Fransa Bankacılık Sistemi

FRANSA BANKACILIK SİSTEMİ
Hakan GÜÇLÜ
İSTANBUL –30.01.2006
www.hakanguclu.com
GİRİŞ
Son yıllarda Fransa’da bankacılık faaliyetlerini etkileyen ekonomik ve yasal değişiklikler
olmuştur. Yasal alanda gerçekleştirilen değişikliklerin bir bölümü, Avrupa bankacılığında
yapılan düzenlemelerden dolayı ortaya çıkan yasal zorunluluklar nedeniyle yapılmıştır.
Ekonomik olarak, kredi ve yatırım fırsatları ile teknolojik yenilikler sonucu ortaya çıkan
talep, kredi kurumlarının yönetiminde ve bankacılığın hizmetlerinde bazı değişikleri
beraberinde getirmiştir.
Fransa’da, kredi kurumlarının denetimi ve faaliyetleri ile ilgili olarak hazırlanan yeni
Bankacılık Kanunu 24 Ocak 1984 yılında yürürlüğe girmiştir. 1984 tarihli Bankacılık
Kanunu’nun kabul edilmesinden sonraki yaklaşık 20 yıllık bir sürede Fransız bankacılık
sistemi, Avrupa Tek Pazarı’na entegrasyonun sağlanabilmesi için önemli yeniden yapılanma
süreçleri geçirmiştir. Bu yeniden yapılanma sürecinde, Fransız Bankacılık Sektörü’nde
önemli birleşmeler ve devralmalar ile özelleştirmeler (örneğin Paribas, Banque Nationale de
Paris) gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucu olarak, yeni Bankacılık Kanunu’nun yürürlüğe
girmesinden sonraki beş yıl içerisinde, Fransa’da faaliyette bulunan kredi kurumlarının sayısı
yaklaşık % 20 oranında azalmıştır. Bankacılık Kanunu’nun diğer bir etkisi de Fransa
Bankacılık Sistemi’nde gerçekleştirilen yeniden yapılanma ve liberilizasyon hareketlerinde
görülmüştür. Bu dönemde, Fransız Bankaları amaç ve büyüklük açısında birbirlerinden
oldukça farklılık göstermişlerdir. Bazı bankalar geniş ağ bankacılığı gibi genel işlevleri
yerine getirmek amacıyla yapılanırken (örneğin Banque Nationale de Paris, Crédit Lyonnais,
Société Générale), diğer bankalar sınırlı bölgesel kuruluşlara ve belirli müşterilere hizmet
vermek amacıyla yeniden yapılanmışlardır.1
1
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
www.hakanguclu.com
1
Avrupa Birliği’nin (AB) 93/22 Sayılı Direktifi’nin yerine getirilmesi doğrultusunda, 2
Temmuz 1996 tarihinde yürürlüğe giren kanun ile Fransa’da mevcut olan yatırım hizmetleri
tekrar düzenlenmiştir. Bu kanun o tarihe kadar yürürlükte olan 1984 tarihli Bankacılık
Kanunu’nda bazı değişikliklerin ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir. Yeni kanun ile
Fransa’da finansal hizmetlerin yerine getirilmesi konusunda AB yatırım şirketleri ile birlikte,
Fransa ve AB bankaları da yetkilendirilmiştir. Söz konusu yeni kanundan önce, Fransa
Menkul Kıymet Borsalarına kote edilmiş menkul kıymetler üzerinde işlem yapma yetkisine
sahip olan tek kurum olarak Fransız Broker Şirketleri bulunmakta idi.2
1996 Kanunu, Fransız Bankacılık Sistemi’nin kurumsal yapılarında reformların yapılmasına
neden olmuştur. Mevcut durumda, menkul kıymet işlemlerinin gerçekleştirilmesi konusunda
bankalar ile yatırım şirketleri aynı rejime ve yetkilere sahiptir.
Ayrıca, Fransa Bankacılık Sistemi belirgin olarak uluslararası bir özellik taşımaktadır.
Yabancı kuruluşların Fransız Bankacılık Sistemi’nde önemli yatırımlarının bulunmaktadır.
Crédit Lyonnais and Société Générale gibi Fransız kuruluşları da 20 yüzyılın başlangıcından
bu yana önemli yurtdışı yatırımlarını gerçekleştirmişler ve Fransa dışında önemli
büyüklüklere ulaşmışlardır.
Fransa'da Bankacılık son on yıl içersinde, 1984'de yeni Bankalar Kanunu ve 1988'de Menkul
Kıymetler Piyasası Kanununun yürürlüğe girmesi sonrasında büyük gelişmeler kaydetmiştir.
Bu kanunlarla bankacılıkta uzun süredir uygulanmakta olan kredi kısıtlamaları ve kambiyo
kontrolleri kaldırılmıştır. Avrupa Tek Pazarına uyum sağlamak amacıyla getirilen
düzenlemelerle de bankacılık sektörü yeni bir ivme kazanmıştır. Bu yapılanına hareketleri ile
hizmet yelpazesinde genişleme görülmüştür. Nitekim Fransa'daki kredi kurumları
işletmelere, bireylere, yerel yönetimlere ve kurumsal yatırımcılara nakit akımı, finansal
yönetim, menkul kıymetler borsasında aracılık, şirket birleşme ve devralmaları alanlarında
hizmet verebilmektedirler. Ayrıca birey ve kurumsal yatırımcılara yatırım danışmanlığı ile
http://www.internationallawoffice.com/overview.cfm?country=France&workareas=Banking, Download Tarihi:
Ocak 2006.
