Irak K rdistan B lgesi`nde Muhalefetin Do u u ve Gelece i
Transkript
Irak K rdistan B lgesi`nde Muhalefetin Do u u ve Gelece i
IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ THE RISE AND FUTURE OF OPPOSITION IN IRAQI KURDISTAN REGION ORSAM Rapor No: 133 Kasım 2012 ISBN: 978-605-4615-31-5 Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2012 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. ORSAM STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu’ya Bakış Ortadoğu’nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu’daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın Çalışmaları ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. www.orsam.org.tr TAKDİM Ortadoğu ve Irak konusunda yaptığı çalışmalarla fark yaratmayı hedefleyen ORSAM, önemli bir çalışmayı daha okuyucuların dikkatine sunuyor. Irak Kürtleri arasında siyasi muhalefetin dünü, bugünü ve geleceğini ele alan bu çalışma, Goran Hareketi’ne bağlı Stratejik Araştırma Merkezi’nin önemli isimleri tarafından kaleme alınmıştır. Orijinal hali Arapça olan rapor, yazarlarının verdiği izin doğrultusunda Türkçeye çevrilmiştir. Bu nedenle, ORSAM kendilerine teşekkürü bir borç bilmektedir. Raporda Irak’taki tüm yönetim dönemlerinde rejime karşı neredeyse en büyük muhalefeti sergileyen Kürt hareketinin, kendi içerisinde muhalefeti özümsemeye çalışma süreci ele alınmaktadır. 1991’de Irak’ın kuzeyinde güvenli bölgenin oluşturulmasının ardından büyük bir fırsat yakalayan Kürt hareketi, sabırla beklediği ve mücadele ettiği özerk yönetimi kurma başarısını göstermiştir. 1991’den itibaren Irak’taki Kürt hareketinin iki yürütücü gücü olan Kürdistan Demokratik Hareketi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) tarafından kontrol altına aldıkları bölgede kurumsal bir yönetim yapısı oluşturmaya çalışılmıştır. İki grup arasındaki iktidar mücadelesi nedeniyle Kürtler arasında yaşanan yoğun bir çatışma döneminin ardından barış sağlansa da ortak bir yönetim oluşturulamamıştır. ABD’nin 2003’teki Irak işgaliyle birlikte Kürtler ortak hedefe yönelmiştir. 2004’te Irak Geçici Yönetim Yasası’yla Irak Kürdistan Bölgesi resmen kurulmuş, KDP ve KYB bölgede yönetici konumunda olmuştur. Irak Kürdistan Bölgesi’nin kısa süre içerisinde siyasetten ekonomiye, iletişimden ulaşıma kadar her alanda gelişim göstermesi ve bölgenin dışa açılması bölge halkını uyandırmıştır. Irak’taki Kürt hareketinin siyasi geleneğine uygun olarak Irak Kürdistan Bölgesi’nde her alanda kontrol sağlayan ve yönetimi tekelleştiren KDP ve KYB’ye karşı bir muhalefet hareketi ortaya çıkmıştır. Muhalefet hareketi Irak Kürdistan Bölgesi’nde 2009’da yapılan seçimlerde somut olarak kendini göstermiştir. Özellikle KYB’den ayrılarak kurulan Goran Hareketi’nin başarısı dikkat çekmiştir. Yüzde 25’e yakın oy alan Goran Hareketi, Irak Kürdistan Bölgesi’nde değişim olabileceğini göstermiştir. Seçimden sonra Kürt muhalefet hareketinin güçlenmeye başladığı, iktidar partilerinin de bunu engellemeye çalıştığı bir dönem yaşanmıştır. Ancak 2010 yılının sonundan itibaren Ortadoğu’yu saran halk ayaklanmaları, Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefeti güçlendirmiştir. Önümüzdeki süreçte de iktidar partileri ve muhalefet hareketi arasındaki mücadele Kürt iç siyasetinin en önemli konusu olacaktır. Buradan çıkacak sonuç Kürtlerin hem Irak iç siyaseti hem de uluslararası siyasetteki rolünü belirleyecek niteliktedir. ORSAM olarak konunun önemi nedeniyle bu raporu okurların dikkatine sunuyoruz. Ortadoğu, Irak ve Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki demokrasinin gelişimine katkısı olması dileğiyle… Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 3 İçindekiler Takdim............................................................................................................................................................3 Özet.................................................................................................................................................................5 Giriş.................................................................................................................................................................6 1. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN ORTAYA ÇIKIŞI (1992–2005).......6 1.1. Irak Kürdistan Ulusal Meclisin Kuruluşundan Ağustos 1996 Olaylarına Kadar Muhalefetin Durumu.........................................................7 1.2. 31 Ağustos 1996’dan Ocak 2005’e kadar Muhalefetin Durumu.........................................8 2. MUHALEFETİN OLUŞUM SANCILARI: 2005–2009 YILLARI ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ ULUSAL MECLİSİ..................9 2.1. Sivil Muhalefet................................................................................................................................11 2.2. Hükümet İçi Muhalefet................................................................................................................12 3. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ PARLAMENTOSU’NDA ÜÇÜNCÜ DÖNEM: MUHALEFETİN ROLÜNÜN BELİRGİNLEŞMESİ.....................................................................13 3.1. Irak Kürdistan Bölgesi’nde Muhalif Siyasi Partiler................................................................13 3.1.1. Goran/Tağyir/Değişim Hareketi..........................................................................................13 3.1.2. İslami Akım...............................................................................................................................15 3.2. 17 Şubat 2011 Olaylarından Sonra Muhalefetin Durumu ..................................................16 4. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN FAALİYETLERİ, ENGELLERİ VE GELECEĞİ ..............................................................................................................18 4.1. Muhalefetin Faaliyetleri................................................................................................................18 4.2. Muhalefetin Karşılaştığı Engeller...............................................................................................19 4.2.1. İktidar Engeli.............................................................................................................................19 4.2.2. Ekonomik Engeller...................................................................................................................20 4.2.3. Muhalefet Partileri Arasındaki Sorunlar............................................................................20 4.2.4. Diğer Engeller...........................................................................................................................20 4.3. Muhalefetin Geleceğe Yönelik Vizyonu...................................................................................20 Sonuç...............................................................................................................................................................21 4 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 ORSAM ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 Hazırlayan: Çeviren: ORSAM Reşit Amarah El-Zaidi M. Yusuf Muhammed Sadık Aytekin Enver ORSAM Arapça Çevirmeni ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ Özet - Irak’ta Kürt muhalefetinin kökenleri, 1921 yılında kurulan Irak Devleti’nin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Ancak bu muhalefet iktidarın çabuk biçimde el değiştirdiği Irak siyasi sistemine yönelik ortaya çıkmıştır. - Bazı KYB üyeleri arasında 1992 hükümetinden çekilmek ve bir parlamento muhalefeti oluşturmak yönünde görüşler bulunsa da dikkate alınmamıştır. - 19 Mayıs 1992’te yapılan seçimlerde üçüncü parti olarak seçimleri kazanmasına rağmen hükümette yer almayı reddetmiştir. Böylece İslami Hareket, ulusal meclisin dışında muhalefet olarak kalmıştır. - Bazı gözlemcilere göre İslami Hareket’in muhalefeti, iktidara karşı bir siyasi muhalefet olmayıp, İslami sistemin dışında herhangi bir siyasi sistem metodunu reddeden ideolojik bir muhalefettir. - Irak Kürdistan Bölgesi, 1996’da yaşanan iç savaşlar sebebiyle parçalara ayrılmasından sonra siyasi ve idari olarak da üç bölgeye ayrılmıştır. Üç ayrı bölge KDP, KYB ve İslami Hareket tarafından kontrol altına alınmıştır. - Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nin birleşmesi 7 Mayıs 2006 tarihine kadar gecikmiştir. Irak Kürdistan Bölgesi’nde siyasi otorite üzerinde etkili bir muhalefet ortaya çıkmamıştır. - 2003’ten sonraki süreç Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde siyasi bir Kürt muhalefetinin ortaya çıkması için öncü bir aşama sayılmaktadır. - Aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkmasını engellememiştir. - Kürt partilerinin çoğunun yönetimi elde etme isteği ve bunun için verilen mücadele, partiler arası karşılıklı güvensizlik, demokrasi ve yönetim tecrübesi eksikliği, Irak Kürdistan Bölgesi’nin mevcut yönetim hali gibi birçok neden muhalefetin doğuşunu geciktirmiştir. - Muhalefet çok kısa bir süredir Irak Kürdistan Bölgesi siyasetin yer almasına rağmen parlamento aracılığıyla halkın bir kısım hakkını almasını sağladı. - Muhalefetin kitlesel bütünlüğünü, çoğunluğu ile çeşitliğini koruması ve tek bir ideolojiye dayanmaması halinde, barışçıl bir muhalefet değerinin oluşacağı ve doğru bir demokrasinin kurulacağı daha iyi bir geleceğin Irak Kürdistan Bölgesi’ni beklediğine olan inanç tamdır. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 5 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM Giriş Gerçek demokrasi, iktidarı elinde bulunduran ve dar kişisel çıkarları savunan elit zümreye karşı yürütülen ve toplumun çıkarlarını ön planda tutan sosyal, siyasal ve kültürel bir süreçtir. Gerçek demokrasi gerçekleştirmek için en uygun mekanizma, siyasi güçler arasındaki barışçıl mücadeledir. Barışçıl yöntem aynı zaman sosyal, siyasi ve kültürel mücadelenin özü ve esasıdır. Yani demokratik sistemlerde iktidarı elde etmek ve vatandaşların rızasını kazanmak yoluyla iktidarda kalmak için siyasi parti ve güçlerin birbiriyle olan mücadeleleri kamu çıkarını ve bu çıkarların devamlılığını garanti etmeye yöneliktir. Bunun için kamu çıkarlarını gerçekleştirme hırsına ve vatandaşın güvenini ve rızasını kaybetme endişesine sahip bir iktidar gereklidir. Bu siyasi güç toplumun rızasını kazanamaması durumunda iktidarını kaybedecektir. Bu nedenle –demokratik sistemlerde- siyasi arenada başka bir tarafın bulunması gerekmektedir. Bu taraf olacak kurumsal yapı muhalefettir. Böylece muhalefet iktidarı teslim almak için kendini hazırlar, vatandaşların rızasını kazanmak için proje ve programlar sunar. Aynı zamanda iktidarın çalışmalarındaki eksikliklerin kaynağını ortaya çıkarmaya ve iktidara karşı kamuoyunu tahrik etmeye çalışır. Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi gerçek de yukarıda bahsedilenlerden farklı değildir. Son dönemde Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi sistemin demokrasinin ruhuna ve özüne uyumlu hale gelmesi ve yol haritasının düzeltilmesi amacıyla köklü adımlar atılmaktadır. Bu adımlar, Temmuz 2009’da yapılan parlamento ve başkanlık seçimlerinde parlamentonun yaklaşık üçte birini elde etmeyi başaran ve belirli ölçüde güçlü bir siyasi muhalefetin doğuşunda görülmektedir. Bu durum son dönem üzerinde önemle durulması, incelenmesi ve takip edilmesini gerektirmektedir. Bu şekilde değişimin sebeplerinin anlaşılması daha kolay olacaktır. Son dönemin üzerinde hassasiyetle durulması muhalefetin yapısı, eksiklikleri ve zayıf noktalarının ortaya çıkarılmasına 6 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 katkıda bulunacaktır. Bununla birlikte muhalefetin güçlü noktaları, başarı imkanı ve siyasi otoritenin muhalefet ile ilişkisinin nasıl olması gerektiği belirginleşecektir. Buradan yola çıkarak bu araştırmada aşağıda belirtilen bir takım sorulara cevap bulmaya çalışacağız: Bölgedeki siyasi sistem nasıl ortaya çıkmıştır ve gelişmiştir? Ortaya çıkan siyasi sistemle birlikte sağlıklı bir demokrasi buna eşlik etmiş midir ve bunun gerekçeleri nelerdir? Muhalefetin ortaya çıkmasındaki sebepler nelerdir? Muhalefet nasıl ortaya çıkmıştır? Muhalefetin siyasi performansı nasıldır? İktidarın muhalefetle olan ilişki biçimi nedir? İktidar bölgedeki yeni realiteye ne kadar uyum sağlamaktadır? Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin faaliyetlerini dizginleyen en önemli faktörler nelerdir? Muhalefeti motive edici değişiklikler nelerdir? Muhalefetin vizyonu ve geleceği nedir? Bu inceleme, yukarıda belirtilen ana sorulara ve bunlardan ayrı diğer tali sorulara şu varsayım aracılığı ile cevap vermeye çalışmaktadır: Birçok değişimin birbiriyle reaksiyona girmesi Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin ortaya çıkmasının gecikmesine ve yavaşlamasına sebep olmuştur. Temmuz 2009’da Irak Kürdistan Bölgesi’nde yapılan parlamento ve başkanlık seçimlerinin ardından muhalefetin ortaya çıkması ve siyasi arenadaki rolünün belirginleşmesi, bölgedeki iktidar tecrübesinin zenginleşmesine imkan tanıyacaktır. İncelememizin yapısı, bölgedeki siyasi oluşumun kökenlerini ortaya çıkarabilmek, muhalefetin rolünü açıklamak ve çalışma mekanizmalarını belirlemek için tarih ve sistem analizi metodunu kullanmamızı gerektirmektedir. 1. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN ORTAYA ÇIKIŞI (1992–2005) Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi muhalefet bir boşluktan meydana gelmemiştir. Bölge- IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ nin kuruluş aşamasında da doğmuş değildir. Irak’ta Kürt muhalefetinin kökenleri, 1921 yılında kurulan Irak Devleti’nin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Ancak bu muhalefet iktidarın çabuk biçimde el değiştirdiği Irak siyasi sistemine yönelik ortaya çıkmıştır. Kürt muhalefeti en güçlü biçimiyle Saddam Hüseyin döneminde aktif hale gelmiştir. Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki iktidar deneyimi Mart 1991 tarihindeki halk ayaklanması ve aynı yılın Kasım ayında bu bölgedeki Irak merkezi otoritesinin idari, siyasi ve askeri kurumlarının çekilmesinin ardından başlamıştır. Bu da Irak Kürdistan Bölgesi’ne mahsus yasama, yürütme ve idari kurumların kurulması kararının alınmasına yol açmıştır. De facto durumun ortaya çıkmasıyla birlikte Kürdistan Cephesi’nin1 siyasi otoritesi, 8 Nisan 1992’de ilk kanununu (1992 yılı 1 sayılı kanunu) çıkartmıştır. Bu kanun Irak Kürdistan Ulusal Meclisi kanunudur. 1992’de çıkarılan ikinci kanunda ise Kürt özgürlük hareketinin liderinin seçilmesi öngörülmektedir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 688 sayılı kararıyla2 birlikte 1991 yılında Irak’a yapılan uluslar arası askeri müdahale ve bunun ardından huzur sağlama operasyonu (Operation Provide Comfort), Kürt siyasi otoritesini bir yönetim kurmaya yöneltmiştir.3 Bu da Irak Kürdistan Cephesi’nin temsil ettiği Kürt siyasi otoritesinin kontrolü altında bulunan toprakların fiilen ayrılmasına sebep olmuştur. 19 Mayıs 1992 tarihinde Irak Kürdistan Ulusal Meclisi seçimleri yapılmıştır. Bu seçimlerde 8 Kürt ve 4 Asuri partisi birbiriyle yarışmıştır. Ayrıca Kürdistan kurtuluş hareketi liderinin seçilmesi için 4 kişi aday olmuştur. Bu seçimlerde birçok haksızlık4 ve hile5 yapılmıştır. Buna rağmen yapılan seçimler6 Ortadoğu’daki demokratik seçimlerden biri sayılmıştır. Kürt ve Asuri partiler özgürce ve demokratik bir ortamda birbirleriyle yarışmışlardır. Ayrıca yabancı bağımsız gözlemciler vatandaşların seçimlere yoğun katılımını, demokratik ilkelerin önemini idrak edilmesi ve Saddam ORSAM Hüseyin sistemini reddedilmesinin açık bir işareti olarak nitelendirmişlerdir.7 Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) arasında yapılan seçim ve anlaşmalar sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi’nin ulusal meclisi (kazanan 5 Asuri milletvekilleri dışında) KDP ve KYB arasında yarı yarıya bölüşülmüştür. Böylece her biri 50 sandalye elde etmiştir. Öte yandan diğer 5 partinin hiçbiri ulusal mecliste temsil edilme hakkı kazanamamıştır. KDP ve KYB dışındaki hiçbir Kürt partisi seçim barajı olan yüzde 7’yi aşamamıştır.8 Bu dönemi bölgedeki siyasi oluşumun gelişimi açısından iki alt döneme ayırmak mümkündür. Bu dönemler 1992-Ağustos 1996 ve Ağustos 1996-Ocak 2005 olarak ifade edilebilir. Ağustos 1996’da yaşanan olaylar burada kritik bir önem taşımaktadır. Ocak 2005 tarihi ise Irak Kürdistan Bölgesi parlamentosunun ikinci dönem seçiminin bu tarihte yapılmış olması nedeniyle önemlidir. Bu iki dönem ayrı ayrı ele alınacaktır. 1.1. Irak Kürdistan Ulusal Meclisin Kuruluşundan Ağustos 1996 Olaylarına Kadar Muhalefetin Durumu Bu aşama KYB Siyasi Büro Üyesi Dr. Fuat Masum’un başkanlığında ilk hükümetin9 kurulması ile başlamıştır. Hükümet KDP ve KYB ile diğer oluşum ve partilerin temsilcilerini de içine alan bir koalisyon hükümeti olarak kurulmuştur. KDP ve KYB bakanlıkların kendi aralarında yarı yarıya bölüşülmesi ve diğer partilerin itirazlarının önüne geçebilmek için10 onlara bazı bakanlıkların verilmesi konusunda anlaşmaya varmışlardır. Bunun neticesinde ulusal meclis içersinde siyasi bir muhalefet oluşmamıştır. Bazı KYB üyeleri arasında hükümetten çekilmek ve bir parlamento muhalefeti oluşturmak yönünde görüşler bulunsa da dikkate alınmamıştır. Ulusal meclisin dışında ise Irak Kürdistan İslami Ha- ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 7 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM reketi (bağımsız İslamcılar ve özellikle Kürdistan’daki Müslüman Kardeşler akımının da içinde bulunduğu) listesi 19 Mayıs 1992’te yapılan seçimlerde üçüncü parti olarak seçimleri kazanmasına rağmen hükümette yer almayı reddetmiştir. Böylece İslami Hareket, ulusal meclisin dışında muhalefet olarak kalmıştır. İslami Hareket’in silahlı olması ve savaşçı bir nitelik taşıması nedeniyle iki ana parti (KDP ve KYB), özellikle KYB ile İslami Hareket arasında 1993’ten 1999 tarihine kadar birçok kez çatışma yaşanmıştır. Bazı gözlemcilere göre İslami Hareket’in muhalefeti, iktidara karşı bir siyasi muhalefet olmayıp, İslami sistemin dışında herhangi bir siyasi sistem metodunu reddeden ideolojik bir muhalefettir. Bu hususu Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa şu sözleriyle teyit etmiştir: “O dönemde İslami Hareket siyasi bir muhalefet sayılmamaktadır. Çünkü İslami olmayan bir hükümete katılmayı reddeden taassup taraftarıdır. İslami Hareket, laik bir siyasi rejimin oluşmasına onay vermeyen bir oluşumdu. İslami Hareket’in herhangi bir siyasi görüşü bulunmamaktadır. İslami Hareket, İran’dan destek alan silahlı bir hareketti.”11 Irak Kürdistan Ulusal Meclis Seçimi Kanunu, 1995 yılı içerisinde ulusal meclis seçimlerinin yapılmasını öngörmekteydi. Irak Kürdistan Ulusal Meclis Seçimi Kanunu’nun 51. maddesi göre ulusal meclisin süresi 3 yıl olarak belirlenmişti. Ancak Kürt partiler arasında ve özellikle KDP ve KYB arasındaki iç çatışmaların alevlenmesi seçimlerin öngörülen sürede yapılmasını imkânsız hale getirmiştir. Bu nedenle meclisin süresi 2005 yılına kadar uzatılmıştır.12 Bu dönemde barışçıl siyasi bir muhalefetten bahsetmek mümkün değildir. Irak Kürdistan İslami Hareketi’nin temsil ettiği silahlı bir muhalefetten söz edilebilir. Ancak Irak Kürdistan İslami Hareketi, silah kullanmayı reddeden çağdaş muhalefet anlayışı kapsamına girmemektedir. 8 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 1.2. 31 Ağustos 1996’dan Ocak 2005’e kadar Muhalefetin Durumu Kürdistan Demokratik Partisi güçleri eski Irak rejiminin yardımıyla13 31 Ağustos 1996 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi başkenti Erbil’i ele geçirmiştir. Burada yapılan ilk icraat, iç çatışmaların devam etmesiyle felce uğrayan Irak Kürdistan Ulusal Meclisi’ni faaliyete geçirmek olmuştur. Ayrıca Dr. Roj Nuri Şveys başkanlığında bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Koalisyon hükümetine Irak Kürdistan İslami Hareketi, Kürdistan İslami Birliği14 ve Komünist Parti katılmış, Kürdistan Yurtseverler Birliği katılmamıştır. Bu adım iki ana sonucu doğurmuştur: Kürdistan Yurtseverler Birliği kendisine bağlı bölgelerde Emekçiler Partisi ve Demokrat Sosyalist Parti gibi kendisi ile müttefik olan partilerin katılımı ile Kosrat Resul başkanlığında bir hükümet oluşturmuştur. Böylece tüm Kürt partileri iktidara katılmış ve bölgede ciddi bir muhalefet kalmamıştır. Bunun sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi iç savaşlar sebebiyle parçalara ayrılmasından sonra siyasi ve idari olarak da üç bölgeye ayrılmıştır. Üç ayrı bölge KDP, KYB ve İslami Hareket tarafından kontrol altına alınmıştır. 1999 yılında coğrafi, siyasi ve idari bölünmenin dışında Birliğin kontrol ettiği bölgede İstinaf Mahkemesi’nin oluşturulmasına izin veren ve KYB Genel Sekreteri Celal Talabani’yi “bölge başkanı” olarak görevlendiren hukuki bir bölünme de meydana gelmiştir.15 Ancak 1998’de Celal Talabani ve Mesud Barzani arasında, dönemin ABD Dışişleri Bakanı Madeleine Albright’ın da hazır bulunduğu Washington Barış Anlaşması’nın imzalanmıştır. Bunun sonucunda 2002 yılının sonlarından itibaren bölgenin yeniden birleştirilmesi çalışmalarına başlanmıştır. Bunun ilk somut adımı 4 Ekim 2002’de16 Irak Kürdistan Ulusal Meclisi’nin ilk birleşik toplantısını yapması olmuştur. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ Buna rağmen Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nin birleşmesi 7 Mayıs 2006 tarihine17 kadar gecikmiştir. Yani Irak Kürdistan Ulusal Meclisinin seçilmesi 31 Ocak 2005’te yapılan seçimlerden sonra 1 yıl almıştır. Bu karmaşa nedeniyle Irak Kürdistan Bölgesi’nde direniş, isyan ve terörizm faaliyetleri başlamıştır.18 Bu aşamada her iki dönemde de Irak Kürdistan Bölgesi’nde siyasi otorite üzerinde etkili bir muhalefet ortaya çıkmamıştır. Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin ortaya çıkmamasının sebeplerinden bazı şu şekilde ifade edilebilir: • Kürt partileri, özellikle her biri iktidarı ele geçirmek veya iktidara ortak olmak arzusundaki ana iki parti olan KDP ve KYB, yaklaşık 30 sene boyunca Irak rejimine karşı muhalif hareket içerisinde olmuştur. Ancak bu iki partinin de muhalefette kalmayı kabul etmesi çok zordu. • Bu partilerin iktidar ve sivil demokrasinin işlerliği konusunda tecrübeleri yoktu. Bununla birlikte Kürt halkının iktidar konusunda da herhangi bir tecrübesi bulunmuyordu. Bunlardan sömürgeci İngilizler tarafından başarısız kılınması nedeniyle bir seneden fazla devam etmeyen 1922 yılında Şeyh Mahmud Hafid hükümeti ve kurucusu Kadı Muhammed ve arkadaşlarının idam edilmesi sebebi ile bir yıldan fazla sürmeyen 1946 yılında İran ordusunun yıktığı Mahabat Hükümeti istisnai tecrübelerdir. Bu deneyimin eksikliği, siyasi muhalefet kültürü, yönetim şekli ile demokrasi ilke ve temellerinin yerleştirilmesi metodu ve özellikle siyasi güçler arasında iktidarın el değiştirmesi anlayışına olumsuz biçimde yansımıştır. • Kürt partiler, daha önceki rejimle karşı karşıya geldiklerinde dağlarda bile iç mücadele ve çatışmalar konusunda uzun tecrübeye sahiptir. Söz konusu çatışma ve mücadeleler partiler arasında güvensizlik ORSAM ortamını ortaya çıkarmış ve özellikle iki ana parti arasında bunu derinleştirmiştir. 1992’de seçimlerde hile yapılması güvensizliği artırmıştır. Ayrıca 1993 ile 1999 yılları arasında partiler arasındaki iç savaşın alevlenmesi, iki ana partinin koalisyon hükümetinden çekilmesine ve muhalefette kalmayı reddetmesine neden olmuştur. Bunun sebebi ise iktidarı elinde tutanın bunu sürekli hale getireceği endişesidir. • Irak’taki iktidar deneyimi genel olarak Kürt partilerin birbirlerine karşı şüphelerini derinleştirmekteydi. Çünkü azınlık iktidarı söz konusuydu. Azınlık iktidarı diğerlerini yönetimden uzaklaştırmakta, hatta iktidarı ele geçirdiğinde kendileriyle işbirliği yapanları da tasfiye etmekteydi. • Söz konusu dönem bir kuruluş dönemiydi. Bu nedenle Ortadoğu’da her kesimin yeni demokrasi deneyimini inşa etmeye katkıda bulunması düşüncesi hakimdi. Ancak iç çatışmalar bu deneyimin rayından çıkmasına sebep olmuştur. Bu konuyla ilgili olarak Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa “Biz o dönemde bir muhalefet hareketi olarak ortaya çıkmadık. Çünkü o dönem kuruluş aşamasıydı. Ayrıca Kürdistan Bölgesi’nde Kürt oluşumlarının kurumsallaştırılması önceliğimizdi. Bu nedenle muhalefet hareketinin oluşturulması konusu görmezden gelindi.19 2. MUHALEFETİN OLUŞUM SANCILARI: 2005–2009 YILLARI ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ ULUSAL MECLİSİ ABD ve müttefikleri Irak’ı işgal etti ve Irak rejimi 2003 yılında düştü. Irak Devleti’nin yeniden inşa edilmesi ve Irak’ta demokratik bir siyasi sürecin kurulması çalışmaları başladı. Önce Temmuz 2003 tarihinde geçici bir yönetimin kuruldu ve ara dönem için geçici bir yönetim yasasının hazırlanması öngörüldü. İyad Allavi başkanlığında kurulan ara hükümetin ardından İbrahim El-Caferi baş- ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 9 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM kanlığında bir geçici hükümet oluşturuldu. Irak için daimi bir anayasanın yazılması ve referandumla kabul edilmesinden sonra 2005 yılında parlamento seçimleri yapılmıştır. Tüm bu süreçlere özellikle KDP ve KYB ile birlikte Kürdistan İslami Birliği ve diğer Kürt partiler iştirak etmiştir.20 30 Ocak 2005’te tüm Irak’ta genel ve yerel seçimlerle birlikte Irak Kürdistan Ulusal Meclisi ikinci dönem seçimleri yapılmıştır. KDP ve KYB aralarındaki rekabetin büyümesi endişesiyle21 ulusal meclis seçimlerinde Emekçiler Partisi, İslami Cemaat22 ve Demokratik Çözüm Partisi dışında kalan diğer Kürt partileriyle birlikte bir liste ile katılmışlardır. KDP ve KYB bölgede ve federal hükümette23 ana görevlerin ne şekilde dağıtılacağı konusunda 7 Ocak 2006 tarihinde anlaşmaya varmışlardır. Bu anlaşma doğrultusunda 31 Ağustos 1996 olaylarından sonra birleşmiş ilk hükümet olarak Parti’nin Siyasi Bürosu Üyesi Neçirvan Barzani Başkanlığında 7 Mayıs 2006 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti kurulmuştur. Irak Kürdistan Ulusal Meclisi’ne giren tüm partiler bu hükümete katılmışlardır. Ancak bazı partiler ulusal meclisin dışında kalmış ve hükümete katılmamıştır. Örnek olarak iç sorunları nedeniyle zayıflayan İslami Hareket Ocak 2005 seçimlerine katılmamıştır. Ayrıca Demokratik Çözüm Partisi de az oy alması nedeniyle ulusal meclise girememiştir. Bütün parlamenter partilerin hükümete katılmasıyla aktif ve etkili güçlerin kaybolması, Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin ortaya çıkmamasına neden olmuştur. Bu bağlamda muhalefetin kaybolmasına neden olan birkaç faktörü ifade etmek faydalı olacaktır. 1- İç savaşın tekrarlanıp tekrarlanmayacağı her zaman akıllarda soru işareti olarak kalmıştır. Partili kadroların elinde halen silah bulunuyordu. Ayrıca siyasi partiler, özellikle KDP ve KYB, arasında güvenin kaybolması gerginliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur. 10 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 2- Partilerin bütçesinin bir kanunla tespit edilmemesi, (1993 tarihli 17 sayılı siyası partiler kanununun bulunmasına rağmen)24 diğer partilerin KDP ve KYB’den bağımsız olarak davranamamasına yol açmıştır. Çünkü bu iki parti tarafından diğer partilere verilen mali katkılar onların üzerinde baskı kurmaları için imkan yaratmıştır. Bu durum günümüzde de devam ettiğini söylemek mümkündür. 3- Bu aşamada her iki ana partinin arzularından uzak olarak siyasi özgürlük ortamı doğmamıştır. Örneğin Kürdistan İslam Birliği bağımsız bir listeyle 15 Aralık 2005’te yapılan Irak Parlamentosu seçimlerine girmeye karar verdiğinde, Parti taraftarlarının bir grubu 6 Aralık 2005’te Kürdistan İslami Birliği üyesi 3 kişiyi öldürmüştür. Ayrıca Duhok Vilayeti’nin birçok bölgesinde Kürdistan İslami Birliği’nin büroları tahrip edilmiş ve yakılmıştır.25 Bu da diğer partilerin aktif bir muhalefet oluşturabilmeleri için hareket özgürlüğü açısından geniş bir alanın olmadığının işaretidir. 