Uluslararası şirketlerden daha fazlasını isteyin, kent
Transkript
Uluslararası şirketlerden daha fazlasını isteyin, kent
10 Radikal 7Kasım2009Cumartesi Cesaret ile sarhoşluk SaskiaSassen kimdir? M 1949yılındadünyayagelenAmerikalısosyoloğun çocukluğuveilkgençlikyıllarıailesinin1950’de göçettiğiBuenosAiresveardındandaİtalya’da geçti.Akademikkariyerine1966’danitibaren sırasıylaFransa,RomaveBuenosAires’tesüren felsefevesiyasetbilimieğitimiylebaşladı.Master vedoktoradereceleriniIndiana,NotreDame Üniversitesi’ndekisosyolojiveekonomi çalışmalarınınardındanaldı. ColumbiaÜniversitesiSosyolojiBölümü profesörlerindenolanSaskiaSassen, küreselleşmeveuluslararasıgöçalanındaki çalışmalarınıkentsosyolojisiüzerinde yoğunlaştırmıştır.Sondönemdeözellikle günümüzündijitalteknolojilerininkentlerinasıl etkilediğimeselesineeğilmişolanSassen, uluslararasısermayenin;devleşen,ülkelerinin ötesinegeçenkentlerinasıletkilediğinianlatır; kentinyoksullarınınbuuluslararasıharekettenne şekildeetkilendiğinianalizeder. ‘TheGlobalCity:NewYork,London,Tokyo’, ‘ASociologyofGlobalization’,‘Territory,Authority, Rights:FromMedievaltoGlobalAssemblages’, ‘TheMobilityofLaborandCapital:AStudyin InternationalInvestmentandLaborFlow’,‘Citiesin aWorldEconomy’,‘LosingControl?Sovereigntyin anAgeofGlobalization’,‘GuestsandAliens’adlı kitaplarınyazarıdır.SaskiaSassen,LondonSchool ofEconomicsöğretimüyesi,ünlüsosyolog, kentbilimciProf.RichardSennettileevlidir. uhteşemJ.M.Coetzeeyazmıştı: “Beckett,karşısındayegâne görevimizin-anlamsızvebeyhude olsada-görevgörevdirkendimizeyalan söylememekolduğu,tesellisiz,onursuz, şefkatumudusunmayanbirhayat algısınasahipti.” İnzivanınmumuylaaydınlanan yazarlar,kendilerineakrabaarardurur. CoetzeedeBeckett’leilgilenirkenkendi hayatalgısınıaşikârediyorelbette. Beckett’inBatıdüşüncesininardındaki metafizikvarsayımlarıdeşenve Derrida’yaörnekolanfelsefi konumlanmasınınaltınıçizerken kendikazıpdurduğukuyusunun adresiniveriyor. Coetzee’ninbaşyapıtı(diğerromanları gibi)‘Utanç’dakihayattasviride teselliveşefkatsunmayan,onursuz biryerdenbaşlar. Rezalet,körlüklebaşlar,körlüklebiter. Kendineyalansöyleyen,gerçeklikle yüzleşmeyireddedenkahramanımızın utancıdırsözkonusuolan. İyimserliküstünebirhayatduruşuinşa etmederdindeyseniz,hasedebiyat elinizdentutmayacak.Beckett’in iyimserlikkokanbirkaçnotunuda zehirleyen,korkunçbirkuşkuculuk, kapkarabirmizahdeğilmidir? Umudasarılmanınimkânsızolduğu demlerdehakikatikucaklamamerakı. Hakikatinözgürleştiriciolduğuna yöneliksofubirinanç. BrechtilecanyoldaşıWalter B a h ç e Benjamin’inbirlikte kırılanlarındünyasında geliştirmişolduğu bireye,hiçbirşey ‘asgariinsaniyet olmamışgibi,herşey programı’nıhatırlıyor doğalakışındaymışgibi insan.Brecht’insavsözü: davranmak,körlüğü “Eskiiyişeylerledeğil, yenidenüretmekkalıyor. yenikötüşeylerleişe Gönüllüyada başlamakyeğdir.” gönülsüzkörleşmişlere İyimserlik,dostluk teselliyaratmak,onlara kurmayahazırolmaktır. pratikvaroluşipuçları