2
A.e.
www.hakanguclu.com
2
devredilebilir menkul kıymetler ve krediler, açık uçlu yatırım fonları, menkul kıymet yatırım
fonları gibi finansman yöntemleri de sunmaktadırlar. Fransız bankacılık sisteminin en önemli
özelliği, büyük bankaların bir bölümünün halen devlet bankası olmasıdır. Bu konuda
bankacılık politik baskılar altında kalmaktadır. Örneğin 1982'de ulusallaştırman çoğu banka
1986'da tekrar özelleştirilmiş ve bu ivme 1990'larda da devam etmiştir.3
1. AVRUPA BİRLİĞİ'NDE BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN TANIMI
Avrupa Birliği üyesi ülkelerde bankacılık faaliyeti gösteren ve değişik şekilleri olan pek çok
banka tipi vardır. Bu nedenle düzenlemelerde banka yerine kredi kurumlan terimi
kullanılmaktadır. Buna göre kredi kurumları, mevduat kabul edip bunları girişimlere, kamu
otoriteleri ve tüketicilere kredi olarak sunan, sermaye işlemlerine ilişkin hizmetlerle
sigortacılık gibi diğer hizmetleri de sunan kurumlardır.
İşlemler açısından baktığımız zaman bankacılığı perakende ve toptan banka olarak ayırmak
mümkündür. Katılımcıları farklı olan bu iki bankacılık türünün her ikisi de kendine göre
karakteristik özelliklere sahiptir. Perakende bankacılık, mevduat bankacılığı, şube bankacılığı
ve ticari bankacılığı kapsamakta ve vadeli - vadesiz hesaplar, çek tahsilatı, akreditif, açık
kredi kolaylıkları, kısa vadeli kredi, tüketici kredisi, kredi kartları, kambiyo işlemleri, havale,
yatırım yönetimi, müşteriler adına menkul kıymet alım satımı gibi çok geniş bir hizmet
yelpazesi sunmaktadır. Avrupa'da perakendeci bankacılık henüz ulusal düzeydedir. Çoğu
ulusal bankacılık piyasasında perakende bankaların payı son derece küçüktür. Üç ana
bankanın birlikte toplam piyasa payı % 20’nin üzerinde olan ancak birkaç üye ülke vardır.
Bununla beraber her ülkede piyasa lideri olan diğer bir deyişle oligopol derecesinde bankalar
vardır. Bu nedenle Avrupa'da bu piyasalara giriş oldukça zordur.4
3
KARATEPE, Yrd. Doç. Dr. Yalçın, “Avrupa Birliği’nde Bankacılık Sistemi”,
http://politics.ankara.edu.tr/~karatepe/ifinance/ABBank.pdf, Download Tarihi: Ocak 2006.
4
A.e.
www.hakanguclu.com
3
Toptancı bankalar ise az sayıda şubeleriyle ileri teknolojiden de yararlanarak uluslar arası
para ve sermaye piyasalarından büyük tutarlı fon sağlayan, ayrıca factoring ve forfaiting gibi
yeni tekniklerle uluslararası ticaretin finansmanına yardımcı olan ve çoğunlukla belli finansal
merkezlerde faaliyet gösteren bankalardır. Uluslararası nitelikte olan bu piyasalar ise
rekabetçi bir yapıya sahiptir.
Avrupa topluluğu içinde yer alan ülkelerde faaliyet gösteren bankalar çok farklı yapılara
sahiptirler. Bunlar genellikle büyüklük ve faaliyet alanlarıyla birbirinden ayrılmaktadır.
Bununla beraber ekonomik ve parasal birlik yolunda alınan bankacılık direktiflerinin
ardından bankaların hizmet alanları artmakta; danışmanlık, sigortacılık ve gayrimenkul
acenteliği hizmetleri de dahil olmak üzere pek çok yeni hizmet sunmaktadırlar. Bu şekilde
hizmet
sundukları
alan
ve
kesime
göre
gruplandırıldığında
bankalar
şöyle
sınıflandırılabilmektedir:5
Ticaret Bankaları: Bu tür bankaların çoğu evrensel banka niteliğindedir. Geniş çaplı mali
hizmet sunan çok amaçlı bankalardır. Sanayinin finansmanı, tahvil, hisse senedi ticareti,
portföy yönetimi, şirket birleşmesi ve satın alınması gibi konularda danışmanlık hizmeti
sunmaktadırlar. Avrupa Bankacılık Federasyonu tarafından temsil edilmektedirler.
Tasarruf Bankaları: Asıl kaynaklarını özel tasarruflar oluşturur. Ticaret bankalarına oranla
daha yerel ve bölgesel özellikler taşırlar. AT Tasarruf Bankaları gurubu tarafından temsil
edilmektedirler.
Kooperatif Bankaları: Kaynakları, örgütsel yapıları ve fon kullanımı açısından tasarruf
bankalarına benzeyen bu tür bankaları AT Kooperatif Bankaları Birliği temsil etmektedir.
Uzman Bankalar: Belirli birkaç bankacılık hizmeti sunan bankalardır. Bu nedenle İpotekli
Kredi Federasyonu, Avrupa Yapı Birliği Federasyonu ve Konut Finansmanı Federasyonu
tarafından temsil edilmektedir.
5
A.e.
www.hakanguclu.com
4
2. FRANSA BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN ORGANİZASYON YAPISI
Bankacılık Kanunu ile Kredi Kurumları tanımı getirilmiştir. Bankacılık Kanunu’nun 18.
maddesinde, kredi kurumları Fransız Bankalarını da içerecek şekilde 6 grubu ayrılmıştır:6
1) Bankalar,
2) Yardımlaşma ve Kooperatif Bankaları,
3) Tasarruf Bankaları,
4) Belediye Kredi Bankaları,
5) Finans Şirketleri ve
6) Uzman Finans Kurumları
Bankacılık Kanunu’nun 1. maddesinde kredi kurumları; “olağan işleri, bankacılık
faaliyetlerinin yerine getirilmesi olan yasal gerçek ve tüzel kişiler” olarak tanımlanmaktadır.
