Erzurum İli Süt Üretiminde Soğuk Zincir Altyapısının

ERZURUM İLİ SÜT ÜRETİMİNDE SOĞUK ZİNCİR
ALTYAPISININ PROJELENDİRİLMESİ
18 Aralık 2015
ÖNSÖZ
Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı’nın finansal desteği ile Erzurum ili ekonomisi için
oldukça önemli olan “Erzurum İli Süt Üretiminde Soğuk Zincir Altyapısının
Projelendirilmesi” isimli proje, mevcut veriler, sektördeki tüm kesimlerin görüşleri ve piyasa
bilgileri derlenerek Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi yürütücülüğünde, Ziraat
Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünün koordinatörlüğünde tamamlanmıştır.
Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. İlde yürütülmekte
olan tarımsal faaliyetler içerisinde hayvancılık mukayeseli üstünlüğe sahiptir. Süt üretimi
açısından büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen bir kısım yapısal ve organizasyon
eksikliklerinden dolayı ticarete konu olan sütün toplam süt üretimi içinde çok az olduğundan
bu üretim alanında ekonomik anlamda olması gerekenin çok altında bir katma değer
üretilebilmektedir. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği, süt hayvancılığına yani kaliteli
damızlık inek ve dolayısıyla kaliteli buzağı temini ile beraber süt üretiminden devamlı ve
yeterli gelir elde etmeye bağlıdır. Erzurum ilinde ticarete konu olan piyasadaki süt miktarı
yaklaşık %10 dur ve ülke geneli ile kıyaslandığında oldukça düşüktür. Bu durum Erzurum ili
hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Erzurum ilinde
sütü ham olarak satabilmek ve ticarete konu olan süt miktarını arttırabilmenin tek yolu
işletilebilir bir soğuk zincir sisteminin kurulması ve yaygınlaştırılmasıdır. Bu kapsamda ilde
soğuk zincir için iyi uygulama örneklerinin kurulmasının sağlanması raporun temelini
oluşturmaktadır.
Projede; Erzurum ili süt üretiminde yeterli sayıda soğuk zincir iyi uygulama örnekleri
kurulmasına yapılabilirlik anlamında altyapı oluşturmak için araştırma, eğitim, yatırım ve
pazarlama faaliyetleri gerekçeleriyle detaylandırılmış ve bütçesi çıkarılmıştır. Erzurum ilinde
süt üretiminde soğuk zincirin yaygınlaştırılması; çiftçinin ham sütünü günlük olarak satarak
sürekli ve yeterli gelir elde etmesine, süt üretici birlikleri ve kooperatifler süt toplama
faaliyeti ile işlevsel hale gelmesine ve ayrıca hijyenik, toplu ve soğutulmuş sütün süt işleyen
fabrikalara bir süreklilik içinde ulaşarak kapasite artırımına ve üretimde etkinliğe önemli
katkılar sağlayacaktır. Yani çiftçi süt işleyecek, birlik ve kooperatifler süt toplayacak ve
sanayici de toplanan sütü alarak işletecek her kesimin uzmanlaştığı bir sistem
öngörülmektedir.
Yöre hayvancılığının yapısal dönüşümüne, bölge ekonomisine, yerel potansiyellerin
maksimum düzeyde kullanılması ile kırsaldan kentlere göçün önlenmesine, Erzurum ilinde
çiğ süt pazarlama zincirinin kayıt altına alınarak izlenmesine, denetimine ve kontrolüne ve
Türkiye’de gıda güvenliğine dayalı ve sağlıklı süt piyasasının oluşturulmasına katkı
sağlamayı hedefleyen projenin, ilerde yapılacak çalışmalar için öncü olmasını dileriz.
18.12.2015
Prof.Dr. Fahri YAVUZ, Doç.Dr. Ayşe SEZGİN, Yrd.Doç.Dr. Okan DEMİR
Bu belgenin içeriğinden Kalkınma Bakanlığı’nın veya Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı
sorumlu değildir.
GİRİŞ
Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. İlde yürütülmekte
olan tarımsal faaliyetler içerisinde hayvancılık hem önemli bir yere sahiptir ve hem de
mukayeseli üstünlüğe sahiptir. 2014 yılı TÜİK verilerine göre, Erzurum ili, yaklaşık 650 bin
büyükbaş hayvan varlığı içerisinde yaklaşık 285 bin sağmal inek ile Türkiye’de Konya
ilinden sonra ikinci sırada yer almakta ve toplam süt üretimi bakımından 715 binton/yıl ile
İzmir, Konya ve Balıkesir illerinden sonra dördüncü sırada bulunmaktadır. Süt üretimi
açısından böylesine büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen önemli yapısal ve
organizasyon eksikliklerinden dolayı ticarete konu olan sütün toplam üretimdeki oranı çok
düşük olmakta ve süt üretiminden ekonomik anlamda olması gereken seviyede katma değer
üretilememektedir. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği, süt hayvancılığına yani kaliteli
damızlık inek ve dolayısıyla kaliteli buzağı temini ile beraber süt üretiminden gelir elde
etmeye bağlıdır. Türkiye'de üretilen çiğ sütün ortalama % 5-10’u buzağı beslenmesinde, %
65-75’i aile ihtiyacı ve il içi içme sütü veya ürüne dönüştürülerek mahallinde satış şeklinde,
kalan % 20-25’lik kısım ise açık pazar satışı, toplama, soğutma zinciriyle veya soğutmadan
direkt veya aracılar vasıtasıyla sanayiciye aktarılmaktadır. 2014 yılı Erzurum ili süt ve süt
ürünleri işleyen firmaların kurulu kapasitelerinin yaklaşık 38 bin ton/yıl olduğu ve bunun
ancak 21 bin ton/yıllık kısmının fiili olarak kullanıldığı görülmektedir. Kapasite kullanım
oranının yaklaşık % 55 olduğu ve % 45 gibi büyük bir oranın kullanım dışı kaldığı ve bunun
ekonomik olarak çok büyük bir kayıp olduğu görülmektedir. Erzurum ilinde ticarete konu
olan süt miktarı, üretilen sütün yaklaşık %10’u dur ve ülke geneli ile kıyaslandığında oldukça
düşüktür. Bu durum Erzurum ili hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Erzurum hayvancılığında barınak alt yapılarının istenilen düzeyde olmayışı nedeni ile üretilen
sütün, sanayi işletmelerine iletilmesi esnasında olumsuz çevre koşullarına maruz kalması ile
kalitesinin muhafazası mümkün olamamaktadır. Bu nedenden dolayı ilimizdeki süt kalitesine
bağlı olarak süt mamüllerinin kalitesi ve kantitesi de düşmektedir. Bu durumun ortadan
kalkması için sütün temiz bir ortamda sağılması, hemen soğutularak muhafazası ve kötü
çevre koşullarına maruz kalmadan sanayiye iletilmesi, hayvancılıkta yeni bir yapılanma ile
mümkün olacaktır. Böyle bir yapılanmanın tek yolu süt üretiminde soğuk zincir sisteminin
tesis edilmesidir. Süt üretiminde soğuk zincir, sütün memeden çıkmasından itibaren işleme
veya tüketim merkezine ulaşıncaya kadar geçireceği bütün aşamalarda düşük ısılarda
saklanması şeklinde tarif edilebilir. Bu sistemde, sağlıklı ve hijyenik şartlarda sağılmış süt en
kısa zamanda +4 0C’ye soğutulur ve aynı sıcaklıkta sanayi birimine ulaştırılır.