Faşizminyükselişini sağlamakdeğildirhas yaşarken,karamsarlığın edebiyatınkendini enderinindenmüthişbir memurettiğigörev. YILDIRIM akıl,olağanüstübir Görüneninardında, TÜRKER gelecekhissi adıkonmamışolan yaratmışlardıbirlikte. tereddütlerin,tekinsiz Gelecekhissini sarsıntıların,dipten yaratan,yenibirdileçalışmaktır. gelenuğultununpeşindedir. Edebiyatçısuyunbaşındadurur. Hakikatlezehirlenmiş,kendisarhoşluŞuberbatdünyanınüstünekurulmuş ğundansarhoşedicibirdilçıkarmaya olduğuyalanlarıgörür,onlarınaçtığı çalışanyazarınönerisineolabilir? çatlaklarıgösterir. İnsanasarhoşlukhalinihatırlatmak Zamanıninsanınasılyoğurduğunun elbette.Hayatısorgulayabileceği, kaydınıçıkarır. kendineengenişufkuarmağanedecek Birtürkehanettir,hasedebiyateseri. olansarhoşlukhalini. Yaklaşankıyametiinsanlarındeğişen Baudelaire’in‘ParisSıkıntısı’na ifadelerindenokur. karşıönerdiğisarhoşluk.‘SarhoşOlun’ Beckett,Coetzee’yekalırsa,umut adlımensurşiir,TahsinYücel değilsedeenazındancesaretinanlamına çevirisiyleşöyle: yaklaşıyordu. “Herzamansarhoşolmalı.Herşey Cesaretinsarhoşluğudemekgeliyor bunda:Teksorunbu.Omuzlarınızıezen, içimden. sizitoprağadoğruçekenZaman’ın İnsanolmanıninsanasunduğuilk korkunçağırlığınıduymamakiçin, duygununutançolduğudünyadayenibir durmamacasınasarhoşolmalısınız. dilnasılkurulabilir? Amaneyle?Şarapla,şiirle,yedeerAçlıktanvebinbirçeşitzulümden demle,nasılisterseniz.Amasarhoşolun. Vebazıbazı,birsarayınbasamakları, birhendeğinyeşilotlarıüzerinde, odanızındonukyalnızlığıiçinde, sarhoşluğunuzazalmışyadabüsbütün geçmişdurumdauyanırsanız,sorun,yele, dalgaya,yıldıza,kuşa,saatesorun,her kaçanşeye,inleyen,yuvarlanan,şakıyan, konuşanherşeyesorun,‘saatkaç?’deyin; yel,dalga,yıldız,kuş,saathemen verecektirkarşılığını:“Sarhoşolma saatidir.Zamanıniniminiminletilen köleleriolmamakiçinsarhoşolun durmamacasına!Şarapla,şiirle,yada erdemle,nasılisterseniz.” J.M.Coetzee ‘Uluslararasışirketlerdendahafazlasını isteyin,kentsakinlerinizikoruyun’ BAHARÇUHADAR stanbul,geçtiğimizikigündünyacaünlü kentbilimcileribuluşturanbirkonferansa evsahipliğiyaptı.DeutscheBankUluslararasıForumuAlfredHerrhausenTopluluğuveLondonSchoolofEconomicstarafındandüzenlenen‘UrbanAgeİstanbul’adlıkonferans,duyurusunuöncesindeyaptığıbirdeödül verdi.KonferansveyarışmadahaönceMumbai veSaoPaulo’dagerçekleştirilmiş,buşehirlerde sivilsözünartmasınakatkısunacakyerelprojelere ödül verilmişti. İstanbul’un kazananıysa Edirnekapı’dakibirokulunkömürlüğünü,yoksulçocuklaraücretsizakordiyoneğitimiveren atölyeyeçevirenmimarMehmetSelimBaki’nin projesi‘BarışİçinMüzik’oldu. UrbanAgeKonferansı’nınkonuşmacılarından biri, büyük kentlerin geldiği noktayı analiz eden,‘küreselkent’kavramınıyaratanvegeliştirenColumbiaÜniversitesiprofesörüsosyolog SaskiaSassen’di.Radikal’ekonuşanünlüsosyolog, ülkelerinin ötesine geçen ‘küresel kent’ kavramını,küreselkentinyoksullarınıveşehir globalleşirkendevfinansgüçlerinineziciliğiyle