Bunun sonucu olarak, Bankacılık Kanunu tarafından tanımlanan bankacılık faaliyetlerini
yerine getiren kredi kurumları, bu tekel durumundan dolayı yarar sağlamaktadırlar (örneğin
müşterilerin tasarruf fonlarının mevduat olarak kabul edilmesi ve saklanması, kredi işlemleri
ve yönetimi). Diğer bazı faaliyetler kredi kurumları tarafından yerine getirilir ancak, bu
durum bankaların sahip oldukları tekel durumundan farklıdır. Bankacılık Kanunu’nun 5. ve
6. maddelerinde Bu faaliyetler “yatırım amaçlı menkul kıymetlere ve diğer menkul kıymet
araçlarına yatırım yapılması, bunların alım-satımı, yönetimi, takip edilmesi” olarak
sıralanmıştır. Bankacılık Kanunu’nun 7. maddesinde sıralanan faaliyetler ise bankalar
tarafından yerine getirilebilmektedir. Bu faaliyetler (örneğin gayrimenkul, sigorta) kanun
maddesi tarafından tanımlanmış ve sıralanmıştır ancak, kredi kuruluşlarının bu faaliyetlerde
bulunabilmeleri için Finans ve Bankacılık Düzenleme Komitesi (Financial and Banking
6
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
www.hakanguclu.com
5
Regularity Committee - FBRC) tarafından düzenlenen koşulları yerine getirmeleri
gerekmektedir (BKanunu 30. madde).7
Kredi kurumları içinde en büyük grubu bankalar oluşturmaktadır. Evrensel nitelikte olan bu
kurumlar tüm fınansal ve bankacılık işlemlerini gerçekleştirmeye yetkili ticari teşebbüslerden
oluşmaktadır.
Yardımlaşma ve Kooperatif bankaları yasal statü ve organizasyon yapıları itibariyle ticari
amaçlı bankalardan farklı olmalarına rağmen, tüm bankacılık hizmetlerini vermeye
yetkilidirler. Bu tür bankaların toplam mevduat içindeki payı %27, toplam krediler içindeki
payı ise % 22,5 civarındadır. Ulusal tarım kredi bankası, halk bankaları, yerel bankalar ve
merkez kredi kooperatif bankası bu grup içerisinde yer almaktadır.8
Tasarruf Bankaları, kar amacı gütmeyen kurumlardır ve tüm bankacılık hizmetlerini sunmaya
yetkilidirler. Finans şirketleri mevduat toplayan diğer kredi kurumlan gibi direkt olarak fon
toplamayıp sadece kredi hizmeti veren kurumlardır. Bunlar tüketici ve satış kredisi, konut
kredisi ve leasing hizmetleri de sunmaktadır. Bunların dışında çeşitli kredi hizmetleri veren
uzman finans kurumları ile menkul kıymet ve mali araçların yatırım ve yönetiminde
uzmanlaşan menkul kıymet şirketleri de bulunmaktadır.9
2.1. Bankacılık Sektöründe Yetkili Otoriteler
BKanunu ile iki tür otorite yaratılmıştır: düzenleme otoriteleri ve danışma otoriteleri.10
Fransız düzenleyicilerin organizasyon yapısı ve bankacılık sektöründeki rolleri diğer Avrupa
ülkelerinde mevcut olan durum farklıdır. Hiçbir Avrupa ülkesinde, bu kadar geniş yasal
7
Fransa Bankacılık Kanunu (Banking Act), http://www.banque-france.fr/gb/supervi/telechar/fba98l84.pdf,
Download Tarihi: Ocak 2006.
8
Banque de France, 2004 Yıllık Rapor, http://www.banque-france.fr/annualreport/2004, Download Tarihi:
Ocak 2006.
9
A.e.
10
Fransa Bankacılık Kanunu (Banking Act).
www.hakanguclu.com
6
yetkiler verilmiş bankacılık otoritesi bulunmamaktadır. BKanunu düzenleme ve gözetim
fonksiyonlarının yerine getirilebilmesi için üçlü bir yapı öngörmüştür.11
1) Finans ve Bankacılık Düzenleme Komitesi (FBRC): Kredi kurumlarına ve yatırım
şirketlerine uygulanabilecek genel kurallar konusunda düzenlemeler yapmaktadır. FBRC
bankalarla ilgili olarak aşağıdaki konularda yetkilidir:
-
Banka kurulması için gerekli olan minimum sermaye tutarları ve yeni şubelerin
açılması için uyulması gerekli olan prosedür de dahil olmak üzere, Bankacılık
sektöründe faaliyette bulunulması için gerekli koşulların belirlenmesi,
-
Müşterilerle olan ilişkileri düzenleyen kurallar da dahil olmak üzere, kredi
kurumlarının faaliyetleri için gerekli uygulama kılavuzlarının hazırlanması,
-
Muhasebe kurallarının resmi olarak ilan edilmesi,
-
Yönetim standartlarının oluşturulması ve
-
Fransa Merkez Bankası’nın (Banque de France) tek yetkili olduğu kredi politikaları
ile ilgili olarak uygulamaya yönelik politikaların hazırlanması.
2) Kredi Kurumları ve Yatırım Şirketleri Komitesi (Comité des Etablissement de Crédit et
des Entreprises d'investissement or CECEI): kredi kurumları ile ilgili olarak aşağıda
belirtilen konularda alınan özel kararların kamuoyuna duyurulmasından sorumludur.
-
Lisansların verilmesi veya iptal edilmesi,
-
Kurumun statüsünün değiştirilmesi konusunda yetki verilmesi,
-
Fransa’da faaliyet göstermek üzere yetki verilen kredi kurumlarının listesinin
yayınlanması ve
-
AB içerisinde faaliyet gösteren Fransız kredi kurumlarının yayılma süreçlerinin ve
Fransa’da yatırım yapan şirketler ile Fransa’da faaliyette bulunacak AB kredi
kurumlarının kurulma süreçlerinin incelenmesi.
11
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
www.hakanguclu.com
7
CECEI faaliyet izni verme aşamasında yasal statü, başlangıç sermayesi, sunulacak hizmetler,
mali altyapı, hissedarların ve yöneticilerin uygunluğu gibi bir dizi kriteri göz önünde
bulundurmaktadır.12
3) Bankacılık Komisyonu (Commission bancaire): başlıca iki fonksiyonu bulunmaktadır:
i) Komisyon tarafından çıkarılan düzenleme ve kararlara uymakla zorunlu olan kredi
kurumlarının muhasebe kayıtlarını denetlemek ve
ii) Periyodik yerinde denetimlerin yapılması için gerekli olan yasal ve düzenleyici
hükümlerin kredi kurumlarının tamamı tarafından yerine getirilmesini sağlamak.
