File

Transkript

File

2.3 ALTINCI SINIF FEN VE TEKNOLOJİ
DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI
ÇİZELGELERİ
82
Üniteler
1. ÜĐTE
: Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
2. ÜĐTE
: Kuvvet ve Hareket
3. ÜĐTE
: Maddenin Tanecikli Yapısı
4. ÜĐTE
: Yaşamımızdaki Elektrik
5. ÜĐTE
: Vücudumuzda Sistemler
6. ÜĐTE
: Madde ve Isı
7. ÜĐTE
: Işık ve Ses
8. ÜĐTE
: Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?
83
ĐLKÖĞRETĐM FE VE TEKOLOJĐ DERSĐ ÖĞRETĐM PROGRAMI
6. SIIF ÖĞREME ALALARI, ÜĐTELER VE ÖERĐLE SÜRELER
ÖĞREME ALAI
CALILAR VE HAYAT
ÜĐTELER
KAZAIM SAYISI SÜRE/DERS SAATĐ*
1. Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
37
24
16.6
5. Vücudumuzda Sistemler
27
20
13.8
64
44
30.4
3. Maddenin Tanecikli Yapısı
27
28
19.4
6. Madde ve Isı
17
16
11,1
44
44
30.5
2. Kuvvet ve Hareket
26
16
11,1
4. Yaşamımızdaki Elektrik
19
10
6.9
7. Işık ve Ses
25
16
11,1
70
42
29.4
21
14
9,7
Toplam
21
14
9,7
Genel Toplam
199
144
100
Toplam
MADDE VE DEĞĐŞĐM
ORAI (%)
Toplam
FĐZĐKSEL OLAYLAR
Toplam
8. Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?
DÜYA VE EVRE
84
6.Sınıf Üniteler
Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat
1 .Ünite
: Canlılarda Üreme , Büyüme ve Gelişme
Önerilen Süre
: 24 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4 ve 5. sınıflarda kendi vücutları, bitkiler ve hayvanlarla ilgili genel bilgiler
edinmişti. Bu ünitede, daha önce işlenen bu konular ayrıntılı bir bakış açısı ile ele alınarak tüm
canlıların temel yapı birimi hücreden hareketle insanda, hayvanlarda ve bitkilerde üreme,
büyüme ve gelişme konuları günlük yaşamdan örneklerle verilecektir. Ayrıca büyüme ve
gelişme dönemlerinden ergenlik döneminde fiziksel ve ruhsal değişimlerin bireysel sağlıkla
ilişkisinin kurulması sağlanacaktır. Çiçeksiz bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme gözlemleme
zorluğu ve döl almaşının bu sınıftaki öğrenciler için seviye üstü olması sebebiyle
verilmemiştir. Tüm bu konuların anlamlı öğrenilmesi amacı ile poster hazırlama, kontrollü
deney yapma ve tartışma gibi farklı öğretim teknikleri kullanılarak öğrenci merkezli etkinlikler
ön plana çıkarılmıştır.
Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde yapılandırılmış grid, tanılayıcı
dallanmış ağaç gibi bellekteki kavramlar arasındaki ilişkileri yoklayan ve tohumun çimlenmesi
gibi öğrencilerin süreç becerilerini ortaya koyan performans değerlendirme etkinliği alternatif
ölçme değerlendirme tekniklerinin kullanımı açısından önemlidir.
Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir.
Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun
bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Tüm canlıların ortak özelliği olan hücrenin yapısının
incelenmesi aşamasında mikroskop kullanımının şartlar uygunsa, her öğrenci tarafından
yapılması önemlidir. “Tohum Çimlenmesi” ve “Bitkim Neden Büyüdü” etkinlikleri uzun süreli
bir gözlem gerektirdiği için, bu etkinliklere ünitenin girişinde başlanması ve öğretmenin
rehberliği gerekmektedir.
B. Ünitenin Amacı
Öğrencilerin bu ünitede, hücrenin yapısı ve görevlerini, hücre-doku-organ ve sistem
organizasyonundan hareketle; insanda, hayvanlarda ve bitkilerde üreme, büyüme ve gelişmeyi
kavraması beklenmektedir.
C. Ünitenin Odağı
Bu ünitede hücre, üreme, büyüme ve gelişme kavramları etrafında veri toplama,
kaydetme, yorumlama, grafik çizme ve bağımlı-bağımsız değişkenleri belirleyerek kontrollü
deney yapma becerilerinin geliştirilmesine odaklanılmıştır. Tarımda kimyasal gübre ve hormon
kullanımının canlılar üzerindeki etkilerinin anlaşılması, organik tarımın insan sağlığına
katkılarının araştırılması “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” ilişkisi açısından önemlidir.
85
6.Sınıf Üniteler
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
•
•
•
•
Hücre
Đnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
Çiçekli Bir Bitkide Üreme, Büyüme ve Gelişme
86
6.Sınıf Üniteler
D. Ünitenin Kavram Haritası
**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK
AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
87
6.Sınıf Üniteler
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT
Ü.ĐTE
CA.LILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME
1.
KAZA.IMLAR
Hücre ile ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Bir hayvan hücresi ve bitki
hücresini
mikroskopta
gözlemleyerek çizer (BSB1,2,3).
1.2. Hücrenin temel kısımlarını
levha,
model üzerinde
göstererek görevlerini açıklar.
1.3. Gözlemleri sonucunda bitki
ve hayvan hücresi arasındaki
benzerlik ve farklılıkları
listeler (BSB-1,2,5,6).
1.4. Hücrenin bir organizmanın
sahip
olduğu
canlılık
özelliklerini
gösterdiğini
vurgular.
1.5. Farklı tipte hücrelere örnekler
verir.
1.6. Benzer yapı ve özellikteki
hücrelerin
aynı
görevi
yapmak üzere bir araya
gelmesiyle
dokuların
oluştuğunu belirtir.
1.7. Hücre-doku-organ-sistemorganizma ilişkisini açıklar.
1. Ü.ĐTE : CANLILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME
ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
Sınıfa bir kuru soğan getirilir. Öğrenciler kuru soğanı bütün olarak gözlemler ve çizer.
Soğanı dört parçaya bölerek tekrar defterlerine çizerler. Etli yapraklarını ayırarak bir zar
çıkarıp büyüteçle inceleyerek gördüklerini çizerler. Daha sonra öğretmen “Sizce daha
küçük parçalar var mı? Ne görmeyi umuyorsunuz?” gibi sorular sorar. Öğrenciler
düşündükleri görüntüyü çizerler. Sonra çıkardıkları soğan zarını üç parçaya ayırıp, her
birini ayrı lam üzerine koyarlar. Damlalık yardımıyla 1. lama bir damla su, 2. lama 1
damla siyah mürekkep, 3. lama 1 damla yeşil gıda boyası veya metilen mavisi
damlatarak üzerlerini lamel ile kapatır ve hazırladıkları preparatı mikroskopta incelerler.
Öğrenciler gözlem sonuçlarını bir tablo üzerine kaydeder ve gördüğü şekilleri çizerler.
Eklenen Madde
Gözlenen Hücre Bölümleri
Su
Siyah Mürekkep
Yeşil Gıda Boyası
Bu etkinliğin sonununda öğretmen “Sizce tüm canlıların yapısı gördüğünüz şekilde
midir?” sorusunu sorarak bir tartışma başlatır (1.1; 1.7) (BSB-1, 2, 3).
↸ Hücreleri Đnceleyelim
Öğretmen, bir öğrencinin yanağının iç kısmından kürdan yardımıyla sıyırarak aldığı
örneği lam üzerine koyup bir damla su damlatarak üzerine lamel kapatır. Öğrenciler
hazırlanan preparatı mikroskopta gözlemler. Öğretmen daha net gözlemlenebilmesi için
lamelin kenarından 1 damla metilen mavisi damlatır ve öğrenciler preparatı tekrar
gözlemler, gördüğü şekilleri çizerler.
Akvaryum bitkisi (Elodea), telgraf çiçeği, sardunya, cam güzeli, begonya, kabak, domates
gibi bitkilerin yaprak ya da gövdelerinden alınan enine kesitten preparat hazırlanır.
Öğrenciler hazırlanan preparatı mikroskopta gözlemler ve gördüğü şekilleri çizerler. Bu
şekil ile daha önce yaptıkları etkinlikteki yanak hücreleri şekli arasındaki benzerlik ve
farklılıkları not ederler (1.3) (BSB-1, 2 ,5, 6) .
↸ Hücre Modeli Yapalım
Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup kendi getirdiği ve öğretmenin vereceği
malzemelerle mikroskop gözlemlerinden yola çıkarak bir hücre modeli oluşturur.
Grupların oluşturduğu hücre modelleri karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıkları
tartışmaya açılır (1.3), (BSB-1, 2, 5, 28, 30, 32).
[!]
Mikroskobun keşfi ve tarihsel
gelişimi ile ilgili bir okuma metni
verilebilir.
1.2 Hücrenin temel kısımları için
hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek
verilir. Hücre organellerinin yapıları
verilmeden sadece görevleri belirtilir.
Prokaryot
ve
ökaryot
ifadeleri
kullanılmadan
çekirdek
içerisinde
kalıtsal özellikleri taşıyan yapıların
bulunduğu
belirtilir.
Bazı
ilkel
hücrelerde ise çekirdek olmadığı, kalıtsal
özellikleri taşıyan yapıların sitoplazmada
dağınık olarak bulunduğu verilir.
1.2 Madde alış verişinde hücre
zarının seçici-geçirgen özelliği verilir.
Fakat
hangi
maddelerin
kolay
hangilerinin
zor
geçtiğine
dair
ayrıntılara, aktif / pasif taşımaya
girilmez.
1.5 Farklı hücre tipleri için bitki ve
hayvanların çeşitli doku hücreleri örnek
verilebildiği gibi bir hücreli canlılar da
verilebilir.
1.5 Farklı hücre tiplerinde (kas,sinir
vb.) hücrelerin yapı ve görevlerine
girilmez.
1.6 Doku çeşitleri yapısal ayrıntıya
girilmeden şekillerle gösterilir.
[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (1.7-1)
[!] Hücre-doku-organ-sistem-organizma
ilişkisini açıklarken, Atatürk’ün millî
birlik ve beraberliğe verdiği önem ile
insanlar arasındaki dayanışma örneklerle
vurgulanır.
↸ Bütünden Hücreye
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı
: Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
88
6.Sınıf Üniteler
Ü.ĐTE
1. Ü.ĐTE : CANLILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME
AÇIKLAMALAR
2.1 Üreme hücrelerinin ayrıntılı
yapısı verilmez. Sperm için baş, orta
↸ Hücreleri Karşılaştıralım
Öğrencilere sperm ve yumurta hücrelerinin resimleri gösterilir ya da filmler izletilir. kısım ve kuyruk belirtilir. Yumurta için
“Hücreleri Đnceleyelim” etkinliğinde gördükleri hücre şekilleriyle karşılaştırarak, zar, sitoplazma ve çekirdek gösterilir.
Her iki hücre büyüklük ve hareket
farklılıkları belirtirler (2.1), (BSB-1, 2 ,5, 6).
bakımından basitçe karşılaştırılır.
Sağlık Kültürü Eğitimi (2.2;2.3-6)
↸ Her Gün Değişiyorum
2.3
Üreme
hücrelerinin
Öğrenciler döllenmeden sonraki gelişim safhalarında meydana gelen değişimleri çeşitli
2.2. Đnsanda üremeyi sağlayan
oluşumunda mayoza girilmez.
kaynaklardan araştırırlar. Kendi topladıkları veya öğretmen tarafından getirilen embriyo
yapı ve organları model,
2.4 Embriyonun gelişiminde
resimleri ve daha sonraki çeşitli sürelerdeki (1 hafta, üç hafta, iki ay vb. ) gelişim
levha, şema üzerinde gösterir.
Morula, Blastula, Gastrula vb. safhalar
basamaklarını gösteren resimler, karışık olarak verilir. Öğrencilerin inceledikten sonra
anlatılmaz.
resimleri sıraya dizmeleri istenir. Daha sonra öğretmen
sıralamanın doğruluğunu
2.3. Üreme organlarının neslin
2.3, 2.4 Mitoz ve mayoz 8. sınıfta
kontrol eder. Kendilerini embriyonun yerine koyarak gördükleri değişimleri
işlenecektir.
devamı için üreme hücrelerini
dillendirmeleri istenir (2.4).
oluşturduğunu ifade eder.
[!] 2.4, 2.5 Aile planlaması, sık
doğumun sakıncaları ile ilgili bir okuma
2.4. Sperm/
yumurta/
zigot/ ↸ .e Kadar Büyürüm?
metni verilebilir.
embriyo ve bebek arasındaki Öğretmen yardımı ile öğrenciler, iki alt sınıf, iki üst sınıf ve kendi sınıfındaki öğrencilere [!] 2.5. Anne adayının dikkat etmesi
ait boy-yaş-kütle ölçülerini alarak, bu ölçülerin ortalamalarını bulurlar. Buldukları bu gereken hususlarla ilgili olarak zararlı
ilişkiyi yorumlar.
2.5. Embriyonun
sağlıklı ortalamalarla yaş-boy, yaş-kütle grafiği çizerler. Grafikler karşılaştırılarak aralarındaki alışkanlıklar
(sigara
ve
alkol),
gelişebilmesi
için
anne farklılıklar tartışmaya açılır. Tartışma sonuçlarına dayanarak öğrencilerden dört yıl sonra radyasyon, ilâç kullanımı ve dengeli
adayının nelere dikkat etmesi boy ve kütlelerinin ne kadar olabileceğini tahmin etmeleri istenir (2.6), (BSB-9, 22, 23, beslenme verilir.
gerektiğini araştırır ve sunar 27, 28, 29, 30).
2.5 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma”
(BSB-32).
, “Konuşma” ve “Yazma” temel dil
2.6. Büyümeye
bağlı
olarak ↸ Genç Gazeteci
becerisi ile ilişkilendirilir.
aile büyüklerinden birinin fotoğraflarını kullanarak insan gelişim 2.7 Đnsanda gelişim dönemleri;
değişen
yaş-boy-kütle Öğrenciler
dönemlerini
ve
bu dönemlere ait anıları içeren bir poster hazırlar. Ayrıca çeşitli bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik
ilişkisini yorumlar (BSBkaynaklardan
topladıkları
Atatürk’ün farklı gelişim dönemlerine ait
resimlerini ve yaşlılık olarak verilir.
28,29,30).
kullanarak
bir
poster
oluşturabilirler
(2.7),
(BSB-32).
2.7. Gözlemleri
sonucunda
2.6 kazanımı; Matematik dersi
insanın gelişim dönemlerini
“Araştırmalar Đçin Soru Oluşturma ve
isimlendirerek
belirgin
Veri Toplama” alt öğrenme alanı
özelliklerini listeler (BSBkazanım 1 ve “Tablo ve Grafikler” alt
1,27).
öğrenme alanı kazanım 1 ile
ilişkilendirilir.
Sağlık Kültürü Eğitimi (2.6-2; 2.7-1)
Grafiği Yorumlayalım
: Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
2.
KAZA.IMLAR
Đnsanda üreme, büyüme ve
gelişme
ile
ilgili
olarak
öğrenciler;
2.1. Üremeyi sağlayan sperm ve
yumurtanın görevlerine göre
farklı
yapılar
kazanmış
hücreler olduğunu fark eder.
89
6.Sınıf Üniteler
Ü.ĐTE
3.
KAZA.IMLAR
Ergenlik ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Çocukluktan
ergenliğe
geçişte meydana gelen
bedensel
ve
ruhsal
değişimleri sıralar.
3.2. Ruhsal ve bedensel
değişimlerini
ailesi/akranları/ kişisel
gelişim uzmanları ile
paylaşır ( TD-3).
3.3. Ergenlik döneminin insan
yaşamının doğal bir dönemi
olduğunun farkına varır.
3.4. Ergenliği sağlıklı
geçirebilmek için yapılması
gerekenleri fark eder.
3.5. Büyüme, gelişme ve
ergenliğin araştırıldığı,
tartışıldığı ve paylaşıldığı
toplumsal organizasyonların
önemini fark ederek bu
organizasyonlara katılmaya
gönüllü olur ( TD-5).
1. Ü.ĐTE: CANLILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME
AÇIKLAMALAR
↸ Misafirimiz Var
Öğrenciler büyüme, gelişme ve ergenlikle ilgili sorunlarını isimlerini belirtmeden
kâğıtlara yazarlar. Bu sorular sınıfa davet edilen doktor, psikolojik danışma ve rehberlik
uzmanı veya psikolog tarafından cevaplandırılır. Soru ve cevaplarla birlikte, ilgili diğer
görsel ve yazılı materyaller herkesin görebileceği bir panoda sergilenir (2.6; 3.1; 3.2; 3.3;
3.4).
[!] 3.1 Her öğrencinin ergenliğe
geçişte
bireysel
farklılıklar
gösterebileceği vurgulanmalıdır.
[!] 3.1 Ergenliğe geçişte öğrencilere
vücutlarından utanmamaları gerektiği
belirtilmelidir.
3.1 Bedensel değişimlerde âdet
döngüsü ayrıntıya girilmeden verilir
(Folikül evresi, korpus luteum evresi
vb. evreler anlatılmaz).
Rehberlik ve Psikolojik Danışma
(3.1-3; 3.2 -1, 2; 3.3- 8; 3.4 - 4 )
↸ Tiyatromuza Davetlisiniz
Đstekli öğrencilerden “Ergenlik Döneminde Yaşanan Değişimler” temalı drama
etkinliğine ilişkin senaryo yazacak bir grup seçilir. Oyunda canlandırılacak karakterler;
insandaki büyüme, gelişme dönemlerinin her birini temsil edecek şekilde seçilmeli, ana
karakter ise ergenlik dönemini yaşayan bir birey olmalıdır. Bu senaryoya uygun olarak
öğretmen rehberliğinde görev dağılımları yapılır. Hazırlanan senaryo uygun şekilde
düzenlenen sınıf ortamında canlandırılır. Đzleyenlerden oyundaki karakterler hakkında
yorum yapmaları istenir (2.7; 3.1; 3.2; 3.3).
↸
Büyüyorum
Öğrenciler gruplara ayrılır. Ergenlik dönemindeki gelişimi daha iyi anlayabilmelerini
sağlamak amacıyla
grupların
fiziksel, bilişsel
ve duygusal-sosyal
gelişim
başlıklarından birini seçerek araştırma yapmaları istenir. Araştırma sonuçlarını poster
şeklinde düzenleyerek tahtaya asarlar. Gruplar her bir poster üzerinde açıklamalar
yaparak diğer grupların sorularını cevaplar. Öğretmen yapılan tartışmalardan yola
çıkarak ergenlik döneminde meydana gelen değişimlerin doğal olduğunu vurgular, bu
dönemle ilgili güçlük yaşayanların psikolojik
danışma ve rehberlik servisine
başvurabileceklerini belirtir (3.2; 3.3; 3.4), (BSB-25, 27, 32) .
↸
Haydi Konuşalım
[!] 3.2, 3.3, 3.4 Psikolojik danışma
ve rehberlik servisi ile
aileler
işbirliği yaparak öğrencilerin bu
dönemdeki sorunlarına yardımcı
olabilirler.
Sağlık Kültürü Eğitimi (3.1 –
7,8,9 ; 3.2 – 10,12,13 )
[!] 3.2, 3.3, 3.4 Ailelere ve
öğrencilere
ergenlik
döneminin
özellikleri ile ilgili bilgilendirici
yazılar dağıtılabilir veya velilerle
toplantılar düzenlenebilir.
Öğretmen
öğrencilere
iletişim
kavramının neler çağrıştırdığını sorar. Verilen
cevaplar tahtaya yazılır. Bu cevapların içinden iletişimin temel ögesi olan beceriler
(dinleme, anlama ve anladığını iletme) işaretlenerek bu kavramlar üzerinde tartışma
açılır. Daha sonra “Arkadaşlarınızla ilişkilerinizde bu becerileri ne kadar
kullanıyorsunuz?, Anne, baba ve kardeşinizle ilişkilerinizde bu becerileri ne kadar Kendimi Seviyorum
kullanıyorsunuz?, Đnsanlar etkili iletişim becerilerini ilişkilerinde kullanmadıklarında
ne olur?” soruları sorularak alınan cevaplar doğrultusunda ergenlik döneminin sağlıklı
olarak geçirilebilmesi için yaşanan değişimleri akranlarıyla
ve gerekli kişilerle
paylaşmanın önemi vurgulanır (3.2; 3.3 ;3.4).
: Sınırlamalar Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
90
6.Sınıf Üniteler
Ü.ĐTE
4.
KAZA.IMLAR
Hayvanlardaki üreme, büyüme
ve gelişme ile ilgili olarak
öğrenciler;
4.1. Hayvanların bir hayat
döngüsünün olduğunu
örneklerle açıklar (BSB-1,32).
4.2. Hayvanların farklı çoğalma
şekillerine sahip olduğunu
fark eder.
4.3. Yavru bakımı açısından
hayvan gruplarındaki
farklılıkların nedenlerini
açıklar.
4.4. Gelişim dönemlerinde
başkalaşım geçiren hayvanlara
örnek verir (BSB-32).
AÇIKLAMALAR
↸ Hayat Döngüsü
Öğrenciler gruplara ayrılır, her grup kendi istediği bir hayvanı seçer. Seçtikleri
hayvanın hayat döngüsünü çeşitli kaynaklardan araştırarak poster şeklinde hazırlar.
Hazırlanan posterler sınıf panosunda sergilenir veya gruplar hazırladıkları posterleri
birbirleriyle değiştirirler (4.1), (BSB-32) .
4.1 Döllenme ve gelişim
evreleri
ayrıntılara
girilmeden
verilir.
Örnek
olarak
yakın
çevresinden tavuk, balık, yılan, kedi
ve tavşan vb. verilir. Başkalaşım
geçiren bir hayvan örneği 4.4
kazanımında verileceğinden bu
aşamada örnek verilmemelidir.
Gezelim, Gözlemleyelim
Öğrenciler, çevrelerindeki bir hayvan çiftliği veya hayvanat bahçesini ziyaret ederek
hayvanların büyüme, gelişme ve bakımı ile ilgili bilgi alır (4.1, 4.2, 4.3 ), (BSB-1) .
↸ Tırtıldan Kelebeğe
Karton kutu ve streç film kullanılarak tırtılların yaşayacağı bir ortam oluşturulur.
Kutunun üst kısmına tırtılların hava alabileceği şekilde delikler açılır. Kutunun yan
yüzeyi kesilerek açılır, streç film ile kaplanır. Kutunun içine tırtıl ve beslenebilmesi
için dut yaprakları konulur. Öğrenciler tırtılın gelişim basamaklarını gözlemler ve çizer.
Öğrencilerden oyun hamuru, kâğıt, toplu iğne ve suluboya kullanarak gözlemledikleri
gelişim basamaklarındaki temel değişimleri modellemeleri istenir (4.3, 4.4 ), (BSB-1, 3,
27, 28, 32).
4.2 Farklı çoğalma şekillerine
yumurtayla çoğalanlar ve yavrularını
doğuranlar örnek verilecektir.
4.4 Başkalaşım yakın çevrede
bulunan bir hayvan (kelebek,
kurbağa vb.) örneği ile açıklanır.
Kariyer Bilinci: Zoolog ve
veteriner örnek olarak verilebilir.
Çoktan Seçmeli Soru
↸ .asıl Değişti?
Öğrenciler başkalaşımı yazılı ve görsel kaynaklardan araştırırlar. Eğer mevsim uygun
ise küçük su birikintisi, göl vb. ortamlardan kurbağa yumurtaları toplanarak sınıfa
getirilir. Bir akvaryum veya büyük bir kavanoza konularak gelişim basamakları
gözlemlenir, her basamakta meydana gelen değişimler çizilir (4.3, 4.4 ), (BSB-1, 3, 27,
28, 32).
91
6.Sınıf Üniteler
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
5. Çiçekli bir bitkide üreme ile
ilgili olarak öğrenciler;
5.1. Çiçeğin kısımlarını
gösterir/çizer (BSB-1,2).
5.2. Çiçeğin kısımlarını model,
levha, şema üzerinde
göstererek görevlerini açıklar.
5.3. Çiçekli bir bitkide tozlaşmayı
sağlayan etkenleri belirtir.
5.4. Çiçekli bir bitkide döllenmeyi
açıklar.
5.5. Bir çiçek modeli üzerinde
tohum ve meyvenin nerede
oluştuğunu belirtir.
5.6. Bitkilerin çok sayıda tohum
oluşturmasının sebebini
tartışır.
5.7. Tohumların yayılma yollarına
örnekler verir (BSB-25).
5.8. Birçok meyve ve tohumun
hayvanlar ve insanlar için
besin kaynağı olduğunu
örnekleriyle sunar (BSB-25 ,
32).
5.9. Bitkilerden elde edilen
ürünlerin teknolojik
gelişmelere paralel olarak
çeşitlendiğini fark eder
(FTTÇ- 5,17, 31).
AÇIKLAMALAR
↸ Đnceleyelim, Çizelim
Öğrenciler bir çiçek modeli veya sınıfa getirilen canlı bir çiçeği inceler, öğretmen
yardımı ile çiçeğin kısımlarını gösterir ve çizerler (5.1), (BSB-1, 2).
↸ Bütün Çiçekler Aynı mıdır?
Öğrenciler, öğretmenleri ile birlikte yakın çevrelerindeki park vb. alanları ziyaret
ederek çiçekleri gözlemler. Farklı çiçekleri karşılaştırır, benzerlik ve farklılıkların
sebebini tartışırlar (5.1) , (BSB-1, 2, 5).
[!] 5.1 Đncelemek için bütün
kısımları görülebilen gelincik,
düğün çiçeği, sardunya, gül gibi
bir çiçek seçilmelidir.
↸ Herkesin Seyahati Farklı
Öğrenciler, çevrelerinden çeşitli tohum örnekleri toplayarak sınıfa getirirler. Getirilen
tohumlar masanın üzerine konularak incelenir. Tohumların şekil ve büyüklüğünün neden
farklı olduğu, nasıl yayılabileceği tartışılır. Her öğrenci, getirilen tohumlardan herhangi
birini seçerek nasıl yayıldığı ile ilgili küçük bir hikâye yazar (5.7).
↸ .asıl Besine Dönüştü?
Öğrenciler, tohum ve meyvesi besin olarak kullanılan bitkilerden herhangi birisini
seçerler. Seçtikleri bitkinin hangi kısımlarının besin olarak kullanıldığını araştırırlar.
Daha sonra bu bitkinin besin olabilmesi için ne gibi işlemlerden geçirildiğini ve hangi
besinleri oluşturduğunu anlatan bir poster hazırlarlar (5.8), (BSB-25, 27, 32) .
↸ Poster Hazırlama
Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci grup; teknolojinin, tohum ve meyvelerin işlenmesi
ve günlük hayattaki kullanım alanlarına etkisini anlatan posterler hazırlar. Đkinci grup ise
tohum ve meyvelerin işlenmesini sağlayan teknolojinin tarihsel gelişimini anlatan
posterler hazırlayarak birinci grupla birlikte sunarlar (5.8;5.9), (BSB-25, 27, 32).
↸ Gezelim, Öğrenelim
Öğrencilerin çevrelerindeki zeytinyağı, iplik-dokuma, un vb. gibi bitkisel kaynaklı
üretim yapan işletmeleri ziyaret etmeleri sağlanır. Bu işletmelerde üretim basamakları
incelenir ve ne gibi işlemler yapıldığı hakkında bilgi alınır. Mümkünse her aşamanın
fotoğrafı çekilir. Öğrencilerden gezi sonunda elde ettikleri bilgileri kullanarak bir gazete
hazırlamaları istenir (5.9), (BSB-1, 25, 27, 28, 32).
5.4 Döllenmede polen
çekirdekleri, sinerjit, antipot ve
kutup hücreleri verilmez.
5.5 Tohum ve meyvenin
nasıl oluştuğu anlatılmaz. Tohum
ve meyve tiplerine girilmez .
5.8 kazanımı, Türkçe dersi
“Okuma” , “Konuşma” ve
“Yazma” temel dil becerisi ile
ilişkilendirilir.
[!] 5.8 Öğrencilere domates,
salatalık,
biber
vb.’lerinin,
bitkinin
meyvesi olduğu
hatırlatılmalıdır.
Tanılayıcı Dallanmış Ağaç
92
6.Sınıf Üniteler
Ü.ĐTE
6.
KAZA.IMLAR
Bitkilerde çimlenme, büyüme ve
gelişme
ile
ilgili
olarak
öğrenciler;
6.1. Bitkilerin hayat döngüsünün
olduğunu örneklerle gösterir
(BSB-1, 32).
6.2. Çimlenmeye etki eden
faktörleri kontrollü deneylerle
gözlemleyerek elde ettiği
verileri kaydeder ve yorumlar
(BSB-1, 11-19, 23, 25, 27,
28, 30, 31).
6.3. Büyüme için gerekli
etkenlerin neler olduğunu
kontrollü deney yaparak
gözlemler (BSB-1, 11, 12, 13,
14, 17, 18, 27, 28, 29, 30).
6.4. Organik tarımı açıklar.
6.5. Organik tarımın insanlık için
önemini fark eder (BSB-25,
32; FTTÇ-5, 37; TD-5).
