,339 Gediz 23,485,943 Pazarlar 2,786,758 Emet 19,483,180 Dumlupınar 2,190,000 Çavdarhisar 2,017,353 Şaphane 1,855,600 Domaniç 1,580,200 Aslanapa 1,519,000 Kütahya Toplam 292,166,362 TR33 Toplam 1,135,339,551 Kaynak: (TÜİK, 2012), Zafer Kalkınma Ajansı TR33 Bölgesi kentsel atıkların oluşturduğu biyokütle potansiyelinin hesaplanmasında bölgede yer alan 53 ilçeye ait toplam atık verileri tematik harita oluşturularak stratejik alt bölgelere ayrılmıştır. Kütahya Merkez ve Manisa Merkez ilçeleri birinci derece stratejik alt bölgeleri oluşturmaktadır. Orman biyokütlesi açısından da Kütahya ili oldukça önemli bir konuma sahiptir. TR33 Bölgesi kapsamında, orman varlığı ve artıklarına bağlı olarak toplam üretilebilecek biyokütle enerjisi içerisinde Kütahya ilinin payı %53 gibi çok önemli bir orandadır. Tablo 104: Kütahya İli Orman İşletme Müdürlükleri Bazında Orman Biyokütlesi Potansiyeli Orman İşletme Müdürlükleri Yıllık Ortalama Elde Edilebilir Yakacak Odun, Üretim Artığı ve Süceyrat Toplamı (STER) Elde Edilebilir Enerji (EJ) Kütahya OİM 73,250 5,271,386 Tavşanlı OİM 58,366 4,200,262 Emet OİM 36,031 2,592,928 Simav OİM 30,555 2,198,848 Domaniç OİM 17,531 1,261,615 Gediz OİM 16,939 1,219,012 Kütahya Toplamı 232,672 16,744,051 TR33 Toplamı 438,177 31,533,284 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012 161 EPDK (2012) verilerine göre lisanslı biyokütle ve BES (Biyogaz Enerji Santrali) tesisleri olmak üzere Türkiye’de toplam 41 adet işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin inşa halindeki kapasite toplamı 61,528 MWe olup işletmedeki kapasite toplamları ise 108,467 MWe’dir. Türkiye’deki toplam 41 biyokütle ve BES işletmesinin ikisi TR33 bölgesinde yer almaktadır (Afyon ve Manisa). TR33 Bölgesinde yer alan bir diğer biyoenerji yatırımı Afyon’da devam etmektedir. Ayrıca Bölgede yer alan il ve ilçe belediyelerinin oluşturmuş oldukları katı atık birliklerinin atıklardan enerji üretimi sağlayacak tesis kurulumu çalışmalarına devam etmektedirler. 4.4.2.3. Rüzgâr Enerjisi Türkiye, rüzgâr enerjisi santrallerinin en hızlı büyüdüğü ülkeler sıralamasında dünya birincisidir ve bu alandaki potansiyelin şimdiye kadar yalnızca %15’i kullanılmıştır. Toplam teknik rüzgâr potansiyeli yaklaşık olarak 131,756 MW değerindedir. Hızla büyüyen ülke ekonomisine paralel olarak, Türkiye’nin enerji talebi de yılda ortalama %9 oranında artış göstermektedir. 2005 yılında “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun”un çıkarılmasıyla rüzgâr enerjisi yatırımları hız kazanmış ve 1 yıl içinde kurulu güç değeri %400 artış göstermiştir. Ayrıca 2007 yılında açılan rüzgâr enerjisi lisans başvurularının ardından kurulu güçte 300 MW’lık bir artışla %200 büyüme kaydedilmiştir. 2010 yılında Türkiye’de 528 MW yeni kurulum ile rüzgâr enerjisi kurulu gücü 1,329 MW mertebelerine ulaşmış ve büyüme oranı ise %60 olarak hesaplanmıştır. Ekonomik bir RES (Rüzgar Enerjisi Santrali) yatırımı için santral kurulması planlanan yerde yıllık ortalama rüzgar hızının 7 m/s veya üzerinde ve kapasite faktörünün de %35 veya üzerinde olması gerekmektedir. Buna ek olarak rüzgar türbini teknolojisinde gerçekleşebilecek gelişmeler sayesinde daha önceden elektrik enerjisi üretilemeyen, yıllık ortalama rüzgar hızının 7 m/s ve kapasite faktörünün %35’in altında kalan orta sınıf rüzgar enerjisi potansiyeline sahip bölgelerin de ileride RES yatırımları açısından daha verimli hale gelebileceği düşünülmektedir. TR33 Bölgesi için Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan REPA (Rüzgar Enerjisi Potansiye Atlası)’lar incelendiğinde bölgenin rüzgar enerjisi potansiyel görünümü aşağıdaki tablodaki gibidir. Bölgedeki iller, potansiyel büyüklüğü sırasına göre Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’tır. 162 Tablo 105: TR33 Bölgesi Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli İller Manisa Afyonkarahisar Kütahya Uşak Toplam Toplam Alan Toplam Kurulabilecek Güç (Km²) Kapasitesi (MW) 1,060 5,302.32 172.05 860.24 38.03 190.16 1.85 9.28 1,271.93 6,362.00 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü 6,362 MW rüzgar enerjisi potansiyeline sahip TR33 Bölgesi’nde 344.43 MW işletmede, 472 MW inşa halinde toplam 816.43 MW RES yatırımı mevcuttur. Bölgede yer alan, işletmede ve inşa halinde olan RES’ler arasında Kütahya iline yönelik herhangi bir yatırım bulunmamaktadır. Harita 10: Kütahya İli Rüzgâr Kaynak Bilgileri Haritası (Rüzgâr Hız Dağılımı 50 metre) Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Kütahya ilinde rüzgar hızının 7m/s’nin üzerinde yer aldığı bölgeler Gediz ve Simav ilçelerinin doğu kesimleridir. Bu bölgelerde kapasite faktörü ise %30-35 arasındadır. Aşağıdaki haritada görünen gri renkli alanlara ise rüzgar santrali kurulamayacağı kabul edilmiştir. 163 Harita 11: Rüzgâr Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar Haritası Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü’nün çalışmalarına göre Kütahya ili için toplam 38,03 km²’lik alanda 190,16 MW kurulabilecek güç kapasitesi hesaplanmıştır. Tablo 106: Kütahya İline Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi 50 m’de Rüzgâr Gücü (W/m²) 50 m’de Rüzgâr Hızı (m/s) Toplam Alan (km²) Toplam Kurulu Güç (MW) 300 –400 6.8 –7.5 38.03 190.16 400 –500 7.5 –8.1 0.00 0.00 500 –600 8.1 –8.6 0.00 0.00 600 –800 8.6 -9.5 0.00 0.00 > 800 > 9.5 0.00 0.00 38.03 190.16 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) TR33 Bölgesinde yer alan Afyonkarahisar Merkez, Çay, Çobanlar, Dinar, Sandıklı, Gediz, Simav, Banaz, Akhisar, Kırkağaç, Manisa Merkez, Soma ve Turgutlu ilçeleri rüzgar enerjisi potansiyeline sahip stratejik alt bölgeler olarak tespit edilmiştir. 164 4.4.2.4. Güneş Enerjisi Türkiye güneş enerjisi üretimi açısından coğrafik olarak avantajlı bir konuma sahiptir ve en verimli bölgeler güneye en yakın olan bölgelerdir. Güneş enerjisi yatırımına uygunluk açısından, alanın yeryüzündeki konumu, iklim özellikleri ve alanın konumsal özellikleri dikkate alınması gereken kriterlerdir. Türkiye’nin ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2,741 saattir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na göre, Türkiye’de güneş enerjisi kullanarak güç üretme potansiyeli yıllık 380 milyar kWh değerindedir. Bu değer ülkede üretilen toplam gücün yaklaşık iki katıdır. Türkiye’nin toplam güneş enerjisi potansiyeli yıllık tahmini 35 Mtoe değerindedir. Güneş enerjisi üretiminin 2020 yılında 1,119 Ktoe değerlerine ulaşması beklenmektedir. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından açıklanan Kütahya ili güneş enerjisi potansiyel atlasından da görüldüğü gibi, Kütahya’nın güney bölgesi güneş enerjisi radyasyon değerleri açısından güneş enerjisi üretimine uygun alanlar olarak belirlenmiştir. Harita 12: Kütahya Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Aşağıdaki grafiklerde, Kütahya ili güneşlenme süreleri, PV (photovoltaics) tipine göre uygun alanlar ve üretilebilecek enerji miktarları gösterilmiştir. 165 Grafik 20: Kütahya İli Güneşlenme Süreleri (Saat) Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Grafik 21: Kütahya’da PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji (KWh-Yıl) Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Kütahya ili 1,513 kWh/m² olan güneş enerjisi toplam radyasyon değeri ile Türkiye ortalaması ve bölge ortalamasına çok yakın olmakla birlikte, bu değerin altındadır. TR33 Bölgesi açısından değerlendirildiğinde ise, Bölge illeri arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Dumlupınar ve Altıntaş ilçeleri hem bölge değerleri hem Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmektedir. 166 Aşağıdaki tablolar, Kütahya ili ve ilçeleri güneş enerji potansiyelini, Kütahya ilinin toplam radyasyon değerlerini göstermektedir. Tablo 107: TR33 Bölgesi Güneş Enerji Potansiyeli 4.17 Güneşlenme Süresi (Saat/yıl) 2,766 Güneşlenme Süresi (Saat/gün) 7.58 1,543 4.23 2,727 7.47 Afyonkarahisar 1,584 4.34 2,708 7.42 Uşak 1,566 4.29 2,793 7.65 Kütahya 1,513 4.14 2,560 7.01 Manisa 1,508 4.13 2,845 7.79 Toplam Radyasyon Değeri (kWh/m²-yıl) Toplam Radyasyon Değeri (kWh/m²-gün) Türkiye 1,521 TR33 Bölgesi Bölge Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012 Tablo 108: Kütahya ili ve İlçeleri Güneş Enerji Potansiyeli Bölge Toplam Radyasyon Değeri (kWh/m²-yıl) Toplam Radyasyon Değeri (kWh/m²-gün) Güneşlenme Süresi (Saat/yıl) Güneşlenme Süresi (Saat/gün) 1,521 1,543 1,513 1,544 1,523 1,519 1,516 1,513 1,509 1,502 1,494 1,488 1,487 1,486 1,375 1,363 4.17 4.23 4.14 4.23 4.17 4.16 4.15 4.15 4.13 4.12 4.09 4.08 4.08 4.07 3.77 3.73 2,766 2,727 2,560 2,634 2,586 2,721 2,678 2,667 2,583 2,572 2,338 2,611 2,655 2,670 2,589 2,533 7.58 7.47 7.01 7.22 7.08 7.45 7.34 7.31 7.08 7.05 6.41 7.15 7.27 7.32 7.09 6.94 Türkiye TR 33 Bölgesi Kütahya Dumlupınar Altıntaş Pazarlar Şaphane Gediz Aslanapa Çavdarhisar Merkez Emet Hisarcık Simav Tavşanlı Domaniç Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012 4.4.2.5. Jeotermal Enerji Türkiye, dünyada jeotermal kaynaklar bakımından 5. ve bu kaynakların kullanımı bakımından 7. sırada olan bir ülkedir. Türkiye jeotermal ısı potansiyeli 31,500 MWt’tır. Ülkenin jeotermal kaynaklarının 2/3’ü Ege Bölgesi’nde bulunmaktadır. Türkiye’nin toplam jeotermal enerji potansiyelinin 1,500 MW’si elektrik üretimine elverişlidir. Jeotermal elektrik enerjisi 167 potansiyelinin 600 MW’si kullanıma hazırdır. Jeotermal potansiyelimizin tümünün 2023 yılına kadar kullanılmaya başlanması hedeflenmektedir. 2012 yılı verilerine göre, jeotermal enerji santrali için EPDK’dan lisans almış 15 firma bulunmaktadır. Bu firmalardan şu anda üretime başlamış olanlar mevcuttur ve işletmedeki jeotermal enerji santrallerinin toplam kurulu gücü 114 MWe civarındadır. Halen inşaat aşamasında olan tesislerin kurulu gücü 314,77 MWe, alınan bütün lisanslara göre hedeflenen toplam kurulu güç ise 428,97 MWe’tır. Genel olarak ülkemizdeki toplam kullanım miktarı da 2,084 MWt ile 36,885,9 TJ/yıl'dır. Türkiye’nin sahip olduğu yaygın jeotermal kaynaklar, konut ve bölgesel ısıtmada, sera ısıtmada ve özellikle sağlık turizmine yönelik olarak ısıl merkezlerde (kaplıca, spa vb.) kullanılmaktadır. Ülkemizde 260’a yakın ısıl merkez bulunmaktadır. Jeotermal su, her yıl yaklaşık olarak 4 milyon yerli ve 10,000 yabancı turist tarafından ısıl turizm ve tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde yaklaşık olarak 85,000 konut eşdeğeri bina, 2,585,000 m² sera 325 SPA tesisi jeotermal enerjiyle ısınmaktadır. Türkiye’de 2011 sonu itibarıyla mevcut yedi jeotermal elektrik santralinin toplam kurulu gücü 114 MW’dır (TMMO, 2012, Zafer Kalkınma Ajansı). Tablo 109: Devrede Olan Jeotermal Elektrik Üretim Santralleri Yer Kurulu Güç (MWe) İşletmeye Alınış Yılı 15.00 1984 Aydın-Salavatlı (Dora-1) 7.95 2006 Aydın-Salavatlı (Dora-2) 9.50 2010 Aydın Germencik 47.40 2009 Denizli-Kızıldere 6.85 2008 Çanakkale-Tuzla 7.50 2010 Aydın-Germencik 20.00 2011 Denizli-Kızıldere-Sarayköy Kaynak: (TMMO, 2012) Afyon, Kütahya, Manisa ve Uşak illerini kapsayan TR33 bölgesindeki jeotermal sahaların araştırılması 1970’li yıllardan itibaren MTA tarafından başlatılmış olup, bu araştırmalar günümüze kadar devam etmektedir. Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde jeotermal potansiyelin yüksek olduğu görülmüştür. Kütahya’da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, GedizAbide, Muratdağı, Yoncalı, Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane olmak üzere 8; Manisa’da 9, Afyonkarahisar ve Uşak’ta ise 5’er jeotermal saha bulunmaktadır. 168 Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. Kütahya’daki mevcut jeotermal alanlar Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide, Muratdağı, Yoncalı, Emet, Yeniceköy, Dereli, Göbel, Ilıca (Harlek) Hisarcık ve Şaphane’dir. Kütahya’daki jeotermal kaynakların olası potansiyeli 355 MWt’tır. Tablo 110: Kütahya İli Jeotermal Kaynakların Olası Jeotermal Potansiyelleri Jeotermal Alanın Adı Simav-EynalÇitgöl- Naşa Gediz-AbideŞaphane Yoncalı-Geven Emet Hisarcık Muratdağı- YeniceköyDereli-Göbel- Harlek Toplam Potansiyel Yüzey Alanı (km²) 10 5 3 3 2 - Kuyu-Kaynak Ölçülen Sıcaklık (0C) 162 110 55 49 51 < 35 Kullanım Sıcaklığı (0C) 100 80 43 45 45 Rezervuar Kalınlığı (km) 0.5 0.4 0.3 0.3 0.3 Olası Potansiyel (MWt) 264 73 6 7 5 Değerlendirmeye Alınamadı. 355 Kaynak: İl Özel İdaresi Kütahya İl Brifingi, Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012, Batı Anadolu’nun Olası Jeotermal Potansiyelinin Belirlenmesi, Servet Yılmazer, http://www.jmo.org.tr Kütahya’da, Simav ilçesinde 5,000 konuta eşdeğer konut jeotermal su ile ısıtılmakta, yine SimavEynal bölgesinde 310 dekar sera alanının ısıtılmasında jeotermal su kullanılmaktadır. Kütahya ilindeki önemli jeotermal alanlara bakıldığında; en yüksek jeotermal potansiyele sahip alanın 264 MWt ile Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa jeotermal sahası olduğu görülmektedir. Eynal sahasında 55, Çitgöl ve Naşa sahasında toplam 34 kaynak saptanmıştır. Bölgede sıcak sularda kent ısıtmasında, balneolojide ve sera ısıtmasında yararlanılmaktadır. İlde, en yüksek ikinci jeotermal potansiyele sahip alan ise 73 MWt ile Gediz-Abide-Şaphane jeotermal sahasıdır TR33 bölgesinde işletmede olan jeotermal elektrik santrali bulunmamaktadır. TR33 bölgesinde, Manisa ve Kütahya illeri sınırları içerisinde bulunan, üretim lisansına sahip ve inşa halinde olan veya yatırım çalışmaları devam eden beş jeotermal elektrik santrali tesisi bulunmaktadır. Proje kapsamında yapılan saha araştırmaları neticesinde Manisa ilinin Alaşehir ilçesi, Caferbeyli Mevkii’nde bulunan inşa halindeki jeotermal elektrik santralinin su debisi (4.5 l/s) düşük olduğundan dolayı yapılan yatırımlara ara verilmiştir. 169 Tablo 111: TR33 Bölgesindeki İnşa Halindeki Jeotermal Elektrik Santralleri ve Kapasiteleri Lisans/Ruhsat Türü Şirket Adı Santral Enerji Üretimi Sanayi ve Ticaret A.Ş. Zorlu Jeotermal Elektrik Üretim A.Ş. Türkerler Jeotermal Enerji Tesis Yeri Manisa İli, Salihli İlçesi, Caferbeyli Mevkii Manisa İli, Alaşehir İlçesi, ErenköyOsmaniye- Cesneli Türkerler Alaşehir Jes/Manisa İli Sarıkız/Manisa İli, Alaşehir İlçesi, Sarıkız Mevkii Üretim Lisansı Üretim Lisansı Üretim Lisansı Türkerler Üretim Lisansı Jeotermal Enerji Arama ve Üretim Zorlu Enerji Arama Ruhsatı Kütahya-Simav Elektrik üretim A.Ş Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012 Kurulu Güç MWt İnşa Halindeki Kapasite MWt İşletmedeki Kapasite MWt 15 15 0 30 30 0 24 24 0 10 10 0 30 (Yatırım aşamasında) - - 4.5. Kamu Yatırım Harcamalarının Dağılımı Kamu yatırımları, bir yörenin altyapı eksiklerinin giderilmesinde en önemli faktörlerden birisidir. Kamu yatırımlarının Türkiye ve Kütahya için 2003-2012 yılları arasındaki gelişimi aşağıdaki tabloda verilmektedir. Burada Türkiye toplamı içesinde muhtelif illerin de olduğunu, yani sadece bir ili değil birden fazla ili kapsayan projelerin de olduğunu, dolayısıyla bu yatırımların hiçbir ile yazılmayarak ‘muhtelif iller’ başlığı altında toplandığını unutmamak gerekir. 2012 yılında Türkiye’de toplam kamu yatırımları 44.4 milyar TL iken, muhtelif iller kapsamındaki kamu yatırımları toplamı ise 21.6 milyar TL’dir. Tablo 112: Kamu Yatırım Tahsisleri (Cari Fiyatlarla, Bin TL) Yıllar Türkiye Kütahya Kütahya/Türkiye (%) 2003 16,009,223 44,486 0.28 2004 16,093,343 34,031 0.21 2005 19,899,447 43,178 0.22 2006 21,608,226 70,746 0.33 2007 21,513,108 96,858 0.45 2008 21,915,452 93,254 0.43 2009 27,458,727 0.35 2010 33,832,966 95,663 182,778 2011 36,400,287 206,562 0.57 2012 44,434,287 266,085 0.60 0.54 Kaynak: T.C. Kalkınma Bakanlığı Türkiye genelinde kamu yatırımları 2003 yılına göre cari fiyatlarla %178 oranında artarak, 2012 yılında 44.4 milyar TL’ye ulaşırken, Kütahya’ya yönelik kamu yatırımlarının ise yaklaşık %500 170 oranında artarak 2012 yılında 266.1 milyon TL olduğu görülmektedir. Kütahya ili, 2003 yılında toplam kamu yatırımlarından %0.28 gibi oldukça düşük düzeyde pay alırken, bu payını 2012 yılında %0.60’a çıkarmıştır. Muhtelif iller arasında yer alan yatırımlara da bakıldığında ise Kütahya’nın kamu yatırımlarından aldığı pay %1.16’ya çıkmaktadır. Türkiye ve Kütahya için 2012 yılı itibarıyla kamu harcamalarının sektörlere göre dağılımı da aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 113: 2012 Yılı Kamu Yatırım Harcamalarının Sektörel Dağılımı (Milyon TL) Sektör Adı Türkiye Milyon TL Kütahya Pay (%) Milyon TL Pay (%) Pay (%) Kütahya/Türkiye Tarım 5,852 13.2 21.3 8.0 0.36 Madencilik 1,208 2.7 52.9 19.9 4.38 İmalat Sanayi 538 1.2 20.5 7.7 3.81 3,733 8.4 48.9 18.4 1.31 13,878 31.2 6.0 2.3 0.04 294 0.7 0.0 0.00 Enerji Ulaştırma/Haberleşme Turizm Konut 480 1.1 45.0 16.9 9.38 Eğitim 6,491 14.6 47.8 18.0 0.74 Sağlık 2,162 4.9 9.2 3.5 0.43 Diğer 9,798 22.1 14.5 5.4 0.15 44,434 100.0 266.1 100.0 0.60 Toplam Kaynak: T.C. Kalkınma Bakanlığı Kamu yatırım harcamalarının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, 2012 yılında Türkiye genelinde en fazla yatırım ulaştırma/haberleşme sektörüne (%31.2) yapılırken, Kütahya’da %19.9 pay ile en fazla yatırım madencilik sektörüne yapılmıştır. Kütahya’da kamu yatırım harcamalarından görece önemli pay alan diğer sektörler, %18.4 ile enerji, %18 ile eğitim ve %16.9 ile konut sektörleridir. 2012 yılı programındaki harcamalardan önemli pay alan madencilik sektörüne ait yatırımlar MTA, Eti Maden İşletmeleri, Türkiye Kömür İşletmeleri ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı tarafından, enerji sektörüyle ilgili yatırımlar Elektrik İletim A.Ş. ve Elektrik Üretim A.Ş. tarafından, eğitim yatırımları Milli Eğitim Bakanlığı ve Dumlupınar Üniversitesi tarafından yapılmıştır. Muhtelif iller kapsamında olan ortak projeler ile birlikte Kütahya ilinin kamu harcamalarından aldığı miktar 704 milyon TL dolayındadır. 171 5. BÖLGENİN GELİŞMİŞLİK DURUMU 5.1. Kütahya İlinin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Durumu Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011) çalışmasına göre, 2011 yılı itibariyle Kütahya, iller arası sıralamada 0.0198 endeks değeri ile 38’inci sırada yer almaktadır. Kütahya bu endeks değeri ile Orta Gelişmişlik Grubu (Ortalamaya Yakın Düşük, 0.16 > Endeks Değeri> -0.24) içerisinde bulunmaktadır. Çalışmada iller almış olduğu endeks değeri itibariyle altı kademeye ayrılmış olup, Kütahya sahip olduğu endeks değeri ile dördüncü kademe gelişmiş iller arasında beşinci sırada yer almaktadır (Kütahya, 2003 yılı çalışmasında -0.20684 endeks değeri ile 40’ıncı sırada yer almaktaydı). Aynı çalışmanın sonuçlarına göre, Kütahya’nın da içinde bulunduğu TR33 düzey 2 bölgesi 0.2437 endeks değeri ile 26 bölge arasında 12’nci sırada bulunmaktadır. Bölge illerinden Manisa 23’üncü sırada yer alırken, Uşak 25, Afyon ise 43’üncü sırada yer almaktadır. 5.2. İnsani Gelişme Endeksi (İGE) Açısından Kütahya Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yapılan İnsani Gelişme Endeksi (İGE), üç göstergeye dayanan birleşik bir endekstir: Doğumda yaşam beklentisi ile ölçülen yaşam beklentisi, erişkin okur-yazarlık oranı (ağırlığı üçte iki) ve birleşik ilk, orta ve yüksekokul kayıt oranları (ağırlığı üçte bir) kombinasyonu ile ölçülen eğitim düzeyi ve kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla ile ölçülen yaşam standartları. Birleşmiş Milletler’in uluslararası sıralamalarda kullandığı İGE göstergesi, bir süredir Türkiye’deki iller arasındaki gelişmişlik sıralamasını göstermek için de kullanılmaktadır. Dolayısıyla, Kütahya ilinin gelişmişlik düzeyinin belirlenmesi ve Türkiye içindeki yerinin belirlenebilmesi açısından bu çalışmanın sonuçlarından da yararlanılmıştır. Türkiye’ye yönelik ve 2000 yılı verileri kullanılarak yapılan İnsani Gelişme Endeksi çalışmasının sonuçları aşağıda verilmiştir: UNDP tarafından 2004 yılında yapılan İnsani Gelişme Raporu’nda gerek Türkiye geneli gerekse bölgeler bazında İGE değerleri verilmeyip, raporda yayınlanan İnsani Gelişme Endeks Tabloları, Türkiye’nin 81 iline yönelik insani gelişmenin göreli düzeyini karşılaştırmaktadır. 172 Ancak, bu çalışma kapsamında, iller bazında verilen İGE değerinden hareketle, illerin bölge nüfusu içindeki ağırlıkları dikkate alınarak, Düzey 2 bölgeleri bazında da İGE değerleri hesaplanmış ve bölgesel düzeyde karşılaştırmalar yapılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada illere yönelik İGE değerlerinin yanı sıra bölgesel düzeyde de İGE değerleri verilerek, illerin ve bölgelerin sıralamadaki göreli üstünlükleri vurgulanmaya çalışılacaktır. 2004 İnsani Gelişme Raporu’na göre, yüksek insani gelişme grubu içerisinde başta Kocaeli olmak üzere Yalova, İstanbul, Bursa, İzmir, Muğla, Sakarya, Bolu ve Tekirdağ illeri yer almaktadır. Kütahya, 0.732 endeks değeri ile Türkiye geneli içinde 36’ıncı sırada yer alırken, TR33 Bölgesi illeri arasında ise Manisa ve Uşak’tan sonra 3’üncü sırada yer almaktadır. Kütahya bu endeks değeriyle, TR33 Bölgesi illeriyle birlikte, orta insani gelişme grubu illeri arasındadır. Kütahya ilinin alt gruplar bazındaki endeks değerleri incelendiğinde ise, yaşam beklentisi endeksinin 0.701, eğitim endeksinin 0.845 ve gelir endeksinin 0.651 olduğu görülmektedir. Tablo 114: TR33 Bölgesi ve Kütahya İli İnsani Gelişme Endeksi (2004) RT33 Bölgesi İlleri Manisa Uşak Kütahya Afyon Yaşam Beklentisi Endeksi 0.767 0.744 0.701 0.718 Eğitim Endeksi Gelir Endeksi Cinsiyete Göre Endeks İGE Endeksi İl Sırası 0.860 0.873 0.845 0.820 0.714 0.635 0.651 0.606 0.755 0.729 0.714 0.713 0.780 0.751 0.732 0.715 18 25 36 43 Kaynak: İnsani Gelişme Raporu, 2004,UNDP TR33 Bölge illerinden Manisa, 0.780 endeks değeri ile Türkiye geneli içinde 18’inci sırada yer alırken, Uşak 25’inci, Afyon ise 43’üncü sırada yer almaktadır Cinsiyete göre İGE değerleri incelendiğinde ise Kütahya’nın 0,714 endeks değeriyle Türkiye içinde 36’ıncı sırada, TR33 Bölgesi illeri içinde de yine Manisa ve Uşak’tan sonra 3’üncü sırada yer aldığı görülmektedir. İllere ait İGE değerinden hareketle, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü’nce hesaplanan bölgesel İGE değerleri incelendiğinde, en yüksek İGE değerine İstanbul bölgesinin sahip olduğu ve bunu, Kocaeli ve İzmir alt bölgelerinin izlediği görülmektedir. TR33 Düzey 2 Bölgesi 0.749 İGE değeriyle Düzey 2 Bölgeleri arasında 12. sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında, eğitim endeksi açısından 12. sırada, 173 GSYİH endeksi açısından 12. sırada ve yaşam beklentisi endeksi açısından ise 8. sırada yer almaktadır. Tablo 115: Düzey 2 Bölgeleri Bazında İnsani Gelişme Endeksi Düzey 2 Alt Bölgeler TR10- İstanbul TR42- Kocaeli TR31- İzmir TR41- Bursa TR32- Aydın TR51- Ankara TR22- Balıkesir TR21- Tekirdağ TR61- Antalya TR62- Adana TR81- Zonguldak TR33- Manisa TR52- Konya TR83- Samsun TRC1- Gaziantep TR72- Kayseri TR63- Hatay TR71- Kırıkkale TR90- Trabzon TR82- Kastamonu TRB1- Malatya TRA1- Erzurum TRC2- Şanlıurfa TRC3- Mardin TRA2- Ağrı TRB2- Van Yaşam Beklentisi Endeksi Eğitim Endeksi GSYİH Endeksi İnsani Gelişme Endeksi İGE Değeri Kişi Başına Reel GSYİH Sıralaması - İGE Değeri 0.791 0.798 0.787 0.798 0.787 0.698 0.768 0.686 0.743 0.674 0.689 0.737 0.714 0.690 0.715 0.687 0.659 0.628 0.684 0.651 0.647 0.617 0.683 0.639 0.589 0.619 0.956 0.927 0.940 0.930 0.885 0.926 0.901 0.934 0.888 0.874 0.885 0.847 0.838 0.837 0.816 0.838 0.839 0.838 0.808 0.807 0.799 0.788 0.665 0.685 0.731 0.665 0.763 0.770 0.759 0.723 0.710 0.752 0.698 0.733 0.681 0.714 0.687 0.663 0.654 0.640 0.613 0.613 0.637 0.656 0.614 0.630 0.617 0.578 0.580 0.546 0.511 0.509 0.837 0.832 0.829 0.817 0.794 0.792 0.789 0.784 0.770 0.754 0.754 0.749 0.735 0.722 0.715 0.713 0.712 0.707 0.702 0.696 0.687 0.661 0.643 0.623 0.611 0.598 1 -1 0 2 3 -2 2 -3 2 -3 -1 0 1 1 4 5 -1 -5 1 -3 -3 1 -1 0 0 0 Kaynak: İnsani Gelişme Raporu, 2004,UNDP Not: Bölgesel bazda İGE değeri hesaplamalarında, UNDP, Türkiye 2004, İnsani Gelişme Raporu verilerinden yararlanılmış ve illerin bölge nüfusu içindeki ağırlıkları dikkate alınmıştır. 174 6. YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI (DESTEK UNSURLARI) Bir ülkede yatırımların özendirilmesinde uygulanan teşvik unsurlarından biri de yatırım teşvik tedbirleridir. Devlet, bölgeler ve/veya iller arasındaki gelişmişlik farkını gidermek amacıyla illere farklı yatırım teşvikleri (başka bir ifadeyle Devlet Yardımları) sağlamaktadır. Yine, devlet belirli sektörlerin ülke içinde gelişmesini sağlamak amacıyla, gelişmesini istediği sektörlere (özel önem taşıyan sektörlere) farklı teşvik tedbirlerini (destek unsurlarını) uygulamaktadır. 15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 19.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yeni teşvik sisteminin, açıklanan hedefleri ve yeni bir teşvik sistemi getirilmesinin nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: • Ülkenin ekonomik büyüklüğünü artırmak, • Ülkenin mal ihracatını artırmak, • Kişi başına milli geliri artırmak, • Üretim sektörlerinin ithalat bağımlılığını azaltmak, • Yatırım döneminde vergi indirimi sağlamak, • Yeni bir bölgesel haritanın çizilmesi, • 2011 sonu itibarıyla azalan destek oran ve sürelerini artırmak, • Desteklenen yatırım konularının gözden geçirilmesi, • Stratejik ve teknolojik dönüşümü sağlayacak yatırımların desteklenmesi, • En az gelişmiş bölgelerde, yatırımlara sağlanan destek miktarının artırılması. Yukarıda belirtilen hedeflere ulaşmak için yeni teşvik sisteminin araçları ise aşağıdaki gibidir: • KDV istisnası, • Gümrük vergisi muafiyeti, • Vergi İndirimi • SSK primi işveren hissesi desteği, • Yatırım yeri tahsisi, 175 • Faiz desteği, • KDV iadesi. Yeni teşvik sistemine göre iller 6 bölgeye ayrılmış olup, en gelişmiş iller (İstanbul, Ankara, İzmir gibi) 1. bölgede, en az gelişmiş iller ise 6. bölgede yer almaktadırlar. Kütahya ili yeni teşvik sistemine göre 4. Bölge’de yer almaktadır. 6.1. Teşvik Uygulamalarında Kütahya’ya Yönelik Destek Unsurları Yeni teşvik sistemine göre Kütahya iline yapılacak yatırımlar, genel teşviklerden, bölgesel teşviklerden, büyük ölçekli yatırımların teşviklerinden ve stratejik yatırımların teşviklerinden faydalanabilmektedir. Türkiye’nin 6 bölgeye ayrıldığı teşvik sisteminde Kütahya 4. Bölgede yer almaktadır. Yeni teşvik sistemi ile bölgesel teşvik uygulamalarında, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği ve faiz desteği unsurlarında destek süre ve oranlarında değişiklikler yapılmıştır. Vergi İndirimi: Yeni yatırım teşvik sistemine göre Kütahya’da yapılacak yatırımlar, bölgesel teşvik kapsamında değerlendirildiğinde 2014 yılından önce başlandığı takdirde toplam yatırım tutarının %30’una kadar, büyük ölçekli olması durumunda ise %40’ına kadar destek alabilecektir. Tablo 116: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi ve Yatırıma Katkı Oranı BÖLGELER I II III YATIRIMA KATKI ORANI (%) Bölgesel Teşvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki 01.01.2014 01.01.2014 31.12.2013 tarihine 31.12.2013 tarihine tarihinden sonra tarihinden sonra kadar başlanılan kadar başlanılan başlanılan başlanılan yatırımlar yatırımlar yatırımlar yatırımlar 15 10 25 20 20 15 30 25 25 20 35 30 IV (Kütahya) 30 25 40 35 V VI 40 50 30 35 50 60 40 45 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Vergi indirimi desteği münhasıran teşvik belgesine konu yatırımdan elde edilecek kazançlara uygulanmakla birlikte, 2., 3., 4., 5. ve 6. bölgelerde yatırım yapan firmalar için, yatırıma katkı 176 tutarının belirli bir kısmı yatırım döneminde tüm faaliyetlerinden elde ettiği kazançlar üzerinden uygulanabilecektir. Söz konusu uygulama 4. Bölgede yer alan Kütahya için de geçerlidir. Tablo 117: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi BÖLGESEL TEŞVİK UYGULAMALARINDA VERGİ İNDİRİMİ Uygulanacak Yatırıma Katkı Oranı (%) Yatırıma Katkı Vergi İndirim Bölgeler Oranı (%) Oranı (%) Yatırım Dönemi İşletme Dönemi I 10 30 0 100 II 15 40 10 90 III 20 50 20 80 IV (Kütahya) 25 60 30 70 V 30 70 50 50 VI 35 90 80 20 BÜYÜK ÖLÇEKLİ YATIRIMLARIN TEŞVİKİ UYGULAMALARINDA VERGİ İNDİRİMİ Uygulanacak Yatırıma Katkı Oranı (%) Yatırıma Katkı Vergi İndirim Bölgeler Oranı (%) Oranı (%) Yatırım Dönemi İşletme Dönemi I 20 30 0 100 II 25 40 10 90 III 30 50 20 80 IV (Kütahya) 35 60 30 70 V 40 70 50 50 VI 45 90 80 20 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı 2014 yılından itibaren Kütahya ilinde yapılacak yatırımlar için bölgesel teşvik uygulamalarında vergi indirimi, 4. bölgede yer alan oranlar üzerinden şöyledir: Yatırıma katkı oranı %25, vergi indirim oranı %60, yatırım döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %30 ve işletme döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %70. 2014 yılından itibaren Kütahya ilinde yapılacak büyük ölçekli yatırımların teşviki uygulamalarında vergi indirimi 4. bölgede yer alan oranlar üzerinden şöyledir: Yatırıma katkı oranı %35, vergi indirim oranı %60, yatırım döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %30 ve işletme döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %70. Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği: 01.01.2014 tarihinden itibaren Kütahya’nın içinde bulunduğu 4. bölgede sigorta primi işveren hissesi desteği 5 yıl olarak uygulanacaktır. Bölgesel teşvik uygulamalarında destek tavanı %25, büyük ölçekli yatırımların teşvikinde destek tavanı %10’dur. 177 Tablo 118: Yeni Teşvik Sisteminde Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Bölgeler 01.01.2014 itibarıyla Destek Tavanı (Sabit Yatırıma Oranı % ) Bölgesel Büyük Ölçekli Yatırımların Teşvik Uygulamaları Teşviki 10 3 15 5 20 8 I II III 3 yıl IV (Kütahya) 5 yıl 25 10 V VI* 6 yıl 7 yıl 35 50 11 15 *6. Bölgede yer alan OSB’de destek 12 yıl süreyle uygulanacaktır. Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Faiz Desteği, Gelir Vergisi Stopajı Desteği, Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği Talep edilmesi halinde, bölgesel teşvik uygulamaları ve stratejik yatırımlar ile AR-GE ve çevre yatırımları kapsamında desteklerden yararlanacak yatırımlar için bankalardan kullanılacak en az bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının yüzde yetmişine kadar olan kısmı için ödenecek faizin veya kâr payının; Kütahya’nın içinde yer aldığı 4. Bölgede yapılacak bölgesel yatırımlar için Türk Lirası cinsi kredilerde dört puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde bir puanı, Bakanlıkça da uygun görülmesi halinde azami ilk beş yıl için ödenmek kaydıyla bütçe kaynaklarından karşılanabilir. Kütahya (4. Bölge) için faiz desteğinin azami sınırı 600 Bin TL’dir. 178 Tablo 119: Bölgesel Teşvik Uygulamalarında Sağlanan Destek Unsurları (2014 Sonrası Yatırımlarda) Destek Unsurları BÖLGELER IV III (Kütahya) I II V VI KDV İstisnası VAR VAR VAR VAR VAR VAR Gümrük Vergisi Muafiyeti VAR VAR VAR VAR VAR VAR Vergi İndiriminde Yatırıma Katkı Oranı (%) OSB Dışı 10 15 20 25 30 35 OSB İçi 15 20 25 30 35 40 Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği OSB Dışı 3 yıl 5 yıl 6 yıl 7 yıl OSB İçi 5 yıl 6 yıl 7 yıl 9 yıl VAR VAR VAR VAR 3 Puan 4 Puan 5 Puan 7 Puan 1 Puan 1 Puan 2 Puan 2 Puan Destek Süresi Yatırım Yeri Tahsisi VAR VAR İç Kredi Faiz Desteği Döviz / Dövize Endeksli Kredi YOK YOK Sigorta Primi Desteği YOK YOK YOK YOK YOK 10 yıl Gelir Vergisi Stopajı Desteği YOK YOK YOK YOK YOK 10 yıl Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Öncelikli Yatırımlar: Yeni teşvik sisteminde öncelikli alanlarda yapılacak yatırımlar, 1., 2., 3., 4. ve 5. Bölgelerde yer alması durumunda 5. Bölge desteklerinden yaralanacaklardır. Kütahya ilinde yapılacak öncelikli yatırımlar da 5. Bölge desteklerinden yararlanacaktır. Öncelik arz eden yatırım konuları şunlardır: • Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde yapılacak turizm yatırımları, • Madencilik yatırımları, • Demiryolu ve denizyolu ile yük veya yolcu taşımacılığına yönelik yatırımlar, • 20 Milyon Türk lirası üzeri belirli ilaç ve savunma sanayi yatırımları, • Test merkezleri, rüzgâr tüneli ve bu mahiyetteki yatırımlar (otomotiv, uzay veya savunma sanayine yönelik olanlar), • Asgari 50.000 m2 kapalı alana sahip uluslararası fuar yatırımları, • Özel sektör tarafından gerçekleştirilecek ilk, orta ve lise eğitim yatırımları. 179 • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından desteklenen AR-GE projeleri neticesinde elde edilen ürünlerin üretilmesine yönelik yatırımlar. Kümelenme ve Ar-Ge Yatırımları: Bölgesel teşvik uygulamalarının yatırım havzalarının oluşturulması ve kümelenmenin desteklenmesi hedefleri çerçevesinde, kümelenme ve ar-ge yatırımları şu şekilde tanımlanmıştır: • Organize Sanayi Bölgeleri’nde yapılacak yatırımlar, • Sektörel işbirliğine dayalı yatırımlar, • TÜBİTAK tarafından desteklenen Ar-Ge projeleri neticesinde geliştirilen ürünün üretimine yönelik yatırımlar. Kümelenme ve Ar-Ge yatırımları grubuna giren yatırımlar, vergi indirimi ve sigorta primi işveren hissesi destekleri açısından bir alt bölgede uygulanan desteklerden yararlanacaklardır. Kütahya ilinde yapılacak herhangi bir kümelenme ve Ar-Ge yatırımı da vergi indirimi ve sigorta primi işveren hissesi destekleri açısından 5. Bölgenin oran ve sürelerine tabi olacaktır. Bölgesel teşvik uygulamasında diğer önemli değişiklikler şöyle sıralanabilir: • Demir cevheri ve linyit kömürü yatırımları bölgesel teşvik sistemi kapsamında desteklenecektir. • Tersanelerin inşa edecekleri gemilerde, yatırım döneminde istihdam edilen işçiler için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Ekonomi Bakanlığı tarafından karşılanacaktır. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Teknoloji ve Ar-Ge kapasitesini artıracak ve uluslararası alanda rekabet üstünlüğü sağlayacak büyük ölçekli yatırımlar; • KDV istisnası, • Gümrük Vergisi Muafiyeti, • Vergi İndirimi, • Sigorta Primi İşveren Hissesi desteği, • Yatırım Yeri tahsisi gibi teşvik unsurları ile desteklenecektir. 180 Büyük ölçekli yatırım konuları aşağıdaki tabloda verilmektedir: Tablo 120: Teşvik Sistemine Göre Büyük Ölçekli Yatırım Konuları Asgari Sabit Yatırım Tutarı (Milyon TL) Yatırım Konuları Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 200 Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 1,000 Transit Boru Hattıyla Taşımacılık Hizmetleri Yatırımları 50 Motorlu Kara Taşıtları Ana Sanayi Yatırımları 200 Motorlu Kara Taşıtları Yan Sanayi Yatırımları 50 Demiryolu ve Tramvay Lokomotifleri ve/veya Vagon İmalatı Yatırımları 50 Liman ve Liman Hizmetleri Yatırımları 200 Elektronik Sanayi Yatırımları 50 Tıbbi Alet, Hassas ve Optik Aletler İmalatı Yatırımları 50 İlaç Üretimi Yatırımları 50 Hava ve Uzay Taşıtları ve/veya Parçaları İmalatı Yatırımları 50 Makine (Elektrikli Makine ve Cihazlar Dahil) İmalatı Yatırımları 50 Metal Üretimine Yönelik Yatırımlar: Maden Kanunu’nda belirtilen IV/c grubu metalik madenlerin cevher ve/veya konsantresinden nihai metal üretimine yönelik yatırımlar (bu tesislere entegre madencilik yatırımları dahil) 50 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı 2014 yılından itibaren Kütahya ilinde yapılacak büyük ölçekli yatırımların yararlandırılacağı destek unsurları aşağıdaki tabloda verilmektedir: Tablo 121: Teşvik Sistemine Göre Kütahya’da Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Destek Unsurları KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi İndirim Oranı (OSB Dışı) Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi İndirim Oranı (OSB İçi) Vergi İndiriminde Dikkate Alınacak Yatırıma Katkı Oranı (OSB Dışı) Vergi İndiriminde Dikkate Alınacak Yatırıma Katkı Oranı (OSB İçi) Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (Destek Süresi) OSB Dışı Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (Destek Süresi) OSB İçi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı OSB Dışı Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı OSB İçi Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği Gelir Vergisi Stopajı Desteği Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği Var Var %60 %70 %35 %40 5 yıl 6 yıl %10 %11 Var Yok Yok Yok Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı 181 Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, Kütahya’da yapılacak büyük ölçekli yatırımlara sağlanan destek unsurları şöyledir: • KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti uygulaması, • Vergi indirimi yatırıma katkı oranı, Organize Sanayi Bölgesi dışındaki yatırımlarda %35, Organize Sanayi Bölgesi içindeki yatırımlarda %40’dır. • Sigorta primi işveren hissesi desteği destek süresi, Organize Sanayi Bölgesi dışındaki yatırımlarda 5 yıl, Organize Sanayi Bölgesi içindeki yatırımlarda 6 yıldır. • Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı Organize Sanayi Bölgesi dışındaki yatırımlarda %10, Organize Sanayi Bölgesi içindeki yatırımlarda %11dir. • Yatırım yeri tahsisi vardır. • Faiz desteği, gelir vergisi stopajı desteği ve sigorta primi işçi hissesi desteği yoktur. Stratejik Yatırımların Teşviki Stratejik yatırım konuları, %50’den fazlası ithalatla karşılanan ara malları veya ürünlerin üretimine yönelik yatırımlar olarak tanımlanmıştır. Münhasıran bu yatırımların enerji ihtiyacını karşılamak üzere gerçekleştirilecek enerji yatırımları da stratejik yatırım konularına dâhildir. Stratejik yatırımların teşviki ile Girdi Tedarik Stratejisi ve İthalat Haritası çerçevesinde, cari açığın azaltılması amacıyla ithalat bağımlılığı yüksek ara malları ve ürünlerin üretimine yönelik, uluslararası rekabet gücünü artırma potansiyeline sahip, yüksek teknolojili ve yüksek katma değerli yatırımları teşvik etmek amaçlanmıştır. Stratejik yatırımları değerlendirme kriterleri de şöyledir: • İthalat bağımlılığı yüksek ara malı veya ürünlerin üretimine yönelik yatırımlar, • Asgari yatırım tutarı 50 milyon TL olan yatırımlar, • %50’den fazlası ithalatla karşılanan yatırımlar, • Asgari %40 katma değer üreten yatırımlar, • Üretilecek ürünle ilgili toplam ithalat değeri son 1 yıl itibarıyla en az 50 milyon USD olan (yurt içi üretimi olmayan mallarda bu şart aranmayacaktır) yatırımlar. Kütahya’da yapılacak bir stratejik yatırımın yararlanacağı destek unsurları aşağıdaki gibidir: 182 Tablo 122: Kütahya’da Stratejik Yatırımların Teşviki Destek Unsurları KDV İstisnası Var Gümrük Vergisi Muafiyeti Var Vergi İndirim Oranı %90 Vergi İndirim Oranında Dikkate Alınacak Yatırıma Katkı Oranı %50 Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Destek Süresi 7 yıl Yatırım Yeri Tahsisi Var KDV İadesi 500 Milyon TL’nin üzerindeki yatırımların bina-inşaat harcamaları için Faiz Desteği Yatırım tutarının %5’ini geçmemek kaydıyla azami 50 Milyon TL’ye kadar Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı Sabit yatırım tutarının %15’ine kadar Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, Kütahya’da yapılacak stratejik yatırımlar, KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyetinden yararlanmaktadırlar. Bu tip yatırımlarda, kurumlar vergisi veya gelir vergisinde indirim oranı %90 ve bu indirimde dikkate alınacak üst sınır (yatırıma katkı oranı) sabit yatırım tutarının %50’si kadardır. Sigorta primi işveren hissesi desteği destek süresi 7 yıl olup, üst sınır sabit yatırım tutarının %15’i kadardır. Ayrıca yatırım yeri tahsisi yapılacaktır. Diğer destek unsurlarından KDV iadesi 500 milyon TL’nin üzerindeki yatırımların bina-inşaat harcamaları için uygulanacak, faiz desteği de yatırım tutarının %5’ini geçmemek kaydıyla azami 50 Milyon TL’ye kadar uygulanacaktır. Kütahya’da mevcut teşvik sistemine göre bölgesel teşviklerden faydalanabilecek sektörler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 183 Tablo 123: Yatırım Teşviklerine Göre Kütahya’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları Sektör Kodu US-97 Kodu Bölgesel Teşviklerden Yararlanacak Sektörler 1 0121 Entegre damızlık hayvancılık yatırımları dahil olmak üzere entegre hayvancılık yatırımları (dipnot 5'te belirtilen asgari kapasite şartlarına uymayan yatırımlar hariç) 500 Bin TL 2 0500.0.04 Su ürünleri yetiştiriciliği (balık yavrusu ve yumurtası üretimi dahil) 500 Bin TL 3 15 4 17 Gıda ürünleri ve içecek imalatı (dip not 6'da belirtilen yatırım konuları hariç) Tekstil ürünleri imalatı (dip not 8'de belirtilen şartları sağlamayan iplik ve dokuma yatırımları hariç) 5 18 Giyim eşyası imalatı 6 19 7 1911 8 1912 ve 1920 9 20 10 11 12 13 14 15 16 17 21 24 2412 2421 2423 2424 2429.1 2511 26 (261, 2693.2, 2694.1, 2695.3 ve 2695.4 hariç) 26 (2610.2.03.01, 2693.2, 2694.1, 2695.3, 2695.4 hariç) Derinin tabaklanması ve işlenmesi Derinin tabaklanması, işlenmesi (sadece İstanbul Deri İhtisas OSB ve Tuzla OSB'de yapılacak yatırımlar) Bavul, el çantası, saraciye, ayakkabı vb imalatı Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç), hasır ve buna benzer örülerek yapılan maddelerin imalatı Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Kimyasal Gübre ve Azotlu Bileşenlerin İmalatı Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı İlaç/eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı Parfüm ile kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı Patlayıcı madde imalatı İç ve dış lastik imalatı Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (cam ve cam ürünleri, fırınlanmış kilden kiremit, briket, tuğla ve inşaat malzemeleri, çimento, hazır beton ve harç hariç) Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (çok katlı yalıtım camları, kiremit, briket, tuğla, çimento, hazır beton ve harç hariç) Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (fırınlanmış kilden, kiremit, biriket, tuğla ve inşaat malzemeleri, çimento, inşaat amaçlı beton ürünleri, hazır beton, harç, çok katlı yalıtım camları hariç) Düz cam, düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi (çok katlı yalıtım camları hariç) çukur cam ve cam elyafı imalatı Düz cam, düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi (çok katlı yalıtım camları hariç) çukur cam, cam elyaf ve camdan elektrik izolatörleri ve seramik yalıtım malzemeleri imalatı 18 19 20 26 (2693.2, 2694.1, 2695.1, 2695.3, 2695.4, 2610.2.03.01 hariç) 21 2610.1, 2610.2 (2610.2.03.01 hariç), 2610.3, 2610.4 22 2610.1, 2610.2 (2610.2.03.01 hariç), 2610.3, 2610.4, 2610.5.07, 2691.3 4. Bölge 1 Milyon TL Tekstilin aprelenmesi yatırımları için 10 Milyon TL, diğer yatırım konularında 1 Milyon TL 1 Milyon TL'nin üzerindeki tevsi ve modernizasyon yatırımları 500 Bin TL 500 Bin TL 1 Milyon TL 10 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 184 Tablo 123 (Devamı): Yatırım Teşviklerine Göre Kütahya’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları Sektör Kodu US-97 Kodu Bölgesel Teşviklerden Yararlanacak Sektörler Seramikten yapılan sıhhi ürünler, seramik yalıtım malzemeleri, seramik karo ve kaldırım taşı imalatı İnşaat amaçlı beton ürünleri imalatı Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı; inşaat amaçlı beton ürünleri imalatı, kireç, alçı 4. Bölge 23 2691.2, 2691.3, 2693.1 24 2695.1 25 2695.1, 2694.2.01, 2694.3.01 26 2695.1, 2699.2.06.30 İnşaat amaçlı beton ürünleri imalatı ve ısı veya ses izole edici eşya ve karışımlar 1 Milyon TL 27 28 2720, 273 28 1 Milyon TL 1 Milyon TL 29 2812.2, 2813 30 31 32 33 34 35 29 2929 30 31 32 33 Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi, metal döküm sanayi Metal eşya Merkezi ısıtma radyatörleri ve kazanlarının imalatı, buhar kazanı imalatı (merkezi kalorifer kazanları hariç) Makine ve teçhizat imalatı Sınai kalıp Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı Elektrikli makine ve cihazları imalatı Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı Tıbbi aletler hassas ve optik aletler imalatı 36 34 Motorlu kara taşıtı ve yan sanayi 37 38 39 40 Hava taşıtları ve motorlarının bakım ve onarımı Motosiklet ve bisiklet üretimi Mobilya imalatı (sadece metal ve plastikten imal edilenler hariç) Mobilya imalatı (sadece plastikten imal edilenler hariç) 42 43 44 3530.0.15 3591 ve 3592 361 361 5510.1.01, 5510.2.01,5510.3.02, 5510.5.02, 5510.5.04 5510.3.01 6302.0.01 6302.0.03 45 80 (809 hariç) 46 8511.0.01-05, 8511.0.99, 8531.0.0103 41 47 48 49 50 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 500 Bin TL Motorlu kara taşıtlarında yatırım tutarı 50 Milyon TL; yan sanayinde yatırım tutarı 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL 1 Milyon TL Oteller 3 yıldız ve üzeri Öğrenci yurtları Soğuk hava deposu hizmetleri Lisanslı depoculuk Eğitim hizmetleri (okul öncesi eğitim hizmetleri dahil, yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer eğitim faaliyetleri hariç) 100 öğrenci 500 metrekare 1 Milyon TL Hastane yatırımı, huzurevi Akıllı çok fonksiyonlu teknik tekstil Atık geri kazanım veya bertaraf tesisleri Kömür gazı üretimi (sentez gazı) Seracılık 500 Bin TL Hastane: 500 Bin TL Huzurevi: 100 kişi 500 Bin TL 500 Bin TL 50 Milyon TL 10 dekar 185 6.2. Kütahya’nın Yatırım Teşviklerinden Yararlanma Düzeyi 2001–2013) döneminde genel teşvik sistemi kapsamında Kütahya’ya toplam 298 adet yatırım teşvik belgesi verilmiş olup bu belgeler kapsamındaki projelerin yatırım tutarı 2,000 milyon TL iken oluşturulacak yeni istihdam da 11,003 kişidir. 2001–2013 döneminde Türkiye genelinde düzenlenmiş olan yatırım teşvik belgelerinden sayı olarak %0.67 oranında pay alan Kütahya, sabit yatırım tutarından %0.46, istihdamdan ise %0.62 pay alabilmiştir. Tablo 124: Kütahya ve Türkiye Geneli 2001–2013 Dönemi Yatırım Teşvik İstatistikleri Belge Sayısı (Adet) Kütahya Türkiye Kütahya/Türkiye Pay (%) Sabit Yatırım Tutarı (Milyon TL) İstihdam (Kişi) 298 2,000 11,003 44,272 430,443 1,777,597 0.67 0.46 0.62 Kaynak: T.C. Ekonomi, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü 2001-2013 döneminde Kütahya’daki firmalar için hazırlanmış olan yatırım teşvik belgeleri incelendiğinde, gerek belge adedi, gerekse yaratılan istihdam açısından, sektörler içerisinde en büyük payı imalat sanayi almaktadır. Bu dönemde Kütahya için alınan yatırım teşvik belgelerinin sayı olarak yaklaşık %48’i, toplam sabit yatırım tutarının %47.5’i ve öngörülen istihdamın da yaklaşık %66.5’i imalat sanayine aittir. 2001-2013 dönemi itibarıyla, Türkiye genelinde verilen yatırım teşvik belgelerinin ise sayı olarak %58’i, sabit sermaye tutarı olarak %41’i ve istihdam açısından da %55’i imalat sanayi sektörüne ait bulunmaktadır. Tablo 125: Kütahya İli Yatırım Teşviklerinin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı Sektör Enerji Hizmetler Belge Adedi (%) 4.0 35.2 Sabit Yatırım (%) 13.7 19.8 İmalat Madencilik 48.0 11.4 47.5 17.6 66.5 11.9 1.3 100.0 1.5 100.0 0.9 100.0 Tarım Genel Toplam İstihdam (%) 3.1 17.6 Kaynak: T.C. Ekonomi, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü Kütahya ilinin yatırım teşviklerinden belge sayısına göre en fazla payı %48 ile imalat sanayiinin aldığı, onu %35.2 ile hizmetler sektörünün ve %11.4 ile madencilik sektörünün izlediği görülmektedir. Sabit yatırım tutarı açısından ise %47.5 ile imalat sanayi yine ilk sırada yer alırken hizmetler sektörü %19.8 ile ikinci sırada yer almaktadır. İstihdam açısından ise imalat sanayinin yatırım teşvik belgelerindeki öngörülen istihdamın (11,003 kişi) %66.5’ini temsil ettiği görülmektedir. Aşağıda tabloda Kütahya ili yatırım teşvik belgeleri ana sektörler itibariyle Türkiye ile karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Tablo 126: 2001–2013 Dönemi İtibarıyla Kütahya İli Yatırım Teşvik İstatistikleri Yıllar Sektörü Enerji Hizmetler İmalat Kütahya Madencilik Tarım Toplam Enerji Hizmetler İmalat Türkiye Madencilik Tarım Toplam Enerji Hizmetler Kütahya/ İmalat Türkiye Madencilik (%) Tarım Toplam Belge Adedi 12 105 143 34 4 298 1,388 13,391 25,806 2,128 1,559 41,245 0.86 0.78 0.55 1.60 0.26 0.67 Sabit Yatırım (Milyon TL) 273 397 949 351 30 2,000 98,594 128,657 178,176 17,451 7,564 430,443 0.28 0.31 0.53 2.01 0.40 0.46 İstihdam (Kişi) 340 1,941 7,315 1,304 103 11,003 30,278 626,693 985,718 80,903 53,735 1,777,597 1.12 0.31 0.74 1.61 0.19 0.62 Kaynak: T.C. Ekonomi, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü Belge sayısı açısından madencilik sektörünün göreli önemi ilk sırada yer alırken, bunu enerji daha sonra hizmetler sektörü izlemektedir. Sabit yatırım tutarı açısından sırasıyla madencilik, imalat sanayi ve tarım sektörü öne çıkmaktadır. İstihdam açısından ise yine madencilik sektörü ilk sırada yer alırken, bu sektörü, enerji sektörü ve daha sonra imalat sanayi izlemektedir. 187 7. SWOT ANALİZİ VE GELİŞİM BİLEŞENLERİ Bu bölümde, Kütahya ilinin güçlü ve zayıf yönlerini, il için fırsat ve tehdit yaratan koşulları irdeleyen genel bir analiz (GZFT veya SWOT Analizi) yer almaktadır. Bölge veya ilin içinde yer alabileceği veya rekabet edebileceği faaliyetlerdeki veya piyasalardaki kritik başarı faktörlerinin belirlenmesi, güçlü ve zayıf yanların tespit edilmesi için kaynak profilinin kritik başarı faktörleriyle karşılaştırılması ve güçlü ve zayıf yanların, kaynakların ya da becerilerin yeterli bir rekabet avantajı yaratıp yaratmayacağının görülebilmesi açısından GZFT analizi, uygun yatırım alanları araştırmasında önemli bir adım oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, Kütahya ilindeki ilgili kamu ve özel kurumlarla, kişilerle yapılan görüşmeler ve Kütahya iline ilişkin araştırma, analiz ve değerlendirmeler sonucunda ilin güçlü ve zayıf yönleri ortaya konulmuş, il için fırsat ve tehdit yaratan koşullar irdelenmiştir. 7.1. Güçlü Yönler GZFT analizinin bileşenlerinden güçlü yönler, esas itibarıyla sahip olunan beşerî ve fizikî kaynaklardan ve rekabetçilik özelliğinden kaynaklanmaktadır. Ön plana çıkartılacak ve korunacak içsel unsurları içeren bu başlık altında ele alınabilecek hususlar, Kütahya ili özelinde aşağıdaki gibi belirlenmiştir: 188 GÜÇLÜ YANLAR • İlin önemli bir coğrafi konuma sahip olması, • Bazı ürünler için iklim avantajına sahip olması, • İlin diğer mineral ürünler sektöründeki üretim ve üretim faktörü (girişimci, vasıflı işgücü, hammadde) potansiyelinin olması, çinicilkte marka bir şehir olması, • Yüksek seviyede manda varlığının ve mandacılık tecrübesinin olması, • Karayoluna alternatif bir demiryolu ağına sahip olması, Ankara-Eskişehir hızlı tren ulaşımının olması • Türkiye’nin çeşitli limanlarına farklı ulaşım yollarıyla ulaşım imkanının bulunması, • Zafer Bölgesel Havaalanı’nın Kütahya sınırları içerisinde yer alması, • Organize Sanayi Bölgelerinin yatırımcılar için cazip fırsatlar sunması, arsa maliyetinin düşük olması, • İlde, başka şehirlerden üniversiteye gelen önemli bir öğrenci kitlesinin bulunması • Yeni yatırımların/yeni uygulamaya konulacak projelerin uygulanmasında kolay adapte olabilecek potansiyel genç nüfusun olması • İlin önemli bir canlı hayvan varlığına sahip olması, • Sağlık ve eğitim hizmetlerinin ilde yeterli düzeyde olması • Frig vadilerinin il sınırları içerisinde yer alması ve merkeze çok yakın bir konumda bulunması, • İl merkezinin oldukça yakınında iki adet termal turizm merkezinin bulunması, • Güçlü markaların ve ortaklıkların ilde üretim yapıyor olması, • Zengin maden kaynaklarına sahip olması, • Tarım üretiminde kullanılacak toprağın ve suyun temiz olması, • Seracılığa uygun arazinin ve iklimin varlığı, • İhtacata yönelik Lojistik Merkez Projelerinde Kütahya ilinin de bulunması, • Süt işleme tesislerinin fazla olması, • Orman yangınları ile mücadelede güçlü bir organizasyon yapısının ve yangınla mücadele için gereken araç ve gereçlerin bulunması, • Tarımsal ürünlerin işlendiği gıda sanayinin varlığı ve tarımsal sanayi için uygun ortamın olması, • Kırsal kalkınma konusunda artan proje deneyimleri, • İlde, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumunun oldukça faal olması, çok sayıda proje geliştirmesi, • Çalışma çağındaki genç nüfusun, toplam nüfusun önemli bir bölümünü oluşturması, • Jeotermal ve doğal gaz enerji kaynaklarının ısıtma amaçlı kullanılabilmesi, • 2. Efes olarak adlandırılan Aizanoi antik kentinin il sınırları içinde bulunması, • Kütahya evlerine ve tarihi dokuya ilişkin unsurların halen canlı olması, • Şehir merkezinin bir çok tarihi yapının varlığını sürdürmesi, • Organize sanayi bölgelerinin yeni yatırımcıyı barındırabilecek kapasitede olması, • Mesleki ve teknik eğitim düzeyinin yüksek olması, • Marka, patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım başvurusu açısından Kütahya’nın, Türkiye ortalamasının üzerinde yer alması, • Dumlupınar Üniversitesi Teknoloji Geliştirme ve Tasarım Merkezi’nin kuruluş çalışmalarının başlanmış olması. 7.2. Zayıf Yönler Mevcut yapı içerisinde ve içsel unsurlar altında yer alan zayıf yanlar, tedbir alınması, geliştirilmesi ve giderilmesi gereken özellikleri içermektedir. Kütahya ili özelinde belirlenen zayıf yanlar aşağıdaki gibidir: 189 ZAYIF YANLAR • Üretim ve dış ticaret açısından diğer TR33 bölgesi illerinin oldukça gerisinde bulunması, • Sanayi işletmelerinin düşük teknoloji kullanımı • Kütahya’da Ar-Ge merkezinin olmaması, • İl karayollarının fiziki ve geometrik standartlarının düşük olması, • Yabancı sermaye ve girişimcilik düzeyinin düşük olması, • İklimsel olarak geçiş bölgesinde yer alan Kütahya’nın kış aylarında hava şartlarının kısa süreli ve ani değişikliklerinin karayolu güvenliğini düşürmesi, • Sanayi – Üniversite etkileşiminin istenilen düzeye ulaşamamış olması, • Şehirlerarası yolların Kütahya’nın merkezinden geçmesinin yarattığı yoğunluk, Organize sanayilerinin demiryolu ile bağlantısının kurulamamış olması, • İlde proje bilincinin düşük olması, • İlçelerle olan ulaşım ağının yeterli olmaması, • • Kent içi ulaşımda tarihi ve kültürel dokunun yarattığı olumsuzluklar, Üst düzey profesyonel elemanların Kütahya’da istihdam edilememesi, • Yol üstü ticaretin yapılabileceği tesislerin bulunmayışı, • • Toplu taşımacılık hizmetlerinin yetersizliği, • Özel hastane sayısının ve özel sağlık yatırımlarının istenilen düzeyde olmaması, sağlık kuruluşlarındaki uzman hekim yetersizliği, • Aile işletmelerinin gerekli kurumsallaşmayı sağlayamamış olması, • Arazilerin parçalı olması, Yüksek öğrenim kurumlarına öğrenci yerleştirme oranının düşük olması, • Üreticilerin ihracata uygun ürün üretmemesi, • Toprak-Bitki-Su analizleri ve sertifikalı tohum kullanma eksikliği, • Ürünlerin değerlendirilebileceği sanayi tesisi eksikliği, • Sulamada yaşanan eksiklikler, • Yıl içinde don görülen gün sayısının fazla olması, • Soğuk hava deposunun olmaması, • Hayvancılığın tarımın bir yan dalı gibi görülmesi, • Hayvancılıkta entegre tesis eksikliği, • İlde Ziraat Fakültesi ve Veteriner Fakültesi’nin bulunmayışı, • Ormancılıkta odun dışı ürün ve hizmetlerin yeterince değerlendirilmemesi, • Orman kadastrosunun ve mülkiyet sorunlarının halen çözümlenmemiş olması, • Doğal gaz kullanımının artmasına rağmen hava kirliliğinin istenilen düzeye indirilememiş olması, • Şehir içi ulaşımda raylı sistemin olmayışı ve ulaşımda kalitenin düşük olması, • • Kentte istenilen düzeyde sosyal ve kültürel faaliyetlerin olmaması, • Öğrencilerin hazırladıkları sosyal ve kültürel faaliyetleri rahatça sergileme olanağından uzak olmaları, • • Mesleki eğitimde uygulama yapmada yaşanan sıkıntılar, Kütahya’ya organize turların düzenlenmiyor olması, • Kütahya iline gelebilecek yerli ve yabancı turistlerin zaman geçirmelerine yönelik aktivite çeşitliliğinin az olması, • Yeterli tesis ve nitelikli personel azlığı, • Kütahya sınırları içerisinde yapılan arkeolojik kazıların (Aizanoi, Zeus tapınağı v.b.) yapılmasındaki yavaşlık ve bu kazıların finansmanında yaşanan zorluklar, • İl merkezinde bulunan Germiyan Sokağı gibi tarihsel alanların beton binaların arasında kalmış olması, • Şehir içinde kalan sit alanlarındaki yapıların bakımsızlığı ve restorasyon konusuna gereken önemin verilmemesi, • Merkezde bulunan sit alanları nedeni ile imar uygulamalarında yaşanan sıkıntılar, • Çevresel düzenlemelerin yetersizliği, • Kütahya’nın tanıtımının yeterince yapılamaması, • • Üniversite de dahil olmak üzere, Kütahya’da ulusal ve uluslararası konferansların yapılabileceği salonların olmaması, Merkez dışındaki mahallerde alt yapı eksikliği ile bu yerlerdeki imar uygulama sıkıntılarıdır. 190 7.3. Fırsatlar Kütahya ilinin ekonomik ve sosyal yönden gelişmesi için fırsat yaratan unsurlar aşağıda yer almaktadır: FIRSATLAR • Kuruluştan Kurtuluşa Kültür Yolu projesi, • Doğal depo sayılabilecek alanların varlığı, • Sağlık turizmi için gerekli jeotermal kaynakların varlığı ve bunun kültür turizmi ile birleştirilebilecek bir potansiyelinin varlığı, • Kütahya’ya özel tarım ürünlerinin varlığı, • Tıbbi ve aromatik bitkiler için üretim ve araştırma merkezinin kurulması, • Yeni oluşturulacak ormanların bal ormanı olması konusunda kararlar alınması, • Hayvansal üretimden elde ürünlerin kullanılabilir olması, • Raylı sistem ile ilgili bazı çalışmaların başlamış olması, • Kütahya destinasyonu ve Marka kent çalışması, • Germiyan Sokağı, Bedestenler, Saman Pazarından Sobacılar ve Antikacılar çarşısı, Ulu cami, Müze ve Kale güzergahının düzenlenerek komple bir turizm potansiyelinin yaratılabilecek durumda olunması, edilen organik • Bölgesel havaalanının faaliyete başlaması, • Zafer Kalkınma Ajansına bağlı Kütahya Yatırım Ve Destek Ofisinin faaliyetine başlanması ve Türkiye Yatırım Destek ve bu kapsamda Tanıtım Ajansı ile irtibata geçilmesi, • Kente karakter kazandıracak tarihi ve kültürel bir geçmişin varlığı, • • Havaalanının gümrüklü havaalanına dönüşme olasılığı, • Kurulan katı atık tesisi ile atık yönetiminde yeni bir anlayışın benimsenmiş olması, İlde, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumunun varlığı ve çok sayıda proje geliştirmesi, • İlin IV. Bölge teşviklerinden yararlanabilmesi, 7.4. Tehditler Kütahya ilinin ekonomik ve sosyal açıdan gelişmesi önündeki engeller ve zarar verici faktörleri kapsayan tehdit unsurları aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir: TEHDİTLER • Çevrede güçlü illerin olması nedeniyle cazibe merkezi olmada yetersiz kalması, • Üniversite-Sanayi-Yerel Halk etkileşiminin istenilen düzeye ulaşamamış olması, • Nispeten sert bir iklime sahip olması, • İlde kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru göçler olması, • Tarımsal nüfusun yaşlanması, • Aile şirketlerinin kurumsallaşmaması, • İlin nitelikli-eğitimli ve çalışma çağındaki nüfusunun göç vermesi, • Şehirleşme oranının düşük kalması, • Tarım arazilerinin giderek çok parçalı olması, 191 7.5. Gelişim Bileşenlerinin Bulunabilirliği Ekonomik gelişmeyi doğrudan etkileyen ve bu sebeple de “Gelişim Bileşenleri” olarak adlandırılabilecek olan coğrafi yapı, teknik ve sosyal alt yapı ile sanayi ve turizm sektörlerinin yeterlilikleri, sermayenin, ham maddenin, teknolojinin ve iş gücünün vb. bulunabilirlikleri açısından Kütahya ilinde mevcut durum aşağıda verilmiştir. Tablo 127: Kütahya İli Gelişim Bileşenleri Tablosu BULUNABİLİRLİK DÜZEYİ BİLEŞENLER Yeterli Yetersiz Coğrafi Yapı Pazara Yakınlık Kara Yolu Ulaşımı Demir Yolu Ulaşımı Teknik Alt Yapı Kısmen Yeterli Hava Yolu Ulaşımı İletişim Enerji Eğitim Sağlık Sosyal Alt Yapı Turizm Kaynaklarının Bulunabilirliği Turizm Altyapı Yatırımları Teknoloji ve İnovasyon (Yenilikçilik) Girişimci Potansiyelinin Varlığı İşgücü Üst Düzey Yönetici ve Teknik Personel Sermaye Hammadde Organize Sanayi Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri Üniversite-Sanayi İşbirliği Kütahya ili için belirlenen 20 gelişim bileşeninin 6’sının yeterli, 10’unun kısmen yeterli ve 4’ünün de yetersiz olduğu değerlendirilmektedir. 192 8. KÜTAHYA İÇİN ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ TESPİTİ 8.1. Bölgenin Sektörel Gelişme Eksenleri Kütahya ilinin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri ve ayrıca yeni teşvik sisteminde Düzey 2 bölgeleri bazında belirlenen sektörel teşvikler dikkate alındığında Kütahya ili temel olarak beş ana sektör çerçevesinde gelişme potansiyelinin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu sektörel gelişme eksenleri, bölgenin tarım, tekstil gibi geleneksel yapı arz eden sektörlerini kapsadığı gibi, aynı zamanda yeni gelişim alanlarını içeren sektörleri de kapsamaktadır. Kütahya ili sektörel gelişme eksenleri tespit edilirken; yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişmenin sağlanmasına özen gösterilmiş ve bölgede rekabet gücünün artırılması, istihdamın artırılması, sosyal kalkınmanın sağlanması ve bölgesel gelişmenin sağlanması temel gelişme stratejileri dikkate alınmıştır. Bu kapsamda, tarımsal yapının etkinleştirilmesi, sanayi ve hizmetler sektöründe yüksek katma değerli üretim yapısına geçişin sağlanması amacına yönelik olarak aşağıda belirtilen sektörler ön plana çıkmıştır. 