İŞLETİM SİSTEMLERİ

Transkript

İŞLETİM SİSTEMLERİ

İŞLETİM SİSTEMLERİ
Dosya Sistemleri
ġu an kullandığımız dosya sistemlerine göz atarsak; FAT16, FAT32, NTFS, Linux Ext2 ve
Linux Swap dosya sistemlerini görebiliriz. ġimdi bu dosya sistemlerini ve özelliklerini kısaca tanıyalım.
FAT16 (File Allocation Table 16)
FAT16 da yer alan 16'nın anlamıyla baĢlayalım, Bu 16'nın anlamı, bu dosya sisteminin dosya yerleĢim tablosuna 16 bit adresleme yapabilmesinden kaynaklanıyor. Bu dosya sistemini çok
geniĢ iĢletim sistemiyle (DOS, Win.3x,Windows 95/98/Me/NT/2000/XP) kullanılmasına rağmen,
günümüzde tercih edilmemektedir. Bunların nedenlerini sıralarsak;
- Dos, Win.3x, Windows95/98 de maksimum 2GB, Windows NT/2000/XP de maksimum
4GB kadar disk yada partition'ları desteklemektedir.
- Daha önceden bahsettiğimiz gibi HDD'lerin en küçük kümeleri olan clusterlar bu dosya
sisteminde maksimum 65525 adet bulunmaktadır.
- FAT 16'da clusterların boyutu çok büyüktür.
- Partitionun boyutu arttıkça cluster'ın boyutu da artar. Bundan dolayı da yer kaybı fazla
olur.
FAT 12/16 Default Cluster Size
Partition size (MB)
FAT type
Sectors per Cluster
Cluster Size
0-15
16-127
128-255
256-511
512-1023
1024-2047
2048-4096
8
8
8
16
32
64
128
512bytes
2K
4K
8K
16K
32K
64K*
12 bit
16 bit
16 bit
16 bit
16 bit
16 bit
16 bit
* Yalnızca Windows NT/2000/XP iĢletim sisteminde
Bu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır
1
FAT 32 (File Allocation Table 32)
FAT 32 ile tanıĢmamızla FAT 16 daki 16 bit'lik dosya yerleĢim tablosuna adresleme yerine
32 bit adresleme yapabilme olanağı doğmuĢtur. Bu sayede daha fazla yere ve daha küçük boyutta
clusterlara sahip olabilecektik.
FAT 32 dosya sistemiyle kullanılan iĢletim sistemlerini, Windows 95 OSR2 (OEM Service
Release 2), Windows 98/ME/2000/XP olarak sıralayabiliriz.
FAT 32 ile gelen diğer yeniliklere göz atarsak;
- En büyük yenilik olarak büyük disk yada partitionları desteklemesi. FAT 32 ile birlikte 2
terabytes'a kadar olan diskleri kullanabilmek.
- FAT 16'ya göre daha az boyutta cluster'a sahiptir.
- Her partitionda maksimum 4,294,967,296 (2^32) clusters bulunabilir.
- Ayrıca FAT 32 ile çift boot kaydı tutuluyor.
FAT 32 Default Cluster Size
Partition size (GB)
Sectors per Cluster
Cluster Size
0.256<
0.256-8
8-16
16-32
>32.04
512bytes
4K
8K
16K
32K
1
8
16
32
64
NTFS (New Technology File System)
NTFS dosya sisteminin çıkmasıyla artık NT tabanlı sistemler için en önemli olan veri güvenliğinde önemli ölçüde iyileĢme sağlandı. Bu dosya sistemini Windows NT/2000/XP iĢletim sistemleri kullanıyor, yani NT teknolojisine sahip iĢletim sitemleri de diyebiliriz. ġimdi bu dosya sisteminin özelliklerine bakalım.
-Maximum 2 terabytes'a kadar olan diskleri formatlayıp kullanabilirsiniz.
-Cluster boyutu FAT 16 dosya sisteminden daha az olduğu için boĢa harcanan yer miktarı
daha azdır.
-Veri güvenliği son derece geliĢmiĢtir. Örneğin NTFS dosya sistemine sahip Windows
2000/XP'de sadece istediğiniz dosyayı paylaĢıma açabilmenize izin vermesine rağmen, FAT dosya
sisteminde kurulu olan Windows 2000/XP'de, bu iĢlem gerçekleĢtirilememektedir. Ancak diskin
yada partitionun tamamını açarak paylaĢım yapılabilir. Yani kısacası NTFS ile dosya-klasör bazında
paylaĢım açma, yapabilme yeteneği geliyor diyebiliriz.
-Yine veri güvenliği için son derece geliĢmiĢ olan EFS (Dosya Ģifreleme sistemi) geliyor.
-Ayrıca Windows 2000 ile kullanılmaya baĢlayan Disk Quota (Kota) özelliği sayesinde de,
kullanıcılara belli miktarda disk alanı kullanması için belli bir sınırlama getirilebilir.
2
- Daha önceden bahsettiğimiz gibi NTFS'i sadece Windows NT/2000/XP kullanmaktadır.
Windows 98 gibi NTFS'i desteklemeyen bir sistemden, NTFS ile formatlanmıĢ disklere eriĢebilmeniz mümkün değildir.
- Son olarak bir de FAT dosya sisteminin rahatlığına alıĢtığımız gibi, bir sorun olduğu zaman sisteme kolay müdahale etme olayı, NTFS'de biraz karıĢık geliyor. NTFS'de Recover
Console'u kullanarak disk'e eriĢmek kullanıcıları fazla memnun etmemektedir.
NTFS Default Cluster Size
Partition size (GB)
Sectors per Cluster
Cluster Size
0.512<
0.512-1
1-2
2-4
4-8
8-16
16-32
>32
512bytes
1K
2K
4K
8K
16K
32K
64K
1
2
4
8
16
32
64
128
Linux Ext2 ve Linux Swap
Adından da anlaĢıldığı üzere, Linux Ext2 ve Linux Swap dosya sistemleri Linux OS'de kullanılıyor. Bu dosya sistemlerinden Linux Ext2, Maksimum 4 terabytes'a kadar disk yada
partition'ları destekliyor. Linux Swap ise Linux Swap dosyalarının yer aldığı bölümdür.
Linux iĢletim sistemi kendi disk formatını (ext2) kullanır. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi disk formatı altında çalıĢtığı zaman verebilir. Eğer ayrı bir bölümlendirme yapılamıyorsa, önerilmese bile MS-DOS formatlı bir disk üzerinde de Linux kurulabilir
(UMSDOS) ancak bu sistemin performansı diğerine göre oldukça düĢük olacaktır.
Yaygın Kullanılan İşletim Sistemleri
Elektronik bilgisayarların tarihi boyunca, hemen her geliĢtirilen bilgisayarın ayrı bir iĢletim
sistemi olmuĢtur.
Bu bölümde, mini ve mikro bilgisayarlarda kullanılan en yaygın iĢletim sistemleri hakkında
bilgi verilecektir. Bu iĢletim sistemlerinin en yaygın oluĢ nedenleri, ya en çok satılan bilgisayarlarda
kullanılmaları, yada küçük değiĢikliklerle hemen her türlü bilgisayarda çalıĢabilmesindendir.
MS-DOS
Windows 95 ve 98
Win 2000 Professional
Win 2000 Server
Win 2003 Server
Linux
Unix
Novell Netware
Windows XP
Mac Os
Sun Solaris
Vista
Windows 7
3
DOS İŞLETİM SİSTEMİ
