Gönüllü Programları Uygulama Rehberi
Transkript
Gönüllü Programları Uygulama Rehberi
Gönüllü Programları Uygulama Rehberi Koruma Alanlarının Yönetici ve Paydaşlarına Yönelik Yönlendirici İlkeler REC Türkiye REC Türkiye, siyasî görüşlerden ve çıkar gruplarından bağımsız, kâr amacı gütmeyen, uluslararası bir kuruluş olan Orta ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC) Türkiye’deki ofisidir. REC Türkiye’nin genel amacı, Türkiye’nin çevre konusunda hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle de AB çevre müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. REC Türkiye, bu hedefe ulaşabilmek için, farklı finansal kaynaklar aracılığı ile yürütmekte olduğu çalışmalar çerçevesinde, hükümetler, sivil toplum kuruluşları (STK’lar), özel sektör ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini, bilgi paylaşımını ve çevresel karar alma süreçlerine halkın katılımını desteklemektedir. ISBN: 978-975-6180-28-0 www.rec.org.tr Gönüllü Programları Uygulama Rehberi Koruma Alanlarının Yönetici ve Paydaşlar için Bir Kaynak Yazarlar Giovanni Netto ve Claudio Manco (sırasıyla, Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı eğitim merkezi başkanı ve gönüllü programı başkanı) Katkıda Bulunanlar Lucia Margaritelli, Paolo Gramiccia, Alessandra Nasti (L’Umana Dimora Onlus Lazio) ve Richard Filcak (REC) REC tarafından İngilizce olarak hazırlanmış ve REC Türkiye tarafından Türkçeye çevirilmiştir. İngilizce basım: 2007, Szentendre - Macaristan Türkçe basım: 2008, Ankara - Türkiye REC Hakkında REC Türkiye, siyasî görüşlerden ve çıkar gruplarından bağımsız, kâr amacı gütmeyen, uluslararası bir kuruluş olan Orta ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC) Türkiye’deki ofisidir. REC Türkiye’nin genel amacı, Türkiye’nin çevre konusunda hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle de AB çevre müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. REC Türkiye, bu hedefe ulaşabilmek için,farklı finansal kaynaklar aracılığı ile yürütmekte olduğu çalışmalar çerçevesinde, hükümetler, sivil toplum kuruluşları (STK’lar), özel sektör ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini, bilgi paylaşımını ve çevresel karar alma süreçlerine halkın katılımını desteklemektedir. Bu yayının bütün hakları saklıdır. © 2007, Bölgesel Çevre Merkezi - REC © 2008, Bölgesel Çevre Merkezi – REC Türkiye Bu yayının hiçbir kısmı herhangi bir formda izin alınmadan satılamaz yada satılmak için çoğaltılamaz. Bu yayının içeriği, Bölgesel Çevre Merkezi ve L’Umana Dimora Onlus Lazio tarafından, İtalya Çevre, Arazi ve Deniz Bakanlığı finansmanı ile hazırlanmıştır. Yayının Türkçe basımı yararlanıcısının Avrupa Birliği Genel Sekreterliği ve sözleşme biriminin Merkezi Finans ve İhale Birimi olduğu “Katılım Öncesi Süreçte Sivil Toplumun Güçlendirilmesi: STK Hibe Programı - A5 Çevre Bileşeni” projesi kapsamında REC Türkiye tarafından Avrupa Komisyonu’nun mali desteği ile gerçekleştirilmiştir. Ancak, yayının içeriği hiçbir şeklide Avrupa Komisyonu’nun, İtalya Çevre, Arazi ve Deniz Bakanlığı ve REC Türkiye'nin resmi görüşlerini yansıtıyor olarak algılanmamalıdır. ISBN: 978-975-6180-28-0 Türkçe’ye Çeviren Lexicon Konferans Çevirmenleri Düzelti Yeşim Aslıhan Çağlayan Son Okuma Tuğba Varol Yayım Koordinatörü Yeşim Aslıhan Çağlayan Tasarım ve adaptasyon BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti, 0312 431 30 62 Baskı Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş. Bahçekapı Mah., 50. Sok. No:7, 06370 Şaşmaz, Ankara, 0312 278 34 84 Baskı Tarihi Aralık 2008 2 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ İçindekiler Giriş 7 Proje hakkında 7 Rehber hakkında 7 Özel teşekkürler 8 Rehberin yapısı 8 Kısaltmalar 8 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 3 Gönüllü Programı nedir? Avrupa’da gönüllülük Gönüllü programlarının yararları Gönüllülüğün değerinin hesaplanması Koruma alanlarının yönetiminde Gönüllü Programlarının (ViP) ekonomik ve sosyal faydaları Uygulamada gönüllülük Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı 10 13 13 15 17 18 Programın hedefleri 20 Arazi kuralları 26 Gönüllü çalışma seçenekleri İtalya'dan örnekler Gran Paradiso Milli Parkı Archipelago Toscano Milli Parkı gönüllü çalışmaları Orta ve Doğu Avrupa’da gönüllülük – genel bir bakış LIFE Nature projesi, Szenas Hills, Macaristan Slovak Paradise Milli Parkı, Slovakya Gönüllü programlarının hazırlanması Yerel koşulların değerlendirilmesi Kilit roldeki paydaşların kapasiteleri ve eğitim Bir gönüllü programı başlatmak Programın ekonomik yönleri Uygulamadaki zorluklar Unutulmaması gereken konular ve yönler: İyi bir gönüllü çalışması organize etmek için on öneri Ağ kurma ve gönüllülüğün uluslararası boyutları 4 9 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 23 28 28 29 30 30 32 33 33 37 38 40 40 41 45 Türkçe baskı için sunuş Doğa koruma çalışmaları, zorlu, zahmetli ve masrafları yüksek olan çalışmalardır. Doğa koruma çalışmalarında gönüllülerden yardım almak, çalışmalarda gönüllüler kullanmak hem bu işin maliyetini hem de kurumlardaki kadrolu personelin yükünü azaltır. Ancak, gönüllü programlarının tamamen maliyetsiz olduğunu düşünmek yanlıştır. Bu hem zamanlarını ayıran gönüllülerin hem de kurum içinde gönüllülerin organizasyonu ile ilgilenen personelin emeğini değersiz kılar. Gönüllü programları iyi planlanmalı, tüm işler iyi tanımlanmalı ve değerlendirilmelidir. Aksi takdirde harcanan emek ve zamanın boşa gitmesinin yanında doğa koruma çalışmaları da olumsuz yönde etkilenir. Bu yayın Bölgesel Çevre Merkezi - REC'in İtalya'daki gerçekleştirdiği pilot çalışmaların sonucunda hazırlanmış ve REC Türkiye tarafından Türkçe'ye kazandırılmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de doğa koruma açlışmalarında gönüllü yardımına sık sık ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yayın ile gönüllü programları yürüten kurumlara destek olarak gönüllü çalışmaların amaçlarına ulaşmasını yardımcı olabilmeyi diliyoruz. Teşekkürler REC Türkiye Ekibi GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 5 6 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Giriş Proje hakkında REC ve L’Umana Dimora Onlus Lazio, Orta ve Doğu Avrupa’da Koruma Alanları Personelinin Park Gönüllüleri Programlarının (ViP) uygulanması konusunda eğitilmesi projesi kapsamında 2005 yılından bu yana birlikte çalışıyor. İlk olarak, (İtalya Çevre, Arazi ve Deniz Bakanlığı’nın yardımıyla) Güneydoğu Avrupa’da dört ülkeden sekiz park belirlendi. Bu ülkeler Bosna-Hersek, Hırvatistan, Sırbistan ve Karadağ (proje, ülkenin Sırbistan ve Karadağ olarak iki bağımsız cumhuriyete ayrılmasından önce başlandı) ile Türkiye idi. Hedef ülkelerin her birinden iki park/koruma alanı, projeye katılmak için davet edildi: Hutovo Blato ve Kozara Dağı Parkı (Bosna Hersek); Stara Planina ve Skadar Gölü (Sırbistan ve Karadağ); Büyük Menderes Deltası Milli Parkı ve Kaz Dağları Milli Parkı (Türkiye), ve Lonsko Pole ave Zumberak (Hırvatistan). Proje, bu ülkelerin hepsinde, parkların yönetiminde iyileştirmeler yapmak ve uluslararası işbirliğini arttırmak için bir fırsat olarak sevinçle karşılandı. Proje, gönüllü programlarının uygulanmasına yönelik becerilerin geliştirilmesine odaklandı. Bu, milli parkların personeli gönüllü programlarının geliştirilmesi ve yönetilmesiyle ilgili bilgi ve beceriler konusunda ve ayrıca doğanın yorumlanması (nature interpretation) ve çevre eğitimi ile ilgili en iyi uygulamalar, ekolojik turistik tesis ve hizmetlerin geliştirilmesi ve Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkın’dan (NPALM) edinilen pratik örnekler ve bilgiler esasında milli parkların işletilmesi ve yönetimi gibi çok çeşitli konularda eğitime tabi tutuldular. NPALM’da 1990 yılından bu yana Gönüllü Programı (Volunteers in the Park -ViP) gerçekleştirildi ve park bu sayede mükemmel yönetim uygulamaları geliştirdi. İtalya; Gönüllü Programlarını, doğa yorumlama planlarını ve diğer yeni araçları kullanarak, yerel milli parkların ve koruma alanlarının yönetimine dahil etmeye yönelik başarılı programlar geliştirmede kayda değer bir deneyim kazandı. Ayrıca, iyi örnek olarak gösterilebilecek ve milli parkların yakınında yaşayan yerel halkın büyük fayda sağlayabileceği bir bazı girişimler de vardır. Bilgi ve “know-how” transferi, yerel halkın çabalarının Orta ve Doğru Avrupa’daki (ODA) milli parkların doğal ve kültürel kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için bir araya getirilip birleştirilmesi için bir fırsat niteliğindedir. Kapasiteyi geliştirme, koruma alanlarının daha iyi yönetilmesi ve doğal ve kültürel kaynakların daha iyi kullanılması yönünde adımlar atan bu bölge ülkeleri için önemli. Bu çabalar ayrıca söz konusu ülkelerde daha güçlü bir sivil toplumun oluşturulması için uygun ortamın yaratılmasına yardımcı oluyor. Projenin uygulamasından ve devam eden değerlendirmelerinden elde edilen deneyimlere dayanarak, REC ve L’Umana Dimora Onlus Lazio bu rehberi geliştirdi. Park yöneticileri, park çalışanları ve genel olarak milli parklarla işbirliği yapan insanlara yönelik hazırlanan bu rehber, gönüllü programlarının geliştirilmesine yönelik tavsiyeler, “know-how” ve en iyi uygulamaları içeriyor. Rehber hakkında Bu rehber, koruma alanları (KA) personeli ve yerel STK’lar, öğretmenleri ve/veya meslek birliklerinden (örn., eko-turizm alanında çalışanlar, yerel turizm dernekleri üyeleri vb) oluşan bir çekirdek grubun gönüllü programlarının yararları ve olumlu etkileri hakkında bilgilerle donatılması amacıyla hazırlandı. Rehber, gönüllü programlarının (ViP) oluşturulmasında/geliştirilmesinde, diğer ülkelerden elde edilen belli başlı deneyimlerden yararlanmak ve yerel koşulları dikkate alarak gönüllü programları hazırlamak isteyen tüm paydaşları hedefliyor. Rehber, gönüllü programlarının parklar için oluşturduğu pratik faydalar ortaya konmaya çalışıldı. Rehber’de gönüllü programlarının geliştirme ve yönetim süreçlerine halkın katılımının nasıl sağlanabileceğini gösteriyor ve konu ile ilgili yeni yaklaşımlar sunuyor. Bu rehber, İtalya’nın ViP projelerinde edindiği kapsamlı deneyimleri sonucu, Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkında (NPALM) uygulanan gönüllü programlarından alınan dersleri içerir. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 7 GİRİŞ Rehberin yapısı Bu rehber altı bölüm altında toplandı; Bölüm 1 gönüllülüğün yararlarını, gönüllü programının ne olduğunu ve Avrupa’daki gönüllülük yaklaşımını açıklıyor. Bölüm 2’de, gönüllü programlarının yararları, bir koruma alanının ekonomik gelişimi ile gönüllülük arasındaki ilişki ve ilgili potansiyel ekonomik ve sosyal yönler tartışılıyor. Üçüncü Bölüm, gönüllülükle ilgili olarak edinilen pratik deneyimlere odaklanıyor ve uygulamada gönüllülükle ilgili bir kaç örneğin açıklamasını içeriyor. Bu bölüm temel olarak NPALM ve İtalya’daki diğer parklar üzerinde bir durum incelemesi olup, ikinci kısımda Orta ve Doğu Avrupa’dan gönüllülük örneklerine genel bir bakış sunuluyor. Bölüm 4, bir gönüllü programı geliştirmeye yönelik pratik adımlar, tavsiyeler ve yararlı ipuçları sunuyor. Bölümde, paydaşların kapasitelerinin ve yerel koşulların değerlendirilmesi, başlangıç aşamaları ve uygulamanın potansiyel zorlukları gibi konular tartışılıyor. Bölüm 5, gönüllü programınızı tasarlarken ya da geliştirirken unutmamanız gereken yönleri ve hususları özetliyor. Son bölümde ise, gönüllülüğün uluslararası boyutları ve ağ oluşturma çalışmaları ele alınıyor. 8 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Özel teşekkürler Yönlendirici ilkelerin hazırlanmasındaki yardımları için Antonella Ciarletta, Angelica Esposito, Francesca Giannini (Arcipelago Toscano Milli Parkı), ve Cristina Del Corso’ya (Gran Paradiso Milli Parkı) özellikle teşekkür etmek isteriz. Bu yayındaki tüm fotoğraflar, Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı gönüllülerinin arşivlerinden alındı. Çizimler Cristiana Priore tarafından yapıldı. Kısaltmalar ODA – Orta ve Doğu Avrupa AB – Avrupa Birliği EVC – Avrupa Gönüllü Merkezi IVD – Uluslararası Gönüllüler Günü IYV – Uluslararası Gönüllüler Yılı LIFE – Çevre için Mali Araç BKH – Binyıl Kalkınma Hedefleri NPALM –Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı KA – Koruma Alanı GDA – Güney Doğu Avrupa ViP – Park Gönüllüleri (Volunteers in Park) Gönüllü Programı nedir? Uluslararası bir çevrimiçi ansiklopedi olan Wikipedia1, “gönüllü” sözcüğünü şöyle tanımlıyor: kendisi tercih ettiği için bir toplum bünyesinde hizmet veren kişi (Türkçe Vikipediye göre ise gönüllü; içinde bulunduğu toplulukta herhangi bir karşılık ya da çıkar beklemeksizin bir işi yapmayı kendiliğinden üstlenen kişidir). İnsanlar, bazen bireysel olarak bazense bir grubun parçası olarak, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar için çalışmayı, boş zamanlarında başkalarına yardım etmeyi ya da doğal ve kültürel varlıkları korumayı tercih edebilir. Bireyin motivasyonu farklılıklar gösterir. Bazıları bu çalışmaları iyilik olsun diye, ya da bu hizmetleri üstlenmek kendi yaşamlarını daha iyi hale getirdiği için yapar. Bazıları toplum çalışmalarına katılmayı vatandaşlığın veya dini inançların getirdiği bir sorumluluk olarak görür. Kimisi kariyer fırsatlarına katkıda bulunabilecek deneyimler edinmek ister; zira bir çok işveren, gönüllü çalışmalarda edinilen deneyime büyük değer verir; kimisi ise sadece yaşamın farklı alanlarından ya da farklı ülkelerden gelen insanlarla tanışmak ve yeni arkadaşlar edinmek ister. Avrupa Gönüllüler Merkezi2 (EVC), gönüllülüğün, rol oynadığı tüm alanları kapsayan bir yapısı olduğu görüşündedir. Gönüllülük, toplumsal uyuma katkıda bulunur ve dayanışmayı güçlendirir; gönüllülük göçmenlerin, yaşlıların, işsizlerin) bütünleşmesi için bir araçtır; etkin vatandaşlığı teşvik eder; yaşam boyu öğrenme için bir yol sunar; ekonomik değer ve "sosyal sermaye" yaratır ve paydaşlar arasında ağ oluşturulmasını destekler ve son olarak, gönüllülük eğlenmekle, kişinin kendini iyi ve topluma faydalı bir birey olarak hissetmesiyle ilgilidir. Bu çoğu zaman hem gönüllüler için hem de gönüllülerin birlikte çalıştığı kişiler ya da yardım ettiği kişi ve kuruluşlar için yaşamı değiştiren bir deneyimdir. Doğanın korunması, büyük oranda gönüllülerin, aktivistlerin bu alandaki çalışmalarına bağlı olmuştur; bunun sebebi bu çalışmaların gerekli olması değil, gönüllülüğe ihtiyaç olduğu duygusudur. İlk başta, doğal parklar ve doğa koruma faaliyetleri, bu çalışmaları normal iş yüklerine veya işlerine ek olarak yapan kişiler tarafından başlatıldı. Bu gönüllüler sayesinde, doğayı koruma çalışmaları kurumsallaştı, “normal”, gerekli ve önemli olarak görülmeye başlandı. Birçok milli park ve koruma alanı, geniş gönüllü ağlarından ve bunların yaptığı çalışmalardan yararlanır. Doğayı deneyimlemek ve tehlikedeki türler ve habitatlar hakkında bir şeyler öğrenmek ve bunu yaparken doğayı seven diğer insanlarla bir araya gelmek ve yan yana çalışmak isteyen insanlar, dünyanın bir çok ülkesinde zamanlarını gönüllü olarak bu işe ayırır. Bu insanların çalışmaları ve katkıları giderek daha çok takdir toplamaktadır. 2001 yılı, dünya çapında 123 ülkenin sponsorluğunda, Kasım 1997’de toplanan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından “Uluslararası Gönüllü Yılı” olarak seçildi. Her yılın 5 Aralık günü ise Uluslararası Gönüllülük Günü olarak kutlanarak, gönüllü kuruluşların ve gönüllülerin, Binyıl Kalkınma Hedefler kapsamında sağladıkları (yerel, ulusal ve uluslararası düzeylerdeki) katkılara dikkat çekiliyor. Gönüllü çalışma, yerel halkın çabalarının, koruma alanlarının ve milli parkların doğal ve kültürel kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için bir araya getirilip birleştirilmesi için bir fırsat niteliğindedir. Kazanılan deneyim, koruma altındaki türlerin ve doğal ve kültürel kaynakların daha sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi için çabalayan Güney Doğu Avrupa (GDA) bölge ülkeleri için özellikle önemlidir. Ek olarak, gönüllü çalışma bu ülkelerde daha güçlü bir sivil toplumun oluşturulması için uygun ortamı hazırlar. Gönüllülerin çalışmalarını organize etmek, geçici bir düzende çalışan bir kaç kişiden bahsediyorsak göreceli olarak kolay olabilir; ancak milli park yetkilileri veya diğer paydaşlarla çalışarak vakitlerini geçirmek isteyen insanların ilgilerinin canlı tutulması, katılımlarının sağlanması ve yönetimi için sürekli ve sürdürülebilir bir sistem oluşturmak daha zordur. Bu noktada, bu rehberde “gönüllü programı” olarak adlandırdığımız programdan bahsetmek gerekir. “Gönüllü programı” dediğimizde, insanların gönüllü çalışmalarına daha uzun süreli katılımını planlamaya, gerçekleştirmeye ve değerlendirmeye yönelik entegre bir sistemden bahsediyoruz. Bu tür programlar tasarlamak ve potansiyel gönüllüleri ve paydaşları sürece dahil etmek için bir çok yol vardır. Bu rehberde, bunlardan bazılarını ele alacağız. Program geliştirmeye yönelik pratik ipuçlarına geçmeden önce, çalıştıkları milli parklarda veya koruma alanlarında ya da genel olarak doğa koruma çalışmaları bünyesinde gönüllü programları geliştirmeyi planlayan ya da düşünenler için yararlı olabilecek faydalı bilgiler ve argümanlar sunmak istiyoruz. 