Yapılan muhasebe denetimlerinde veya yerinde yapılan denetimlerde bir kusur veya ihmalin
ortaya çıkması durumunda komisyonunun uygulayabileceği geniş bir yaptırım gücü
bulunmaktadır. Komisyon geçici bir yönetici tayin edebilir, karar ve uyarıları kamuoyuna
duyurabilir, faaliyette bulunması için verilmiş olan kurum lisansını iptal edebilir.13
Bu otoriteler, Merkez Bankası ile Ekonomi ve Finans Bakanlığı arasındaki işbirliğini
sağlamakla ve her yıl Konseye rapor vermekle yükümlüdürler.14
Danışma otoriteleri ise; Ulusal Kredi ve Menkul Kıymetler Konseyi (Conseil National du
Crédit et du Titre (CNCT)) ve Danışma Kurulu’dur (Comité des Usagers). CNCT başlıca iki
fonksiyonu yerine getirmektedir.15
i)
Bankacılık sektörü operasyonlarını ve finansal sistemi izlemek ve değerlendirmek
ve
ii) Kanun ve kararname tasarıları ile ilgili olarak Ekonomi ve Finans Bakanlığı
tarafından talep edilen görüşlere cevap vermek.
12
AB DANIŞMANLIK
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
14
TBB
15
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
13
www.hakanguclu.com
8
CNCT, Fransa’da gerçekleştirilen banka ve finansal faaliyetler ile ilgili olarak hazırlanan ve
Ekonomi ve Finans Bakanlığı’na da sunulan bir yıllık rapor yayınlamak zorundadır. Danışma
Kurulu, kredi kurumları ile müşterileri arasındaki ilişkileri geliştirmek ile görevlendirilmiştir.
Kurul, kurum-müşteri arasındaki ilişkilerin olumlu yönde geliştirmek amacıyla, akademik
inceleme ve araştırmalardan elde edilen verileri değerlendirmekte ve bu değerlendirmeler
çerçevesinde öneriler oluşturmaktadır. Yapılan öneriler genel bir tavsiye niteliğindedir ve
Ekonomi ve Finans Bakanı ile Fransa Merkez Bankası Başkanı tarafından da talep
edilebilmektedir.16
2.2. Diğer Otoriteler
Menkul Kıymet Komisyonu (Commission des Opérations de Bourse), 28 Eylül 1967 tarihli
kanuna uygun olarak kurulmuştur. Halka arz ve portföy yöneticiliği gibi faaliyetler ile ilgili
olarak kredi kurumlarının rapor sunmak zorunda olduğu Komisyonun yönetimsel bir yapısı
bulunmaktadır. Komisyon yasal bir gücü kullanmaktadır. Bazı kişi veya kurumlara
uygulanması gerekli olan genel kuralları yayınlayabilmektedir. Komisyon kendi koyduğu
kuralların uygulanmasını sağlamak üzere özel nitelikte kararlar da alabilmekte ve bunu
kamuoyuna açıklayabilmektedir. Örneğin üçüncü kişiler adına portföy yönetimi gibi
hizmetlerin yapılabilmesi için Komisyon’dan onay alınması gerekmektedir.17
Finansal Piyasalar Konseyi (Conseil des Marchés Financiers) 1996 tarihli BKanunu ile
oluşturulmuştur. Konsey, Fransız finansal piyasaların örgütlenmesine sağlamak amacıyla
genel nitelikli düzenlemeler yapmaktadır. Bu amaçla, örneğin devralma tekliflerinin
yapılmasında uygulanacak kuralların belirlemektedir. Finansal aracılar ile ilgili olarak
kararların alınmasında Konsey yetkilendirilmiştir. Bu durum, Konsey tarafından kredi
kurumlarının faaliyet alanlarına onay verilmesi gerektiği sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
16
MSİ
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
17
www.hakanguclu.com
9
Konsey ayrıca, yatırım hizmetlerini yerine getiren kurumlarca uygulanacak iyi yönetim
ilkeleri konusunda düzenlemelere gitmektedir.18
Fransa Merkez Bankası’nın, Fransız Bankalarının statüleri ile ilgili olarak yürürlüğe giren 4
Ağustos 1993 tarihli kanunda ve BKanunu’nda tanımlanan temel bir görevi vardır.
Fransa’nın ulusal bankası olarak sahip olduğu bu role ilave olarak, Fransa Merkez Bankası
para politikalarının oluşturulmasından ve bu politikaların kredi kurumları tarafından da takip
edilmesinin sağlanmasından sorumludur. Bununla birlikte, Fransa Merkez Bankası,
bankacılık ve finansal faaliyetlerin düzenlenmesi, kontrol edilmesi veya onaylanması
konusunda doğrudan yetkilendirilmemiş olup, tam tersine kendisi bu sorumluluklar ile
yakından ilgilidir. Fransa Merkez Bankası Başkanı, Finans ve Bankacılık Düzenleme
Komitesi’nin bir üyesidir, Bankacılık Komisyonuna başkanlık eder ve bankacılık sisteminin
istikrarının sağlanması konusunda görevlendirilmiştir. Başkan ayrıca, komisyon ve konseyde
temsil edilir ve bu otoriteler tarafından kabul edilen düzenlemeler ile ilgili olarak önerilerde
bulunmak konusunda yetkilendirilmiştir.19
2.3. Yabancı Otoriteler İle İşbirliği
Basel Komitesi tarafında konulan prensiplere uygun olarak, Fransız otoriteleri benzer
yabancı kuruluşlar ile işbirliği yapmaktadırlar. AB üye ülkelerinin kendi aralarında ve
üçüncü bir ülke ile bilgilerin paylaşımı konusunda antlaşmalar yapmasını mümkün
kılınmıştır (Direktif 77/780/CEE). BKanunu (31/1-2. maddesi), karşılıklılık ilkesine bağlı
olarak kredi kurumlarının kontrolü ve onayları ile finansal varlıklar hakkında finansal
yabancı otoritelere bilgi verilmesi konusunda, Kredi Kurumları ve Yatırım Şirketleri
Komitesi’ne yetki vermektedir. Bilgiler AB’ye üye ülkeler arasında serbest olarak