Sütçülük sektörü ve dolayısıyla hayvancılığın gelişmiş olduğu ülkelerde ve Türkiye’nin batı
bölgelerinde soğuk zincir yaygın bir şekilde vardır. Çiftçi süt üretiminde, kooperatif ve
birlikler süt toplamada ve sanayiciler toplanan sütü alıp işleyerek piyasaya sürme işi ile
iştigal ederler ve bu alanlarda uzmanlaşmışlardır. Erzurum ve yöresiyle batı bölgeleri
arasında önemli farklar vardır ve dolayısıyla batı bölgelerinin hayvancılık açısından avantajlı
olduğu durumlar olduğu gibi Erzurum ve civarının çok avantajlı olduğu alanlar vardır. Hatta
Erzurum ve civarı, hayvancılıkta batı bölgeleriyle kıyaslandığında mukayeseli üstünlüğe
sahiptir. Ancak Erzurum ve bölgede süt üretimine dayalı hayvancılığın gelişememesinin en
önemli nedeni, diğer bölgelerde belli ölçüde kurulmuş olan sür üretiminde soğuk zincirin yok
denecek kadar az olmasıdır. İşte bu proje, Erzurum ilinde ve hatta civar illerde soğuk zincirin
kurulmasının yaygınlaşmasını sağlayacak sür üretiminde soğuk zincir iyi uygulama
örneklerinin kurulmasının olabilirliğini ortaya koymaktır. Bu amaçtan hareketle, iyi
uygulama örneklerinin kurulmasının olabilirliğini araştırma, eğitim, yatırım ve pazarlama
boyutlarıyla ortaya koymak ve projelendirmektir.
YÖNTEM
Çalışmada “Hızlı Kırsal Değerlendirme” yönteminden faydalanılmıştır. Hızlı Kırsal
Değerlendirme (HKD), kırsal alanlardaki araştırmalar için güçlü bir yöntemdir. Karşılıklı
öğrenme, görüşme ve tartışma biçimindeki HKD toplantıları değişik görüş ve önerilerin
ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Projede inceleme, insanlarla tanışma, soru sorma, dinleme,
çözüm ve fırsatların belirlendiği sohbetler ve toplantılar şeklinde uygulanmıştır. Projenin
planlanmasından uygulamasına kadar geçecek bütün evreler için paydaşlar belirlenerek,
sektörün bütün taraflarını temsil edecek sayıda gruplar ile toplantılar düzenlenmiştir.
Bilgilenme ve/veya bilgilendirme toplantıları; Valilik ve Kaymakamlıklar, Büyükşehir
Belediye Başkanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve İlçe Müdürlükleri, Tarım
ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Erzurum İl Koordinatörlüğü, DAP Bölge
Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ziraat ve Veteriner Fakültesi ilgili akademisyenleri, süt
sanayicileri, süt toplayıcıları (aracılar), birlik ve kooperatifler ve çiftçiler ile yapılmıştır.
Toplantılarda, ilk olarak çalışmanın genel gerekçesi ve amacı muhataplara açıklanmış,
paydaşların proje hakkındaki fikirleri ve projeden ne şekilde etkileneceklerine ve bu oluşuma
nasıl katkı verebileceklerine ilişkin görüşler alınmıştır. Erzurum ilinde soğuk zincir ile ilgili
bir iyi uygulama örneği ve başarısız olmuş bir örnek ziyaret edilerek durum tespiti
yapılmıştır. Ayrıca sektördeki bütün paydaşların temsil edildiği 9 kişilik bir grup ile Trakya
Bölgesinde Lüleburgaz iyi uygulama örnekleri yerinde incelenmiştir. Bunlara ilave olarak,
projelendirme ile ilgili özellikle yatırım bilgileri ilgili firmalardan temin edilmiştir.
Proje saha çalışmalarında çiftçi, aracı ve sanayiciler, kendi işletmelerinde ziyaret edilerek
bilgilendirme/bilgilenme toplantıları yapılmıştır. Ayrıca, bazı ilçe müdürlüklerinin
organizasyonuyla da benzer gruplarla toplantılar yapılmıştır. İl içerisinde soğuk zincir
sisteminin yürütüldüğü iyi uygulama örneği ile kötü uygulama örnekleri ziyaret edilerek
başarı/başarısızlık sebepleri yerinde incelenmiştir.
Erzurum ili süt ve süt ürünlerini temsil edecek nitelikte oluşturulan bir grup (üretici, sanayici,
kooperatif, teknik eleman, akademisyen) ile Trakya bölgesinde bulunan iyi uygulama
örnekleri yerinde incelenmiştir.
Proje çalışmasının finalinde, sektördeki bütün paydaşların katılımıyla bir panel düzenlenerek
beyin fırtınası gerçekleştirilmiştir. Faaliyetlere ait bazı resimler aşağıda sunulmuştur.
ERZURUM İLİ SÜT SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI
Yapılan incelemelerde Erzurum İli genelinde yıllık 715 bin ton süt üretimi yapıldığı halde
bunun ancak % 10 endüstriyel zincire kazandırılabildiği görülmektedir. Bu durum Erzurum
ili süt sektörünün ciddi miktarda kayıtdışı olduğu göstergesidir. Erzurum süt ve süt ürünleri
sektöründe yaşanan kayıtdışılık her seviyede ortaya çıkmakta ve önemli bir problem olarak
varlığını sürdürmektedir. Kayıtdışılığı süt üretimi, işleme ve ticaret aşaması olarak üç
kategoride inceleyebiliriz.
Sağılan hayvan sayısı ve süt üretiminin dinamik bir yapısı olduğu için zaman dilimleri
düzeyinde (aylık, 3 aylık, 6 aylık, yıllık gibi) kayıt altına alınmasını zorlaştırmaktadır. Bu
durum sektörün başlangıç noktası ile ilgili doğru tespitlerin yapılmasının önüne geçmektedir.
Kayıtdışılıkta diğer bir önemli unsur olan işleme aşaması ise, toplayıcıların sayısı (tahmini
200), çalışma alanları ve topladıkları süt miktarıyla alakalıdır. Süt toplayıcılığı mesleği,
ihtiyaçlar çerçevesinde son yıllarda ortaya çıktığı için resmi olarak kayıt altına alınamamıştır.