nasılbaşaçıkılabileceğinianlattı. Siz‘globalkent’kavramıüzerineyoğunlaşıyorsunuz;bizİstanbullularasorarsanız bu şehir daha çok kocaman bir köy... Sakinlerininbinbirtürlüdertleiçindeyaşadığı İstanbul’unUrbanAgeKonferansıiçinseçilmişolmasınınönemine? Dışardangelenlerinİstanbulhakkındaolduğundançokdahafazlasınıdüşündüklerini,yukarıdanbirgörüşesahipolduklarınıbiliyorum. Ama inanın bana Urban Age Konferansı’nın 2007ve2008’dedüzenlendiğiMumbaiyadaSao Paoloilekarşılaştırıldığındaİstanbulçokdaha farklı.Buradakoreografikbirhareketvar.MumbaiveSaoPaolokarmançormanşehirlerdirörneğin.Birbiçim,şekilgöremiyorsunuz.Banasorarsanızİstanbulbüyükbirköydeğilamabelki köylerdenoluşanbirşehir.AynışeyiNewYork içindesöyleyebiliriz. İstanbuldev,kompleksbirşehirvebinlerce yıldırburada.Biranlamdaçokgenişveçeşitli hareketliliklerinkesiştiğideğişmez,durağanbir kent.Dünyanınhemdoğu,hembatı,hemdekuzeyvegüneyeksenlerinedokunuyor.Kapasitesiçokyüksekveçeşitli.Dahilolduğumbüyük biraraştırmaiçin60şehriişaktivitesi,insangücü,enformasyonalışverişi,kültürvepolitiketkisi açısından incelemiştik. İncelemenin sonunda;İstanbul’unWashington,Pekin,Paris, Kahire,LondraveBrükselilebirliktepolitiketkiaçısındanilk10’daolduğugörüldü.Politik etkiylekastettiğimiz,şehrinküreselpolitikageliştirmeyevepolitikdiyalogaolanetkisiydi.Türkiye’defaaliyetgösteren19binuluslararasışirketin yarısından fazlası İstanbul’da. İnanılmazbirenerjivar.Dolayısıylabuşehirdeyaşamanınzorluklarıdeğilsadecemesele. Ennihayetindeİstanbulgibiglobalşehirler,ülkelerininötesinegeçiyor... Evet,aynenöyle.Şehirlerarasındaçoksayıda ağbirbiriyleiletişimegeçiyor.Kültürelağlar,siviltoplumkuruşları,ekonomikörgütlenmelervesaire...Buağlarındainanılmazbiçimdeşehirleştiğinigörüyoruz.Dünyayabirbakın,tümbu ağlarkültürel,siviltoplumçalışmalarıyadatu- ✓ Son20yılıerkensanayileşmedönemindendahavahşibulanSassen;kentlerin, eşitsizliğingörünmesinisağladığıkanısında.Ünlüsosyolog,yoksullarıdev firmalarıngücünekarşıkorumakiçinhükümetlerihareketegeçmeyeçağırıyor Neyapılabilirmesela? Boston’dabununbirörneğiyaşandı.UluslararasışirketlerBoston’ailkgeldiklerindekentyöneticileri“Tamam.Burayalüksbinalarınızıkondurabilirsinizamabirşartla”dedi.‘Linkage’adınıverdikleribirprogramvardı.Bunagöregelen şirketbinasınıdikerkenyoksulkesimiçinevler deinşaetmekzorundaydı.BuNewYorkörneğindendahaakıllıcabirfikirdi.NewYorkbelediyesiManhattan’ıngöbeğinedevbinalardikilirken,şirketlerebazıboşşehiralanlarıyaratma şartınıönesürmüştü.Amaneticedeölüşehiralanlarıoldubunlar,kimseorayagitmekistemiyor. Boston’dakimodelişeyaradı.Gerçiennihayetindesiyasilerdeğiştiveprogramdaortadan kalktı.Küreselfirmalardanbirsürüşeyistenebilir.Metroistasyonumesela.Londra’da,şirketlerdenyerleştiklerialanatoplutaşımasistemlerikurmalarınıistemişlerdi.Budaiyibirfikir. İ ‘10milyonABD’lievsizkalacak’ Sassen,‘Parahepkirlidir.Amayoksullarlaçalışıyorsanız,kaynağaihtiyacınızvarsaparayıalıriyisonuçlariçinkullanırsınız’diyor. rizmleilgiliolanlarhepsişehirlerarasıhareketlerinürünleri.Küreselturizmebakın,enbüyük payı‘şehirturizmi’alıyor.