1 Daha ayrıntılı bilgi için bkz. <http://en.wikipedia.org/wiki/Volunteer> ya da <http://tr.wikipedia.org/wiki/Gönüllü> 2 Bilgi için bkz: www.cev.be. Avrupa Gönüllüler Merkezi, yerel düzeyde binlerce gönüllüyü temsil eden gönüllü merkezlerinin ve 38 gönüllü kalkınma ajansının Avrupa’da oluşturduğu bir ağdır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 9 GÖNÜLLÜ PROGRAM NEDİR? Gönüllü hizmet: dayanışmadan karşılıklı “alış-veriş”e Hazırlayan: Antonella Ciarletta …Sevinçle verenler vardır Ve bu sevinç onların ödülüdür … (G.K. Gibran) Gönüllü, kendi kişisel seçimi doğrultusunda, kendi özgür iradesiyle başladığı bir eylemi tamamlayan kişidir. Gönüllü hizmet, belli ihtiyaçları olan bazı insanlara yardım etmeyi kapsayan ücretsiz bir iştir. Gönüllü, bir grup içerisinde özgür seçimi doğrultusunda hareket eden kişidir. Gönüllüleri zamanlarını gönüllü çalışmalara adamaya iten duyguları daha gerçekçi bir şeklide görebilmek için, “kendini düşünmeme” duygusuna aşina olmak gerekir. Bu duygu insan, ilişkileri alanında büyük bir potansiyel doğurur ve her zaman karşılıklı “alış-veriş’i ve sosyal işbirliklerini ateşler. Karşılıklı "alış-veriş", kişilerarası ilişkilerde başlıca yaklaşımlardan biridir. Bu, “hediye” alıp verme ihtiyacı gelecekte başka "alış-veriş" olasılıklarının varlığının bir göstergesidir. Karşılıklı "alış-veriş" hissi, başkaları ile ilişkiler kurulmasını sağlar. Gönüllü karşısındaki ile ilgilenir ve bu "alış-veriş" yoluyla bağlar kurmak ister. İlişki kurabilme yetisi, bireylerin ortak düşünme, hissetme ve hareket etme tarzına sahip bir grup oluşturma ya da ortak ilgi alanlarını ve "çıkar"ları paylaşma yetisine bağlıdır. Kurulan bu bağ sayesinde, gönüllü, sosyal dayanışma amacı çerçevesinde başkalarına ulaşmaya çalışan diğer kişi ya da kuruluşlarla ilişki kurar. Bazı insanlar, istisnai olarak insan ilişkilerini değiştirmek ile ilgili herhangi bir istek duymazlar. Bu bakış açısına sahip kişiler, diğer insanlarla ilişkilerin kültürel veya çevresel değerlerden daha önemli olduğunu düşünürler. Bu durum gönüllü katkısının ekonomik ve eğitsel değer arasındaki farkın oluşmasında etkilidir. Ekonomik değer; karşılığında ücret ödenebilir olduğu halde ücretsiz yapılan, yaşam kalitesini topluma hiç bir maliyet getirmeden arttıran çevresel veya kültürel hizmetlerin değeridir. Eğitsel değer ise ilişkilerin ve sosyalleşme yetisinin ortaya çıkarılmasıyla oluşur. Gönüllü çalışmalarının ardındaki itici güç, farklı bir mesleki alanda kendisini alternatif bir şekilde geliştirme isteğidir. Günümüzde gönüllü hizmet süregelen bir kültüre, bir varoluş şekline ve düşünce tarzına taraf ve destek olmak demektir. Hizmetin şekli, yeri ve süresi değişebilir, ancak ideal her zaman aynıdır: hizmet, olan biteni olduğu gibi kabul etmeyerek, katılım sağlayarak ve bilinç oluşturarak güçlü bir "alış-veriş" yaratan dayanışmadan gelir. Son yıllarda, doğanın ve türlerin korunması alanlarında gönüllü desteğin kademeli olarak artışına destek oluyoruz. Gönüllü hizmetlerin sosyal süreçlerin dinamiklerinden etkilenmesi, ihtiyaç olan yerde "kol", "bacak", "akıl" ve "kalp" olmak için zamanlarını bağışlama ve çalışmalara katılma arzusu, ağlar oluşturma ve ortak planlar yapmak yönünde de artan bir eğilimi de getirir. Gönüllülüğün eğitimsel işlevlerinden biri de, gönüllü yardımı alan kişinin kendisini borçlu hissetmemesi, bunun yerine sorunları çözerek yeni bir dayanışma ve kalkınma kültürü oluşturmasıdır Zamanını bağışlamaya karar veren kişi, yeni bir deneyim yaşadığını hissedecektir, ancak kişide merak uyandırmak zaman alır. Gönüllü çalışma, sosyal ilişkiler kurmak ve paylaşmak için mevcut ve yeni becerilerin geliştirimesinde önemli bir araç olarak görülmelidir. . Avrupa’da gönüllülük Avrupa Gönüllüler Merkezi’ne (EVC) göre, Avrupa’da gönüllü hareketlerine katılan 100 milyondan fazla kişi vardır. Bunlar genç ve yaşlıları, zenci ve beyazları, kadın ve erkekleri, farklı milliyetlerden ve ekonomik koşullardan gelen kişileri, farklı siyasi görüşlere sahip kişileri, göçmenleri, sosyal olarak dışlanmışları ya da toplumlarıyla çok iyi bütünleşmiş kişileri içerir. Avrupa’da böylesine büyük bir potansiyel ve çeşitlilik sunan başka bir grup bulmak zordur. Avrupa’daki gönüllü programları bir çok farklı konuyu kapsar, renkli bir insan ve kuruluş yelpazesi tarafından 10 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ gerçekleştirilir. Avrupa Birliği, gönüllülüğü, Avrupa Gönüllü Hizmeti (YOUTH programının bir parçası), Grundtvig Programı, Vatandaşlar için Avrupa (Europe for Citizens) programı gibi mevcut politika ve programlar yoluyla desteklemektedir; bu da gelecekte kaydedilecek ilerlemeler için iyi bir başlangıç noktası sağlalamaktadır (bkz “Avrupa Birliğinin Destekleyici Programları”). Ancak, yatay karakteri nedeniyle, gönüllülüğü Avrupa Komisyonu’ndaki tek bir genel müdürlük altına yerleştirmek o kadar da kolay değil ve gönüllülüğün nasıl destekleneceği ve teşvik edileceği konusunda AB’de tartışmalar devam ediyor. GÖNÜLLÜ PROGRAM NEDİR? Avrupa Birliğinin Destekleyici Programları Avrupa Gönüllü Hizmeti (YOUTH Programının bir parçası) YOUTH Programı, AB’nin 15-25 yaş arası gençleri hedef alan dolaşım ve yaygın eğitim programıdır. Program, 31 Avrupa ülkesinde gençlere açıktır. YOUTH Programı, hem grup değişimleri hem de bireysel gönüllü çalışma ve destek faaliyetleri olarak gençlere çeşitli olanaklar sunar. YOUTH Programı daha önce gerçekleştirilen Avrupa için Gençlik (Youth for Europe) ve Avrupa Gönüllü Hizmeti programlarında edinilen deneyimleri temel alır. Avrupa Gönüllü Hizmeti programı gençlere, çoğunlukla 6 ila 12 aylık süreler için, başka bir ülkede gönüllü hizmet verme olanağı sunar. Sosyal, kültürel sektörlerde ve çevre ve spor sektörlerinde, gençlerin çalışabileceği bir çok yer bulmak mümkündür. Her bir projede üç ortak, bir gönüllü, bir gönderen kuruluş ve bir ev sahibi kuruluş bulunur. Faaliyetler tasarlanırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir: - Gönüllünün yaşadığı ülkeden başka bir ülkede gerçekleşmelidir; Kâr amacı gütmemeli, hizmet karşılığı ücret söz konusu olmamalıdır; Profesyonel iş veya kullanımı içermemelidir ve Süresi sınırlı olmalıdır (en fazla 12 ay). Program, programa katılmaya uygun bir ülkede yasal olarak ikamet eden 15-25 yaş arası herkese açıktır. İstisnai durumlar söz konusu olursa bu durumların hepsi ayrı ayrı değerlendirilip karar verilir. Katılım harcı söz konusu değildir, katılan gönüllülere ev sahibi kuruluş tarafından barınma imkanları ve az miktarda bir harçlık sağlanır. Ayrıntılar için bakınız: <http://ec.europa.eu /youth/program/index_en.html> Grundtvig Programı Socrates programının bir parçası olan Grundtvig, Avrupa Birliği’nin bir eğitim programdır. Grundtvig aracılığıyla, Avrupa Komisyonu yetişkin eğitiminin tüm sektörlerinde bir Avrupa boyutunun geliştirilmesini ve deneyim paylaşımını desteklemek için finansman sağlar. Grundtvig, çok çeşitli konu ve eğitim alanına hitap eder. Örgün ve yaygın yetişkin eğitimi veren tüm kurum ve kuruluşlara açıktır. Vatandaşlar için Avrupa (Europe for Citizens) Vatandaşlar için Avrupa (eski adıyla Avrupa için Vatandaşlar- Citizens for Europe), vatandaşlar ile Avrupa Birliği arasındaki mesafeyi azaltmaya yardımcı olmak için tasarlanmış bir Avrupa Birliği programıdır. Önerilen programın genel amaçları ise şunlardır: - Vatandaşlara, kültürel çeşitlilik vasıtasıyla entegre ve zengin daha kapsayıcı bir Avrupa oluşturma çabalarına katılma ve bu yönde etkileşime girme fırsatı vermek; Ortak değerlerin, tarihin ve kültürün tanınmasını esas alan bir Avrupa kimliği oluşturmak; ve Kültürel çeşitliliğe saygı ve coşkuyla yaklaşan Avrupa vatandaşları arasında karşılıklı anlayışı arttırmak ve kültürlerarası diyaloğa katkıda bulunmak. Bu bağlamda, doğal olarak gönüllü faaliyetlerin çoğu ulusal politikaların ve yerel yasal sistemlerin çerçevesi altında gerçekleştirir. Genel olarak, gönüllüleri organize etme konusunda daha güçlü olan ülkeler, daha iyi çerçeveler geliştirirler. Bazen, gönüllü programları ülkeler arasında ikili ve çok taraflı işbirliği için iyi bir temel oluşturur. Bu, gönüllü programlarının önemli olduğu bir başka alandır; gönüllü programları farklı milliyetlerden, etnik kökenlerden ve sosyal statülerden gelen insanlar arasında işbirliğini destekleme ve teşvik etme gücüne sahiptir. [Gönüllü programlarının bu yönleri, örneğin Barış için Parklar (Parks for Peace) girişimi tarafından kabul edilmiştir.] Ayrıca, gönüllü programları doğanın korunmasında önemli bir rol oynarlar. Dünya genelinde, koruma alanları uluslararası işbirlikleri için bir araç olarak kulanılır. Park yetkilileri, STK’lar ve uluslararası kuruluşlar, doğayı koruma alanında işbirliğinin, aralarında anlaşmazlıklar olan ülkelerin barışı sağlanması için önemli olduğunu fark etmiştir. Bu yaklaşım, Güneydoğu Avrupa bölgesinde REC tarafından da desteklenen bir yaklaşımdır. Balkan Barış Parkları (Balkan Peace Parks) projesi, Arnavutluk’ta ve Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti’nde doğal alanların korunmasına odaklanan insanları bir araya getirmiştir. Benzer bir çaba, Sırbistan ve Bulgaristan arasında, iki ülkenin ortak sınırları boyunca uzanan bir koruma alanı olan Stara Planina Barış Parkı vasıtasıyla daha iyi sınır ötesi işbirliği oluşturmak amacıyla başlatılmıştır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 11 GÖNÜLLÜ PROGRAM NEDİR? 12 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Gönüllü programlarının yararları G G Gönüllülük; İstikrarlı ve uyumlu bir toplumun yaratılmasına yardımcı olur. Devletin sunduğu hizmetlere değer katar. Gönüllülük, hem topluma hem de gönüllü çalışan bireye faydalar sağlar. Gönüllülük, Kopenhag Bildirgesi’nde ve Eylem Planı’nda ana hatlarıyla belirtilen üç öncelik alanının her birinde katkı sağlayıcı bir role sahiptir: sosyal entegrasyon, yoksulluğun azaltılması ve istihdam. İlk olarak, gönüllülük topluma önemli bir ekonomik katkı sağlar. Gönüllü çalışmaların deneysel olarak uygulandığı az sayıdaki ülkede, sağlanan katkının GSYİH’nin %8 ila 14’ü arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bireylerin zamanlarını gönüllü işlere ayırma yetisi ve istekliliği ile ilgili (çalışma haftasının uzunluğu, okuldan ayrılma ve emeklilik yaşı, kadınların işgücüne katılımını etkileyen tedbirler vs gibi) bir çok mevzuat parçasının etkisi göz önüne alındığında tüm vatandaşlarca ve tüm sektörlerde gönüllülük için uygun ortamı desteklemenin, hükümetler için sadece ekonomik açıdan bile açık bir fayda sağlayacağı görülür. İkinci olarak, katılım uzun süredir iyi yönetişimin ve kalkınmanın gerekli parçalarından biri olarak görülür. Gönüllülük, bireylerin vatandaş olarak katılımlarını ifade ettikleri önemli bir araçtır ve vatandaşlar arasında güven ve karşılıklı alış-veriş duygusu oluşturarak daha uyumlu, daha istikrarlı bir topluma katkıda bulunur. Üçüncü olarak, gönüllülük dışlanmış veya marjinalleşmiş grupların sosyal hayata katılımını destekler. Örneğin, özürlüler gönüllü programlara katıldıklarında, onların bakıma muhtaç tüketiciler oldukları yönündeki inancı yıkmış olurlar. Benzer şekilde, gönüllülük gençler için kendini geliştirme olanakları sunar ve vatandaşlık sorumlulukları konusunda değerli bir temel oluşturur. İleri yaştakiler için gönüllülük, yeni emekli olanların bedensel ve zihinsel esenliklerini iyileştirerek iş hayatı dışındaki yaşama alışmalarına yardımcı olmak suretiyle “aktif yaşlanma” sürecine katkıda bulunur. Dördüncü olarak gönüllülük, işsizlerin yeteneklerini geliştirerek istihdamın desteklenmesinde olumlu rol oynar. Ücretli iş arayanlar için, gönüllülük özgüveni arttırır ve imkanlarına daha yakın olmayı ve iş hayatnda olumlu kar- şılanan özellikler geliştirme olanakları sağlar. Gönüllü çalışmalar olarak başlayan bazı işler daha sonra devlet ya da özel sektör tarafından devralınarak ücretli iş olanaklarına dönüştürülebilir Bu faydalarına rağmen, bir çok ülkede toplumun marjinalleşmiş grupları gönüllü programlarına katılma olasılığı en düşük olan gruplardır. Katılımın önündeki engeller: yoksulluk, işsizlik, gençlerin yabancılaşması ve kötü örgütlenme uygulamaları olarak sıralanabilir. Gönüllülüğün sosyal entegrasyona en etkin şekilde katkı sağlayabilmesi için, dışlanmış grupların katılımını arttıracak olanakların yaratılması çok önemlidir. Öte yandan, gönüllülük gençlerin iş ve hayat becerilerini edinebilecekleri önemli bir araçtır. Dahası, genç yaşta gönüllü faaliyetlere başlayanların bunu yaşamları boyunca devam ettirdikleri gözlenir. Gençlerin katılımındaki oran ülkelere göre farklılıklar gösterir. Çoğu yerde, geleneksel gönüllülük biçimlerinden çevre koruma gibi “daha yeni”, daha dinamik faaliyet biçimlerine bir kayma olmuştur. Hükümetler, gençler arasında gönüllülüğün teşvik etmede önemli role sahiptir. Örnek vermek gerekirse; G eğitim ve gençlik hizmetleri bünyesinde gönüllülüğü teşvik edilmesi; G gençler arasında gönüllülüğü teşvik etmeye yönelik özel programların geliştirilmesi; G gönüllü çalışmaların önemli ve değerli olduğunu gösterecek sistemlerin geliştirilmesi ve G daha çekici, daha güncel bir gönüllülük imajı oluşturmak için medyayla ve diğer paydaşlarla birlikte çalışılması bu rollerden bazılarıdır. Gönüllülüğün değerinin hesaplanması Gönüllülüğün topluma olan ekonomik katkısı önemlidir fakat parasal karşılığının tam olarak ne kadar olduğuna dair kesin bilgi çok azdır. Gönüllü çalışma neredeyse görünmezdir ve sonuç olarak ulusal performans göstergelerinde ve ulusal hedeflerde kolayca göz ardı edebilirler. Bu GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 13 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARININ YARARLARI dar bakış açısını değiştirmek için, ücretsiz işgücü ve gönüllü çalışmalara bir değer biçmek gerekir. İş hayatından iki farklı faydadan bahsedilebilir. Bunlardan biri yapılan işin sonucunda elde edilen "çıktı" diğeri ise işin yapılırken geçen "süreç" boyunca edinilen tecrübedir. Örneğin bir yemek hazırladığınızı düşünün. Yemek hazırlama işinden elde edilen "çıktı" yemeğin kendisidir. Yemekler, bu yemeği yiyen kişi için "devredilebilir" çıkılardır. 14 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Yemek hazırlama "süreci" boyunca aşçının olumlu ya da olumsuz olarak edindiği tecrübe ve hazırlarken harcadığı zaman boyunca aldığı keyif ya da duyduğu sıkıntı "süreç"ten elde edilen faydadır. Bu fayda başka birine devredilemez. Gönüllü çalışmada, devredilebilir çıktılar gönüllüler tarafından gerçekleştirilen işlerdir. Devredilemeyen süreç ile ilgili fayda ise gönüllülerin gönüllü çalışma sırasında harcadıkları zamandan aldıkları keyif ve edindikleri tecrü- GÖNÜLLÜ PROGRAMLARININ YARARLARI bedir. Ne yazık ki, bu değerlendirmeleri yapmak için şimdiye kadar geliştirilen istatistiksel yöntemler süreçten elde edilen faydalara değer biçecek objektif bir yöntem bulamamıştır. Yapılabilecek en iyi şey, bireylerden, herhangi bir çalışma sırasında aldıkları keyif/hoşnutsuzluğu 1’den 5’e kadar olan bir skalada (Çok kötü, kötü, ne iyi ne kötü, iyi, çok iyi) değerlendirmelerini isteyen öznel bir yöntem kullanmak olur. Bu derecelendirme süreci bir işin parasal değerinin belirlenmesine yardımcı olmasa da farklı işler arasında bir karşılaştırma yapma olanağı verir. Gönüllü çalışma için harcanan zamandan elde edilen çıktılara parasal bir değer biçmek için ise çeşitli yöntemler vardır. İngiltere'de geliştirilen ve Gönüllü Yatırım ve Değer Denetimi (Volunteer Investment and Value Audit -VIVA) olarak adlandırılan bir yöntem, gönüllü çalışma için harcanan zamanın değeriyle ilişkili olarak gönüllüleri desteklemek için kullanılan kaynaklara (yönetici kadrosunun maliyeti, eğitim, işe alma, sigorta ve idare) değer biçiyor. Bu yaklaşım, kuruluşların gönüllülerine yaptıkları ekonomik yatırımın miktarını ölçer. Gönüllü çalışmaları organize eden bir çok kuruluşun da hak vereceği üzere, yaygın görüşün aksine, gönüllüler maliyetsiz değildir. Gönüllüler için yapılan her 1 birimlik yatırımın gönüllü çalışma değeri olarak X birim getiri sağladığını belirten VIVA oranı, gönüllü çalışma için harcanan zamanın değerinin organizasyonun yaptığı yatırıma bölünerek hesaplanıyor. Bu yöntem, kuruluşlar için belli bir değer oluşturmada çok yararlıdır. Kuşkusuz, en tatmin edici değerlendirme yöntemi spesifik çıktıların sayılmasını ve bu çıktıların piyasada üretilen ve satılan karşılaştırılabilir mal ve hizmetlerin pazar fiyatı üzerinden fiyatlandırılması olacaktır. Örneğin, evde sunulan yemekler sayılabilir. Bunların fiyatları restoranlarda yenen veya paket yaptırılarak eve götürülen karşılaştırılabilir yemeklerin piyasa fiyatları üzerinden değerlendirilebilir. Böylece evde yemek yapmak için harcanan işgücünün “katma değeri”, yiyeceklerin, enerjinin, ekipmanın ve diğer malzemelerin