Toplayıcılar süt toplama işini icra ederken şehirden köye yönelik ticarette yapmaktadırlar.
Yani çiftçilerin ihtiyaç duyduğu temel gıda maddelerini temin etmektedirler. Buda
toplayıcıların çiftçiler için sunduğu hizmetin diğer ve önemli görülen kısmını
oluşturmaktadır. Bazı süt üretim bölgelerinde toplayıcılar çok fazla ticari güce sahip olarak,
süt fiyatlarına ve sütün pazarlanacağı sanayiciye karar verme gücüne sahiptirler. Süt
sektöründe önemli bir paya sahip olan toplayıcıların varlığı ile üreticiden sanayiye aktarılan
sütün miktarının, kontrol ve denetimi oldukça zor hale gelmiştir.
Sütün işlenme aşamasındaki kayıtdışılık için ise; Erzurum İlinde süt işleyen kayıtlı 41 adet
işletme bulunmasına rağmen özellikle sezonluk olarak faaliyette bulunan ve belli bir kısmı
ancak kayıt altına alınabilen fazla sayıda işletme bulunduğu ifade edilmiştir. İşlenme
aşamasındaki kayıtsızlık durumunun iki önemli sonucu bulunmaktadır. Birincisi kayıtsız
işletmeler haksız rekabete neden olmakta ve piyasa dengesini olumsuz etkilemektedir.
İkincisi ise herhangi bir denetim ve kontrol olmadan piyasaya ürün sunulması tüketici sağlığı
açısından ciddi risk oluşturmaktadır.
Yukarıda anlatılanlardan hareket edilir ise, Erzurum süt piyasasında, üç aşamada analiz
edilen bu durum piyasanın büyüklüğünü tam olarak hesaplamayı imkansız hale getirmektedir.
Süt işleyen firmalar yeterli düzeyde, soğutulmuş ve kaliteli süt bulamamaktan şikâyet
ederken, süt üreticileri süt fiyatının istikrarsız olmasından ve firmalardan paralarını
zamanında alamadıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca süt sanayicileri, yıl boyunca istikrarlı bir
süt arzının olmamasından şikayet etmekte ve bu problemden dolayı tesislerinin çoğu zaman
atıl kapasite ile çalışmak zorunda kaldıklarını ifade etmektedirler. Bu durumun en önemli iki
sebebinin olduğu ifade edilmiştir. İlki istikrarlı süt üretimi için doğumları dengeli bir şekilde
tüm yıla yayan bir tohumlama planlamasının yapılamamış olması nedeniyle doğumların ve
süt üretiminin çok ciddi mevsimsel dalgalanmalara neden olmaktadır. İkincisi ise yaz
aylarında çiftçinin kendi sütünü özellikle yayla kültürü olması nedeniyle işliyor olmasıdır.
İlde süt piyasasına tam olarak işlerlik kazandırılamamıştır. Üreticiler kendi ihtiyaçlarının
üzerinde ya da kendi imkanlarıyla işleyebileceğinden fazla süt üretmeyecek şekilde planlama
yapmaktadır. Bu problem üzerinde diğer faktörlerin etkisi saklı kalmak kaydıyla (işgücü,
yeter gelir vs.), güçlü bir soğuk zincir sisteminin bulunmaması da önemli etkiye sahiptir.
Proje kapsamında incelenen iyi uygulama örneklerinde öne çıkan en önemli unsur, süt
üretilip soğuk zincire teslim edildikten sonra üreticinin ürün ile hiçbir ilgisinin kalmamasıdır.
Yani, herkesin kendi işini yapması olarak özetlenecek işbölümü ve ihtisaslaşma mevcut
olmasıdır.
Erzurum ili süt sektöründe önemli problemlerden bir diğeri kalite problemidir. Süt sanayisi,
işletmeye gelen sütün kalitesinin genellikle düşük olduğunu ifade etmektedir. Süt üreticisi,
kaliteli süt üretiyor olsa bile, sağımdan aracıya teslim edilinceye kadar geçen sürede gerekli
hijyen ve muhafaza şartlarını yerine getirmediği yada bu şartları sağlayacak bilinç düzeyinde
olmadığı ve piyasanın kaliteye prim veren bir yapısı bulunmadığı için kalite problemi
yaşanmaktadır. Ayrıca, süt aracılara teslim edildikten sonra da, standartlara uygun taşıma
sağlanmadığı için, kalitesinde düşmeler yaşanmaktadır. Kalitesiz sütün işlenebileceği ürün
yelpazesi azaldığı gibi ürün verimi de düşmekte ve kalitesiz sütten üretilen ürünün raf ömrü
de kısalmaktadır. Bu problem, soğuk zincirin eğitim faaliyetleri ile desteklenmesinin şart
olduğunu göstermektedir. Üreticiler; ürettikleri kaliteli sütün yüksek fiyattan alınacağının ve
gelir istikrarının olması halinde süt üretimini artırabileceklerini belirtmekte, hatta süt
üretimini artırmak ve kaliteyi yükseltmek için yeni hayvan alımından, ırk ıslahına, eğitimden
altyapı yatırımlarına kadar yapabilecekleri her türlü yeniliği hayata geçirmeye hazır
olduklarını ifade etmektedirler.
Süt sanayisi ile yapılan görüşmelerde; bazı firmaların kapı kapı ve çok küçük ölçeklerde süt
toplamaktansa Erzurum dışından büyük miktarlarda süt aldıkları, bazı firmaların ise kendi
soğuk zincir sistemlerini kurdukları ifade edilmiştir. Hatta bir firma Erzurum’da
kurulabilecek bütün toplama merkezlerinde, toplanacak sütün tamamını tek başına
alabileceğini ifade etmiştir. Sektörün mevcut durumu (arzın talebe cevap verememesi) ve
sanayicilerin yaklaşımı kurulacak sistemde pazarlama probleminin olmayacağını
göstermektedir.
TOPLAMA MERKEZLERİNİN BELİRLENMESİ
Toplama merkezlerinin kurulmasına yönelik, yürütülecek çalışmalarda yol haritasının tespit
edilmesi amacıyla yapılan toplantılarda, süt potansiyeli yüksek ve aynı zamanda ulaşım
imkanları iyi olan yerler ele alınmış ve nasıl yol izlenilmesi gerektiği değerlendirilmiştir.
Toplantılarda ve saha çalışmalarında, Süt Toplama Merkezlerinin ilçe merkezi veya merkezi
bir köyde kurulmasının hem kısa hem de orta ve uzun vadede önemli getirileri olacağı ve
sistemin işlerliliği açısından oldukça önemli olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bu açıdan
projenin başlangıç aşamasında, süt toplama merkezlerinin ilçe merkezleri veya ilçelere en
yakın cazibe merkezlerinde kurulmasının gerekliliği konusundaki fikir benimsenmiştir.