Eğer bilgisayar kullanmayı ilk defa Windows-95 ile baĢladıysanız büyük bir ihtimalle DOS
kelimesi size yabancı gelecektir. DOS, Disk Operating System kelimelerinin kısaltılmıĢ halidir ve
disk iĢlemleri, bellek iĢlemleri gibi programların çalıĢabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan bir
iĢletim sistemidir. DOS‟un tarihi PC‟lerin (kiĢisel bilgisayarlar) tarihiyle baĢlar ve çoğunlukla da
pek hayırla yad edilmez. Çünkü DOS‟ta grafiksel bir kullanıcı arabirimi yoktur, her Ģey komutlarla
ve bir sürü parametre ile yapılır. Microsoft Windows‟95 sürümüyle kullanıcının DOS ile olan iletiĢimini minimuma indirmeye çalıĢmıĢ olsa da geriye doğru uyumluluktan dolayı DOS‟tan tam olarak vazgeçememiĢtir.
Windows‟95 kullanıyor olsanız da bazen DOS‟a iĢiniz düĢebilir. Örneğin bir çok oyun programı Windows ile çalıĢmaz veya oynanamayacak kadar yavaĢ çalıĢır. Ayrıca Windows‟a giremediğiniz durumlarda da sorunu DOS‟tan halletmeniz gerekebilir. Bazen de tek bir dosyayı kopyalamak
için bilgisayarınızı açtığınızda, Windows‟un çalıĢmasını beklemeniz gerekmez.
Dosun Yapısı
4 bileĢenden oluĢur..
 Boot Kaydı
 Rom Bios arabirimi (IO.SYS)
 Dos program dosyası (MSDOS.SYS)
 Komut yorumlayıcısı (COMMAND.COM)
BOOT KAYDI
Boot kaydı formatlanmıĢ her diskin veya disketin 0. izinin 1. sektörünün 0. yüzünde bulunur. Sabit disklerde birincil dos bölümünün ilk sektörüdür.Görevi bilgisayarın post iĢleminden sonra sistemi baĢlatmak için sistem dosyalarındaki komutları tetiklemek.
Ayrıca bir pc formatlanmamıĢ bir disk ile açıldığında hata mesajları verir.
ROM BĠOS ARABĠRĠMĠ
IO.SYS ile dos arasında birleĢtirici görevini üstlenir.Romda bulunan ve cihazların yönetimini sağlayan programlar için düĢük seviyeli arayüz oluĢturur.
Makinaya yapılan ilave cihazları da bildirir.
DOS PROGRAM DOSYASI
Gerçek dos programı msdos.sys tir.Bu program kullanıcı için üst seviyeli bir arayüz oluĢturur.Uygulama programları tarafından kolayca ulaĢılan hazır fonksiyonları sağlar.
KOMUT YORUMLAYICISI
Komut yorumlayıcısı COMMAND.COM dur.Komut satırında kullandığımız kısımdır.
Genel olarak üçe ayrılır:
 Kalıcı bölüm
4
 Ġlk iĢlem bölümü
 Geçici bölüm
KALICI BÖLÜM
MSDOS.SYS in hemen ardından belleğe yüklenir.Bu bölüm kesinti iĢleme programlarını
(kesme,interrupt) içerir.
Tüm standart dos hata düzeltmeleri kalıcı bölüme aittir.
Örn=”Abort, retry, ignore, fail?” gibi.
ĠLK ĠġLEM BÖLÜMÜ
Yükleme sırasında kalıcı bölümün uyarısı ile aktif hale gelir ve sonra AUTOEXEC.BAT
dosyasındaki komutlar iĢletilir.Yükleme bitince bellekten çıkartılır.
GEÇĠCĠ BÖLÜM
Tüm iç komutlar ve bunlara ait mesajlar bu bölümdedir.Alanı geniĢ olduğundan uygulama
programları geçici olarak kullanırlar.Kalıcı bölüm tarafından yüklenir,klavyeden girilen komutları
yorumlar.
KOMUTLAR
DOS‟ta herhangi bir dosyaya ihtiyaç duymadan çalıĢan komutlara iç komutlar, çalıĢması
için program dosyasının varlığına ihtiyaç duyan komutlara DıĢ Komutlar denir. DıĢ komutları çalıĢtırabilmek için o komutun programa dosyasına ihtiyaç vardır. Örneğin format komutunu kullanabilmek için Format.com programının bulunması gerekir.
DOS komutları hakkında bilgi almak için / ? parametresi kullanılabilir. Örneğin dır komutu
hakkında bilgi almak için DIR /? yazılabilir.
DIR (Listeleme)
Bulunduğunuz dizindeki dosya veya dizinleri listeler. Dır komutu tek baĢına kullanıldığı
zaman aĢağıdaki gibi bir liste çıkar.
C:\zeybek>dır
C sürücüsündeki birimin etiketi yok
Birim Seri Numarası 0B26-13D9
C:\zeybek dizini
. <DIR> 01/01/99 20:23 .
.. <DIR> 01/01/99 20:23 ..
SZEYBEK EXE 1.411.559 02/01/99 20:05 szeybek.exe
XTRAS <DIR> 01/01/99 20:23 xtras
ICON ICO 2.816 02/01/99 20:05 icon.ico
2 dosya 1.414.375 bayt
3 dizin 137.347.072 bayt bot
5
C:\zeybek>_
Burada <DIR> ile belirlenmiĢ olanlar dosya değil dizindir. Diğerler ise dosyadır. Her bir
dosyanın adı, uzantısı, boyutu, son değiĢtirme tarihi- saati ve uzun dosya ismi görüntülenmektedir.
Uzantısı .EXE, .COM, .BAT olanlar program dosyalarıdır. Bunların isimleri yazılarak çalıĢtırılabilir.
Bir dizindeki dosya sayısı fazla ise ekrana sığmayacaktır. Sayfa sayfa görüntülemek için
DIR /P Ģeklinde /P parametresi kullanılır. Detayları göstermeden sadece isimleri listelemek için
DIR /W kullanılır. Daha detaylı bilgi için DIR /V kullanılır.
Bütün dosyaları değil de bir Ģarta uyan dosyaları listelemek için joker karakter dediğimiz ?
ve * karakterleri kullanılır.
Dır *.exe ile uzantısı EXE olan dosyalar
Dır a*.exe ile bat harfi a ve uzantısı EXE olan dosyalar
Dır a*.e* ile bat harfi a ve uzantısının baĢ harfi e olan dosyalar
Dır a?b*.exe ile bat harfi a ve üçüncü harfi b olan EXE uzantılı dosyalar
Dır *. ile uzantısı olmayan dosyalar
listelenebilir. Buradaki temel kural * iĢaretinin bütün harfler yerine, ? ise tek bir harf yerine
geçmesidir.
Dır komutu ile DOS‟ta arama da yapılabilir. /s parametresi verilirse DOS alt dizinlerdeki
dosyaları da listeler.
Örneğin önemli.doc isimli bir dosyayı aramak için
Dır önemli.doc /s kullanılabilir.
Liste alınırken sıralama isteniyorsa /O parametresi kullanılır.
Eğer bilgisayar kullanmayı ilk defa Windows-95 ile baĢladıysanız büyük bir ihtimalle DOS
kelimesi size yabancı gelecektir. DOS, Disk Operating System kelimelerinin kısaltılmıĢ halidir ve
disk iĢlemleri, bellek iĢlemleri gibi programların çalıĢabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan bir
iĢletim sistemidir. DOS‟un tarihi PC‟lerin (kiĢisel bilgisayarlar) tarihiyle baĢlar ve çoğunlukla da