1. Tarım 2. İmalat sanayi 3. Turizm 4. Yenilenebilir Enerji 193 KÜTAHYA İLİ SEKTÖREL GELİŞME EKSENLERİ TARIM • • • Seracılık Organik Üretim Hayvancılık İMALAT SANAYİ • • TURİZM SPA Butik Otel YENİLENEBİLİR ENERJİ 8.2. Bölge İçin Önerilen Yatırım Konularının Tespiti Kütahya ili için önerilen yatırım konularının tespitinde öncelikle Kütahya ilinin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri dikkate alınmıştır. Kullanılan tekniklerin başında kümelenme analizleri sonucunda öne çıkan ve yükselme potansiyeli gösteren sektörler; sektörel performans; sektörlerin üretim yapısı ve sektörler arası etkileşim kriterlerini dikkate alan girdi-çıktı analizleri gelmektedir. Bu değerlendirmelerin yanı sıra, bir sektörün bölge, ülke ve hatta dünya bazında rekabetçi olabilmesinin yalnızca bu sektörün belirli bir bölgede yoğunlaşması ile ilgili olmadığı da unutulmamalıdır. Genel olarak, ülke genelinde rekabetçilik özelliği gösteren bir sektör için bölgede/ilde de bu sektörün gelişmesine elverişli imkânların bulunması önemli bir pozitif katkı sağlayacaktır. Ayrıca, bir sektörün kendisine girdi tedarik eden (buradaki girdi geniş anlamda tüm üretim girdileri olarak kullanılmaktadır) sektörlerin ürünlerine ve üretim faktörlerine kolayca erişim imkânına sahip olmasının da bu sektörlerin rekabetçiliğini artıracağı kesindir. Diğer yandan, nihai ürünü ara malı niteliğinde olan sektörlerde de (ana metal ve kauçuk/plastik ürünleri sektörleri gibi) bu sektör ürünlerini girdi olarak talep edecek sektörlerin varlığı ya da gelişme imkânının olması da önemli bir diğer noktadır. 194 Sektörel performans değerlendirmesinde Türkiye Kalkınma Bankası Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü tarafından yapılan performans analiz bulguları kullanılmıştır. Çalışmada performans ölçümü, NACE Rev.2 bazında ikili düzeyde imalat sanayinin 23 ana sektörü için ve üçlü düzeyde (verisi bulunan) 78 alt faaliyet kolu için ayrı ayrı yapılmıştır. İkili performans sıralamasında sektörler; Üretim Endeksi, Kapasite Kullanım Oranları, Dış Ticarette Rekabet Gücü (RCA), İhracat, İstihdam Endeksi, Çalışan Kişi Başına Verimlilik Endeksi, Ciro ve Fiyat Artışları (ÜFE) kriterleri bazında 2005-2011 dönemi için analiz edilerek, her bir sektörün bu kriterler bazında gösterdiği yıllık değişimlerinden hareketle, dönem genelindeki performans sıralaması hesap edilerek, en yüksek performans gösterenden en düşük performans gösterene göre sektörler sıralanmıştır. Üçlü performans sıralamasında ise sektörler; Üretim Endeksi, KKO, İstihdam Endeksi, Dış Ticarette Rekabet Gücü (RCA) ve Verimlilik Endeksleri kullanılarak aynı dönem için sektörel performans sıralaması gerçekleştirilmiştir. Üçlü düzey bazında yapılan bu performans sıralaması, Kütahya ilindeki sektörel bazda potansiyel imalat sanayi yatırım konularının belirlenmesinde ana referans noktasını oluşturmaktadır. Sektörler arası etkileşim için girdi-çıktı analizi kullanılarak elde edilecek imalat sanayi alt sektörlerinin yapısal analizinin bulgularından yararlanılacaktır. Bu noktada bilhassa sektörlerin bağlantı etkilerinin analizi (doğrudan geri ve doğrudan ileri bağlantı, doğrudan toplam geri bağlantı ve toplam ileri bağlantı) önem taşımaktadır. 8.3. Sektörlerin Rekabet ve Performans Analizi17 Bu bölümde imalat sanayi alt sektörlerinin NACE Rev. 2 sınıflamasına göre (2’li ve 3’lü ayrımda ayrı ayrı olmak üzere) Üretim Endeksi, İstihdam Endeksi, Verimlilik Endeksi, Ciro Endeksi, İhracat, Dış Ticarette Rekabet Gücü (RCA), Kapasite Kullanım Oranı (KKO) ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) kriterlerinden oluşan geniş bir veri setiyle analiz edilerek karşılaştırmalı bir performans değerlendirmesi yapılacaktır. Bunun için aşağıda belirtilen kriterler ve ölçü birimleri kullanılmıştır. 17 Bu bölüm Oktay Küçükkiremitçi’nin Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi içinde İmalat Sanayi ve Ana Sektörlerinin Performansı, Yapısal ve Mekânsal Özellikleri Açısından Değerlendirilmesi adlı çalışmasından faydalanılarak sıra değerleri yaklaşımına göre hazırlanmıştır. 195 Tablo 128: Performans Analizinde Kullanılan Kriterler Kriterler Ölçü Birimi Üretim Endeksi Kapasite Kullanım Oranı İhracat Verimlilik Endeksi Dış Ticarette Rekabet Gücü Üretimde Çalışanlar Endeksi Ciro Endeksi Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) Endeks (2005=100) Yüzde Milyon USD Endeks (2005=100) RCA Skorları Endeks (2005=100) Endeks (2005=100) Yüzde Değişim (2003=100) Kaynak: RCA skorları tarafımızca hesaplanmış olup, diğer veriler TÜİK’den elde edilmiştir. Çalışmada, NACE Revize 2 sınıflamasına göre imalat sanayiinin 23 alt sektörü ve 3’lü ayrımda da verisi bulunan 78 alt sektörü, inceleme dönemi olarak da 2005-2011 dönemi seçilmiş ve yıllık veriler kullanılmıştır. İmalat sanayi alt sektörlerinin seçilen kriterlere ilişkin dönemsel değerleri hem düzey veriler hem de önceki yıla göre yüzde değişimler olarak hesaplanmıştır. Sonrasında, sektörler 8 kriter bazında düzey değerlerine ve bir önceki yıla göre hesaplanan yüzde değişimler itibariyle (en yüksek değer ya da en yüksek yüzde değişim gösteren sektör ilk sırada olacak şekilde) sıralanmıştır. Bu analiz her yıl için ayrı ayrı yapılarak, kriterlerin her birine göre sektörlerin sıra değerleri elde edilmiştir (2 dijitte 23 sektör olduğundan her bir kritere göre sektörler 1 ile 23 arasında sıralanmıştır). Bu sıra değeri sektörün o kriterden aldığı "skor" olarak kabul edilmiştir. Her kriter için sektörlerin 2006-2011 yılları için 6 yıl boyunca aldıkları bu skorlar yatay olarak toplanarak, söz konusu kritere ait toplulaştırılmış dönem skoru elde edilmiştir. Söz konusu 8 kriterin aldıkları dönem skorlarının toplanmasıyla da toplam skor elde edilmiştir. Yüksek skor, sektörün kriterlerin çoğunda alt sıralarda kaldığını göstereceği için o sektörün zayıf performans gösterdiğinin, düşük skor ise o sektörün genellikle üst sıralarda yer aldığının göstergesi olacaktır. Bu anlamda her bir kriter için söz konusu 2005-2011 döneminde 6 yıl için hesaplama yapıldığında (2005 baz yılı olduğundan) en iyi skor 6*1=6 iken, en kötü skor 6*23=138 olacaktır. “Yıllık” skor değerinde ise 8 kriter olduğundan en iyi yıl skoru 8*1=8, en kötü skor ise 8*23=184 olacaktır. “Toplam skor” değerinde ise 8 sektör ve 6 yıl olduğu için en iyi skor, 8*6*1=48, en kötü skor da 8*6*23=1,104 olacaktır. Aşağıdaki tabloda 2005-2011 döneminde imalat sanayi sektörlerinin 2’li ayrımda, 8 performans kriteri bazında aldıkları skorlara göre 23 sektör içindeki sıra değerleri ve tüm kriterlerde aldıkları skorların toplamıyla elde edilen genel sıraları gösterilmektedir. Tablonun 196 okunmasına dair “gıda” sektörü ele alındığında; sektörün 23 imalat sanayi sektörü içinde üretim Endeksinde 21., İstihdam endeksinde 4., Verimlilikte 18., Ciro Endeksinde 10., İhracatta 7., RCA Endeksinde 3., KKO’da 21. ve ÜFE’de 9. sırada olduğu görülmektedir. Sektör sıra numaralarına göre alfabetik olarak sıralama yapılan tabloya göre 23 sektörlü imalat sanayi analizinde toplam skor açısından en başarılı sektör (406 skor değeri alan) 24 kodlu “Ana Metal Sanayi” sektörüdür. Onu (416 skor değeriyle) 27 kodlu “Elektrikli Teçhizat” sektörü ve (445 skora sahip olan) “Metal Eşya” sektörü izlemektedir. En kötü performans sergileyen sektörler ise (678 skor değeriyle) 26 kodlu “Bilgisayar, Elektronik ve Optik”, (707 skor değeriyle) 32 kodlu “Diğer İmalatlar” ve (720 skor değeriyle) 12 kodlu “Tütün Ürünleri” sektörleridir. Tablo 129: 2005-2011 Dönemi Toplulaştırılmış Sonuçlarına Göre Kriterler Bazında Sektörlerin Sıra Değerleri Sektör 10-Gıda 11-İçecek 12-Tütün 13-Tekstil 14-Giyim Eşyası 15-Deri ve Ürünleri 16-Ağaç, Ağaç ürünleri 17-Kâğıt ve Ürünleri 18-Basım Yayın 19-Kok kömürü, rafine petrol 20-Kimyasal Ürünler 21-Eczacılık 22-Kauçuk&Plastik 23-Mineral Ürünler 24-Ana Metal 25-Metal Eşya 26- Bilg. Elekt. Optik 27-Elektrikli Teçhizat 28-Makine-Ekipman 29-Motorlu kara taşıtı 30-Diğer Ulaşım Araç. 31-Mobilya 32-Diğer İmalatlar Üretim E. İstihdam E. Verimlilik E. Ciro End. İhracat 21 4 18 10 7 22 12 23 19 23 17 22 21 21 21 20 20 19 18 5 23 23 17 17 3 17 11 22 13 17 1 16 1 12 18 13 13 4 9 16 7 9 3 22 22 15 13 4 16 4 12 15 8 13 8 9 7 14 20 20 9 2 20 4 10 17 19 14 11 12 11 6 13 2 1 6 8 9 3 11 8 21 6 7 15 3 1 6 5 5 5 3 11 5 9 3 4 12 8 2 2 16 2 1 18 13 9 10 15 14 16 18 14 23 13 RCA 3 8 12 4 1 16 15 19 18 17 22 23 7 2 11 6 21 10 20 9 14 5 13 KKO 21 18 14 19 23 11 8 3 5 4 2 1 17 22 10 16 5 12 7 15 9 20 13 ÜFE 9 5 14 13 20 4 15 17 8 1 16 18 11 6 2 3 22 7 11 20 23 10 19 Genel 8 19 23 13 18 15 10 16 17 4 14 19 5 11 1 3 21 2 7 6 9 12 22 Her bir performans kriterine göre en iyi performans gösteren sektörlerin sıralandığı aşağıdaki tabloya göre “Üretim Endeksi” ve Verimlilik kriterlerinde 16 kodlu Ağaç ve Ağaç Ürünleri, İstihdam Endeksi kriterinde 27 kodlu “Elektrikli Teçhizat” sektörü, Ciro Endeksinde 30 kodlu “Diğer Ulaşım Araçları”, İhracat kriterinde 24 kodlu Ana Metal sektörü, RCA Endeksinde 14 kodlu Giyim Eşyası, KKO’nda 21 kodlu Temel Eczacılık sektörü ve nihayet ÜFE Endeksinde ise 19 kodlu Kok Kömürü ve Rafine Petrol ürünleri sekörü en düşük skor değerlerini alarak en iyi performans gösteren sektör konumundadırlar. Aşağıda yer alan tablo yardımıyla seçilen herhangi bir kriter için en iyi ve en kötü performans gösteren sektörler belirlenebilmektedir. 197 Tablo 130: Her Kriter Bazında En İyi Skor Değerine Göre Sektörler Sıra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Üretim Endeksi İstihdam Endeksi Verimlilik Endeksi Ciro Endeksi Sektör Kodu Skor Sektör Kodu Skor Sektör Kodu Skor Sektör Kodu Skor 16 34 27 31 16 32 30 8 30 47 22 48 30 34 24 32 27 55 28 50 18 59 25 36 29 55 10 51 17 64 22 42 28 60 29 51 19 64 27 48 25 64 24 53 26 66 28 48 18 66 21 57 27 66 26 61 26 69 25 59 20 69 29 62 21 72 18 69 25 71 17 64 22 72 31 69 31 73 10 67 24 73 15 70 28 74 23 68 20 74 11 73 29 75 16 72 17 75 17 77 24 76 15 77 31 75 19 77 21 77 20 77 19 76 20 82 23 77 31 79 32 77 16 84 32 77 19 80 12 78 30 84 14 80 14 89 15 78 32 85 10 81 13 93 23 78 23 87 13 82 11 102 13 90 13 94 22 83 21 108 10 91 26 98 12 90 12 111 11 93 12 100 15 92 18 114 14 104 14 107 11 94 32 118 İhracat RCA Sektör Kodu Skor Sektör Kodu 24 14 14 29 18 23 14 30 10 19 35 13 13 36 31 27 36 25 10 51 22 20 54 11 28 57 29 22 60 27 25 61 24 23 76 12 32 86 32 31 89 30 26 91 16 17 97 15 15 99 19 16 100 18 30 100 17 21 109 28 12 113 26 18 116 20 11 128 21 KKO Skor Sektör Kodu 6 21 14 20 19 17 27 19 28 18 37 26 44 28 48 16 54 30 60 24 73 15 76 27 77 32 81 12 85 29 97 25 107 22 109 11 110 13 113 31 123 10 130 23 138 14 ÜFE Skor Sektör Kodu 16 19 23 24 27 25 32 15 43 11 43 23 47 27 53 18 61 10 62 31 64 22 72 28 79 13 80 12 88 16 90 20 92 17 96 21 108 32 116 14 120 29 121 26 123 30 Skor 19 23 27 33 42 45 48 54 56 58 67 67 71 72 92 94 97 99 108 111 111 127 135 198 Sektörlerin toplam skorlarına göre her yıl için nasıl bir performans gösterdiği aşağıda yer alan tablo yardımıyla görülebilmektedir. Buna göre toplam skor bazında en başarılı olan sektörlerden ana metal, elektrikli teçhizat sektörü ve metal eşya sanayi hemen hemen her yıl ilk beş sektör içinde yer alarak, istikrarlı bir seyir izlemektedirler. Gıda ürünlerinin imalatı sektörü 2006’da 15. sırada iken, 2008’de yüksek bir performans göstererek 23 sektör arasından birinci sıraya yükselmiş, ancak küresel krizden sonra tekrar gerileme gösterdiği göze çarpmaktadır. Tablo 131: Yıllar İtibariyle Sektörlerin Toplam Skorlarına Göre Sıra Değerleri Sektör 10-Gıda 11-İçecek 12-Tütün 13-Tekstil 14-Giyim Eşyası 15-Deri ve Ürünleri 16-Ağaç, Ağaç ürünleri 17-Kâğıt ve Ürünleri 18-Basım Yayın 19-Kok kömürü ve raf. petrol 20-Kimyasal Ürünler 21-Eczacılık 22-Kauçuk&Plastik 23-Mineral Ürünler 24-Ana Metal 25-Metal Eşya 26- Bilg. Elekt. Optik 27-Elektrikli Teçhizat 28-Makine-Ekipman 29-Motorlu kara taşıtı 30-Diğer Ulaşım Araç. 31-Mobilya 32-Diğer İmalatlar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 15 22 15 11 13 19 1 8 18 5 11 21 7 9 4 3 23 2 14 9 6 15 20 18 12 23 21 17 22 19 20 14 3 16 4 10 15 2 6 9 8 13 1 7 5 11 1 4 7 17 14 9 19 13 11 16 21 20 18 11 4 4 23 2 10 22 3 14 8 9 21 13 10 20 6 11 16 17 14 2 18 1 8 7 5 15 2 12 4 22 19 22 12 17 23 12 16 6 10 18 20 3 14 22 7 10 1 8 9 5 2 4 15 19 21 7 22 23 12 21 19 16 16 11 8 20 14 10 15 2 1 9 3 4 12 6 4 18 Aşağıda yer alan tabloda ise okuma kolaylığı sağlaması düşüncesiyle 2006-2011 döneminde her yıl için ve dönem geneli için 8 performans kriteri bazında “toplam skorda” en iyi performans gösteren sektörler sıralaması yer almaktadır. Buna göre en yüksek performans gösteren 24 kodlu “ana metal” ve 27 kodlu “elektrikli teçhizat” sektörlerinin her yıl ilk sıralarda yer alarak istikrarlı bir seyir izlediği, buna karşın en kötü performans sergileyen 12 kodlu tütün ürünleri ve 32 kodlu diğer imalat sektörlerinin düşük performansının genel olarak yıllara yaygın olduğu görülmektedir. Tablo 132: Sektörlerin Yıllar İtibariyle En İyi Skor Değerine Göre Sıralanması Sıra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 2006 Sektör Kodu 16 27 25 24 19 30 22 17 23 29 13 20 14 28 10 12 31 18 15 32 21 11 26 2007 Sektör Kodu 29 24 19 21 31 25 30 27 26 22 32 11 28 18 23 20 14 10 16 17 13 15 12 2008 Sektör Kodu 10 27 30 11 24 25 12 32 15 28 18 23 17 14 31 19 13 22 16 21 20 29 26 2009 Sektör Kodu 22 20 27 29 25 15 24 23 10 13 16 28 12 19 26 17 18 21 31 14 11 30 32 2010 Sektör Kodu 24 28 19 29 27 15 22 25 26 16 23 10 13 20 30 14 11 17 31 18 32 21 12 2011 Sektör Kodu 25 24 27 28 31 30 10 19 26 22 18 13 29 21 23 16 17 32 15 20 14 11 12 Genel Toplam Sektör Adı Skor 24-Ana Metal 27-Elektrikli Teçhizat 25-Metal Eşya 19-Kok kömürü, rafine petrol 22-Kauçuk&Plastik 29-Motorlu kara taşıtı 28-Makine-Ekipman 10-Gıda 30-Diğer Ulaşım Araç. 16-Ağaç, Ağaç ürünleri 23-Mineral Ürünler 31-Mobilya 13-Tekstil 20-Kimyasal Ürünler 15-Deri ve Ürünleri 17-Kâğıt ve Ürünleri 18-Basım Yayın 14-Giyim Eşyası 11-İçecek 21-Eczacılık 26- Bilg. Elektronik, Optik 32-Diğer İmalatlar 12-Tütün 406 416 445 490 508 514 516 536 550 552 566 587 601 603 610 611 630 650 676 676 678 707 720 3’lü Dijitte Performans Analizi Bu analizde veri seti olarak, Üretim Endeksi, İstihdam Endeksi, Verimlilik Endeksi, Dış Ticarette Rekabet Gücü (RCA) ve Kapasite Kullanım Oranı (KKO) kullanılmıştır. 2005 ve 2006 yıllarında KKO verisi bulunamadığından 2005, 2006 ve 2007 yıllarında 4 kriter, 2008-2011 döneminden itibaren ise 5 kriter bazında performans analizi yapılmıştır. Analiz tıpkı 2 dijit performans analizinde olduğu gibi aynı yöntemle, skor değeri hesaplamasıyla yapılmıştır. İmalat sanayi alt sektörlerinin seçilen kriterlere ilişkin dönemsel değerleri hem düzey veriler hem de yüzde değişimler olarak hesaplanmıştır. Sonrasında, sektörler 5 kriter bazında düzey değerlerine ve bir önceki yıla göre hesaplanan yüzde değişimler itibariyle (en yüksek değer ya da en yüksek yüzde değişim gösteren sektör ilk sırada olacak şekilde) sıralanmıştır. Bu analiz her yıl için ayrı ayrı yapılarak, kriterlerin her birine göre sektörlerin sıra değerleri elde edilmiştir (3 dijitte 78 sektörün verisi olduğundan her bir kritere göre sektörler 1 ile 78 arasında sıralanmıştır). Bu sıra değeri sektörün o kriterden aldığı "skor" olarak düşünülmüştür. Her kriter için sektörlerin 2006-2011 yılları için 6 yıl boyunca aldıkları bu skorlar yatay olarak toplanarak, söz konusu kritere ait toplulaştırılmış dönem skoru elde edilmiştir. Söz konusu 5 kriterin aldıkları dönem skorlarının toplanmasıyla da toplam skor 200 elde edilmiştir (Tablo 133). Üçlü dijite göre performansa tabi tutulan tüm imalat sanayi sektör adları ve kodları EK 1’de verilmiştir. B GRUBU A GRUBU Tablo 133: Üçlü Dijitte En İyi Skor Elde Eden Sektörler ve Skorları Sıralaması Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı Skor 275- Ev Aletleri İmalatı 115 103- Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması 137 236- Beton, Çimento ve Alçıdan Yapılmış Eşyaların İmalatı 148 221- Kauçuk Ürünlerin İmalatı 152 251- Metal Yapı Malzemeleri İmalatı 152 239- Aşındırıcı Ürünlerin ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Metalik Olm. Min. Ür. Im. 154 272- Akümülatör ve Pil İmalatı 154 232- Ateşe Dayanıklı (Refrakter) Ürünlerin İmalatı 160 291- Motorlu Kara Taşıtlarının İmalatı 163 107- Fırın ve Unlu Mamuller İmalatı 166 235- Çimento, Kireç ve Alçı İmalatı 167 162- Ağaç, Mantar, Kamış ve Örgü Malzeme Ürünü İmalatı 175 252- Metal Tank, Rezervuar Ve Muhafaza Kapları İmalatı 181 273- Kablolamada Kullanılan Teller ve Kablolar ile Gereçlerin İmalatı 183 242- Çelikten Tüpler, Borular, İçi Boş Profiller ve Benzeri Bağlantı Parçalarının İmalatı 189 293- Motorlu Kara Taşıtları İçin Parça ve Aksesuar İmalatı 189 255- Metallerin Dövülmesi, Preslenmesi, Baskılanması ve Yuvarlanması; Toz Metalürjisi 190 253- Buhar Jeneratörü İmalatı, Merkezi Isıtma Sıcak Su Kazanları (Boylerleri) Hariç 196 222- Plastik Ürünlerin İmalatı 197 105- Süt Ürünleri İmalatı 200 143- Örme (Trikotaj) ve Tığ İşi (Kroşe) Ürünlerin İmalatı 204 241- Ana Demir ve Çelik Ürünleri İle Ferro Alaşımların İmalatı 205 303- Hava Taşıtları ve Uzay Araçları İle Bunlarla İlgili Makinelerin İmalatı 207 233- Kilden İnşaat Malzemeleri İmalatı 208 281- Genel Amaçlı Makinelerin İmalatı 209 310- Mobilya İmalatı 209 245- Metal Döküm Sanayii 210 274- Elektrikli Aydınlatma Ekipmanlarının İmalatı 211 139- Diğer Tekstil Ürünlerinin İmalatı 214 234- Diğer Porselen ve Seramik Ürünlerin İmalatı 214 231- Cam ve Cam Ürünleri İmalatı 217 254- Silah ve Mühimmat (Cephane) İmalatı 217 279- Diğer Elektrikli Ekipmanların İmalatı 218 309- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Ulaşım Araçlarının İmalatı 227 106- Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı 228 301- Gemi ve Tekne Yapımı 228 284- Metal İşleme Makineleri ve Takım Tezgâhları İmalatı 231 201 Tablo 133’ün Devamı C GRUBU B GRUBU Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı Skor 271- Elektrik Motoru, Jeneratör, Transformatör İle Elektrik Dağıtım ve Kont. Cih. İm. 233 142- Kürkten Eşya İmalatı 237 244- Değerli Ana Metaller ve Diğer Demir Dışı Metallerin İmalatı 237 202- Haşere İlaçları ve Diğer Zirai-Kimyasal Ürünlerin İmalatı 239 101- Etin İşlenmesi ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı 241 261- Elektronik Bileşenlerin Ve Devre Kartlarının İmalatı 241 292- Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Römork ve Yarı Römork İm. 241 161- Ağaçların Biçilmesi ve Planyalanması 242 203- Boya, Vernik ve Benzeri Kaplayıcı Maddeler İle Matbaa Mürekkebi ve Macun İm. 242 205- Diğer Kimyasal Ürünlerin İmalatı 245 109- Hazır Hayvan Yemleri İmalatı 246 329- Başka Yerde Sınıflandırılmamış İmalatlar 247 283- Tarım ve Ormancılık Makinelerinin İmalatı 250 237- Taş ve Mermerin Kesilmesi, Şekil Verilmesi ve Bitirilmesi 258 321- Mücevherat, Bijuteri Eşyaları ve İlgili Ürünlerin İmalatı 263 141- Kürk Hariç, Giyim Eşyası İmalatı 264 102- Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması 269 264- Tüketici Elektroniği Ürünlerinin İmalatı 269 181- Basım ve Basım İle İlgili Hizmet Faaliyetleri 271 110- İçeceklerin İmalatı 272 265- Ölçme, Test ve Seyrüsefer Amaçlı Alet ve Cihazlar İle Saat İmalatı 272 302- Demir Yolu Lokomotifleri ve Vagonlarının İmalatı 272 151- Derinin Tabaklanması ve İşlenmesi; Bavul, El Çantası, Kürkün İşlenmesi 274 120- Tütün Ürünleri İmalatı 275 289- Diğer Özel Amaçlı Makinelerin İmalatı 275 282- Genel Amaçlı Diğer Makinelerin İmalatı 278 131- Tekstil Elyafının Hazırlanması ve Bükülmesi 283 192- Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 283 108- Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı 291 152- Ayakkabı, Bot, Terlik Vb. İmalatı 294 212- Eczacılığa İlişkin İlaçların İmalatı 294 204- Sabun ve Deterjan, Temizlik ve Parlatıcı Mad.; Parfüm; Kozm. ve WC Malz. İm. 295 243- Çeliğin İlk İşlenmesinde Elde Edilen Diğer Ürünlerin İmalatı 296 171- Kağıt Hamuru, Kağıt ve Mukavva İmalatı 298 172- Kağıt ve Mukavva Ürünleri İmalatı 318 201- Temel Kimyasal Maddelerin, Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri 327 104- Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların İmalatı 328 325- Tıbbi ve Dişçilik İle İlgili Araç ve Gereçlerin İmalatı 329 263- İletişim Ekipmanlarının İmalatı 331 206- Suni veya Sentetik Elyaf İmalatı 355 262- Bilgisayar ve Bilgisayar Çevre Birimleri İmalatı 412 202 İmalat sanayi 3’lü dijit bazında sektörlerin toplam skorlarına göre sıralandığı yukarıdaki tabloya göre 275 kodlu Ev Aletleri İmalatı ve 103 kodlu Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması sektörleri en iyi performans gösteren sektörler olarak ilk iki sırayı alırken, 206 kodlu Suni veya Sentetik Elyaf İmalatı ile 262 kodlu Bilgisayar ve Bilgisayar Çevre Birimleri İmalatı sektörleri en kötü performans gösteren sektörler olmuşlardır. Aşağıdaki tabloda ise 2005-2011 döneminde imalat sanayi sektörlerinin 3’lü ayrımda, 5 performans kriteri bazında aldıkları skorlar; kriter, yıl ve toplam skor bazında ayrı ayrı gösterilmektedir. Tablo 134: Sektörlerin Performans Kriterlerinden Aldıkları Sıra Değerleri (1 ile 78 Arası) Sırası Sektör Üretim E. İstihdam E. Verimlilik RCA KKO Sırası Sektör RCA KKO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 120 131 139 141 142 143 151 152 161 162 171 172 181 192 201 202 203 20 62 12 65 28 65 40 77 19 68 53 61 59 76 71 64 54 70 1 2 52 41 22 45 34 32 28 6 71 58 50 7 14 5 49 4 42 72 66 70 76 68 67 48 41 63 54 74 38 47 50 59 17 44 40 57 7 59 42 75 66 77 66 73 62 55 59 69 74 63 44 78 1 2 19 32 11 12 13 24 13 56 32 1 47 30 23 20 20 68 36 43 37 5 4 2 3 53 45 70 40 62 62 57 54 69 48 48 61 27 64 53 77 57 49 71 17 8 24 36 37 47 21 19 14 5 56 47 14 69 66 76 53 16 12 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 237 239 241 242 243 244 245 251 252 253 254 255 261 262 263 264 265 271 272 273 274 275 279 281 282 283 284 Üretim E. 73 39 37 16 65 18 35 16 14 51 49 21 3 78 75 71 11 33 6 62 24 30 7 5 46 10 22 İstihdam E. 73 26 36 18 53 12 24 31 60 32 46 32 62 78 10 75 21 9 2 39 26 3 29 16 11 34 19 Verimlilik 65 44 42 32 57 28 51 19 9 39 56 17 5 72 76 40 13 48 22 52 24 59 4 10 68 27 35 7 7 33 33 33 55 39 16 16 16 25 38 76 78 77 24 72 44 41 14 46 6 71 64 64 58 58 51 29 31 75 66 72 43 25 68 4 59 21 7 9 45 2 40 62 64 30 18 23 1 37 32 10 40 28 204 60 61 46 48 11 67 289 44 13 47 58 53 29 205 50 28 52 48 13 68 291 14 23 16 31 25 30 206 74 65 70 67 51 69 292 57 15 34 19 74 31 212 31 30 30 74 73 70 293 9 25 19 42 44 32 221 13 8 49 28 32 71 301 55 64 8 22 78 33 222 42 22 64 29 32 72 302 4 69 3 75 50 34 231 46 56 36 27 60 73 303 8 1 29 66 63 35 232 43 37 37 15 19 74 309 24 52 6 58 6 36 233 56 55 52 7 3 75 310 38 44 31 26 37 37 234 48 56 38 7 42 76 321 68 77 50 7 57 38 235 36 39 26 7 70 77 325 58 19 71 72 27 39 236 27 35 23 7 32 78 329 26 43 17 52 46 Sektör sıra numaralarına göre sıralama yapılan tablodan herhangi bir sektörün 5 kriterden ayrı ayrı kaçıncı olduğu görülebilmektedir. Örneğin 101 kodlu “Etin İşlenmesi ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı” sektörü 78 sektörlü imalat sanayi Üretim Endeksinde 20., İstihdam 203 Endeksinde 6., Verimlilik Endeksinde 40., RCA skorunda 56. ve KKO açısından ise 61. sırada yer almaktadır. Diğer sektörler için de benzer yorumlar yapılabilir. 8.4. Bölgedeki Sektörel Yatırım Eğilimleri Kütahya ilinin iktisadi yapısı ile Türkiye’nin iktisadi yapısı arasındaki benzeşme ve/veya farklılıkların tespit edilmesi yanı sıra, bölgede öne çıkan ve üretimde ağırlık kazanan sektörlerin belirlenmesi açısından yatırım teşviklerinin sektörler itibarıyla analiz edilmesi önem arz etmektedir. Bu sayede bölgede üretim gücünün nerelere kaydığını ve nerelerde yoğunlaştığını (eğilim olarak da) gözlemlemek mümkün olacaktır. Bu amaçla hazırlanan aşağıdaki tabloda Türkiye geneli ile karşılaştırmalı olarak 2001–2013 dönemi için yatırım teşviklerinin genel iktisadi faaliyetler bazında dağılımı verilmektedir. Tablo 135: Türkiye ve Kütahya için İktisadi Faaliyet Kolları Bazında Sabit Sermaye Yatırımları (% Pay) Ana Faaliyet Kolu TR Enerji 22.9 13.7 Hizmetler 29.9 19.8 İmalat 41.4 47.5 Madencilik 4.0 17.6 Tarım 1.8 1.5 100.0 100.0 Toplam Sektörler Kütahya Kaynak: Yatırım teşvik verilerinden kendi hesaplamalarımız Tablo incelendiğinde Kütahya’daki imalat ve madencilik sanayi yatırım teşviklerinin toplam yatırım teşvikleri içindeki payının Türkiye genelinin üzerinde, enerji, hizmetler ve tarım sektöründeki yatırım eğiliminin ise Türkiye genelinin altında olduğu görülmektedir. 2001-2013 dönemi için alt sektörler itibariyle yatırım teşvik belgeleri Türkiye genelinde aşağıda tabloda verilmektedir. 204 Tablo 136: 2001-2013 Dönemi Türkiye Yatırım Teşvik Belgeleri Sermaye Türü Belge Adedi Bitkisel Üretim 558 Sabit Yatırım (Milyon TL) 1,693 İstihdam( Kişi) 17,595 Ormancılık 2 4 27 Hayvancılık 891 5,660 33,975 Su Ürünleri 108 207 2,138 2,123 17,443 80,758 5 8 145 Cam 358 4,132 11,809 Çimento 136 5,265 6,777 Demir-Çelik 371 4,631 13,843 Demir Dışı Metaller 238 2,694 5,495 Deri ve Kösele 248 515 9,370 Diğerleri 2,318 19,151 85,475 Dokuma ve Giyim 6,634 31,313 304,577 Elektrikli Makinalar 473 2,718 14,972 Elektronik 145 2,233 12,115 4,084 16,467 130,721 Kağıt 585 5,195 16,619 Kimya 785 36,774 39,996 Lastik-Plastik 2,257 10,166 53,817 Madeni Eşya 2,051 6,427 56,576 Makine İmalat 2,201 9,235 69,871 217 823 5,332 Orman Ürünleri 1,099 5,546 44,370 Pişmiş Kil ve Çimentodan Gereçler 1,592 6,949 44,277 121 1,228 9,536 Taşıt Araçları 1,634 23,718 112,230 Enerji 1,388 98,594 30,278 İnşaat 167 890 14,529 Eğitim 769 5,682 60,974 Sağlık 1,102 10,012 111,851 Turizm 2,881 31,874 220,061 Ulaştırma 2,087 33,027 73,837 Altyapı ve Belediye Hizmetleri 3,210 14,374 34,003 Ticaret-Depolama 1,434 15,794 49,648 44,272 430,443 1,777,597 İstihraç ve İşleme İşleme Gıda-İçki Mesl.Bil.Ölç.Opt.Do. Seramik TOPLAM Kaynak: Ekonomi Bakanlığı web adresi, www.ekonomi.gov.tr Yatırım Teşvik Belgeleri aynı dönemde Kütahya için aşağıdaki gibi olmuştur. 205 Tablo 137: 2001-2013 Dönemi Kütahya Yatırım Teşvik Belgeleri Sermaye Türü Belge Adedi Sabit Yatırım (Milyon TL) 1 İstihdam(Kişi) Bitkisel Üretim 1 Ormancılık 0 0 0 Hayvancılık 3 29 91 Su Ürünleri 0 0 0 34 351 1,304 İşleme 0 0 0 Cam 5 124 1,256 Çimento 1 171 150 Demir-Çelik 1 2 100 Demir Dışı Metaller 2 6 30 Deri ve Kösele 0 0 0 Diğerleri 13 31 391 Dokuma ve Giyim 20 82 1,035 Elektrikli Makinalar 2 22 530 Elektronik 1 2 15 Gıda-İçki 17 75 316 Kağıt 5 29 261 Kimya 8 33 211 Lastik-Plastik 11 16 254 Madeni Eşya 4 18 64 10 26 296 Mesl.Bil.Ölç.Opt.Do. 0 0 0 Orman Ürünleri 6 9 122 Pişmiş Kil ve Çimentodan Gereçler 17 159 680 Seramik 14 118 995 7 28 364 Enerji 12 273 340 İnşaat 9 19 566 Eğitim 9 20 399 Sağlık 5 33 235 Turizm 8 31 294 Ulaştırma 2 1 25 64 163 318 7 129 349 298 2,000 11,003 İstihraç ve İşleme Makine İmalat Taşıt Araçları Altyapı ve Belediye Hizmetleri Ticaret-Depoloma TOPLAM 12 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı web adresi, www.ekonomi.gov.tr Türkiye geneli ve Kütahya için yatırım teşviklerinin toplam yatırım teşviklerinden aldığı pay karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmektedir. 206 Tablo 138: Türkiye ve Kütahya Sektörlere Göre Yatırım Eğilimi ve Kütahya’da Öne Çıkan Sektörlerin Sıralaması Sektörler Kütahya (%) Kütahya-Türkiye (Puan) İstihraç ve İşleme Çimento Türkiye (%) 4.05 17.55 13.50 1.22 8.55 7.33 Pişmiş Kil ve Çimentodan Gereçler 1.61 7.96 6.34 Seramik 0.29 5.89 5.61 Cam 0.96 6.20 5.24 Altyapı ve Belediye Hizmetleri 3.34 8.16 4.82 Ticaret-Depolama 3.67 6.47 2.80 İnşaat 0.21 0.93 0.73 Elektrikli Makinalar 0.63 1.09 0.46 Kağıt 1.21 1.44 0.23 Hayvancılık 1.31 1.44 0.12 Ormancılık 0.00 0.00 0.00 İşleme (Madencilik) 0.00 0.00 0.00 Su Ürünleri 0.05 0.00 -0.05 Gıda-İçki 3.83 3.74 -0.08 Deri ve Kösele 0.12 0.00 -0.12 Mesl.Bil.Ölç.Opt.Do. 0.19 0.00 -0.19 Eğitim 1.32 1.01 -0.31 Demir Dışı Metaller 0.63 0.30 -0.32 Bitkisel Üretim 0.39 0.06 -0.33 Elektronik 0.52 0.09 -0.42 Madeni Eşya 1.49 0.90 -0.60 Sağlık 2.33 1.67 -0.66 Orman Ürünleri 1.29 0.43 -0.86 Makine İmalat 2.15 1.28 -0.87 Demir-Çelik 1.08 0.11 -0.96 Lastik-Plastik 2.36 0.81 -1.55 Diğerleri 4.45 1.54 -2.91 Dokuma ve Giyim 7.27 4.11 -3.17 Taşıt Araçları 5.51 1.38 -4.13 Turizm 7.40 1.53 -5.88 Kimya 8.54 1.65 -6.89 Ulaştırma 7.67 0.06 -7.61 22.91 13.65 -9.25 100.00 100.00 0.00 Enerji TOPLAM Kaynak: Ekonomi Bakanlığı web adresi, www.ekonomi.gov.tr verilerinden hareketle hesaplanmıştır. Sektörlerinin toplam yatırım teşvikleri içinde aldıkları yüzde payları gösteren tablo verileri incelendiğinde, Kütahya’da 2001-2013 döneminde istihraç ve işleme sektörü yatırım eğiliminin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu dikkat çekmektedir. Nitekim Türkiye genelinde söz konusu sektör yüzde 4.05 pay almasına karşılık ilde yüzde 17.55 pay ile öne 207 çıkmaktadır. ISIC 2’li sınıflandırmaya göre çimento, pişmiş kil ve çimentodan gereçler, seramik ve cam sektörleri metalik olmayan diğer mineral ürünler başlığı altında yer almaktadır. Yatırım teşvik belgelerindeki sabit yatırım tutarı bu başlık ile toplulaştırıldığında metalik olmayan diğer mineral ürünlerin yüzde 24.5 oranına sahip olduğu görülmektedir. Hizmetler sektöründeki, altyapı ve belediye hizmetleri, ticaret ve depolama, inşaat sektörlerinin, imalat sanayiinde yer alan elektrikli makinalar ve kağıt sektörünün göreli önemlerinin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu, gıda-içki sektörünün Türkiye geneline yakın olduğu ve bunlar dışında kalan diğer sektörlerin Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. 8.5. Sektörlerin Üretim Yapısı, Sektörlerarası Etkileşim ve Kısmi Bağlantı Katsayıları18 Bu bölümde Kütahya ili için seçilmiş 10 adet sektörün üretim yapısı ve sektörlerin birbirlerini etkileme düzeyleri Girdi-Çıktı Analizi (Input- Output Analysis) kullanılarak incelenecektir. Burada seçilen sektörler, Kütahya için önerilen yatırım konuları ile örtüşüp örtüşmediği kriteri kullanılmadan I/O tekniği ile ildeki mevcut ya da gelişim potansiyeli gösteren sektörlerin üretim yapısının nasıl analiz edildiği hakkında metodolojik yaklaşımımıza açıklık getirmek amacıyla belirlenmiştir. Çalışmamızın sonunda, belirlenen uygun yatırım konularının tamamını kapsayacak sektörler için I/O tekniği kullanılarak hesaplanan ve içeriği tarafımızca geliştirilen analitik tablolar ek olarak verilecektir. Girdi-Çıktı (I/O) Analizi sektörlerin üretim yapılarını, diğer sektörlerle olan etkileşimlerini gösteren ve ekonomideki sektörel bazda hızlandıran ve çarpan etkilerini hesaplamaya olanak veren bir tekniktir. Girdi Çıktı analizi ile teknik bilgi Ek 1’de verilmiştir. TÜİK tarafından 2002 yılı için yayınlanan Türkiye I/O tablosunda 59 sektör bulunmaktadır. Raporda ekonomik yapının tamamının analiz edileceği bölümlerde sektörel toplulaştırma yapılan 33 sektörlü I/O tablosu, sadece imalat sanayinin analiz edileceği bölümlerde 59 sektörlü I/O tablosu, Kütahya ili için mevcut durumda veya potansiyel olarak önem taşıdığı düşünülen sektörlerin analizinde ise 90 sektörlü I/O tablosu kullanılacaktır. 