Erzurum İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve TÜİK verileri kullanılarak köy bazında
sağmal inek sayısı ve süt üretim miktarı belirlenmiştir. Daha sonra bu veriler kullanılarak ilçe
bazlı süt toplama merkezleri için en uygun köy grupları tespit edilmiştir. Bu çalışma rapor
haline getirilmiş ve uygulanabilirliğini teyit etmek için Erzurum İl Gıda Tarım ve
Hayvancılık Müdürlüğüne sunulmuştur. Bu kurumdaki uzman görüşleri de dikkate alınarak
süt toplama merkezleri için en uygun köy grupları belirlenmiştir. Köy grupları belirlenirken
üretilen süt miktarı başta olmak üzere köyün coğrafi konumu, merkeze yakınlığı ve ulaşım
durumu dikkate alınan kriterler arasındadır.
Süt toplama merkezlerini, insan vücudunda bulunan toplardamarların işleviyle benzeştirerek
açıklamak mümkündür. Yapılacak yatırımın rantabl olması koşuluyla, üretimin yapıldığı her
bölgeye bir süt toplama merkezi kurulması idealdir. Ancak, mevcut ekonomik imkanlar ve
sistemin içerisinde barındırabileceği sosyal riskler, aşamalı bir yatırım planını zorunlu
kılmaktadır. Proje çalışmalarında genel olarak edinilen kanaat, her ilçeye hitap edebilecek bir
toplama merkezinin kurulması yönündedir. Bütün ilçeleri temsil edecek mahiyette
düzenlenen toplama merkezleri, kapasiteleri, süt toplanacak köyleri gösteren çizelgeler
aşağıda verilmiştir. Çizelgelerde toplama merkezlerinin hinterlandı olarak ifade edilen köyler,
ilk etapta süt alınmasa bile, toplama merkezinin çekim gücü içerisinde bulunan ve zamanla
merkezle çalışabilecek köyleri ifade etmektedir.
Proje çerçevesinde planlanan süt toplama merkezleri;
Palandöken (15 ton/gün),
Dumlu (20 ton/gün),
Aziziye (15 ton/gün),
Kandilli (6 ton/gün),
Yavi (20 ton/gün),
Pasinler (20 ton/gün),
Yağan (15 ton/gün),
Horasan (20 ton/gün),
Narman (20 ton/gün),
Tortumkale (6 ton/gün),
Uzundere 6 ton/gün),
Oltu (10 ton/gün),
Akşar (10 ton/gün),
Olur (6 ton/gün),
İspir (6 ton/gün),
Pazaryolu (6 ton/gün),
Tekman (10 ton/gün),
Hınıs (10 ton/gün),
Karaçoban (20 ton/gün) ve
Karayazı (10 ton/gün) şeklindedir (Çizelge 1-20).
Planlanmış olan toplama merkezlerine ilaveten; Aşkale (Merkez), Çiftlik (Aşkale),
M.Gölören (Aşkale), Çat (Merkez), Toprakkale (Aziziye), Yakutiye, Alvar (Pasinler),
Köprüköy, Velibaba (Horasan), Şekerli (Narman), Tortum, Başaklı (Oltu), Ayvalı (Oltu),
Paşalı (Şenkaya), Gaziler (Şenkaya), Madenköprübaşı (İspir), Çamlıkaya (İspir) ve Güney
(İspir) için gerekli toplama merkezi çalışmaları yapılmıştır.
Çizelge 1. Palandöken süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
PALANDÖKEN
KAPASİTESİ
(KG/GÜN)
15000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
TUZCU
YAGMURCUK
TEPEKÖY
BÖREKLİ
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
12000
5000
2560
4160
23720
HİNTERLAND
TEKEDERESİ, KONAKLI,
TAŞLIGÜNEY, KÜMBET,
SAKALIKESİK (AZİZİYE),
DEREBOĞAZI,
GÜZELYURT
Çizelge 2. Dumlu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
DUMLU
(YAKUTİYE)
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
20000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
DUMLU
YOLGEÇTİ
GÜZELOVA
YEŞİLYAYLA
AKDAĞ
MURATGELDİ
GÜLPINAR
KIRMIZITAŞ
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
7400
7800
7400
6600
4600
2600
2600
3500
42500
HİNTERLAND
AYDINLIK, ŞEHİTLER,
AKDAĞ, KIRKGÖZE,
GÖKÇEYAMAÇ,
KÖŞKKÖY, SÖĞÜTYANI,
YEŞİLDERE, GÜNGÖRMEZ,
KARAGÖBEK
Çizelge 3. Aziziye süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
AZİZİYE
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
15000
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
AZİZİYE (ILICA)
DEMİRGEÇİT
TEBRİZCİK
KAYAPA
KUŞCU
KAHRAMANLAR
BEYPINARI
ALAYBEYİ
SARIYAYLA
ÖZBİLEN
KUMLUYAZI
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
-1600
2600
1400
1000
2000
5400
2000
2000
320
3400
21720
HİNTERLAND
ÇİĞDEMLİ, PAŞAYURDU,
EMRECİK, OCAK,
DAĞDAGÜL,
BAŞÇAKMAK,
GELİNKAYA, YONCALIK,
ESKİPOLAT, SORKUNLU,
EĞERTİ, AĞÖREN,
ÖMERTEPE, SÖĞÜTLÜ,
ADAÇAY
Çizelge 4. Kandilli süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
MAKSİMUM SÜT
ÜRETİMİ
HİNTERLAND
KANDİLLİ
(AŞKALE)
6000
(KG/GÜN)
700
2080
1288
5240
5000
14308
KANDİLLİ
TAZEGÜL
KARABIYIK
ORTABAHÇE
ÇAYKÖY
TOPLAM
ABDALCIK,
MERDİVEN,
ÇAYKÖY
Çizelge 5. Yavi süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
YAVİ (ÇAT)
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
20000
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
YAVİ
TUZLUCA
DEĞİRMENLİ
YARMAK
GÖKÇEŞEYH
TOPLAM
MAKSİMUM SÜT
ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
11372
9860
6452
3544
3040
34268
HİNTERLAND
KUMAŞLI,
MURATÇAYIRI,
ELMAPINARI
Çizelge 6. Pasinler süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
PASİNLER
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
20000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
PASİNLER
ALVAR
ALTINBAŞAK
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
13800
6280
8000
TOPLAM
28080
HİNTERLAND
SUNAK, TEPECİK, UZUNARK,
OTLUKAPI, YASTIKTEPE,
BULKASIM, Y. DANIŞMENT,
EPSEMCE, ÇAKIRTAŞ,
ÜGÜMÜ, ARDIÇLI,
DEMİRDÖVEN, TAŞLIGÜNEY,
TIMAR, AŞITLAR,
SERÇEBOĞAZ, ÖVENLER …..
