yeni fin.tekn. ders not.1 fin yenil
Transkript
yeni fin.tekn. ders not.1 fin yenil
YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ DERS NOTLARI –1– PROF.DR. YILDIRIM B. ÖNAL 1 Dersin Kodu : MG 467 Dersin Adı : Yeni Finansman Teknikleri Dersin Kredisi : 3 Saat Dersin Verildiği Dönem : Güz Ders Veren Öğretim Üyesi : Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL Yapılan Sınavlar : 1 Vize (ağırlığı %40) ve 1 Final (ağırlığı %60) Görüşme Saatleri : Çarşamba : 13.oo-14.oo Çarşamba : 17.oo-18.oo Dersin Amacı : Genel olarak finansman ihtiyacının ortaya çıkması, finansal yenilik kavramı ve yeni finansal araçlar hakkında bilgi vermek. Kaynak Kitaplar: Finansal Teknikler, Ali Ceylan Türkiye’de Endüstri İşletmelerinin Müşteri Finansmanında Kullandıkları Tekniklerin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi, Y. Beyazıt Önal Şirketler Kesiminin Finansman Sorunları ve Alternatif Finansman Kaynakları, Fatih Özatay, Emin Öztürk ve Güven Sak, TUSİAD Yayını Finansal Yenilikler ve Piyasalar Üzerine Etkileri: Türkiye Örneği, Cafer Kaplan, TCMB Tartışma Tebliği Finansal Piyasalarda Yenilikler ve 1980 Sonrası Türkiye, Abdurrahman Fettahoğlu Yeni Finansal Araçlar ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, Hatice Doğukanlı Finansal Yönetim, Öztin Akgüç Yöneticiler İçin Finans (Bilgisayar Uygulamalı Örnekleriyle), İ.Özer Ertuna Finansal Pazarlar Finansal Kurumlar ve Sermaye Pazarı Analizleri, S.Canbaş ve H.Doğukanlı http://www.imkb.gov.tr Web sayfası bilgileri http://www.treasury.gov.tr Web sayfası bilgileri http://www.tcmb.gov.tr Web sayfası bilgileri http://www.spk.gov.tr Web sayfası bilgileri http://www.ceterisparibus.net/ Web sayfası bilgileri http://www.makalem.com Web sayfası bilgileri Ders Konuları 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta 6. Hafta 7. Hafta 8. Hafta 9. Hafta 10.Hafta 11.Hafta 12.Hafta 13.Hafta 14.Hafta : Finansman Gereksiniminin Ortaya Çıkması Ve En Uygun Finansman Olanaklarının Araştırılması Yeni Finansal Teknikler Ve Finansal Yenilik Kavramı Finansal Yeniliklerin Nedenleri, Hedefleri Ve Finansal Sektör İşlevlerine Katkıları Genel Olarak Yeni Finansman Teknikleri Factoring Ve Forfaiting Leasing Ve Özel Finans Kurumları (Katılım Bankacılığı-Sukuk) Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı Ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Tüketici Finansman Şirketleri VDMK, İTMK ve İDMK Banka Kredileri Alacak Sigortası, Barter, Türevsel Finansal Araçlar Yeni Finansman Tekniklerinin Bir Arada/Birlikte Kullanım Olanakları İşlenen Konuların Gözden Geçirilmesi MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR Bugün Türkiye’deki bir insanın günlük yaşamında duyduğu sözcükler arasında “param yetmedi”, “bankaya gittim”, ”kredi kartı ile ödedim”, “yine mevduat faizleri düşmüş, ne yapsam ki?”, “borsa alıp başını gidiyor”, “galiba döviz yükselecekmiş” epeyce yer tutuyor. Gazeteleri açan herhangi bir kişi, buna benzer ifadelerin yanında bir de “cari açık artmış”, “sıcak para bütün bunlara yol açıyor!”, “para talebi yeterince artmıyor”, “ekonomi canlanmıyor, eğer öyle olsaydı toplam kredi talebi artardı”, ve nihayet “Brezilya’da seçim nedeniyle ortaya çıkan tartışmalar, acaba bu ekonominin dengesini bozup, Arjantin’in durumunu daha da güçleştirebilir mi? Acaba böyle bir gelişme olursa bundan Türkiye ekonomisi olumsuz yönde etkilenir mi? ” başlıklara ya da tümcelere rastlayabilir. 