18 Rapordaki Girdi-Çıktı Analizleri, Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ tarafından yapılmıştır. 208 Tablo 139’da toplulaştırma yapılan sektörler ve bu sektörlerin toplulaştırıldığı NACE Rev. 1.1. kodları verilmektedir19. Tablo 139: Toplulaştırma Sonrası Sektörler NACE Kod 01-05 10-14 15-16 17 18 19 20 21 22 23-24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36-37 40-41 45 50-52 55 60-64 65-67 70-74 75 80 85 90-95 (§) Ürünler Tarım, Avcılık, Ormancılık, Balıkçılık Madencilik Gıda, İçki ve Tütün Tekstil Giyim Eşyası, Kürkün İşlenmesi ve Boyanması Derinin Tabaklanması, İşlenmesi, Deriden Mamul Eşya Ağaç ve Mantar Ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve yayın Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol, Kimyasal Madde ve Ürünler Plastik ve Kauçuk Ürünleri Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Ana Metal Sanayi Metal Eşya Bys Makine ve Teçhizat Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri Bys Elektrikli Makine ve Cihazlar Radyo, TV ve Haberleşme Cihazları Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Motorlu Kara Taşıtı ve Römork Diğer Ulaşım Araçları Mobilya; Bys Diğer İmalat ve Yeniden Değerlendirme Elektrik, Gaz, Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Bakım Onarım Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme Finansal Aracılık Gayrimenkul, Kiralama, ARGE Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik Eğitim Hizmetleri Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri (§) : Toplulaştırmada, Örneğin; “01-05”, 01 ile 05 NACE kodları arasında kalan “Tarım, Hayvancılık, Balıkçılık ve Ormancılık” sektörlerinin birleştirilmiş halini ifade etmektedir. Bu noktada, I/O tablosundan hareketle hesaplanacak bağlantı katsayıları hakkında bilgi vermek gerekirse; 19 NACE Rev. 2 sınıflaması ile NACE Rev. 1.1. sınıflaması alt sektörler bazında küçük farklar göstermesine rağmen genel olarak uyumludur. Bu nedenle ikili düzeydeki kırılımların temsil ettiği sektörlerin içerikleri aynı kabul edilebilir. 209 Doğrudan Geri Bağlantı: Herhangi bir sektörün üretimi içinde diğer sektörlerden kullandığı ara girdilerin toplamından hareketle hesaplanmaktadır. “Teknoloji Matrisi (Girdi Katsayıları Matrisi)”nden hareketle hesaplanan doğrudan geri bağlantı katsayısı ise, sektörün toplam üretim değeri “1” olarak kabul edildiğinde, kullanılan ara girdilerin toplam değerinin toplam üretim değerine oranından oluşmaktadır. Doğrudan geri bağlantı katsayısının yüksekliği, o sektörün üretim için diğer sektörlerin çıktılarını yüksek oranda kullanmak durumunda olduğunu (sektörün kendisini besleyen gerideki sektörlere yüksek oranda bağımlı olduğunu) ifade etmektedir. Bir başka ifade ile, yüksek geri bağlantı katsayısı, o sektörün üretimi ile gerisindeki diğer sektörlerin üretimi arasında kuvvetli bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Doğrudan İleri Bağlantı: Belli bir sektör üretiminin diğer sektörler tarafından girdi olarak kullanılan kısmının (toplam ara tüketim) o sektörün ürünlerine olan toplam talebe=tüketime (ara tüketim+nihai tüketim) oranını göstermektedir. Bu anlamda, sektörün toplam üretiminin ne kadarının diğer sektörler tarafından girdi olarak kullanıldığını (ya da sektör üretiminin ne kadarının nihai tüketime gittiğini) ifade etmektedir. Toplam Geri Bağlantı: “Leontief Ters Matrisi”nden hesaplanmaktadır. Belli bir sektördeki bir birimlik nihai talep artışının yol açtığı toplam üretim artışı, o sektörün toplam geri bağlantı etkisini göstermektedir. Doğrudan geri bağlantıda yalnızca belli bir sektörün üretimindeki diğer sektör girdilerinin payları ifade edilirken; toplam geri bağlantıda belli bir sektöre nihai talep artışı (nihai tüketiciler tarafından yalnızca o sektör ürününe bir birimlik talep artışı) olması neticesinde, hem bu talep artışını, hem de bu talep artışını karşılamak için gerçekleşen üretim artışı nedeniyle diğer sektörlerden tedarik edilen girdi artışı neticesinde ilgili (bağlantılı) tüm sektörlerde ortaya çıkan toplam üretim artışı ifade edilmektedir. Bu anlamda toplam geri bağlantı katsayısı, o sektör ürününe olan talep değişiminin tetiklediği ekonomideki toplam üretim artışını ifade etmektedir. Toplam İleri Bağlantı: “Leontief Ters Matrisi”nden hesaplanmaktadır. Tüm sektörlerdeki birer birimlik nihai talep artışlarının belli bir sektörün üretiminde yol açtığı artış, o sektörün toplam ileri bağlantı etkisi olarak tanımlanmaktadır. Toplam ileri bağlantıda, ekonomideki tüm sektörlerin nihai ürünlerine birer birimlik bir talep artışı olduğundan hareketle üretici sektörlerin üretiminin ne kadar arttığı görülmektedir. 210 Yukarıda belirtilen tanımlamalar doğrultusunda, 33 sektörün I/O tablosundan hareketle hesaplanan bağlantı katsayıları ve karakteristik değerleri Tablo 140’da verilmektedir. Tablo 140: Sektörlerin Bağlantı Katsayıları NACE Kod Sektör Adı DGB TGB DİB TİB 01-05 Tarım, Avcılık, Ormancılık, Balıkçılık 0.331 1.651 0.551 2.756 10-14 Madencilik 0.383 1.833 0.868 3.907 15-16 Gıda, İçki ve Tütün 0.739 2.441 0.251 1.870 17 Tekstil 0.728 2.772 0.595 2.851 18 Giyim Eşyası, Kürkün İşlenmesi ve Boyanması 0.722 2.833 0.090 1.174 19 Derinin İşlenmesi ve Deriden Mamul Eşya 0.731 2.819 0.447 1.475 20 Ağaç ve Mantar Ürünleri 0.741 2.654 0.731 1.442 21 Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri 0.720 2.690 0.924 2.455 22 Basım ve yayın 0.613 2.420 0.797 1.272 Rafine Edilmiş Petrol, Kimyasal Madde ve Ürün. 0.732 2.545 0.737 5.709 23-24 25 Plastik ve Kauçuk Ürünleri 0.727 2.716 0.767 2.178 26 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 0.628 2.334 0.836 2.043 27 Ana Metal Sanayi 0.757 2.923 0.852 5.894 28 Metal Eşya 0.694 2.774 0.698 1.853 29 Bys Makine ve Teçhizat 0.622 2.545 0.272 1.943 30 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri 0.561 2.310 0.304 1.128 31 Bys Elektrikli Makine ve Cihazlar 0.706 2.753 0.491 1.735 32 Radyo, TV ve Haberleşme Cihazları 0.786 3.097 0.374 2.286 33 Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler 0.709 2.737 0.218 1.260 34 Motorlu Kara Taşıtı ve Römork 0.757 2.961 0.342 1.631 35 Diğer Ulaşım Araçları 0.537 2.279 0.474 1.145 36-37 Mobilya, Diğer İmalat ve Yeniden Değerlendirme 0.751 2.914 0.139 1.146 40-41 Elektrik, Gaz, Su 0.630 2.413 0.783 3.870 İnşaat 0.543 2.291 0.081 1.179 Toptan ve Perakende Ticaret, Bakım Onarım 0.383 1.766 0.484 5.794 Oteller ve Lokantalar 0.535 2.108 0.134 1.216 60-64 Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme 0.437 1.886 0.480 5.401 65-67 Finansal Aracılık 0.362 1.643 0.640 2.858 70-74 45 50-52 55 Gayrimenkul, Kiralama, ARGE 0.267 1.587 0.390 3.679 75 Kamu Yönetimi ve Savunma, Sosyal Güvenlik 0.397 1.820 0.003 1.008 80 Eğitim Hizmetleri 0.213 1.437 0.048 1.064 85 Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler 0.479 1.985 0.056 1.066 Diğer Hizmet Faaliyetleri 0.433 1.836 0.317 1.486 90-95 DGB: Doğrudan Geri Bağlantı, TGB: Toplam Geri Bağlantı, DİB: Doğrudan İleri Bağlantı, TİB: Toplam İleri Bağlantı Not: Tabloda her bir kriter bazında en yüksek değerler kutu içinde belirtilmiştir. Buna göre, en yüksek doğrudan geri bağlantısına sahip olan sektör 32 kod numaralı Radyo, TV ve Haberleşme Cihazları sektörüdür. Bu sektörde üretim girdileri içinde ara girdilerin paylarının toplamı 0.786’dır. Sektör 100 birim üretim yaparken diğer sektörlerden 78.6 birim 211 girdi kullanmaktadır. Yine aynı sektör, en yüksek toplam geri bağlantıya sahiptir. Sektör ürünlerine olan talepte bir birim değişme olduğunda toplam üretim 3.097 birimlik artış göstermektedir. 21 kod numaralı Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri sektörü ise en yüksek doğrudan ileri bağlantı katsayısına sahiptir. Sektörün üretiminin yüzde 92.4’ü diğer sektörlerin kullanımına, ara tüketime gitmektedir. 27 kod numaralı Ana Metal sektörü 5.894’lük değeri ile en yüksek toplam ileri bağlantı katsayısına sahiptir. Toplam ileri bağlantı katsayısının, tüm sektör ürünlerine bir birim talep artışı olduğunda ilgili sektörün toplam üretimin ne kadar artacağını gösterdiği dikkate alındığında; Ana Metal sektörünün önemli bir tedarikçi sektör olduğu ve diğer sektörlerin talebinin artışından en fazla etkilenen sektör olduğu görülmektedir. 8.5.1. Seçilmiş Bazı Sektörler İçin Sektörlerarası Etkileşim ve “Kısmî Bağlantı Katsayıları” Bu bölümde Kütahya için mevcut durumda öne çıkan veya gelecek dönem için potansiyel taşıdığı düşünülen sektörler I/O analizinin kısmî bağlantı katsayıları tekniği kullanılarak daha detaylı analiz edilecektir. Kısmî bağlantı katsayıları, bir önceki bölümde toplam olarak verilen bağlantı katsayılarının (doğrudan geri, toplam geri ve toplam ileri bağlantı katsayıları) sektörlerin etkileşimde bulunduğu sektörler detayını incelememize olanak sağlamaktadır. Buradaki analizde kullanılacak olan Girdi-Çıktı tablosu, 90 sektörlü 2002 yılına ait tablodur. Bu tablodaki sektörlerin NACE Rev. 1.1. sektör sınıflandırması ile uyumlulaştırılması tarafımızca yapılmış ve sektörlerin tam adları ve bu sektörlerin hangi NACE Rev. 1.1. kodlarını kapsadığını belirten tablo da EK 2’de verilmiştir. EK 2’den de görüleceği gibi, bazı sektörlerin içerdiği NACE Rev. 1.1. kodlarının fazlalığı ve sektör adlarının uzunluğu, tabloların hazırlanmasını sektörlerin Girdi-Çıktı tablosunda yer alan sıra numaraları ile ifade edilmesini zorunlu kılmıştır. Bu nedenle, bundan sonraki tablolarda sektörleri temsilen Girdi-Çıktı tablosundaki sıra numaraları ve kısaltılmış isimleri kullanılacaktır (örneğin; 40 sıra nolu sektör, 262 ve 263 NACE Rev. 1.1. kodlu iki alt sektörün toplamını ifade eden Seramik Ürünleri İmalatı sektörünü temsil edecektir). Kütahya için detaylı olarak analiz edilecek sektörler ve bu sektörlerin hangi nedenle değerlendirmeye alındığı Tablo 141’de verilmiştir. Tablodaki “Potansiyel” ifadesi şu anda ilde bu sektöre yönelik yoğun bir ilgi ve/veya faaliyet olmadığını, ancak gelecek dönemler 212 düşünüldüğünde bu sektörlerin gelişmesine yönelik bir potansiyelin olduğunu; “Mevcut” ifadesi ise ilgili sektörün mevcut durumda ilde üretim, ihracat, istihdam gibi kriterler açısından önem taşıdığını, mevcut bir üretim kapasitesinin var olduğunu ifade etmektedir. Tablo 141: Kütahya İli İçin Girdi-Çıktı Analizi Yardımıyla İncelenecek Sektörler Sektör I/O Sıra No 10 14 33 36 40 41 46 52 54 69 Sektör NACE Rev. 1.1. Kodları 151 155 241 245+246+247 262+263 265+266 281+282+283 311+312+313+314+315+316 331+332+333+334+335 551+552 Sektör Adı Et Ürün İşleme Süt Ürünleri Ana Kimyasallar Temizlik Maddeleri Seramik Çimento&Kireç&Alçı Metal Yapı Malz.&Kazanlar Elektrikli Makine&Cihaz Tıbbi&Optik Aletler Oteller Değerlendirmeye Alınma Nedeni Potansiyel Potansiyel Mevcut Potansiyel Mevcut Mevcut Potansiyel Potansiyel Potansiyel Mevcut Tablo 141’den görüleceği üzere, Kütahya için değerlendirilecek sektörlerden dört tanesi mevcut durumda önem taşıyan, altı tanesi de potansiyel taşıdığı düşünülen sektörlerdir. Değerlendirmeye alınan sektörlerden dokuz tanesi imalat sanayi alt sektörü iken, 69 I/O sıra nolu “Oteller” sektörü, bilhassa yöredeki mevcut jeotermal kapasitesini değerlendirmek amacıyla kurulmuş/kurulacak olan termal otellerin üretim yapılarının da incelenebilmesi için analize dahil edilmiştir. Bu sektörlerin I/O tablosu kullanılarak elde edilen karakteristik değerleri özet olarak Tablo 142’de verilmektedir. Tablo 142: Seçilmiş Sektörlerin Bağlantı Katsayıları ve Katma Değer Oranları Sektör I/O Sıra No ve Adı 10- Et Ürün İşleme 14- Süt Ürünleri 33- Ana Kimyasallar 36- Temizlik Maddeleri 40- Seramik 41- Çimento&Kireç&Alçı 46- Metal Y. Malz.&Kazanlar 52- Elektrikli Mak.&Cihaz 54- Tıbbi&Optik Aletler 69- Oteller 20 Doğrudan Geri Toplam Geri Doğrudan İleri Toplam İleri Katma Değer 20 Bağlantı Bağlantı Bağlantı Bağlantı Oranı Katsayı Sıra Katsayı Sıra Katsayı Sıra Katsayı Sıra Değer Sıra 0.873 1 2.664 24 0.096 85 1.917 30 0.127 90 0.751 16 2.471 35 0.121 82 1.056 87 0.249 75 0.801 7 2.652 26 0.944 5 4.951 8 0.199 84 0.733 21 2.768 17 0.727 24 3.398 17 0.267 70 0.662 36 2.437 38 0.839 12 1.564 47 0.338 55 0.668 34 2.470 36 0.819 15 1.656 40 0.332 57 0.675 33 2.768 18 0.556 40 1.378 58 0.325 58 0.707 29 2.804 14 0.498 44 2.407 24 0.293 62 0.710 28 2.749 19 0.234 67 1.379 57 0.290 63 0.462 61 1.934 64 0.162 77 1.311 60 0.538 30 Katma değer oranı, (1- Doğrudan Geri Bağlantı Katsayısı) ilişkisi yardımıyla hesaplanmıştır. 213 Tablo 142’deki sektörel karakteristiklere göz atıldığında; 10-Et Ürünleri İşleme sektörünün en yüksek doğrudan geri bağlantı (en düşük katma değer oranı) katsayısına sahip sektör olduğu görülmektedir. Bu haliyle sektörün üretiminde üretimde kullanılan ara girdiler (hammadde, yardımcı madde, enerji, işletme malzemesi vb) toplam üretim değerinin yüzde 87.3’ünü oluşturmaktadır. Bu nedenle de sektör incelenen 90 sektör içinde en düşük katma değer oranına sahiptir (toplam üretim değerinin yüzde 12.7’si). 69-Oteller sektörü ise en düşük doğrudan geri bağlantı katsayısına (toplam üretim değerinin yüzde 46.2’si) sahip olup bu sektörün katma değer oranı toplam üretim değerinin yüzde 53.8’ini oluşturmaktadır. İlgili sektörün ürününe olan talepteki bir birim artış neticesinde ekonominin bütününde üretimin kaç birim artış olacağını ifade eden toplam geri bağlantı katsayıları açısından bakıldığında, incelenen 10 sektör arasında ilk sırayı 2.804’lük katsayı ile 52- Elektrikli Makine ve Cihazlar sektörü almaktadır. Bu katsayısı ile 52- Elektrikli Makine ve Cihazlar sektörü 90 sektör içinde 14. sırayı almaktadır. Ekonomideki sektörel hızlandıran mekanizmasını ifade eden toplam geri bağlantı katsayısı, sadece ilgili sektör talebi artması durumunda ekonomideki tüm sektörel etkileşimleri dikkate almakta ve bu sektörün diğer sektörleri de etkileyerek ekonominin tamamında kaç birim üretim artışı olacağını göstermektedir. Yüksek toplam geri bağlantı katsayısı ekonomik yapıdaki hızlandıran mekanizmasının büyüklüğünü de göstermektedir. Bir sektörün üretiminin ne kadarının diğer sektörlerin üretimlerinde girdi olarak kullanıldığını (dolayısıyla ne kadarının da nihai tüketici tarafından talep edildiğini) ifade eden doğrudan ileri bağlantı katsayıları açısından sektörlere bakıldığında, ilk sırayı 0.944’lük katsayısı ile 33Ana Kimyasallar sektörü almaktadır (90 sektör içinde de 5. sırada yer almaktadır). Bu sektörün üretiminin yüzde 94.4’ü diğer sektörler tarafından girdi olarak kullanılmakta, geriye kalan yüzde 5.6’lık bölümü ise nihai tüketiciler tarafından (ihracat dahil) talep edilmektedir. Doğrudan ileri bağlantı katsayısı, her bir sektör ürününün niteliği hakkında (hammadde, ara malı ya da nihai tüketim malı) önemli ipuçları vermektedir. Örneğin; 10-Et Ürünleri İşleme sektörünün 0.096’lık katsayısı bu sektör üretiminin yüzde 90.4’ünün nihai tüketici tarafından talep edildiğini ve üretilen ürünün tam bir nihai tüketim malı olduğunu göstermektedir. Yalnızca doğrudan ileri bağlantı katsayılarına bakılarak da sektörel pazarlama ve tutundurma 214 stratejilerinin muhataplarının başka sektörler mi yoksa nihai tüketici mi olması gerektiği konusunda da bir yargıya ulaşmak mümkün olmaktadır. Tüm sektörlerin nihai talebinde aynı anda bir birim artış olduğunda her bir sektörün üretiminde kaç birim artış olacağını gösteren toplam ileri bağlantı katsayılarına bakıldığında, incelenen 10 sektör içinde ilk sırayı 4.951’lik katsayısı ile 33-Ana Kimyasallar sektörü almaktadır (90 sektör içinde ise 8. sıradadır). Sektörel üretimin gelir (talep anlamında) değişimlerine duyarlılığını gösteren bu katsayıya göre bir değerlendirme yapıldığında, örneğin; 14-Süt Ürünleri sektörünün katsayısının 1.056 olması süt ürünleri üreten bir tesisin üretiminin toplam gelirdeki artış nedeniyle ortaya çıkan dolaylı talebe (diğer sektörlerin ürünlerine olan talep artışı durumunda, diğer sektörlerin üretimlerinde kullanmak üzere girdi olarak süt ürünleri talep etmesi neticesinde süt ürünleri üretiminin artması) çok da duyarlı olmadığını göstermektedir. Sektörün üretimi zaten kendi nihai talebindeki bir birim artışı karşılamak için her durumda bir birim artacaktır. Bu sektör için dolaylı talep nedeniyle ortaya çıkan üretim artışı yalnızca 0.056 birimdir (1.056 – 1). 8.5.1.1 Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Bağlantı Katsayıları Bağlantı katsayıları (ister doğrudan isterse toplam katsayılar olsun) herhangi bir sektörle ilgili sonuçları tek bir katsayı ile ifade etmektedir. Bu katsayının alt sektörler itibariyle dağılımı ve ilgilenilen sektörün ilişkide bulunduğu sektörlerin detaylarını görebilmek için kısmî bağlantı katsayılarının bilinmesi gereklidir. Kısmî bağlantı katsayıları; doğrudan geri bağlantı için teknoloji (A) matrisinin ilgili elemanlarının ve buna karşılık gelen sektörlerin, kısmî toplam geri ve kısmî toplam ileri bağlantı katsayıları için ise Leontief Ters Matrisinin [(I-A)-1] elemanlarının ve buna karşılık gelen sektörlerin belirtilmesi ile oluşturulmaktadır. Çalışmamızda Kütahya için incelenen sektörlerin bağlantı katsayısının değeri ile bu sektörlerin her birisi için en büyük kısmî bağlantı katsayısına sahip ilk beş sektörü, tablolaştırılarak verilmiştir. 8.5.1.1.1. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları Kütahya için incelenen 10 sektörün kısmî doğrudan geri bağlantı katsayıları Tablo 143’de en yüksek değere sahip ilk beş sektörü içerecek şekilde verilmiştir. 215 Tablo 143: İlgili Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya Sahip İlk 5 Sektör Sektör I/O Sıra No ve Adı 10-Et Ürün İşleme 14-Süt Ürünleri 33-Ana Kimyasallar 1. Sıradaki Sektör 2. Sıradaki Sektör 3. Sıradaki Sektör 4. Sıradaki Sektör 5. Sıradaki Sektör Katsayı 0.6305 0.0583 0.0460 0.0366 0.0280 Sektör 2-Hayvancılık 72-Karayolu Taşımacılık 68-Perakende Ticaret 67-Toptan Ticaret 16-Hayvan Yemi İm. Katsayı 0.4706 0.0435 0.0344 0.0286 0.0259 Sektör 2-Hayvancılık 72-Karayolu Taşımacılık 68-Perakende Ticaret 67-Toptan Ticaret 83-Diğer İş Faaliyetleri Katsayı 0.2346 0.0984 0.0586 0.0561 0.0545 Sektör 9-Taşocakçılığı 77-Mali Aracılık 33-Ana Kimyasallar 1-Meyve&Sebze 72-Karayolu Taşımacılık Katsayı 0.1484 0.1433 0.0400 0.0392 0.0378 Sektör 36-Temizlik Maddeleri 33-Ana Kimyasallar 72-Karayolu Taşımacılık 67-Toptan Ticaret 38-Plastik Katsayı 0.1585 0.0502 0.0482 0.0468 0.0366 Sektör 9-Taşocakçılığı 32-Raf. Petrol&Kok Köm. 29-Kâğıt Ürünleri 72-Karayolu Taşımacılık 67-Toptan Ticaret 41-Çimento&Kireç &Alçı Katsayı 0.1253 0.1098 0.0424 0.0384 0.0355 Sektör 41-Çimento&Kireç&Alçı 9-Taşocakçılığı 72-Karayolu Taşımacılık 42-Yapı Taşları&Diğer 67-Toptan Ticaret 46-Metal Yapı Malz &Kazanlar Katsayı 0.2470 0.1043 0.0340 0.0329 0.0271 Sektör 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 67-Toptan Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 77-Mali Aracılık 52-Elektrikli Makine. &Cihaz Katsayı 0.1469 0.0921 0.0468 0.0428 0.0401 Sektör 52-Elektrikli Mak.&Cihaz 44-Demir Dışı Metaller 67-Toptan Ticaret 38-Plastik 72-Karayolu Taşımacılık 36-Temizlik Maddeleri 40-Seramik 54-Tıbbi&Optik Aletler 69-Oteller Katsayı 0.1456 0.0591 0.0587 0.0423 0.0401 Sektör 54-Tıbbi&Optik Aletler 67-Toptan Ticaret 53-Radyo&TV&Hab. Cih. 45-Döküm 72-Karayolu Taşımacılık Katsayı 0.0752 0.0305 0.0301 0.0299 0.0241 Sektör 1-Meyve&Sebze 18-İçecek 62-Elektrik 77-Mali Aracılık 72-Karayolu Taşımacılık İlk Beş İlk Beş Toplam Toplamı Payı (%) 0.7994 91.6 0.8731 0.6030 80.3 0.7513 0.5022 62.7 0.8009 0.4087 55.7 0.7333 0.3402 51.4 0.6622 0.3515 52.6 0.6678 0.4454 66.0 0.6747 0.3687 52.1 0.7072 0.3458 48.7 0.7100 0.1898 41.1 0.4619 216 Tablo 143, örneğin ilk sırada yer alan 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü için yorumlanırsa; 10 nolu sektörün doğrudan geri bağlantı katsayısı 0.8731’dir. Buna göre, sektörün birim üretim değeri içinde diğer sektörlerden kullandığı girdilerin payı 0.8731 birimdir. Bu sektörün üretimi için en büyük oranda girdi kullandığı sektör 0.6305’lik katsayısı ile 2 nolu Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) imalatı sektörüdür. Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü için temel tedarikçi niteliğinde olan Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) sektörü, tek başına ara girdilerin yüzde 72.2’sini (0.6305/0.8731) oluşturmaktadır21. İkinci sıradaki önemli tedarikçi sektör ise 0.0583’lük kısmî doğrudan geri bağlantı katsayısı ile 72 sıra nolu Diğer Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı sektörüdür. 10 nolu sektör, üretimini gerçekleştirirken toplam üretim değerinin 0.0583’lük kısmına karşılık gelen tutarda 72 nolu sektör ürünlerini girdi olarak kullanmaktadır. Üçüncü sırada yer alan sektör ise, 0.0460’lık katsayısı ile 68 nolu Perakende Ticaret, Kişisel ve Ev Eşyalarının Tamiri (Motorlu Taşıtlar Hariç) sektörüdür. 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün en yüksek kısmî doğrudan geri bağlantı gösterdiği (üretiminde en yüksek tutarda girdisini kullandığı) ilk beş sektörden aldığı ara girdilerin sektörün toplam ara girdilerine oranı %91.6’dır. Çalışmada 90 sektör olduğu için söz konusu hesaplamanın bu 90 sektörün tamamı için yapıldığı dikkate alındığında, ilk beş sektörün ara girdilerin neredeyse tamamını temsil ettiği anlaşılmaktadır. Doğrudan geri bağlantı katsayıları, herhangi bir sektörün temel girdi tedarikçilerini bu tedarikçilerin toplam üretim girdileri içinde ne kadar önemli olduğunu da belirtecek şekilde gösterdiği için, önemli bilgi sağlamaktadır. Kütahya ilinde önerilen yatırım konuları için tedarikçi sektörlerin mevcudiyeti ya da gelişme olasılıkları; ana sektörün sorunsuz girdi tedariki sağlaması, üretimdeki dikey entegrasyonun bölge bazında gerçekleştirilerek yaratılacak katma değerin bölgede kalmasını sağlaması açısından önem taşımaktadır. Bölgesel planlama ve sektörel gelişme patikalarının belirlenmesinde, bölge coğrafyasının sağladığı hammadde temin koşullarının önemli bir parametre olduğu düşünüldüğünde, belirlenecek üretim deseninin hangi sektörlere ne kadar bağımlı olduğu ve sektörün 21 Girdi-Çıktı tabloları değer olarak ifade edildiği için bu pay, fiziki üretim girdisi oranı olarak değil, toplam ara girdi maliyetleri içindeki oranı olarak yorumlanmalıdır. gerisinde girdi sağlayacak faaliyetlerin yeterli olup olmadığı sorusunun cevabı bu katsayılardan hareketle görülebilmektedir. Diğer bir deyişle, yine örneğin Et ve Et Ürünleri üretimi için gerekli ürünler yöreden temin edilebiliyorsa (yörede yeterli hayvan varlığı bulunuyorsa) o yörede kurulacak Et ve Et Ürünleri sektörü yatırımları önemli bir avantaj sağlayacak ve hammadde desenine uygun bir yatırım profili belirlenebilecektir. 8.5.1.1.2. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları Toplam geri bağlantı katsayısı, herhangi bir sektörün nihai talebindeki bir birim artış neticesinde ekonomideki (tüm sektörlerin toplamı anlamında) toplam üretim artışını gösterdiğinden, kısmî toplam geri bağlantı katsayısı da ilgili sektörün talebi bir birim arttığında bu sektörün girdi tedarikçisi niteliğinde olan sektörlerin her birinin üretiminin ne kadar arttığını ifade edecektir. Doğaldır ki, toplam katsayı, kısmî katsayıların toplamından oluşmaktadır. Bu sayede herhangi bir sektörün nihai talep artışı neticesinde, bu sektöre girdi tedarik ettikleri için üretimini en fazla arttıran sektörleri analiz etmek mümkün olmaktadır. Toplam geri bağlantı katsayılarında (toplam ileri bağlantı katsayılarında da olduğu gibi) ilgili sektörün nihai talebinin artışıyla ilk önce bu talep artışını sağlamak için üretim yapılacağından, her zaman ilk sırada en büyük (ve birden büyük) kısmî bağlantı katsayısı ile sektörün kendisi yer alacaktır. Sektörün katsayısının tamsayı (1’lik) kısmı bir birim nihai talep artışı için yapılacak üretimi, ondalık kısmı ise sektörlerin zincirleme olarak tetiklenen üretim artışı neticesinde oluşan üretim artışını ifade etmektedir. Kütahya için seçilen sektörlerin kısmî toplam geri bağlantı katsayıları Tablo 144’de verilmektedir. 218 Tablo 144: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları Sektör I/O No ve Adı 10-Et Ürün İşleme 14-Süt Ürünleri 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 40-Seramik 41-Çimento&Kireç&Alçı 1. Sıradaki Sektör 2. Sıradaki Sektör 3. Sıradaki Sektör 4. Sıradaki Sektör 5. Sıradaki Sektör Katsayı 1.0209 0.6701 0.2553 0.1020 0.0750 Sektör 10-Et Ürün İşleme 2-Hayvancılık 1-Meyve&Sebze 72-Kara Taşımacılık 16-Hayvan Yemi İm. Katsayı 1.0071 0.4987 0.1774 0.0838 0.0598 Sektör 14-Süt Ürünleri 2-Hayvancılık 1-Meyve&Sebze 72-Kara Taşımacılık 67-Toptan Ticaret Katsayı 1.0939 0.2737 0.1502 0.1116 0.0789 Sektör 33-Ana Kimyasal. 9-Taşocakçılığı 77-Mali Aracılık 72-Kara Taşımacılık 1-Meyve&Sebze Katsayı 1.1983 0.2133 0.1067 0.0862 0.0711 Sektör 36-Temizlik Mad. 33-Ana Kimyasallar 72-Kara Taşıma. 67-Toptan Ticaret 83-Diğer İş Faaliyetleri Katsayı 1.0155 0.1879 0.0990 0.0981 0.0877 Sektör 40-Seramik 9-Taşocakçılığı 62-Elektrik 72-Kara Taşımacılık 32-Raf. Pet&Kok Köm. Katsayı 1.1472 0.1583 0.1054 0.0953 0.0710 Sektör 41-Çim.&Kireç&Alçı 9-Taşocakçılığı 62-Elektrik 72-Kara Taşımacılık 67-Toptan Ticaret 46-Met. Yapı Malzeme&Kazanlar Katsayı 1.0297 0.4470 0.2202 0.1104 0.0976 Sektör 46-Met.Yapı Malz.&Kaz. 43-Demir-Çelik 44-D. Dışı Metal. 62-Elektrik 72-Kara Taşımacılık 52-Elektrikli Makine&Cihaz Katsayı 1.1825 0.2148 0.1320 0.1070 0.1008 Sektör 52-Elektrikli Mak.&Cih. 44-Demir Dışı Metaller 43-Demir-Çelik 72-Kara Taşımacılık 67-Toptan Ticaret Katsayı 1.1727 0.1214 0.1140 0.1049 0.0867 Sektör 54-Tıbbi&Optik Aletler 53-Radyo&TV&Hab.. Cih. 67-Toptan Tic. 72-Kara Taşımacılık 43-Demir-Çelik Katsayı 1.0025 0.1053 0.0729 0.0537 0.0521 Sektör 69-Oteller 1-Meyve&Sebze 62-Elektrik 72-Kara Taşımacılık 77-Mali Aracılık 54-Tıbbi&Optik Aletler 69-Oteller İlk Beş Toplamı İlk Beş Payı (%) Toplam 2.1232 79.7 2.6635 1.8269 73.9 2.4711 1.7084 64.4 2.6519 1.6756 60.5 2.7681 1.4882 61.1 2.4368 1.5771 63.9 2.4697 1.9049 68.8 2.7676 1.7370 61.9 2.8042 1.5996 58.2 2.7494 1.2864 66.5 1.9338 219 Tablo 144’de, örneğin ilk sırada yer alan 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörüne bakıldığında; bu sektörün nihai talebinin bir birim artması durumunda kendi üretimi 1.0209 birim artmaktadır (daha önce de ifade edildiği gibi bu artışın 1 birimlik kısmı nihai talebi karşılamak için gerçekleşmiştir). İkinci sırada yer alan sektör 2 nolu Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) imalatı sektörüdür. Et ve Et ürünleri sektörünün talebi bir birim arttığında bu sektörün üretimi 0.6701 birim artış göstermektedir. Üçüncü sırada ise 0.2553 birimlik üretim artışı ile 1 nolu Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve ve Sebze Yetiştirilmesi sektörü yer almaktadır. 10 nolu sektörün nihai talebi bir birim arttığında ekonomideki toplam üretim artışı 2.6635 birim olmaktadır. Tablo 144, sadece ekonomideki hızlandıran etkisini vermemekte, ayrıca bölgesel olarak bakıldığında geriye doğru üretim artışı tetiklenecek sektörlerin bu üretim artışını karşılayacak mevcut kapasitesinin karşılaştırılması gereğini de göstermektedir. Yine 10 nolu sektör örneğinden gidersek; eğer bu sektörün bölgede desteklenerek üretiminin arttırılması, sektör ürünlerine olan talepte artış olacağı beklentisi/hedeflemesi ile gelecek dönemde oluşacak bölgesel üretim kapasitesinin (hizmetler sektörü de dahil) bu artışa yetip yetmeyeceği araştırılacaksa, Tablo 144 sonuçları bu senaryoyu şimdiden değerlendirme olanağı vermektedir. 10 nolu sektörün desteklenmesi (ya da talebinde artış beklenmesi) durumunda bu sektörün tedarikçisi sektörlerin mevcut kapasitelerinin de gelecek dönem hedefleri ile birlikte düşünülmesi, gerekirse tedarikçi sektör kapasitelerinde de bir desteklemenin yapılması gerekecektir. Aksi taktirde, bölgedeki tedarikçi sektörler yetersizse (yetersiz kalacaksa), üretim artışı neticesinde yaratılacak olan ve bölgede kalması beklenen katma değer, ya ithalat yoluyla yurtdışına ya da diğer bölgelerdeki sektörlere kayacaktır. Tabloda örneğin Et ve Et Ürünleri sektörü için verilen 2.6635’lik toplam geri bağlantı katsayısı, bu sektörün talebinin bir birim artması neticesinde ekonomideki toplam artışı, kısmî katsayılar ise geriye bağlantılı (girdi sağlanan) her sektördeki toplam üretim artışını ifade etmektedir. Bu anlamda, toplam geri bağlantı katsayılarını bir anlamda, “katma değer yaratma zinciri” olarak ifade etmek ve sektörlerin diğer sektörleri de tetikleyerek toplam yaratılacak üretimi gösterdiğini söylemek mümkündür. 8.5.1.1.3. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Toplam İleri Bağlantı Katsayıları Toplam ileri bağlantı katsayısı, ekonomideki tüm sektörlere nihai talep bir birim arttığında her bir sektörün üretiminin ne kadar arttığını göstermektedir. Kısmî katsayılar ise sektörün bu üretim artışının hangi sektörler tarafından sağlandığını, diğer sektörlerin bu üretim artışı içindeki paylarını göstermektedir. Her sektörün nihai talebi artınca, bu sektörler kendisine girdi sağlayan sektörleri tetiklemektedirler. İncelenen sektör de tedarikçi bir sektör olarak diğer sektörlerin artan üretimlerini karşılamak için kendisinden talep edilen ürünü kadar üretimini arttırmaktadır. Elbette, toplam geri bağlantıda olduğu gibi burada da, incelenen sektörün üretim artışının bir birimlik kısmı kendi nihai talebini karşılamak için yapılacağından, bu sektörün kısmî toplam ileri bağlantı katsayısı da 1’den büyük olacaktır. Kütahya ili için seçilmiş sektörlerin kısmî toplam ileri bağlantı katsayıları Tablo 145’de verilmektedir. 221 Tablo 145: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları Sektör I/O No ve Adı 10-Et Ürün İşleme 14-Süt Ürünleri 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 40-Seramik 41-Çimento&Kireç&Alçı 1. Sıradaki Sektör 2. Sıradaki Sektör 3. Sıradaki Sektör 4. Sıradaki Sektör 5. Sıradaki Sektör Katsayı 1.0209 0.3635 0.2797 0.0952 0.0211 Sektör 10-Et Ürün İşl. 24-Kürk Mamulleri 25-Deri Ür.&İşleme 26-Ayakkabı&Terlik 36-Temizlik Maddeleri Katsayı 1.0071 0.0105 0.0042 0.0033 0.0028 Sektör 14-Süt Ürünleri 70-Lokantalar 69-Oteller 17-Diğer Gıda Mad. 12-Sebze&Meyve İşl. Katsayı 1.0939 0.2804 0.2770 0.2243 0.2133 Sektör 33-Ana Kimyasal. 34-Zirai İlaç&Boya 38-Plastik 35-Eczacılık Ürünleri 36-Temizlik Maddeleri Katsayı 1.1983 0.1154 0.0815 0.0717 0.0694 Sektör 36-Temizlik Madd. 20-Tekstil&Dokuma 22-Örme 25-Deri Ür.&İşleme 23-Deri Giyim Eşyası Katsayı 1.0155 0.0629 0.0345 0.0338 0.0232 Sektör 40-Seramik 43-Demir-Çelik 41-Çim.&Kireç&Alçı 65-İnşaat 45-Döküm Katsayı 1.1472 0.0652 0.0587 0.0255 0.0219 Sektör 41-Çim.