maliyetinin yemeğin dışardan alındığında harcanan maliyetten çıkartılması ile elde edilir. Bu yöntem, yemek yapılırken harcanan işgücünün sağlıklı bir yansımasını verir. Bir başka yöntem ise ücretsiz bir faaliyetle harcanan zamanın piyasa fiyatları üzerinden değerlendirilmesidir. Seçilen ücret ya söz konusu ücretsiz işi yapan kişilerin bu iş için harcadıkları zamanı ücretli bir işte çalışmış olmaları halinde kazanabilecekleri ücret açısından oluşan “fırsat maliyeti”; ya aynı faaliyet için piyasadan bir uzmana ödenmesi gerekene denk bir “uzmanlık ücreti” (mesela yemekler için bir aşçı ya da çocuklara bakmak için bir bakıcı tutmak gibi); ya da ücretsiz işi yapmak için genel bir kahyaya/hizmetçiye ödenecek “genel ücret” olacaktır.3 Gönüllülerin verdiği hizmete bir değer biçmeye çalışsak da, katkılarını sadece rakamlarla ölçmek mümkün değildir. Bu insanların katkıları, harcadıkları saatlerin ve tasarruf ettirdikleri paranın çok daha ötesine geçer. Bu amaçla, gönüllülerin park için ayırdıkları zaman beş kategoriye ayrılabilir: Yıllık/özel etkinlikler – tek seferlik veya yıllık olarak gerçekleştirilen büyük ölçekli etkinliklerin düzenlenmesine hazırlanmasına veya yürütülmesine katılan veya yardımcı olan gönüllülerce ayrılan zaman. Kurullar ve komiteler – Bir kurul veya komitede danışman veya planlama sorumlusu olarak hizmet veren gönüllülerin harcadığı toplam zaman. Kamu hizmeti – Aldıkları cezanın bir parçası olarak ya da gözaltının yerine geçecek şekilde, saha çalışmalarında personele yardımcı olan, mahkeme tarafından tayin edilmiş gönüllülerin harcadığı saatler. Düzenli etkinlikler– Kurumun mevcut iş ve hizmetleri, ekipman ve tesislerin bakım ve onarımı gibi programlı ya da rutin işlerine yardımcı olmak için harcadığı zaman. Hizmet projeleri – Boyama, fidan paketleme, bitki dikme ve yastıklama, saha içi hizmet tesislerinin inşası, çöp ve atıkların toplanması vb gibi el emeği içeren bir hizmet projesine katılan gönüllülerin katkıda bulunduğu saatler. Koruma alanlarının yönetiminde gönüllü programlarının ekonomik ve sosyal faydaları Koruma alanından sorumlu olan park yetkilisi ile diğer paydaşlar arasındaki ilişki çoğu zaman arzu edildiği kadar iyi olmaz. Örneğin, yerel halkın koruma alanı için potansiyel bir tehdit olarak görülmesi, alanda yaşayan halkın bioçeşitliliğin korunmasına dahil edilmemesi, ya da bir koruma alanının oluşturulmasının halkı kendi kültürü ve zenginliklerinden uzaklaştıracak baskıcı bir gelişme olarak görülmesine sık sık rastlanır. Kuruluşlarla yerel halk arasındaki çatışmalar ve yanlış anlamalar koruma alanlarının yönetimindeki bazı başarısızlıkların temel nedendir. Eğer park yetkilileri park dışında, paydaşlar da park içinde herhangi bir sorumluluğa sahip değillerse, park içi ve dışı arasındaki "sınır"da sorun çıkması muhtemeldir. Örneğin, koruma alanından sorumlu kuruluş ile çeşitli kamu kurumları (örn; merkezi hükümet, ilçe veya belediye yönetimi) arasında çatışmalar ortaya çıkabilir. 3 Daha ayrıntılı bilgi için, bkz <www.unv.org> GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 15 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARININ YARARLARI Gönüllülerin, özellikle de yerel halkın yönetim faaliyetlerine katılmasını sağlamak için: G Koruma altına alınacak alanın (veya kaynakların) ve sınırlarının; G Gerekli işlevlerinin ve bunların sağlayabileceği sürdürülebilir kullanım biçimlerinin belirlenmesi; G Koruma alanı ile ilgili; her bir paydaş tarafından üstlenilecek işlev ve sorumlulukların ve her bir paydaşa verilen özel haklar ve yardımların belirlenmesi gerekir. Bir çok gönüllü programı, sivil toplumun gelişmesiyle yakından bağlantılı olan katılımcı yaklaşımlardan türer. Deneyimler incelenerek ve karşılaştırılarak, gönüllü yönetim süreçlerine ilişkin kilit potansiyel fayda, maliyet ve engeller ortaya çıkarılabilir. Potansiyel faydalar: Koruma çabalarının önündeki başlıca tehdit oluşturan, yerel olmayan çıkar odaklarınca kaynakların sömürülmesidir. Bunu önlemek için park yetkilileri ve yerel paydaşlar arasında birliğin kurulması; yönetim sorumluluklarının tüm ilgili taraflar arasında etkin paylaşımı; insanların bilgi ve becerilerinden yararlanarak yönetimin etkinliğinin arttırılması (örn., doğal kaynakların izlenmesi ya da koruma alanının sınırlarında inceleme yapılması için) — zaman zaman, kaynakların paydaşlarca kullanımı bile bölgenin ekolojik yapısı için fayda sağlayabilir. G Hem park yönetimi için hem de diğer paydaşlar için kaynak yönetimi kapasitesinin artması sağlanır. G park yönetimi ve yerel halk arasında güvenin artması, koruma sürecinin “sahiplenilmesi” ve birlikte alınan kararların uygulanmasındaki kararlılık; G İlgili tarafların, birbirlerinin görüşleri ve tutumları hakkındaki bilgi ve anlayışın artması ve gelişmesi, böylece sorunların ve çatışmaların önlenmesi ve kaynakların gereksiz kullanılmasından kaçınılması; doğa koruma ile ilgili kamu farkındalığının artması; ve G koruma çabalarının koruma alanı içinde ve dışında 16 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ sosyal, ekonomik ve kültürel konular arasında değerlendirilme olasılığının artmasını sağlar. Ne var ki,gönüllü prgramları uygulamaya geçmeden önce dğerlendirilmesi gereken bazı maliyet ve potansiyel engeller de içerir. Bunlar: G hem hazırlık aşamasında hem de programların geliştirilme sürecinde, zamana, mali kaynaklara ve insan kaynaklarına erkenden ve büyük miktarlarda yatırım yapılması — ekibin, çevre eğitimi becerilerine ve iyi grup yönetim kapasitesine sahip profesyonelleri içermesi; G Koruma alanının ve gönüllülerin varlığını potansiyel, iş ve ekonomik olanaklar önünde bir engel gören yerel halkın göstereceği tepki; G Park yönetimi ve yerel halk arasında çıkabileek çatışmadan çıkar elde edebilecek grupların olumsuz çabaları (örn., koruma alanına karşı olan yerel halkın desteğini kazanmak isteyen politikacılar, koruma alanlarını yatırım amaçlı kullanmak isteyen özel sektör, vb) G Gönüllü programlarını uygulanırken, koruma alanının koruma hedeflerinden ödünler verilmesi ihtimali; ve G Başta öngörülmeyen ya da göz ardı edilen sorunlar nedeniyle, gönüllülerin katılımının devam edememesi ihtimalidir. (Örn., ekonomik koşulların değişmesi, siyasi idarenin değişmesi, yeni paydaşların ortaya çıkması, şiddetli protestolar vb.) Gönüllülük, bir dizi sosyal hizmeti ve yardım hizmetini sağlamak için etkin bir yoldur. Ancak maliyetsiz de değildir. Başarılı bir gönüllü programı için, gönüllülerin uygun görev ve kuruluşlarla eşleştirilmesine ve gönüllü katkısının uygun bir biçimde dağıtılmasına yardımcı olacak, ulusal ve yerel düzeyde etkili bir altyapıya ihtiyaç vardır. Hükümetlere, bu altyapıyı finanse etme ve gerekli hukuki ve mali çerçevelerin oluşturulmasını sağlama konusunda önemli roller düşer. Uygulamada Gönüllülük Gönüllülük çok yönlü ve çok çeşitli odaklara sahip olabilir. Bu bölümde, bir gönüllü programının nasıl geliştirileceği ve uygulanacağı konusunda bazı yaklaşımlardan bahsetmek istiyoruz. Birinci kısım İtalya’daki Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı (NPALM) üzerinde yapılan incelemeden oluşuyor. Park, bir gönüllü programının geliştirilmesinde ve yürütülmesinde büyük başarı sağladı. Bu, süreçte elde edilen bazı deneyimler diğer parklara kendi programlarını geliştirme yönünde ilham verebilir. İkinci kısımda, Orta ve Doğu Avrupa’daki koruma alanları ve gönüllü programlarıyla ilgilenen İtalya'dan diğer iki parka ve bunların gönüllülerini nasıl bulduklarına kısaca bakacağız. Gönüllülük, bölgede göründüğü kadar yeni bir fikir değil, ancak park ve koruma alanları program geliştirme ve uygulama konusunda bir çok sorunla karşı karşıya kalıyor. İtalya, NPALM’da veya Gran Paradiso Milli Parkı’nda olduğu gibi, yerel halkı milli parkların ve koruma alanlarının yönetimine dahil etmeye yönelik başarılı programlar geliştirmede kayda değer bir deneyim kazandı. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 17 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK NPALM’daki gönüllü programının motivasyon, ortam ve değerleri hakkında Hazırlayan: Angelica Esposito İnsanlar neden durup dururken bir kaç haftalığına gönüllü çalışmaya karar verir? Bu insanlar kimdir? Ne gibi deneyimlere sahiptir? Gelin, bir gönüllü programında yer alan tipik bir gönüllünün hipotetik bir profilini çizelim. Gönüllümüzün iyi eğitimli, halâ okula devam eden, 22 yaşlarında bir kadın olduğunu ve ilk kez gönüllü çalıştığını varsayalım. 1993’den 2004’e kadar, gönüllülerin büyük bir çoğunluğu kadındı. Bunların çoğu, iyi eğitim düzeyine sahip İtalyanlardı. 19-30 yaş arası öğrencilerden oluşuyorlardı ve bunların üçte birden fazlası daha önce gönüllü çalışmalar yapmıştı. Gönüllüler hayli homojen görünseler de, her grup bir çok farklılık gösterir; bunların bu deneyime katılma nedenleri de çoğu zaman farklıdır. Aslında, gönüllüler arasında sadece çevre için savaşmak adına zamanlarını adayanlar değil, bu deneyimin kendilerini sınamak için iyi bir fırsat sunduğunu düşünen, kendi kişisel güçlerini keşfetmek ve kendi sınırlarını aşmak için gönüllü çalışmalarında yer almaya karar verenler de vardır. Ayrıca, bir gönüllü programına katılmayı gündelik hayatın rutininden ve karmaşasından kaçmak için bir yol olarak görenler de vardır. Ama bu sonuncu gönüllü grubu bile, tüm eylemlerinde büyük bir bağlılık ve sorumluluk sergiler. Bunun nedeni, bakış açılarının gönüllülük süresi içinde değişmesidir. Bu deneyimin ardından kendi yaşamlarını, işlerini ve kişisel ilişkilerini farklı bir gözle gördüklerini söyleyenler bile vardır. Bu olgunun başlıca iki yönü vardır. Birincisi, gönüllüler grubu içinde ve NPALM personeli tarafından aktarılan çevresel değerlerle ilgilidir. Bu kültürde saygı ve işbirliği gibi bazı ana kavramlar bulunur. Bu program için çok önemli olduğu ortaya konan bir ikinci yön ise gönüllüler arasındaki sosyal bağdır. Tanımadıkları insanlarla, doğa içinde günlerce yaşadıktan sonra, insanlar birbirleriyle yüzleşme ve çevrelerinde kim ve ne olduğunun önemini anlama zorunluluğunu hisseder. Gönüllüler çoğu zaman daha önce hiç karşılaşmamış kişiler olsalar da, bir gruba ait olma duygusu, sosyal ilişkilerin yoğunluğu ve de dayanışma ve karşılıklı alış-veriş duygusu hızla kendini gösterir. Peki bu neden olur? Tabi ki, ilk başta bu insanlar ortak bir amaç yüzünden bir araya gelir (doğanın daha iyi korunmasına katkıda bulunma amacı), ama bir süre sonra, başkalarıyla birlikte olmanın ve paylaşmanın getirdiği tatmin duygusu da etkisini göstermeye başlar. Gönüllülere birlik duygusu veren bazı şeyler vardır. Örneğin giyilen üniformalar, gönüllülere bir dayanışma duygusu veren sembolik öğelerdir. Üniformalar, gönüllüler ile diğerleri arasındaki bariz farkı temsil eder. Gönüllünün yaşadığı ortam da bir topluluk ve birlik duygusu uyandırır. Bu ortam gönüllüleri dış dünyanın ritimlerinden soyutlar ve onları sadeliğin, yalınlığın hüküm sürdüğü bir ortama yerleştirir. Özellikle NPALM’da, 19. yüzyıldan kalma eski bir çiftlik ve gönüllülerin çoğunun kaldığı ev olan Casone Antonucci, çok önemli bir rol oynar. Çiftlik evinin sade ve otantik stili, gönüllülerin sürmek istedikleri yaşam biçiminin bir sembolü haline gelir. Fiziksel bağlam, gönüllülerin yargılanmaktan korkmadan kendilerini ifade edebildikleri ve kendi potansiyelleri ve kimlikleri hakkında daha fazlasını anlayabildikleri bir yer haline gelir. Bu tür gönüllülük uygulamaları üç haftadan fazla sürmese de, bir çok gönüllü için bu, diğer geleneksel gönüllülük hizmetlerinden çok da farklı değildir. Çünkü aynı bağı içerir. Gönüllü programı, kişinin kendisi hakkında daha fazla şey öğrenmesi ve gelişmesi için bir fırsat sunar. Gönüllü, çevresel açıdan daha bilinçli bir hayat yaşamasını sağlayan araçları öğrenir. Gönüllü doğaya nasıl saygı göstereceği ve doğayı nasıl koruyacağı konusunda daha fazla bilgiyle evine dönmekle kalmaz, park ve toplum arasında kilit bir bağ haline gelir. Çünkü o artık tehlikeli davranışların önlenmesine yönelik bilgisini başkalarına aktaran bir kişiyi temsil eder. Her halükarda, motivasyonlarından bağımsız olarak, bir çok gönüllü, programın sonunda, vermiş olduklarından çok daha fazlasını aldıklarını (doğanın sükuneti ve güzelliğinden, personelin ve diğer gönüllülerin iyilikseverlik ve cömertliğinden) teyit eder. Bu minnettarlık duygusu, insanların aldıklarından çok daha fazlasını vermelerine, gelecekte de gönüllü çalışmalara katılmalarına neden olur. Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı (NPALM) Ekim 1922’de, Opi belediyesi sınırları içinde yer alan yaklaşık 500 hektarlık bir alanda, özel bir girişim sonucu kuruldu. Ağustos 1922’de, ilk ulusal saha keşif gezisi, koruma altındaki bu bölgeyi de içine alacak şekilde Val Fondillo’da gerçekleştirildi. Bu etkinlik 700’den fazla katılımcı çekmiş ve yaklaşık 20 gün sürerek turizmin gelişmesinin başlangıcına 18 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ yönelik bir sinyal vermiştir. Bir sonraki yıl, bir Kraliyet Kararı ile Abruzzo Milli Parkı oluşturuldu. O yıllarda, yoğun katılım taleplerine yanıt vermek ve eğitim ve doğayı anlama etkinliklerini desteklemek adına, milli park bir yaz ilk gönüllü grubunu kurdu. Bu projeye “Yeşil Ekip” adı verildi. Daha sonra, 1993 yılında, tüm yılı kapsayan başka bir organize program yürütüldü. Bu programın adı da “Doğanın Alnında” (On the Forehead of Nature) oldu. UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Projenin başlangıcı, Doğal Hayatı Koruma Vakfı'nın (WWF- İtalya) maddi desteği ile iki yıl devam eden “An Apple for the Bear” adlı kampanyası oldu. Projenin amacı, parkın belli kısımlarına meyve ağaçları dikmekti ve bu, “Doğanın Alnında” gönüllüleri tarafından gerçekleştirildi. Bu program, yıllar içinde, yaş ortalaması 24 olan gençlere yönelik tek bir programdan, planlama aşamasında olan iki program da buna dahil olmak üzere sekiz farklı programa dönüştü. Gönüllü programı, İtalya’dan başka Avrupa ülkelerinden katılımcıları içeriyor ve bu sayede Avrupa kapsamında çevre ile ilgili önemli konularda bilgi ve uyumun artması bekleniyor. Çevresel temalar küresel bir boyuta sahiptir. Park, genç nesillere küresel bir bakış açısı kazandırmanın yanında onlara “yeşil” faaliyetlerin çevreye zarar vermeyen, kârlı ve düzenli meslekler olabileceğini göstermenin kültürel değişim için şart olduğunu gösteriyor. Parktaki gönüllü çalış- malar; çevre eğitimi, doğanın yorumlanması ve bölge hakkında bilgi almak için önemli bir araçtır. Dahası, bu çalışmalar doğal varlıkları korumak, bilimsel araştırma yöntemlerini keşfetmek ve dünyadaki en eşsiz ekosistemlerden birini gözlemlemek için mükemmel bir fırsat sunar. Son olarak, gönüllü çalışmalar sosyal ve kültürel farklılıkların bir karşılaşmasıdır. Duyguları coşturan bir ortamda insani değeri yüksek, zengin deneyimler kazandırır. Gönüllü çalışma, farklı yaşlarda, farklı sosyal ve kültürel sınıflardan gelen, başka türlü karşılaşmaları olanaksız olan binlerce kişinin bir araya gelip işbirliği yapmasına ve doğanın korunması için somut katkılar sağlamasına olanak verir. Doğal mirasın korunması, kültürün bir parçasıdır. Değerlerin korunması, doğa ve yöre insanı hakkında bilgi ve saygıya sahip olmayı gerektirir. İşte bu yüzden, çevre eğitimi ve çevrenin yorumlanmasına odaklanan program, önemli bir değişim ve kültürel duyarlılığı temsil etmektedir. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 19 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Programın hedefleri G Gönüllülerin profesyonel deneyimlerine katkıda bulunmak ve geleceğe yönelik iş ve eğitim olanaklarını arttırmak için, okul ve üniversitelerle gönüllü programı ve verilen sertifikaların geçerli olması için anlaşmalar yapmak; G Koruma alanının daha iyi yönetilmesi için interdisipliner bir yaklaşım desteklemek, bölgede çalışan park birimleri (eğitim, izleme, bilimsel ve teknik uzmanlar) arasında etkileşim olanakları yaratmak; G Park bünyesindeki geleneksel insan ürün ve etkinliklerini desteklemek (el sanatları, tarım, gıda ürünleri vb), gönüllüleri de bu etkinliklere dahil ederek bölgedeki gelenekleri keşfetme yönünde meraklarını uyandırmak; G İleride başka parkların gönüllü ihtiyacını karşılamada yardımcı olması için programa katılanların da dahil olduğu bir ağ oluşturmak; G Bakanlıklarla, üniversitelerle, okullarla, derneklerle, federasyonlarla, Avrupa Topluluğu kuruluşlarıyla ve diğer ülkelerle anlaşmalar yapmak; G Bir logo, tişört ve turistlerin görebileceği bir rozet kullanarak, gönüllüler ve gönüllü programı için ayrıcalıklı bir imaj oluşturmak; G Terkedilmiş veya kullanılmayan arazilerdeki binalar iyileştirilmek ve yeniden yapılandırmak — bunların alternatif enerji, geri dönüştürme, su arıtma vb gibi sistemlerle “eko-uyumlu” hale getirmek; G Parkta gönüllü hizmet modelini ve fikrini desteklemek için fotoğraflı belgeler, koleksiyonlar ve afişler üretmek; Gönüllü programının elde etmesi zor, çeşitli hedefleri vardır: G G Park etkinliklerine somut katılım sağlama ve ekosistemde insanın rolünü keşfetme yoluyla, “Dünya dostu” davranışları benimsemek; İnsanların karşılıklı anlayış içinde birlikte çalışmasına, doğanın bir parçası olmalarına, doğada yaşayan türlerle birlikte varolmalarına ve bu türleri korumalarına olanak sağlamak; G Bilimsel ve ugulamalı etkinliklerle, doğanın korunması konusunda ilgi uyandırmak; G Ekibin bir parçası haline gelmek ve park personelinin çalışmalarını desteklemek; buna parkın rutin ve olağanüstü ihtiyaçları (bina ve yolların küçük ölçekli bakımı, turistlerce ziyaret edilen alanların temizlenmesi, personele ve turistlere yardım edilmesi, önemli doğal değere sahip alanlarda istasyonların yaratılması, vb) da dahildir. G Gönüllüleri günlük programın planlama ve yönetimine dahil ederek grup içinde güçlü bir uyum yaratmak; G İnsanların zamanlarını çevreyi koruma amacına adamasına olanak vermek; G Özellikle turist sayısının düşük olduğu dönemlerde olmak üzere yerel ekonomiyi canlandırmak için bölgede yıl boyunca turist varlığını sağlamak; G Daha iyi programlar hazırlayabilmek için diyalog, deneyim ve bilgi paylaşımıyla gönüllülerin yeni fikirlerini edinmek; Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı – bazı rakamlar Sayılarla gönüllü hizmeti sadece istatistik verileri değil, aynı zamanda gönüllülerin deneyimini ve park koruma çalışmalarının günlük gereklerini yansıtan veri de içerir. G G G G G 20 2.000’den fazla başvuru 1.000’den fazla katılımcı (%59'u kadın, %41'i erkek) Katılımcıların yaş ortalaması 25'tir Katılımcıların mesleki dağılım %60'ı öğrenci, %5'i işsiz ve %35'i çalışan (farklı meslekler) Katılımcıların geldiği ülkeler: %87,9 İtalya, %12,1 diğer ülkeler (Fransa, Kanada, İspanya, Almanya, Japonya, İsviçre ve Ürdün) GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Abruzzo, Lazio ve Molise Ulusal Parkı – gönüllü programının bir yılı (devam) G G G G G G G G G G G G G 365 gün ve gece, parkın barınaklarında kontrol etkinlikleriyle geçirildi 70 gün temizliğe ayrıldı Piknik alanlarından ve patikalardan 1000 kg çöp toplandı Konaklamaları sırasında gönüllülerin kaldığı binalardan 2000 kg seçme atık materyal toplandı Parkın hassas bölgelerinde 300 kontrol noktası belirlendi Ziyaretçi merkezinde personele destek vermek için 120 gün ayrıldı Park bakımına 100 günden fazla ayrıldı Konaklamaları sırasında gönüllülerin kaldığı binalarda 40.000 litre içilebilir su tasarrufu sağlandı Araziyi izlemek için 500’den fazla gezi düzenlendi Çevre eğitimi konulu 50 toplantı yapıldı Bilimsel hizmet birimiyle 40 ortak çalışma yapıldı (fauna sayımları, araştırma vb.) 150 gün yol bakım çalışması yapıldı Gönüllüleri içeren sürdürülebilir projeler yoluyla tarım alanların değerlendirmek ve geliştirmek; G Flora ve faunanın korunması hakkında veriler sağlamayı amaçlayan basit fakat sıkı bilimsel araştırmalar yapmak ve iyi niyetli görünen bazı hareketlerin ekosistemlere zarar verebileceğini göstermek; ve G Ortak deneyimleri paylaşmak ve karşılaştırmak için, aynı amaçlar için çalışan diğer gönüllü gruplarla ortaklıklar yapmak. NPALM her zaman gönüllülerle çalışmıştır. Her yıl, yüzlerce gönüllü dünyanın dört bir yanından gelerek programa katılmaktadır. Gönüllüler, milli parkın yönetimine farklı yollarla katkıda bulunan öğrencilerden, çevrecilerden, araştırmacılardan, öğretmenlerden, profesyonellerden ve emeklilerden olur. Doğa gönüllülerinin yapısı çok az kişi tarafından bilinir. Bilenlerin çoğu ise, doğayı korumak için her gün ihtiyaç duyulan çevresel ve sosyal bakım bayrağını sessizce ve alçakgönüllülükle omuzlayan çoğunlukla kadın ve gençlerden oluşur. Gönüllü hizmet programlarına katılım herkese açıktır. Programlar, gönüllülere doğada, tam bir huzur ve kendi kendine yetebilirlik hali içinde, iş deneyimlerini ve günlük yaşamın farklı yönlerini başkalarıyla paylaşarak zaman geçirme fırsatı sunar. Arazi çalışmaları gönüllüleri iki-üç kişilik devriye gruplarına ayırmak suretiyle gerçekleşir. Park, gönüllülere gerekli ekipmanları sağlar. Gönüllüler, flora ve faunanın korunması, çeşitli önleme, kontrol, eğitim, bakım ve bilimsel araştırma etkinliklerinde park personeliyle ortak çalışma konusunda ilgili ve hevesli olan diğer insanlarla 7, 14 ya da 21 gün geçirir. Gönüllü projesi, renklerle belirlenen farklı programlara ayrılmıştır. Katılmak isteyen ve en az 18 yaşında olan herkes, ilk kez park gönüllüsü olarak çalışacak olanlara yönelik Yeşil Programda yer alabilir. 40 yaşın üstündekiler Mor Programa katılırken, daha önce Yeşil, Kırmızı veya Mor programlara katılmış olan ve bu deneyimi tekrar yaşamak isteyenler için bir Mavi Program vardır. Kırmızı Program yabancı katılımcılara yönelik olup, Gökmavisi ise aile grupları içindir. İzciler gibi organize gruplar, 18 yaşın altında olsalar bile Sarı Programa katılabilirler. Bu programdaki katılımcılara iki eğitmen verilir. Turuncu Program, orta ve yüksek okul öğrencilerine yönelik olup, Beyaz Program ise diğer programlardan birine daha önce katılmış olan ve parktaki barınaklardan birinde kendi gönüllü gruplarının yönetimini üstlenmek isteyenler içindir. Plana katılım, özel bir takvim çerçevesinde yıl boyunca mümkündür. Park, konaklama yerlerini ayarlar ve günlük konaklama masraflarına katkıda bulunur (Yeşil, Mor, Gökmavisi ve Kırmızı Programlar için); bunun karşılığında gönüllüler faaliyetlerini belirlenen dönemlerde gerçekleştir. Bir gönüllü programına katılmak isteyen herkes, park ofisine posta veya faksla özel bir başvuru gönderebilir. Parkta, tanıtıcı materyaller ve planın ne olduğunu anlamak için gerekli bilgilere ve de parka nasıl gidileceği ve personelle neler yapılacağı gibi bilgilere kolayca ulaşmak mümkündür. Park tarafından gönüllünün kabul edildiğinin bildirilmesinden sonra, seçilen gönüllüler, park yönetiminin gönüllü programını düzenlemek için yaptığı masrafların (alanların ve barınakların bakımı, katılım, materyal ve dokümanlar vb) bir kısmını karşılayan belli bir tutar yatırmak zorundadır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 21 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Program devriye etkinlikleri bitki sayımları, çevre eğitimi ve çevrenin yorumlanması, halkla ilişkiler, bilimsel araştırmalar için gazetecilik, fotoğrafçılık ve televizyonla ilgili üretimler, radyo röportajları, bildirim ve rapor hazırlama, tanıtım faaliyetleri için özel destek (toplantılar, sergiler, seminerler ve fuarlar); ve ziyaretçilerle gerçekleştirilecek etkinlikler gibi görevler için gönüllünün yaşı ve nitelikleri göz önüne alınarak geliştirilir. Tüm bu görevler, park personelinin gözetimi altında gerçekleştirilir. Farklı ihtiyaçlara sahip gönüllüler için çeşitli konaklama imkanları mevcuttur. Bunlar aşağıdaki gibi gruplandırılabilir: G Köylerin dışında yer alan, parka ait eski taşra evleri: Evlerin odaları büyüktür ve odalarda ranzalar vardır, mutfak ve banyolar ortaktır, toplanmak için ortak alanlar vardır. Mutfaklar tam donanımlıdır ve gerekli aletler ve yakacak odun mevcuttur. Ziyaretçilerin bilgi alabileceği, gönüllüler tarafından yönetilen bir buluşma noktası vardır. Ayrıca bir eğitim bahçesi, bir kompost alanı ve yerel sebzelerin yetiştirildiği bir bahçe bulunur. Evlerde elektrik vardır; ısınma, odun kullanan bir kuzine ve şömine ile sağlanır; içime uygun olmayan, kullanma amaçlı su ve bir su arıtma noktası vardır. Bu, gönüllü programı için ayrılan başlıca konaklama tipidir. G Eğitim Birimi tarafından yönetilen bir yurt: Köyde bulunan bu yurdun sahibi belediye, işletmecisi park 22 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ G G G yönetimidir. Odalarda dört yatak, bir banyo, ortak mutfak ve toplantı odası ile birlikte elektrik, merkezi ısıtma ve içme suyu vardır. Yurtta ayrıca eğitim biriminin ofisleri ve küçük bir eğitim merkezi, bir bilgi masası ve bir park eğitim okulu vardır. Bu yapı, yaşlı katılımcıların, özürlülerin, ailelerin ve okula gidenlerin ihtiyaçlarına hitap eder. Park yönetimine tahsis edilen belediye tesisleri: Büyük odalar, ranzalar, ortak banyo ve mutfak, büyük bir oturma odası, merkezi ısıtma, sıcak su ve elektrik jeneratörleri vardır. Bu bina, parkın güneyindeki gönüllü hizmetleri için bir operasyon üssü olarak kullanılmakta olup gönüllüler için uygun bir alan sağlamaktadır. Yüksek alanlara inşa edilmiş basit barınaklar (park mülkü): Bunlar stratejik noktalarda inşa edilmiş olup belirli bir görevi olan gönüllüler ve bölgede devriye gezen personel için geçici konaklama yerleri olarak kullanılırlar (çoğunlukla sadece 1-2 gecelik). Tek odalı olan bu yapılarda mutfak, şömine, masa ve ranzalar (dört ya da sekiz yatak) bulunur, ancak elektrik, su veya banyo yoktur. Kamp alanları: Kamp alanları, organize gönüllü gruplarına yöneliktir (örn., izciler, çevre dernekleri vb); banyolar, duşlar ve musluk suyu mevcuttur. Bu alanlar parka ait araziler üzerinde, köylerden uzaktaki alanlarda yapılacak devriye çalışmaları için stratejik noktalarda bulunur. UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Gönüllü çalışma seçenekleri Yeşil Program Yeşil program 18-40 yaş arası gönüllüler içindir ve 7 veya 14 gün sürer. Bu program, NPALM’ın gözlem noktalarından birinde flora ve fauna koruma çalışmalarına ilgi duyan kişiler içindir. Grup, çeşitli önleme, kontrol, eğitim, katılım, bakım ve bilimsel araştırma etkinliklerinde park operatörleri, araştırmacıları, teknisyenleri ve bekçileriyle birlikte çalışır. Programa katılım, kesin olarak belirlenmiş bir takvim çerçevesinde, yılın farklı dönemlerinde mümkündür. Park, katılımcılara kalacak yer sağlar ve günlük konaklama masraflarının 7 Euro’sunu öder. Hizmet gereklerine göre, katılımcılardan yapmaları istenen görevler şunlardır: arazinin izlenmesi, patikaların bakımı, bioçeşitlilik sayımları, çevre eğitimi etkinlikleri, halkla ilişkiler, belirli araştırmalara özel katılım, telsiz irtibatının devamını sağlamak, gazete veya televizyon için haber bildirimi veya fotoğraf çekme, ve ziyaretçilerle gerçekleştirilecek etkinlikler. Tüm bunlar park personelinin koordinasyonu ve denetimi altında gerçekleştirilir. operatörleri, araştırmacıları, teknisyenleri ve bekçileriyle birlikte çalışır. Katılımcıların 18 yaşın üstünde olması ve doğal ortamda önceden çalışma deneyimine sahip olması gerekir. Katılımcılar, uzun süreler boyunca dağlık bir alanda, bazen zor olabilen koşullar altında sessizce ve kendi kendilerine yetecek şekilde yaşayabilme yetisine sahip olmalıdır. Bu gönüllü çalışma telsiz telefonlar, bir milli park rozeti ve faaliyetlerini gerçekleştirmelerine yardımcı olan temel ekipmanlarla donatılmış 2-3 kişilik gruplar tarafından gerçekleştirilir. Bu deneyim, park tarafından oluşturulan takvime göre yıl boyunca mümkündür. Park, konaklama yeri sağlar ve günlük yemek masrafları için günde 7 Euro verir; gönüllüler katıldıkları süre boyunca park personeli tarafından verilen talimatları izler. En ilginç roller şunlardır: Telemetrik yöntemlerle devriye etkinlikleri, fauna ve flora araştırmaları, park bekçileriyle telsiz bağlantısını koruma, halka yardımcı olma, bilimsel çalışma ve araştırmalar, fotoğraflı haber hazırlama, ve çok küçük yaştaki ziyaretçilerle özel etkinlikler. Tüm bu aktiviteler, park personelinin yardım ve gözetimi ile gerçekleştirilir. Kırmızı Program Bu gönüllü programı yabancı katılımcılar içindir. Bu inisiyatif, çevreye büyük ilgi duyan gençlere doğayla iç içe yaşamak ve çalışmak için eşsiz bir fırsat sunar. Katılımcılar, NPALM’ın gözlem karakollarından birinde aynı şekilde hevesli ve ilgili olan diğer katılımcılarla 7, 14 ya da 21 gün geçirir ve bu süre zarfında çeşitli önleme, kontrol, eğitim, katılım, bakım ve bilimsel araştırma etkinliklerinde park Mavi Program Mavi Programa katılım için daha önceden Yeşil, Kırmızı veya Mor programa katılmış olma şartı aranır. Parkın hazırladığı özel takvim çerçevesinde, bu deneyimi yılın belli dönemlerinde yaşamak mümkündür. Park, katılımcılara kalacak yer sağlar ve günlük yemek masraflarına 7 Euro katkıda bulunur. Gönüllü hizmet programlarına katılım için fiyatlar: Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkından bir Örnek Yeşil Program — en az 18 yaşındaki gençler, öğrenci veya çalışan; bir hafta için 80 Euro, iki hafta için 140 Euro Mavi Program — önceden Yeşil Programa katılmış olma şartı aranır; bir hafta için 110 Euro, iki hafta için 170 Euro, üç hafta için 230 Euro. Mor Program — 40 yaş ve üstündekiler için; bir hafta için 110 Euro, iki hafta için 170 Euro. Kırmızı Program — yabancı katılımcılar için; bir hafta için 110 Euro, iki hafta için 170 Euro, üç hafta için 230 Euro. Sarı Program — barınak sağlanan organize gruplar için, kişi başına gecelik 5 Euro artı gaz ve elektrik masrafları. Kamp yapacak gönüllüler için, gecelik 7 Euro (bu programda, konaklama için parktan para iadesi söz konusu değildir) Beyaz Program — daha önce bir ya da daha fazla programa katılmış olmak ve park barınaklarından birinde bağımsız olarak kendi grubunu yönetme arzusuna sahip olmak şartları aranır. Fiyatlar: en az 10 gün için 200 Euro, 5 katılımcıya kadar 50 Euro, 6 ila 10 katılımcı için 75 Euro, 11-15 katılımcı için 100 Euro, 16-20 katılımcı için 125 Euro, 21-25 katılımcı için 150 Euro. Para, malzemelere ve ekipmanlara gitmektedir (bu programda, konaklama için parktan para iadesi söz konusu değildir). Gökmavisi Program — aileler için, bir haftalık: ebeveyn başına 110 Euro, çocuk başına 80 Euro. Turuncu Program — Orta, lise, yüksekokul öğrencileri için. Sadece bir haftalık: 80 Euro. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 23 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Turuncu Program Bu, parkın ileri karakollarından birinde flora - fauna koruma çalışmalarına ilgi duyan diğer insanlarla geçirilen 7 günlük bir gönüllü çalışma ve eğitim olanağıdır. Program, yangını önleme, kontrol, bilgi dağıtma, eğitim, katılım, bakım ve bilimsel araştırma gibi etkinliklerde operatörler, araştırmacılar ve teknisyenlerle birlikte çalışmayı içerir. Turuncu programa katılmak bahar sonunda ya da yaz döneminde mümkündür. Park, konaklama sağlar ve yemek masrafları için günde 7 Euro verir. Konuklara ayrılan yerler temel konaklama ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Katılımcıları derin ve anlamlı düşüncelere dalmaktan mahrum edebilecek televizyon, telefon veya video oyunu gibi unsurlar yoktur. Katılımcıların diğer gönüllülerle bir arada olmanın hazzını keşfetmesine yardımcı olmak için, ortak kullanımlı bir mutfak vardır. Gökmavisi Program Uluslararası Avrupa Aile Yılının (Birleşmiş Milletler desteğiyle) 10. yıldönümünde, Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı, 2004’ten başlayarak, ailelere bütünsel ve bozulmamış, doğal bir atmosferle temas kurma deneyimi sunmak için yeni bir girişim başlatmıştır. Aileler, 7 veya 14 gün boyunca flora - fauna koruyor, Villetta Barrea’daki park konuk tesislerinde yaşıyor ve operatörler, araştırmacılar ve teknisyenlerle birlikte çalışıyor. Etkinlikler için gerekli olan temel ekipmanları park yönetimi sağlar. Gökmavisi program aile grupları içindir; buna sadece ebeveynler ve çocuklar değil, amcalar, dayılar, büyükanneler, büyükbabalar ve torunlar ve kardeş grupları (kardeşlerden birinin en az 18 yaşında olması koşuluyla) da dahildir. Bu deneyimin başlıca özelliği çocukların varlığıdır ve program etkinlikleri öncelikle aile üyeleri arasındaki ilişkileri geliştirmek üzere tasarlanmıştır. Amaç, doğayla yakınlaşmak ama aynı zamanda aile içinde ve dışında sosyalleşmek için özel bir ortam yaratmaktır. Katılım, özel bir takvim çerçevesinde yılın her döneminde mümkündür. Önerilen etkinlikler, tüm grubun Gönüllünün Kurallar El Kitabı G G G G G G G G G G G G G G G G G 24 Her şeyden önce, park gönüllüleri ziyaretçiler için iyi örnek teşkil etmeli, parkın kural ve içtüzüklerine sıkı bir şekilde uymalıdır. Gönüllüler, park yöneticisi tarafından kendilerine izin veya yetki verilmediği sürece, park yönetimince belirlenenlerin dışında kişisel inisiyatifler almamalıdır. Gönüllüye refakat etmek üzere akrabaların, arkadaşların veya ev hayvanlarının getirilmesi kesinlikle yasaktır. Park Otoritesinin belirlediği aktivitelere harfi harfine uyulmalı, talimatlara ve zaman çizelgelerine saygı gösterilmelidir. Gönüllüler, üzerinde anlaşmaya vardıkları sürece park yönetimi için çalışmalı ve hazır bulunmalıdırlar. Hizmet süresince sigara içmek yasaktır. Park Otoritesi gönüllülere, üstlendikleri görevler çerçevesinde kullanmak üzere gerekli malzemeleri sağlayacaktır; malzemelerin hizmet süresi sonunda kusursuz koşulda iade edilmesi gerekmektedir. Park malına verilen her türlü zarar, sorumluya ödettirilir. İki ya da üç gönüllü bir park devriyesi oluşturulur. Tüm devriye grupları,grubun yiyeceklerini almak için gerekli paranın muhafazasından sorumlu bir kişi görevlendirecektir. Eğer bir park gönüllüsü hizmet süresini dolduramazsa, kalan yemek parasında hak iddia edemez; kalan yemek parası park otoritesine otomatik olarak iade edilir. Gönüllü, hem kişisel hijyenine hem de çalıştığı alanların ve binaların temizlik ve hijyenine kesinlikle saygı göstermeyi taahhüt eder. Gönüllü, halka ve çalışma arkadaşlarına karşı kibar ve profesyonel olmalıdır Her bir gönüllü tarafından giyilen üniforma ve rozet, her zaman düzenli ve temiz tutulmalı, rozet her zaman görünür olmalıdır. Park otoritesi gönüllülerin neden olduğu kaza ya da hasarlarda sorumluluk kabul etmez. Gönüllü, İtalya’ya gelir gelmez sigortasını ödemelidir. Sigorta ödemesi, gönüllünün hizmet anlaşmasından vazgeçmesi durumunda geri ödenmez. Gönüllünün park otoritesince park iç tüzüğüne aykırı olarak değerlendirilen davranışlar sergilemesi durumunda, park otoritesi gönüllüyü derhal hizmetten alma veya gönüllünün hizmetini askıya alma hakkına sahiptir. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Bir Gönüllünün Günlüğünden Abruzzo, Lazio ve Molise Mili Parkındaki konuk odalarında (Casone Antonucci) tutulan günlükler, gönüllülerin yazdığı duygu ve düşüncelerle doludur. Bunlar, bu deneyimin gönüllüler üzerinde yarattığı muazzam etkiye örnektir. 13 Ocak 2002 “Bu son gecem. Diğerlerinin ne yazdığını okumadım, çünkü daha fazla üzülmek istemiyorum. Ne yazacağımı bilmiyorum, çünkü her şey karmakarışık; kendimi mutsuz hissediyorum; sürenin sonuna geleceğimizi hiç düşünmemiştim. Eve dönüyorum; şehre, trafiğe, gürültüye… Düşünceler düzensizce kafamda toplanmaya devam ediyor. Bir gün, her şey hafızamdaki çekmecelere girecek, işte o zaman kafamın içine girip unutulmaz anları, gerçek ve duygu dolu zamanları bulabileceğim. Yeni deneyimler, talimatlar, renkler, kokular, insanlar. Neler olduğunu irdelemek, parkta geçirdiğim sürenin tarihçesini anlatmak için henüz çok erken. Çok isterdim, ama elimden gelmiyor. Bu günlüğe başka bir zaman da yazmıştım, ama burada yaşadıklarımı bu sayfalarda iyi bir şekilde anlatabileceğime inanmıyorum. Hislerimi anlatabilmek için, duygu ve düşünceleri gerçek zamanlı kaydeden bir cihaza ihtiyacım var. Yaşamın sade öğelerini, hayatın özünü yoğun bir şekilde yaşıyorsunuz burada, evinizden, ailenizden ve hayatınızdan 800 km uzakta. Ve herkes için dilediğiniz, sonsuza kadar yaşamak istediğiniz, burada bulduğunuz bu sade fakat dopdolu hayat. Başkalarının doğurup büyüttüğü düşünceleri bile tam olarak ifade edemiyorum: bu düşünceler diğer insanların elinin ucunda, ve onlar bunlara inanıyor (...) büyük şeylerin bir önemi yok; ama konu sadece onlar da değil. Önemli olanlar gülücükler, güven, omzunuza vuran el, tavsiyeler, anlayış, öğretiler, açıklamalar, insanların cömertliği ve sizin için bir şeyler yapmaya her an hazır olması. Bu insanlar, burada geçirdiğim zaman boyunca bana öğrenmek, yararlanmak ve örnek olarak üzerinde düşünmek için muhteşem bir insan deneyimi verdi (...)” Beppe 15 Haziran 2002 “Ne yazık ki parkta geçirdiğimiz bu harika 15 günün sonuna geldik. Geleceğimize damgasını vuracak yeni, unutulmaz bir deneyim. Bu yerlerin büyüsü, duyguları, deneyimleri ve yaşamın anlarını paylaşmak, parktan gözlerimiz yaşlı ayrılmamıza neden olacak. Bu dağlar arasında sizlerle geçirdiğimiz mükemmel anlar için, bu macerada bizimle olan tüm dostlara teşekkür ediyorum. Bir gün başka bir ormanda, Dünyanın kokusunu içimize çekmek ve suyun şarkısını dinlemek için tekrar bir araya geleceğiz.” Raoul 27 Temmuz 2002 “Nerede olursanız olun, eğer kendinizle barışık yaşamak istiyorsanız, varoluş yolu üzerinde anlamlı izler bırakın. Park, tüm harikalarıyla, size düşünme ve yaşamda doğru yolu bulma olanağı sunuyor.” Maria Rita İzci Grubu (yetişkinler ve çocuklar) park görevlilerinin gözetim ve koordinasyonu altında katılımını destekleyecek şekilde düzenlenir. Yaşı küçük olan katılımcılar, gönüllü hizmet süresince akrabalarının bakım ve sorumluluğuna verilir. Bölgeyi ve yerel kültürü keşfetmek için boş zaman verilir. Aktiviteler aşağıdakileri içerir: G Irmaktan ormana doğa yürüyüşleri; G Basit geziler yoluyla bölgede devriye; G Botanik ve fauna sayımları ve bilimsel araştırmaların gözlenmesi; G Memelilerin gözlemlenmesi, hayvan izlerini ve işaretlerini tanımayı öğrenme; G Halkla ilişki kurmak ve ziyaretçilerle etkinliklere katılmak; G Köylere, ziyaretçi merkezlerine ve parkın fauna alanlarına ziyaretler; G Küçük bakım işleri ve bahçe işleme; G Çöp toplama ve patikaların temizlenmesi; G Mutfakta yemek pişirme (diğer gönüllülerle paylaşarak) ve bulaşıkların yıkanması; G Sürdürülebilir yaşam biçimi ve kaynak kullanımı (atıkların gruplanması, elektrik ve suyun doğru kullanımı vb) konulu eğitim programlarına katılım; ve G Çevre eğitimi ve çevreyi yorumlama etkinlikleri. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 25 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Beyaz program Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkı, gönüllü programlarına katılmış olan ve park için çalışma arzularıyla, ciddiyetleriyle ve tutkularıyla kendilerini gösteren herkese sıra dışı bir fırsat sunmak istemektedir. Program, gönüllülere, flora - fauna koruma konusuna ilgi duyan diğer insanlarla birlikte bir grubu yönetme olanağı sunmayı amaçlıyor. Katılımcılar, turistlerin gezdiği alanların dışında kalan, park içindeki bir barınakta konaklar. Gönüllü hizmet, turist akışının seyrek olduğu dönemde, toplam 10 günlük bir süreyi kapsar. Gruptan bir gönüllü, bu 10 günlük dönem için eğitmen olarak görevlendirilir. Eğitmen, geçici olarak park yapısını yönetir. Eğitmen, aşağıdakileri kabul eder: G Park yönetimiyle irtibatı korumak, Beyaz Program için uygun başvuru formunu göndermek; G Kendi dönemini organize etmek, katılımcılarla irtibata geçmek (yaşı yeterli olmayanlar dahil) ve katılım koşullarını ve kurallarını bildirmek; G Katılımcılarla geliştirilecek bir çalışma planı hazırlamak; G Park yönetimiyle ortaklaşa bir faaliyet programı hazırlamak, dönem boyunca parkın müze veya merkezlerine yapılacak ziyaretleri önceden bildirmek; G Gönüllülerin dökümantasyonlarını, ekipmanlarını ve eğitim puanlarını toplamak; tüm bunlar sadece gönüllü hizmeti için kullanılacak, hizmetlerinin sonunda gönüllülere iyi durumda iade edilecektir; G Katılımcıların hangi gün geleceğini parka bildirmek ve katılımcıların uygun formatta yazılmış bir listesini sunmak; G Olası kazalar veya hasarlar için uygun bir sigorta poliçesi imzalatmak; G Gönüllülerin faaliyetlerini, fauna-flora koruma çalışmalarının nasıl yapıldığını, yönetimde iyileştirmelere yönelik önerileri içeren bir raporu, park yönetimine sunmak üzere hazırlamak; G Katılımcı katkılarından, aşağıdaki tutarlarda fonlar oluşturmak: -5 kişiye kadar olan gruplar için 50 Euro; - 6-10 kişilik gruplar için 75 Euro; -11-15 kişilik gruplar için 100 Euro; -16-20 kişilik gruplar için 125 Euro; ve -20 kişiyi aşan gruplar için 50 Euro. G Dönemin başında, barınağın rutin bakımına katkıda bulunmak için gerekli malzemeleri edinmek (cilalar, aletler vb). Malzemeler, eğitmenler tarafından, park yönetimiyle koordinasyon içinde satın alınır. 26 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ G G G G G G G Diğer özellikler ise şöyledir: Gönüllü, belirlenen dönemde programa katılacaktır. Beyaz Programdaki gönüllü dönemleri tekrarlanabilir. Grup, konaklama, yemek, temizlik, ısınma, içme suyu, masraflar, yakacak odun ve hareket kabiliyeti açısından tamamen kendi kendilerine yetebilir olmalıdır. Dönem süresince, merkeze ve müzelere yapılacak geziler tüm grup için ücretsizdir. Barınak, diğer gruplarla paylaşılabilir. Park personeli, gönüllülerin kaldıkları yerlerin bakımını yapar, ancak grubun sorumluluğu her zaman için gönüllü eğitmene verilir. Mor Program Katılım, 40 yaş ve üstü içindir. Gönüllü dönemleri, hazırlanan özel takvime uygun olarak yılın herhangi bir zamanı gerçekleşebilir. Park, katılımcılara banyolu tek ya da çift kişilik odalarda konaklama sağlar ve günlük yemek masrafları için 7 Euro verir. Sarı Program Milli Park Eğitim Servisi, bir çevre eğitimi stratejisi çerçevesinde, özel programlar yoluyla grupların konaklamalarını organize eder. Bu amaçla, yıl boyu devam eden “Fields of Yellow Voluntary Service” programı oluşturulur. Program, katılımcıları günlük katılım, yeni alışkanlıklar ve davranışlar kazanma yoluyla doğanın korunması konusunda eğitmeyi amaçlar. Park işletmecileri, grup eğitmeniyle birlikte çalışarak, teorik ve pratik dersler, çeşitli zorluk ve uzunluktaki geziler, sunumlar, parktaki bilgilendirici ve eğitici tesislere ziyaretler (örn., ziyaretçi merkezi ve fauna alanları), halka bilgi verme, yol ve patikaların bakımı ve doğa gözlemleri yoluyla bilgi edinmeyi içeren bir eylem planı oluşturur. Sahada uyulacak davranış kuralları G G G G G Yaşları 18’in altında olan katılımcılar sadece kendilerine sorumlu bir insan eşlik ediyorsa kamp alanına alınır. Binalara hasar gelmesini önlemek için, park tarafından tahsis edilen müştemilatları korumak grubun sorumluluğunun bir parçasıdır. Grupta sorumlu bir rehberli veya yedek sorumlunun olması, saha çalışması için vazgeçilmez bir koşuldur. Sahadayken, katılımcılardan park kurallarına uymaları istenir. Park kurallarının ihlali durumunda, durum park yönetimine bildirilmelidir. UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK G G G G G G G Kontrol ve halkla ilişkiler etkinliklerinde, kesinlikle kibar ve nazik olmak önemlidir. İzin verilen ve uygun donanıma sahip alanların dışında ateş yakmak yasaktır. Sadece izin verilen alanlarda kamp yapılabilir. Sahanın geliştirilmesi sırasında, grup, gerektiğinde yardım etmek için parkın talimatlarını hazır şekilde beklemelidir. Grup ve bireysel katılımcılar, konaklama, yeme-içme, içme suyu, masraflar, yakacak odun, temizlik, ısınma ve hareket kabiliyeti açısından tamamen kendi kendilerine yetebilir olmalıdır. Yapılar ve hizmet alanları temizlenmeli ve derlenip toparlanmalıdır. Yakacak odun, ya satıcılardan alınmalı ya da park yönetmeliklerine uygun olarak toplanmalıdır. Hangi yöntem, program, plan ya da faaliyet söz konusu G G G G G G G olursa olsun, kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Atıklar ayrıştırılarak toplanmalı, buna yönelik plan ve uygulamalar yapılmalıdır. Kalan yemekler faaliyet sonunda geri getirilmeli ya da diğer gruplar için bırakılmalıdır. Güvenlik sebepleriyle, gruptan sorumlu olanlar, görevlendirildikleri alanlarda sürekli izleme ve gözlem yapacaklardır. Her katılımcıya parkın bir sembolü verilir. Grubun parka varış ve parktan ayrılışı için zaman çizelgesi park işletmecileriyle birlikte oluşturulur. Parktaki etkinlikler sırasında, gezilerde ve özelikle günbatımından sonra ve gündoğumundan önce sessizliğe saygı göstermek gerekmektedir. Erozyon ve diğer sorunlardan sakınmak için, çukur veya kanal/hendekler kazmak yasaktır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 27 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK G Park yardımcıları park ziyaretçilerine hizmet verir ve koruma alanının ziyaretçilere en iyi şekilde sunulmasını sağlar. Daha ayrıntılı bilgi için www.parcoabruzzo.it adresini ziyaret edin ya da aşağıdaki adreslerle irtibat kurun: Centro Operativo Servizio Educazione Via Roma -67030 Villetta Barrea (AQ) Tel: (39-86) 489-102 Faks: (39-86) 489-132 E-posta: centroservizi.villetta@parcoabruzzo.it 28 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ İtalya'dan diğer örnekler Gran Paradiso Milli Parkı Gran Paradiso Milli Parkı, bir kaç yıl önce “Fields of Experience” girişimini başlattı. Girişim, gençler için doğada formatif yaşam etkinlikleri yoluyla parkla birlikte çalışma olanağı sunuyor. Girişim yaz aylarında gerçekleştiriliyor ve, insanları park tarafından desteklenen etkinliklere aktif bir şekilde katılmaya davet ediyor. Program; doğa yürüyüşleri (trekking), çevre eğitimi ve doğanın sunumu konusunda iyi deneyime sahip insanlar içindir. Başvuruların fazla olduğu durumlarda, bilim alanında okuyan ya da bilim alanlarından mezun olmuş öğrenciler (doğal bilimler, ormancılık bilimleri, tarım UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK bilimleri, veterinerlik bilimleri vb) ya da çevrenin korunması için aktif olarak çalışan kişilere öncelik verilir. Dönemler 15 gün olup Temmuz ayında başlar ve Ağustos’ta sona erer. Her dönem için bir eğitmen vardır. Katılımcı sayısının az olması nedeniyle Temmuz için ilk dönemin organize edilememesi durumunda, Temmuz ayı haftasonları için iki kısa dönem düzenlenir. Bu nedenle, başvuru formlarında kişiden haftasonları için değil, uzun dönemler için hazır bulunup bulunamayacağını belirtmesi istenir. Gönüllülerin çalışmaları, turistlerin bilgilendirilmesi ve parkın doğal cazibe noktalarının korunması amacıyla park yönetimi bünyesinde geliştirilir. Çalışmalar şunlardır: G Ziyaretçi merkezlerindeki personele destek verilmesi, halkla nasıl ilişki kurulacağının öğrenilmesi; G Park sınırları içindeki ana turist rotalarının keşfedilmesi; G Aktiviteler ve etkinlikler sırasında, turistlerin rağbet ettiği yerlerde halkın bilgilendirilmesi; G Koruma alanının kuralları hakkında turistlere bilgi vermek için, ana turist rotaları ve yolları üzerine işaret ve levhaların yerleştirilmesi; G Park çevre eğitimi personeli ile birlikte çalışılması; G Turist sayıları hakkında verilerin toplanması ve halkın çeşitli girişimlere katılımının sağlanması; ve G Diğer yerel kuruluşlarla işbirliği içinde, yolların, patikaların ve yeşil alanların korunması. İlk iki tür aktivitenin geliştirilmesi sırasında, eğitmen katılımcıların doğada yürüme (trekking) yetilerini ve kişisel tutumlarını inceler. Bu yeti ve kişisel tutumlarına bakılarak eğitmen gruplara görevler verir. Bilimsel araştırmalarla ilgili aktiviteler kapsam dışında bırakılır, çünkü bunlar için arazide uzman olan, eğitimli personel gerekir. Konuk evleri, resmi ziyaretler için gelen özel konukları ya da park yönetimiyle birlikte çalışan (fotoğraf çekme, gazetecilik araştırmaları, makale yazımı vb) insan ve grupları barındırmak için uygun şekilde donatılmış, park yönetimine ait mülklerdir . Bu nedenle, bu evler temiz ve düzenli tutulması gereken, parkı temsil eden yapılardır. Evlerde yatak, battaniye, yastık, dolap ve banyo ile birlikte gerekli kap kacağın bulunduğu mutfaklar vardır. Yanınızda sadece kişisel kullanım için ihtiyaç duyacağınız şeyleri getirmek yeterlidir: çarşaf, nevresim veya uyku tulumları, havlular ve yemek. Gönüllü kampına gelmeden önce, parkın Turin’deki genel merkezinde bir günlük bir eğitime katılmak zorunludur; her uzun dönemin öncesinde bu eğitime katılım zorunludur (haftasonları için, dönemler Cumartesi sabahı başlar). Daha önce kampta bir dönem geçirmiş olanlar için bu eğitim gerekli değildir. Eğitim günü, gönüllülere yapacakları hizmetler sırasında gerekli olacak bilgi ve malzemeleri vermek için düzenlenir. Güvenlik için, katılımcıların tırmanmaya elverişli botlar veya yürüyüş ayakkabıları ve orta boy sırt çantaları kul- lanması gerekir. Dağda giyilecek kıyafetlerin her zaman için, yazın sık görülen hava değişimleri nedeniyle çok katlı olması (gömlek, süveter, yün hırka/ceket/parka, yağmurluk) şarttır. Kalın süveterler, rüzgar kırıcı üstlükler, şapkalar, su geçirmez eldivenler ve yağmur şapkaları, vazgeçilmez kıyafetlerdir. Yeterli donanıma sahip olmadan gelen katılımcılar, vadide gerçekleştirilen görevlerle sınırlandırılabilir. Dürbün ve kameralar da oldukça faydalıdır. Katılımcılar uzun dönem için 30 Euro, haftasonu programı için 12 Euro öder; bunlar sigorta ve lojistik masrafları içindir. Katılımcının kampı terk etmesi durumunda, yatırılan bu depozito geri ödenmez. Daha ayrıntılı bilgi için: www.pngp.it İrtibat: Park Genel Merkezi Tel: (124) 90-1070 Faks: (124) 901070 e-posta: info@pngp.it (mesajlarda gönderenin telefon numarası belirtilmelidir). Archipelago Toscano Milli Parkı Gönüllü Hizmetleri Archipelago Toscano Milli Parkında, vahşi faunayı izlemek için gönüllüler kullanır. Çoğu zaman, bazı etkinlikler kurumsal personelin kapasitesini aşan büyük miktarlarda insan gücü gerektirir. Tabi ki, etkinlikler fauna yönetimi alanında eğitim açısından önem taşır. Etkinlik: Yabanıl toynaklı popülasyonlarının sayımı. Etkinlikler, yabanıl toynaklıların yönetimi için hazırlanan programlara dahil edilir. Park, bu etkinlik için, daha önce bu tür faaliyetlerde yer almış katılımcıları dahil etmeyi tercih eder. İzlenen hayvan ve alan hakkında bilgi ve aşinalığa ve uygun ekipmana (dürbünler ve teleskop) sahip olmak önemlidir. Operasyon bir kaç gün sürer. Park, konaklama ve seyahat masraflarını öder (adalara feribot). Gönüllüler çoğunlukla doğa ya da biyoloji ile ilgili disiplinlerde eğitim alan öğrencilerden ya da doğa rehberlerinden oluşur. Gönüllüler ajanslar, çevre dernekleri ve üniversiteler yoluyla işe alınır. Etkinlik: Hayvanların yakalanması Pianosa Adasındaki kedigil popülasyonunu kontrol altına almak için, gönüllüler Life-Nature Projesine dahil edilmiştir. Tuzaklar vasıtasıyla kedigilleri yakalayan gönüllülerin koordinasyonunu, bunun için görevlendirilen bir sorumlu üstlenir. Bir haftalık hizmet dönemleri için, 18 yaşın üstündeki gönüllüler İnternet sitesi vasıtasıyla işe alınırlar. Seyahat ve konaklama masrafları park tarafından karşılanır. Programın kritik noktaları şöyledir: G Sahadaki faaliyetleri izleyen ve amatör gönüllüleri koordine eden uzman bir personele sahip olmak gereklidir. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 29 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK G Gönüllülerin işi bırakması, faaliyetlerin başarısını tehlikeye düşürebilir; bu nedenle, son dakikada katılabilecek bir yedek gönüllüler listesine sahip olmak gereklidir. G Gönüllülerin sahada kalabilmesi için konuk odaları olmalıdır. Turizmin yoğun olduğu sezonlarda kalacak yer bulmanın zor olduğu adalarda, programın lojistik yönü temel bir rol oynar. Daha ayrıntılı bilgi için: www.islepark.it. Orta ve Doğu Avrupa’da Gönüllülük genel bir bakış Gönüllülük fikri, Orta ve Doğu Avrupa (ODA) için göründüğü kadar yeni değildir. Bölgedeki bir çok ülkede mili parklar ve koruma alanları faaliyetlerinin bir çok yönüne gönüllüleri dahil etmek için yıllardır çabalıyor. Ancak, eski merkezi rejimlerde, bu çalışmalar çoğu zaman insanlarca katılması “zorunlu” etkinlikler olarak görülmüştür ve ekonomik dönüşüm sürecinde insanlar çoğu zaman, gönüllü faaliyetlere katılmalarını engelleyen bir çok sosyal ve ekonomik sorunla karşı karşıya kalmıştır. Son yıllarda, yerel geleneklere ve deneyimlere dayanan gönüllü programları geliştirmek ve yürütmek yönünde yeni girişimler olmuştur. Çizimler için, Macaristan’daki Szenas Hills Buda Koruma Peyzaj Alanı’ndan ve Slovakya’daki Slovak Paradise Milli Parkı’ndan gönüllü programlarını kullanacağız. Burada verilen örnekler genel bir tabloyu ya da bu tür aktivitelerin tür ve kapsamlarının ayrıntılı bir resmini vermez; örnekler daha ziyade ODA bölgesinde uygulanan iki yaklaşıma örnek teşkil etmek amacıyla kullanılmıştır; bunların İtalya’daki milli parklardan edinilen deneyimlerle birlikte, bu yönlendirici ilkeleri okuyanlara kendi gönüllü programlarını geliştirirken ilham vermesi amaçlanmıştır. (LIFE Nature projesi, Szenas Hills, Macaristan Szenas Hills (Szenas Tepeleri), Buda Koruma Alanı içinde yer almakta olup, 1995’de “Avrupa Diploma Bölgesi” olarak seçildi. Alan, Budapeşte yakınında, Nagykovacsi ve Piliszentivan köyleri arasında kalıyor. Toplam büyüklüğü 1.749 hektar. Alanın büyük bir kısmı (1.187 ha) sıkı koruma altındadır ve Avrupa Konseyi tarafından verilmiş “Avrupa Diploması”na sahip çekirdek alanı oluşturur. Alanda ayrıca Buda tepeleri Peyzaj Koruma Alanının bir parçası olarak korunan 562 hektarlık bir tampon bölge vardır. Ağustos 2003’de, park yönetimi Szenas Tepelerinde Panonik Orman ve Mera Alanlarının Restorasyonu projesini başlattı; proje Ağustos 2008’e kadar devam etti. Uzun yıllardan beri, bu koruma alanı, bir çoğu insan kaynaklı olan çeşitli tehditlerle karşı karşıya kalmıştır. Başlıca tehditler şunlardır: 30 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ G Ormanların yok edilmesi ve aşırı hayvan otlatılması (20. yüzyılın ilk yarısına kadar, bu, ciddi derecede erozyona neden olmuştur.) G Karaçam (Pinus nigra) ve yalancı akasyadan (Robinia pseudoacacia) oluşan egzotik ağaç dikim alanlarının oluşturulması (20. yüzyılın başından 1950’lerin sonuna kadar sürmüştür.) G Av hayvanı popülasyonunun aşırı artması (büyük otçullar) ve Egzotik av hayvanı türlerinin av amacıyla bölgeye getirilmesi (Ovis musimon) (yakın yıllara kadar sürmüştür.) G Alanın içinde bulunduğu bölgenin yoğun bir kalkınma yaşaması, mesken alanlarının koruma alanının tampon bölgelerini içine alacak kadar genişlemesi (bugün hala devam etmektedir) ve G Turizm ve diğer rekreasyon faaliyetleri (örn., off-road motorsiklet, at biniciliği). Proje, bu tehditlerin çoğunu ele alıyor, habitatların restorasyonu (özellikle en fazla zarar veren türler olan Avrupa yaban koyunu (Ovis musimon), ve alageyik (Cervus dama) olmak üzere), av hayvanı popülasyonlarının azaltılması, çeşitli izleme ve araştırma programlarının gerçekleştirilmesi bunlardan bazılarıdır.. Proje ayrıca yönetim altyapısının güçlendirilmesi ve çevre eğitimi çalışmalarının uygulanmasını amaçlıyor. Ziyaretçi grupları için rehberli turlar sunar. Bunların, doğal varlıkları çocuklara ve diğer ziyaretçilere anlatmak için, doğanın güzel bir yorumunu sunan iki doğal yürüyüş rotası vardır., Ayrıca proje koordinasyon ofisi binasında doğa koruma konulu bir sergi düzenlendi ve biyoloji öğretmenlerine lisans sonrası eğitimleri verildi. Proje ekibinin çalışmalarını bu konulara ilgi duyan insanlara açmak ve gönüllüleri çevre koruma çalışmalarına dahil etmek de projenin önemli öğeleri arasında. Projenin özel bir bileşeni olarak, gönüllü programı Milli Park Müdürlüğü tarafından istihdam edilen tam zamanlı bir doğa eğitmeninin liderliğinde gerçekleştiriliyor. Eğitmenin başlıca görevi irtibatları kurmak, programlar düzenlemek ve gönüllülere teknik yardım ve rehberlik sunmaktır. Park yönetimi gerekli araçları, koruyucu eldivenleri ve diğer koruyucu donanımları sağlar, gönüllü gruplarının ulaşımını düzenler ve teknik rehberlik sunar. Park personelinin profesyonel rehberliği altında, gönüllüler çok çeşitli çalışmalar yapar. Arazide motosiklet sürülmesini önlemek için çitler dikilmesi, bilgi panoların yerleştirilmesi, doğa patikalarının yenilenmesi, çöplerin toplanması, mera alanında çıkan karaçam fidelerinin kesilmesi, daha sonra yeniden orman oluşturma amacıyla kullanılmak üzere meşe palamutlarının toplanması, yalancı akasya filizlerinin kesilmesi ve fidan dikilmesi bunlardan bazılardır.. Gönüllülerin çoğunluğunu okul grupları oluşturur. Bazı gruplar ise şirket çalışanlarından oluşur (bireysel katılım nadirdir). Çalışmaların bir kısmı "sosyal hizmet" çalışanları (zamanlarının bir kısmını toplum çalışmaları için UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK harcama yükümlülüğü olan işsizler) tarafından gerçekleştirilir. Gönüllü gruplarını bulmak ve işe almak nispeten kolaydır, çünkü bu tür etkinliklere çok yoğun bir ilgi vardır. Katılıma ön ayak olan en yaygın irtibat noktaları projenin web sitesinde verilen bilgiler ve irtibat adresleri ve ayrıca proje tarafından düzenlenen eğitimlere katılan okul öğretmenleridir. Park müdürlüğünün bu alanda gönüllü programları düzenlemek için çok iyi bir altyapısı vardır. Sonuç olarak, bu tür katkılarda bulunma yönünde ilgilerini ifade eden grupların çoğu, koruma alanının yönetimine yönlendirirler. Gönüllü programı park için büyük bir katkı olsa da, bazı zorlukları ve sorunları da beraberinde getirir. Öncelikle, muazzam bir organizasyon (örgütlenme) gerektirir (örneğin, sahaya yapılan ilk ziyaret, grupların oluşturulması, görevlerin hem kolay hem de ödüllendirici olacak şekilde tam ve eksiksiz tanımlanması, gerekli araçların sağlanması ve bunların program bitiminde iadesinin sağlanması vb). Bazen gruplar hayli büyük olur; bu grupların yönetimi zordur (ideal bir grup 6-8 kişiden oluşur). Gruplar liderlerinin (örn. Öğretmenleri) kararına göre sahaya alındığında, üyelerin kişisel motivasyonu çoğu zaman yeterli düzeyde olmaz, bu grup üyeleri yarardan çok zarar verebilir. Bazı görevler mevsimseldir ve zor olabilir; bu tür görevler için özel dikkat, özel ekipmanlar ve belli tutumlar gerekir. Ancak, potansiyel faydalar önemlidir. Maliyet neredeyse işin profesyonellere yaptırılması durumunda ortaya çıkacak olan maliyete eşit olsa da (gönüllüler ucuz işgücü değildir), başka yararlar da vardır. Örneğin, gönüllüler, profesyonellerin pek rağbet etmediği görevlere odaklanabilir (örneğin palamutların toplanması). Ancak gönüllü hizmetin en önemli avantajı, gönüllülerin katılımının doğa eğitiminin önemli bir unsurunu oluşturmasıdır ve uzun vadede, bu deneyimler yerel sahiplenmeyi ve sorumluluğu arttırır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 31 UYGULAMADA GÖNÜLLÜLÜK Slovak Paradise Milli Parkı, Slovakya Slovak Paradise Milli Parkı, ülkede ziyaretçilerin rağbet ettiği en popüler koruma alanlarından biridir. Park, Slovakya’nın doğu kesiminde bulunur. 1964’de, peyzaj koruma alanı ilan edilen Park daha sonra 1988’de hükümet tarafından milli park olarak yeniden sınıflandırıldı. Park toplam 198 kilometrekarelik bir alanı kaplar, koruma altındaki alanın toplam büyüklüğü 130 km2’dir. Alan, zengin bir fauna ve floraya sahiptir. Türler boz ayı (Ursus arctos), kaya kartalı (Aquila chrysaetos), bayağı kerkenez (Falco tinnunculus) ve kara leylek (Ciconia nigra) gibi ender rastlanan türleri içerir. Kızıl geyik (Cervus elaphus) ve yaban domuzları (Sus scrofa) hayli yaygındır. Alandaki Slovakya’ya özgü olan önemli türler arasında Karpat çançiçeği (Campanula carpatica), Slovak anemon çiçeği (Pulsatilla slavica), Hesperis silvestris, Liguria sibirica, ve Saxifraga paniculate sayılabilir. Park, ormanlarla kaplıdır ve yasadışı ağaç kesimi park için büyük bir tehlike oluşturur. Burada, park yönetimi, yerel STK’larla birlikte, gönüllü programları yoluyla, parkı çevreleyen tampon bölgedeki yoksul kişileri doğal kaynakların yönetimi ve ormanların yasadışı faaliyetlerden korunması çabalarına dahil etmeye çalışmıştır. Az gelişmiş olan bu bölgenin insanları için, yaşadıkları alanı çevreleyen ve büyük çoğunluğu devlete ait olan bu doğal alan önemli bir kaynak ve gelir kapısıdır. Bu örneğin mantar veya böğürtlen toplamak, kereste toplamak veya yasadışı odun kesmek, devlete ve özel şahıslara ait tarım arazilerinden yasadışı ürün almak ya da atık veya metal toplamak şeklinde olabilir. Ancak, bu faaliyetler çoğu zaman bu topluluklarla koruma alanı arasında anlaşmazlıklara neden olur. Bu anlaşmazlıklar gerginliklere ve çatışmalara yol açabilir, bu da doğal kaynaklara zarar vererek doğanın 32 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ korunması çabalarını baltalayabilir. Slovak Paradise Milli Parkının tampon bölgesinde yeralan Letanovce’de Romanlar yaşarlar. Bu insanların, ısınmak ve yemek pişirmek için başlıca enerji kaynakları ise odundur. Romanların yaşadığı bir gecekondu bölgesi olan Letanovce’de yaklaşık 55 mesken bulunuyor (çoğu ev ve baraka) ve bunlarda yaklaşık 700 kişi yaşıyor. Köyün geri kalanından beş kilometre uzakta olan bu gecekondu bölgesinde elektrik, su, kanalizasyon ve ulaşım imkanları bulunmuyor. Bu orman Slovak hükümeti tarafından bir milli park ilan edilmesinden önce Romanların parktan odun toplamalarına izin veriliyordu. Fakat artık izin verilmiyor. Yasaklanan odun toplama faalyetlerini önlemek için ormanlarda polis devriyeleri oluşturuldu. Ancak bu yaklaşım çok etkili olmadı, sadece park yönetimi ile insanlar arasındaki gerilimi arttırdı. Milli park yetkilileri, STK’larla birlikte, parkın korunmasına ve halkın buna dahil edilmesine odaklanan bir gönüllü programı geliştirdi. Polis baskısının yerini “Roman” bir “sivil bekçi” aldı (obcianska straz). Bu girişimin ardındaki fikir, milli parkın yasadışı ağaç kesimine karşı korunması çalışmalarına Romanları dahil etmekti. Romanlar artık odunu yerel yetkililerden makul fiyatlara satın alıyorlar. Topluluktaki gönüllüler, Roman sivil bekçi projesine katıyor ve mili parkı yasadışı ağaç kesimine karşı koruyorlar. Devletin dış müdahalesi veya STK’ların baskısı olmasaydı, geri döndürülemez çevresel hasarlar oluşabilirdi. Yoksulluk, eğitimsizlik ve kişinin bireysel olanaklarına ve geleceğine olan inancını kaybetmesi, insanların çevreye karşı takındığı tutumu şekillendiren faktörlerdir. İyi bir gönüllü yönetimi programı geliştirmek için, atılması gereken ilk adım, yerel koşulların değerlendirilmesi- Gönüllü Programı Nedir? dir. İkinci olaraksa, programın geliştirilmesinde koruma alanının personelinin kapasitelerinin nasıl arttırılacağı konusunda eğitim gelir. Yerel koşulların değerlendirilmesi İlk olarak yapılması gereken bir fizibilite çalışmasıdır. Bu çalışma ile parkın koşulları ve teknik ve yönetim kapasitesi değrlendirilebilir. Ardından bu değerlendirmenn sonuçlarına dayanarak gönüllülerin katılımı için gerekli özel şartlar ve olanaklar düşünülerek tasarlanmış bir program oluşturulabilir. Doğa koruma alanında bir gönüllü programının geliştirilmesi için bazı temel öğelere ihtiyaç vardır: G G G Kuruluş (koruma alanı, STK, çevre ajansı vb.), diğer kişi ve kuruluşlarla işbirliğine açık olmalıdır. Bölgede işbirliği ve sinerji yaratmak için yeterli esnekliğe ve gönüllülerin gereksinimlerini karşılayabilmek için yeterli ofis ve ofis alanına, eğitimli personele ve esnek çalışma planlarına sahip olmalıdır. Bölge, böyle bir plan çerçevesinde, paydaşlarla ve diğer kuruluşlarla işbirliği içinde çalışmak için hazırlanmalıdır; bu çerçevede gelen verileri alabilecek ve yeteneklerini projede kullanabilecek yapıda olmalıdır. Ayrıca, kültürel çeşitlilik konusunda fikir sahibi olmak da çok önemlidir. Bölge, konaklama açısından, gerekli donanıma sahip olmalıdır. Bu amaçla, yapıların kamu malı olması ya da ajans yönetimine veya belediye, il veya bölgedeki başka GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 33 GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? bir kamu kuruluşuna ait olması tercih edilir. Gönüllüler için tahsis edilen konaklama yerleri, hazırlanan gönüllü hizmet programlarının özel gerek ve ihtiyaçlarına uygun olacak şekilde olmalıdır. Yaşlılar, okula giden çocukları olanlar ve aileler için bireysel odalar, gerekli malzemelerin olduğu bir mutfak, hem musluk hem kaynak suyu ve elektrik olmalıdır. Diğer programlar için, kadın ve erkeklere ayrı odalar, asgari ihtiyçlara cevap verecek şekilde donatılmış bir mutfak, bir içilebilir su kaynağı, kullanma suyu, sıcak su ve duş sağlamak önemlidir. G Gerekli masraflar aşağıdakileri içerir: — Yönetim harcamaları (personel, ofis, ekipman, tanıtım materyalleri, etkinliklerin video, fotoğraf, gazete, internet vb ile belgelenmesine ilişkin maliyetler); — Gönüllüler için yiyecek; — Bakım masrafları; ve — Kıyafet ve ekipmanlar (buna gönüllülere verilen üniformalar, araç ve aletler, malzemelerin ve gönüllülerin taşınması için motorlu araçlar ve ilk yardım malzemeleri dahildir.) 34 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Gönüllülerin üniformaları, üzerlerinde parkın logosu ve “GÖNÜLLÜ” işareti olan bir süveter ve orman yeşili bir tişörtten ibarettir. Gönüllüler ayrıca parkın eğitim birimine ait üniformaları da giyebilir. Bu sade fakat rahat kıyafetler, çalışmak için ve yürüyüş ve tırmanışlar için çok pratik olmanın yanı sıra gönüllülerin kolayca ayırt edilmesini sağlar. Ek olarak, gönüllüler kendilerini çalıştıkları parkla özdeşleştirir, katıldıkları projeye için bir sahiplenme ve gurur duygusu geliştirmiş olurlar. Gönüllüler için, telsizler, konuşmaların sadece iki kişi arasında geçtiği cep telefonundan çok daha yararlıdır. Telsizle, yapılan diyalog anında bölgedeki tüm gönüllülerce duyulur; Bu da daha etkili bir iletişime olanak sağlar, zira gönüllü hizmete katılan herkes arasında katılım ve etkileşim olanağı daha yüksek olduğundan, bilgi daha çabuk yol alır. Telsizin teknik dezavantajı, telsiz yayınlarının uygun şekilde kapsayamadığı alanlarda bağlantının iyi ve devamlı olmamasıdır. GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? Personel davranışlarına ilişkin kurallar G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G Gönüllü personel üyeleri parkın kural ve yönetmeliklerine saygı göstereceklerdir. Personel, gönüllülerin dost ve evsahibi olduğunu unutmamalı, onlara yabancı ya da yetersiz muamelesi yapmamalı, bunun yerine gönüllüleri parktaki yaşama dahil etmelidir. Personel üyeleri, gönüllüler için olumlu bir örnek oluşturmalıdır. Argo ya da diğer şekillerde uygunsuz olan dil kullanımlarından kaçınılmalıdır; din, ideoloji, görüş ve cinsel tercih konusunda herkese saygı gösterilmelidir. Personel her zaman profesyonel davranış sergilemeli, diğer gönüllülerin dışlanmasına yol açabilecek kişilerarası ilişkilerden kaçınmalıdır. Gönüllü hizmetin ana amacı gönüllülerin, diğer insanlara, doğaya ve doğanın parçası olan varlıklara saygı göstermeyle ilgili günlük kişisel davranışlar üzerinde düşünmesine olanak sağlamaktır; bu amaca ulaşmak için, personel doğayla uyum içinde yaşamalıdır. Gönüllü hizmetiyle ilgili tüm programlar belirli bir amaca yönelik olmalı, her etkinlik bu amaca ulaşma çabasıyla bağlantılı olmalıdır. Personel, yetersiz veya güvensiz bir imaj çizmemek için, işlerini tam bir güvenle yerine getirmelidir. Personel gönüllülerle yemek yemekten kaçınmalıdır; ancak program sonunda bu yolla grubun uyumunu ölçmek, yemeğin genel organizasyonu ve yeri hakkında önerilerde bulunmak önemlidir. Temizlik faaliyetleri asla personel tarafından planlanmamalıdır. Personel üyeleri arasındaki ilişkiler samimi olmalıdır; kişiler arasındaki sorunlar tartışılıp çözüme kavuşturulmalıdır. Gönüllülerle diğer personel üyeleri veya iş arkadaşlarınız hakkında dedikodu yapmamalıdır. Gönüllü hizmet personeli, gönüllü gruplarıyla ilgili sorunları veya işle ilgili şikayetlerini iş arkadaşlarıyla tartışmamalıdır. Personel zaman, mesafe, hava koşulları vb ne olursa olsun, her zaman hazır bulunmalıdır. Personel, gönüllülerin maddi ve manevi olarak kendilerini hazırlayabilmeleri için onlara program ve planlarda yapılan değişiklikler hakkında bilgi vermelidir. Personel, özellikle uzun yürüyüşler içeren açık