3 MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR İlk gruptaki ifadeler kişilerin davranışlarıyla ilgili… “Mevduat faizleri düşmüş” diyen insan, gelirinden artırdığı kısmı ne yapacağını düşünüyordur. Bunlar birey (kişi, aile, firma) düzeyinde geçerliği olan kavramlar. Bunlara mikro değişkenler diyoruz. Öte yandan “cari açık artmış” denildiğinde Türkiye’nin belli bir dönemde (aylık, üç aylık, yıllık) kazandığı dövizler ile döviz harcamaları arasındaki farkın, ikincisi lehine bozulduğundan söz ediliyor. Bu ise bütüncül bir kavram. Kişiyle ilgili değil, ama hepimizle ilgili. Bu tür kavramlara makro büyüklükler diyoruz. Bir de üçüncü grup var: Güney Doğu Asya ülkeleri ya da Rusya’da olup bitenlerle Türkiye arasında ilişki kuruyor… Bunlar ise uluslararası boyutta kavramlara gönderme yapıyor. Bunun anlamı Türkiye'nin artık bir açık ekonomi olduğu. Yani Türkiye'deki iktisadi olayları açıklamada iç değişkenler artık yetmiyor. Küreselleşme (Globalization) buna yol açan önemli bir neden… 4 MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR Doğal olarak tüm bunlara günümüzde yaşanmaya bağlanan Amerika’da başlayan ve Avrupa’da ve Asya’da da etkileri görülen ve tüm dünyayı tehdit eden küresel krizin hem bireysel ve hem de ekonomik etkilerini eklemek yerinde olacaktır. 5 MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR Burada akla üç soru geliyor: 1) Bundan 20 yıl önce, Türkiye’de, bu tür kavramlar günlük yaşamda pek kullanılmazdı. Nasıl oldu da bunlar günlük dilimizin bir parçası haline geldi? 2) Sözü edilen makro büyüklüklerin bizlerin günlük yaşamı açısından bir anlamı var mı? 3) Güney Amerika’da ne olduğu bizim günlük yaşamımızı niçin etkiliyor? İşte bu soruların yanıtını verebilmek için mali sistem adını verdiğimiz mali kurumlar arası ilişkiler bütününü ele almamız gerekiyor. Böyle olunca bizim yaşamımızı doğrudan etkileyen ya da etkileyebilecek olan mali değişkenleri, bunlar ile makro büyüklükler arasındaki ilişkileri ve nihayet küreselleşen dünyada bunların ne anlama geldiğini anlamaya başlayabiliriz. 6 MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR İşte mali piyasalar (kredi, tahvil, hisse senedi piyasaları) ve mali aracılar (bankalar, sigorta şirketleri, emeklilik fonları vb.) fon fazlası olan ekonomik birimlerle fon gereksinimi olan ekonomik birimler arasında fonların aktarımını sağlamak işini yerine getirirler. İşlemin fon alan ile fon veren arasında gerçekleşmesi biçimindeki bu tür fon aktarımına Doğrudan Finansman denir. Fon veren ve fon alanın doğrudan karşılaşmadığı, araya bir aracının girdiği, fon aktarım tipine de Dolaylı Finansman denir. 7 8 9 FİNANS PİYASALARI MALİ SEKTÖR Hukuki ve İdari Düzenlemeler Finansal Araç Fon Fazlası Olan Ekonomik Birimler Fon Açığı Olan Ekonomik Birimler Nakit (Fon Akışı) Nakit Finansal Araç Nakit + 1Faiz PARA PİYASASI FON HAVUZU FİNANSAL ARACI/HİZMET KURUMLARI Faiz Oranı Nakit Finansal Araç Nakit + 2Faiz SERMAYE PİYASASI MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR Mali sistem denildiğinde iktisadi karar birimleri arasında fon aktarımını sağlayan i) piyasalar, ii) bu piyasalarda faaliyet gösteren ve gözetim/denetim işlevini üstlenen kurumlar, iii) kullanılan mali araçlardan oluşan bir yapı anlaşılır. Daha önceki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere bir mali sistemi işler kılan, kurumların işleme kuralları ve araçlardır. Dolayısıyla, mali sistemi kendi kendine ortaya çıkmış ve çalışmakta olan piyasalar biçiminde görmek kadar, dünyanın her yerinde aynı biçimde çalışan bir yapı olarak algılamak da yanlış olacaktır. 11 MALİ SİSTEM VE TEMEL KAVRAMLAR YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ FİNANSAL YENİLİKLER; yeni ürünleri yeni teknikleri ya da yöntemleri ve aynı şekilde yeni kurumları içerebilir. Bu bağlamda, finansal ürünler ve finansal yöntemlerin salt evrensel (üniversal) bankalar tarafından değil bütün kredi kurumları ve bunun dışında finansal aracıların da piyasaya sunabilmeleri gerekir. 13 YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ Finansal yenilikleri ortaya çıkaran nedenler üzerinde bir fikirbirliği yoktur. Her yazar nedenlerin gruplaştırılmasında birbirinden ayrılmaktadır. Bir görüşe göre, finansal yeniliklerin ortaya çıkma nedenleri: 1)Yasal koşullar, 2)Müşteri istekleri, 3)Rekabet, 4)Pazarlama ve karlılık politikaları şeklinde sıralanmaktadır. 