İnsanlarkentlerigörmekistiyor.Dünyadanüfusunbüyükçoğunluğuküçükşehirlerde,kasabalardayaşıyorveşehirlerigörmeküzereseyahatediyorlar.NewYork, İstanbul,Londra,HongKonggibikompleksşehirlerheyecanvericidir. Şehirlerin birbiriyle iletişime geçmesinden bahsederken, kentliler açısından durumnasıl?Bahsettiğinizağlarıkuranlarşehrinelitlerimi?Yoksulkesiminpayınanedüşüyor? Çoğuülkedeortakesimindahaulusalolduğu kanısındayım.Globalizeolanözellikleöğrenciler,yoksulsanatçılar,çevreyadainsanhakları gibikonulardaçalışanyoksulaktivistler.Global ağiçindeeğilim,yatayilişkikurmak.Yanineticedezenginlerzenginlerle,sanatınelitleribirbirleriyle,yazarlaryazarlarlaveaktivistleraktivistlerle,yoksulöğrencileryoksulöğrencilerle, göçmenlergöçmenlerleiletişimhalinde. Şehir,beryandandazenginlefakirinsürekli olarakdakesiştiğibirmekân.Arabasınabiniplüks konutunagitmeküzereyolaçıkanbirzenginsokaktakiinsanla,satıcılarlakarşılaşır.Baktığınızdaşehir,herşeyigörünürkılanbiryaşamalanıdır; yoksulluğu,eşitsizliği,gücügörünürkılar. Şehir küreselleşirken bir yandan da kendisakinlerinidışarıatıyor.Bizdeşusıra en canlı örnek Sulukule. Mahalleli kentseldönüşümadınaevlerindenvehattaişlerindenoluyor. Herglobalşehirdekigibi...Evler,yaşampahalılaşıyor,lükstüketimartıyor.Buçokönemli.Düşükgelirliinsanlarevsizleşiyor,aynızamandadüşükkârlıfirmalardayokolmayabaşlıyor.Gelenbüyüklerlerekabetedememeyebaşlıyorveçekiliyorlar.Şanghay’dahükümettamüç milyoninsanışimdibildiğimizŞanghay’ıyenideninşaetmekiçinşehrindışınataşımıştı.Veinsanlarınellerindenalınanevlerinyerineyüksek binalar dikildi. İnsanlar işlerine gitmek için uzunyolculuklaryapmakzorundakalmayabaşladı.Tümküreselşehirlerdekigibi,aynıöykü.Bu sürekliolaraktekrarlanıyor.Kendievlerine,belkievlerininarkasındaküçükbirbahçeyesahip olaninsanlarınyaşadıklarıyerlerdeğerkazanıyor,milyonlaryerdeğiştirmekzorundakalıyor. Küreselleşmesözkonusuolunca,küreselkent üzerine eğilme sebebim bu. Ayrıca sektörler küreselleştikçetümdünyadafaaliyetgösterebilirhalegeldikçegittikçedahafazladijitalteknoloji kullanılmayabaşlanıyor.KüreselkapitalisterSao Paulo’da,isterDublin’de,isterCakartayadaManila’daolsunaynıdijitalformualıyor. ‘Mükemmeldeğil,çokşehiristeniyor’ Globalfirmalarçokfazlasayıdaşehirdefaal olmakister.Hepsöylenir,şehirleryarışıyordiye.Hayır,şehirleryarışmıyor.İstanbul,SaoPaulo’danyadaBuenosAires’tençokfarklı.Ulus- lararasıfirmalarmükemmelşehirleristemez,sayıolarakçokşehirister.İştebuyüzdenbuİstanbul’da10bindenfazlauluslararasışirketfaaliyetgösteriyor.Birşehirdeofiskurunca,budiğerinsanlarınyerindenedilmesiniberaberindegetirir.Veorayadevbirbinadikersiniz. Devfirmalarçokiyiolduklarıveinsanlaraiş fırsatı yaratmak istedikleri için yayılmıyor dünyaya.Kâriçinyayılıyorlar.Farklıülkelere fabrika,birMcDonald’s,birzincirmağazakurarsanızfinansınız,muhasebeniz,merkezofislerinizdedahakomplikehalegelir.Genişlersiniz,lüksofislerkurar,yüksekmaaşlıprofesyonellerçalıştırırsınız.Onlariçinlüksevlergerekir. Şehirler bu şekilde birbirini kovalar. Küreselkentişleviylekastettiğim,bu. Siz küreselleşen kentin, insanları politikleştirdiğindendesözediyorsunuz... Evet,çünkübuşekildebirevsizleştirme,insanlarıpolitikleştirir.