AÇIKLAMALAR
5.sınıftaki bitkinin temel
↸ Bitkinin Hayat Döngüsü
Öğrencilere herhangi bir bitkinin hayat döngüsünü gösteren çeşitli kaynaklardan elde
edilmiş resimler karışık olarak dağıtılır. Öğrencilerden resimleri incelemeleri ve sıraya
dizmeleri istenir. Öğretmen, öğrencilerin doğru sıralamayı yapmalarını sağladıktan
sonra çevrelerinde bulunan bitkilerden birinin hayat döngüsünü çizmelerini ister
(6.1), (BSB-1, 28).
↸ Tohum Çimlenmesi
Öğretmen, öğrencilere “Bir tohumun çimlenmesini etkileyen faktörler nelerdir?” diye
sorar. Alınacak muhtemel cevaplar sıcaklık, ışık, nem ve hava (oksijen) olacaktır. Daha
sonra öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruptan tohumun çimlenmesini etkileyebileceğini
düşündükleri etkenlerden birini seçmelerini ister. Öğrenciler seçtikleri değişken ile
tohum çimlenmesi arasında kontrollü bir deney yaparak sonuçlarını sınıfla paylaşırlar
(6.2), (BSB- 1, 11, 14, 17, 23, 25, 27, 28, 30, 31).
↸ Bitkim .eden Farklı Büyüdü?
Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup; bitkinin büyümesine etki eden ışık,
sıcaklık, su gibi etkenleri araştırmak için soğan, fasulye, kabak gibi bitkilerden birini
seçer. Aynı büyüklük ve özellikteki üç fide, aynı özellikleri taşıyan üç ayrı saksıya
dikilir. Saksılar ışık ve sıcaklığı eşit olan ortamlara konulur. Kontrol grubu olarak
kullanılan birinci saksıya her gün ihtiyacı kadar, ikinci saksıya 1 litre su verilir, üçüncü
saksıya ise su hiç verilmez. Sonuçlar bir hafta boyunca gözlemlenerek kaydedilir. Aynı
şekilde sıcaklık ve ışığın etkisi de gözlemlenerek sınıfta tartışılır (6.3), (BSB-1, 11, 12,
13, 14, 17, 18, 27, 28, 29, 30).
↸ Hayal Edelim
Öğrencilerden bir çiftçi olduklarını hayal ederek bulundukları yerdeki en sağlıklı, en
lezzetli, en beğenilen ürünleri yetiştirmek için nasıl bir yöntem izleyeceklerini
tartışmaları istenir. Tartışma sonuçları sınıfa davet edilen ziraat mühendisi, çiftçi vb.
kişilerle paylaşılır. Đstenilen ürünü elde etmek için gerekli bilgilere ulaşılır (6.4; 6.5),
(BSB-25, 32).
kısımlarının (kök,gövde ve
yaprakların) görevleri
hatırlatılmalıdır.
[!] 6.2 Çimlenme için kısa sürede
çimlenen tohumlar (fasulye, turp,
tere, nohut, buğday, mercimek vb.)
kullanılmalıdır. Deneylerden sonra
bunlar dikilebilir.
“Okuma” ve “Yazma” temel dil
becerisi ile ilişkilendirilir.
[!] 6.3 Büyüme için su, ışık ve
yeterli sıcaklığın gerekli olduğu
vurgulanmalıdır.
??? Birçok öğrenci büyüme için
gerekli olan ışığın çimlenme için de
gerekli olduğunu düşünebilir. Aynı
tür tohumun hem ışıklı ortamda hem
de karanlıkta çimlendirilmesi bu
kavram yanılgısının giderilmesinde
kullanılabilir.
[!] 6.4 Organik tarımın Tarım
Bakanlığı tarafından kabul edilen
amblemleri gösterilir.
Kariyer Bilinci: Ziraat
mühendisliği örnek olarak
verilebilir.
Tohum Çimlenmesi
Performans Değerlendirme
Öğrendiğinin Farkına Varma
:Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2.rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
93
6.Sınıf Üniteler
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik .umarası
Etkinlik Adı
Đlgili Olduğu Kazanımlar
:1
: Hangi Dönemin Özelliği Hangisidir?
: 2.7
Aşağıda büyüme ve gelişme dönemlerinde görülen belirgin özelliklerin her biri bir numara ile
temsil edilmiştir. Her bir numara bu özellikleri gösteren yaş gruplarındaki bireylerin sepetlerine
aittir. Hangi kişiye hangi numaraların verilmesi gerektiğini bularak bu özelliklere ait olan
numaraları uygun sepetlere yerleştiriniz.
1. Arkadaşları ile oyun oynamayı sever.
2. Çizgi film izler.
3. Kendi cinsinden arkadaşlarıyla oyun oynamayı tercih eder.
4. Yüzünde sivilceler çıkar.
5. Gereksinimlerini karşılamak için anne, babasına bağımlıdır.
6. Evlidir ve çocuk sahibidir.
7. Ses tellerinin gelişmesi ile sesi kalınlaşmaya başlar.
8. Belli bir mesleği seçmiştir.
9. Emekler ve bazı sözcükleri söylemeye çalışır .
10. Hızlı hareket edemez ve çabuk yorulur.
Emre
7 aylık
Buğra
5 yaşında
Sena
9 yaşında
Denizhan
16 yaşında
94
Nermin
30 yaşında
Huriye
70 yaşında
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
Etkinlik Adı
:2
: Grafiği Yorumlayalım
: 2.6
Yukarıdaki sütun grafiğinde 6. sınıftaki kız ve erkek öğrencilerin kütleleri verilmiştir. Buna
göre aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
a) Kütlesi 41 kilogramdan daha az olan öğrenciler kaç kişidir?
b) Kütlesi 35 kilogramdan fazla, 46 kilogramdan az olan erkek öğrenci sayısı kaçtır?
c) Kütlesi 36 kilogramdan az veya 45 kilogramdan fazla olan kız öğrenci sayısı kaçtır?
ç) Sınıfta kaç kız, kaç erkek öğrenci vardır?
d) Grafiklere bakarak genel bir yorum yapınız.
95
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
: 3
Etkinlik Adı
: Çoktan Seçmeli Soru
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.6
180
Ortalama boy uzunluğu
160
140
120
100
Kız
80
Erkek
60
40
20
0
0
2-4
5-7
8 - 10
11 - 15
16 - 20
Yaş grubu
Yukarıdaki grafikte 0 – 20 yaş arasındaki kız ve erkeklerin yaşlarına göre ortalama boy
uzunlukları verilmiştir. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
a) 5 – 7 yaş grubunda kızlar erkeklerden daha kısadır.
b) 11 – 15 yaş grubunda kızlar erkeklerden daha uzundur.
c) 16 – 20 yaş grubunda erkekler kızlardan uzundur.
d) 8 – 10 yaş grubundaki kız ve erkek sayısı eşittir.
96
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
:4
Etkinlik Adı
: Kendimi Seviyorum
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.3 , 3.4
Amaç: Öğrencilerin kendilerini kim olursa olsunlar sevgiye lâyık birer varlık olarak görmelerine
yardımcı olmak.
Materyal:
• Her öğrenci için birer adet beyaz resim kağıdı
• Her öğrencinin birer adet vesikalık fotoğrafı
• Zamk
• Boya kalemleri
Süreç:
1. Öğrencilere resim kâğıtlarını dağıtın ve fotoğraflarını kâğıtların üst kısmına yapıştırmalarını
isteyin (Fotoğraf temin edilmemişse, öğrenciler renkli kalem kullanarak kağıdın üstüne ad
ve soyadlarını yazabilirler.).
2. Öğrencilere aşağıdaki talimatları verin:
• Şimdi resminizin altına sevdiğiniz, memnun olduğunuz ya da gurur duyduğunuz bir
özelliğinizi, sevdiğiniz renkte bir kalem kullanarak yazın. Bu özelliğiniz; görünüş, kişilik,
yetenek ya da becerilerinizle ilgili olabilir.
• Şimdi kâğıtlarınızı ters çevirin ve arka yüzüne bu kez kendinizle ilgili hoşlanmadığınız bir
özelliği hoşlanmadığınız renkte bir kalem kullanarak yazın.
• Tekrar kâğıdın ön yüzüne geçin ve hoşlandığınız başka bir özelliğinizi yine sevdiğiniz
renkte bir kalem kullanarak yazın.
• Bundan sonra sırayla kâğıtlarınızın arka yüzüne kendinizle ilgili hoşlanmadığınız, ön
yüzüne ise hoşlandığınız özelliklerinizi yazmaya devam edin.
3. Bu işlemi tamamladıktan sonra öğrencilere, aşağıdaki talimatı verin:
• Şimdi kâğıtlarınızın arka yüzlerini çevirin ve kendinizle ilgili her eleştirinizi tek tek
okuduktan sonra, o eleştirinin hemen altına “…………………….sam bile kendimi
seviyorum.” ya da “………………… zaman bile kendimi seviyorum” biçiminde ifadeler
yazın. Örneğin “ iyi resim yapmasam bile kendimi seviyorum.” yada “ Gözlük taktığım
zaman bile kendimi seviyorum.” gibi cümleler yazın.
4. Cevaplandırma işlemi bittikten sonra gönüllü öğrencilerin yazdıkları ifadeleri sınıfla
paylaşmalarını isteyin.
5. Öğrencilerin hazırladıkları kâğıtları, fotoğraflarının ya da isimlerinin bulunduğu yüz öne
gelecek şekilde sınıfa ya da evde odalarının duvarlarına asmalarını isteyebilirsiniz.
6. Öğrencilerin etkinlikle ilgili yaşantılarını paylaşarak etkinliği sona erdirin.
.OT: Bu etkinlik özellikle ergenlerdeki fiziksel algılama düzeylerini geliştirmeleri, bedensel
ve ruhsal değişimlerini kabul etmeleri ve kendileriyle ilgili olumlu benlik algıları
geliştirmelerine yardımcı olacaktır.
97
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
:5
Etkinlik Adı
Yukarıda kelebeğin yumurtadan itibaren gelişimi ile ilgili veriler yer almaktadır.
Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
a) Kelebeğin başkalaşım evreleri sırasıyla yumurta, pupa ve larva dönemleridir.
b) Yumurtadan pupa oluşumu yaklaşık 40 gün sürer.
c) Bir pupanın yumurta oluşturabilmesi için 1 aylık zamana gereksinim vardır.
d) Yumurtadan ergin kelebek oluşma süresi yaklaşık 60 gündür.
98
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
:6
Etkinlik Adı
: Tanılayıcı Dallanmış Ağaç
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 5.2-5.9
Aşağıda birbiri ile bağlantılı Doğru / Yanlış tipinde ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç
tekniğinde bir soru verilmiştir. a. ifadesinden başlayarak her Doğru yada Yanlış cevabınıza göre
çıkışlardan sadece birisini işaretleyiniz.
Örneğin: a ifadesine Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise b ifadesine, yanlış ise
c ifadesine ulaşılır. b ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise d ifadesine, yanlış ise
e ifadesine ulaşılır. d ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise 1.çıkışa, yanlış ise 2.
çıkışa ulaşılır.
99
6.Sınıf Üniteler
DEĞERLE.DĐRME:
• Öğrenci 3. çıkışa ulaştı ise; a ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.
b ifadesine (Y) diyerek doğru yanıt vermiş ve e ifadesine ulaşmıştır. e ifadesine (D) diyerek
doğru yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin 3 doğru yanıtı vardır ve 3 puan almıştır.
• Öğrenci 1. çıkışa ulaştı ise; a ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.
b ifadesine (D) diyerek, yanlış yanıt vermiş ve d ifadesine ulaşmıştır. d ifadesine (D) diyerek,
doğru yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin 2 doğru yanıtı vardır ve 2 puan almıştır.
• Öğrenci 6. çıkışa ulaştı ise; a ifadesine (Y) diyerek, yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır.
c ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiş ve f ifadesine ulaşmıştır. f ifadesine (Y) diyerek,
yanlış yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin 1 doğru yanıtı vardır ve 1 puan almıştır.
• Öğrenci 8. çıkışa ulaştı ise, a ifadesine (Y) diyerek, yanlış yanıt vermiştir ve c ifadesine
ulaşmıştır. c ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve g ifadesine ulaşmıştır. g ifadesine (Y)
diyerek yanlış yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin doğru yanıtı yoktur ve 0 puan almıştır.
100
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
Etkinlik Adı
: 7
: Yapılandırılmış Grid
: 5.7 , 5.8
Aşağıdaki numaralandırmış kutucuklarda bazı sebze ve meyveler verilmiştir. Kutucukların
numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
1
2
5
6
9
10
13
14
3
4
7
8
11
12
15
16
1.Yukarıdaki kutucuklardan hangilerinde rüzgârla taşınan meyveler vardır ?
2.Yukarıdaki kutucuklardan hangilerinde insan ve hayvanlara yapışarak taşınan meyveler vardır?
3.Yukarıdaki kutucuklardan hangilerinde insanlar tarafından besin olarak kullanılan meyveler
vardır?
101
6.Sınıf Üniteler
4.Yukarıdaki kutucuklardan hangileri insanlar tarafından yetiştirilen meyveleri içerir?
5.Yukarıdaki kutucuklarda yer alanlardan hangileri günlük dilde sebze olarak isimlendirilir?
6. Yukarıdaki kutucuklarda yer alanlardan hangileri günlük dilde meyve olarak isimlendirilir?
DEĞERLE.DĐRME
Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir:
C1
C3
C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı
C2= Toplam doğru kutucuk sayısı
C2
C4
C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı
C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı
Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden
değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5
ile çarpılır.
*Bütün
cevapların
yanlış
olması
durumunda
değerlendirme
uygulanmadan soru “0” (sıfır) puan ile değerlendirilir.
102
için
verilen
formül
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
:8
Etkinlik Adı
: Performans Değerlendirme
Tohum Çimlenmesi
Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde bir bitkiye ait tohumun çimlenmesini etkileyebilecek
faktörleri tartışırlar.Tartışmada ortaya çıkan düşünceler not alınır. Daha sonra sınıf gruplara ayrılır
ve aşağıdaki formata uygun olarak (hipotez ve bağımsız değişkenin değiştirilebileceği biçimlerde)
öğrenciler kontrollü deneylerle elde ettikleri verileri not ederler. Bulgular ışığında hipotezler
denenir ve sonuçlar sınıfta tartışılır (6.1) , (BSB-1, 11, 14, 17, 23, 25, 27, 28, 30, 31).
Araştırma Sorusu : Tohum çimlenmesiyle su miktarı arasında bir ilişki var mıdır?
Hipotez
:
Değişkenler
: Bağımsız değişken : Su miktarı
Bağımlı değişken : Çimlenmeye başlama süresi
Sabit tutulanlar
: Çimlenme süresi ve su miktarı dışındaki diğer
etkenler
Materyal
: 5 özdeş kap, pamuk veya kâğıt havlu , bitki tohumları ,dereceli silindir
Deneyin yapılışı : Öğrenciler kurdukları hipotezi test edecek bir deney tasarlayarak verileri
toplarlar. Topladıkları verileri organize ederek analiz ederler. Daha sonra verilerin analizi sonunda
elde ettikleri bulgular ışığında hipotezlerini test eder ve bulgularını sınıfla paylaşırlar.
103
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
:9
Etkinlik Adı
Bu etkinlikte; aynı bitkiye ait tohumlar farklı ortamlarda çimlendirilip sonuçları
karşılaştırılacaktır. Bunun için gereken materyaller; fasulye, turp, tere, nohut, buğday, mercimek,
mısır gibi tohum çeşitlerinden herhangi biri, düz tabak ve bir miktar pamuktur. Sınıftaki öğrenciler
gruplara ayrılarak farklı ortamlarda (aydınlık, ılık ortam ve su; karanlık, ılık ortam ve su; aydınlık,
buzdolabı ortamı ve su; aydınlık, ılık ve susuz ortam; aydınlık, kabın ağzı streç film ile kaplı ve su)
kontrollü bir deney yapmaları sağlanır.
Kısa bir zaman aralığında yapılabilecek bu etkinlik; öğrencilerin gözlem, karşılaştırma,
kontrollü deney, veri toplama, yorumlama vb. becerilerini değerlendirmeye yöneliktir.
Bu etkinlikte aynı bitkiye ait tohumları farklı ortamlarda çimlendirerek meydana gelen
değişiklikleri bulmanız gerekmektedir.
.e yapacaksınız?
Yukarıda verilen farklı ortamlarda aynı bitkiye ait tohumları aynı büyüklükte bir miktar
pamuk arasına yerleştirin.
a) Deney sırasında hangi ortamdaki tohumların çimlenmesini bekliyorsunuz? Tahminlerinizi
not ediniz.
b) Sizce farklı ortamlardaki tohumlar aynı sürede mi çimlenecek? Not ediniz.
c) Sizce yukarıdaki farklı ortamların herhangi birinde çimlenememe gözlenebilir mi?
Tahminlerinizi gerekçeleri ile not ediniz.
ç) Đlk olarak hangi ortamda çimlenme gözlendi? Kaydediniz.
d) Çimlenmenin gözlenmediği ortam oldu mu? Kaydediniz.
e) Farklı ortamlarda çimlenen filizler aynı özelliklere sahip mi? Farklılıklar var ise
kaydedin ve tartışınız.
104
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
: 10
Etkinlik Adı
: Öğrendiğinin Farkına Varma
Đlgili Olduğu Kazanımlar : Đlgili tüm kazanımlar
Bu etkinliğin amacı; öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek ve bu tespite dayalı
olarak öğrenme ihtiyacı ve bunların sonucunda da geldikleri düzeyi öğrenci gözüyle
belirlemektir. Bu etkinlik için aşağıdakine benzer 3 sütundan oluşan bir tablo kullanılır. Önce
öğrencilere ünite ile ilgili olarak neler bildikleri sorulur ve alınan cevaplar tartışılmaksızın
“Ne Biliyorum ?” başlıklı sütuna yazılır. Bu yazma işlemi tamamlandıktan sonra öğrencilere
“Canlıların Üreme, Büyüme ve Gelişmesi” ünitesiyle ilgili ne öğrenmek istedikleri sorulur.
Alınan cevaplar öğretmen rehberliğinde (seviye, konunun sınırları, yaş grubu ve çevrenin
özellikleri vb.) tartışılarak soru cümlesi niteliğinde “Ne Öğrenmek Đstiyorum?” başlıklı
sütuna yazılır. Đlgili ünite işlendikten sonra öğrencilere neler öğrendikleri sorulur. Alınan
cevaplar “Ne Öğrendim?” başlıklı sütuna yazılır. Oluşturulan tablo, öğretmen rehberliğinde
incelenir. Öğrencilerin konu ile ilgili gelişim süreçlerini (Nereden geldik?, Neredeyiz?,
Nereye gidiyoruz?
) somut olarak görmeleri sağlanır. “Ne Öğrendim?” başlığı altında
hedeflenen; ancak bilgi, beceri ve tutuma dönüşmeyen kazanımlar varsa, ilgili konular tekrar
edilerek bu kazanımların öğrencilere kazandırılması sağlanır.
105
6.Sınıf Üniteler
.e Biliyorum?
.e Öğrenmek Đstiyorum?
.e Öğrendim ?
Çevremizde çok sayıda canlı ve
cansız varlık olduğunu
Canlıların nelerden oluştuğunu
Bütün canlıların hücrelerden
oluştuğunu
Canlıların bitkiler, hayvanlar,
mantarlar ve mikroskobik
canlılar olarak
gruplandırıldığını
Đnsanların nasıl büyüyüp
geliştiğini
Büyümeye bağlı olarak yaş, boy
ve ağırlığın değiştiğini
Bitkilerin çiçekli ve çiçeksiz
bitkiler olarak ayrıldığını
Ergenlik döneminde hangi
değişikliklerin yaşanacağını
Ergenlik döneminde ruhsal ve
bedensel değişimlerin
yaşandığını ve bu dönemin
insan gelişiminde doğal bir
dönem olduğunu
Çiçekli bir bitkinin kısımlarını
Çiçekli bitkilerin neden çiçek
açtığını
Çiçeğin bitkinin çoğalması
amacıyla tohum oluşturduğunu
Hayvanların memeliler, kuşlar,
sürüngenler, balıklar ve
kurbağalar olarak
gruplandırıldığını
Hayvanların nasıl çoğaldığını
Bazı hayvanların yumurta ile
bazılarının doğurarak
çoğaldığını
106
6. Sınıf Üniteler
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
2. Ünite
: Kuvvet ve Hareket
Önerilen Süre
: 16 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler 4 ve 5. sınıflarda kuvvetin ne olduğu, cisimlerin hareketlerine veya şekillerine
olan etkileri ve kuvvet çeşitleriyle ilgili bilgileri almıştır. Bu aşamadan sonra öğrenciler, bazı
cisimlerin süratlerini hesaplayabilmeli, kuvvetin nasıl ölçüldüğünü ve bir cismin ağırlığını
tanımlayabilmelidir. Bir cisme etki eden kuvvetleri belirterek cismin dengelenmiş veya
dengelenmemiş kuvvetler etkisinde olup olmadığına karar verebilmeli ve cismin bundan nasıl
etkileneceğini fark edebilmelidir.
Bu ünitede öğrenciler, ilk olarak bir doğru, üzerinde sabit süratle hareket eden cisimlerin
aldıkları yolları zamana bağlı ölçerek süratlerini hesaplar, alınan yol ve geçen zaman
grafiklerini yorumlar. Hareket enerjisini fark ederler. Öğrenciler daha sonra dinamometreyi
tanıyarak kuvvetin nasıl ölçüleceğini keşfeder. Kuvvetleri yönlü doğru parçalarıyla gösterip,
bu şekilde temsil etmenin sağladığı kolaylıkları anlarlar. Bir cisme etki eden kuvvetlerle ilgili
olarak öğrenciler cisme etki eden kuvvetleri belirtir ve çizerek gösterir. Cisme etki eden
kuvvetlerin doğrultu ve yönlerini dikkate alarak net kuvvetin cisim üzerindeki etkisini
belirler. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisimlerin durgun hâlde olduklarını fark ederler
ve dengelenmemiş kuvvetlerin etkisinde cisimlerin hareket yönünün veya süratinin
değişebileceğini gösterirler. Son olarak, yer çekimi kuvvetinin varlığını basit gözlemlerle
ilişkilendirerek ağırlık kavramını açıklarlar. Öğrenciler farklı gezegenlerdeki kütle çekim
kuvvetlerinin farklı olmasına bağlı olarak bir cismin ağırlığının değişebileceğini ama
kütlesinin her zaman aynı kalacağını kavrar. Bu ünitenin içerdiği kavramlar; ileriki sınıflarda
ele alınacak olan iş, potansiyel ve kinetik enerji, basit makineler, sıvıların/gazların kaldırma
kuvvetinin ve yüzme/batma ve basınç konularının anlaşılmasına yardım edecektir.
Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ünitede öğrenciler, “Sürati Hesaplayalım” etkinliği
ile farklı süratlerle hareket eden iki cismin aldıkları yolu ve geçen zamanı ilişkilendirir.
“Kuvveti e ile Ölçeriz?” etkinliği ile dinamometreyi tanır ve kullanırlar. “eden Hareketli
veya Durgun?” etkinliği ile cisimlere etki eden kuvvetleri göstererek net kuvvetin etkisini
gözlemler. Bu etkinlikleri yaparken öğrencilerin çeşitli tahminlerde bulunmaları, bu
tahminleri test etmeleri, doğru ölçümler yapmaları teşvik edilerek alt sınıflarda edindikleri
bilimsel süreç becerilerini geliştirmeleri hedeflenmektedir.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; bir doğru üzerinde hareket eden cisimlerin süratlerini
hesaplayabilmeleri, kuvvetin nasıl ölçüldüğünü fark etmeleri, dengelenmiş ve dengelenmemiş
kuvvetleri ve bunların cisimlere etkilerini keşfetmeleri ve ağırlık kavramını anlamaları
amaçlanmaktadır.
107
Ünitenin odağını, sürat kavramının anlaşılması ve kuvvet kavramı etrafında ölçme, gözlem
ve deney yapmaya dayalı etkinliklerle dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetler ile ağırlık
kuvvetlerinin kavranması oluşturmaktadır.
Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları
• Sürati Hesaplayalım
• Kuvveti Ölçelim
• Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler
• Ağırlık Bir Kuvvettir
108
*BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME-Đ BĐLGĐLE-DĐRMEK ve Ü-ĐTE ĐÇĐ-DEKĐ
KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ- HALĐ-DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU
KAVRAMLAR KULLA-ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
109
ÖĞRE-ME ALA-I: FĐZĐKSEL OLAYLAR
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
2. Ü-ĐTE: KUVVET VE HAREKET
ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
??? Öğrenciler; hareketin başlangıç şartlarını
dikkate almadan, hareketli herhangi iki
cisimden önde bulunanın daima daha süratli
olduğunu düşünme eğiliminde olabilirler.
KUVVET VE HAREKET
1. Bir doğru boyunca sabit süratle
hareket eden cisimle ilgili olarak
öğrenciler;
1.1. Cismin aldığı yolu ve bu yolu ne
kadar zamanda aldığını ölçer (BSB22, 23).
1.2. Alınan yolu ve geçen zamanı
kullanarak cismin süratini hesaplar.
1.3. Sürat birimlerini ifade eder ve kullanır
(BSB-24).
1.4. Alınan yol, geçen zaman ve sürat
arasındaki ilişkiyi açıklar ve farklı
durumlar için uygular (BSB-30).
1.5. Bir cismin aldığı yol ile geçen zaman
arasındaki ilişkiyi grafikle gösterir ve
grafiği yorumlar.
1.6. Hareketli cisimlerin hareket enerjisine
sahip olduğunu fark eder (BSB-1,3,8).
1.2 Sadece sabit süratle hareket eden
cisimlerin süratleri hesaplanmalıdır.
[!] Sürat birimlerinin birbirlerine
Öğrencilerden biri sınıf içerisinde bir doğru boyunca aynı tempo ile yürür ve
dönüşümleri verilmelidir.
diğer öğrenciler bu öğrencinin çeşitli zaman aralıklarında aldığı yolları bir
tablo hâlinde kaydeder. Öğrenciler tablodaki verileri kullanarak alınan yol ??? Öğrenciler hareket etmeyen cisimlerin
ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafik çizer. Daha sonra,
hiçbir enerjiye sahip olamayacağı yanılgısına
tablodaki verileri kullanarak, çeşitli zaman aralıklarında öğrencinin süratini
düşebilir.
hesaplar ve aynı tabloya kaydederler. Bu defa sürat ile geçen zaman
arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafik çizerler. Her iki grafiği yorumlayarak 1.6 Sadece hareketli cisimlerin hareket
enerjisine sahip olacağından bahsedilmeli; fakat
alınan yol, geçen zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi fark ederler
bununla ilgili matematiksel bağıntılara
(1.1;1.2;1.3;1.4;1.5).
girilmemelidir.
Sürati Hesaplayalım
1.6 Kinetik enerji ifadesi 7. sınıfta
↸ Hareket Enerji Sağlar
Öğrenciler bir bilyeyi yuvarlayarak durgun hâlde bulunan diğer bir bilye
ile çarpıştırır. Durgun hâldeki bilyenin çarpışmadan sonraki davranışını
gözlemleyerek neden hareket etmeye başladığını tartışırlar. Hareket eden
cisimlerin bir enerjiye sahip olduğu sonucuna ulaşırlar (1.6).
kullanılacaktır.
Öğrenciler, enerji ve kuvveti aynı
anlamda kullanma eğiliminde olabilir.
1.4 ve 1.5 kazanımları, Matematik dersi
“Tablo ve Grafikler” alt öğrenme alanı kazanım
1 ile ilişkilendirilir.
???
??? Öğrenciler süratin bir kuvvet olduğu
yanılgısına düşebilirler.
Sürati Hesaplayalım
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle
Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir).
110
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
KUVVET VE HAREKET
2.
Kuvvetin yönü ve ölçümü ile ilgili olarak
öğrenciler;
2.1. Kuvvetin birimini Newton olarak belirtir ve kullanır
(BSB-24).
2.2. Kuvveti dinamometre ile ölçer (BSB-23,24).
2.3. Ölçülecek kuvvete uygun bir dinamometre seçerek
dinamometre üzerindeki ölçekleri yorumlar (BSB22).
2.4. Bir cisme etki eden kuvvetin yönünü belirtir ve
çizerek gösterir (BSB-28).
2.5. Kuvvetle ilgili olarak doğrultu ve yön kavramlarını
açıklar.
3. Cisimlere etki eden kuvvetler ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Bir cisme birden fazla kuvvetin etki edebileceğini
gözlemler (BSB-1).
3.2. Bir cisme etki eden kuvvetlerin yönlerini gösteren
çizimler yapar (BSB-28).
3.3. Đki veya daha fazla kuvvetin bir cisme yaptığı etkiyi
tek başına yapan kuvveti net kuvvet (bileşke
kuvvet) olarak tanımlar.
3.4. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfır olması
durumunda cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde
olduğunu belirtir.
3.5. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfırdan farklı
olması durumunda cismin dengelenmemiş kuvvetler
etkisinde olduğunu belirtir.
↸ Kuvveti -e ile Ölçeriz?
