TÜRKİYE`DE HANEHALKLARI TARAFINDAN CEPTEN YAPILAN
Transkript
TÜRKİYE`DE HANEHALKLARI TARAFINDAN CEPTEN YAPILAN
TÜRKİYE’DE HANEHALKLARI TARAFINDAN CEPTEN YAPILAN SAĞLIK HARCAMALARI ARAŞTIRMASI (Nihai Rapor) Prof. Dr. Bayram ŞAHİN Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü Prof. Dr. Mehtap TATAR Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü Doç. Dr. Erdem KARABULUT Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik AD Dr. Gülpembe ERGİN OĞUZHAN Polar Sağlık Ekonomisi ve Politikası Danışmanlık Ltd. Şti. Uz. Songül ÇINAROĞLU Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü TEŞEKKÜR “Türkiye’de Hanehalkları Tarafından Cepten Yapılan Sağlık Harcamaları Araştırması”nın yapılmasında katkı ve desteklerini esirgemeyen Sağlık Araştırmaları Genel Müdürü Prof. Dr. Uğur Dilmen ve Hacettepe Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. A. Murat Tuncer’e, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü çalışanlarından Dr. Bilgehan Karadayı, Dr. Volkan Çetinkaya, Uz. Hakan Oğuz Arı, Zeynep Yılmaz ve Hamdi Demirbaş’a; proje yönlendirme grubunda yer alan Prof. Dr. Selim Kılıç, Prof. Dr. Yusuf Çelik, Doç. Dr. Cengizhan Açıkel ve Doç. Dr. Tevfik Pınar’a, saha araştırmasını büyük bir titizlikle yürüten Vera Araştırma ve Danışmanlık Şirketi proje yöneticisi Atila Taş, Naim Demirel ve diğer şirket çalışanlarına, veri temizliği ve verilerin analize hazırlığı aşamasındaki katkılarından dolayı Didem Özkazanç, Elif Aydın ve Ar. Gör. Ahmet Kar’a, proje donanım ve yazılım danışmanı Yrd. Doç. Dr. Harun Artuner’e, mobil anket uygulaması sistemini geliştiren CubeSoft Yazılım şirketi Hakan Altındiş, Çağlar Aydoğan, Onat Ege Adalı, Ramazan Kürkan, Çınar Turgut ve Burak Atmaca’ya, saha denetimi aşamasındaki özverili çalışmalarından dolayı il sağlık müdürlüklerindeki yetkililere, Doç. Dr. Özgür Uğurluoğlu, Dr. Çağdaş Erkan Akyürek, Uz. Serap Taşkaya, Uz. Mustafa Demirkıran, Uz. Mehmet Yorulmaz, Uz. Anıl Şükrü Toygar, Ömer Faruk Çolak, Ar. Gör. İlkay Sevinç Turaç, Uz. Ümit Çıraklı, Uz. Yavuz Selim Küçük ve Ar. Gör. Ahmet Kar’a teşekkür ederim. Prof. Dr. Bayram Şahin Hacettepe Üniversitesi Proje Sorumlusu i YÖNETİCİ ÖZETİ Hastalık yapısı ve demografik yapıdaki değişimler, tıp bilimi ve teknolojisindeki gelişmeler, yaşam süresi ve kalitesindeki iyileşmeler, eğitim düzeyinin yükselmesi ve hizmete erişimin önündeki finansal ve fiziki engellerin kalkması gibi değişimler sonucunda tüm dünyada sağlık harcamalarının her geçen gün daha da arttığı ve bu durumun sağlık hizmetlerinde finansal sürdürülebilirlikle ilgili kaygılara neden olduğu görülmektedir. Sağlık hizmetlerinde finansal sürdürülebilirliği sağlamak için gerek kamu gerekse bireyler tarafından katlanılan finansal yükün ortaya konulması ve sağlık harcama düzeyi ve yapısının analiz edilmesi gerekmektedir. Bu çalışma bireylerin sağlık hizmeti kullanım düzeylerini, kullandıkları sağlık hizmetlerinin türlerini, bu hizmetleri aldıkları kurumları, sağlık hizmetleri için cepten yaptıkları harcamaları, cepten yaptıkları harcamaların formal ve informal ayrımını ve sağlık harcamalarının hanehalkları üzerinde katastrofik ve yoksullaştırıcı etkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma hazırlık, ön uygulama ve asıl saha uygulaması aşaması olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Hazırlık çalışmaları kapsamında örneklem hacminin Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’dan temin edilmesi, veri toplama aracının ve mobil anket yazılım uygulamasının geliştirilmesi, saha çalışanlarının eğitimi, idari ve etik izinlerin alınması gibi bir dizi faaliyetler gerçekleştirilmiş ve bu faaliyetler ile ilgili ayrıntılı bilgiler başlangıç raporunda sunulmuştur. Daha sonra saha çalışanlarının eğitimi, ön uygulamanın yapılması ve değerlendirmesi ile asıl saha çalışmasına başlanılması şeklinde temel faaliyetler gerçekleştirilmiş ve bu faaliyetler birinci ilerleme raporunda açıklanmıştır. Çalışmaya iş planına uygun şekilde 12 Ağustos 2013 tarihi itibariyle başlanılmış ve 23 Eylül 2013 tarihi itibariyle veri toplama sürecinin yaklaşık yarısı tamamlanmıştır. 31 Ekim 2013 tarihli ikinci ilerleme raporunda örneklemin %50’sini içeren değerlendirmeler, saha uygulaması sırasında karşılaşılan güçlükler ve çalışmanın bundan sonraki süreci ile ilgili yapılacak faaliyetler hakkında bilgi verilmiştir. Saha araştırması 12 Ekim 2013 günü tamamlanmış ve görüşme yapılan hane sayısı 19.685, görüşme yapılan kişi sayısı ise 85.356 olarak gerçekleşmiştir. Çalışmanın temel bulguları incelendiğinde; ağırlıklandırılmış verilere göre son bir yılda 75.627.566 kişiden %3,3’ünün hastaneye yattığı, son bir yılda 1000 kişiye düşen yataklı sağlık hizmeti kullanım sayısının 74,9 olduğu ve yatışların büyük ölçüde hastane polikliniği yoluyla gerçekleştiği tespit edilmiştir. Ayrıca, %12,6’sının hastaneye yatmadan sağlık sorunu yaşadığı ve son bir yılda ii 1000 kişiye düşen ayakta sağlık hizmeti kullanım sayısının 3.734 olduğu, %1,3’ünün ise herhangi bir sağlık sorunu olmaksızın koruyucu sağlık hizmetlerine başvurduğu ve son bir yılda 1000 kişiye düşen hastalık dışı bir nedenle sağlık hizmeti kullanım sayısının 367,8 olduğu belirlenmiştir. Sağlık sorunu yaşayanların %9,2’sinin sağlık sorununu gidermek için hiçbir şey yapmadığı, %10,7’sinin kendi kendine tedavi ve %77,8’inin sağlık hizmeti veren kişi ya da kuruma ve %3,5’inin geleneksel sağlık hizmeti sunucularına başvurduğu görülmüştür. Hiçbir şey yapmama açısından bir değerlendirme yapıldığında 2003 yılında bir sağlık sorunu yaşamasına rağmen hiçbir şey yapmayanların toplam içindeki payı yaklaşık %15,5 iken bu oranın %9,2’lere kadar gerilemiş olduğu tespit edilmiştir. Bu düşüşün sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin göreceli olarak daha da iyileşmiş olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Sağlık sorununu çözümü için hiçbir şey yapmadığını söyleyenlerin (%9,2) hiçbir şey yapmama nedenleri incelendiğinde ise %40,8 gibi büyük bir çoğunluğun "küçük önemsiz bir sorundu" ve %27,5'inin ise "param yoktu" yanıtını verdiği, hiçbir şey yapmayanların daha çok kırsal yerleşim yerlerinde yaşayan hane halkları oldukları tespit edilmiştir. Hizmet kullanımlarına bağlı olarak gerçekleşen kişi başı cepten sağlık harcaması 137,39 TL’dir. Sosyo-demografik özellikler açısından değerlendirildiğinde kentsel alanda yaşayanlar, erkekler, 80 yaş ve üzeri olanlar, lise mezunu olanlar, yurt dışı sigortası olanlar, eşinden ayrı yaşayanlar, işsizler ve algılanan sağlık statüsü çok kötü olan kişilerin cepten yaptıkları sağlık harcamalarının daha yüksek olduğu görülmüş ve ortalama cepten harcamanın en yüksek olduğu bölge olan İstanbul ile en düşük olduğu bölge olan Orta Anadolu bölgesi arasında yaklaşık 2,5 katlık bir fark olduğu tespit edilmiştir. Cepten yapılan kişi başı sağlık harcaması yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri açısından değerlendirildiğinde; %13,7’si yataklı sağlık hizmetleri için, %81,9’u herhangi bir sağlık sorununa bağlı olarak ayakta sağlık hizmetleri için ve geriye kalan %4,3’ü ise hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı için yapılmıştır. Cepten yapılan toplam harcamaların hizmet sunucuları itibariyle dağılımı incelendiğinde ise toplam harcamanın %50,9’u özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar, %41’i Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranlar, %3,4’ü üniversite hastanelerine başvuranlar, %2,9’u diğer sağlık kuruluşlarına başvuranlar ve %1,7’si geleneksel sağlık hizmeti sunucularına başvurular tarafından yapılmıştır. iii Cepten yapılan toplam harcamaların sağlık hizmeti türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise; %55,4’ü ilaç, %13,3’ü laboratuvar, %8,2’si görüntüleme hizmetleri, %8,8’i tıbbi cihaz, %1,8’i tıbbi malzeme ve %12,6’sı diğer mal ve hizmetler için yapılmıştır. Cepten yapılan toplam harcamalar formal ve informal ayrımına göre değerlendirildiğinde; %94,7’sinin formal, %5,3’ünün ise informal olduğu bulunmuştur. İnformal harcamaların %97,4 gibi büyük bir kısmı ayni ve nakdi harcamalardan oluşurken hediyenin payı sadece %2,6 olarak gerçekleşmiştir. Bu bulgulara göre informal harcamaların cepten yapılan toplam harcamalar içindeki payı 2007 yılında Tatar ve diğ. tarafından yapılan bir araştırmada %29,9 olarak tespit edilmiştir. Cepten sağlık harcamalarının bireyler yerine haneler üzerindeki etkisi değerlendirildiğinde ise kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul’da yaşayanlarda, beşinci gelir ve gider diliminde olanlarda daha fazla olduğu bulunmuş ve hanelerin %0,52’inin sağlık harcamalarından dolayı katastrofik etkiye, %0,25'inin ise yoksullaştırıcı etkiye maruz kaldıkları tespit edilmiştir. Diğer yandan hanelerin %58,6’sı sağlık harcamalarından dolayı hanehalkı bütçelerinin zorlandığını ifade etmiştir. Katastrofik sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin yıllık ortalama sağlık harcaması karşılaştırıldığında aralarında yaklaşık 40 katlık farkın olduğu, benzer değerlendirme yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan haneler açısından yapıldığında ise yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan hanelerin cepten yaptıkları yıllık ortalama sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelerden yaklaşık 20 kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Diğer yandan bireylerin sağlık hizmetleri kullanımı sırasında kendilerinin ve refakatçilerinin yemek, ulaşım ve konaklama gibi tıbbi olmayan ihtiyaçları için yaptıkları harcamalar hesaplandığında ise yıllık ortalama 27,93 TL’lik bir harcama yapıldığı ve bunun büyük kısmının (18,46 TL) ulaşım için yapıldığı bulunmuştur. Çalışma bulgularının özellikle son on yıllık dönemde Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) ile birlikte hizmet sunum ve finansman boyutunda yaşanan değişimlerin cepten sağlık harcamasına olan etkisini görebilmek ve sonraki reformlara yol gösterici olması açısından önemli bilgiler sunacağı ümit edilmektedir. iv İÇİNDEKİLER TABLOLAR DİZİNİ Vİİ ŞEKİLLER Xİ GRAFİKLER Xİ KISALTMALAR Xİİ 1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ 1 2. LİTERATÜR İNCELEMESİ 4 2.1. Ülke ve Hanehalkı Düzeyinde Sağlık Harcamaları 4 2.2. Sağlık Hizmetleri Finansman Sistemleri 5 2.2.1. Kamu Gelirleri İle Finansman (Vergi Tabanlı Finansman Sistemi) 8 2.2.2. Sosyal Sağlık Sigortası 8 2.2.3. Özel Sağlık Sigortası 9 2.3. Sağlıkta Bir Finansman Aracı Olarak Cepten Yapılan Harcamalar 10 2.3.1. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Temel Belirleyicileri 14 2.3.2. Seçilmiş Ülkelerde Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Görünümü 16 2.3.3. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Bir Unsuru Olarak Informal Ödemeler 18 2.3.4. Katastrofik Sağlık Harcaması 26 2.4. Türkiye’de Sağlık Harcamaları ve Finansmanı 28 2.4.1. Sağlık Harcamaları 32 2.4.2. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı 42 3. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ 52 3.1. Örneklem Tasarımı 53 3.2. Anket Formu ve Mobil Anket Yazılım Sisteminin Geliştirilmesi 56 3.3. Saha Çalışanlarının Eğitimi 64 3.4. Ön Uygulama 67 3.5. Asıl Saha Uygulaması 71 3.6. Saha Uygulamasının Kontrolü 72 3.7. Veri Temizliği ve Analizi 75 4. SAHA ARAŞTIRMASI BULGULARI 81 4. 1. Hanehalkı Nüfusu Sosyo-Demografik Özellikleri 83 4.2. Hanehalkı Sağlık Hizmeti Kullanımı ve Cepten Sağlık Harcaması Hakkında Genel Bilgiler 90 4.2.1. Hastaneye Yatış İle İlgili Genel Bilgiler 115 v 4.2.2. Sağlık Sorunu Yaşama İle İlgili Genel Bilgiler 141 4.2.3 Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı İle İlgili Genel Bilgiler 169 4.3. Hanehalkının Sağlık Harcamaları Hakkındaki Görüşleri 192 4.4. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Katastrofik Etkisi 194 4.5. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Yoksullaştırıcı Etkisi 208 5. SONUÇ VE ÖNERİLER 222 KAYNAKLAR 226 EKLER 236 vi TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Yapılan Ödemelerin Türüne Bağlı Olarak Formal ve Informal Ödemelerin Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri .............................................................................................................. 19 Tablo 2. Informal Ödemeler İle İlgili Tanımlar ....................................................................... 21 Tablo 3. 2003-2012 Yılları Arasında Sağlıkta Reform Uygulamaları ..................................... 28 Tablo 4. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) İçerisindeki Oranı (%) .............................................................................................................. 33 Tablo 5. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$) ............................................................................................................... 35 Tablo 6. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamalarının Oranı (%) ........................................................................................................ 37 Tablo 7. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Oranı (%) ........................................................................................................ 39 Tablo 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$)................................................................................. 41 Tablo 9. Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı ve Yeşil Kartlı Sayısı ve Nüfusa Oranı ............................................................................................................................ 45 Tablo 10. 2013 Yılı İtibariyle Hizmet Sunucusu ve Türlerine Göre Katkı Payları ................. 47 Tablo 11. Yıllara Göre Özel Sağlık Sigortası Toplam Primleri, Sigortalı Sayısı, Toplam Nüfusa Oranı ve Yıllara Göre Artış Oranı (%) ........................................................................ 50 Tablo 12. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması 1 (İBBS1) .................................................... 54 Tablo 13. Hacettepe Saha Kontrolörleri Tarafından Kontrol Edilen Hanelerin Sayı ve Yüzdesi .................................................................................................................................................. 67 Tablo 14. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu Bulguları ................................................................. 69 Tablo 15. Bölgelere Göre Telefon Kontrol Sonuçları .............................................................. 73 Tablo 16. Bölgelere Göre Telefon Kontrolü Sonucunda İptal Edilen Kişisel Anket Sayısı ve Yüzdesi ..................................................................................................................................... 74 Tablo 17. Araştırma Örneklemine İlişkin Yapılan Ziyaretlerin Sonuçları............................... 82 Tablo 18. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Yerleşim Yeri Dağılımı (%) ..................................................................................................... 84 Tablo 19. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Sağlık Güvencesi Durumu (%) ................................................................................................ 86 Tablo 20. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Gelir Dağılımı (%) ............................ 88 Tablo 21. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Tüketim Harcamalarının Dağılımı (%) .................................................................................................................................................. 89 Tablo 22. Hanehalkının Hastaneye Yatma, Sağlık Sorunu Yaşama, Hastalık Dışı Nedenlerle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı .................................................................................... 92 Tablo 23. Hane Halkı Üyelerinin Cepten Yaptığı Toplam ve Kişi Başı Harcamaların Hizmet Basamaklarına, Sunuculara, Harcama Kalemlerine ve Türlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ..... 93 Tablo 24. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Dağılımı (TL/Yıl)................................................................... 95 Tablo 25. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl)............. 97 Tablo 26. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) .................. 100 Tablo 27. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................................................ 104 vii Tablo 28. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) ............... 108 Tablo 29. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatış Dağılımı (%) ........................................................................................................................... 116 Tablo 30. Hastaneye Yatanların Hastaneye Kabul Şekli ve Hastaneye Yatış Nedenlerine Göre Dağılımı .................................................................................................................................. 118 Tablo 31. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatış Nedenlerinin Dağılımı (%) ..................................................................................................... 119 Tablo 32. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatışların Hizmet Sunucularına Dağılımı (%) ....................................................................... 121 Tablo 33. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine Dağılımı (%) ..................................... 124 Tablo 34. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Dağılımı (TL/Yıl) ..................... 128 Tablo 35. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Başvurulan Hizmet Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................... 130 Tablo 36. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................... 133 Tablo 37. Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (TL/Yıl) .................................................................................................................................. 137 Tablo 38. Hastaneye Yatma Durumunda Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (TL/Yıl) ........ 139 Tablo 39. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Sağlık Sorunu Yaşama Durumu Dağılımı (%)............................................................................................... 141 Tablo 40. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yapıldığının Dağılımı (%) ........................ 143 Tablo 41. Sağlık Sorunu Yaşayanların Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yaptığının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) ................ 144 Tablo 42. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenleri (%).................. 146 Tablo 43. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenlerinin SosyoDemografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) ........................... 146 Tablo 44. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Başvurulan Hizmet Sunucuların Dağılımı (%).. 150 Tablo 45. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine Dağılımı (%) 154 Tablo 46. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Cepten Ortalama Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) .................................................................................................................................. 156 Tablo 47. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................ 159 Tablo 48. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) ...................................................................................... 162 Tablo 49. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) ............................................................................................ 165 viii Tablo 50. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl) ......................................................................................... 167 Tablo 51. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı (%) ............................................................. 169 Tablo 52. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanım Nedenlerinin Dağılımı (%) ...... 171 Tablo 53. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) ................................................................ 172 Tablo 54. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Hizmet Sunuculara Dağılımı (%) ................................................................................................................................................ 175 Tablo 55. Sosyo-Demografik Özellikler Ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı Sırasında Kullanılan Hizmetlerin Dağılımı (%) ........................................................................................................................... 178 Tablo 56. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) ...................................... 181 Tablo 57. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) .............................................. 184 Tablo 58. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) ............................................................ 187 Tablo 59. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımına İlişkin Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl)...................................................................... 189 Tablo 60. Hanehalkının Sağlık Harcamaları İle İlgili Görüşlerinin Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı ...................................................................................... 193 Tablo 61. Hanehalklarının Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalma ve Kalmama Durumlarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%) ................. 194 Tablo 62. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................................................ 195 Tablo 63. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ................................ 197 Tablo 64. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimleri Göre Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................................................ 200 Tablo 65. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) .......................................................................................................... 203 Tablo 66. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%) ............................................................................... 208 Tablo 67. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl).......... 209 Tablo 68. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ......................................................... 211 ix Tablo 69. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ...... 215 Tablo 70. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................... 218 x ŞEKİLLER Şekil 1. Anket Sorularının Genel Akışı ..................................................................................... 57 Şekil 2. Veri Toplama Sistemi ................................................................................................. 63 Şekil 3. Sağlık Hizmetleri Kullanım Ağacı .............................................................................. 91 GRAFİKLER Grafik 1. Yıllara Göre Sağlık Kurum ve Kuruluşnda Kişi Başı Hekime Müracaat Sayısı ...... 30 Grafik 2. Seçilmiş Yıllar İtibariyle Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl) .......................... 31 Grafik 3. Yıllar İtibariyle Bebek Ölüm Hızı (Her 1000 Canlı Doğumda) ............................... 31 Grafik 4. OECD Ülkeleri ve Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranı (%) ................................................................................................................... 34 Grafik 5. Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012) ............................................................... 36 Grafik 6. Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamalarının Payı (%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012) ............................................................... 38 Grafik 7. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamaları İçindeki Payı (%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye ............................................................................ 40 Grafik 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye ................. 42 Grafik 9. Türkiye’de 2000-2012 Yılları İçin Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu ve Özel Sektör (Cepten ve Diğer) Harcamalarının Payı (%) ........................................................ 43 Grafik 10. Türkiye’de Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı Sayısının Toplam Nüfusa Oranı (%) ........................................................................................................ 45 Grafik 11. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu ................................................................................ 68 xi KISALTMALAR A-GPS: Assisted - Global Positioning System / Yardımlı - Küresel Konumlama Sistemi BUT: Bütçe Uygulama Talimatı CATI: Computerized Assisted Telephone Interview CEEHN: Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri Sağlıkta İşbirliği Örgütü (Central And East European Health Network) DPT: Devlet Planlama Teşkilatı DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü GPS: Global Positioning System / Küresel Konumlama Sistemi GSM: Global System for Mobile Communications-Mobil İletişim İçin Küresel Sistem GSS: Genel Sağlık Sigortası GSYİH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development PPP: Purchasing Power Parity SDP: Sağlıkta Dönüşüm Programı SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu SGP: Satın Alma Gücü Paritesi SPSS: Statistical Package for the Social Sciences SUT: Sağlık Uygulama Tebliği TSK: Türk Silahlı Kuvvetleri TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu USH: Ulusal Sağlık Hesapları WB: World Bank WHO: World Health Organizatio xii 1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ Ülkelerin sağlık harcamalarının tanımlanması ve izlenmesi son yıllarda politika belirleyicilerinin önemle üzerinde durdukları konulardan biri olmuştur. Bunun iki önemli nedeni bulunmaktadır: Birincisi ve en önemlisi, kendi sağlık sistemlerinin performansını iyileştirmede ve sağlık reformlarının etkilerini analiz etmede kullanılabilecek temel veri ve bilgileri elde etmek, ikincisi ise uluslararası karşılaştırmalar yapabilmektir (Liu ve diğerleri, 2003). Sağlık harcamalarının finansman kaynağı incelendiğinde kamu ve özel olmak üzere iki temel finansman kaynağının olduğu ve özel harcamalar içerisinde ise hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının, birçok ülkede önemli bir finansman kaynağı olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Ancak, cepten harcamaların hanelere ve bireylere getirdiği finansal yük sağlık hizmeti kullanımlarını ve dolayısıyla sağlık statülerini etkilediğinden, bu tür harcamaların düzeyinin ve yapısının incelenmesi ve iyi anlaşılması gerekmektedir. Sağlığa ayrılacak kaynakların tespitinde bu konuda etkin rol oynayan politika belirleyici ve karar vericilerin yararlanabilecekleri çok sayıda araç bulunmakla birlikte günümüzde halen birçok ülkede hanehalkları tarafından yapılan sağlık harcamalarını tespit etmek amacı ile yüzyüze görüşme yöntemine dayalı anket uygulamasından faydalanılmaktadır. Bu araştırmalar sayesinde hanehalklarının sağlık harcamaları belirlenebilmekte, ülkeler arası karşılaştırmalar yapılabilmekte, bu harcamaların hanehalkları üzerinde ne ölçüde bir yoksullaştırıcı etkisinin olduğu tespit edilerek ve politika geliştirme sürecine katkıda bulunabilmektedir. Türkiye’nin sağlık harcaması yıllar itibariyle incelendiğinde toplam sağlık harcamasının ülkenin Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payının 2000’li yılların başında % 4,9 iken 2012 yılında %5,4 olarak gerçekleştiği, sağlık harcamalarının %76,8 gibi büyük bir bölümünün kamu, geri kalan %23,2’sinin ise özel sektör tarafından finanse edildiği bilinmektedir. Özel sektörde önemli finansman yönetmenlerinden biri de 2000 yılında %27,6, 2012 yılında ise %15,4’lük payı ile cepten yapılan sağlık harcamalarıdır. Cepten yapılan sağlık harcamaları içinde ise özellikle birçok ülkede farklı biçimlerde ortaya çıkabilen ve farklı isimler altında ele alınan informal harcamaların önemli bir sorun olduğu bilinmektedir. 1 Cumhuriyet tarihinin en önemli dönüşümlerinin yaşandığı geçen 10 yıllık süre içinde ise SSK hastanelerinin Sağlık Bakanlığı hastaneleri ile birleştirilmesi, farklı sigorta sistemlerinin Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) altında toplanması ve Genel Sağlık Sigortası (GSS) uygulamasına geçilmesi, kullanıcı katkı paylarında yapılan değişiklikler gibi gerek hizmet sunum sisteminde gerekse hizmetin finansmanında çeşitli reformlar gerçekleştirilmiştir. Ancak hizmete erişimin ve hakkaniyetin sağlanması, verimliliğin artırılması ve nihai olarak Türk toplumunun sağlık statüsünün yükseltilmesi amacıyla yaşanan bu değişiklikler sonucunda hanehalklarının cepten yaptıkları sağlık harcamasının geçen 10 yıllık süre içinde nasıl bir değişim gösterdiğinin ortaya konulması gerekmektedir. Daha hakkaniyetli ve ulaşılabilir bir sağlık hizmeti sunum sisteminin oluşturulması, vatandaş memnuniyetinin arttırılması ve karar vericilerin kısıtlı kaynakların sektör içindeki miktarı, dağılımı ve akışı hakkında daha doğru bilgiye sahip olması için sağlık hizmetleri kullanıcıları üzerindeki finansman yükünü belirleyen kanıtların ortaya konulması gerekir. Aksi halde sağlık harcamalarının yarattığı mali yükü kimin ne ölçüde karşıladığı konusunda kapsamlı bir analiz olmaksızın sağlık hizmetlerinin finansmanının hakkaniyet yönünü değerlendirebilmek mümkün olmayacaktır. Kuşkusuz bu çalışmanın yapılmasının en önemli nedenlerinden biri 2003 yılından bu yana yürürlükte olan ve hizmetin sunumu yanında finansmanında da önemli değişikliklere neden olan Sağlıkta Dönüşüm Programı'nın (SDP) cepten yapılan harcamalara olan etkisini değerlendirebilmektir. SDP kapsamında yaşanan değişikliklerin hanehalklarının cepten yaptığı sağlık harcama düzeyi ve yapısında nasıl bir değişikliğe neden olduğu konusunda yeterli düzeyde veri ve bilgi mevcut olmadığı için sağlık hizmetlerinin hanehalkları üzerindeki finansal yükünün belirlenmesine yönelik yapılacak bu çalışmanın Sağlık Bakanlığı ve ödeyici kurum olarak Sosyal Güvenlik Kurumu açısından önemli katkılar sağlayacağı beklenmektedir. Sağlıkta reform uygulamalarının başladığı 2003 yılından itibaren sağlık harcamalarının tespit edilmesine yönelik olarak ülke genelinde en geniş örnekleme ulaşmak özelliğini taşıyan bu çalışma ile Türkiye’de hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının düzeyinin belirlenmesi, formal, informal ve katastrofik harcamaları etkileyen faktörlerin (sosyodemografik ve bölge gibi) tespit edilmesi, yapılan harcamaların fonksiyonlarına (ilaç, tıbbi malzeme gibi), hizmet sunucularına (hastane, hekim gibi) ve türlerine (ayni, nakdi ve hediye gibi) göre ayrımının yapılması ve önceki çalışmalarla karşılaştırmalar yapmak için veri ve bilgiler üretilmesi hedeflenmektedir. Bu veri ve bilgiler bize toplumun farklı kesimlerinin 2 sağlık hizmeti kullanım biçimleri yanında, çeşitli hizmetlere yaptıkları harcama miktarlarını ve toplumun dezavantajlı kesimlerinin yüklendiği sağlık harcama yükünün büyüklüğünü gösterecektir. Böylece sağlıkta eşitlik konusu dahil birçok sağlıkta reform politikalarının etkilerinin analizine, informal ve katastrofik harcamaları önlemeye yönelik politikaların geliştirilmesine ve ulusal ve uluslararası literatüre katkıda bulunulmasına fırsat sağlayacaktır. Bu hedeflere ulaşabilmek için Türkiye’de hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarını belirlemek için yapılan bu çalışmada; 1. Türkiye genelinde hanehalkları tarafından yapılan cepten sağlık harcamalarının düzeyinin belirlenmesi, 2. Cepten yapılan sağlık harcamaları içinde formal, informal ve katastrofik harcama düzeylerinin belirlenmesi, 3. Cepten yapılan sağlık harcamaları içinde formal, informal ve katastrofik harcama düzeylerini etkileyen faktörlerin (sosyo-demografik ve bölge gibi) tespit edilmesi, 4. Hanehalkları tarafından yapılan formal, informal ve katastrofik harcamaların fonksiyonlarına (ilaç, tıbbi malzeme gibi) göre ayrımının yapılması, 5. Hanehalkları tarafından yapılan formal, informal ve katastrofik harcamaların hizmet sunucularına (hastane, hekim gibi) göre ayrımının yapılması, 6. Formal, informal ve katastrofik harcamaların türlerine (bağış, hediye, bıçak parası, ayni katkılar gibi) göre dağılımının belirlenmesi, amaçlanmaktadır. Bu amaçla raporun ilk bölümünde çalışmanın amacı ve öneminden bahsedildikten sonra ikinci bölümde okuyucuya daha geniş bir perspektif sunabilmek için konu ile ilgili kapsamlı literatür bilgisine yer verilecektir. Üçüncü bölümde çalışmanın yöntemi, dördüncü bölümde temel bulgular, son bölümde ise sonuç ve öneriler sunulacaktır. 3 2. LİTERATÜR İNCELEMESİ 2.1. Ülke ve Hanehalkı Düzeyinde Sağlık Harcamaları Ülke ve hanehalkı düzeyinde sağlık harcamalarının miktarı bir ülkenin en temel kalkınmışlık göstergelerinden birisidir. Toplumun nitelikli sağlık hizmetlerine erişmesini sağlarken sağlık harcamalarının artışı ile mücadele etmek sağlık politika belirleyicilerin odaklandıkları temel konular arasında ilk sırada yer almaktadır. Sağlık harcamaları birçok gelişmiş ülkede ulusal gelir ile göreceli bir şekilde artış göstermektedir (Feldsteh 1993). Sağlık harcamalarındaki göreceli artışın temelinde bireylerin sağlık statüsündeki farklılıklar ve gelir esnekliğinin etkili olduğu görülmektedir (Getzen 2000; Rubin ve diğ. 1993). Toplam sağlık harcamaları Türkiye’nin de aralarında bulunduğu OECD ülkeleri açısından ele alındığında bu ülkelerin dünya nüfusunun %20’sini oluşturmasına rağmen dünya genelinde sağlık ile ilgili kaynakların %80’den fazlasını kullandıkları belirtilmektedir (WHO 2012). Sağlık harcamalarındaki bu artış gelişmiş ülkelerin birçoğunda sağlıkta reform uygulamalarına neden olmaktadır (Berger ve Messer 2002). Sağlıkta reform kapsamında atılan adımlardan birisi sağlık harcamaları ve finansman sistemlerinin yeniden gözden geçirilmesidir (Berger ve Messer 2002). Feldsteh (1993)’e göre sağlık harcamaları ve finansman sistemlerinin reforme edilmesinde hizmetlerin fiyatı, hanehalkı geliri ile nüfusun yaş dağılımı ve eğitim durumu gibi temel faktörlerin belirleyici rol oynadığı görülmektedir. Sağlık harcamalarındaki artışın daha iyi anlaşılabilmesi için sağlık harcamalarının temel belirleyicilerinin neler olduğunu belirlemeye ihtiyaç bulunmaktadır. Buna göre sağlık harcamalarının en temel belirleyicisinin ülke genelindeki ekonomik ve siyasi ortam olduğu söylenebilmektedir (Feldsteh 1993). Sağlık harcamalarının diğer belirleyicileri arasında ise bölgeler, ülkeler ve toplumlar arasında gelir dağılımı dengesizliği (Dosi ve diğ. 2013), sağlık hizmetleri talep ve arzının birey, grup ve ülke düzeyinde esnek ve öngörülmez oluşu sayılabilmektedir (Rubin ve diğ. 1993). Sağlık harcamalarındaki artış ile ilgili olarak incelenmesi gereken bir diğer konu da hanehalkı düzeyindeki sağlık harcamalardır. Sağlık harcamaları hanehalkları açısından ele alındığında bir ülke sağlık sisteminde hanehalklarının hastalıklarının neden olduğu yüksek maliyetlerden korunmasının sağlık sisteminin en temel görevlerinden birisi olduğu bilinmektedir (Krutilova ve Yaya 2012). Ancak, sağlık hizmeti ihtiyacının önceden belirlenebilir nitelikte olmaması nedeniyle sağlık hizmetleri kullanımı bireyler ve hanehalkları üzerinde öngörülemeyecek finansal yükler doğurabilmektedir (Özgen 2007). Ülkeler gelir grupları açısından 4 incelendiğinde düşük gelir grubunda yer alan ülkelerde yaşayan hanehalklarının yüksek ve orta gelir grubunda yer alan ülkelerde yaşayan hanehalklarına göre daha fazla finansal baskılarla karşı karşıya kaldıkları görülmektedir. Bu konuda yapılmış araştırmalarda ülke genelinde olduğu gibi hanehalkı düzeyinde de sağlık harcamalarının hastalık derecesinden çok hanehalklarının gelir durumlarıyla ilişkili olduğu belirtilmektedir (Rubin ve diğ. 1993). Hem ülke genelinde hem de hanehalkı düzeyinde düşünüldüğünde sağlık hizmetleri piyasasında sağlık hizmetleri kullanıcılarının ne tür sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyduklarının belirlenmesinin zorluğu nedeniyle üçüncü bir taraf olarak sağlık sigorta şirketleri ve çoğu zaman devlet devreye girmektedir. Bunun nedeni sağlık hizmetleri maliyetinin bireysel olarak katlanılabilecek boyutların çok üzerinde olması ve üçüncü tarafların müdahalesi olmadığı takdirde bireyin gerçek sağlık hizmeti ihtiyacından daha az hizmet almasıdır (Belli 2002; Tatar 2011). Bunun için devlet ve sigorta şirketlerinin üçüncü bir taraf olarak üstlendikleri rol hanehalklarının yüksek maliyetlerden korunmasıdır. Hanehalklarının yüksek maliyetlerden korunmasının yollarından birisi kamu ve özelde risk havuzlama uygulamasının etkili bir şekilde yerine getirilmesidir. Risk havuzlama sayesinde sağlık hizmetlerine daha fazla ihtiyaç duyan kişilerin daha az ihtiyaç duyan kişilerin yaptıkları ödemeler yolu ile finanse edildiği bir finansman uygulamasına gidilmekte bu da kıt olan sağlık kaynaklarının daha etkin bir şekilde dağıtımına olanak sağlamaktadır (Musgrove ve diğ. 2002). Sağlık hizmetleri piyasasında belirsizlik ve riskler ile başa çıkmaya yönelik risk havuzlama politikası gibi uygulamalar günümüzde sağlık politikası ve sağlık ekonomistlerinin sağlık finansmanı ile ilgili tartışmaya devam ettikleri başlıca konulardandır (Getzen 2000). 