4 İnovatif Çözümler Geliştirmek İçin Araçlar 4.8. Altı
Transkript
4 İnovatif Çözümler Geliştirmek İçin Araçlar 4.8. Altı
InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası 4 İnovatif Çözümler Geliştirmek İçin Araçlar 4.8. Altı Düşünme Şapkası Anahtar Kelimeler Yaratıcılık tekniği, yaratıcılık, yaratıcılık aracı, Edward De Bono, altı düşünme şapkası Bileşeni okuduktan sonra, altı düşünme şapkasının ne olduğunu açıklayabilecek, bu tekniğin nasıl yararlı olabileceğini anlayacak, uygulamaya koyma prosedürünü betimleyebilecek ve bu konuda bir örnek verebileceksiniz. Kısa bir ödevle birlikte bu modülü tamamlamak yaklaşık 50 dakika ve bir grupla birlikte bu çalışmayı yürütmek yaklaşık 50-70 dakika sürecektir. Giriş Bir şapkanın, daha doğrusu altı şapkanın bir organizasyonun çalışanlarının yaratıcılığını tetiklemesine yardımcı olabileceğini hiç düşünmüş müydünüz? Edward De Bono, 1980'de "altı düşünme şapkası" yöntemini icat ederek insanlara bariz fikirlerin ve çözümlerin ötesine geçmenin bir yolunu sunmuş oldu. 4.8.1 Altı Düşünme Şapkası Nedir? Altı şapka altı düşünme modunu temsil eder ve düşünme etiketleri değil, düşünme yönleridir. Bu yöntemde her biri farklı renklerde olan altı farklı şapka vardır. Her şapka belli bir düşünme biçimini simgeler. Bu şapkalardan birini "takmanız" tamamen o yönde düşünmeyi seçmeniz anlamına gelir. Diğer katılımcılar da bir şapka takarlar. Siz ve çalışma arkadaşlarınız her şapka değiştirdiğinizde düşünme yönünüzü değiştirmiş olursunuz. Her katılımcı altı şapkadan her birini takabilmeli ve düşünmeye başlayabilmelidir. Şapkalar tepkisel değil, proaktif bir şekilde kullanılır. Bu alıştırmanın amacı, paralel düşünmeyi ve tam spektrumlu düşünmeyi teşvik etmek ve egoyu performanstan ayırmaktır1. İnsanların egolarını savunmaları yerine performanslarını artırmalarını sağlar2. Bu teknikle bağlantılı faydalar arasında şunlar vardır: • Üretken "birlikte düşünme" toplantılarına katılmak, gerekli sonuçları sunmak, kişilik çatışmalarını en aza indirmek, performansın yoluna çıkan egoları bir kenara itmek, 1 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 2 http://www.illumine.co.uk/course-six-thinking-hats.htm 01.08.2015 1/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası olguları duygulardan ayırmak ve tartışmalarda konuya daha iyi odaklanmak için bir çerçeve sağlayarak zaman kaybını önlemek3. • Daha iyi kararlar almak, değişiklikleri uygulamaya koymak için daha hazırlıklı olmak, bir durumun tüm yönlerini görmek, açık ve özlü bir iletişim yaratmak, çok çeşitli veriler arasından gerekli verileri seçmek, her yönüyle düşünmek ve grup tarafından desteklenen ve uygulamaya konabilecek eylem planları tasarlamak için bir çerçeve sağlayarak performansı iyileştirmek4. • Güçlü yeni fikirler üretmek, izlenecek fırsatları seçmek, daha geniş bir çözümler aralığını değerlendirmek, riski en aza indirecek eylem planları geliştirmek ve fikirleri yönetime ve müşterilere daha özgüvenli bir şekilde sunmak için bir çerçeve sağlayarak yaratıcılık ve inovasyon performansını artırmak. İnsanlar bu tekniği kullanarak bariz olanın ötesine geçmeyi, fırsatları fark etmeyi, egoları bir kenara itmeyi ve dinamik sonuçlar yaratmayı öğrenirler. Nestle için çalışan Laura Donahue şunları söylüyor: “Altı şapka, kısa sürede öğrenilebilen, hemen kullanılmaya başlanabilen ve kalıcı sonuçlar getiren basit, ama güçlü bir araçtır. 