14 YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ Ekonomik gelişmeler, teknik gelişmeler, yasal koşullar ve müşteri gereksinimlerindeki değişmeler finansal yeniliklerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Finansal yenilikler, zaman ve/veya yer açısından yenilik niteliği gösteren ve piyasalardaki taraflara yatırım ve/veya finansman olanakları sağlayan gelişmeler olarak tanımlanmaktadır. Finansal yenilikler, yeni teknikleri, ürünleri, yöntemleri ve kurumları içerebilmektedir. 15 YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ Amerika’da yapılan araştırmalar sonucunda ise, finansal yeniliklerin nedenleri 1)Ekonomik ve teknik nedenler ile 2)Yasal koşullar şeklinde iki temel başlıkta toplandığı ortaya çıkmaktadır. Amerika’da son yıllarda geliştirilen finansal araçlar için, daha önce mevcut finansal araçlardan türetildiği için değil, piyasanın gereksinimlerinden türetildikleri için türevsel (derivative) finansal araçlar ifadesi kullanılmaktadır. Bu finansal araçlar 1980’li yıllardan itibaren uluslar arası finans kesimi tarafından sıkça kullanılmaktadır. 16 Finansal Yenilikleri Ortaya Çıkaran Nedenler Gelişmeler: Finansal yeniliklerin sunulmasının ekonomik nedenleri, istikrarsız çevre koşulları ve özellikle buna bağlı olarak artan riziko bilincinden kaynaklanmaktadır. İstikrarsız çevre koşullarının göstergesi de yüksek enflasyon oranları ve buna bağlı olarak yüksek enflasyon oranları ve önemli derecede değişebilen faiz oranlarıdır. Bu koşullar altında hem kredi kurumları, hem de yatırımcılar bu belirsizlikten doğan riski mümkün olduğu ölçülerde ortadan kaldırmaya ya da sınırlandırmaya çalışırlar. Finans piyasalarının uluslararasılaşması faiz ve döviz kuru farklarını (risklerini) belirgin bir şekilde ortaya çıkarmaktadır. 1.)Ekonomik 17 Finansal Yenilikleri Ortaya Çıkaran Nedenler 2.)Teknik Gelişmeler: Finansal yeniliklerin bir nedeni de bilgi işlem ve iletişim alanındaki teknolojik gelişmelerdir. Bunun sonucunda, belirli finansal hizmetler, örneğin finansal kurumlardaki yatırıma dönüştürülebilecek hesaplar ile diğer finansal hesaplar arasındaki sürekli yer değiştirmeler artmıştır. 18 Finansal Yenilikleri Ortaya Çıkaran Nedenler Koşullar: Yapılan yasal düzenlemeler sonucunda da yenilikler ortaya çıkabilmektedir. Bankacılık sisteminin yörelere ve faaliyet türlerine göre sınıflandırılmaları yenilikler ortaya çıkarabilmektedir. Ayrıca, bu kesimde alınan liberalleşme kararları da finansal yeniliklere neden olabilmiştir. Yasal koşullar iki şekilde finansal yeniliklerin ortaya çıkmasında rol oynamıştır. Bunlar: 1)Sermaye hareketlerinde söz konusu olan sınırlandırmaların kaldırılması ve ulusal piyasaların liberalleşmesi (1980 sonrasında). 2)Liberalleşmeye karşın, finansal kurumların çalışma alanlarına çeşitli yöntemlerle karışmak ve yeniden düzenlemek de yeni finansal araçların ortaya çıkmasına neden 19 olabilmektedir. 3.)Yasal Finansal Yenilikleri Ortaya Çıkaran Nedenler Değişiklikleri: Finansal kurumlar müşterilerinin değişen ihtiyaçlarına karşılık verebilmek üzere finansal yenilikler geliştirmek zorunda kalmışlardır. Bu yenilikler kişilerin değişen ödeme ve tüketim alışkanlıklarının bir göstergesidir. 4.)Davranış 20 Finansal Yenilikleri Ortaya Çıkaran Nedenler Finansal piyasalarda yenilikleri inceleyen ve bunun için “finans mühendisliği” tanımını kullanan John Finnerty ise, bu piyasadaki yeniliklerin sebeplerini şu şekilde sıralamaktadır: 1)Vergi boşlukları, 2)İşlem maliyetleri, 3)Aracı maliyetleri, 4)Riski azaltma veya başka bir oyuncuya devretme olanağı, 5)Bir varlığın likiditesini artırma, 6)Hukuki düzenlemelerde değişiklikler, 7)Faizlerin seviyesi ve değişikliği, 8)Fiyatların seviyesi ve değişikliği, 9)Finansal teorilerin veya risk-getiri karakteristiğinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak akademik çalışmaların yapılması, 10)Muhasebe açısından menfaatler ve 11)Teknolojik gelişmeler. 