İnsanlarpolitikbiralgısahibiolmayabaşlar.Haklarıiçinmücadeleederken,kendileriniküreselpolitikayatemasageçmişbulur.Bahsettiğimiz,evinizinyanınakurulmuşbirfabrikayadayüzküsuryıllıkbirsigortafirmasıdeğil.Hayır.Bunlar,sahibininkim olduğunubilebilmediğinizuluslararasışirketler.İlginçolanşuki,busayedeküreselleşmeşehirlerdedahagörünürhalegeliyor.Evet,hoşbir hikâyedeğilamaolanbitenbu.Buyüzdenşehiryönetimlerininküreselşirketlerdendahafazlasınıistemelerinisöylüyorumsürekli. CMYB Globalbirşehirolmak,şehrininsanınanekatar, demiştiniz. Tarihin gelişimine direnmek çokzor.Devletlerin,şehirlerindurumunfarkınavarmasıvedahakoruyucuolmasıgerekiyor. ABD’definansalkrizertesindeortasınıftanbir sürüinsanevsizkaldı.Hergünortalama10bin aileevinikaybediyor.Veortasınıfçadırlardayaşamayabaşlamışkenhükümetsadeceduruyor. Öngörülerimizegöreikiseneiçinde10-12milyoninsanevinikaybedecek.Buçokvahşice. Herzamansöylerim,yaşadığımızçağ,insanlarınhaftadayedigün,günde10saatçalıştığıerkensanayileşmedönemindenbiledahasert.Şehirtümbuolanbitenebirprojeksiyontutuyor. Birşeylergörünürhalegeliyor.Evsizkalaninsanları,devasaeşitsizliğigörebiliyorsunuz. SulukulePlatformu,evlerindenolanların mahallelerine dönebilmesi için, gönüllü uzmanlarla‘AlternatifSulukuleProjesi’ni hazırlamıştı.Bukonferansınyarışmasının ruhunauygunbirprojeydiancakbaşvurmadılar.Gerekçeleri,ödülüverenDeutsche Bank’ınküreselkrizitetikleyenmortgage krizinin baş aktörlerinden biri olması ve ABD’de evsizleştirmeye yol açan uygulamalardabulunmasıydı. Amayarışmayıdüzenleyenbankadeğil,bankayabağlıolanvakıf. Evet,amanefarkederki?Platform,bir yandabinlerceinsanıevsizbırakırkenbir yandandabaşkaşehirleriiyileştirmeyeyönelikprojelereparaverilmesinidürüstbulmuyor. Kararasaygıduyuyorumama...Banasorarsanızherparakirlidir.ABD’dekiFordVakfı’nıdüşünün.Ülkedekiyoksulorganizasyonlariçinçok güzelpolitikalarıvar.Bupara!Çokkirliyerlerdengelir.Benparanınbukadarçokdolaşıpeldeğiştirmesindenmemnunum. Para,sizebulaşıpsizihastaedecekbirvirüsdeğildir.Oparayıalıncasizdeaynıhastalığabulaşıp,işçileri,insanlarıumursamazbirinedönmezsiniz.Paranınpahalışampanyalaraharcanmasındansayararlıişleregitmesinitercihederim. Gençken, babamdan asla para almazdım. Şu andakesinlikleparakazanmakiçindanışmanlıkyapmıyorum.Danışmanlıkyapıyorumamaparaiçindeğil.Yoksullarlaçalışıyorsanızvekaynağa ihtiyacınızvarsabuparayıkullanırsınız. CMYB ✓ ‘Küreselkent’kavramınıgeliştirenColumbiaÜniversitesisosyolojiprofesörü SaskiaSassen’egöreİstanbulkoreografikhareketleresahip,dünyanındörtbir ucuylatemashalindeolanvepolitiketkisisondereceyüksekbirşehir