Öğrencilere dinamometre gösterilir ve içerisinde bir yay olduğuna
işaret edilir. Bir öğrenci dinamometreyi çekerken öğrencilere
dinamometrenin nasıl okunacağı hakkında bilgi verilir. Öğrenciler,
dinamometrenin göstergesi üzerindeki ölçekleri yorumlar ve her
dinamometrenin belli bir değere kadar kuvvet ölçebileceğini fark
eder. Öğrenciler, dinamometreyi dikkatlice kullanmak ve gösterdiği
değeri hassasiyetle okumak için alıştırmalar yapar (2.1;2.2;2.3).
↸ Kuvvetleri Gösterelim
Öğrenciler, dinamometre yardımıyla bir cisme “zıt” yönde; fakat aynı
doğrultuda kuvvet uygulayarak bu kuvvetin yön ve doğrultusunu
gösteren çizimler yapar. Aynı işlemleri farklı büyüklük ve yönde
kuvvet uygulayarak denerler. Farklı büyüklükteki kuvvetleri
ölçeklendirerek gösterirler. Kuvvetleri bu şekilde temsil etmenin
sağladığı kolaylıkları tartışırlar (2.4;2.5).
↸ Cisimlere Etki Eden Kuvvetleri Gösterelim
Öğrenciler, cisimlere birden fazla kuvvetin; etki ettiği durumları
gözlemler ve etki eden kuvvetleri belirtir. Kuvvetlerin yönlerini
gösteren çizimler yaparlar (3.1;3.2).
↸ -eden Hareketli veya Durgun ?
Đki öğrenciden oluşan bir gruba, iki adet dinamometre ve her iki
yanında dinamometrenin takılabileceği bir çengel bulunan bir tahta
blok verilir. Öğrencilerden biri, birinci dinamometreyi bloğun bir
yanındaki çengele; diğeri ise ikinci dinamometreyi bloğun diğer
tarafındaki çengele takar. Sonra iki öğrenci, bloğu zıt yönde, farklı
kuvvetler uygulayarak hareket ettirmeyi dener. Öğrenciler, bloğun bir
yönde hareket ettiğini gözlemler. Daha sonra, her iki öğrenci aynı
işlemi bloğa, aynı büyüklükte kuvvet uygulayarak (Bu aşamada
üçüncü bir öğrenci bloğa eliyle üst taraftan bastırır ve diğer iki
öğrenci bloğa aynı büyüklükte kuvvetler uyguladıklarından emin
olduktan sonra üçüncü öğrenci elini bloktan çeker.) dener.
AÇIKLAMALAR
Öğrencilere, kuvvetin cisimler
üzerindeki etkileri hatırlatılır.
[!] SI birim sistemi kullanılmalıdır.
[!] Şeffaf olarak tasarlanmış
dinamometreleri kullanmak,
öğrencilerin dinamometrenin nasıl
çalıştığını sezmelerine yardım
edecektir.
2.4 Öğrenciler, bu aşamada sadece
dinamometre yardımıyla bir cisme
uyguladıkları aynı veya zıt yönlü
kuvvetleri çizerek gösterir.
Dinamometre Hangi Değeri
Gösteriyor?
Kuvvetleri Gösterelim
Öğrencilere, kuvvet çeşitleri
hatırlatılır.
[!] Dengelenmiş ve dengelenmemiş
kuvvetlerle ilgili olarak daha önce ele
alınmış kuvvetler dikkate alınmalıdır.
3.2 Cisimlere aynı doğrultuda etki
eden, yönleri aynı veya zıt kuvvetlerle
ilgili çizimler yaptırılmalıdır.
[!] Bir kuvveti dengeleyen diğer
kuvvetin bu kuvvete eşit büyüklükte;
fakat zıt yönde olması gerektiği
vurgulanmalıdır.
[!] 3.4 Sabit süratli hareketin de
dengelenmiş kuvvetlerin bir sonucu
olduğundan bahsedilebilir.
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle
Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
111
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
3.6. Bir cisme etki eden dengelenmemiş kuvvetlerin,
cismin süratinde ve/veya hareket yönünde
değişiklik meydana getirebileceğini deneyle gösterir
(BSB-16,18,28).
3.7. Bir veya daha fazla kuvvet etkisindeki bir cismin
durgun kalabilmesi için uygulanması gereken
kuvveti tahmin eder ve tahminlerini test eder (BSB9,16,18,28).
3.8. Durgun bir cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde
olduğu sonucuna varır (BSB-31).
AÇIKLAMALAR
3.6 Öğrenciler, aynı doğrultu
Öğrenciler, bu defa bloğun hareket etmediğini gözlemler. Her iki
durumu karşılaştırarak tartışırlar. Her iki durumda bloğa uygulanan
kuvvetlerin yönlerini çizerler. Farklı büyüklükteki kuvvetleri
ölçeklendirme yardımıyla farklı uzunlukta oklarla gösterirler. Bloğa
etki eden net kuvveti hesaplarlar. Cisimlere dengelenmiş ve
dengelenmemiş kuvvetler uygulandığında cisimlerin davranışını
açıklarlar. Durgun cisimlerin dengelenmiş kuvvetler etkisinde
olduğunu kavrarlar. Dengelenmemiş kuvvetlerin cisimleri nasıl
etkileyebileceğini tartışır ve sonuçlarını yorumlarlar (3;3,3.4;3.5;3.6).
üzerindeki aynı ve zıt yönlü kuvvetlerin
cisimlere olan net etkilerini
tanımlayabilmelidir.
[!] Öğrencilerin farklı büyüklükteki
kuvvetleri ölçeklendirme yardımıyla
farklı uzunluktaki oklarla temsil
etmelerine yardım edilmelidir.
Kuvvetleri Gösterelim
Dengelenmiş ve Dengelenmemiş
Kuvvetler
KUVVET VE HAREKET
[!] Yer çekimi kuvvetinin yönünün yerin
4. Ağırlıkla ile ilgili olarak öğrenciler;
4.1. Dünyadaki kütle çekim kuvvetinin varlığını,
etrafındaki olaylardan yararlanarak gözlemler
(BSB-1).
4.2. Dünya ile yeryüzündeki kütleler arasındaki çekim
kuvvetini yer çekimi kuvvetini, olarak isimlendirir.
4.3. Yer çekimi kuvvetinin Dünya üzerindeki her
noktada kütleler üzerine Dünya’nın merkezine
doğru etkilediğini fark eder.
4.4. Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetini ağırlık
olarak adlandırır.
4.5. Ağırlığı bir kuvvet olarak tanımlar ve dinamometre
ile ölçer (BSB-22,23,24).
4.6. Farklı gezegenlerde aynı kütlenin ağırlığının neden
farklı olacağını açıklar.
4.7. Kütle ile ağırlığı birbirinden ayırt eder (BSB-4,5).
merkezine doğru olduğu vurgulanmalıdır.
↸ Ağırlık ile Kütle Arasındaki Farkı Anlayalım
Öğrenciler, atılan cisimlerin yere düştüğünü, eğimli yüzeyler üzerinde
bulunan cisimlerin kayabildiğini ve dinamometreye asılan cisimlerin
dinamometrenin içerisindeki yayı gerebildiğini gözlemleyerek
sonuçlarını tartışır. Cisimleri yeryüzünün merkezine doğru çeken bir
kuvvetin var olduğu sonucuna ulaşırlar. Bu kuvveti yer çekimi
kuvveti olarak tanımlarlar. Ağırlık ile yer çekimi arasındaki ilişkiyi
araştırırlar. Ağırlığa, kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin neden
olduğu sonucuna ulaşırlar. Ağırlık ile kütle arasındaki nitel ilişkiyi
yorumlar. Farklı gezegenlerdeki kütle çekim kuvvetinin büyüklüğünü
araştırırlar. Ay’a giden insanların neden daha az ağırlığa sahip
olduğunu açıklar. Ağırlığın kütle çekim kuvvetinin büyüklüğüne
bağlı olarak değişeceğini; fakat kütlenin değişmeyeceğini kavrarlar
(4.1;4.2;4.3;4.4;4.5;4.6;4.7).
[!] SI birim sistemi kullanılmalıdır.
4.4 Yer çekimi ivmesi konusuna
girilmeyeceğinden ağırlıkla ilgili olarak
“G=mg” matematiksel bağıntısı
verilmemelidir. Öğrenciler, bir cismin
ağırlığını Newton olarak ölçeklendirilmiş
bir dinamometre ile ölçerek bulmalıdır.
[!] 4.4 Bazı öğrenciler, bir cismin kütlesi
ile ağırlığı arasında bir oran olduğunu
sezebilir.
4.6 Dünya-Ay ve Dünya-Güneş
arasındaki kütle çekim kuvvetlerine
değinilmez.
??? Öğrenciler yer çekimi kuvvetinin
aynı anda sadece bir cisme etki
edebileceği yanılgısına düşebilir.
Ağırlık ve Kütle Arasındaki Fark
112
Etkinlik -umarası
:1
Etkinlik Adı
: Sürati Hesaplayalım
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5
Aşağıda hareketli iki araca ait bazı bilgiler verilmiştir. Bu bilgileri kullanarak soruları
cevaplandırınız.
•
•
•
•
•
A ile C noktası arasındaki uzaklık 12 km’dir.
Araba ve otobüs sabit süratle hareket etmektedir.
A ile B noktası arasındaki uzaklık, A ile C noktası arasındaki uzaklığın 3 katıdır.
Araba C noktasına 1 saatte varmaktadır.
Araba B noktasına vardıktan 1 saat sonra otobüs A noktasına ulaşmaktadır.
1.
2.
3.
4.
5.
Arabanın sürati nedir?
Araba B noktasına ne kadar zamanda ulaşır?
Otobüs A noktasına ne kadar zamanda ulaşır?
Otobüsün sürati nedir?
2 saat sonra her iki araç arasındaki uzaklık ne kadardır?
A
B
C
Etkinlik -umarası
:2
Etkinlik Adı
: Dinamometre Hangi Değeri Gösteriyor?
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 2.3
Aşağıdaki şekillerde dinamometrelere asılmış cisimler bulunmaktadır. Bu şekilleri
inceleyerek aşağıdaki tabloyu doldurunuz ve sorulara cevap veriniz.
A
B
Ç
C
113
CĐSĐM
DĐNAMOMETRENĐN
GÖSTERDĐĞĐ DEĞER
A
B
C
Ç
A. Hangi dinamometre en fazla kuvvet ölçer? Neden?
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
B. 1 N’un altındaki kuvvetleri hangi dinamometreden ölçmek daha uygun olur? Neden?
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
Etkinlik -umarası
:3
Etkinlik Adı
: Kuvvetleri Gösterelim
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.4;2.5;3.1;3.2;3.3;3.4
Aşağıda çeşitli varlıklara ait resimler bulunmaktadır. Resimleri dikkatlice inceledikten
sonra, bu varlıklara etki eden kuvvet ya da kuvvetleri çiziniz
kamyonu itmeye çalışan bir adam
halat çeken iki adam
Etkinlik -umarası
:4
Etkinlik Adı
: Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3 ;3.4; 3.5; 3.6
Aşağıdaki K cismine, B yönünde 10 N ve C yönünde ise 20 N’luk kuvvetler uygulanıyor.
Buna göre aşağıdaki sorulara cevap veriniz.
114
A
a)
K cismi dengelenmiş kuvvetler etkisinde
midir? Neden?
b) K cismi hangi yönde hareket etmektedir?
Neden?
K
B
C
c)
20, 10 ve 20 N’luk üç kuvvet hangi
yönlerde uygulanırsa K cismi durgun
kalır? Neden?
D
Etkinlik -umarası
:5
Etkinlik Adı
: Ağırlık ve Kütle Arasındaki Fark
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.3; 4.4; 4.5; 4.6; 4.7
Aşağıdaki sorular için verilen seçeneklerden birini işaretleyerek işaretleme sebebinizi
belirtiniz.
a. Dünyadaki ağırlığı 5 N olan bir cismin ağırlığı Ay’da daha az olacaktır.
( ) Doğru
( ) Yanlış
Neden:.......................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
b. Dünyadaki kütlesi 8 kg olan bir cismin kütlesi Ay’da daha az olacaktır.
( ) Doğru
( ) Yanlış
Neden:.......................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
c. Bir cismin ağırlığı ile kütlesi arasında bir ilişki vardır.
( ) Doğru
( ) Yanlış
Neden:.......................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
115
Ağırlık
ç. Bir cismin ağırlığı farklı gezegenlerde farklı olabilir.
( ) Doğru
( ) Yanlış
Neden:.......................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
116
Öğrenme Alanı
: Madde ve Değişim
3. Ünite
: Maddenin Tanecikli Yapısı
Önerilen Süre
: 28 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde maddenin üç hâlde bulunduğunu fark
etmiş, ısınma veya soğuma yoluyla maddenin hâl değiştirdiğini, genleştiğini veya
büzüldüğünü sezmiş, saf madde ve karışım ayırımını öğrenmiş durumdadır. Bu ünitede ise
öğrenciler, sıkışma ve genleşme özelliklerini karşılaştırarak maddelerin küçük, görülemez,
hareketli taneciklerden oluştuğunu, bu tanecikler arasında boşluklar bulunduğunu sezecek,
atom ve molekül kavramlarıyla ilişkilendirerek element ve bileşik kavramlarını
tanımlayacaktır. Ayrıca ünitede öğrenciler, örneklerden yola çıkarak maddede meydana gelen
değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandıracak, hâl değişimini tanecikli yapı
ile ilişkilendirecektir. Böylece öğrenciler, 7. sınıfta element ve bileşik kavramlarını
açıklayabilmek ve atomun yapısı konusunu kavrayabilmek için alt yapı oluşturacaktır.
Öğrencilerin maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ilk sezgilerini edinme aşamasında küresel
atom modellerini kullanması esastır. Bu nedenle, ünite boyunca konu ve kavramların
öğretiminde top-çubuk atom modellerinden veya resimlerden faydalanılmalıdır.
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı; öğrencilerin sıkışma ve genleşme özelliklerinden faydalanarak
maddelerin görünmez hareketli taneciklerden oluştuğunu sezmesini, maddede meydana gelen
değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırıp bu değişimleri tanecikli yapı ile
ilişkilendirmesini, aynı ilişkileri hâl değişimleri konusunda da kurmasını sağlamaktır.
Bu ünite, maddenin tanecikli, hareketli ve boşluklu yapısı kavramı etrafında öğrencilerin;
gözlem yapma, karşılaştırma-sınıflandırma, çıkarımda bulunma, tahmin etme ve model
oluşturma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır.
•
Maddenin Yapı Taşları - Atomlar
•
Elementler - Bileşikler – Moleküller
•
Fiziksel Değişim – Kimyasal Değişim
•
Maddenin Hâlleri ve Tanecikli Yapı
117
Bileşik
Molekül
oluşturur
farklı tür içerir
Atom
tek tür içerir
oluşur
Kimyasal
Değişim
Element
Katı
olabilir
uğrayabilir
MADDE
uğrayabilir
olabilir
yapmaz
Sıvı
olabilir
Fiziksel
Değişim
yapar
Öteleme
Hareketi
yapar
Gaz
***BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME0Đ BĐLGĐLE0DĐRMEK VE Ü0ĐTE ĐÇĐ0DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ0 HALĐ0DE GÖSTERMEK
AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA0ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
118
ÖĞRE0ME ALA0I: MADDE VE DEĞĐŞĐM
Ü0ĐTE
3. Ü0ĐTE: MADDENĐN TANECĐKLĐ YAPISI
KAZA0IMLAR
ETKĐ0LĐK ÖR0EKLERĐ
Maddenin yapı taşları olan atom ile ilgili Hangisi Sıkışır?
Öğrenci grupları, sızdırmasız iki şırınganın birine su doldurur; diğerini, piston geri
olarak öğrenciler;
çekilmiş durumda hava dolu hâle getirir. Şırıngaların iğne takılmamış uçlarını
1.1. Katıların, sıvıların ve gazların sıkışma- parmakları ile kapatarak pistonu ileri itmeyi denerler. Piston bırakılıp hava
genleşme özelliklerini karşılaştırır (BSB-1, genleşirken, tanecikler arası boşluğun büyüdüğü, hava sıkışırken bunun tersinin
2, 4, 5, 6).
olduğu sonucuna götürecek bir tartışma yapılır. Öğrenciler, havanın ve suyun
sıkışma özelliklerini gözlemleyip karşılaştırırlar. Ayrıca bir tahta blok veya taş
1.2. Gazların sıkışma-genleşme özelliklerinden, üzerine basınç uygulanarak sıkışma özelliği gözlemlenir.
gazlarda boşluk olduğu çıkarımını yapar Maddenin üç hâlinin sıkışma özellikleri topluca irdelenir. Gazların, katı ve sıvılara
(BSB-1, 2, 8).
göre çok daha kolay sıkışmasının sebebi üzerinde tartışma açılır. Öğretmen,
gazların bünyesinde boşluk bulunması gerektiği çıkarımına ulaşmaları için
1.3. Maddelerin görünmez küçük parçalara öğrencileri yönlendirir. Şırınga pistonunun sıkışma sırasında geri itilmesi “gaz
bölünebildiğini deney yaparak fark eder basıncı” ile açıklanır. Gaz basıncının, yüzeye çarpan görünmez parçacıklardan
(BSB-15, 16, 17, 18).
kaynaklanmış olabileceği, yani gazların görünmez parçacıklardan oluştuğu
vurgulanır (1.1; 1.2), (BSB-3).
1.4. Maddelerin
nereye
kadar
ardışık Đyot Dağılınca 0e Olur?
bölünebileceğini sorgular (BSB-30, 31).
Öğrenciler, bir behere yarıya kadar alkol doldurur. Alkolün içine birkaç iyot
kristali atıp iyodun zamanla, sıvı içinde dağılıp yayılmasını gözlemler. Sıvıya
1.5. Her türden maddenin bölünmesi zor, dağılan renkli maddenin iyot kristalinden ayrıldığı, sonuç olarak iyodun küçük
görülemeyecek
kadar
küçük
yapı parçalarının kristal yüzeyinden kopup uzaklaştığı çıkarımına yönlendirilmiş bir
taşlarından oluştuğunu belirtir (TD-5).
tartışma açılır. Aynı deney sıcak su ve şeker kulanılarak tekrarlanır. Şekerin suya
yayılması görülemediği hâlde katı şekerin tamamen tükenmesi gerçeğinden,
1.6. Maddenin, küreye benzer yapı taşlarını şekerin de suda küçük parçalara ayrıldığı ve bu parçaların görülemeyecek kadar
atom şeklinde adlandırır.
küçük olduğu çıkarımına götürecek yönlendirmeli bir tartışma açılır (1.3; 1.4; 1.5),
(FTTÇ-35).
Tarih Boyunca Atom Fikri
Bir demir teli art arda bölme işleminin, nereye kadar sürdürülebileceği sorusu
öğrenciler tarafından tartışılır. Öğretmen bu sorunun tarihsel arka planını anlatır.
Her maddenin bölünmesi çok zor atomlardan oluştuğu bilgisi sunulur. Atomların
küre biçimli olduğu vurgulanır (1.4;1.5; 1.7).
Elmas, demir, bakır gibi maddelerin yapı modelleri veya resimleri üzerinde atomlar
gösterilir. Su, iyot gibi molekül yapılı maddelerin örgü model veya resimleri
üzerinde “atom kümeleri”ne dikkat çekilir. Bu kümelerdeki atomların, kümeler
arasındaki mesafeye göre birbirine daha yakın olduğu vurgulanır. (1.5; 1.6, 1.7;
1.8; 2.3), (BSB-25; FTTÇ-16).
MADDE0Đ0 TA0ECĐKLĐ YAPISI
1.
AÇIKLAMALAR
[!] 1.1 Bu kazanım için öngörülen
sıkışma özellikleri karşılaştırması,
gazlarda yüksek oranda boşluk olduğu
fikrini vermek içindir. Boşluk
fikrinden de bağımsız yapı taşlarına
(moleküllere) geçilecektir.
Gazların basıncı konusu 8. sınıfta
“Kuvvet ve Hareket” ünitesinde
işlenecektir.
[!] “Hangisi Sıkışır?” etkinliğinde
amaç, gazların basıncı ile ilgili
kuralları ve bağıntıları vermek değil,
gaz basıncının nedenini sezdirmektir.
[!] 1.3 Đyodun alkolde dağılması,
görünmez taneciklerden oluştuğu
gerçeğine doğrudan bir gönderme
anlamı düşündürmeyebilir. Ancak
sıvının renklenmesi, iyottan bir
şeylerin sıvıya karıştığına, karışan
parçaları göremeyişimiz de bunların
görünmez olduğuna işarettir. Bu
açıklamaya göre iyodun görünmez
parçacıklardan oluştuğu çıkarımına
gidilebilir.
Etkinliğin sonunda, iyodun alkoldeki
çözeltisinin tentürdiyot olduğu ve bu
çözeltinin
mikrop
öldürücü
(antiseptik)
olarak
kullanıldığı
vurgulanıp günlük hayatla ilişki
kurulabilir.
1.5 Radyoaktiflik kavramına
girilmeyecektir.
Akran Değerlendirme Formu
Proje ve poster çalışması (atomun
tarihsel arka planı ile ilgili) .
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
119
KAZA0IMLAR
AÇIKLAMALAR
[!] 1.5. Bu düzeyde esas olan,
maddenin görünmez küçük parçalardan
Hücre Atoma Göre Çok Büyüktür!
Soğan zarında hücre konusu hatırlatılır. Hücrenin yeteri kadar büyütülmesi ile (atom) oluştuğu fikrini vermektir. Atomun
1.7. Atom kavramı ile ilgili düşüncelerin daha küçük iç yapıların görülebileceği belirtildikten sonra, hücre çekirdeğinin yapısı ile ilgili kısım, 7. sınıfa bırakılmıştır.
zaman içinde değiştiğini fark eder de büyütülmesi ile moleküllerin, onlar büyütülünce de atomların görüleceği Atomun yapısı verilmeden de element,
vurgulanıp “Atom büyütülebilseydi ne görürdük?” sorusu tartışmaya açılır. bileşik, karışım, molekül, fiziksel değişim ve
(FTTÇ-1, 2, 3, 4, 14).
1.8. Atomların daha da küçük parçacıklardan Atomu görünür boyuta kadar büyütmenin teknik güçlüğü hatırlatılır. Tek bir kimyasal değişim kavramları işlenebilir.
hücrede bile trilyonlarca atom olabileceği çıkarımı yapılır. Atomun yapısı Burada böyle bir yaklaşım esas alınmıştır.
oluştuğunu ifade eder (TD-3).
hakkındaki bilgilerimizin büyütüp gözlemleme ile değil; dolaylı deneylerle 1.8. 6. sınıf “ Canlılarda Üreme, Büyüme
anlaşıldığı, atomu oluşturan ondan daha küçük parçacıkların bulunduğu bilgisi ve Gelişme” ünitesi ile ilişkilendirilir.
verilir (1.8).
[!] 1.7 Demokritus ve diğer Yunan
filozofları her maddenin hep aynı özdeş
atomlardan oluştuğunu düşünüyordu. Onlar,
maddelerin farklı görünmesinin atomların
düzeninden ve hareketlerinden ileri geldiğini
öne sürüyordu. Dalton, her elementin ayrı tip
bir atomu olduğunu gösterdi.
Dalton (1819), atomların içi dolu, berk ve
bölünmez olduğu fikrindeydi. Atomdan daha
küçük parçacıkların bulunduğu 50 yıl sonra
dolaylı yoldan kanıtlandı. Atomların
bölünebildiğini, Becquerel (Bekerel) ve
Madam Curie (Küri)’ nin çalışmaları daha
net olarak göstermiştir. Bu noktada, “atom”
adının “bölünmez” anlamına geldiği, aslında
atomların bölünebildiği, fakat atom teriminin
hâlâ kullanımda olduğu belirtilir.
[!] 1.7 John Dalton, Madam Curie, vb. bilim
adamlarının hayatları araştırma konusu
olarak verilebilir.
[!] 1.8 Atomların zor da olsa
bölündüğü,
atomdan
daha
küçük
parçacıkların bulunduğu belirtilir; bu
parçacıkların isimlerine ve özelliklerine
girilmez.
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
Ü0ĐTE
120
Ü0ĐTE
KAZA0IMLAR
2. Maddelerin özellikleriyle tanecikli Element mi Değil mi?
yapısı arasında ilişki kurmak Öğrenciler, atom modelleri takımında yer alan aynı renk ve büyüklükteki topları veya
oyun hamurundan kendi hazırladıkları özdeş topları bir araya getirerek madde modelleri
bakımından öğrenciler;
üretirler. Farklı renkte/büyüklükte kürelerden oluşmuş madde bloklarının aynı maddeye
2.1. Maddelerin farklı olmasından yola ait modeller olup olamayacağı irdelenir. Biri demiri, biri bakırı temsil eden, madde
çıkarak atomların da farklı modellerinin atomlarının farklı olacağı çıkarımı yapılır. Aynı renkteki toplar, aynı tip
olabileceği sonucuna ulaşır (BSB- atomlara benzetilerek elementlerin bu şekilde oluşmuş maddeler olduğu vurgulanır.
Farklı atomlar kullanılarak değişik türde atom içeren madde modelleri yapılır. Örneğin;
9).
2.2. Aynı cins atomlardan oluşmuş iki ayrı atom kullanılmışsa eldeki bloğun tuzu veya kireci temsil ettiği kabul edilebilir.
maddeleri “element” şeklinde Farklı atomlar içeren maddelerin element olmadığı vurgulanır (2.1; 2.2), (BSB-28).
adlandırır.
Molekül Modelleri
2.3. Bileşik modelleri üzerinde farklı Küçük gruplar hâlinde oturan öğrenciler, farklı renkte oyun hamuru ve kürdanlar alarak
element atomlarını ayırt eder bir molekül modeli oluştururlar. Gruplar, oluşturdukları modelleri sınıfa göstererek
modellerini tanıtırlar. Öğrenciler, her moleküldeki atomları sayıp hangi molekülün basit
(BSB-30).
2.4. Farklı atomlar içeren saf maddeleri hangisinin daha karmaşık olduğunu irdelerler. Đncelenen modellerin resimleri çizilir.
Oksijen, su ve karbondioksit molekül modelleri öğretmen tarafından tanıtılır. Bu
“bileşik” olarak adlandırır.
modellerde kaç ayrı tür atom bulunduğu irdelenir. Moleküllerde atomların aynı veya
farklı olabileceği vurgulanır. Modelleri sınıfta tartışan öğrenciler, hangi molekülde
2.5. Basit model veya resimler atomların aynı, hangilerinde farklı olduğunu irdelerler. Gerçek moleküllerde kürdanın
karşılığı olan bir bağlayıcının olmadığı vurgulanır (2.3; 2.4; 2.5; 2.7; 2.8), (BSB-28,
üzerinde molekülleri gösterir.
30).
2.6. Basit molekül modelleri yapar Her Maddede Molekül Var mı?
Sınıfta oluşturulan grupların her birine su, demir, alüminyum, bakır, şeker, tuz, iyot,
(BSB-28).
oksijen, vb. maddelerin tanecikli yapılarının sembolik gösteriminin yer aldığı küçük
2.7. Her molekülde belirli sayıda atom kartlar dağıtılır. Öğrenciler bu kartları atomların gruplanma özelliklerine göre iki gruba
ayırırlar. Bu sınıflandırmayı neye göre yaptıklarını sınıfa sunarlar. Yapılan
bulunduğu çıkarımını yapar.
sınıflandırmanın doğruluğu öğretmen rehberliğinde tartışılır. Bu tartışmadan bazı
2.8. Model üzerinde molekül içeren ve maddelerin molekülünün olmadığı, bazılarının ise moleküler yapılı olduğu çıkarımına
içermeyen maddeleri birbirinden gidilir. Molekül modellerindeki atomlar sayılır. Molekülü olmayan maddelerde
bağlanmış atomların sayılamayacak kadar çok olduğu vurgulanır. Öğrenciler, modeller
ayırt eder (BSB-30).
üzerinde, molekülü olan ve olmayan maddelerin atomlarının yerleşimini inceler.
Öğrenciler molekülü olan ve olmayan maddeleri ayırır (2.3; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8), (BSB25; FTTÇ-16).
AÇIKLAMALAR
[!]
2.1; 2.2 Burada hidrojen, oksijen,
karbon ve iyot sadece adları ile
tanıtılacaktır. Model atomlar farklı renk
ve büyüklükte seçilebilir (hidrojen en
küçük, iyot en büyük…). Farklı
elementlerin adları ve sembolleri
verilmeyecek, element kavramı sadece
model üzerinde sezdirilecektir. Bu
konudaki ayrıntılı bilgi
7.sınıf
“Maddenin Yapısı ve Özellikleri”
ünitesine ertelenecektir.
[!] 2.3 Bileşiklerin sadece modelleri
incelenecek;
su,
karbonmonoksit,
karbondioksit,
kükürtdioksit
hariç,
bileşik adları verilmeyecektir. Burada
verilmek istenen fikir sadece bileşiklerde
birden çok tip element (atom) bulunduğu
ve bunların birbirine bağlı olduğudur.