2.2. Sağlık Hizmetleri Finansman Sistemleri Sağlık hizmetlerinde politika belirleyici aktörlerin bir sağlık sisteminde sahip oldukları temel roller arasında; vatandaşların bilgilendirilmesi, sağlık sisteminin düzenlenmesi ve etkili bir sağlık sistemi finansman mekanizmasının geliştirilmesi bulunmaktadır (Mokhtari ve Ashtari 2012). Sağlık hizmetlerinin sunumu ve finansmanı en basit haliyle hizmeti sunanlar ile finanse edenler arasında bir kaynak değişimi ya da transferi süreci olarak tanımlanmaktadır. Bu süreçte sağlık hizmetleri finansmanının temel işlevlerinden birisi bireylerin sağlık hizmetlerini uygun maliyetlere katlanarak satın alabilmeleri ve kullanabilmelerini sağlamak, bir diğer işlevi ise gerekli finansal koruma ve temel hizmet paketlerini sunabilmek için sisteme sürdürülebilir gelir ya da kaynak sağlamak ve bu gelirlerin etkili ve hakkaniyetli bir şekilde havuzlanarak yönetilmesini gerçekleştirmektir (Uğurluoğlu ve Özgen 2008). 5 Sağlık hizmetlerinde hangi finansman ve sunum sistemi benimsenirse benimsensin genel amaç, her ülkede sağlık hizmetlerinin kabul edilebilir bir kalite ve erişim düzeyinde, verimli bir şekilde sunumu olmalıdır. Şüphesiz sağlık hizmetlerinin nasıl finanse edildiği, sürdürülebilirliği ve bu finansman yükünün toplum tarafından nasıl paylaşıldığı ise verilen hizmetin miktarını, kalitesini belirlemektedir (Tatar 2011). Finansal katkıların adil bir şekilde dağıtılması ve kişilerin finansal risklerden korunması hane halklarının satın aldıkları sağlık hizmetleri için adil ölçülerde ödeme yapmaları ile mümkün olabilmektedir (Wagstaff 1992). Her ülke için finansal katkı iki temel başlığı içermektedir. Bunlar; sağlıklı olan ve olmayan kişiler arasında bir risk havuzu oluşturmak ve kişilerin risk ve maddi durumlarına göre risk paylaşımını sağlamaktır. Risk havuzu oluşturmak zenginlerden alınan primler yolu ile fakirlerin ödemelerinin finanse edildiği bir sistemi oluşturmayı gerektirmektedir. Yaşamı boyunca hastalanma potansiyeli olan herkes bu risk havuzundan yararlanmak durumu ile karşı karşıya kalabilmektedir (Xu 2005). Sağlık ile ilgili kaynakların etkili bir şekilde dağıtılması ve sağlık finansman sisteminin belirlenmesinde eşitlik dışında ülkenin genel sosyo-ekonomik durumu, kişi başına düşen gelir, uygulanabilirlik, verimlilik, hakkaniyet, sağlık hizmetleri tüketicilerinin davranışları (Kotler ve Clarke 1986), tıbbi teknoloji, hükümet politikaları ve siyasi ortam (Meijer ve diğ. 2013) gibi faktörler de etkide bulunmaktadır. Yukarıda sayılan faktörler içerisinde sağlıkta finansman sisteminin belirlenmesinde etkili olan temel faktörlerden birisi herhangi bir ülkedeki genel sosyo-ekonomik durum ve kişi başına düşen gelir düzeyidir. Farklı ülkelerde sağlık finansman sistemlerinin karşılaştırılmasında çoğu zaman bu ölçüt dikkate alınarak sağlık harcamalarının hesaplandığı görülmektedir. Buna göre kişi başına düşen gelirin daha yüksek olduğu zengin ülkelerde ortalama yaşam süresinin daha uzun ve mortalite hızlarının daha düşük olduğu gözlemlenmektedir (Berger ve Messer 2002). Sağlık finansman sisteminin belirlenmesinde dikkate alınması gereken faktörlerden bir diğeri olan uygulanabilirlik sağlık sisteminin işleyişini sağlamada gerekli yönetsel kapasite ve insan gücünün temel yetenekleri ve bununla ilgili gereksinimlerin geniş toplum kesimleri tarafından ne ölçüde kabul edileceği, toplumun bu değişiklikleri ne ölçüde benimseyip uygulayacağı ile ilgili bir konudur (Aday ve diğ. 2004). Finansman sistemlerinin belirlenmesinde etkili olan bir diğer faktör olan verimlilik ise uygulanan finansman modeli için katlanılan maliyetler ile elde edilen sonuçların karşılaştırılmasına dayanmaktadır. Daha az maliyete katlanarak sağlık sonuçlarını iyileştirmek 6 tüm ülkelerde sağlık sistemi finansman mekanizmalarının en temel hedefidir (Inozu ve diğ. 2012). Hakkaniyet ilkesi sağlık finansman sisteminin belirlenmesinde dikkate alınması gereken bir diğer faktör olarak toplumun tüm kesimlerinin sağlık hizmetlerinden eşit ölçüde yararlanmasına imkan vermekte, eşitlik ilkesi ile çoğu zaman birlikte kullanılmaktadır. Hakkaniyet ilkesine uygun bir sağlık finansman sistemi tahsis edildiğinde toplumun yoksul kesimleri üzerinde daha fazla yoksullaştırıcı etkide bulunulması ya da bu kesimlerin sağlık hizmetlerine erişememesi sorununun önüne geçilmesi mümkün olmaktadır (Chaudhuri ve Roy 2008). Hakkaniyete uygun davranıldığında sağlıklı bireyler hasta bireylerin daha fazla sağlık hizmeti almalarına katkı sağlarken, hasta ve yoksul bireyler hastalığın ve yoksulluğun sebep olduğu yükle tek başlarına mücadele etmek zorunda kalmamış olacaklardır (Uğurluoğlu ve Özgen 2008). Sağlık hizmetleri tüketicilerinin davranışlarının sağlık finansman sisteminin belirlenmesi üzerindeki rolü dikkate alındığında ise sağlık hizmetleri tüketicilerinin bilgi asimetrisi nedeniyle belirsiz ve öngörülemez nitelikte bir talebe sahip oldukları, bu nedenle sağlık ile ilgili harcamalar söz konusu olduğunda kendilerini daha çok güvende hissetmek amacıyla sağlık sigortası talebine yöneldikleri gözlemlenmektedir (Thom ve diğ. 2002). Bu bakış açısı ile yola çıkıldığında sağlık hizmetleri finansman politikaları belirlenirken sağlık hizmetleri talebinin esnekliği ve sağlık hizmetleri tüketicilerinin sağlık sigortasına yönelik pozitif taleplerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir (Berkowitz 2006). Sağlık finansman sistemlerinin belirlenmesinde etkide bulunan bir diğer faktör olan tıbbi teknolojide yaşanan yenilikler ise tedavi maliyetlerinin sürekli artışına paralel bir şekilde dolaylı yönden sağlık hizmetleri tüketicilerinin satın alma davranışlarına da yön veren bir faktör olarak kabul edilmektedir. Hükümet politikaları ve siyasi ortam ise herhangi bir ülkede sağlık finansman sisteminin en temel belirleyicisi olarak görülebilmekte ve sağlık hizmetleri finansman sisteminin ne ölçüde adil ve hakkaniyete uygun olarak düzenlendiğinin bir ölçüsü olarak kabul edilebilmektedir (Belli 2004). Yukarıda sayılan çok sayıda farklı faktörden etkilenen sağlık finansman sistemlerinin sınıflandırılmasında bir standart olmamakla birlikte bu sistemler içerisinde ön plana çıkanlar arasında; “kamu gelirleri ile finansman (vergi tabanlı finansman sistemi), sosyal sağlık 7 sigortası, özel sağlık sigortası ve cepten yapılan ödemeler” bulunmaktadır (Gottret ve Schieber 2006). Aşağıda bu sistemler ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir. 2.2.1. Kamu Gelirleri İle Finansman (Vergi Tabanlı Finansman Sistemi) Vergiye dayalı sağlık finansman sistemi finansal yükün tüm toplum geneline yayıldığı bir sistemdir. Bu sistemde vergileri ulusal olarak toplamanın en önemli avantajı havuzlama ile ilgilidir. Sağlık hizmetlerine ayrılacak kaynak havuzu genişletilir ve ölçek ekonomisi sağlanırsa, sağlık ve diğer kamu alanlarına yapılan harcamalarda hangi alana ne kadar pay ayrılacağı konusunda daha doğru bir tercih yapılmış olacaktır (Dixon 2002). Bu sistemde ödeme yapmak zorunlu olduğu için ödemelerin gönüllü olduğu finansman sistemlerinde karşılaşılan bazı problemlerle karşılaşılmamaktadır. Eğer bu finansman yönteminin uygulandığı bir ülkede vergi toplamak ve tahsis etmede uygulanan politikalar tutarlı ise ve herkes tarafından kabul görüyorsa sistemin düzgün bir şekilde işleyebileceği söylenebilir. Vergiler ile finansman bireylerin sağlık statüsü, geliri ve işinin ne olduğuna bakılmaksızın toplanan fonların kullanılmasına imkan sağlamaktadır. Sonuç olarak diğer finansman sistemlerinde önemli bir problem olarak görülen ters seçim (hastalanma riski yüksek olanların sigortalanma eğiliminin ve bunun sonucunda maliyetlerin yükselmesi) probleminden bu yöntemde kaçınılmış olmaktadır (Dixon 2002; Savedoff 2004). Sonuç olarak vergiye dayanan finansman sistemlerinde karar vericilerin yanıt araması gereken sorular arasında gelirin mi yoksa tüketimin mi vergilendirileceği, sağlık hizmetlerine ne kadar kaynak ayrılacağı, sağlık hizmetlerinin verimli bir şekilde sunumunun nasıl gerçekleşeceği, sağlık sektöründe belirli sağlık hizmetlerine ne kadar kaynak ayrılacağı gibi sorular bulunmaktadır. Bu finansman sisteminin birçok ülkenin zenginleştiği, vergi tabanının genişlediği, vergi adaletine daha çok yaklaşıldığı, devletin vergi toplama kapasitesinin arttığı ve sağlık hizmetlerinin daha çok vergi gelirleri ile finanse edildiği bir sisteme vurgu yaptığı söylenebilmektedir (Gottret ve Schieber 2006). 2.2.2. Sosyal Sağlık Sigortası Sosyal sağlık sigortası sistemi kamu yönetimi ve denetimindeki sigorta sistemlerine kişilerin daha önceden belirlenmiş oranlarda prim ödemeleri suretiyle sigortalandıkları bir sistemdir. Sosyal sağlık sigortası sistemi ile finansman yöntemi 19.yy’da Almanya’da gelişmiş olan bir sağlık finansman sistemidir. Bu sistemin ilk ortaya çıktığı yıllarda hükümetin herhangi bir müdahalesi söz konusu değilken endüstrileşme sonucunda büyük sanayi işletmelerinin kuruluşu, çalışanların haklarının farkına varmaları, daha çok organize olmaları ile birlikte 8 daha iyi sağlık hizmetlerine erişimi istemeleri sonucunda bu sistem gelişme göstermiştir (Moissialos ve diğ. 2004). Sosyal sağlık sigortası yönteminde şirketler, çalışanlar, kendi adına çalışanlar ve devlet, sosyal sağlık sigortası fonuna prim ödemeleri yoluyla katkıda bulunurlar. Şirketlerin ve çalışanların yaptıkları ödemeler genellikle çalışanın aldığı maaşın miktarıyla ilişkilidir. Kendi hesabına çalışan bireylerin yaptıkları katkılar ise genellikle tahmin edilen gelir ya da sabit bir fiyat üzerinden belirlenir. Devlet ise ödeme gücü olmayan bireyler için katkı yapmaktadır (Uğurluoğlu ve Özgen 2008). Sosyal sigortanın en önemli ilkesi sosyal dayanışma ilkesidir. Dayanışma, en genel anlamıyla “ortak bir amaç için yapılan işbirliği” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da görüldüğü üzere birey tek ve bağımsız bir varlık olarak ele alınmak yerine bireylerin birbirleri arasında karşılıksız bir işbirliğinden söz edilmektedir. Sağlık hizmetlerinde sosyal adaleti sağlama olgusu, felsefi bir yaklaşım olup sosyal sağlık sigortası dayanışma ilkesi aracılığıyla bu yaklaşımın varlık kazanması sağlanmaktadır (Tatar 2011). Sosyal sağlık sigortası ve vergi gelirleri yoluyla finansman yöntemlerinin en temel özelliği toplumun tüm kesimlerini kapsaması ve herkesin yüksek sağlık maliyetlerinden korunmasını sağlamak işlevini yerine getirmesidir (Carrin ve diğ. 2005). Sağlık hizmetlerinin sosyal sigorta ile finanse edilmesinin en önemli avantajlarından biri bu yöntemin sürekli ve öngörülebilir bir finansman sağlamasıdır. Bir ülkenin istihdam politikaları ve nüfusun gelişimi ile ilgili bilgiler, gelecekte beklenen sosyal sigorta gelir ve harcamaları ile ilgili öngörülerde bulunmayı, sosyal sigorta aracılığı ile toplanacak prim gelirlerinin ne olacağının kısa, orta ve uzun vadeli projeksiyonlarını yapmayı mümkün kılmaktadır. Bu projeksiyonlar sağlık hizmetlerinin hem sunum hem de finansmanı için sürdürülebilir politikalar geliştirilebilmesine ve sağlık hizmetlerini planlayanlara son derece değerli bilgiler sunmaktadır. Sosyal sağlık sigortasının en önemli olumsuz yanı ise maliyet kontrolü ile ilgili olarak yaşanan güçlükler ve informal sektörde çalışanları kapsamada karşılaşılan sorunlardır (Moissialos ve diğ. 2002). 2.2.3. Özel Sağlık Sigortası Özel sağlık sigortası sağlık hizmetleri finansmanının kamu sektörü ya da çalışanlar tarafından değil doğrudan sağlık hizmetlerini kullanan bireyler tarafından üstlenildiği bir finansman biçimidir. Bu sistemde sisteme dahil olanların yapmış oldukları prim ödemeleri risk paylaşımı esasına dayalı olarak kullanılmakta ve böylece risk havuzlama sağlanmaktadır (Sekhri ve Savedoff 2004). Özel sağlık sigortalarının farklı türleri arasında birincil, ikincil özel sağlık sigortaları bulunmaktadır. Bunlar içerisinde birincil sigorta kamu sigortası olduğunda ya da 9 olmadığında isteğe bağlı olarak yapılan özel sigortadır. İkincil sigorta ise kamu sağlık sigortasına karşı ikincil bir seçenek olarak kullanılmakta, kamu katkısı için ise ayrıca muafiyet uygulanmamaktadır. Örnek olarak kişinin sosyal güvenlik kurumu kapsamında bulunmasının yanı sıra özel sağlık sigortası kapsamına da dahil olması verilebilmektedir (Sekhri ve Savedoff 2004). Sigorta şirketlerinin hakim olduğu özel sağlık sigortası sisteminin ana kaynağı Amerika Birleşik Devletleri’dir (Carrasquillo ve diğ. 2000) ve sağlıkta finansman sistemleri içerisindeki ağırlığı gittikçe artan bir yöntem olarak ön plana çıkmaktadır. Bu sisteme yönelik başlıca eleştiri ise yoksul hanehalklarının daha az sağlık harcamasında bulunmalarına neden olması ve sağlık hizmetlerinin dağıtımında adalet prensibine zarar vermesidir (Culyer ve Wagstaff 1993; Monahan 2012). Sağlık hizmetlerinde finansman sistemlerinden bir diğeri de cepten yapılan sağlık harcamalarıdır. Bu çalışmanın temel konusu olması nedeniyle aşağıda cepten yapılan sağlık harcamaları hakkında ayrıntılı bilgiler sunulmuştur. 2.3. Sağlıkta Bir Finansman Aracı Olarak Cepten Yapılan Harcamalar Cepten yapılan sağlık harcamaları hakkındaki en genel tanım “hastalar ya da hanehalkları tarafından doğrudan yapılan ödemelerdir” (WHO 2004; Dixon 2002; Gaal ve diğ. 2006; Yardım ve diğ. 2010). Bu tanımda, cepten harcamaların yalnızca bir ön ödeme mekanizması olmadığı, aynı zamanda harcamaların hizmetin alındığı anda doğrudan hizmet sunucuya yapıldığı bir finansman kaynağı olduğuna işaret edilmektedir (WHO 2004). Ülke genelinde düşünüldüğünde ise sağlık hizmetlerinde finansal riski ortadan kaldırmak için sağlık sistemi finansman ihtiyacını karşılamakta kullanılan kaynaklardan birisidir. Farklı ülkelerde değişen miktarlarda karşılaşılan cepten harcamalar, bir yandan ilave kaynak sağlamak ve maliyetleri azaltmak amacı ile bireyler ve sağlık sistemi açısından olumlu etkiler yaratabilirken, diğer yandan önemli sorunlara da yol açabilmektedir. Bu nedenle cepten harcamaların finansal riski azaltmak yönünde olumlu bir etkide bulunup bulunmadığı ve herhangi bir ülkede cepten sağlık harcamalarının bir finansman kaynağı olarak kullanılıp kullanılamayacağı sağlık politikacılarının temel tartışma konularından birisi olarak karşımıza çıkmaktadır (Özgen 2007). Bu harcamalar sağlık sistemini farklı açılardan etkilemektedir. Bunlardan ilki kişilerin sağlık hizmetlerine erişimi için daha fazla maliyete katlanmalarına neden olduğu için genel sağlık harcamaları içerisinde gereksiz sağlık harcamalarını azaltıcı etkide bulunmasıdır. Diğer bir 10 etki ise cepten yapılan sağlık harcamalarının sağlık ile ilgili sonuçlara yansıma durumu ile ilgilidir. Buna göre cepten yapılan sağlık harcamalarının artışı gereksiz sağlık harcamalarını azaltmakta ancak en temel sağlık sonuç ölçütlerinden birisi olan ölüm oranlarının azalması üzerinde olumlu herhangi bir etkisi olduğu görülmemektedir (Plümper ve Neumayer 2012). Cepten yapılan ödemeler, her sağlık sisteminde var olmakla birlikte, sağlık hizmetleri ihtiyacının ne zaman, nerede ortaya çıkacağının ve ne kadar maliyetli olacağının bilinmemesi nedeniyle bu ödemelerin tek başına bir sağlık hizmeti finansman yöntemi olarak kullanılması uygun değildir. Bu kategorideki ödemeler, daha çok bireylerin herhangi bir mal veya hizmeti satın alması durumunda bir geri ödeme kurumu ya da devlet tarafından ödenmeyen ve hanehalklarının ceplerinden doğrudan yapmak zorunda kaldıkları ödemelerdir. Cepten yapılan ödemeler, modern sağlık sistemlerinde özellikle sağlık hizmetleri talebini düzenlemek ve gereksiz talebi engellemek amacıyla alınan kullanıcı katkıları için yapılmaktadır (Liu ve Sun 2012). Cepten ödemeler doğrudan ödeme, kullanıcı katkısı ve informal ödemeler başlıkları altında incelenebilmektedir. Doğrudan ödemeler; sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan bütün hizmetler için yapılan ödemelerdir. Kullanıcı katkıları ya da maliyet paylaşımı; güvence kapsamında kalan hizmetlerin kullanımı sırasında yapılan ödemelerdir. Sağlık finansman kaynakları içerisinde kullanıcı katkıları arttıkça finansman yükünün gelir düzeyi düşük olan bireyler ile sağlık durumu daha kötü olan bireylere kayma olasılığı artmakta ve sonuçta toplumsal dayanışma azalmaktadır (Berger ve Messer 2002). Cepten yapılan sağlık harcamalarında temel harcama kalemleri arasında; ilaç, tıbbi malzeme, tıbbi tedavi araç ve gereçleri, hastane içinde veya dışında sağlanan sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar yer almaktadır (Yardım ve diğ. 2010). Cepten harcamaların ayırt edici bir diğer özelliği ise bu harcamaların birey veya hanehalkı tarafından yapıldıktan sonra, ödenen miktarın bir kısmı ya da tamamının başka bir kişi ya da kurumdan geri ödeme veya yardım olarak geri alınamamasıdır. Bu durumda cepten harcama miktarı, geri ödeme veya yardım yoluyla bireye veya hanehalkına geri dönen miktar çıkarıldıktan sonra kalan kısımdır. Örneğin, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlı bir birey ilaç için ödediği paranın tamamını SGK’dan geri alması durumunda, cepten harcama yapmamış olacaktır (Özgen 2007). Bir sağlık sisteminde cepten yapılan ödemeler ancak zorunlu durumlarda başvurulan, başvurulduğu zaman ise bireyin gelir durumu ile ilişkilendirilen bir finansman yöntemi olmalıdır. Sağlık sistemlerinde kullanıcı katkılarının olumsuz etkilerini en aza indirgemek için bazı muafiyetler getirilebilmektedir. Bu konuda farklı ülke örnekleri incelendiğinde; diyabet, 11 hipertansiyon gibi kronik hastalıkların, kanser ile ilgili harcamaların ve bazı ülkelerde düşük gelir grubundaki kişilerin katkı paylarından muaf tutulmasının etkili olabileceği düşünülmektedir (Tatar 2011). Cepten yapılan ödemeleri bir finansman aracı olarak savunanlar, bu tür ödemelerin hem gereksiz talebi engellemekte önemli rol oynayacağını hem de ilave kaynak yaratacağını öne sürmekle birlikte Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcaması payının %40 ve üzeri olması durumunda sağlık ile ilgili eşitsizliklerin ortaya çıkacağını belirtmiştir (Tatar 2011). Cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalklarının üzerinde yarattığı finansal yük hanehalklarının gelir düzeyine bağlı olarak değişmektedir. Bu konudaki genel durum ister yoksul ister zengin olsun hanehalklarının zaman içerisinde daha çok cepten sağlık harcaması yapmak durumunda kalmalarıdır (Shen ve McFeeters 2006). Cepten yapılan sağlık harcamalarının neden olduğu finansal yük ele alınırken ülke genelinde toplam cepten yapılan sağlık harcamalarının artışı ile kamu sağlık harcamaları arasında negatif yönlü bir ilişki olması durumu ile karşılaşılmaktadır (Plümper ve Neumayer 2012; Doorslaer ve diğ. 2007). Buna göre herhangi bir ülkede cepten yapılan sağlık harcamaları arttıkça kamu sağlık harcamalarının azaldığı gözlemlenmektedir. Cepten yapılan sağlık harcamalarına farklı bir açıdan yaklaşan araştırmacılar bu harcamaların sağlık sisteminin genelinde finansal riski azaltmak yönünde bir olumlu etkide bulunup bulunmadığını tartışmaktadırlar (Acs ve Sabelhaus 1995). Bu tartışmalarda varılan ortak sonuç ise cepten yapılan harcamaların yaratacağı tehlikenin sağlık hizmetleri finansmanını daha da sorunlu hale getireceği ve finansal riski azaltmak yerine artırmak yönünde bir etkide bulunacağı şeklindedir (OECD 2003; Dünya Sağlık Örgütü 2003; Dünya Bankası 2004; Dünya Sağlık Örgütü 2005). Sağlık ile ilgili harcamalar bu harcamaları yapan kişiler üzerinde yoksullaştırıcı etkide bulunabildiği için en fazla kullanılan sağlık finansman sistemlerinin kamu eliyle başka bir deyişle vergi gelirleri yolu ile olduğu görülmektedir. Bunun sebebi hanehalkları tarafından doğrudan yapılan cepten sağlık harcamalarının hanehalklarının risk havuzundan yeterince yararlanamamasına neden olmasıdır (Özgen 2007). Cepten yapılan sağlık harcamalarının yaratacağı finansal yük ile mücadele edebilmek, bu konu ile ilgili politikalar geliştirmek, sağlık programlarının uygulanması konusunda değerlendirmelerde bulunmak, etkinlik ve performans değerlendirmesinde sağlık ile ilgili hem 12 ulusal hem de uluslararası düzeyde güvenilir, geçerli, karşılaştırılabilir bilgiler elde etmek için cepten yapılan ödemeleri tanımlamakta yararlanılan temel kavramların bilinmesine ihtiyaç vardır (Lu ve diğ. 2009). Farklı ülkelerde cepten yapılan sağlık harcamalarını tanımlamak için farklı kavramlardan yararlanılmaktadır. Bu kavramlar arasında hanehalkı tüketim harcamaları, gıda harcamaları, yoksulluk sınırı, ödeme gücü (kapasitesi), finansal katkıda hakkaniyet indeks değeri, katastrofik sağlık harcaması, yoksullaştırıcı etki sayılabilmektedir. Aşağıda bu temel kavramların tanımlarına yer verilmiştir. Hanehalkı Tüketim Harcamaları: Bu harcamalar hanehalkı üyelerinin farklı ürün ve hizmet gruplarında hem parasal hem de ayni olarak yaptıkları ödemeleri kapsamaktadır (Xu 2005). Gıda harcamaları hanehalkları tarafından cepten sağlık harcamalarının tanımlanmasında yararlanılan bir diğer kavramdır. Gıda harcamaları hanehalkının her türlü gıda maddesi için yapmış oldukları harcamaları, hanehalkı üyeleri tarafından tüketilen her türlü gıda ürünlerinin değerini ifade etmektedir. Gıda ürünleri için yapılan harcamalar içerisinde alkollü içecekler ve sigara için yapılan harcamalar ile otel ve restoran gibi ev dışında yeme-içme ve konaklama için yapılan harcamalar dahil değildir (Xu 2005). Bir diğer kavram olan asgari harcamalar hanehalklarının toplum içerisinde en temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yapmaları gereken asgari harcama tutarını ifade etmektedir (Xu 2005). Yoksulluk Sınırı: Bu kavram hanehalkları tarafından yapılan asgari harcamaların belirlenmesinde kullanılmaktadır. Yoksulluk sınırını belirlemek için farklı göstergelerden yararlanmak mümkündür. Uygulamada herkes tarafından kabul edilen bir yaklaşım bulunmamakla birlikte Xu (2005) tarafından yapılan tanımlamada yoksulluk sınırının belirlenmesinde hanehalkları tarafından yapılan gıda harcamaları esas alınmaktadır. Hanehalkı Ödeme Gücü (Kapasitesi): Hanehalklarının geçimlerini sağlayabilmek için yapmaları gereken minimum ödeme miktarına karşılık gelmektedir. Bilindiği gibi bazı hanehalkları için gıda harcamaları asgari harcamaların oldukça üzerindedir. Gıda harcamaları asgari harcamaların üzerinde olan hanehalklarının ülke genelinde yoksulluk sınırının üzerinde oldukları söylenebilmektedir (Xu 2005). Cepten yapılan sağlık harcamalarının yarattığı finansal yükü daha net olarak anlayabilmek için hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamaları hanehalklarının ödeme gücünün (kapasitesinin) belirli bir yüzdesi olarak tanımlanabilmektedir (Xu 2005). Bu tanımlama her ülke sağlık sisteminin en temel hedefi olan sağlık hizmetlerinin adil bir şekilde finanse 13 edilmesine ne ölçüde katkıda bulunulduğu, cepten yapılan ödemelerin hanehalklarını finansal açıdan ne kadar zor durumda bıraktığının belirlenmesine yardımcı olmaktadır. Finansal Katkıda Hakkaniyet İndeks Değeri: Bu değer cepten yapılan harcamalarda ne ölçüde hakkaniyete uygun davranıldığını belirlemekte kullanılmaktadır. Hanehalklarının ödeme kapasitelerinin ne kadarını cepten yapılan sağlık harcamalarına ayırdıklarından yola çıkarak hesaplanan finansal katkıda hakkaniyet indeks değeri 0 ile 1 arasında değerler alır. Indeks değeri 1’e yaklaştıkça bu durum ülke genelinde adil bir sağlık sisteminin mevcut olduğuna işaret etmektedir (Xu 2005). Katastrofik Sağlık Harcaması: Bu kavram cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalkları üzerinde finansal açıdan ne ölçüde zorlayıcı bir etkide bulunduğunun belirlenmesi için Xu (2005) tarafından geliştirilmiştir. Katastrofik sağlık harcaması hanehalkları tarafından yapılan sağlık harcamalarının toplam tüketim harcamalarından gıda harcamaları çıkarıldıktan sonra geriye kalan ve ödeme gücü (kapasitesi) olarak adlandırılan kısmın %40’ından fazla olması durumunda ortaya çıkmaktadır. Görüldüğü gibi cepten yapılan harcamaların hanehalkları üzerinde yaratmış olduğu finansal güçlükler Xu (2005) tarafından geliştirilen metodolojiye uygun olarak somut biçimde ortaya konulabilmektedir. 2.3.1. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Temel Belirleyicileri Hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının daha iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için cepten yapılan sağlık harcamalarının temel belirleyicisi olan iki temel faktörün incelenmesi gerekmektedir. Bunlardan birisi sağlık sigortası diğeri ise hanehalkı gelir düzeyidir. Sağlık sigortası ailelerin finansal açıdan korunmasını sağlamaktadır. Örneğin iki farklı hane benzer sağlık sigorta planına sahip ve aynı miktarda sağlık harcaması yapıyor olmasına karşın bu hanelerin gelir düzeylerindeki farklılıklar haneleri finansal açıdan farklı düzeylerde finansal baskı altına alabilir. Bu durum düşük gelir grubunda yer alan ülkelerde sağlık hizmetleri için daha az miktarda kaynak ayıran haneler için daha ciddi bir sorun oluşturmaktadır (Shen ve McFeeters 2006). Sağlık sigortası ile ilgili diğer bir konu ise herhangi bir ülkede cepten yapılan harcamaların artışına paralel olarak sağlık sisteminde informal ödemeler ile karşılaşılması durumunda sağlık sigortası sisteminin düzgün işlemediği sonucudur. Bu nedenle sağlıkta informal ödemelerin azaltılması için sağlık sigortası ve geri ödeme mekanizmalarının güçlendirilmesi ve düşük gelir grubunda yer alan hanelerin yüksek miktarda cepten sağlık harcaması yapmaktan korunabilmelerine yönelik olarak etkin işleyen bir kamu sağlık sigortası sisteminin kurulması temel bir gerekliliktir (Minh ve diğ. 2012). 14 Cepten yapılan sağlık harcamalarının önemli bir diğer belirleyicisi ise farklı hastalık türleridir. Bu konuda yapılan araştırmalarda cepten sağlık harcaması yapan hastaların daha çok yüksek maliyetli, kronik, risk düzeyi yüksek hastalıklar ile karşı karşıya oldukları görülmektedir. Hanehalklarının en fazla cepten sağlık harcaması yaptıkları hastalıklar arasında ön plana çıkanlar ise kanser ve kardiyovasküler hastalıklardır. Özellikle kanser hastalığı tedavi sürecinde en gelişmiş tıbbi teknolojilerin kullanıldığı, yüksek maliyete katlanmayı gerektiren ve risk düzeyinin yüksekliği nedeniyle fazla miktarda cepten sağlık harcamasının yapıldığı bir hastalıktır. Bu hastalığı önlemek ve tedavi etmede kullanılan reçeteli ilaçlar ve evde bakım hizmetleri maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle kanser hastalığının tedavisi için yapılan cepten harcamalar gün geçtikçe artmakta ve kanser hastalarını finansal açıdan zor durumda bırakmaktadır (Langa ve diğ. 2004). Risk düzeyi yüksek olan ve tedavi sürecinde yüksek maliyete katlanmayı gerektiren hastalıklardan bir diğeri ise kardiyovasküler hastalıklardır. Kardiyovasküler hastalıklar tüm dünya genelinde obezite, hipertansiyon, diyabet gibi hastalıklar için de bir risk unsuru oluşturmakta ve bu hastalıklar ile eş zamanlı olarak seyredebilmektedir. Bu hastalıklar çok sayıda başka hastalıklar ile birlikte görülmeleri nedeniyle cepten harcamaları artırıcı bir etkide bulunmaktadır. Kardiyovasküler hastalıklara maruz kalan kişiler kalmayan kişiler ile karşılaştırıldıklarında depresyon, kaygı ve diğer psikososyal stresörlere daha fazla maruz kalmaktadırlar. Bu konuda yapılan araştırmalar kardiyovasküler hastalıkların beraberinde psikolojik sorunları getirdiği ve politika belirleyicilerin bu hastalıklar ile ilgili cepten yapılan sağlık harcamalarını azaltmaya yönelik politikalar üretmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır (Okumura ve Ito 2013). Farklı türdeki hastalıklarda cepten yapılan sağlık harcamaları bulaşıcı olan ve olmayan hastalıklar açısından ele alındığında Thuan ve diğ. (2006) bulaşıcı hastalıkların yoksul hanehalkları üzerinde fazladan bir maliyet yükü oluşturduğu sonucuna ulaşmıştır. Cepten yapılan sağlık harcamalarının belirleyicileri yalnızca sağlık sigortası, hanehalkı gelir düzeyi ve hastalık türü açısından değil hanehalklarının nüfus ve cinsiyet gibi demografik özellikleri açısından ele alındığında ise hanede çok sayıda yaşlı kişinin bulunması, kadınların daha fazla olması, çok çocuk sayısına sahip olunması durumlarında cepten yapılan sağlık harcamalarının arttığı belirtilmektedir (Hwang ve diğ. 2010). Görüldüğü gibi cepten yapılan sağlık harcamalarının farklı belirleyicileri bulunmakla birlikte bu belirleyicilere bağlı olarak farklı ülkelerde cepten yapılan harcamaların görünümü değişebilmektedir. Aşağıda ülkeler arasındaki bu farklılıklara değinilmiştir. 15 2.3.2. Seçilmiş Ülkelerde Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Görünümü Cepten yapılan sağlık harcamaları miktarı başta Latin Amerika ülkeleri olmak üzere sağlık sisteminin bir dönüşüm sürecinden geçmekte olduğu birçok ülkede farklılaşmaktadır (Xu ve diğ. 2003). Cepten yapılan sağlık harcamaları bakımından ele alınabilecek ülkelerden birisi Bulgaristan’dır. Atanasova ve diğ. (2012)’e göre son yıllarda Bulgaristan'da cepten yapılan sağlık harcamaları sağlık hizmetleri finansmanında yararlanılan önemli bir kaynak haline gelmiştir ve bu ülkede cepten yapılan sağlık harcamaları genel sağlık harcamaları içerisinde büyük çoğunluğu oluşturmaktadır. Ancak bu konudaki araştırma sonuçları cepten yapılan harcamalar ile gelir arasında herhangi bir ilişki bulunmadığını göstermektedir. Bu sonuç ister yüksek ister düşük gelir grubunda yer alsın tüm hanelerin cepten sağlık harcamalarının yüksek olduğuna işaret etmektedir. Bulgaristan ile benzer bir şekilde cepten yapılan sağlık harcamaları ile gelir arasında önemli bir ilişki bulunmayan diğer ülkeler arasında ise Gürcistan ve Tacikistan’ın bulunduğu belirtilmektedir. Bu ülkelerde cepten yapılan sağlık sağlık harcamaları ile mücadele etmek konusunda ise Atanasova ve diğ. (2012) sağlık hizmetlerine erişim konusunda önemli ölçüde bir politika desteğine ihtiyaç duyulduğunu belirterek, mücadele politikaları arasında vergi muafiyetlerinin yeniden gözden geçirilmesi, aile bütçesi harcamalarının kontrol edilmesi, hastaların sağlık düzeyinin gözden geçirilmesi ve sosyal güvenlik politikalarının iyileştirilmesi konusunda politika belirleyicilere önerilerde bulunmuşlardır. Sağlıkta dönüşümün yaşandığı ülkelerden bir diğeri Kazakistan’dır. Kazakistan’da cepten yapılan sağlık harcamaları ele alındığında Falkingham ve diğ. (2010) ülke genelinde yapılan sağlık reformu uygulamalarının sağlık hizmetlerinin finansmanı konusunda yaptığı katkıyı ele aldıkları araştırmada 2001-2007 yılları arasında ülke genelinde nüfusun sağlık hizmetlerine erişiminde önemli iyileşmeler görüldüğünü ortaya koymuşlardır. Aynı araştırmada cepten yapılan sağlık harcamalarının büyük kısmının katılım paylarından, küçük bir kısmının ise sağlık personeline yapılan ödemelerden meydana geldiği, sağlık personeline yapılan cepten ödemeler içerisinde en fazla ödemenin cerrah ve anestezistler için yapıldığı da ortaya konulmuştur. Sağlıkta dönüşüm sürecinde olan ülkelerden bir diğeri olan Tacikistan’da Habibov (2009) tarafından yapılan araştırmada reçeteli ilaçlar için yapılan harcamaların temel belirleyicisi olan faktörler ekonomik durum, kronik hastalıkların varlığı, sakatlık durumu, sahip olunan küçük çocuk sayısı, zorunlu olarak kullanılan ilaçlar, kalp hastalığı ve akut hastalıklar olarak 16 belirtilmiştir. Aynı araştırmada sağlık alanında politika belirleyiciler için kronik hastalığı olan, küçük çocuğu bulunan ve yeterli geliri olmayan ailelerin cepten yapılan sağlık harcamalarından korunması için gerekli önlemlerin alınması gerektiği önerisinde bulunulmuştur. Cepten yapılan sağlık harcamalarının durumunun incelendiği diğer bir ülke olan Çek Cumhuriyeti diğer pekçok ülke ile karşılaştırıldığında özel sağlık harcamalarının oldukça düşük olduğu ülkelerden birisidir (Krutilova ve Yaya 2012). Çek Cumhuriyetinde sağlık hizmetleri finansmanının temel kaynağı devlet tarafından yapılan zorunlu sağlık sigortasıdır. Diğer bir kaynak ise hükümet tarafından yapılan harcamalar ile özel ödemelerdir (Krutilova ve Yaya 2012). Bu ülkede 2008 yılında gerçekleştirilen sağlıkta reform uygulamalarının bir parçası olarak kullanıcı katkıları adı altında cepten yapılan sağlık harcamalarının gündeme getirildiği söylenebilmektedir. Krutilova ve Yaya (2012) kullanıcı katkılarının sağlık hizmetleri kullanıcıları üzerindeki yükünü incelemiş, bu katkıların 2008 yılı itibariyle kişilerin net gelirlerinin %2,63'lük kısmını, 2009 yılı itibariyle ise kişilerin net gelirlerinin %2,55'ini etkilediğini tespit etmişlerdir. Bunların yanı sıra hanehalkı içerisinde ileri yaşta ve emekli yetişkinlerin bulunması durumunda cepten yapılan sağlık harcamalarının ve bunun yaratacağı yoksullaştırıcı etkinin daha çok arttığı sonucuna ulaşmıştır. Cepten yapılan sağlık harcamaları gelişmekte olan ülkelerden birisi olan Vietnam için ele alındığında toplam sağlık harcamaları içerisindeki payının %50 ile %70 gibi oldukça yüksek oranlarda olması durumu dikkat çekmektedir. Bu harcamalar hanehalkları özelinde incelendiğinde ise diğer birçok ülke örneği ile uyumlu bir şekilde cepten yapılan harcamaların en yüksek olduğu hanelerin yaşlı bireylerin daha fazla sayıda bulunduğu ve daha çok kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanlardan oluştuğu gözlemlenmektedir (Minh ve diğ. 2012). Gelişmekte olan ülke örneklerinden biri olarak Hindistan’da Pal (2013) tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının genel harcamaları etkileme durumunu incelemek için yapılan araştırma sonucunda ise yoksul hanehalklarının cepten yaptıkları sağlık harcamalarının artması durumunda giyim, yakıt ve seyahat gibi temel tüketim harcamalarının önemli ölçüde azaldığı belirtilmiştir (Pal 2013). Bir diğer ülke örneği ise OECD’ye üye olan ve gelişmiş ülkeler arasında bulunan Meksika’dır. Meksika cepten yapılan sağlık harcamalarının en yüksek olduğu ülkelerden birisidir (Wirtz ve diğ. 2012). Bu ülkede cepten yapılan sağlık harcamaları toplam sağlık harcamalarının %66 gibi büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Meksika’da cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalklarının sağlık sigortasına sahip olup olmaması durumuna göre değişip 17 değişmediği incelendiğinde sağlık sigortasına sahip olan kişilerin olmayan kişilere nazaran daha az cepten sağlık harcaması yaptıkları görülmektedir (Wirtz ve diğ. 2012). Araştırma sonucunda Meksika’da cepten yapılan sağlık harcamalarının azaltılması için önerilebilecek politikalar arasında; bir kısım müdahalelerin sosyal güvenlik kapsamına alınması ve kamu finansmanının artırılması bulunmaktadır (Wirtz ve diğ. 2012). Ülke örnekleri incelendiğinde cepten yapılan sağlık harcamalarının payı yoksul ülkelerde düşük olma eğilimindedir. Buna rağmen düşük gelirli ülkelerde tam tersi bir durum ile karşı karşıya kalınmaktadır. Bu ülkelerde cepten yapılan sağlık harcamaları ortalaması yüksek ve büyük ölçüde değişkenlik gösteren bir yapıdadır (Musgrove ve diğ. 2002). Cepten yapılan sağlık harcamaları çok fazla olduğunda bu durum hanehalklarının harcamalarını büyük ölçüde etkilemekte ve yoksullaştırıcı bir etkilerde bulunmaktadır. Sonuçta cepten yapılan sağlık harcamaları kısa vadede herhangi bir yoksullaştırıcı etkide bulunmamasına karşın uzun vadede hanehalkları üzerinde olumsuz etkilerde bulunabilmekte hatta hanehalklarını finansal açıdan yıkıcı etkilere maruz bırakabilmektedir (Pal 2013). Bu yıkıcı etkinin belirlenmesinde cepten yapılan ödemelerin bir unsuru olarak ön plana çıkan informal harcamalar hakkında aşağıda daha detaylı bilgilere yer verilmiştir. 