pek hayırla yad edilmez. Çünkü DOS‟ta grafiksel bir kullanıcı arabirimi yoktur, her Ģey komutlarla
ve bir sürü parametre ile yapılır. Microsoft Windows‟95 sürümüyle kullanıcının DOS ile olan iletiĢimini minimuma indirmeye çalıĢmıĢ olsa da geriye doğru uyumluluktan dolayı DOS‟tan tam olarak vazgeçememiĢtir.
Windows‟95 kullanıyor olsanız da bazen DOS‟a iĢiniz düĢebilir. Örneğin bir çok oyun programı Windows ile çalıĢmaz veya oynanamayacak kadar yavaĢ çalıĢır. Ayrıca Windows‟a giremediğiniz durumlarda da sorunu DOS‟tan halletmeniz gerekebilir. Bazen de tek bir dosyayı kopyalamak
için bilgisayarınızı açtığınızda, Windows‟un çalıĢmasını beklemeniz gerekmez.
Dır /OD ile tarihe
6
Dır /ON ile ada
Dır /OE ile uzantıya
Dır /OS ile boyuta göre sıralanabilir. Bu parametrelerin önüne – konursa tersi sırada listelenir. Yani Dır/OS ile küçükten büyüğe sıralanırken, Dır/O-S ile büyükten küçüğe doğru sıralanır.
Dır /A ile istenen özelliğe uyan dosyalar gösterilebilir.
Dır/AD ile sadece dizinler
Dır/AH ile gizli dosyalar
Dır/AR ile sadece okunabilir dosyalar
Dır/AS ile sadece sistem dosyaları listelenir.
DĠZĠN ĠġLEMLERĠ(CD, MD,RD)
Bir dizine girmek için
CD Dizinimi kullanılır.
Örneğin Windows dizinine girmek için
C:\>CD Windows
C:\WINDIWS>
Windows\System dizinine girmek için
C:\>CD Windows\System
C:\WINDOWS\SYSTEM>
veya
C:\>CD Windows
C:\WINDOWS>CD System
C:\WINDOWS\SYSTEM>
Ģeklinde kullanılır.
Bir dizinden çıkmak için CD..
C:\WINDOWS\SYSTEM>CD..
C:\WINDOWS>
Ana dizine çıkmak için CD\
C:\WINDOWS\SYSTEM>CD\
C:\>
Ġki üst dizine çıkmak için CD...
C:\WINDOWS\SYSTEM\VMM32>CD...
C:\WINDOWS>
Üç üst dizine çıkmak için CD....
C:\WINDOWS\SYSTEM\VMM32>CD....
C:\>
7
Yeni bir dizin oluĢturmak için
MD Dizin ismi
Örneğin yeni isimli bir dizin oluĢturmak için
MD yeni
Bir dizin silmek için
RD Dizinsimi
Yeni isimli dizini silmek için
RD yeni
Ģeklinde kullanılır. Bir dizini bu yöntemle silebilmek için, içinin boĢ olması gerekir.
Uzun dizin isimlerini DOS altında kullanırken bunları iki Ģekilde kullanabilirsiniz.
Eğer Windows altında bir DOS oturumu açtıysanız bu isimler hem standart 8+3 formatında
hem de uzun formatında kullanılabilir. Direk olarak DOS ortamına geçtiyseniz 8+3‟lük kısa formatını kullanabilirsiniz.
8 harften daha uzun bir dosya veya dizin ismi verecekseniz bunu tırnak içinde yazmanız gerekir.
Örneğin en çok kullandığım dokümanlar dizini oluĢturmak için :
MD “en çok kullandığım dokümanlar” Ģeklinde yazmanız gerekir.
Bu dizin listelendiğinde hem orijinali ile hem de ENÇOKK~1 Ģeklinde kısa ismi ile gösterilir.
Bu dizine girmek için
CD ENÇOKK~1
veya
MD “en çok kullandığım dokümanlar” yazabilirsiniz.
SÜRÜCÜ DEĞĠġTĠRME
DOS‟ta ger sürücü bir harf ile temsil edilir. A, ve B harfleri disket sürücü diğerleri de hard
disk ve diğer sürücüler için kullanılır. Sürücü harflerinden sonra “:“ kullanılarak o sürücüye geçilebilir.
A: ile disket sürücüye
C: ile de hard diske geçilebilir.
Bir sürücüye geçildikten sonra uygulanan komutlar o sürücü üzerinde etkili olur.
Örneğin bir disketin içeriğini görmek için
C:\>A:
A:\>Dır
yazabilirsiniz. Veya kısaca
C:\> DIR A:
8
FORMAT (FORMATLAMA,BĠÇĠMLEME)
Format kelime anlamı olarak düzenleme demektir. Bu ilk alınan disket için doğrudur. Disket
DOS‟ta kullanılmak için düzenlenir. Ancak dolu olan bir diskete format atılması ile disketteki bütün
bilgiler silinmiĢ olur.
YanlıĢlıkla formatlanan bir disket UNFORMAT komutu ile geri alınabilir.
Format komutunu hard disk için kullanmak çok tehlikelidir. Daha çok disketlerinizi formatlamak için bu komutu kullanacaksınız.
C:\> FORMAT A:
Ġle disket formatlanır. Bu komuttan sonra sürücüye disket yerleĢtirmeniz istenir ve gösterge
%100 oluncaya kadar formatlama devam eder. Formatlama bittikten sonra diskete bir isim vermeniz
istenir. Buraya 11 harflik bir isim verebilirsiniz. Ġsim verdikten sonra disket hakkındaki bilgiler gösterilir. Bu listeye bakarak o disketteki bozuk kesimlerin bulunup bulunmadığını anlayabilirsiniz.
Eğer diskette bozuk kısımlar varsa bunların miktarı da listeden okunabilir.
Format komutunu bozulan disketlerinizin bozuk kısımlarını iĢaretlemesi için kullanabilirsiniz. Bozuk kısımları iĢaretleyerek buralar bilgi yazılmasını önler.
Ayrıca sistem disketi oluĢturmak için de Format komutu kullanılabilir. (Bu iĢ için SYS komutu da kullanılır.)
Virüslü disketleri de format ile silebilirsiniz.
/U parametresi kullanılırsa, disketi UNFORMAT yapabilmek için gerekli olan bilgi diskete
yazılmaz. Bu durumda UNFORMAT komutu ile disket kurtarılamaz. Disketi silmek istediğinizden
eminseniz bu parametreyi kullanarak iĢlemleri hızlandırabilirsiniz.
/S parametresi ile disketin sistem disketi olarak hazırlanmasını sağlayabilirsiniz. Bu durumda bu disketi kullanarak bilgisayarı açabilirsiniz.
/Q ile hızlı format yapabilirsiniz. Bu iĢlem bozuk kısımları iĢaretlemez. Ancak oldukça hızlı
bir biçimde disketi boĢaltır.
/V:Ad ile disketin ismini belirleyebilirsiniz.
C:\>FORMAT a: /q /u /s /v:ali
Komutu ile geri alma bilgisi olmada, sistem disketi olarak ve ismini de Ali yaparak disketi
hızlı formatlar.
Format yapabilmek için FORMAT.COM dosyasına ihtiyaç vardır.
SYS(Sistem Transferi)
Sys komutu ile bir diskete veya hard diske sistem dosyaları transfer edilebilir. Bu dosyalar
IO.SYS, MSDOS.SYS, COMMAND.COM, DRVSPACE.BIN, veya DBLSPACE.BIN dosyalarıdır. Bu dosyalardan COMMAND.COM hariç diğerleri bir diskete normal kopyalama ile kopyala-
9
nırsa o disket sistem disketi olmaz. Bu dosyaları diskette özel bir yere kopyalanması gerekir. Bu