'Altı şapka' ürün geliştirme grubumuzun hızla fikir üretmesine, bunları verimli bir şekilde değerlendirmesine ve eylem planlarını etkin bir şekilde uygulamaya koymasına yardımcı oldu”5. Edward de Bono'nun düşünme şapkaları, kişilerin problem çözme süreçlerinde kullandıkları çeşitli düşünme yöntemlerini ifade etmek için geliştirildi. Her bir şapka kişilerin problem çözerken yaygın bir şekilde kullandıkları düşünme yöntemlerinden birini temsil eder. Bu tür temsiller yoluyla daha fazla kişinin kendi kullandığı çeşitli düşünme yöntemlerini fark edebilmesi ve böylece kendi düşünme süreçlerini daha iyi anlayabilmesi beklenir. Ayrıca, kişilerin başkalarının düşünme süreçlerini daha iyi anlayabilmeleri ve hatta bu yolla bu süreçlerden bazılarını kendi düşünme biçimlerinin bir parçası haline getirmeleri de beklentiler arasındadır6. 3 http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp 4 http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp 5 A.g.y. 6 http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats 01.08.2015 2/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Tablo 1: 6 şapkanın açıklanması7 Beyaz Şapkayla düşünmek - Veriler, bilgiler, olgular — bilinenler ve gereksinim duyulanlar. Beyaz Şapka bilinen ya da gereksinim duyulan bilgilere ulaşmaya çalışır8. Bunlar arasında olgular, rakamlar, bilgi gereksinimleri ve boşlukları vardır. "Bence bu noktada biraz beyaz şapkayla düşünmeye gereksinimimiz var," "Argümanları ve teklifleri bir kenara bırakalım ve veri tabanına bakalım," anlamına gelir9. Olgular neler? Hangi bilgilere sahibiz? Hangi bilgilere gereksinim duyuyoruz? Eksik bilgilere nasıl ulaşabiliriz? Kırmızı Şapkayla düşünmek Önseziler. İçgüdüler. Sezgiler. Duygular. Sezgiler, duygular ve hissedilenler bu kapsama girer. Kırmızı şapka, düşünen kişinin bir sezgiyi herhangi bir gerekçe göstermeye gerek duymaksızın ifade etmesine olanak tanır. "Kırmızı şapkayla konuşuyorum, bence bu berbat bir öneri." Genellikle duygular ve sezgiler bir tartışmaya ancak mantıkla desteklendiği takdirde dahil edilebilir. Genellikle duygu sahicidir, ama mantık öyle değildir. Kırmızı şapka, düşünen kişiye, o anda belli bir konuyla ilgili duygularını tamamen istediği şekilde ifade etme izni verir10. Bu fikirle ilgili olarak içim rahat mı? Bu çözümü benimseme riskinden korkuyor muyum? Bu seans hoşuma gidiyor mu? Fikrimi yüksek sesle ifade etmek beni memnun ediyor mu? Farklı düşündüğümde öfke hissediyor muyum? 7 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 8 http://www.debonothinkingsystems.com/tools/6hats.htm 9 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 10 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 01.08.2015 3/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Siyah şapkayla düşünmek - Risk değerlendirmesi. Potansiyel problemler. Tehlike. Güçlükler. Siyah Şapka muhakemedir -- şeytanın avukatlığını üstlenmektir ya da bir şeyin neden sonuç vermeyebileceğini açıklamaktır11. Muhakemenin ve ihtiyatın şapkasıdır. Çok değerli bir şapkadır. Hiçbir şekilde daha değersiz ya da olumsuz bir şapka değildir. Kavga çıkarma ya da her şeyde kusur bulma şapkası değildir. Siyah şapka bir önerinin neden olgulara, mevcut deneyimlere, kullanılan sisteme ya da izlenen politikaya uygun olmadığına dikkat çekmek için kullanılır. Siyah şapka her zaman mantıklı olmak zorundadır12. Diğer insanların fikirlerine saygı duyuyor muyuz? Bu çözüm bizim problemimiz için uygun mu? Herhangi bir kişinin çözümlere dayanak oluşturacak deneyimleri var mı? Duruma uygun mu? Yeşil şapkaya geçerek güçlükleri ortadan kaldırmanın çözümünü bulabilir miyiz? Sarı Şapkayla düşünmek - Mantıklı faydalar. İyimser bakış. Artı noktalar. Sarı Şapka aydınlığı ve iyimserliği