paylaşılabilmektedir. Fransız otoriteleri, benzer AB ülkesi otoriteleri ile karşılıklı işbirliğine
dayalı birçok antlaşma yapmışlardır. Üye ülkelerde hizmetlerin serbest olarak verilebilmesi,
bu hizmetler ile ilgili olarak gerekli kuruluş işlemlerin yapılabilmesi, ev sahibi üye ülke
18
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
www.hakanguclu.com
10
tarafından bu faaliyetlerin denetlenebilmesi bu antlaşmalarda yer alan hükümler ile
düzenlenmiştir (örneğin Almanya ve Fransa arasındaki 1 Ekim 1992 tarihli antlaşma).20
2.4. Yabancı Banka Girişleri
Yabancı banka kavramı, BKanunu’nda yer alan hükümler çerçevesinde, kredi kurumunun
özel bir türü olarak kabul edilmemektedir. Fransa’da yabancı faaliyetleri; kredi kurumu
olarak lisans almış ve Fransa’da faaliyette bulunan şirketlerin veya şirket temsilcilikleri
faaliyetleri olarak tanımlanabilir. Fransa’da faaliyette bulunan söz konusu şirketler, yönetim
merkezleri yurtdışında olmakla birlikte Fransız Kanunları çerçevesinde Fransa’da belirli bir
faaliyet konusunda faaliyette bulunan ve sermayesinin çoğunluk hisselerinin yurtdışında
yerleşik kişilerin elinde olduğu şirketlerdir. Fransa’da daimi olarak ikamet etmeyen bir şirket
bir şubesini veya temsilciliğini Fransa’da açmak istemesi veya Fransız Kanunları
çerçevesinde faaliyette buluna bir kredi kurumunun kontrolünü ele geçirmek istemesi
durumunda, Fransa’ya girişine izin verilen yabancı yatırımlar ile ilgili olarak yapılan genel
düzenlemelere uyması gerekmektedir.21
2.5. Şubelere İzin Verilmesi
Şubelerin, yabancı kredi kurumlarının yalnızca ofisleri olmasına ve bunların yasal bir tüzel
kişilik taşımamalarına rağmen, BKanunu tarafından yine de kredi kurumları olarak kabul
edilmektedirler. AB üyesi olmayan bir ülkenin kredi kurumunun Fransa’da bir şube
açabilmesi için lisans alma gereklidir. Bu lisans belgesi aşağıda yer alan koşulların yerine
getirilmesi durumunda verilmektedir.22
19
A.e.
Banque de France, 2004 Yıllık Rapor.
21
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
22
A.e.
20
www.hakanguclu.com
11
-
Faaliyeti, BKanunu’nda tanımlanan kredi kurumlarının bir türüne uygun olması
gereklidir.
-
Sermaye tutarı, aynı türdeki Fransız kredi kurumundan talep edilen sermaye
tutarına eşit olması gereklidir.
-
Kredi kurumunun gerçek faaliyetlerini yönlendirmek konusunda karar alma
yetkisine ve sorumluluğuna sahip iki tane şube yöneticisinin olması gereklidir.
2.6. Yan Kuruluş Kurulması
Fransa’da yan kuruluş kurmaya karar veren yabancı bir banka grubunun veya banka dışı
alanda faaliyette bulunan yabancı yatırımcıların, Fransız Kanununlarına göre bir şirket
kurmasına ihtiyaç vardır. Bu kuruluşun Fransız Bankacılık gruplarından ve yatırımcılarından
istenen aynı şartları yerini getirmesi ve lisans almak için Finans ve Bankacılık Düzenleme
Komitesi’ne başvurması gerekmektedir.23
2.7. Varolan Bir Kredi Kurumunun Ele Geçirilmesi / Satın Alınması
Fransız kredi kurumlarından bir tanesini ele geçirmek veya satın almak isteyen yabancı bir
banka veya şirketin, Finans ve Bankacılık Düzenleme Komitesi’nden ön izin alması
gereklidir.24
2.8. Avrupalı Bankalar için Özel Kurallar
Avrupa ülkelerinde faaliyette bulunan AB kurumları tarafından yapılan şubeleşme
faaliyetleri yalnızca ilgili kurumun hukuken tabi olduğu ülkenin düzenleyici otoritesinin
iznine bağlıdır, faaliyette bulunacağı diğer Avrupa ülkesinin düzenleyici otoritesinden ayrıca
23
Banque de France, 2004 Yıllık Rapor.
www.hakanguclu.com
12
izin alması gerekmemektedir. Bununla birlikte, hukuken tabi olunan ülkenin düzenleyici
kuruluşundan alınan ve şube açılmasına ilişkin olarak ilgili kuruluşa başvuru yapıldığını
gösteren bir belgenin Finans ve Bankacılık Düzenleme Komitesi’ne verilmesi gerekmektedir.
AB kuruluşu veya şirketi Fransa’da bir bağlı ortaklık şeklinde kredi kurumu kurmak istemesi
durumunda, Finans ve Bankacılık Düzenleme Komitesi kurulması talep edilen bağlı ortaklığa
izin vermeden önce söz konusu kurumun veya şirketin faaliyette bulunduğu ülkedeki
düzenleyici otorite ile görüş alışverişinde bulunacaktır.25
Bir veya birden çok ülkeni kanunlarına tabi olan bir kurum tarafından Finans ve Bankacılık
Düzenleme Komitesi tarafından daha önce kuruluşuna izin verilen bir kredi kurumunun
Fransa’da devralınması ile ilgili olarak öz izin alınması talep edilmemekle birlikte,
devralmanın Finans ve Bankacılık Düzenleme Komitesi’ne bildirilmesi gerekmektedir.26
2.9. Banka ve Müşteri Sırrı Hakkında Düzenlemeler27
AB müktesebatı, Toplulukta faaliyet gösteren bankacılık, sermaye piyasaları ve sigortacılık
otoritelerinin, hangi bilgileri hangi koşullar altında açıklayabileceği hususunu düzenlemiştir.
Hiçbir Üye Devlet belirlenmiş olan bu koşullardan daha düşük bir gizlilik standardı
uygulayamaz; ancak bu standardın daha yüksek tutulması Üye Devletlerin kendilerine
bırakılmıştır.