Çizelge 7. Yağan süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
YAĞAN
(KÖPRÜKÖY)
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
15000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
YAĞAN
KÖPRÜKÖY
EMRE
KIYIKONAK
SOĞUKSU
AĞCAŞAR
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
12440
5140
4940
2400
3120
2420
30460
HİNTERLAND
PEKECİK, GÖLÇAYIR,
ALACA, MARİFET,
KAYABAŞI, Y.KIZILCA,
AKÇAM, DUMANKAYA,
KARATAŞLAR,
GÜZELHİSAR
Çizelge 8. Horasan süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
HORASAN
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
20000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
HORASAN
(MERKEZ)
A. TAHİRHOCA
Y. TAHİRHOCA
KIRIK
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
32936
2144
3616
840
HİNTERLAND
GÜNDEĞER, PINARLI,
DİKİLİ, ÇİFTLİK,
HIZIRİLYAS,
BADEMÖZÜ, AKÇATAŞ,
MOLLAMELİK,
DEĞİRMENLER
DALBAŞI
3128
2508
TOPLAM
45172
YEŞİLDERE, AZAP,
KALENDER, ÇAMURLU,
YÜZÖREN, DÖLLEK,
KÜKÜRTLÜ, ARDI
Çizelge 9. Narman süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
NARMAN
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
20000
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
NARMAN
(MERKEZ)
ŞEKERLİ
YANIKTAŞ
YOLDERE
KIŞLAKÖY
MAHMUTÇAVUŞ
ALACAYAR
TOPLAM
10916
8360
2012
1404
7268
1096
2560
33616
HİNTERLAND
SAMİKALE, KURUÇALI,
KOÇKAYA, ARAKÖY,
TUZTAŞI, DAĞYOLU,
GÖKDAĞ, KAMIŞÖZÜ,
SÜLÜKLÜ, YAYLA,
SAVAŞÇILAR, BEYLER,
KARADAĞ, SAPANLI,
ŞEHİTLER
Çizelge 10. Tortumkale süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
TORTUMKALE
(TORTUM)
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
6000
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
TORTUMKALE
DEMİRCİLER
ESENDURAK
BALLI
ALAPINAR
YELLİTEPE
KAPIKAYA
YAĞCILAR
KAZANDERE
TOPLAM
MAKSİMUM SÜT
ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
696
928
812
600
1924
1508
1360
1688
3820
13336
HİNTERLAND
KEMERKAYA,
KIRMALI,
ZİYARETLİ,
PEYNİRLİ, TİPİLİ,
KARLI,
MEYDANLAR,
ÇAKILLI,
DORUKLU,
VİŞNELİ, ARILI
Çizelge 11. Uzundere süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
UZUNDERE
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
6000
UZUNDERE
DİKYAR
SAPACA
PEHLİVANLI (TORTUM)
BAĞBAŞI (TORTUM)
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
2976
540
528
2028
4208
10280
HİNTERLAND
ALTINÇANAK,
KİRAZLI,
GÖLBAŞI,
ÇAMLIYAMAÇ
Çizelge 12. Oltu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT TOPLAMA
MERKEZİ
OLTU
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
10000
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
OLTU
ŞENDURAK
SUBATIK
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
14068
756
992
HİNTERLAND
GÖÇEDERE,
GÜZELSU,
TOPKAYNAK,
SARISAZ
KALEBOĞAZI
1144
2004
18964
TOPLAM
BAHÇECİK,
A.ÇAMLI, VİŞNELİ,
ÇENGELLİ, DUTLU
Çizelge 13. Akşar süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
AKŞAR
(ŞENKAYA)
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
SÜT ALINACAK
BİRİMLER
AKŞAR
HOŞKÖY
İKİZPINAR
TAHT
DEĞİRMENLİDERE
PENEK
SINDIRAN
İĞDELİ
10000
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
4360
1000
1468
808
4688
3520
1044
4468
21356
HİNTERLAND
DOĞANKÖY, NİŞANTAŞI,
KAYALISU, GÜLVEREN,
DOKUZELMA, ATYOLU,
SARIKAYALAR,
AYDOĞDU,
YEŞİLDEMET, YAZILI,
YÜREKLİ, BEŞPINARLAR,
KÖROĞLU
Çizelge 14. Olur süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
OLUR
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
OLUR
OLURDERE
KÖPRÜBAŞI
YEŞİLBAĞLAR
EĞLEK
OLGUN
6000
TOPLAM
MAKSİMUM SÜT
ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
4920
552
580
968
1520
1384
HİNTERLAND
COŞKUNLAR, KABAN,
AKBAYIR, SARIBAŞAK,
BOZDOĞAN,
SÜNGÜBAYIR,
GÜNGÖRÜNDÜ,
KARAKOÇLAR,
OĞUZKENT,
UZUNHARMAN,
YAYLABAŞI…
9924
Çizelge 15. İspir süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
İSPİR
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
6000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
İSPİR
KÖPRÜKÖY
Y.FINDIKLI
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
6288
1160
856
8304
HİNTERLAND
CANKURTARAN, PETEKLİ,
BADEMLİ, ULUTAŞ,
ÇAYIRÖZÜ, ÖZLÜCE,
KAYNAKBAŞI, MORYAYLA,
DÜZKÖY, YEŞİLYURT,
YEDİGÖZE, KÜMETAŞ,
DEMİRKAYA, TAŞBAŞI,
BAŞPINAR, ORTAKÖY,
KAVAKLI, HALİLPAŞA,
PINARLI, AKTAŞ…
Çizelge 16. Pazaryolu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
PAZARYOLU
ESENYURT
KUYMAKLI
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
6456
240
348
HİNTERLAND
YİĞİTBAŞI, KUMAŞKAYA,
ÇAYDERE, AMBARALAN,
BÜYÜKDERE, ÇİFTEPINAR,
PAZARYOLU
GÖZTEPE
ŞEHİTLİK
ÇATAKBAHÇE
GÜLÇİMEN
6000
TOPLAM
2160
864
16
208
10292
GÖLYANI, PAMUKLUDAĞ,
KILIÇCI, DİKMETAŞ,
KOZLU, SADAKA,
CENNETPINARI,
CEVİZLİDERE, KARATAŞ
Çizelge 17. Tekman süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
TEKMAN
10000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
TEKMAN
KARAPINAR
ERENCE
TAŞKESEN
GÜNDAMI
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
6396
3064
2640
8300
2100
22500
HİNTERLAND
YÜCEPINAR, KURUCA,
ÇATKALE, KATRANLI, DELİLER,
DENGİZ, KARATEPE, İNCESU,
ILIGÖZE, KARATAŞ, IŞIKLAR
Çizelge 18. Hınıs süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
HINIS
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
10000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
HINIS
GÜLLÜÇİMEN
YOLÜSTÜ