simgeler13. Bu, mantıklı bir olumluluktur. Bir şeyin neden işe yarayacağına ve neden faydalar getireceğine ilişkindir. Önerilen bir eylemin olası sonuçlarını öngörmek için kullanılabileceği gibi, olmuş bir şeyde değerli bir şey bulmak için de kullanılabilir14. Değer çerçevesi aracıdır. Fizibilite seviyesi aracıdır. Rekabet avantajı taramasıdır. Potansiyel duygusudur.15 11 http://www.debonothinkingsystems.com/tools/6hats.htm 12 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 13 http://www.debonothinkingsystems.com/tools/6hats.htm 14 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 15 http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp 01.08.2015 4/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Yaratıcılığın, alternatiflerin, önerilerin, ilginç olanın, provokasyonların ve değişimlerin şapkasıdır16. Yeşil Şapkayla düşünmek Yaratıcılık. Fikirler. Alternatifler. Çözümler. Olanaklar. Dolayısıyla bu şapka bir fikir üretme aracı işlevi görür ve yaratıcı düşünme için zaman ve alan sağlar. A planını izlesek nasıl olur? Neden beyin fırtınası yapmıyoruz? Bu çözümün pratikte nasıl sonuç vereceğini düşünelim. Fikirlerimizi temsil eden resimler çizelim ve bunları birbirine bağlayalım. Mavi Şapkayla düşünmek - Süreç kontrolü. Düşünmeyi yönetmek. Mavi Şapka düşünme sürecini yönetmek için kullanılır17. Bu, genel bakış ya da süreç kontrol şapkasıdır. Konunun kendisine değil, konu hakkında "düşünme"ye odaklanır. "Mavi şapkamı taktığımda, bu noktada daha çok yeşil şapkayla düşünmemiz gerektiğini hissediyorum." Teknik terimlerle ifade etmek gerekirse, mavi şapka üstbilişle ilgilidir18. Bu şapka, sıradaki adımlar, roller, sorumluluklar, zaman yönetimi planı vb. için eylem planlamasını içerir. Şimdi durun ve düşünün! Şapkaları organizasyonunuzun problemlerinden birine uygulayın ve her şapka / düşünme yolu için ilgili soruları üretin. 4.8.2 Bunu neden kullanalım? Tekniğin yararlı olmasını sağlayan en önemli faktörler şunlardır. Rehber, bu tekniği başarıyla uygulamaya koyabilmek için tekniğin doğasının temel unsurlarını korumayı unutmamalıdır: 16 A.g.y. 17 http://www.debonothinkingsystems.com/tools/6hats.htm 18 http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm 01.08.2015 5/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası PARALEL DÜŞÜNME DEVREDE Geleneksel muhalif düşünmede, A ile B çatışma içindedir. Her iki taraf da diğer bakış açısını eleştirmeye çalışır. Altı Şapka yöntemi Paralel Düşünmeye olanak tanır. Hem A hem de B her şapkayı birlikte takarlar ve konunun tüm yönlerini birlikte irdelerler. Muhalif karşılaşma yerini konunun işbirliği içinde irdelenmesine bırakır. DÜŞÜNMENİN AYRIŞTIRILMASI Normal biçimde düşündüğümüzde aynı anda çok fazla şey yapmaya çalışırız. Aynı anda hem bilgileri inceleyebilir, hem fikirler oluşturabilir, hem de başka birinin fikirleri hakkında hüküm belirleyebiliriz. Altı Şapka yöntemi düşünmenin ayrıştırılmasına olanak tanır. Her şeyi aynı anda yapmaya çalışmak yerine düşünmenin farklı yönlerini birbirinden ayırırız. Böylece her bir yöne sırayla tüm dikkatimizi verebiliriz. Tam renkli baskı tekniğini düşünün. Bu teknikte önce temel renkler ayrılır ve sonra her bir temel renk aynı sayfaya ayrı ayrı basılarak tam renkli baskı oluşturulur. Bu teknikte de, aynı şekilde, düşünme modlarını ayrıştırıyoruz ve sonra aynı konuya her bir modu ayrı ayrı uygulayarak sonuçta konuyla ilgili olarak tüm renkleri içeren bir düşünme tarzına ulaşıyoruz19. EGO İLE PERFORMANSI BİRBİRİNDEN AYIRMAK Bir fikir hoşunuza gitmezse o fikrin faydaları ya da olumlu noktaları üzerine