2.3.3. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Bir Unsuru Olarak Informal Ödemeler Cepten yapılan sağlık harcamaları formal ve informal harcamalardan oluşmaktadır (Belli ve diğ. 2002). Bu nedenle cepten yapılan sağlık harcamaları incelenirken formal ve informal ödemelerin ne anlama geldiğinin iyi anlaşılması gerekmektedir. Formal cepten ödemeler yasal düzenlemeler yolu ile kişilerin sağlık hizmeti aldıkları anda yapmak zorunda oldukları ödemelerdir (Belli ve diğ. 2002). Örneğin maliyet paylaşımı (katkı-payı gibi) ve doğrudan ödemeler (hizmet bedelinin tamamını ödeme) formal ödemelerdendir. Informal ödemeler denildiğinde ise yasal olmayan ödemeler kastedilmektedir (Özgen ve Tatar 2008). Ferman ve Berndt (1981)’e göre bir ekonomik faaliyetin “informal” olarak tanımlanabilmesi için bu faaliyetin ölçülemez, raporlanamaz ve denetlenemez özellik taşıması gerekmektedir. Cepten yapılan sağlık harcamalarının unsurlarından birisi olan informal ödemeler toplumun yoksul kesimlerinin temel sağlık hizmetlerine erişimde problem yaşamasına neden olmakta ve sağlık sistemi finansmanı için ciddi bir sorun haline gelmektedir. Tablo 1'de güncel Türkiye koşullarında formal ve informal ödemelere örnekler verilmiştir. 18 Tablo 1. Yapılan Ödemelerin Türüne Bağlı Olarak Formal ve Informal Ödemelerin Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri Ödemenin Türü Tanım Bağış Hastalar tarafından daha iyi sağlık hizmetine erişmek amacıyla yapılan ödemelerdir Hekimlik Hizmetleri Hastaların almış oldukları tıbbi hizmetler karşılığında hekimlere yaptıkları ödemelerdir Sigortalı bir hastanın daha hızlı ve iyi sağlık hizmeti almak için gönüllü olarak özel bir hekime yapmış olduğu ödemeler ile sigortası olmayan kişinin doktoru özel muayenehanesinde ziyaret ederek yaptığı ödemedir. Sigortalı bir hastanın aslında sigorta kapsamında olup devlet tarafından kendisine sunulan temel sağlık hizmetlerini özel hekim muayenehanesinden alması durumunda bunlar informal ödemeler olarak kabul edilmektedir. Sigorta kapsamında olan temel sağlık hizmetleri bu gruba dahil edilmekle birlikte sigorta kapsamında olan ancak daha gelişmiş sağlık hizmetleri bu gruba dahil edilmemektedir. Hekim Cerrahi Hizmetleri Hastaların hekimlere cerrahi uygulamalar sonucunda ödedikleri ücretlerdir Sağlık sigortası olmayan hastanın cerrahi uygulamalar için yapmış olduğu ödemeler formal olarak kabul edilmektedir. Hasta sigorta kapsamında iken cerrahlara cerrahi işlemler için yapılan ödemeler informal olarak kabul edilmektedir. Hastaların kamuda fatura almaksızın yaptıkları ve “bıçak parası” olarak ödedikleri ücretler de informal olarak kabul edilmektedir. Ayrıca sigortasız olup cerrahi işlemler için fatura almaksızın ödemede bulunan hastalar tarafından yapılan ödemeler de informal olarak kabul edilmektedir. İlaçlar Hastalar tarafından ilaçlar Hastaların kendi için yapılan ödemelerdir kendilerine tedavi amacıyla (reçetesiz/reçeteli) ilaç satın almaları ya da sigorta kapsamındaki hastaların reçeteli ya da reçetesiz ilaçlar için yapmış oldukları ödemelerdir. Yatan hastaların hizmet aldıkları hastane tarafından kendilerine temin edilmesi gerektiği halde başka bir kuruluştan reçeteli ilaç almaları durumunda bu ödemeler informal olarak kabul edilmektedir. Diğer Personele Yapılan Ödemeler Hekimler ve cerrahlar dışında diğer personele yapılan ödemeler Sağlık sigortası olup olmaması ya da alınan sağlık hizmeti türüne bağlı olmaksızın hemşire ve diğer sağlık personeline yapılan ödemeler informal ödemeler olarak kabul edilmektedir. Hediyeler ve Ayni Yardımlar Sağlık hizmeti sunuculara yapılan nakit olmayan ödemelerdir Tüm hediyeler ve ayni yardımlar informal ödemeler olarak kabul edilmektedir. Formal Informal Tüm bağışlar informal ödeme olarak adlandırılmaktadır Kaynak: Tatar M, Özgen H, Sahin B, Belli P, Berman P. (2007) “Informal Payments In The Health Sector: A Case Study From Turkey”, Health Affairs, 26(4), 1029-1039, s. 1032. Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri Sağlıkta İşbirliği Örgütü (Central And East European Health Network [CEEHN]) tarafından yapılan tanımlamada kamu sektöründen alınan tüm hizmetler için yasal olarak tanımlanmış ödemeler dışında yapılan tüm ödemeler “informal ödemeler” olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca hizmet alımı esnasında yapılan tüm bağışlarda her ne kadar gönüllülük esas olsa da bunlar da informal ödemeler grubuna dahil edilmektedir. Formal ve informal ödemeler arasındaki ayırımı netleştirebilmek amacıyla verilebilecek 19 örneklerden birisi sigortası olan bir kişinin herhangi bir kamu kuruluşundan alabileceği bir sağlık hizmetini bu doktorun özel muayenehanesinde alması durumunda bu ödemelerin informal ödemeler olarak isimlendirildiğidir. Başka bir deyişle informal ödemeler sosyal güvenlik kapsamında olan kişilerin temel sağlık hizmetlerine erişmede daha iyi ve kaliteli hizmet almak amacıyla yaptıkları fazladan ödemelerdir (Özgen ve diğ. 2010). Uygulamada informal ödemeler hakkında genel kabul görmüş bir tanımdan söz etmek oldukça zordur. Günümüze kadar bu konuda yapılmış olan tanımlar ise informal ödemelerin amaç ve kapsamını tam olarak tanımlamakta yetersiz kalmaktadır (Gaal ve diğ. 2006). Bu zorluk ülkeler arasında informal ödemeler konusunda yapılacak karşılaştırmalarda net bir şekilde görülebilmektedir. Sağlıkta informal ödemelerin tanımlanmasında kayıt dışı ekonomide sıklıkla kullanılan fazladan ödemeler, örtülü ödemeler, el altından yapılan ödemeler, yasal olmayan ödemeler gibi farklı kavramlardan yola çıkmak faydalı olabilecektir (Ensor ve Witter 2001). Informal ödemeler ile ilgili en genel kabul görmüş tanım ise “sağlık güvencesi kapsamında olan kişiler tarafından yasal olarak tanımlanmış ödemelerin dışında hizmet sunuculara yapılan ödemeler ile bunların dışında verilen hediyeler ve yapılan bağışlardır” şeklindedir (Belli ve diğ. 2002). Belli ve diğ. (2002) tarafından informal ödemeler ile ilgili yapılan bu tanımda ön plana çıkan unsurlardan birisi bu ödemelerin yasal olarak tanımlanmış ödemelerin dışında kalmasıdır. Bazı yazarlara göre ise informal ödemeler yasa dışı ödemeler ile tamamen aynı anlama gelmektedir (Chawla ve diğ. 1998). Informal ödemelerin bu özelliği her ülkede farklı yasal ve hukuki uygulamaların mevcut olmasının bir sonucu olarak bu ödemelerin sınırlarının net bir şekilde belirlenmesini güçleştirmektedir. Informal ödemelerin belirlenmesine yasal ve hukuki düzenlemeler yön verdiği için bu boyutlar informal ödemelerin tanımlanmasına temel teşkil etmektedir. Daha açık bir ifadeyle, her informal ödeme yasa dışı değildir, ancak her yasa dışı ödeme informaldir denilebilmektedir. Bir ödemenin yasal olup olmaması ülkelerin kanunlarına ve düzenlemelerine göre değişir. Bir başka ifadeyle, ülkeler sağlık hizmetleri kapsamını belirleyerek (kapsama kimlerin gireceği ve formal olarak ne kadar ücret alınacağı) ödemenin yasallık durumunu belirlerler. Bu sırada “teşekkür” veya “minnettarlık” ifadesi olarak yapılan hediye ödemeleri informal ancak yasal ödemelerdendir. Buna karşın, yasal olarak ödeme yapılmaması gerektiği halde sağlık çalışanlarına elden verilen paralar yasa dışı ve dolayısıyla informal ödemelerdendir (Özgen ve Tatar 2008). İnformal ödemeleri diğer ödeme türlerinden ayıran temel özelliklerden birisi de bu ödemelerin gereksiz başka bir ifade ile fazladan bir 20 ödeme niteliği taşımasıdır. Örneğin hastalar satın aldıkları sosyal güvence kapsamına dahil olmayan hizmetler için cepten bir ödemede bulunduklarında bu ödemelerin informal ödemeler grubuna dahil edilmesi doğru değildir (Gaal ve diğ. 2006). Bu yaklaşım esas alındığında her informal harcamanın bir cepten harcama olduğu ancak her cepten harcamanın bir informal harcama olmadığı söylenebilecektir. Tablo 2’de informal ödemeler ile ilgili farklı tanımlara yer verilmiştir. Tanımlar incelendiğinde farklı yazarlar tarafından informal ödemeler ile ilgili yapılan tanımların bir kısmında hastaları informal ödeme yapmak konusunda motive eden faktörlere vurgu yapılırken diğer bir kısmında ise informal ödemelerin yasa dışı boyutlarının ön plana çıktığı dikkat çekmektedir. Tablo 2. Informal Ödemeler İle İlgili Tanımlar Yazarlar Informal Ödemenin Tanımı Chawla ve diğ. (1998) Tıbbi tedavi süreci devam ederken hastaların daha hızlı ve etkili tedavi sonuçlarına erişmek için yaptıkları nakit ya da hediye türü fazladan ödemelerdir. Ensor ve Savelya (1998) Informal ödemeler hizmet sunucular tarafından talep edilmemesine rağmen hastaların sağlık personeli ya da sağlık hizmeti sunucularına tedavilerinin etkin bir şekilde devam edebilmesi ve minimum tedavi koşullarına erişebilmek için yapmak zorunda hissettikleri çoğu zaman nakit para ödemesi şeklinde yapılan bazen ise “rüşvet” olarak isimlendirilen harcamalardır. Lewis (1999) Bir sağlık güvencesi altında olan kişilerin bireysel veya kurumsal hizmet sunuculara resmi olmayan kanallar yolu ile genellikle de nakit para şeklinde yaptıkları ödemelerdir. Belli (2004) Hizmet sunucu kişi ya da kurumlara yasal olarak tanımlanmış ödemeler dışında nakdi ya da ayni olarak yapılan ödemeler informal ödemeler olarak adlandırılmaktadır. Kaynak: Cherecheş R.M., Ungureanu M.I., Sandu P., Rus I.A. (2013) “Defining Informal Payments in Healthcare: A Systematic Review”, Health Policy, 110 (2-3), 105-114, s.108. Informal ödemelerin ne şekilde yapıldığı incelendiğinde bu ödemelerin ayni (hediye ve ayni katkı) ve nakdi olarak yapılabildiği söylenebilmektedir. Örneğin, sağlık personeline doğrudan elden verilen para bir informal nakdi ödemedir. Sağlık personeline verilen çiçek, çikolata gibi hediyeler için yapılan ödemeler ve laboratuvar tetkiki gibi hastanede yatarken dışarıdan sağlanan sağlıkla ilgili mal ve hizmetler için yapılan ödemeler ise ayni katkı ödemelere örnektir (Lewis 2000; Uğurluoğlu ve Özgen 2007). İnformal ödemeler içerisinde ciddi bir yer tutan harcamalar arasında şükran/minnettarlık amacıyla verilen hediyeler, yapılan bağışlar bulunmaktadır. Adam ve Hungary (1989)’e göre şükran/minnettarlık amacıyla yapılan informal ödemeler tedavi sonlandıktan sonra hekimin kendisi ya da yakınlarına gönüllü olarak verilen finansal varlıklar ya da diğer materyalleri 21 yani bağışları kapsamaktadır. Bu tanımlamada ön plana çıkan konu ödemelerin tedavi sonrasında yapılması ve gönüllülük esasına dayanmasıdır. Balazs (1996)’e göre “tedavi ile ilgili minnettarlık” amacıyla yapılan ödemeler kamuda hizmet vermekte olan hekimlere hastalar tarafından satın alınan sağlık hizmetleri karşılığında yapılan ödemelerdir. Bu tanımın ayırt edici özelliği ödemenin sağlık hizmetlerinin kamu kuruluşundan alındıktan sonra gerçekleştirilmesidir. Chawla (2000)’ya göre bu ödemeler yalnızca hastalar tarafından değil kamu sağlık hizmeti sunucularına hastalar adına başka kişiler tarafından da yapılabilmektedir. Informal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerinde ciddi bir yük oluşturarak informal sağlık ekonomisi kavramının ortaya çıkmasına neden olduğu dikkate alındığında bu ödemeler ile mücadele edebilmek için sağlık hizmetleri kullanıcılarını informal ödemede bulunmak konusunda motive eden temel nedenlerin dikkatle incelenmesi gerekmektedir. 2.3.3.1. İnformal Ödemeler İçin Motive Edici Temel Nedenler Nakdi veya ayni ödemeler ya da hediye ve bağışlar şeklinde karşımıza çıkan informal ödemelerin yapılmasında en temel motivasyon faktörünün daha nitelikli sağlık hizmeti alarak kısa sürede daha iyi sağlık sonuçlarına ulaşmak olduğu söylenmektedir (Gaal ve diğ. 2006). Sağlık sektöründe hizmet sunucular ile sağlık hizmeti tüketicileri arasındaki bilgi asimetrisinin (Bloom ve diğ. 2008) bir sonucu olarak sağlık hizmetleri tüketicileri hizmet sunuculara daha fazla güven duymak ve daha kaliteli sağlık hizmeti alabilmek için informal ödemeler yapabilmektedirler (Kao ve diğ. 2008). İnformal ödemeler hizmet sunucuya daha fazla güven duymak yönünde ortaya çıkan psikolojik etkinin yanı sıra hastaların daha az sıra beklemeleri, istedikleri doktora muayene ve tedavi olmak için özellikle kanser hastalıkları gibi yüksek riskli hastalıklarda tedavilerini üstlenecek doktorları özgür bir şekilde seçebilmeleri amacıyla da yapılabilmektedir (Hill ve Garner 1991). Bunların yanında sağlık hizmetleri kullanıcıları informal ödemeler yolu ile daha iyi yemek yiyebilmekte, daha kaliteli hastane otelcilik hizmetlerinden yararlanabilmekte ve daha konforlu hizmetlere erişim olanağı elde edebilmektedirler (Ensor ve Witter 2001). İnformal ödeme türleri içerisinde en fazla yapılan ödeme türü olan nakit ödemelere odaklanıldığında nakit ödemelerin en çok alınan sağlık hizmeti ve ulaşılan olumlu sonuçlar karşılığında duyulan minnettarlık hissi sonucunda yapıldığı görülmektedir. Bu konu ile ilgili olarak Gaal ve diğ. (2006) tarafından yapılan bir çalışmada nakit olarak yapılan informal ödemeler için temel motivasyon kaynağının toplumun sosyo-kültürel değerleri olduğunun üzerinde durulmuş, bu ödemelerin çoğunlukla tıbbi hizmetler alındıktan sonra, kişilerin 22 olumlu sağlık sonuçlarına erişmeleri sonrasında şükran duygusu ile yapıldığı belirtilmiştir. Aynı araştırmada informal harcamaların daha çok hizmet alındıktan sonra, nakit şeklinde ve hekimlerin özel muayehanelerinde yapıldığı da belirtilmiştir. Sağlık hizmetleri tüketicilerini informal ödemeler yapmak konusunda motive eden diğer faktörler incelendiğinde hastaların bir profesyonel sağlık hizmetleri tüketicisi olarak sunulan hizmetlerin kalitesi ile ilgili beklentilerinin giderek artmış olması nedeniyle sigorta kapsamında kendilerine sunulan hizmetlerden yeterince memnuniyet duymamaları da önemli bir faktör olarak sayılabilmektedir (Bjertnaes ve diğ. 2012). Bu memnuniyetsizlik ve beklentilerin tam olarak karşılanamaması durumu ile daha çok yüksek ve orta gelir grubunda yer alan ülkelerde karşılaşıldığı dikkate alındığında bu ülkelerde sağlık hizmetleri tüketicilerinin memnuniyetlerini artırmak amacına yönelik olarak özel sektörün daha güçlü kılınmasını sağlayan ekonomik ve politik kararlar alındığı görülmektedir (Gaal ve diğ. 2006). Bu çerçevede sağlıkta politika belirleyici aktörlerin sağlık hizmetleri kalitesini artırma ve sağlık hizmetleri tüketicilerinin beklentilerini karşılamaya yönelik stratejiler geliştirmeleri gerekmektedir. Informal ödemelerin diğer bir türü olan hediyeler söz konusu olduğunda hastaların çoğu zaman sağlık durumlarının iyileşmesine katkı sağlayan doktorlar ile sürdürülebilir ilişkiler kurmak ve kendilerine sunulan hizmetten duymuş oldukları memnuniyet nedeniyle hizmet sunuculara şekerden çikolataya, alkollü-alkolsüz içeceklerden pahalı mücevherlere kadar farklı türde hediyeler aldıkları görülmektedir. Bu hediyeler bazen doktorun kendisi, bazen de ailesi ya da yakın arkadaşlarına verilebilmektedir Alınan hediyenin türü konusunda bir sınırlama olmamakla birlikte toplumun kültürel geleneklerinin bu konuda belirleyici rol oynadığı birçok kültürde seçilen hediyelerin “düğün hediyesi” mantığına dayandığı bilinmektedir (Gaal ve diğ. 2006) Farklı motivasyon kaynaklarına dayanan ancak çoğunlukla yaygın bir gelenek olduğu için yapılan informal ödemelerin geçmişini inceleyen araştırmacılar bu ödemelerin temellerinin çok eski yıllara dayandığını belirtmişlerdir. Bu ödemelerin temel motivasyon faktörü ise daha kaliteli sağlık hizmetlerine erişim olarak ön plana çıkmaktadır. Doğası, kökeni gereği ve birçok toplumda kültürel bir unsur haline geldiği için bu ödemeleri sağlık sisteminden tamamen soyutlamak mümkün olmamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2000 yılında yayınlamış olduğu bir raporda belirtildiği üzere “informal ödemeler kamu çalışanlarına yasal koşulların dışında yapılmakta ve uzun yıllardır birçok ülkede bu tür ödemelere göz yumulmaktadır. Bir tür yolsuzluğa neden olan bu ödemeler bir yandan yoksul insanların 23 sunulan hizmetlerden istedikleri payı almalarını engellemekte, diğer yandan ise sağlık hizmetleri finansmanının daha adil koşullar altında yapılması ve önceliklerin belirlenmesinde bozucu etkide bulunmaktadır" (World Health Organization, 2001). Dünya Sağlık Örgütü (2001)’nün bu raporunda da belirtildiği gibi informal ödemeler sağlık sisteminin genelinde eşitlik ve hakkaniyet prensibine zarar vermekte ve sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerinde pekçok olumsuz etkide bulunmaktadır. Aşağıda informal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerindeki etkisi hakkında ayrıntılı bilgiler sunulmuştur. 2.3.3.2. Informal Ödemelerin Sağlık Hizmetleri Piyasasının İşleyişi Üzerindeki Etkisi Informal ödemelerin sağlık sistemi üzerindeki en önemli etkisi bu ödemelerin öncelikli olarak sağlık sisteminde daha sonra ülke genelinde kayıt dışı ekonomiyi artırması ve bunun ülke ekonomisine ciddi zararlar vermesidir (Barber ve diğ. 2004). Farklı ülkeler sağlıkta informal ödemeler bakımından karşılaştırıldığında dikkat çeken nokta bu ödemelerin sağlık sistemi genelinde finansal kaynak yetersizliklerinin sonucunda ortaya çıkması durumudur (Gaal ve diğ. 2006). Sağlıkta informal ödemeler hizmetlerin dağıtımı ve kaynak tahsisini etkilediği için sağlık sisteminin genel performansına doğrudan etkide bulunmaktadır. Informal ödemelerin miktarı arttıkça bu etki daha olumsuz sonuçlar doğurmaktadır (Cherecheş ve diğ. 2013). Bu olumsuzluk ise yapılan reformların başarılı bir şekilde uygulamasının önünde ciddi bir engel oluşturmaktadır (Mokhtari ve Ashtari 2012). Refah ekonomisine göre sağlık hizmetleri piyasasında sağlık hizmetleri tüketicileri arasındaki farklılıklar kritik faktörlerden birisidir. Sezgisel olarak düşünüldüğünde hastaların informal ödemede bulunmasına müsaade edildiği bir sağlık sisteminde ciddi ve riskli hastalığı olan hastalar daha yetenekli doktorlar tarafından tedavi edilebilmek amacıyla daha fazla ödemeye razı olabilecekler, bu sayede daha etkin bir kaynak tahsisi sağlanmış olacaktır (Liu ve Sun 2012). İnformal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasası işleyiş sürecindeki etkisi talep tarafından arz tarafına doğru bir yön izleyerek sağlık hizmetleri sunum süreçlerini ve bakım sonuçlarını dolaylı olarak etkilemektedir. Sağlık alanında geleneksel talep (sağlık hizmetleri tüketicileri) ve arz tarafları (sağlık kuruluşları) arasındaki ilişki incelendiğinde bu tarafların makroekonomik koşullar, piyasa ilişkileri ve hükümet politikalarından etkilendikleri söylenebilmektedir. Sonuç olarak informal harcamalar da dahil olmak üzere arz ve talep 24 tarafları arasındaki etkileşime etki eden tüm faktörler sağlık bakım hizmetlerinin sunumunu ve sağlık hizmetleri sonuçlarını etkilemektedir (Enson ve Witter 2001). Informal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerindeki etkisini daha iyi anlayabilmek için yalnızca sağlık sistemi genelinde değil sağlık hizmetleri tüketicileri seviyesinde de bu ödemeleri yapan kişilerin temel davranış özelliklerinin incelenmesi gerekmektedir. Informal ödemede bulunan hastaların genel özellikleri incelendiğinde bu hastaların cinsiyet açısından ele alınması durumunda kadın hastaların erkeklere göre, yaşlı hastaların genç hastalara göre daha fazla informal harcama yaptıkları görülmektedir. Hastalığın kısa ya da uzun dönemli bakım gerektirmesi durumu ile ilgili olarak ise informal harcamalarda bulunan hastaların daha çok uzun dönemli bakıma ihtiyaç duyan hastalar oldukları görülmektedir. İnformal ödemelerde bulunan hastaların bir diğer çarpıcı özelliği ise bu hastaların hak ve sorumlulukları hakkında yeterli ölçüde bilgi sahibi olmayan ve eğitim düzeyi düşük hastalar olmalarıdır (Mokhtari ve Ashtari 2012). Sağlık hizmetleri piyasasından informal ödemeler ile mücadele etmede informal ödemede bulunan hastaların yukarıda sayılan özelliklerini dikkate alacak şekilde düzenlemeler yapıldığında bu ödemeler ile mücadele etmede daha etkili politikalar geliştirilebilecektir. Bu politikaların hedefine ulaşabilmesi için informal ödemenin yapıldığı hizmet sunucuların genel özelliklerinin de incelenmesinde yarar vardır. Informal ödemenin yapıldığı sağlık hizmetleri sunucularının genel özellikleri incelendiğinde sağlıkta en fazla informal ödeme yapılan kamu görevlilerinin doktorlar olduğu görülmektedir. Lewis (2000)’e göre kendisine informal ödemede bulunulmasına razı olup bunu kabullenen ya da hastalardan bu ödemeleri açık bir şekilde talep eden kamu görevlileri sağlık sisteminin informal ödemelerden zarar görmesinin en temel sorumlusudur. Kendisine informal ödemede bulunulan kişinin bu durum karşısında sessiz kalması informal ödemelerin zaman içerisinde geleneksel hale gelmesine ve toplumun kültürel özelliklerinin bir parçası olmasına neden olmaktadır. Sonuçta sağlık hizmetleri piyasasında doktorlar ile hastalar herhangi bir sorgulama yapmadan bu oyunu kurallarına göre oynayan aktörler haline gelmektedirler (Gaal ve diğ. 2006). Hastalar tarafından yapılan informal ödemeleri bir kez kabul eden bir doktor daha sonraki ödemeleri de kabul etmekte ve zaman içerisinde bu durumu normal karşılamakta hatta uzun bir zaman sonra kendisine informal ödeme yapılmadığında bunu garipseyerek informal ödemede bulunan hastalara sunmuş olduğu hizmetleri artırmak ya da farklılaştırmaya çalışabilmektedir (Liu ve Sun 2012). Hem informal ödemede bulunan hem de kendisine informal ödemede bulunulan tarafların karşılıklı olarak sorumlu oldukları informal 25 ödemeler sağlık sisteminin genelinde doğrudan hizmet sunum süreçleri ve sağlık bakım sonuçlarına yansımaktadır. Informal ödemelerin sağlık sisteminin genel işleyişi ve hanehalkları üzerinde yarattığı finansal açıdan bozucu etki ise “katastrofik sağlık harcaması” miktarı ile ölçülebilmektedir. 2.3.4. Katastrofik Sağlık Harcaması Cepten yapılan sağlık harcamalarının tanımlanması konusunda en fazla atıf alan araştırmacıların başında gelen Xu (2005) DSÖ için hazırlamış olduğu pek çok raporda hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının tanımlanmasında daha önce anlatılan hanehalkı tüketim harcamaları, gıda harcamaları, yoksulluk sınırı ve asgari harcamalar, hanehalkı ödeme gücü (ödeme kapasitesi), finansal katkıda hakkaniyet indeksi, katastrofik etki, yoksullaştırıcı etki gibi kavramları kullanmıştır. Xu (2005) tarafından belirlenen metodolojiye göre sağlık için yapılan cepten harcamalar hanehalkı ödeme gücünün (ödeme kapasitesinin) %40’ına eşit ya da bundan daha fazla olduğunda bu harcamalar “katastrofik harcamalar” olarak adlandırılmaktadır. Katastrofik sağlık harcamasının belirlenmesinde yararlanılan ödeme gücünün (kapasitesinin) tespit edilmesinde tüketim harcamaları esas alınmaktadır. Ödeme gücü (kapasitesi) hanehalklarının gıda harcamaları gibi temel yaşam ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapmış oldukları harcamaların dışında kalan harcamalara işaret etmektedir (Yardım ve diğ. 2010). Katastrofik sağlık harcamaları farklı yazarlar tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Bu harcamaların tanımlanmasında üzerinde durulan ortak nokta ise hanehalkları tarafından yapılan yıllık sağlık harcamalarının çok büyük miktarlarda olması ve hanehalklarını finansal açıdan zorlayıcı etkiye maruz bırakmasının “katastrofik” başka bir deyişle “finansal açıdan yıkıcı” bir etkiye neden olmasıdır (Wyszewianski 1986). Katastrofik harcamaların temelde finansal açıdan zorlayıcı bir etkiye işaret ettiği bilinmekle birlikte bu harcamaların hesaplanmasına özel olarak Xu (2005) tarafından geliştirilen metodolojinin bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Bu metodolojiye yöneltilen eleştirilerden birisi %40’lık harcama sınırının oldukça yüksek olması ve bu konuda herkes tarafından kabul edilen, standart bir sınır belirlemenin zorluğudur. Diğer önemli bir eleştiri ise hanehalklarının çoğu zaman katastrofik etkiye maruz kalmak yerine hiç sağlık harcaması yapmamak gibi bir seçeneği tercih edebilecekleri gerçeğinin çoğu zaman gözardı edilmesidir (Yardım ve diğ. 2010). Bunun anlamı hanehalklarının sağlık harcaması yaparak daha fazla yoksullaşmaktan kaçınıp hiç sağlık harcaması yapmamayı tercih etmeleridir. Bu durum uzun vadede bu kişilerin daha fazla maliyete katlanmalarına neden olmakta ve sağlık sistemini ek finansal 26 yükler ile karşı karşıya bırakmaktadır. Bu ödemeler ile etkili bir şekilde mücadele edebilmek için katastrofik sağlık harcamalarının nedenlerinin neler olduğuna odaklanılması gerekmektedir. Katastrofik harcamaların en güçlü nedenleri arasında cepten yapılan sağlık harcamalarının yüksekliği, hanehalkı genelinde ödeme gücünün düşük olması ve risk havuzlamaya dayanan sigorta ve geri ödeme mekanizmalarının iyi işlememesi bulunmaktadır (Naga ve Lamiraud 2008). Katastrofik sağlık harcamasının nedenlerini daha iyi anlayabilmek için bu ödemede bulunan hanehalklarının genel özellikleri incelendiğinde bu hanehalklarının eğitim düzeyi düşük, sağlık sigortası imkanının yeterli olmadığı haneler oldukları görülmektedir. Bunların yanı sıra hanede engelli bir hanehalkı üyesinin bulunması, ileri yaşta kişilerin bulunması durumları da katastrofik sağlık harcamalarını artıran başlıca nedenlerdendir. Ayrıca hanehalkının okul öncesi yaşlarda (0-5 yaş arası) çocuğunun bulunması, hanehalkı büyüklüğü ve kırsal bölgelerde yaşamak durumunun da katastrofik sağlık harcamalarını artıran temel faktörler arasında sıralandığı görülmektedir (Yardım ve diğ. 2010). Hanehalklarının katastrofik sağlık harcamalarının olumsuz etkilerinden korunabilmesi için çok sayıda gelişmiş ülkede sosyal güvenlik ve vergiye dayalı sağlık sistemlerinin geliştirilmesine çalışılmaktadır (Yardım ve diğ. 2010). Portekiz, İspanya, İsviçre ve Amerika Birleşik Devletlerinde her 1000 kişiden 5'i katastrofik sağlık harcamasına maruz kalmaktadır. Bunun yanı sıra toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan harcamaların en yüksek olduğu ülkeler arasında bulunan Meksika'da 2003 yılı itibariyle en yüksek gelir diliminde yer alan hanelerin %3,4'ü, düşük gelir diliminde yer alan hanelerin %4,7'si, herhangi bir sağlık sigortası olmayanların ise %5,1'inin katastrofik sağlık harcamasında bulundukları görülmektedir (OECD 2009). Sonuç olarak katastrofik sağlık harcamaları hanehalklarının refah seviyeleri üzerinde ciddi ölçülerde olumsuz etkilerde bulunacağı için uluslararası kuruluşlar (Naga ve diğ. 2008) hanehalklarının katastrofik sağlık harcamasından uzak tutulmasına yönelik politikaların geliştirilmesi uyarısında bulunmaktadırlar (Wyszewianski 1986). Bu amaçla 58. Dünya Sağlık Asemblesinde de DSÖ üyesi olan ülkelerin sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ve tüm nüfus genelinde katastrofik harcamaların azaltılmasına yönelik politikalar geliştirilmesi gerektiğinin üzerinde durulmuştur (Yardım ve diğ. 2010). 27 2.4. Türkiye’de Sağlık Harcamaları ve Finansmanı Tüm dünyada sağlık hizmetlerinin finansmanı ve sağlık harcamalarının sağlık politikalarını belirleme sürecine yön verdiği bilinmektedir. Türkiye’de de sağlık hizmetlerinin sunum ve finansmanı ile ilişkili düzenlemeler özellikle 2003 yılından sonra “Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP)” ile birlikte ivme kazanmış ve bu çerçevede radikal değişiklikler gerçekleşmiştir. Ülkemizde 2003 yılından itibaren gerçekleştirilen reform uygulamaları Tablo 3’de özetlenmiştir. Tablo 3. 2003-2012 Yılları Arasında Sağlıkta Reform Uygulamaları Tarih Değişiklik 2003 Sağlıkta Dönüşüm Programı açıklandı Performansa dayalı ek ödeme pilot çalışması başladı Devlet memurları özel hastanelerden yararlanmaya başladı 2004 Sağlık Bakanlığı hastanelerinde performansa dayalı ek ödemeye geçildi Aile Hekimliği pilot uygulaması başladı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası TBMM’ye gönderildi İlaç fiyatlarının belirlenmesinde ülkeler arası referans fiyatlamaya geçildi İlaçta geri ödemede referans fiyatlama yöntemine geçildi İlaçta katma değer vergisi oranı %8’e indirildi 2005 SSK sağlık kurumları ve bazı kamu sağlık kurumları Sağlık Bakanlığına devredildi SSK üyeleri ilaçlarını serbest eczanelerden almaya başladı Yeşil Kart sahiplerinin ayakta sağlık harcamaları ve ilaçları ödenmeye başladı Yeşil Kart sahiplerinden ilaçta %29 katılım payı alınmaya başlandı 2006 Sağlık Bakanlığı hastanelerinde global bütçe uygulamasına geçildi Daha önce geri ödenen bazı ilaçlar pozitif listeden çıkarıldı Sosyal Güvenlik Kurumu kanunu çıkarıldı 2007 Ayakta ve yatan hastalarda paket fiyat uygulamasına geçildi Sosyal Güvenlik Kurumunda MEDULA sistemi devreye girdi. Özel sağlık kurumlarının kuruluşu ile ilgili kapsamlı düzenlemeler yapıldı 2008 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası ile ilgili kanunlar yürürlüğe girdi 18 yaş altındaki tüm nüfus güvenceye alındı 2009 İlaçta geri ödeme bandı, eşdeğer gruptaki en ucuz +%15 olarak değiştirildi Ödeme Komisyonunun çalışma esas ve usulleri yönergesi yayınlandı Ayakta bakım hizmetleri için katkı payları getirildi 2010 Yeşil kartlılar özel hastanelerin acil servis ve yoğun bakımlarından ücretsiz yararlanmaya başladı İlaçta global bütçe uygulamasına geçildi Aile hekimliği tüm yurtta yaygınlaştı Özel hastaneler sınıflandırılarak alabilecekleri ilave ücretler belirlendi Aktif kamu çalışanları ve bağımlılar SGK’ya devredildi Tam gün yasası ile ilgili düzenlemeler yapıldı 28 2011 Tam gün yasası üniversitelerde uygulanmaya başladı 2012 Yeşil kart programı Sosyal Güvenlik Kurumu ile birleştirildi ve birleşik bir sosyal sağlık sigortası tam olarak uygulamaya konuldu Kaynak: Tatar M. (2011) "Sağlık Hizmetlerinin Finansman Modelleri: Sosyal Sağlık Sigortasının Türkiye’de Gelişimi", Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 103-133. Atun R ve diğ. (2013) "Universal Health Coverage In Turkey: Enhancement of Equity", The Lancet, 382, 65-99. 29 Tablo 3 incelendiğinde 2003 yılından itibaren sağlık sisteminde köklü değişiklikler yapıldığı görülmektedir. Sosyal güvenlik kapsamının genişlemesi ve sağlık hizmetlerine erişim olanaklarının iyileşmesine paralel olarak sağlık ile ilgili kaynakların daha verimli ve etkili bir şekilde kullanılmasına yönelik pekçok uygulama yapılmıştır. Bu uygulamalar başta sağlık hizmetleri kullanımı olmak üzere pekçok göstergeye olumlu bir şekilde yansımıştır. Grafik 1’de hizmet kullanımı ile ilgili olarak yıllara göre veriler sunulurken, Grafik 2 ve 3’de seçilen yıllar itibariyle Türkiye’de sağlıkla ilgili genel göstergeler sunulmaktadır. Grafik 1. Yıllara Göre Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Kişi Başı Hekime Müracaat Sayısı Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012. Grafik 1’de SDP reformlarının uygulamaya geçirilmesi ile birlikte birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri kullanımının arttığı görülmektedir. 30 Grafik 2. Seçilmiş Yıllar İtibariyle Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl) Kaynak: WHO (2012) Global Health Observatory Data Repository, TÜİK (2012) İstatistiklerle Türkiye. Seçilmiş yıllar itibariyle Türkiye genelinde sağlık ile ilgili genel göstergelerin yer aldığı Grafik 2’ye göre doğumda beklenen yaşam süresinin seçilen yıllar itibariyle son 41 yıllık zaman diliminde hem kadın hem de erkek cinsiyetlerinde düzenli olarak arttığı tespit edilmiştir. SDP’nın henüz uygulamaya geçmemiş olduğu 2000 yılında doğumda beklenen yaşam süresi 71 yıl iken, 2011’de bu süre artarak 76 yıl olmuştur. Grafik 3. Yıllar İtibariyle Bebek Ölüm Hızı (Her 1000 Canlı Doğumda) Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011 ve T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012’den uyarlanmıştır. 31 Grafik 3 incelendiğinde her 1000 canlı doğumda bebek ölüm hızının 2002-2012 yılları arasında düzenli olarak azaldığı görülmektedir. Bebek ölüm hızı 2012 yılı için binde 7,4 olarak gerçekleşmiştir. 2.4.1. Sağlık Harcamaları Sağlık harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı Türkiye’nin de içinde bulunduğu OECD ülkelerinin büyük bir çoğunluğunda giderek artmaktadır. Tablo 4’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde toplam sağlık harcamasının GSYİH’ya oranı sunulmuştur. 32 Tablo 4. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) İçerisindeki Oranı (%) Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Avustralya 8,1 8,2 8,4 8,3 8,6 8,5 8,5 8,6 8,8 9,0 8,9 .. .. Avusturya 10,0 10,1 10,1 10,3 10,4 10,4 10,2 10,3 10,5 11,2 11,0 10,8 .. Belçika 8,1 8,3 8,5 10,0 10,0 10,0 9,5 9,5 9,9 10,6 10,5 10,5 .. Kanada 8,8 9,3 9,6 9,8 9,8 9,8 10,0 10,0 10,3 11,4 11,4 11,2 11,2 Şili Çek Cumhuriyeti Danimarka 6,4 6,6 6,5 7,2 6,8 6,6 6,3 6,5 7,1 7,9 7,4 7,5 7,6 6,3 6,4 6,8 7,1 6,9 6,9 6,7 6,5 6,8 8,0 7,4 7,5 .. 8,7 9,1 9,3 9,5 9,7 9,8 9,9 10,0 10,2 11,5 11,1 10,9 .. Estonya 5,3 4,9 4,8 4,9 5,1 5,0 5,0 5,2 6,1 7,0 6,3 5,9 .. Finlandiya 7,2 7,4 7,8 8,2 8,2 8,4 8,3 8,0 8,3 9,2 9,0 9,0 9,1 Fransa 10,1 10,2 10,6 10,8 11,0 11,0 11,0 10,9 11,0 11,7 11,7 11,6 .. Almanya 10,4 10,5 10,7 10,9 10,7 10,8 10,6 10,5 10,7 11,8 11,5 11,3 .. Yunanistan 8,0 8,9 9,2 9,0 8,8 9,7 9,7 9,8 10,1 10,2 9,5 9,1 .. Macaristan 7,2 7,2 7,6 8,6 8,2 8,4 8,3 7,7 7,5 7,7 8,0 7,9 7,8 İzlanda 9,5 9,3 10,2 10,4 9,9 9,4 9,1 9,1 9,1 9,6 9,3 9,0 8,9 İrlanda 6,1 6,7 7,0 7,3 7,5 7,6 7,5 7,9 9,1 10,0 9,3 8,9 .. İsrail 7,5 8,1 8,0 7,9 7,8 7,9 7,6 7,6 7,7 7,7 7,7 7,7 .. İtalya 7,9 8,1 8,2 8,2 8,5 8,7 8,8 8,5 8,9 9,4 9,4 9,2 9,2 Japonya 7,6 7,8 7,9 8,0 8,0 8,2 8,2 8,2 8,6 9,5 9,6 .. .. Kore 4,3 5,0 4,8 5,2 5,2 5,6 6,1 6,4 6,6 7,1 7,3 7,4 7,5 Lüksemburg 7,5 7,4 8,3 7,7 8,2 7,9 7,7 7,1 7,2 8,0 7,2 6,6 .. Meksika 5,1 5,5 5,6 5,8 6,0 5,9 5,7 5,8 5,8 6,4 6,2 .. .. Hollanda 8,0 8,3 8,9 9,8 10,0 10,9 10,7 10,8 11,0 11,9 12,1 11,9 .. Yeni Zellanda 7,6 7,7 8,0 7,9 8,0 8,4 8,8 8,5 9,3 10,0 10,2 10,3 .. Norveç 8,4 8,8 9,8 10,0 9,6 9,0 8,6 8,7 8,6 9,7 9,4 9,3 9,4 Polonya 5,5 5,9 6,3 6,2 6,2 6,2 6,2 6,3 6,9 7,2 7,0 6,9 .. Portekiz Slovak Cumhuriyeti Slovenya 9,3 9,3 9,3 9,7 10,0 10,4 10,0 10,0 10,2 10,8 10,8 10,2 .. 