OVAÇEVİRME
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
11992
440
5000
3000
TOPLAM
HİNTERLAND
KARAAĞAÇ, DERİNCE,
PINAR, YAMANLAR, TAPU,
MEZRA, MUTLUCA,
AVCILAR, ALTINPINAR,
SUVARAN, DİKİLİ, ALACA,
ACAR…
20432
Çizelge 19. Karaçoban süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
KARAÇOBAN
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
20000
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
KARAÇOBAN
KIRIMKAYA
GÜNDÜZ
TOPLAM
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
31464
5176
8948
45588
HİNTERLAND
KARAGÖZ, BİNPINAR,
BUDAKLI, DOĞANBEY,
DEDEÖREN, BURNAZ,
KARAGÖZ, AKKAVAK,
BOZYAR, KUŞLUCA
Çizelge 20. Karayazı süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları
SÜT
TOPLAMA
MERKEZİ
KAPASİTESİ
(TON/GÜN)
KARAYAZI
10000
TOPLAM
SÜT
ALINACAK
BİRİMLER
KARAYAZI
KÖYCEĞİZ
BEZİRHANE
YÜCELİK
MAKSİMUM
SÜT ÜRETİMİ
(KG/GÜN)
5400
4980
1368
5408
17156
HİNTERLAND
ÜZENGİLİ, TAŞAN, DURUCA,
ÇAKMAKÖZÜ, ÇEPİ, SALYAMAÇ,
KARAAĞIL, KARASU,
KIRGINDERE, YENİKÖY,
TURNAGÖL
Süt toplama merkezleri birbirinden bağımsız olmakla birlikte, toplanan sütün İl merkezine
taşınması noktasında gruplara ayrılarak toplama güzergahı oluşturulmuştur. Oluşturulan
herbir güzergah toplam kapasite, ulaşım ve muhtemel benimsenme düzeyleri dikkate alınarak
mukayese edilmiştir. Herbir toplama merkezinin bağımsız olarak yapılabilmesine karşın
toplama güzergahları mukayese edilirse, en uygun güzergahlar Kuzey-Doğu, Kuzey-Batı ve
İpekyolu olarak isimlendirilen güzergahlardır. Bu yaklaşım dikkate alınırsa, Erzurum ilinde
ilk aşamada yapılacak toplama merkezi sayısı 12’dir (Çizelge 21).
Süt toplama merkezlerinin kapasitesi belirlenirken şu prensiplerden hareket edilmiştir.
- Merkeze yakın süt üretim miktarı, öncelikli olarak bakanlık verilerinden
hesaplanmıştır.
- Sahada yapılan çalışmalarda, elimizdeki verilerin ancak 2/3’ü kadar süt üretimi
gerçekleştirdiği tespit edilmiş, rakamların biraz daha düşürülerek gerçekçi rakamlara
ulaşılacağı gözlemlenmiştir.
- Sisteme süt üreticilerinin katılımının az olması ihtimaline karşı, en azından ilk beş yıl
için toplanan süt gerçek toplanabilecek süt miktarından daha az olabilecektir.
Çizelge 21. Süt toplama güzergahları
Güzergah Adı
Kuzey-Doğu
Çoruh
Güney-Batı
Kuzey-Batı
Aras
Güney
Güzergahtaki Toplama
Merkezleri
Akşar
Oltu
Narman
Dumlu
Olur
Uzundere
Tortumkale
Yavi
Palandöken
Toplama Merkezleri
Kapasitesi (Ton/Gün)
10
10
20
20
6
6
6
20
15
İspir
Pazaryolu
Kandilli
Aziziye
6
6
6
15
Horasan
Yağan
Pasinler
Tekman
Hınıs
Karaçoban
Karayazı
20
15
20
10
10
20
10
Güzergah Kapasitesi
(Ton/Gün)
60
18
35
33
55
50
TOPLAMA MERKEZLERİNİN MALİYETLERİ VE PROJELENDİRİLMESİ
Yapılan çalışmalar sonucunda 4 ölçekte toplama merkezi kurulması gerektiği kanaati
oluşmuştur. Bu kapasiteler 6, 10, 15 ve 20 ton/gündür. 6 ton kapasiteli toplama merkezinde
1+2+3 tonluk üç adet tank, 10 ton kapasiteli merkezde 2+3+5 tonluk üç tank, 15 ton
kapasiteli merkezde 2+3+5+5 tonluk dört adet tank, 20 ton kapasiteli toplama merkezinde
2+3+5+10 tonluk dört adet soğutma tankı bulunacaktır. Herbir toplama merkezinde minimum
2 tonluk araçüstü tankı bulunan ve süt toplama işinde kullanılacak araç bulunacaktır (Çizelge
22-25). Kapasitelerine göre toplama merkezlerinin yerleşim planları Şekil1-4’te
görülmektedir.
Toplama merkezlerinin arsa bedeli hariç olmak üzere inşaat, araç ve ekipman maliyetleri
sırasıyla 6 ton/gün için 238 800 TL, 10 ton/gün için 281 050 TL, 15 ton/gün için 441 550 TL
ve 20 ton/gün kapasiteli toplama merkezi için ise 484 100 TL’dir.
Çizelge 22. 6 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL)
MALİYET UNSURU
1000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey)
2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey)
3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
Bina İnşaatı (47 m2)
Süt Toplama Aracı
Araç Üstü Tanklar (2*1000 LT)
TOPLAM
TUTARI
12 750
16 950
33 600
80 000
70 000
25 500
238 800
Çizelge 23. 10 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL)
MALİYET UNSURU
2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey)
3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
Bina İnşaatı (54 m2)
Süt Toplama Aracı
Araç Üstü Tank (2*1000 LT)
TOPLAM
TUTARI
16 950
33 600
45 000
90 000
70 000
25500
281 050
Çizelge 24. 15 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL)
MALİYET UNSURU
2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey)
3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) (İki adet)
Bina İnşaatı (72 m2)
2 Adet Süt Toplama Aracı
Araç Üstü Tank (4*1000 LT)
TOPLAM
TUTARI
16 950
33 600
90 000
110 000
140 000
51000
441 550
Çizelge 25. 20 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL)
MALİYET UNSURU
2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey)
3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
10000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay)
Bina İnşaatı (72 m2)
2 Adet Süt Toplama Aracı
Araç Üstü Tank (4*1000 LT)
TOPLAM
TUTARI
16 950
33 600
45 000
77 550
120 000
140 000
51 000
484 100
Proje süresince yapılan faaliyetlerde, kurulacak süt toplama merkezlerinin finansmanı
ve yönetimine ilişkin ortaya çıkan görüşler aşağıda ifade edilmiştir.