düşünmek için çok fazla zaman ayırmazsınız. Bunun nedeni, bu fikir hakkında kabul edilmesine neden olacak kadar olumlu noktayı ortaya çıkardığınız takdirde tartışmayı "kaybecedek" olmanızdır. Ama Altı Şapka yöntemi uygulanırken, düşünen kişiden özel olarak bir sarı şapka "performansı" sergilemesi istenebilir. Bu, o kişiye karşı bir meydan okumadır ve kişi bunu başaramadığının düşünülmesini istemeyecektir. Yani sarı şapkayla düşünmek, fikirden hoşlanmayan bir kişi tarafından bile yapılabilir. Sarı şapkayla düşünme sürecinde, düşünen kişinin fikrini değiştirmesine yol açabilecek fikirler ortaya çıkabilir. Bunun tersi de olanaklıdır. Bir fikrin hevesli bir savunucusundan siyah şapkayı takarak düşünmesi istenebilir. Bu alıştırma sırasında kişinin önceki hevesini azaltacak güçlüklerin farkına varılabilir20. MOD DEĞİŞTİRMEK Bir kişiden her şeye olumsuz gözle bakmamasını isterseniz, o kişi alınabilir. Ama sarı şapkayı takarak düşünmesini istemek hiç kimseyi gücendirmez. "Bu iyi bir siyah şapka yaklaşımı, buna devam edelim," de diyebilirsiniz. Bir süre sonra, "Siyah şapkayla düşünerek epey yol kat ettik, artık sarı şapkaya geçelim," şeklinde bir öneri getirebilirsiniz. Altı Şapka sistemi kısa sürede tarafsız bir oyun haline geleceği için, düşünme tarzını 19 http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp 20 A.g.y. 01.08.2015 6/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası değiştirmek ya da belli bir tarzda düşünmeyi teşvik etmek için çok elverişli bir yöntemdir. Bunu başka bir yolla insanları gücendirmeksizin yapmak kolay değildir21. FARKINDALIĞI ARTIRMAK Farklı düşünme modlarından bahsetmenin basit ve pratik bir yolu olunca insanlar belli bir moda bağlanıp kaldıklarının farkına varırlar. "Galiba bu konuda hep kırmızı şapkayla düşünüyorum," "Bu konuda daha çok sarı şapkayla düşünmeye başlamalıyız," gibi yaklaşımlar ortaya çıkabilir. İnsanlar artık hem kendilerinin, hem de başkalarının düşünme tarzları üzerine yorumda bulunabilirler. Altı Şapka yöntemi belli bir durumda hangi düşünce tarzının kullanılmakta olduğunun daha çok farkına varılmasını sağlar22. 4.8.3 Nerelerde kullanılır? Altı Şapka, bir problemin ya da çatışmanın çözümünü arayan ya da inovasyon fikirleri bulmaya çalışan bir grup tarafından uygulanabilen bir tekniktir. Çalışanlar, ekip liderleri, proje liderleri, İK departmanları, iş birimi yöneticileri, mühendisler, avukatlar, Ar-Ge, ürün geliştirme, satış, reklamcılık, pazarlama, BT, finans, müşteri hizmetleri ve profesyoneller için uygundur23. 4.8.4 Nasıl uygulanır? Altı Şapka yöntemi aynı anda her açıdan duyarlı olamayacağınız olgusuna dayanır – bu yüzden düşünme modlarını birbirinden ayırmak mutlak bir gerekliliktir. Altı Şapka yöntemi, geleneksel düşünmede önemli bir problem olan egolardan kurtulmayı sağlar. Artık amaç bir fikri savunmak ya da eleştirmek değildir. Kendinizi göstermek istiyorsanız, bunu her bir şapkayla çok iyi bir performans göstererek yapmalısınız24. 1. Adım. Bir problemi/meseleyi ekip üyelerine sunmak. Onlara bunu çeşitli perspektiflerden düşünmeleri gerektiğini söyleyin. 6 düşünen insan tipi vardır — kişiler bu rolde olduklarında meseleyi sadece bu perspektiften ele almalıdır. Rehber başlangıçta katılımcılara problemi altı farklı şekilde ele almaları gerektiğini açıklamalıdır. Her şapka belli bir düşünme biçimini temsil 25 eder . Lütfen yukarıdaki Tablo 1'e bakın (6 şapkanın açıklaması). 2. Adım. Sonra ekip tartışmayı belli bir yaklaşıma odaklamaya başlar. 