İlgili AB Direktifleri şunlardır:
-
Birinci Bankacılık Direktifi (77/780/EEC),
-
UCITS (Undertakings For Collective Investment In Transferable Securities) Direktifi
(85/611/EEC)
24
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
25
A.e.
26
Joël Métais
27
SIR SAKLAMA
www.hakanguclu.com
13
-
İkinci Bankacılık Direktifi (89/646/EEC),
-
İkinci Konsolidasyon Direktifi (92/30/EEC),
-
Hayat-dışı Sigortacılık Direktifi 892/49/EEC),
-
Hayat Sigortası Direktifi (92/96/EEC),
-
Yatırım Hizmetleri Direktifi (93/22/EEC),
-
BCCI (the Bank of Credit and Commerce International SA) Direktifi (95/26/EC),
-
98/33/EC sayılı Direktif
Bankalar, Ceza Kanunuyla yaptırımlara bağlanmış bir mesleki sır tutma yükümlülüğüne
tabidir. Mahkemeler ayrıca medeni kanunla yaptırımlara bağlanmış bir “ihtiyatlı davranma
görevini” de yükleyebilirler.
a) Ceza Kanunu bağlamında:
Ceza Kanunu madde 226.13, statü veya meslek gereği gizli bilgilere erişim hakkı bulunan ve
bu bilgileri kanunun izin verdiği durumlar dışında ifşa etmiş bulunan bütün kişileri kapsar.
Bu Kanun, bankalara da uygulanır.
Finans ve Para Kanunu madde L511-33, bir kredi kurumunun idare veya yönetimine
herhangi bir sıfatla katılan ya da bir kredi kurumunun personeli olan kişilere, Ceza Kanunu
madde L571-4 veya 226.13’de öngörülen mesleki sır tutma görevi ve yükümlülüğünü yükler.
b) Medeni Kanun bağlamında:
Ceza hukuki ilkelerinden bağımsız olarak, banka, medeni kanun kapsamında bir ihtiyatlı
davranma görevi ve edimine tabidir. Bu görev, mesleki sır tutma yükümlülüğü ihlalinin
bilinip bilinmediğine bağlı değildir.
İstisnalar:
www.hakanguclu.com
14
Bankalar Kanunu madde 57, bankaları mesleki sır tutma görevi ve yükümlülüklerinden
sadece üç durumda muaf tutar:
-
özel kanunlarla düzenlenmiş konular (vergi veya gümrük otoritelerine bildirme hakkı;
uyuşturucu trafiği veya organize suçlardan elde edilen karaparanın aklanmasının
önlenmesi amacıyla bankaların her türlü kuşkuyu TRACFIN’e bildirme görevi);
-
Fransa Merkez Bankası, Bankacılık Komisyonu ve Borsa İşlemleri Komisyonu ile
ilişkiler;
-
bir ceza kovuşturması kapsamında ve sırasında adli makam ve otoritelerin bilgi talepleri.
Her durumda, ilgili kişinin bankaya kendisi hakkındaki bilgi ve verileri üçüncü şahıslara ifşa
etme ve verme yetkisini vermesi halinde de bankaların mesleki sır tutma görevi ve
yükümlülükleri devam edecektir.
3. AB DÜZENLEMELERİ İLE UYUM SAĞLANMASI
AB, müşterilerin korunmasının daha da güçlendirilebilmesi ve rekabetin artırılabilmesi için
düzenlemelerin ve uygulamaların uyumlaştırılmasını amaçlamaktadır. Bu durum kredi
kurumlarının başvurularının kabul edilmesi için gerekli koşulların uyumlaştırılmasına olanak
sağlayacaktır. Bir kredi kurumu Avrupa’nın neresinde kurulursa kurulsun iki Bankacılık
Direktifi’ne uyması talep edilecektir: 12 Aralık 1972 tarihli Direktif (bankacılığın
koordinasyonu konusunda ilk Direktif) ve 15 Aralık 1989 tarihli Direktif (bankacılığın
koordinasyonu konusunda ikinci Direktif).28
28
Joël Métais
www.hakanguclu.com
15
29 Haziran 1995 tarihli Direktif ise kredi kurumlarının merkez ofisleri ile kayıt ofislerinin
aynı ülkede kurulması gerektiğini ifade etmektedir. Söz konusu Direktif, kayıt ofisi Ceyman
Adalarında kurulu olan BCCI’nın iflasından sonra kabul edilmiştir.29
1 Ocak 1999 tarihinde itibaren ortak para birim Euro’ya geçilmesi sonrasında, Maastricht
Anlaşmasına uygun olarak, ulusal uygulamaların yerine Avrupa Merkez Bankası ve Avrupa
Merkez Bankaları Sistemi uygulamaları geçmiştir. Bu durum, kredi kurumlarının Euro’nun
dolaşımda olduğu ülkelerdeki müşterilerine benzer hizmetler sağlayacakları anlamına
gelmektedir. AB’de faaliyette bulunan bankalar arasındaki rekabet bundan dolayı oldukça
artmıştır. Kayıt ofisleri AB ülkelerinde olan kredi kurumları tarafından sağlanan tüm
hizmetler benzer özellikler sahip olmuş ve karşılaştırılabilir fiyat ve oranlar sunmaktadırlar.30
AB’de finansal piyasaların entegrasyonu konusunda AB üyesi ülkelerin devlet ve hükümet
başkanlarının katılımı ile 2000 yılı Mart ayında Lizbon ve 2001 yılı Mart ayında
Stockholm’de yapılan toplantılarda önemli adımlar atılmıştır. Bu toplantılarda, finansal
hizmetler alanında tek pazar oluşturulmasının önündeki engellerin kaldırılması; mevzuattaki
mevcut boşlukların giderilmesi için gerekli önlemlerin 2005 yılı sonuna kadar tamamlanması
ve 2006 yılında tamamen entegre olmuş bir AB finansal hizmetler sektörünün oluşturulması
planlanmıştır.31
4. AB BANKACILIK SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER
1977 yılında düzenlenen Birinci Bankacılık Direktifi, AB’de bankacılık düzenlemelerinin
uyumlaştırılmasını amaçlamıştır. Ancak, entegrasyon süreci konusunda anlaşmaya
varılamaması entegrasyon yöntemlerinde değişiklik yapılmasını gerekli kılmıştır. Yeni kabul
edilen yöntemde ise ulusal düzenlemelerin asgari uyumlaştırılması amaçlanmış, bu çerçevede
29
Jeantet et Associés, “Banking – France (Organization of the Banking Sector, Foreign Bank Entry and
European Harmonization”.