4- İktidardaki iki parti (KDP ve KYB), Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki demokrasi hareketinin gelişmemesine, siyasi ve milli hakların tespit edilmesi amacıyla Irak Devleti’nin yeniden inşa edilmesine öncelik verilmesini sebep olarak göstermiştir. Ancak bu meşguliyet durumu bu iki iktidar partisinin reform yapmak ve bölgedeki iç siyasi durumu güçlendirmek için kurumların inşa edilmesi ve milli haklara vurgu yapılmasına engel değildi. Bu dönemde parti eksenli muhalefetten bahsetmemiz mümkün olmamasına rağmen bu dönem Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde siyasi bir Kürt muhalefetinin ortaya çıkması için öncü bir aşama sayılmaktadır. Bu aşamada aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkmasını engellememiştir. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ 2.1. Sivil Muhalefet Bu dönem özgür bir medya organının ortaya çıkması, sivil hareketlerin oluşturulması ve halk protestolarının ortaya çıkmasıyla başlamıştır. Ayrıca eleştirel bir bakış açısı getiren aydın ve akademisyenlerin yaptığı yayınlar da etkili olmuştur. Buna örnek olarak eleştirel muhalefet yapısını ortaya çıkaran Neyva Nedi Rehent Grubu26 ve diğerleri gibi bir grup aydın ile akademisyenin yazı ve makalelerini gösterebiliriz. Bu yayınlar okuyucuları ve özellikle gençleri net olarak etkilemiştir. Öyle ki iktidarı ve otoriteyi eleştirmek Irak Kürdistan Bölgesi’nde27 siyasi bir kültür haline gelmiştir. Birçok aydın ve yazar daha sonra Irak Kürdistan Bölgesi’nde28 değişime önderlik yapmaya çalışmışlardır. Öte yandan özel özgür basın da muhalif kamuoyuna yönelik olarak bölgede yaşanan olayları somutlaştırmada önemli role sahipti. Irak Kürdistan Bölgesi’nde tüm yayın organları sadece siyasi partilere mahsus iken, 2000 yılında Hawlati29 adlı özel bir gazetenin doğuşuyla başlayan süreçte yeni özgür yayın organları kurulmuştur. Bundan sonra özel yayın organlarında nitelik ve nicelik bakımından artış görüşmüştür. Livin30 Rica, Cihan gibi dergilerin yanı sıra Radyo Nawa31 görsel basın organı ile Standart32, Kürdistan Post33, Kürdistan.net34 gibi diğer yayın organları ortaya çıkmıştır. Bu yayın organları bölgede gelişen olaylara ışık tutmakta büyük role sahipti. Ayrıca bu yayın organları muhalefet eğilimine sahip aydın ve yazarlara da bölgedeki değişim hareketlerinin ortaya çıkışından önce platform yaratmıştır. Bu durum otoriteye muhalefet eden bir kamuoyunun oluşmasına katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte partizan olmayan yazılı ve işitsel özel yayın kanalları gizli bilgileri ortaya çıkarma, vatandaşları kulis arkasında olup bitenler hakkında bilgilendirme, hizmetlerdeki eksikliklerin ortaya çıkarılması ve yolsuzlukların tespit edilmesi gibi konularda önemli rol oynamıştır. Bu da değişime hazır olan bir kamuoyunun oluşmasına sebep olmuştur. Siyasi muhalefet bir ORSAM sonraki aşamada bu kamuoyunu seçimleri yönetme, yönlendirme ve bölgedeki siyasi denklemin değişmesi çabalarında kullanabilmiştir. Bütün bunlar sivil toplum örgütleri ve sivil hareketlerinin halkı bilinçlendirmesi ve bölge içerisinde muhalif bir akımın ortaya çıkması için uygun bir zemin yaratmıştır. Önemle işaret edilmesi gerekir ki; halk protestoları Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki ekonomik ve sosyal durumların kötüye gitmesi ve bölge kurumları ile siyasetin istikrarlı hale gelmesine yönelik baskının bir sonucuydu. Zira su ve elektrik hizmetlerindeki yetersizlik ve yakıt sıkıntısı bölgedeki yaşamı olumsuz etkiliyordu. İktidarın Ocak 2005 yılındaki seçimler sonrasında verdiği sözleri yerine getirmemesi üzerine Kalar, Ranya, Süleymaniye, Akre ve Halepçe’de -2005 yılının ikinci yarısı ve 2006 yılının başlarında- bir dizi halk protestoları yaşanmıştır. Söz konusu bu protesto gösterilerinin arkasında siyasi amaçlar bulunmamaktaydı. Protestoların ana hedefi vatandaşların temel ihtiyaçlarının sağlanması olmasına rağmen otorite şiddet kullanarak cevap vermiş ve bu protesto gösterilerini düzenleyenleri takibata almıştır. Bazı bölgelerde protestoculara doğrudan ateşli silahlarla35 karşılık verilmiştir. 5 Mayıs 2007’de sivil toplum örgütleri mensupları, hukukçu, akademisyen, siyasetçi, medya mensuplarında oluşan “Ne Zamana Kadar Hareketi” (Hatakeya) ilan edilmiştir. Bu hareket barışçıl baskı yoluyla siyasi otoritenin demokrasinin gereklerini yerine getirmesi, vatandaşların haklarını koruması, onurlarını muhafaza etmesi, temel hizmetleri sağlaması ve yolsuzlukla mücadele etmesi36 için çalışmaktadır. Bu Hareket, Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Ulusal Meclisi etkinleştirmek ve erken seçim yapmak için 2 proje hazırlamış, Süleymaniye’deki muhalif grupları kendi şemsiyesi altında toplamaya başlamıştır. Ayrıca vatandaşların haklarını barışçıl yollarla savunmaları konusunda ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 11 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM bilgilendirme çalışmaları yapmıştır. Hareket kısa ömrüne rağmen kamu hizmeti ve yolsuzlukla mücadele alanında reformların yapılması konusunda hükümete baskı oluşturmayı başarmıştır. Bununla birlikte siyasi partileri görevlerini yerine getirmek ve güçlü bir siyasi muhalefet oluşturmaları için teşvik etmiştir. Bu oluşumun ortaya çıkması 4 partinin harekete geçmesinde ana etkilerden biridir. van Mustafa bu öneride, hükümette siyasetçilerin değil teknokratların görev almasını istemiştir. Neçirvan Mustafa’ya göre partilerin siyasi bürolarında çalışan kişiler devlet adamı değil gerilladır. Ayrıca hükümeti denetlemek ve görevinde başarısız olması durumunda görevden almak için muhalefetin ulusal meclise katılmasını önermiştir. Ancak bu öneri de Parti tarafından hoş karşılanmamıştır.41 Hareketin bir kısım kadroları daha sonraki aşamalarda (yani Değişim/Goran Hareketi’nde)37 muhalefette önemli çekirdek kadro içerisinde yer almıştır. Bu anlamda “Ne Zamana Kadar (Hatakeya) Hareketi” Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin temel taşlarından bir olarak sayılabilir. Ancak birçok faktör hareketin parçalanmasına sebep olmuştur. Dr. Latif Mustafa “hareketin bazı kurucularının ve özellikle hareketin koordinatörü Yusuf Muhammed Sadık’ın büyük yük üstlenmesi, muhalefet çalışmalarının yanında muhalefetle ilgili olmayan konularla ilgilenilmesi, Irak Kürdistan Bölgesi’nde 2 ana partiyle doğrudan mücadele edilmesi ve mali kaynağın zayıf olması” gibi sebeplerin hareketin parçalanmasına neden olduğunu ifade etmektedir.38 Hükümet içi muhalefet bu seviyede kalmamıştır. KYB’deki siyasi büronun bazı üyeleri lider Celal Talabani’ye bir mektup göndererek parti içinde kökten reform yapmasını, Genel Sekreterin yetkilerinin sınırlandırılmasını, parti içinde tali seçimlerin yapılmasını, hükümet içinde kapsamlı reformların yapılmasını ve vatandaşlara temel hizmetlerin sağlanmasını talep etmişlerdir. 2.2. Hükümet İçi Muhalefet Hükümet içi muhalefetin ortaya çıkışı Irak Kürdistan Bölgesi’nin siyasi kurumlarının kurulmasından öncesine kadar dayanmaktadır.39 Neçirvan Mustafa, “İlk Kürt Hükümetinin kurulması aşamasında Kürdistan Yurtseverler Birliği’ne Kürdistan Demokratik Partisi’yle anlaşmayı ve partilerden birinin iktidar diğerinin muhalefette olması konusunda bir öneri sundum. Ancak arkadaşlar 2 ana sebepten dolayı önerimi onaylamadılar. Birinci sebep Kürt toplumu ve partilerinin silahlı mücadele geleneğinden gelmeleri nedeniyle çatışmaların geri dönmesinden duyulan endişe, ikinci sebep ise zor ekonomik koşullar ve muhalefette olanın küçülmeye maruz kalabileceğine yönelik tedirginliktir.”40 Neçirvan Mustafa, partiye başka bir öneri de sunmuştur. Neçir- 12 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 Neçirvan Mustafa, parti genel sekreterinin Peşmerge Güçleri Genel Komutanlığı ile Yayın ve İstihbarat Dairesi Başkanı olması nedeniyle her türlü yetkiye sahip olduğunu ifade etmiştir. Bu yüzden partinin yönetim şekli, bütçe kontrolü, güvenlik idaresi gibi konulardan partililerin sistem içerisine giremediğini ve partinin yönetimiyle ilgili bilgi sahibi olmadıklarını söylemiştir. Bununla birlikte KYB lideri Celal Talabani aynı zamanda Irak Cumhurbaşkanıdır. Bu nedenle KYB’ye ayıracak çok az vakit bulabiliyordu. Bu yetkilerin hiçbirinden vazgeçmeye de hazır değildi.42 Neçirvan Mustafa KYB içindeki43 tüm yetkilerinden istifa ederek Mart 2007’de44 “Wusha” yani “Söz” adıyla internet sitesi, gazete, radyo, uydu kanalı ve matbaanın bulunduğu bir medya kuruluşu kurmuştur. Bu tarihten itibaren aktif bir muhalefet oluşturmak ve Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki tüm sistemde siyasi bir reform yapmak amacıyla çabalarını yoğunlaştırmıştır. Neçirvan Mustafa, arkadaşlarıyla birlikte 25 Temmuz 2009’da yapılan Irak Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerine bağımsız bir liste ile katılmıştır. Neçirvan Mustafa’nın liderli- IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ ğindeki liste seçimlerde ikinci sırayı almış ve Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nda 25 sandalye kazanmıştır. Böylece Irak Kürdistan Bölgesi’nde parlamento içinde ve dışında aktif bir muhalefetin bulunmamasına rağmen, muhalefetin ortaya çıkması için ortam hazırlayan ve siyasi, halkçı, sivil, medyatik, düşünsel ve sosyal açıdan sancılı bir hareket ortaya çıkmıştır. 3. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ PARLAMENTOSU’NDA ÜÇÜNCÜ DÖNEM: MUHALEFETİN ROLÜNÜN BELİRGİNLEŞMESİ Bu dönemde Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefet açısından önemli gelişmeler yaşanmıştır. Çünkü bu dönem içerisinde muhalif olarak gündeme gelen resmi siyasi partiler ortaya çıkmıştır. Bu partilerin birbirleriyle ilişkileri ve aralarındaki koordinasyon seviyesi gelişmiştir. 3.1. Irak Kürdistan Bölgesi’nde Muhalif Siyasi Partiler Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefeti temsil eden, bir, laik diğeri İslamcı olarak adlandırabileceğimiz iki akım bulunmaktadır. Goran/Tağyir/Değişim Hareketi laik akımın temsilcisi iken Kürdistan İslami Birliği ve Kürdistan İslami Cemaati ise İslamcı akımı temsil etmektedir. 3.1.1. Goran/Tağyir/Değişim Hareketi45 Kürdistan Yurtseverler Birliği’nde üst düzey bir pozisyona sahip olan Neçirvan Mustafa, Kürdistan Ulusal Federasyonu içerisinde “reform kanadı” adını taşıyan öz eleştiri hareketini yönetiyordu. Partideki reform çıkmaza girince, Neçirvan Mustafa kendine yakın partililerle birlikte görevinden istifa ederek partiden ayrıldı. 2009 yılında Kürdistan Ulusal Federasyonu’ndan ayrılarak Goran Hareketi’ni kurmuştur. Kürtçe bir isim olan “Goran” Türkçe “değişim”, Arapça “Tağyir” anlamına gelmektedir. Geniş alanda siyasi ve ORSAM kültürel mücadelesinden dolayı yeni muhalefet hareketinin ana lokomotifi sayılır. Neçirvan Mustafa, 2009 yılında “Onlarla bizim aramızdaki fark nedir?” başlığı altında bir dizi makaleler yayınladı.46 Bu yazı dizisi, Değişim Hareketi’nin kuruluş gerekçelerini anlatmaktadır. Yazı dizisinde Neçirvan Mustafa, “Biz siyasi partilerin devlet kurumları, üniversite, mahkeme ve sivil toplum örgütlerine karışmasını istemiyoruz. Fakat onlar otorite kurmak ve vatandaşların günlük işlerine karışmak istiyorlar. Biz Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki servetin, maaşların ve işlerin adaletli bir şekilde sağlanmasını istiyoruz. Onlar ise memleketin servetini istismar ederek özel menfaatleri için çalışıp vatandaşların haklarının yenmesine sebep oluyordu. Biz hükümetin mali, ekonomik, ticari ve siyasi konularda şeffaf olunmasını istiyoruz. Ancak onlar, bu konuların gizli ve karanlıkta kalmasını istiyorlar” ifadesinde bulunuyor. Neçirvan Mustafa başka bir yerde şöyle ekliyor; “Biz köklü reform istiyoruz. Bizce reform, Süleymaniye’deki KYB ile Duhok ve Erbil’deki KDP’nin kapsamlı tek parti hakimiyetini değiştirerek yerine kurumsallaşmış Ulusal Kürdistan hükümetini kurmak demektir.”47 KYB içerisindeki reform kanadı, Değişim Hareketi’ni destekleyen tek kaynak değildi. Bununla birlikte önceki dönemlerde bölgede cereyan eden sivil, kültürel, siyasi ve sosyal faaliyetleri de unutmamak gerekmektedir. Özellikle bölgede ortaya çıkan krizler, siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel sorunların çözümü için alternatif akım oluşturma konusunda büyük rol oynamıştır ve hala devam etmektedir. Irak Kürdistan Ulusal Parlamento ve Bölge Başkanlık seçimleri 25 Temmuz 2009’da yapıldı. Bu seçimde parlamentodaki 100 sandalye için 15 Kürt grubu yarıştı. Türkmenler, Keldaniler ve Asuriler ise parlamentodaki 11 sandalyeyi alabilmek için mücadele etti.48 Ayrıca Mesud Barzani, Ahmet Muhammed Resul, Hüseyin Taha Germiyani, Halow İbrahim ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 13 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM Ahmet, Kemal Miravdeli olmak üzere toplam beş kişi Bölge Başkanlığı için yarıştı. Seçim propagandası sırasında ve seçim gününde birçok haksızlık ve hile yapıldı. Örneğin programlı bir şekilde siyasi eğilimleri yüzünden birçok vatandaşın zorla adres naklinin yaptırılması,49 birçok devlet memurunun işten atılması,50 aralarında dekan ve bölüm başkanı olan birçok öğretim görevlisinin görevden alınması,51 farklı listelerde yer alan birçok kişinin tehdit edilmesi gibi olaylar basında yer aldı. Ayrıca seçim gününde özellikle Erbil ve Duhok’ta yapılan seçimlerde büyük boyutlarda hile yapılmıştır.52 Bunun sonucunda da seçmen oylarının gerçek sonuçlarının ortaya çıkmamıştır. Neçirvan Mustafa ile yapılan bir röportajda KDP’nin Suran, Joman, Merke Sur, Barzan, Akra gibi bazı aşiret bölgelerine hakim olması ve seçim yarışına Iraklı olmayan İran’ın Kürt partileri ya da Türkiye’deki PKK’nın uzantısı olan