21 FİNANSAL YENİLİKLERİN HEDEFLERİ Enflasyonist ortamda ortaya çıkan risklerin taraflara dağıtılması ya da ortadan kaldırılması, finansal yeniliklerin başlıca hedefidir. Bugün yatırım kararlarını etkileyen en önemli etmenlerin başında kambiyo düzenlemeleri, faiz ve enflasyon oranları gelmektedir. Bu etmenler, borçlu için de aynı öneme sahiptir. Dolayısıyla kambiyo, faiz ve enflasyon risklerini en uygun şekilde dağıtan, sınırlayan ve aktaran finansal araçlar önem kazanmaktadır. Ancak bu risklerin tamamen ortadan kaldırılamayacağını da bilmelidir. Bununla birlikte, birçok finansal yenilikler tamamıyla spekülatif amaçlarla da kullanılabilmektedirler. 22 FİNANSAL YENİLİKLERİN HEDEFLERİ Finansal yeniliklerin hedeflerini; sadece risklere karşı korunma ve/veya riski aktarma ve spekülasyon ile sınırlandırmak olanaklı değildir. Bunların yanında, maliyeti düşürme, geliri yükseltme, finansal esneklik, yatırım esnekliği, arbitraj ve likidite sağlama gibi hedeflerinde olabileceği unutulmamalıdır. 23 FİNANSAL YENİLİKLERİN FİNANS KESİMİNE KATKILARI Dönüştürme İşlevi: Finansal sistem, ekonomik birimlere riskleri dağıtma olanağı vermektedir. Bundan amaç, istenilen düzeyde yarar ve üstünlük sağlayacak risk ayrımını gerçekleştirmektir. Finans kesimi çerçevesinde risk dönüştürme işlevi, özelliklemenkul kıymetler piyasası ile bankacılık kesimleri arasındaki rekabette ortaya çıkmaktadır. Risk dönüştürme, sadece risklerin ekonomik birimler üzerine dağıtımını değil aynı zamanda işletmelerin karar yapılarında da değişiklik yaratmaktadır. 1.)Riski 24 FİNANSAL YENİLİKLERİN FİNANS KESİMİNE KATKILARI Risk dönüştüren yenilikler, finans kesiminin yeni araç ve teknikleridir. Bunlar ekonomik birimler arasındaki finansal işlemleri ya da varlıkları yeniden piyasa tarafları için üstünlük yaratacak şekilde dağıtmaya yaramaktadır. Genelde bu yenilikler iki alanda söz konusu olan risklere dayanmaktadır: 1)Piyasa fiyatı dalgalanmalarından doğan riskler ve 2)Kredi riski. Bu amaçla kullanılabilecek bazı finansal araçlar, türevsel finansal araçlar (opsiyon, future, forward ve swap gibi) ve factoring (alacak tahsilini kesinleştirme-dönülemez factoringde) gibi araçlardır. 25 FİNANSAL YENİLİKLERİN FİNANS KESİMİNE KATKILARI 2.)Likiditeyi Koruma İşlevi: Finans kesiminin ikinci ve önemli işlevi de likiditeyi korumadır. Bu bağlamda likidite kavramı kolay el değiştirebilen yani devredilebilen menkul değerlerden oluşmaktadır. Likiditeyi yükselten yenilikler, menkul değerlerin el değiştirilmesini özendirme hedefine yöneliktir. Bu amaçla kullanılan araçlar arasında en önemlisi “Securitisation” menkulkıymetleştirmedir. Buna factoring ve senet karşılığı kredi gibi seçenekleri de ekleyebiliriz. 26 FİNANSAL YENİLİKLERİN FİNANS KESİMİNE KATKILARI Kaynak Sağlama İşlevi: Ekonomik birimlere kaynak sağlama öz ya da yabancı kaynak şeklinde olabilir. Finansal yenilikler, borçluluk ya da ortaklık ilişkisi yaratan sermaye arzını düzenlemekte ve genişletmektedir. Bu şekildeki finansal yeniliklere risk sermayesi (venture capital) en önemli örnek olarak verilebilir. 3.)Finansal 27 FİNANSAL YENİLİKLER Finans kesimindeki yenilikleri üç temel başlık altında bir tutabiliriz. Bunlar: sınıflandırmaya tabi 1)Tüketiciye yönelik ferdi bankacılık işlemleri, 2)Menkul kıymetler konusundaki yenilkler ve 3)Risk yönetimi ve türevsel finansal araçlardır. 28 FİNANSAL YENİLİKLER 1980’li yılların ikinci yarısında başlayan bireysel bankacılık hizmetleri konusunda Türk bankacılığı hiç de küçümsenmeyecek bir gelişme göstermiştir. Menkul kıymetler konusundaki yeniliklere gelince Sermaye Piyasası Kurulu’nun çabalarıyla ülkemiz bu konuda da daha çok teorik bir bazda da olsa ilerlemeler kaydedebilmiştir. İMKB’de gelişme yolunda büyük mesafe kaydetmiş tüm fiziksel altyapı çalışmalarını tamamlamıştır. Ayrıca kıymetli madenler borsası yönetmeliği çıkarılarak İstanbul Altın Borsası kurulmuştur. Bu konularda gelişmeler sağlanmasına karşın türevsel finansal piyasa ve araçlarda beklenen ölçüde gelişmeler kaydedilememiştir. 