30
A.e.
31
pelin
www.hakanguclu.com
16
karşılıklı tanıma ve menşe ülke kontrolü benimsenmiştir. Akabinde, 1986 Tek Avrupa Senedi
(Single European Act) ve iç piyasasının tamamlanmasına yönelik Beyaz Belge, İkinci
Bankacılık Direktifi, sermaye hareketlerinin liberalleştirilmesine ilişkin 1998 Konsey
Direktifi, 1999’da euronun tedavüle girmesi ve Mali Hizmetler Eylem Planı (FSAP) (19992005) tek Avrupa finansal piyasasının gelişimi için uygun ortamı sağlamıştır.32
Avrupa’da bankacılık sektörünün tarihsel yapısı itibariyle, entegrasyon sürecinin başında üye
ülkelerdeki kurumsal, ekonomik ve demografik yapı her ülkede önemli ölçüde farklılık
göstermekteydi. İkinci Bankacılık Direktifi ve karşılıklı tanıma prensibinden önce bankalar
yabancı şube ve iştirak açma açısından önemli engellerle karşılaşmışlardır. Temel olarak
karşılıklı tanıma prensibi ve İkinci Bankacılık Direktifi çerçevesinde bankacılık hizmetlerinin
ve şubeleşmenin önündeki engeller kaldırılmıştır. Bu durum AB bankacılık sektöründe
entegrasyon sürecinin geçmişten çok daha hızlı bir şekilde gerçekleşmesini sağlamıştır.33
AB bankacılık sektöründe 1999 yılında kabul edilen Mali Hizmetler Eylem Planıyla
(Financial Services Action Plan-FSAP) mali piyasaların entegrasyonunun önündeki engeller
ve bu engellerin kaldırılması amaçlanmıştır. 2005 yılında tamamlanması öngörülen FSAP,
finansal hizmetlerde tek pazara geçiş için yasal mevzuatta yapılması planlanan değişiklikleri
ve diğer öncelikli konularda atılacak adımları bir zaman çizelgesine bağlayan ve 42
düzenlemeden oluşan önlemler paketidir. Söz konusu 42 düzenlemeden 39’u 2005’in ilk
yarısında tamamlanmıştır.34
2004 ve 2005 yılı başını kapsayan dönemde; yeni uluslararası finansal raporlama standartları
uygulanmaya başlamış, Avrupa Komisyonu Basel II uygulamasıyla ilgili Direktifi ve
Finansal Hizmetler Politikası (2005-2010)’na ilişkin Yeşil Belge’yi (Green Paper)
yayınlamıştır. Bunların yanında yeni kurumsal yönetim ilkeleri oluşturulmuş, diğer yandan
şirketler kanununda değişiklik, muhasebe hükümlerinin modernleştirilmesi, iletişim ve
kurumsal yönetim, finansal ortaklıkların denetimi ve finansal enstrümanlar piyasasına ilişkin
32
33
34
TBB araştırma
yalçın
TBB araştırma
www.hakanguclu.com
17
direktifi de içeren bazı önemli düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Söz konusu düzenlemelerin,
AB bankacılık sektörünün uzun dönemli hedeflerinin gerçekleştirilmesinde etkili olması
beklenirken, piyasaların rekabet gücünü artırmak ve sınır ötesi ticareti kolaylaştırmak
suretiyle entegrasyon sürecini daha da hızlandırması öngörülmektedir.35
Son yıllarda entegrasyon sürecinin ilerlemesindeki bir diğer önemli etken Euro’nun tedavüle
girmesi olmuştur. Tek para programının birçok önemli sonucu bulunmaktadır. Euro’nun
tedavüle girmesi sınır ötesi faaliyetlerin artmasına, finansal ürünlerin fiyatlarının ülkeler
arasında karşılaştırılmasına, işlem maliyetlerinin düşmesine ve merkez bankası likiditesine
ulaşılmasına olanak sağlayan ortak bir çerçeve yaratılmasına yol açmıştır.36
AB’de entegrasyon sürecini sağlayan unsurlardan birisi de bankaların yurtdışında şube
açmaları ve iştirak edinmeleridir. Bu süreç iştirak edinmekten ziyade giderek artan bir oranda
şube açmak suretiyle devam etmektedir. Bununla birlikte, iştirak edinmek de önemlini
korumaya devam etmektedir. AB ülkelerindeki yabancı bankaların yaklaşık yarısı iştirak
edinmek suretiyle sistemde var olmaktadır.37
AB’de yabancı şube ve iştiraklerin piyasa payları 2003’te yüzde 23,4 iken bu oran 2004
sonunda yüzde 24,7’ye yükselmiştir. AB’ye yeni katılan ülkelerin bankacılık sektörlerinde
ise yabancıların payı yüksektir. Euro bölgesinde yabancıların payı yüzde 15,5 iken, yeni
üyelerin bankacılık sektöründe yabancıların payı yüzde 71’dir.38
AB bankaları euro bölgesinde faaliyetlerini sınır ötesi hizmet sunmak suretiyle coğrafi olarak
da çeşitlendirmiştir. Euro bölgesi bankaların sınır ötesi interbank kredileri 1998’de yüzde
20’den 2003’de yüzde 25’e yükselmiştir. Banka dışı kurumlar tarafından ihraç edilen sınır
ötesi menkul kıymetler ise yüzde 20’den yüzde 45’e yükselmiştir. Buna karşılık, banka dışı
35
TBB araştırma
Banque de France, 2004 Yıllık Rapor.