hava etkinliklerinden sonra tüm gönüllülerin sağ salim döndüğünden emin olmalı; gönüllülere iletişim kurmaları, kendilerini alıştırmaları, için gerekli ekipmanın, gerekli barınak, yiyecek ve içeceklerin verilmesini sağlamalıdır. Deneyimli bir personel tarafından profesyonel bir şekilde organize edilmiş dostça bir karşılama, hem gönüllüler hem de program için kilit öneme sahiptir. Gönüllü hizmet personeli her zaman alçakgönüllü olmalıdır: Başrol oyuncusu Parktır! Personel, park sınırları içinde, üniformalıyken ya da gönüllülerin yanında sigara içmemelidir. Personel aşırı alkol tüketiminden kaçınmalıdır. Personel dakik olmalıdır; gecikme kaçınılmazsa, önceden bildirilmeli ve özür dilenmelidir. Personel olumsuz olmamalı, her zaman çözüm aramalı, sorunların hep çıkabileceğini kabul etmelidir; personel, insanlarla, canlılarla ve çevremizdeki şeylerle uyum yaratmak için pozitif bir tutum yansıtmalıdır. Park binasına, konuk evine veya gönüllü gruplarına dışarıdan insan getirilmemelidir; aynı kural gönüllüler için de geçerlidir. Personel, konuşmanın anlaşılabilir olması için yerel lisanın kullanılmasının kesinlikle gerekli olduğu haller dışında, bu lisanı kullanmamalıdır. Personel çalışma saatlerine uymalı ve saygı göstermeli, iş ile ilgili olmayan şeylerden bahsetmemelidir. Cep telefonları aşırı kullanılmamalıdır. Personel gerçeği asla gönüllülerden saklamamalıdır; iş nedenleriyle bir konunun tartışılması mümkün değilse, o zaman hiç bir şey söylememelidirler. Üniformalar, profesyonelliği, bir ait olma duygusunu ve bir misyonun paylaşımını yansıtmak için gururla giyilmelidir. Gönüllülerin ve meslektaşlarının dahil olduğu etkinlikler sırasında, personel her zaman nazik ve kibar olmalıdır. Personel, günbatımından sonra ve gündoğumundan önce, geziler sırasında ve dinlenme aralarında sessizliği korumalıdır. Personel ofisteki dokümanları, laboratuvarlardaki ekipmanları, satış noktalarındaki materyalleri vb her kullanımdan sonra derleyip düzenlemelidir. Kullanmazken ışıkları kapatarak, geri kazandırarak ve tekrar kullanarak, ve servis araçlarını mümkün olduğunca az kullanarak enerjiden tasarruf edilmelidir. Servis arabaları kişisel amaçlar için kullanılmamalı, kullanıldığında ise yol ve trafik kurallarına uyulmalıdır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 35 GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? İki haftalık gönüllü çalışma: örnek program Pazartesi: Karşılama günü Gönüllülerin gelmesi beklenir. Gönüllüleri otobüs durağında ya da arabayla geliyorlarsa merkezin girişinde beklemek mümkündür. Gönüllüler vardıktan sonra birlikte merkeze gidilir ve gönüllülere mutfak, diğer hizmetler ve yatak odaları gösterilir, kalacakları yeri seçmeleri istenir. Merkezin giriş holünde, bir tahtada hoş geldiniz vb karşılama ifadeleri ile birlikte, planlama ve görev paylaşımı için ilk toplantının o akşam 16:00’da yapılacağı bildirilir. Günün son etkinliği, en yakın köyde alışveriş olacaktır. Salı: Sunum günü Sunum günü erken, sabah 8 civarında başlar. Gönüllülerin milli parkta karşılaşacakları her şey görüşülür, her gönüllü kendi konusuyla ilgili konuşma yapar. Hava koşullarına bağlı olarak, dışarıda bir öğle yemeği yemek iyi bir fikir olabilir. Günün sonunda gönüllüler gruplara ayrılır, üniformalar, ekipmanlar, iletişim araçları ve program dağıtılır. Çarşamba: İlk iş günü İlk ekip, Camosciara Dağı yolu üzerindeki barınakta zaten kamp kurmuştur. Diğerleri, 9:15’de trekking yapmaya başlar. Personel gönüllülere öğle yemeği ve piknik malzemelerini getirir. Öğle yemeğinden sonra, doğanın anlatımıyla ilgili bir alıştırma yapılır, sonra herkes merkeze döner. Öğleden sonra, herkes merkezde yiyecek ve odun dağıtımına, mutfağın düzenlenmesine, odaların temizlemesine ve akşam yemeğinin hazırlanmasına katılır. Grup, yemek ve temizlik vs gibi günlük işler için rotasyonlu bir çizelge hazırlamalıdır. Perşembe: Gezi Günün tümü flora-fauna gözlemine ayrılır. Cuma: Macera günü Gönüllüler tarafından seçilen bir rotada gezi. Cumartesi: Değerlendirme ve dinlenme günü Akşam, son günlerde yapılan etkinlikleri, edinilen izlenimleri ve arzuları görüşmek için bir “paylaşma anı” düzenlenir. Pazar: İsteğe ve park koşullarına bağlı etkinlikler Örneğin müze ziyaretçileriyle ilgilenilmesi veya patikaların bakımının yapılması sayılabilir. Pazartesi: Sabah temizliği Her gruba, çöp toplayacakları bir bölge verilir; tüm poşetler toplanır, grupların topladığı atıklar kontrol edilir. Bu gün, değişir ve sorunları tartışmak ve soruları yanıtlamak için bir toplantı yapılır. Salı: İsteğe ve park koşullarına bağlı etkinlikler Çarşamba: Gezi Saat 9.15’de gezi başlar; katılımcılara paketlenmiş öğle yemekleri verilir. Katılımcılara bir macera duygusu yaşatmak ve gönüllü hizmetin ne kadar özel bir deneyim olduğunun altını çizmek için, işaretli olmayan patikalardan yapılacak bir tırmanış ilginç olabilir. Perşembe: İsteğe ve park koşullarına bağlı etkinlikler Cuma: Merkezin bakım ve temizliği Bu gün, merkezin ve merkezi çevreleyen alanın bakım ve temizliğine ayrılmıştır; bu kapsamda her gruba özel görevler verilir. Cumartesi: Çevre eğitimi günü Tüm gönüllülere paketlenmiş öğle yemekleri verilir ve gönüllüler uygulamalı çevre eğitimi etkinliklerine katılır. Öğleden sonra, yaşadıkları deneyim üzerinde ve çevre etiğinin ve sürdürülebilir davranışın kişisel anlamı üzerinde düşünürler. Pazar Bu, gönüllülerin merkezlerde ve müzelerdeki son günüdür. Parka veda etme zamanı gelmiştir. Öğleden sonra, yaşanan deneyimin son kez irdelenip değerlndirilmesine ayrılır ve vazgeçilmezdir. Akşam, herkes birlikte yemek yer ve gönüllü hizmetle geçirdikleri dönemle ilgili izlenimlerini paylaşır. 36 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? İki hafta gönüllü çalışma: örnek program (devam) Pazartesi: Parktan ayrılma günü Bugün, harcamaları karşılığı alınan bilet, kupon ve fişlerin teslim edilmesi ve ekipman vb’nin iadesinin ardından program kapanır. Bireyler günün farklı saatlerinde parktan ayrılmaya başlar. Personel, ayrılanlara yola çıkış noktasına kadar eşlik eder. Bu önemli bir andır, çünkü geleceğe doğru bir köprü kurulur. Temizlik çizelgesi ve görevler: Bu tür etkinlikler günlük olarak gönüllüler tarafından, dönüşümlü olarak yapılır. Görevler konuk evinin temizlenmesi (giriş, mutfak, koridorlar, konuk evini çevreleyen alan vb), yemek pişirme ve grup için alışveriş yapmayı içerir. Bireysel ödevler: Bu görevler, programın gerektirdiği zamanlarda veya “serbest” zamanlarda gerçekleştirilir. Aşağıda bir örnek verilmiştir. Gilda Luciana Silvia Alessandra Margherita Pietro Mario Bilgi merkezi ve satış noktası Tüketimin azaltılması: su, elektrik, sürdürülebilir masraflar, vb. gönüllü işlerinin yönetimi. Ayrıştırılmış atık toplama Merkez yakınındaki ırmak kenarının ve yolun temizlenmesi Bilgi merkezi ve satış noktası Ayrıştırılmış atık toplama Brunella ve Angelica ile birlikte, konuk binasının temizlenmesine yardımcı olmak. Yararlı bilgi: Etkinlikler, tüm yılı kapsayan bir takvim ve program oluşturmak için mevsimsel olarak planlanabilir. Bu aşama, sekreterya için önemlidir, çünkü müstakbel katılımcılar çoğunlukla kendilerinin boş olduğu zamanlarda ne tür etkinliklerin gerçekleştirildiğini sorar. Kilit paydaşların kapasiteleri ve eğitim Burada odak, “eğitmenlerin eğitilmesi yaklaşımı” üzerindedir. Aşağıdaki yönlendirici ilkeler, ilgili ve sorumlu kişilerin koruma alanlarında gönüllü programlarının nasıl başlatılacağı ve yönetileceği konusunda eğitilmesine yardımcı olur: G Doğrudan gönüllülerle çalışan insan sayısı en az iki olmalıdır (gönüllülerin farklı ihtiyaçlarını karşılayabilmek için, bunların yaşları farklı olmalı ve en az bir kadın ve bir erkek, bir genç ve bir olgun kişiyi içermelidir). Bu kişiler meslektaşlarıyla ve gönüllü grubuyla uyumlu çalışabilmelidir. Bu kişiler normal çalışma saatleri dışında ve tatillerde de hazır bulunmalı, her zaman açık ve net hedeflere ve iyi organizasyon becerilerine sahip olmalıdır. G Gönüllü hizmet, park bölgesinin ve insanlarının gerçek ihtiyaçlarına ulaşmaya yönelik somut bir plana dayanır. Gönüllülerin varlığını motive etmek için, her zaman faaliyetleri netliğe kavuşturmak, planlamak, faaliyetler üzerinde anlaşmaya varmak ve bunları gerçekleştirmek önemlidir. Gönüllü hizmetlerini yönetecek personel için bir eğitim programı planlarken, aşağıdaki amaçlar göz önüne alınmalıdır: G Doğa gönüllü hizmetle verilen değeri ve duyarlılığı arttırmak; G Park yöneticilerine, gönüllü çalışmalar sonucu elde edilen bilgiler sağlamak; G Personele gerçek bir gönüllülük deneyimi yaşatmak; G İletişim ve eğitim metodolojileri ve araçları sağlamak; G Grup dinamiklerinin yönetimi, kişisel yetilerin geliştirilmesi ve halkla iletişim için metodoloji ve araçlar sağlamak; G Gönüllü hizmet planının gerçekleştirildiği bölgenin bilimsel, doğal, tarihi ve geleneksel yönleri hakkında bilgi vermek; ve G Personel arasında uyum ve bağı geliştirmek. Bu hedefleri gerçekleştirebilmek için, aşağıdakilerin geliştirilmesi gerekir: G doğanın ilk elden deneyimlenmesine ilişkin etkinlikler (örn., alıştıma amaçlı eğitim faaliyetlerini içeren 3-4 günlük doğa gezileri vb); G personel ve park çalışanları arasında işbirliği; G Gönüllülerle tam zamanlı çalışan personel için özel tasarlanmış bir gönüllülük programı; G Bölgenin tarihi ve gelenekleri üzerine çalıştay ve GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 37 GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? G 38 derslerin düzenlenmesi (bölgenin yaşlı insanlarıyla, çobanlarla, zanaatçılarla, avcılarla, uzmanlarla vb bir araya gelmek); ve Yapacakları çalışmaları başarabilmeleri için gönüllülere yönelik karşılama ve programın sunulması, zaman çizelgelerinin hazırlanması, uygulamalı etkinliklerin geliştirilmesi gibi eğitimler verilmesi. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Bir gönüllü programı başlatmak Gönüllü programı, ilgilenen kişinin (veya grubun) Çevre Eğitimi Operasyon Merkezi'ne göndereceği başvuru formuyla başlar. Merkez, gönüllünün kabul edilip edilmeyeceğini, kontenjanlara bakarak tespit eder. Park gönüllülerde belli bir müfredat veya yetenek aramaz; tek aranan GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? Doğa için gönüllü programının SWOT analizi Güçlü Yönler 1a) Katılımcılara gerekli ekipmanları sağlayan ve sürdürülebilir enerji kullanımı anlayışıyla yapılmış, çevreyle uyumlu mimarilere sahip, doğanın tam ortasında yer alan yapılarda konaklama olanağı. 1b) Katılımcıların farklı ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli yapı seçenekleri; örneğin, yaşlılar, aileler ve okula gidenler için uygun olacak şekilde köye yakın yerlerde bulunan sade fakat rahat konuk evleri. 2) Düzenli katılımcıların ve özel grupların (örn., aileler, çeşitli özel okul sınıfları) bir çevre koruma planına katılarak doğanın yönetimi konusunda park personeli ile işbirliği içinde çalışması için çeşitli gönüllü programları. 3) Doğayla ilgili deneyim, “know-how” ve değerler üzerine yoğun bir eğitim planı. 4) Araziyle gerçek uyum ve sürekli bir ilişki; bu ilişki hizmet döneminden sonra da devam eder ve gönüllüleri ve finansör dernek ve kuruluşları tekrar buraya getirir. 5) Kişilerarası ilişkileri kolaylaştıran ve ortak deneyimler ve değerler temelinde çözümcü, doğal ve düzenli bir içerik. 6) Doğanın korunmasına pratik bir şekilde katkıda bulunan fikir ve değerleri aktaran bir plan. Zayıf Yönler 1a) Altyapı ve konaklama şartları, yeterli ve doğru bilgilendirilmemiş katılımcıların beklentilerini karşılayamaması ve yaşam şartlarına uygun olmaması. 1b) Çok sayıda farklı yaş grubu için yeterli yapıların olmaması. 2) Öngörülemeyen ihtiyaçlar için acil durum planlarının olmaması. 3) Programda eğitsel çevre etkinliklerinin olmaması. 4) Araziyle bütünleşme ve işbirliği olmaması. 5) Programda insanların paylaşabileceği anlamlı anların ve doğa deneyimlerinin olmaması. 6) Belirli fikir ve hedef olmayan, değerleri tanımlanmamış bir program. 7) Katılımcıların sezonlara göre eşit bir şeklide dağılamaması, gönüllülerin turizm sezonunun en yoğun olduğu dönemlerde yoğunlaşması. 8) Personelin planı yönetmek için yeterli eğitime sahip olmaması. 7) Geleneksel turizm sezonunun dışında bölgenin ziyaret edilmesini sağlayan bir fırsat. 8) Park personeli nin yeni bir uzmanlık alanı kazanması. nitelik katılma arzusudur; merkez katılımcıları başvuruların alındığı sıraya göre seçer. Bu adımdan hareketle, merkez başvuru sahibine bölgeyle ilgili detaylı bilgileri ve görevlendirmeye ilişkin kesin zaman çizelgesini bildirir; bunun yanında, yanlarında getirmeleri gereken materyalleri belirtir ve bu süre içerisinde gerçekleştirilecek etkinlikler hakkında bilgi verir (bu bilgiler genellikle posta, telefon veya her ikisi yoluyla iletilir. Amaç, katılımcıya her türlü kaygı veya soruyu gidermeye yetecek kadar bilgi vermektir). Bu, sürecin hayati kısımlarından biridir, çünkü gönüllü ile kuruluş personeli arasındaki ilk ve doğrudan irtibattır ve ilk izlenim için çok önemlidir. Gönüllü, bir posta hesabına depozito yatırmak ve bu işlemi merkeze bildirmek suretiyle programa katılımını teyit etmiş olur. Gönüllü parka geldiğinde, karşısında nöbette olan bir görevli bulacaktır; görevli gönüllüyü diğer gönüllülerle tanıştırır, gönüllünün kalacağı yeri ayarlar ve merkezin lojistiği hakkında gerekli ilk bilgileri verir. Varış gününün öğleden sonrasında, tüm gönüllüler sorumlu personelle olan ilk toplantıları için bir araya gelir; personel, gönüllü hizmetle ilgili plan, motivasyon, kurallar ve görevleri açıklar ve grup, yemek masraflarına yapılan katkılardan (örneğin merkez tarafından ödenen günlük 7 Avro katkı) sorumlu olacak kişiyi seçer. Bu karşılama aşaması iki gün sürer; bu aşamada gönüllülere tüm program görevlerini sorumluluk ve özerklikle gerçekleştirmeleri için gerekli tüm temel bilgiler verilir. Üçüncü gün ise operasyon aşamasını başlatır: Gönüllüler 2-3 kişilik gruplara ayrılır ve bölgede etkinlikler gerçekleştirmek üzere cep telefonu ve telsizle donatılır. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 39 GÖNÜLLÜ PROGRAMI NEDİR? Doğa için gönüllü programının SWOT analizi Fırsatlar Tehditler 1a) Yapı ve işlevselliği, gönüllülerin kaynak ve malzeme kullanımı üzerinde düşünmesine ve sürdürülebilir yaşam biçimleri geliştirmelerine yardımcı olması. 1a) Eğer yapının felsefesi ve vizyon önceden iyi bir şekilde iletilemezde ve katılımcılar geri kazandırma, değerli bir kaynak olarak içme suyu kullanımı vb konularda eğitimsiz olması durumunda, gönüllülerin kaldıkları yeri rahatsız ve yetersiz olarak algılaması. 1b) Gönüllülerin farklı olduğundan yola çıkarak katılımcı çeşitliliğinin artırılması. 2) Giderek daha çok kişinin çevre koruma planına katılması. 3) Çevre eğitimine erişme fırsatı olmayan yetişkinlere öğrenme ve düşünme olanağı sunması. 4) İşbirliği, fikir alışverişleri ve yeni insanlarla tanışmak yoluyla gönüllüler ve yerel halk arasında ilişkilerin kurulması. 5) Yaşamın sosyal yönünün vurgulanması ve gönüllü çalışmanın sosyal ve çevresel yönleri yaşam biçimleri ve kişilerarası ilişkiler üzerinde düşünmeye sevk etmesi 6) Diğer turizm hizmetleriyle rekabet ederek; boş zamanın anlamlı ve yapıcı şekilde kullanıldığı alternatif bir tatil olanağı yaratılması. 7) Tüm yıl boyunca ekonomik katkıyı garanti eden ve bu nedenle ekonomileri turizme bağlı olan küçük yerleşim yerleri için hayati öneme sahip olan 12 aylık bir plan geliştirilmesi. 8) Gönüllülerle sürekli ve diyalektik ilişkiler konusunda personelin daha da uzmanlaşması olasılığı. Programın ekonomik yönleri Her program tipi için (yeşil, kırmızı, mavi vb) gönüllü, katılımının teyidi niteliğindeki bir kayıt harcı ödemelidir. Harç miktarları programın türüne ve parkın idari tercihlerine göre değişir. Daha küçük yaştaki gönüllüler için harç fiyatları daha az olabilir ve bazı programların harçları oda ve yemek masraflarını kapsar. Park, konaklama yerinin yanı sıra gönüllünün kaldığı süre boyunca günlük 7 Avro harcırah katkısı verir; belirlenen kişiye toplam tutarı elinde tutma ve yapılan harcamaları fiş ve bilet vb ile kanıtlama görevi verilir. Katkı kişiye özeldir. Bir katılımcının kaydolduğu dönemi tamamlamaması durumunda, katılımcının harcırahının iadesi gerekir. Katılımcılar harcırahları kendileri şahsen yönetmeyi seçebi- 40 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 1b) Katılımcıların kendilerini rahat hissetmemesi ve çeşitli programları geliştirmek için farklı ihtiyaçlara sahip gönüllüler için konaklayacak yer olmaması. 2) Yeni taleplerin karşılanamaması ve yeni programların planlanamaması sonucu, yeni katılımcıların gelmeme olasılığı. 3) Eğitimsel değerin azalması, ve tatmin edici deneyimler kazanma fırsatının kaybolması, böylece katılımcıların zamanlarının boşa harcanması. 4) Yerel halkın katılımcıları pozitif bir girişim olarak görmemesi, onlara işgalci gözüyle bakmaları ve programdan memnun ayrılmayan katılımcıların dolayısıyla bir daha katılmaması. 