&Kireç&Alçı 65-İnşaat 3-Tarım Hizm. 79-Gayrimenkul 42-Yapı Taşları&Diğer 46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar Katsayı 1.0297 0.0475 0.0114 0.0109 0.0100 Sektör 46-Met. Yapı Mlz.&Kaz. 65-İnşaat 61-Diğer İmalat 44-D.dışı Metaller 43-Demir-Çelik 52-Elektrikli Makine&Cihaz Katsayı 1.1825 0.0897 0.0879 0.0566 0.0490 Sektör 52-Elektrikli Mak.Cih. 53-Radyo&TV&Hab.Cih. 71-D.yolu Taşıma. 50-Ev Aletleri 56-Deniz Taşıtları 54-Tıbbi&Optik Aletler 69-Oteller Katsayı 1.1727 0.0203 0.0202 0.0169 0.0085 Sektör 54-Tıbbi&Optik Alet. 86-Sağlık&Sosyal Hiz. 51-Büro Mak&B.sayar 53-Radyo&TV&Hab. Cih. 52-Elektrikli Mak.Cihaz Katsayı 1.0025 0.0126 0.0086 0.0073 0.0073 Sektör 69-Oteller 7-Petrol&Gaz Çıkarma 32-Raf. Pet.l&Kok Köm. 75-Diğer Ulaştırma 74-H.yolu Taşımacılık İlk Beş Toplamı İlk Beş Payı (%) Toplam 1.7803 92.9 1.9171 1.0279 97.4 1.0557 2.0888 42.2 4.9514 1.5363 45.2 3.3977 1.1700 74.8 1.5636 1.3186 79.6 1.6564 1.1094 80.5 1.3779 1.4657 60.9 2.4067 1.2386 89.8 1.3791 1.0384 79.2 1.3106 222 Tablo 145, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü için yorumlanırsa; Tüm sektörlere olan nihai talep bir birim arttığında sektörün üretimi 1.9171 birim artmaktadır. Bu üretim artışının 1.0209’luk kısmı sektörün kendisinden kaynaklanmaktadır (1 birimlik kısmı nihai talep artışını karşılamak için, 0.0209’luk kısmı ise diğer sektörlerin bu sektörden girdi talep etmeleri nedeniyle). Sektörün üretim artışında, ikinci sıradaki etkiyi 24 nolu Kürkün İşlenmesi ve Boyanması; Kürk Mamulleri İmalatı sektörünün girdi talebi gerçekleştirmektedir. 10 nolu sektörün üretimini üçüncü büyüklükte tetikleyen sektör ise 25 nolu Derinin Tabaklanması ve İşlenmesi; Bavul, El Çantası ve Benzerleri ile Saraçlık ve Koşum Takımı İmalatı sektörüdür (10 nolu sektörün üretim artışının 0.2797’lik kısmı). Tüm sektörlerin ürününe bir birim talep artışı olduğunda Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektöründeki üretim artışının %92.9 ilk beş sıradaki sektör tarafından sağlanmaktadır. Bu anlamda bu beş sektör Et ve Et Ürünleri sektörünün en önemli talep birimlerini oluşturmaktadır. Et ve Et Ürünlerine nihai tüketicinin talebini birincil talep olarak düşünürsek, bu beş sektörün Et ve Et ürünlerine olan talebi de sektörün üretiminin artışını sağlayan ikincil talep birimleri olmaktadırlar. 8.5.1.1.4. Önemli Katsayılar Analizi Genel olarak, I/O tablosu kullanılarak hesaplanan katsayıların yüksekliği o sektörün diğer sektörlerle ilişkisinin düzeyini vermektedir. Yüksek doğrudan geri bağlantı katsayısı, sektörün üretim değeri içinde diğer sektörlerden kullandığı girdilerin önemli bir pay tuttuğunu, yüksek doğrudan ileri bağlantı katsayısı, sektörün üretiminin diğer sektörler tarafından ara girdi olarak kullanılma oranının yüksekliğini (bu anlamda da sektörün nihai malının ara mal ya da hammadde niteliğinde olduğunu), yüksek toplam geri bağlantı sektörün ekonomideki toplam üretimi arttırma kabiliyetini, yüksek toplam ileri bağlantı ise sektör üretiminin toplam talep değişiminden etkilenme düzeyinin yüksekliğini ifade etmektedir. Buna karşın, katsayıların tümü için bu etkilenme ya da diğer sektörlerle bağlantıların kaç tane sektörle ilgili olduğu anlamında bir bilgi sağlandığı söylenemez. Bir sektör yüksek doğrudan (ya da toplam) geri bağlantıya sahip olabilir, ancak bunu sadece 3 ya da 4 sektörle gerçekleştiriyor olabilir. Bu durumda sektörün katsayısı yüksek olsa da, bu sektörün ekonomi üzerinde yapacağı büyük etki yalnızca birkaç sektör vasıtasıyla gerçekleşecek, ekonomideki sektörlerin diğerine yansımayacaktır. Bu konuya açıklık getirmek için kullanılan tekniklerden bir tanesi, her bir sektörün (ve bilhassa toplam geri ve toplam ileri bağlantı katsayıları için) bağlantı katsayılarının Değişim Katsayısını (Coefficient of Variance –CV) hesaplanmasıdır. Bu konu ilk önce Hazari22 tarafından öne sürülerek, sektörlerin CV’lerinin hesaplanmasını ve yalnızca yüksek toplam bağlantı katsayısının değil, aynı zamanda düşük CV’ye sahip sektörlerin de belirlenmesinin ekonomiye yayılacak etkiyi daha iyi ölçeceğini iddia etmiştir. Bu yöntemle, sektörleri yalnızca bağlantı katsayılarının yükseklği ya da düşüklüğüne göre sınıflandırmakla kalınmamakta, aynı zamanda her bir sektörün CV si de hesaplandığından, sektörler dörtlü bir ayrıma tabi tutulabilmektedirler (yüksek bağlantı katsayılı ve yüksek CV’li sektörler, yüksek bağlantı katsayılı ve düşük CV’li sektörler, düşük bağlantı katsayılı ve yüksek CV’li sektörler ve düşük bağlantı katsayılı ve düşük CV’li sektörler olarak). Burada önerilen, yüksek bağlantı katsayılı ve düşük CV’li sektörlerin ekonomi üzerinde daha yüksek ve daha iyi yayılan bir etki yapacaklarından hareketle, bu sektörlerin ön plana çıkarılmasıdır. Her ne kadar bağlantı katsayılarının CV’lerinin hesaplanması, sektörlerin kısmî katsayılarının dağılımı ve yayılımı hakkında fikir veriyor olsa da, yine de “ilgilenilen sektörün daha önemli olarak ilişkili olduğu sektörler hangileridir” sorusuna yanıt vermemektedir. Buradaki “daha önemli” ifadesini, “ortalamadan yüksek” olarak düşündüğümüzde, o zaman her bir sektör için hesaplanacak kısmî bağlantı katsayılarının ortalamasını alıp, ortalamanın üzerinde kalan sektörleri “önemli” olarak belirleyebiliriz. Ekonominin karmaşıklığı arttıkça, sektörler arasındaki dolaylı ilişki miktarı da artmakta, diğer yandan da bu ilişkiler artan sektör sayısını da içinde barındırmaktadır. Bu nedenle, IC’nin ekonomideki birbirleri ile yüksek doğrudan bağlantılı iki sektör olduğunda görünmesi, aynı anda da bu sektörlerin daha fazla sayıda dolaylı bağlantıyla da birbirlerine bağlandığı beklenir23. “Önemli katsayılar” (Important Coefficients – IC) yaklaşımı konusunda literatürde farklı uygulama örnekleri olmasına karşın, gerek hesaplanma kolaylığı gerekse de verdiği bilgi 22 Bharat R. Hazari (1970). “Empirical Identification of Key Sectors in the Indian Economy”, The Review of Economics and Statistics, Vol. 52, No. 3, Aug. 1970, s. 301-305 23 Fidel Aroche Reyes (2002). “Structural Transformations and Important Coefficients in the North American Economies”, Economic Systems Research, Vol.14., No. 2, 2002 224 nedeniyle yukarıda özetlediğimiz çerçeve kullanılarak Kütahya için önerilen sektörlerin önemli katsayıları ve bu sektörlerle ilişkili önemli katsayıya sahip diğer sektörler belirlenecektir. Tablo 146’da Et ve Et Ürünleri sektörü için önemli katsayılar verilmektedir. Tablo 146: Et ve Et Ürünleri Sektörünün Önemli Katsayı Analizi Girdi Kullandığı Sektörler 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 10-Et Ürün İşleme 16-Hayvan Yemi İm. 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Tic. 72-Karayolu Taşımacılık Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler 2-Hayvancılık 10-Et Ürün İşleme 24-Kürk Mamulleri 25-Deri Ürünler&İşleme 36-Temizlik Maddeleri 70-Lokantalar Üretimini Etkilediği Sektörler 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 13-Sıvı&Katı Yağ 15-Tahıl Ürünleri&Nişasta 16-Hayvan Yemi İm. 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 33-Ana Kimyasallar 62-Elektrik 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 77-Mali Aracılık Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 23-Deri Giyim Eşyası 24-Kürk Mamulleri 25-Deri Ürünler&İşleme 26-Ayakkabı&Terlik 36-Temizlik Maddeleri Tablo 146’dan 10 nolu Et ve Et Ürünleri Sektörü için önemli katsayıya sahip sektörler görülmektedir24. Bu sektör için tablo bulgularını yorumlarsak; 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün doğrudan geri bağlantılı olduğu sektör sayısı 7’dir. Bu sektörlerin kısmî doğrudan geri bağlantı katsayıları, 10 nolu sektörün doğrudan geri bağlantı katsayısının ortalamasından daha büyüktür. Bu önemli sektörler (tabloda “Girdi Kullandığı Sektörler” olarak ifade edilmiştir); 1 nolu Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve ve Sebze Yetiştirilmesi sektörü, 2 nolu Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) sektörü, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü, 16 nolu Hazır Hayvan Yemleri İmalatı sektörü,..., 72 nolu Diğer Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı sektörleridir. Tabloda “Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler” ifadesi ise, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün hangi sektörlerde önemli bir girdi tedarikçisi olduğunu göstermektedir. Burada, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün ilgili sektörün doğrudan geri bağlantı katsayısının ortalamasının üzerinde bir kısmî doğrudan geri bağlantısına sahip olması şartı aranmaktadır. Tablo 146’dan 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün 6 adet sektörde 24 Diğer dokuz sektör için belirlenen önemli katsayıya sahip sektörler Ek 3’de izleyen tablolar halinde verilmiştir. 225 ortalamanın üzerinde bir kısmî bağlantı katsayısı ile önemli girdi tedarikçisi olduğu görülmektedir. Bu sektörler ise 2 nolu Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) sektörü, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü,..., 70 nolu Lokantalar sektörleridir. Tablo 146’daki “Üretimini Etkilediği Sektörler” ifadesi 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörüne nihai talep bir birim arttığında bu sektörün toplam kısmî geri bağlantı kanalıyla üretimlerini ortalamanın üzerinde tetiklediği sektörleri göstermektedir. Bu niteliğe sahip (10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün ortalama toplam geri bağlantı katsayısından daha büyük değere sahip toplam kısmî geri bağlantı katsayılı sektörler) 12 sektör bulunmaktadır. Bu sektörler ise; 1 nolu Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve ve Sebze Yetiştirilmesi, 2 nolu Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik), 13 nolu Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların İmalatı,..., 77 nolu Mali Aracı Kuruluşlar ve Bunlara Yardımcı Faaliyetler sektörleridir. Tablodaki “Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor” kolonunda yer alan sektörler, kendi talepleri bir birim arttığında Et ve Et ürünleri sektörü ürünlerine olan talepleri aratan ve bu sayede de Et ve Et ürünleri sektörünün üretiminin artışını tetikleyen sektörlerdir. Bu kategoride beş sektör yer almaktadır. 8.5.2. Türkiye İçin İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Girdi-Çıktı Analizi Raporda I/O analizinin yer almasının temel nedeni, sektörlerin karşılıklı etkileşimlerini ve düzeylerini belirlemenin yanı sıra, nihai olarak Kütahya için önerilecek yatırım konularında hesaplanacak bağlantı katsayılarının sıralamasının da bir değerlendirme ekseni olarak dikkate alınabilmesini sağlamaktır. Bu cümleden olmak üzere, Kütahya ili için önerilecek yatırım konularında imalat sanayi alt sektörlerinin bağlantı katsayılarının büyüklüklerinin belirlenmesi ve bu değerlere göre sektörlerin kendi aralarında sıralanması, etkileşimde bulunma gücü yüksek olan sektörlerin ön planda incelenebilmesine olanak sağlayacaktır. Bu nedenle Tablo 139‘da toplulaştırma yapılarak 33 sektör bazında (tüm ekonomik faaliyetler) hesaplanan bağlantı katsayıları, şimdi 2002 yılı için yayınlanan I/O tablosunun toplulaştırma yapılmayan hali kullanılarak NACE Rev. 1.1. sınıflandırmasına göre imalat 226 sanayiinin 22 alt sektörü için hesaplanacaktır. Tablo 147’de toplulaştırma yapılmadan imalat sanayi alt sektörleri için hesaplanan bağlantı katsayıları verilmektedir. Tablo 147: İmalat Sanayi Sektörlerinin Bağlantı Katsayıları NACE Rev 1.1 15 Sektör Adı DGB TGB DİB TİB Gıda ürünleri ve içecek imalatı 0.7431 2.4504 0.2605 2.1488 16 Tütün ürünleri imalatı 0.6670 2.3985 0.0658 1.0725 17 Tekstil ürünleri imalatı 0.7285 2.7823 0.5952 3.2962 18 Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı 0.7218 2.8425 0.0904 1.2535 0.7309 2.8285 0.4473 1.5008 0.7407 2.6147 0.7311 1.5355 21 Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 0.7199 2.6880 0.9239 3.5465 22 Basım ve yayım; plak, kaset v.b. çoğaltılması 0.6125 2.4376 0.7966 1.5537 23 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı 0.8059 2.4152 0.7994 2.6855 24 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 0.6957 2.5672 0.7129 6.3124 25 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 0.7267 2.7382 0.7672 2.5926 26 Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı 0.6280 2.3591 0.8358 2.3064 27 Ana metal sanayii 0.7567 2.9597 0.8516 7.3207 28 Makine ve teçhizatı hariç; metal eşya sanayii 0.6937 2.7943 0.6975 2.1442 29 B.y.s. makine ve teçhizat imalatı 0.6219 2.5691 0.2723 2.3210 30 Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı 0.5612 2.3365 0.3037 1.2274 31 B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı 0.7060 2.7718 0.4913 2.0026 32 Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları im. 0.7863 3.1418 0.3742 2.5400 33 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı 0.7093 2.7554 0.2184 1.3084 34 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı 0.7573 2.9942 0.3416 1.9259 35 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 0.5369 2.2945 0.4738 1.2800 36 Mobilya ımalatı; b.y.s. diğer imalat 0.7505 2.9300 0.1346 1.2020 19 20 DGB: Doğrudan Geri Bağlantı, TGB: Toplam Geri Bağlantı, DİB: Doğrudan İleri Bağlantı, TİB: Toplam İleri Bağlantı Not: Tabloda her bir kriter bazında en yüksek değerler kutu içinde belirtilmiştir. Sonuç olarak, sektörlerin kümelenme özellikleri ve performansları yeni yatırımlar için çok önemli kriterler olduğu açıksa da, daha orta ve uzun vadede ve bölgesel kalkınma perspektifinden bakıldığında üretim yapısı ve sektörlerarası etkileşim faktörlerinin de en az bu kriterler kadar belirleyici olduğu düşünülmektedir. İlde/bölgede katma değer yaratılması ya da mevcut katma değer yapısının yükseltilmesi düşünüldüğünde, “katma değer” kavramına daha geniş bir perspektifle bakılması kaçınılmaz olacaktır. Dar anlamda bakıldığında, üretim faktörlerine ödenen tutarı ifade eden katma değer kavramını, geniş anlamda sektördeki bir birim üretim neticesinde ekonomide yaratılan toplam ek hasıla olarak (başlangıçta var olmayan ancak belli bir sektörün üretimindeki artış neticesinde ortaya çıkan 227 değer) olarak düşünürsek, sektörel katma değer yaratma kapasitesinin, ekonomik büyümeye ve üretim artışına hızlandıran mekanizması ile taşınmasını ifade edecek değişken, Toplam Geri Bağlantı Katsayısı (TGBK) olacaktır. Elbette, burada Toplam Geri Bağlantı Katsayısının ifade ettiği büyüklüğün ulusal gelir hesaplarında kullanılan anlamda bir “katma değer” olmadığı, dolayısıyla da ortaya çıkan üretim artışının aynı miktarda bir ulusal hasıla yaratılması demek olmadığı belirtilmelidir. Ancak, TGBK yardımıyla ekonomide canlandırmanın hangi sektörlerde başlatılabileceği (hangi sektör üretimine öncelik verilirse hızlandıran mekanizmasının daha etkin çalışabileceği) ve yörenin demografik, lojistik, hammadde (geniş anlamda tüm üretim girdileri) temini, ekonomik gelişmişlik düzeyi gibi faktörler de dikkate alınarak hangi sektörlerin “öncü sektör” olabilme potansiyeline daha fazla sahip olduğu görülebilecektir. Bunun yanı sıra, herhangi bir sektörün “öncü sektör” olarak seçilmesi durumunda da (kısmî TGBK kullanılarak) bu sektöre girdi sağlayan sektörlerin mevcut olup olmadığı, mevcutsa etkin çalışması için gerekli tüm etkenlerin varlığı araştırılarak gelecek dönem üretim deseni hakkında karar vermek ve önlem almak mümkün olabilecektir. Diğer önemli ve dikkate alınması gereken katsayı da Toplam İleri Bağlantı Katsayısı (TİBK)’dır. Bu katsayının yüksekliği de, sektörün önemli bir “tedarikçi” sektör olduğunu, diğer sektörlere önemli oranda girdi temin ettiğini göstermektedir. Kısmî TİBK’den çok sayıda sektöre girdi tedarik edildiğinin görülmesi halinde de, girdi temin eden sektörlerin üretimlerini devam ettirebilmesi açısından, ilgili sektörün bir anlamda “vazgeçilmez ve üretimini mutlaka devam ettirmesi gereken” sektör olduğu anlaşılacaktır. Yöresel bazda üretim konularının belirlenmesi anlamında, bilhassa emek faktörüne doğrudan bir gelir transferi amaçlı düzenlenecek politikalarda sektörel katma değer paylarının, belli bir sektörün üretimi baz alınarak bu sektörün bağlantılı olduğu sektörlerin hangileri olduğunun ve mevcut/gelecek dönem kapasitelerinin ve üretim kalitesinin yeterli olup olmadığının belirlenmesi anlamında Doğrudan Geri Bağlantı Katsayılarının; bölgesel üretimi en üst düzeye çıkarmak ve mümkün olduğunca daha fazla sektörü kapsayacak toptan bir ekonomik kalkınma tercihlerinde Toplam Geri Bağlantı Katsayılarının, sektörel üretimin ağırlıklı olarak kimler (nihai tüketici ya da diğer sektörler) tarafından kullanıldığını görebilmek ve buna göre satış, pazarlama ve dağıtım kanallarının geliştirilmesi, reklam ve tutundurma faaliyetlerinin tasarlanması anlamında Doğrudan İleri Bağlantı katsayılarının, ekonomik canlanma 228 neticesinde toplam gelirde meydana gelecek bir birimlik artış neticesinde (ya da nihai tüketicilere yapılacak ek bir gelir transferi neticesinde) hangi sektörlerde ne büyüklükte bir üretim artışı olabileceğini kestirmek anlamında da Toplam İleri Bağlantı Katsayılarının kullanılması karar verme ve tercih belirtme anlamında yararlı olabilecektir. 8.6. Kümelenme Analizi Neticesinde İmalat Sanayinde Öne Çıkan Sektörler Çalışmanın “Kütahya Sanayi Yoğunlaşması ve Kümelenmesi” başlıklı Sanayi Sektörü bölümünde belirtildiği üzere Kütahya’da kümelenme özelliği gösteren sektörler, potansiyel küme ve aday küme olarak şöyle sıralanmaktadır: Kütahya ilinde hiçbir sektörün üç yıldız alamadığı dolayısıyla “olgun küme” özelliği taşımadığı görülmektedir. Kütahya’da iki yıldız alarak “baskınlık ve uzmanlık” kriterlerine göre “potansiyel küme” niteliği taşıyan sektörler şöyle sıralanabilir: Gıda ve Mineral ürünler sektörleri işyeri sayısına hem de istihdama göre; giyim eşyası sektörü ise sadece istihdam kriterine göre potansiyel küme özelliği göstermektedirler. Bölgede “büyüklük ve baskınlık” ve “büyüklük ve uzmanlık” katsayıları açısından potansiyel küme özelliği taşıyan herhangi bir sektör yoktur. “Aday küme” özeliği gösteren (tek yıldız alan) sektörlere bakıldığında, sadece uzmanlık kriterine göre tek yıldız aldıkları dikkat çekmektedir. Yani büyüklük ve baskınlık kriterine göre aday küme özelliği taşıyan herhangi bir sektörler bulunmamaktadır. Uzmanlık kriterine göre tek yıldız alarak aday küme olan sektörlerden; İçecek İmalatı, Ağaç Ürünleri, Kok Kömürü ve rafine petrol, Diğer İmalatlar sektörleri hem işyeri sayısına göre hem de istihdama göre aday küme özelliği taşırken; Mobilya imalatı sektörü ise sadece işyeri sayısı kriterine göre aday küme özelliği taşımaktadır. Kütahya İmalat Sanayi Sektörlerinin Genel Değerlendirmesi: Kütahya’da önerilecek imalat sanayi yatırım konularının tespiti ve değerlendirmesi için, imalat sanayi alt sektörlerinin yatırım eğilimleri sıralamasını, kümelenme düzeylerini, 20052011 dönemi performanslarını (8 kriter bazında) ve I/O tablolarından elde edilen bağlantı katsayılarını toplu halde göstermek için Tablo 148 hazırlanmıştır. Tablodaki rakamlar ilgili kriter bazında o sektörün imalat sanayi 23 ana sektörü içinde kaçıncı sırada olduğunu göstermektedir. 229 Tablo verilerinden hareketle önerilebilecek yatırım konularında sektörler için genel yaklaşımımız; üçlü düzeyde sektörlerin genel performansı, kümelenme, yatırım eğilimleri, anket çalışmasına göre sektörlerin performansı, sektörler arası etkileşim katsayılarının büyüklüğü ve ikili düzeyde yapılan genel performans eğilimden hareketle belirlenecektir. Bu noktada, bilhassa sektörel performans analizi ve bu analizde kullanılan değişkenlere göre (Üretim Endeksi, KKO vb) sektörlerin göreli pozisyonları önem taşımaktadır. Bu nedenle Tablo 148’de performans analizinde kullanılan her bir değişkene (kritere) göre sektörlerin sıralaması verilmiştir. İkili düzeyde 23 sektör için yapılan bu performans değerlemesi neticesinde sektörleri ilk sekizde yer alanlar, ikinci sekizde yer alanlar ve son yedi sektör olarak sıralandırılarak, ilk grupta yer alan sektörlerin (ilk sekiz sektörün) genel performans nedeniyle rekabetçi avantaja sahip oldukları söylenebilir. Bu ilk sekiz sektör sonrasında üçlü kırılımda alt sektörler bazında yapılacak performans değerlemesinde üçlü düzeydeki sektörel performans sıralamasında bir gösterge olarak kullanılacaktır. Bu yaklaşımın geliştirilmesinin temel nedeni de; “iyi sektörde kötü alt faaliyet alanı” (ya da tersi) durumunun her zaman karşılaşılabilecek bir durum olmasıdır. Bu kaygıdan hareketle iyi performans gösteren bir sektörün ana sektörünün durumu da belirlenerek, bu ana sektörün de iyi performansa sahip olup olmadığının belirlenmesi amacı güdülmüştür. Bu yaklaşımı şu şekilde özetlemek mümkündür: Genel olarak yörede önerilecek yatırım konularının belirlenmesinde önceliğin sektörel performansa ait olması gerektiği düşünülmektedir. 230 Tablo 148: İmalat Sanayi Sektörlerinin Genel Değerlendirmesi Sektörlerin Kriterler Bazında Dönem Sıraları Sektör Adı (Nace Rev. 2) Üretim Endeksi KKO İhracat RCA İstihdam Endeksi Girdi Çıktı Katsayı Sıraları Verimlilik Endeksi Ciro Endeksi ÜFE Genel Sıra Toplam Geri Bağlantı Toplam İleri Bağlantı Yatırım Eğilimi Sırası Kümelenme Düzeyi 10-Gıda 21 21 7 3 4 18 10 9 8 17 10 1 Potansiyel 11-İçecek 22 18 23 8 12 23 19 5 19 17 10 9 Aday 12-Tütün 17 14 21 12 22 21 21 14 23 21 23 11 - 13-Tekstil 20 19 5 4 20 19 18 13 13 8 5 17 - 14-Giyim Eşyası 23 23 3 1 23 17 17 20 18 5 20 12 Potansiyel 15-Deri ve Ürünleri 17 11 17 16 11 22 13 4 15 6 17 18 - 16-Ağaç, Ağaç ürünleri 1 8 18 15 16 1 12 15 10 13 16 22 Aday 17-Kâğıt ve Ürünleri 13 3 16 19 13 4 9 17 16 12 4 10 - 18-Basım Yayın 7 5 22 18 9 3 22 8 17 19 15 14 - 19-Kok kömürü,rafine petrol 15 4 4 17 13 4 16 1 4 20 6 23 Aday 20-Kimyasal Ürünler 12 2 8 22 15 8 13 16 14 15 2 3 - 21-Eczacılık 9 1 20 23 7 14 20 18 19 15 2 21 - 22-Kauçuk&Plastik 9 17 10 7 2 20 4 11 5 11 7 6 - 23-Mineral Ürünler 17 22 12 2 19 14 11 6 11 12 9 4 Potansiyel 24-Ana Metal 11 10 1 11 6 13 2 2 1 2 1 2 - 25-Metal Eşya 6 16 11 6 8 9 3 3 3 7 12 5 - 26-Bilg. Elekt. Optik 8 5 15 21 21 6 7 22 21 10 18 19 - 27-Elektrikli Teçhizat 3 12 5 10 1 6 5 7 2 9 13 13 - 28-Makine-Ekipman 5 7 9 20 3 11 5 11 7 14 8 8 - 29-Motorlu kara taşıtı 3 15 2 9 4 12 8 20 6 1 14 7 - 30-Diğer Ulaşım Araç. 2 9 18 14 16 2 1 23 9 23 19 20 - 31-Mobilya 13 20 14 5 9 10 15 10 12 3 21 15 Aday 3 21 16 Aday 16 13 13 13 18 14 23 19 22 32-Diğer İmalatlar (*) Anket çalışmasında NACE 2, 2 dijit sınıflandırmasına göre ankete katılan firmalar imalat sanayinde 10 sektöre dağılmış durumdadır. 231 Sektörel yatırım konularının belirlenmesinde yalnızca performansın yeterli bir ölçüt olmayacağından hareketle, raporun çeşitli bölümlerinde sektörel bazda yapılan diğer analizlerle de bu belirlemenin daha sağlıklı olabilmesini teminen, sektörel karakteristikleri yansıtan diğer faktörler de dikkate alınmıştır. Bu anlamda Girdi Çıktı tablolarından hareketle hesaplanan Toplam İleri Bağlantı ve Toplam Geri Bağlantı katsayıları da büyükten küçüğe doğru sıralanarak, sektörlerin birbirlerini ve ekonominin tamamını etkileme güçleri de sınıflandırılmıştır. Bu anlamda, sektörlerarası etkileşimi temsil eden bu iki katsayı sayesinde önerilecek yatırım konularının etkileşim derecesi de dikkate alınmıştır. Bölgede mevcut yatırım eğilimleri ve bölgedeki imalat sanayi yatırımlarının kümelenme özellikleri de yatım konularının belirlenmesinde bir kriter olarak dikkate alınmış olup; olgun küme, aday küme ya da potansiyel küme özelliği gösteren sektörler belirlenerek bu kümelenme durumları da analize dahil edilmiştir. Benzer şekilde, yöredeki yatırım trendlerini ve yatırımcı tercihlerini gösteren bölge imalat sanayindeki yatırımların sektörlere göre sıralanması yapılarak, mevcut durumdaki yatırımcı davranış kalıpları da incelenmiştir. Tablo 148’de girdi çıktı katsayıları, kümelenme ve yatırım eğilimleri faktörleri veri kısıtından dolayı ancak ikili düzeyde analiz edilebilmektedir. Sektörel performans sıralaması neticesinde önerilecek yatırım konuları üçlü düzeyde yapıldığından, ikili düzeyde verisi hesaplanan bu kriterlerin tamamı da ana sektörün karakteristiği anlamında üçlü düzeydeki sektörler için de belirtilmiştir. 8.7. Sektörel Bazda Potansiyel Yatırım Konuları Kütahya için potansiyel faaliyet alanları belirlenirken, yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişmenin sağlanmasına özen gösterilmiş, öncelikle bölgedeki doğal kaynak potansiyeli göz önünde tutulmuştur. Doğal kaynak potansiyeli, öncelikle ve kolaylıkla değerlendirilebilecek kaynakları oluşturur. Bölgedeki mevcut kaynakların öncelikle değerlendirilmesi, yaratılan katma değerin de önemli bir kısmının bölgede kalmasını sağlayacağı gibi, aynı zamanda sermaye birikiminin hızlı bir şekilde gelişmesini sağlayacaktır. Orta ve uzun dönemde sermaye birikiminde sağlanan bu gelişmeler sektörel bağlantılar da dikkate alınarak, yeni sanayilerin gelişmesi açısından bir kaynak transferinin gerçekleşmesini de sağlayacaktır. Kütahya ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün ağırlığı da dikkate alındığında, doğal kaynak potansiyeline öncelik verilmesinin gerekliliği çok açıktır. Kütahya’da doğal kaynak potansiyelinin değerlendirilmesi yanında özellikle yurtiçi talebi ve ihracatı karşılamaya yönelik olarak, gelecek vaat eden belli yatırımların yapılması da Kütahya ili sanayisi açısından önem arz etmektedir. Özellikle bölgede yer alan organize sanayi bölgesinde yer alması düşünülen bu yatırım konularının kümelenme çalışmaları kapsamında değerlendirilmesi, dikkat edilmesi gereken hususların başında yer almaktadır. Kütahya ili için yatırım konusu önerisinde bulunurken, ürün sınıflaması yerine faaliyet sınıflaması kullanılmıştır. Faaliyet sınıflamaları ekonomik alanda faaliyet gösteren tüm istatistiki birimler ile ilgili verileri mümkün olduğunca homojen kategorilere ayıran ve sunumunu sağlayan, birimlerin ana faaliyetlerini belirleyen ve uluslararası veri karşılaştırmayı sağlayan sınıflamalardır. Bu çalışmada yatırım konusu önerilerinde, Avrupa Birliği ülkeleri tarafından ISIC sınıflamasından türetilen ve üye ülkelerde zorunlu olarak kullanılan ekonomik faaliyet sınıflaması NACE Revize 2 kullanılmıştır. İmalat sanayi için değerlendirmeye alınacak yatırım konuları belirlenirken; öncelikle 3’lü düzeyde genel performans analizi sonuçlarından yararlanılmıştır. Bu amaçla, 2005-2011 dönemi kapsamında sektörler 5 kriter bazında (üretim endeksi, KKO, RCA, istihdam ve verimlilik endeksi) genel performanslarına göre sıralamaya tabi tutulmuştur. Değerlendirmeye alınan üçlü düzeydeki toplam 78 sektör 26’lık 3 gruba bölünmüştür. Birinci grup yüksek performans (A grubu); ikinci grup orta performans (B grubu); üçüncü grup ise düşük performansa (C grubu) sahip sektörleri ifade etmektedir. Gerek ilk 26’lık grupta yer alan sektörler gerekse diğer gruplarda yer alan sektörler, çalışmanın genelinde dikkate alınan tüm analizlerle (2’li düzeyde 8 kritere göre performans sıralaması, girdi çıktı tablolarından hesaplanan toplam geri ve toplam ileri bağlantı katsayıları, sektörel yoğunlaşma, kümelenme düzeyleri ve yatırım eğilimleri) birleştirmek/bağdaştırmak ve değerlendirmek amacıyla, 2’li düzey sektörleri için yapılan yukarıda sayılan analizler ve sektörel değerlendirmeler de ayrıca tekrar irdelenmiştir. 2’li düzeyde yapılan ve 23 alt sektörü içeren genel performans (GP) analizi neticesinde ilk 8 sektör grubu içinde yer alanlar yüksek performanslı, sonraki 8 sektör içinde yer alanlar orta performanslı ve son grupta yer alanlar da düşük performanslı sektörler olarak değerlendirilmiştir. 233 2’li düzey bazında, toplam geri bağlantı (TGB) katsayısının büyüklüğü ve faaliyet konularının toplam yatırımlar içindeki büyüklüğüne göre sıralamasında ise yine aynı şekilde ilk 8 faaliyet konusu yüksek performanslı faaliyet konularını kapsarken, sonraki 8 faaliyet orta performanslı faaliyetleri, son grupta yer alan faaliyet konuları da düşük performanslı faaliyetleri içermektedir. Buna göre, üçlü düzeyde yer alan 78 faaliyet konusunun; 2’li düzeydeki genel performans sıralamasına göre 17’tanesi A grubu, 12 tanesi B grubu ve 7 tanesi C grubu faaliyet konusunu içerirken; toplam geri bağlantı katsayısının büyüklüğü açısından 10 faaliyet konusu A grubu, 8 tanesi B grubu, 6 tanesi C grubu içinde yer almaktadır. Yatırım eğilimi açısından bakıldığında ise 16 faaliyet konusu A grubu, 12 faaliyet konusu B grubu, 6 faaliyet konusu da C grubu faaliyet konularını kapsamaktadır. 3’lü düzeydeki 78 faaliyet konusu kümelenme analizi sonuçlarına göre değerlendirildiğinde, A grubunda yer alan faaliyet konularının 9’u potansiyel küme (PK), 2’si de aday küme (AK) kapsamında olduğu görülürken; B grubu içinde yer alan yatırım faaliyetlerinin 7 tanesi PK, 2 tanesi AK; C grubu yatırım faaliyetlerinin ise, 4 tanesi PK ve 3 tanesi de AK kapsamında olduğu dikkati çekmektedir. Üçlü düzeydeki sektörel performans analizine göre gruplandırılan sektörlerin, girdi/çıktı analizinden hareketle toplam geri bağlantı katsayısı, yatırım eğilimi ve kümelenme analizi sonuçlarını da gösterecek şekilde izleyen tablolarda verilmektedir. Tablo gösteriminde kolaylık olması için tablolarda yer alan kısaltmalar ve ifadeler şöyle açıklanabilir: Üçlü bazda sıralanmış faaliyet konularının yanında yer alan “GP” ifadesi bu sektörün ikili ana sektörünün performans sıralamasında ilk sekiz sektör içinde yer aldığını, “TGB” ifadesi, yine ikili ana sektörün toplam geri bağlantı katsayısı açısından yapılan sıralamada ilk sekiz sektör içinde yer aldığını, “I” ifadesi 2001-2013 döneminde Kütahya imalat sanayi sektörlerinin yatırım teşviklerinden aldığı paya göre, Türkiye’ye göre oran analizinde daha fazla orana sahip sektörleri temsil etmektedir. Başka bir deyişle aynı sektör Türkiye’deki oranına kıyasla Kütahya’da toplam teşviklerden daha fazla pay aldıysa yatırım eğilimi yüksek kabul edilmiştir. İkili sektörler bazında olmak üzere; “OK” ifadesi ana sektörün olgun küme, “PK” ifadesi potansiyel küme, “AK” ifadesi ise aday küme özelliğini gösterdiğini belirtmektedir. Son sütunda yer alan ifadeler ise bu faaliyet konusunun kuruluş yeri faktörleri 234 açısından değerlendirilmeye alınıp alınmadığını, eğer alındıysa hangi kriterlere göre alındığını ifade etmektedir. Örneğin; “GP,TGB,PK,I” iafdesi, faaliyet konusunun ikili sektörün genel performansı, toplam geri bağlantısının yüksekliği, potansiyel küme olduğu ve yatırım eğilimi açısından da üst sıralarda yer aldığı için kuruluş yeri faktörleri açısından değerlendirmeye alınacağını ifade etmektedir. Sektör buradaki dört kriterden herhangi bir kombinasyon nedeniyle (genel performans, toplam geri bağplantı, yatırım eğilimi ve kümelenme düzeyi) değerlendirmeye alınacaksa bunun hangi kriter/kriterler nedeniyle yapıldığı da (“GP, I” ya da “OK” gibi) belirtlimiştir. Bunun yanısıra uzman görüşü tabloya yansıtılarak bazı sektörler seçme kriterleri bazında uygun görünse de değerlendirmeye alınmamış ya da kriterler bazında gerekli koşulları sağlamayan bazı faaliyet alanları da yöre için uygun olacağı düşünülerek kuruluş yeri faktörlerine göre potansiyel yatırım alanlarının değerlendirilmesi aşamasına alınmıştır. Bu şekliye aşağıda yer alan tablolar, analitik değerlendirme amacıyla oluşturulan temel kriter tabloları niteliğinde olup, Tablo 149’da sonuçları özetlenen analizlerle üçlü düzeyde yapılan performans değerlemesinin bir bileşimidir. 