2.3; 2.8 Molekül modellerinde bağ
açıları gerçeğe uygun gösterilecek; üç
boyutlu, CH4, NH3 gibi modellere
girilmeyecektir.
[!] 2.3; 2.8 Öğrenci model üzerinde
çalışırken hem bileşiklerin hem de
elementlerin molekülleri olabileceğinin
vurgulanması esastır. Molekülsüz bileşik
ve element modelleri ile bu bilgi
pekiştirilmelidir.
Öğrenci Gözlem Formu
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı :
Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
121
KAZA0IMLAR
AÇIKLAMALAR
3. Fiziksel ve kimyasal değişimlerin Madde Aynı Madde, Görünüm Değişti
3.1-3.3 Fiziksel ve kimyasal
maddenin
kimliğini
atom-molekül düzeyinde açıklaması ile Öğrenciler; küp şeker, ceviz içi, fındık gibi maddeleri havanda ezerek; kâğıt, değişimleri,
kurdele, kumaş, vb. maddeleri keserek; mum, sütlü sade çikolata, buz gibi koruması veya değiştirmesi temeline
maddeleri ise hafifçe ısıtıp eriterek ilk hâlleri ile etkinliğin sonunda ulaşılan dayandırmak esas alınmıştır. Atomlar
3.1. Maddenin sadece görünümünün değiştiği hâllerini karşılaştırırlar. Ortaya çıkan her değişim; ezilme, ufalma, parçalanma, arası veya moleküller arası bağ kopması
olaylara örnekler verir (BSB-6, 8).
girilmeyecektir.
Bu
erime, vb. şeklinde adlandırılır. Bütün bu değişimlerde, şekerin şeker, cevizin kavramına
tersinirlik-tersinmezlik
ceviz vb. lerinin de aynı kaldığı vurgulanıp maddenin kimlik değiştirmediği değişimlerle
belirtilir. Bu değişimlerin fiziksel değişim olduğu öğretmence belirtilir (3.1; 3.3). ilişkisi kurmak, istisnası çok olduğu için
3.2. Bir maddenin değişerek başka bir 0e Đdi, 0e Oldu!
uygun görülmemiştir.
maddeye/maddelere dönüştüğü olaylara Öğrenciler; kâğıt, kibrit, mum gibi maddeleri yakarak maddelerin yanmadan [!] 3.3 Bu yaştaki öğrenci için maddenin
örnekler verir (BSB-6, 8).
önceki hâlleri ile yanmadan sonraki hâlleri arasındaki farkı tartışırlar. Yanma kimliği kavramı, anlamı net bir kavram
olaylarında maddenin kimliğinin değişip değişmediğini irdelerler. Ayrıca çaya olmayabilir. Kimliğin değiştiği veya aynı
limon sıkarak, yemek sodasına sirke damlatarak, patates veya elma dilimlerini kaldığı olay örnekleri kullanılarak madde
kimlik
sezgi
yoluyla
3.3. Fiziksel değişimlerde değişen maddenin bekleterek, yumurta kabuğuna sirke damlatarak, süte sirke katarak gerçekleşen bağlamında
kimlik değiştirmediğini vurgular (BSB-6, değişimleri gözlemler ve gözlemlerini kaydederler. Bu değişimlerin kimyasal kavratılmalıdır.
değişim olduğu öğretmence belirtilir. Bu ve önceki etkinliklerde ulaştıkları [!] 3.5 Hâl değişimi, gaz moleküllerinin
8, 9; TD-2).
sonuçları aşağıdaki gibi bir tabloda gösterirler (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), (BSB-25, 27, karışması, aynı gazın veya sıvının
28).
kısımlara
ayrılması
gibi
fiziksel
3.4. Kimyasal değişimlerde madde kimliğinin
değişimler ve elementlerden bileşik
Değişim
Fiziksel
Kimyasal
Değişimi 0asıl
değiştiğini fark eder (BSB-6, 9).
oluşumu, bunun tersi; bileşiklerden başka
Anladık?
bileşiklerin oluşumu gibi kimyasal
Küp şekerin
Şeker taneleri
değişimler, modellerle gösterilerek bu
3.5. Atom-molekül modelleri ile temsil öğütülmesi
ufalandı.
edilmiş değişimlerde fiziksel ve kimyasal Çaya limon sıkılması
modeller üzerinde fiziksel ve kimyasal
Çayın rengi
olayları ayırt eder.
değişimin ayırt edilmesi sağlanır.
değişti.
Katıların öğütülmesi veya parçalanması,
3.6. Çok sayıda atom ve molekül içeren Değişim Her Yerde Var
gazın ve sıvının kısımlara ayrılmasına
maddelere bakarak, “ saf madde” ve Öğrenciler, kuaför, itfaiye eri, aşçı, çiftçi gibi değişik meslekten olan kişilerle, benzetilir.
“ karışım” kavramlarını atom ve molekül mensupları ile yaptıkları iş konusunda röportaj yaparlar. Onların yaptığı işlerin [!]
3.6
Bileşiklerin
atom-molekül
düzeyinde fark eder.
hangilerinde fiziksel, hangilerinde kimyasal değişim olduğunu irdelerler. Elde modelleri incelenirken, 4. sınıf Fen ve
ettikleri bilgileri, gözlemlerini ve yorumlarını sınıfta sunarlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), Teknoloji dersinde (2. ünite 6.1, 6.3
kazanımları) verilen “kendinden başka
(BSB-32; FTTÇ-34).
madde katılmamış” nitelemesi model
Atomlar, Moleküller ve Saflık
Öğrenciler, saf maddelerin küresel atom-molekül modellerini ve bu modellerden üzerinde irdelenir.
oluşan resimleri inceleyerek saf maddelerde hep aynı birimlerin yan yana Akran Değerlendirme Formu
geldiğini sezer. Karışım model ve resimlerinde, farklı taneciklerin yan yana Öğrenci Gözlem Formu
geldiği, incelenip görülür. Yapılardaki atom ve moleküllerin bileşiklerde ve Anladıklarınızı Kontrol Edin
karışımlarda diziliş düzenlerine dikkat çekilir. (3.5 3.6).
Akşam Yemeği
Kabarcıkları Đzleyelim
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
Ü0ĐTE
122
Ü0ĐTE
KAZA0IMLAR
4. Maddenin hâlleri ile tanecikli yapı arasında Gazlarda Atom-Molekül Düzeni
Öğrenciler, iğne çıkışı kapatılmış boş bir enjektör pistonunun sıkışabilme
ilişki kurmak bakımından öğrenciler;
özelliğini hatırlar. “Hava molekülleri birbirine dokunur durumda olsaydı
4.1. Gazların genleşme-sıkışma özelliklerinden, sıkışma olur muydu?” sorusunu tartışırlar. Öğretmenin öncülük ettiği
moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımını tartışma sonucunda gaz moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımı yapılır.
yapar (BSB-6, 8).
Ayrıca gazlar konusu ile ilgili bir film izlettirilir veya internetten dinamik bir
gaz modeli indirilerek sınıfta gösterilebilir (4.1), (FTTÇ-8, 16, 17).
4.2. Sıvıların çok fazla sıkıştırılamayışlarından,
moleküllerinin birbiri ile temas hâlinde Katılarda ve Sıvılarda Atomlar-Moleküller
olduğu sonucunu çıkarır (BSB-30, 31; TD-3). Öğrencilere; tahta parçası, su ve hava dolu bir balon gösterilerek bunların
özelliklerini, tanecikleri düşünerek tartışmaları istenir. Öğrenciler, üç gruba
4.3. Akma özelliklerinden yararlanarak sıvı ayrılarak, birinci grup katı, ikinci grup sıvı, üçüncü grup ise gaz taneciklerini
molekülleri arasında az da olsa boşluk canlandırırlar. Her grubun canlandırdığı rolleri diğer gruplar gözlemler.
bulunduğu çıkarımını yapar (BSB-6, 8).
Hatalı buldukları, düzeltilmesi gereken davranışları sınıfta tartışırlar.
Tartışmalar sonunda katıyı canlandıran öğrenciler, birbirleriyle kol kola
4.4. Gazların ve sıvıların akma özelliklerinden, girip sadece titreşim hareketi yaparlar. Sıvıyı canlandıran öğrenciler
moleküllerinin öteleme hareketi yapabildiği birbirine tutunmadan sürtünerek öteleme hareketi yaparlar. Gazı canlandıran
çıkarımına ulaşır (BSB -6, 8).
öğrenciler ise sınıfın içine dağılacak şekilde koşarak hareket ederler.
Maddenin hangi hâlini canlandıran öğrencilerin en bağımlı, hangi hâlini
4.5. Katılarda atom ve moleküllerin öteleme canlandıran öğrencilerin ise en bağımsız olduğu irdelenir. Canlandırmalar
hareketi yapmadığını tahmin eder (BSB- 9).
sonucunda, bütün maddelerin taneciklerden oluştuğu, bu taneciklerin atom
veya molekül olarak adlandırıldığı, tanecikler arasındaki boşluk ve
hareketliliğin katı, sıvı, gaz sırasında artış gösterdiği irdelenir (4.1-4.5),
(BSB-28, 30, 31, 32).
AÇIKLAMALAR
[!] 4.1-4.5 Buradaki sıkışma-genleşme
karşılaştırmaları var olduğu bilinen
atomların/moleküllerin aralarında ne kadar
boşluk olduğunu sorgulamak içindir.
Yapıdaki tanecikler arasındaki
boşlukların, katı-sıvı-gaz hâllerle ilişkisi
kurulacaktır.
[!] 4.1;4.5 Maddenin hâlleri ve
moleküllerin hareketleri ile ilgili internet
ortamından indirilmiş veya CD’de kayıtlı
dinamik modeller sınıfta gösterilebilir.
Hâl Değişimi
: Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
123
Etkinlik 0umarası
:1
Etkinlik Adı
: Anladıklarınızı Kontrol Edin
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3; 3.4
Aşağıda verilen durumlardan her biri için, fiziksel veya kimyasal olay tahmininde
bulunabilir misiniz? Tabloda ilgili sütunlara, değişimlerin türünü yazınız. Açıklamalar
sütununa da tahmininizin sebebini yazınız. Eğer bir tahminde bulunamıyorsanız, bunun
nedenini de açıklamalar sütununda belirtiniz.
Durum
Fiziksel olay
Büyük bir kaya parçası, 1 mm
çaplı küresel tanecikler oluşacak
şekilde parçalanıyor.
Büyük bir kaya parçası, çok ince
toz hâline gelinceye kadar
parçalanıp öğütülüyor.
Kum, su ile ıslatılıyor.
Yeni dilimlenmiş elma, açık
havada bekletilince kesilmiş
yüzeyler sarı-kızıl renk alıyor.
Kum, kireç ve su karıştırılıp
bekletilerek beton yapılıyor.
Yumurta, suda haşlanarak içinin
katılaşması sağlanıyor.
Çatı saçağındaki kar, eriyip
akarken donup buza dönüşüyor.
Hamur, pişirilerek ekmek
yapılıyor.
124
Kimyasal olay
Açıklamalar
Etkinlik 0umarası
:2
Etkinlik Adı
: Kabarcıkları Đzleyelim
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1;3.2; 3.3; 3.4
Aşağıda verilen olaylar ile ilgili gözlemlerinizi, olayın fiziksel veya kimyasal oluşu ile
ilgili düşüncelerinizi ve gözlemlerinizin nedenini tablodaki ilgili yerlere yazınız.
Olay
Kabarcık
görüyor
musun?
Kaynayana kadar suyu ısıtın.
Bir çay kaşığı kabartma tozu
üzerine limon sıkın.
Kolalı içeceklerin kapağını
açıp bardağa boşaltın.
Suyun içine bir sandoz tableti
koyun.
Bir bardak soğuk suyun oda
sıcaklığına
ulaşmasını
bekleyin.
50 mL suya , 10 mL pekmez
ekleyin. 25 mL suya bir tatlı
kaşığı
maya
koyarak
karıştırın. Pekmezli çözeltiyi
mayalı ılık suyun üzerine
ekleyin. Bu karışımı birkaç
saat
boyunca
izleyerek
değişimleri kaydedin.
125
Kimyasal/
fiziksel değişim
Neden böyle bir
cevap verdiniz?
Etkinlik 0umarası:
:3
Etkinlik Adı
: Akşam Yemeği
Öğrenciler, verilen hikâyede gizlenmiş olan fiziksel ve kimyasal değişimleri bularak
aşağıdaki gibi düzenledikleri bir tabloya kaydederler. Buldukları olayları, neden fiziksel/
kimyasal değişim olarak nitelediklerini tartışırlar.
Öğrenciler, fiziksel ve kimyasal değişimler içeren bir hikâyeyi yazarak arkadaşlarına
sunarlar.
“Ece okuldan geldi, önce ödevlerini yaptı. Daha sonra mutfakta akşam yemeği
hazırlayan annesinin yanına giderek ödevlerini tamamladığını ve ona yardım etmek
istediğini söyledi. Bir tarafta duran soyulmuş patatesleri dilimlemeye başladı. Annesi,
akşam yemeği için pilâv ve omlet hazırlıyordu. Pilâvı pişirmek için kullanacağı su
kaynarken pirinçleri yıkadı, kaynayan suyun içine biraz tuz atıp iyice karıştırdı. Daha sonra
yıkadığı pirinçleri bu suya ekledi. Omleti hazırlamak için yağı eritti ve yumurtaları kırdı.
Yemeğin pişmesi devam ederken salata yapmak üzere buzdolabından marul, domates,
biber, salatalık ve maydanozu çıkardı ve yıkayarak doğramaya başladı. Ece, patatesleri
dilimlemeyi bitirdikten sonra annesine patateslerin kızartılmaya hazır olduğunu söyledi.
Salata yapmayı bitiren annesi tavaya yağ koyarak ısıttı ve patatesleri içine attı. Bir süre
sonra kızaran patatesleri tavadan çıkardı. Ece annesine, yemeğin yanına içecek de
hazırlamak istediğini söyledi ve bir miktar su, biraz meyve özlü içecek tozu ve birkaç tane
de buz parçasını sürahiye atarak iyice karıştırdı. Yemek de piştiğine göre artık yemek
masasını hazırlayabilirlerdi. Annesiyle birlikte yemekleri tabaklara, içecekleri de
bardaklara doldurup masayı hazırladılar. O sırada mutfağa gelen babası da ekmekleri
dilimlemek istedi; ancak ekmeklerin renginde bozulma olduğunu ve kötü koktuklarını fark
etti. Bu nedenle ekmekleri çöpe attı. Taze ekmekleri dilimleyerek masaya getirdi. Ece,
odasında pastel boyalarıyla resim yapan kardeşini de yemeğe çağırdı ve ailece yemeklerini
yediler.”
Olay
Patatesin dilimlenmesi
Patatesin kızartılması
….
…..
…..
…..
Fiziksel değişim
Kimyasal değişim
126
Etkinlik 0umarası
:4
Etkinlik Adı
: Hâl Değişimi
Kar yağıyorken, havadaki kar tanesi, yeni park etmiş bir arabanın kaportasının üzerine
düşerek, erir ve buharlaşır. Kar tanesinin yapısını ve geçirdiği değişiklikleri açıklarken
aşağıdaki kelimeleri kullanınız.
Taneciklerin düzenini aşağıdaki kutulara çizerek gösteriniz.
Öteleme
Titreşim
Hareket
Düzenli
Tanecik
Katı
Sıvı
Kar tanesi
havadayken…
Kar tanesi araba
üzerindeyken…
Gaz
127
Kar tanesi
buharlaştığında…
4 . Ünite
: Yaşamımızdaki Elektrik
Önerilen Süre : 10 ders saati
A. Genel Bakış
Bu ünite, 4 ve 5. sınıfta yer alan basit elektrik devre uygulamalarını temel alıp daha da
genişleterek elektrik enerjisinin iletimi konularını veren bir içeriğe sahiptir. Ünite aynı
zamanda, öğrencilerin öğrendikleri yeni kavramları, sahip oldukları ön bilgiler ile
ilişkilendirmeyi ve elektriğin tehlikelerinden sakınarak gereken önlemleri alma konusunda
bilinçlendirmeyi amaçlar.
Bu ünitede, soyut ve anlaşılması zor bir kavram olan akım kavramına girilmeden ampul
parlaklığından hareketle iletken ve yalıtkan maddelerin elektrik enerjisini ileten ve iletmeyen
maddeler olarak sınıflandırılması esas alınmıştır. Dolayısıyla direnç kavramı, elektrik
enerjisinin iletimine gösterilen zorluk olarak ifade edilmiş, fakat dirençlerin seri ve paralel
bağlanması konularına yer verilmemiştir. Öğrenciler, 5. sınıfta pil sayılarını değiştirerek veya
pil sayısını sabit tutup ampul sayısını değiştirerek ampullerin parlaklığını
değiştirebileceklerini (artırıp-azaltabileceklerini) öğrenmişlerdi. Bu seviyede ise öğrenciler;
iletkenin boyunun, kesitinin veya cinsinin değiştirilmesi ile bir ampulün parlaklığını
değiştirebileceklerini deneyerek keşfeder. Öğrenciler, bir elektrik devresindeki ampulün
parlaklığının devredeki iletken telin direncinin değerinin artması/azalması ile değişebileceğini
gözlemleyerek bir reosta modeli tasarlar. Öğrenciler, direncin biriminin “ohm” olarak
adlandırıldığını öğrenecek; fakat “Ohm Yasası” konusuna bu düzeyde girilmeyecektir.
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ünitede öğrencilerin, çeşitli tahminlerde
bulunmaları, bu tahminleri test etmeleri ve problem çözmeleri teşvik edilerek, alt sınıflarda
edindikleri bilimsel süreç becerilerini geliştirmeleri hedeflenmektedir. Öğrenciler, öğretim ve
değerlendirme etkinliğinde yer alan “Engelli Yol” etkinliği ile elektriğin soyut kavramlarını
rol oynama ile öğrenmeye çalışır. Bu etkinlik öğrencilerle tartışılarak, gerçek hayata benzeyen
ve benzemeyen yanlarına cevap aranır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin, elektrik enerjisinin iletiminin hangi maddelerle sağlanacağını,
iletkenlerin özelliklerinin değişiminin devrede ne gibi etkiler oluşturacağını keşfetmeleri
amaçlanmaktadır. Böylece öğrencilerin elektriğin tehlikelerinden korunma yollarını daha
bilinçli bir şekilde edinmeleri hedeflenmektedir.
Bu ünitenin odağı, elektrik enerjisinin iletimi ve direnç kavramı etrafında farklı basit
elektrik devreleri oluşturarak devre elemanlarının birbirleri ile ilişkisini deney, araştırma ve
gözleme dayalı etkinliklerle araştırmak olmalıdır. Böylece öğrenciler, deneysel
uygulamalarda hangi değişkenlerin değiştirilmesi, hangi değişkenlerin ise sabit tutulması
gerektiği ile ilgili becerileri kazanır.
128
•
Hangi Maddeler Elektrik Enerjisini Đletir?
•
Elektrik Çarpmalarından Korunalım
•
Yalıtkanlar Sizi Korusun!
•
Đletkeni Değiştir, Ampulün Parlaklığı Değişsin
•
Elektriksel Direnç Nedir?
•
Ampulün de Bir Direnci Vardır
129
**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ
KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU
KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
130
ÖĞRE.ME ALA.I: FĐZĐKSEL OLAYLAR
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
1.
YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
Elektrik enerjisini ileten ve iletmeyen
maddelerle ilgili olarak öğrenciler;
Maddelerin
elektrik
enerjisini
iletip
iletmediklerini test etmek için basit bir
elektrik devresi tasarlar ve kurar (BSB-16).
Maddeleri,
elektrik
enerjisini
iletme
bakımından iletken ve yalıtkan maddeler
olarak sınıflandırır (BSB-4).
Metallerin iletken, plâstiklerin ise yalıtkan
olduğunu fark eder.
Bazı sıvı maddelerin iletken, bazılarının ise
yalıtkan olduğunu fark eder.
Maddelerin
elektriksel
iletkenlik
ve
yalıtkanlık özelliklerinin çeşitli amaçlar için
kullanıldığını fark eder (FTTÇ-28).
Yalıtkan maddelerin, elektrik enerjisinin
sebep olabileceği tehlikelere karşı korunmada
nasıl kullanılabileceğini araştırır (FTTÇ-5).
Kendisi ve çevresindekilerin güvenliği
açısından elektrik çarpmalarına karşı alınması
gereken önlemleri listeler (TD-5).
4. Ü.ĐTE: YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK
↸ Elektrik Enerjisini Đletelim
Öğrenciler, tek ampulden oluşan basit bir elektrik devresi kurar. Devrede
birbirine bağlı kablolardan herhangi ikisini birbirinden ayırır. Öğrenciler,
ayrılan bu kablolar (test uçları) arasına tahta, plastik, demir, seramik, bakır vb.
maddeleri dokundurduklarında veya şekerli su, tuzlu su vb. sıvı çözeltilere
daldırdıklarında ampulün hangi durumlarda yanıp yanmayacağını tahmin eder
ve yargılarını bir tabloya kaydeder. Tahminlerini test eden öğrenciler, maddeleri
elektrik enerjisini iletip iletmeme durumuna göre sınıflandırır (1.1;1.2; 1.3; 1.4;
1.5).
Öğrenciler daha sonra elektrik enerjisini ileten maddeleri iletken; iletmeyen
maddeleri yalıtkan olarak adlandırarak bu maddeleri sınıflandırdığı yeni bir
tablo oluşturur.
Maddenin Cinsi
Đletken
Yalıtkan
Tahta
Plastik
Çivi
Tuzlu su
Saf su
Yalıtkanlar Sizi Korusun!
Öğrenciler, bağlantı kablolarının, prizlerin, fişlerin yapıldığı maddelerin özelliği
hakkında araştırma yaparak elektrik çarpmalarına karşı yalıtkanların önemini
tartışarak yorumlar (1.5; 1.6).
AÇIKLAMALAR
[!] Öğrenciler, evlerindeki veya
okullarındaki elektrik prizlerine
çeşitli maddeleri sokmamaları ve
bu durumun tehlikeleri konusunda
uyarılır.
1.1 Gaz maddelerin iletkenliği
konusuna girilmeyecektir. Ama
gazların da iletken veya yalıtkan
olabileceği vurgulanmalıdır.
[!] Yalıtkan maddelerin bazı
durumlarda iletken olabileceği
vurgulanır.
“Okuma” temel dil becerisi ile
ilişkilendirilir.
Hangi Maddeler Elektriği Đletir?
Boşluk Doldurmaca
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç
içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
131
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK
2.
Đletkenlerde elektrik enerjisinin iletimi ile
2.1. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının
nelere bağlı olduğunu tahmin eder.
2.2. Ampulün parlaklığı ile ilgili tahminlerini test
edecek bir deney tasarlar ve kurar (BSB-16).
2.3. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının,
devredeki iletkenin uzunluğu, dik kesit alanı ve
cinsinin değiştirilmesiyle değişebileceğini
deneyerek fark eder (BSB-13,14,15, 31).
2.4. Maddelerin elektrik enerjisinin iletimine karşı
gösterdikleri zorluğu “direnç” olarak ifade eder.
2.5. Bir iletkenin direncinin uzunluğuna, dik kesit
alanına ve cinsine göre değiştiği sonucuna varır
(BSB-31).
2.6. Yalıtkanların direncinin iletkenlere göre çok
daha büyük olduğunu ifade eder.
2.7. Devre elemanlarının iki uçlu olduğunu
gözlemler ve her birinin belirli bir direnci
olduğunu ifade eder.
2.8. Bir iletkenin direncini ölçer ve birimini belirtir.
2.9. Ampulün de bir iletken telden oluştuğunu ve
bir direncinin olduğunu fark eder
2.10. Direncin değerinin artması veya azalmasının
ampulün parlaklığını nasıl değiştirdiğini
deneyerek keşfeder (BSB-30, 31).
2.11. Devredeki ampulün parlaklığını
değiştirebilmek için basit bir reosta modeli
tasarlar ve yapar (FTTÇ-5).
4. Ü.ĐTE: YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK
↸ Ampulün Parlaklığını Değiştirelim
Öğrenciler, “Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını nasıl değiştirebiliriz?” sorusuna
cevap arayarak ampul veya pil sayısının değiştirilmesinin ampulün parlaklığını
değiştirebileceği ile ilgili 5. sınıfta edindikleri ön bilgileri hatırlar. Öğrenciler üç gruba
ayrılarak “Acaba ampul parlaklığını başka hangi değişkenler değiştirebilir?” sorusuna yeni
tahminlerde bulunur.
1.Grup, iki bağlantı kablosu arasına belli bir uzunlukta iletken bir madde (uzun bir çivi,
kurşun kalemin ucu vb.) koyar. Test uçları adı vereceği bu uçları iletkenin üzerinde hareket
ettirir. Ampulün parlaklığının değişimini gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder.
2.Grup, iki bağlantı kablosu arasına aynı cins ve uzunlukta, fakat farklı kesitlerde bulunan
uygun bir iletken madde koyar. Test uçlarını bu iki iletken maddenin uçlarına değdirir. Yine
ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder.
3. Grup, aynı kesit ve uzunlukta farklı cinste iki iletkeni deneyerek ampulün parlaklığını
gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. Tüm bu denemelerden sonra her bir grup kendi
yaptığı denemelerde ampulün parlaklığının değişimi ile ilgili olarak çeşitli çıkarımlarda
bulunur. Grupların vardıkları sonuçlar, tahtaya yazılarak elektrik enerjisinin iletkenlerdeki
iletimi hakkında genel bir yargıya varılır (2,1; 2,2; 2,3; 2,4; 2,5).
Öğrenciler, bu denemeler sırasında deneydeki bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen
değişkenleri belirler. Aynı zamanda her bir denemeye ait değişkenleri tablo halinde sunar
(BSB-13,14,15).
↸ Bir Đletkenin Direncini Ölçebilir miyiz?
Öğrenciler, farklı iletken tellerin (bakır, demir, nikel-krom vb.) dirençlerini bir direnç ölçer
yardımıyla ölçer. Direncin birimini, onu ilk olarak bulan George Simon Ohm’un anısına ohm
olarak bilindiğini öğrenir (2.7;2.8; 2.9).
↸ Ampulün de Bir Direnci Vardır
Öğrenciler, kullandıkları ampulün içerisinde de bir iletken tel olduğunu gözlemleyerek bu
iletken telin de bir direncinin olacağını fark eder (2.10).
Direnç değerleri farklı iletkenler kullanarak ampulün parlaklığını test edebileceği bir devre
kurar. Direnç değerlerinin değişiminin ampulün parlaklığını nasıl değiştireceği ile ilgili nitel
bir yargıya varır (2.11).
↸ Romantik Bir Ortam Oluşturalım
Öğrenciler evlerde, iş yerlerinde kullanılan ışık şiddetinin ayarlanabildiği çeşitli aydınlatma
araçlarının yapısını araştırır. Daha sonra bir önceki etkinlikteki deneyimlerinden yola çıkarak
basit bir reosta modeli tasarlar. Tasarladığı bu model ile kurduğu devredeki ampulün
parlaklığını değiştirip değiştiremeyeceğini test eder (2.12).
AÇIKLAMALAR
Elektrik
akımı
kavramı
7. sınıfta
verilecektir.
Direnç
kavramı elektrik enerjisi
iletiminden
yola
çıkılarak izah edilecektir.
[!] Öğrencilere dik kesit
alanının
ne
olduğu açıklanır
2.8 Ohm Yasasının
ispatı
7.
verilecektir.
sadece birim
verilecektir.
sınıfta
Burada
olarak
2.9
Ampulün
içindeki telin neden ışık
yaydığı
8.sınıfta
verilecektir.
Engelli Yol
132
demek
Etkinlik .umarası
:1
Etkinlik Adı
: Hangi Maddeler Elektriği Đletir
: 1.1;1.2; 1.3; 1.4; 1.5
Öğrenciler aşağıdaki tabloda verilen maddelerin elektriksel iletkenliklerini test etmek
için bir devre şeması önerir ve kurar. Daha sonra maddelerin elektrik enerjisini iletip
iletmediğini tespit ederek aşağıdaki tabloyu doldurur.
Madde
Seramik
Bakır
Hava
Plastik
Saf su
Tuzlu su
Zeytinyağı
Plastik
Đletken
Yalıtkan
Önerilen Devre Şeması
?
Etkinlik .umarası
:2
Etkinlik Adı
: Boşluk Doldurmaca
: 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7
direnç, tebeşir, elektrik enerjisi, iletken madde, iletkenin boyu, elektrik yükü, yalıtkan madde,
tuzlu su, iletkenin cinsi, metaller,
plastik, iletkenin kesiti, şekerli su, hava, ateş.
Yukarıda verilen kelimelerin uygun olanlarını aşağıdaki boşluklara yerleştiriniz.
Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını, ilgili değişkenlerin sabit kalması
şartıyla artırmak için ........................ azaltılmalıdır.
Elektrik enerjisini ileten maddeler, .......................... olarak adlandırılır.
Elektrik enerjisini iletmeyen maddelere, .......................... örnek olarak verilebilir.
Elektrik enerjisini ileten maddelere, .......................... örnek olarak verilebilir.
........................, elektrik enerjisine gösterilen tepkidir.
Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını diğer değişkenler sabit olmak şartıyla
değiştirmek için ........................ değiştirilmelidir.