5) Olumlu bir ortamda birlikte yaşamanın anlamının yeterince vurgulanmaması ve gönüllülük deneyiminin sıkıcı bir hal alması. 6) Uygun bir turizm seçeneği olabilecek bir plan geliştirilememesi. 7) Bir plan geliştirilmemiş olması ve bölge için ekonomik bir faydanın sağlanamaması. 8) Gönüllülerin ihtiyaçlarına yanıt verilmemesi, böylece kalitenin ve planlamanın etkinliğini düşmesi. lir, ancak bu gündelik hayatı paylaşma yönünün kaybolması anlamına gelir. Elektrik ve bir gaz tankı ücretsiz olarak sunulur. Gönüllüler, parkta kaldıkları toplam süre için sigortalanır. Poliçe, seyahatle geçirilen zamanı ve hizmet süresinin ötesinde olabilecek konaklamaları içermez. Uygulamadaki zorluklar Bu kısa bölümde, gönüllü hizmetin yönetimsel yönleri farklı bakış açılarından yani dış iletişim yönetimi ve iç yönetim perspektiflerinden analiz ediyor. Sistemin olası güçlü ve zayıf yönleri bir önceki sayfada açıklanmıştır. Yukarıda sıralanan “fırsatlar” ve “tehditler”, zayıflıkların ele alınmaması durumundaki sonuçları temsil ediyor. Unutulmaması gereken konular ve yönler: İyi bir gönüllü hizmeti organize etmek için 10 öneri 1) Organizasyonel altyapıyı, park içi şartları ve gönüllü programı için var olan isteği değerlendirin. Doğa korumaya yönelik bir gönüllü programının yönetimi, parkın genel yapısına bağlı özel bir organizasyon gerektirir. Gönüllü programı belli bir ofis veya personel için ekstra bir iş olamaz; bunun için özel uzmanlara ihtiyaç vardır. 2) Gerekli yapıların varlığı ve uygunluğunu kontrol edin. Uygun yapıların olup olmadığını, varsa bunların kullanılıp kullanılamayacağını bilmek önemlidir. Asgari şartları sağlayan yapılar, bir pilot plan için yeterli olacaktır, ancak bunların plana uygun şekilde, gönüllülerin beğeneceği hallerde olması gerekir. 3) Civardaki yerleşim yerleriyle işbirliği olasılığını ve bunun gönüllü program için sunduğu potansiyeli kontrol edin. Anlamlı bir interaktif faaliyet planlama açısından elinizde nelerin olduğu konusunda net bir fikre sahip olduğunuzdan emin olun; örn., yerel el sanatları ustalarıyla, gönüllülerle ve derneklerle, çobanlarla ve hay- van yetiştiricilerle işbirliği vb. Bu, yöre sakinlerinin kendi rol ve deneyimlerinin değerli olduğunu hissetmelerine olanak verir. Gönüllüler için, gelenekleri anlamak ve geleneklerden öğrenmek önemlidir. 4) Basit ve açık bir plan hazırlayın. Planda misyonu, vizyonu, hedefleri ve eylem stratejilerini tanımlayın. Planınızı açık bir mesajla, bir sembolle ve pratik etkinliklerle tanımlayın. Örneğin, gönüllülere şöyle denebilir: “Pelikanların nesillerinin tükenmesini önlemek, yaşadıkları ortamıkorumak ve burada yaşayan insanların yaşam şartlarını korumak için bizlerle çalışıyorsunuz.” 5) Planlama ve geliştirme aşamasında planı bölgedekilerle paylaşın. Bu yolla, yerel halkın gönüllüleri istilacılar veya “halkın işlemlerini kontrol eden kişiler” olarak görmesini önlemiş olursunuz. Katılımcı planlama, bölgenin plana katkıda bulunmasına olanak verir, gönüllülerin insanlarla gerçek anlamda iletişim kurmasına ve işbirliği yapmasını sağlar, çatışmaları ve anlaşmazlıkları ortadan GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 41 UNUTULMAMASI GEREKEN KONULAR VE YÖNLER: İYİ BİR GÖNÜLLÜ HİZMETİ ORGANİZE ETMEK İÇİN ON ÖNERİ kaldırır ve tarafların birbirlerini karşılıklı zenginleştirmesine ön ayak olur. Festivaller, toplantılar vb gibi halkın mevcut etkinliklerini kullanmak mümkündür; ancak gerçek paylaşım gönüllülerin yerel halkla spontane ilişkilere girdiği gündelik yaşamla gelir. 6) Personeli eğitin ve bu eğitimin sürekli olmasını sağlayın. Personel, sorunlu gönüllüler olması ihtimalinde bile grup dinamiklerini yönetebilme kabiliyetine sahip olmalıdır. Gönüllü Programı gibi geniş kesimlere ulaşan bir programda, sürekli bakım talep eden rahatsızlıklara sahip kişilerle karşılaşmak normaldir. Bu, zengin bir eğitimsel fırsattır, ama personel bu tür konularda eğitilmiş olmalıdır. 7) Projeyi basit bir şekilde başlatın ve önce herkese hitap eden bir giriş planı gerçekleştirin. Proje daha sonra, değişen ihtiyaçlara göre farklı programları içerecek şekilde büyüyebilir. Hiç bir zaman iki plan veya gönüllü grubu aynı değildir ve personelin dinamik ve esnek olması, program ve etkinlikleri ortaya çıkan yeni koşullara göre değiştirmesi gerekir. Planın misyon, hedef ve değerlerini her zaman aklınızda bulundurun. 8) Diğer gönüllü programlarıyla ve çevre dernekleriyle bağlantılar kurun. Bu tür bağlantılar, deneyimlerin 42 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ ve yetilerin paylaşıldığı bir ağ oluşturmak için yararlı olabilir. Gönüllü gruplarının, sizinle edindikleri deneyimlerden yararlanmak için kendi aralarında birleşerek bir dernek kurması da mümkündür. Bu gruplar, gönüllü ruhunun yayılması ve başka bölgelerdeki planların gerçekleştirilmesi ve desteklenmesi için muazzam birer kaynak oluşturur. 9) Eğitim faaliyetlerini gelen yorumlara göre düzeltin. Gönüllülerden gelen önerilere açık olmak suretiyle, gelecekte sunulacak programları zenginleştirmeye yönelik yeni etkinlikler planlayın, çünkü kişisel ilişkiler bu programın en güçlü noktalarıdır. Bir ileitşim listesi, irtibatlar ve bağlantılar hazırlayın. Gönüllülerce üretilen ürünler, kartpostallar, fotoğraflar, yazılı belgeler, günlükler vb yoluyla, gönüllü hizmeti mümkün olduğunca belgeleyin. 10) Kaynak ve ekipmanların sürdürülebilirliği açısından yapılara özenle bakın. Atık toplama ve kompostlama uygulamalarıyla ilgilenin. Gönüllülerin bakıp işleyeceği bir organik bahçe yapın. Ekolojik malzemeler kullanın, plastik tabak, kaşık çatal vs kullanımından sakının ve enerji tasarruflu ampuller kullanın. Hepsinden ötesi, en önemli ilkenin doğayla uyum içinde hareket etmek olduğunu unutmayın. UNUTULMAMASI GEREKEN KONULAR VE YÖNLER: İYİ BİR GÖNÜLLÜ HİZMETİ ORGANİZE ETMEK İÇİN ON ÖNERİ Gönüllüler hayvanlarla yaşadıkları deneyimleri anlatıyor Telsizden: “İmdat! Yalnızım, ekip arkadaşım önden gitti ve ormanın kıyısında bir ayı görüyorum. Şimdi ne yapmam gerekiyor? Yardım edin!” -“Çok şanslısın! Çok mutlu olmalısın!” “Ah, ama ... gitti ... neyse teşekkürler!” Telsizden (alçak bir sesle): “ ‘Sincap’ gözlem ekibi konuşuyor. Vivo Gölüne geldik ve burada 10 tane muhteşem kızıl geyik var! Ah ne kadar güzeller! Onları gözlemek için saklandık, burada birer sandviç yiyip sonra döneceğiz.” Casone’da : Mutfaktayız, muhteşem bir sonbahar akşamı. Birden avluda büyük bir gürültü duyduk. Bir de baktık ki … dişi bir ayı deponun kapısına vuruyor, kapıyı açmaya çalışıyor! Bunlar ve daha binlerce başka öykü, gönüllüler ile hayvanlar arasındaki ilişkiye, bunların korkularına, arzularına ve doğada edindikleri ve kendilerini değiştirecek olan deneyimlere dayanıyor. Bu deneyimlerden sonra, bir çok gönüllü bize yazarak duygularını, düşüncelerini ve değişen yaşam biçimlerini iletti ve bu deneyimlerin gelecekleri için temel ve önemli kararlara ışık tuttuğunu bizlere söyledi. GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 43 UNUTULMAMASI GEREKEN KONULAR VE YÖNLER: İYİ BİR GÖNÜLLÜ HİZMETİ ORGANİZE ETMEK İÇİN ON ÖNERİ Anılar: Yoga ve Casone Dişi bir ayı— ona “Yoga” adı verildi — Casone civarında dolaşmaya başladığında yaklaşık üç yaşlarındaydı; önceleri ara sıra görünürken giderek daha sık görülmeye, bahçedeki iki eski armut ve erik ağacındaki meyveleri ve kuş yemliklerindeki ayçekirdeklerini yemek için otoparktan geçmeye başladı. 1995’de, çöp bidonlarının konduğu, merdivenlerin yanındaki bir aralıktan ilk kez Casone’a girdi. O günden sonra, çöp tenekeleri bir kulübeye alındı ve kapısı sağlam bir şekilde zincirlendi. Yoga kapıyı açamıyordu. O yüzden içeri girmek için pencereye hoplamaya çalışıyordu. Alışkanlıktan, yiyecek bulduğu yere geri dönmeye devam etti. Kapı kapalı olsa da, kolayca açılabilirdi ama hiç açılmıyordu. Bir gün, arkadan geri dönmek yerine, ayı ön basamaklarda arka ayakları üzerinde kalkıp, kapıyı 20-30 santimetre geçen boyuyla kapıyı itti ve açtı. O günden sonra, ayı iki ayağı üzerinde durarak ve kapı koluna dokunarak kapıyı açmayı başardı. O günden sonra, Casone’un büyük ahşap kapısı her akşam 6’da kapatıldı. Bu dönemde, gönüllü eğitimi sırasındaki başlıca tartışmalardan biri, bu “dostane” ayıya karşı sergilenecek davranıştı: Bir çok gönüllü parka gelmeden önce hayatlarına bir tilki bile görmemişlerdir. Ayıya, çizgi film karakteri Ayı Yogiyle benzer davranışlar sergilediği için Yoga adı verildi. Gönüllülerin fauna alanı Parkta sık sık yaralı ya da hasta hayvanlar bulmak mümkün. Bunlar genellikle sağlıklarına geri kavuşana kadar bakım altına alınır ve mümkün olduğunda ya yabani ortama geri bırakılır ya da yaşamlarını devam ettirebilecekleri daha büyük koruma alanlarına götürülürler. Bu alanlar iki işlevi birden görür: Vahşi hayvan görme olanağı olmadan insanların çevre eğitimi alması ve doğanın korunması. Bir gün, sabahın erken saatlerinde, iki gönüllü, ender bir dağ keçisi popülasyonunun yaşadığı ve bu nedenle sadece sınırlı sayıda ziyaretçiye açık olan bir patikadan tırmanıyorlardı. Bu bölgede, küçük bir köyün suyunu temin ettiği bir kaynak vardır, ev hayvanlarının kaynağı kirletmemesi için de suyun çıktığı yerin etrafı çitlerle çevrilidir. Derken, bir ardıcın arkasından bir ayı belirir. Ayı gönüllüleri görünce hızla koşarak ormanda kaybolur. Korkan iki gönüllü kaynağın etrafındaki çitin üzerinden atlar ve park operatörleri kendilerini bulana kadar, yaklaşık iki saat orada beklerler. Eskiden Iannanghera Pınarı olarak bilinen bölgeye artık “gönüllülerin fauna alanı” deniyor. Teslim Ol! Gönüllüler, iki üç kişilik gözlem gruplarına ayrılır ve gruplara, dağ yollarında uzun gezilere çıktıklarında park operatörleriyle kolay iletişim kurabilmeleri için telsizler verilir. Bu tür etkinliklerin nedeni bölge hakkına bilgi edinmek, yol üzerinde bilgi almak, çöpleri temizlemek ve ziyaretçilere bilgi vermektir. Telsizin avantajları, arama ücretini olmaması ve tüm gönüllülerce işitilebilmesidir. Bir gün, gözlem ekiplerinden biri patikadan bir kaç yüz metre sapınca yollarını kaybeder. Patikaya nasıl dönebileceklerini sormak için operatörlerle telsiz bağlantısı kurarlar. Bu bilgiyi verebilmeleri için, operatörlerin önce ekibin nerede olduğunu bilmesi gerekir. Endişeli ekibin yanıtı şu olur: “Küçük bir açıklıktayız ve etrafımız ağaçlarla çevrili. Ne yapmalıyız?” Operatör yanıt veremeden, telsizden kararlı bir ses bağırır: “Teslim Ol!” 44 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Ağ kurma ve gönüllülüğün uluslararası boyutları Doğa için Gönüllülük Programı, Avrupa düzeyinde ve global düzeyde STK’lardan gelen uzmanları da içeren bir insan kaynakları ağının geliştirilmesi için parklar ile devletler arasında mükemmel bir işbirliği olanağı yaratmıştır. Parkı tarafından yaratılan model esas alınarak başka gönüllü programları geliştirmektedir (Gran Paradiso Milli Parkı, Arcipelago Toscano Milli Parkı, Cilento e Vallo di Diano Milli Parkı). Bu bakış açısından hareketle, doğa için gönüllü hizmet doğanın korunmasını ve ona daha fazla saygı gösterilmesini desteklemek için ve insanları bu yöndeki çabalara dahil etmek için önemli bir fırsat sunabilir. Gönüllü hizmet ayrıca koruma alanlarına ve çevre koruma yönetimlerine, doğayı koruma stratejilerini ve fikirlerini yayabilecek bir “özel insanlar birliği” sunabilir. Abruzzo, Lazio ve Molise Milli parkının geçmiş yılarda düzenlediği programlara katılan bir çok gönüllü, doğa etkinlikleri düzenleme fikrini yaymak için kâr amacı gütmeyen dernekler kurmuşlardır; bu derneklere zaman zaman gönüllü hizmet programlarının ve çevre eğitimlerinin uygulanmasında, koruma alanlarındaki yöneticiler destek vermektedir. Arctos ONLUS, Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkında gönüllü çalışırken tanışan bir grup insan İtalya’daki diğer parklar, Abruzzo, Lazio ve Molise Milli GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 45 AĞ KURMA VE GÖNÜLLÜLÜĞÜN ULUSLARARASI BOYUTLARI Birinci Avrupa Doğa İçin Gönüllü Hizmet Toplantısı İtalya’daki Abruzzo, Lazio ve Molise Milli Parkında, 16-18 Eylül 2005 tarihinde, Birinci Avrupa Doğa İçin Gönüllü Hizmet Toplantısı (European Voluntary Service for Nature), Park tarafından L’Umana Dimora Onlus Lazio çevre derneği, Arctos Avrupa Gönüllü Doğal Hayat Derneği (European Volunteer Wildlife Association) ve Amici della Camosciara derneği ile işbirliği içinde ve İtalya Çevre, Arazi ve Deniz Bakanlığı, İtalya Parklar ve Doğal Koruma Alanları Federasyonu (Federparchi) ve Avrupa’nın Koruma Alanları Kuruluşu (Europac) himayesinde düzenlendi. Üç gün süren seminer ve çalışma gruplarında, ortak paylaşım anları ve trekking turları düzenlendi. Gönüllüler tarafından, poster, fotoğraf, görüntü ve videolardan oluşan, “ Doğa tutkusunun öyküsü ve duyguları” temasıyla bir sergi hazırlandı. Toplantının amaçları üzerinde gönüllüler hala çalışıyor. Bu amaçlar: G G G Avrupa Gönüllüleri (Volunteers of Europe) ile işbirliği içinde hazırlanacak olan ve park hizmetleriyle bağlantılı olarak gönüllülerin değerlerini, hedeflerini, yetilerini ve bilgilerini tanımlayan bir belge olan “Doğa İçin Gönüllü Hizmet Raporunun” ana hatlarının belirlenmesi. Bu rapor ayrıca doğayı desteklemek için gönüllü hizmetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesine yönelik faaliyetlerden sözedecek. Gönüllülerin deneyimlerini ve kabiliyetlerini mantıklı ve düzenli bir şekilde toplayan bir gönüllü veri tabanının oluşturulması; bu veri tabanı, doğanın korunması gerektiğinde gönüllülerin katılımının sağlanması ve grupların örgütlenmesi için bir araç olacak. Veritabanı, belirli yeteneklere sahip olan ve belirli dönemlerde çalışabilecek gönülleri bulmak açısından çok yararlı olacak. Veri tabanı açık olup sürekli evrimleşerek büyüyecek. Avrupa doğa gönüllüleri dünyasını birbirine bağlayacak internet tabanlı bir iletişim ağı olan Avrupa Doğa İçin Gönüllü Hizmet Ağının (Network of European Voluntary Service for Nature) kurulması; bu, ileriye dönük planların gerçekleştirilmesine, gönüllülerin işbirliğine ve fikir ve değerlerin paylaşımına olanak verecek. tarafından oluşturulmuş bir kuruluştur. Bugün, Arctos ONLUS “doğayı her biçimiyle korumak ve desteklemek” için gönüllülerle çalışmaktadır. Yerel ve bölgesel düzeylerde faaliyet gösteren gönüllüler Avrupa değerlerine gönülden bağlı olan, faaliyetlerine bir Avrupa boyutu kazandırılması durumunda bu değerlerin yaygınlaştırılmasında kilit rol oynayabilecek aktif vatandaşlardır. Avrupa düzeyinde, halihazırda gönüllülük için bir Avrupa destek çerçevesinin oluşturulmasını hedefleyen bir finansman söz konusu değildir: Bilginin ve en iyi uygulamaların değişimi için, kapasiteyi arttırmak için, Avrupa’da gönüllülük konusunda ortak bir anlayışın oluşturulmasına katkıda bulunmak için, bilginin ulusal, yerel ve Avrupa Birliği düzeyleri arasında iletimini sağlamak için, gönüllülere AB içinde seslerini duyurma imkanı vermek için ve gönüllülerin Avrupa çağında gerçekleştirdiği sayısız etkinliğe bir Avrupa boyutu kazandırmak için, uluslararası bir yapıya ihtiyaç vardır. 46 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Yerel düzeyde gerçekleştirdikleri faaliyetlerin bir Avrupa boyutuna sahip olduğunu kabul eden gönüllülerin yarattığı büyük potansiyeli daha da arttırmak için gönüllülük ve aktif vatandaşlık arasındaki bariz bağı vurgulamak önemlidir; programlardan veya koruma alanlarından sorumlu personel mensupları, gönüllülüğün ekonomik değerine ilişkin istatistikler sağlamalıdır. Avrupa İstatistik Kuruluşu EUROSTAT’ın üye devletleri gönüllülük için fonlar yaratmaya çağırması durumunda, sadece hesaba katılan rakamlar göz önüne alınacaktır. Yukarıda sözü edilen adımlar üzerinde somut çalışmalar yapmak için, Parlamentoda ve Komisyonda tekli erişim noktaları ve çalışma gruplarının oluşturulmasına özellikle odaklanılmaktadır. Komisyon, ayrıca gönüllülük hakkında bir beyaz rapor (white paper) yayımlamalıdır. Bu, doğa için gönüllülükten başlayarak ve gönüllülüğün farklı politika alanlarındaki yatay doğasını kabul ederek, gönüllü-dostu bir toplum oluşturma yolundaki çabalar için etkili bir araç olabilir. NOTLAR GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ 47 NOTLAR 48 GÖNÜLLÜ PROGRAMLARI UYGULAMA REHBERİ Gönüllü Programları Uygulama Rehberi Koruma Alanlarının Yönetici ve Paydaşlarına Yönelik Yönlendirici İlkeler REC Türkiye REC Türkiye, siyasî görüşlerden ve çıkar gruplarından bağımsız, kâr amacı gütmeyen, uluslararası bir kuruluş olan Orta ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC) Türkiye’deki ofisidir. REC Türkiye’nin genel amacı, Türkiye’nin çevre konusunda hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle de AB çevre müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. REC Türkiye, bu hedefe ulaşabilmek için, farklı finansal kaynaklar aracılığı ile yürütmekte olduğu çalışmalar çerçevesinde, hükümetler, sivil toplum kuruluşları (STK’lar), özel sektör ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini, bilgi paylaşımını ve çevresel karar alma süreçlerine halkın katılımını desteklemektedir. ISBN: 978-975-6180-28-0 www.rec.org.tr