iĢlemi de SYS veya FORMAT /S komutları yapar.
Sys a: ile diskete
Sys c: ile de hard diske sistem transferi yapılır.
Özellikle hard diskteki sistem dosyaları bozulmuĢsa bilgisayarınızı hard diskten açamazsınız. Bu durumda bilgisayarı disketten (içinde sistem dosyaları bulunan bir disket ) açarak Sys c:
komutu ile hard diske sistem transferi yapabilirsiniz. Bu iĢlemi yapmak için diskette SYS.COM
programı bulunmalıdır.
MS-DOS ve MS WINDOWS KARŞILAŞTIRMASI
DOS İşletim Sistemi
WINDOWS 95,98, 2000
Metin (text) tabanlıdır
DOS Shell ve PC Tools benzeri
Tekli programlama sağlar
Programlar daha hızlı çalıĢır.
Çok güçlü donanım istemez
Standart yoktur
OLE özelliği yoktur
Komutlar ezberlenmek zorundadır
Dosya ve dizin adlarındaki 8 karakter
DOS 16 bitlik bir iĢletim sistemi
PnP özelliği yoktur
Profesyonel kullanıcı ister
Aygıt ve program paylaĢımı yoktur
Multimedia desteği azdır
FAT 16‟yı kullanır
Takas dosyası özelliği yoktur
Samrt drive özelliği yoktur
Grafik tabanlıdır
Kullanıcı arabirimi iĢlemleri kolaylaĢtırması
Çok görevlidir (multitasking)
Programlar daha yavaĢ çalıĢır.
Çok fazla disk ve RAM gerektirir.
Uygulama programlarında standart oluĢturulmuĢtur
OLE( Object Linking and Embeding) özelliği
Mönülü ekranlar kullanımı kolaylaĢtırır
Karakter sınırı yoktır
Windows 32 bitlik bir iĢletim sistemidir
Tak çalıĢtır (Plag and play) özelliği
Herkes rahatlıkla kullanabilir
Aygıt ve program paylaĢımı çok kolaylaĢmıĢtır
Multimedia desteği artmıĢtır
FAT 32‟yi kullanır
Diski ram bellek gibi kullanabilir.
Samrt drive özelliği bulunur (Disk ön bellekleme)
Unix
a) Unix Tarihi
1969 yılında Bell laboratuarlarında çalıĢan Ken Thompson ucuz ve kolay bir programlama
ortamı geliĢtirmeyi düĢündü. Üzerinde çalıĢtığı “Uzay Gezisi” (Space Travel) adlı programı, güneĢ
sistemindeki gezegenlerin hareketlerini simüle ediyordu. ÇalıĢtığı bilgisayar General Electric‟ in
GE645, üzerindeki iĢletim sistemi Multics idi. Bu hantal ve pahalı bilgisayar yerine küçük bir bilgisayar olan PDP-7 (Digital Equipment Corp.) üzerinde çalıĢmak üzere bir çalıĢma ortamı geliĢtirdi
(Multics altında) ve buna Unix adını verdi. Bu çalıĢma ile Thompson, Bell laboratuarlarındaki
Dennis ve Ritchie‟ nin dikkatlerini çekti ve 1971 yılında Bell laboratuarlarında çalıĢır hale getirildi.
Ġlk baĢlarda PDP-7‟ de çalıĢan Unix daha sonra PDP-11/40 ve /45‟ özellikle PDP-11/70‟ de
kullanıldı. Bunlar yapılırken en ucuz Ģekilde herkese Unix lisansı verildi. Böylece Unix‟ in pek çok
10
üniversiteye girmesi sağlandı. AT&T sayesinde Amerika‟ daki üniversitelerin %80‟ inden fazlasında Unix kullanıldı.
Unix ilk baĢta Assembly dili ile yazıldı. Daha sonra Thompson ĠĢletim sistemini biraz daha
yüksek bir dil ile yazmayı düĢündü. Buna B dili dendi. Daha sonra bu dil üzerinde Dennis ve
Ritchie çok çalıĢtılar ve 1973 yılında buna C dili dediler.
1980‟ lerde mantar gibi bir çok Unix‟ ler türedi. Ör: Cromix, Idris, Ultrix, Xenix, Version 7,
BSD, vb. 1990‟ lar da iki Unix sistemi baskın çıktı. (Berkeley Unix, System V Unix veya ondan
türeyen Xenix, Vp/ix vb.)
Berkeley Unix
Geçen son 15 yılda University of California at Berkeley Unix geliĢmesinin odak noktası idi.
Bir çok üniversite ve organizasyona Unix dağıtan ana Unix dağıtıcısı idi. Unix‟ e cshell, history, job
control, vi editor, improved file handling ve communication programları eklendi. Çıkardıkları en
Unix sürümü Unix 4.3 BSD (Berkley Standart Distribution)‟ dir.
Unix System V
En büyük değiĢiklik 1983‟ de AT&T‟ nin iĢ ortakları için yazılım destekleyicisi oldu. Ve lisans ücretlerini ucuza sattı. 1986‟ da AT&T Unix System V release 3.0‟ ı duyurdu. Bunda network
ortamındaki dosya paylaĢımı ve Unix‟ de geliĢtirilen yazılımların diğer Unix makinelerine taĢınması kavramları geliĢtirildi.
1989 yılında OSF ve UI, X-WINDOWS standardını belirleyen X/OPEN isimli bir konsorsiyuma üye oldular. X-Windows, dil çevirici (language tranlator) gibi çalıĢır ve içinde grafik komutları da bulunur. Örneğin bir kare çizmek istendiğinde kare için detaylı komutlar yerine, genel amaçlı
bir grafik komutu ile kare komutunu verilir. X-Windows bu komutu her bir terminal çeĢidine göre
açarak gerekli Ģekli ekrana çizer.
UNIX, Internet‟ in geliĢimiyle birlikte kendine haklı bir saygınlık kazanmıĢtır. Özellikle
akademik alanda, geniĢ ağ sistemlerinde dosya sunucusu, veritabanı sunucu olarak güvenilir ve güvenli bir yapı içinde hizmet verebilir. UNIX kullanan firmalar çok çeĢitlidir. Sun‟ ın Solaris'i, IBM‟
in AIX‟ i, Hewlett Packard‟ ın HP/UX‟ i, Data General‟ in DG/UX‟ i yaygın bir Ģekilde kullanılan
UNIX‟ lere örnek oluĢturmaktadır.
b) Unix Shell
Komut yorumlayıcısı (command interpreter) olarak çalıĢır. Birden fazla basit komutun birleĢtirilmesi ile bir programlama dili olarak kullanılabilir. Unix sistemlerde, Bourne Shell (sh)
prompt‟ u ise $ ve C Shell (Csh) prompt‟ u ise %‟ dir.
Shell (komut yorumlayıcı), kullanıcıdan aldığı komutları gerekirse Utility programlarını kullanarak, çekirdek sayesinde donanıma aktarılıp yapılır.
11
c) Temel Unix Komutları
Login : Unix server‟ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz ve
arkasından Ģifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME‟ ye girerken karĢımıza çıkan
Ģifre ekranı gibi düĢüne biliriz ama burada Ģifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin
vermez
Örnek : Welcome to UNIX VERSION 7.3 Enjoy Your Computing
Login:koseoglu <Enter>
Password:*****
Passwd : ġifre değiĢtirmek için kullanılır.