Elektrik enerjisini iletmeyen maddeler, .......................... olarak adlandırılır.
Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını diğer değişkenler sabit olmak şartıyla
azaltmak için ........................ arttırılmalıdır.
133
Etkinlik .umarası
: 3
Etkinlik Adı
: Engelli Yol
: 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7
Öğrenciler direnç kavramını tanımlamak, iletkenin boyu, kesiti ve cinsinin iletkenin
direncine etkisini açıklamak, iletkenin direncini etkileyen faktörleri birbirleri arasında
ilişkilendirmek için aşağıdaki rolleri üstlenerek bir rol oynama etkinliğini hep birlikte
yaparlar. Bu etkinliği yaptıktan sonra edindikleri bilgileri test etmek ve gerçek yaşama
benzeyen benzemeyen yönlerini belirlemek için etkinliğin sonunda verilen sorulara cevap
bulmaya çalışırlar.
Roller:
• Direnç görevi: Her sıradan birbirine doğru dönen öğrenciler direnç görevi görür, öğrenciler
birbirine doğru yaklaşarak direncin kesitini azaltır, çok sayıda öğrenci birbirine doğru dönerek
direncin uzunluğunu arttırır.
• Đletken tel görevi: Sıralı öğrenciler iletken bir teli temsil ederler.
• Đletkenin cinsini temsil görevi: Kız erkek öğrenciler (Kız öğrenciler alüminyum tel, erkek
öğrenciler bakır tel görevi görebilirler. )
Yönergeler:
1. Öğrenciler, birbirlerinin enselerini görecek şekilde yan
yana ikişerli sıra oluştururlar.
2. Her öğrenciden önündeki öğrenciyle yarım kol boyu,
yanındaki öğrenciyle yaklaşık iki kol boyu mesafe
bırakmaları istenir.(Şekil I)
3. Đkili sıranın bir yerinde, her sıradan iki öğrenci,
birbirlerine doğru döner ve her biri birer adım
yaklaşarak aynı hizaya gelir.(Şekil II)
4. Bu ikili sıranın içinden diğer öğrencilerin belli bir süre
kesintisiz geçişleri sağlanır.
5. Öğrencilerin sıranın içinden geçişleri gözlemlenir.
6. Birbirine dönük öğrencilerin birbirlerine doğru birer
adım daha, aynı hizaya gelecek şekilde yaklaşmaları
istenir.(Şekil III)
7. Geçişler gözlemlenir.
8. Her sıradan ikişer öğrencinin daha yüzlerini birbirine
dönmeleri istenir.(Şekil IV)
9. Önceki birbirine dönük öğrencilerin birer adım geriye
giderek yeni birbirine doğru dönen öğrencilerle aynı
hizaya gelmeleri istenir.
10. Öğrencilerin geçişleri gözlemlenir.
11. Sekiz öğrencinin hep birlikte birbirlerine doğru birer
adım yaklaşmaları istenir.(Şekil V)
12. Bu yaklaşma sırasında aradan öğrenci geçişleri gözlemlenir.
13. Đkili sıra oluşturulduğunda, her sıradan birbirine dönecek iki kız
öğrencinin seçilmesi sağlanır.
14. Kız öğrencilerin, kolları yere paralel olacak şekilde, el ele
tutuşmaları istenir. Kız öğrenciler kollarını biraz aşağıya
indirirler.
134
15. Sıra içinden geçecek öğrenciler, el ele tutuşmuş öğrencilerin kolları altından geçmeye
çalışırlar. Öğrencilerin geçişleri belli bir süre gözlemlenir.
16. Birbirine dönük kız öğrencilerin yerine erkek öğrenciler yerleştirilir.
17. Erkek öğrenciler, kolları yere paralel olacak şekilde el ele tutuşur
ve yere eğilirler.
18. Sıradan geçecek öğrenciler bu kez, erkek öğrencilerin kolları
üzerinden atlarlar.
19. Öğrencilerin geçişleri gözlemlenir.
.ELER GÖZLEMLEDĐK, PAYLAŞMAYA HAZIR MIYIZ
1. Oluşturulan ikili sıra neyi temsil ediyor?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Đkili sırada birbirine doğru dönük öğrencilerin etkinlikte görevi nedir?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
3. Birbirine doğru dönük öğrenciler neyi sağladı?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
4. Birbirine doğru dönen öğrencilerin birbirine yaklaşmalarıyla ne sağlandı?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
5. Direnç gerçek devrede neyi sağlar ?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
6. Birbirine doğru dönen öğrencilerin birbirine birer adım yaklaşmalarıyla dirençte
nasıl bir değişiklik oldu?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
7. Kesitin azalmasıyla ne gibi değişiklikler gözlemlendi?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
8. Bir elektrik devresinde direncin kesitinin azalmasıyla ampulün parlaklığı nasıl
değişir?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
135
9. Birbirine doğru dönen öğrenci sayısının artırılmasıyla sistemde nasıl bir değişiklik
sağlandı?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
10. Öğrenci sayısının artması etkinlikte neyi sağlar ?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
11. Devrede iletkenin direncinin boyunun artması sistemi nasıl etkiler?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
12. Birbirine dönük sekiz öğrencinin birbirine yaklaşmalarıyla etkinlikte hangi
değerler değişir ?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
13. Aynı devrede birbirine dönük öğrencilerin hepsinin kız veya erkek seçilmesiyle
ne sağlanır ?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
14. Kız öğrenci olduğunda sıradan geçen öğrencilerin geçişiyle erkek öğrenci
olduğunda sıradan geçen öğrencilerin geçişi arasında fark var mıdır? Açıklayınız.
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
15. Bir elektrik devresinde direncin cinsi elektrik enerjisi iletimini nasıl etkiler?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
16. Etkinlikteki rollerin gerçek olayla benzeyen ve benzemeyen yönlerini listeleyin.
BE.ZEYE.
BE.ZEMEYE.
•
...........................................................
...........................................................
.................................................................
•
..........................................................
.................................................................
•
...........................................................
.................................................................
•
...........................................................
...........................................................
.................................................................
•
..........................................................
.................................................................
•
...........................................................
.................................................................
136
Öğrenme Alanı
: Canlılar ve Hayat
5. Ünite
: Vücudumuzda Sistemler
Önerilen Süre
: 20 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde sistem kavramına girmeden kendi
vücudunda gözlemleyebildiği hareketten yola çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, dolaşım,
nabız ve bunlarla bağlantılı egzersizlerle vücutlarındaki yapı ve organları tanımaya
başlamışlardı. 6. sınıfın birinci ünitesinde ise hücrenin yapısı, hücre-doku-organ-sistemorganizma ilişkisini basit seviyede öğrenmişlerdi. Bu ünitede ise daha önce sistem kavramı
verilmeden işlenen yapı ve organların sistemleri oluşturduğu vurgulanarak, 4. sınıfta temeli
oluşturulan destek ve hareket, dolaşım, solunum sistemleri, bunların sağlığı ve sistemlerle
ilgili sağlık sorunlarının düzeltilmesinde teknolojik gelişmelerin etkisi işlenecektir. Bu
konuların daha iyi öğrenilmesi için bu ünitede beyin fırtınası, araştırma, sunma, model
oluşturma, kavram haritası oluşturma gibi değişik yöntem ve teknikler kullanılmıştır. 7. sınıfta
öğrenciler, vücutlarındaki sistemleri (boşaltım, sindirim, düzenleyici ve denetleyici sistemler)
tanımaya devam ederken tüm sistemlerin birbirleriyle ilişkilerini fark edecektir.
Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümündeki bilinçsiz ilâç kullanımı, tanılayıcı
dallanmış ağaç, kavram haritası oluşturma, öğrencilerin kendi seçecekleri virüs ve
bakterilerden kaynaklanan, herhangi bir hastalıkla ilgili poster çalışması ve bunların
değerlendirilmesi alternatif ölçme ve değerlendirme açısından önemlidir.
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Bu konular işlenirken kavram ve becerilerin günlük
hayatla ilişkili olarak işlenmesine önem verilmelidir. Etkinlik örneklerinde bulunan “Kemiğe
Ne Olacak?” etkinliği için konu işlenişinden üç gün önce hazırlık yapılmalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; destek ve hareket, dolaşım, solunum sistemi ve bu sistemlere
ait organları tanımaları, sistemlerin sağlığını koruma bakımından yapılması gerekenleri ve bu
sistemlerle ilgili sağlık sorunlarının düzeltilmesinde teknolojik gelişmelerin önemini fark
etmeleri amaçlanmıştır.
Bu ünitede; sistem kavramı etrafında öğrencilerin gözlem, karşılaştırma, model
oluşturma, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, işlenen verileri yorumlama, sonuç
çıkarma ve sunma becerilerini geliştirmeye odaklanılmıştır. Teknolojik gelişmelerin bu
sistemlerin sağlığına etkisi ve tedavisinde kullanılması “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre”
ilişkisinin anlaşılması açısından önemlidir. Bilinçsiz ilâç kullanımının etkilerinin farkına
vararak doğru ilaç kullanımı konusunda olumlu tutum sergileme “Tutum ve Değerler”
bakımından önemlidir.
137
•
•
•
Destek ve Hareket Sistemi
Dolaşım Sistemi
Solunum Sistemi
138
6 .Sınıf Üniteler
D. Ünite Kavram Haritası
*BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK
139
Ü.ĐTE
1.
Destek ve hareket sistemi ile
1.1. Kemiğin
kısımlarını
görevlerini belirtir.
1.2. Đskelette
açıklar.
VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER
5. Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER
KAZA.IMLAR
kıkırdağın
ve
önemini
1.3. Eklemleri oynar, yarı oynar,
oynamaz olarak sınıflandırarak
örnekler verir.
1.4. Kasları çizgili, düz ve kalp kası
olarak sınıflandırarak örnekler
verir.
1.5. Zıt çalışan kasların hareketteki
önemini belirtir.
1.6. Destek ve hareket sistemi
sağlığını etkileyecek olumluolumsuz davranışları sorgular.
1.7. Destek ve hareket sistemine
teknolojik gelişmelerin katkısına
örnekler verir (FTTÇ- 28, 30, 31,
32).
AÇIKLAMALAR
[!] 1.1 Kemiğin kısımları uzun bir
kemik üzerinde gösterilir.
↸ Kavram Haritası Yapalım
Öğretmen ön bilgileri belirlemek ve hatırlatmak amacıyla “kemik, kas, eklem,
hareket, iskelet” kavramlarının öğrencilere neler çağrıştırdığını sorar. Bu kavramlar
ve çağrıştırdığı kelimeler tahtada listelenir. Öğrenciler bu kavramları kullanarak bir
kavram haritası hazırlar. Öğretmen bu aşamada kavram yanılgılarına ve
eksikliklerine müdahale etmez, fakat ders işlenişinde dikkate alır. Bu haritalar ürün
seçki dosyalarında saklanır. Ünite bitiminde öğrenciler yeni öğrendiği kavramları da
kullanarak yeni bir kavram haritası hazırlar ve iki kavram haritasını karşılaştırırlar.
Đki kavram haritası arasındaki farklılıklar tartışmaya açılır (1.1-1.5).
4.
sınıf
“Vücudumuz
Bilmecesini Çözelim” ünitesi
Destek ve Hareket konusu ile
ilişkilendirilir.
[!] 1.3 Eklemin yapısı oynar eklem
↸ Kemiğe .e Olacak?
Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup; etlerinden iyice temizlenmiş, pişmemiş iki
tavuk kemiği (bacak kemiği), kapaklı iki cam kavanoz, bir bardak sirke, bir bardak
su getirir. Öğrenciler kemikleri elleri ile bükmeye çalışır, büyüteçle inceler ve
gözlemlerini kaydederler. Sonra cam kavanozlardan birinin içine sirke ve kemik,
diğer kavanoza ise su ve kemik konularak kavanozlar kapatılır ve 2-3 gün bekletilir.
Öğrenciler, kavanozlardaki kemiklerde neler olabileceğine ilişkin tahminlerini
kaydederler. Bu süre sonunda kemikler sirke ve sudan çıkarılır, yıkanır. Öğrenciler
her iki kemiği tekrar elleri ile bükmeye çalışırlar. Tahminler ve gözlem sonuçları
sınıfta tartışılır. Öğrenciler bu etkinlikten sonra “Büyümek için süt içmelisin.” sözünü
tartışırlar (1.1), (BSB-1, 2, 3, 6, 31).
şekli üzerinde verilir.
1.7 kazanımı, Sosyal Bilgiler
dersi “Bilim, Teknoloji ve
Toplum”
öğrenme
alanı
“Elektronik
Yüzyıl”
ünitesi
kazanım 2 ile ilişkilendirilir.
↸ Elimde Kaç Kemik Var?
Öğrenciler bilekten itibaren ellerinde kaç kemik olduğunu sayar ve tahminlerini
kaydeder. Sonra öğretmen öğrencileri gruplara ayırarak her gruba birer el röntgeni
verir. Öğrenciler bu röntgendeki kemikler ve eklemleri inceleyerek elimizde kaç
kemik olduğunu sayar. Tahminler ve sayım sonuçları karşılaştırılır (1.3), (BSB-1,2).
↸ Öğrenciler, destek ve hareket sistemi sağlığını olumlu veya olumsuz
etkileyebilecek davranışları ayrı ayrı listeler. Olumsuz davranışların sebep olabileceği
sorunları araştırarak sınıfta tartışır (1.6).
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
140
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
2.
Dolaşım sistemi ve bağışıklıkla
2.1. Dolaşım sistemini oluşturan yapı
ve organları; model, levha ve/veya
şema üzerinde gösterir (FTTÇ-4).
2.2. Kalbin yapısı ve görevini açıklar.
2.3. Kan damarlarının çeşitlerini ve
görevlerini belirtir.
↸ Öğrendiğinin Farkına Varma
Aşağıdaki tabloyu öğretmen tahtaya, öğrenciler de kendi kâğıtlarına çizer. Dolaşım sistemi
ile ilgili ön bilgilerin belirlenmesi ve hatırlanması amacıyla “Ne biliyorum?” sütunu sınıfça
doldurulur. Daha sonra “Ne öğrenmek istiyorum?” sütununu her öğrenci kendi kağıdında
doldurur. Öğretmen “Ne biliyorum?” ve “Ne öğrenmek istiyorum?” sütunundaki bilgileri ve
varsa kavram yanılgılarını dikkate alarak ders işlenişini belirler. Her öğrenci tablosunu ürün
seçki dosyasında saklar. Öğrenciler ünite sonunda ‘Ne öğrendim?’ sütununu doldurur.
Öğretmen, bu bilgileri kullanarak eksik kavramları, varsa kavram yanılgılarını belirleyerek
bunlar üzerinde yeniden durur (2.1-2.5).
.e biliyorum?
.e öğrenmek istiyorum?
.e öğrendim?
AÇIKLAMALAR
2.1; 2.2 4.sınıf “Vücudumuz
Bilmecesini Çözelim” ünitesi Kanın
Vücutta Dolaşımı konusu ile
ilişkilendirilir.
2.2 Kalp kaslarının ve
kapakçıklarının isimleri verilmez.
[!] 2.4 Kan hücrelerinin isimleri
alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları
olarak verilir.
2.4 Alyuvarlarda hemoglobinle
gaz taşıma mekanizması verilmez.
2.6 Kan gruplarında moleküler
temellere girilmez.
[!] 2.6 Kan alış-verişinde Rh
faktörünün de önemi kısaca
belirtilir.
[!] 2.6 Kan alışverişi ile ilgili kavram
yanılgılarına (Genel alıcı ve genel
verici vb.) dikkat çekilir.
↸ Kalbin Đçine Bakalım
Sınıfa getirilen memeli hayvan kalbi diseksiyon küvetine konularak dış yapısı ve damarlarla
2.4. Kanın yapısı ve görevlerini
bağlantısı incelenir. Daha sonra makas yardımı ile en büyük damardan ve sol kısımdan
açıklar.
başlayarak kesilir. Öğrenciler, kalbin iç yapısını inceler ve gözlemlerini çizerek insan
2.5. Büyük ve küçük kan dolaşımını
kalbinin yapısı ile ilişkilendirir (2.2), (BSB-1, 2, 3, 27).
şema üzerinde göstererek açıklar
↸ Kanımda .eler Var?
Öğretmen öğrencilerden kanımızın nelerden oluşabileceğini tahmin etmelerini ister ve bu
(FTTÇ-4).
tahminler sınıfta tartışılır. Öğrenciler, daimî kan preparatını mikroskopta inceleyerek
gözlemlerini defterlerine çizer ve gözlem sonuçları ile tahminlerini karşılaştırır (2.4), (BSB-1,
2.7 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi
2, 3, 27).
“Bilim, Teknoloji ve Toplum”
↸ Kime Kan Verebilirim, Kimden Kan Alabilirim?
öğrenme alanı “Elektronik Yüzyıl”
Öğretmen öğrencilere kan gruplarını sorar. Kan gruplarını bilen öğrencilerin isimlerini ve kan
ünitesi kazanım 3 ile ilişkilendirilir.
gruplarını tahtaya yazar. Öğrencilere “Kan alış-verişi hakkında ne biliyorsunuz?” sorusunu
2.6. Đnsanlarda farklı kan grupları
[!] 2.7 Atatürk’ün insan sevgisi ve
yöneltir. Öğrenciler, sınıftaki hangi kan grubundaki arkadaşlarından kan alabileceklerini ve
olduğunu belirtir.
evrensellik konusunda görüşlerinden
hangi kan grubundaki arkadaşlarına kan verebileceklerini tartışırlar. Öğretmen “kan alıpörnekler verilir.
2.7. Kan bağışının insan vücudu ve
verme” işleminin mutlaka aynı kan grupları arasında olması gerektiğini vurgular (2,6), (BSB[!] Atatürkçülük ile ilgili konular
toplum açısından önemini fark
27, 31) .
(2.7-2)
ederek yakın çevresini kan
↸ Kan Bağışı Yapmalıyız
Sağlık Kültürü Eğitimi (2.7 -22)
bağışında bulunmaya yönlendirir
Kana ihtiyacı olan bir öğretmeni konu alan metin sınıfta okunur. Sınıf 4 gruba ayrılır. Her
Eşleştirme
(TD-3).
gruba bir konu verilerek 15 dakikada bunları canlandırmak üzere hazırlanmaları istenir.
Eşleştirme
Gösterilerin ardından değerlendirme yapılır ve “Canlandırma sırasında neler hissettiniz?”
Tanılayıcı Dallanmış Ağaç
“Bu durumlara sık rastlanıyor mu?” vb. sorular sorularak kan bağışının bireye ve topluma
olan faydaları tartışılır (2.7).
141
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
2.8.
2.9.
2.10.
2.11.
Lenfin dolaşım sisteminin öğesi
olduğunu belirtir
ve önemini
açıklar.
Kalp ve damar sağlığını korumak
amacıyla öneriler sunarak, bu
konuda dikkatli davranır (TD-5).
Teknolojik gelişmelerin dolaşım
sistemi ile ilgili hastalıkların
tedavisinde kullanımına örnekler
verir (FTTÇ-30, 31).
Vücudun zararlı
mikroorganizmalara (mikrop)
karşı doğal engelleri olduğunu
fark eder.
Bağışıklığın
vücudu
zararlı
mikroorganizmalara
karşı
koruduğunu belirtir.
Virüs ve bakterilerin genel
özelliklerini belirterek neden
olduğu
hastalıklara
günlük
hayattan örnekler verir.
AÇIKLAMALAR
↸ Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen bir sağlık personeli öğrencilere kalp-damar hastalıkları ve bunlardan
korunma yöntemleri ile ilgili bilgi verir. Öğrenciler, sağlık personeline konu ile ilgili
merak ettikleri soruları yöneltirler. Çeşitli kaynaklardan temin edilecek görsel ve yazılı
materyaller sınıf panolarında sergilenir (2.9; 2.10).
↸ Ailemizin Kalp Sağlığı
Öğrenciler, bir hafta boyunca aile bireylerinin kalp ve damar sağlığı ile ilgili yaptığı yanlış
davranışları ve yapması gereken doğru davranışları bir tabloya kaydeder. Süre sonunda bu
tabloyu aile bireyleri ile paylaşarak yanlış davranışları ve bunları neden olabileceği
durumları açıklar (2.9), (BSB-1, 6, 25, 27, 31, 32; TD-4, 5).
↸ Küçük Yaramazlar
[!] 2.10 Anjiyo, kalp pili, kalp
nakli, by-pass ameliyatı vb. örnek
olarak verilir.
2.11 Doğal engeller olarak deri,
ter, gözyaşı, tükürük, mukus
verilir.
Öğretmen 5. sınıftaki yararlı ve zararlı mikroskobik canlılar konusunu hatırlatır ve
öğrencilerden bunlara örnek vermesini ister. Öğretmen, “Zararlı mikroskobik canlılardan [!] 2.12 Bağışıklığın güçlenmesinde
2.12.
vücudumuz kendini nasıl korur?” sorusunu yöneltir. Bu konu hakkında öğrencilerin bebeklerin anne sütü almasının
önemini vurgular.
yaptıkları tahminler sınıfta tartışılır (2.11-2.13).
2.12- 2.14 Mikroorganizmalar 5.
↸ Dikkat Tehlike !
2.13.
sınıf
“Canlılar Dünyasını Gezelim,
Öğrenciler, mikroorganizmaların vücudumuza nasıl girebildiği hakkında tahminler yaparlar
ünitesindeki
ve bu tahminler tahtaya listelenir. Öğretmen, hastalandıklarında ne gibi şikayetleri Tanıyalım”
Canlılar
ile
olabileceğini, evlerimizde neden temizlik maddeleri kullandığımızı sorar ve cevaplar sınıfta Mikroskobik
tartışılır. Öğrenciler, elde ettikleri bilgilerden yola çıkarak “Mikroorganizmalardan nasıl ilişkilendirilir.
korunabiliriz?” sorusuna cevap oluşturabilecek bir kompozisyon yazarlar (2.11).
2.13
Virüs ve bakterilerin
↸ Resimdeki Canlıyı Tanıyabildin mi?
yapısı
basit
düzeyde
işlenir ve
Öğrenciler farklı kaynaklardan (dergi, ansiklopedi, internet vb.) bulduğu çeşitli virüs
sık
rastlanan
(grip,
AIDS, uçuk,
ve/veya bakteri fotoğraflarını getirerek sınıfta inceler. Fotoğraflardaki benzerlik ve
suçiçeği,
kolera,
hepatit
B,
farklılıklar tartışılır (2.13), (BSB-5, 6, 25).
tüberküloz
vb.)
virütik
ve
bakteriyel
↸ Poster Hazırlama
Öğrencilere sınıftaki biri grip olduktan sonra bu gribin kişiden kişiye nasıl bulaştığı sorulur hastalıklara örnekler verilir.
ve verilen cevaplar kullanılarak bulaşıcı kelimesinin anlamı açıklanır. Öğrenciler kendi
seçecekleri virütik ve bakteriyel hastalıklardan biri hakkında (hastalık etkeni, bulaşma,
korunma yolları) bilgi toplar. Çeşitli kurum ve kuruluşlardan sağladıkları poster, broşür
vb. yayınları da kullanarak resim ve yazılardan oluşan bir poster hazırlar ve sunarlar (2.13),
(BSB-25, 27, 32).
142
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
2.14. Aşı, serum ve ilâçların önemini
belirterek bunları teknolojik
gelişmelerle ilişkilendirir
(FTTÇ- 28, 30, 32).
2.15. Bilinçsiz ilâç kullanımının
etkilerinin
farkına
vararak
doğru ilâç kullanımı konusunda
olumlu tutum sergiler (TD-4,
5).
↸ Benim de Aşı Takvimim Var
Öğretmen, öğrencilere aşı, serum ve ilâçlar hakkında ne bildiklerini sorar. Aşı ve serumun
bağışıklık için önemi tartışıldıktan sonra öğrenciler bebeklikten itibaren rutin olarak yapılan
aşılarla ilgili araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını broşür haline getirip okul veya sınıf
panosunda sergilerler. Her öğrenci şimdiye kadar olduğu aşıları ve zamanlarını ailesinden
öğrenerek kendine ait bir aşı takvimi oluşturur. Bu aşı takvimi ile araştırma sonuçlarını
karşılaştırarak varsa, eksik olan aşılarını tespit eder. Ayrıca aşı takviminde olması gereken
aşıları ve yaşını da ekleyerek aşı takvimini tamamlar. Aşı takviminin önemi tartışılır (2.14),
(BSB- 25, 27, 32).
↸ Aşı Olmasaydı .e Olurdu?
Öğretmen öğrencilerden aşıların hem bireylerin hem de başkalarının sağlığını nasıl koruduğuna
ilişkin araştırma yapmalarını ister ve bir hafta süre verir. Bu araştırmada yazılı ve görsel
kaynakların kullanılması, uzmanlarla röportaj yapılması vb. önerilir. Öğretmen yazı tahtasını
ikiye bölerek bir tarafa “aşı ve birey sağlığı”, diğer tarafa da “aşı ve toplum sağlığı” temalarını
yazar. Öğrenciler, bu temalardan yola çıkarak yaptıkları araştırma sonuçlarından uygun
gördükleri cümleleri okların üzerine yazarak ya da resimlerini çizerek, birlikte bir zihin haritası
oluştururlar (2.14), (BSB-25, 27, 31).
↸ Ecza Dolabımız
Öğrenciler bir ecza dolabında bulunması gereken malzemeleri araştırır ve sınıfça bir liste
oluşturulur. Bu listedeki malzemelerin hangi amaçlarla kullanılacağı tartışılır. Bu malzemeler
temin edilerek sınıf için bir ecza dolabı hazırlanır ( 2.14), (BSB-25).
AÇIKLAMALAR
Sağlık Kültürü Eğitimi (2.1414,15)
[!] 2.14 Teknolojik gelişmelerle
aşı, serum ve ilâçların daha ucuza
ve bol üretilebildiği, çeşitliliğinin
arttırıldığı vurgulanır.
[!] 2.14 Antibiyotiklerin keşfi ile
ilgili okuma metni verilebilir.
2.14 kazanımı, Sosyal Bilgiler
dersi “Bilim, Teknoloji ve
Toplum”
öğrenme
alanı
“Elektronik
Yüzyıl”
ünitesi
kazanım 2 ve 3 ile ilişkilendirilir.
[!] 2.15 Antibiyotiklerin her
hastalığı
tedavi
etmeyeceği,
zamanında
alınması
ve
başlandığında bitirilmesi gerektiği
vurgulanır.
↸ Doktor, Ben .e Yaptım?
Öğretmen, öğrencilere bir doktor ile hastası arasında geçen şu konuşmayı verir: “Karnımda
uzun zamandır ağrı vardı. Komşum da karın ağrısı çekmiş ve doktorunun verdiği ilâçla
iyileşmişti. Ben de aynı ilâcı aldım, ama ağrılarım daha da arttı.” Öğrenciler hastanın
konuşmasındaki yanlış davranışları belirleyerek olası sonuçlarını tartışır. Öğretmen, öğrencilere
doktorun bu hastaya ne gibi cevaplar vereceğini sorar ve cevaplar tartışılır (2.15).
Performans Değerlendirme
143
Ü.ĐTE
3.
KAZA.IMLAR
Solunum sistemi ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Solunum sistemini oluşturan
yapı ve organları; model,
levha ve/veya şema üzerinde
göstererek görevlerini açıklar
(FTTÇ-4).
3.2. Akciğerlerin yapısını
açıklayarak, alveol - kılcal
damar arasındaki gaz alışverişini şema ile gösterir.
3.3. Soluk alıp verme
mekanizmasını gösteren bir
model tasarlar (BSB-28).
3.4. Teknolojik
gelişmelerin
solunum sistemi sağlığına
olumlu-olumsuz
etkilerini
tartışır (FTTÇ-28, 29, 30, 31,
32).
3.5. Solunum sisteminin sağlığını
korumak için pratik öneriler
sunar.
5.Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER
↸ .eler Biliyorum?
Öğretmen, ön bilgileri belirlemek ve hatırlatmak amacıyla öğrencilere soluk alıp verirken
havanın izlediği yolu sorar ve doğru cevap tahtaya yazılır. Öğrenciler “burun, yutak, gırtlak,
soluk borusu, bronş, akciğer, soluk alıp verme” kavramlarını cümle içinde kullanırlar (3.1-3.3).
↸ Soluğumda .e Var?
Öğrenciler bir deney tüpüne (veya bir bardağın) içine metilen mavisi veya kireç suyu koyar.
Bir pipeti bu sıvının içine batırır ve soluk alarak pipete üfler. Sıvıda meydana gelen değişim ve
sebebi tartışılır (Karbondioksit etkisiyle kireç suyu bulanır, metilen mavisi sarıya döner) (3.2),
(BSB-1, 2, 3, 6, 31).
↸ Akciğer Kapasitem
Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup büyük bir kap, cam kavanoz, plastik boru getirir. Kap, su
ile doldurulur. Kavanoz tamamen su ile dolacak şekilde kabın içine ters olarak konur. Plastik
borunun bir ucu kavanozun içine, diğer ucu dışarı gelecek şekilde yerleştirilir. Gruptan bir
öğrenci derin soluk alır ve plastik borunun açıkta olan ucundan soluğunu verir. Hava
kavanozun içindeki borunun diğer ucundan çıkar. Kavanozdaki suyun yerini hava alacağından
su seviyesi düşecektir. Su seviyesindeki değişim ölçülür. Kavanoz, kaptan çıkarılıp yeniden
ters olarak konur. Aynı öğrenci bu işlemi 3 kez tekrarlayıp değişimlerin ortalamasını alır.