235 Tablo 149: İmalat Sanayi Kapsamında Analize Tabi Tutulan Sektörlerin (3’lü Düzey) Genel Performans Açısından Sıralanması ve Değerlendirmesi Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı 2’li Düzey Performans An. 275- Ev Aletleri Imalatı GP 103- Sebze ve Meyvelerin Işlenmesi ve Saklanması GP I/O Analizi GP 251- Metal Yapı Malzemeleri Imalatı GP I OK OK 107- Fırın ve Unlu Mamuller Imalatı GP ALINMADI ALINMADI GP GP OK,I ALINMADI OK 291- Motorlu Kara Taşıtlarının Imalatı GP,I GP, AK AK 232- Ateşe Dayanıklı (Refrakter) Ürünlerin Imalatı A GRUBU I TGB 239- Aşındırıcı Ürünlerin ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Metalik Olm. Min. Ür. Im. Değerlendirmeye Alınma Durumu GP, PK PK OK 221- Kauçuk Ürünlerin Imalatı Yatırım Eğilimi Analizi I 236- Beton, Çimento ve Alçıdan Yapılmış Eşyaların Imalatı 272- Akümülatör ve Pil Imalatı Kümelenme ve Sektör Performansı ALINMADI TGB ALINMADI PK 235- Çimento, Kireç ve Alçı Imalatı OK 162- Ağaç, Mantar, Kamış ve Örgü Malzeme Ürünü Imalatı OK I OK,I OK 252- Metal Tank, Rezervuar Ve Muhafaza Kapları Imalatı GP TGB GP, TGB 273- Kablolamada Kullanılan Teller ve Kablolar Ile Gereçlerin Imalatı GP ALINMADI 242- Çelikten Tüpler, Borular, Içi Boş Profiller ve Benzeri Bağlantı Parçalarının Imalatı GP TGB GP,TGB,AK 293- Motorlu Kara Taşıtları Için Parça ve Aksesuar Imalatı GP TGB GP, TGB AK 255- Metallerin Dövülmesi, Preslenmesi, Baskılanması ve Yuvarlanması; Toz Metalürjisi GP TGB ALINMADI 253- Buhar Jeneratörü Imalatı, Merkezi Isıtma Sıcak Su Kazanları (Boylerleri) Hariç GP TGB GP, TGB 222- Plastik Ürünlerin Imalatı GP 105- Süt Ürünleri Imalatı GP 143- Örme (Trikotaj) ve Tığ Işi (Kroşe) Ürünlerin Imalatı 241- Ana Demir ve Çelik Ürünleri Ile Ferro Alaşımların Imalatı AK GP,AK PK GP, PK ALINMADI TGB GP TGB ALINMADI AK ALINMADI 303- Hava Taşıtları ve Uzay Araçları Ile Bunlarla Ilgili Makinelerin Imalatı 233- Kilden Inşaat Malzemeleri Imalatı 281- Genel Amaçlı Makinelerin Imalatı OK GP 310- Mobilya Imalatı TGB Not: GP: Genel Performans; TGB: Toplam Geri Bağlantı; OK: Olgun Küme, AK: Aday Küme; PK: Potansiyel Küme; I: Yatırım Eğilimi I OK,I ALINMADI TGB 236 Tablo 149’un Devamı 2’li Düzey Performans An. I/O Analizi Kümelenme Analizi 245- Metal Döküm Sanayii GP TGB AK 274- Elektrikli Aydınlatma Ekipmanlarının Imalatı GP Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı B GRUBU 139- Diğer Tekstil Ürünlerinin Imalatı TGB Yatırım Eğilimi Analizi Değerlendirmeye Alınma Durumu GP,TGB,AK I GP,I TGB,PK PK 234- Diğer Porselen ve Seramik Ürünlerin Imalatı OK I 231- Cam ve Cam Ürünleri Imalatı OK I 254- Silah ve Mühimmat (Cephane) Imalatı GP 279- Diğer Elektrikli Ekipmanların Imalatı GP OK,I OK,I ALINMADI TGB I ALINMADI 309- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Ulaşım Araçlarının Imalatı ALINMADI 106- Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta ve Nişastalı Ürünlerin Imalatı ALINMADI GP PK 301- Gemi ve Tekne Yapımı ALINMADI 284- Metal Işleme Makineleri ve Takım Tezgahları Imalatı GP ALINMADI 271- Elektrik Motoru, Jeneratör, Transformatör Ile Elektrik Dağıtım ve Kont. Cih. Im. GP 142- Kürkten Eşya Imalatı 244- Değerli Ana Metaller ve Diğer Demir Dışı Metallerin Imalatı I 101- Etin Işlenmesi ve Saklanması Ile Et Ürünlerinin Imalatı ALINMADI TGB GP TGB 202- Haşere Ilaçları ve Diğer Zirai-Kimyasal Ürünlerin Imalatı GP AK ALINMADI OK ALINMADI PK GP, PK ALINMADI 261- Elektronik Bileşenlerin ve Devre Kartlarının Imalatı 292- Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) Imalatı; Römork ve Yarı Römork İm. ALINMADI GP GP,TGB TGB 161- Ağaçların Biçilmesi ve Planyalanması OK OK 203- Boya, Vernik ve Benzeri Kaplayıcı Maddeler Ile Matbaa Mürekkebi ve Macun Im. OK OK 205- Diğer Kimyasal Ürünlerin Imalatı PK ALINMADI PK ALINMADI 109- Hazır Hayvan Yemleri Imalatı GP 329- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Imalatlar 283- Tarım ve Ormancılık Makinelerinin Imalatı ALINMADI TGB ALINMADI GP 237- Taş ve Mermerin Kesilmesi, Şekil Verilmesi ve Bitirilmesi 321- Mücevherat, Bijuteri Eşyaları ve Ilgili Ürünlerin Imalatı Not: GP: Genel Performans; TGB: Toplam Geri Bağlantı; OK: Olgun Küme, AK: Aday Küme; PK: Potansiyel Küme; I: Yatırım OK TGB I OK,I ALINMADI 237 Tablo 149’un Devamı Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı 2’li Düzey Performans An. 141- Kürk Hariç, Giyim Eşyası Imalatı 102- Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların Işlenmesi ve Saklanması I/O Analizi Kümelenme Analizi Yatırım Eğilimi Analizi TGB GP ALINMADI PK 264- Tüketici Elektroniği Ürünlerinin Imalatı ALINMADI 181- Basım ve Basım Ile Ilgili Hizmet Faaliyetleri ALINMADI 110- İçeceklerin Imalatı ALINMADI 265- Ölçme, Test ve Seyrüsefer Amaçlı Alet ve Cihazlar Ile Saat Imalatı ALINMADI 302- Demir Yolu Lokomotifleri ve Vagonlarının Imalatı ALINMADI 151- Derinin Tabaklanması ve Işlenmesi; Bavul, El Çantası, Kürkün Işlenmesi ALINMADI TGB ALINMADI 120- Tütün Ürünleri Imalatı 289- Diğer Özel Amaçlı Makinelerin Imalatı 282- Genel Amaçlı Diğer Makinelerin Imalatı C GRUBU Değerlendirmeye Alınma Durumu TGB GP ALINMADI GP ALINMADI PK ALINMADI 192- Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri Imalatı GP AK ALINMADI 108- Diğer Gıda Maddelerinin Imalatı GP PK GP,PK 131- Tekstil Elyafının Hazırlanması ve Bükülmesi TGB 152- Ayakkabı, Bot, Terlik vb. Imalatı ALINMADI TGB ALINMADI 212- Eczacılığa Ilişkin Ilaçların Imalatı 204- Sabun ve Deterjan, Temizlik ve Parlatıcı Mad.; Parfüm; Kozm. ve WC Malz. Im. 243- Çeliğin Ilk Işlenmesinde Elde Edilen Diğer Ürünlerin Imalatı GP TGB OK OK AK ALINMADI 171- Kağıt Hamuru, Kağıt ve Mukavva Imalatı AK I ALINMADI 172- Kağıt ve Mukavva Ürünleri Imalatı AK I AK,I 201- Temel Kimyasal Maddelerin, Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri 104- Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların Imalatı GP 325- Tıbbi ve Dişçilik Ile Ilgili Araç ve Gereçlerin Imalatı OK OK PK GP, PK ALINMADI TGB 263- İletişim Ekipmanlarının Imalatı ALINMADI 206- Suni veya Sentetik Elyaf Imalatı ALINMADI 262- Bilgisayar ve Bilgisayar Çevre Birimleri Imalatı Not: GP: Genel Performans; TGB: Toplam Geri Bağlantı; OK: Olgun Küme, AK: Aday Küme; PK: Potansiyel Küme; I: Yatırım OK ALINMADI 238 Gerek sektörel performans analizleri, gerekse yerinde yapılan incelemeler ve değerlendirmeler sonucunda, Kütahya iline yönelik kuruluş yeri faktörleri bazında analize tabi tutulacak ve öneri kapsamında yer alması öngörülen yatırım konuları aşağıda verilmektedir: İmalat sanayi sektörüne yönelik önerilen yatırım konuları: NACE Revize 2 Kodu 10.1 10.3 10.32 10.5 10.51 10.52 10.8 10.82 13 13.9 13.91 13.92 14.1 14.12 14.13 14.14 14.19 16.1 16.2 16.21 16.22 16.23 17.2 17.21 20.1 20.11 20.12 20.13 20.14 20.15 20.16 20.17 20.3 20.30 20.4 20.41 Tanım Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Diğer tekstil ürünlerinin imalatı Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı Kürk hariç, giyim eşyası imalatı İş giysisi imalatı Diğer dış giyim eşyaları imalatı İç giyim eşyası imalatı Diğer giyim eşyalarının ve giysi aksesuarlarının imalatı Ağaçların biçilmesi ve planyalanması Ağaç, mantar, kamış ve örgü malzeme ürünü imalatı Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı Birleştirilmiş parke yer döşemelerinin imalatı Diğer bina doğramacılığı ve marangozluk ürünlerinin imalatı Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı Oluklu kağıt ve mukavva imalatı ile kağıt ve mukavvadan yapılan muhafazaların imalatı Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve sentetik kauçuk imalatı Sanayi gazları imalatı Boya maddeleri ve pigment imalatı Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı Diğer organik temel kimyasalların imalatı Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı Birincil formda sentetik kauçuk imalatı Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı NACE Revize 2 Kodu 22 22.1 22.11 22.19 22.2 22.21 22.22 22.23 22.29 23.1 23.11 23.12 23.13 23.14 23.19 23.2 23.20 23.3 23.31 23.32 23.4 23.41 23.42 23.43 23.44 23.49 23.5 23.51 23.52 23.6 23.61 23.62 23.63 23.64 23.65 23.69 23.7 23.70 24.2 24.20 24.5 24.51 24.52 24.53 24.54 Tanım Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Kauçuk ürünlerin imalatı İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi Diğer kauçuk ürünleri imalatı Plastik ürünlerin imalatı Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı Plastik torba, çanta, poşet, çuval, kutu, damacana, şişe, makara vb. paketleme malzemelerinin imalatı Plastik inşaat malzemesi imalatı Diğer plastik ürünlerin imalatı Cam ve cam ürünleri imalatı Düz cam imalatı Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi Çukur cam imalatı Cam elyafı imalatı Diğer camların imalatı ve işlenmesi (teknik amaçlı cam eşyalar dahil) Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı Kilden inşaat malzemeleri imalatı Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı Fırınlanmış kilden tuğla, karo ve inşaat malzemeleri imalatı Diğer porselen ve seramik ürünlerin imalatı Seramik ev ve süs eşyaları imalatı Seramik sıhhi ürünlerin imalatı Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı Diğer teknik seramik ürünlerin imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı Çimento, kireç ve alçı imalatı Çimento imalatı Kireç ve alçı imalatı Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşyaların imalatı İnşaat amaçlı beton ürünlerin imalatı İnşaat amaçlı alçı ürünlerin imalatı Hazır beton imalatı Toz harç imalatı Lif ve çimento karışımlı ürünlerin imalatı Beton, alçı ve çimentodan yapılmış diğer ürünlerin imalatı Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı Metal döküm sanayii Demir döküm Çelik dökümü Hafif metallerin dökümü Diğer demir dışı metallerin dökümü 240 NACE Revize Tanım 2 Kodu 25.2 Metal tank, rezervuar ve muhafaza kapları imalatı Merkezi ısıtma radyatörleri (elektrikli radyatörler hariç) ve sıcak su kazanları (boylerleri) 25.21 imalatı 25.29 Metalden diğer tank, rezervuar ve konteynerler imalatı 25.3 Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç 25.30 Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç 27.4 Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı 27.40 Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı 27.5 Ev aletleri imalatı 27.51 Elektrikli ev aletlerinin imalatı 27.52 Elektriksiz ev aletlerinin imalatı Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı 29.2 römork) imalatı Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı 29.20 römork) imalatı 29.3 Motorlu kara taşıtları için parça ve aksesuar imalatı 29.31 Motorlu kara taşıtları için elektrik ve elektronik donanımların imalatı 29.32 Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı 31 Mobilya imalatı 31.0 Mobilya imalatı 31.01 Büro ve mağaza mobilyaları imalatı 31.02 Mutfak mobilyalarının imalatı 31.03 Yatak imalatı 31.09 Diğer mobilyaların imalatı Not: Yeşil ile boyanmış faaliyet konuları, 3’lü düzeyde yapılan sektörel performans analizi neticesinde genel performans değerlendirmesinde A grubu faaliyet konularını, mavi renk B grubu, kırmızı renk ise C grubu faaliyet konularını göstermektedir. 8.8. Yatırım Önerilerinin Değerlendirme Kriterlerine Göre Sınıflandırılması Yatırım konularının değerlendirilmesinde “Kuruluş Yeri Faktörleri” analizi kullanılmıştır Kuruluş yeri faktörleri, belirli bir üretim biriminin belirli bir coğrafi konuma yerleştirilmesi halinde, söz konusu üretim biriminin maliyeti, satış hasılatı ve sermaye yapısı üzerinde etkili olan tüm konumsal özellikleri kapsar. Başka bir ifadeyle kuruluş yerinin seçimi genellikle işletme giderlerinin en düşük, işletme gelirlerinin en yüksek olduğu yerin belirlenmesi sürecini içermektedir. Kütahya ili için yatırım konularının değerlendirilmesinde tarım, sanayi ve turizm-sağlık sektörüne yönelik olmak üzere üç ayrı değerlendirme kriteri uygulanmıştır. Tarım sektörü için önerilen yatırım konuları; İklim Koşulları, Pazar Olanakları, Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık, Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları, Direkt İşgücü Temini, Enerji ve Su Olanakları, Tarımsal Fiziki Alt Yapı, 241 Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu, Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları, Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları, Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı, Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) olmak üzere 12 kriter açısından değerlendirilmiştir. Her bir yatırım konusu için toplam faktör puanı; 1-3 arası faktör ağırlıkları ile söz konusu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10 arası verilen puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır. Sanayi sektörü için önerilen yatırım konuları ise; Pazara Yakınlık, Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık, Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları, Direkt İşgücü Temini, Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması, Enerji ve Su Olanakları, Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu, İklim Koşulları, Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü, Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları, Yan Sanayiye Yakınlık, Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları, İletişim Alt Yapısı, Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı, Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları, Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı, Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) gibi 17 faktör üzerinden değerlendirilmiştir. Yine her bir yatırım konusu için toplam faktör puanı; 1-3 arası faktör ağırlıkları ile söz konusu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10 arası verilen puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır. Turizm,sağlık ve depolama sektörü için önerilen yatırım konuları ise; Coğrafi Konum, İklim Koşulları, Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu, Pazar Olanakları, Nitelikli İşgücü Temini, Üst Düzey Yöneticilerin Sağlanması, Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları, Enerji ve Su Olanakları, İletişim Alt Yapısı, Turizm ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı, Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık, Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı, Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları, Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) gibi 14 faktör üzerinden değerlendirilmiştir. Yine her bir yatırım konusu için toplam faktör puanı; 1-3 arası faktör ağırlıkları ile söz konusu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10 arası verilen puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır. Ayrıca önerilen yatırım konuları kendi içlerindeki göreli üstünlüklerini yansıtmak üzere üç grupta değerlendirilmiştir; 242 A Grubu: Kuruluş yeriş faktörleri açısından bakıldığında, yöre için en fazla uygunluk gösteren yatırım konuları grubunu ifade etmektedir. B Grubu: A grubu kadar olmamakla birlikte, kuruluş yeri faktörleri açısından yöreye uygun olabilecek yatırım konularının grubunu temsil etmektedir. C Grubu: Kuruluş yeri faktörleri açısından yöreye uygun olmadığı, gerçekleştirilmesi halinde fazla sayıda faktör nedeniyle risk içerdiği düşünülen yatırım konularını ifade etmektedir. Buna göre, sektörler itibariyle belirlenen yatırım konularının grup puan aralıkları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir: C Grubu Puan Aralığı B Grubu Puan Aralığı A Grubu Puan Aralığı Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık 0 – 149 150 – 199 200 + Turizm ve Sağlık 0 – 179 180 – 239 240 + Sanayi 0 – 179 180 – 239 240 + Sektörler Yatırımın yer aldığı göreli üstünlük grubu değerlendirmesinde imalat sanayi faaliyet alt dalları değerlendirilirken, ikili notasyon kullanılmıştır. Buna göre ilk harf yatırımın genel performans üstünlüğünü gösterirken, ikinci harf kuruluş yeri faktörleri analizine göre yer aldığı grubu göstermektedir. Örnek ifadeyle, BA notunu almış olan etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı faaliyet konusu, genel performans sıralamasında B grubu, kuruluş yeri faktörleri analizine göre ise A grubunda yer almaktadır. Bu nedenle bu sektör için BA notasyonu kullanılmıştır. İkili notasyonda değerlendirilen faaliyet konularının göreli üstünlükleri şu şekilde sıralanmaktadır: AA, AB, AC BA, BB, BC, CA, CB, CC İmalat sanayi faaliyet kolları içinde önerilmesine rağmen, genel performans notasyonu olmayan faaliyet konuları üçlü düzeyde verisi olmadığı için performans analizine tabi tutulamamıştır. Bu kapsamda olan yatım faaliyetlerine ilişkin notlama, yalnızca kuruluş 243 yeri faktörleri analizine göre yapıldığından, bu sektörler tek bir not (A, B ya da C gibi) almıştır. Tarım, Madencilik, Enerji, Turizm, Sağlık ve Depolama sektörleri için ise, bu sektörlerin etkinliği ve faaliyetlerinin sürdürülebilirliği tamamen kuruluş yeri ve kuruluş yerinin belirlediği faktörlerin etkisinde olacağından, belirtilen bu sektörlerin değerlendirmesinde yalnızca kuruluş yeri faktörlerinden aldıkları notlar belirleyici olmaktadır. Bu sektörlere ilişkin olarak da notsayon tek harfle (A, B ya da C gibi) ifade edilmiştir. Kütahya ili için önerilen gerek A, gerekse B ve C grubu yatırım konuları, ön değerlendirme niteliğinde olup uygulanabilirlikleri, teknik, ekonomik ve malî yapılabilirlik çalışmalarının sonucunda netleşecektir. Söz konusu yatırım önerilerinin gerçekleşme oranı ise şüphesiz ki, potansiyel yatırımcıların Kütahya ilinde yatırım yapmaya motive edilmesine bağlıdır. Kütahya ili için önerilen yatırım konularının göreli üstünlüklerine göre sınıflandırılması ve önerilen yatırım konularının kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi, tarım, hayvancılık ve balıkçılık, sanayi ve turizm sektörleri için aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 244 Tablo 150: Tarım Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi Kuruluş Yeri Faktörleri 1. İklim Koşulları 2. Pazar Olanakları 3. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 4. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 5. Direkt İşgücü Temini 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Tarımsal Fiziki Alt Yapı 8. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 9. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 10. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları 11. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 12. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 2 3 2 2 2 1 3 1 2 2 2 3 Seracılık Puan Faktör Puanı 16 27 18 16 16 9 24 9 16 14 16 24 205 8 9 9 8 8 9 8 9 8 7 8 8 A Organik Tarım Puan Faktör Puanı 16 27 18 16 16 9 24 8 16 14 18 27 209 8 9 9 8 8 9 8 8 8 7 9 9 A Et ve Süt Sığırcılığu Puan Faktör Puanı 16 27 18 16 18 9 24 9 16 14 16 21 204 8 9 9 8 9 9 8 9 8 7 8 7 A Yumurta Tavukçuluğu Puan Faktör Puanı 9 18 9 27 9 18 8 16 9 18 9 9 8 24 9 9 8 16 7 14 8 16 8 24 209 A Tablo 151: Madencilik ve Enerji Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları (*) 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 30 Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi Faktör Puan Puanı 8 24 9 18 9 18 8 16 8 16 9 9 9 9 9 9 8 16 8 16 8 8 8 8 9 9 8 16 7 14 8 16 9 27 249 A Bor türevleri Faktör Puanı 21 18 18 16 16 9 9 9 16 16 8 8 9 16 14 16 27 246 Puan 7 9 9 8 8 9 9 9 8 8 8 8 9 8 7 8 9 A Manyezit zenginleştirme Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 9 9 16 16 8 8 9 16 14 16 27 249 Puan 8 9 9 8 8 9 9 9 8 8 8 8 9 8 7 8 9 A Biyokütle enerjisi Faktör Puanı 24 18 18 14 14 9 8 8 18 16 7 8 9 16 16 16 27 246 Puan 8 9 9 7 7 9 8 8 9 8 7 8 9 8 8 8 9 A Güneş enerjisi Faktör Puanı 24 18 18 14 14 9 8 8 18 16 7 8 9 16 16 14 24 241 Puan 8 9 9 7 7 9 8 8 9 8 7 8 9 8 8 7 8 A (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), 246 Tablo 152: İmalat Sanayi Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi Kuruluş Yeri Faktörleri Faktör Ağırlığı 101-Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı** Puan 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları * 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 30 8 9 9 8 8 9 9 9 9 7 8 9 9 8 7 7 9 Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 9 9 18 14 8 9 9 16 14 14 27 248 BA 103-Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Puan 7 9 9 8 7 9 9 9 9 7 8 8 9 8 8 9 9 Faktör Puanı 21 18 18 16 14 9 9 9 18 14 8 8 9 16 16 18 27 248 AA 105-Süt ürünleri imalatı Puan 7 9 9 8 7 9 9 9 9 7 7 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 21 18 18 16 14 9 9 9 18 14 7 8 9 16 16 16 24 242 AA 1391-Ötgü (triko) veye tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı Puan 7 7 9 7 7 9 9 9 7 7 7 6 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 21 14 18 14 14 9 9 9 14 14 7 6 9 16 16 16 24 230 BB 1392-Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı Faktör Puan Puanı 7 21 7 14 9 18 7 14 7 14 9 9 9 9 9 9 7 14 7 14 7 7 6 6 9 9 8 16 8 16 8 16 9 27 233 BB (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), (**): NACE Rev.3’e göre Sektör Kodu-Sektör Adı 247 Tablo 152’nin devamı Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları * 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 141-İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları Faktör Puan Puanı 7 7 9 7 7 9 9 9 7 7 7 6 9 8 7 8 9 21 14 18 14 14 9 9 9 14 14 7 6 9 16 14 16 27 231 CB 1621-Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı Pua n 8 9 9 7 7 9 9 9 9 7 7 8 9 8 7 7 8 Faktör Puanı 24 18 18 14 14 9 9 9 18 14 7 8 9 16 14 14 24 239 AB 172-Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı Puan Faktör Puanı 9 7 9 8 7 9 9 9 9 7 7 9 9 8 7 9 8 27 14 18 16 14 9 9 9 18 14 7 9 9 16 14 18 24 245 CA 203-Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler imalatı Puan Faktör Puanı 8 7 9 8 6 9 8 9 6 7 7 8 9 8 7 9 8 24 14 18 16 12 9 8 9 12 14 7 8 9 16 14 18 24 232 BB 2041-Sabun ve deterjan ve diğer temizlik ürünleri imalatı Faktör Puanı Puan 8 7 9 8 6 8 8 8 6 7 7 7 9 8 7 7 9 24 14 18 16 12 8 8 8 12 14 7 7 9 16 14 14 27 228 CB (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), 248 Tablo 152’nin devamı Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları * 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 222-Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı Faktör Puan Puanı 8 24 7 14 9 18 7 14 7 14 9 9 8 8 9 9 7 14 7 14 7 7 7 7 9 9 8 16 8 16 9 18 9 27 238 AB 2312-Düz camın 222-Plastik şekillendirilmesi ve ürünlerin imalatı işlenmesi Puan 8 7 9 7 7 9 8 9 7 7 7 7 9 8 6 8 9 Faktör Puanı 24 14 18 14 14 9 8 9 14 14 7 7 9 16 12 16 27 232 AB Puan 8 9 9 8 8 9 9 9 8 7 8 8 9 8 8 9 9 Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 9 9 16 14 8 8 9 16 16 18 27 251 BA 2331-Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı Puan 8 9 9 8 8 9 9 9 7 7 8 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 9 9 14 14 8 8 9 16 16 16 24 244 2341-Seramik ev ve süs eşyaları imalatı Puan 8 9 9 8 8 9 9 9 7 7 8 8 9 8 8 8 8 AA Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 9 9 14 14 8 8 9 16 16 16 24 244 BA (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), 249 Tablo 152’nin devamı Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları * 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 2343-Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı Faktör Puan Puanı 8 24 9 18 9 18 8 16 8 16 9 9 9 9 9 9 7 14 7 14 8 8 8 8 9 9 8 16 8 16 8 16 9 27 247 BA 2352-Kireç vs alçı imalatı Puan 8 9 9 8 8 9 8 9 7 7 8 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 8 9 14 14 8 8 9 16 16 16 24 243 AA 2363-Hazır beton imalatı Puan 8 9 9 8 8 9 8 9 6 7 8 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 24 18 18 16 16 9 8 9 12 14 8 8 9 16 16 16 24 241 AA 242-Çelik, tüp, boru, ve içi boş profil üretimi Puan 8 7 9 8 8 9 8 9 8 7 7 8 9 8 8 9 9 Faktör Puanı 24 14 18 16 16 9 8 9 16 14 7 8 9 16 16 18 27 245 245-Metal döküm Puan 8 7 9 8 8 9 8 9 8 7 8 8 9 8 8 8 9 AA Faktör Puanı 24 14 18 16 16 9 8 9 16 14 8 8 9 16 16 16 27 244 BA (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), 250 Tablo 152’nin devamı Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları * 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 2521-Merkezi 274-Elektrikli ısıtma 253-Buhar aydınlatma ekipmanlarının radyatörleri ve jeneratörü imalatı imalatı sıcak su kazanları Faktör Faktör Faktör Puan Puan Puan Puanı Puanı Puanı 8 24 8 24 8 24 7 14 7 14 7 14 9 18 9 18 9 18 7 14 7 14 7 14 8 16 8 16 8 16 9 9 9 9 9 9 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 9 8 16 8 16 8 16 7 14 7 14 7 14 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 7 7 9 9 9 9 9 9 8 16 8 16 8 16 7 14 7 14 7 14 7 14 7 14 8 16 9 27 9 27 9 27 237 237 238 AB AB BB 275-Elektrikli ev aletleri imalatı Puan 8 7 9 7 8 9 8 9 8 7 8 8 9 8 8 8 9 Faktör Puanı 24 14 18 14 16 9 8 9 16 14 8 8 9 16 16 16 27 242 292-Motorlu kara taşıtları kaporta, römork üretimi Puan 8 7 9 7 8 9 8 9 8 7 7 8 9 8 7 8 9 AA Faktör Puanı 24 14 18 14 16 9 8 9 16 14 7 8 9 16 14 16 27 239 BB (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), 251 Tablo 152’nin devamı Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Pazara Yakınlık 2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 4. Direkt İşgücü Temini 5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması 6. Enerji ve Su Olanakları 7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 8. İklim Koşulları 9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü 10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 11. Yan Sanayiye Yakınlık 12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları 13. İletişim Alt Yapısı 14. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı 15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları * 16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 3 2 2 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 3 2932-Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesurların imalatı Faktör Puan Puanı 8 24 7 14 9 18 7 14 8 16 9 9 8 8 9 9 8 16 7 14 7 7 8 8 9 9 8 16 8 16 8 16 9 27 241 AA 3101-Büro ve mağaza mobilyaları imalatı Puan 8 9 9 6 8 9 8 9 8 7 7 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 24 18 18 12 16 9 8 9 16 14 7 8 9 16 16 16 24 240 AA 3109-Diğer mobiyaların (yemek 3102-Mutfak mobilyaları imalatı odası, yatak odası v.b.) imalatı Puan 8 9 9 6 8 9 7 9 8 7 7 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 24 18 18 12 16 9 7 9 16 14 7 8 9 16 16 16 24 239 AB Puan 8 9 9 6 8 9 8 9 8 7 7 8 9 8 8 8 8 Faktör Puanı 24 18 18 12 16 9 8 9 16 14 7 8 9 16 16 16 24 240 AA (*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs), Tablo 153: Hizmetler (Turizm, Sağlık ve Depolama) Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi Kuruluş Yeri Faktörleri 1. Coğrafi Konum 2. İklim Koşulları 3. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu 4. Pazar Olanakları 5. Nitelikli İşgücü Temini 6. Üst Düzey Yöneticilerin Sağlanması 7. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları 8. Enerji ve Su Olanakları 9. İletişim Alt Yapısı 10. Turizm ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı 11. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık 12. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı 13. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları 14. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) Toplam Faktör Puanı Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu Faktör Ağırlığı 2 2 1 3 2 2 3 2 2 3 2 2 2 2 5 Yıldızlı Termal Otel Faktör Puanı 18 18 9 27 14 14 27 16 18 24 16 12 16 18 247 Puan 9 9 9 9 7 7 9 8 9 8 8 6 8 9 A Turizm Belgeli Konaklama Tesisi Faktör Puan Puanı 8 16 9 18 9 9 8 24 8 16 8 16 9 27 8 16 9 18 8 24 8 16 7 14 8 16 9 18 248 Kırsal turizme dönük butik oteller Faktör Puan Puanı 9 18 9 18 8 8 8 24 8 16 8 16 9 27 8 16 9 18 8 24 8 16 8 16 8 16 9 18 251 A A Özel hastane Faktör Puanı 16 18 9 27 14 14 27 16 18 24 16 14 16 18 247 Puan 8 9 9 9 7 7 9 8 9 8 8 7 8 9 A Soğuk hava deposu Faktör Puanı 16 18 8 27 16 16 27 18 18 24 16 16 16 16 252 Puan 8 9 8 9 8 8 9 9 9 8 8 8 8 8 A 253 8.9. Kuruluş Yeri Faktörleri Açısından Önerilen Yatırım Konularının Değerlendirilmesi Yörenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve potansiyel gelişme eksenleri dikkate alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması bazında belirlenen 43 yatırım konusunun kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi neticesinde, faaliyet alanlarının 30'u A grubunda, 13’ü ise B grubunda yer almaktadır (buradaki “A” grubu; “AA”, “BA”, “CA” ve ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “A” grubunun toplamını, “B” grubu ise “AB”, “BB”, “CB” ve yine ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “B” grubunun toplamını ifade etmektedir). A grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında; - Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (AA notuna sahip faaliyet alanları) 10 yatırım konusu, - Performans değerlemesinden B, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (BA notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu, - Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (CA notuna sahip faaliyet alanları) 1 yatırım konusu, -Gerek imalat sanayi dışında yer aldığı gerekse de performans değerlemesi yapılamadığı için performans notu bulunmayan, ancak kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (A notuna sahip faaliyet alanları) 14 yatırım konusu, B grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında; - Performans değerlemesinden A, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (AB notuna sahip faaliyet alanları) 6 yatırım konusu, - Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (BB notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu, - Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (CB notuna sahip faaliyet alanları) 2 yatırım konusu, bulunmaktadır. Önerilen yatırım konularının değerlendirme neticesinde aldıkları notlar, ana ve alt faaliyet dallarına göre aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. 