Örnek : passwd <Enter>
Changing password for koseoglu
Old password:*****
New password:******
Retype new password:******
Logout : Unix Sisteminden çıkmak için kullanılır.
Örnek : logout <Enter>
Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm
kullanıcılar hakkında bilgi verir. AçılıĢ klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login
name, gerçek isim, terminal, boĢ durma zamanı (idle time), sisteme giriĢ (login) zamanı, biliniyorsa
ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). Ġsim (name) parametresi kullanıldığında, verilen
isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir.
Örnek : finger koseoglu <Enter>
Ls : Unix Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS‟ taki DIR komutu gibi)
Örnek : ls <Enter>
NOVELL NETWARE
Novell bir iĢletim sistemidir. Birden çok bilgisayarın bir ağ oluĢturmasını sağlar. Netware iĢletim sistemi ağ içinde hizmet birimi olarak adlandırılan büyük kapasiteli sabit diski ve hızlı bir
iĢlemcisi olan bir bilgisayara kurulur. ĠĢ istasyonlarının, ağa katılmaları ise çok kolaydır.
1982 senesinde, Orem‟ de küçük bir ofiste Utah, Ray Noorda, Judith Clarke, Craig Burton
ve Superset adlı firmadan gelen programcılar PC ağının nasıl olabileceğini önceden gördüler. O
zamanlar, Corvus Systems gibi temel olarak hard disk satan firmalar ile rekabet halindeydiler, fakat
Novell en baĢtan birleĢik bilgisayar sistemleri için yazılım üretmeye yöneldi.
12
Novell orijinal olarak Motorola, iĢlemcisi üzerinde çalıĢmak üzere geliĢtirildi. Ancak daha
sonra Novell‟ in stratejileri aslında tek kullanıcı için geliĢtirilmiĢ olan 8088 Intel mikro iĢlemcilerinde de çalıĢmayı sağlayarak gelecekte daha yaygın olmayı amaçlıyordu. Novell kullanıcıya, DOS
ortamını kullanırken kolayca Netware ağ ortamına geçecek biçimde bir ara birim sağlayarak,
Netware‟ in kiĢisel bilgisayarlarla kurulabilecek Yerel Bilgisayar Ağlarına yaygın olarak kurulmasını sağladı.
Zor anlarda ve çabucak kazanç elde etmek için finansörlerin Noorda üzerinde baskı oluĢtuğu
zamanlarda, Noorda yazılımı, sistem araçlarını ve desteği daha uzun vadeli sağlamak için Novell‟ i
yönlendirmeye devam etti. NetWare üzerinde Ģu ana kadar en az sekiz defa büyük değiĢiklikler yapılmıĢtır ve Ģu anda 400,000 Lan üzerinden 4,000,000 kiĢiye hizmet vermektedir.
NetWare ürün ailesi PC-tabanlı ağ iĢletim sistemlerine dört kilometre taĢı yerleĢtirmiĢtir.
Novell gerçek anlamda dosya paylaĢımı için ilk ağ iĢletin sistemini geliĢtirendir.
Novell, SFT (System Fault Tolerant) NetWare ile güvenirliliği arttırmıĢtır.
Novell, TTS (Transaction Tracking System) disk aynalama ile verinin bütünlüğünü sağlar.
Ayrıca, uzun süre kullanılmayan dosyaları otomatik olarak sıkıĢtırır ve diskte fazla yer kaplamasını
önler. Bu dosyaları tekrar kullanacağımız zaman otomatik olarak açar ve biz farkına varmadan kullanırız.
Novell OPT‟ yi (Open Protocol Technology) sunmuĢtur. Bütün NetWare hizmetleri için protokolden bağımsız mimari sağlayarak, Netware heterojen bağlanmaları destekler.
1991 yılının baĢına kadar, Novell‟ in ELS (Entry Level System) NetWare ürünleri küçük bir
ağa ihtiyacı olan organizasyonlara çözümler sundu. O zamanlar, firma ELS NetWare‟ i bıraktı ve
birkaç ay sonra NetWare Lite adlı yeni, tamamen farklı bir ürün ortaya çıkardı. Lite 1993 yılında
Personal NetWare‟ le değiĢtirildi. Personal NetWare DOS veya Windows üzerinde çalıĢan eĢitler
arası dosya ve yazıcı paylaĢımına izin veren modern bir ağ ürünüdür.
Daha önce Advenced NetWare 286 olarak bilinen NetWare 2.X orta-sınıf ağları (100 kullanıcıya kadar) ve ağlar arası yönlendirme hizmetlerini destekler, Dünya çapında binlerce dağıtıcıda
yüklü olmasına rağmen Novell NetWare 2.X‟ i artık doğrudan desteklemez. Daha önce Advanced
NetWare 386 olarak bilinen NetWare 3.X daha önceki NetWare uygulamalarına ek olarak endüstriye ağ uygulamalarının geliĢtirilebilmesi için gerekli platformu sağlar. NetWare 2.X ve 3.X‟ in yüksek performanslı disk önbellekleme („elevator seeking‟ ve diğer tekniklerle) çok iyi ve güvenli çok
çeĢitli ağ adaptörlerini kullanabilme yetenekleri gibi ortak özellikleri vardır.
NetWare 4.X ve NetWare‟ in Unix uyarlamaları gibi diğer ürünler firmadaki devrimin bir
göstergesidir. Novell yapılarının, bir düzeni yada aĢağı yukarı o sayıda düğümleri olduğunu gösteren bazı istatistiki bilgilere rağmen, Novell hızlı büyümeler için plan yapmaktadır. Novell uluslar
13
arası bağlantılar arasında yapılan olan yüzlerce dağıtıcıya sahip büyük ağlar için tasarlanmıĢ birçok
özellikler içerir.
Netware iĢletim sistemi, C dili ile yazılmıĢtır. Bu özelliği nedeniyle Novell Netware yazılımı, taĢınabilir(portable) bir programdır ve beraberinde birçok iĢletim sisteminin de çalıĢmasına olanak sağlar (yani, birçok iĢletim sistemini destekler). Bunlar Windows NT DOS, UNIX, OS/2 iĢletim
sistemleridir.
Kısaca, Novell firması 1983 yılında kurulmuĢtur. Firmanın amacı kiĢisel bilgisayarlar arasındaki ağlar için yazılım ürünleri geliĢtirmektir. Novell‟ in önerdiği ağ birçok sistemi, küçük bir
yerel ağdan büyük bir bilgisayar ağına kadar da her türlü yerleĢim düzenini desteklemektir, ilk gerçek dosya paylaĢım sistemini geliĢtiren ve kullanan ağ iĢletim sistemdir. Yüksek hata toleransı, disk
çiftleme ve aynalama gibi geliĢmiĢ özelliklere sahiptir. Novell Netware dünyada kullanılan en yaygın iĢletim sistemlerinden biri olma özelliğini sürdürmektedir. En eski ağ iĢletim sistemlerinden
birisi olması sayesinde pek çok ürün, donanım ve yazılım Novell ile uyumlu çalıĢabilmektedir.