21 A.g.y. 22 A.g.y. 23 http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp 24 http://www.edwarddebono.com/concept6.htm 25 http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats 01.08.2015 7/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Ekip üyeleri bilinçli bir şekilde hangi şapkayla başlamak istediklerini seçerler. Örneğin Mavi Şapkayı seçerlerse, toplantı Mavi Şapkayı taktıklarını varsayanların toplantının nasıl yürütülmesi gerektiğini tartışmaları ve hedefleri ve amaçları geliştirmeleriyle başlayabilir. Toplantıda daha sonra problemle ilgili görüşlerin ve tepkilerin toplanması için Kırmızı Şapkayla düşünmeye geçilebilir. Bu faz, fiili çözüm için problemden ve/veya çözümden kimin etkileneceği gibi kısıtların geliştirilmesi için kullanılabilir. Daha sonra fikirlerin ve olanaklı çözümlerin üretilmesi için önce Sarı, sonra da Yeşil Şapkaya geçilebilir. Tartışmanın kalan kısmı bilgi geliştirmenin bir parçası olarak Beyaz Şapka ile çözüm setinin eleştirilerini geliştirmek için Siyah Şapka arasında gidip gelebilir. Herkes belli sürelerle belli bir yaklaşıma odaklanacağı için, grup, bir kişinin duygusal tepkiler verdiği (Kırmızı Şapka), bir diğerinin nesnel olmaya çalıştığı (Beyaz Şapka) ve başka bir kişinin ise tartışmada ortaya çıkan noktalara eleştirel yaklaştığı (Siyah Şapka) bir duruma kıyasla daha fazla işbirliği içinde çalışacaktır26. Örneğin, aşağıdaki problemi ve her düşünme şapkasının bu problemi farklı açılardan ele almasını değerlendirin: Sorun – Öğretmen konuşurken öğrenciler de konuşuyorlar. Beyaz Şapka – olgusal (olguların belirtilmesi) • Öğretmen konuşurken öğrenciler de konuşuyorlar. • Gürültü oluyor ve diğer öğrencilerin de dikkatleri dağılıyor ve bu öğrenciler öğretmenin söylediklerini duyamıyorlar. • Öğrenciler talimatlar verildikten sonra ne yapacaklarını bilmiyorlar. • Pek çok öğrencinin dikkati dağılıyor ve sonuçta ödevler tamamlanamıyor.27 Kırmızı Şapka – duygusal (duyguların belirtilmesi) • Öğretmen kendisine saygısızlık yapıldığını düşünüyor. • Öğrenciler talimatları duyamadıkları için sıkıntı yaşıyorlar. • Konuşanlar şaka yapmaktan ve söylediklerinin duyulmasından memnunlar. • Bu, duygusal düşünmeyi temsil eder.28. Siyah Şapka – eleştirel (olumsuz yönler) • Zaman boşa harcanıyor. • Eğitimin kalitesi düşüyor. • Konuşanlar, dinleyenlerin kendilerine saygı duymadığını düşünüyorlar.29 26 http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats 27 A.g.y. 28 A.g.y. 29 A.g.y. 01.08.2015 8/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Sarı Şapka – olumlu (olumlu yönler) • Herkes fikirlerini ifade edebiliyor. • Eğlenceli bir ortam doğabilir. • Sadece "zeki çocukların" konuşma fırsatı bulması önleniyor. • Öğrencilerin fikirlerini paylaşmak için sıralarını beklemeleri gerekmiyor ve böylece söyleyeceklerini unutmaları riski kalmıyor. 30 Yeşil Şapka – yaratıcılık (bilgileri yeni bir gözle görmenin sonucunda ortaya çıkan yaratıcı fikirler) • Öğretmen konuşarak geçirdiği sürenin daha çok farkında olacaktır. • Öğretmen sadece "zeki çocukları" değil, çeşitli farklı öğrencileri etkileşime teşvik etmeye çalışacaktır. • Öğrenciler akıllarından geçen her şeyi söyleme isteğine direnmeyi öğrenecektir. Ne söylemek istediklerini ve bunun konuyla gerçekten ilgili olup olmadığını düşüneceklerdir. • Öğrenciler yorumlarının başkalarının öğrenme sürecine etki edip etmediğini düşüneceklerdir.31 Mavi Şapka – süreç kontrolü (her şapkanın etkin bir şekilde büyük resme odaklanmasını sağlar) • Öğretmen derslikte konuşmakla geçirdikleri süreyi izlemeleri gerektiğini öğrenir. • Öğretmen tüm öğrencileri tartışmalara dahil etmelidir. • Öğretmen bazı