29 Finansman Politikaları İşletme varlıklarının finanse edilebilmesi için fonlara ihityaç vardır. İhityaç duyulan fonlar öz kaynak ve yabancı kaynak olmak üzere iki yolla finanse edilebilir. Öz kaynaklardan sağlanan fonlar işletme ortaklıklarının işletmeye doğrudan ortaklıklarının işletmeye doğrudan ortaklık amacıyla sağladıkları fonlar ile otofinansmandan sağlanan fonlardan oluşur. İşletmenin finansman kaynakları vadelerine göre kısa, orta ve uzun olmak üzere ayrıma tabii tutulabilir. Ancak burada kısa ve orta/uzun vadeli finansman kaynakları biçiminde bir ayrıma göre açıklamalarda bulunulması uygun görülmektedir. 30 FİRMALARDA BİLANÇONUN OLUŞUMU AKTİFLER DÖNEN VARLIKLAR PASİFLER KISA VADELİ BORÇLAR D E V A M L I NET ÇALIŞMA SERMAYESİ ORTA VE UZUN VADELİ BORÇLAR S E R M A Y E DURAN VARLIKLAR ÖZ SERMAYE 31 Borçla Finansman Orta vadeli finansman kaynakları Ülkemizde bu süre genellikle 1-5 yıl arasındadır. Kısa vadeli finansman kaynakları -1 yılda geri ödemek üzere alınan borçlardır. -Döner varlıkların finansmanında kullanılır. Ticari Krediler (satıcı kredileri) *açık hesap (resmi bir borç anlaşması yoktur) *Borç senetleri (resmi bir belge,çek veya senet vardır.) Ticari Banka kredileri (güvence gerektirebilir) Finansman Bonoları (para piyasası aracıdır, kredi değerliliği yüksek, büyük firmalar tarafından çıkarılabilir, vadesi 90-360 gün arasındadır) Faktoring (kısa süreli alacakların faktoring firmasına satışıdır, tahsil edilememe riski faktoring firması tarafından üstlenilir.) Varlığa dayalı menkul kıymet (securitization/menkul kıymetleştirme) Bilançoda yer alan alacakların toplanması, portföy oluşturulup etkin bir ikincil piyasası olan menkul kıymetlere dönüştürülmesi (Gayrimenkul Finansm.) Uzun vadeli finansman kaynakları Orta vadeli banka kredileri (Sabit sermaye yatırımlarının, yenileme yatırımlarının, net işletme sermayesinin artırımının finansmanında veya röfinansmanda kullanılır.) Taksitli donatım (teçhizat) Kredileri (bankalar veya finansman kurumları tarafından verilir) Dönen (devreden-Rotatif ) krediler ( önceden saptanmış kredi limiti aşılmamak kaydıyla tekrarlanan borç alma ve geri ödeme şeklindedir. Kredi alan firmaya büyük esneklik sağlar) Orta süreli satıcı kredileri Uluslararası Finansal Pazarlardan borçlanma (Euro pazarlardan) Değişken faizlidir, LİBOR’a kredi süresi ve risk derecesine göre bir marj eklenir, 5-7 yıl sürelidir, yüksek tutarlardadır, tek bir bankadan veya bankalar konsorsiyumundan alınabilir. Leasing (finansal kiralama) Forfaiting (mal ve hizmet dış satımından doğan alacakların forfaiting kurumuna satışı) -Vadesi 5-8 yıldan fazla olan borçlardır. -Daha çok kuruluş aşamasında veya büyük sabit sermaye yatırımlarının finansmanında kullanılır. Uzun süreli banka kredileri (yatırım ve kalkınma bankalarından sağlanan uzun vadeli yatırım kredileri) Tahvil ihracı (Sermaye piyasasından fon sağlamak amacıyla anonim şirketler tarafından çıkarılabilir) Banka dışındaki Finans kurumlarından ipotek karşılığı alınan krediler (Sigorta şirketleri gibi uzun vadeli fon kaynağı olan kurumlardan ipotek karşılığı alınabilir. Diğer uzun vadeli borç kaynakları Gayrimenkul rehni ile güvence altına alınmış senet çıkarma, varlığa dayalı menkul kıymet çıkarma (gayrimenkul finansmanı), kar/zarar ortaklığı (KOB) belgesi çıkarma Özkaynakla Finansman Hisse senedi ihracı Anonim şirketler tarafından çıkarılan ve sermaye piyasalarında işlem gören sahibine ortaklık, kardan pay alama ve oy hakkı veren menkul kıymetlerdir. Otofinansman İşletmenin kendi kendine fon yaratmasıdır. Elde edilen karın tümünün veya bir kısmının dağıtılmayarak işletmede alıkonulmasıyla oluşur. Açık otofinansman Kuruluş aşamasında hisse senedi ihracı Sermaye artırımı aşamasında hisse senedi ihracı (karların işletmede alıkonulup sermaye hesabına aktarılması ile veya anonim şirket ise yedek akçe hesaplarına aktarılması ile oluşur) -Dağıtılmayan karlar -Yedekler - Karşılıklar (amortismanlar, şüpheli alacaklar