 Soğuk zincir sisteminin kurulması işi, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme
Kurumu tarafından desteklenen bir yatırım türüdür. TKDK yeni çağrılarıyla birlikte
proje toplam maliyetinin %65’ini karşılamakta ve yatırımın yapılmasında KDV
muafiyeti sağlamaktadır. Dolayısıyla proje toplam maliyetinin %83’ü TKDK
destekleriyle karşılanabilmektedir.
 Yerel yönetimlerin proje sahibi/ortağı olması durumunda, TKDK desteğinden kalan
miktarın, yerel yönetim tarafından karşılanmasında bir engel bulunmamaktadır.
 Proje sahibi tercihen tüzel bir kişilik olmalıdır. Yani kooperatifler, üretici birlikleri,
ziraat odaları veya şirketler olabilir.
 Projenin tamamı hibe desteği ile yapılmamalıdır. Üreticilerden, azda olsa mutlaka
elini taşın altına koymaları sağlanmalıdır.
 Toplama merkezlerinde tam zamanlı personel çalıştırılmalıdır. Hali hazırda süt
toplama işi ile uğraşan kişilere bu konuda öncelik tanınmalıdır.
Süt Toplama Merkezlerinin Planları
Şekil 1; 6 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
Şekil 2; 10 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
Şekil 3; 15 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
Şekil 4; 20 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
ERZURUM İLİ SÜT ÜRETİMİNDE SOĞUK ZİNCİR İÇİN SWOT ANALİZİ
Erzurum ili süt üretiminde soğuk zincir, SWOT analizi kullanılarak değerlendirilmiştir.
SWOT analizi genelde strateji geliştirmek için kullanılan bir metodolojidir. SWOT analizi,
mevcut durum hakkında bilgi elde edinilmesi ve gelecekle ilgili öngörülerin tasarlanmasında
kullanılan temel bir yöntemdir (Lozano and Valles, 2007). Bu analiz yöntemi, sektörün güçlü
ve zayıf yönlerini, dış çevredeki fırsat ve tehditleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu
analizde temel amaç sektörün güçlü yönlerini geliştirerek zayıf yönlerini minimize etmek
veya ortadan kaldırmak, gelecekte oluşabilecek olası fırsatları değerlendirmek ve tehditlere
karşı mücadele stratejilerini belirlemektir. .
Erzurum ilinde; hayvancılığın önemli bir geleneksel sektör olması, hayvan sayısı ve doğal
kaynaklarının hayvancılıkta mutlak üstünlüğe sahip olması, iklim koşullarının elverişliliği ve
halihazırda üretilen sütü işleyebilecek sanayi sektörünün bulunması kurulacak soğuk zincir
sisteminin güçlü yönleridir. Güçlü yönlerin ön plana çıkarılarak avantajının artırılması için,
mevcut potansiyelin verimliliğini artıracak politikaların uygulanması gerekmektedir. Yem
bitkileri üretim ve verimliliği artırılmalı, devam eden ırk ıslahı çalışmaları hızlandırılmalı
(suni tohumlamanın artırılması), mera ıslahı çalışmaları ve münavebeli otlatma planları
uygulanmalı ve çiftçi-sanayici entegrasyonu sağlanmalıdır.
Erzurum ili süt üretiminde; işletmelerin optimal büyüklüklerin altında olması, çiftçilerin
üretim teknikleri ve örgütlenme bilinçlerinin düşük olması, eğitim yetersizliği ve süt
üretiminin mevsimsel olması, sektörün zayıf yönleri olarak ortaya çıkmaktadır. Sektördeki
zayıf yönlerin minimize edilmesinin en etkin yolu eğitim ve demonstrasyon faaliyetlerinin
yoğun bir şekilde icra edilmesiyle mümkün olacaktır.
Erzurum ilinde, çiftçi eğitimi yapılabilmesi için gerekli bütün altyapı imkanlarının fazlasıyla
var olması ayrıca eğitim verebilecek akademik ve teknik personelin hazır olması önemli bir
fırsat olarak değerlendirilmektedir. Bu fırsatlara ilaveten Erzurum’un, bölgesinin cazibe
merkezi olması ve halihazırda kurulu bulunan yüksek kapasiteli süt sanayisi tesislerinin
varlığı, değerlendirilmesi gereken bir fırsattır. Erzurum ili süt hayvancılığında bulunan
fırsatların ön plana alınarak değerlendirilebilmesi için, üretim zincirinin başlangıcından
sonuna kadar geçen bütün aşamaların, birbirinin bütünleri olacak şekilde tamamlayıcı bir
sistemin kurulması sağlanmalıdır. Yani üstün ırklarla üretim, kaliteli buzağı, doğru besleme
ve bakım, hijyenik sağım, kaliteli süt üretimi, soğuk zincir, kaliteli ve hijyenik süt ürünleri
üretimi şeklinde bütüncül bir sistem yaklaşımının sergilenmesi gereklidir. Süt ürünleri
üretimine varıncaya kadarki proses içerisinde bütün aşamalar vazgeçilmezdir. Erzurum ili
sütçülüğünde en fazla eksikliği hissedilen halkalardan birisi, üretilen sütün sanayiciye
nakledilmesinde soğuk zincir sisteminin bulunmamasıdır.
Erzurum ili süt sektöründe; kaliteyi teşvik edecek fiyat mekanizmasının ve tüketici
tercihlerinin bulunmaması, kayıtdışılığın bulunması, sistemde aracıların mevcudiyeti,
denetim zorlukları ve eksikliklerinin bulunması sektörün gelişmesini tehdit eden unsurlardır.
Ayrıca, sektörde sanayiye aktarılan sütün hemen hemen tamamı aracılar marifetiyle
toplanmakta ve nakledilmektedir. Piyasada önemli bir işleve sahip olmakla birlikte, sektörün
hem kayıt altına alınmasına hemde kaliteli ürün elde edilmesine engel olan aracılar, sektör
için bir tehdittir. Sektörde kaliteyi teşvik edecek fiyat mekanizmasının kurulmasına yönelik
destekleme politikaları geliştirilmeli, kaliteli ürün üretimi ve tüketimine yönelik üretici ve
tüketici kesimleri eğitilmeli, sektör dinamik bir yapıya sahip olduğu için istatistiksel veriler
daha kısa aralıklarla güncellenmeli ve denetim mekanizması tüketici grupları, sivil toplum
kuruluşları gibi toplumun farklı kesimlerini sürece dahil ederek etkinleştirilmelidir.
Kurulacak soğuk zincir sistemi aracılarla rekabet etmemeli, aracıları bünyesine dahil ederek
onların saha tecrübelerinden istifade etmeli ve işsizliğe sebep olmamalıdır.