Gruptaki diğer öğrenciler de bu etkinliği yapar ve grup elemanlarının akciğer kapasiteleri bir
tablo üzerinde gösterilir. Grupların sonuçları tahtaya yazılır. Akciğer kapasitelerinin farklılık
sebepleri sınıfça tartışılır (3.2), (BSB-1, 3, 17, 18, 23, 27, 30, 31).
↸ Soluk Alıp-Verme Modeli
Öğrenciler derin derin soluk alıp verir ve bu sırada hangi yapı ve organların görev yaptığını
tahmin ederler. Bu yapı ve organlar tahtada listelenir. Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup 2,5
litrelik boş pet şişe, 3 balon, delikli mantar tıpa, Y borusu, iplik, makas getirir. Pet şişenin dip
kısmı makasla kesilir.Y borusunun alt ucu delikli mantar tıpaya geçirilir. Y borusunun diğer iki
ucundan her birine şişirilmemiş birer balon bağlanır. Bu düzenek, pet şişenin kesilen alt
ucundan tıpa kısmı şişenin ağzına gelecek şekilde şişenin içine yerleştirilir. 3. balonun alt kısmı
kesilip, kalan kısmı pet şişenin açık olan alt tabanına yerleştirilerek pet şişeye iplikle bağlanır.
Şişenin hiçbir yerinden hava almamasına dikkat edilmelidir. Pet şişenin altındaki balon aşağı
doğru çekilir ve gözlemler kaydedilir. Balon bırakıldıktan sonraki gözlemler de kaydedilir.
Balon çekilip bırakıldığında meydana gelen bu değişimlerin sebepleri tartışılır. Bu modelin
kısımları ile solunum sisteminin yapı ve organları ilişkilendirilir (3.3), (BSB-1, 17, 18, 28, 30).
AÇIKLAMALAR
3.1
4. sınıf “Vücudumuz
Bilmecesini Çözelim” ünitesi
Soluk Alıp Verme konusu ile
ilişkilendirilir.
3.2 Akciğerdeki gaz değişimi
dolaşım
sistemindeki
küçük
dolaşım ile ilişkilendirilir.
[!] 3.4
Solunum sistemini
olumsuz etkileyen etmenler için
sigara, havayı kirleten maddeler,
asbest vb. örnek olarak verilebilir.
Çoktan Seçmeli Soru
Kavram Haritası
144
F.Önerilen Öğretim Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik .umarası
:1
Etkinlik Adı
: Eşleştirme
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3; 2.4
Aşağıdaki kan hücreleri ve kan damarlarını görevleri ile eşleştiriniz.
Akyuvar
Kılcal damar
Kan pulcukları
Atardamar
Toplardamar
Alyuvarlar
Hücrelere kadar kanı götürür.
Oksijen ve karbondioksit taşınmasında görevlidir.
Kanı kalpten vücuda taşır.
Vücuttaki kanı kalbe getirir.
Kanın pıhtılaşmasını sağlar.
Vücut savunmasında görevlidir.
145
Etkinlik .umarası
:2
Etkinlik Adı
: Eşleştirme
Küçük dolaşım ile ilgili aşağıda verilen cümlelerin numaralarını kutulara sırasıyla
yazınız. Verilen soruları yanıtlayınız.
1.
2.
3.
4.
Kan akciğerlere pompalanır.
Kan kalbin sağ karıncığından çıkar.
Kan kalbin sol kulakçığına döner.
Kan oksijence zenginleşir.
a) Kan, hangi organımızda oksijence zenginleşir?
b) Kalbimizin hangi bölümünde temiz kan bulunur?
c) Kalbimizin hangi bölümünde kirli kan bulunur?
146
Etkinlik .umarası
:3
Etkinlik Adı
: Tanılayıcı Dallanmış Ağaç
Aşağıda birbiri ile bağlantılı Doğru / Yanlış tipinde ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış
ağaç tekniğinde bir soru verilmiştir. a ifadesinden başlayarak her Doğru yada Yanlış
cevabınıza göre çıkışlardan sadece birisini işaretleyiniz.
Örneğin: a ifadesine Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise b. ifadesine, yanlış ise
c ifadesine ulaşılır. b ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise d ifadesine, yanlış
ise e ifadesine ulaşılır. d ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise 1.çıkışa, yanlış
ise 2. çıkışa ulaşılır.
• Öğrenci a ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.
b ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve d ifadesine ulaşmıştır. d ifadesine (Y) diyerek
doğru yanıt vermiş ve 2. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin 3 doğru yanıtı vardır ve
3 puan almıştır.
• Öğrenci a ifadesine (Y) diyerek
yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır.
c ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve f ifadesine ulaşmıştır. f ifadesine (D) diyerek
doğru yanıt vermiş ve 5. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin 2 doğru yanıtı vardır ve
2 puan almıştır.
• Öğrenci a ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.
b ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve e ifadesine ulaşmıştır. e ifadesine (Y)
147
diyerek yanlış yanıt vermiş ve 4. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin 1 doğru yanıtı
vardır ve 1 puan almıştır.
• Öğrenci a ifadesine (Y) diyerek
yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır.
c ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve g ifadesine ulaşmıştır. g ifadesine (D)
diyerek yanlış yanıt vermiş ve 7. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin doğru yanıtı
yoktur ve 0 puan almıştır.
148
Etkinlik .umarası
:4
Etkinlik Adı
Bilinçsiz Đlâç Kullanımı
“Ayşe hanım sık sık başı ağrıyan, her başı ağrıdığında da hemen komşusunun önerdiği
ilâçları içen bir bayandır. Baş ağrısının şiddeti arttıkça içtiği ilâç sayısını da artırır. Đlâçlarla
sadece başı ağrıdığında arkadaş olmaz, kış gelince de grip, nezle olmamak için bol bol
vitamin ilâçları alırdı. Kendisinin ilâçlarla arkadaşlığı az gelmiş gibi oğlu Ali’yi de boğazı
şiştiği, öksürdüğünde ilâçlarla tanıştırmıştı. Ali, antibiyotiği sadece çok öksürdüğü günlerde
kullanır, belli bir düzenle içmezdi. Günler ayları, aylar yılları kovaladı ama ne Ayşe hanım ne
de Ali’nin hastalıkları iyileşmedi.”
Öğrencilerden, verilen bu paragrafta Ayşe hanım ve Ali’nin yanlış davranışlarını
bulmaları ve böyle durumlarda hangi davranışların doğru olacağını düşünerek paragrafı
yeniden oluşturmaları istenir.
149
Etkinlik .umarası
:5
Etkinlik Adı
Soluk alma %
Soluk verme %
Karbondioksit
0,04
4
Oksijen
21
17
Yukarıdaki tabloda soluk alıp verme sırasındaki oksijen ve karbondioksit yüzdeleri
verilmiştir. Bu bilgilere göre oluşturulan sütun grafiği aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
25
25
20
20
15
Karbondioksit
%
Oksijen
10
15
Karbondioksit
10
Oksijen
%
5
5
0
0
Soluk alma
Soluk verme
Soluk alma
C)
Soluk verme
D)
25
25
20
20
15
Karbondioksit
%
Oksijen
10
15
Karbondioksit
10
Oksijen
%
5
5
0
0
Soluk alma
Soluk verme
Soluk alma
150
Soluk verme
6.Sınıf Üniteler
Etkinlik .umarası
:6
Etkinlik Adı
: Kavram Haritası
Đlgili Olduğu Kazanımlar : Đlgili Tüm Kazanımlar
Aşağıdaki “Vücudumuzda Sistemler” kavram haritasındaki boşluklara, verilen kavramlardan
uygun olanlarını yerleştiriniz.
Kalp
Burun
Çizgili kas
Akyuvar
Đskelet
Atardamar
Dolaşım
Bakteri
Karaciğer
Düz kas
Kan
Akciğer
Büyük dolaşım
Virüs
Kılcal damar
Bağışıklık
Kalp
çeşitleridir
Kas
Destek ve
Hareket
Solunum
birisidir
birisidir
Sistemler
Alveol
birisidir
Küçük
Dolaşım
Damar
çeşitleridir
Toplardamar
pompalar
İçinde dolaşır
151
Öğrenme Alanı
: Madde ve Değişim
6. Ünite
: Madde ve Isı
Önerilen Süre
: 16 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde ısının bir enerji türü olduğunu ve başka enerji
türlerine dönüşebileceğini sezmiş, ısı ve sıcaklık kavramlarını ilişkilendirerek genleşme-büzülme ve hâl
değişimleri gibi konularla ısının maddeye etki ettiğini fark etmiş, bu sınıfta “Maddenin Tanecikli Doğası”
ünitesinde maddenin görülmez küçük taneciklerden oluştuğunu öğrenmiş, maddede meydana gelen
değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırmıştır. Bu ünitede öğrenciler, maddeler arası ısı
aktarımını tanecikli doğa ile ilişkilendirerek ısının yayılma yollarını, ısı iletimi ve yalıtımını keşfedecek,
yalıtım teknolojisine giriş yapacaktır. Bu bilgilerini kullanarak öğrenciler, 8.sınıfta ısı ve sıcaklık
arasındaki farkı açıklayabilecektir.
Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler
fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı
hazırlamalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı, öğrencilerin ısı enerjisini maddenin tanecikli doğası ile ilişkilendirerek ısı iletim
yollarını keşfetmesini, ısı iletimi ve yalıtımını irdeleyerek ısı yalıtım teknolojisini kavramasını
sağlamaktır.
Bu ünitede öğrencilerin, ısı iletimi ve ısı yalıtımı kavramları etrafında gözlem, karşılaştırmasınıflandırma, çıkarım yapma, tahminde bulunma, bilgi ve veri toplama, sunma gibi bazı bilimsel süreç
becerilerini geliştirmeye odaklanılmıştır.
•
Maddenin Tanecikli Yapısı ve Isı
•
Isının Yayılması
•
Isı Yalıtımı
152
D.Ünitenin Kavram Haritası
**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI
BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA.ILARAK
FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
153
ÖĞRE.ME ALA.I: MADDE VE DEĞĐŞĐM
MADDE VE ISI
Ü.ĐTE
6. Ü.ĐTE: MADDE VE ISI
KAZA.IMLAR
AÇIKLAMALAR
1. Maddenin tanecikli yapısı ve ısı ile ilgili Isınma, Hareketlenmedir
Öğrenciler, bir beherin üçte ikisine kadar su doldurup yavaş yavaş ısıtırken su
içindeki hareketleri gözlemler. Su kaynamadan önce içine küçük pamuk lifleri
1.1. Gözlem yaparak maddeler ısındıkça atılarak su içindeki hareketleri görünürleştirilir.
[!] 1.1 Isı-hareket ilişkisi sıvılarda ve
taneciklerin hızlandığı sonucuna varır
Bir elektrik sobası veya ocağı, çıplak direnç telleri üste gelecek şekilde gazlarda kolayca görünürleştirilebilir.
(BSB-1, 11, 12, 13, 14, 30, 31; TDyerleştirilip güç kaynağına takılır. Ocağın 20-30 cm üstünden geçen bir cep Görünür hareketin moleküllerin hareketi
3).
feneriyle oluşturulmuş ışık huzmesi, beyaz bir arka zemine (duvar olabilir) olduğu, fakat görünen şeyin molekül
düşürülür. Direnç akkor hâline gelirken ısınan havanın içinde hareket olup değil, “molekül yığınları” olduğu
fikrinin yerleşmesi kolay değildir.
olmadığı arka planda gözlenir.
Isınma sırasında sudaki ve havadaki hareketlerin nasıl etkilendiği, hareket Öğretmen bu gözlem sırasında, 3.
ettiği görülen kitlelerin tek bir molekül mü yoksa moleküllerin kümesi mi ünitede edinilen moleküllerin çok küçük
olduğu irdelenir.
tanecikler olduğu fikrini hatırlatmalı;
Yapılan deney sırasında ısı veren ve ısı alan maddelerin neler olduğu görünür hareketin dev kümelere ait
tartışmaya açılır. Suyun ve havanın, ısı kaynağından ısıyı nasıl aldığı olduğunu, tek tek moleküllerin
irdelenir. Buradaki ısı alış-verişinin kısmen, doğrudan temas ile olduğu, görülemeyeceğini vurgulamalıdır.
teldeki veya alevdeki hızlı moleküllerin hava veya su moleküllerine çarpıp
onları hızlandırdığı vurgulanır (1.1; 1.2).
[!] 1.2 Çarpışan bilyelerin kiminin
yavaşlayıp kiminin hızlanması, atomlar Çarpışma, Hareket Alış-Verişidir
1.2. Maddeler arası ısı aktarımı ile atom- Öğrenciler, düz bir zemin üzerinde biri yavaş, diğeri hızlı iki cam bilyeyi moleküller arası ısı alış-verişi ile
moleküllerin çarpışması arasında çarpıştırma denemeleri yaparlar. Bilyelerin çarpışmadan önceki ve sonraki doğrudan ilintili olup önemli bir
ilişki kurar (BSB-6, 8, 9; TD-1).
hareketlerine dikkat ederler. Çarpışma sırasında hangi bilyenin hızlandığını, gözlemdir. Bu gözlemle, hızlı→sıcak ve
hangi bilyenin yavaşladığını not ederler. Güvenilir sonuçlar elde etmek için yavaş→soğuk anlayışının yerleşmesi
denemelerin art arda tekrarı gerekebilir.
beklenmektedir.
Hangi bilyenin sıcak, hangisinin soğuk taneciği temsil ettiği konusunda
öğretmence yönlendirilen bir tartışma açılır (1.2), (BSB-30, 31, 32).
Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
155
MADDE VE ISI
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
2. Isının yayılma yolları ile ilgili olarak Isı Telde Yayılır
Öğrenciler, metal bir telin bir ucundan tutarken diğer ucunu küçük bir aleve tutarak
öğrenciler;
yavaş yavaş ısıtırlar. Telin bir ucu ısındıkça diğer ucunun da ısınıp ısınmadığını
2.1. Katılarda ısı iletimini deney ile gözlemleyip sonucu not ederler. Isının telde iletim yolu ile yayıldığı vurgulanır.
gösterir (BSB-15, 16, 17, 18).
Öğrenciler, bir beher içerisinde bulunan kaynar su içine biri ahşap diğeri metal iki
kaşık koyarlar. Bir süre sonra her iki kaşığın sapından tutarak ısınma farkını
2.2. Isıyı iyi ileten katıları ısı iletkeni
hissederler. Gözlemlerini sınıfta sunarlar. Buradan hangi maddenin ısıyı daha
şeklinde adlandırır.
kolay ilettiği çıkarımını yaparlar. Aynı deney cam, plastik vb. malzemeden
yapılmış çubuklarla tekrarlanır. Isıyı iyi ileten maddelerin ısı iletkeni, çok zor
2.3. Isıyı iyi iletmeyen katıları ısı
ileten maddelerin ise ısı yalıtkanı olduğu vurgulanır (2.1; 2.2; 2.3).
yalıtkanı şeklinde adlandırır.
Isı Arabanın Đçine .asıl Girdi?
Soğuk bir kış gününde, güneş altında kalan bir otonun camları ve kaportası soğuk
iken içinin nasıl ısındığı tartışmaya açılır. Öğretmenin kılavuzluğunda, oto içindeki
2.4. Gündelik
gözlem
ve havanın camdan veya metal kaportadan ısı iletimi ile ısınmış olamayacağı, öyle
deneyimlerinden,
doğrudan olsaydı otonun dışının da sıcak olması gerektiği sonucu çıkarılır. Buradan, oto
temas olmadan ısı aktarımı içindeki havaya doğrudan temas olmadan ısı aktarılmış olacağı sonucuna varılır.
olabileceği çıkarımını yapar
“Oto içine güneş girmeseydi, güneş altında kalan otonun içi aynı şekilde ısınır
(BSB- 6, 8, 9).
mıydı?” sorusu tartışılır. Güney yönünde olan evlerin kuzey yönünde olan
evlerden daha sıcak olması tartışılır. Buradan görünür ışınların ısı taşıdığı
çıkarımına varılır. Bu şekilde ısı yayılmasının “ışıma ile yayılma” olduğu
ışıma
yoluyla
2.5. Isının
vurgulanır (2.4).
yayılabileceğini belirtir.
Dünya’mız .asıl Isınır, .eden Soğur?
Öğrenciler, “Dünyayı ısıtan enerji nereden geliyor?” sorusunu tartışırlar. Farklı
2.6. Geceleri
yeryüzünün
neden mevsimlerde ve Dünya’nın farklı enlemlerinde ısınmanın farklı olması ile gelen
soğuduğunu sorgulayıp açıklar güneş ışınlarının bolluğu ilişkilendirilir.
(TD-5).
Geceleri gözlenen soğumanın, Dünya’dan uzaya görünmez ışınların yayılması
sonucu olduğu vurgulanır. “Dünya’nın soğuması” konusuna; atmosferin sera
etkisi, sera gazları, bu gazların miktarca çoğalmasının dünya iklimi üzerindeki
uzun vadeli olası etkileri, buna bağlı deniz seviyesinin yükselmesi tehlikesi gibi
konuları içine alan bir proje çalışması verilebilir (2.5; 2.6).
AÇIKLAMALAR
[!] 2.1; 2.2 Özellikle bakır tellerde ısı
iletiminin çok hızlı olabileceği ve
aleve uzak ucun çok erken el yakar
düzeyde ısınabileceği dikkate
alınmalıdır.
[!] 2.2; 2.3 Đyi ısı iletkeni olarak bakır
ve alüminyum; iyi ısı yalıtkanı
ortamlar olarak da cam yünü, plastik
köpük, saman, pamuk, çift camlı
pencerelerdeki hava boşluğu ve
termoslardaki iç-dış çeper arası vakum
örnek olarak kullanılmalıdır. Başka
malzemeler de tanıtılabilir.
[!] 2.4; 2.5 Kışın güneşli günlerde,
dışarıda sıcaklık sıfırın altında iken
güney yönünde olan ve iyi güneş alan
evlerin içinin soba gerektirmeyecek
kadar ısınması, ışıma yolu ile ısı
yayılmasına iyi bir örnektir.
[!] 2.5 Isının yayılmasında insan
gözünün algılayamadığı ışınların da
önemli olduğu bu kazanım ekseninde
açıklanır.
[!] 2.6 Dünya ikliminin ılık kalması
üzerine atmosferin etkisi işlenirken,
atmosferi olmayan gezegen ve
uyduların gündüz ve gece sıcaklıkları
arasındaki büyük farklılık, veri olarak
kullanılabilir.
156
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
MADDE VE ISI
2.7. Yüzeyi koyu renkli cisimlerin, açık
renklilerden daha hızlı ısınmasının
sebebini açıklar (BSB-2, 6, 8, 9; TD-2).
2.8. Isı yalıtım kaplarının yüzeylerinin neden
parlak kaplandığını izah eder (BSB-2, 6,
8, 9, 32; FTTÇ-9, 17).
2.9. Sıvılarda
konveksiyon
ile
ısı
yayılmasını deneyle gösterir (BSB-15,
16, 17, 18; TD-3).
Koyu Renk Yüzeyler Đyi Isınır
Öğrenciler, kışın koyu, yazın açık renkli kıyafet giyilmesinin nedenini
tartışırlar. Beyin fırtınası tekniği ile öğrenci fikirleri tahtaya yazıldıktan sonra
aşağıdaki etkinlik gerçekleştirilir.
Öğrenciler düşey konumda yanan bir ampulun 5-10 cm altına gelecek
şekilde yan yana, biri koyu, biri açık renkli olmak üzere iki kumaş parçası
koyarlar. Beş dakika sonra her iki kumaştaki ısınmayı karşılaştırırlar. Isınma
farklılığının nedenleri, sınıfta öğretmen rehberliğinde irdelenir. Yapılan
çıkarım ile tahtada yazılı öğrenci fikirleri karşılaştırılır. Öğretmen
öncülüğünde, koyu renkli yüzeylerin daha çok ışın tutup daha çok ısındığı
sonucuna varılır (2.7), (FTTÇ-28).
Yansıtan Yüzeyler Isıyı da Yansıtır
Sınıfa getirilen bir termosun hangi amaçla kullanıldığı hatırlandıktan sonra,
kapağı açılıp iç yüzeyi incelenir. Đç yüzeyin neden ayna gibi parlak tasarlandığı
tartışılır. Yansıtan renksiz yüzeylerin ışınları tutmadıkları için ısınmadıkları
sonucu çıkarılır (2.8).
Sıvı Karıştıkça Isı Yayılır
Dar bir cam veya plastik kaba önce üçte biri dolacak kadar mürekkep katılmış
soğuk su, sonra, yavaş yavaş ve yaklaşık aynı hacimde, 50-60 oC’a ısıtılmış
mürekkepsiz sıcak su konur. Üstteki suyun soğuyup soğumadığı elle kontrol
edilir. Alttaki rengin suyun üst yüzeyine doğru yavaş yavaş hareket ettiği
gözlemi vurgulanır. Kabın tamamı karıştırılıp sıcaklık yeniden elle kontrol
edilir. Karıştırmanın sıcak ve soğuk su arasındaki ısı alış-verişini
hızlandırdığını öğrenciler ifade eder. Karıştırmadan önce ve sonra ısının nasıl
yayıldığı öğretmence yönlendirilen bir tartışmaya açılır.
Aynı deney, kaba önce sıcak ve renkli, sonra soğuk ve renksiz su konularak
tekrarlanır, soğuk altta, sıcak üstte iken iletimle ısı aktarımının yavaş; sıcak
altta soğuk üstte iken kendiliğinden karışma (konveksiyon) gerçekleştiği için
bu aktarımın hızlı olduğu sonucunu çıkaracak şekilde, öğretmence
yönlendirilen bir beyin fırtınası yapılır. Öğretmen, soğuk suyun sıcak sudan
daha yoğun olduğunu hatırlatır. Sıcak su altta iken yoğunluk farkı nedeni ile
yukarı hareket ettiğini; bunun konveksiyon olduğunu vurgular. Sıvılarda ve
gazlarda karışma ile ısı yayılmasına konveksiyon dendiği vurgulanır (2.9),
(BSB-5, 8, 31).
AÇIKLAMALAR
[!] 2.7 Yüzeyin açıklığı-koyuluğu ile ısı
tutma özelliği arasındaki ilişki işlenirken
“ışın soğurma”, “ışın yutma” şeklinde
açıklanacak, “absorpsiyon” teriminden
kaçınılacaktır.
[!] 2.8 Yansıtıcı yüzeylerin ısı yalıtımı
sağlaması gerçeğinin günlük hayata
yansıyan bir uygulaması da ayna cepheli
modern binalardır.
[!] 2.9 Su ısındıkça mürekkebin hızlı
yayılması, radyatör üzerindeki havanın
yükselmesi ile benzer bir olaydır.
[!] 2.9 Öğrenci, 5. sınıfta edindiği
bilgileri ile soğuk suyun sıcak sudan
daha yoğun olduğu, sıcak suyun yukarı,
soğuk suyun aşağı yönde konveksiyona
uğrayacağı çıkarımını yapabilir.
[!] 2.9 “Konveksiyon sırasında sıcak
(hızlı) moleküllerin yukarıya yönlenmesi,
ısının su kütlesi içinde taşınması anlamına
gelir.” fikri işlenmelidir.
157
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
6.Ü.ĐTE : MADDE VE ISI
AÇIKLAMALAR
MADDE VE ISI
Toplu Değerlendirme
2.10. Isının iletim, konveksiyon ve ışıma Isının yayılması ile ilgili yapılan deneyler hatırlatılır. Öğrenciler, bu deneyleri [!] 2.10 Bu kazanımın amacı, ısının
yolu ile yayıldığı durumları ayırt eder birbiriyle karşılaştırıp değerlendirerek, ısının iletim, ışıma ve konveksiyon adı yayılma yollarının topluca ifadesi ve
(BSB-6, 25, 31, 32).
verilen üç ayrı yolla yayılabildiği genellemesine ulaşacak şekilde öğretmen tekil örneklerin hangi tür yayılma
kılavuzluğunda beyin fırtınası yaparlar (2.10).
olduğunun seçilmesidir.
Kavram Haritası Oluşturalım
158
MADDE VE ISI
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
AÇIKLAMALAR
[!] 3.1 Buzdolabının ve onun bir bölmesi
3. Isı yalıtımının teknolojik önemi ile ilgili
olan buzluğun ne işe yaradığını tartışarak
Yalıtım .erede Gereklidir?
Öğrenciler, “sıcak tutulması gerekenler” ve “soğuk tutulması gerekenler” bu konuya girmek, verilecek kavramların
3.1
Yalıtımın hangi durumlarda gerekli ile ilgili günlük hayattan bildikleri örnekleri listeler. Sıcak ve soğuk hayatla ilintisini kurmak açısından yararlı
nesnelerin, sıcaklıkları ortam ile karşılaştırılır. Bir maddeyi ortama göre olur.
olabileceğini tahmin eder (BSB-8, 9).
uzun süre sıcak veya soğuk tutmanın nasıl sağlandığı sorgulanır. [!] 3.2 Pişirme amaçlı kap kacak seçiminde
“Yalıtmak” ve “yalıtım” kelimelerinin anlamları üzerinde durulur. Ortama iyi ısı iletme özelliği aranan tek özellik
göre daha soğuk ve daha sıcak tutulması gereken tüketim maddelerine olmayabilir. Toprak kapların pişirme amacı
örnekler verilir (3.1 ), (BSB-30, 32).
ile kullanılması, bir bakıma fırının yüksek
sıcaklığına dayanım, bir bakıma da ısıyı
3.2
Yalıtım yerine iletimin tercih edildiği Bazen Isının Đyi Đletilmesi Đstenir
yavaş ve düzgün iletmenin pişme kalitesine
Tencere, tava gibi özellikle ısıyı iyi iletmesi istenen mutfak eşyalarının getireceği katkı içindir. Bu konu,
durumlara örnekler verir.
neden iletken olması gerektiği sorusu tartışmaya açılır. “Tencerede ve öğrencilerce öğretmen öncülüğünde
tavada ısı yalıtkanı kullanılarak yapılan kısımlar nelerdir?” sorusu tartışılır. tartışılabilir.
Đletken özellikli malzemelerin tercih edildiği uygulamalara başka örnekler [!] 3.3 Yanma özelliği olarak sadece kolay
verilir (3.2), (FTTÇ-38).
tutuşma ve yanmaya dayanıklı olma gibi
özelliklerden bahsedilecek, yanmanın
3.3
Yaygın ısı yalıtım malzemelerine Đyi Yalıtkanlar
kimyasal açıklamasına girilmeyecektir.
Đnşaat duvarlarında, pencerelerde, tavanlarda, su depolarında, buhar [!] 3.3 Yaygın ısı yalıtım malzemesi olarak
örnek verir.
borularında, kısa süreli gıda paketlerinde ve soğuk hava depolarında hangi plastik köpük, ahşap, volkan tüfleri, katran,
3.4
Farklı amaçlar için kullanılan ısı yalıtım malzemelerinin kullanıldığı öğrencilerce tartışılır. Tartışma fosfatlar, cam yünü, silikon yünü vb.
yalıtım
malzemelerinin
seçiminde, sırasında, farklı yalıtım malzemelerinin kullanım ömrü, yanma özelliği, maddelere öncelik verilmelidir.
yalıtkanlık özellikleri yanında başka nelerin yoğunluğu ile ilgili bilgileri içeren, kitapta verilmiş çizelge kullanılır. [!] 3.4 Fırın, sıcak su borusu, tavan, bahçede
hesaba katılması gerektiğini irdeler.
Öğretmen eksik olan bilgileri tamamlar. Değişik yalıtım uygulamalarında su kuyusu, giyim malzemesi gibi
ısının hangi yönden hangi yöne geçişinin engellendiği öğrencilerce tartışılır. uygulamalarda uygun yalıtkanı seçerken,
Öğrenciler, “dondurmanın nakli, fırınların, bahçedeki su deposunun iletim özelliği yanında, kullanım ömrü,
yalıtımı için hangi malzeme seçilir neden?” sorusunu irdeler(3.3; 3.4), yanma özelliği, yoğunluk, sağlamlık ve
(FTTÇ-20).
maliyet gibi diğer hususları hesaba katmak
gerektiği fikri öğrencilerde oluşmalıdır.
3.5
Binalarda yalıtımın enerji tüketimi ile Đyi Yalıtım Tasarruf Sağlar
[!] 3.5 Çatı, kapı, pencere ve buhar iletim
ilişkisini açıklar (BSB-8, 9, 30, 32; TD-1).
Kışın ısıtılan veya yazın soğutulan bir mesken veya büroda, yalıtma borularında yalıtımın ekonomik önemi
olmazsa, ısıtma veya soğutma giderlerinin neden artacağı konusu özellikle vurgulanmalıdır.
öğrencilerce tartışılır (3.5 3.4), (FTTÇ-36).