karşılığı, stokların değer artış karşılığı) Gizli otofinansman Gizli yedek akçe ayrılması yoluyla, genellikle aktif değerlerin olduğundan düşük, amortisman oranlarının yüksek, şüpheli alacakların yüksek gösterilmesiyle yaratılır. Borç ile Öz Kaynağın Finansal Karakteristikleri Öz kaynaklardan finansman yoluyla sağlanan fonlar, genelde zorunlu ödemeleri gerektirmezler. Ancak borçla finansmanda zorunlu ödeme yapılması gerekir. Öz kaynakların aksine borç vade ne kadar uzun olursa olsun gelecekte mutlaka ödenecektir. Borç fonlarını sağlayanlar kredi verenler olup ortak değildirler. Bunun sonucu olarak da işletme yönetiminde doğrudan söz sahibi olamazlar. Borcun açık marjinal maliyeti öz sermaye fonlarından düşüktür. Borç faizleri vergi matrahının hesabında gider olarak kabul edilir. Bu nedenle de vergiden sonraki borcun maliyeti, borcun vergiden önceki maliyetinden düşüktür. Borçla finansmanın kaldıraç etkisi söz konusudur. Öz 34 kaynağın böyle bir etkisi yoktur. Kısa Vadeli Finansman Kaynakları İşletmenin bir faaliyet dönemi içeresinde genellikle 1. 2. 3. 4. 5. bir yıla kadar ödeme zorunluluğunda olduğu borçları, kısa vadeli finansman kaynağı olarak tanımlanır. İşletmelerin kısa vadeli fonlardan sağladıkları kaynakları, genelde döner varlıklarının finansmanı amacıyla kullanırlar. Genel olarak 5 tür kısa süreli finansman kaynağından söz edilebilir. Bunlar: Ticari krediler (satıcının ticari itibarına dayanarak alıcıya açtığı kredilerdir) Kısa vadeli banka kredileri (açık kred, senet karşılığı kredi, emtia karşılığı kredi, ihracat kredisi, senet iştirası, teminat ve kefalet mektupları vb.) Finansman bonosu Factoring 35 VDMK olarak sıralanmaktadır. Kısa Vadeli Finansman Kaynakları firmada kısa süreli finansman kaynaklarının, toplam kaynaklar içindeki büyüklüğünü belirleyen temel etmenler aşağıdaki gibi özetlenebilir: Firma varlıklarının yapısı, Mevsimlik ve devresel değişimler hakkında tahminler, Kısa süreli kaynakların maliyeti, Likidite ile ilgili risk, Kısa süreli borçları erteleme olanağı, Ekonominin içinde bulunduğu koşullar. Bir 1. 2. 3. 4. 5. 6. 36 Orta ve Uzun Vadeli Finansman Kaynakları Duran varlıklar finanse edilecekse orta ve uzun süreli 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. finansman kaynaklarının kullanılması daha uygun olacaktır. Genelde bir yıldan uzun süreli finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yararlanılan finansman kaynakları orta ve uzun vadeli finansman kaynakları olarak isimlendirilmektedir. Bunlar: Orta ve uzun vadeli banka kredileri Rotatif krediler (yatırım malları için) Forfaiting (orta vadeli alacakların satışı) Hisse senetleri (adi his.sen., imtiy.his.sen., OYHS vb) Oto finansman (yedek akçe ayrımı, amortisman ayrımı, uzun süreli karşılık ayrılması) Tahvil ihracı ile finansman 37 Leasing vb. gibi Finansal Esneklik esneklik, şimdiki finansal yapıyı gelecekteki finansman seçeneklerine açık tutmaktır. Finansal yapıyı etkileyen faktörler şu şekilde özet lenebilir: 1.)Gelecek yıllar satışlarındaki büyüme oranı, 2.)Gelecek yıllar satışlarının kararlılığı/istikrarı, 3.)Endüstri kolundaki rekabet durumu, 4.)Yönetiminin firmanın klontrolü ve risk alma konularındaki tutumu, 5.)Firmanın varlık yapısının oluşumu ve 6.)Kredi kurumlarının endüstri koluna ve firmaya karşı tutumları. Finanslamada 38 Bir Firmada Sermaye Yapısı Kararlarını Etkileyen Faktörler Finansman kaynakları arasında seçimde gözönünde bulundurulacak ilkeler. Uygunluk (minimum finansman ilkesi) Risk (finansal kaldıraçtan aşırı derecede yararlanmanın sakıncası Finansal kaldıraçtan yararlanma Maliyet Esneklik Kontrol ve yönetimin paylaşılması Zamanlama 39 Bir Firmada Sermaye Yapısı Kararlarını Etkileyen Faktörler Kaynak seçimini etkileyen etmenler Genel ekonomik durum -Para ve sermaye piyasalarındaki gelişmeler -Faaliyet hacmindeki gelişmeler -vergi oranlarındaki gelişmeler Endüstrinin özellikleri -Mevsimlik hareketlerden etkilenme (KSB