Netware‟ de kullanılan “paket patlama” modu ile 512 byte‟ lık paket sınırı aĢılmıĢtır ve bu da performansı oldukça etkilemektedir. Kullanıcıların ve uygulama geliĢtirenlerin bir ağ iĢletim sisteminden isteyebilecekleri her Ģey Netware‟ de vardır. Kullanıcılar için, dosya sistemi hızlı, güvenilir ve
geniĢtir. Sistemi hem kullanıcı sayısı açısından hem de dosya dağıtıcı sayısı açısından geliĢtirebilirsiniz. Netware programcılara, gelecek kuĢak dağıtıcı uygulamaları geliĢtirebilmeleri için gerekli
platformu ve araçları sağlar. ġu anda son sürüm olan NetWare 5.x‟ in özellikleri; genel isimlendirme, aktif güvenlik, Windows entegrasyonu, paket patlama modu sayesinde ağ iĢletim sistemlerinde
iddialı bir yere sahiptir.
Versiyonlarından da (sürümlerinden) bahsedecek olursak, Netware Lite, Netware v2.2,
Netware v3.11 ve 3.12, Netware v4.01, Netware v4.2 ve Netware v5.1 Ģeklinde gitmektedir. Microsoft Windows Ürünlerindeki ve Linux‟ daki geliĢmeler sebebi ile eski güncelliğini kaybetmeye baĢlamıĢtır. Grafik arayüzü (görsel görünüm), kullandığımız Windows görünümünde olmadığından
kullanıcılar tarafından fazla sevilmemektedir.
Linux
LILO
Diskin baĢına (genellikle MBR - master boot record) yerleĢerek bilgisayarın düzgün bir Ģekilde Linux veya baĢka bir iĢletim sistemi ile açılmasını sağlayan program. Uzun açılımı ile Linux
LOader. LILO aynı zamanda bilgisayarın Windows ve Linux ile birlikte dönüĢümlü olarak açılabilmesini sağlayan bir mekanizma da içerir. Bu sayede istediğiniz zaman bilgisayar açılırken çalıĢan
LILO sayesinde istediğiniz iĢletim sistemini açabilirsiniz. LILO tüm dağıtımlarla birlikte gelir ve
otomatik olarak kurulur.
14
LINUX
Linux , serbestçe dağıtılabilen, çok görevli, çok kullanıcılı UNIX iĢletim sistemi, türevidir.
Linux, Ġnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kiĢi tarafından ortak olarak geliĢtirilmekte olan ve
baĢta IBM-PC uyumlu kiĢisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalıĢabilen ve herhangi
bir maliyeti olmayan bir iĢletim sistemidir.
UNIX 70' li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir iĢletim sistemi olarak geliĢtirilmiĢtir. Zaman içerisinde yayılmıĢ ve birçok türevi ortaya çıkmıĢtır. UNIX ismi
UNIX Research Laboratories INC Ģirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok Ģirket, aynı
temele dayanan iĢletim sistemleri için değiĢik isimler kullana gelmiĢlerdir.
Örnek olarak;
Hewlett-Packard; HP-UX
IBM; AIX
Sun Microsystems; SunOS gibi.
Bugün kiĢisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar birçok bilgisayar için yazılmıĢ bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki, bu türevlerin çoğu geliĢimi belirli bir noktada durmuĢ
ve yüksek fiyatla satılan ticari yazılımlardır.
Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesin‟ de öğrenci olan Linus Torvalds 'ın ve internet
üzerinde, meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile geliĢtirilmiĢtir. Linux, geliĢimi açık bir Ģekilde
yapılmaktadır. Bunun anlamı, iĢletim sisteminin her aĢaması açık olarak Ġnternet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri
tespit edilerek düzeltilmekte ve geliĢtirilmektedir. Zaman zaman bu deneme aĢamaları belirli bir
noktada durdurulur ve güvenilir bir iĢletim sistemi sunulup, geliĢtirme için ayrı bir seriye devam
edilir. GeliĢtirmede yer alan bu açıklık Linux' un en büyük avantajlarından biridir. GeliĢimi evrimseldir, hatalar anında kullanıcılar tarafından tespit edilip rapor edilmekte ve birçok kiĢinin katkısıyla
düzeltilmektedir. Bazı iĢletim sistemi sürümleri, saatler içerisinde güncellenebilmektedir.
Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliĢtirilmiĢ olan Minix iĢletim sisteminden esinlenilmiĢtir. Linus Torvalds, boĢ zamanlarında Minix' ten daha iyi bir iĢletim sistemi yaratmak düĢüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalıĢan Linux çekirdeğini oluĢturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02
sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir
iĢletim sistemi geliĢtirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıĢtı. ĠĢletim
sisteminin, çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y seklinde belirtilen
çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x geliĢim aĢamasını göstermektedir. Tek sayılı x' ler
geliĢtirme aĢamalarını çift sayılı x' ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise
değiĢik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandığı Ocak 1998 içerisinde en son güvenilir
(kararlı) Linux çekirdeği 2.0.33, en son geliĢim aĢamasındaki çekirdek ise 2.1.79'dur.
15
Linux, gerçekten son yıllarda hızlı bir geliĢme göstermiĢ, çeĢitli ülkelerden birçok kullanıcıya eriĢmiĢ ve yazılım desteği günden güne artmıĢtır. DeğiĢik kuruluĢlar Linux sistemi ve uygulama
yazılımlarını bir araya getirerek dağıtımlar oluĢturmuĢlar ve kullanımını yaygınlaĢtırmıĢlardır.
a) Avantajları
UNIX, iĢletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu iĢletim sisteminde
platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür. Linux ücretsizdir. Sadece iĢletim sisteminin maliyeti açısından değil, verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım
açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform
altında çalıĢtığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım, baĢka bir UNIX iĢ istasyonunu aynı oranda geliĢtirmek için gereken yatırıma göre çok düĢüktür. Fakat Ģirketler bazında Linux' un bedava bir iĢletim sistemi olması genelde göz ardı edilir.