Isı Akışını Yavaşlatalım
159
Etkinlik .umarası
:1
Etkinlik Adı
: Kavram Haritası Oluşturalım
Đlgili Olduğu Kazanımlar :2.1; 2.4; 2.6; 2.7; 2.10; 2.11
Kavram Haritası Oluşturma (Isının Đletimi)
A- Aşağıdaki kavramları ve kavramlar arası ilişkileri içeren ve başlangıç cümlesi verilen
metni tamamlayınız.
Kavramlar : Işıma
Katı
Konveksiyon
Sıvı
Đletim
Gaz
Isı
Isının çeşitli yollarla yayıldığını fark ettim. .……………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
B- Daha sonra oluşturduğunuz metni kavram haritasına dönüştürünüz.
160
Etkinlik .umarası
: 2
Etkinlik Adı
: Isı Akışını Yavaşlatalım
Bu proje çalışmasında, verilen konu ve konu ile ilişkili olarak belirtilen diğer konular
hakkında bir araştırma çalışması yapmanız amaçlanmaktadır. Projenizin değerlendirilmesi
için “Proje Süreç Değerlendirme Ölçeği “kullanılacaktır.
Proje araştırma konusu : Boyutu belirli olan buz küplerinin buz hâlini uzun süre korumak
için neler yapılabilir?
Proje konusu ile ilişkili olan diğer konular:
1. Bir kâse buzun erimeden uzun süre kalması için neler yapılabilir?
2. Piknikte suyu soğuk olarak uzun süre saklayabilmek için ne kullanabiliriz?
3. Soğuk hava depolarında sıcaklık nasıl değişmeden kalır?
4. Gıda maddelerini taşımak için kullanılan araçlardaki yalıtım sistemi nasıl çalışır?
.ot: Bu çalışmada önemli olan öğrenci/ öğrenci gruplarının kullanacakları buz küpünün
boyutlarının aynı olmasıdır. Öğrenci / öğrenci gruplarının yaptıkları projelerde
belirledikleri süre sonunda buzların ne kadar büyüklükte kaldığı tespit edilir.
Önerilen malzemeler: Gazete kağıdı, stirofor (plastik) köpük, plastik poşet, talaş, pamuk,
kumaş, yün, vb.
161
7. Ünite
: Işık ve Ses
Önerilen Süre : 16 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde bu üniteye temel oluşturan ışık ile ilgili ışık
kaynakları, ışığın görmedeki rolü ve ışığın yayılması, ses ile ilgili ise; titreşim sonucu ses
oluşumu, ses kaynakları, sesin yayılması, yalıtımı ve çeşitli ses teknolojileri ile ilgili bilgi, beceri
ve deneyimler kazanmışlardır. Bu ünitede ise ışığın maddeler ile etkileşmesi sonucu
gözlemlenebilecek olaylardan kısaca bahsedilecek, ancak bu olaylardan sadece yansıma olayı ve
uygulamaları ayrıntılı olarak işlenecektir. Ünitenin ses ile ilgili konularında ise; sesin madde ile
etkileşmesi sonucu gözlemlenebilecek olaylardan; sesin yansıması ve soğurulması üzerinde
durulacaktır. Bu ünitede hedeflenen kazanımlara ulaşmak için konular, günlük hayattan
örneklerle ele alınacak, sınıf ortamında yapılabilecek gözlem ve deneylerle araştırma incelemeye
dayalı öğrenme stratejileriyle işlenecektir.
Ünitenin içeriğini; ışığın ve sesin maddelerden yansıması, sesin soğurulması ile bu olayların
sonuçları, aynalar ve kullanım alanları, sesin dalgalar halinde yayılması ve sesin yayılabilmesi
için neden maddesel ortama ihtiyaç olduğunun açıklanması oluşturmaktadır. Işığın çeşitli
yüzeylerden yansımasını gözlemleme ve yansıma yasalarını keşfetme üst sınıflarda ele alınacak
olan geometrik optik konularına temel oluşturacaktır. Işığın madde ile etkileşmesiyle meydana
gelebilecek olaylardan sadece ışığın yansıması bu ünitenin konusudur. Işığın kırılması ve
soğurulması ile cisimlerin renkli görünmesi 7. sınıfta ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Bu seviyede çukur ve tümsek aynalarda yansıyan özel ışınların ve oluşan görüntülerin
çizimine girilmeyecektir. Aynalarla ilgili aktiviteler gözlemler sonucu deneyim kazanmayı
içermektedir. Ünite mümkün olduğunca öğrencinin yakın çevresinde gözlemlenebilir, basit
araştırmalarla keşfedilebilir ve günlük hayatta sık karşılaşılabilir olayları kapsamaktadır.
Önerilen öğrenme etkinlikleri yapılırken öğretmenler, görme ve işitme rahatsızlıkları olan
öğrencilerin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek gözlemleri
içerdiğinden, ışık ile ilgili bazı etkinlikler ise karanlık ortam gerektirdiğinden zamanlama ve
planlamaya dikkat edilmedir. Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri
öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını
sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; ışığın çeşitli yüzeylerden yansımasıyla ilgili olarak yansıma
yasalarını keşfetmeleri; ses dalgalarının çeşitli ortamlarda yayılmasını maddenin tanecikli yapısı
ile ilişkilendirmeleri; yansıma, yankı ve soğurulma olaylarını gözlemlemeleri hedeflenmektedir.
162
Ünitede, öğrencilerin ışığın maddelerden yansıması, sesin yansıması ve soğurulması olayları
etrafında gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, çıkarım yapma, ölçme, verileri kaydetme,
bilgi ve veri toplama, sunma bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye; teknolojik ürünlerin zaman
içerisinde gelişip değişerek çevreyi, toplumu ve insan hayatını etkilediği düşüncesini
yerleştirmeye odaklanılmıştır.
•
Işık Madde ile Karşılaşınca Ne Olur?
•
Çeşitli Yüzeylerde Yansıma
•
Aynalar ve Kullanım Alanları
•
Ses Madde ile Karşılaşınca Ne Olur?
•
Bir Ses Oyunu:Yankı
•
Sesin Soğurulması
163
**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK
164
ÖĞRE.ME ALA.I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 7. Ü.ĐTE: IŞIK VE SES
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
1.
Işığın yansımasıyla ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Işığın madde ile karşılaştığında
yansıyabileceğini keşfeder (BSB-17).
1.2. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği
yolu tahmin eder (BSB-9).
↸ Işık Hakkında .e Öğrenmiştik?
Öğrenciler 4 ve 5. sınıflardaki “Işık ve Ses” ünitelerinde
öğrendiklerini, “Işık madde ile etkileştiğinde neler olabilir?”,
“Işığın görmedeki rolü nedir?”, “Bazı cisimler neden parlak
görünür?”, “Işık nasıl yayılıyor?”, “Işığın yayılması nasıl
gösterilir?” gibi sorulara cevaplar arayarak hatırlar.
IŞIK VE SES
↸ Işık Madde ile Etkileşiyor
Öğrenciler, “Işığın önüne bir cisim konulduğunda neler
olabilir?” sorusuna yapacakları deneylerle cevap arar. Bunun
için bir el fenerinden gelen ışık ile sınıfa getirdikleri çeşitli
cisimlerin (saman kâğıdı, kuşe kâğıt, pencere camı, CD, düz
ayna, karbon kâğıdı, alüminyum folyo, metal kaşık, kumaş
parçası, cilâlı tahta blok vb.) etkileşimlerini gözlemler.
Gözlemlerini kaydeder. Gözlem sonuçlarına göre bu
etkileşimleri ışık, cisimden geçer, geçemez, yansır vb.
kelimelerle betimler. Deneyde kullandığı cisimleri ışıkla
etkileşim şekillerine göre sınıflandırır (ışığı geçiren,
geçirmeyen, yansıtan vb.). Bu deneylerin sonuçları öğretmen
rehberliğinde tartışılır (1.1).
AÇIKLAMALAR
1.1 Işığın madde ile etkileşmesiyle
meydana gelebilecek olaylardan sadece ışığın
yansıması, bu ünitenin konusudur. Işığın
kırılması, ışığın soğurulması ve cisimlerin
renkli görünmesi konuları ise 7. sınıfta
ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
1.1-1.3 5. sınıf “Dünya ve Evren”
ünitesine atıfta bulunularak Ay’ın bir ışık
kaynağı olmamasına rağmen gökyüzünde
görünme nedeninin, Güneş’ten aldığı ışığı
yansıtması olduğu belirtilmelidir.
↸ Işığı Yönlendirelim
Öğrenciler, bir düz ayna kullanarak güneş veya sınıftaki
herhangi bir ışık kaynağının ışığını, istenen hedefe doğru
yönlendirir. Örneğin; bir hedef tahtası hazırlayarak hedefi,
yansıtılan ışık demetiyle aydınlatmaya çalışır. Hedefi
aydınlattıktan sonra gelen ve yansıyan ışınların izlediği yolu
tahmin eder. Öğrenciler, ışığın gelme ve yansıma
doğrultularını ip kullanarak gösterir. Gelme ve yansıma
doğrultuları ile ilgili tahminlerini gözlem yaparak test eder
(1.2).
165
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
↸ Sihirli Tozlar
cisimlerin
IŞIK VE SES
1.3. Işık
kaynağı
olmayan
görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla
açıklar.
Öğrenciler, karton bir ayakkabı kutusunun iki kenarına
karşılıklı iki delik açar. Kutunun üst kapağına da bir gözetleme
yeri açarlar. Bir el feneriyle veya oyuncak lazer ile,
kenarlardaki deliklerin birinden kutunun içine ışık tutarlar.
Gözetleme yerinden bakarak ışığın kutunun içinde izlediği
yolu görmeye çalışırlar. “Işık diğer delikten çıktığı hâlde neden
kutunun içinden geçen bir ışık demeti gözlemlenemedi?”
sorusuna tartışarak cevap ararlar. Daha sonra tebeşir veya un
kullanarak kutunun içinde tozlu bir ortam oluştururlar ve
deneyin birinci kısmındaki gibi kutunun içinden geçen ışık
demetini gözlemlemeye çalışırlar. Đki gözlemdeki farklılığın
nedenlerini tartışırlar. Işık demetini, ışığın toz zerrelerinden
yansıması sayesinde görebildikleri sonucuna ulaşırlar.
Elbiselerini önce güneşli sonra gölge bir yerde çırparak gözlem
yaparlar.
Gözlem
sonuçlarını
ışığın
yansımasıyla
ilişkilendirerek karşılaştırırlar (1.3).
↸ Işık Kaynağı Değil Ama Görebiliyoruz
Öğrenciler, “Karanlık ortamda göremediğimiz bir cismi neden
aydınlık ortamda görebiliyoruz?” sorusuna cevap arar.
Öğrenciler, ışık kaynağı olmayan bir cismin ve ışık kaynağının
bulunduğu bir ortamın resmini inceler, ışık ışınlarının
gözlemcinin gözüne gelmeden önce izlediği yolları tahmin
ederler. Tahminlerini, yansıyan ışık ışınlarını çizerek
gösterirler. Tahminlerini gözlemleriyle ilişkilendirerek ışık
kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın
yansımasıyla açıklarlar (1.3).
AÇIKLAMALAR
Cisimler Nasıl Görünüyor?
??? 1.3 Bazı öğrenciler, ışığın gözden çıkıp
cisimlere çarptığını ve böylece görme olayının
gerçekleştiğini düşünebilir.
[!] Öğrenciler, oyuncak lazerin kesinlikle göze
tutulmaması konusunda uyarılmalıdır.
166
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
↸ Yansımanın da Kuralı Var
1.4. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak
gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin
normalinin aynı düzlemde olduklarını
keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).
1.5. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak
gelme ve yansıma açılarının birbirine eşit
olduğunu keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).
1.6. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder
(BSB-2, 17, 25, 31).
IŞIK VE SES
1.7. Cisimlerin daha parlak veya daha mat
görünme sebeplerini ışığı yansıtma
özellikleriyle ilişkilendirir (BSB-8).
Öğrenciler, bir el fenerinin veya bir ışık kaynağının önüne tek
bir yerinden ince çizgi hâlinde kesilmiş bir karton
yerleştirerek bir ışık demeti elde ederler. Kareli defter kâğıdını
masanın üzerine yerleştirirler. Sonra bir düzlem aynayı,
masaya dik olacak şekilde -kâğıdın üzerindeki çizgilerden
birinin üzerine- yerleştirirler. Işık demetini masa üzerindeki
kâğıdı teğet geçecek şekilde düzlem ayna üzerine çeşitli
açılarla gönderirler. Aynadan yansıyan ışık demetinin de
kâğıdı teğet geçtiğini gözlemlerler. Buradan gelen ve yansıyan
ışınların aynı kâğıt düzleminde olduğunu (yansımanın birinci
yasasını) keşfederler. Düzlem aynaya gelen ve aynadan
yansıyan ışınların normalle (kareli kâğıt üzerindeki aynaya dik
çizgilerden biri olabilir) yaptığı açıları, öğretmenlerinin
yardımıyla açı ölçer ile ölçerler, ölçümlerini hazırladıkları veri
tablosuna kaydederler. Tablodaki verileri yorumlayarak
yansımanın ikinci yasasını keşfederler. Öğretmen yansıma
yasalarının sadece düz yüzeylerde değil, eğri yüzeylerde de
geçerli olduğunu vurgular (1.4; 1.5).
AÇIKLAMALAR
[!] 1.4-1.5 Işık kaynağından düzgün bir ışık
demetinin veya paralel ışık demetlerinin nasıl
elde edileceği öğrencilere gösterilmelidir.
[!] Yansıyan ışık demetlerinin daha kolay
gözlenebilmesi için bu bölgede tebeşirle veya
unla tozlu bir ortam oluşturulabilir.
1.5 kazanımı, Matematik dersi “Açılar” alt
öğrenme alanı kazanım 2 ile ilişkilendirilir.
[!] 1.5 Yüzeyin normalinin, ışınların gelme ve
yansıma açılarını ölçmede referans alınan,
ayna yüzeyine dik sanal bir doğru parçası
olduğu belirtilmeli ve çiziminde öğrencilere
yardım edilmelidir. Bu seviyede sadece düz
yüzeyler için normal çizimi yapılmalıdır.
↸ Pürüzlü ve Pürüzsüz Yüzeylerde Yansıma
Öğrenciler, bir el fenerinin veya bir ışık kaynağının önüne
üzerine paralel kesikler açılmış bir karton veya saydam
olmayan bir tarak yerleştirerek birbirine paralel ışık demetleri
elde eder. Paralel ışık demetlerini düz, eğri, pürüzlü ve
pürüzsüz yüzeyli çeşitli cisimlerin (alüminyum folyo, metal
kaşık, düzlem ayna, saman kâğıdı, kuşe kâğıt, tahta, durgun su
yüzeyi vb.) yüzeylerine tutarak yansıyan ışık demetlerini
incelerler. Öğrenciler bu cisimlerin ışığı yansıtma durumlarını
öğretmen rehberliğinde tartışırlar. Öğretmen düzgün ve
dağınık yansıma olarak adlandırılan durumlar hakkında bilgi
verir. Öğrenciler hangi yüzeylerin düzgün, hangi yüzeylerin
dağınık yansımaya neden olduğunu tartışır. Cisimlerin daha
parlak veya daha mat görünme sebeplerine örnekler verilerek
(Yeni bir otomobilin neden daha parlak göründüğü sorusuna
cevap aranabilir.) ve ışığı yansıtma biçimleriyle
ilişkilendirilerek tartışılır.
[!] 1.6 Parlak yüzeyli cisimler daima düzgün
yansımaya sebep olmayabilirler.
Işığı Yansıtarak Taşı
167
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
1.8. Düzgün ve dağınık yansımayı ışınlar
çizerek gösterir (BSB-28).
2.
Aynalarla ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl
yansıdığını keşfeder (BSB-17).
2.2. Bir
yüzeyden
yansıyan
ışınları
gözlemleyerek ışığı yansıtan yüzey
hakkında tahminlerde bulunur (BSB-9).
IŞIK VE SES
2.3. Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın
pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini
fark eder (BSB-1, 2, 8).
2.4. Paralel ışık demetleri ile çukur ve tümsek
aynanın odak noktalarını deneyerek
keşfeder.
2.5. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan
görüntüleri cisme göre büyük-küçük, tersdüz olmaları bakımından karşılaştırır (BSB1, 17; TD-1).
7. Ü.ĐTE: IŞIK VE SES
Daha sonra öğrenciler, yansıma yasalarının sadece düz
yüzeyler için değil, tüm yüzeyler için geçerli olduğundan yola
çıkarak pürüzlü ve pürüzsüz yüzeylerde yansıyan ışık
ışınlarını gösteren basit çizimler yapar (1.6, 1.7, 1.8).
↸ Düz, Çukur ve Tümsek Yüzeylerde Yansıma
Öğrenciler, bir el fenerinin veya bir ışık kaynağının önüne
üzerine paralel kesikler açılmış bir karton veya saydam
olmayan bir tarak yerleştirerek birbirine paralel ışık demetleri
elde ederler. Paralel ışık demetlerini masa yüzeyini teğet
geçecek şekilde, düz bir alüminyum folyo şeridin üzerine
çeşitli açılarda göndererek yansıyan ışık demetlerini
gözlemler. Sonra şeridi bükerek C harfi şekline getirirler.
Böylece bir tarafı çukur, diğer tarafı tümsek iki eğri yüzey
elde etmiş olurlar (Alüminyum folyo şeridin, istenilen şekilde
durabilmesi için bir kartona yapıştırılarak destek yapılabilir.).
Bu kez paralel ışık demetlerini yine masa yüzeyini teğet
geçecek şekilde çukur ve tümsek yüzeylere gönderir ve
yansıyan ışık demetlerini gözlemler. Aynı deneyden sonra;
varsa düz, çukur ve tümsek aynalarla da yapılabilir (2.1).
↸ Aynada .asıl Görünüyorum?
Öğrenciler, düzleştirilmiş ve kırışıklıkları giderilmiş bir
alüminyum folyo parçasına bakarak kendi görüntülerini
incelerler. Folyoyu kırıştırdıktan sonra tekrar görüntülerine
bakarlar ve iki durumdaki görüntüyü karşılaştırırlar. Net bir
görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden
yansıması gerektiği çıkarımını yaparlar (2.2, 2.3).
↸ Aynalarda Görüntü
Öğrenciler; düz, çukur ve tümsek aynalarda kendi
görüntülerini inceleyerek düz-ters, büyük-küçük ve simetrik
olması bakımından karşılaştırırlar. Daha sonra bir kâğıda yazı
yazarak kâğıdı sırasıyla düz, çukur ve tümsek aynaya tutar ve
yazının aynadaki görüntüsünü okumaya çalışırlar. Örneğin;
düz aynada yazının okunabilir olması için nasıl yazılması
gerektiğini araştırır. Ambulansların önlerindeki AMBULANS
yazısının neden
şeklinde yazıldığını bu
konuyla ilgili olan diğer örneklerle birlikle tartışırlar (2.4).
AÇIKLAMALAR
2.1 Aynalarda, görüntü ve özel ışın
çizimlerine girilmeyecektir.
[!] 2.1 Paralel ışık demetlerinin çukur ve
tümsek aynadan yansıması deneyinde,
ışınların veya uzantılarının kesiştiği özel nokta
olan odak noktası kısaca tanıtılabilir.
2.1 Aynalarda görüş alanı kavramı bu
seviyede verilmeyecektir.
2.4-2.5 Bu ünitede çukur ve tümsek
aynalarda cismin bulunduğu çeşitli uzaklıklar
için görüntü çizimi ve matematiksel
bağıntılara yer verilmeyecektir.
Yansıtan Yüzeyi Tahmin Et.
Şifreli Mesaj
168
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
2.6. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini
gözlemleyerek aynaların kullanım
alanlarına örnekler verir (BSB-1).
3.
Ses dalgalarının madde ile etkileşmesiyle
3.1. Sesin her yönde dalgalar hâlinde yayıldığını
fark eder (BSB-1).
IŞIK VE SES
3.2. Sesin bir engel ile karşılaştığında
yansıdığını deney ile keşfeder (BSB-1, 8,
17).
↸ Aynalar Her Yerde
Öğrenciler, hangi tür aynanın nerede kullanılmasının daha
uygun olacağına ilişkin görüşlerini öne sürerler. Öğrenciler,
günlük hayatlarında (alışveriş merkezlerinde, eğlence
parklarında, aydınlatma araçlarında, trafikte, berberlerde vb.
alanlarda) aynaların kullanım alanlarına örnek verirler (2.5).
↸ Ses Bir Dalgadır
Öğrenciler 4. sınıf “Işık ve Ses” ünitesinde öğrendikleri
titreşen cisimlerin ses ürettiği bilgisinden hareketle, esnek
plastik cetvellerin bir ucunu sıraya sabitleyip boşta kalan
ucunu titreştirerek sesler üretmeyi denerler. Sonra bir kabı su
ile doldurup cetvelin altına gelecek şekilde yaklaştırırlar.
Bunu yaparken cetvelin suya değmemesi ve su yüzeyinin
durgun olması önemlidir. Cetvelin su yüzeyine değmeden
titreşmesi sağlanır. Öğrenciler, su yüzeyinin hareketini
gözlemler. Cetvelin su yüzeyine değmemesine rağmen su
yüzeyindeki dalgalanmanın nedenini tartışırlar. Öğretmen, bir
kaynaktan çıkan sesin, tıpkı durgun suya atılan bir taşın suda
oluşturduğu dalgalar gibi her yönde ve dalgalar hâlinde
yayıldığını vurgular (3.1).
↸ Ses de Yansıyor
Öğrenciler, sınıfa getirdikleri ağzı açık derince bir cam
kavanoz içerisine tıkırtıları işitilebilen bir saat koyarlar. Bir
gözlemci kavanozdan belirli bir uzaklıkta saatin sesini dinler.
Đkinci aşamada kavanozun ağzına bir cam levha eğik olarak
tutulur. Gözlemci, cam levhanın karşısında aynı uzaklıkta
durarak sesi duymaya çalışır. Birinci ve ikinci durumlardaki
işitilen sesler karşılaştırılarak ne gibi farklılıkların olduğu
tartışılır. Öğrenciler, sesin levhadan yansıyarak doğrultu
değiştirdiğini keşfederler. Sınıfın kapısı açılır. Bir öğrenci
koridora çıkarılır ve koridordan sınıfa seslenmesi istenir.
Öğrenciler, seslenen arkadaşlarını göremedikleri hâlde sesini
nasıl duyabildiklerini tartışırlar ve bu olayı sesin duvarlardan
yansıması ile açıklarlar (3.2).
AÇIKLAMALAR
Periskop Yapımı
3.1 Ses dalgasının özellikleri 8. sınıf
“Ses” ünitesinde ayrıntılı olarak işlenecektir.
[!] 3.1 Su dalgalarını görebildiğimiz hâlde ses
dalgalarını
göremediğimiz
ancak
dalgalarının
varlığını
etkileri
anlayabildiğimiz vurgulanır.
ses
ile
169
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
3.3. Yankı olayının sesin yansıması sonucu
oluştuğunu ifade eder (BSB-8).
3.4. Bilim ve teknolojide sesin yansıması
olayından nasıl yararlanıldığına örnekler
verir (FTTÇ-9, 16, 17; TD-3).
3.5. Madde ile karşılaşan sesin
soğurulabileceğini fark eder (BSB-1).
3.6. Ses şiddetinin soğurulma ile azaldığını
keşfeder (BSB-1, 11, 17, 31).
IŞIK VE SES
3.7. Farklı maddelerin sesi farklı soğurduğunu
fark eder (BSB-1, 6).
3.8. Ses yalıtımında ve yankı oluşumunu
önlemede, kullanılan malzemelerin sesi
iyi soğurduklarını fark eder (BSB-8, 30,
31; FTTÇ-32).
↸ Sesimizi Tekrar Duyabilir miyiz ?
Öğrenciler koridor, eşyasız bir oda, spor salonu, vadi gibi uygun
bir yerde bağırarak seslerinin nasıl duyulduğunu gözlemler.
Öğretmen, sesin bir engelden yansıyıp belirli bir süre sonra tekrar
duyulması olayına yankı adı verildiğini belirtir. Öğrenciler
gözlemlerini yankı olayı ile ilişkilendirir (3.3).
↸ Sesin Yansımasının Uygulamaları
Öğrenciler, sesin yansıması ve yankı olaylarının bilim ve
teknolojideki uygulamalarını, insan ve diğer canlıların
yaşamındaki önemini araştırırlar. Örneğin; radar, sonar ve
ultrason cihazı gibi cihazların nasıl çalıştığını, deniz derinlikleri
ve yüzey şekillerinin nasıl araştırıldığını, yunusların balık
sürülerinin yerini nasıl tespit ettiklerini, görme duyuları zayıf
olduğu hâlde yarasaların çevrelerini nasıl algıladıklarını çeşitli
kaynaklardan araştırıp sınıfta sunarlar (3.4).
↸ Ses Bazen Yutulur
Öğretmen, “Yan sınıfta konuşulanları neden duyamıyoruz?”,
“Kar yağdıktan sonra her yer karla kaplıyken neden ortam çok
sessiz olur?”, “Bir otomobilin motor sesini aracın içindeyken ve
dışındayken neden farklı duyarız?”, “Bazı alt geçitlerden
arabayla geçerken, gürültü duyduğumuz hâlde bazılarında neden
daha az gürültü duyarız?” vb. sorular yönelterek öğrencilerin
dikkatini çeker (3.5).
↸ Sesi Emen Sihirli Kutular
Öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruba, aynı şiddette ses veren
çalar saatler ve kutular dağıtılır. Her grup; kumaş, pamuk, keçe,
sitirafor köpük, cam yünü gibi malzemelerden birini kullanarak
kutularının içini kaplar. Kaplanmış kutuları içine çalar saatler
yerleştirip ağzını kapatırlar. Öğrenciler, her grubun kutusundan
çıkan sesleri dinleyerek seslerin şiddetini karşılaştırır. Neden
farklı olduğunu tartışırlar. Bir miktar sesin, kutuyu kaplayan
malzeme tarafından soğurulduğu sonucuna ulaşırlar. Bu deneyde
ulaşılan sonuçlardan hareketle öğrenciler hangi malzemenin ses
yalıtımı ve yankı önlemede kullanılabileceğini tartışırlar (3.6, 3.7,
3.8).
AÇIKLAMALAR
??? 3.3 Bazı öğrenciler yankının her
durumda oluşacağını düşünebilir.
[!]
3.3 Yankı olayının havada
algılanabilmesi için ses kaynağı ile
engel arasında en az 17 metre uzaklık
olması gerektiği ve bundan daha küçük
mesafelerde engelden yansıyan sesin
işitilemeyeceği vurgulanır.
“Bilim, Teknoloji ve Toplum” öğrenme
alanı “Elektronik Yüzyıl” ünitesi
[!] 3.8 Ses yalıtımı 5. sınıf “Işık ve Ses”
ünitesinde de ele alınmıştır. Ancak bu
ünitede; ses yalıtımı, sesin soğurulması
ve maddenin tanecikli yapısı ile
ilişkilendirilerek açıklanacaktır.
170
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
3.9. Sesin yayılabilmesi için neden maddesel bir
ortama gerek olduğunu, ortamın tanecikli
yapısıyla açıklar (BSB-25; TD-1).
IŞIK VE SES
3.10. Sesin; madde ile karşılaştığında geçme,
soğurulma ve yansıma olaylarının
maddelerin özelliklerine bağlı olarak, farklı
oranlarda birlikte gerçekleşebileceğini
belirtir.
3.11. Tiyatro, konser salonu gibi mekânlarda ve
tarihî yapılardaki akustik uygulamalara
örnekler verir (FTTÇ-7, 9, 10, 31, 32; TD1, 3).
3.12. Kapalı mekânlarda yankı oluşumunu
engelleyebilecek projeler geliştirir ve sunar
(BSB-15,30,32; FTTÇ-8, 9; TD-2).
AÇIKLAMALAR
↸ Ses Dalgasının Yayılabilmesi Đçin Maddesel Ortam
3.9 6. sınıf “Madde ve Değişim” öğrenme
Gereklidir
Öğrenciler 5. sınıfta “Işık ve Ses” ünitesinde, sesin çeşitli
ortamlarda yayılması ile ilgili olarak yapılan; su içerisinde
taşları birbirine vurarak ses çıkarma, masa üzerine kulağı
dayayıp masaya elle yavaşça vurup çıkan sesleri dinleme,
havası boşaltılmış bir fanustaki kaynağın seslerini dinleme
etkinliklerini tekrar ederler. Daha sonra öğrenciler, beş adet
metal parayı aralarında biraz mesafe bırakarak yatay olarak
yan yana dizer. En baştaki metal paraya yavaşça vurarak diğer
paraların hareketini gözlemler. Öğrenciler, birbirini iten
paraları titreşen madde taneciklerine benzeterek, titreşen
taneciklerin sesi nasıl ilettiği model üzerinde tartışırlar.
Maddelerin tanecikli bir yapıda oldukları bilgisinden hareketle
sesin katı, sıvı, gaz ve boşluktaki yayılma durumlarını
karşılaştırmalı olarak incelerler. Sesin yayılabilmesi için
neden bir maddesel ortama ihtiyaç olduğunu tartışırlar (3.9).