kullan.artar) -Konjoktürel hareketlerden etkilenme -Endüstrideki rekabet şekli (yoğun rekabette öz kaynağa yönelme) -Endüstrinin içinde bulunduğu evre (Giriş-öz kaynak / Büyüme-yabancı kaynak / Olgunluk-otofinansman) 40 -Endüstrilerde yerleşmiş gelenek ve görenekler Bir Firmada Sermaye Yapısı Kararlarını Etkileyen Faktörler Firmanın özellikleri -Organizasyon şekli hukuki yapı -Firmanın büyüklüğü -Firmanın kredi değerliliği, kaynak yapısı -Aktif yapısı -Büyüme arzusu -Firma yöneticilerinin tutumları Yasal hükümler ve para otoritesinin kararları Kredi mercinin davranış ve tepkileri 41 Sermaye Yapısının Oluşumu açısından sermaye yapısının oluşumu oldukça büyük öneme sahiptir. Firmalar açısından; sermaye yapısına ilişkin karşılaşılan temel sorunlar şu şekilde özetlenebilir: 1.)Firma borçlanma yoluyla kaynak sağlamalı mıdır? Optimal borç/öz sermaye bileşimi ne olmalıdır? 2.)Finansmanda yabancı kaynak kullanılacaksa, kısa ve uzun süreli yabancı kaynaklar arasında, (faiz-likidite gereksinmesi doğrultusunda) nasıl bir optimal bileşim sağlanmalıdır? 3.)Finansman gereksinmesini karşılamak için öz sermaye arttırılacaksa bunun ne kadarlık bölümü otofinansman yoluyla, ne kadarı yeni sermaye artışı (hisse senedi ihracı) ile sağlanmalıdır?42 Firmalar Sermaye Yapısının Oluşumu Kuşkusuz bu farklı sermaye yapıları optimal sermaye yapısına ulaşmak çabalarının veya bazı zorunlulukların sonucudur. Her bir sermaye yapısı kalıbının geçerli nedenleri vardır. Firmaların sermaye yapıları incelenirken üzerinde durulması gereken temel sorulardan birisi de firmanın sermaye yapısında borç öz sermaye yapısındaki bileşim değişmelerinin ortalama sermaye maliyetini ve firmanın piyasa değerini etkileyip etkilemeyeceğidir. Eğer firma, finansmana ilişkin kararları ile sermaye maliyetini, pay senetlerinin piyasa fiyatlarını etkileyebiliyorsa, söz konusu firmanın sermaye maliyetini en düşük düzeye indirecek ve piyasa değerini en yüksek düzeye çıkaracak bir finansman 43 politikası doğaldır. Sermaye Yapısının Oluşumu Finans yöneticisinin bir sorumluluğu da reel varlıklara yatırımı finanse etmek için gerekli parayı/fonu sağlamaktır. Bu finanslama kararıdır. Bir şirket finanslamaya gereksinim duyduğunda, karpayı karşılığında yatırımcıları para koymaya davet edebilir veya yatırımcılara kullanacağı para/fon sabit ödemeler yapmayı vaad edebilir. İlk durumda, yatırımcı yeni hisse senetlerinden alır ve firmaya ortak olur. Diğer durumda ise, yatırımcı firma açısından borç aldığı bir kişi/kurumdur (kreditördür). Uzun vadeli finanslama bileşiminin seçimine genellikle genellikle sermaye yapısı kararı denir. Çünkü sermaye kavramı çok büyük ölçüde uzun süreli finansman kaynaklarını ifade etmekte 44 kullanılmaktadır. Alternatif Finansman Kaynakları Arasından Seçim Yapılması (i)Kullanılması düşünülen finansman kaynağının firmanın likidite ve risklilik düzeyi üzerindeki etkisi: Finansman kaynağının firmanın likidite ve risk düzeyine etkisi ile firmanın, yabancı kaynak kullanırken göze alabileceği risk düzeyi kastedilmektedir. (ii)Finansman kaynağının maliyeti: İkinci önemli etken ise, yararlanılması düşünülen kısa süreli finansman kaynağının firmaya maliyetidir. Burada, doğrudan finansman maliyeti ile birlikte alternatif finansman maliyetinin de bilinmesi daha doğru finansman kararı alınmasına yardımcı olacaktır. 45 Alternatif Finansman Kaynakları Arasından Seçim Yapılması kaynağının elverişliliği ve sağlanmasındaki kolaylık: Finansman kaynağının sağlanmasındaki kolaylık ve bu kaynağın elverişliliği de dikkate alınması gereken diğer önemli bir etkendir. Burada elverişlilik tutar ve kredi koşulları olarak uygunluğu ifade etmektedir. Bununla birlikte, finansman kaynağının kolaylıkla elde edilebilir olması da firmaların finansman kaynaklarını kullanma kararlarını etkilemektedir. (iv)Finansman kaynağının esnekliği: Son etken de yararlanılacak finansman kaynağının, gerektiğinde tutar olarak arttırılabilme olanağı ile yenilenerek uzatılabilme olanağının olup olmamasıdır. (iii)Finansman 46 Optimal Sermaye Yapısı Hedef (optimal) sermaye yapısı, firmaların hisselerinin fiyatını maksimum kılacak sermaye yapısıdır. Başka bir deyişle, optimal sermaye yapısı, risk ve kar arasında denge kuran ve böylelikle hisselerin fiyatını maksimize eden ve aynı zamanda sermayenin maliyetini minimize eden sermaye yapısıdır. 