öğrencilerin yanıt vermeden önce düşünmek için zamana gereksinim duyduklarını fark etmelidir. Bu öğrencilere çözümleri bulmak için süre vermek, katılımı teşvik eder ve öğrenmeyi artırır. • Öğrenciler aynı anda konuşmalarının konuşmacının kendisine değer verilmediğini ve saygı gösterilmediğini düşünmesine yol açtığını fark ederler. • Öğrenciler yorumlarının başka öğrencilerin öğrenme süreçlerini tehlikeye düşürdüğünü fark ederler. • Öğrenciler yanlış zamanda konuşmanın bir özdisiplin eksikliği göstergesi olduğunu ve tüm yorumların paylaşım gerektirdiğini fark ederler.32 30 http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats 31 A.g.y. 32 A.g.y. 01.08.2015 9/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Beyaz Şapka – olgusal (olguların belirtilmesi) • Öğretmen konuşurken öğrenciler de konuşuyorlar. • Gürültü oluyor ve diğer öğrencilerin de dikkatleri dağılıyor ve bu öğrenciler öğretmenin söylediklerini duyamıyorlar. • Öğrenciler talimatlar verildikten sonra ne yapacaklarını bilmiyorlar. • Pek çok öğrencinin dikkati dağılıyor ve sonuçta ödevler tamamlanamıyor. Mavi Şapka – süreç kontrolü (her şapkanın etkin bir şekilde büyük resme odaklanmasını sağlar) • Öğretmen derslikte konuşmakla geçirdikleri süreyi izlemeleri gerektiğini öğrenir. • Öğretmen tüm öğrencileri tartışmalara dahil etmelidir. • Öğretmen bazı öğrencilerin yanıt vermeden önce düşünmek için zamana gereksinim duyduklarını fark etmelidir. Bu öğrencilere çözümleri bulmak için süre vermek katılımı teşvik eder ve öğrenmeyi artırır. • Öğrenciler aynı anda konuşmalarının konuşmacının kendisine değer verilmediğini ve saygı gösterilmediğini düşünmesine yol açtığını fark ederler. • Öğrenciler yorumlarının başka öğrencilerin öğrenme süreçlerini tehlikeye düşürdüğünü fark ederler. • Öğrenciler yanlış zamanda konuşmanın bir özdisiplin eksikliği göstergesi olduğunu ve tüm yorumların paylaşım gerektirdiğini fark ederler. Sorun: Öğretmen konuşurken öğrenciler de konuşuyorlar. • Öğretmen kendisine saygısızlık yapıldığını düşünüyor. • Öğrenciler talimatları duyamadıkları için sıkıntı yaşıyorlar. • Konuşanlar şaka yapmaktan ve söylediklerinin duyulmasından memnunlar. • Bu, duygusal düşünmeyi temsil eder. Yeşil Şapka – yaratıcılık (bilgileri yeni bir gözle görmenin sonucunda ortaya çıkan yaratıcı fikirler) • Öğretmen konuşarak geçirdiği sürenin daha çok farkında olacaktır. • Öğretmen sadece "zeki çocukları" değil, çeşitli farklı öğrencileri etkileşime teşvik etmeye çalışacaktır. • Öğrenciler akıllarından geçen her şeyi söyleme isteğine direnmeyi öğrenecektir. Ne söylemek istediklerini ve bunun konuyla gerçekten ilgili olup olmadığını düşüneceklerdir. • Öğrenciler yorumlarının başkalarının öğrenme sürecine etki edip etmediğini düşüneceklerdir. Kırmızı Şapka – duygusal (duyguların belirtilmesi) Sarı Şapka – olumlu (olumlu yönler) • Herkes fikirlerini ifade edebiliyor. • Eğlenceli bir ortam doğabilir. • Sadece "zeki çocukların" konuşma fırsatı bulması önleniyor. • Öğrencilerin fikirlerini paylaşmak için sıralarını beklemeleri gerekmiyor ve böylece söyleyeceklerini unutmaları riski kalmıyor. Siyah Şapka – eleştirel (olumsuz yönler) • Zaman boşa harcanıyor. • Eğitimin kalitesi düşüyor. • Konuşanlar, dinleyenlerin kendilerine saygı duymadığını ve söylediklerini dinlemek istemediklerini düşünüyorlar. 3. Adım. Katılımcılar bir çözümler kümesi geliştirdikten sonra bu kümeyi eleştirel bir gözle incelerler ve bir çözümü seçerler. Etkileşimli animasyon sadece online kılavuzda mevcuttur (www.innosupport.net ). Lütfen 15 dakikanızı ayırıp açıklanan yöntemi kendi işinizdeki bir meseleye ya da probleme uygulayın. 