↸ Yankı Oluşumunu Engelleyelim
Öğrenciler, sinema, tiyatro, toplantı, konser salonu gibi
mekânlarda istenmeyen yankıların önlenmesi ve sesin daha
net duyulabilmesi için nelerin yapıldığını araştırır ve elde
ettikleri bulguları tartışırlar. Farklı mekânlarda yankı
oluşumunu engelleyebilecek fikirler (mekânın duvarlarının
kaplanması, eşyaların yerlerinin düzenlenmesi vb.) öne
sürerler, basit materyaller kullanarak modeller geliştirir ve
geliştirdikleri modelleri sınıfa sunarlar (3.11; 3.12).
alanı “Maddenin Tanecikli Yapısı” ünitesi ile
ilişkilendirilir.
??? 3.9 Bazı öğrenciler sesin boşlukta da
yayılabileceğini düşünebilir.
[!] 3.11 Akustiğin sesin meydana gelişi,
yayılması, duyulması ve özellikleriyle
ilgilenen bilim dalı olduğu belirtilmelidir.
3.12 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma”,
“Konuşma” ve “Yazma” temel dil becerisi ile
ilişkilendirilir.
Kavram Haritası
Hangi Ortam?
Güneş Sesini Bize Neden Duyuramıyor?
171
F. Önerilen Öğretim v e Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik .umarası
:1
Etkinlik Adı
: Işığı Yansıtarak Taşı
Đlgili Olduğu Kazanımlar: 1.3; 1.5
Karanlıkta bekleyen çocuğu, en az sayıda düzlem ayna kullanarak nasıl aydınlatabilirsiniz?
Şekil üzerinde çizimlerle gösteriniz.
172
Etkinlik .umarası
:2
Etkinlik Adı
: Cisimler Nasıl Görünüyor?
Aşağıdaki resimde Tolga, top ve yanmakta olan bir ampul verilmiştir. Tolga’nın topu görmesi
olayında, ışığın izlediği yolu tahmin ediniz. Tahminlerinizi resim üzerine ışın çizerek gösteriniz.
173
Etkinlik .umarası
:3
Etkinlik Adı
: Yansıtan Yüzeyi Tahmin Et
Đlgili Olduğu Kazanımlar: 2.1; 2.2
Bilinmeyen bir yüzeye ışık demetleri gönderilmiş ve aşağıdaki gibi yansıdıkları
gözlemlenmiştir. Gelen ve yansıyan ışınları gözlemleyerek yüzeyleri tahmin ediniz.
Tahminlerinizi kutulara çizerek gösteriniz.
Gelen ışınlar
Yansıyan ışınlar
A)
B)
C)
Ç)
174
Etkinlik .umarası
:4
Etkinlik Adı
: Şifreli Mesaj
Göreviniz gizli bir mesajı kâğıda yazmak. Bu öyle bir mesaj olmalı ki, ancak bir düz ayna ile
çözülebilmelidir.
Etkinlik .umarası
:5
Etkinlik Adı
: Periskop Yapımı
Can basketbol topunu aramaktadır. Top, resimdeki gibi yüksekçe bir duvarın üzerine
kaçmıştır. Can’ın bulunduğu yeri değiştirmeden topu görebilmesi için düz aynalar kullanarak bir
araç tasarlayınız.
Topumu kaybettim.
Duvarın üzerinde
olabilir mi?
Etkinlik .umarası
:6
Etkinlik Adı
: Kavram Haritası
Maddesel ortam, yankı, soğurulma, sonar cihazı, yansıma, ses ve teknoloji kavramlarını
kullanarak, bir kavram haritası oluşturunuz.
175
Etkinlik .umarası
:7
Etkinlik Adı
: Hangi Ortam?
Aşağıda üç farklı maddesel ortamın tanecikli yapılarını temsil eden modeller verilmiştir.
1) Bu maddesel ortamların sesi iletme durumlarını karşılaştırarak, sesi en iyi hangi maddesel
ortamın ileteceğini nedeni ile açıklayınız.
2) Hangi maddesel ortam ses yalıtımında kullanılabilir? Neden? Açıklayınız.
A
B
C
Etkinlik .umarası
:8
Etkinlik Adı
: Güneş Sesini Bize Neden Duyuramıyor?
Güneş ışığı Dünya’mıza ulaşabiliyor ancak, Güneş’te meydana gelen patlamalarda ortaya
çıkan sesler Dünya’mıza ulaşmamaktadır. Neden?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
176
Öğrenme Alanı
: Dünya ve Evren
8. Ünite
: Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?
Önerilen Süre
: 14 ders saati
A. Genel Bakış
4. sınıfta, Dünya’nın şekil ve yapısının ele alındığı “Gezegenimiz Dünya” ünitesi ile
başlayan yolculuk, 5. sınıfta gökyüzü macerasının başlangıcı olan “Dünya, Güneş ve Ay”
ünitesi ile devam etmişti. 6. sınıfta ise “Taş Küre” yi oluşturan ana maddeler ve bu
maddelerin hayatımızdaki yeri ele alınacaktır. 4. sınıfta katmanlı Dünya modelinde taş küre
olarak isimlendirilen bu katman, ünitede aynı anlama gelen ve yaygın olarak kullanılan yer
kabuğu adıyla anılacaktır. Ünitede, öğrencilerin kayaç, su ve toprağın yer kabuğunu oluşturan
ana maddeler olduğunu kavramaları, kayaç türleri arasındaki döngüyü fark etmeleri fosillerin
yer kabuğunda çok uzun süreçlerdeki oluşumunu ve bilime sağladığı katkıyı anlamaları ve
ulusal zenginlik kaynaklarımız olan madenlerin teknolojik ham madde olarak ülke
ekonomisine katkılarının farkında olmaları amaçlanmıştır. Ayrıca öğrenciler, suyun doğadaki
bulunuş yerlerine örnekler verecek, yer altı ve yer üstü sularının kullanım alanlarını ve
önemini kavrayacaklardır. Öğrenciler, bunların yanında toprakları yapısına göre
sınıflandıracak ve toprağın özelliğini etkileyen faktörlerin farkına varacaklardır. Ünite
işlenirken, doğal bir laboratuar ve müze niteliğinde olan ülkemizin imkânlarından
faydalanmak amacıyla çevre gezileri düzenlenmeli ve öğrenciler mümkün olduğunca arazi
gözlemlerine yönlendirilmelidir. Bunun için ülkemizin önemli madenleri, barajları, fosil
alanları; bunların yanı sıra mağara, traverten ve peri bacaları gibi “doğal anıt” olarak
nitelendirilebilecek turistik ve tarihî güzellikleri olanaklar ölçüsünde ziyaret edilmelidir.
Ayrıca okullarda, kayaç, mineral, toprak, maden ve fosil örneklerinin sergilenebileceği
laboratuarların oluşturulması çok faydalı olacaktır. Öğrencilerin bu ünitede edinecekleri
kazanımlar, özellikle sekizinci sınıfta karşılaşacakları “Doğal Süreçler” ünitesindeki levha
hareketleri konusunu öğrenmelerine zemin hazırlayarak bu sayede doğanın gizemini daha
kolay algılayabilmelerini sağlayacaktır.
Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime Đlişkilendirme”
öğrencilerin konu ile ilgili sahip olduğu temel kavramlar arasında kurduğu ilişkileri
yoklayarak, bellekteki bilişsel ağı ortaya çıkarmaya yöneliktir.
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin “Etkinlik Örnekleri” bölümünde, ön
bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme
etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede, öğrencilerin yer kabuğunu oluşturan ana maddeleri tanımaları, fosillerin
oluşumunu ve kayaç döngüsünü kavramaları, yer kabuğunu oluşturan ana maddelerin
hayatımızdaki yeri ve önemi ile ilgili bilgi, beceri, deneyim ve tutum kazanmaları
hedeflenmektedir.
Ünitenin odağını Dünya’mızın bir katmanını oluşturan yer kabuğu, yer kabuğunu oluşturan
ana maddeler ve bu ana maddelerin hayatımızdaki yeri oluşturmaktadır. “Yer Kabuğu
177
Nelerden Oluşur?” ünitesinde öğrenme etkinlikleri; inceleme-araştırma, gözlem yapma, grup
tartışması ve sunum merkezli olarak düzenlenmiştir. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara
ulaşabilmek için gözlem, sınıflama ve karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek,
tahminlerini sınamaya yönelik etkinlikler gerçekleştireceklerdir. Ayrıca öğrencilerin,
inceleme-araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde sunarak topluluk önünde
konuşma ve iletişim kurma, bildiklerini ve düşüncelerini uygun şekillerde ifade etme ve
başkalarıyla paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de amaçlanmaktadır.
•
Kayaçları Sınıflandıralım
•
Madenler ve Teknoloji
•
Geçmiş Hakkında Bize Rehberlik Eden Fosiller
•
Toprak Çeşitleri ve Erozyon
•
Yer Altı ve Yer Üstü Su Kaynakları Nelerdir?
•
Yer Kabuğunun Doğal Anıtları
178
**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ
KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU
KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
179
ÖĞRE.ME ALA.I: DÜNYA VE EVREN
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
8. Ü.ĐTE: YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?
YER KABUĞU .ELERDE. OLUŞUR?
↸ Kayaçlardaki Đlginç Döngü
Öğrenciler; magmatik, başkalaşım ve tortul kayaçlar hakkında çeşitli kaynaklardan
bilgi edinerek sınıfa getirdikleri kayaç örneklerini, gözlemlenebilir özelliklerine
(renk, yüzey, şekil, ufalanabilirlik vb.) göre gruplandırır. Öğrenciler kayaç
örneklerini bir de büyüteç kullanarak gözlemler, benzerlik ve farklılıklarını belirler.
1. Kayaç ve
öğrenciler;
madenler
ile
ilgili
olarak
1.1. Magmatik, başkalaşım ve tortul kayaçları
tanır ve birbirinden ayırt eder (BSB-1-7).
Öğrenciler son olarak, kayaç örneklerinin hangi gruba girdiğini tartışarak tespit
eder. Öğretmen rehberliğinde doğru sınıflandırma belirtildikten sonra kayaç
çeşitleri arasında bir dönüşüm döngüsünün olduğu vurgulanır. Öğrenciler, bu
döngünün oluşumu hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi toplar ve bunları sınıfa bir
poster şeklinde sunar (1.1; 1.2), (BSB-27).
1.2. Farklı kayaçların zaman içinde birbirine
dönüşmesini (kayaç döngüsünü) açıklar.
↸ Yer Altındaki Zenginlik Kaynağı: Madenler
1.3. Madenlerin teknolojik ham madde olarak
önemini açıklar (BSB-11-13; FTTÇ-9, 31,
32, 38).
AÇIKLAMALAR
1.1 Kayaçlarla ilgili 4. sınıfta
öğrenilenler hatırlatılır.
[!] 1.1 Öğrencilerin her kayaç türünden
birer
örnek
temin
edemeyeceği
düşünülerek öğretmen tarafından önceden
birer örnek hazır bulundurulur.
[!] 1.2 Kayaç döngüsü konusunda basınç,
nem etkisi, sıcaklık farkı vb. detaylara
girilmez.
Madenlerin kıymetli kayaç ve/veya mineral oldukları hatırlatılır ve öğrenciler
gruplara ayrılır. Her grup krom, demir, bakır, linyit, altın, alüminyum gibi yer altı
zenginlik kaynaklarımızdan birinin adını alarak çeşitli kaynaklardan, (resmî ve özel
kuruluşlar, üniversiteler, kütüphane, internet, ansiklopedi vb.) o maddenin özelliği
ve kullanım alanları hakkında bilgi toplar. Gruplar araştırma sonuçlarını sınıfa
çeşitli şekillerde sunar.
1.3 Madenlerle ilgili 4. sınıfta
Öğrenci grupları, madenden yapılmış, günlük hayatlarında kullandıkları çeşitli alet
ve eşyaları (çivi, pense, çatal, kaşık, bakır tel vb.) sınıfa getirirler. Bu eşya ve
aletlere nasıl şekil verildiği konusunda öğrencilerin çıkarım yapmaları ve
tartışmaları istenir. Yaptıkları tartışmalarla öğrenciler, madenlerle teknoloji
arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışır (1.3), (BSB-8).
Yazılı Anlatım
“Üretim,Dağıtım, Tüketim”
öğrenme
alanı, “Ülkemizin Kaynakları” ünitesi
Kelime Đlişkilendirme
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme
(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
180
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
AÇIKLAMALAR
↸ Fosilleri Tanıyalım
2. Fosiller hakkında öğrenciler;
2.1. Fosillerin tortul kayaçlar içerisinde uzun
bir süreçte oluştuğunu açıklar.
2.2. Eski zamanlardan kalma canlı kalıntıları
(kemik, iskelet, kabuk, yaprak vb.),
gövde kalıpları veya izlerinin fosil
olarak nitelendirildiğini belirtir.
2.3. Bazı fosillerin, içinde bulundukları
kayaçların
yaşlarını
belirlemede
kullanıldığını ifade eder (BSB-21;
FTTÇ-1).
2.4. Geçmişe
ilişkin
bilgi
edinmede
fosillerden
nasıl
yararlanıldığını
örneklerle açıklar (BSB-21; FTTÇ-1, 2,
3).
2.5. Paleontologların
çalışma
alanları
hakkında bilgi toplar ve sunar (FTTÇ11, 12, 34, 35; TD-2).
Öğrenciler, sınıfa çeşitli fosil resimleri getirir. Fosilleşmenin nasıl gerçekleştiği ve
nelerin fosil olarak nitelendirilebileceği konusunda farklı kaynaklardan (ansiklopedi,
kütüphane, internet vb.) yararlanarak araştırma yapar ve sonuçlarını çeşitli şekillerde
sunar ve tartışırlar.
Öğrenciler, edindikleri çeşitli hayvan kabuklarını (midye, salyangoz vb.) ve bitki
artıklarını sınıfa getirir. Bunların neden fosil olarak nitelendirilemeyeceği konusu
etrafında bir tartışma başlatılarak fosilleşmenin oluşumu üzerinde durulur. Getirilen
materyallerin gelecekte fosil olup olamayacağı konusunda bir beyin fırtınası yapılır
(2.1; 2.2).
↸ Fosil Yapalım
Öğrenciler sınıfa deniz kabuğu, kurumuş bir ağaç dalı, büyük bir böcek ölüsü (çekirge
gibi), ceviz, çam kozalağı gibi örnekler getirirler. Daha sonra öğrenciler gruplara ayrılır
ve her grup bir örnek seçer. Gruplar kilden hamur kıvamında bir çamur yapar ve seçtiği
bu örneği çamura bastırıp dikkatlice kaldırır ve çamurda oluşan izi, büyüteçle
incelerler. Gruplar daha sonra küçük bir kâsede 4-5 kaşık alçı tozunu birkaç kaşık suyla
karıştırır. Karışım uygun kıvama geldiğinde çamurun üstüne döküp katılaşmasını
beklerler. Katılaştıktan sonra dikkatlice kalıptan çıkarıp büyüteçle incelerler.
Öğrenciler, gözlem sonuçlarına dayanarak fosillerin oluşum süreci ve canlıların
tanımlanmasındaki rolü hakkında tartışırlar (2.2), (BSB-1-3).
↸ Ah Şu Fosillerin Dilleri Olsa da Konuşsa!
Öğrenciler, fosillerden nasıl yararlanıldığını çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler,
kütüphane, internet, varsa video-CD vb.) araştırır. Araştırma sonuçlarını farklı
şekillerde (poster, sunu vb.) sunar ve tartışırlar.
Öğretmen rehberliğinde fosillerin eski yaşam ortamları hakkında bilgi verdikleri ve
paleontologların bu konularda araştırma yaptıkları bilgisi verilerek tartışma
yönlendirilir. Fosillerin içinde bulunduğu kayacın yaşı hakkında fikir verebileceği
belirtilir. Bu konu hakkında öğrencilere bir proje hazırlatılabilir.
Daha sonra öğrenciler, fosilleşmenin özel bir hali olan fosil yakıtların teknolojiye
katkıları (fosil yakıtlarla çalışan motorların geliştirilmesi, otomotiv sanayi, bu
yakıtlarla çalışan fabrikalar, elektrik santralleri vb.) konusunda tartışır (2.2; 2.3; 2.4;
2.5).
[!] 2.2 Kayaç içinde gözle görülebilir
fosillerin
yanı
sıra,
gözle
görülemeyecek kadar küçük fosillerin
de bulunabileceği belirtilir.
[!] 2.2 Kömür, doğal gaz ve petrol
gibi fosil yakıtların fosilleşmenin özel
bir hâli olduğu belirtilerek fosil
yakıtlar konusuyla ilişkilendirme
yapılır.
[!] 2.5 Fosilleri inceleyen bilim dalına
“paleontoloji” adı verildiği belirtilir.
Kavram Haritası
181
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
3. Toprak çeşitleri ve erozyon ile ilgili
3.1. Toprakları bileşenlerine göre killi, kumlu,
kireçli ve humuslu toprak olarak
sınıflandırır (BSB-1-7).
3.2. Toprağın çeşidine göre hangi kullanım
amacına uygun olabileceğini tartışır
(BSB-4-7; FTTÇ-9).
3.3. Erozyona etki eden faktörleri deneyerek
test eder (BSB-11-20).
3.4. Erozyonun gelecekte oluşturabileceği
zararlar hakkında tahminlerde bulunur
(BSB-8, 9; FTTÇ-21, 24, 25, 27).
3.5. Toprakları erozyondan korumak için
bireysel ve iş birliğine dayalı çözüm
önerileri sunar (BSB-25-28, 32; FTTÇ-5,
21, 22, 23, 24, 27; TD-4).
AÇIKLAMALAR
↸ Topraklarımız
Öğrenciler, yakın çevreden edindikleri çeşitli toprak örneklerini sınıfa getirir.
Daha sonra bu örnekleri gözlenebilir özelliklerine göre (renk, taneli yapı, nem,
koku vb.) incelerler. Öğrenciler, örnekleri bir de büyüteç kullanarak gözlemler ve
getirdikleri toprakların bileşenlerine göre hangi gruba girdiğini tartışarak
belirlemeye çalışırlar (3.1).
[!] 3.2 Toprağın kullanım alanlarıyla
↸ Genç Muhabir
Öğrenciler, çiftçi, tuğla ve çömlek imalâtçısı gibi toprakla uğraşan farklı
meslekten kişilerle görüşerek kullandıkları toprak çeşidi ve o toprakların
özellikleri hakkında bilgi alır, görüşme sonuçlarını sınıfa sunarlar (3.2), (BSB-25).
↸ Topraklarımızı Çalan Erozyon!
Öğrenciler, erozyonun sebep olduğu toprak kaybını göstermek amacıyla iki adet
plastik tepsi, streç film, iki adet plastik bardak, tepsiyi kaplayacak şekilde çim
tabakası ve bez mendil kullanarak bir deney yapar. Bu amaçla her iki tepsiyi de
streç film ile kapladıktan sonra birine yaklaşık 5 cm kalınlıkta toprağı sıkıca yayar;
diğerine ise daha az kalınlıkta toprak yayarak üzerini çim tabakasıyla kaplar.
Önce, rüzgârın toprak kaybına etkisini (rüzgâr erozyonu) incelemek amacıyla her
iki tepsi üzerinde de çalışan saç kurutma makinesini sırayla gezdirerek durumu
gözlemler. Daha sonra her iki tepsiyi de eğik biçimde tutarak bardakları altına
uygun şekilde yerleştirir. Tepsiler iyice sulanarak eğimli tepsilerden akan suyun
bardaklarda birikmesi sağlanır. Öğrenciler bardaklarda biriken suları mendil
yardımıyla süzer ve hangi tepsiden akan sudan daha fazla toprak süzüldüğünü
tespit eder. Son olarak toprak kaybının arazinin eğimine olan bağlılığını incelemek
amacıyla eğim, arttırılıp-azaltılarak durum gözlemlenir.
Öğrenciler, hangi durumda toprak kaybının daha fazla olduğunu gözlemleyerek
oluşan toprak kayıplarının sebeplerini tartışır, yakın çevrelerinde oluşacak bir
yıllık, on yıllık toprak kayıplarını tahmin ederler. Buradan hareketle, ülkemizin
yıllık toprak kaybı miktarı hakkında tahminlerde bulunur ve erozyonun sebep
olabileceği toprak kayıplarının ileride ne gibi sonuçlara yol açabileceğini
tartışırlar. Toprakları erozyondan korumaya yönelik bireysel ve iş birliğine dayalı
çözüm önerileri üreterek, çeşitli modeller tasarlarlar (3.3; 3.4; 3.5), (BSB-21;
FTTÇ-8, 9).
ilgili tuğla ve seramik yapımı gibi
öğrencilerin ilgisini çekecek konularda
okuma metinleri verilir.
3.3 Erozyonla ilgili olarak 4. sınıfta
[!] 3.5 Ağaçlandırmanın erozyonu
önlemedeki önemi vurgulanır.
“Üretim, Dağıtım, Tüketim” öğrenme
alanı, “Ülkemizin Kaynakları” ünitesi
Yazılı Anlatım
182
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
8. Ü.ĐTE: YER
KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?
AÇIKLAMALAR
[!] 4.1 Yer altında depolanan suların
yeryüzüne kendiliğinden çıktığı yere
kaynak adı verildiği belirtilir.
↸ Su Hayattır
4. Yer altı ve yer üstü suları ile ilgili olarak
öğrenciler;
4.1. Okyanus, deniz, göl ve akarsuların yer
üstü; sıcak ve soğuk su kaynaklarının yer
altı suları olduğunu belirtir.
4.2. Bir yer altı suyu çeşidi olan maden
suyunun kaynak suyundan farkını belirtir
(BSB-4-6).
4.3. Jeotermal kaynak, kaplıca kavramlarını
tanımlayarak
yer
altı
sıcak
su
kaynaklarına ülkemizden örnekler verir.
4.4. Yer altı ve yer üstü sularının kullanım
alanlarını (içecek, sulama, sağlık, elektrik
enerjisi üretimi vb.) örneklerle açıklar
(BSB-4-7; FTTÇ-30).
Öğrenciler, Dünya modeli veya Dünya haritası üzerinde sularla kaplı alanları
(okyanus, deniz, göl, akarsu vb.) incelerler. Daha sonra önce yakın, sonra uzak
çevrelerini dikkate alarak yer altı (maden suyu, sıcak ya da soğuk kaynak suları,
ılıca vb.) ve yer üstü su kaynaklarının neler olabileceğini tartışırlar.
Öğretmen rehberliğinde sınıfta: “Türkiye’nin denizleri, gölleri ve akarsularından
nasıl yararlanılabilir?” sorusu etrafında bir tartışma konusu ortaya atılır.
Öğrenciler, sundukları liste ve önerileri birlikte tartışırlar (4.1; 4.4), (FTTÇ-24).
4.1 Doğadaki “su döngüsü” ile ilgili
olarak 5. sınıf “Maddenin Değişimi ve
Tanınması” ünitesinde öğrenilenler
hatırlatılır.
[!] 4.1 Yer altı sularının yeryüzüne
kendiliğinden
çıkmasını
sağlayan
kuyulara artezyen adı verildiği belirtilir.
↸ Maden Suyu Kaynak Suyundan Farklıdır
Öğrenciler, sınıfa ambalajlarda bulunan çeşitli su örneklerini (kaynak suyu, maden
suyu sodası) getirir. Daha sonra, su şişeleri üzerindeki bilgilerden de yararlanarak
bu sular arasındaki başlıca farkları tespit eder ve tartışırlar (4.2), (FTTÇ-30).
↸ Misafirimiz Var
Öğrenciler, sınıfa davet edilen bir alan uzmanından (jeolog, maden mühendisi vb.)
yer altı su kaynaklarının (soğuk veya sıcak) oluşumu, ülkemizdeki örnekleri ve
kullanım alanları (içecek olarak, sağlık amaçlı vb.) hakkında bilgi edinir ve tartışır
(4.2; 4.3; 4.4).
4.3 ve 4.4 kazanımları, Sosyal Bilgiler
dersi “Üretim, Dağıtım, Tüketim”
öğrenme alanı, “Ülkemizin Kaynakları”
ünitesi kazanım 1 ile ilişkilendirilir.
4.4 Yer üstü sularından yararlanarak
barajların yapıldığı belirtilir, barajlarda
elektrik enerjisinin nasıl üretildiği vb.
ayrıntılara girilmez.
Yazılı Anlatım
183
Ü.ĐTE
KAZA.IMLAR
AÇIKLAMALAR
[!] 5.1 Yer kabuğunun değişiminin
devam eden
belirtilir.
5. Doğal anıtlar ile ilgili olarak öğrenciler;
5.1. Doğal anıtların çok uzun bir süreçte
oluştuğunu ifade eder.
5.2. Doğal anıtların tüm insanlığa ait
değerler olduğunu fark eder.
5.3. Doğal anıtlara yakın ve uzak
çevresinden örnekler verir.
5.4. Doğal anıtların korunarak gelecek
nesillere aktarılmasına yönelik bireysel
ve iş birliğine dayalı öneriler sunar
(FTTÇ-21, 22, 23, 24, 27, 28, 29; TD4).
↸ Yer Kabuğunun Doğal Anıtları
Öğrenciler, yakın çevrelerinde nelerin “doğal anıt” olarak nitelendirildiğini tartışır,
şartlar uygunsa gezip-görüp incelerler. Daha sonra gezi-gözlem sonuçlarını çeşitli
şekillerde sunarlar.
Öğrenciler, yurdumuzda çok tanınan doğal anıt örneklerini (Pamukkale travertenleri ve
Nevşehir’deki peri bacaları vb.) ve bunların nasıl oluştuğunu çeşitli kaynaklardan (ilgili
resmî kurum ve kuruluşlar, ansiklopediler, kütüphane, internet, varsa video-CD vb.)
araştırır. Araştırma sonuçlarını görsel materyallerle (fotoğraf, afiş, slayt vb.)
destekleyerek sunarlar (5.1; 5.2; 5.3; 5.4).
bir
süreç
olduğu
[!] 5.1 Yakın çevrede bulunan doğal
anıtlara gözlem-inceleme
düzenlenebilir.
gezisi
[!] 5.3 Doğal anıtlar; yer kabuğunun
oluşum sürecinde ortaya çıkan peri
bacaları, traverten, mağara, şelâle,
göl vb. biçimlerdeki yeryüzü
şekilleri ve özel korumaya alınmış
ağaçlardır.
Đnsan Hakları ve Vatandaşlık
(5.1, 5. 2, 5.3, 5.4 – 6,19)
Kavram Haritası
184
Etkinlik .umarası
Etkinlik Adı
:1
: Kelime Đlişkilendirme
: 1.1; 1.2; 1.3; 2.1; 3.1; 3.2; 3.3; 4.1; 4.3; 4.4; 5.1
Öğrencilere yer kabuğu, fosil, yer üstü suyu, kaplıca, kayaç, paleontoloji, maden,
teknoloji, toprak, su, yer altı suyu, sıcak su kaynakları, jeotermal kaynak, kayaç döngüsü,
ılıca, erozyon, doğal anıt gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir
bütünlük oluşturacak ve diğerlerini çağrıştıracak “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kağıt
dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır. Öğretmen
zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri kavramları 45 s
içinde yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: “Şimdi
ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen ne kadar kelime
varsa alt alta yazacaksınız.” der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir.
Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra, öğretmen
değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte
değerlendirmeyi yaparken sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları
ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği
sınıfça tartışılır. Ayrıca öğrencilerin anahtar kelime ve çağrıştırdığı kelimeyi birlikte cümle
içinde kullanmaları istenir.
Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle
ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal
farklılığına bakar. Bu farklılığı, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlar. Etkinliğin
devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede
kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir.
Etkinlik .umarası
Etkinlik Adı
:2
: Yazılı Anlatım
: 1.1; 1.2; 1.3; 3.1; 3.2; 4.1; 4.2; 4.3
Yer kabuğunda bulunan ana maddeler ve bu maddelerin hayatımızdaki yeri hakkında bir
paragraf yazınız.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Etkinlik .umarası
Etkinlik Adı
:3
: Kavram Haritası
: 1.1; 1.2; 1.3; 2.1; 3.1; 3.2; 3.3; 4.1; 4.3; 4.4; 5.1
Yer kabuğu, okyanus, Dünya, jeotermal kaynak, fosil, yer üstü suyu, kayaç, fosil yakıt,
paleontoloji, maden, doğal anıt, teknoloji, toprak, su, maden yatağı, akarsu, yer altı suyu,
sıcak su kaynakları, erozyon gibi bu ünitede geçen kelime ya da kelime gruplarından 6 (altı)
tanesini seçerek uygun bir kavram haritası oluşturunuz.
185

File

Transkript

Benzer belgeler

Veda Gecesi (Mayıs)

Öğretmen rehberi

REGIONAL TREASURE HUNT IN EUROPE (Avrupa`da Bölgesel

Uluslararası Öğrenciler için Başarının Geçidi - Admissions

WTKE`in olumlu yanları Bilgisayar destekli eğitimin sağladığı sabit

22.08.2015 TM Motivasyon Basın Bülteni EFSANEVİ UÇAN