37
yalçın
38
TBB araştırma
36
www.hakanguclu.com
18
kurumlara verilen sınır ötesi krediler toplam kredilerin yüzde 5’inden daha düşük kalmıştır.39
Euro bölgesinde toptancı piyasalarda ve menkul kıymet piyasalarında önemli ölçüde
gerçekleştirilirken, perakende piyasaların entegrasyonu tamamlanmamıştır. Entegrasyon
süreci bankaların faaliyetlerini sürdürdükleri operasyonel ortamlarda değişiklik yaratmıştır.
Özellikle rekabet artmış, karlılık ve etkinlik üzerinde daha fazla baskı yaratmıştır. AB’de
banka dışı kurumların da bankacılık hizmeti sunmaya başlaması rekabetin önemli ölçüde
artmasına neden olmuştur.40
Son açıklanan (2004) verilerine göre, AB’de banka kredileri özel sektörünün birincil
derecede finansman kaynağı olmuştur. Banka aktifleri 1980’lerdeki seviyesinin 2 katına
çıkarak GSYİH’in yüzde 260’ına ulaşmıştır.41
Bankalar arasındaki konsolidasyon genellikle ulusal sınırlar içinde gerçekleşmiş, sınır ötesi
birleşme ve devralmalar sınırlı kalmıştır. Bankalar sınır ötesi faaliyetlerini şubeleşmeden
ziyade iştirak edinmek suretiyle gerçekleştirmeyi tercih etmişlerdir. Öte yandan, bir çok mali
grup diğer ülkelerde bir taraftan şubeleşmek diğer taraftan da iştirak edinmek suretiyle
faaliyet göstermeyi tercih etmiştir.42
Bankacılık faaliyetlerinin değişmesi ve bankaların müşterilerine sundukları ürün ve
hizmetlerin çeşitlenmeye başlamasıyla birlikte bankalar faiz dışı gelirlere daha fazla
yönelmişlerdir. (1992’de toplam gelirin yüzde 28,3’ü iken bu oran, 2001 yılında yüzde 42,5’e
yükselmiştir.) Bu gelişmede, yatırım bankacılığı ve sermaye piyasası odaklı hizmetlerin
uluslararası piyasalarda önem kazanmaya başlaması da etkili olmuştur.43
39
TBB araştırma
Banque de France, 2004 Yıllık Rapor.
41
A.e.
42
pelin
43
A.e.
40
www.hakanguclu.com
19
Bankacılık sektöründeki rekabet bir çok üye ülkede yüksek konsantrasyon oranlarının ortaya
çıkmasına yol açmıştır (Belçika, Hollanda ve Finlandiya’da en büyük 5 kredi kurumunun
aktifleri, toplam aktiflerin yüzde 80’leri civarındadır).44
AB’de banka dışındaki kurumların da bankacılık hizmeti sunmaya başlaması rekabetin
önemli ölçüde artmasına neden olmuştur. Bu nitelikteki kurumların başında mevduat
toplamak için menkul kıymet yatırım fonları (mutual funds), tüketici kredileri ve kredi
kartları için büyük perakende firmalar ve bazı ülkelerde sigorta, yatırım ürünleri ve ipotek
pazarlamada özel aracı kurumlar gelmektedir.45
44
45
Banque de France, 2004 Yıllık Rapor.
Pelin
www.hakanguclu.com
20
EKLER
www.hakanguclu.com
21
www.hakanguclu.com
22
www.hakanguclu.com
23
www.hakanguclu.com
24
www.hakanguclu.com
25
www.hakanguclu.com
26
www.hakanguclu.com
27
www.hakanguclu.com
28
www.hakanguclu.com
29
www.hakanguclu.com
30
www.hakanguclu.com
31
www.hakanguclu.com
32
www.hakanguclu.com
33
www.hakanguclu.com
34
www.hakanguclu.com
35
www.hakanguclu.com
36
www.hakanguclu.com
37
www.hakanguclu.com
38
www.hakanguclu.com
39
KAYNAKÇA
ATAMAN AKGÜL, Doç. Dr. Başak; AKAY, Yard. Doç. Dr. Hüseyin "Uluslararası
Muhasebe Standartları ve Türkiye’de Uygulama etkinliğine İlişkin Bir
Araştırma”, Türkmen Kitapevi, 2. Baskı, İstanbul 2004,
AYBOĞA, Doç. Dr. Hanifi, “Uluslararası Muhasebe Standartları, Türkiye Muhasebe
Standartlarının Uygulaması ve Meslek Mensuplarının Sorumlulukları”, Vergi
Sorunları Dergisi, Sayı:180, Eylül 2003, ss.98-114.
BAĞCI, Hamdi, "XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi – Sunuşlar ve Tartışmalar",
TÜRMOB Yayınları – 199, İstanbul, 10-12 Ekim 2002, ss. 109-115.
DERAN, Arş. Gör. Ali; AKTAŞ, Arş. Gör. Rafet, “Konsolide Mali Tablolarla İlgili, IFRS
Çerçevesinde Hazırlanan Ulusal Düzenlemelerin İncelenmesi”, Sosyal Bilimler
Araştırmları e-Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, Dönem: Eylül,
http://www.sosbil.gazi.edu.tr/dergi/makale, Download Tarihi: Mart 2005.
GÜCENME, Ümit, “Ülkemizde Muhasebe Uygulamalarının Türkiye Muhasebe
Standartlarına Uyumu”, MUFAD-Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:19,
İstanbul, Temmuz 2003, ss.27-28.
PİRGAİP, Burak, “Türk Sermaye Piyasasında Uluslararası Muhasebe Standartlarına
Uyum”, Sermaye Piyasası Kurulu Meslek Personeli Dergisi, Sayı:10, Kasım-Aralık
2003, http://www.spk-mpd.org/dergi10, Download Tarihi: Mart 2005.
PricewaterhouseCoopers, “2005’e doğru Uluslararası Finansal Raporlama Standartları”,
Seminer Notları, 22.12.2004.
PricewaterhouseCoopers, “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ
Seri:XI, No:25”, http://www.pwcglobal.com/Tr/tur/about/events/training/spk,
Download Tarihi: Mart 2005.
Sermaye Piyasası Kurulu, “Diğer Duyurular”,
http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/duyurular/041221_UFRS_taslaklar, 21.12.2004,
Download Tarihi: Mart 2005.
www.hakanguclu.com
40