5,5 5,5 5,6 5,8 7,2 7,0 7,3 7,8 8,0 9,2 9,0 7,9 .. 8,3 8,6 8,6 8,6 8,3 8,4 8,3 7,9 8,3 9,2 8,9 8,9 8,8 İspanya 7,2 7,2 7,3 8,2 8,2 8,3 8,4 8,5 8,9 9,6 9,6 9,3 .. İsveç 8,2 8,9 9,2 9,3 9,1 9,1 8,9 8,9 9,2 9,9 9,5 9,5 .. İsviçre 9,9 10,3 10,6 10,9 11,0 10,9 10,4 10,2 10,3 11,0 10,9 11,0 11,3 Türkiye 4,9 5,2 5,4 5,3 5,4 5,4 5,8 6,0 6,1 6,1 5,6 5,3 5,4 İngiltere Amerika Birleşik Devletleri 7,0 7,3 7,6 7,8 8,0 8,3 8,4 8,5 9,0 9,9 9,6 9,4 .. 13,7 14,3 15,2 15,7 15,8 15,8 15,9 16,2 16,6 17,7 17,7 17,7 .. 7,8 8,0 8,3 8,5 8,6 8,7 8,6 8,6 8,9 9,6 9,4 9,3 8,7 OECD Ortalaması Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK, Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 01.11.2013. 33 Tablo 4’e göre 2012 yılı esas alındığında Türkiye için toplam sağlık harcamalarının gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) içerisindeki oranın %5,4 ile OECD’ye üye olan ülkeler içerisinde en düşük olduğu dikkat çekmektedir. Grafik 4’de 2000 ile 2012 yılları arasında toplam sağlık harcamasının GSYİH’ya oranı OECD ortalaması ve Türkiye verileri karşılaştırmalı olarak görülmektedir. Grafik 4. OECD Ülkeleri ve Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranı (%) Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 01.11.2013. Grafik 4 incelendiğinde Türkiye’de toplam sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranının 2010 yılından itibaren azalmaya başladığı görülmektedir. Grafik 4’de ele alınan tüm yıllarda Türkiye için toplam sağlık harcamasının GSYİH’ya oranının OECD ülkeleri ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Tablo 5’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde satın alma gücü paritesine göre hesaplanmış olan kişi başına düşen toplam sağlık harcaması tutarı görülmektedir. 34 Tablo 5. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$) Ülkeler 2000 2001 2002 2007 2008 2009 Avustralya 2.259 2.387 2.559 2.666 2.882 2.980 3.168 3.360 3.470 3.734 3.800 Avusturya 2.898 2.931 3.084 3.227 3.425 3.503 3.733 3.905 4.173 4.345 4.457 4.546 Belçika 2.245 2.365 2.543 3.020 3.120 3.214 3.242 3.395 3.670 3.874 3.965 4.061 .. Kanada 2.519 2.733 2.871 3.059 3.221 3.451 3.672 3.845 3.998 4.309 4.445 4.522 4.666 613 654 1.103 1.178 1.283 1.368 1.568 1.712 982 1.080 1.194 1.338 1.385 1.475 1.555 1.658 1.765 2.039 1.884 1.966 .. 2.507 2.679 2.871 2.895 3.123 3.243 3.573 3.765 4.056 4.390 4.495 4.448 .. 523 521 1.114 1.337 1.371 1.274 1.303 .. Finlandiya 1.853 1.971 2.150 2.252 2.452 2.589 2.762 2.907 3.163 3.259 3.239 3.374 3.498 Fransa 2.544 2.717 2.921 2.954 3.090 3.254 3.435 3.600 3.764 3.962 4.016 4.118 .. Almanya 2.678 2.806 2.943 3.097 3.166 3.363 3.564 3.723 3.973 4.187 4.349 4.495 .. Yunanistan 1.451 1.755 1.965 2.029 2.090 2.353 2.606 2.722 2.998 2.977 2.624 2.361 .. Şili Çek Cumhuriyeti Danimarka Estonya 669 581 2003 779 660 2004 795 759 2005 843 831 2006 980 960 2010 2011 2012 .. .. .. 853 970 1.114 1.315 1.331 1.434 1.509 1.452 1.525 1.567 1.656 1.689 1.683 İzlanda 2.740 2.845 3.156 3.196 3.333 3.304 3.267 3.378 3.606 3.597 3.299 3.305 3.355 İrlanda 1.761 2.062 2.331 2.529 2.763 2.938 3.182 3.571 3.848 4.037 3.780 3.700 .. İsrail 1.765 1.880 1.870 1.750 1.834 1.829 1.813 1.952 1.971 1.991 2.081 2.239 .. İtalya 2.028 2.200 2.207 2.228 2.340 2.473 2.684 2.724 2.967 3.030 3.019 3.012 3.071 Japonya 1.969 2.069 2.141 2.233 2.351 2.491 2.604 2.748 2.891 3.025 3.213 744 899 1.042 1.128 1.282 1.480 1.667 1.758 1.895 2.086 2.199 2.315 3.269 3.182 3.746 3.634 4.117 4.152 4.600 4.490 4.445 4.614 4.403 4.246 .. Meksika 509 552 Hollanda 2.340 2.555 2.833 3.099 3.308 3.820 4.087 4.382 4.717 4.870 5.028 5.099 .. Yeni Zellanda 1.610 1.707 1.841 1.850 1.978 2.124 2.389 2.441 2.697 2.984 3.042 3.182 .. Norveç 3.043 3.265 3.629 3.836 4.076 4.301 4.606 4.881 Polonya 584 642 Portekiz Slovak Cumhuriyeti Slovenya 1.654 1.715 605 665 1.450 İspanya Macaristan Kore Lüksemburg 944 584 628 688 731 781 837 892 957 977 .. .. .. .. 5.246 5.300 5.413 5.669 5.901 1.061 1.241 1.356 1.395 1.452 .. 1.780 1.895 1.995 2.212 2.301 2.417 2.549 2.692 2.767 2.619 .. 1.057 1.140 1.349 1.618 1.862 2.063 2.095 1.915 .. 1.581 1.703 1.774 1.859 1.961 2.104 2.139 2.423 2.470 2.364 2.421 2.350 1.538 1.636 1.745 2.020 2.133 2.270 2.545 2.735 2.964 3.080 3.034 3.072 .. İsveç 2.286 2.502 2.702 2.833 2.953 2.963 3.191 3.429 3.656 3.703 3.717 3.925 .. İsviçre 3.221 3.428 3.673 3.779 3.935 4.015 4.247 4.567 4.933 5.157 5.299 5.643 5.914 Türkiye 454 445 1.827 2.013 2.191 2.331 2.580 2.762 2.998 3.094 3.274 3.456 3.422 3.406 .. 4.791 5.140 5.583 6.000 6.363 6.735 7.111 7.490 7.772 8.006 8.247 8.508 .. 1.886 2.016 2.178 2.293 2.441 2.574 2.758 2.912 3.108 3.249 3.269 3.386 3.222 İngiltere Amerika Birleşik Devletleri OECD Ortalaması 733 730 464 748 792 469 807 546 857 621 934 749 839 906 874 889 901 981 Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, Türkiye 2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012. 35 Tablo 5’e göre 2012 yılı esas alındığında OECD ülkeleri ortalamasının 3.222 US$ olduğu, Türkiye’nin ise 981 US$ ile bu ortalamanın altında kaldığı görülmektedir. Grafik 5 Türkiye ve OECD ülkeleri ortalamasını yıllara göre vermektedir. Grafik 5. Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012) Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, Türkiye 2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012. Tablo 6’da 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamalarının payı sunulmaktadır. 36 Tablo 6. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamalarının Oranı (%) Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Avustralya 66,8 66,3 66,9 66,1 66,7 66,9 66,6 67,5 67,9 68,5 67,8 .. .. Avusturya 75,6 75,1 74,8 74,5 74,7 75,3 75,7 75,8 76,3 76,2 75,8 76,2 .. Belçika 74,6 75,4 73,8 75,2 76,0 76,1 73,8 73,4 74,9 76,0 75,1 75,9 .. Kanada 70,4 70,0 69,5 70,2 70,3 70,2 69,8 70,2 70,5 70,9 70,8 70,4 70,1 Şili 52,1 53,5 54,5 38,8 39,9 40,0 42,1 43,2 44,1 47,7 47,2 46,9 44,5 Çek Cumhuriyeti 90,3 89,8 90,5 89,8 89,2 87,3 86,7 85,2 82,5 84,0 83,8 84,2 .. Danimarka 83,9 84,2 84,5 84,5 84,3 84,5 84,6 84,4 84,7 85,0 85,1 85,3 .. Estonya 77,2 78,6 77,1 76,7 75,5 76,7 73,3 75,6 77,8 75,3 78,9 79,3 .. Finlandiya 71,3 72,0 72,5 72,8 73,3 73,8 74,8 74,4 74,5 75,2 74,8 75,4 75,4 Fransa 79,4 79,4 79,7 77,8 77,7 77,7 77,2 77,3 76,8 77,0 76,9 76,8 .. Almanya 79,5 79,3 79,0 78,5 76,8 76,6 76,4 76,4 76,4 76,8 76,7 76,5 .. Yunanistan 60,0 60,8 58,0 59,8 59,1 60,1 62,0 60,3 59,9 68,4 66,8 65,1 .. Macaristan 70,7 69,0 70,2 71,1 69,6 70,0 69,8 67,3 67,1 65,7 64,8 65,0 .. İzlanda 81,1 81,0 81,9 81,7 81,2 81,4 82,0 82,5 82,6 82,0 80,4 80,4 80,4 İrlanda 75,1 75,6 76,4 76,8 77,3 76,0 75,4 75,7 75,4 72,6 69,6 67,0 .. İsrail 62,6 62,0 63,2 61,7 60,9 59,3 61,8 60,2 60,9 61,8 60,9 60,8 .. İtalya 74,2 75,9 75,9 76,2 77,4 77,9 78,2 78,3 78,9 78,9 78,5 77,8 78,2 Japonya 80,8 81,4 81,3 80,4 80,8 81,6 79,4 80,4 81,4 81,5 82,1 .. .. Kore 50,4 56,1 55,0 52,6 52,9 53,3 54,8 55,1 54,8 56,7 56,5 55,3 54,4 Lüksemburg 85,1 84,3 85,5 84,2 84,8 84,9 85,1 84,1 84,1 86,6 85,5 84,1 .. Meksika 46,6 44,8 43,9 44,2 45,2 45,0 45,2 45,4 46,9 48,3 47,3 .. .. Hollanda 66,4 65,8 65,5 66,5 65,6 69,7 84,4 84,5 85,0 85,9 86,1 85,6 85,7 Yeni Zellanda 78,0 76,4 77,9 78,3 79,6 79,7 80,1 82,4 82,8 83,0 83,2 82,7 .. Norveç 82,5 83,6 83,5 83,7 83,6 83,5 83,8 84,1 84,4 84,6 84,7 84,9 85,1 Polonya 70,0 71,9 71,2 69,9 68,6 69,3 69,9 70,4 71,8 71,6 71,2 70,3 .. Portekiz 66,6 67,0 68,6 68,7 68,1 68,0 67,0 66,7 65,3 66,5 65,9 65,0 .. Slovak Cumhuriyeti 89,4 89,3 89,1 88,3 73,8 74,4 68,3 66,8 67,8 65,7 64,5 70,9 .. Slovenya 74,0 73,3 73,4 71,6 73,1 72,7 72,3 71,9 74,0 73,7 74,0 73,7 73,3 İspanya 71,6 71,2 71,3 70,2 70,5 70,9 71,6 71,9 73,0 74,7 74,2 73,0 .. İsveç 84,9 81,1 81,4 82,0 81,4 81,2 81,1 81,4 81,5 81,5 81,5 81,6 .. İsviçre 55,4 56,9 57,7 58,3 58,4 59,5 59,1 59,1 65,2 65,5 65,2 64,9 61,7 Türkiye 62,9 68,1 70,7 71,9 71,2 67,8 68,3 67,8 73,0 81,0 78,6 79,6 76,8 İngiltere 79,1 79,1 79,4 79,5 81,0 80,9 81,3 80,2 81,1 82,6 83,5 82,8 .. 44,0 43,9 43,8 44,1 44,2 45,0 45,2 46,0 47,2 47,6 47,8 .. 71,8 72,0 71,4 71,0 71,1 71,4 71,3 72,0 72,9 72,5 73,1 71,4 Amerika Birleşik 43,0 Devletleri OECD 71,5 Ortalaması 2012 Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 01.11.2013. 37 Tablo 6 incelendiğinde 2012 yılında OECD ülkelerinde toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamaları oranı ortalama %71,4, Türkiye için ise bu oran %76,8’dir. Grafik 6 Türkiye ve OECD ülkeleri ortalamasını karşılaştırmalı olarak vermektedir. Grafik 6. Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamalarının Payı (%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012) Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA), Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 01.11.2013. 38 Tablo 7’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcamalarının oranı görülmektedir. Tablo 7. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Oranı (%) Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Avustralya 19,8 19,3 18,8 18,3 18,3 18,6 18,7 18,0 18,2 18,6 Avusturya .. .. .. .. 17,8 17,8 17,4 17,3 16,9 17,0 19,3 .. .. 17,0 17,0 .. Belçika .. .. .. 19,8 19,0 18,8 20,9 21,4 20,8 19,6 20,7 19,7 .. Kanada 15,9 15,2 15,2 14,5 14,6 14,6 15,0 14,8 14,6 14,2 14,4 14,7 15,0 .. .. .. 38,9 38,9 39,0 38,0 36,6 36,5 33,8 36,5 36,9 38,3 Şili Çek Cumhuriyeti Danimarka 9,7 10,2 9,5 10,0 10,4 10,7 11,3 13,2 15,7 14,4 14,9 14,7 .. 14,7 14,4 14,1 14,0 14,2 14,0 13,8 13,9 13,6 13,2 13,2 12,8 .. Estonya 19,9 19,0 20,1 20,4 21,3 20,4 25,1 21,9 19,7 20,3 18,6 17,6 .. Finlandiya 22,3 21,8 21,3 20,9 20,5 20,1 19,1 19,3 19,1 18,5 19,2 18,6 18,6 Fransa 7,1 7,2 7,0 7,1 6,9 7,0 7,4 7,3 7,5 7,4 7,4 7,5 .. Almanya 11,4 11,6 11,7 12,1 13,5 13,5 13,7 13,6 13,3 13,1 13,1 13,2 .. Yunanistan .. .. .. .. .. .. .. .. 37,9 28,0 28,8 30,5 .. Macaristan 26,3 27,7 26,3 25,5 24,9 25,0 24,2 25,4 25,7 25,3 26,3 26,0 .. İzlanda 18,9 19,0 18,1 17,0 17,4 17,2 16,6 16,0 16,0 16,6 18,2 18,2 18,2 İrlanda 16,0 15,2 14,4 15,3 15,2 16,1 16,1 14,8 15,3 16,1 18,2 18,1 .. İsrail 28,3 29,1 26,8 27,6 27,8 29,2 25,8 27,0 25,5 24,9 26,0 26,0 .. İtalya 23,1 21,1 21,0 20,8 20,1 19,0 18,6 18,8 18,5 17,7 17,5 18,0 17,8 Japonya 15,4 15,1 15,6 16,4 16,2 15,4 17,0 16,1 15,1 15,0 14,4 .. .. Kore 39,4 34,9 35,9 37,8 37,9 37,5 36,3 35,6 35,5 34,2 34,2 35,2 36,1 Lüksemburg 11,8 12,5 11,8 12,2 11,6 11,6 11,5 12,2 12,4 9,3 10,0 11,5 .. Meksika 50,9 52,4 53,2 52,9 51,9 51,7 51,3 50,9 49,3 47,8 49,0 .. .. .. .. .. 8,0 7,9 8,1 6,7 6,5 6,6 5,8 5,7 6,0 6,0 Yeni Zellanda 15,4 17,0 16,1 .. 14,1 14,1 13,8 11,5 11,2 10,6 10,5 10,9 .. Norveç 16,7 15,7 15,8 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. Polonya 30,0 28,1 25,4 26,4 28,1 26,1 25,6 24,6 22,8 22,7 22,1 22,3 .. Portekiz Slovak Cunhuriyeti Slovenya 24,3 24,1 23,2 23,4 23,4 23,9 25,1 25,5 26,9 25,9 25,8 27,3 .. 10,6 10,7 10,9 11,7 19,2 22,6 25,9 26,2 25,2 25,6 25,9 22,6 .. .. .. .. 11,9 11,8 12,6 11,7 13,2 12,1 11,8 12,2 11,8 11,9 İspanya 23,6 23,9 23,7 23,0 22,7 22,1 21,1 20,4 20,3 18,9 19,8 20,7 .. Hollanda İsveç .. 16,6 16,2 15,9 16,3 16,7 16,6 16,5 16,4 16,4 16,3 16,2 .. İsviçre 33,0 31,8 31,6 31,6 31,9 30,6 30,8 30,7 24,8 24,7 25,1 25,8 31,2 Türkiye 27,6 22,8 19,8 18,5 19,2 22,8 22,0 21,8 17,4 14,1 16,3 15,4 15,4 İngiltere Amerika Birleşik Devletleri OECD Ortalaması 11,1 11,1 11,0 10,6 10,2 9,8 10,2 10,3 9,2 9,2 9,2 9,9 .. 14,9 14,3 13,8 13,6 13,3 13,2 12,8 12,7 12,4 11,9 11,7 11,6 .. 20,7 20,1 19,6 19,9 19,9 20,0 20,0 19,8 19,8 18,9 19,3 18,6 20,9 Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013, TÜİK Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 01.11.2013 39 Tablo 7’ye göre 2012 yılı için OECD ülkelerinde toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcamalarının ortalaması %20,9 iken Türkiye’de bu oran %15,4 ile OECD üyesi ülkeler ortalamasının altında kalmaktadır. Ayrıca Türkiye’de OECD’ye üye olan diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcamaları oranının son yıllarda düştüğü dikkat çekmektedir. Grafik 7’de 2000-2012 yılları arasında cepten yapılan sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki oranı bazında Türkiye ile OECD ülkeleri ortalamaları karşılaştırmalı olarak görülebilmektedir. Grafik 7. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamaları İçindeki Payı (%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013, TÜİK Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 01.11.2013. Grafik 7 incelendiğinde Türkiye’de cepten yapılan sağlık harcamalarının toplam sağlık harcaması içindeki oranı 2000 ve 2001 yıllarında OECD ülkeleri ortalamasının üzerinde iken 2003 ve 2004’de bu oran azalış göstermiştir. Sonraki üç yılda tekrar yükselmiş ve Genel Sağlık Sigortası ile ilgili uygulamaların yürürlüğe girmesi ile birlikte yeniden düşüşe geçmiştir. Tablo 8’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde satın alma gücü paritesine göre hesaplanmış olan kişi başına toplam cepten yapılan sağlık harcaması tutarı gösterilmiştir. 40 Tablo 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$) Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Avustralya 447 460 482 487 526 555 591 606 630 694 Avusturya .. .. .. .. 581 590 619 643 667 696 Belçika .. .. .. 599 593 605 678 725 763 Kanada 401 416 436 444 471 504 550 568 .. .. .. 303 309 328 372 Şili 2011 2012 733 .. .. 717 734 .. 760 819 799 .. 584 614 640 667 700 404 429 434 499 578 655 Çek Cumhuriyeti Danimarka 95 111 114 133 143 158 176 219 278 294 280 290 .. 368 386 405 405 444 456 494 525 550 578 593 570 .. Estonya 104 99 117 135 162 170 241 244 263 279 237 229 .. Finlandiya 414 429 457 471 503 519 527 562 604 602 623 628 650 Fransa 181 195 204 208 214 229 253 261 284 294 298 307 .. Almanya Yunanistan 306 326 345 374 427 453 487 507 530 548 571 593 .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1.135 833 756 720 .. Macaristan 224 269 293 335 331 358 366 369 392 397 435 440 .. İzlanda 519 542 572 543 581 570 543 542 576 598 600 603 611 İrlanda 281 314 337 388 420 472 511 530 590 651 688 669 .. İsrail 500 546 502 483 509 535 468 528 504 496 541 582 .. İtalya 469 463 463 463 469 470 501 513 548 536 529 542 548 Japonya 303 313 333 367 382 384 443 443 436 453 464 .. .. Kore 293 314 339 394 427 481 537 593 624 648 713 774 835 Lüksemburg 386 397 443 444 479 481 531 550 551 432 444 493 .. Meksika 259 289 311 332 357 378 401 426 440 457 479 .. .. Hollanda .. .. .. 227 237 288 254 265 291 260 267 282 298 Yeni Zelanda 247 290 296 .. 279 299 331 280 303 317 320 348 .. Norveç 509 514 572 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. Polonya 175 180 186 198 227 224 239 261 283 308 309 324 .. Portekiz 402 413 413 443 467 528 578 615 685 697 714 715 .. 64 71 80 93 203 257 350 424 470 527 542 434 .. .. .. .. 211 219 247 247 282 293 291 288 285 281 363 392 414 464 485 503 537 559 601 583 600 635 .. .. 415 439 451 482 495 531 566 598 607 608 636 .. Slovak Cumhuriyeti Slovenya İspanya İsveç İsviçre 1.062 1.090 1.159 1.195 1.254 1.230 1.308 1.403 1.225 1.272 1.331 1.455 1.846 Türkiye 126 102 92 87 105 141 153 167 147 123 145 139 151 İngiltere 203 224 241 248 263 271 305 319 302 319 315 338 .. 715 734 771 815 849 890 910 950 964 956 968 987 .. 349 367 386 391 419 440 470 495 531 532 547 560 657 Amerika Birleşik Devletleri OECD Ortalaması Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013. Türkiye 2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012’den alınmıştır. 41 Tablo 8’e göre 2012 yılı esas alındığında OECD ülkeleri ortalamasının 657 US$ olduğu, Türkiye’de ise toplam sağlık harcamaları içerisinde kişi başına düşen cepten yapılan sağlık harcaması tutarının 151 US$ ile OECD ortalamasının oldukça altında olduğu dikkat çekmektedir. Grafik 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013. Türkiye 2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012’den alınmıştır. Grafik 8 cepten yapılan sağlık harcamalarının yıllara göre Türkiye ve OECD ülkeleri ortalamasını göstermektedir. Türkiye’de cepten yapılan sağlık harcaması geçtiğimiz 12 yılda da OECD ülkeleri ortalamasının altındadır. 2.4.2. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı Sağlık hizmetlerinin finansman şekli ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Önceki bölümde (2.2) belirtildiği gibi dünyadaki uygulamalar incelendiğinde vergiler, sosyal sigorta, özel sağlık sigortası ve cepten harcamalar şeklinde finansman yöntemleri kullanılmakta ve bu yöntemlerin uygulamadaki ağırlıkları ülkeden ülkeye farklılaşmaktadır. Türkiye’de de sağlık hizmetlerinin finansmanı bu yöntemlerle sağlanmaktadır. Grafik 9 Türkiye’de sağlık harcamalarının hangi kaynaktan hangi oranda karşılandığını yıllar itibarıyla göstermektedir. Buna göre Türkiye’de kamu sağlık harcamalarının incelenen yıllar itibariyle cepten harcamalar ile özel ve diğer harcamalardan daha yüksek olduğu, toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sektörünün %76,8 ile ağırlıkta olduğu görülmektedir. 42 Grafik 9. Türkiye’de 2000-2012 Yılları İçin Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu ve Özel Sektör (Cepten ve Diğer) Harcamalarının Payı (%) Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013, TÜİK, Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi:01.01.2013. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin finansmanında kullanılan araçlar aşağıda yer almaktadır. Vergiler ile finansman: Türkiye’de kullanıcılara ücretsiz sunulan önleyici sağlık hizmetleri ve sözleşme bazlı aile hekimliği hizmetleri sigorta bazlı değildir ve bunların masrafları genel devlet bütçesinden sağlanmaktadır (Atun ve diğ. 2013). Sosyal sigorta primleri: Türkiye’de sosyal sağlık sigortası olarak Genel Sağlık Sigortası (GSS) uygulanmaktadır. 31 Mayıs 2006 tarihinde kabul edilen ve temel amacı sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına almak olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunu ile kişilerin sağlıklarının korunması ve sağlık riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanının sağlanması hedeflenmiştir. GSS’den önce Sosyal Sigortalar Kurumu, Devlet Çalışanları Emekli Sandığı, Bağ-Kur, Çalışan Devlet Memurları Sigorta Fonu ve Yeşil Kart Programı olmak üzere beş farklı sosyal sağlık sigortası mevcut idi. 5510 sayılı kanun öncesi ülkemizde mevcut sosyal güvenlik kurumlarının kapsamındaki farklı kesimlerin sağlık hizmetlerinden yararlanmasında norm birliği bulunmaması ve kişilerin nicelik ve nitelik açısından farklı sağlık hizmetleri almaları söz konusu iken 5510 sayılı kanunla yürürlüğe giren genel sağlık sigortası ile tüm nüfus kapsama alınarak herkese eşit ve 43 aynı sağlık hizmetinin verilmesi sağlanmıştır (T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Yayın No:79, 2012). 1.10.2008 tarihinde GSS zorunlu uygulamaya başlatılmış ancak kamu personeli 18.12.2009 tarihli 27.436 sayılı resmi gazete ile birlikte genel sağlık sigortası kapsamına alınmıştır. 31 Aralık 2009 tarihli 27.449 (5. Mükerrer) sayılı resmi gazete ile kamu personelinin sosyal güvenlik kurumuna devri gerçekleştirilmiştir (www.resmigazete.gov.tr). Genel sağlık sigortasına ilişkin geçiş sürecinin sona erdiği 1.1.2012 tarihinden önce 3816 sayılı “Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanun” kapsamında sağlık hizmetleri karşılanmakta olan kişiler, 1.1.2012 tarihinden itibaren GSS kapsamına alınmıştır. Kanun GSS kapsamında olmayanları (T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Yayın No:79, 2012) aşağıdaki gibi sıralamıştır: • İkametgâhı Türkiye’de olmayanlar, • Askerlik hizmetini yapmakta olanlar (er veya yedek subay olarak). Bu kişilerin sağlık hizmetleri eskiden olduğu gibi Silahlı Kuvvetler bünyesinde sağlanmakta ancak, bakmakla yükümlü oldukları kişiler genel sağlık sigortası kapsamına alınmaktadır, • Yurtdışından ülkemize gelen yabancılardan, ülkelerinde sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyenler, • Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde (yabancı ülkelerdeki birimlerinde) sözleşmeli olarak çalışıp da bulunduğu ülkenin vatandaşı olarak o ülke sigortasına tabi olanlar, • Hükümlüler ve tutuklular, • Türkiye’de 1 yıldan kısa bir süre için ikamet etmekte olan yabancılar, • Sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi kapsamında olup mülga 30/5/1978 tarihli ve 2147 sayılı ve 8/5/1985 tarihli ve 3201 sayılı kanunlara göre borçlanarak aylık bağlanan kişilerden Türkiye’de ikamet etmeyenler, • 3761 sayılı Kanuna göre Milletvekillerinin, Yasama Organı Üyeliği ile açıktan atandığı Bakanlık görevi sona erenlerin ve bunların bakmakla yükümlü oldukları aile fertleri (Bu kişiler TBMM bütçesinden sağlık yardımlarını almaya devam etmektedir), • Anayasa Mahkemesi üyeleri ve bunların hak sahipleri Tablo 9’da yıllara göre sosyal güvenlik kapsamındaki ve yeşil kartlı kişi sayısı verilmiştir. 44 Tablo 9. Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı ve Yeşil Kartlı Sayısı ve Nüfusa Oranı Yıllar Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Kişi Sayısı*(A) Yeşil Kartlı/Gelir Testi Yaptıran Kişi Sayısı**(B) Nüfus (A+B)/Nüfus 2008 57.338.454 9.337.850 71.517.100 0,93 2009 58.591.574 9.647.131 72.561.312 0,94 2010 61.506.194 9.395.185 73.722.988 0,96 2011 64.088.819 8.865.470 74.724.269 0,98 2012 62.899.043 11.357.306 75.627.384 0,98 *Aktif, pasif ve bağımlı sigortalılardan oluşmaktadır. **2012 yılından itibaren yeşil kartlı yerine gelir testi yaptıranlar ifadesi kullanılmaktadır. Kaynak: www.sgk.gov.tr , Erişim Tarihi: 09.11.2013, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 09.11.2013. Grafik 10’da Türkiye’de yıllara göre sosyal güvenlik kapsamında olan sigortalı sayısının ve yeşil kartlı sayısının toplamının toplam nüfusa oranı verilmektedir. Grafik 10. Türkiye’de Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı Sayısının Toplam Nüfusa Oranı (%) Kaynak: www.sgk.gov.tr , Erişim Tarihi 09.11.2013. www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 09.11.2013. Grafik 10 incelendiğinde GSS’nin yürürlüğe girmesi ile birlikte sosyal güvenlik kapsamı genişlemiş ve 2012 yılı için nüfusun %2’lik bir kısmı kapsam dışında kalmıştır. 45 GSS Kanunu’na göre finansmanı sağlanan sağlık hizmetleri aşağıdaki gibidir (T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Yayın No:79, 2012): Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, İnsan sağlığına zararlı madde bağımlılığını önlemeye yönelik sağlık hizmetleri, Hastalığın teşhis ve tedavisi için hekim tarafından gerekli görülen sağlık hizmetleri, Analık haline ilişkin sağlık hizmetleri, Ağız ve diş sağlığına ilişkin sağlık hizmetleri, Acil sağlık hizmetleri, Tüp bebek tedavisi, Bu sağlık hizmetleri için kullanılacak ilaç, tıbbi malzeme, kan ve kan ürünleri, kemik iliği ve aşılar, Yurt dışı tedaviler, Trafik kazalarına ilişkin sağlık hizmetleri. Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenecek bedellerin bildirilmesi amacı ile Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından “Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği (SUT)” yayınlanmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmadan önce bu bildirimler Maliye Bakanlığı tarafından kamu sigortalıları için “Bütçe Uygulama Talimatı (BUT)” yoluyla yapılmıştır. 2013 yılı için yayınlanan SUT’a göre katılım payı uygulanacak sağlık hizmetleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır: - Sağlık Bakanlığı tarafından sözleşme imzalanmış, görevlendirilmiş veya yetkilendirilmiş aile hekimleri hariç olmak üzere ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi katılım payı, - Ayakta tedavide sağlanan ilaçlar, - Vücut dışı protez ve ortezler, - Yardımcı üreme yöntemi tedavileri. Tablo 10’da 2013 yılı için katkı payları ve açıklamaları yer almaktadır. 46 Tablo 10. 2013 Yılı İtibariyle Hizmet Sunucusu ve Türlerine Göre Katkı Payları Katılım Payı Ayakta tedavide hekim, diş hekimi ve acil yeşil alan muayenesi* Birinci basamak İkinci ve üçüncü basamak resmi sağlık hizmeti sunucularında Özel sağlık hizmeti sunucularında Ayakta tedavide sağlanan ilaçlar (Kurumca bedeli karşılanan ilaçlar için )** Tutar/Oran 0 5 TL 12 TL Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler %10 Diğer kişilerden 3 kutuya kadar (üç kutu dâhil) temin edilen ilaçlar için 3 kutuya ilave temin edilen her bir kutu ilaç için Tıbbi malzeme (vücut dışı protez ve ortezlerden)*** Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler Diğer kişilerden Yardımcı üreme yöntemi**** Birinci denemede İkinci deneme %20 3 TL 1 TL %10 %20 %30 %25 Kaynak: www.sgk.gov.tr , Erişim Tarihi:12.11.2013, değişiklik tebliği işlenmiş güncel 2013 SUT. *Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için gelir ve aylıklarından, diğer kişiler için eczanelerce kişilerden tahsil edilir, Acilde “Yeşil alan muayenesi” sonucunda oluşan katılım payı ise eczanelerce kişilerden tahsil edilir, birinci basamak sağlık kuruluşları muayeneleri, Kurumca belirlenen kronik hastalıklar ve acil haller hariç olmak üzere 10 gün içerisinde aynı branşta farklı sağlık hizmet sunucusuna yapılan başvurularda bu maddede belirtilen ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi katılım payı tutarları 5 (Beş) TL artırılarak tahsil edilir. Artırılan 5 TL’ lik tutar; Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için gelir ve aylıklarından, diğer kişiler için ise eczanelerce kişilerden tahsil edilir. **Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için gelir ve aylıklarından, Diğer kişiler için eczanelerce kişilerden tahsil edilir, Yurt dışından temin edilen ilaçlar için; ilaçları temin eden kuruluş tarafından kişilerden, şahıslar tarafından temin edilmesi halinde Kurum tarafından kişilerden, tahsil edilir. *** Görmeye yardımcı tıbbi malzemelere ilişkin katılım payı; Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü olduğu kişiler için gelir ve aylıklarından mahsup edilmek suretiyle, diğer kişiler için ise Kurumla sözleşmeli optisyenlik müessesesi tarafından kişilerden, tahsil edilir. Ağız protezlerine ilişkin katılım payı; Kurumla sözleşmeli/protokollü sağlık kurum veya kuruluşlarınca yapılan ağız protezi katılım payları, sağlık kurum veya kuruluşlarınca kişilerden, Kurumla sözleşmesiz; serbest diş hekimlikleri ile sağlık kurum veya kuruluşlarında yaptırılan ağız protezi katılım payları, Kurumca ödeme aşamasında kişilerden tahsil edilir, Kişilerce temin edilen ve katılım payı tahsil edilmesi gereken vücut dışı protez ve ortezler için katılım payı, Kurumca ödeme aşamasında kişilerden tahsil edilir. Sağlık kurumlarınca temin edilen ve SUT hükümleri gereği katılım payı tahsil edilmesi gereken tıbbi malzemelerin katılım payı tıbbi malzemeyi temin eden sağlık kurumlarınca kişilerden tahsil edilir. ****Yardımcı üreme yöntemi katılım payları, tedavinin sağlandığı sağlık hizmeti sunucusunca kişilerden tahsil edilir. 47 2013 yılı için katılım payı alınmayacak haller, sağlık hizmetleri ve kişiler ise SUT’da aşağıdaki gibi belirtilmiştir: İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan sigortalılardan, bu durumları nedeniyle sağlanan sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Askerî tatbikat ve manevralarda sağlanan sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 5510 sayılı Kanunun 75 inci maddesinde yer alan afet ve savaş hali nedeniyle sağlanan sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 5510 sayılı Kanunun 94 üncü maddesinde tanımlanan kontrol muayenelerinden SUT’un 1.8.1 maddesinde tanımlanan katılım payı alınmaz. Acil servislerde verilen ve SUT eki “Hizmet Başı İşlem Puan Listesi” nde (EK-2/B) yer alan 520,021 kodlu “Yeşil alan muayenesi” adı altında Kuruma fatura edilebilen sağlık hizmetleri hariç olmak üzere acil servislerde verilen sağlık hizmetleri, bedeli Kurumca karşılanmayan ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayeneleri, Sağlık Bakanlığı tarafından sözleşme yapılmış, görevlendirilmiş veya yetkilendirilmiş aile hekimi muayeneleri kurumları/kuruluşları ile SUT’un tarafından 1.4.3 sunulan sağlık maddesinde belirtilen hizmetlerinde SUT’un sağlık 1.8.1 maddesinde tanımlanan katılım payı alınmaz. Kurumca finansmanı sağlanan kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Sağlık raporu ile belgelendirilmesi şartıyla; Kurumca belirlenen SUT Eki “Ayakta Tedavide Hekim ve Diş Hekimi Muayenesi Katılım Payı Alınmayacak Kronik Hastalıklar Listesi” nde (Ek-1/A) yer alan kronik hastalıklarda, kişilerin bu hastalıkları ile ilgili uzmanlık dalındaki ayaktan muayenelerinde SUT’un 1.8.1 maddesinde tanımlanan katılım payı alınmaz. Ancak; aynı muayenede Kurumca belirlenen katılım payı alınmayacak kronik hastalıklar listesinde yer almayan başka bir tanının da tespit edilmesi ve/veya bu tanıya yönelik tedavinin düzenlenmesi halinde SUT’un 1.8.1 maddesinde tanımlanan katılım payı alınır. Tetkik ve tahliller ile diğer tanı yöntemlerinde kullanılan ilaçlardan, yatarak tedavilerde kullanılan ilaçlardan, sağlık raporu ile belgelendirilmek şartıyla EK-4/D 48 Listesinde yer alan ilaçlardan SUT’un 1.8.2 maddesinde tanımlanan katılım payı alınmaz. Tıbbi sarf malzemeleri ile SUT’un 1.8.3(1) fıkrasında yer almayan tıbbi malzemelerden katılım payı alınmaz. Sağlık raporu ile belgelendirilmek şartıyla; organ, doku ve kök hücre nakline ilişkin sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler ile bunların eşlerinden, SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler ile bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 2828 sayılı Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişilerden SUT’un 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Harp malûllüğü aylığı alanlar ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlardan ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Vazife malûllerinden SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Kurumca iade alınan tıbbi malzemelerden katılım payı alınmaz. Polis akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrencilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Harp okulları ile fakülte ve yüksekokullarda, Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlar ile astsubay meslek yüksekokulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tâbi tutulan 49 adaylardan SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 19.05.2011, 23.10.2011 ve 9.11.2011 tarihlerinde meydana gelen depremler sonucunda yaralanan veya sakat kalanlara verilecek protez, ortez, araç ve gereç bedelleri için SUT’un 1.8.3 maddesinde tanımlanan katılım payları alınmaz. 3713 sayılı Kanunun 21 inci maddesinde sayılan olaylara maruz kalmaları nedeniyle yaralananların tedavileri sonuçlanıncaya veya maluliyetleri kesinleşinceye kadar sağlanacak sağlık hizmetlerinde, bu kişilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz. Özel sağlık sigortası: Bu yöntem tek başına kullanılmayıp genellikle vergilere ya da sosyal sigortaya dayalı finansmanı tamamlayıcı şekilde kullanılmaktadır. Özel sağlık sigortası Türkiye’de güçlü bir potansiyele sahip olmakla birlikte mevcut durumda nüfusun sadece yaklaşık %3’ünü kapsamaktadır. Türkiye’de özel sağlık sigortası uygulamasına 1990’lı yıllardan itibaren izin verilmiştir. Tablo 11’de özel sigortalı prim toplam tutarları ve sayıları verilmektedir. Buna göre sigortalı sayısı 2010 ve 2011 yılı arasındaki dönemde %53,1 ile en büyük artışı göstermiştir. Tablo 11. Yıllara Göre Özel Sağlık Sigortası Toplam Primleri, Sigortalı Sayısı, Toplam Nüfusa Oranı ve Yıllara Göre Artış Oranı (%) Yıl Alınan Prim Prim Artış Oranı (%) Sigortalı Sayısı Nüfus Sigortalı Sayısı/Nüfus Sigortalı Sayısı Artış Oranı (%) 2008 1.305.007.060 8,41 1.297.483 71.517.100 0,02 1,70 2009 1.390.157.525 6,52 1.458.021 72.561.312 0,02 12,37 2010 1.675.377.354 20,52 1.666.023 73.722.988 0,02 14,27 2011 1.962.821.974 17,16 2.549.216 74.724.269 0,03 53,01 2012 2.169.817.633 10,55 2.579.520 75.627.384 0,03 1,19 Kaynak: Türkiye Sigorta Birliği, http://www.tsb,org,tr/resmi-istatistikler,aspx?pageID=909, Erişim tarihi: 12.11.2003. Cepten harcamalar: Hizmet sunucuya doğrudan yapılan ödemelerdir ve kaynak transferinin en basit şeklidir (Belli 2002). TÜİK 2012 istatistiklerine göre Türkiye genelinde cepten yapılan sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranının son yıllarda sırası ile 2009 yılı için %14,1, 2010 yılı için %16,3, 2011 ve 2012 yılları için %15,4 olduğu görülmektedir. Günümüze kadar yapılmış Türkiye’de cepten harcamalar ile ilgili araştırmaların sonuçları aşağıda sunulmuştur. 50 Tatar ve diğ, (2007) tarafından Kırıkkale ilinde yapılan çalışmada ise toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcamaları oranının %25 olduğu tespit edilmiştir. Cepten yapılan sağlık harcamaları içerisinde %70,1’inin formal ödemelerden geriye kalan kısmının informal ödemelerden oluştuğu, informal ödemelerin ise %71,6’sının informal nakit ödemelerden, %27,5’inin ayni katkılardan ve %0,92’unun ise hediyelerden meydana geldiği belirtilmiştir. Aynı araştırmada yatan hastalar ve ayakta tedavi alan hastalar tarafından yapılan informal ödemeler karşılaştırıldığında ayakta tedavi alan hastalar tarafından yapılan informal ödemelerin yatan hastalara göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Cepten yapılan harcamaların daha çok hangi hizmet sunucularına yapıldığına bakıldığında ise %31,7’sinin kamu hizmet sunucularına, %68,3’ünün özel hizmet sunucularına yapıldığı belirlenmiştir. Kamu hizmet sunucularına cepten yapılan harcamalar içerisinde formal ve informal harcamaların payı incelendiğinde kamuda yapılan harcamaların %62’sinin formal %38’inin informal, özelde yapılan harcamaların ise %78’inin formal %22’sinin ise informal olduğu görülmüştür (Tatar ve diğ. 2007). Tatar ve diğ, (2007) tarafından yapılan çalışmada informal ödemelerin daha çok hangi amaçla yapıldığı incelendiğinde bu ödemelerin daha çok ilaçlar için yapıldığı, cerrahi müdahaleler sonrasındaki hekimlere yapılan informal ödemelerin ise ikinci en önemli neden olduğu görülmektedir. Hastaları informal ödemede bulunmak için motive edici faktörler incelendiğinde nakit ödemeler için en fazla motive edici faktörün %59,2 ile hekimler tarafından daha fazla ilgi görmek beklentisi olduğu, alınan hediyeler için ise %30 oranında alınan hizmetten duyulan memnuniyetin temel motivasyon faktörü olduğu belirtilmiştir. Özgen ve diğ, (2010) tarafından yapılan araştırmada hanelerin harcama dilimlerine göre informal ödemede bulunma durumları incelendiğinde en yüksek gelir diliminde bulunan hanelerin en fazla informal harcama oranına sahip oldukları (%37,8) görülmüştür. Araştırma sonucunda informal ödemelerin temel belirleyicilerinin sağlık hizmetlerinin talep tarafı ile ilgili olduğu belirtilmiş ve hizmet sunucusunun mülkiyeti ve sunulan hizmet türünün informal harcamaların en temel belirleyicileri olduğu vurgulanmış ve informal ödemeler ile etkin bir şekilde mücadele edebilmek için sağlıkta reform uygulamalarının yapılması önerilmiştir. 51 3. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ Araştırma kesitsel olarak 12.08.2013-12.10.2013 tarihleri arasında yapılmış ve başlangıç veya hazırlık aşaması ile ön uygulama ve asıl saha çalışması olmak üzere üç aşamada yürütülmüştür. Başlangıç aşamasında, anketin (Ek 1) ve mobil anket uygulaması ile ilgili yazılım programının geliştirilmesi, görüşmeci el kitabının (Ek 2) ve anket yazılımı programını kullanma kılavuzunun (Ek 3) hazırlanması, anket yönetim sisteminin geliştirilmesi, bulut sistemden veri tabanının kiralanması, şartnameye uygun özelliklerde 250 adet tabletin temin edilmesi, Mobil İletişim İçin Küresel Sistem (Global System for Mobile Communications GSM) operatörü ile anlaşılması ve saha çalışanlarının eğitim programının hazırlanması ve eğitim materyalinin çoğaltılması gibi faaliyetlerden oluşan hazırlık çalışmaları yapılmıştır (Bkz. Başlangıç Raporu). Ayrıca, saha çalışanları için yaka kartları hazırlanmış, tabletlerin bozulması, kırılması ve yedek tabletin anketöre ulaşmaması gibi risklere karşı 1000 adet anket bastırılmıştır. Ön uygulama aşamasında pilot saha uygulamasının yapılması ve değerlendirilmesi ile veri tabanının oluşturulup test edilmesi (Bkz. I. İlerleme Raporu), asıl saha çalışmasında ise 26.08.2013 ve 12.10.2013 tarihleri arasında örneklem hacmindeki tüm hanelere anket uygulanması (Bkz. II. İlerleme Raporu, Taslak Rapor ve Haftalık Saha Raporları) gerçekleştirilmiştir. İdareye (SAGEM) çalışma süresince “Hizmet Alım Protokolü"’ne göre araştırmanın hazırlık faaliyetleri ile ilgili Başlangıç Raporu, ön uygulama sonuçlarının değerlendirilmesini içeren Birinci İlerleme Raporu, örneklemin %50’si ile ilgili değerlendirmeleri içeren İkinci İlerleme Raporu ile saha çalışması tamamlandıktan sonra araştırmanın bulgu, sonuç ve önerilerini içeren Taslak Nihai Rapor ile İdarenin geri bildirimleri sonrasında gözden geçirilmiş ve düzeltilmiş olan Nihai Rapor olmak üzere beş temel rapor sunulmuştur. Ayrıca 26.08.2013 ile 21.10.2013 tarihleri arasında saha çalışmasının genel gidişatı hakkında İdare'yi bilgilendirmek üzere sekiz adet haftalık saha raporu sunulmuştur. Haftalık raporlarda il ve bölge düzeyinde çalışan anketörlerin sayısı ve isimleri ile yapılan ziyaretlerin sonuçları, iş planı ve takvimine uyum düzeyi, yapılan ve yapılamayan anketler ve nedenleri, saha kontrolleri, kalite kontrolüne takılan anketler ve nedenleri ile sahada karşılaşılan sorunlar ve çözümler hakkında bilgi verilmiştir. Teslim edilen tüm raporlar elektronik (softcopy-CD) ve çıktı (hardcopy) olarak 3 kopya halinde, Türkçe ve İngilizce olarak verilmiştir. Ayrıca, İdareye nihai raporla birlikte veri temizliği yapılmış olan ve analizlerde kullanılan veri tabanı (SPSS veri tabanı) (Ek 4) ile birlikte mobil anket uygulaması yazılım programı (Ek 5), görüşmeci el kitabı, anket 52 yazılım programı kullanma kılavuzu, eğitimlere ilişkin görüntü kayıtları (Bkz. II. İlerleme Raporu) ile telefon kontrollerine ilişkin ses kayıtları (Ek 6) da teslim edilmiştir. 3.1. Örneklem Tasarımı Araştırma evrenini Türkiye genelinde tüm hanehalkları oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklem çalışmasında kullanılan adres çerçevesi 2007 yılında kurulan "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)"ne altlık oluşturan ve 2012 yılı Kasım ayında güncellenen "Ulusal Adres Veri Tabanı"dır (UAVT). Araştırmada kurumsal nüfus kapsam dışı bırakılmıştır. Kurumsal nüfus yaşlılar evi, huzur evleri, yurt, hapishane, askeri kışla, hastane, otel, çocuk yuvalarında bulunan nüfusu içermektedir. Toplam nüfusun %1’ini kapsayan ve 130’un altında olan yerleşim yerleri, yeterli örnek hane sayısına ulaşılamayacağı düşünüldüğünden kapsam dışı bırakılmıştır. Örneklem hanehalkı sağlık harcamalarını İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey 1 (İBBS Düzey 1) (Tablo 12) kır-kent ayrımına göre (12*2=24), katastrofik sağlık harcamaları ise Türkiye toplamı bazında tahmin verecek şekilde tasarlanmıştır. 53 Tablo 12. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması 1 (İBBS1) Bölge adı TR1 İstanbul TR2 Batı Marmara TR3 Ege TR4 Doğu Marmara TR5 Batı Anadolu TR6 Akdeniz TR7 Orta Anadolu İl adı İstanbul Balıkesir Çanakkale Edirne Kırklareli Tekirdağ Afyonkarahisar Aydın Denizli İzmir Kütahya Manisa Muğla Uşak Bilecik Bolu Bursa Düzce Eskişehir Kocaeli Sakarya Yalova Ankara Karaman Konya Adana Antalya Burdur Hatay Isparta Kahramanmaraş Mersin Osmaniye Aksaray Kayseri Kırıkkale Kırşehir Nevşehir Niğde Sivas Yozgat Bölge adı TR8 Batı Karadeniz TR9 Doğu Karadeniz TRA Kuzeydoğu Anadolu TRB Ortadoğu Anadolu TRC Güneydoğu Anadolu İl adı Amasya Bartın Çankırı Çorum Karabük Kastamonu Samsun Sinop Tokat Zonguldak Artvin Bayburt Giresun Gümüşhane Ordu Rize Trabzon Ağrı Ardahan Erzincan Erzurum Iğdır Kars Muş Bingöl Bitlis Elazığ Hakkari Malatya Tunceli Van Adıyaman Batman Diyarbakır Gaziantep Kilis Mardin Siirt Şanlıurfa Şırnak 54 Örnekleme yöntemi olarak tabakalı iki aşamalı küme örneklemesi yöntemi kullanılmıştır. Dışsal tabakalama kriteri olarak İBBS Düzey 1 kır–kent ayrımı kullanılmıştır (Nüfusu 20.000 ve altında olan yerleşim yerleri kır, nüfusu 20.001 ve üstünde olan yerleşim yerleri kent olarak ele alınmıştır). Birinci aşamada ortalama 100 hane adresi ihtiva eden kümeler (bloklar) içerisinden bloklar seçilirken, ikinci aşamada ise her kümeden hane adresleri seçilmiştir. Yani, ilk aşamada örnekleme birimi olarak kümeler (bloklar); ikinci aşamada ise nihai örnekleme birimi olarak haneler seçilmiştir. Her iki aşamada seçimler sistematik örnekleme yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Kent yerleşim yerlerinde; örnek olarak seçilen 1.319 bloktan toplam 15.828 hane adresi (her bloktan 12 hane adresi), kır yerleşim yerlerinde ise; örnek olarak seçilen 991 bloktan toplam 9.910 hane seçilmiştir (her bloktan 10 hane adresi). Toplam örnek hacmi 25.738 hane adresi olarak belirlenmiştir. Bu nedenle araştırma sonuçları bölge (12 bölge) ve yerleşim yeri (kır, kent) ayırımı dikkate alınarak ağırlıklandırılmıştır. Ağırlıkların hesaplanmasında; P1= İlgili tabakadaki küme seçilme olasılığı P2= İlgili kümede hane seçilme olasılığı Wh: Ağırlık fh= P1 x P2 Wh= 1/fh Formülleri kullanılmıştır. P1 ve P2 olasılıkları örnekleme tasarımında birlikte çalışılan Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından (Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine dayanılarak) hesaplanmıştır. Cevapsızlık hızı aşağıdaki formüle göre hesaplanmış, kompleks analizlerde kullanılacak ağırlıkların hesaplanmasında kullanılmıştır. Doldurulan anket sayısı Rh= ––––––––––––––––––––––––––– Örnek büyüklüğü Rh= h tabakasındaki cevaplama hızı Cevapsızlık hızı hesaplanırken kapsam dışı olan haneler örnek büyüklüğünden düşülmüştür. Cevapsızlık hızı eklenmiş ağırlıklar TÜİK Türkiye 2012 nüfus tahminlerine göre, kır/kent ve 12 bölge esas alınarak standardize edilmiştir. Standardize ağırlıklara göre yapılan 55 hesaplamalarda cinsiyet dağılımlarının %49-51 arasında bulunması üzerine başka düzeltme yapılmamıştır. 3.2. Anket Formu ve Mobil Anket Yazılım Sisteminin Geliştirilmesi Veri toplama tekniği olarak anket kullanılmıştır. Anket geliştirilirken daha önceki Ulusal Sağlık Hesapları Hanehalkı Sağlık Harcamaları Araştırması (2002), Formal ve İnformal Hanehalkı Sağlık Harcaması Araştırması (2006) ve TÜİK tarafından yapılan araştırmalarda kullanılan anket formları incelenmiş ve İdare ve TÜİK yetkililerinin görüşleri alındıktan ve ön uygulamada test edildikten sonra ankete son şekli verilmiştir (Ek 1). Buna göre anket formu adres bilgilerinin ve ziyaret sonuçlarının alındığı bir kapak sayfasından sonra hanehalkı bireyleri ile ilgili tanımlayıcı soruların olduğu A Bölümü ile sağlık hizmeti kullanımı ve harcamalarının tespit edildiği B, C ve D Bölümlerinden ve hanehalkının toplam gelir ve tüketim harcamaları ile sağlık harcamalarının hanehalkı bütçesi üzerindeki etkisini tespit etmeye yönelik E Bölümü ve uygulayıcıların (anketör, ekip başı ve denetçi) görüş ve önerilerinin alındığı sorular ve sağlık hizmeti sunucuları ile ilgili kişi ve kuruluşlar listesi yer almaktadır. Anket formunun bölümlerine ilişkin soru numaraları ve akış diyagramı aşağıda görüldüğü gibidir. 56 Şekil 1. Anket Sorularının Genel Akışı 57 Şekil 1'de görüldüğü gibi anket uygulaması anketörün kullanıcı adı ve şifresini girmesi ile birlikte başlamaktadır. Anketör bilgileri alındıktan sonra anketörün karşısına kendisine atanan listede bulunan hane numaraları ile ilgili bilgileri görebileceği bir ekran çıkmaktadır. Anketör hanelere ulaştığında araştırmayı kısaca tanıttıktan sonra hane reisi ile yapacağı görüşmeye ilk olarak 001-004 sorularını kapsayan ve hanehalkı bireylerini tanımaya yönelik soruları ileterek başlamaktadır. Bu soruların devamında 005-017 sorularını içeren bölümde ise hanehalkı bilgileri ile ilgili sorular yöneltilmektedir. Hanehalkı ile ilgili genel bilgilerin alındığı ve A soru seti olarak adlandırılan bu bölümde yer alan 014, 016 ve 017 nolu sorular sağlık hizmeti kullanımı ve harcamaların tespit edilmesi için temel oluşturan sorulardır. Bu sorular içerisinden 014 nolu soru bireylerin son altı ay içerisinde herhangi bir yataklı tedavi kuruluşuna yatıp yatmadıkları durumunu sorgulamaktadır. Yanıtlayıcıların bu soruya evet yanıtını vermeleri durumunda sağlık hizmeti kullanımı ve harcamalarının tespit edildiği 2. bölümün B soru seti grubunda yer alan 101 nolu soruya geçilmekte, 101-146 arasındaki sorular ile bu yatış sırasında yapılan harcamalar sorgulanmaktadır. A soru seti altında yer alan sorulardan bir diğeri olan 016 nolu soru ise son iki hafta içerisinde bireylerin herhangi bir sağlık sorunu yaşayıp yaşamadıkları durumunu sorgulamaktadır. Yanıtlayıcıların bu soruya evet yanıtını vermeleri durumunda sağlık hizmeti kullanımı ve harcamalarının tespit edildiği 2. bölümün C soru seti grubunda yer alan 201 nolu soruya geçilmekte ve 201-267 arasındaki sorular ile kendi kendine tedavi, sağlık personeli/kurumuna başvuru ve geleneksel sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar sorgulanmaktadır. A soru seti altında yer alan sorulardan bir diğeri olan 017 nolu soru ise bireylerin son iki hafta içerisinde koruyucu sağlık hizmetlerinden yararlanma durumunu sorgulamaktadır. Yanıtlayıcıların bu soruya evet yanıtını vermeleri durumunda sağlık hizmeti kullanımı ve harcamaların tespit edildiği 2. bölümün D soru seti grubunda yer alan 301 nolu soruya geçilmekte ve 301-346 arasındaki sorular ile koruyucu sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar sorgulanmaktadır. E bölümü gelir, harcama ve yapılan harcama ile ilgili algı durumu sorularından oluşmaktadır. Bu bölümde yer alan sorular da tüm hanehalkı ile ilgili olduğu için gidilen her hanede yalnızca bir kez hane reisine yöneltilen, hane reisinin olmadığı durumda ise hane reisi yerine o hanede cevap verebilecek kapasitede bulunan hane üyesine sorulmaktadır. 58 Anket bölümlerinin içerdiği soru sayıları incelendiğinde Anketin A bölümünde 17, B bölümünde 44, C bölümünde 66, D bölümünde 44 ve E bölümünde 3 olmak üzere toplam 174 sorudan oluştuğu görülmektedir, bu soruların 24’ü açık uçludur. Anket bölümleri soruları aşağıdaki gibi özetlenmiştir. A Bölümü: Hane Halkı Bireylerinin Demografik ve Sosyo Ekonomik Özellikleri • Hanehalkı bireylerinin doğum tarihi, cinsiyet, eğitim, medeni durumu, çalışma statüsü, sağlık sigortası durumu, genel sağlık durumu, • Son altı ay içinde yataklı tedavi kurumuna yatış durumu • Son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşama durumu • Son iki hafta içinde koruyucu sağlık hizmeti ve aşılama gibi nedenlerle herhangi bir kişi veya kuruma başvurma durumu B Bölümü: Yataklı Tedavi Kuruluşlarına Yatışla Sonuçlanan Olaylar ve Harcamalar • Yataklı tedavi kurumuna yatış sayısı • Yataklı tedavi kurumunun türü • Yataklı tedavi kurumuna kabul şekli • Yataklı tedavi kurumuna yatış sebebi • Kurum içi ilaç, laboratuvar testi, teşhis görüntüleme hizmetleri, tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme ile diğer mal ve hizmetlerin kullanımı ve yapılan harcamalar • Kurum dışı ilaç, laboratuvar testi, teşhis görüntüleme hizmetleri, tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme ile diğer mal ve hizmetlerin kullanımı ve yapılan fatura dışı harcamalar • Sağlık personeline fatura dışı verilen para • Hediye ve bağış için yapılan harcama • Hastanede yatılan süre içinde dışarıdan alınan hizmetler için yapılan harcama • Ulaşım, yemek, konaklama ve refakatçi için yapılan harcamalar • Geri ödeme/yardım miktarı C Bölümü: Yaşanılan Sağlık Sorunları ve İlgili Harcamalar • Bir sağlık sorunu yaşayanların sayısı • Yaşanılan sağlık sorununu (sorunlarını) çözmek için neler yapıldığı ve alt detayları o Hiçbir şey yapmama 59 o Kendi kendine ve/veya başkalarının yardımı ile tedavi kullanılan hizmetler (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz) ve buna ilişkin harcamalar o Sağlık sorunu nedeniyle başvurulan sağlık kurumu, kullanılan hizmetler (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz) ayakta sağlık hizmeti kullanımı ve bununla ilgili harcamalar o Geleneksel sağlıkçılara başvuru ve bununla ilgili harcamalar • Kişi ve/veya kuruma yapılan fatura dışı harcamalar • Hediye, bağış için yapılan harcama • Hizmet ve alım sırasında dışarıdan alınan hizmetler için yapılan harcama • Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar • Geri ödeme/yardım miktarı D Bölümü: Hastalık Dışı Nedenle Ayakta Sağlık Hizmeti Kullanımı ve İlgili Harcamalar • Hastalık dışı nedenle ayakta sağlık hizmeti kullanımı sayısı • Başvurulan kurumunun türü • İlaç, laboratuvar testi, teşhis görüntüleme hizmetleri, tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme ile diğer mal ve hizmetlerin kullanımı ve yapılan harcamalar • Kuruma/sağlık personeline fatura dışı yapılan harcamalar/ödemeler • Hediye ve bağış için yapılan harcama • Hizmet alımı sırasında dışarıdan alınan hizmetler için yapılan harcama • Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamaları • Geri ödeme/yardım miktarı E Bölümü: Hanehalkı Gelir ve Tüketim Harcamaları • Hanehalkı gelir ve servet durumu • Hanehalkı tüketim harcamaları • Sağlık harcamasının hanehalkı bütçesi üzerindeki etkisine ilişkin algı Yukarıda da görüldüğü gibi geliştirilen anket çok kapsamlı olduğu için hem saha uygulaması hem de veri girişi esnasında ortaya çıkması muhtemel olan hataları ortadan kaldıracak şekilde bir çözüm geliştirilmiş ve bu bağlamda, veri toplama sürecinin kalitesini artırmak ve kontrol 60 altına almak için önceki çalışmalarda kullanılan kâğıt-kalem anketi yöntemi yerine anketlerin tabletler yoluyla uygulanmasına karar verilmiş ve birbirleri ile uyumlu üç yazılım-donanım bileşeninden oluşan bir veri toplama sistemi geliştirilmiştir. Böylece daha hızlı işletim, daha hızlı veri transferi, veri güvenilirliği ve şifrelenmesi, çevrimdışı çalışabilme fonksiyonu, anket kurallarının otomatik olarak kontrol edilmesi ve kuralların gerçekleştirilmesi, tekrar edilebilir ve aktif/pasif olabilen anket bölümleri, anketörlerin çevrimiçi denetlenmesi ve etkileşime geçilebilmesi, daha açık ve kullanılabilir kullanıcı arayüzü, anlık istatistikî çıktılar ve grafikler, genişletilebilir veri tabanı kapasitesi gibi özelliklere sahip bir anket sistemi tasarlanmıştır. Bu proje için özel olarak geliştirilen bu sistem, tablet bilgisayarlar üzerinde çalışan mobil anket uygulaması, mobil cihazlardan gelen ham verilerin toplandığı bulut veri tabanı ve mobil cihazların üzerindeki anket uygulamalarının uzaktan yönetildiği ve denetlendiği anket yönetim yazılımlarının bütününden oluşmaktadır. Bunlardan mobil anket uygulaması Android mobil işletim sistemi üzerine geliştirilmiş bir yazılım olup, baz aldığı kâğıt anketin fiziki yapısını, anketlerin mantıksal akış kurallarını ve diğer özelliklerini yazılımsal olarak gerçekleştirmeyi sağlamaktadır. Yazılım, ana kullanıcısı olan anketörleri yönlendirmek ve kısıtlamak amacıyla bilgilendirme mesajlarını da içeren sade ve kullanışlı bir kullanıcı ara-yüzüne sahip biçimde tasarlanmıştır. Saha çalışmasında mobil anket uygulaması ile toplanan ham veriler mobil ağlar ve kablosuz ağlar kullanılarak; çalışma için özel olarak ayrılmış bir bulut sunucunun üzerindeki veri tabanına kaydedilmek üzere gönderilmektedir. Yazılım bu ağların erişime uygun olmadığı durumlarda çevrimdışı olarak da çalışabilme özelliği ile tasarlanmıştır. Ayrıca yazılımda saha çalışmasının verimliliğini ve geçerliliğini arttırmak amacıyla anket tarih-zaman bilgisi ile birlikte GPS (Global Positioning System / Küresel Konumlama Sistemi) ve A-GPS (Assisted - Global Positioning System / Yardımlı - Küresel Konumlama Sistemi) gibi donanımlar aracılıyla alınan yüksek duyarlıklı konum bilgisini anket esnasında almakta ve bu bilgiyi anket kayıtlarına eklemektedir. Tabletler üzerinde geliştirilen mobil anket uygulamasına sorular arası olası çelişkileri ortadan kaldırmaya yönelik bir takım mantıksal kısıtlılıklar eklenmiştir. Böylece anketi yapan kişinin en az eforla daha çok ankete ve anketi yaptığı kişiye odaklanması sağlanmıştır. Anketörün karşılaştığı sorunları merkeze iletmesi de yine tabletler üzerinden gerçekleşebildiği gibi anketörlere iletilebilecek kimi mesajların da anında sahadaki anketörlere dağılması ve güncellemelerin yapılması da bu alt yapı sayesinde olanaklı hale gelmiştir. 61 Gerçekleştirilen anket uygulamasında 10.1 inc’lik tablet kullanılmıştır. Android 4.0 işletim sistemi üzerinde uygulama java dili ile gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 9 MB (megabyte)’lık yazılımlar güncellenmeye ihtiyaç duyulması halinde gün başında güncellenmiştir. Bunun için sistem üzerinde güncellemeyi pratik hale getirecek yapılar üzerinde çalışılmıştır. Aynı zamanda anketöre gün içinde yapacağı anketlere ait adres bilgileri de bölge temsilcilerinin denetiminde yüklenmiştir. Ayrıca sistem üzerindeki verilerin eksiksiz aktarılmasına ilişkin güvenlik tedbirleri de alınmıştır. Bu proje için özel olarak geliştirilen Anket Yönetim Paneli (AYP) Windows 8 işletim sistemi üzerinde çalışması için geliştirilmiş bir uygulama olup bu yazılım saha çalışmasına paralel olarak çevrimiçi veri sağlamaktadır. Saha çalışmasını denetlemek amacıyla üretilen anket bazlı bu veriler bölge, il, saha denetçisi ve anketör bazında ayrı ayrı ya da ortak olarak görüntülenebilmektedir. Bunun yanı sıra sistemde tanımlı her ankete ilişkin durum, konum ve süre bilgileri de ayrı olarak çevrimiçi olarak görüntülenebilmektedir. Bunlar sayesinde anketörlerin iş ciddiyetleri ve anketlerin tutarlılıkları arttırılmıştır. Yazılım veri görüntüleme işlemlerine ek olarak, sayısal ve grafiksel raporlar da üretmektedir. Ayrıca bu çıktılar SPSS ve Microsoft Excel gibi programlarla kullanım için de uyumlu bir biçime de dönüştürülmüştür. Yazılım, anket çalışmasında yer alan denetleyicilerin yetki alanlarına göre farklı ara yüzlere ve işlevlere de sahip olacak biçimde tasarlanıp gerçekleştirilmiştir. C# programlama dili kullanılarak gerçekleştirilen ortam Windows 8 ortamında çalıştırılmaktadır. Program hazırlandıktan sonra örneklem listesindeki tüm hane adresleri anket yönetim paneline girilerek 12 bölge ve 81 ilde çalışacak saha koordinatörleri, saha denetçileri ve anketörlere sorumlu oldukları haneler atanmış ve bölge/il ve anketör düzeyinde ziyaret sonuçlarının takip edilmesi mümkün hale getirilmiştir. Böylece bölge/il ve anketör düzeyinde ziyaret sonuçlarında sistematik bir eğilimin (örneğin belirli bölge ve ilde ve belirli anketörler tarafından yapılan ziyaretlerde görüşmenin diğer bölge/il ve anketörlere göre çok daha fazla ret edilmesi gibi) olup olmadığının belirlenmesi sağlanmış ve gerekli önlemlerin alınması kolaylaşmıştır. Geliştirilen veri toplama sisteminin son bileşeni ise bulut veri tabanıdır. Bu yazılım bileşeni, içerisinde bulundurduğu veri tabanı ile saha çalışmasında toplanan verilerin saklanmasını sağlamaktadır. Ayrıca veri tabanının yönetimi için geliştirilmiş olan sunucu yazılımı üç katmanlı bir veri koruma sistemine sahip olarak geliştirilmiştir. Şekil 2'de görülen veri tabanı bulut sisteminde konum ve süre bilgileri GPS sistemi yardımı ile uydudan alındıktan sonra tabletlere yüklenmekte daha sonra mobil anket uygulaması gerçekleştirilmektedir. Sunucu 62 yazılımı üzerinden veri alışverişi sağlanarak veri kayıtlarının bulut veri tabanına aktarımı gerçekleşmekte ve verilerin bu sistemde güvenli ve her an ulaşılabilir bir şekilde saklanması sağlanabilmektedir. Şekil 2. Veri Toplama Sistemi Erişilebilirliğinin, kullanımının, yönetiminin ve genişletilebilirliğinin yüksek olması sebebiyle bu bileşen için bulut teknolojisi tercih edilmiştir. Proje süresince kiralanan Microsoft Azure sunucu ürününün üzerinde C# dili ile MS SQL uygulaması geliştirilmiştir. Toplamda yaklaşık 1GB (Gigabyte)’lık yer kaplayan sonuçların bu veri tabanı üzerinde kesintisiz, kayıpsız ve sorunsuz biçimde tutulması sağlanmıştır. Veritabanı üzerinde olası hatalı işlemleri azaltmak ve gerektiğinde veri geri dönüşlerini sağlamak için hiç bir verinin silinmesine izin verilmemiştir. Toplam 150 GB kapasiteli bir veri sunucusu yeterli olmuştur. Ayrıca bu sistem sayesinde proje sonlandığında bir sunucu bilgisayar fazlalığı yaşanmamış ve elektrik kesintisi, network, disk, işletim sistemi gibi ortaya çıkabilecek işletim sorunlarının önüne geçilmiştir. Çalışmada mobil anket uygulaması için donanım açısından 3G (3rd Generation-3. Nesil) ve GPS (Global Positioning System) özellikli 250 tablet kullanılmış ve Türkiye’nin 81 ilinde yapılan anket çalışmasının sonuçları tek bir veri tabanına aktarılmış ve bunun için yapılan anketlerin denetimi 12 farklı bölge koordinatörü ve ekip başları tarafından Anket Yönetim Paneli aracılığı ile günlük olarak yapılan anketlerin takip edilmesi yoluyla gerçekleştirilmiştir. 63 Saha çalışmasında yer alacak anketör ve ekip şefleri için mobil anket uygulamasına yardımcı olması için anket yazılım programı kullanım kılavuzu (Ek 3) ile saha çalışması sırasında yol gösterici, izlenecek yöntem ve kurallar hakkında açıklayıcı olması amacıyla rehber görüşmeci el kitabı (Ek 2) hazırlanmıştır. Görüşmeci el kitabının kapsamı olası cevap örnekleri ve verilecek şüpheli cevaplarda yapılması gerekenlerden oluşmuştur. Görüşmeci el kitapçıklarında araştırmanın nasıl yürütüleceğine ilişkin esaslar, saha çalışmasında dikkat edilmesi gereken hususlar, anketörlerin, ekip şeflerinin ve saha koordinatörlerinin benimsemesi gereken davranış biçimi ve diğer görev ve sorumlulukları gibi konulara yer verilmiştir. Böylece anketör yanlılığının anket uygulanırken en aza indirgenmesi hedeflenmiştir. Görüşmeci el kitapları saha elemanlarına hem elektronik ortamda tabletlere yüklenerek hem de basılı kitapçık şeklinde dağıtılmıştır. 3.3. Saha Çalışanlarının Eğitimi Ön uygulama ve asıl saha çalışmasına geçmeden önce anketör yanlılığını en aza indirmek ve veri toplama sürecini standardize etmek amacıyla anketör eğitimleri yapılmıştır. Anketörlerin eğitiminden önce pilot uygulama öncesi ve sonrası olmak üzere iki kez eğiticilerin eğitimi yapılmıştır. Eğiticilerin eğitiminde hedef kitle olarak saha koordinatörleri ve ekip şefleri seçilmiş ve bu eğitimler proje yürütücüsü ve anket yazılım programını hazırlayan yazılım mühendisleri tarafından verilmiş ve eğitimlere gözlemci olarak İdareden yetkililer de katılmıştır. İlk eğiticilerin eğitimi 15 Ağustos 2013 günü yapılmış ve bu eğitime toplam 55 kişi katılmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Eğitim, iki oturum halinde tam gün olarak gerçekleştirilmiştir (Bkz. I. İlerleme Raporu). İlk oturumda Proje Yürütücüsü tarafından projenin amacı ve hedefi, kapsamı, süresi, metodolojisi, proje organizasyonu, saha uygulamasının nasıl gerçekleşeceği, köylerde anket yapılacak hanelerin nasıl belirleneceği (sistematik örnekleme yaklaşımı), saha araştırmasında karşılaşılan soruların nasıl çözüleceği, tabletlerin çalışmaması, bozulması, kırılması ve yedek tablete hemen ulaşılmaması durumunda basılı anket formlarının nasıl kullanılacağı, anketör davranışı ve görüşme sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar, projenin riskli ve güçlü yönleri, veri toplama aracı olarak kullanılacak anket formunun yapısı ve içeriği, proje ile ilgili veri ve bilgilerin gizliliği gibi konular hakkında ayrıntılı ve teorik bilgiler verilmiştir. Teorik eğitimde sağlık harcaması kavramı ve harcama türleri (formal, informal ve katastrofik sağlık harcamasının ne olduğu), sağlık harcamalarının hizmet sunucularına göre (Sağlık Bakanlığı, üniversite, özel gibi), fonksiyonlarına (ilaç, laboratuvar, 64 görüntüleme gibi) ve türlerine (ayni, nakdi, hediye gibi) göre ayrımı anlatılmıştır. İkinci oturumda ise anket formu tabletlere yüklenmiş anket yazılım programı üzerinden anlatılmıştır. Bu bölümde anket formundaki her bir soru tek tek okunarak anket yazılım programı tanıtılmıştır. Bu oturumda özellikle ön uygulamada görev alacak 12 anketör ve 3 ekip başına anketin tabletler yoluyla uygulaması gösterilmiştir. Böylece katılımcıların tabletler üzerinden uygulama yapması sağlanarak öğrenmeleri güçlendirilmiş ve anket programını kullandıklarından emin olunmuştur. Ayrıca eğitimlerde saha koordinatörlerine sahadaki günlük faaliyetlerin izlenmesi açısından Anket Yönetim Paneli’nin kullanılması hakkında da bilgi verilerek her saha koordinatörünün sisteme ancak kendi adına tanımlanmış şifrelerle girebileceği, sisteme girerek kendine bağlı olarak çalışacak ekip başlarını ve anketörleri ve bunlara atanmış haneleri ve ziyaret sonuçlarını görebilecekleri açıklanmıştır. İkinci eğiticilerin eğitimi faaliyeti ise ön uygulamadan sonra 21.08.2013 günü yapılmış ve bu eğitime toplam 33 kişi katılmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Eğiticilerin eğitimi olarak planlanan bu ikinci eğitim programında (Bkz. I. İlerleme Raporu) birinci eğitime katılan saha koordinatörlerinin eğitimlerini pekiştirmek ve onları bölgelerde yapılacak anketör eğitimlerine hazırlamak amaçlandığı için araştırmanın amacı, kuramsal çerçevesi, kapsamı, metodolojisi gibi teorik konular üzerinde tekrar durmadan doğrudan anket yazılım programı üzerinden eğitim verilmiş ve tüm saha koordinatörlerinin tabletler üzerinden örnek uygulama yapması sağlanmıştır. Proje Yürütücüsü ilk eğitimde olduğu gibi bu eğitimde de tek tek soruları tanıtmış ve uygulamada karşılaşılabilecek sorunlar ve çözümler konusunda bilgi vermiştir. Gerçekleşen bu iki eğiticilerin eğitimi faaliyetinden sonra 23.08.2013 ve 24.08.2013 tarihleri arasında iki gün süren bölgesel anketör eğitimleri yapılmıştır. TR1 İstanbul ve TR2 Batı Marmara bölgeleri için İstanbul ilinde, TR3 Ege bölgesi için İzmir ilinde, TR4 Doğu Marmara bölgesi için Bursa ilinde, TR5 Batı Anadolu bölgesi için Ankara ilinde, TR6 Akdeniz bölgesi için Adana ilinde, TR7 Orta Anadolu bölgesi için Kayseri ilinde, TR8 Batı Karadeniz bölgesi için Samsun ilinde, TR9 Doğu Karadeniz bölgesi için Trabzon ilinde, TRA Kuzeydoğu Anadolu bölgesi için Erzurum ilinde, TRB Ortadoğu Anadolu bölgesi için Malatya ilinde, TRC Güneydoğu Anadolu bölgesi için Diyarbakır ilinde olmak üzere toplam 11 bölgede anketör eğitimleri gerçekleştirilmiştir. İlk iki eğitim proje yürütücüsü ve yazılım mühendisleri tarafından tabletler üzerinden verilirken, bölgesel eğitimler ağırlıklı olarak ilk iki eğitim programına katılan ve proje yürütücüsü tarafından eğitim verme konusunda yetkin görülen saha koordinatörleri ile yazılım mühendisleri tarafından verilmiş ve Hacettepe Üniversitesi 65 Proje Ekibi de bölgesel eğitimlerde aktif rol almıştır. Bölgesel anketör eğitimlerine toplam 226 kişi katılmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Bölgesel eğitimlerde anketörlere proje hakkında ve saha organizasyonu hakkında bilgi verildikten sonra anket yazılım programı tanıtılmış, anketteki sorular tek tek açıklanmış ve eğitime katılan herkesin tabletler üzerinde uygulama yapması sağlanmıştır. Ancak iki aylık saha çalışması süresince çalışmayı bırakan anketörler olduğu için Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Çanakkale, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, İstanbul, İzmir, Kırklareli, Malatya, Niğde, Trabzon ve Zonguldak olmak üzere 15 ilde ilave anketör eğitimlerine ihtiyaç duyulmuş ve bu eğitimlerde toplam 123 anketör eğitilmiştir (Bkz. I. İlerleme Raporu). Tüm eğitimler proje yürütücüsü tarafından ön uygulama öncesi ve sonrası verilen eğiticilerin eğitimi programlarına katılan saha koordinatörleri tarafından yapılmış ve eğitimlerin görüntüsü kayıt altına alınmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Ayrıca, gerek yapılan saha denetimlerinde tespit edilen hatalar gerekse veri tabanına akan verilerin günlük olarak izlenmesi sonucu bulunan hatalar üzerinden saha çalışanlarına uyarı eğitimleri verilmiştir. Eğitimlerden önce tüm saha personeline basılı anket formu, görüşmeci el kitabı, yazılım kullanma kılavuzu, yaka kartları, örneklem bilgileri, saha çalışması planı, çalışma için gerekli izin yazıları ve tabletler teslim edilmiştir. Eğitimler bunlarla sınırlı olmayıp ayrıca Vera Araştırma ve Danışmanlık Şirketinden bağımsız olarak proje yürütücüsüne bağlı olarak 12 bölgede çalışan ve farklı üniversitelerde öğretim elemanı olarak görev yapan saha kontrolörlerine de 28.08.2013 günü eğitim verilmiştir. Eğitime toplam 12 çalışma bölgesinde görev alacak 11 saha kontrolörü katılmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Eğitimde projenin amacı ve hedefi, kapsamı, süresi, metodolojisi, proje ve saha organizasyonu, veri toplama aracı olarak kullanılacak anket formunun yapısı ve içeriği, proje ile ilgili veri ve bilgilerin gizliliği gibi konular hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Ayrıca saha kontrolörlerine anket yazılım programı ve anket yönetim paneli tanıtılarak, kontrolörlerin sahada yapacakları denetim faaliyetlerinde anket yönetim panelinden nasıl yararlanacakları, denetim işlerini nasıl yapacakları, denetleyecekleri illere gittiklerinde nasıl bir yol izleyecekleri anlatılmıştır. Kontrolörlere önce il sağlık müdürlüklerinde proje ile ilgili görevlendirilmiş kişileri ziyaret etmeleri gerektiği, sahadaki anketörlerin kılık kıyafet ve davranışlarını gözlemlemeleri, her ilde yapılan anketlerin en az %2'sini denetlemeleri, bunun için anket yönetim panelinde ziyaret ettikleri her bir ilde yapılan ve yapılmayan anketlerle ilgili bilgileri takip etmeleri, kontrollerini sadece yapılan anketler 66 üzerinden değil aynı zamanda görüşmeyi red etti, evde yoktu ve adres bulunamadı gibi nedenlerle anket yapılamayan haneler üzerinden de yapmaları gerektiği, anket yapılan hanelerde herkesle görüşülüp görüşülmediğini, son 6 ay içinde hastaneye yattığı halde yatmadı görülen kişileri, son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşadığı halde yönetim panelinde sağlık sorunu yaşamadı görünen ve son iki hafta içinde haneden herhangi bir kişi sağlık sorunu yaşamaksızın bir sağlık hizmeti aldığı halde anket yönetim panelinde sağlık hizmeti almadı görülen haneleri ve tespit ederek denetim yapmaları gerektiği bilgisi verilmiştir. Saha kontrolörleri denetimlerini bu kapsamda hazırlanan kontrol listesine göre yürütmüşler (Bkz. II. İlerleme Raporu) ve denetledikleri her il için bir rapor hazırlamışlardır. Tablo 13'de Hacettepe saha kontrolörleri tarafından kontrol edilen hanelerin sayısı yer almaktadır. Buna göre örneklem hacmindeki toplam 25.738 hane içerisinden, 1.298 (%5) hanenin kontrol edildiği bölgesel açıdan ise %4 ile %9 arasında kontrolün yapıldığı görülmektedir. Tablo 13. Hacettepe Saha Kontrolörleri Tarafından Kontrol Edilen Hanelerin Sayı ve Yüzdesi Bölge Adı Örnekleme Çıkan Hane Sayısı Kontrol Edilen Hane Sayısı Kontrol Edilen Hane Yüzdesi TR1 İstanbul 3.084 126 0,04 TR2 Batı Marmara 1.834 81 0,04 TR3 Ege 3.096 149 0,05 TR4 Doğu Marmara 2.402 124 0,05 TR5 Batı Anadolu 2.382 108 0,05 TR6 Akdeniz 2.834 142 0,05 TR7 Orta Anadolu 1.810 90 0,05 TR8 Batı Karadeniz 1.988 103 0,05 TR9 Doğu Karadeniz 1.512 137 0,09 TRA Kuzeydoğu Anadolu TRB Ortadoğu Anadolu 1.210 51 0,04 1.514 68 0,04 TRC Güneydoğu Anadolu 2.072 119 0,06 Toplam 25.738 1298 0,05 3.4. Ön Uygulama Ön uygulama, asıl saha çalışmasına geçmeden önce anket yazılım programının test edilmesi, saha uygulamasının yönetimi ve organizasyonu ile ilgili sorunların önceden görülüp çözülmesi ve asıl saha çalışması öncesi eksiklerin saptanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. 67 Araştırmanın ön uygulaması 16-20 Ağustos 2013 tarihleri arasında Ankara ilinde 50'si kent, 20'si kır ve üç köyde 10’ar haneden 30 hane olmak üzere toplam 100 haneyi kapsamıştır. Ön uygulama aşamasında saha çalışmalarının organizasyonu ve yönetimi, anket formunun içeriği, soruların anlaşılırlığı ve yazılım programının çalışıp çalışmadığı, tabletler yoluyla yapılan anketlerin veri tabanına doğru akıp akmadığı ve verilerin SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) programına dönüştürülüp dönüştürülemediği gibi hususlar test edilmiştir. Ön uygulama bu açıdan değerlendirildiğinde saha çalışanlarının ilgili mahallelere nakli ve koordinasyonu ile ilgili bir sorun olmadığı, soruların anlaşılır, anket yazılım programının kullanılabilir olduğu ve herhangi bir hata üretmediği belirlenmiştir. Ön uygulamaya ilişkin veri tabanı incelendiğinde ise sahada tabletler yoluyla toplanan anket verilerinin bulut sisteme sorunsuz bir şekilde aktığı ve SPSS veri tabanı (Bkz. I. İlerleme Raporu) formatına dönüştürülebildiği görülmüştür. Ön uygulama cevap verme düzeyi açısından incelendiğinde örneklem listesindeki 100 haneden 46’sı ile görüşüldüğü, 10 hanenin adresinin bulunmadığı, 24 hanenin ankete katılmayı reddettiği ve 15 hanenin evde bulunmadığı ortaya çıkmıştır (Grafik 11). Grafik 11. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu Ön uygulama sonuçları tek tek değerlendirildiğinde; en temel sorun “görüşmeyi reddetti” olarak bulunmuştur. Bu sorunun nedenleri saha denetçileri ve koordinatörleri ile müzakere edildiğinde; görüşmenin reddedilmesinin temelde hane halklarının güvenlik kaygısı nedeniyle ortaya çıktığı, özellikle site türü yerleşim yerlerinde site girişlerindeki güvenlik görevlilerinin anketörleri içeriye dahi almadığı belirtilmiştir. Bu sorunu aşmak ve ziyaret edilen hanelere 68 daha fazla güven telkin edebilmek için projenin Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi ortaklığında yürütülen bir proje olduğuna dikkat çekmenin önemli ve etkili olabileceği değerlendirilmiş ve bu çerçevede saha çalışanları için Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi logolarının olduğu tişört yaptırılmasına karar verilmiştir. Ziyaret edilen hanelerle görüşülememesi ile ilgili ikinci önemli neden ise hanenin “evde bulunmaması”dır. Bu sorunla bu kadar yüksek oranda karşılaşma sebebinin ön uygulama için planlanan sürenin kısa olması nedeniyle ikinci ve üçüncü ziyaretlerin hemen ertesi gün yapılmış olmasıdır. Asıl çalışmada bu durumla karşılaşmamak için ikinci ve üçüncü ziyaretlerin aynı günde yapılmaması gerektiği, ikinci ve üçüncü ziyaretlerden boş dönmemek için komşudan evde olmayan hanenin ne zaman döneceği ile ilgili yaklaşık bir tarih alınması ve ikinci ve üçüncü ziyaretlerin buna göre planlanması gerektiği belirtilmiş ve bu durum anket yönetim paneli üzerinden de takip edilmiştir. Tablo 14. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu Bulguları Toplam Gidilen Hane İl İlçe Mahalle/ Köy Görüşülen Hane Ret Adres Bulamama Boş Ev Ankara Altındağ Ali Ersoy 2 - 8 - Ankara Çankaya Aşağı Öveçler 4 3 - - 3 10 Ankara Keçiören Aşağı Eğlence 4 5 - - 1 10 Ankara Sincan Atatürk 5 2 - - 3 10 Ankara Yenimahalle Anadolu 3 3 2 2 10 Ankara Polatlı Cumhuriyet 4 2 - 1 3 10 Ankara Polatlı İstiklal 3 3 - 1 3 10 Ankara Polatlı Avşar Köyü 9 1 - - 10 Ankara Polatlı Ömerler Köyü 5 2 - - 10 Ankara Polatlı Uzunbey Köyü 7 3 - - 10 46 24 10 15 100 Toplam 3 5 Evde Yok 10 Ön uygulamada köylerde cevap verme düzeyinin kentsel alanlara göre daha yüksek olduğu, Altındağ gibi kentsel dönüşüm yaşanan yerlerde ise adres bulunamadı sonucu ile karşılaşma riskinin diğerlerinden daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Evde bulunmayan ya da o an için müsait olmayan hanelerin üç kez ziyaret edilmesi gerekirken Altındağ, Çankaya ve Keçiören ilçelerinde beş kez, Yenimahalle ve Sincan ilçelerinde dört kez, Polatlı merkezde ise kısıtlı süreden dolayı üç kez ziyaret yapılmış olmasına rağmen ankete cevap verme oranı %46 olarak gerçekleşmiş ve görüşülmeyen 54 haneden 10’unun adres kaynaklı olduğu (inşaat, adres ikinci konut, sürekli ikamet eden yok, boş konut, işyeri, inşaat, boş arsa, yıkık, harabe 69 vb. gibi nedenler) görülmüştür. Asıl saha araştırmasında bu durumla karşılaşmamak için ise aşağıdaki kurallar geliştirilmiş ve saha çalışması boyunca bu kurallara uyulması konusuna azami ölçüde dikkat edilmiştir. • Saha çalışanları çalışmaya başlamadan önce il sağlık müdürlüklerini, kırsal yerlerde ise ayrıca muhtarlıkları ziyaret edecekler ve sahada kaç anketörün çalışacağı, saha çalışmasının hangi tarihler arasında yapılacağı ve günlük yapılan anket sayısının ne olduğu gibi konularda bilgilendirmeler yapacaklardır. • Görüşmenin reddedilmesi riskini minimize etmek ve hanelere güven verebilmek amacıyla anketörler için Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi logolu tişört bastırılacak ve saha çalışması boyunca bu tişörtlerin kullanılmasına azami ölçüde özen gösterilecektir. • Sahadan toplanan verilerin kalite güvencesini sağlamak için saha çalışması İdare, Hacettepe bölge saha kontrolörleri, il sağlık müdürlükleri ve Vera Araştırma ve Analitik Danışmanlık şirketinin Ankara ofisinde yapılacak telefon kontrolleri ile takip edilecek ve değerlendirilecektir. • İdare il sağlık müdürlüklerine proje hakkında resmi bilgilendirme yaparak iller düzeyinde proje ile ilgili yetkili kişilerin belirlenmesini isteyecek ve görevlendirilen müdürlük personelinin ismini Hacettepe Proje Yürütücüsü ve Vera Araştırma ve Analitik Danışmanlık şirketine iletecektir. • Anketörlerin adres bulunamadı, inşaat, işyeri vs gibi bahanelerle işin kolayına kaçmasını önlemek amacıyla bu gibi durumları kanıtlamak üzere muhtardan imzalı belge alınacaktır. • Asıl araştırmanın başladığı ilk günden itibaren telefon kontrolleri yapılmaya başlanacak ve yapılan telefon kontrollerinde katılımcıya hazırlanan kontrol listesinde (Bkz. II. İlerleme Raporu) yer alan sorular yöneltilecek ve anketörün kendisine karşı nasıl davrandığı sorulacaktır. Telefon görüşmeleri sırasında katılımcıdan alınan cevaplarla anket yönetim paneline yansıyan cevaplar karşılaştırılacak ve herhangi bir çelişki tespit edilirse anket iptal edilerek aynı hane farklı bir anketör tarafından tekrar ziyaret edilecektir. Tüm telefon kontrolleri kayıt altına alınacak ve telefon kontrolleri en az %10 düzeyinde gerçekleştirilecektir. 70 • Mevcut anketörlerin işten ayrılması halinde ilave anketör eğitimleri proje yürütücüsünün izni ve onayı alınarak yapılacak ve tüm eğitimlerin görüntüleri kayıt altına alınacaktır. • Sokak ve binaların isim/numaralarının değişmiş olması durumunda eski isim/numaralardan emin olunduktan sonra anket yapılacaktır. • Gidilen adreste bina numarasının doğru, buna karşın bina isminin yanlış olması durumunda bina ismi esas alınarak anket yapılacaktır. • Yapılan hane ziyaretinde iş yoğunluğu nedeniyle (tarla, bahçe ve işyerinde olan) evinde görüşülemeyen, geç saatlere kadar evine gelmeyen ve sonraki ziyaretlerde de evinde olmayacağı anlaşılan kişilerle görüşmeler tarla, bahçe ve işyerinde yapılacak, ancak böyle durumlarda alınan GPS koordinatları ile TUİK adres verileri örtüşmeyeceği için bu durumlar anketörler tarafından ayrıca not edilecektir. • Veri tabanı sürekli olarak izlenerek aşırı değerler olup olmadığı kontrol edilecek ve Vera Araştırma ve Analitik Danışmanlık şirketi bilgilendirilerek ayrıca telefon kontrolleri ile bu durum teyit edilecektir. • İdarenin, il sağlık müdürlüklerinin, Hacettepe saha kontrolörlerinin ve Vera Araştırma ve Analitik Danışmanlık şirketinin telefon kontrollerine takılan anketler tereddütsüz iptal edilecektir. • Üçüncü ziyarette de görüşmeyi reddettiği için anket yapılamayan kişiler gözden çıkarılmayarak bu kişilerin yakalanması için bir sonraki görüşmeye ekip başları eşliğinde gidilecek ve ziyaret edilen kişilere çalışmanın detayları ve önemi hakkında bilgi verilecektir. 3.5. Asıl Saha Uygulaması Saha çalışması 26 Ağustos 2013-12 Ekim 2013 tarihlerini kapsamıştır. Saha araştırmasının sorunsuz şekilde yapılabilmesi için İdare tarafından tüm valiliklere proje hakkında bilgilendirici bir resmi yazı gönderilmiş ve her il sağlık müdürlüğünde proje ile ilgili bir kontak ismin görevlendirilmesi istenmiştir. Saha çalışanları ise anket yapmak üzere bir yere intikal ettiklerinde önce il sağlık müdürlüklerindeki yöneticilerle temasa geçip bilgi vermişler, köylerde ise ayrıca muhtara bilgi verdikten sonra ankete başlamışlardır. Anket görüşmelerinde gizlilik esası gözetilmiş ve mobil anket formu hanehalkı üyelerine bu hususta açıklama yapıldıktan ve rızaları alındıktan sonra uygulanmıştır. Anket uygulaması, soruların anketör tarafından tam ve eksiksiz olarak sorulması ve elektronik ortamda 71 doldurulması ile gerçekleşmiştir. Görüşmeye önce hane reisi ile ya da mümkün değilse hanedeki herkes hakkında bilgi sahibi olan reşit (18 yaş ve üzeri olacak) bir kişi ile başlanmış ve hane üyelerinin listesinin oluşturulmasıyla devam edilmiştir. Anket hanede bulunan tüm bireyleri kapsayacak (son 6 ay içerisinde haneden ayrılanlar ve vefat edenler dahil) şekilde yapılmıştır. 18 yaşın üzerindeki bireylerle tek tek, 18 yaşından küçük bireyler için ise hanehalkı reisi ya da yerine bakan kişi ile görüşülerek anket yapılmıştır. Görüşme yapılırken evde olmayan hane halkı üyeleri için randevu alınmış ve aynı hane belirlenen tarihte tekrar ziyaret edilmiştir. Evde bulunmayan hanelere en az üç ziyaret yapılmıştır. İkinci ve üçüncü ziyaretlerin aynı gün olmamasına, haftanın başka bir gününde ve farklı saatte olmasına dikkat edilmiş ve bunun için yapılan ziyaretler Anket Yönetim Paneli’nden izlenmiş ve aynı gün yapılanlar iptal edilmiştir. Üçüncü ziyarete rağmen görüşülmeyen haneler araştırma kapsamı dışında tutularak cevapsızlık oranı hesaplamasında kullanılmıştır. Saha çalışmasında Kayseri, Sakarya, Denizli, Mardin, Eskişehir, Çankırı illerinde anket yapılması sırasında bazı sorunlarla karşılaşılmıştır. Kayseri'de bir anketör ve ekip başı 1.9.2013 günü Sümer Mah. Erkilet Bulvarı No:26 adresine anket yapmak üzere gittiklerinde polis memurları tarafından fiziksel şiddete maruz kalmış ve bu durum adli makamlara intikal etmiştir. Diğer yandan İdarenin devreye girmesine ve bütün uğraşlara rağmen örnekleme çıkan Mardin'deki emniyet lojmanlarında 12 haneye ve Eskişehir'deki askeri lojmanlardaki 12 haneye güvenlik nedeniyle girilmesine izin verilmediğinden anket yapılamamıştır. Çankırı ve Denizli'deki saha çalışanları ise yerel yöneticiler tarafından engellenmiş ve anket yapılmasına izin verilmemiştir. Veri toplama sürecinde tabletlerin bozulması gibi sorunlarla hiç karşılaşılmadığı için basılı ankete ihtiyaç duyulmamıştır. Veri tabanı incelendiğinde ise tabletler yoluyla doldurulan anketlerin bulut sisteme sorunsuz bir şekilde aktığı ve bunların SPSS veri tabanı (Bkz. II. İlerleme Raporu) formatına dönüştürülebildiği görülmüştür. 3.6. Saha Uygulamasının Kontrolü Saha çalışması dört farklı yöntemle kontrol edilmiştir. Bu yöntemlerden biri Vera Araştırma ve Danışmanlık Şirketi'nin ofisindeki görevliler (Bkz. II. İlerleme Raporu) tarafından yapılan telefon (Computerized Assisted Telephone Interview- CATI) kontrolleridir. Teknik şartname gereği yapılan anketlerin %10'unun telefon kontrolü yoluyla teyit edilmesi gerekirken 27.08.2013 - 21.10.2013 tarihlerini kapsayan dönemde anket yapılan 19.685 haneden 2011 hane telefon numarasını vermediği için telefonla aranamamış, ancak geriye kalan 17.674 72 hanenin tamamı telefonla aranmıştır. Tablo 15’de görüldüğü gibi yapılan telefon kontrolü sonucunda hanelerin %17,85’ine ulaşılamamış, %3,07’sinin yanlış telefon numarası verdiği, %2,74’ünün telefonda görüşmeyi red ettiği ve hanelerin %2,06’sının ise kalite kontrolüne takıldığı görülmüştür. Tablo 15. Bölgelere Göre Telefon Kontrol Sonuçları Durum Bölge Adı Sorunsuz Haneler Kalite Kontrolüne Takılan Haneler Ulaşılamayan Haneler Numarası Yanlış Olan Haneler Görüşmek İstemeyen Haneler Hanehalkı Üyelerinin Toplam Tamamıyla Görüşülmemiş Haneler n % n % n % n % n % n % n TR1 İstanbul 1992 64,83 38 2,43 327 20,95 94 6,02 89 5,7 1 0,06 2541 TR2 Batı Marmara 900 78,81 22 1,93 153 13,4 27 2,36 38 3,33 2 0,18 1142 TR3 Ege 1353 77,27 41 2,34 272 15,53 35 2 45 2,57 5 0,29 1751 TR4 Doğu Marmara 1274 77,45 38 2,31 239 14,53 44 2,67 45 2,74 5 0,3 1645 TR5 Batı Anadolu 548 61,71 20 2,25 245 27,59 46 5,18 29 3,27 0 0 888 TR6 Akdeniz 1265 67,14 47 2,49 442 23,46 78 4,14 48 2,55 4 0,21 1884 TR7 Orta Anadolu 1056 76,41 48 3,47 209 15,12 24 1,74 43 3,11 2 0,14 1382 TR8 Batı Karadeniz 1291 72,32 43 2,41 359 20,11 28 1,57 60 3,36 4 0,2 1785 TR9 Doğu Karadeniz 499 70,55 3 0,46 148 22,7 30 4,6 10 1,53 1 0,2 691 TRA Kuzeydoğu Anadolu 671 74,31 20 2,21 146 16,17 52 5,76 13 1,44 1 0,1 903 TRB Ortadoğu Anadolu 756 71,86 27 2,57 202 19,2 26 2,47 33 3,14 8 0,8 1052 TRC Güneydoğu Anadolu 1486 81,9 17 1,12 413 27,28 58 3,83 32 2,11 4 0,3 2010 Genel Toplam 13091 74,07 364 2,06 3155 17,85 542 3,07 485 2,74 37 0,2 17674 Telefon kontrolü sonucunda kalite kontrolüne takılan 364 hanenin bölgelere göre dağılımı incelendiğinde; Orta Anadolu bölgesinde diğer bölgelere göre daha fazla olduğu, en az ise Doğu Karadeniz bölgesinde olduğu bulunmuştur. Kalite kontrolüne takılan 364 hanenin anketleri irdelendiğinde bu hanelerdeki 558 kişinin anketinin Tablo 16’da görülen nedenlerden dolayı kalite kontrolüne takıldığı tespit edilerek iptal edilmiştir. Tablo 16’da görüldüğü gibi iptal edilen anketlerin %60,2’sinin kritik sorular (anketin 14, 16 ve 17. soruları) sorulmadığı için, geri kalanının ise 18 yaşından büyük hanehalkı üyeleri ile tek tek görüşülmeyip görüşme yapılan hanehalkı üyesinin diğer hane halkı üyeleri adına anket yapması nedeniyle olduğu belirlenmiştir. 73 Tablo 16. Bölgelere Göre Telefon Kontrolü Sonucunda İptal Edilen Kişisel Anket Sayısı ve Yüzdesi Kalite Kontrolüne Takılıp İptal Edilen Kişisel Anketler Bölge Adı *Kritik soruların sorulmaması (14,16 ve 17. Sorular) 1. ziyarette bir hanehalkı üyesinin diğer hane üyeleri adına anket yapması Toplam n % n % n % TR1 İstanbul 35 62,5 21 37,5 56 100,0 TR2 Batı Marmara 29 67,4 14 32,6 43 100,0 TR3 Ege 27 58,7 19 41,3 46 100,0 TR4 Doğu Marmara 23 47,9 25 52,1 48 100,0 TR5 Batı Anadolu 7 58,3 5 41,7 12 100,0 TR6 Akdeniz 39 48,1 3 3,7 81 100,0 TR7 Orta Anadolu 45 58,4 32 41,6 77 100,0 TR8 Batı Karadeniz 27 38,6 43 61,4 70 100,0 TR9 Doğu Karadeniz 2 100,0 0 0,0 2 100,0 TRA Kuzeydoğu Anadolu 26 92,9 2 7,1 28 100,0 TRB Ortadoğu Anadolu 27 71,1 11 28,9 38 100,0 TRC Güneydoğu Anadolu 49 86,0 8 14,0 57 100,0 Toplam 336 60,2 183 32,8 558 100,0 Saha çalışmasına ilişkin yapılan bir diğer kontrol yöntemi ise il sağlık müdürlüklerindeki görevliler (Bkz. II. İlerleme Raporu) tarafından yapılan kontrollerdir. 04.09.2013-04.10.2013 tarihleri arasında il sağlık müdürlükleri tarafından yapılan denetimlerde toplam 4 adet anket kalite kontrolüne takılmış ve bu anketler iptal edilmiştir. Saha çalışması ile ilgili üçüncü kontrol mekanizması ise saha araştırmasını yüklenen firmadan bağımsız olan ve proje ekibine bağlı olarak çalışan 11 saha kontrolörü (Bkz. II. İlerleme Raporu) tarafından yapılan kontrollerdir. Saha kontrolörleri anketörlerin 12 NUTS bölgesinde ve 81 ilde 03.09.2013-23.09.2013 tarihleri arasında ziyaret ettikleri 8.039 haneden 1.298’ini kontrol etmişlerdir. Yapılan bu kontrollerin toplam örneklem hacmi içindeki payı %5 olarak gerçekleşmiştir. Yapılan denetimlerde bir yandan söz konusu hane ile ilgili anket yönetim paneline akan bilgilerin doğruluğu kontrol edilirken diğer yandan adres bulunamadı, görüşmeyi ret etti, evde yoktu gibi nedenlerle anket yapılamayan haneler de ziyaret edilerek anket yapılamama nedeninin doğru olup olmadığı teyit edilmiştir. Proje ekibine bağlı olarak çalışan 11 saha kontrolörlerinin yaptıkları denetimlere ilişkin hazırladıkları raporlara dayalı olarak saha çalışmasını yürüten Vera Araştırma ve Danışmanlık Şirketi'ne 13.09.201374 09.10.2013 tarihleri arasında toplam yedi adet geribildirim raporu gönderilmiş ve çeşitli nedenlerden dolayı kusurlu olduğu tespit edilen anketlerin iptal edilmesi talimatı verilerek bu anketler veri tabanından silinmiştir (Bkz. II. İlerleme Raporu). Buna göre 85 hanede 18 yaşından büyük herkesle tek tek görüşülmeden anket yapıldığı, 5 hanede son 6 ay içinde hastaneye yattığı halde anket yönetim panelinde hastaneye yatmadı sonucunun girildiği, 15 hanenin son iki hafta içerisinde sağlık sorunu yaşadığı halde anket yönetim panelinde sağlık sorunu yaşamadı olarak göründüğü ve 7 hanede son iki hafta içerisinde haneden herhangi bir kişi sağlık sorunu yaşamaksızın sağlık hizmeti aldığı halde bu haneler için anket yönetim panelinde sağlık hizmeti almadı şeklinde bir sonucun girildiği tespit edilmiştir. Bu nedenlerden dolayı toplam 112 anket iptal edilmiştir. Ayrıca, anket yönetim panelindeki anketin yapıldığı lokalin GPS koordinatı ile anket yapılan hanenin örneklem listesindeki adresinin uyumu incelendiğinde ise toplam 1.201 kontrolden 93'ünün uyumsuz olduğu ve bu uyumsuzluğun nedeni (üçüncü ziyarete rağmen ziyaret edilen yerin tarla, bahçe ve işyeri olması ve yapılacak muhtemel ziyaretlerde de sonuç değişmeyeceği için) açıklanmadığı için bu anketler de iptal edilmiştir. Saha uygulaması ile ilgili dördüncü kontrol mekanizması ise firmanın saha koordinatörleri ve ekip şefleri tarafından yapılan kontrollerdir. Anketörlerin tabletler aracılığıyla yaptıkları anketler bulut veri tabanına ve Anket Yönetim Paneli’ne aktığı için saha koordinatörleri ve ekip şefleri kendisine bağlı olarak çalışan anketörlerin yaptıkları anketleri günlük olarak değerlendirebilmiştir. Bu kapsamda her bir saha koordinatörü ve ekip şefi kendisine bağlı olarak çalışan anketörün günlük iş planında yapması gereken ve yaptığı anket sayıları ile eksik, kusurlu ve tekrar yapılması gereken anketlerin olup olmadığını tespit etmiş ve gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanmıştır. 3.7. Veri Temizliği ve Analizi Bu aşamada, toplanan anketlerin düzenlenmesi, kodlanması ve analizi işlemleri gerçekleştirilmiştir. Anketler tabletler yoluyla yapıldığı ve yapılan anketler günlük olarak bulut veri tabanına gönderildiği için veriler araştırmanın başından itibaren sürekli olarak izlenebilmiş ve veri toplama süreci tamamlandığında verilerin temizlenmesi işlemi beklenenden çok daha kısa sürmüştür. Veri temizleme sırasında mantıksal açıdan çelişkili görünen veri giriş alanlarının ve aykırı değerlerin olup olmadığı incelenmiş, varsa bunların telefon kontrolleri yoluyla gerçek aykırı değer mi yoksa rastgele hata sonucu girilmiş bir aykırı değer mi olduğu doğrulanmış ve açık uçlu sorular için sınıf ve kodlar oluşturulmuştur. 75 Verilerin analizine geçmeden önce tüm değişkenlere ilişkin frekanslar alınmış ve her bir değişkene ilişkin değerlerin sınırları içerisinde yer alıp almadığı ve mantık hatasının olup olmadığı değerlendirilmiştir. Anket yazılım programı geliştirilirken bazı değişkenlere kısıtlılık konulduğu için mantık hatalarına minimum düzeyde rastlanmıştır. Örneğin ödeme yaptığını söylediği halde ödeme tutarı sıfır olan bireylerle karşılaşılmamıştır. Verilerin kalite kontrolünden sonra, veri analizine ilişkin bulgular “örneklem tasarımı” bölümünde anlatılan ağırlıklar dikkate alınarak toplam 75.627.566 kişi üzerinden gerçekleştirilmiştir. Veri analizi iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada analiz birimi olarak bireyler seçilmiş ve ankete cevap veren 85.356 kişiye (ağırlıklandırılmış verilere göre 75.627.566 kişiye) dayalı analizler yapılmış, ikinci aşamada ise ziyaret sonucu görüşmeyi kabul etti olan 19.685 haneye dayalı analizler gerçekleştirilmiştir. Analizlerde, bireylerin sağlık hizmetleri kullanımı ve sağlık harcamalarının genel düzeyi yanında, çeşitli sosyo-demografik özelliklere (bölge, yerleşim yeri (kır-kent), yaş grupları, cinsiyet, eğitim durumu, sağlık güvencesi durumu, medeni durum ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımları incelenmiştir. Çalışmada ayrıca hanedeki bireylerin özellikleri yanında hane geliri ve tüketim harcamaları ile sağlık harcamalarının hanehalkı bütçesi üzerindeki etkisine ilişkin değerlendirmeleri de belirlenmiştir. Hanelerin gelir ve tüketim harcamaları aylık ve yıllık olarak sorgulanmakla birlikte bulgular bölümünde aylık gelir ve tüketim harcamaları %20’lik dilimler şeklinde verilmiştir. Ancak bazı haneler konut ve kira gideri belirtmediği için bunlara izafi kira ücreti (ev sahibi olanlar ve ücretsiz olarak oturanlar için) ataması yapılmıştır (TUİK 2009). Görüşülen kişilere yöneltilen soruların referans süresi yataklı sağlık hizmetleri için son 6 ay, ayakta sağlık hizmetleri için ise son iki hafta olarak seçilmiştir. Dolayısıyla gerek hizmet kullanımı gerekse harcamalar ile ilgili durumlar yataklı sağlık hizmetleri için son 6 aylık durumu, ayakta sağlık hizmetleri için son iki haftalık durumu yansıtmaktadır. Bütün yıl içindeki durumu yansıtması için yataklı sağlık hizmetleri ile ilgili sorulara (Bölüm B’deki sorular) verilen yanıtlar 2 ile ayakta sağlık hizmetleri (Bölüm C ve Bölüm D’deki sorular) ile ilgili sorulara verilen yanıtlar ise 26 ile çarpılmıştır. Bulgular sunulurken frekans, yüzde, ortalama ve standart hata, gibi tanımlayıcı istatistiklerden yararlanılmıştır. Raporda sağlık hizmeti kullanımı ve cepten yapılan sağlık harcaması verilirken önce hastaneye yatış, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri ayrımı dikkate alınmadan tümü ile ilgili kullanım ve yapılan harcamalar genel olarak verilirken, daha sonra hastaneye yatış, ayakta ve 76 koruyucu sağlık hizmetlerinin herbiri ile ilgili daha ayrıntılı kullanım ve harcama verileri paylaşılmıştır. Kişi başı sağlık harcaması hesaplanırken toplam harcama tutarı toplam nüfusa bölünmüş, ortalama harcamalar hesaplanırken ise hizmet kullanmayanlar ile ödeme yapıp yapmadığını hatırlamayanlar dikkate alınmayıp, sadece hizmet kullanıp ödeme yapanlar dikkate alınmıştır. Hastaneye yatışla ilgili harcama toplamına ulaşmak için hastaneye yatış sırasında ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler için yapılan doğrudan formal harcamalar ile ayni, nakdi ve hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar toplanmış ve bu toplamdan yapılan harcamalar karşılığında alınan geri ödemeler ve yardımlar çıkarılmıştır. Ancak hastaneye yatış ile ilgili nihai harcama toplamına ulaşmak için başka hanelerin hastaneye yatış masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar (Anketteki 12. soru) ilave edilmiştir. Bir sağlık sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti kullanımına ilişkin harcama toplamına ulaşmak için ise kendi kendine tedavi sırasında ilaç, laboratuvar gibi hizmetler için yapılan formal harcamalar, bir sağlık personeli ve/veya sağlık kuruluşuna başvuruya bağlı olarak ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler için yapılan doğrudan formal harcamalar ile ayni, nakdi ve hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar ve geleneksel sağlıkçılara başvuru sonucunda yapılan doğrudan formal harcamalar ile hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar toplanmış, bu toplamdan yapılan harcamalar karşılığında alınan geri ödemeler ve yardımlar çıkarılmıştır. Ancak ayakta sağlık hizmetleri ile ilgili nihai harcama toplamına ulaşmak için başka hanelerin ayakta sağlık hizmeti ile ilgili masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar (Anketteki 13. soru) ilave edilmiştir. Son hizmet türü olarak koruyucu amaçla alınan sağlık hizmetleri için yapılan cepten harcamaları hesaplamak için ise aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, erken tanı gibi hastalık dışı bir nedenle kullanılan ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler için yapılan doğrudan formal harcamalar ile ayni, nakdi ve hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar toplanmış ve bu toplamdan yapılan harcamalar karşılığında alınan geri ödemeler ve yardımlar çıkarılmıştır. Ancak alınan geri ödemeler ve yardımların hangi hizmetler (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler) ve hizmet sunucular (Sağlık Bakanlığı'na bağlı sağlık kuruluşları, üniversitelere bağlı sağlık kuruluşları, özel sağlık kuruluşları ve diğer sağlık kuruluşları) için yapılan ödemelerin karşılığında alındığı 77 bilinmediği için alınan geri ödeme ve yardımlar hizmet türleri ve hizmet sunuculara yapılan ödemelerden düşülemeyip toplam harcamadan düşülmüştür. Aynı şekilde başka haneler için yapılan yardımların da hangi hizmetler ve hizmet sunucular için yapılan ödemelerin karşılığında verildiği bilinmediği için yapılan yardımlar hizmet türleri ve hizmet sunuculara yapılan ödemelere ilave edilemeyip toplam harcamalara ilave edilmiştir. Benzer durum harcama türleri açısından da geçerli olup alınan yardımların formal ya da informal ödemeler için mi kullanıldığı belli olmadığı için bunlar formal ve informal harcamalardan değil, toplam harcama tutarından düşülmüş, aynı şekilde verilen yardımların da formal ya da informal ödemeler için mi kullanıldığı belli olmadığı için bunlar formal ve informal harcamalara değil, toplam harcama tutarına ilave edilmiştir. Diğer yandan GSS ve özel sağlık sigortası primi ödemeleri ile ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan tıbbi olmayan harcamalar alınan sağlık hizmeti karşılığı doğrudan hizmet sunuculara yapılan ödemeler olmadığı için analizlere dahil edilmemiştir. Hanehalklarının katastrofik ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalma durumlarının hesaplanmasında cepten yapılan sağlık harcamalarının ödeme gücüne (kapasitesine) oranı esas alınmıştır. Ancak ödeme gücü kapasitesinin hesaplanabilmesi için öncelikle eşdeğer hanehalkı büyüklüğü (eqsize) hesaplanmıştır. Eşdeğer hanehalkı büyüklüğü hanelerin yetişkin-çocuk bileşimlerindeki farklılıklar dikkate alınarak farklı büyüklük ve bileşimlerdeki hanehalkları arasında karşılaştırmalara imkan sağlamaktadır. Bunun için her bir hanehalkı büyüklüğünün kaç yetişkine (eşdeğer fert sayısı) denk olduğunu belirlemek amacıyla eşdeğerlik ölçeği aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır. eqsizeh= hhsizehβ Eşitlikte hhsize gerçek hanehalkı büyüklüğünü, β ise Xu’nun (2005) 59 ülkenin hanehalkı çalışması verilerine dayalı olarak hesapladığı değer olan 0,56’yı göstermektedir. Eşdeğer hanehalkı büyüklüğü hesaplandıktan sonra yoksulluk sınırının (Poverty line, pl) hesaplanması gerekmektedir. Gıda harcamasının toplam tüketim harcaması içindeki payına göre sıralı %45%55 arasında kalan hanelerin, eşdeğer fert başına gıda harcamalarının ortalaması yoksulluk sınırı (pl) olarak belirlenmektedir. Burada; pl = ∑w h * eqfood h ∑w h 78 wh : Faktör (kitle genişletme katsayısı) eqfood : Eşdeğer fert başına gıda harcaması (food/eqsize) foodexp : Gıda harcamasının toplam harcamaya oranı (food/exp). Daha sonra eşdeğer hane büyüklüklerine göre geçinme sınırı (subsistence expenditure, se) belirlenmiştir. seh= pl * eqsizeh Eğer exph < seh ise poorh= 1 Eğer exph ≥ seh ise poorh= 0 Buna göre; hanenin harcaması, kendi eşdeğer hane büyüklüğüne göre belirlenen yoksulluk sınırından küçük olan haneler “yoksul” olarak nitelendirilmektedir. Hanenin ödeme kapasitesi (household’s capacity to pay, ctp) hanenin geçinme sınırı dışında kalan harcaması olarak tanımlanmıştır. Eğer seh ≤ foodh ise ctph= exph - seh Eğer seh > foodh ise ctph= exph - foodh Hanenin ödeme kapasitesi bulunduktan sonra sağlık harcamasının ödeme kapasitesine oranı (oopctp) hesaplanır. Katastrofik sağlık harcaması yapanları bulmak için ise (cata) sağlık harcamasının ödeme kapasitesine oranı %40 ve daha büyük olan haneler, “katastrofik sağlık harcaması yapan haneler” olarak nitelendirilmektedir. Eğer ooph / ctph ≥ 0,4 ise catah =1 Eğer ooph / ctph < 0,4 ise catah =0 79 Sağlık haracaması nedeniyle yoksullaşan (impoverishment, impoor) haneleri bulmak için ise yoksul olmayıp (yani harcaması, kendi eşdeğer hane büyüklüğüne göre belirlenen geçinmesınırından büyük olup) sağlık dışında kalan harcaması, kendi eşdeğer hane büyüklüğüne göre belirlenen geçinmesınırından küçük olan haneler, “katastrofik sağlık haracaması nedeniyle yoksullaşan haneler” olarak nitelendirilmektedir. Eğer exph ≥ seh ve exph - ooph < seh ise impoorh= 1, yoksa, impoorh= 0 (Xu ve diğ. 2005). 80 4. SAHA ARAŞTIRMASI BULGULARI Raporun bu bölümünde saha araştırmasından toplanan verilere dayalı analiz sonuçlarına yer verilmiştir. Yapılan analizler hanehalkı nüfusunun genel özellikleri, bireylerin sağlık hizmetleri kullanım düzeyi (son 6 ay içinde hastaneye yatış, son iki hafta içinde bir sağlık sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti kullanımı ve son iki hafta içinde herhangi bir sağlık sorunu olmaksızın sağlık hizmet kullanımı) ve cepten sağlık harcamalarına (hastaneye yatış için harcama, sağlık sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti için harcama ve hastalık dışı nedenle ayakta sağlık hizmetleri için harcama) ilişkin bulguları kapsamaktadır. 26.08.2013 ile 12.10.2013 tarihleri arasında yapılan saha araştırmasında 25.738 hane içerisinde 19.685 hanede görüşme tamamlanmıştır. Ancak 25.738 hane adresinden 324’ünün adresi bulunamadığı, 37'sinin adresi ikinci konut, 244’ünün boş konut, 518’inin işyeri ve 66’sının inşaat, boş arsa, yıkık ve harabe olduğu için toplam 1.451 hane cevapsızlık oranı hesaplanırken dışarıda tutulmuş ve toplam 25.738’den çıkarıldığında anketin cevaplama oranının %81,1 (19.685/24.287) olduğu hesaplanmıştır. Diğer yandan 110 hanede hasta, yaşlı, özürlü vb nedenlerle hanehalkı üyelerinden cevap verebilecek nitelikte kimse bulunmamasına rağmen bunlar cevapsızlık oranı hesabında dikkate alınmıştır. Geriye kalan 1.174 (%4,8) hanenin üyeleri seyahatte olduğu, evde geliş- gidiş saatleri çok düzensiz olduğu, evde bulunmama nedeni alınamadığından görüşülemez iken, 3.299 (%13,4) hanenin ise meşgul ve vakti olmadığı, anketin yararına inanmadığı, bilgi vermekten kaçındığı, mazeret göstermeksizin görüşmeyi reddettiği ve görüşmeyi yarıda bıraktığı ya da üçüncü gidişe rağmen görüşme tamamlanamadığı için anket yapılamamıştır (Tablo 17). Sonuç olarak, araştırmada toplam 85.356 kişi ile görüşme yapılmış ve araştırma örneklemi kurumsal nüfusu içermemiştir. 81 Tablo 17. Araştırma Örneklemine İlişkin Yapılan Ziyaretlerin Sonuçları N % Geçerli % Hanehalkı görüşmeyi kabul etti Hanehalkı üyeleri seyahatte Hanehalkı üyelerinin eve geliş gidiş saatleri çok düzensiz Evde bulunamama nedeni alınamadı Meşgul, vakti yok Anketin yararına inanmıyor Bilgi vermekten kaçınıyor Mazeret göstermeksizin görüşmeyi reddetti Hanehalkı üyelerinden cevap verebilecek nitelikte kimse bulunamadı (hasta, yaşlı, özürlü vb.) Görüşmeyi yarıda bıraktı Diğer (Belirtiniz) Geçerli Toplam Adres ikinci konut, sürekli ikamet eden yok (yazlık, mevsimlik) Boş konut İşyeri İnşaat, boş arsa, yıkık, harabe vb. Adres bulunamadı 19685 145 186 843 442 583 733 1084 119 158 309 24287 244 518 66 299 324 76 0,6 0,7 3,3 1,7 2,3 2,8 4,2 0,5 0,6 1,2 81,1 0,6 0,8 3,5 1,8 2,4 3,0 4,5 0,5 0,7 1,3 100,0 Toplam 25738 100 0,9 2 0,3 1,2 1,3 82 4. 1. Hanehalkı Nüfusu Sosyo-Demografik Özellikleri Bu bölümde ankete cevap veren hanehalkı nüfusunun sosyo-demografik özelliklerine ilişkin bulgular yer almaktadır. Araştırma kapsamında örneklem hacmindeki 25.738 haneden 19.685 hanede 85.356 kişi ile görüşme yapılmıştır. Ancak, ağırlıklı veri kullanıldığından, tüm bulgular 75.627.566 kişi üzerinden verilmiştir. Görüşülen hanehalklarının sosyo-demografik özellikleri ve algılanan sağlık statüsüne göre yerleşim yeri dağılımı incelendiğinde Tablo 18'de kır ve kentte yaşayanların sosyodemografik özellikleri görülmektedir. Tüm bölgelerde kent nüfusu kır nüfusundan daha yüksektir. Kır nüfusunun en yoğun olduğu bölge Kuzeydoğu Anadolu bölgesi iken kent nüfusunun en yoğun olduğu bölge İstanbul’dur. Yaş gruplarının yerleşim yerlerine göre dağılımı incelendiğinde en yüksek kır nüfusu oranının görüldüğü yaş grubu 80 yaş ve üzeri iken en yüksek kentsel nüfusa sahip yaş grubunu 15-44 yaş aralığı olduğu görülmektedir. Erkekler ve kadınlar arasında kır-kent nüfus oranı birbirine oldukça benzerdir. Eğitim durumuna göre değerlendirme yapıldığında en yüksek kır nüfusunun görüldüğü eğitim grubu okuma-yazma bilmiyor grubu iken en yüksek kent nüfusunun görüldüğü eğitim grubunu lisansüstü eğitim grubu oluşturmaktadır. Kır-kent yerleşim yerlerinde sağlık güvencesi durumu incelendiğinde aynı anda sosyal güvenlik kurumu sigortası ve özel sigortası olanlar arasında kent nüfusu oranının belirgin şekilde daha yüksek olduğu, medeni duruma göre ise eşi ölmüş olanlarda kırsal nüfus oranının, ayrı yaşıyor olanlarda ise kentsel nüfus oranının diğer gruplardan daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Nüfusun kır-kent yerleşim yerlerindeki dağılımı çalışma statüsüne ve algılanan sağlık statüsüne göre değerlendirildiğinde tam gün çalışanlar arasında kent nüfusu oranının, algılanan sağlık statüsünü ise çok kötü ve kötü olarak değerlendirenler arasında kır nüfus oranının, buna karşın iyi ve çok iyi olarak değerlendirenler arasında ise kentsel nüfus oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. 83 Tablo 18. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Yerleşim Yeri Dağılımı (%) Kır Kent Toplam N % N % İstanbul 144227 1 13710517 99 13854744 Batı Marmara 1160039 35,7 2087579 64,3 3247619 Ege 2569682 26,3 7209784 73,7 9779466 Doğu Marmara 1050076 14,9 6008313 85,1 7058389 Batı Anadolu 681673 9,4 6571570 90,6 7253243 Akdeniz 2681475 27,9 6929579 72,1 9611054 Orta Anadolu 1075311 27,9 2777754 72,1 3853065 Batı Karadeniz 1752122 39,1 2731505 60,9 4483627 Doğu Karadeniz 1077373 42,3 1467951 57,7 2545324 Kuzeydoğu Anadolu 983899 44,2 1242245 55,8 2226145 Ortadoğu Anadolu 1582458 42,1 2173922 57,9 3756379 Güneydoğu Anadolu 2420767 30,4 5537745 69,6 7958512 0-4 1455386 22,5 5024029 77,5 6479416 5-14 2860009 23,6 9260920 76,4 12120929 15-44 7012722 20,2 27747237 79,8 34759960 45-59 2657285 22,9 8935465 77,1 11592750 60-69 1144280 29,6 2723987 70,4 3868266 70-79 598485 31,6 1294158 68,4 1892643 80+ 291568 37,6 484783 62,4 776351 Cevapsız 1159367 28 2977885 72 4137252 Erkek 8755409 23 29345913 77 38101323 Kadın 8423693 22,4 29102551 77,6 37526244 Okuma Yazma Bilmiyor 2196480 34,2 4220300 65,8 6416781 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 1394666 26,9 3782414 73,1 5177080 Ana Okulu 511318 20,7 1961964 79,3 2473283 İlkokul 6095839 26,4 16971031 73,6 23066870 Ortaokul 2785489 22,1 9826019 77,9 12611508 Lise 2095984 15,7 11230344 84,3 13326328 Ön Lisans 226481 14,4 1348297 85,6 1574779 Üniversite (Lisans) 536153 10,9 4383643 89,1 4919796 Bölge Yaş Cinsiyet Eğitim Durumu 84 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 18438 7,9 214411 92,1 232850 Hiç Evlenmemiş 4672872 22,0 16559125 78 21231997 Halen Evli 8248625 23,0 27553173 77 35801798 Boşanmış 144228 14,2 868219 85,8 1012446 Eşi Ölmüş 689913 27,2 1850494 72,8 2540407 Ayrı Yaşıyor 14098 10,5 119670 89,5 133768 Tam Gün Çalışıyor 2688126 16 14086619 84 16774745 Yarım Gün Çalışıyor 413080 29,6 984320 70,4 1397399 Ev Hanımı 4742893 25,4 13898514 74,6 18641407 Öğrenci 2591490 19,9 10415132 80,1 13006622 Emekli 1606201 23,1 5358992 76,9 6965192 İşsiz 1983842 34,9 3707726 65,1 5691568 76165 47,6 83917 52,4 160082 Sağlık Sigortası yok 2369719 23,9 7538286 76,1 9908005 SGK 14765121 22,6 50615920 77,4 65381041 Özel Sigorta 29331 15,8 155902 84,2 185233 Yurtdışı Sigorta 9301 45,5 11149 54,5 20450 SGK ve Özel Sigorta 5629 4,2 127208 95,8 132837 Bilmiyor 121222 21,1 453741 78,9 574963 Çok kötü 261070 31,5 568590 68,5 829660 Kötü 964646 27,2 2579867 72,8 3544513 Orta 3473141 24,3 10796746 75,7 14269887 İyi 6899748 21,2 25648246 78,8 32547994 Çok İyi 2103539 22,8 7140444 77,2 9243983 Medeni Durum Çalışma Durumu Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Algılanan Sağlık Statüsü Tablo 19'da hanehalklarının sosyo-demografik özellikleri ve algılanan sağlık statüsüne göre sağlık güvencesi durumları incelendiğinde kırsal ve kentsel yerleşim yerlerinde sağlık güvencesi durumunun benzer olduğu, İstanbul bölgesinde yaşayanlarda sağlık sigortası olmayanların oranlarının daha yüksek, buna karşılık Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaşayanlar arasında ise en düşük olduğu, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda sigortasızlık oranının diğer yaş gruplarına göre daha düşük olduğu, erkek ve kadınlardaki sigortasızlık düzeyinin birbirine yakın olduğu, lisansüstü eğitim durumunda sigortasızlık oranının en düşük olduğu, halen evli 85 olanlar ile eşi ölmüşlerde ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerde sigortasızlık oranının daha düşük olduğu görülmektedir. SGK’ya bağlı sigortası bulunanlar yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde Doğu Karadeniz bölgesinde, yaş grupları açısından incelendiğinde 60-69 yaş grubunda, erkeklerde, önlisans ve lisansüstü mezunlarında, eşi ölmüş olanlarda, emeklilerde, algılanan sağlık statüsüne “bilmiyor” olarak yanıt verenlerde daha yüksek oranda olduğu görülmektedir. Özel sigortalı olanlar yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde, coğrafi bölgeler açısından incelendiğinde Doğu Marmara bölgesinde, yaş grupları açısından incelendiğinde 70-79 yaş grubunda, erkeklerde, lisansüstü mezunlarında, ayrı yaşıyor olanlarda, tam gün çalışan ve işsizlerde ve algılanan sağlık statüsüne “çok kötü” olarak yanıt verenlerde daha yüksek oranda olduğu görülmektedir. Tablo 19. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Sağlık Güvencesi Durumu (%) Sağlık Sigortası Yok N SGK % N Özel Sigorta % SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Toplam N % N % N % 29331 0,2 5629 Kır-Kent Kır 2369719 13,8 14765121 85,9 0,0 9301 0,1 17179102 Kent 7538286 12,9 50615920 86,6 155902 0,3 127208 0,2 11149 0,0 58448464 İstanbul 3590672 25,9 10118641 73 56153 0,4 87110 0,6 2168 0,0 13854744 Batı Marmara 508942 15,7 2731670 84,1 3032 0,1 1858 0,1 2117 0,1 3247619 Ege 1087314 11,1 8640272 88,4 19327 0,2 27065 0,3 5487 0,1 9779466 Doğu Marmara 713565 10,1 6294921 89,2 39336 0,6 10159 0,1 409 0 7058389 Batı Anadolu 644053 8,9 6568084 90,6 31568 0,4 4704 0,1 4835 0,1 7253243 Akdeniz 979740 10,2 8625682 89,7 4584 0,0 0 0,0 1049 0,0 9611054 Orta Anadolu 379717 9,9 3462029 89,9 7658 0,2 0 0,0 3661 0,1 3853065 Batı Karadeniz 576363 12,9 3894694 86,9 10200 0,2 1647 0,0 724 0,0 4483627 Bölge Doğu Karadeniz 66114 2,6 2477824 97,3 1386 0,1 0 0,0 0 0,0 2545324 Kuzeydoğu Anadolu 218856 9,8 2007288 90,2 0 0,0 0 0,0 0 0,0 2226145 Ortadoğu Anadolu 422515 11,2 3327477 88,6 6387 0,2 0 0,0 0 0,0 3756379 Güneydoğu Anadolu 720155 9 7232460 90,9 5602 0,1 295 0,0 0 0,0 7958512 0-4 889439 13,7 5574679 86 7080 0,1 7006 0,1 1212 0,0 6479416 5-14 1718534 14,2 10360079 85,5 14089 0,1 26040 0,2 2187 0,0 12120929 15-44 4924998 14,2 29651810 85,3 103042 0,3 78321 0,2 1788 0,0 34759960 45-59 1093383 14520 0,1 3992 0,0 11592750 Yaş 9,4 10443395 90,1 37459 0,3 86 60-69 211566 5,5 3640083 94,1 7945 0,2 4413 0,1 4259 0,1 3868266 70-79 147727 7,8 1726689 91,2 9483 0,5 2092 0,1 6652 0,4 1892643 80+ 82089 10,6 692167 89,2 1736 0,2 0 0,0 359 0,0 776351 Cevapsız 840269 20,3 3292139 79 4399 0,1 445 0,0 0 0,0 4137252 Cinsiyet Erkek 4676202 12,3 33219851 87,2 117250 0,3 81133 0,2 6888 0,0 38101323 Kadın 5231803 13,9 32161190 85,7 67984 0,2 51704 0,1 13562 0,0 37526244 Okuma Yazma Bilmiyor 947253 14,8 5456591 85 8071 0,1 2146 0,0 2719 0,0 6416781 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 746499 14,4 4406188 85,1 9431 0,2 8821 0,2 6142 0,1 5177080 Ana Okulu 373580 15,1 2092403 84,6 875 0 6424 0,3 0 0,0 2473283 İlkokul 3097243 13,4 19895968 86,3 55158 0,2 14728 0,1 3774 0,0 23066870 Ortaokul 1834734 14,5 10737976 85,1 27444 0,2 10556 0,1 799 0,0 12611508 Lise 1543420 11,6 11705109 87,8 43579 0,3 31254 0,2 2967 0,0 13326328 Eğitim Durumu Ön Lisans 132274 8,4 1432653 91 4898 0,3 4376 0,3 576 0,0 1574779 Üniversite (Lisans) 441528 9 4414408 89,7 25239 0,5 36359 0,7 2261 0,0 4919796 10317 4,4 211924 91 3767 1,6 6841 2,9 0 0,0 232850 57147 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş 3589387 16,9 17560055 82,7 0,3 25408 0,1 0 0,0 21231997 Halen Evli 3848444 10,7 31763229 88,7 108136 0,3 70793 0,2 11198 0,0 35801798 Boşanmış 178249 Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor 17,6 828321 81,8 1522 0,2 4355 0,4 0 0,0 1012446 222635 8,8 2306867 90,8 2960 0,1 2092 0,1 5853 0,2 2540407 27225 20,4 105790 79,1 753 0,6 0 0,0 0 0,0 133768 1199388 7,1 15443388 92,1 64408 0,4 64817 0,4 2744 0,0 16774745 Yarım Gün Çalışıyor 210449 15,1 1181691 84,6 4420 0,3 41 0,0 799 0,1 1397399 Ev Hanımı 2832740 15,2 15744622 84,5 43932 0,2 14636 0,1 5477 0,0 18641407 Öğrenci 2010742 15,5 10958299 84,3 21911 0,2 15670 0,1 0 0,0 13006622 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışıyor Emekli İşsiz Çocuk 0 0,0 6932428 99,5 17062 0,2 6556 0,1 9146 0,1 6965192 1713785 30,1 3951743 69,4 21210 0,4 4471 0,1 359 0,0 5691568 37706 23,6 122377 76,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 160082 61379 10,7 509230 88,6 0 0,0 4354 0,8 0 0,0 574963 Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü 118261 14,3 703791 84,8 5847 0,7 549 0,1 1212 0,1 829660 Kötü 529120 14,9 3000027 84,6 7775 0,2 6432 0,2 1158 0,0 3544566 Orta 2197597 15,4 12024904 84,3 33173 0,2 11328 0,1 2885 0,0 14269887 İyi 3813984 11,7 28572721 87,8 94840 0,3 56179 0,2 10271 0,0 32547994 Çok iyi 1171943 12,7 28883 0,3 25257 0,3 1525 0,0 9243983 8016376 86,7 87 Tablo 20. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Gelir Dağılımı (%) Gelir Dilimleri ≤800 801 - 1000 1001- 1500 1501 - 2080 2081 + N % N % N % N % N % Kır 1726835 34,1 1088664 21,5 879002 17,4 588426 11,6 776998 15,4 Kent 2202735 16,1 3426610 25,0 2968726 21,6 2142918 15,6 2976525 21,7 İstanbul 479960 13,7 914703 26,2 829888 23,7 585955 16,8 686284 19,6 Batı Marmara 210337 21,7 245997 25,4 242854 25 111633 11,5 158872 16,4 Ege 533767 18,6 777569 27,1 635436 22,1 421202 14,7 503416 17,5 Doğu Marmara 301039 15,7 542733 28,3 379620 19,8 305538 15,9 390783 20,4 Batı Anadolu 272882 15,0 467064 25,7 419736 23,1 266320 14,6 393461 21,6 Akdeniz 611158 25,1 455211 18,7 409148 16,8 315765 13,0 640687 26,3 Orta Anadolu 237755 24,1 248414 25,2 173430 17,6 169481 17,2 156412 15,9 Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu 354595 29,9 268642 22,6 224670 18,9 160482 13,5 179382 15,1 82139 11,7 91542 13,0 143198 20,4 127757 18,2 257073 36,6 162548 38,0 66554 15,6 72527 17,0 54756 12,8 70905 16,6 231356 35,7 131366 20,3 124015 19,1 62799 9,7 98445 15,2 452033 34,3 305480 23,2 193206 14,7 149655 11,4 217804 16,5 Kır-Kent Bölge Tablo 20'de görüşülen hanelerin yerleşim yeri ve bölgelere göre gelir dağılımı görülmektedir. Örneklem hacminde yer alan 25.738 haneden 19.685 hane ile görüşülmüş, ancak 1075 hane geliri ile ilgili bilgi vermekten kaçındığı için değerlendirmeler 18.610 hane üzerinden yapılmış ve bulgular ağırlıklı veri kullanılarak 18.777.439 hane üzerinden verilmiştir. Buna göre, ankete cevap veren haneler gelir düzeyleri açısından %20’lik beş gelir grubuna ayrılmıştır. Yerleşim yeri açısından incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde aylık geliri 800 TL ve daha düşük olan birinci gelir dilimindeki hanelerin, kentsel yerleşim yerlerinde ise aylık geliri 801 TL’den yüksek olan hanelerin sayısının daha fazla olduğu, coğrafi bölge açısından ise en düşük gelir diliminde olan hanelerin daha çok Kuzeydoğu Anadolu ve Ortadoğu Anadolu bölgelerinde, en yüksek gelir diliminde olan hanelerin ise daha çok Doğu Karadeniz bölgesinde yaşadıkları görülmektedir. 88 Tablo 21. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Tüketim Harcamalarının Dağılımı (%) Harcama Dilimleri ≤520 521-800 801-1100 N % N % Kır 1507677 29,10 1179612 Kent 2315395 16,60 2669985 İstanbul 519009 14,60 Batı Marmara 229043 Ege 682628 Doğu Marmara 1101-1610 N % N % 22,8 929446 19,2 2872679 18,0 829478 20,6 2990485 609717 17,2 763351 21,5 23,30 203928 23,20 656826 20,7 212784 22,4 565057 368568 18,90 417674 21,4 Batı Anadolu 346141 19,00 369380 Akdeniz Orta Anadolu 575061 23,40 191423 19,00 Batı Karadeniz 372693 Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu 1611+ N % 16,0 730658 14,1 21,5 3083468 22,1 807395 22,8 848315 23,9 21,6 204954 20,8 134205 13,6 19,2 488969 16,6 544499 18,5 427026 21,9 401474 20,6 336980 17,3 20,2 366130 20,0 407039 22,3 337735 18,5 430466 17,5 419347 17,1 437553 17,8 595126 24,2 227973 22,7 198102 19,7 201715 20,1 185774 18,5 30,40 303757 24,8 233642 19,0 182397 14,9 134022 10,9 107478 15,50 122963 17,8 125041 18,1 198147 28,6 138762 20,0 71007 16,00 93384 21,1 90089 20,4 102140 23,1 85801 19,4 88772 13,00 109336 16,1 129963 19,1 133672 19,6 219266 32,2 271247 20,00 304193 22,4 271593 20,0 254508 18,8 253642 18,7 Kır-Kent Bölge Tablo 21'de hanelerin yerleşim yeri ve bölgelere göre tüketim harcamalarının dağılımı görülmektedir. Ancak 705 hane tüketim harcamaları ile ilgili bilgi vermekten kaçındığı için değerlendirmeler 18.980 hane üzerinden yapılmış ve bulgular ağırlıklı veri kullanılarak 19.108.881 hane üzerinden verilmiştir. Buna göre, görüşülen haneleri tüketim harcamaları açısından değerlendirmek için %20’lik beş tüketim dilimine ayrılmıştır. Kırsal yerleşim yerlerinde aylık tüketim harcaması en düşük dilim olan 520 TL ve daha düşük olan hanelerin daha çok olduğu, kentsel yerleşim yerlerinde ise aylık tüketim harcaması 1.101-1.610 TL olan ve en yüksek dilim olan 1.611 TL ve daha fazla harcayan hanelerin daha ağırlıklı oldukları görülmektedir. Coğrafi bölge açısından ise Batı Karadeniz Bölgesi’nde aylık tüketim harcaması en düşük olan hanelerin, Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde ise aylık tüketim harcaması en yüksek olan hanelerin daha fazla olduğu görülmektedir. 89 4.2. Hanehalkı Sağlık Hizmeti Kullanımı ve Cepten Sağlık Harcaması Hakkında Genel Bilgiler Burada sağlık hizmeti kullanımı ile bu kullanıma bağlı olarak cepten yapılan ortalama sağlık harcaması hakkında genel bilgiler verildikten sonra gerek hizmet kullanımı gerekse cepten harcamalar; a) Hizmet sunucularının mülkiyet ayrımına göre (Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranlar, üniversite hastanelerine başvuranlar, özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar ve diğer sağlık kuruluşlarına başvuranlar), b) Hizmetin yataklı sağlık hizmetleri, ayakta sağlık hizmetleri ve koruyucu sağlık hizmetlerinden alınmış olmasına göre, c) Hizmet fonksiyonu ayrımına göre (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler) göre incelenecek, ayrıca cepten harcamalar formal, informal ve katastrofik sağlık harcamaları açısından da değerlendirilecektir. Şekil 3 ve Tablo 22'de araştırma kapsamındaki nüfusun ağırlıklandırılmış verilere göre sağlık hizmetleri kullanımı (hastaneye yatış, sağlık sorunu yaşam durumu ve koruyucu sağlık hizmetlerine başvurma) ile ilgili genel profili görülmektedir. 90 Şekil 3. Sağlık Hizmetleri Kullanım Ağacı Toplam Nüfus 75.627.566 Hastaneye Yatış Kişi sayısı: 2.511.628 Yatış Sayısı: 5.662.634 Hizmet Sunucular Sağlık Sorunu Kişi sayısı: 9.437.310 Olay Sayısı: 282.356.597 Hizmet Sunucular Sağlık Bakanlığı Sayı:3.717.292 ( %65,6) Hiçbir şey Yapmadı Sayı: 25.938.614 (%9,2) Üniversite Sayı:479.474 ( %8,5) Kendi Kendine Tedavi Sayı: 30.203.030 (%10,7) Özel Sayı:1.203.494 ( %21,3) Diğer Sayı:262.372 ( %4,6) Sağlık Kuruluşuna Başvuru Sayı: 219.813.776 (%77,8) Sağlık Bakanlığı 172.833.388 (%78,6) Koruyucu Sağlık Hizmeti Kişi Sayısı: 952.809 Başvuru Sayısı:27.819.201 Hizmet Sunucular Sağlık Bakanlığı Sayı:20.665.840 (%74,3) Üniversite Sayı: 1.422.382 (%5,1) Özel Sayı:4.928.714 (%17,7) Diğer Sayı:802.178 (%2,9) Üniversite 9.296.950 (%4,2) Özel 33.392.138 (%15,2) Diğer 4.291.326 (%2,0) Geleneksel Tedavi Sayı: 9.765.782 (%3,5) 91 Tablo 22. Hanehalkının Hastaneye Yatma, Sağlık Sorunu Yaşama, Hastalık Dışı Nedenlerle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı Sayı Hastaneye Yatma Durumu Evet Hayır Hatırlamıyor Kullanım Hızı / 1000 Kişi / Yıl Sağlık Sorunu Yaşama Durumu Evet Hayır Hatırlamıyor Kullanım Hızı / 1000 Kişi / Yıl Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanma Durumu Evet Hayır Hatırlamıyor Kullanım Hızı / 1000 Kişi / Yıl 2.511.628 72.648.130 467.808 74,9 % 3,3 96,1 0,6 9.437.310 12,6 65.119.679 86,8 460.559 0,6 3.734 952.809 1,3 73.653.181 98,2 411.558 0,5 367,8 Şekil 3 ve Tablo 22’deki ağırlıklandırılmış verilere göre son bir yılda 75.627.566 kişiden %3,3’ünün toplam 5.662.635 kez hastaneye yattığı, %12,6’sının hastaneye yatmadan toplam 282.356.597 kez sağlık sorunu yaşadığı, %1,3’ünün herhangi bir sağlık sorunu olmaksızın 27.819.201 kez koruyucu sağlık hizmetlerine başvurduğu belirlenmiştir. Her bir hizmet türüne ilişkin kullanım hızları değerlendirildiğinde; bir yılda her 1000 kişiye düşen yataklı sağlık hizmeti kullanım sayısı 74,9, sağlık sorunu yaşama durumunda ayakta sağlık hizmeti kullanım sayısı 3.734 ve hastalık dışı bir nedenle sağlık hizmeti kullanım sayısı 367,8 olarak hesaplanmıştır. Gerek hastaneye yatış gerekse ayakta sağlık hizmeti başvuruları ile koruyucu sağlık hizmetleri açısından en çok Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık kuruluşlarının tercih edildiği, bunu sırasıyla özel sağlık kuruluşları ile üniversitelere bağlı sağlık kuruluşları ve diğer sağlık kuruluşlarının izlediği görülmektedir. 92 Tablo 23. Hane Halkı Üyelerinin Cepten Yaptığı Toplam ve Kişi Başı Harcamaların Hizmet Basamaklarına, Sunuculara, Harcama Kalemlerine ve Türlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) TL/Yıl % Özel Sağlık Sigortası Primleri Dahil Cepten Yapılan Toplam Sağlık Harcaması 12.425.398.286 Özel Sağlık Sigortası Primleri Dahil Cepten Yapılan Kişi Başı Sağlık Harcaması 164,3 Özel Sağlık Sigortası Primleri Hariç Cepten Yapılan Toplam Sağlık Harcaması 10.390.519.538 Özel Sağlık Sigortası Primleri Hariç Cepten Yapılan Kişi Başı Sağlık Harcaması 137,39 100,0 Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Hizmet Basamaklarına Göre Ayrımı 10.390.519.538 13,7 1.425.492.042,7 • Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Toplam Harcama 81,9 8.513.286.653,4 • Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Cepten Yapılan Toplam Harcama 5,3 - Kendi Kendine Tedavi İçin Yapılan Toplam Harcama 453.186.358,7 92,9 - Sağlık Personeli/Kuruluşuna Başvuru İçin Yapılan Toplam Harcama 7.910.617.722,9 1,8 - Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru İçin Yapılan Toplam Harcama 149.482.571,8 4,3 451.740.841,6 • Koruyucu Sağlık Hizmetlerine Başvuru İçin Yapılan Toplam Harcama 100,0 Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Hizmet Sunucularına Göre Ayrımı 8.666.104.371,7* 41,0 • Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan 3.555.369.570,2 Toplam Harcama 3,4 • Üniversitelere Bağlı Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam 297.916.869,4 Harcama 50,9 4.412.648.704,4 • Özel Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam Harcama 2,9 250.686.655,7 • Diğer Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam Harcama 1,7 149.482.571,8 • Geleneksel Sağlıkçılara Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam Harcama Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Harcama Kalemlerine Göre Ayrımı 9.062.371.961,9** 100,0 55,4 5.019.109.392,5 • İlaç İçin Yapılan Toplam Harcamalar 13,3 1.201.799.310,4 • Laboratuvar Hizmetleri İçin Yapılan Toplam Harcamalar 8,2 741.448.031,4 • Görüntü Hizmetleri İçin Yapılan Toplam Harcamalar 8,8 793.533.876,5 • Tıbbi Cihaz İçin Yapılan Toplam Harcamalar 1,8 163.626.407,6 • Tıbbi Malzeme İçin Yapılan Toplam Harcamalar 12,6 1.142.854.943,5 • Diğer Mal ve Hizmetler İçin Yapılan Toplam Harcamalar Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Formal ve Informal Olarak Ayrımı 9.061.018.459,1*** 100,0 94,7 8.578.838.794,2 • Toplam Formal Harcama 5,3 482.179.664,9 • Toplam İnformal Harcama 100,0 Tıbbi Olmayan Cepten Yapılan Toplam Harcamalar 2.112.144.397,2 Tıbbi Olmayan Cepten Yapılan Kişi Başı Harcamalar 27,93 66,1 • Ulaşım İçin Cepten Yapılan Toplam Harcama 1.396.227.701,5 28,9 • Yemek İçin Cepten Yapılan Toplam Harcama 611.449.311,9 4,9 • Konaklama İçin Cepten Yapılan Toplam Harcama 104.467.383,8 *: Alınan geri ödeme ve yardımlar ile yapılan yardımlar hizmet sunuculara göre ayrıştırılamadığı için cepten sağlık harcaması toplamı olan 10.390.519.573,8 TL’den 1.873.897.738,08 TL daha azdır. **: Alınan geri ödeme ve yardımlar ile yapılan yardımlar hizmet türlerine göre ayrıştırılamadığı için cepten sağlık harcaması toplamı olan 10.390.519.573,8 TL’den 1.328.147.575,9 TL daha azdır. ***: Alınan geri ödeme ve yardımlar ile yapılan yardımlar harcamaların türlerine (fortmal veya informal) göre ayrıştırılamadığı için cepten sağlık harcaması toplamı olan 10.390.519.573,8 TL’den 1.329.501.078,7 TL daha azdır. Tablo 23'de kişi başı cepten sağlık harcaması ve bu harcamaların farklı türdeki hizmetlere göre dağılımı görülmektedir. Ağırlıklandırılmış veriler esas alındığında 75.627.566 kişi tarafından cepten yapılan yıllık harcama tutarı toplamı özel sağlık sigortası primleri dahil edildiğinde 12.425.398.286 TL, özel sağlık sigortası primleri hariç tutulduğunda ise 10.390.519.538 TL olarak hesaplanmış olup kişi başı yıllık cepten sağlık harcaması 137,39 TL’dir. Cepten yapılan toplam sağlık harcamasının hizmet basamaklarına göre dağılımı 93 incelendiğinde, %13,7’sinin yataklı sağlık hizmetleri için, %81,9’unun herhangi bir sağlık sorununa bağlı olarak ayakta sağlık hizmetleri için ve geriye kalan %4,3’ünün ise hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı için yapıldığı görülmektedir. Cepten yapılan harcamaların hizmet sunucularına göre dağılımı incelendiğinde ise 3.555.369.570,2 TL’si (%41,0) Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranlar, 297.916.869,4 TL’si (%3,4) üniversite hastanelerine başvuranlar, 4.412.648.704,4 TL’si (%50,9) özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar, 250.686.655,7 TL’si (%2,9) diğer sağlık kuruluşlarına başvuranlar ve 149.482.571,8 TL’si (%1,7) geleneksel sağlıkçılara başvuranlar tarafından yapılmıştır. Cepten yapılan harcamaların sağlık hizmeti türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise; 5.019.109.392,5’si (%55,4) ilaç, 1.201.799.310,4 TL’si (%13,3) laboratuvar, 741.448.031,4 TL’si (%8,2) görüntüleme hizmetleri, 793.533.876,5 TL’si (%8,8) tıbbi cihaz, 163.626.407,6 TL’si (%1,8) tıbbi malzeme ve 1.142.854.943,5 TL’si (%12,6) diğer mal ve hizmetler için yapılmıştır. Cepten yapılan harcamalar formal ve informal harcama ayrımına göre değerlendirildiğinde; 8.578.838.794,2 TL’sinin (%94,7) formal, 482.179.664,90 TL’sinin (%5,3) ise informal olduğu bulunmuştur. İnformal harcamaların yapısı irdelendiğinde ise; 469.793.576,3 TL’si (%97,4) gibi büyük bir kısmı ayni ve nakdi harcamalardan oluşurken 12.386.088,6 TL’si (%2,6) hediye için gerçekleşmiştir. Ayrıca, sağlık hizmetleri kullanımı sırasında ulaşım, yemek ve konaklama gibi tıbbi olmayan hizmetler için yapılan toplam harcama tutarının 2.112.144.397,2 TL, kişi başı harcamanın ise 27,93 TL olduğu, bunun %66,1'inin ulaşım, %28,9'unun yemek ve %4,9'unun konaklama için yapıldığı hesaplanmıştır. Aşağıda sağlık hizmetleri kullanımı ve harcamaların düzeyi ve yapısı ile ilgili bilgiler iki aşamalı olarak verilmiştir. Önce sağlık hizmetlerinin türlerine göre (hastaneye yatış, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri) bir ayrım yapmaksızın tümü ile ilgili kullanım ve yapılan harcamaların genel profili verilmiş, daha sonra ise hastaneye yatış, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetlerinin her biri için ayrı ayrı kullanım ve yapılan harcamalar sunulmuştur. Tablolardaki ortalama harcama değerleri hesaplanırken sadece hizmet kullanıp ödeme yapanlar esas alınmış, hizmet kullanmayanlar ile ödeme yapıp yapmadığını hatırlamayanlar dikkate alınmayarak paydadan çıkarılmıştır. 94 Tablo 24. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Dağılımı (TL/Yıl) N Ort. SH. Kır 2104900 798,8 55,9 Kent 8086232 1077 91,5 İstanbul 1743251 1565 313,1 Batı Marmara 489414 1115 209,8 Ege 1622441 1043 230,3 Doğu Marmara 1186846 923,4 215,6 Batı Anadolu 701039 813,9 108,8 Akdeniz 946751 884,5 94,1 Orta Anadolu 632566 649,5 64,2 Batı Karadeniz 604116 673,8 84,3 Doğu Karadeniz 102986 1138 412,1 Kuzeydoğu Anadolu 353885 751,3 70,3 Ortadoğu Anadolu 502207 765,4 94,1 Güneydoğu Anadolu 1305630 1022 131,2 0-4 1116999 903,5 168,9 5-14 1166425 850,8 226,6 15-44 4009743 966,4 62,5 45-59 1994408 1303 260,3 60-69 828615 932,1 165,6 Kır-Kent Bölge Yaş 70-79 494587 1068 252,9 80+ 204963 1397 442,1 Cevapsız 375393 874 170,2 Erkek 4431313 1037 89,7 Kadın 5759819 1006 101,9 1209717 927,6 134,5 Cinsiyet Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 738353 1043 311,4 Ana Okulu 286043 919,4 399,3 İlkokul 3452832 933,4 67,9 Ortaokul 1273918 937 130,9 Lise 1373417 1385 367,7 Ön Lisans 159568 1064 327,1 Üniversite (Lisans) 562836 1192 217,6 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 28906 1044 556,6 Hiç Evlenmemiş 1544130 750,4 64,8 Halen Evli 5778690 1114 110,7 Medeni Durum 95 Boşanmış 184247 1671 540,0 Eşi Ölmüş 569337 750 106,0 Ayrı Yaşıyor 29381 5908 3481,4 Tam Gün Çalışıyor 1710542 1358 286,9 Yarım Gün Çalışıyor 162481 520,2 87,1 Ev Hanımı 3419044 968,9 83,2 Öğrenci 1011377 864,4 112,6 Emekli 1335125 838,3 115,8 İşsiz 752149 1480 213,0 8216 415,6 96,5 Sigorta Yok 970261 2209 589,2 SGK 9156076 887,5 47,4 Özel Sigorta 28739 899,9 427,3 SGK+Özel Sigorta 29207 1140 307,9 Yurtdışı Sigorta 6849 9041 7006,9 Çalışma Durumu Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor 169877 894 210,8 Çok kötü 339124 1750 369,2 Kötü 1217511 1557 265,5 Orta 2312947 904,3 69,8 İyi 3471279 810,2 51,5 Çok iyi 688293 1538 689,1 10191132 1019,6 73,5 Genel Toplam Tablo 24’de hizmet kullananların yıllık ortalama cepten sağlık harcamalarının sosyodemografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımı yer almaktadır. Buna göre kentlerde yaşayanların ortalama cepten harcamasının kırsal yerleşim yerlerinde yaşanlara göre daha fazla olduğu, bölgeler açısından ise ortalama cepten harcamanın en yüksek olduğu İstanbul bölgesi ile en düşük olduğu Orta Anadolu Bölgesi arasında yaklaşık 2,4 katlık bir farkın bulunduğu görülmüştür. Yaş grupları açısından bakıldığında en düşük harcamayı 5-14 yaş grubu, en yüksek harcamayı ise 80 yaş ve üzerindekilerin yaptığı dikkat çekmektedir. Erkeklerin ortalama cepten yaptıkları harcamanın kadınlardan, lise mezunlarının ise diğer eğitim gruplarından daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Sağlık güvencesi durumlarına göre incelendiğinde sigortası olmayanların ve yurt dışından sigortalı kategorisinde olanların ortalama harcaması daha yüksek görünmektedir. Cepten harcama yapanlar medeni durumları itibariyle değerlendirildiğinde “ayrı yaşanların” ortalama cepten harcamaları “hiç evlenmemiş” olanlardan yaklaşık 8 kat daha fazla bulunurken, çalışma statüsü açısından ise “işsizlerin” 96 cepten yaptıkları ortalama sağlık harcaması çok daha fazladır. Dikkat çekici diğer bir bulgu ise sağlık statüsünü “çok kötü” olarak algılayanların diğerlerine göre daha yüksek bir harcama gerçekleştirmeleridir. Tablo 25. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) Sağlık Bakanlığı Üniversite Diğer* Özel N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. Kır 1449032 420,0 39,1 83585 424,5 91,1 755357 938,5 67,5 34684 985,2 335,2 Kent 4995979 589,8 107,6 397594 660,1 131,8 2960151 1251,2 113,4 192506 1124,7 459,4 İstanbul 1000981 1047,6 480,5 77199 975,6 358,5 758004 1498,2 283,5 81532 1791,0 1040,9 Batı Marmara 372277 561,0 92,5 24320 283,7 140,7 105672 2043,2 758,3 5162 364,3 64,6 Ege 987812 342,8 46,2 86579 383,7 136,1 552017 1461,3 343,9 41479 537,5 348,0 Doğu Marmara 742651 724,9 306,4 51275 234,7 74,1 499323 765,2 103,6 3928 594,9 534,2 Batı Anadolu 427369 493,2 97,1 34213 1681,0 1022,0 151008 1112,8 233,6 50032 801,9 402,0 Akdeniz 641316 530,4 92,4 55328 490,6 135,9 292397 1203,4 151,6 7384 176,5 153,0 Orta Anadolu 388763 370,7 61,9 19558 199,4 78,2 199200 785,2 130,6 3546 1858,4 1291,4 Batı Karadeniz 398893 375,9 42,6 31877 516,2 153,0 135118 964,5 224,1 7487 220,5 109,4 Doğu Karadeniz 71953 472,7 83,6 6887 600,8 342,1 35884 1790,4 1373,0 3960 352,4 134,3 Kuzeydoğu Anadolu 233613 383,9 73,9 25700 376,9 74,7 145457 722,1 101,9 6441 3020,3 1064,1 Ortadoğu Anadolu 311411 447,7 91,2 21031 1130,4 835,7 179870 979,9 197,3 4159 426,3 264,9 Güneydoğu Anadolu 867972 360,4 36,6 47213 590,0 362,4 661558 1088,7 185,2 12078 485,5 203,2 0-4 736115 387,7 35,0 44144 939,3 748,5 482026 1334,9 370,8 10468 2426,7 1634,6 5-14 765320 633,7 294,7 52479 986,9 406,1 392009 1028,1 298,5 26535 915,5 358,4 15-44 2371677 502,6 44,5 173617 556,5 122,1 1483153 1197,2 131,6 91630 695,0 238,2 45-59 1281843 803,5 368,2 96221 575,0 270,9 685072 1177,6 163,9 46571 779,3 324,0 60-69 545394 438,8 106,7 63528 615,5 176,4 294713 1269,1 385,7 24086 462,6 307,7 70-79 330937 351,2 55,4 29399 121,9 54,6 177447 1220,0 308,7 13110 283,8 87,9 80+ 141067 509,9 127,7 7587 619,5 297,0 98307 597,8 147,3 8539 Cevapsız 272657 497,3 95,6 14203 375,3 203,1 102781 1309,3 463,0 6251 69,0 42,8 Erkek 2719196 499,8 86,9 208107 867,4 214,7 1545480 1141,1 140,1 99342 660,1 191,8 Kadın 3725814 589,5 130,0 273073 429,9 104,6 2170028 1220,7 118,9 127848 1447,9 679,6 Kır-Kent Bölge Yaş 10039,9 7856,8 Cinsiyet 97 Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor 856404 384,2 33,9 55768 369,3 79,3 485267 1048,1 230,6 27502 3941,5 2961,1 Okuryazar Olup Bir Okul 501014 Bitirmedi 830,5 452,3 28507 1016,9 598,2 271891 863,4 102,4 16247 1386,6 806,2 Ana Okulu 186552 332,6 47,8 7513 1543,6 1165,3 82359 2099,5 1354,0 6707 1459,8 1068,4 İlkokul 2252831 464,4 38,0 164378 701,2 200,6 1221121 1064,2 92,7 78426 766,2 250,5 Ortaokul 786586 505,7 89,3 62545 490,7 143,6 399678 1184,3 234,1 31633 562,9 352,3 Lise 762205 1133,0 620,4 73003 414,0 99,5 502809 1267,8 321,4 41079 461,5 219,4 Ön Lisans 90150 371,1 91,1 8729 269,8 179,3 62392 963,8 258,7 1132 117,0 41,4 Üniversite (Lisans) 272883 382,1 55,4 35128 546,4 289,2 216333 1566,8 413,1 8877 396,4 250,6 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 8433 224,3 67,4 2072 390,0 0,0 2961,1 1620,8 2104 1040,0 0,0 Hiç Evlenmemiş 955006 447,1 67,0 76405 720,0 262,9 546757 1028,6 117,5 42667 599,0 273,3 Halen Evli 3590314 593,1 134,3 274877 512,7 106,2 2100222 1209,9 112,2 134710 1322,8 637,2 Boşanmış 108643 815,9 372,8 10177 845,1 540,6 59512 844,0 243,4 6599 96,1 38,7 Eşi Ölmüş 386506 384,9 74,0 30915 178,8 74,5 210968 915,1 249,7 7963 95,1 51,9 Ayrı Yaşıyor 21997 907,8 495,3 1200 78,0 0,0 10574 9309,5 6615,7 0 0,0 0,0 Tam Gün Çalışan 894927 1034,8 528,6 67271 718,4 274,4 581815 1114,0 99,5 42726 434,3 133,2 Yarım Gün Çalışan 94959 301,2 61,2 9445 167,4 23,8 55898 570,4 156,8 5880 56,4 56,6 Ev Hanımı 2273954 460,6 40,2 157779 611,3 177,1 1303082 1233,2 162,9 71386 1860,1 1184,5 Öğrenci 610574 482,4 98,0 49675 672,1 256,1 353693 1326,2 257,8 25181 940,8 425,0 Emekli 832613 295,4 30,7 86818 313,8 91,7 492350 1074,7 240,9 34232 341,7 211,0 İşsiz 534285 648,2 95,6 29444 466,3 98,5 252270 1308,2 220,7 19991 1020,3 135,6 0,0 0 0,0 0,0 8625 Medeni Durum Çalışma Durumu Çocuk 5939 180,8 0,0 670 0,0 0,0 Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok 3741 526,4 616350 1435,5 764,5 35140 1292,8 927,8 315870 2749,9 781,1 27244 235,4 108,3 SGK 3360681 1043,8 68,9 198735 1215,7 446,4 5808998 456,2 45,1 444012 568,6 93,9 Özel sigorta 6661 339,3 239,2 2000 11,0 11,3 15692 1014,8 653,3 1212 2200,0 0,0 SGK+Özel sigorta 9026 248,1 123,1 28 0,0 0,0 19164 640,3 112,1 0 0,0 0,0 Yurtdışı Sigorta 3975 4112,4 1537,4 0 0,0 0,0 4101 1924,7 812,9 0 0,0 0,0 Bilmiyor 115439 507,0 184,9 8756 652,9 365,2 44057 1450,1 636,6 5103 255,1 184,5 Çok Kötü 235358 881,5 246,4 33208 422,3 262,3 142380 1549,0 470,9 9629 662,7 382,9 Kötü 806448 444,2 41,8 73735 673,3 239,0 505761 1746,0 395,6 39644 2432,6 2028,9 Orta 1507432 485,9 55,4 105673 537,8 144,0 825990 1203,6 156,0 67111 551,1 234,4 İyi 2072336 394,5 31,7 141247 556,9 185,1 1224366 960,5 66,7 70565 714,2 259,6 Çok İyi 388925 1755,6 1208,1 35536 309,4 89,4 206872 663,1 112,3 4989 2994,8 1265,4 Genel Toplam 6445011 551,6 83,8 481180 619,1 110,0 3715508 1187,6 67,5 227190 1103,4 392,4 Algılanan Sağlık Statüsü *Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. 98 Tablo 25'de cepten cepten yapılan ortalama sağlık harcamalarının başvurulan hizmet sunuculara göre dağılımı görülmektedir. Buna göre özel sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamalarının diğer hizmet sunuculara başvuranların harcamalarından daha yüksek olduğu, Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların harcamaları ile özel sağlık kuruluşlarına başvuranların harcamaları arasında yaklaşık 2 katlık bir fark olduğu tespit edilmiştir. Sağlık hizmeti sunucularına (Sağlık Bakanlığı, üniversite, özel ve diğer) başvuranların ortalama harcamaları, yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kentte yaşayanların kırda yaşayanlardan daha yüksek olduğu bulunmuştur. Sağlık Bakanlığı kurum ve kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde, bölgesel açıdan İstanbul, yaş açısından 45-49 yaş grubundakiler, kadınlar, lise mezunları, ayrı yaşayanlar, tam gün çalışanlar, yurt dışından sigortalılar ve sağlık statüsü “çok iyi” olanların daha yüksek harcama yaptıkları görülmektedir. Üniversitelere bağlı sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde, bölgesel açıdan Batı Anadolu, yaş açısından 5-14 yaş grubunda bulunanlar, erkekler, anaokulu mezunları, boşanmış olanlar, öğrenciler, sigortası olmayanlar ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlar daha yüksek harcama gerçekleştirmişlerdir. Özel sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde, Batı Marmara'da yaşayan, 0-4 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, lisansüstü mezuniyeti olanlar, ayrı yaşayanlar, emekliler, yurt dışından sigortalılar ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlar en yüksek harcamayı yapmışlardır. Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde, Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, 80 yaş ve üzerindekiler, kadınlar, lisansüstü mezunları, halen evli olanlar, ev hanımları, özel sağlık sigortası olanlar ve sağlık statüsü “kötü” olanların en yüksek harcamayı gerçekleştirdikleri görülmektedir. 99 Tablo 26. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) İlaç N Ort. Laboratuvar SH. N Ort. Tıbbi Cihaz Görüntüleme SH. N Ort. SH. N Ort. Diğer Mal ve Hizmetler* Tıbbi Malzeme SH. N Ort. SH. N Ort. 79 33,3 270973 544,8 SH. Kır-Kent Kır 1785235 507,1 35,3 Kent 6571708 626,0 72,8 3337229 323,2 957974 128,7 17,7 744453 189,5 30,0 217384 461,8 105,5 429015 83,4 77,5 2666502 225,2 41,5 777807 891,1 170,3 1443823 89,8 27,8 1426289 697,8 140,3 Bölge İstanbul 1386270 983,6 331,8 679010 Batı Marmara 427419 517,4 Ege 266, 60,7 522098 402,4 135,0 168302 1893,9 664,5 291367 54,3 15,0 364919 1011,4 481,7 77,2 227946 125,5 36,0 187411 169,9 43,4 54872 239,3 105,5 1310492 405 31,3 669452 609,0 295,1 574092 174,9 37,5 205034 252,2 Doğu Marmara 1002467 479,6 43,3 476426 512,1 319,6 389190 351,7 195,6 88684 515,1 182,1 155588 124,3 88,1 144718 728,4 308,9 Batı Anadolu 544932 404,9 41,1 300852 118,8 46,0 233443 216,9 95,5 71375 763,6 297,7 121780 393,7 302,0 171723 612,8 155,7 Akdeniz 783249 629,4 90,1 419141 217,4 56,2 309897 204,2 49,4 86449 602 250,9 183913 51,2 24,0 129373 393,8 77,2 Orta Anadolu 481911 406,9 37,4 232909 143,8 41,4 185261 187,5 73,4 59340 428 266,1 115428 49,5 27,7 189622 462,7 79,9 Batı Karadeniz 471481 430,9 41,8 251864 45,1 13,3 203140 146,0 88,4 71449 657,8 256,3 116925 40,9 19,6 133696 272,2 52,9 Doğu Karadeniz 86455 984,2 502,7 50831 153,4 78,0 37424 316,7 176,2 4426 Kuzeydoğu Anadolu 305113 581,1 42,5 167716 76,9 28,4 132197 Ortadoğu Anadolu 411558 523,2 57,8 219340 99,8 19,6 146517 139,1 51,7 41460 1613 806,7 Güneydoğu Anadolu 1145594 726,6 88,1 599716 211,1 84,0 490284 87,8 19,2 118827 760,5 332,6 205874 58,7 31,1 150694 514,7 114,2 0-4 969511 607,4 58,4 411193 159,6 34,1 243346 177,7 87,2 98269 5-14 993469 524,7 115,3 405934 408,0 368,1 297597 284,7 251,1 94089 1381,6 376,2 171368 27,3 12,6 212446 407,4 15-44 3139691 565,3 65 81,5 173,9 106,1 30,4 24971 1093,6 471,1 78906 176,3 146,7 66640 2096,6 1154,4 404037 44,1 15,0 241602 535,0 127,2 25887 154,8 81,9 13220 711,9 483,1 88205 33,5 14,7 34807 251,9 111,3 84927 115,9 37,9 56249 414,7 69,4 Yaş 29,5 1665236 314,2 130 63,1 206616 32,1 12,7 218620 1407,0 784,4 98,3 99,9 1357381 187,9 24,7 368493 783,9 215,1 760363 63,4 17,7 729153 629,3 115,0 100 45-59 1642413 778,4 270,0 834217 288,8 108,2 726549 269,4 77,9 165539 543,5 250,5 327174 194,6 113,0 300251 581,5 156,6 60-69 701253 482,6 70-79 429033 610,6 184,3 260514 112,5 34,8 203861 134,8 48,6 79931 705,9 282,8 110356 89,8 57,3 49259 583,6 220,8 80+ 186415 435,1 63,0 109249 131,9 74,8 84564 163,2 80,7 33614 3167 2223,1 47690 392,3 285,3 25591 547,9 241,8 Cevapsız 295158 589,7 90,9 183700 180,6 62,4 150253 105,6 40,1 42140 1154,8 1029,6 72285 508,0 163,6 Erkek 3512784 556,8 35,9 1775875 258,4 90,1 1480426 226,6 57,1 471096 622,7 137,5 847798 77,4 19,8 751529 721,6 228,6 Kadın 4844159 632,4 96,0 2519328 294,9 80,2 1930528 210,3 38,7 524095 954,4 230,8 1025040 95,6 38,2 945733 635,0 109,4 Okuma Yazma Bilmiyor 1065437 638,5 81,6 585935 184,2 84,0 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 636383 62,3 306287 584,4 487,3 242901 413 308,3 69489 962,5 323,2 141863 22,8 7,4 92319 508,0 185,7 Ana Okulu 228533 951,9 496,5 92244 0,5 63658 350,6 117,9 İlkokul 2885045 499,1 25,9 1476539 170,7 Ortaokul 975676 536,2 49,0 Lise 1056636 934,3 420,3 558886 531,4 287,4 448657 210,9 45,4 139825 724,9 351,9 265364 51,6 12,5 262025 548,0 103,9 Ön Lisans 133036 391,5 79,3 61747 Üniversite (Lisans) 413045 468,7 63,7 225160 342,5 130,9 178905 195,0 77,6 42895 1349,0 758,8 107071 161 90,6 124052 930,7 598,7 90,3 425160 304,5 128,4 347404 303,7 140,9 113116 534 185,1 176984 54,4 21,8 100839 410,8 31 18,7 61103 97,3 Cinsiyet Eğitim Durumu Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum 16273 512 300,6 113,2 51,3 26,0 477929 74,1 17,0 115428 1338 771,5 206177 132,8 72,6 169458 445,2 59600 7,7 5,1 24564 727,1 417,5 39711 0,5 25,5 1238156 279,6 61,4 365484 656,9 159,5 624142 134,2 61,3 528368 528,2 98,8 67,4 551107 345,5 213,8 441469 157,8 35,3 115694 1241,9 484,6 211163 31,5 10,5 226668 517,6 177,1 13214 193,7 112,7 887,3 837,9 Hiç Evlenmemiş 1230231 497,7 34,5 Halen Evli 4679541 624,4 97,2 2566273 269 Boşanmış 145568 588,2 135,4 Eşi Ölmüş 494246 550,7 101,5 276819 139,1 602782 163,2 78390 50,4 55230 303,5 170,7 15193 325,7 201,6 3857 0,0 0,0 605 0,0 0,0 41687 7945 50,5 45,4 0,0 0,0 516403 164,7 41,9 162194 1433,3 404,4 286829 29,5 8,7 24762 5463 419,0 185,0 2328,1 2074,1 292198 346,5 53,9 67,9 2111344 232,0 37,6 545477 840,3 211,8 1067651 115,8 37,7 897138 631,0 98,0 625,3 422,0 44,9 61907 236,6 111,9 18405 789 371,7 36657 7,4 7,4 23851 1816,0 1535,7 215848 104,8 37,1 87188 234,8 130,8 110916 136,8 105,2 79138 503,0 159,3 101 Ayrı Yaşı 25458 3004,6 2508,8 15637 5542,8 4857,6 20153 8,1 8,3 7926 0,0 0,0 11283 639,1 533,4 10132 277,9 184,5 97,8 291116 104,4 36,4 303478 570,7 104,3 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan 1234213 948,7 360,4 629826 330,8 82,8 543034 212,3 48,4 127584 297,1 Yarım Gün Çalışan 128257 342,4 37,3 1148221 231,1 47,8 53198 Ev Hanımı 2904230 516,3 22,1 1586426 313,3 112,6 1263091 257,2 58,3 321762 931,4 325,0 633034 105,6 57,2 519881 643,7 151,6 Öğrenci 793305 475,7 34,7 383930 193,7 78,3 315200 123,1 30,1 114111 1898,3 554,7 171161 16,9 Emekli 1113474 402,5 61,0 634850 235,6 85,6 528467 175,6 45,6 178212 552 İşsiz 625139 860,6 137,8 357130 153,6 31,1 320231 198,9 46,3 91366 969,4 504,6 162412 246,7 119,7 100762 1062,8 395,2 Çocuk 7217 396,1 79,9 2676 91,4 0,0 1731 70,7 30,3 16133 315,6 281,8 141,3 0,0 0 0,0 20932 0,0 0,0 8,2 25895 773,2 295,2 230048 628,1 327,0 156,8 274951 45,6 14,3 166750 380,8 0,0 0 0,0 0,0 519 130,0 83,8 0,0 Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok 804688 1360,6 558,0 365834 981,0 487,7 287555 479,3 179,5 80573 837,4 557,4 127576 97,2 49,7 209280 1232,2 802,3 SGK 7508513 518,4 23,8 3901152 214,3 44,1 3102689 193,6 32,4 905882 787,4 140,4 1736452 87,1 24,2 1477059 594,7 74,4 Özel sigorta 18974 607 299,9 17019 174,5 121,3 11342 213,7 203,3 5680 116,1 115,7 5669 0,0 0,0 5220 704,9 595,4 SGK ve Özel Sigorta 19130 401,6 87,6 8434 425,4 108,9 7182 60,6 49,2 3380 2115 9,2 12,6 5701 504,2 92,1 Yurtdışı Sigorta 5637 2265,4 1616,9 2764 107,2 104,6 2187 0,0 1026 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Bilmiyor 133189 650,4 233,7 68300 181,4 141,2 54785 105,1 56,7 22016 38114 76,9 65,4 Çok kötü 309778 1203,7 315,3 209053 168,7 Kötü 1030966 612,4 40,5 Orta 1903377 565,2 39,4 1079476 264,3 65,7 838587 233,2 62,3 231076 528,1 206,7 438473 115,9 81,0 344564 544,3 88,7 İyi 2762789 445,2 21,1 1320366 177,3 26,3 1129914 199,1 50,8 320560 769,9 204,1 585695 63,7 19,5 604705 483,3 59,8 Çok iyi 508887 1247 865,9 245011 220,0 118,1 201322 132,3 37,7 62857 1618,8 840,9 120218 58,2 18,9 126439 347,9 68,6 Genel Toplam 8356943 600,6 0,0 56 3000 0,0 3979 579,2 Algılanan Sağlık Statüsü 70,8 0,0 0,0 187939 179,4 52,3 55265 847,4 347,7 27165 908,8 468,5 97382 379,8 192,0 39343 396,6 145,5 654844 536,6 270,6 543528 236,8 48,8 145612 1431,3 631,8 253522 78,2 25,5 174882 1117,6 481,0 57,7 4295203 279,8 60,3 3410955 217,4 33,1 995190 797,4 135,3 1872838 87,4 22,7 1697262 673,4 118,6 *Diğer Mal ve Hizmetler: Muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb. 102 Tablo 26'da kullanılan hizmet türüne göre ilaç, görüntüleme, laboratuvar, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler cepten yapılan ortalama sağlık harcamaları görülmektedir. Buna göre kullanılan hizmet türüne göre yapılan ortalama harcamanın en fazla tıbbi cihaz daha sonra ilaç için yapıldığı tespit edilmiştir. Ortalama ilaç harcaması kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubundakilerde, kadınlarda, anaokulu mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, yurt dışından sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda en yüksektir. Laboratuvar harcaması ortalaması kentsel yerleşim yerlerinde Ege Bölgesi'nde yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, kadınlarda, lisansüstü mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. Görüntüleme hizmetleri için yapılan harcama ortalaması kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, erkeklerde, ilkokul mezunlarında, sigortası olmayanlarda, boşanmış olanlarda, ev hanımı olanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. Tıbbi cihaz için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerinde ve İstanbul’da yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, kadınlarda, üniversite (lisans) mezunu olanlarda, yurtdışı sigortası olanlarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. Tıbbi malzemeler için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerinde ve Batı Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, ilkokul mezunlarında, eşi ölmüş olanlarda, işsizlerde, sigortası olmayanlarda, sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksektir. Diğer mal ve hizmetler için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubundakilerde, erkeklerde, lisanüstü mezunlarında, sigortası olmayanlarda, sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. 