Bir Linux makine, bu sayede sadece iĢletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza
gelmektedir. Linux, hızla geliĢtirilmektedir. Bu geliĢimin en büyük yararı, eksikliklerin, kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diğer tüm iĢletim sistemlerine göre
belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir.
Linux, çok değiĢik donanımlar ve servisler için özel olarak hazırlanır. ĠĢletim sisteminin temelini oluĢturan çekirdek, kullanıcı tarafından da derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece
kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını
artırmaktadır. (Yani, SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer
vermezsiniz)
b) Dezavantajları
Linux' un serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kiĢinin, bu iĢletim sistemine güvenmemesine
yol açmıĢtır. Ciddi bir Ģey olsa, “bedava olmazdı!” kanısı oldukça yaygındır.
Linux' un sürekli geliĢiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows 95/98/ME programlarının bazılarını çalıĢtıramıyor), geliĢimin
bazı aĢamalarında top yekin değiĢiklikler yapılması, geliĢimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması, birçok kullanıcının bu iĢletim sistemine güvenmemesine yol açmıĢtır.
Linux, herhangi bir ticari destek altında geliĢmemektedir. Bunun en büyük yararı iĢletim sisteminin, ticari kaygılar taĢımamasıdır. Ancak bunun yanı sıra diğer iĢletim sistemlerinde olan teknik
destek, dağıtım ve dokümantasyon alanlarında eksikleri vardır. Özellikle teknik destek eksikliği,
anahtar teslim çözümlere alıĢmıĢ kullanıcıların çokluğu Linux kullanıcılarının sayısını sınırlayan
temel faktörler olmuĢlardır.
16
Bu konudaki eksikliği gidermek için, çeĢitli gönüllü kuruluĢlar, kullanıcı grupları oluĢmuĢtur. Zamanla Linux, teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya çıkmıĢtır. ġu anda tüm Dünya‟ da
Linux çözümleri konusunda teknik destek veren, danıĢmanlar bulunmaktadır.
Linux iĢletim sistemini geliĢtirenlerin, ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların,
Linux üzerinde geliĢmemesine sebep olmuĢtur. Linux üzerinde, belirli konularda diğer iĢletim sistemlerinden aĢağı kalmayan yazılımlar bulunmasına rağmen (mesela, Star Office) , belirli bazı konularda çok zayıf kalmıĢtır (mesela oyunlar).
Linux, üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler, kullanıcıların belirli bir yazılım ve iĢletim sistemi bilgisine sahip
olmalarını gerektirmektedir.
Sonuç olarak, diğer iĢletim sistemleri ile yapamadığımız birçok uygulamayı, Linux sayesinde gerçekleĢtirebilirsiniz ve belirli bir donanım ile gösterdiği performansın bir çok iĢletim sisteminin üzerinde olduğunu söyleyebiliriz. Ne var ki, her uygulama için Linux' un ideal bir çözüm olarak
ortaya çıkmadığının bilincinde olmak gerekir. Ama ilerleyen senelerde üzerinde geliĢtirilen uygulama yazılımları daha çok kiĢiyi baĢka iĢletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir.
c) Yazılım Özellikleri
Bir iĢletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazılımlarının çokluğu ve
kalitesi ile varolabilir. Herhangi bir Linux dağıtımı içerisinde, değiĢik amaçlara hizmet eden birçok
yazılım bulunmaktadır. Ancak her geçen gün bu dağıtımlar da yer almayan yeni yeni yazılımlar
çıkmaktadır.
Linux' a özel veya Linux üzerinde geliĢtirilen yazılımların bazılarını internet sitelerinden
bulmak mümkündür. Birkaçı elektronik devre tasarım yazılımları, oyun programları gibi birçok
değiĢik yazılım bulunmaktadır. Programcılık ile uğraĢan kimseler için de bir sürü imkan sağlayan
Linux üzerinde C, C++, Fortran, Java, Pascal, Ada, Perl, Tcl/Tk, ve diğer derleyicileri, bunların
dıĢında editörler, hata ayıklayıcıları bulunmaktadır.
Linux' un bu denli sevilmesi ve yaygınlaĢması çeĢitli Ģirketlerin (Macintosh, Sun, IBM gibi)
Linux üzerinde çalıĢan ticari yazılımlar geliĢtirmesine yol açmıĢtır.
Linux' un hem konsolda (text) hem de grafik arabirimi olan X-Windows' da Türkçe desteği
vardır. Söz konusu desteğin daha da yaygınlaĢtırılması ve genelleĢtirilmesi için çalıĢmalar devam
etmektedir. Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu tarafından yürütülen, Türkçe Linux Dağıtımı Projesi
- TüLiDaP dahilinde TURKUAZ ortaya çıktı. Turkuaz, LINUX iĢletim sistemi üzerinde geliĢtirilen
programların tüm Türkçe desteğini bir araya getirmeyi ve bir dağıtım halinde sunmayı amaçlamaktadır.
Diğer iĢletim sistemlerine belirgin avantajları vardır. Son örnek olarak Aralık 1997' de
Pentium tabanlı iĢlemcilerde, iĢlemciye bir makine dilinde bir dizi komut gönderildiğinde makineBu ders notu Öğr. Grv. Mustafa Balay‟ın http://www20.uludag.edu.tr/~balay/isletim_sis_uyg.htm adresinden alınmıĢtır
17
nin çöktüğü açığa çıktı. Bu hatanın yaması Linux iĢletim sistemleri için 1 hafta gibi kısa bir sürede
yazıldı. Fakat, diğer iĢletim sistemleri için yamalar hala yapılmıĢ değil.
Linux, dizayn aĢamasından bu yana hep birden çok kullanıcıyı desteklemek amacıyla yazılmıĢ ve buna göre programlanmıĢtır ve birden çok görevin, aynı anda yapılmasına olanak veren bir
iĢletim sistemdir.
d) Shell Kavramı
Shell (kabuk), bilgisayar ile kullanıcı arasında bağlantıyı sağlayan ve Unix‟ in bir parçası
olan bir kavramdır. Girilen komutları bilgisayara iletir ve sonuçları kullanıcıya iletir. (DOS iĢletim
sistemindeki Command.com gibi düĢünülebilir)
e) Sistem Gereksinimi
Linux ĠĢletim Sistemi, 8 MB gerçek bellek, 16 MB‟ ı swap olmak üzere, toplam 24 MB‟ lık