Demokratik Çözüm Partisi gibi oluşumların katılmasının gerçek sonuçların ortaya çıkmasını engelleyen iki sebep olduğunu ifade etmektedir. Bu duruma rağmen Goran Hareketi 445.024 oy almıştı. Yani seçmen oylarının yüzde 23,72’sini kazanmıştır. Buna karşı Kürt Listesi’ni temsil eden KDP ve KYB’nin aldığı toplam oy sayısı 1.076.370’tir. Yani KDP ve KYB oyların 57,37’sini almıştır.53 Bunun sonucunda Goran Hareketi parlamentoda 25 sandalyeye sahip olurken, Hizmetler ve Reform Listesi de 13 sandalye kazanmıştır. Kürt Listesi olarak seçimlere giren KDP ve KYB ise 59 sandalye elde etmiştir. Goran Hareketi’nin aldığı sonuca rağmen Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa “bizden çok güçlü ve büyük partilerle yarışa girdik. Bu partilerin içerisinde Cumhurbaşkanı, Bölge Başkanı, Bölge Başbakanı, Irak Parlamentosu Başkan Yardımcısı, Bağdat ve Irak Kürdistan Bölgesi hükümetlerinde görev alan çok sayıda bakan vardı. Buna karşın bizim tek bakanımız bile yoktu. Üstelik bu partilerin ba- 14 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 sın kuruluşları ve emniyet birimlerine hakim olmasının yanında seçim savaşını kazanmak için genel mali kaynaklarını ellerinde bulundurmaları önemli bir faktördü”, açıklamasını yapmıştır.54 2009 seçimlerinin sonuçlarını 2005 yılında yapılan ulusal meclis seçim sonuçlarıyla karşılaştırdığımızda büyük bir fark ortaya çıkmaktadır. Bu fark bağımsız olarak siyasi hayata katılmamış bir gücün yükselişini ortaya koymaktadır. Bu güç Goran Hareketi’dir. Goran Hareketi, oyların dörtte birini alarak önemli bir olay gerçekleştirmiştir. Buna karşın diğer ana partiler önceki dönemlere nazaran güç kaybetmiştir. Goran Hareketi, KDP ve KYB tarafından oluşturulan hükümete girmeyi reddederek kazandığı 25 sandalye ile muhalefette kalmayı tercih etmiştir. Bununla birlikte seçim sonuçları doğrultusunda 6 sandalye kazanan Kürdistan İslami Birliği, 4 sandalyeye sahip olan Kürdistan İslami Cemaati ile 2 sandalye elde eden Rafideyn ve Asuriler de hükümete katılmayı kabul etmeyerek muhalefette kalmıştır.55 Neçirvan Mustafa hükümete neden katılmadıklarına dair yaptığı bir açıklamada, “Biz mali, idari, siyasi ve ahlaki bozulma ile mücadele, sosyal adaletin temellerini yerleştirme, bölgenin bütçesi ve siyasi ilişkilerde şeffaflık, partilerin sosyal, ekonomik ve hukuksal alanlara müdahalesini engelleme, peşmerge güçleri ile asayiş güçlerinin seçim ve parti kavgalarında partizan kuvvet olarak kullanılmasından kurtarıp bağımsız devlet kurumlarına bağlayarak halkın hizmetine tahsis etme konularında bir alternatif sunuyoruz. Şu anda kurulan hükümet önceki hükümetlerin ölçülerine göre kurulmuş olup geçmişin olumsuzluklarını taşımaktadır. Biz de bundan dolayı bu işe girmedik”, ifadelerini kullanmıştır.56 Goran Hareketi, 7 Mart 2010 Irak Parlamento seçimlerine katılmıştır. Goran Hareketi, bu seçimlerde de Irak Kürdistan Bölgesi’nde yapılan seçimlerde gördüğü baskıyla karşı karşıya kalmasına rağmen, bölge bazındaki IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ oy potansiyelini korumuştur.57 Ancak Goran Hareketi, özellikle Musul, Kerkük, Selahattin ve Diyala gibi Irak’ın diğer vilayetlerinde seçmenlerin güvenini (özellikle Kürtlerin) kazanamadı ve bu vilayetlerden milletvekili çıkaracak oy alamadı. Bu vilayetlerde milliyetçi ve tutucu bir söylem benimsememesi Goran Hareketi’nin başarısız olmasına neden olmuştur.58 KDP ve KYB ise seçim kampanyalarında milliyetçi tutum takınarak bu bölgelerdeki Kürt oylarının çoğunu toplamıştır. 3.1.2. İslami Akım İslami partiler, Irak Kürdistan Bölgesi’nde meydana gelen olayların sonucunda ortaya çıkmamıştır. İslami partilerin kökenleri, Irak Kürdistan Bölgesi’nin kuruluşu öncesine dayanmaktadır. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Müslüman Kardeşler (İhvan) Akımı, Iraklı Kürtler arasında da taban bulmuştur. Ancak akım içerisinde yaşanan çatlaklar, Kürt İslamcıların da ayrışmasına sebep olmuştur. Iraklı Kürtler arasında İslamcı farklı siyasi örgütlenmeler ortaya çıkmıştır. 1987’de İran’da Irak Kürdistan İslami Hareketi kurulmuştur. Irak Kürdistan İslami Hareketi, Şeyh Osman Abdülaziz liderliğindeki Abdülaziz ailesi ve Ali Bapir kanadı ile Şeyh Muhammed Berzenci liderliğindeki İslami Cemaat’le birleştikten sonra Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak’a karşı İran’la birlikte savaşa katılmıştı. Ayrıca Irak Kürdistan İslami Hareketi, başka İslami gruplarla birlikte laik partilere karşı silahlı mücadeleye girmişti. Bu durum Irak Kürdistan İslami Hareketi’ni çok zayıf düşürmüştür. Irak Kürdistan İslami Hareketi içerisindeki bir grubun 2003’teki ABD’nin Irak işgaline karşı çıkması, bu oluşumun çok sert askeri darbeler yemesine sebep olmuştur. Kürt İslamcı akımlar 1990’lı yıllarda Muhammed Bahattin liderliğindeki Irak Kürdistan İslam Birliği, Ali Babir liderliğindeki Irak Kürdistan İslami Cemaati ve Abdülaziz ailesi liderliğindeki Irak Kürdistan İslami Hareketi olmak üzere üç ana grup haline gelmiştir. ORSAM Mart 2008’de Irak Kürdistan İslam Birliği ve Irak Kürdistan İslami Cemaati, laik partiler olan Emekçiler Partisi ve Sosyal Demokrat Parti ile birlikte hükümet içerisinde bir cephe oluşturdu ve hükümete öz eleştiri sunan bir reform paketi hazırladı. Bu paket Siyasi Partiler Yüksek Kuruluna sunuldu.59 Ayrıca 10 Ocak 2009’da tarihinde bölge içerisindeki mevcut krizleri ve bu partilerin çözüm önerilerini içeren bir rapor yayınladı.60 Bu dört parti, 25 Temmuz 2009’da Irak Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerine Reform ve Hizmet Listesi adı altında katıldı. Reform ve Hizmet Listesi 2009 seçimlerinde 240.842 oy alarak yüzden 12,84 oranında oy elde etti ve parlamentoda 13 sandalyeye sahip oldu.61 Seçimden sonra Sosyal Demokrat Parti ve Emekçiler Partisi hükümete girdiği için bu grup dağıldı.62 Böylece Irak Kürdistan İslami Birliği ve Kürdistan İslami Cemaati, muhalefette kalan iki parti oldu. 25 sandalyeye sahip Goran Hareketi, 6 sandalyesi olan Irak Kürdistan İslami Birliği ve 4 sandalye ile parlamentoda temsil edilen Irak Kürdistan İslami Cemaati, Irak Kürdistan Bölgesi’nde kurulan hükümetin dışında kalarak muhalefet grubunu oluşturdu. Bu durum itibariyle Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal Parlamentosu’nun üçte biri muhalifler tarafından temsil edildi. Üçlü muhalefet, özellikle 17 Şubat 2011 olaylarından sonra aralarında koordinasyon kurarak bölgenin parlamenterleri ve Irak Parlamentosu’ndaki milletvekilleri ile ilişkilerini geliştirebildi. Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefet hareketinin ortaya çıkmasının sebepleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1- Irak Kürdistan Bölgesi’nde sosyal adalet anlayışının olmaması muhalefet hareketlerinin ortaya çıkmasındaki en önemli sebeplerden biridir. Sıradan vatandaş temel ihtiyaçlarını karşılayamamasına karşın bölgede çok zengin bir tabaka oluştu. İki ana parti (KDP ve KYB) liderleri ile bu kişi- ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 15 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM lerin yakın çevresi lüks bir hayat yaşamaya başladı. İki ana partinin liderlerine ait şirketler bölgedeki ticareti ve ekonomik faaliyetleri kontrol altına aldı. Bunun sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi’nde halk tabakaları arasında sosyal uçurum ortaya çıktı. Bu durum vatandaşlar arasında muhalif bir akımın ortaya çıkmasına sebep oldu. İlave olarak altyapı hizmetlerinin kötüye gitmesi (temiz içme suyu, kanalizasyon, elektrik, sağlık, yol yapımı gibi) iktidara karşı büyük bir kızgınlığa vesile olmuştur. Halk bu tepkisini muhalefeti destekleyerek göstermiştir. 2- Irak Kürdistan Bölgesi hükümeti ile Irak merkezi hükümeti arasında çözülemeyen sorunlar, muhalefetin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Son yıllarda bu sorunların somut bir şekilde çözüme kavuşturulamaması, Irak Anayasası’nın 140. maddesinin uygulanmaması gibi sorunlar muhalefetin oluşmasına sebep olmuştur. Bölge yönetimi 140. Maddenin uygulanmasını sağlayabilseydi, içerideki başarısızlığın üzerini örtebilirdi. Ancak çözülmeyen sorunların üzerine petrol ve gaz dosyası, bütçe, peşmerge ve bölgenin dış temsilcilikleri gibi yeni sorunlar eklendi. 3- Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nun ilk döneminde siyasi boşluğu dolduracak alternatif projelere sahip güçlü bir muhalefetin bulunmaması, ikinci dönemde Goran Hareketi’nin muhalif hareket olarak ortaya çıkmasına yol açmıştır. Diğer taraftan KDP ya da KYB’den birinin hükümetten çekilmesi, diğerinin muhalefette kalmasına yol açacaktı. İslamcı partilerin ise muhalefet olabilecek konumları yoktu. Bu nedenle bölgedeki siyasi arenada büyük bir boşluk oluşmuştur. Goran Hareketi’nin lider kadrosunun Kürt kurtuluş hareketi içerisindeki yaklaşık 30 yıllık geçmişi ve bunun halk tarafından bilinmesi, Goran Hareketi’nin muhalefet olarak ortaya çıkmasında büyük bir etkisi olmuştur. 16 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 3.2. 17 Şubat 2011 Olaylarından Sonra Muhalefetin Durumu 17 Şubat 2011’den itibaren Irak Kürdistan Bölgesi’nde iktidara karşı büyük protesto gösteriler yapıldı. Bu olaylara sebep olan gelişmeler aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1- Özgün basın ve mensuplarına sürekli baskı uygulanması bölgedeki muhalif görüşleri uyandırmıştır. Gazetecilerin dövülmesi, hapsedilmesi ve milyonlarca dinarlık para cezasına çarptırılması tepkiye yol açmıştır.63 Bu baskılar bazı gazetecilere suikast düzenlenmesine kadar varınca halk arasında hareketlenmeler başlamıştır.64 2- Irak Kürdistan Bölgesi’nde yaygın olan yolsuzluğa rağmen yolsuzlukla mücadele konusunda hiçbir adımın atılmaması. 3- Irak Kürdistan Bölgesi Başkanı Mesut Barzani’nin kendi nüfuzunu kullanarak Goran Hareketi’nin Irak hükümetine katılmasını engellemeye çalışması. 2010 seçimlerinden sonra kurulan hükümet partiler, mezhep, etnik köken ve Irak Parlamentosunda sahip olunan sandalye sayısına göre kurulmuş bir hükümettir. 4- Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki iki iktidar partisi mecliste sahip oldukları çoğunluğu kullanarak siyasi sistem ve temel özgürlükler ile ilgili olarak kendilerinin iktidarda kalmasını sağlayacak kanunları çıkarma yoluna gitmiştir. Güvenlik kurumlarının yanı sıra stratejik teşkilatları bölge başkanına bağlayan bölge güvenlik kurulu kanununu bunun en iyi örneğidir. Bu şekilde bölge başkanı geniş yetkilere sahip olmaktadır. Bu yasayla elde edilen yetkiler bölge başkanına hükümete bağlı kurum ve şahısları denetleme ile vatandaşlara müdahale etme imkanı vermektedir. Bu da bölgenin bir polis devletine dönüşmesine zemin hazırlamaktadır. Ayrıca toplantı ve gösteri yürüyüşleri düzenleme kanunu vatandaşlar, siyasi partiler ve kurumların gösteri IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ hakkını bölgedeki resmi makamların iznine bağlamaktadır. Irak Kürdistan Bölgesi Yönetimi son dönemde vatandaşların barışçıl gösterilerini yasaklamayı ve bastırmayı başarmıştır. Aynı şekilde iktidardaki iki parti, bölgedeki seçim kurulunun partilere dayalı bir yapı halini alarak iki parti arasında paylaşılan bir makam haline getirmeye çalışmıştır. 5- 2011 yılı başlarında Tunus, Mısır, Yemen, Libya ve Suriye’de yaşanan halk ayaklanmaları bölgedeki vatandaşları ve muhalefeti köklü reform talebinde bulunma konusunda cesaretlendirdi. Goran Hareketi 29 Ocak 2011’de on maddeden oluşan bir bildiri yayınladı. Bildiride Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi gruplara yönelik olarak köklü bir reform projesi ortaya konuldu. Hareketin söz konusu bildiriyi yayınlamasının amacı, bildiride ifade edildiği şekilde, “Ortadoğu’nun tümden demokratik değişim dalgasıyla karşı karşıya olduğu bir dönemde Kürdistan’ı uzun yıllardan beri içinde bulunduğu siyasi krizden çıkarmak”tı.65 Ancak iktidar partileri Goran Hareketi’nin bildirisine şiddetle karşılık vererek silahlı güçlerle partinin bürolarını kuşatma noktasına gelmiştir. Bildiride, Goran Hareketi’nin son gelişmeler hakkındaki düşüncelerinin gerek Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu gerekse Irak Parlamentosundaki üyeler aracılığıyla açıkladığı, ancak iktidar partilerinin bu konuda tepkisiz kaldığı ifade edilmiştir. Bildiride, • KDP ve KYB yönetimlerinin hükümet, resmi kurumlar, parlamento, yargı ve güvenlik birimlerine müdahalesinin engellenmesi, • Asayiş ve İstihbarat birimlerinin (Zenyari ve Parastin) yanı sıra peşmergenin halkın siyasi düşüncelerine, kitle faaliyetlerine müdahalesinin önlenmesi, söz konusu birim yöneticilerinin değiştirilerek yerlerine bağımsız ve konusunda uzman kişilerin tayin edilmesi, ORSAM • Partilere dayalı mevcut hükümetin feshedilerek bağımsız ve teknokrat bir geçiş hükümetinin kurulması, • Mevcut parlamentonun feshedilmesi, en geç üç ay içerisinde yeni seçimlerin yapılmasına uygun zemin hazırlanması ve seçimlerin şaibesiz olması, • Siyasi parti yetkililerinin el koyduğu kamu ve özel mülklerin sahiplerine iade edilmesi, • Bölge anayasa taslağının yanı sıra ülkedeki yönetim sistemi ile ilgili kanun tasarılarının geri çekilerek yeni seçim yapıldıktan sonra oluşacak parlamentoya bırakılması gibi talepler yer almıştır. Söz konusu bildirinin yayınlanmasından sonra 17 Şubat 2011’de bölgenin çeşitli vilayetlerinde iktidara yönelik protesto gösterileri başlamıştır. Bu gösteriler başta Süleymaniye olmak üzere bazı bölgelerde iki ay sürmüştür.66 Ancak KDP güçleri bu gösterileri bastırmıştır. KDP Erbil’deki gösterilere müdahale ederken, KYB de Süleymaniye’deki olayları dindirmiştir. Bu olaylar genel bölgedeki muhalefetin güç kazanmasına yol açmıştır. Böylece bölgede köklü reform yapılması için iktidardaki iki partiye daha fazla baskı yapılmaya başlanmıştır. Muhalefet baskıyı arttırmak için yüksek eşgüdüm komisyonu kurma yoluna gitmiştir. Muhalifler 3 Mart 2011’de 22 maddeden oluşan bir proje ilan etmiştir.67 Muhalefet partileri tarafından yayınlanan bu bildiri Goran Hareketi’nin yayınladığı bildiri ile paralellik göstermektedir. Bildiri, Irak Kürdistan Ulusal Meclisindeki bazı gruplar tarafından yayınlanan başka bir bildiri ile eleştirilmiştir. Özellikle Irak Kürdistan İslami Birliği ve Irak Kürdistan İslami Cemaati’nin değişken tutumu muhalefete zarar vermiştir. Çünkü bu iki parti iktidar partileri ile bir bildiri imzaladıktan sonra kararlarından vazgeçerek Goran Hareketi ile benzer bir bildiriye imza atmıştır. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 17 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM Bu durum söz konusu partiler hakkında kötü bir izlenim doğurmuştur. Muhalefet partileri arasında yapılan bir toplantı sonrasında yayınlanan sonuç bildirisinde aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir:68 • Mevcut hükümetin feshedilerek yerine bir geçiş hükümeti kurulmalıdır. • Geçiş hükümeti köklü ve kapsamlı reformları yapmalıdır. • Özgür ve şaibesiz seçimlerin yapılması için gerekli zeminin hazırlanmalıdır. Hükümetin ve resmi kurumların tarafsızlığının sağlanması gerekmektedir. Her türlü sahtecilik ve hukuk dışı müdahalelerin engellenmeli, böylece bütün grupların eşit koşullarda seçime katılımı sağlanmalıdır. Muhalefet ve iktidar bu konuda görüşmelerine rağmen bir sonuç alınamamıştır. Hükümet silahlı güçler vasıtasıyla yaptığı baskıyı arttırmıştır. Böylece her türlü halk gösterisi engellenmiştir. Muhalefet partileri maddi yardımların kesilmesi yoluyla fiziki baskı altına alınmıştır. Bu şekilde siyasi alanda önemli bir ilerleme sağlanmaksızın olaylar bitirilmiştir. Ancak gösterilerin sürmesi ve muhalefetin sürekli baskısı sonucunda hükümet memur atamaları ile elektrik, su ve yol gibi konularda bazı reformlar yapmıştır. 4. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİNDE MUHALEFETİN FAALİYETLERİ, ENGELLERİ VE GELECEĞİ Daha önce ifade edildiği gibi 2009 seçimleri Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin etkili olarak ortaya çıktığı süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu süreçte muhalefetin doğru hukuki ve siyasi konumunu aldığı anlamına gelmemektedir. Muhalefetin gerçek rolünü anlayabilmek için aşağıdaki konuları ele almak gerekmektedir. 18 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 4.1. Muhalefetin Faaliyetleri İktidar partileri muhalefetin siyasi hayattaki rolünü güçlendirmesine engel olmak amacıyla Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nu Mart 2010’da yapılan Irak genel seçimlerine kadar etkisiz hale getirmek istedi. Bu bağlamda herhangi bir kanun çıkarılmadan parlamento kış tatiline girdi.69 Buna rağmen muhalefet 13 karar ve kanun taslağı sunmayı başardı. Buna ek olarak ikinci dönemde sunulan on kanunun daha görüşülmeden etkinleştirilmesi sağladı.70 Bütün bu kanunlar başta Goran Hareketi olmak üzere muhalefet partilerinin seçim vaatlerinde yer alıyordu. Goran Hareketi ve diğer muhalif partiler, hükümetin çeşitli kurum ve kuruluşlarını ziyaret ederek fiili bir denetim mekanizması oluşturmuştur. Ayrıca şehir, ilçe, kasaba ve köy gibi yerleşim yerleri ziyaret edilerek vatandaşların sorunları, sıkıntıları ve talepleri dinlenmektedir.71 Yine bu doğrultuda Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’ndaki Goran Hareketi, bakanlar hakkında gensoru önergesi hazırlamakta, böylece parlamentonun denetleme görevine işlerlik kazandırmaya çalışmaktadır.72 Kısa sürede muhalefetin hükümetin icraatları üzerindeki etkisi görülmeye başlamıştır. Örnek olarak bölge tarihinde ilk kez 2010-2011 bölge bütçe tasarısı kamuoyuna açıklanmıştır.73 Geçmiş yıllarla karşılaştırıldığında söz konusu tasarının en önemli özelliği siyasi parti bütçelerinin 90 milyar dinar olarak sınırlandırılması ve bölge parlamentosundan çıkacak bir kanuna bağlanmasıdır. Muhalefet tarafından gündeme getirilene dek KDP ve KYB’nin bütçeleri konusunda halk haberdar değildi.74 Böylece KDP ve KYB’nin Irak Kürdistan Bölgesi bütçesinde her ay 35 milyon dolar aldığı ortaya çıktı. Yani her partinin yıllık 840 milyon dolar aldığı öğrenildi.75 Bunun ortaya çıkmasıyla 2010 yılı bütçe kanunda tüm partilere KDP ve KYB ile aynı oranda bütçe tahsis edil- IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ mesi öngörüldü. Böylece her partinin aylık iki milyon dolar alacağı hesaplandı. 2010 yılı bütçe kanununda Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki tüm siyasi partiler için 76 milyar dolar ayrıldığı ifade edildi.76 Bunun anlamı siyasi partiler bütçesinin geçmiş yıllarda KDP ve KYB’nin aldığı payın onda birinden az bir orana düşmesi ve 764 milyon doların bölge bütçesine iade edilerek bölgedeki hizmet ve yatırımlara ayrılmasıdır. Irak Kürdistan Bölgesi yönetiminin parlamentonun çalışmalarını aksatmaya çalışmasına rağmen, Irak Kürdistan Parlamentosu’ndaki en büyük muhalefet grubu Goran Hareketi, muhalefet olgusunun pekiştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Goran Hareketi, toplumun değişik kesimleri ile günlük etkileşim içinde olmaya ve hükümeti denetlemeye önem vermesiyle Irak Kürdistan Bölgesi’ne yeni siyasi alışkanlıklar kazandırmıştır.77 Sadece bununla da kalmamış bu alışkanlıkları iktidara dayatmıştır. Muhalefet partileri bölgedeki halk protestoları hareketine, özellikle Süleymaniye kentinde 17 Şubat 2011 tarihinde başlayan gösterilere, öncülük etmiş ve bölgede siyasi reform yapılması isteğini dile getirmiştir. Irak Kürdistan İslami Birliği yöneticilerinden Ebu Bekir Ali yaptığı bir açıklamada, “hiç kuşkusuz siyasi gösteriler her vatandaşın hakkıdır. Vatandaşların siyasi reform isteme hakkı vardır. Biz de bu faaliyetlere katıldık. Ancak şiddet eylemleri içeren gösterilere katılmadık. Çünkü biz şiddeti ya da herhangi bir kuruma saldırı düzenlemeyi tasvip etmiyoruz ve gösterilerin barışçıl gösteriler olduğunu vurguluyoruz”, ifadesinde bulunarak gösterilerin barışçıl olduğunu savunmuştur.78 Yapılan faaliyetler Irak Kürdistan Bölgesi’nde gerçek anlamda bir muhalefetin oluşmaya başladığının göstergesi sayılabilir. Bu yüzden iktidar partileri muhalefeti dikkate almaya başlamıştır. ORSAM 4.2. Muhalefetin Karşılaştığı Engeller 4.2.1. İktidar Engeli 1-Goran Hareketi’nin bağımsız bir listeyle 2009’da yapılan parlamento seçimlerine katılmayı kararlaştırmasından sonra iktidar partileri, Goran Hareketi’nin faaliyetlerini kısıtlamak için sistemli bir kampanya başlattı. Hükümetle ilişkileri kesilen Goran Hareketi üyelerinin sayısı iki bini buldu.79 Seçim sonuçlarının resmen açıklanmasından önce iktidar yanlılarınca muhalif partilerin bürolarına rastgele saldırılar başladı.80 Bunun ardından iktidarın muhaliflere yönelik tehditleri, Goran Hareketi üyelerinin bürolarının yakılması, evlerine saldırılması ve bazı Goran Hareketi üyelerinin kaçırılmasından sonra olayların boyutu değişmiştir. İktidar ve yandaşlarının muhaliflere yönelik demokratik olmayan eylemlerine yargı organları da kayıtsız kalmıştır. 2- Goran Hareketi’nin Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nun dörtte bir üyesine sahip olmasına rağmen iktidar bu oranın gerektirdiği ölçüde bütçeden gerekli payı vermemektedir. Hâlbuki Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’na bağlı kurullar, siyasi parti ve örgütlere ödenek sağlanması için bir kanun tasarısı hazırlanmıştı. Ancak Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’ndaki hâkim çoğunluk bu kanunun çıkmasını engelledi. Yakın bir dönemde ekonomik sıkıntıların muhalefet için büyük bir tehdit oluşturması muhtemeldir.81 3- Bölgedeki demokratikleşme sürecinin yeni başlaması nedeniyle muhalefet partileri lehine oy kullanan seçmenler muhalefetin somut ve fiili adımlarını henüz görememiştir. Muhalefetin eylemlerinin iktidar tarafından engellenmesi önümüzdeki süreçte seçmenlerin muhalefete tekrar oy vermesini engelleyebilir. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 19 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM 4.2.2. Ekonomik Engeller Muhalefet partileri ekonomik destek bulamamaları ve yönetimin de kendileri yardım etmemeleri sebebiyle rahatsızdır. Bu durum muhalefet partilerinin kitleler önünde etkinlik yapmaları konusunda da sorun yaratmaktadır. Yönetime hakim olan partilerin bütçeyi de yönetmeleri, muhalif partilerin bütçeden pay alamamasına neden olmaktadır. Neçirvan Mustafa, Goran Hareketi’nin bütçesinin hayırseverlerin bağışlarına dayandığını, başka gelirlerinin olmadığını ifade etmektedir. Bu durumun etkinliklerini sınırladığını söylemektedir.82 4.2.3. Muhalefet Partileri Arasındaki Sorunlar Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefet partileri aralarındaki karşılıklı güvensizlik aşılabilmiş değildir. Muhalefet liderleri, diğer parti liderinin kendi partisinin liderliğini ele geçirme korkusunu yaşamaktadır. Bu durum taraflar arasında iç problemler ortaya çıkarmaktadır. Buna ek olarak bazı muhalefet partilerinin iktidarla işbirliği yapabileceği korkusu bulunmaktadır. Irak Kürdistan İslami Birliği’ndeki liderlerden biri olan Ebu Bekir Ali, Goran Hareketi’nin kendisini gerçek bir muhalefet görüp diğerlerini önemsiz saydığını söylemektedir. Ebu Bekir Ali, kendi pozisyonlarının değişken olduğunu da ifade etmektedir.83 4.2.4. Diğer Engeller Diğer engellerin Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki halk kitlelerinin tavrıyla ilgili olduğu söylenebilir. Çünkü bazı kişiler, muhalefetin lehine pozisyon almaları durumunda hakim partilerin onlara sundukları ayrıcalıklardan mahrum kalmaktan ve görevlerinden men edilmekten korkmaktadır. Neçirvan Mustafa, silahlı kuvvetler ve diğer bazı görevlerdeki beş yüzden fazla kişinin Goran Hareketi’ne bağlı olmalarından dolayı görevlerinden alındığına dikkat çekmektedir.84 20 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 Halk arasında muhalefetin hükümetin şu anda yaptıklarından daha fazlasını yapamayacağı yönünde bir düşünce hakimdir. Bazı kesimler ise hükümetle muhalefet arasında bir farklılığın olmadığını, hükümet ve muhalefet liderlerinin halka hiçbir şey sunmadıklarını düşünmektedir. Muhalefet, görevlerini tam olarak yerine getiremezken, yönetime de bir alternatif oluşturamamaktadır. Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefet, iktidara alternatif olamayacak ancak siyasi alanda etkisi inkâr edilmeyen bir hareket olarak kalacaktır. 4.3. Muhalefetin Geleceğe Yönelik Vizyonu Muhalefetin bölgesel parlamento seçimlerindeki nispi başarısından üç yıl sonra bu muhalefetin gelecek perspektifiyle ilgili konuşmak gerçekten çok erken olabilir. Kürt seçmenin Temmuz 2009’daki seçimlerde özellikle Süleymaniye’deki tavrı, bölgede siyasi atmosfere hâkim olan korku ve endişe duvarının yıkılmasının önünü açmıştır. Bu doğrultuda partilere ve siyasi örgütlere yönelik olarak adil bir bütçe kanunun çıkarılması muhalefetin çalışmalarının ilerlemesini sağlayabilir. Bu uygulama muhalefetin kendi bütçesini halka fayda sağlayacak projelere harcamasına olanak verecektir. Bütün bunlara ek olarak Goran Hareketi, bölgedeki muhalefetin en büyük kanadı olmanın yanı sıra ideolojik olmayan gerçekçi bir harekettir. Düşünce ve projeleri bölge halkının iyi bir geleceğe sahip olmasına odaklanmıştır. Goran Hareketi’nin bu özelliği geniş ölçekli seçmen ve üye kitlesine sahip olmasını sağlamıştır. Goran Hareketi’nin bu düzlemde devam etmesi gelecekte daha büyük başarılara kapı açabilir. Bu doğrultuda Türkiye’deki Adalet ve Kalkınma Partisi’nin deneyiminin Irak Kürdistan Bölgesi’nde tekrarlanma olasılığı yüksektir. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ Güçlü bir muhalefetin oluşması ve bunun eylemsel bir güce dönüşmesi durumunda halkın ilgisinin artması muhtemeldir. Muhalefetin, yolsuzlukla mücadele, bütçe, mali, iktisadi ve diğer ticari konularda şeffaflık ve vatandaşlara temel hizmetlerin sunulması için yönetime baskı yapması seçmenin muhalefete olan güveninin güçlenmesine imkân verecektir.85 Aynı zamanda, muhalefetin yüklendiği görevde başarılı olmasının bölgedeki demokratik işleyiş ve siyasi hayat üzerinde olumlu etkileri olacaktır. Böylece muhalefetin önemi halk tarafından daha iyi idrak edilecektir. Burada Arap ülkelerinde meydana gelen ve tek parti yönetimleri ile aile sultasına dayanan siyasi düzenlerin başarısızlığını ispatlayan devrimlerin rolü ifade edilmelidir. Şüphesiz bölgedeki olaylar Irak Kürdistan Bölgesi’ni de doğrudan etkileyecek, önümüzdeki dönemde yönetimin köklü ıslahatlar yapmaları yönünde baskı aracı olacaktır. Bunun yanı sıra, vatandaşların ve muhalif güçlerin, siyasi bir gelenek olarak tekrar sokaklara inmeleri uzak bir ihtimal değildir. Muhalefet partilerinde yönetimin bir gün ele alınacağına olan inanç büyüktür. Sonuç Bölgede muhalefetin doğmasını geciktiren ya da engelleyen birçok neden vardır. Kürt par- ORSAM tilerinin çoğunun yönetimi elde etme isteği ve bunun için verilen mücadele, partiler arası karşılıklı güvensizlik, demokrasi ve yönetim tecrübesi eksikliği, Irak Kürdistan Bölgesi’nin mevcut yönetim hali gibi birçok neden muhalefetin doğuşunu geciktirmiştir. Ancak son dönemde Irak Kürdistan Bölgesi’nden yaşananlar, parlamento içerisindeki durum, halkın farkındalığı, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) çatısı altındaki bir grup siyasetçinin ayrılarak başka bir oluşum kurmasına neden olmuştur. Bağımsız bir grup aydının faaliyetleri, özgür yerel basının işlevi, sivil toplum hareketleri ve halkın yönetime olan itirazı KYB içindeki ıslahatçı kitlenin başını çektiği muhalefet düşüncesini ortaya çıkarmıştır. Muhalefet çok kısa bir süredir Irak Kürdistan Bölgesi siyasetin yer almasına rağmen parlamento aracılığıyla halkın bir kısım hakkını almasını sağladı. Muhalefetin kitlesel bütünlüğünü, çoğunluğu ile çeşitliğini koruması ve tek bir ideolojiye dayanmaması halinde, barışçıl bir muhalefet değerinin oluşacağı ve doğru bir demokrasinin kurulacağı daha iyi bir geleceğin Irak Kürdistan Bölgesi’ni beklediğine olan inanç tamdır. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 21 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM DİPNOTLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 22 Kürdistan Cephesi, Irak-İran savaşının sona erdiği akşam kurulmuştur. Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Kürtlere karşı Irak eski rejiminin kimyasal bombayla gerçekleştirdiği soykırımdan kısa bir süre sonra Kürt partileri arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla 12 Haziran 1988 tarihinde oluşturulmuştur. Mart 1991’deki halk ayaklanmasını yöneten bu cepheye 8 parti katılmıştır. Partiler şunlardır: Kürdistan Demokrat Partisi, Kürdistan Yurtseverler Birliği, Irak Komünist Partisi, Kürdistan Bölgesi Örgütü, Kürdistan Demokratik Halk Partisi, Kürdistan Sosyalist Partisi, Kürt Sosyalist Partisi – Basok, Kürdistan Emekçiler Partisi, Asuri Demokratik Hareketi. Daha fazla bilgi için bkz. http://telskuf.com/articles.asp?article_id=10711. Abdulhussein Şaban, Otorite ve İnsani Müdahale İlkesi, Erbil: Salahaddin Üniversitesi Matbaası, 2000, s. 26. Ayaklanmanın ardından Irak’ın kuzeyinden güneyine kadar yüz binlerce Kürt şehir ve köylerini terk etmek zorunda kalarak Türkiye, İran ve çevre vilayetlere göç etmişti. Bu nedenle Saddam rejiminin saldırılarından korunmuş tampon bölgenin inşa edilmesi için Fransa’nın çağrısıyla Batılı müttefik güçleri müdahale etmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ghassan Al-Izzi – Güç Siyaseti / Uluslararası ve Süper Güçlerin Geleceği, Beyrut: Stratejik İncelemeler, Araştırmalar ve Belgelendirme Merkezi, 2000, s. 61. Bilgi için bkz. Neçirvan Mustafa, KDP ve KYB’nin İhtilafları, Hanko – Finlandiya,1995, ss. 17-23, Aras Abdulrahman Mustafa, Kürdistan Güneyi 1991 Mart Ayaklanması, Süleymaniye: Hamdi Yayın Müessesesi, 2009, s. 451 ve Jaras Aar- G. Stanfield, Irak Kürdistan’ındaki Siyasi Gelişmeler ve Demokrasinin Gelişmesi, (Kürtçe), Çev. Yaseen Sardashti, Süleymaniye, Sima Matbaası, 2010, s. 299. Bazı bölgelerde ve özellikle Duhok vilayetinde tahmin edilen seçmen sayısından daha fazla oy çıktı. Çünkü Duhok vilayetindeki oy kullanma oranı yüzde 124’e ulaştı. Bakınız: Neçirvan Mustafa, Kürdistan Genel Seçim Sonuçları (Kürtçe), websitesi: http://sbeiy.com/UserFiles/PDFPart4. pdf Stanfield, a.g.e, s. 298. Stanfield, a.g.e, s. 299. Bkz. Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal Meclisi, Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal Meclisi’nden Çıkan Kanun ve Kararlar, İkinci Cilt, 1. Baskı, 1997. Bu hükümet 1999 yılında istifa etmiş ve Kosrat Resul Ali başkanlığında siyasi yapı bakımından eski hükümete benzer başka bir hükümet kurulmuştur. İslami cihadı esas alan bir harekettir. 1987 yılında Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Müslüman Kardeşler akımından ayrılmıştır. Eski Irak rejimine karşı diğer Kürt gruplar birlikte savaşmıştır. Bu hareket Kürdistan İslam Cemaati ve Ensar-ul İslam Cemaati gibi birkaç gruba ayrılmıştır. Daha fazla bilgi için bkz., http://www.aljazeera.net/NR/exeres/8D1C10BA-5216-40D4-BCD8-01B2E0BC7CA4. htm Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010. http://www.reform-kurd.com/politics1.asp?processId=2 Livin, “31 Ağustos Olaylarının Ayrıntıları”, Livin Dergisi, Sayı 74, 1 Eylül 2008, ss. 31-35. Irak Kürdistan İslam Birliği, 6 Şubat 1994 tarihinde resmen kurulmuştur. Müslüman Kardeşler akımına yakınlığıyla bilinmektedir. Kürt partileri arasındaki iç çatışmalara girmeyip barış görüşmelerinde yer almıştır. Bu parti hakkında daha fazla bilgi için bkz: http://www.kurdiu.org/ar/aboutus.php Neçirvan Mustafa, Mam Celal ile Aramda, Mart 1999-Şubat 2001, (Kürtçe), Süleymaniye, Ranj Matbaası, 2009, s. 96 ve http://sbeiy.com/ku/ArticleParts.aspx?PartID=39&ArticleID=2426&Aut horID=36. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ ORSAM 16 http://www.kurdistan-parliament.org/default.aspx?page=sitecontents&c=ParliamentHistory1992 17 Yasin Salih, Siyasi Muhalefet (Kürtçe), Süleymaniye, Ranj Matbaası, s 330. 18 Yusuf Goran, Irak Kürdistan’ında El-Kaide Örgütünün Ortaya Çıkışı, Kürtçe, Süleymaniye, Ulusal Birlik Düşüncesi ve Uyanış Bürosu, 2009, ss. 42 – 47. 19 Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010. 20 Irak Devleti’nin yeniden inşa edilmesine sürecine Kürt partilerin katılımı hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız: Neçirvan Mustafa Emin, İktidar Meclisindeki Hatıralarım (Kürtçe), Süleymaniye, Jamal Ali Babir Basın Yayın Merkezi, D.T. 21 http://perleman.org/default.aspx?page=sitecontents&c=Parliament–History 22 Irak Kürdistan İslami Cemaati, Ali Bapir önderliğindeki Irak Kürdistan İslami Hareketi ile İslami Kalkınma Hareketi’nin birleşmesinden meydana gelen Irak Kürdistan İslami Birliği içerisinden doğmuştur. Cemaat ve Hareket arasında bir fikri ihtilaftan bahsetmek mümkün değildir. Ancak 2001 yılında birlik hareketinin önderliği konusundaki ihtilaf nedeniyle iki oluşum ayrılmıştır. http:// www.aljazeera.net/NR/exeres/065300DE-190849B8-9C15-BFD6676858FC.htm 23 Yasin Salih, a.g.e, s. 330. 24 Irak Kürdistan Bölgesi’nin Kanun Metnini incelemek için bkz. http://www.iraq-ild.org/LoadLawBook.aspx?SP=ALL&SC=171020077683857 25 Daha fazla bilgi için 7-8 Aralık 2005 tarihlerinde Irak Kürdistan İslam Birliği tarafından çıkarılan 2 bildirgeye bakınız: www.kurdistan.org 26 1990’lı yılların başlarında Kürdistan’da eleştirisel laik bir düşünceye önderlik yapmaya çalışan Bahtiyar Ali, Mervan Ali, Rayya Kani, Aras Fettah ve Rabin Hardi gibi bir yazar ve aydınlar grubudur. Daha fazla bilgi için http://www.rahand.com/ 27 Zübeyr Rasul, “Kürdistan Bölgesinde Siyasi Muhalefet”, (Kürtçe), Roşenceri Dergisi, , Kış 2010, Sayı 27, s. 76. 28 Bahtiyar Ali, “Boşluktan Kaçış”, Kürtçe, http://sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleID=1664& AuthorID=201 ve Mervan Ali, “Değişime Nasıl Bakarız?”, Kürtçe, http://sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleID=1853&AuthorID=482. 29 http://hawlati.info/Ar/AboutUs.aspx 30 http://lvinpress.com/Arabic.aspx 31 http://radionawa.com/ar/arabic.aspx 32 http://standartkurd.org/English.aspx 33 http://www.kurdistan post.com/about.asp 34 http://www.kurdistannet.info/net/index.php 35 Yasin Salih, a.g.e., s. 334-336 36 Rahman Garip tarafından açıklanan hareketin kuruluş bildirgesi için bkz., http://tareekalshaab. blogspot.com/2007_05_06_archive.html ve Kürdistan’da “Ne Zamana Kadar” adlı hareketin kuruluş deklarasyonu için bkz., http://wna-news.com/inanews/news.php?item.2053.10. 37 Buna örnek olarak (Hatakiye-Ne Zamana Kadar) hareketin yönetim kurulu üyelerinden ikisini zikredeceğiz: Biri Dr. Latif Mustafa diğeri ise Yusuf Muhammed Sadık’tır. Bu iki kişi 2010 yılı Irak Parlamento Meclisi Seçimlerinin değişim listesinin içinde yer almışlardır. Bilindiği üzere Dr. Latif Mustafa Süleymaniye Vilayetinde liste başkanıydı. Kürdistan Bölgesinde en yüksek oy ve 93169 oyla Irak Genelinde 6. Mertebeyi kazanmıştır. Bakınız Derbaz Muhammed, 07/03/2010 tarihl Irak Parlamento seçimleri sonuçlarının analizi, (Kürtçe), (Süleymaniye: Değişim Hareketinin Siyasi Araştırmalar Odası, 2011), sayfa 40 38 Dr. Latif Mustafa, Kişisel Röportaj 39 Neçirvan Mustafa, Mam Celal ile Aramda, ss. 4-6. 40 Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 23 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM 41 Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010. 42 Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010. 43 Avene, “Neçirvan Mustafa, Kurtarıcı Gruptan Muhalefete”, (Kürtçe) Avene Gazetesi Sayı 141. Ayrıca daha fazla bilgi için bkz. http://www.iraqcenter.net/vb/28938.html. 44 http://www.wusha.net/Content.aspx?LinkID=1. 45 http://gorran.net/Ar/Content.aspx?LinkID=47&Action=4 46 Neçirvan Mustafa, Biz ve Onlar: Aramızdaki İhtilaf Nedir?”, http://sbeiy.com/ku/article_detail. aspx?ArticleID=778&AuthorID=36 47 Neçirvan Mustafa, Ne İstediğimizi Biliyoruz”, ttp://www.sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleI D=4645&AuthorID=36. 48 Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu Seçim Kanunu’na ilişkin dördüncü değişiklik uyarınca bölgedeki diğer dini ve farklı milletlere ait siyasi örgütlere 11 sandalye tahsis edilmiştir. 5 sandalye, Keldani, Süryani ve Asurilere, 5 sandalye Türkmenlere ve bir sandalye de Ermenilere kota olarak verilmiştir. 49 Molla Bahtiyar, “KDP ve KYB Hükümetten En Az 30 Milyon Dolar Alıyor”, Kürtçe, http://awene. com/Direje.aspx?Babet=Babet&Cor=Chawpekewtin&jimare=715. 50 Fellah Nacim, Seçim Kanunlarına Aykırı Olarak KYB Resmi Memurları İşten Atıyor, Kürtçe, http:// sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id=17525&cat=1 51 http://awene.com/Direje.aspx?Babet=Hewal&jimare=3810 ve http://sbeiy.com/ku/newsdetail. aspx?id=17397&cat=1 52 Seçimlerdeki hile ve haksızlıklarla ilgili medya organlarında çıkan haberler için bkz. http:// www.economist.com/world/mideast-africa/displaystoryçcfm?story_id=14140770, http://awene.com/Direje.aspx?Babet=Hewal&jimare=3810, http://www.tammuz.net/news/arabic/03-09009a.pdf, http://hawlati.info/NewsDetailN.aspx?id=10224&LinkID=63, http://www.kurdiu.org/ fileup3/3278french.pdf. 53 Seçim sonuçları için Irak Bağımsız Yüksek Seçim Kurulu’nun internet sitesine bkz. http://www. ihec.iq/Arabic/Parliamentary_elecctions_for_the_Kurdistan_region.aspx 54 Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010. 55 Yonadim Hanna, “Hükümeti Yasaları Çiğnemekle Suçluyor”, Kürtçe, http://sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id=19023&cat=1. 56 http:/www.aawast.com/details.asp?section=4&issueno=11386&article=555070&search=%D9 %86%D9%88%D8%B4%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86&state=true. 57 Bu seçimde Goran Hareketi bölgenin üç vilayetinde toplam 425.793 oy aldı. Yani yaklaşık oyların yüzde 22’sini kazandı. Bu sonuç, Hareketin 2009 Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu seçiminde aldığı oy oranına yakındır. 2009’daki seçimlerde Goran Hareketi oyların yüzde 23.72 almıştı. 58 Goran Hareketi’nin siyasi programı için bkz. http://sbeiy.com/ku/SEB_Raprsy.aspx?SubjectID=90. 59 Yasin Salih, a.g.e., s. 341. 60 Rapor için bkz., http://komalaorg.org/Direje_K.aspx?Cor=Witar&Jimare=40. 61 Seçim sonuçları için bkz. http://www.ihec.iq/Arabic/news_election_of_kurdistan.aspx. 62 Delir Abdullah, “İslami Cemaat Dört Partili Grubun Yıkılmasına Sebep Oldu”, Kürtçe Rika Dergisi, Sayı 13, 20 Haziran 2009, ss. 10-11, ve Yasin Taha, Kürt Muhalefeti Saflarında Bölünmeler ve Kayıplar, http://www.niqash.org/content.php?contentTypeID=75&id=2544(=1 63 Bölgede gazetecilerin maruz kaldığı saldırılar konusunda daha fazla bilgi için bkz., www.amnesty.org/ar/appeals-for-action/investigate-attacks-journalists-kurdistan-region-iraq 64 Genç bir gazeteci olan Serdeşt Osman, Nisan 2010 Selahattin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin önünden kaçırılarak 5 Mayıs 2010 tarihinde öldürülmüştür. Serdeşt Osman’a düzenlenen suikast konusunda daha fazla bilgi için bkz., Sam Dagher, Abducted Kurdish Writer Is Found Dead in Iraq, www.nytimes.com/2010/05/07/world/middleeast/07erbil.html?scp=4&sq=iraq&st=cse. 24 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ ORSAM 65 Bildirinin Kürtçe metni için bkz., http://sbeiy.com/ku/newsDetail.aspx?id=33467&cat=11. 66 Gösteriler ve yönetimin gösterilere yaklaşımı konusunda daha fazla bilgi için bakınız: http://sbeiy.com/ku/newsDetail.aspx?id=33467&cat=11, Ala Yusuf, “Süleymaniye Olayları Kürtler Arasında Anlaşmazlık Meydana Getirdi”, http://aljazeera.net/NR/exeres/F2D1E206-757B-40FE-9C8B76499F63F905.htm, http://aljazeera.net/NR/exeres/E73164D5-7887-42B2-990E-F921425E6875 .htm, Namo Abdullah, Military Presence Halts Protests in Iraq’s Kurdistan, http://www.reuters. com/article/2011/04/29/us-iraq-protests-kurdish-idUSTRE73S2MW20110429. 67 Irak Kürdistan Bölgesi’nde Siyasi ve İdari Reformlara Yönelik Muhalefet Ortak Bildirisi: http:// www.kurdiu.org/ar/hawal/index.php?pageid=64801. 68 Muhalefet liderleri toplantısı sonuç bildirisi için bkz., http://sbeiy.com/ku/newsDetail.aspx?id =35400&cat=1. 69 Şirzad Şeyhani, Neçirvan Mustafa ile söyleşi. 70 http://gorran.org/Content.aspx?LinkID=45&Action=1. 71 http://gorran.org/Detail.aspx?id=693&LinkID=3. 72 http://gorran.org/Detail.aspx?id=570&LinkID=3. 73 Bütçe tasarısı için bkz., http://www.kurdistan-parliament.org/files/articles/280110061636.pdf 74 Hawlati, “KYB Süleymaniye Bütçesinden 30 Milyon Dolaydan Fazlasını Partiye Alıyor”, http:// hawlati.info/NewsDetailN.aspx?id=7374&LinkID=68. 75 Sbeiy, “KDP ve KYB Bölge Bütçesinin % 11’ini Alıyor”, http://sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id =17631&cat=1. 76 Awene, “Hükümet KDP ve KYB’ye İki Aylık Yardımı Vermedi”, http://awene.com/Direje.aspx ?Babet=Hewal&Jimare=5973. 77 Şirzad Şeyhani, Neçirvan Mustafa ile söyleşi, 78 Ebu Bekir Karvani, Süleymaniye, 20 Ağustos 2010. 79 Şirzad Şeyhani, Neçirvan Mustafa ile Görüşme. 80 http://www.kurdiu.org/ar/hawal/index.php?pageid=8091 81 http://sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleID=548&AuthorID=36. 82 Neçirvan Mustafa’nın açıklamalarından sonra Goran Hareketi’ne 500.000 dolar ödenek tahsis edildi. 83 Ebu Bekir Karvani, Şahsi Görüşme. 84 Neçirvan Mustafa, Şahsi Görüşme. 85 Bölgedeki “Buyent Örgütü”nün yaptığı kamuoyu araştırmasın göre, Kasım 2010’da görüşü alınanların yüzde 69’undan daha fazlası “Goran Hareketi”nin Kürt halkının gerçek sesi olmayı başardığını düşünüyor. Araştırma için bkz., http://www.pointnumber.com/ara/Default. aspx?page=survey&id=65. ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 25 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM ORSAM RAPORLARI ORSAM Rapor No: 1 Mart 2009 Deniz Haydutluğu ile Mücadele ve Türkiye’nin Konumu: Somali Örneği (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 2 Nisan 2009 60. Yılında Nato ve Türkiye (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 3 Mayıs 2009 Irak’ın Kilit Noktası: Telafer (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 4 Temmuz 2009 2009 Lübnan Seçimleri: Kazananlar, Kaybedenler ve Türkiye (Tr) ORSAM Rapor No: 5 Ağustos 2009 Türkiye-Lübnan İlişkileri: Lübnanlı Dinsel ve Mezhepsel Grupların Türkiye Algılaması (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 6 Kasım 2009 Tuzhurmatu Türkmenleri: Bir Başarı Hikayesi (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 7 Kasım 2009 Unutulmuş Türkmen Diyarı: Diyala (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 8 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 1 Aralık 2009 Karadeniz’in Bütünleşmesi İçin Abhazya (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 9 Ocak 2010 Yemen Sorunu: Bölgesel Savaşa Doğru mu? (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 10 Yemen İç Savaşı: İktidar Mücadelesi, Bölgesel Etkiler ve Türkiye ile İlişkiler (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 11 Şubat 2010 Unutulan Türkler: Lübnan’da Türk Varlığı (Tr – Eng – Ar) ORSAM Rapor No: 12 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 2 Şubat 2010 Rusya Federasyonu’nun Bakışı: Irak Faktörünün Türkiye’nin Ortadoğu Politikasına Etkisi (1990-2008) (Tr - Rus) 26 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 ORSAM Rapor No: 13 Şubat 2010 7 Mart 2010 Irak Seçimleri Öncesi Şii Kökenli Parti ve Seçmenlerin Politik Davranışlarının Analizi (Tr) ORSAM Rapor No: 14 Şubat 2010 Seçim Öncesi Irak’ta Siyasal Durum ve Seçime İlişkin Beklentiler (Tr) ORSAM Rapor No: 15 Mart 2010 Orsam Heyetinin 7 Mart 2010 Irak Seçimlerine İlişkin Gözlem Raporu (Tr) ORSAM Rapor No: 16 Nisan 2010 Oman Sultanlığı: Arap Yarımadasında Geleneksel ile Modernite Arasında Bir Ülke (Tr) ORSAM Rapor No: 17 Nisan 2010 7 Mart 2010 Irak Parlamento Seçim Sonuçlarının ve Yeni Siyasal Denklemin Değerlendirilmesi (Tr) ORSAM Rapor No: 18 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 3 Mayıs 2010 Komşuluktan Stratejik İşbirliğine: Türk-Rus İlişkileri (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 19 Eylül 2010 Türkiye’ye Yönelik Türkmen Göçü ve Türkiye’deki Türkmen Varlığı (Tr) ORSAM Rapor No: 20 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 4 Ekim 2010 Kırgızistan’da Mevcut Durum, İktidar Değişiminin Nedenleri ve Kısa Vadeli Öngörüler (Tr) ORSAM Rapor No: 21 Kasım 2010 Irak’tan Irağa: 2003 Sonrası Irak’tan Komşu Ülkelere ve Türkiye’ye Yönelik Göçler (Tr) ORSAM Rapor No: 22 Ocak 2011 Türkiye-Yemen İlişkileri ve Yemen’deki Türkiye Algısı (Tr – Eng – Ar) ORSAM Rapor No: 23 Ocak 2011 Katar-Irak-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Mümkün mü? (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 24 Ocak 2011 Kuveyt Emirliği: Savaş ve Barış Arasındaki El Sabah İktidarı ve Türkiye ile İlişkiler (Tr) ORSAM Rapor No: 25 Ocak 2011 Hukuki ve Siyasi Yönleriyle Güvenlik Konseyi’nin İran Ambargosu (Tr) ORSAM Rapor No: 26 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 5 Şubat 2011 Kırgızistan’da Son Gelişmeler: Dün, Bugün, Yarın (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 27 Şubat 2011 Mısır Devriminin Ayak Sesleri: Bir Devrin Sonu mu? (Tr) ORSAM Rapor No: 28 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 6 Şubat 2011 Uluslararası Deniz Hukukunda Kıyı Devletlerinin Gemilere El Koyma Yetkisinin Sınırları: Gürcistan’ın Karadeniz’de Seyreden Gemilere El Koyması (Tr) ORSAM Rapor No: 29 Şubat 2011 Tunus Halk Devrimi ve Türkiye Deneyimi (Tr) ORSAM Rapor No: 30 Şubat 2011 Kerkük’te Mülk Anlaşmazlıkları: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma (Tr) ORSAM Rapor No: 31 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 7 Mart 2011 Afganistan ve Pakistan’da Yaşanan Gelişmeler ve Uluslararası Güvenliğe Etkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 32 Mart 2011 Suudi Arabistan’da Şii Muhalefet Sorunu ve Etkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 33 Mart 2011 Irak’ta Türkmen Varlığı (Tr) ORSAM Rapor No: 34 Mart 2011 Irak’ta Türkmen Basını (Tr – Ar) ORSAM Rapor No: 35 Mart 2011 Irak’ta Mevcut Siyasi Durum ve Önemli Siyasi Gelişmeler (Tr) ORSAM Rapor No: 36 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 1 Mart 2011 Eu’s Water Framework Directive Implementation in Turkey: The Draft National Implementation Plan (Eng) ORSAM Rapor No: 37 Mart 2011 Tunus Halk Devrimi ve Sonrası (Tr) ORSAM Rapor No: 38 Mart 2011 Libya Savaşı, Uluslararası Müdahale ve Türkiye (Tr) ORSAM Rapor No: 39 Mart 2011 Tarihten Günümüze Libya (Tr) ORSAM Rapor No: 40 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 2 Mart 2011 İklim Değişiminin Güvenlik Boyutu ve Ortadoğu’ya Etkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 41 Mart 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 42 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 3 Nisan 2011 Nil Nehri Havzasının Hidropolitik Tarihi ve Son Gelişmeler (Tr) ORSAM Rapor No: 43 Nisan 2011 Kuzey Irak’ın Sosyal-Siyasal Yapısı ve Kürt Bölgesel Yönetimi’nin Türkiye ile İlişkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 44 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 4 Nisan 2011 Meriç Nehri Havzası Su Yönetimi’nde “Uluslararası İşbirliği” Zorunluluğu (Tr) ORSAM Rapor No: 45 Nisan 2011 Suriye’de Demokrasi mi İç Savaş mı? : Toplumsal-Siyasal Yapı, Değişim Senaryoları ve Sürecin Türkiye’ye Etkisi (Tr) ORSAM Rapor No: 46 Mayıs 2011 Suriye’de İktidar Mücadelesi, Uluslararası Toplumun Tepkisi ve Türkiye’nin Konumu (Tr) IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ ORSAM Rapor No: 47 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 5 Mayıs 2011 Türkiye-Suriye İlişkileri: Sınıraşan Sularda Örnek İşbirliği Olarak Asi Dostluk Barajı (Tr) ORSAM Rapor No: 48 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 2 Iraklı Araplar, Azınlıklar ve Akademisyenler-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 49 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 2 Irak Türkmenleri-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 50 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 3 Iraklı Kürt Yetkililer, Akademisyenler ve Gazeteciler-1 (Tr) ORSAM Rapor No: 51 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 8 Mayıs 2011 75. Yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği Çerçevesinde (Tr) ORSAM Rapor No: 52 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 9 Mayıs 2011 Afganistan ve Bölgesel Güvenlik (Ortadoğu, Orta ve Güney Asya, Rusya Federasyonu) (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 53 Mayıs 2011 Madagaskar: Bağımsızlığın 50. Yılında Kazanımlar, Kaçan Fırsatlar ve Türkiye ile İlişkiler (Tr) ORSAM Rapor No: 54 Mayıs 2011 Iraklı Grupların Temel Siyasi Sorunlara Bakışı ve Türkiye İle İlişkiler: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma (Tr) ORSAM Rapor No: 55 Haziran 2011 Suriye Muhalefeti’nin Antalya Toplantısı: Sonuçlar, Temel Sorunlara Bakış ve Türkiye’den Beklentiler (Tr) ORSAM Rapor No: 56 Haziran 2011 Seçimler ve Ak Parti’nin Tecrübesi (Tr – Ar) ORSAM Rapor No: 67 Ağustos 2011 Somali: Bir Ulusun Yok Oluşu ve Türkiye’nin İnsani Yardım Girişimi (Tr) ORSAM Rapor No: 57 Haziran 2011 12 Haziran 2011 Türkiye Genel Seçimlerinin Ortadoğu Ülkelerindeki Yansımaları (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 68 Eylül 2011 Karikatürlerde Usame Bin Ladin Operasyonu ve Yankıları (Tr) ORSAM Rapor No: 58 Temmuz 2011 Karikatürlerin Dilinden 12 Haziran 2011 Türkiye Genel Seçimlerinin Ortadoğu’daki Yansımaları (Tr) ORSAM Rapor No: 59 Temmuz 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 2 (Tr) ORSAM Rapor No: 60 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 6 Temmuz 2011 Mekong Nehri Suları Üzerinde İşbirliği ve İhtilaf (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 61 Temmuz 2011 Antalya’da 1-2 Haziran 2011 Tarihlerinde Gerçekleşen “Suriye’de Değişim Konferansı” nın Tam Deşifresi (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 62 Ağustos 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 3 (Tr) ORSAM Rapor No: 63 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 7 Ağustos 2011 Görünmez Stratejik Kaynak: Sınıraşan Yeraltı Suları (Tr) ORSAM Rapor No: 64 Ağustos 2011 AK Parti’nin 12 Haziran 2011 Genel Seçimlerindeki Zaferi (Tr – Ar) ORSAM Rapor No: 65 Ağustos 2011 Karikatürlerin Dilinden Arap Baharı - 1 (Tr) ORSAM Rapor No: 66 Ağustos 2011 Karikatürlerin Dilinden Libya İç savaşı ve Uluslararası Müdahale - 1 (Tr) ORSAM Rapor No: 69 Eylül 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 4 (Tr) ORSAM Rapor No: 70 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 10 Eylül 2011 XXI. Yüzyılda Rusya ve Türkiye’nin İran Politikaları (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 71 Eylül 2011 Gazze Sorunu: İsrail Ablukası, Uluslararası Hukuk, Palmer Raporu ve Türkiye’nin Yaklaşımı (Tr) ORSAM ORSAM Rapor No: 78 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 8 Ekim 2011 Türkiye’de ve İsrail’de Yapay Sulak Alanlar ile Atıksu Arıtımı ve Atıksuyun Sulama Amaçlı Olarak Tekrar Kullanımı (Tr) ORSAM Rapor No: 79 Ekim 2011 Yaklaşan Seçim Öncesi Tunus’ta Siyasal Denklemler (Tr) ORSAM Rapor No: 80 Ekim 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 5 (Tr) ORSAM Rapor No: 81 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 15 Ekim 2011 Büyük Güçlerin Afganistan Politikaları (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 72 Eylül 2011 Ortadoğu Ülkelerine Dair İstatistikler (Tr) ORSAM Rapor No: 82 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 16 Ekim 2011 Bölge Devletlerinin Perspektifinden Afganistan (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 73 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 11 Ekim 2011 Anadolu Etki Alanı (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 83 Kasım 2011 Suriye’de Değişimin Ortaya Çıkardığı Toplum: Suriye Türkmenleri (Tr) ORSAM Rapor No: 74 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 12 Ekim 2011 Ukraine in Regress: The Tymoshenko Trial (Eng) ORSAM Rapor No: 84 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 9 Kasım 2011 Somali’nin Açlık Felaketi: “Siyasi Kuraklık” mı Yoksa Doğal Afet mi? (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 75 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 13 Ekim 2011 Kazaklar ve Kazakistanlılar (Tr) ORSAM Rapor No: 76 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 14 Ekim 2011 İtalya’da Unutulmuş Türk Varlığı: Moena Türkleri (Tr - It) ORSAM Rapor No: 77 Ekim 2011 ABD’nin Çekilmesinin Ardından Irak Politikasının Bölgesel, Küresel Etkileri ve Türkiye’ye Yansımaları (Tr) ORSAM Rapor No: 85 Kasım 2011 Suriye Politik Kültüründe Tarihsel Pragmatizm, Beşar Esad Dönemi Suriye Dış Politikası ve TürkiyeSuriye İlişkileri (Tr) ORSAM Rapor No: 86 Kasım 2011 Geçmişten Günümüze Irak Türkmen Cephesi’nin Yapısı ve İdari Durumu (Tr) ORSAM Report No: 87 Kasım 2011 Turkmen in Iraq and Their Flight: A Demographic Question? (Eng) ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 27 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM ORSAM Rapor No: 88 Kasım 2011 Irak’ta Bektaşilik (Türkmenler – Şebekler – Kakailer) (Tr) ORSAM Rapor No: 89 Kasım 2011 Değişim Sürecindeki Fas Monarşisi: Evrim mi? Devrim mi? (Tr) ORSAM Rapor No: 90 Kasım 2011 Arap Dünyasının İstisnai Krallığı: Yerel Aktörler ve Arap-İsrail Uyuşmazlığı Çerçevesinde Ürdün Krallığı’nın Demokratikleşme Deneyimleri (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 91 Aralık 2011 Türkiye ve Arap Birliği’nin Suriye’ye Yaptırım Kararları ve Olası Sonuçları (Tr) ORSAM Rapor No: 92 Aralık 2011 Irak’ta İhtilaflı Bölgelerin Durumu (Tr) ORSAM Report No: 93 ORSAM Water Research Programme Report: 10 December 2011 Turkey and Wfd Harmonization: A Silent, But Significant Process (Eng) ORSAM Rapor 94: Aralık 2011 Türkiye-Fransa Krizinde Algının Rolü: Fransızların Türkiye Algısı (Tr) ORSAM Rapor No: 100 Ocak 2012 Irak İstatistikleri (Tr) ORSAM Rapor No: 101 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 11 Ocak 2012 Emniyetli İçme Suyu ve Sanitasyon Hakkı (Tr) ORSAM Rapor No: 102 Ocak 2012 Irak Hangi Şartlarda, Nasıl Parçalanabilir?: En Kötüye Hazırlıklı Olmak (Tr – Eng) ORSAM Rapor No: 103 Ocak 2012 Irak’ta Petrol Mücadelesi: Çok Uluslu Şirketler, Uluslararası Anlaşmalar ve Anayasal Tartışmaların Işığında Bir Analiz (Tr) ORSAM Rapor No: 104 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 12 Şubat 2012 Sınıraşan Akiferler Hukuku Taslak Maddeleri Üzerine Bir Değerlendirme (Tr – Eng) ORSAM Rapor No: 105 Şubat 2012 Irak Hukuk Mevzuatında Azınlıkların Siyasal Hakları (Tr) ORSAM Rapor No: 95 Aralık 2012 Karikatürlerle Arap Baharı – 2 (Tr) ORSAM Rapor No: 106 Şubat 2012 Irak Hukuk Mevzuatında Azınlıkların Siyasal Hakları (Tr) ORSAM Rapor No: 96 Aralık 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak – 6 (Tr) ORSAM Rapor No: 107 Şubat 2012 Uluslararası Hukuk ve Irak Anayasası Açısından Azınlıkların İnsan Hakları (Tr) ORSAM Rapor No: 97 Ocak 2012 Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak – 7 (Tr) ORSAM Rapor No: 98 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 17 Ocak 2012 Kırgızistan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Türkiye ile İlişkilerine Etkisi (Tr) 28 ORSAM Rapor No: 99 Ocak 2012 Türk Siyasal Partilerinin Hatay’daki Suriyeli Sığınmacılar Konusundaki Açıklamaları ve Hatay’daki Siyasi Parti Temsilcileri ile Hareketlerin Suriye Olaylarına Yaklaşımları (Mart-Aralık 2011) (Tr) ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 ORSAM Rapor No: 111 Mart 2012 Suriye Kürt Muhalefetine Eleştirel Bir Bakış (Tr) ORSAM Rapor No: 112 Mart 2012 İran İslam Cumhuriyetinde Anayasal Sistem ve Siyasi Partiler (Tr) ORSAM Rapor No: 113 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 18 Nisan 2012 Mongolia: A Developing Democracy