47 SERMAYE YAPISI Firmaların Sermaye Yapıları Nasıl Açıklanabilir? Finans literatüründe Net Gelir Yaklaşımı, Net Faaliyet Geliri Yaklaşımı, Geleneksel Yaklaşım ve Modigliani-Miller Yaklaşımı gibi farklı sermaye yapısı kuramları geliştirilmiştir. Modigliani ve Miller’in sermaye yapısı konusundaki makalesi, firma değerinin, ürettiği mallar, satış fiyatı ve maliyetler gibi reel değişkenlere bağlı olduğunu vurgulamaktadır. Finansman kararları sadece, nakit akışlarının yatırımcılara dağıtımı için yapılan faaliyetin şeklini etkiler. Ancak bu faaliyetin içine nelerin girdiği faaliyetten daha önemlidir. 48 SERMAYE YAPISI Bir firmanın ne kadar borçlandığı gerçekten fark etmez mi? Yabancı kaynak olarak borç bir firmaya vergi tasarrufu sağlar ve bu vergi tasarrufu, firmaya borç veren yatırımcının borcun faizi üzerinden ödeyeceği ek gelir vergisini telafi etmekten daha fazla bir öneme sahip olabilir. Belki de sermaye yapısındaki farklılıklar büyüme imkanlarının göreli önemindeki farklılıklar yansıtmaktadır. Bu olasılıkların hiçbiri finans literatüründe ne kanıtlanmış ve ne de kesin olarak reddedilebilmiştir. 49 SERMAYE YAPISI Finansman ihtiyacını karşılamak üzere, alternatif finansman teknikleri arasında seçim yapılırken en yaygın kullanılan karşılaştırma kriteri "yıllık efektif maliyet"tir. Finansman tekniklerinden, yıllık efektif maliyeti düşük olan seçilmelidir. Diğer bir seçim kriteri ise, finansman kaynaklarının nakit çıkışlarının bugünkü değerlerinin hesaplanmasıdır. Burada, toplam nakit çıkışlarının bugünkü değeri küçük olan finansman kaynağının kullanılması doğru olacaktır. 50 FİNANSMAN YÖNTEMLERİ Reel sektör kuruluşları, bugün itibarıyla, finansman temini konusunda; sermayelerini kendi kaynakları ile güçlendirme, finans kurumlarından kredi temin etme, yabancı ortak bulma, sermaye piyasası araçlarını kullanma, gibi yöntemleri kullanabilmektedirler. Ancak, mevcut ekonomik konjonktürde, kurumların; kaynak yetersizliği nedeniyle sermayelerini güçlendirmelerine, finans kuruluşlarından katlanılabilir maliyetlerle finansman temin etmelerine, uygun koşullarda ve doğru bir yabancı ortak bulmalarına, maalesef çok fazla imkan bulunmamaktadır. 51 FİNANSMAN YÖNTEMLERİ Bu çerçevede reel sektör kuruluşlarının, fon temini konusunda, sermaye piyasalarını ; halka arz yolu ile öz kaynak yaratabilmek, tahvil ve bono ihraç etmek sureti ile uzun vadeli yabancı kaynak temin edebilmek, leasing, factoring, vb. finansal enstrümanları daha geniş kullanarak alternatif fon imkanı oluşturabilmek, amacıyla daha etkin olarak kullanmak durumunda oldukları bir gerçektir. 52 FİNANSMAN TEMİNİ HUSUSUNDA SERMAYE PİYASALARI Sermaye piyasalarının fon temini konusunda doğru alternatif olabilmesi için; gerek, bu fonlara ihtiyaç duyan kurumların bu suretle fon temin etmeye, ve gerekse, gerçek ve tüzel kişilerin bu fonlara kaynak sağlamaya özendirilmeleri gerekmektedir. İzlenecek vergi politikaları, işte bu noktada büyük önem arz etmektedir. 53 FİNANSMAN TEMİNİ HUSUSUNDA SERMAYE PİYASALARI Konuyla ilgili önemli bir nokta da, bu politikalar belirlenirken, olaya sadece vergi geliri veya kaybı olarak değil daha geniş bir perspektiften bakılması ihtiyacının bulunduğudur. Daha açık bir ifade ile, kamu yönetimi, söz konusu politikaları belirlerken, bu konuyla ilgili olarak sağlanacak vergi istisnaları ve indirimleri sonucunda genel ekonomide sağlanacak ekonomik ve sosyal faydaların, Hazinenin bu düzenlemeler sonucunda karşı karşıya kalacağı vergi kaybını rahatlıkla telafi edeceğini göz önüne almalıdır. 54