GÜÇLÜ YÖNLER







Hayvancılığın
kırsal
yaşamın
vazgeçilmez bir parçası olarak
yapılması
İlin
hayvancılıkta
mukayeseli
üstünlüğe sahip olması
Mera varlığının ve yem bitkileri
üretim alanlarının fazla olması
Hayvan varlığının fazla olması ve
hayvan ırkı kompozisyonunun kültür
ırkları lehine değişiyor olması
Suni
tohumlama
kültürünün
yaygınlaşması
İlde güçlü bir süt sanayi sektörünün
bulunması ve modernleşiyor olması
Üretimin bol olduğu dönemde hava
sıcaklığı düşük olduğu için, soğutma
maliyetlerinin düşük olması
ZAYIF YÖNLER





FIRSATLAR




Erzurum’un bölgesinde önemli bir
cazibe merkezi olması
Devlet desteğiyle şehirde büyük
işleme
tesislerinin
kurulabilme
imkânı
Süt işleme kapasitesinin yaklaşık
yarısının kullanılıyor olması diğer
yarısının atıl durumda kurulu
kapasite olması ve süt olduğu zaman
çalışmaya hazır olması
Şehirde, Bakanlık taşra teşkilatının
güçlü olması, üniversiteler ve
araştırma enstitülerinin varlığı
İşletmelerin küçük yeter ekonomik
büyüklükte olmaması
Çiftçilerde ortak hareket etme ve
örgütlenme
kapasitesinin
düşük
olması
Çiftçilerin eğitim düzeyinin düşük ve
yaşlı olmaları
Üreticilerin yanlış geleneksel üretim
süreçlerinin hala yaygın olarak
devam ediyor olması
Süt üretiminin mevsimlik olması ve
dolayısıyla soğuk zincirde kapasite
kullanımını olumsuz etkilemesi
TEHDİTLER




Soğuk zincir ile taşınmayan kalitesi
düşük sütten civil peynir ve tereyağı
üretimi yapılmaya devam edilmesi ve
piyasanın
önemli
bir
payını
oluşturması
Soğuk zincirle sanayicilere gelen süt
ile soğuk zincir olmadan gelen süt
arasında fiyat farklılaşmasının çok
belirgin olmaması
Sektörde aracıların oldukça büyük bir
paya sahip olması ve kurulacak soğuk
zincir sistemine ikna ve dâhil etmenin
güç olması
Süt ve süt ürünleri sektöründe kayıt

dışılığın bulunması ve rekabeti
olumsuz etkilemesi
Mevzuattan ve yeterince güçlü
mekanizmanın
olmamasından
kaynaklanan
yeterli
denetimin
sağlanamaması
PROJE FAALİYETLERİ
Araştırma
a. Projelendirme
b. Yatırımlar öncesi ve sonrası araştırma ve detaylı fizibilite çalışması
c. Strateji geliştirme
Eğitim
a. Yatırım öncesi
a. Çiftçi eğitimi
i. Soğuk zincir
ii. Hayvancılık teknikleri
iii. Sağım
b. Kooperatif, birlik ve aracı eğitimi
i. Soğuk zincir
ii. Yatırım Projesi
iii. Yatırım ve işletilmesi
c. Sanayici Eğitimi
i. Soğuk zincir
ii. Nakliye ve sisteme entegrasyon
iii. Sistemin bir parçası olma
b. Yatırım sonrası
a. Çiftçi eğitimi
i. Soğuk zincirdeki sorumluluklar
ii. Hayvancılık teknikleri
iii. Sağım ve hijyen
b. Kooperatif, birlik ve aracı eğitimi
i. Soğuk zincir sürekliliği
ii. Yatırım geliştirilmesi ve işletilmesi
c. Sanayici Eğitimi
i. Soğuk zincirin sürdürülebilirliği
ii. Nakliye ve sisteme entegrasyonundaki problemler
iii. Sistemin bir parçası olmadaki sorumluluklar
Yatırım
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Projelendirme ve detaylı yatırım fizibilitesi
Projenin kabul edilmesi
Ek finansmanın sağlanması
Yatırımın yapılması
İşletilme problemlerinin giderilmesi
İşletilmesi ve sürdürülebilirliği çalışmaları
Pazarlama
a. Süt üreticilerinin sorumlulukları
a. Süt üretimini artırma ve yıla yayma
b. Sağımı mümkünse makine ile hijyenik yapma
c. Toplayıcıya ulaştırana kadar uygun ortamda tutma
d. Kooperatif ve/veya birlik dışına süt vermemek
b. Süt toplayan tüzel kişilikleri (kooperatif, birlik vs) sorumlulukları
a. Üyelerine güven verme
b. Toplama biriminde hijyenik ortamı sağlama
c. Gelen sütü hemen almak ve çiftçilerden sütü zamanında mobil tanklarla
zamanında toplamak
d. Kontrol ve ölçme işlemlerini en iyi şekilde yapmak
e. Çiftçilere zamanın ve yeter ödeme yapmak
f. Çiftçiler ve aracılarla iyi diyalog kurmak.
c. Süt işleyicilerinin sorumlulukları
a. Süt toplayıcılara güven vermek ve iyi bir diyalog kurmak
b. Sütü toplama merkezlerinden üretim yoğunluğuna göre günlük veya 2
günde bir almak ve soğuk zincir ile işleme ünitesine ulaştırmak
c. Kooperatif ve birliklere süt ödemeleriniz aksatmadan zamanında yapmak
d. Sütü modern ve hijyenik şartlarda kaliteli sürt ürünlerine dönüştürmek
e. Ürettiği ürünleri için pazarlama bağlantılarını kurmak
d. Denetleyicilerin sorumlulukları
a. Mevcut mevzuatın gereğini yapmak
b. Süt toplama merkezlerini denetlemek
c. Süt işleme ünitelerini denetlemek
İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ OLUŞTURMA SÜRECİ
Projelendirme: Ağustos 2015 –Şubat 2016 6 ay
Araştırma Faaliyetleri: Ağustos 2015 – Ağustos 2021
Eğitim Faaliyetleri: Ağustos 2015 –Ağustos 2021
Yatırım Faaliyetleri: Şubat 2016 – Şubat 2020
Pazarlama Faaliyetleri Ağustos 2015 – Ağustos 2021
BÜTÇE
Projelendirme ve Araştırma: 36.000 TL, KUDAKA
Eğitim, Araştırma ve Pazarlama: 75.000 TL * 6 Yıl = 450.000 TL, DAP
Yatırım Faaliyetleri: 20 * 350.00 TL = 7.000.000 TL TKDK + Çiftçi + Yerel Yönetimler
TOPLAM: 7.486.000 TL
KAYNAKLAR
Lozano M., Valles J. 2007. An Analysis of The Implementation of An Environmental
Management System in a Local Public Administration, Journal of Environmental
Management, 82: 495-511.