and a Magnet for Mining (Eng) ORSAM Rapor No: 114 Nisan 2012 Karikatürlerle Suriye Sorununu Anlamak - 8 (Tr) ORSAM Rapor No: 115 Nisan 2012 Suriye’de Güvenli Bölge Tartışmaları: Türkiye Açısından Riskler, Fırsatlar ve Senaryolar (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 116 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 14 Nisan 2012 Fayda Paylaşımı Kavramı, Teorik Altyapısı ve Pratik Yansımaları (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 117 Nisan 2012 Musul’a Yatırım Geleceğe Yatırım Demektir (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 118 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 19 Mayıs 2012 Ukrayna - Türkiye Ticari - Ekonomik Münasebetlerinin Analizi (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 119 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 20 Mayıs 2012 Bölgesel Gelişimin Trend ve Senaryolarının Araştırılmasındaki Araç: Jeopolitik Dinamikler (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 108 Şubat 2012 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın (EİT) Geleceği (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 109 Şubat 2012 Türkiye’nin Yükselişi ve “Bric” Bölgesi (It) ORSAM Rapor No: 120 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 21 Mayıs 2012 Kazakistan Siyasi Sisteminin Gelişimi: 2012 Parlamento Seçimleri (Tr) ORSAM Rapor No: 121 Mayıs 2012 Musul’da Yerel Siyaset ve Irak Siyasetinde Yeni Dinamikler (Saha Çalışması) (Tr - Eng - Ger) ORSAM Rapor No: 110 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 13 Mart 2012 İran’da Su Kaynakları ve Yönetimi (Tr) ORSAM Rapor No: 122 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 15 Mayıs 2012 Irak’ta Su Kaynakları Yönetimi (Tr - Eng) ORSAM Rapor No: 123 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 22 Haziran 2012 Küresel Göç ve Avrupa Birliği ile Türkiye’nin Göç Politikalarının Gelişimi (Tr) ORSAM Rapor No: 124 Temmuz 2012 Türkiye Afrika’da: Eylem Planının Uygulanması ve Değerlendirme On Beş Yıl Sonra (Tr - Eng - Fr) ORSAM Rapor No: 125 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 23 Temmuz 2012 Rusya’nın Ortadoğu Politikası (Tr) ORSAM Rapor No: 126 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 16 Temmuz 2012 Yeni Çerçeve Su Kanunu’na Doğru: Su Kanunu Taslağı Üzerine Notlar (Tr) ORSAM Rapor No: 127 Ağustos 2012 Suriye’de Kürt Hareketleri (Tr) ORSAM Rapor No: 128 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 24 Eylül 2012 Günümüz Şartlarında Türkiye - Belarus Ekonomik Münasebetlerinin Gelişimi (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 129 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 25 Eylül 2012 Belarus-Türkiye: Devletlerarası İşbirliğinin Pozitif Dinamikleri (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 130 Kasım 2012 Suriye Çerkesleri (Tr) ORSAM Rapor No: 131 BLACK SEA INTERNATIONAL Rapor No: 26 Kasım 2012 “The Third Wave”: Geopolitics of Postmodernism (Eng) ORSAM Rapor No: 132 Kasım 2012 Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun Kerkük Ziyareti (Tr) IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ ORSAM AKADEMİK KADRO Hasan Kanbolat Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Doç. Dr. Harun Öztürkler Doç. Dr. Mehmet Şahin Doç. Dr. Özlem Tür Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Habib Hürmüzlü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. Canat Mominkulov Dr. Abdullah Alshamri Dr. Neslihan Kevser Çevik Elmira Cheremisova Dr. Didem Danış Dr. Jale Nur Ece Dr. Yaşar Sarı Dr. Süreyya Yiğit Av. Aslıhan Erbaş Açıkel Pınar Arıkan Volkan Çakır Bilgay Duman Noyan Gürel Selen Tonkuş Oytun Orhan Sercan Doğan Nebahat Tanriverdi Uğur Çil Leyla Melike Koçgündüz Ufuk Döngel Göknil Erbaş Aslı Değirmenci Jubjana Vila Mavjuda Akramova ORSAM Başkanı ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Ekonomileri - Afyon Kocatepe Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Danışmanı, Ortadoğu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Ahi Evran Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Uzmanı, Avrasya, El Farabi Kazak Milli Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu ORSAM Ortadoğu Danışmanı, St. Petersburg Üniversitesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Danışmanı, Enerji - Deniz Hukuku ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) Temsilcisi ORSAM Uzmanı, Ortadoğu ORSAM İzmir Temsilcisi ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi ORSAM Uzmanı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu & Projeler ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Karadeniz ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu ORSAM, Ortadoğu ORSAM Su Araştırmaları Programı Dr. Tuğba Evrim Maden Dr. Seyfi Kılıç Kamil Erdem Güler Çağlayan Arslan ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM DANIŞMA KURULU Dr. İsmet Abdülmecid Prof. Dr. Hayati Aktaş Prof. Dr. Ramazan Daurov Prof. Dr. Vitaly Naumkin Dr. Abdullah Alshamri Hasan Alsancak Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Prof. Dr. Ahat Andican Prof. Dr. Dorayd A. Noori Prof. Dr. Tayyar Arı Prof. Dr. Ali Arslan Büyükelçi Shaban Murati Başar Ay Hediye Levent Prof. Dr. Mustafa Aydın Doç. Dr. Ersel Aydınlı Yaşar Yakış Patrick Seale Prof. Dr. Hüseyin Bağcı Prof. Aftab Kamal Pasha Itır Bağdadi Prof. Dr. İdris Bal Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Dr. Sami Al Taqi Kemal Beyatlı Barbaros Binicioğlu Safarov Sayfullo Sadullaevich Irak Danıştayı Eski Başkanı ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü, Direktör Yardımcısı Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü Direktörü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenligi Direktörü ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Arnavutluk Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü Türkiye Tekstil Sanayii İşveren Sendikası Genel Sekreteri Gazeteci (Suriye) Kadir Has Üniversitesi Rektörü Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri Büyükelçi, Dışişleri Eski Bakanı Ortadoğu ve Suriye Uzmanı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Hindistan Batı Asya Araştırmaları Merkezi Başkanı İzmir Ekonomi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü TBMM 24. Dönem Milletvekili Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Orient Research Center Başkanı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Ortadoğu Danışmanı Tacikistan Cumhurbaşkanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Yardımcısı ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 29 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORSAM Prof. Dr. Ali Birinci Doç. Dr. Mustafa Budak Dr. Hasan Canpolat E. Hava Orgeral Ergin Celasin Volkan Çakır Doç. Dr. Mitat Çelikpala Çetiner Çetin Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Dr. Didem Danış Prof. Dr. Volkan Ediger Prof. Dr. Cezmi Eraslan Prof. Dr. Çağrı Erhan Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen Dr. Amer Hasan Fayyadh Dr. Farhan Ahmad Nizami Av. Aslıhan Erbaş Açıkel Cevat Gök Mete Göknel Osman Göksel Timur Göksel Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Numan Hazar Habib Hürmüzlü Doç. Dr. Pınar İpek Dr. Tuğrul İsmail Prof. Dr. Alexandr Koleşnikov Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Şenol Kantarcı Selçuk Karaçay Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu İsmet Karalar Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Prof. Dr. Erol Kurubaş Prof. Dr. Talip Küçükcan Arslan Kaya Dr. Hicran Kazancı İzzettin Kerküklü Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Av. Tuncay Kılıç Dr. Max Georg Meier Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Prof. Dr. Mahir Nakip Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Prof. Dr. Çınar Özen Murat Özçelik Muhammed Nurettin Doç. Dr. Harun Öztürkler Dr. Bahadır Pehlivantürk Prof. Dr. Victor Panin Doç. Dr. Fırat Purtaş Prof. Dr. Suphi Saatçi Dr. Yaşar Sarı Ersan Sarıkaya Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Dr. Aleksandr Sotnichenko Zaher Sultan Dr. Irina Svistunova Doç. Dr. Mehmet Şahin Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Mehmet Şüküroğlu Doç. Dr. Oktay Tanrısever Prof. Dr. Erol Taymaz Prof. Dr. Sabri Tekir Dr. Gönül Tol Doç. Dr. Özlem Tür M. Ragıp Vural Dr. Ermanno Visintainer Dr. Umut Uzer Prof. Dr. Vatanyar Yagya Dr. Süreyya Yiğit Osman Göksel 30 ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 Polis Akademisi Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı 23. Hava Kuvvetleri Komutanı ORSAM Danışmanı, Afrika Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Gazeteci (Orta Doğu) YÖK Başkanı ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Oxford Üniversitesi İslami Çalışmalar Merkezi Yöneticisi ORSAM Danışmanı, Enerji - Deniz Hukuku Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü BOTAŞ Eski Genel Müdürü BTC ve NABUCCO Koordinatörü Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Emekli Büyükelçi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Diplomat ORSAM Danışmanı, Avrasya ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Vodofone Genel Müdür Yardımcısı Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Edremit Belediye Başkanı Danışmanı Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek) Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü KPMG ,Yeminli Mali Müşavir Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi Kerkük Vakfı Başkanı Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Edremit Belediye Başkanı Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek) Bağdat Üniversitesi Rektörü Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı Beyrut Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya Federasyonu) Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Kerkük Vakfı Genel Sekreteri ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi Türkmeneli TV (Kerkük,Irak) ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlşkiler Bölümü Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık) St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı ORSAM Ortadoğu Danışmanı,Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Enerji Uzmanı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Vox Populi Direktörü (Roma,İtalya) İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) ORSAM Avrasya Danışmanı BTC ve NABUCCO Koordinatörü IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ Timur Göksel Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Habib Hürmüzlü Numan Hazar Doç. Dr. Pınar İpek Dr. Tuğrul İsmail Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Şenol Kantarcı Selçuk Karaçay Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Prof. Dr. Erol Kurubaş Prof. Dr. Talip Küçükcan Arslan Kaya Dr. Hicran Kazancı İzzettin Kerküklü Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Prof. Dr. Mahir Nakip Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Prof. Dr. Çınar Özen Murat Özçelik Doç. Dr. Harun Öztürkler Dr. Bahadır Pehlivantürk Prof. Dr. Victor Panin Doç. Dr. Fırat Purtaş Prof. Dr. Suphi Saatçi Dr. Yaşar Sarı Ersan Sarıkaya Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Dr. Aleksandr Sotnichenko Zaher Sultan Dr. Irina Svistunova Doç. Dr. Mehmet Şahin Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Mehmet Şüküroğlu Doç. Dr. Oktay Tanrısever Prof. Dr. Erol Taymaz Prof. Dr. Sabri Tekir Dr. Gönül Tol Doç. Dr. Özlem Tür M. Ragıp Vural Dr. Ermanno Visintainer Dr. Umut Uzer Prof. Dr. Vatanyar Yagya Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı ORSAM Ortadoğu Danışmanı Emekli Büyükelçi Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Avrasya Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Vodafone Genel Müdür Yardımcısı (Türkiye) Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek, Kırgızistan) Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü KPMG, Yeminli Mali Müşavir Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi Kerkük Vakfı Başkanı Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Bağdat Üniversitesi Rektörü Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Bilkent Üniversitesi Ankara Üniversitesi, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Bağdat Büyükelçisi ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya) Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Kerkük Vakfı Genel Sekreteri ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Türkmeneli TV - (Kerkük, Irak) ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Atatürk Üniversitesi Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık) St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Enerji Uzmanı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı (KKTC) İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü (ABD) ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Vox Populi Direktörü (Roma-İtalya) İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) ORSAM Avrasya Danışmanı ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULU Meliha Benli Altunışık Bülent Aras Tayyar Arı İlker Aytürk Recep Boztemur Katerina Dalacoura F. Gregory Gause Fawaz Gerges Ahmet K. Han Raymond Hinnebusch Rosemary Hollis Bahgat Korany Peter Mandaville Emma Murphy ODTÜ Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Uludağ Üniversitesi Bilkent Üniversitesi ODTÜ Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) Vermont Üniversitesi (ABD) Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) Kadir Has Üniversitesi St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık) City Üniversitesi (Birleşik Krallık) Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) George Mason Üniversitesi (ABD) Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULU Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Hasan Kanbolat Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Başkanı Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012 31