4.8.5 Vaka Çalışmaları / Örnekler "Altı Düşünme Şapkası: Nestlé, Gıda Bölümü Yaklaşımı Hazırladı" Nestlé ABD Gıda Bölümü, Stouffer’s® ve Lean Cuisine® dondurulmuş başlangıçlar, Ortega® Meksika yemekleri, Nestlé Toll House® atıştırmalıkları, unlu mamuller ve kurabiye hamuru, Libby’s® Pumpkin ve daha pek çok ünlü markanın hazırlandığı yerdir. Merkezi Ohio'nun Solon kentinde bulunan bu bölüm, pazarlama, operasyonlar ve ürün geliştirme gruplarından çalışanların katıldığı, uygulamalara yönelik özel bir eğitimde Altı Düşünme Şapkası® süreciyle tanıştı. Eğitimin katılımcıları Altı Şapka aracının çok 01.08.2015 10/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası yönlülüğünden ve kolaylıkla hızlı bir şekilde üstün sonuçlar elde etmek için kullanılabiliyor olmasından çok etkilendiler. Şimdi bu çalışanların çoğu kendi departmanlarındaki çeşitli durumlarda başarılı bir şekilde Altı Şapka düşünme biçimini uyguluyorlar. Özellikle Yeşil Şapka, daha geniş bir seçenekler kümesi üretmekte güçlük yaşayanlara yardımcı oldu ve çoğu zaman daha inovatif çözümler sağladı. Hatta, insan kaynakları grubu yeni düşünme tekniklerinden çok etkilendiği için, bölümün çalışanlarına The Fundamentals of Creativity and Innovation: The Six Thinking Hats® eğitimi verildi33. Marka İnşası Sorun: Marka portföyünü güçlendirmek. Ürün geliştirme ekibi, ünlü bir dondurulmuş gıda markasının iki alt grubunun pazarlama çalışanlarına, yarattıkları 19 yeni konsepti sundu. Her bir konsept, faydaların irdelenmesi ve farklı alt marka stratejilerinden uzaklaşılması için Altı Şapka süreci kullanılarak hızlı bir şekilde değerlendirildi. Panel sonuçlandığında her iki grup da memnundu. Her ikisi de hem genel marka portföyünü güçlendiren, hem de kendi portföylerine de uygun düşen konseptleri seçtiler. Panel için harcanan süre: sadece bir saat. Satışları Artırmak Sorun: Bir çapraz fonksiyonel ürün geliştirme/pazarlama/satış ekibi kilit bir perakendeci müşterinin ürün satışlarını artırmasına yardım etmek amacıyla bir fikir üretme toplantısı düzenledi. Perakendecinin satın alma grubu da bir Altı Şapka uzmanının yönettiği bu toplantıya katıldı. Grup, iki saatten kısa süren toplantıda birçok mükemmel fikir üretmeyi, bunları değerlendirmeyi, bunlar arasından en iyilerini seçmeyi ve bunları uygulamaya koymak için bir eylem planı yaratmayı başardı. 4.8.6 Özet Altı düşünme şapkası, aslında altı düşünme tarzıdır. Her tür organizasyon tarafından uygulanması çok yararlı sonuçlar verebilir. Paralel düşünmenin devrede olması, düşünmenin ayrıştırılması, ego ile performansı birbirinden ayırmak, mod değiştirmek, farkındalığı artırmak vb. önemli özellikleri bir araya getirir. Çok basit ve kolayca uygulanabilen bir yöntemdir. Uygulama aşamasında şapkalarınızı takmayı unutmayın! Bu modülde basit ama yararlı bir yaratıcılık tekniği hakkında bilgi edindiniz. "Altı düşünme şapkası" tekniğinin insanları belli bir zamanda belli bir perspektife/yaklaşıma odaklanmaya yöneltmesi açısından fikir üretimi için verimli bir araç olduğunu gördünüz. Artık uygulamaya koyma prosedürünü açıklayabilecek ve bazı örnekler verebileceksiniz. Yöntemi kendi çalışma ortamınızda yaşadığınız problemlerden biri için de kullanabileceksiniz. 