254 Tablo 154: Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi A Faaliyet Sayısı 4 A 3 Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi, Bor türevleri, Manyezit zenginleştirme AA 10 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, Süt ürünleri imalatı, Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı, Kireç vs alçı imalatı, Hazır beton imalatı, Çelik tüp, boru ve içi boş profil üretimi, Elektrikli ev aletleri imalatı, Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı, Büro ve mağaza mobilyaları imalatı, Diğer mobilyaların (yemek odası, yatak odası vb) imalatı AB 6 Ahşap kaplama paneli, Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı, Plastik ürünlerin imalatı, Merkezi ısıtma radyatörleri ve sıcak su kazanları, Buhar jeneratörü imalatı, Mutfak mobilyaları imalatı BA 5 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı, Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi, Seramik ev ve süs eşyaları imalatı, Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı, Metal Döküm BB 5 Örgü (triko)veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı, Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı, Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddelerin imalatı, Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı, Motorlu kara taşıtlar, kaporta, römork üretimi CA 1 Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı CB 2 İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları, Sabun ve deterjan ve diğer temizlik ürünleri imalatı Enerji A 2 Biyokütle enerjisi, Güneş enerjisi Sağlık A 1 Özel hastane Turizm A 3 5 yıldızlı termal otel, Turizm belgeli konaklama tesisi, Kırsal turizme dönük butik otel Depolama A 1 Soğuk hava deposu HİZMETLER İmalat Sanayi SANAYİ Madencilik Ana Faaliyet Alanı TARIM Notu Faaliyet Adı (NACE Rev. 2) Seracılık, Organik tarım, Et ve süt sığırcılığı, Yumurta tavukçuluğu 255 8.10. Önerilen İmalat sanayi Yatırım Konuları İçin Etki Analizi Kütahya ili içi önerilen yatırım konularının her birinin bir birimlik talep artışı neticesinde bölgede yaratacağı toplam üretim artışı etkisini ve bu üretim artışının hangi sektörlerden kaynaklanacağını belirlemek amacıyla, bu yatırım konuları için I/O analizi yardımıyla toplam geri bağlantı katsayılarını, üretim artışında en önemli etkiye sahip sektörleri ve bu sektörlerin üretim artışını katkılarını belirlemek mümkündür. Bu sayede aynı zamanda önerilen yatırım konularının belirli birisinin (ya da belirli bir kısmının) hayata geçmesi neticesinde ilde yaratılacak toplam üretimin benzetim modelini (simülasyonunu) ve/veya ilde yaratılacak her bir yatırım konusu için bölgesel etki modelini (regional impact analysis) oluşturmak mümkün olacaktır. Bu nedenle önerilen yatırım konuları için yaratılabilecek katma değer zincirini en iyi ölçeceğini düşündüğümüz toplam geri bağlantı katsayıları hesaplanarak, il için bir etki analizi çalışması gerçekleştirilmiştir. İzleyen tablolarda önerilen her yatırım konusu için en büyük üretim artışı gereken sektörler de belirtilerek bu sektörlerin mevcut durumda yeterli kapasiteye sahip olması halinde yaratılacak üretim artışını, kapasite artışı gereken sektörleri veya yeni kapasite yaratılması gereken sektörleri de etki analizi kapsamında irdelemek mümkündür. Bu haliyle analiz, az önce de belirtildiği gibi, bir benzetim (simülasyon) çalışması niteliği taşıdığından, ilde oluşturulabilecek üretim deseninin tasarımı için de fikir verici olacaktır. Önerilen yatırım konularının tetiklediği sektörlerden bir ya da birkaçının ilde mevcut olmaması ya da yeterli kapasitede olmaması, uyarılmış talep artışının (yatırım konusu olarak önerilen sektördeki talep artışı neticesinde bu sektörün üretimini tetiklediği diğer sektörlerin ürünlerine olan talepteki artış) bu yetersiz kapasite kadar kısmının yaratacağı katma değer zincirinin il dışında kalacağı anlamını taşıyacaktır. Öncelikle önerilen yatırım konuları NACE Rev. 2 sınıflamasına göre yapıldığı için bu konuların 90 sektör içeren I/O tablolarına uyumlaştırılması gerekmiştir. Bu amaçla hazırlanan Tablo 155’de, önce önerilen yatırım konusunun NACE Rev. 2 kodunun NACE Rev. 1.1. karşılığı belirlenmiştir25. Sonrasında bu sektörlerin yer aldığı I/O tablosu kodları belirtilmiştir. I/O tablosundaki sektör kırılımı her zaman tek bir NACE Rev. 1.1. koduna karşılık gelmeyebileceğinden, önerilen yatırım konusu tek bir NACE Rev. 2. koduna sahip olsa da, I/O 25 2002 yılına ait 90 sektörlü I/O tablosunda, sektörler TÜİK tarafından NACE Rev. 1.1. sınıflamasına uygun olarak tasnif edilmiştir. tablosunda bazen bu sektör ancak benzer bazı sektörlerle birlikte toplulaştırılmış olarak yer almaktadır. Bu nedenle NACE Rev. 2. bazında 24 yatırım konusu önerilmişken, bunun I/O tablosunda karşılığı olarak 20 sektör incelenebilmiştir. Burada açıkladığımız dönüşüm işlemi Tablo 155’de verilmektedir. Dönüşüm işlemi neticesinde belirlenen 20 sektörün kısmî toplam geri bağlantı katsayısı analizi (etki analizi), ilk beş sektörü kapsayacak şekilde Tablo 156’da verilmiştir. 257 Tablo 155: Önerilen Yatırım Konularının NACE Rev. 2. den I/O Tablosu Kodlarına Dönüşüm Anahtarı Önerilen Yatırım Konusunun NACE Rev. 2 Kodu 101 103 105 139 141 162 172 203 204 222 231 233 234 235 236 242 245 252 253 275 274 292 293 310 NACE Rev. 1.1. Karşılığı 151 153 155 176 182 202 212 243 245 252 261 263 262 265 266 272 275 282 283 297 315 342 343 361 90 Sektör I/O Kod Karşılığı 10 12 14 22 23 28 29 34 36 38 39 I/O Analizinde İçerilen Sektörler (NACE Rev. 1.1.) 151 153 155 176+177 181+182 202+203+204+205 211+212 242+243 245+246+247 252 261 Et ve et ürünleri imalatı, işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Süt ürünleri imalatı Trikotaj (örme) ve tığ-işi kumaş imalatı Deri giyim eşyası imalatı; diğer giyim eşyası ve aksesuarların imalatı Ağaç ürünleri imalatı Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı Pestisid ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin im.; boya, vernik vb mad.ile matbaa mürek. im. Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama mad.; parfüm; kozmetik ve tuvalet malz. imalatı Plastik ürünlerin imalatı Cam ve cam ürünleri imalatı 40 262+263 Seramik ürünleri imalatı 41 265+266 Çimento, kireç ve alçı imalatı; beton, çimento ve alçıdan yapılmış maddelerin imalatı 43 45 271+272+273 275 Demir-çelik-ana sanayii Döküm sanayii 46 281+282+283 Metal yapı malz. im.; tank, sarnıç, metal muhafaza ile kalorifer kazanı ve radyatör im.; buhar kazanı im. 50 52 297 311+312+313+314+315+316 B.y.s. ev aletleri imalatı B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı 55 341+342+343 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı 60 361 Mobilya imalatı İncelenecek Sektörlerin Adları Tablo 156: Önerilen Yatırım Konularının Toplam Kısmî Geri Bağlantı Katsayıları ve Üretimini Tetiklediği İlk Beş Sektör Sektör I/O Sıra No ve Adı 10-Et Ürün İşleme 1. Sıradaki Sektör 1.0209 2. Sıradaki Sektör 0.6701 3. Sıradaki Sektör 0.2553 4. Sıradaki Sektör 0.1020 5. Sıradaki Sektör 0.0750 10-Et Ürün İşleme 1.1337 2-Hayvancılık 0.4558 1-Meyve&Sebze 0.0961 72-Karayolu Taşımacılık 0.0801 16-Hayvan Yemi İm. 0.0555 12-Sebze&Meyve İşleme 1.0071 1-Meyve&Sebze 0.4987 72-Karayolu Taşımacılık 0.1774 67-Toptan Ticaret 0.0838 68-Perakende Ticaret 0.0598 14-Süt Ürünleri 1.0668 2-Hayvancılık 0.6192 1-Meyve&Sebze 0.1159 72-Karayolu Taşımacılık 0.0922 67-Toptan Ticaret 0.0910 22-Örme 1.0737 20-Tekstil&Dokuma 0.6242 77-Mali Aracılık 0.0969 72-Karayolu Taşımacılık 0.0953 67-Toptan Ticaret 0.0694 23-Deri Giyim Eşyası 1.0754 20-Tekstil&Dokuma 0.1334 72-Karayolu Taşımacılık 0.1316 67-Toptan Ticaret 0.1099 36-Temizlik Maddeleri 0.1017 28-Ağaç Ürünleri 1.3637 4-Ormancılık 0.1467 33-Ana Kimyasallar 0.0991 27-Kereste&Parke 0.0860 72-Karayolu Taşımacılık 0.0683 29-Kâğıt Ürünleri 1.0424 62-Elektrik 0.2804 72-Karayolu Taşımacılık 0.1035 67-Toptan Ticaret 0.0754 33-Ana Kimyasallar 0.0745 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 1.1983 33-Ana Kimyasallar 0.2133 72-Karayolu Taşımacılık 0.1067 9-Taşocakçılığı 0.0862 67-Toptan Ticaret 0.0711 Katsayı 36-Temizlik Maddeleri 1.1511 33-Ana Kimyasallar 0.2770 72-Karayolu Taşımacılık 0.1079 67-Toptan Ticaret 0.1071 83-Diğer İş Faaliyetleri 0.1023 Sektör 38-Plastik 33-Ana Kimyasallar 72-Karayolu Taşımacılık 62-Elektrik 77-Mali Aracılık Katsayı Sektör 12-Sebze&Meyve İşleme 14-Süt Ürünleri Katsayı Sektör Katsayı Sektör 22-Örme Katsayı Sektör 23-Deri Giyim Eşyası Katsayı Sektör 28-Ağaç Ürünleri 29-Kâğıt Ürünleri Katsayı Sektör Katsayı Sektör 34-Zirai İlaç&Boya &Vernik Katsayı 36-Temizlik Maddeleri Katsayı 38-Plastik Sektör Sektör İlk Beş Toplamı İlk Beş Payı (%) Toplam 2.1232 79.7 2.6635 1.8213 70.7 2.5744 1.8269 73.9 2.4711 1.9852 69.7 2.8472 1.9596 68.5 2.8608 1.5520 58.8 2.6412 1.7638 65.0 2.7121 1.5762 59.4 2.6514 1.6756 60.5 2.7681 1.7454 61.0 2.8620 Tablo Açıklaması; “1.Sıradaki Sektör, 2. Sıradaki Sektör,..., 5. Sıradaki Sektör” : İlgili sektör talebi bir birim arttığında sektörlerin üretim artışına göre sırasını, “Katsayı” : Her bir sektördeki üretim artışının kaç birim olduğunu, “Sektör” : Üretim artışı verilen sektörün hangisi olduğunu, “İlk Beş Toplamı”: İlk beş sırayı alan sektörlerin toplam üretim artışının kaç birim olduğunu, “İlk Beş Payı” : İlk beş sırayı alan sektörlerin üretim artışının toplam üretim artışının yüzde kaçını oluşturduğunu, “Toplam” : İlgili sektör (tablonun ilk sütununda adı belirtilen sektör) talebi bir birim arttığında ekonomideki toplam üretiminin ne kadar arttığını, ifade etmektedir. 259 Tablo 156 (Devam) : Önerilen Yatırım Konularının Toplam Kısmî Geri Bağlantı Katsayıları ve Üretimini Tetiklediği İlk Beş Sektör Sektör I/O Sıra No ve Adı 39-Cam Ürünleri 40-Seramik 1. Sıradaki Sektör 43-Demir-Çelik 50-Ev Aletleri 1.2385 0.0911 0.0727 0.0616 0.0506 62-Elektrik 0.1879 72-Karayolu Taşımacılık 0.0990 7-Petrol&Gaz Çıkarma 0.0981 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 0.0877 40-Seramik 1.1472 9-Taşocakçılığı 0.1583 62-Elektrik 0.1054 72-Karayolu Taşımacılık 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 0.0953 0.0710 41-Çimento&Kireç&Alçı 1.6245 9-Taşocakçılığı 0.2093 62-Elektrik 0.1105 72-Karayolu Taşımacılık 0.1083 67-Toptan Ticaret 0.0910 43-Demir-Çelik 1.0175 62-Elektrik 0.3500 72-Karayolu Taşımacılık 44-Demir Dışı Metaller 0.3212 0.1676 67-Toptan Ticaret 0.1011 45-Döküm 1.0297 43-Demir-Çelik 0.4470 44-Demir Dışı Metaller 0.2202 62-Elektrik 0.1104 72-Karayolu Taşımacılık 0.0976 46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar 1.0405 43-Demir-Çelik 0.3643 44-Demir Dışı Metaller 0.0970 62-Elektrik 0.0967 72-Karayolu Taşımacılık 0.0928 50-Ev Aletleri 1.1825 43-Demir-Çelik 0.2148 62-Elektrik 0.1320 67-Toptan Ticaret 0.1070 72-Karayolu Taşımacılık 0.1008 52-Elektrikli Makine&Cihaz 1.3111 44-Demir Dışı Metaller 0.2398 43-Demir-Çelik 0.1125 72-Karayolu Taşımacılık 0.0965 67-Toptan Ticaret 0.0900 Katsayı 55-Motorlu Kara Taşıtı 1.0213 43-Demir-Çelik 0.1462 72-Karayolu Taşımacılık 0.1188 47-Diğer Metal Eşya 0.1178 44-Demir Dışı Metaller 0.1051 Sektör 60-Mobilya 43-Demir-Çelik 20-Tekstil&Dokuma 72-Karayolu Taşımacılık 28-Ağaç Ürünleri Katsayı Katsayı Sektör Katsayı Katsayı Katsayı Sektör Katsayı Sektör 52-Elektrikli Makine &Cihaz 55-Motorlu Kara Taşıtı Katsayı Sektör Katsayı Sektör 60-Mobilya 5. Sıradaki Sektör 39-Cam Ürünleri 1.0155 Sektör 46-Metal Yapı Malz. &Kazanlar 4. Sıradaki Sektör Sektör Sektör 45-Döküm 3. Sıradaki Sektör Katsayı Sektör 41-Çimento&Kireç &Alçı 2. Sıradaki Sektör İlk Beş İlk Beş Toplam Toplamı Payı (%) 1.5146 70.9 2.1361 1.4882 61.1 2.4368 1.5771 63.9 2.4697 2.1436 71.2 3.0088 1.9574 71.5 2.7362 1.9049 68.8 2.7676 1.6913 63.3 2.6703 1.7370 61.9 2.8042 1.8499 61.9 2.9865 1.5092 53.1 2.8415 Tablo Açıklaması; “1.Sıradaki Sektör, 2. Sıradaki Sektör,..., 5. Sıradaki Sektör” : İlgili sektör talebi bir birim arttığında sektörlerin üretim artışına göre sırasını, “Katsayı” : Her bir sektördeki üretim artışının kaç birim olduğunu, “Sektör” : Üretim artışı verilen sektörün hangisi olduğunu, “İlk Beş Toplamı”: İlk beş sırayı alan sektörlerin toplam üretim artışının kaç birim olduğunu, “İlk Beş Payı” : İlk beş sırayı alan sektörlerin üretim artışının toplam üretim artışının yüzde kaçını oluşturduğunu, “Toplam” : İlgili sektör (tablonun ilk sütununda adı belirtilen sektör) talebi bir birim arttığında ekonomideki toplam üretiminin ne kadar arttığını, ifade etmektedir. 260 9. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Bir yörenin yatırımcılar için çekim merkezi olması ülke ve bölgenin gelişmişliği yanında, kendi özel konum ve koşullarına da bağlıdır. Yerleşim yerlerinin gelişmişlik düzeyi, kendi iç dinamizmleri ve/veya kamunun desteği ile şekillenmektedir. Bir yörenin, gelişme dinamiklerini oluşturan unsurlar, genel olarak doğal altyapı, maddi altyapı, kurumsal altyapı ve beşeri altyapıdan oluşmaktadır. Söz konusu altyapılar birbirlerini tamamlayarak geliştiği ölçüde yörenin/bölgenin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi de artmaktadır. Bölgesel veya ulusal gelişmenin sağlanabilmesi, ancak rasyonel kararlar doğrultusunda, üretim faktörlerinin etkin kullanılmasıyla, verimli alanlara, uygun zamanda gerekli yatırımların yapılmasıyla mümkün olmaktadır. Bu noktada “kalkınmanın” temel faktörlerden birini de, tasarrufların yani finansal kaynakların kârlı ve verimli alanlara tahsis edilmesi oluşturmaktadır. Finansal kaynakların kârlı ve verimli alanlara yönlendirilmesinde ve yörenin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyini artırıcı yatırım projelerinin değerlendirilmesinde ilk adım olan uygun yatırım alanları araştırması önem kazanmaktadır. Uygun yatırım alanları araştırmasında temel amaç, yörenin kısa ve uzun dönemde beklenen gelişmeleri de dikkate alınarak, yöre kalkınmasına katkıda bulunacak, yöre kaynakları ile uyumlu, iç ve dış talebe yönelik uygun yatırım konularını önermektir. Uygun yatırım konuları önerilerinin temel analizi de kuruluş yeri faktörleri analizine dayanmaktadır. Kuruluş yeri faktörleri, belirlenen üretim konusunun belli bir coğrafi konuma yerleştirilmesi durumunda, söz konusu üretim konusunun yatırım ve işletme maliyetleri, satış hasılatı ve sermaye yapısı üzerinde etkili olan tüm konumsal özellikleri kapsamaktadır. Bir yatırım projesinde kuruluş yeri, işletmenin amaçlarına ulaşması için gerekli koşulları yerine getirebilecek özellikleri taşımalıdır. Bu amaca yönelik olarak, kuruluş yerinin belirlenme sürecinde verimlilik, ekonomiklik ve kârlılık şeklinde üç temel ekonomik unsur dikkate alınmalıdır. Özellikle yeraltı kaynaklarına dayalı olarak belli bir sanayi altyapısı olan ilde, sanayi ürünlerinin çeşitliliğinin sağlanması, sahip olan kaynakların etkin kullanılması açılarından çeşitli kurumlar aracılığıyla çalışmalar sürdürülmektedir. Tarım sektörü her ne kadar il ekonomisi içinde çok büyük bir paya sahip olmayıp, geçmiş yıllara göre de bir gerileme içindeyse de, son yıllarda tarımsal arazilerin toplulaştırma çalışmaları yoluyla, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu’nun, Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nün ve bazı diğer tarım örgütlenmelerinin çalışmaları ile geliştirilmeye ve büyütülmeye çalışılmaktadır. Çalışmada yer alan sosyal ve ekonomik göstergeler birlikte değerlendirildiğinde, Kütahya ilinin çoğu gösterge açısından Türkiye ortalamalarının altında yer aldığı, Türkiye’nin diğer illerine göre alt sıralarda bulunduğu görülmektedir. İzmir, Yeni Teşvik Sistemi’ne göre de sosyoekonomik gelişmişlik açısından 4. derecede gelişmiş iller arasında bulunmaktadır. Sosyo-ekonomik açıdan gelişmeye muhtaç durumda görünen Kütahya ilinin, sahip olduğu yeraltı kaynaklarının, sanayi altyapısının, tarihi ve doğal güzelliklerin, jeotermal kaynakların, bir geçiş noktası olma özelliğinin, ulaşım olanaklarının, turizme kaynaklık edebilecek varlıkların doğru ve etkin kullanımı ile gerek sanayi alanında gerek tarım alanında ve özellikle de turizm alanında, bulunduğu noktadan daha ileri noktalara taşınabilecek potansiyeli taşıdığı görülmektedir. Kütahya ilinin, kimisi kısa, kimisi orta ve uzun vadede kullanılabilecek ve sonuç verebilecek olan, arzulanan gelişme atılımını gerçekleştirecek kaynaklara ve potansiyele sahip bulunduğu görülmektedir. Bu kaynakların harekete geçirilmesi, ortaya çıkacak fırsatların etkili bir şekilde değerlendirilmesi, olası tehditlerin bertaraf edilmesi ve zayıf yönlerin ortaya çıkardığı dezavantajları aşmakla yakından ilgilidir. Var olan fırsatların etkin bir şekilde kullanılması, belirlenen hedefe ulaşmada önemli bir unsur olmakla birlikte, aynı zamanda, bölgenin zayıf yönlerinin sayıca azaltılmasına yardımcı olabilecek, güçlü yönlerinin artmasına ve daha da kuvvetlenmesine katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada, Kütahya’da yapılabilirliği olası görülen, yeni istihdam alanları yaratabilecek yatırım konusu önerileri geliştirilmiştir. Yörenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve potansiyel gelişme eksenleri dikkate alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması ve üçlü dijit bazında belirlenen 43 yatırım konusunun kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi neticesinde, faaliyet alanlarının 30'u A grubunda, 13’ü ise B grubunda yer almaktadır (buradaki “A” grubu; “AA”, “BA”, “CA” ve ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “A” grubunun toplamını, “B” grubu ise “AB”, “BB”, “CB” ve yine ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “B” grubunun toplamını ifade etmektedir). 262 Bu yatırım konularının dağılımına bakıldığında; İmalat Sanayi İçin Performans Değerlendirmesi İçeren Yatırım Konuları; Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (AA notuna sahip faaliyet alanları) 10 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, Süt ürünleri imalatı, Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı, Kireç vs alçı imalatı, Hazır beton imalatı, Çelik tüp, boru ve içi boş profil üretimi, Elektrikli ev aletleri imalatı, Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı, Büro ve mağaza mobilyaları imalatı, Diğer mobilyaların (yemek odası, yatak odası vb) imalatı Performans değerlemesinden A kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (AB notuna sahip faaliyet alanları) 6 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ahşap kaplama paneli, Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı, Plastik ürünlerin imalatı, Merkezi ısıtma radyatörleri ve sıcak su kazanları, Buhar jeneratörü imalatı, Mutfak mobilyaları imalatı, Performans değerlemesinden B kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (BA notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. 5. Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı, Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi, Seramik ev ve süs eşyaları imalatı, Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı, Metal Döküm, Performans değerlemesinden B, kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (BB notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. Örgü (triko)veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı, Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı, Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddelerin imalatı, Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı, 5. Motorlu kara taşıtlar, kaporta, römork üretimi, Performans değerlemesinden C, kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (CA notuna sahip faaliyet alanları) 1 yatırım konusu; 263 1. Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı Performans değerlemesinden C, kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (CB notuna sahip faaliyet alanları) 2 yatırım konusu; 1. İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları, 2. Sabun ve deterjan ve diğer temizlik ürünleri imalatı olarak belirlenmiştir. Tarım İçin Kuruluş Yeri Faktörleri Dikkate Alınarak Belirlenen Yatırım Konuları; A Grubu 4 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. Seracılık, Organik tarım, Et ve süt sığırcılığı, Yumurta tavukçuluğu, Madencilik ve Enerji İçin Kuruluş Yeri Faktörleri Dikkate Alınarak Belirlenen Yatırım Konuları; A Grubu 5 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. 5. Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi, Bor türevleri, Manyezit zenginleştirme Biyokütle enerjisi, Güneş enerjisi Hizmetler Sektörleri İçin Kuruluş Yeri Faktörleri Dikkate Alınarak Belirlenen Yatırım Konuları; A Grubu 5 yatırım konusu; 1. 2. 3. 4. 5. Özel hastane 5 yıldızlı termal otel, Turizm belgeli konaklama tesisi, Kırsal turizme dönük butik otel Soğuk hava deposu olarak belirlenmiştir. Kütahya ilinin, ekonomik, sosyal ve doğal koşulları ve gelişme dinamikleri dikkate alınarak yapılan araştırmalar ve değerlendirmeler sonucunda, belirlenen yatırım konuları öneri niteliğinde olup, bu yatırım konularının yapılabilirliği, her konu için teknik, ekonomik ve mali değerlendirmelerin yapılacağı fizibilite çalışmaları sonucunda belirlenecektir. Söz konusu yatırım önerilerinin gerçekleşme oranı ise şüphesiz potansiyel yatırımcıların Kütahya ve yöresinde yatırım yapmaya motive edilmesine ve tasarrufların yeterli oranlarda yatırımlara kanalize edilmesine bağlıdır. 264 EK 1: Girdi-Çıktı (Input-Output) Tabloları26 Input-Output tabloları sayesinde belirli bir zaman kesiti için de olsa üretici sektörlerin kullandıkları girdiler, bu girdilerin hangi sektörlerden ve ne oranlarda temin edildiği, sektörlerin ekonomi içindeki payı, sektör üretiminin hangi sektörlerce (nihai tüketim de dahil olmak üzere) ve ne oranda kullanıldığı, sektörlerin ekonomide yaratabilecekleri çarpan etkisi, üretim içinde ithal girdilerin oranı gibi ekonomik yapıya ilişkin tüm bilgiler detaylı bir şekilde elde edilebilmektedir. Input-Output (I/O) tablosu (matrisi), bir ekonomideki sektörlerin her birinin bir birim üretim yapabilmek için diğer sektörlerden kullanmak durumunda olduğu girdileri ve bu sektörlerin her birinin çıktılarının hangi sektörlerde ne miktarda girdi olarak kullanıldığını gösteren bir tablodur. I/O tekniği, ekonomideki tek bir sektörü inceleyebilmek, sektörlerarası etkileşimi görebilmek, Keynesyen genel denge modelinde gerekli olan “toplam üretim düzeyi”, “fiyatlar genel düzeyi”, “toplam ihracat”, “toplam istihdam” ya da “ortalama verimlilik” gibi bazı kavramların hem genel olarak ülke ekonomisi bazında hem de alt sektörler bazında elde edilebileceğini ifade etmektedir27. I/O yaklaşımı ile herhangi bir sektörün üretim yapısı belirlenirken aynı zamanda, bu sektörün bağlantılı olduğu diğer sektörlerle olan ilişkisi de incelenebilmektedir. Örneğin; ayrıştırma (decomposition) yöntemi kullanılarak bir sektörün geriye doğru bağlantılı olduğu sektörlerle olan ilişkileri belirlenebilmektedir28. I/O tablosunda sütunlarda ve satırlarda sektörler yer almaktadır. Sütunlar itibarıyla bakıldığında, bir sektörün üretiminin bileşenleri (diğer sektörlerden aldığı girdiler ve temel üretim girdileri), sektörün üretim değerinin toplamı ve o sektör nihai mamulu ithalatından oluşan toplam arz görülmektedir. Satırlar itibarıyla bakıldığında ise, bir sektörün üretiminin diğer sektörler tarafından kullanılan kısmı (ara tüketim) ile o sektör ürününe olan nihai talepten (iç tüketim, stok değişmeleri, ihracat dahil olmak üzere) oluşan toplam kullanım yer almaktadır. 26 Bu bölümde Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ, “Türkiye ve Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerin Üretim Yapılarının Girdi-Çıktı Analizi ve Benzeşme Testleri Yöntemiyle Karşılaştırılması”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aralık 2013’ den yararlanılmıştır. 27 Wassily Leontief (1949). “Structural Matrices of National Economics”, Econometrica, Vol.17, Supplement Report of the Washington Meeting, (Jul. 1949), s. 274 28 L. Roman ve Jr. Weil (1968). “The Decomposition of Economic Production Systems”, Econometrica, Vol. 36, No. 2, Apr., 1968, s. 260-278 265 I/O tablosu aynı zamanda bir kare matristir (satır sayısı sütun sayısına eşittir). Leontief’in temel statik I/O modeli, iki tür ilişkiden oluşmaktadır: denge denklemleri ve yapısal denklemler. Bir sektörün üretimi ya kendisi ve diğer sektörler tarafından ya da üretici sektörler dışında (tüketiciler tarafından) kullanılmaktadır. Nihai tüketiciler dışındaki j sektörlerinin sayısı n ise, i. sektörün denge denklemi aşağıdaki gibi ifade edilebilir29 : X i = x i1 + x i 2 + ... + x in + y i (i = 1,2,...,n ve j = 1,2,...,n) burada, Xi : i. sektörün toplam üretimini, xij : i. sektörün üretiminin j. sektör tarafından girdi olarak kullanılan kısmını, yi : i. sektörün üretiminin nihai tüketiciler tarafından kullanılan kısmını ifade etmektedir. j sektörünün bir birim üretim için kullandığı i sektörü üretimi aij olarak gösterilmekte ve j sektöründe kullanılan i sektörü ürününün girdi katsayısı bu katsayılardan oluşan matrise de girdi (teknoloji) katsayıları matrisi adı verilmektedir30. aij = xij X j Tüm sektörler için ülkenin I/O tablosuna karşı gelecek şekilde girdi katsayılarından (aij’ler) oluşturulacak matrise ekonominin yapısal matrisi (A matrisi) adı verilmektedir. Yapı matrisi, ekonomide farklı sektörlerin girdi yapısı hakkında sayısal bilgiler vermektedir. Her durumda yapısal matris elemanları bir oran olarak yorumlanmalı ve matrisi oluşturan bu oranların da iki fiziksel değerin birbirine oranlanması ile elde edildiği unutulmamalıdır. 29 Leonid Hurwicz (1955). “Reviewed Work(s): Studies in the Structure of the American Economy: Theoretical and Empirical Explorations in Input-Output Analysis by Wassily Leontief”, The American Economic Review, Vol. 45, No. 4, s. 627-628 30 Wassily Leontief (1985). “Input-Output Analysis”, Input-Output Economics içinde, Oxford University Press, New York, 2nd Edition, s. 22-23 266 Girdi katsayıları matrisinde satırların toplanmasının ise bir iktisadi anlamı bulunmamaktadır. Ancak yukarıdaki girdi katsayıları matrisini A, elemanlarını aij olarak adlandırırsak ve her bir sektörün çıktı düzeylerini de xi olarak gösterirsek, bu değer, (ve ihracatı da nihai talebin bir bileşeni olarak düşünürsek), her sektörün kendisi de dahil olmak üzere diğer sektörlerin girdisini (a11x1 + a12x1+ ... + a1nx1) ve nihai talebi (nihai tüketim+ihracat) karşılamak için gerekli üretim miktarının toplamını ifade edecektir. Yukarıda genel biçimi verilen ekonominin genel üretim ve talep yapısını gösteren matriste bir sektörün üretimini gösteren Xi ler, bağımsız malların talep fonksiyonu olarak ifade edilmiş ve A matrisi de sabit teknoloji katsayıları olarak gösterildiği için bu matris Leontief tarafından ekonominin yapısal matrisi olarak adlandırılmıştır31. Genel biçimi verilen I/O modelinden, her bir sektörün denge üretim değerini bulmak mümkündür. Bunun için n tane üretici sektör ve n tane nihai talep vektörü için üretici sektörler açısından gerekli üretim değerlerini yazarsak (x’ler sektörlerin üretim değerlerini, a’lar teknik katsayıları ve y’ler de nihai talep vektörünü ifade etmek üzere); x1 = a11x1 + a12x2 + ... + a1nxn + y1 x2 = a21x1 + a22x2 + ... + a2nxn + y2 ... xn = an1x1 + an2x2 + ... + annxn + yn şeklini alacaktır. Burada nihai talep vektörü olan y’yi yalnız bırakarak denklemi düzenlersek; (1 - a11x1) - a12x2 - ... - a1nxn = y1 - a21x1 + (1 - a22x2) - ... - a2nxn = y2 ... - an1x1 - an2x2 - ... + (1 - annxn) = yn olacaktır. Yukarıdaki denklem sistemi matris notasyonu ile gösterilirse; 31 W. Leontief (1949), s.278 267 (1 - a 11 ) -a 21 . . . − a n1 - a 12 ... (1 - a 22 ) ... . ... . ... . - a n2 ... ... - a 1n x 1 y1 − a 2n x 2 y 2 . . . = . . . . . . (1 - a nn ) x n y n Yukarıda sol tarafta yer alan matris birim matristen (I) temel girdi katsayıları matrisi (A) nın farkına eşittir ve (I-A) olarak ifade edilebilir. X, sektörlerin üretim vektörünü (x1, x2, ..., xn), Y de nihai talep (iç talep ve ihracat toplamı) vektörünü (y1, y2, ..., yn) göstermek üzere, yukarıdaki ifade; (I-A) X = Y olarak yazılabilir. Nihai talebin bilindiği (ya da planlandığı) durumda yapılacak iş, yukarıdaki denklem sistemindeki X vektörünü çözmektir. Matris cebrine göre eşitliğin her iki yanını da (I-A)-1 [(IA) matrisinin tersi)] matrisi ile önden çarparsak; (I-A)-1(I-A) X = (I-A)-1 Y haline gelecektir. Bir matrisin tersi ile çarpımı birim matrisi (I) vereceğine göre, (I-A)-1(I-A) = I matrisi olacaktır. Yine bir matrisin birim matrisle çarpımı da kendisini vereceğinden, IX=X olacaktır. O halde, denge üretim miktarını gösteren x vektörünün çözüm değeri, X = (I-A)-1 Y olacaktır. Burada (I-A)–1 matrisi, Teknoloji Ters Matrisi (Leontief Ters Matrisi) olarak adlandırılmakta ve tipik elemanları, j sektörü ürününe olan 1 birimlik nihai talep artışının, i sektörü üretiminde kaç birimlik artış meydana getireceğini göstermektedir. Buraya kadarki anlatımda girdiler 268 toplam (yurtiçi + ithal) olarak ifade edilmiştir. Oysa sektörler bir kısım girdiyi yurt içinden temin ederken bir bölümünü de ithal etmektedir. Bu durumda A teknoloji katsayıları matrisini yerli (Ad) ve ithal (Am) olarak bileşenlerine ayırabiliriz. A= Ad+ Am olacaktır. Bir malın üretimi için ara malı ithalatı katsayısının girdi katsayıları gibi üretim düzeyinin sabit bir oranı şeklinde gösterilebileceği varsayılacaktır. Ara malı ithalat katsayıları matrisi (ithalat matrisi) Am ile gösterildiğinde; bu matrisin her bir elemanı j; sektörünün bir birimlik üretimi için i yabancı sektöründen ne kadar ithalat yapacağını göstermektedir. I/O tablosu, değinildiği gibi, ekonomideki üretici ve üretici olmayan sektörlerden oluşan bir tablodur. Dolayısıyla n tane üretici sektör olduğunda, bu tablo sektörler arasındaki ürün akışını ifade etmektedir. I/O tablosu daha da genişletilerek ulusal hesaplar sistemi olarak da kullanılmaktadır. Burada, nihai talep vektörü kişisel tüketimler, özel yatırımlar ve diğer kalemleri içerecek şekilde brüt harcamaları, maaş ve ücretler, kurumsal karlar ve bunun benzeri faktör gelirleri ise brüt geliri (diğer bir deyişle katma değer ya da birincil üretim girdilerini) göstermektedir32. I/O matrisine bir satır ve sütun eklenmesi ile üretici sektörlerin birbirleri ile/üretici olmayan sektörlerle olan işlemleri yanı sıra üretici olmayan sektörlerin ilişkileri de irdelenebilir. Bölümlenmiş bir matris gösterimi ile bunu ifade edersek33 ; x11 x 21 . . . x n1 w 1 32 x12 ,..., x 22 . ,..., x 2 n . . . xn 2 w2 x1n . . ,..., x nn ,..., wn y1 y 2 . . . yn s Wassily Leontief , vd. (1985). “New Approaches in Economic Analysis”, Science, New Series, Vol. 228, No. 4698, s. 228 33 John Folorunsho Enahoro Ohiorhenuan (1975). “Structural Factors in the Macro-Economic Planning Process : A Study of Planning in Nigeria”, Open Access Dissertations and Theses, Paper 3040, s. 69 269 olacaktır. Burada, xij’ler sektörlerarası dağıtımı, yi yurtiçi ve yurtdışı nihai talep toplamını, wj ise üretim sistemi içinde üretilmeyen girdileri (birincil üretim girdisi-katma değer) göstermektedir. s ise wj’lerin toplamı olarak gelir yönünden GSYİH’yı, yi’lerin toplamı olarak da harcamalar cinsinden GSYİH’yı ifade edecektir (bu anlamda gelir ve harcama yönünden ifade edilen GSYİH birbirine eşit olmak durumundadır). Eğer bir ekonomide i sektörünün brüt üretim düzeyi Xi ise, n X i = ∑ X ij + y i , i = 1, 2, ....., n olarak ifade edilebilmekte ve herhangi bir ürünün talebinin j =1 ara tüketim ve nihai tüketim toplamından oluştuğunu göstermektedir. Buna ilaveten, herhangi bir j sektörünün toplam üretimi de ; n X j = ∑ X ij + w j , j = 1, 2, ...., n olarak üretilen girdilerin (temel girdiler) ve birincil i =1 girdilerin (katma değer) toplamı olarak ifade edilebilmektedir. Bu toplamlar ekonomideki doğrudan karşılıklı bağımlılıkların bir göstergesidir. Her bir sektör için ileri bağlantı ilgili satırdaki sektörlerin sayısı ve büyüklüğü tarafından belirlenmektedir. Benzer şekilde, geri bağlantılar da ilgili sütundaki sektörlerin sayısı ve büyüklüğü ile gösterilmektedir. İleri bağlantılar bir sektörün üretimine yardımcı olduğu farklı malların sayısını gösterirken, geri bağlantılar da herhangi bir malın üretilmesi için gerekli olan malların çeşitliliğini yansıtmaktadır34. 