hafıza alanında rahatlıkla gerçekleĢtirir. (Hatta bu belleğin, yarısın da bile çalıĢabilir)
f) Linux Çekirdeği (Kernel)
Çekirdek, kısaca Linux iĢletim sisteminde tüm hayati iĢlemlerden sorumlu olan yönetim kademesidir. (DOS‟ taki Command.com gibi düĢünülebilir.
Linux' un çekirdeği bir bakıma sistemin beyni sayılır. Dünya üzerindeki dağıtımların hepsi
(Mandrake, Red Hat, Caldera gibi) aynı çekirdeği kullanır, tek değiĢen Ģey dosya ve dizin yapısı,
dağıtıma giren belgeler, paketler vs' dir.
Çekirdek, sistemin düzgün çalıĢmasından, bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden, kullanıcılarının görevlerinin sırayla yapılmasından, bellek denetiminden, yan birimlerin (CD-ROM,
teyp, disket sürücü vb) çalıĢmasından ve benzeri iĢlemlerden sorumludur.
Aslında Linux, pek çok kullanıcının kafasına masaüstüyle, uygulama yazılımlarıyla, sunucu
programlarıyla komple bir iĢletim sistemi olarak girmiĢ durumda. Ancak durum bundan biraz farklı.
Linux, sistemin yönetimini ele alan çekirdeğin (kernel) adına veriliyor. DerlenmiĢ hali yaklaĢık
500Kb tutan çekirdek, kaynak kodlarıyla sıkıĢtırılmıĢ halde 20Mb'dan fazla yer kaplıyor. Bu kadar
alanda tüm donanım sürücüleri de bulunuyor.
18
g) Root
Sistemdeki en yetkili kullanıcı, bir baĢka deyiĢle sistemin imparatoru. Linux iĢletim sistemini yönetmek için root kullanıcısı parolasına gerek vardır. Genellikle ağ
servisleri, sistem servisleri, kullanıcı açma ve kapama, yedekleme yapma için tüm
iĢlemler root kullanıcısının görevidir ve sistemin tüm sorumluluğu da bu kullanıcıdadır.
h) GNU
Linux projesinin, bugünkü baĢarısının en büyük nedenlerinden birisi Özgür Yazılım Vakfı
(Free Software Foundation - FSF) tarafından hamiliği yapılan GNU projesidir. GNU projesi kapsamında yüksek kalitede bir çok geliĢtirme ve uygulama yazılımı açık kaynak kodu ile birlikte özgürce dağıtılmaktadır. Bu bağlamda, Linux iĢletim sisteminin, yalnızca çekirdeğini oluĢturmaktadır.
Sistemin tüm diğer bileĢenleri, GNU vb. kaynaklardan sağlanan özgür yazılım ürünlerinden oluĢmaktadır.
Linux, çekirdeği (kernel) Linux B. Torvalds tarafından GPL (General Public License) altında tescillenmiĢtir. Her isteyen kendi kopyasını yapabilir, satabilir, baĢkalarına dağıtabilir.
i) Linux Çeşitleri
ÇeĢitli linux çeĢitleri
Slackware
Red-Hat
Ubuntu
Debian
Caldera
Pardus
Open SuSe
Fedora
j) KDE ve GNOME
Her ikisi de pencere yöneticisidir, seçim yapma olanağınız da var, Switchdesk komutu size
bu konuda yardımcı oluyor.
Temel Linux Komutlar
Daha önce, UNIX tabanlı bir iĢletim sisteminde çalıĢanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay
bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux' a
taĢınmıĢtır. Onlarca çeĢit kabuğun yanı sıra, programcının iĢini kolaylaĢtıran diller ve temel her
türlü komut (, ls, less, finger), Linux' ta vardır.
19
Ağ ve Ġnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm) yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi' in daha geliĢmiĢ sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime iĢlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve
daha modern metin iĢleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir. Ayrıca Windows ara yüzü
olan Linux sürümlerinde Star Office kullanma Ģansıda vardır.
Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) baĢında görebileceğiniz GNU (Gnu is
Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluĢtur. GNU, lisansını ve yazarını
korumak koĢuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. Örnek olarak
tcsh ve GNU bash, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasında
zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir.
Login : Linux server‟ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz
ve arkasından Ģifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME‟ ye girerken karĢımıza çıkan
Ģifre ekranı gibi düĢüne biliriz ama burada Ģifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin
vermez)
Örnek : bilmuh login:koseoglu <Enter>
Password:*****
Passwd : ġifre değiĢtirmek için kullanılır.
Örnek : passwd <Enter>
Changing password for koseoglu
Old password:*****
New password:******
Retype new password:******
Logout : Linux Sisteminden çıkmak için kullanılır.
Örnek : logout <Enter>
Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm
kullanıcılar hakkında bilgi verir. AçılıĢ klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login
name, gerçek isim, terminal, boĢ durma zamanı (idle time), sisteme giriĢ (login) zamanı, biliniyorsa
ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). Ġsim (name) parametresi kullanıldığında, verilen
isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir.
Örnek : finger koseoglu <Enter>
Ls : Linux Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS‟ taki DIR komutu gibi)
Örnek : ls <Enter>
Clear: Linux ĠĢletim Sisteminde ekran görüntüsünü temizler.
Örnek : Clear <Enter>
20

İŞLETİM SİSTEMLERİ

Transkript

Benzer belgeler

Ders_5_-_isletim_sistemleri_2

linux tanıtım - Linux Nedir?

Kapsamlı Dosya Desteği Gelişkin İşlevsellik Shell Extension

PSG Consumer CQ Notebook Datasheet

Ağ`dan Linux Kurulumu

PC Consumer EMEA Desktop features

news.anet.net.tr (os.linux özeti 14.01.2002 - 01.07.2003)

- Full Circle Magazine

PSG Consumer 2C08 OV2 HP Notebook Datasheet

1 LINUX İŞLETİM SİS - Tunceli Üniversitesi

Cenk Demir - Tilkinin Dilinden

1 DERS PROGRAMI – 2011-2012 / GÜZ Dönemi – Versiyon 2.0

indirin - Kingston

Linux Mint Kurulumu