33 www.LyndaCurtin.com 01.08.2015 11/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası Kaynakça Kullanılan web siteleri: Sylvie Labelle'in sunduğu web sitesi, 2005, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://members.optusnet.com.au/~charles57/Creative/Techniques/sixhats.htm>: Bu yazı şu kaynaktan bir alıntıdır: Edward de Bono, "Why Do Quality Efforts Lose Their Fizz?" Quality is No Longer Enough, The Journal for Quality and Participation, Eylül 1991 Illumine Ltd, 2008, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://www.illumine.co.uk/course-six-thinking-hats.htm>: Bu web sitesi Illumine tarafından destekleniyor ve özümsemek, iletişim, inovasyon, kolaylaştırmak ve motive etmek şeklinde beş alanda eğitimler sağlıyor. Illumine, kişilerin ve organizasyonların performanslarını iyileştiren pratik düşünme becerilerini artırmaya yönelik eğitimlerin lider tedarikçisidir. De Bono for Business, Glendale, 2002 - 2008, Glendale, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp>: Since 1994: de Bono for Business, de Bono'nun düşünme araçlarını müşterilerle yürüttüğü işlerde kullanan ve onların taze ve yeni düşüncelerle işlerini güçlendirmelerine yardım eden küresel bir ağ olan de Bono Thinking Systems, Inc.'nin giderek büyüyen bir üyesidir. Wikimedia Foundation, Inc, 2008, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats>: Altı düşünme şapkası yöntemi hakkında temel bilgiler içeren, çok dilli, web tabanlı, ücretsiz içerikli bir ansiklopedi. E-Business Ltd , 2004 – 2008, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://www.edwarddebono.com/concept6.htm > : Bu, Edward de Bono'nun kendi çalışmaları hakkında bilgi sunduğu sitesidir. Edward de Bono, pek çok kişi tarafından yaratıcı düşünme, inovasyon ve düşünmenin bir beceri olarak doğrudan öğretilmesi alanında en önemli otorite olarak kabul edilir. De Bono Thinking Systems, 2007, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://www.debonothinkingsystems.com/tools/6hats.htm> : Bu web sitesi, Dr. Edward de Bono'nun yaratıcılık araçlarına olan inancını yansıtan küresel de Bono Thinking Systems topluluğu tarafından desteklenmektedir. Her yaştan, kültürden, meslekten ve eğitim seviyesinden insan, bu araçları tasarlandıkları şekilde kullandıklarında, işbirliğine daha yatkın, daha az kavgacı, daha üretken ve yaratıcılıkları konusunda daha özgüvenli olduklarını görüyorlar. Bu web sitesi kurslar hakkında bilgiler, kurs malzemesi yayınları, yeni ürünler ve hizmetler vb. hakkında bilgiler içerir. Lynda Curtin "The Opportunity Thinker", 2002, Glendale, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <www.LyndaCurtin.com>: Bu web sitesi Edward de Bono'nun düşünme sistemi yöntemleri, eğitim kursları, inovasyon programları vb. hakkında bilgi sağlar. 01.08.2015 12/13 © INNOCASE InnoSupport – KOBİ'lerde İnovasyonu Desteklemek 4. İnovatif çözümler geliştirmek için araçlar 4.8 Altı Düşünme Şapkası İlave kaynaklar: The Holst Group, 2007, son olarak 24 Haziran 2008'de görüntülendi, <http://www.holstgroup.co.uk/six-thinking-hats.html>: Bu web sitesi her firmanın en güçlü varlığı olan doğru insanları çekmenize, yönetmenize ve geliştirmenize yardımcı olan ve uluslararası düzeyde kabul gören ve güvenilen araçlar sağlamaya odaklanmış bir organizasyon olan Holst Group tarafından destekleniyor. Site, çeşitli iş fonksiyonları için iletişimci araç kiti, inovatör araç kiti, personelin psikometrik değerlendirmesi gibi araç kitleri sağlar. Terimler Sözlüğü Paralel düşünme Herkesin aynı anda, aynı sorunla ilgili olarak aynı aracı kullanması. (Kaynak: http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp) Tam spektrumlu düşünme Ekibin bir meselenin tüm yönlerine uyum içinde ve birbirleriyle karşı karşıya gelmeden bakması. (Kaynak: http://www.debonoforbusiness.com/asp/six_hats.asp) 01.08.2015 13/13 © INNOCASE