34 J. F. E. Ohiorhenuan (1975). s. 70. 270 EK 2: 90 Sektörlü Girdi-Çıktı Tablosunda Yer Alan Sektörlerin Nace Rev. 1.1. Karşılıkları Sektör No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 NACE Rev. 1.1. Karşılığı 011 012+013 014 015+020 050 101+102+103 111+112+120 131 132+141+142+143+144+145 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 171+172+173 174+175 176+177 181+182 183 191+192 193 201 202+203+204+205 211+212 221 222+223 Sektör Adı Bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi; bostan, meyve ve sebze yetiştirilmesi Hayvancılık ve hayvancılıkla birlikte bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği (karma çiftçilik) Tarım ve hayvancılıkla ilgili hizmetler (veterinerlik hariç) Ormancılık ve avcılık Balıkçılık Maden kömürü, linyit ve turba madenciliği ve çıkarımı Tetkik ve araştırma hariç, petrol ve gaz çıkarımı ve bunlarla ilgili hizmet faaliyetleri ile uranyum ve toryum cevheri madenciliği Metal cevheri madenciliği Taşocakçılığı ve diğer madencilik Et ve et ürünleri imalatı, işlenmesi ve saklanması Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri; nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Diğer gıda maddeleri imalatı İçecek imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil elyafının hazırlanması ve eğrilmesi; tekstil dokumacılığ; dokumanın aprelenmesi Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı; diğer tekstil ürünleri imalat Trikotaj (örme) ve tığ-işi kumaş imalatı Deri giyim eşyası imalatı; diğer giyim eşyası ve aksesuarların imalatı Kürkün işlenmesi ve boyanması; kürk mamülleri imalatı Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı Ayakkabı, terlik vb imalatı Ağacın hızarlanması, planyalanması ve emprenye edilmesi ( kereste ve parke sanayi) Ağaç ürünleri imalatı Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı Yayım Basım ve hizmet faaliyetleri; plak, kaset vb. kayıtlı medyanın çoğaltılması Ek 2 (Devam): 90 Sektörlü Girdi-Çıktı Tablosunda Yer Alan Sektörlerin NACE Rev. 1.1. Karşılıkları Sektör No 32 33 34 35 NACE Rev. 1.1. Karşılığı 231+232+233 241 242+243 244 36 245+246+247 37 38 39 40 41 42 43 44 45 251 252 261 262+263 265+266 267+268 271+272+273 274 275 46 281+282+283 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 284+285+286+287 291+292 293+294+295+296 297 300 311+312+313+314+315+316 321+322+323 331+332+333+334+335 341+342+343 351 352 353 354+355 361 Sektör Adı Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı Ana kimyasal maddelerin imalatı Pestisid (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı; boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile mürekkepi ve macun imalatı Eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasalların ve botanik ürünlerinin imalatı Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı; diğer kimyasal ürünlerin imalatı; suni elyaf imalatı Kauçuk ürünleri imalatı Plastik ürünlerin imalatı Cam ve cam ürünleri imalatı Seramik ürünleri imalatı Çimento, kireç ve alçı imalatı; beton, çimento ve alçıdan yapılmış maddelerin imalatı Süsleme ve yapı taşının kesilmesi, şekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi; metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Demir-çelik-ana sanayii Demir-çelik dışındaki ana metal sanayii Döküm sanayii Metal yapı malzemeleri imalatı; tank, sarnıç, metal muhafaza ile kalorifer kazanı ve radyatör imalatı; buhar kazanı imalatı, merkezi kalorifer kazanları hariç Diğer metal eşyaların imalatı, metal işleri ile ilgili hizmet faaliyetleri Genel amaçlı makine imalatı Özel amaçlı makinelerin imalatı B.y.s. ev aletleri imalatı Büro makineleri ve bilgisayar imalatı B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ve saat imalatı Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı Deniz taşıtlarının yapımı ve onarımı Demiryolu ve tramvay lokomotifleri ile vagonlarının imalatı Hava ve uzay taşıtları imalatı B.y.s. ulaşım araçları imalatı Mobilya imalatı 272 Ek 2 (Devam): 90 Sektörlü Girdi-Çıktı Tablosunda Yer Alan Sektörlerin NACE Rev. 1.1. Karşılıkları Sektör No 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 NACE Rev. 1.1. Karşılığı 362+363+364+365+366+371+372 401 402+403 410 451+452+453+454+455 501+502+503+504+505 511+512+513+514+515+518+519 521+522+523+524+525+526+527 551+552 553+554+555 601 602+603 611+612 621+622+623 631+632+633+634 641+642 651+652 660+671+672 701+702+703 711+712+713+714 721+722+723+724+725+726 731+732+741+742+743+744+745+746 747+748 751+752+753 801+802+803+804 851+852+853+900 911+912+913 921+922+923+924+925+926+927 930 950+960+970+990 Sektör Adı B.y.s. diğer imalat; geri dönüşüm Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı Gaz üretimi; ana borularla gazlı yakıtların dağıtımı; Buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtımı İnşaat Motorlu taşıtların satışı, bakımı ve onarımı; yakıtının perakende satışı Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu (motorlu taşıtlar hariç) Perakende ticaret, kişisel ve ev eşyalarının tamiri (motorlu taşıtlar hariç) Oteller Lokantalar Demiryolu taşımacılığı Diğer kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı Su yolu taşımacılığı Havayolu taşımacılığı Destekleyici ve yardımcı ulaştırma faaliyetleri; seyahat acentelerinin faaliyetleri Posta ve telekomünikasyon Mali aracı kuruluşlar ve bunlara yardımcı faaliyetler Sigorta ve emeklilik fonları ile ilgili faaliyet (zorunlu sosyal güvenlik hariç) ve bunlara yardımcı faaliyetler Gayrimenkul faaliyetleri Operatörsüz makine ve teçhizat ile kişisel eşya ve ev eşyalarının kiralanması Bilgisayar ve ilgili faaliyetler Araştırma ve geliştirme faaliyetleri Diğer iş faaliyetleri Devlet hizmetleri Eğitim hizmetleri Sağlık işleri ve sosyal hizmetler B.y.s. üye olunan kuruluşların faalyetleri Eğlence, dinlenme, kültür ve sporla ilgili faaliyetler Diğer hizmet faaliyetleri Ev içi çalışan personelin hanehalklarındaki hizmetleri 273 EK 3: Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 14- Süt Ürünleri Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Üretimini Etkilediği Olarak Kullanan Sektörler Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 2-Hayvancılık 29-Kâğıt Ürünleri 70-Lokantalar 12-Sebze&Meyve İşleme 17-Diğer Gıda Maddeleri 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 33-Ana Kimyasallar 7-Petrol&Gaz Çıkarma 18-İçecek 38-Plastik 62-Elektrik 13-Sıvı&Katı Yağ 16-Hayvan Yemi İm. 24-Kürk Mamulleri 25-Deri Ürünler&İşleme 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Ticaret 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 33-Ana Kimyasallar 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 72-Karayolu Taşımacılık 33-Ana Kimyasallar 69-Oteller 83-Diğer İş Faaliyetleri 38-Plastik 70-Lokantalar 43-Demir-Çelik 62-Elektrik 73-Su Yolu Taşımacılık 74-Havayolu Taşımacılık 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 67-Toptan Ticaret 84-Devlet Hizmetleri 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 77-Mali Aracılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 33- Ana Kimyasallar Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler Üretimini Etkilediği Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 1-Meyve&Sebze 6-Kömür Madenciliği 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 16-Hayvan Yemi İm. 17-Diğer Gıda Maddeleri 7-Petrol&Gaz Çıkarma 8-Cevher Madenciliği 7-Petrol&Gaz Çıkarma 18-İçecek 9-Taşocakçılığı 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 9-Taşocakçılığı 12-Sebze&Meyve İşleme 9-Taşocakçılığı 20-Tekstil&Dokuma 19-Tütün Ürünleri 20-Tekstil&Dokuma 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 14-Süt Ürünleri 16-Hayvan Yemi İm. 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 21-Diğer Tekstil Ür. 22-Örme 38-Plastik 17-Diğer Gıda Maddeleri 36-Temizlik Maddeleri 23-Deri Giyim Eşyası 44-Demir Dışı Metaller 18-İçecek 38-Plastik 25-Deri Ürünler&İşleme 62-Elektrik 67-Toptan Ticaret 20-Tekstil&Dokuma 21-Diğer Tekstil Ür. 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 26-Ayakkabı&Terlik 28-Ağaç Ürünleri 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 25-Deri Ürünler&İşleme 26-Ayakkabı&Terlik 62-Elektrik 29-Kâğıt Ürünleri 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 31-Plak&Kaset vb 73-Su Yolu Taşımacılık 28-Ağaç Ürünleri 67-Toptan Ticaret 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 29-Kâğıt Ürünleri 68-Perakende Ticaret 35-Eczacılık Ürünleri 77-Mali Aracılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 33-Ana Kimyasallar 72-Karayolu Taşımacılık 73-Su Yolu Taşımacılık 36-Temizlik Maddeleri 37-Kauçuk 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 35-Eczacılık Ürünleri 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 38-Plastik 77-Mali Aracılık 40-Seramik 36-Temizlik Maddeleri 83-Diğer İş Faaliyetleri 50-Ev Aletleri 37-Kauçuk 52-Elektrikli Makine&Cihaz 38-Plastik 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 39-Cam Ürünleri 54-Tıbbi&Optik Aletler 40-Seramik 42-Yapı Taşları&Diğer 55-Motorlu Kara Taşıtı 56-Deniz Taşıtları 44-Demir Dışı Metaller 60-Mobilya 46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar 47-Diğer Metal Eşya 49-Özel Amaçlı Makine 50-Ev Aletleri 52-Elektrikli Makine&Cihaz 54-Tıbbi&Optik Aletler 56-Deniz Taşıtları 60-Mobilya 61-Diğer İmalat 64-Su 79-Gayrimenkul 275 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 36- Temizlik Malzemeleri Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler Üretimini Etkilediği Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 2-Hayvancılık 10-Et Ürün İşleme 6-Kömür Madenciliği 8-Cevher Madenciliği 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 8-Cevher Madenciliği 9-Taşocakçılığı 20-Tekstil&Dokuma 9-Taşocakçılığı 7-Petrol&Gaz Çıkarma 16-Hayvan Yemi İm. 29-Kâğıt Ürünleri 16-Hayvan Yemi İm. 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 19-Tütün Ürünleri 9-Taşocakçılığı 10-Et Ürün İşleme 19-Tütün Ürünleri 20-Tekstil&Dokuma 33-Ana Kimyasallar 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 20-Tekstil&Dokuma 21-Diğer Tekstil Ür. 20-Tekstil&Dokuma 29-Kâğıt Ürünleri 21-Diğer Tekstil Ür. 22-Örme 36-Temizlik Maddeleri 22-Örme 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 23-Deri Giyim Eşyası 38-Plastik 23-Deri Giyim Eşyası 33-Ana Kimyasallar 24-Kürk Mamulleri 47-Diğer Metal Eşya 48-Genel Amaçlı Makine 24-Kürk Mamulleri 25-Deri Ürünler&İşleme 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 38-Plastik 25-Deri Ürünler&İşleme 26-Ayakkabı&Terlik 62-Elektrik 67-Toptan Ticaret 26-Ayakkabı&Terlik 28-Ağaç Ürünleri 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 28-Ağaç Ürünleri 29-Kâğıt Ürünleri 68-Perakende Ticaret 29-Kâğıt Ürünleri 47-Diğer Metal Eşya 30-Yayım 72-Karayolu Taşımacılık 30-Yayım 62-Elektrik 31-Plak&Kaset vb 77-Mali Aracılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 31-Plak&Kaset vb 33-Ana Kimyasallar 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 33-Ana Kimyasallar 67-Toptan Ticaret 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 35-Eczacılık Ürünleri 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 35-Eczacılık Ürünleri 37-Kauçuk 36-Temizlik Maddeleri 73-Su Yolu Taşımacılık 38-Plastik 37-Kauçuk 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 39-Cam Ürünleri 38-Plastik 77-Mali Aracılık 40-Seramik 39-Cam Ürünleri 83-Diğer İş Faaliyetleri 41-Çimento&Kireç&Alçı 40-Seramik 41-Çimento&Kireç&Alçı 52-Elektrikli Makine&Cihaz 54-Tıbbi&Optik Aletler 52-Elektrikli Makine&Cihaz 60-Mobilya 60-Mobilya 83-Diğer İş Faaliyetleri 69-Oteller 70-Lokantalar 89-Diğer Hizmet 81-Bilgisayar Faaliyetleri 82-ARGE 83-Diğer İş Faaliyetleri 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 88-Eğlence&Kültür&Spor 89-Diğer Hizmet 276 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 40- Seramik Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler Üretimini Etkilediği Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 6-Kömür Madenciliği 7-Petrol&Gaz Çıkarma 8-Cevher Madenciliği 40-Seramik 7-Petrol&Gaz Çıkarma 9-Taşocakçılığı 3-Tarım Hizm. 8-Cevher Madenciliği 8-Cevher Madenciliği 41-Çimento&Kireç&Alçı 20-Tekstil&Dokuma 41-Çimento&Kireç&Alçı 9-Taşocakçılığı 29-Kâğıt Ürünleri 43-Demir-Çelik 45-Döküm 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 42-Yapı Taşları&Diğer 43-Demir-Çelik 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 33-Ana Kimyasallar 65-İnşaat 79-Gayrimenkul 33-Ana Kimyasallar 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 44-Demir Dışı Metaller 45-Döküm 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 85-Eğitim 36-Temizlik Maddeleri 46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar 36-Temizlik Maddeleri 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 38-Plastik 47-Diğer Metal Eşya 40-Seramik 41-Çimento&Kireç&Alçı 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 62-Elektrik 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 62-Elektrik 50-Ev Aletleri 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 52-Elektrikli Makine&Cihaz 67-Toptan Ticaret 67-Toptan Ticaret 54-Tıbbi&Optik Aletler 68-Perakende Ticaret 68-Perakende Ticaret 55-Motorlu Kara Taşıtı 72-Karayolu Taşımacılık 77-Mali Aracılık 72-Karayolu Taşımacılık 73-Su Yolu Taşımacılık 56-Deniz Taşıtları 57-Demiryolu Taşıtları 83-Diğer İş Faaliyetleri 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 59-Diğer Ulaşım Araçları 77-Mali Aracılık 60-Mobilya 83-Diğer İş Faaliyetleri 48-Genel Amaçlı Makine 49-Özel Amaçlı Makine 61-Diğer İmalat 65-İnşaat 79-Gayrimenkul 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 277 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 41- Çimento, Kireç ve Alçı Taşı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Üretimini Etkilediği Olarak Kullanan Sektörler Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 6-Kömür Madenciliği 9-Taşocakçılığı 3-Tarım Hizm. 4-Ormancılık 6-Kömür Madenciliği 7-Petrol&Gaz Çıkarma 3-Tarım Hizm. 4-Ormancılık 29-Kâğıt Ürünleri 9-Taşocakçılığı 9-Taşocakçılığı 9-Taşocakçılığı 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 36-Temizlik Maddeleri 40-Seramik 41-Çimento&Kireç&Alçı 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 20-Tekstil&Dokuma 27-Kereste&Parke 40-Seramik 41-Çimento&Kireç&Alçı 42-Yapı Taşları&Diğer 65-İnşaat 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 42-Yapı Taşları&Diğer 79-Gayrimenkul 40-Seramik 37-Kauçuk 47-Diğer Metal Eşya 83-Diğer İş Faaliyetleri 42-Yapı Taşları&Diğer 40-Seramik 49-Özel Amaçlı Makine 62-Elektrik 84-Devlet Hizmetleri 85-Eğitim 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 42-Yapı Taşları&Diğer 43-Demir-Çelik 47-Diğer Metal Eşya 49-Özel Amaçlı Makine 45-Döküm 55-Motorlu Kara Taşıtı 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Ticaret 55-Motorlu Kara Taşıtı 56-Deniz Taşıtları 72-Karayolu Taşımacılık 62-Elektrik 65-İnşaat 77-Mali Aracılık 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 79-Gayrimenkul 67-Toptan Ticaret 83-Diğer İş Faaliyetleri 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 84-Devlet Hizmetleri 73-Su Yolu Taşımacılık 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 77-Mali Aracılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 278 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 46- Metal Yapı Malzemeleri ve Kazan İmalatı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler Üretimini Etkilediği Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 9-Taşocakçılığı 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 6-Kömür Madenciliği 8-Cevher Madenciliği 7-Petrol&Gaz Çıkarma 8-Cevher Madenciliği 3-Tarım Hizm. 6-Kömür Madenciliği 33-Ana Kimyasallar 9-Taşocakçılığı 9-Taşocakçılığı 8-Cevher Madenciliği 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 38-Plastik 46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar 65-İnşaat 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 9-Taşocakçılığı 18-İçecek 39-Cam Ürünleri 43-Demir-Çelik 79-Gayrimenkul 33-Ana Kimyasallar 38-Plastik 38-Plastik 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar 44-Demir Dışı Metaller 45-Döküm 47-Diğer Metal Eşya 62-Elektrik 47-Diğer Metal Eşya 62-Elektrik 47-Diğer Metal Eşya 48-Genel Amaçlı Makine 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Ticaret 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 49-Özel Amaçlı Makine 67-Toptan Ticaret 50-Ev Aletleri 72-Karayolu Taşımacılık 68-Perakende Ticaret 52-Elektrikli Makine&Cihaz 73-Su Yolu Taşımacılık 72-Karayolu Taşımacılık 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 77-Mali Aracılık 73-Su Yolu Taşımacılık 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 54-Tıbbi&Optik Aletler 55-Motorlu Kara Taşıtı 77-Mali Aracılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 56-Deniz Taşıtları 57-Demiryolu Taşıtları 58-Hava&Uzay Taşıtları 59-Diğer Ulaşım Araçları 60-Mobilya 61-Diğer İmalat 62-Elektrik 65-İnşaat 79-Gayrimenkul 279 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 52- Elektrikli Makine ve Cihazlar İmalatı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler Üretimini Etkilediği Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 3-Tarım Hizm. 6-Kömür Madenciliği 7-Petrol&Gaz Çıkarma 8-Cevher Madenciliği 3-Tarım Hizm. 6-Kömür Madenciliği 37-Kauçuk 7-Petrol&Gaz Çıkarma 9-Taşocakçılığı 8-Cevher Madenciliği 38-Plastik 43-Demir-Çelik 8-Cevher Madenciliği 9-Taşocakçılığı 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 9-Taşocakçılığı 48-Genel Amaçlı Makine 44-Demir Dışı Metaller 47-Diğer Metal Eşya 48-Genel Amaçlı Makine 49-Özel Amaçlı Makine 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 49-Özel Amaçlı Makine 50-Ev Aletleri 48-Genel Amaçlı Makine 50-Ev Aletleri 37-Kauçuk 51-Büro Mak&Bilgisayar 52-Elektrikli Makine&Cihaz 51-Büro Mak&Bilgisayar 38-Plastik 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 52-Elektrikli Makine&Cihaz 43-Demir-Çelik 62-Elektrik 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 44-Demir Dışı Metaller 54-Tıbbi&Optik Aletler 55-Motorlu Kara Taşıtı 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Ticaret 56-Deniz Taşıtları 57-Demiryolu Taşıtları 54-Tıbbi&Optik Aletler 55-Motorlu Kara Taşıtı 47-Diğer Metal Eşya 48-Genel Amaçlı Makine 72-Karayolu Taşımacılık 56-Deniz Taşıtları 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 62-Elektrik 77-Mali Aracılık 57-Demiryolu Taşıtları 62-Elektrik 63-Gaz&Buhar 83-Diğer İş Faaliyetleri 58-Hava&Uzay Taşıtları 62-Elektrik 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 67-Toptan Ticaret 65-İnşaat 71-Demiryolu Taşımacılık 63-Gaz&Buhar 64-Su 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 76-İletişim 84-Devlet Hizmetleri 65-İnşaat 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 71-Demiryolu Taşımacılık 77-Mali Aracılık 72-Karayolu Taşımacılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 73-Su Yolu Taşımacılık 76-İletişim 83-Diğer İş Faaliyetleri 84-Devlet Hizmetleri 280 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 54- Tıbbi ve Optik Aletler ve Saat İmalatı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler Üretimini Etkilediği Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 29-Kâğıt Ürünleri 33-Ana Kimyasallar 7-Petrol&Gaz Çıkarma 51-Büro Mak&Bilgisayar 7-Petrol&Gaz Çıkarma 9-Taşocakçılığı 7-Petrol&Gaz Çıkarma 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 38-Plastik 54-Tıbbi&Optik Aletler 20-Tekstil&Dokuma 48-Genel Amaçlı Makine 39-Cam Ürünleri 43-Demir-Çelik 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 29-Kâğıt Ürünleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 49-Özel Amaçlı Makine 50-Ev Aletleri 44-Demir Dışı Metaller 45-Döküm 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 51-Büro Mak&Bilgisayar 52-Elektrikli Makine&Cihaz 47-Diğer Metal Eşya 38-Plastik 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 48-Genel Amaçlı Makine 39-Cam Ürünleri 55-Motorlu Kara Taşıtı 52-Elektrikli Makine&Cihaz 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 43-Demir-Çelik 44-Demir Dışı Metaller 62-Elektrik 63-Gaz&Buhar 54-Tıbbi&Optik Aletler 67-Toptan Ticaret 45-Döküm 47-Diğer Metal Eşya 64-Su 76-İletişim 68-Perakende Ticaret 48-Genel Amaçlı Makine 81-Bilgisayar Faaliyetleri 72-Karayolu Taşımacılık 52-Elektrikli Makine&Cihaz 82-ARGE 77-Mali Aracılık 83-Diğer İş Faaliyetleri 53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 83-Diğer İş Faaliyetleri 62-Elektrik 84-Devlet Hizmetleri 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 67-Toptan Ticaret 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 89-Diğer Hizmet 68-Perakende Ticaret 72-Karayolu Taşımacılık 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 76-İletişim 77-Mali Aracılık 79-Gayrimenkul 83-Diğer İş Faaliyetleri 281 Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi 69- Oteller Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler Girdi Kullandığı Sektörler Sektör Ürününü Girdi Üretimini Etkilediği Olarak Kullanan Sektörler Sektörler Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 4-Ormancılık 7-Petrol&Gaz Çıkarma 1-Meyve&Sebze 2-Hayvancılık 7-Petrol&Gaz Çıkarma 8-Cevher Madenciliği 5-Balıkçılık 9-Taşocakçılığı 7-Petrol&Gaz Çıkarma 9-Taşocakçılığı 12-Sebze&Meyve İşleme 15-Tahıl Ürünleri&Nişasta 67-Toptan Ticaret 77-Mali Aracılık 15-Tahıl Ürünleri&Nişasta 17-Diğer Gıda Maddeleri 24-Kürk Mamulleri 28-Ağaç Ürünleri 17-Diğer Gıda Maddeleri 18-İçecek 18-İçecek 20-Tekstil&Dokuma 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 33-Ana Kimyasallar 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 29-Kâğıt Ürünleri 34-Zirai İlaç%Boya&Vernik 36-Temizlik Maddeleri 32-Rafine Petrol&Kok Köm. 35-Eczacılık Ürünleri 60-Mobilya 62-Elektrik 33-Ana Kimyasallar 36-Temizlik Maddeleri 38-Plastik 40-Seramik 63-Gaz&Buhar 64-Su 38-Plastik 43-Demir-Çelik 41-Çimento&Kireç&Alçı 42-Yapı Taşları&Diğer 67-Toptan Ticaret 60-Mobilya 45-Döküm 68-Perakende Ticaret 62-Elektrik 54-Tıbbi&Optik Aletler 72-Karayolu Taşımacılık 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 64-Su 55-Motorlu Kara Taşıtı 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 56-Deniz Taşıtları 76-İletişim 77-Mali Aracılık 67-Toptan Ticaret 68-Perakende Ticaret 62-Elektrik 63-Gaz&Buhar 79-Gayrimenkul 72-Karayolu Taşımacılık 66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 83-Diğer İş Faaliyetleri 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 67-Toptan Ticaret 76-İletişim 72-Karayolu Taşımacılık 77-Mali Aracılık 73-Su Yolu Taşımacılık 79-Gayrimenkul 83-Diğer İş Faaliyetleri 74-Havayolu Taşımacılık 75-Diğer Ulaştırma&Acente. 77-Mali Aracılık 78-Sigorta&Emeklilik Fonları 80-Makine&Eşya Kiralama 86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 87-Dernek Faaliyetleri 88-Eğlence&Kültür&Spor 282 KAYNAKLAR Görüşmeler - Kütahya İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü - Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütahya İl Müdürlüğü - Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası (KUTSO) - Tarımsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Kütahya İl Koordinatörlüğü - T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü - T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü - Zafer Kalkınma Ajansı Basılı Kaynaklar Ertuğrul, Erdal. (2005), Kütahya İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması, Ankara, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Sicil Kayıtları. Hazari, Bharat, R. (1970). “Empirical Identification of Key Sectors in the Indian Economy”, The Review of Economics and Statistics, Vol. 52, No. 3, Aug. 1970, s. 301-305, Hurwicz, Leonid (1955). “Reviewed Work(s): Studies in the Structure of the American Economy: Theoretical and Empirical Explorations in Input-Output Analysis by Wassily Leontief”, The American Economic Review, Vol. 45, No. 4. İşkur, Kütahya İşgücü Piyasası Analizi Raporu, 2013 Küçükkiremitçi, Oktay (2012). “İmalat Sanayi ve Ana Sektörlerinin Performansı, Yapısal ve Mekânsal Özellikleri Açısından Değerlendirilmesi”, Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi (20052010 Dönemi, 22 Ana Sektör İtibariyle) kitabı içinde, Ed. Mustafa ŞİMŞEK, Türkiye Kalkınma Bankası Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, Ankara, s. 1-46. Küçükkiremitçi, Oktay (2013). “Türkiye ve Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerin Üretim Yapılarının Girdi-Çıktı Analizi ve Benzeşme Testleri Yöntemiyle Karşılaştırılması”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kütahya İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, 2013 Kütahya Swot Analizi, İl Özel İdaresi, Dumlupınar Üniversitesi Leontief, Wassily (1949). “Structural Matrices of National Economics”, Econometrica, Vol.17, Supplement Report of the Washington Meeting, (Jul. 1949). Leontief, Wassily (1949). “Structural Matrices of National Economics”, Econometrica, Vol.17, Supplement Report of the Washington Meeting, (Jul. 1949). 283 Leontief , Wassily, Faye Duchin, Daniel B. Szyld (1985). “New Approaches in Economic Analysis”, Science, New Series, Vol. 228, No. 4698. Leontief, Wassily (1985). “Input-Output Analysis”, Input-Output Economics içinde, Oxford University Press, New York, 2nd Edition. Ohiorhenuan , John Folorunsho Enahoro (1975). Structural Factors in the MacroEconomic Planning Process : A Study of Planning in Nigeria, Open Access Dissertations and Theses, Paper 3040. Reyes, Fidel Aroche (2002). “Structural Transformations and Important Coefficients in the North American Economies, Economic Systems Research, Vol.14., No. 2. Roman L. ve Jr. Weil (1968). “The Decomposition of Economic Production Systems”, Econometrica, Vol. 36, No. 2, Apr., 1968. T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), 81 İl Durum Raporu, Sanayi Genel Müdürlüğü T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı (2006), Orman Genel Müdürlüğü, Orman Varlığımız TC Kütahya İl Özel İdaresi, Genel Brifing, Temmuz 2013 TC Ekonomi Bakanlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Raporu, 2012 TC Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel İşgücü Piyasaları, 2012 TC Kütahya İl Özel İdaresi, 2012 Faaliyetleri, 2013 Hedefleri TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kütahya İl Çevre Durum Raporu, 2011 TC Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Kütahya İli Tarımsal Yatırım Rehberi, 2013 TC Kütahya İl Özel İdaresi, 2011-2023 Stratejik Planı, TÜİK, İllere Göre GSYİH (1987-2001) TÜİK, İstatistiklerle Türkiye, 2011 TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İl Sıralamaları Tarımsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Kütahya İl Analizi, 2013 Türkiye Bankalar Birliği (2012), Türkiye Bankacılık Sistemi Banka, Şube, Mevduat ve Kredilerin İllere ve Bölgelere Göre Dağılımı, Türkiye Kalkınma Bankası (2012), Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi (2005-2010 Dönemi, 22 Ana Sektör İtibariyle), Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, Ankara Türkiye Kalkınma Bankası (2012), İzmir İli Potansiyel Yatırım Konuları Araştırması, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Türkiye Kalkınma Bankası (2013), Yozgat İli İmalat Sanayi Raporu, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Türkiye Kalkınma Bankası (2012), Ankara İli Dış Ticaret Analizi, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Zafer Kalkınma Ajansı, 2014-2023 TR33 Bölge Planı, 2013 Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi Hazırlama Projesi, 2013 Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Mevcut Maden Kaynakları ve Stratejiler, 2012 284 Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaşım Stratejisi, 2013 Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, 2012 Yararlanılan Web Sayfaları - - - - - - - - csb.gov.tr/iller/kutahya www.alternaturk.org.tr www.deprem.gov.tr www.dsi.gov.tr www.ekutahya.com.tr www.eie.gov.tr www.ekonomi.gov.tr www.epdk.gov.tr www.iskur.gov.tr www.kgm.gov.tr ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,9856/konaklama_istatistikler.html www.kultur.gov.tr www.kutahya.bel.tr www.kutahya.gov.tr www.kutahyaosb.com kutahya.sanayi.gov.tr www.kutahyasanayi.net www.kutahyatarim.gov.tr www.kutahyakulturturizm.gov.tr www.kutav.org.tr www.kutso.org.tr www.meb.gov.tr www.mta.gov.tr www.ogm.gov.tr www.orman.gov.tr www.saglik.gov.tr www.sanayi.gov.tr www.sgk.gov.tr www.tbb.org.tr www.tuik.gov.tr www.tarim.gov.tr www.tcdd.gov.tr www.tedas.gov.tr www.teias.gov.tr www.tim.org.tr www.tobb.org.tr www.turkiye.gov.tr www.turkpatent.gov.tr www.ubak.gov.tr www.zafer.org.tr 285