103 Tablo 27. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl) Sağlık Bakanlığı N Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş Grupları 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Bilmiyor Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite Lisansüstü Formal Ort. Üniversite SH. N İnformal Ort. 69097 223069 717,7 252,2 SH. 583,8 79,9 N Formal Ort. SH. 83011 391613 417,0 650,5 91,4 132,6 Diğer* Özel N İnformal Ort. SH. 8084 36794 106,4 208,9 N Formal Ort. SH. N 25,4 56,1 617588 2550197 1060,0 1360,6 78,0 129,7 200658 696578 İnformal Ort. SH. 270,4 335,9 N Formal Ort. SH. N 48,5 47,8 29158 184713 540,1 852,2 193,1 460,1 20197 115806 İnformal Ort. SH. N 912,2 510,4 205,0 124,7 11446 53344 1442210 4978269 387,6 580,6 26,3 107,7 998805 1045,4 481,5 38680 115,9 48,7 75001 992,1 368,1 8658 104,6 34,8 680594 1603,7 317,8 154859 285,3 57,9 79386 1520,2 1061,5 40773 621,5 176,5 370846 496,9 65,2 13069 1879,7 1000,3 23194 293,6 148,4 3327 27,1 27,1 81946 2336,2 963,1 33576 728,6 308,0 4652 233,9 41,2 3516 225,3 58,3 Geleneksel Sağlık Hizmeti Sunucuları Formal İnformal Ort. SH. N Ort. 779 1960 3311,4 520,0 SH. 4134,6 4649,9 731,2 734,0 0,0 0,0 10689 1525,2 677,5 0 0,0 0,0 549 33800,0 0,0 0 0,0 0,0 987812 328,7 36,1 31515 441,5 398,5 86579 352,5 114,6 2812 957,8 0,0 496098 1540,7 375,3 98214 430,5 167,5 37192 297,0 192,5 23061 487,9 288,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 737807 724,8 308,4 31518 112,9 52,1 51275 234,7 74,1 2223 0,0 0,0 425844 795,9 105,1 121637 354,5 175,8 3636 40,2 31,4 2166 1011,2 1045,3 1451 52000,0 0,0 0 0,0 0,0 425840 491,6 97,5 20891 69,0 39,4 34213 1681,0 1022,0 1176 0,0 0,0 123424 1335,3 285,1 38722 83,4 39,3 47657 437,0 203,3 32334 596,8 331,8 3704 12797,4 6123,6 1200 520,0 0,0 637350 462,7 63,6 43306 1045,0 924,3 54279 458,5 135,1 6223 362,4 290,4 241788 1351,6 173,3 77609 322,8 111,9 7018 67,1 55,1 6607 126,1 111,8 5390 2399,0 981,0 286 52,0 0,0 388640 368,6 62,0 13291 64,1 41,0 19558 174,9 69,8 968 494,0 0,0 157762 889,0 156,1 62127 260,1 73,4 3053 1069,7 751,5 2043 1627,7 636,5 31478 2843,0 682,4 0 0,0 0,0 395934 374,0 42,7 30358 61,5 30,1 31877 477,3 147,4 10206 121,4 80,1 104656 1076,6 282,5 46666 378,2 141,6 7063 184,8 111,6 5166 66,9 12,9 7364 1883,4 651,1 0 0,0 0,0 71793 470,1 83,5 9219 28,7 28,6 6887 600,8 342,1 900 0,0 0,0 28054 2251,1 1760,2 12948 84,4 35,2 3502 270,3 175,9 3332 134,8 65,9 883 15600,0 0,0 0 0,0 0,0 232976 383,1 74,0 8935 47,7 45,9 25700 359,3 74,1 3382 133,8 123,5 120818 825,3 125,5 31618 168,3 39,2 5160 1887,4 556,2 5518 1760,4 170,7 1335 555,9 76,8 0 0,0 0,0 309497 445,7 92,0 9203 161,5 90,7 20308 1151,8 866,1 2587 147,8 111,7 158135 1041,9 227,0 43069 266,9 59,8 3782 210,9 146,6 3376 288,9 166,6 1639 3687,7 274,7 1254 2361,3 0,0 863178 353,4 35,5 42183 183,6 88,8 45752 607,7 374,1 2417 21,6 0,2 548666 1214,0 213,6 176192 307,5 66,4 11770 242,0 98,2 8112 371,7 148,7 308 2600,0 0,0 0 0,0 0,0 735709 763921 2358021 1280257 543666 326013 140264 272628 385,4 633,2 466,7 801,4 434,3 349,7 508,9 493,1 34,7 295,2 38,5 368,7 105,0 56,2 128,5 95,7 28575 16540 127643 44843 21295 23330 13474 16466 65,1 77,1 717,1 90,8 150,3 95,0 40,8 69,7 32,4 56,8 340,4 31,7 97,6 39,6 20,6 60,1 41032 52479 171419 96221 63005 29399 7587 13481 1010,5 976,0 536,9 571,8 575,8 121,9 619,5 376,1 804,9 406,3 122,7 271,1 151,9 54,6 296,9 214,1 8217 3244 17294 5632 6906 1816 1046 723 0,0 177,2 265,0 55,3 408,0 0,0 0,0 360,0 0,0 99,9 111,2 46,8 92,7 0,0 0,0 0,0 421436 328310 1281242 598968 238001 147528 69201 83100 1479,4 1110,5 1300,4 1239,8 1489,3 1290,9 748,3 1576,0 422,5 352,8 150,3 182,6 453,1 359,7 201,8 564,3 104971 86217 361886 142828 81849 54766 38641 26079 190,5 446,2 302,4 449,0 239,1 475,4 180,9 138,2 65,2 197,9 37,8 160,4 83,0 172,7 70,2 55,1 9930 26535 89011 41869 22590 13110 7179 3646 1186,3 463,6 424,2 440,8 272,0 150,8 11803,3 0,0 788,1 178,4 163,1 178,4 188,4 49,9 9026,4 0,0 6192 15870 54926 29991 13217 9471 3521 2815 2200,2 755,5 471,9 594,7 378,1 184,1 281,0 153,3 1339,0 269,4 168,3 234,9 232,8 53,9 210,4 77,6 8252 6053 29942 12923 1180 2338 948 3153 1442,5 2130,0 2934,2 10216,8 2911,2 8544,8 13000,0 4739,4 605,2 789,9 866,5 2024,9 58,1 4426,2 0,0 2072,7 0 0 1047 1693 0 0 0 0 0,0 0,0 392,2 1883,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2710887 3709592 478,8 580,0 85,6 130,1 122503 169663 497,7 264,6 329,0 102,7 206929 267695 866,6 411,1 215,9 103,8 16253 28625 73,3 257,0 19,9 68,7 1290839 1876946 1268,0 1325,3 165,4 135,8 413330 483907 306,7 333,7 60,6 50,2 93517 120354 427,3 1106,7 146,8 696,7 63561 72442 403,0 716,6 113,9 193,4 29158 35631 3742,0 5227,3 1029,9 876,2 1979 761 1619,1 520,0 0,0 0,0 853361 383,3 33,8 41035 48,0 21,0 55245 362,9 79,7 4089 133,5 81,6 392110 1176,9 275,1 134553 350,4 81,0 25156 3776,8 3188,0 14213 941,9 674,8 6038 4172,4 2597,9 0 0,0 0,0 498978 827,0 453,6 21909 154,8 100,0 28507 1014,4 598,3 5122 14,1 12,2 222048 894,3 99,3 72407 499,4 228,9 15788 707,2 415,2 12750 891,1 509,0 1935 7696,1 3929,3 0 0,0 0,0 186552 2247781 779784 757982 90150 270823 8433 327,5 455,5 480,8 1079,9 304,5 380,0 224,3 47,0 36,8 81,9 621,7 52,0 55,9 67,4 5266 103895 40842 32365 3923 17454 0 179,7 215,2 560,9 1393,2 1531,2 77,6 0,0 170,9 113,1 321,6 1221,6 1483,7 42,1 0,0 7513 164327 62545 70134 8729 35128 2072 1543,6 676,1 450,8 412,9 269,8 546,4 390,0 1165,3 197,2 139,1 103,2 179,3 289,3 0,0 0 9010 6631 10122 0 1686 0 0,0 462,6 376,6 124,9 0,0 0,0 0,0 0,0 81,0 261,1 59,2 0,0 0,0 0,0 73576 1024341 343024 448197 54827 193519 8625 2341,9 1162,5 1321,4 1344,3 957,4 1687,3 2961,1 1510,1 103,7 270,9 358,8 282,9 459,8 1619,3 10213 315142 92691 104243 16359 47309 0 59,7 345,0 216,7 335,4 467,0 262,7 0,0 13,4 76,6 56,2 100,7 276,1 72,6 0,0 6707 73010 30225 40208 1132 6595 2104 729,9 426,4 488,0 271,2 58,5 97,3 520,0 534,5 134,4 370,3 124,0 20,7 45,0 0,0 4293 51808 18777 18892 849 5234 2104 1140,4 559,0 162,7 426,2 78,0 549,7 520,0 693,0 174,3 43,4 206,1 0,0 467,6 0,0 4637 12034 11506 17676 752 3933 0 2104,7 5055,5 9041,8 3961,4 624,0 687,7 0,0 1125,1 969,5 2251,0 1435,9 0,0 116,6 0,0 0 1540 1200 0 0 0 0 0,0 1932,6 520,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 104 Medeni Durum Hiç 951140 Evlenmemiş Halen Evli 3575285 Boşanmış 105742 Eşi Ölmüş 385849 Ayrı 21997 Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün 887485 Çalışan Yarım Gün 94630 Çalışan Ev Hanımı 2264559 Öğrenci 609937 Emekli 830445 İşsiz 531803 Çocuk 5939 Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok 615202 SGK 5785615 Özel sigorta 6661 SGK+Özel 9026 sigorta Yurtdışı 3975 Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor 114529 Çok Kötü 234850 Kötü 802102 Orta 1501466 İyi 2062508 Çok İyi 387121 Genel Toplan 6420479 445,9 67,3 37200 79,1 28,0 76405 720,0 262,9 8208 0,0 0,0 475022 1114,5 131,7 113035 291,9 79,6 42375 433,7 267,2 22759 315,5 116,2 10390 1851,6 403,8 0 0,0 0,0 575,2 713,4 350,4 134,3 273,5 52,9 169661 14397 27470 430,5 917,4 493,5 240,2 802,9 408,4 271433 10177 30915 489,8 845,1 178,8 104,8 540,6 74,4 22317 0 2891 357,3 0,0 0,0 83,1 0,0 0,0 1779723 54010 176211 1324,1 918,8 1033,0 129,3 262,6 293,4 540294 9271 55504 341,4 65,3 198,8 50,8 25,3 92,4 124998 5936 5850 1057,3 50,1 64,5 669,2 21,5 31,4 80802 6599 5350 569,7 51,1 71,0 120,2 19,7 34,4 33874 2428 2843 4150,5 31493,3 11094,9 739,8 12254,6 3173,6 2740 0 0 1314,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 905,1 495,3 976 61,4 83,5 1200 78,0 0,0 0 0,0 0,0 9636 9302,5 7308,9 3084 2852,1 1783,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 968,9 530,0 38565 1717,9 1072,5 67219 705,3 274,8 7219 126,9 1,9 517501 1135,4 100,3 143475 422,4 153,6 38246 234,5 74,7 31666 302,8 84,8 18772 3179,7 357,9 0 0 0,0 298,6 61,1 9051 38,1 9,3 9445 167,4 23,8 0 0,0 0,0 42678 533,8 91,6 18885 482,0 321,6 5880 28,2 28,3 2125 78,0 0,0 737 4512,7 0,0 286 52,0 0,0 455,3 479,2 293,9 616,5 180,8 40,3 98,1 30,8 84,6 0,0 117883 20614 26764 42518 0 138,7 109,3 73,4 434,5 0,0 56,5 21,6 26,3 78,0 0,0 154387 49675 86818 29444 670 579,5 672,1 313,8 463,8 0,0 175,9 256,1 91,7 98,4 0,0 14808 3867 4443 2082 0 471,7 0,0 0,0 34,6 0,0 54,1 0,0 0,0 0,0 0,0 1112662 315873 416045 188662 3741 1349,5 1434,8 1216,0 1557,0 526,4 188,5 289,1 276,0 283,7 0,0 310530 60125 125113 80858 0 339,3 263,8 185,6 448,6 0,0 52,1 92,0 43,7 97,6 0,0 64722 24889 33264 19614 0 1677,0 689,9 215,0 531,6 0,0 1291,1 446,1 127,3 79,3 0,0 39993 12391 17361 14356 0 606,1 526,2 261,8 694,5 0,0 226,8 0,6 172,1 74,7 0,0 13852 7282 2779 6932 0 4627,8 1932,4 2043,8 17576,4 0,0 449,8 573,5 0,0 2184,3 0,0 761 0 1693 0 0 520,0 0,0 1883,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1426,1 442,1 294,8 765,9 44,2 196,3 29426 260655 1509 252,0 353,7 196,7 197,4 166,7 180,1 34014 438582 2000 1280,6 560,4 11,0 956,9 93,8 11,3 3876 41002 0 482,9 162,8 0,0 399,9 25,7 0,0 259053 2874069 14851 3263,7 1130,8 1041,2 948,8 77,4 692,8 76820 814066 840 301,3 317,0 546,9 101,3 41,1 128,1 24731 187928 1212 128,8 896,7 1200,0 57,4 451,8 0,0 14446 120345 1212 223,5 607,3 1000,0 94,2 125,5 0,0 1879 62910 0 2184,1 4629,8 0,0 688,3 629,3 0,0 0 2740 0 0,0 1314,0 0 0,0 0,0 0,0 248,1 123,1 0 0,0 0,0 28 0,0 0,0 0 0,0 0,0 17988 617,5 132,3 3235 359,3 176,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 2613,2 1022,0 576 10338,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 1825 1354,2 610,6 2276 2382,0 1361,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 511,0 647,6 440,3 475,5 388,9 1742,2 186,2 152,0 42,0 52,3 31,6 1213,7 2840 26345 59033 68596 74277 20003 0,0 2102,1 86,0 269,4 209,0 417,0 0,0 1537,6 28,0 182,3 86,8 287,7 8756 33208 73212 104898 139101 35536 652,9 339,0 662,3 530,6 544,9 309,4 365,2 188,7 239,8 145,1 187,2 89,4 0 7861 6818 4424 9720 4593 0,0 351,7 169,5 265,9 295,8 0,0 0,0 115,0 79,5 64,4 178,5 0,0 37464 109239 400470 712902 1072629 178046 1670,2 1701,7 2087,8 1292,2 1030,9 700,4 748,0 571,9 496,5 171,5 74,2 126,6 11995 55261 155969 201919 246302 57506 109,7 627,0 301,0 361,4 285,0 217,1 41,4 179,9 64,5 108,7 57,7 55,4 5103 9321 34128 61533 69478 4697 127,5 355,3 2619,5 325,5 374,4 2650,9 92,3 205,6 2352,6 131,9 132,4 1381,4 2978 6236 21990 37580 47579 2126 218,5 492,3 320,1 451,1 512,5 1171,5 135,6 249,0 80,8 93,3 180,8 924,3 948 232 11187 14284 19923 3911 2860,0 3120,0 12023,5 4561,7 3273,9 574,1 0,0 0,0 2246,5 1451,3 1405,2 41,8 0 0 761 1979 0 0 0,0 0,0 520,0 1619,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 537,3 83,6 292166 362,3 150,6 474624 609,7 110,6 44878 190,5 46,4 3167786 1302,0 105,4 897236 321,2 38,6 213871 809,6 398,0 136003 570,0 111,9 64789 4558,9 611,8 2740 1314,0 0,0 *Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. 105 Tablo 27'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan ortalama formal ve informal harcamaların başvurulan hizmet sunucularına göre dağılımı (TL/yıl) görülmektedir. Buna göre formal harcama ortalaması geleneksel sağlıkçılara başvuruda en yüksek Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuruda en düşüktür. Informal harcama ortalaması ise geleneksel sağlıkçılara başvuru sırasında en yüksek üniversite sağlık kuruluşlarına başvuru sırasında en düşüktür. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların ortalama formal harcamaları incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lise mezunlarında, yurtdışı sigortası olanlarda, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda ve sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksektir. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvurularda yapılan informal harcamalar ise kır yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, yurtdışından sigortalı olanlarda, boşanmış olanlarda, tam gün çalışanlarda ve sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksektir. Üniversite hastanelerine başvurularda yapılan ortalama formal harcamalar kent yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, boşanmışlarda, tam gün çalışanlarda, sağlık sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksektir. Üniversite hastanelerine başvurularda yapılan ortalama informal harcamaların ise kent yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ilkokul mezunlarında, sağlık sigortası olmayanlarda, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu görülmektedir. Özel sağlık kuruluşlarına başvurularda yapılan ortalama formal harcamalar kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisansüstü mezuniyeti olanlarda, sağlık sigortası olmayanlarda, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde ve algılanan sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksektir. Özel sağlık kuruluşlarına başvurularda yapılan ortalama informal harcamalar kent yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ön lisans mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, yarım gün çalışanlarda, yurtdışı sigortası olanlarda ve sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksektir. Türk Silahlı Kuvvetleri, dernek ve vakıflara bağlı hastanelerin aralarında bulunduğu diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama formal harcamalarının kent yerleşim yerlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, kadınlarda, 106 okuma yazma bilmeyenlerde, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, özel sağlık sigortasına sahip olanlarda ve sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama informal harcamaları incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, anaokulu mezunu olanlarda, evli olanlarda, işsizlerde, özel sağlık sigortası olanlarda ve sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Geleneksel sağlık hizmetleri sunucularına başvuranların ortalama formal harcamalarının kent yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerinde bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, boşanmışlarda, işsizlerde, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Geleneksel sağlık hizmetleri sunuculara başvurularda yapılan ortalama informal harcamaların kırsal yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 107 Tablo 28. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) İlaç Laboratuvar İnformal Formal N Ort. SH. N Ort. Görüntüleme İnformal Formal İnformal Formal SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. Kır-Kent Kır 1759222 468,6 23,1 189418 428,0 228,1 927087 125,7 17,9 88188 76,5 19,3 735944 183,4 29,6 38072 159,5 68,4 Kent 6467538 615,7 73,7 664925 197,8 22,6 3283119 318,5 77,2 232644 141,6 54,0 2645477 220,6 41,7 131368 127,9 36,1 İstanbul 1364787 983,3 337,0 126961 169,7 48,2 674617 261,0 60,9 36441 124,5 72,0 515681 404,0 136,5 23588 73,7 36,7 Batı Marmara 423254 472,9 70,1 28052 747,6 414,5 226377 120,8 36,4 12002 105,1 51,7 185476 168,3 43,4 8538 75,1 44,6 Ege 1287162 400,6 31,6 100138 150,2 28,4 650777 598,2 292,9 38087 482,8 309,5 567501 174,0 37,6 14308 118,8 77,5 Doğu Marmara 984065 476,6 44,0 114581 102,2 21,2 469284 517,1 324,4 27453 47,8 21,7 386298 348,5 197,1 14178 160,7 106,1 Batı Anadolu 543744 399,4 40,5 36450 96,4 28,1 293650 118,7 47,3 32009 27,6 23,0 231103 213,0 96,1 17309 Akdeniz 772939 551,9 62,5 72768 911,8 590,8 410229 215,5 57,3 51785 52,3 34,5 305868 192,8 45,7 31528 137,4 82,9 Orta Anadolu 476200 396,5 37,7 56172 129,3 27,7 230862 139,2 41,9 14273 95,9 52,0 185261 166,2 60,8 11947 331,7 251,6 Batı Karadeniz 462517 428,4 42,7 42567 118,2 24,5 239359 47,5 14,0 34457 0,0 0,0 200433 143,0 89,5 14054 70,7 43,6 Doğu Karadeniz 85555 988,9 508,6 10886 44,6 13,0 50122 142,6 73,5 9319 69,7 46,8 37424 316,7 176,2 2734 0,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 301690 564,3 41,7 36509 193,0 39,1 164838 71,3 28,4 13058 88,3 40,3 131967 63,1 30,3 7072 38,4 36,3 Ortadoğu Anadolu 405464 510,1 57,3 40238 210,9 38,3 216334 96,3 19,8 14188 74,3 39,2 145787 136,4 52,0 3201 157,2 89,0 Güneydoğu Anadolu 1119383 703,3 85,2 189022 238,8 44,2 583757 205,9 85,9 37760 169,1 60,6 488623 77,8 16,9 20982 239,9 124,9 0-4 952407 586,2 56,6 109837 278,5 78,4 401189 159,4 34,9 38318 44,4 26,8 238229 174,0 88,6 16581 108,1 41,8 5-14 977570 520,4 117,2 82145 28,7 401519 411,4 372,2 21822 21,1 14,2 297367 284,9 251,3 Bölge 81,9 70,7 Yaş Grupları 152,7 8870 0,0 0,0 108 15-44 3089606 537,2 25,3 342578 336,6 128,1 1628920 305,1 100,9 122942 213,3 98,3 1345171 182,0 23,9 68875 149,9 58,7 45-59 1622473 776,4 273,3 122719 153,8 22,1 819044 288,6 110,2 53391 86,4 34,1 724148 260,9 77,9 28053 240,8 105,7 60-69 691080 471,0 89,5 84462 153,0 35,5 418070 305,2 129,9 27063 69,6 46,7 345632 301,4 141,4 14265 93,8 65,4 70-79 418410 590,9 176,1 53059 277,8 128,1 256211 98,5 34,3 31326 129,4 61,0 199474 130,3 49,4 16081 93,5 86,5 80+ 181268 424,9 64,2 31831 128,7 49,6 105723 129,7 76,9 12979 54,1 34,7 83272 159,6 81,7 7928 63,9 37,5 Cevapsız 293946 580,2 91,1 27711 127,0 36,1 179531 184,5 63,9 12991 4,5 4,4 148128 102,8 40,7 8786 74,3 45,6 Erkek 3443655 532,5 32,7 391967 311,1 113,0 1741245 260,2 91,9 124613 46,6 13,3 1467257 225,8 57,6 72286 57,0 21,3 Kadın 4783105 621,5 97,0 462375 196,0 23,6 2468962 287,2 79,1 196220 172,7 63,5 1914164 202,3 38,5 97153 193,0 53,3 Okuma Yazma Bilmiyor 1052368 619,0 77,8 130841 220,9 55,7 570431 176,9 86,1 46566 150,5 51,8 471951 16,9 27579 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 626793 504,2 60,3 60076 163,3 48,3 300605 592,2 496,5 22630 43,5 30,5 240734 404,0 310,5 11264 272,1 223,3 Ana Okulu 228533 941,2 496,6 11691 209,9 72,0 91721 51,6 26,1 4879 0,0 0,0 58801 5,0 1817 İlkokul 2843763 490,5 25,8 288308 156,2 18,9 1450307 164,9 24,9 117349 109,9 36,0 1231949 273,4 61,3 61099 154,2 60,1 Ortaokul 962262 518,2 48,6 94000 259,9 73,4 539488 329,3 197,0 46200 276,5 247,9 440431 149,9 33,3 20812 173,8 125,5 Lise 1035457 898,7 426,6 102556 552,3 411,9 551285 531,1 291,3 30968 136,0 74,8 441632 210,5 46,0 25798 65,2 26,5 Ön Lisans 129943 323,7 38,5 14185 706,2 639,6 61747 193,3 112,6 2805 9,9 9,6 55230 303,5 170,7 2228 0,0 0,0 Üniversite (Lisans) 401224 468,2 65,1 47665 120,3 27,2 218911 348,6 134,6 13176 61,7 55,9 176674 194,7 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 15603 297,9 118,1 670 364,0 0,0 12545 934,6 882,9 670 0,0 0,0 Hiç Evlenmemiş 1215878 490,5 34,7 111871 141,3 22,6 590230 164,9 51,5 45880 23,2 11,6 Halen Evli 4600955 604,0 98,2 508522 281,2 86,7 2517135 265,0 69,1 174903 133,2 30,2 Boşanmış 144103 581,7 135,0 10281 174,1 66,2 74521 499,3 290,8 13643 865,2 790,7 61381 Eşi Ölmüş 487949 547,5 102,6 47612 105,7 19,0 271409 137,5 45,5 28478 42,3 26,8 212259 106,2 Ayrı Yaşıyor 25458 2744,5 2253,3 6785,8 291,0 15637 5542,8 4857,8 938 0,0 0,0 20153 Cinsiyet Eğitim Durumu 69,3 6,5 98,1 44,0 54,7 34,8 78,6 3189 0,0 0 0,0 0,0 513204 163,5 42,0 27797 41,2 23,0 2095152 224,3 37,5 102716 193,3 50,8 3857 0,0 149,4 138,3 Medeni Durum 976 238,6 112,8 8,1 527 0,0 0,0 37,7 14707 5,1 4,9 8,3 938 0,0 0,0 109 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan 1205019 906,7 367,0 145142 539,5 298,1 614995 316,4 74,0 41179 335,1 277,5 539341 211,7 48,6 20068 56,3 32,4 Yarım Gün Çalışan 124152 342,1 38,8 15390 94,3 34,5 56208 64,0 31,2 6346 49165 75,4 32,3 4964 11,1 11,5 Ev Hanımı 2872370 503,0 21,8 283459 193,0 28,0 1553751 308,8 Öğrenci 781203 471,6 35,0 67228 133,8 29,5 382290 Emekli 1090818 402,9 62,2 115420 75,3 12,4 İşsiz 620408 826,7 129,9 76573 328,6 7217 396,1 79,9 0 Sigorta yok 796691 1345,6 562,5 72130 SGK 7386636 502,6 22,9 Çocuk 214,2 0,7 114,8 123100 139,8 40,3 1252409 246,8 58,0 64449 244,9 80,0 191,4 78,6 18276 64,1 10,6 313770 119,5 29,8 16501 78,7 18,3 628897 234,8 86,4 39479 49,0 27,1 526498 174,0 45,4 20021 60,3 3,7 90,3 346368 152,9 31,9 39867 47,7 18,2 318532 195,8 46,1 22227 59,6 54,6 0,0 0,0 2676 91,4 0,0 0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 317,0 120,9 357094 994,7 499,5 36317 100,5 43,6 281770 476,4 182,6 25793 139,7 99,8 775861 231,5 56,7 3826926 209,3 44,3 280931 125,3 44,8 3078941 189,3 141458 127,7 32,6 1731 141,3 Sağlık Güvencesi Durumu 32,5 Özel sigorta 18666 592,4 303,2 840 546,9 128,1 17019 174,5 121,3 977 0,0 0,0 11342 106,8 101,7 2189 553,6 349,5 SGK+Özel sigorta 19130 383,3 94,2 3235 108,2 45,7 6403 433,4 142,7 2031 400,0 0,0 7182 60,6 49,2 0 0,0 0,0 Yurtdışı Sigorta 5637 619,4 299,0 2276 4077,3 3816,0 2764 97,2 94,8 576 48,0 0,0 2187 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Bilmiyor 133189 647,6 233,7 5180 26,2 66849 181,6 144,4 4033 62,6 38,2 53875 101,6 56,5 1755 Çok Kötü 308227 1007,8 262,9 45144 1378,8 939,7 202614 152,2 66,5 27526 160,7 75,0 185643 157,9 49,8 26098 168,6 74,6 Kötü 1016099 599,4 40,7 142556 156,6 21,3 644497 538,4 274,9 59554 28,7 540136 227,8 48,2 33508 169,4 84,8 Orta 1879344 556,3 39,3 192066 157,5 23,9 1062035 253,0 62,4 75768 219,6 154,0 830264 227,2 61,9 39819 173,6 95,7 İyi 2715720 436,9 20,9 240242 180,3 43,1 1296516 172,8 25,9 75550 132,1 59,5 1125113 197,0 51,0 36505 91,1 30,7 Çok İyi 495705 1251,7 888,9 58361 241,5 102,8 233571 222,8 123,8 23992 78,0 38,6 196627 133,0 38,5 10388 45,9 45,8 Genel Toplam 8226760 584,3 58,1 854342 248,8 53,5 4210206 276,0 60,3 320832 123,7 39,5 3381422 212,5 33,2 169440 135,0 31,9 Algılanan Sağlık Statüsü 74,1 74,8 162,9 160,3 110 Tablo 28. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) (Devam) Tıbbi Cihaz İnformal Formal N Ort. Tıbbi Malzeme Diğer* İnformal Formal İnformal Formal SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 60,8 22,7 254502 503,3 84,5 15506 1237,5 448,3 Kır-Kent Kır 203371 453,2 112,0 22448 366,9 113,7 420950 77,9 33,6 18653 Kent 734613 903,7 180,3 78941 370,9 103,6 1409517 72,2 27,0 109991 254,5 113,7 1331223 655,8 148,9 96548 1255,3 291,9 İstanbul 157491 2000,6 721,4 15083 244,3 113,4 280568 39,8 13,1 19300 240,6 110,9 542,5 38789 656,1 158,8 Batı Marmara 51524 235,2 110,2 5084 199,8 128,5 76739 26,2 11,2 5971 1993,6 1935,0 60000 2035,3 1281,3 7765 2266,3 1014,9 Ege 200177 241,4 84,3 9574 353,6 182,7 395023 30,1 11,0 18926 313,2 217,5 223601 452,1 118,1 15122 1862,2 1008,8 Doğu Marmara 79308 456,6 194,9 13217 716,4 456,1 154122 123,2 88,0 7126 49,4 35,0 135286 583,7 293,4 9433 2804,4 2186,7 Batı Anadolu 66303 792,1 309,5 8766 226,4 169,7 119404 400,1 308,0 9885 17,9 13,1 171549 611,5 155,9 1373 244,8 0,0 Akdeniz 80741 582,1 250,7 11515 438,3 273,6 178389 40,7 23,8 22776 94,1 56,1 127997 377,2 72,6 2690 991,8 189,2 Orta Anadolu 54048 434,2 292,5 6260 308,5 186,0 114094 46,5 27,6 5736 71,4 54,9 184743 446,7 81,1 4879 1069,9 488,2 Batı Karadeniz 65025 599,7 259,7 11799 678,7 347,3 115477 30,5 14,4 11566 109,5 97,9 125917 228,6 37,8 6844 1112,3 708,9 Doğu Karadeniz 3091 128,3 97,2 3386 110,1 86,2 24546 149,1 86,5 4193 82,6 57,4 13220 711,9 483,1 0 0,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 22386 1185,3 522,6 4777 162,1 101,8 87541 33,4 14,8 3917 8,5 8,9 34807 251,2 111,3 617 40 0,0 Ortadoğu Anadolu 41257 1614,4 810,6 3162 85 51,7 82721 102,5 38,1 6062 225,3 128,5 49669 340,7 61,6 7834 775,7 254,5 Güneydoğu Anadolu 116634 761,3 339,3 8766 179,8 61,8 201843 57,1 31,7 13186 42,8 24,1 134933 420,9 116,1 16708 1244,1 434,7 0-4 94638 129,8 65,4 5096 95,8 67,9 200072 29,2 12,6 18717 42,6 21,2 210215 1446,4 815,2 9022 391,2 149,3 5-14 91619 1290,4 382,2 6020 1954,3 792,3 168256 26,4 12,8 8106 29,9 13,3 204437 67,4 8009 2479,3 1578,9 Bölge 324005 1057,3 Yaş Grupları 325,7 111 15-44 349092 792,2 226,9 34584 355,9 92,2 741221 35,3 7,2 57380 384,2 207,6 668005 602,2 125,0 64099 867,1 130,5 45-59 158642 549,3 261,1 16171 175,2 108,3 321777 192 114,8 18412 102 60,9 281482 461,5 148,2 19655 2261,9 1010,8 60-69 106003 554,5 197,1 9873 164 55,5 172942 49,4 22,2 11178 97,3 39,7 95782 326,6 83,8 5057 2004,8 587,0 70-79 68097 309,9 16878 394,5 169,0 109149 87,9 57,9 5817 54 21,9 43791 529,6 220,8 1532 3628,5 2084,5 80+ 29321 3591,2 2733,4 8937 129,7 78,6 45222 359,1 297,4 5831 423,5 231,1 22051 612,5 276,0 3540 145,3 16,6 Cevapsız 40572 1182,6 1069,1 3830 178,6 172,4 71827 27,1 17,9 3203 91,1 72,7 59962 505,2 166,5 1141 656,8 450,2 Erkek 435483 631,7 147,7 52133 350 91,8 821674 67,3 19,5 68700 151,2 61,6 707735 679,4 240,8 45285 1338,5 474,9 Kadın 502501 957,1 240,2 49256 391,3 135,8 1008793 78,5 37,0 59944 312,7 193,8 877990 592,6 116,0 66769 1194,7 268,0 Okuma Yazma Bilmiyor 105925 1422 857,2 21348 178,9 69,8 202869 122,3 72,7 13314 192,8 135,7 159968 390,2 97,5 8243 1581,1 617,0 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 67683 870,3 322,1 4875 1636,3 733,2 136513 20,9 7,5 9314 40,3 26,8 79668 297 88,6 10526 2207,4 1339,8 Ana Okulu 23546 758,5 433,6 1018 0,0 0,0 39711 0 0,0 1937 9,5 7,1 63658 350,6 118,0 0 0,0 0,0 İlkokul 338814 661,9 171,7 45593 347,4 139,4 607659 108,1 59,7 45496 396,2 265,0 487220 446,9 57,2 40738 1493,9 506,5 Ortaokul 112358 1266,7 498,6 6653 204,7 69,0 209761 27,3 9,7 12077 76,5 42,9 214766 484,7 186,1 14130 905 214,1 Lise 130981 744 375,4 12619 310,3 129,3 260120 35,9 8,8 16793 259,9 103,2 248679 509,7 103,5 14472 1163,3 604,6 Ön Lisans 13506 318 215,0 2264 288,7 279,4 41687 50,5 45,4 1952 0,0 0,0 21774 325,3 182,5 3934 836,7 443,3 Üniversite (Lisans) 41166 1321,5 788,3 2941 1178,2 815,9 105060 147,2 92,1 7801 226,4 80,2 112338 962,5 661,7 11714 588,3 202,4 0,0 0 0,0 0,0 7945 0 0,0 0 0,0 0,0 5463 0 0,0 0,0 730,9 Cinsiyet Eğitim Durumu Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum 605 0,0 2328,1 2074,1 Hiç Evlenmemiş 155744 1406,4 420,2 12211 1100,5 453,8 281784 25,6 8,5 15790 79,1 45,7 282083 323,5 51,2 11062 893,3 588,8 Halen Evli 509041 868 227,2 64116 258 62,1 1043920 104,2 38,2 74689 199,3 63,5 822351 567 103,7 76243 1293 299,3 Boşanmış 16987 817,9 400,9 1418 443,2 253,5 35608 0,0 0,0 2486 109,7 89,7 23851 1816 1536,5 0 0,0 0,0 Eşi Ölmüş 80385 247,6 141,6 13778 41,1 19,1 110057 33,2 21,3 6045 1905,4 631,3 68938 478 167,5 7698 891,1 653,7 Ayrı Yaşıyor 7926 0,0 0,0 0 0,0 0,0 11283 639,1 533,4 938 7986 73 43,6 2146 1040 0,0 0,0 0,0 112 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan 115797 287,5 106,8 13989 329,8 99,0 285245 91,7 36,5 22247 191,3 68,2 281693 468,8 84,1 21785 1867,5 907,4 Yarım Gün Çalışan 16133 280,9 910 294 0,0 19664 0,0 0,0 1268 0,0 0,0 24379 548,5 312,4 1802 3507,9 0,0 Ev Hanımı 303732 962,7 343,6 37449 194,5 75,6 622120 97,3 58,1 39257 160,5 46,0 469596 592,6 169,4 50765 1100,7 232,7 Öğrenci 111685 1866,6 563,9 4155 1960,3 0,0 169459 16,9 8,3 6240 4,3 0,0 220268 636,1 343,0 9780 435,4 29,2 Emekli 161480 560,2 167,8 22357 354,4 108,4 267356 43,4 14,6 16608 56,3 31,6 158682 335,7 89,0 7690 1331,6 396,0 İşsiz 89237 959,6 519,0 12458 236,3 40,9 159078 149,3 93,3 14363 1135,6 0,6 90712 1049,8 428,9 9563 1240,1 46,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 519 130 0,0 0 0,0 0,0 Sigorta yok 78929 848,4 569,1 7206 70,5 38,8 122144 95,9 51,6 9067 75,8 40,0 203494 1243 825,3 5502 893,6 292,0 SGK 850319 797,8 149,5 92395 378,1 90,7 1699514 72,2 23,6 104,5 1371842 540,8 77,4 106020 1274,9 270,9 Çocuk 299 Sağlık Güvencesi Durumu Özel sigorta 119577 237,9 5680 116,1 115,8 0 0,0 0,0 5669 0,0 0,0 0 0,0 0,0 4688 721,6 666,0 532 558 0,0 56 3380 0,0 0 0,0 0,0 2115 9,2 12,6 0 0,0 0,0 5701 504,2 92,1 0 0,0 0,0 3000 3287,7 699,5 1788 1159,8 11,7 1026 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Bilmiyor 22016 0,0 0,0 478 0,0 0,0 36083 73,2 69,1 5481 53,1 23,7 26799 914,1 475,4 366 520 0,0 Çok Kötü 50923 846 378,7 12031 311,5 135,6 97073 259,8 152,6 7808 1507,3 402,0 29307 220,1 98,9 9531 960,3 416,4 Kötü 138425 1427,2 663,5 20855 520,8 290,9 247487 46,8 18,6 24250 340,2 167,0 161194 1140,3 521,2 12282 893,6 419,0 Orta 209163 551,4 227,7 28913 231,5 82,0 426115 114,6 83,3 24605 79,9 24,6 313853 446,7 71,1 31547 1491,2 609,9 İyi 307750 777,5 212,8 22754 330,6 95,9 578362 57,9 19,5 30777 125 47,8 567808 434,6 59,9 37873 1191,4 323,2 Çok İyi 58002 1713,8 904,9 6969 337,8 304,1 115568 43,5 13,7 9536 206 112,8 120889 321,9 69,4 5549 913,7 305,9 Genel Toplam 937983 143,3 101389 370 84,5 1830467 73,5 22,2 97,1 1585725 631,3 125,6 112054 1252,8 259,0 SGK+Özel sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü 806 128644 226,4 *Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi. 113 Tablo 28 sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan ortalama formal ve informal harcamaların ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme, diğer mal ve hizmetlere dağılımını göstermektedir. Buna göre formal ve informal ortalama harcamaların en fazla muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmet türleri ve sağlık personeli için en az görüntüleme hizmetleri için yapıldığı görülmektedir. İlaç için yapılan formal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, anaokulu mezunlarında, açısından ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. İlaç için yapılan informal harcamaların ise, yerleşim yeri açısından kırda ve Akdeniz bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, erkeklerde, önlisans mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, yurtdışından sigortalılarda ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Laboratuvar hizmetleri için yapılan formal harcamaların, kent yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, kadınlarda, lisanüstü mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, ev hanımlarında, sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Laboratuvar hizmeti için yapılan informal harcamaların ise, kent yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, boşanmış olanlarda, tam gün çalışanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu ve özel sağlık sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “orta” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmeti için yapılan formal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda olanlarda, erkeklerde, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, boşanmışlarda, ev hanımlarında, sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmeti için yapılan informal harcamaların ise kır yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu’da yaşayanlarda, 45-49 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, özel sağlık sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “orta” olanlarda e yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi cihaz için yapılan formal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, okuma yazma bilmeyenlerde, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi cihaz için yapılan informal 114 harcamaların ise kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara’da yaşayanlarda, 5-14 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde, yurtdışından sigortalılarda ve sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi malzeme için yapılan formal harcamaların kır yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, üniversite (lisans) mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde, sağlık sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi malzeme için yapılan informal harcamaların ise kent yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, ilkokul mezunlarında, eşi ölmüş olanlarda, işsizlerde, SGK’lılar ve algılanan sağlık statüsüne “çok kötü” cevabını verenlerde yüksek olduğu görülmektedir. Muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmetler ile sağlık personeli için yapılan formal harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve BatıMarmara'da yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, lisans mezunlarında, boşanmışlarda, işsizlerde, sağlık sigortası olmayanlarda, sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmetler ile sağlık personeli için yapılan informal harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, okur-yazar olup bir okul bitirmeyenlerde, evlilerde, yarım gün çalışanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 4.2.1. Hastaneye Yatış İle İlgili Genel Bilgiler Bu bölümde önce bireylerin hastaneye yatış durumları sosyo-demografik özellikleri itibariyle sunulmuş, daha sonra bu yatışlarla ilgili hastaneye kabul şekli ve yatış nedenleri ile hastaneye yatışlarına bağlı olarak yapılan harcamaların genel düzeyi, harcamaların fonksiyonlarına (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme, diğer mal ve hizmetler ile ilgili harcamalar) ve türlerine (formal ve informal harcamalar) göre ayrımları hakkında bilgiler verilmiştir. Hastaneye yatıştan en az 24 saati o hastanede geçirme durumu kast edilmiş olup daha kısa süreli kalışlar ayakta sağlık hizmeti sınıflandırması içerisine dahil edilmiştir. Hastaneye yatışla ilgili veriler ağırlıklandırılarak 75.627.566 kişi üzerinden verilmiştir. 115 Tablo 29. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatış Dağılımı (%) Bilmiyor Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk N % 118698 349110 0,7 0,6 101170 48755 34082 35509 37289 20021 63309 37099 8564 14831 36219 30961 Hayır N % Evet Toplam N % 16460677 95,8 56187452 96,1 599726 1911902 3,5 3,3 17179102 58448464 0,7 1,5 0,3 0,5 0,5 0,2 1,6 0,8 0,3 0,7 1 0,4 13397938 3062883 9357559 6710253 7031245 9323493 3648079 4276191 2501478 2114447 3622170 7602395 96,7 94,3 95,7 95,1 96,9 97 94,7 95,4 98,3 95 96,4 95,5 355636 135981 387824 312627 184710 267541 141677 170337 35282 96867 97990 325155 2,6 4,2 4 4,4 2,5 2,8 3,7 3,8 1,4 4,4 2,6 4,1 13854744 3247619 9779466 7058389 7253243 9611054 3853065 4483627 2545324 2226144 3756379 7958512 26550 46917 155418 56676 26521 31736 11727 112261 0,4 0,4 0,4 0,5 0,7 1,7 1,5 2,7 6205755 11895846 33580187 11105496 3596758 1686538 671382 3906168 95,8 98,1 96,6 95,8 93 89,1 86,5 94,4 247110 178166 1024354 430578 244988 174369 93242 118823 3,8 1,5 2,9 3,7 6,3 9,2 12 2,9 6479416 12120929 34759960 11592750 3868266 1892643 776351 4137252 254635 213173 0,7 0,6 36714746 96,4 35933384 95,8 1131942 1379686 3 3,7 38101323 37526244 76098 1,2 5994250 93,4 346433 5,4 6416781 34892 0,7 4975077 96,1 167112 3,2 5177080 10993 143194 58973 76764 8582 30402 2125 0,4 0,6 0,5 0,6 0,5 0,6 0,9 2427859 22053905 12249682 12914213 1522705 4740517 229070 98,2 95,6 97,1 96,9 96,7 96,4 98,4 34431 869771 302853 335351 43492 148877 1654 1,4 3,8 2,4 2,5 2,8 3 0,7 2473283 23066870 12611508 13326328 1574779 4919796 232850 119251 232044 10759 45074 3019 0,6 0,6 1,1 1,8 2,3 20785890 34017151 959932 2323500 121360 97,9 95 94,8 91,5 90,7 326856 1552603 41756 171834 9389 1,5 4,3 4,1 6,8 7 21231997 35801798 1012446 2540407 133768 79140 18801 128773 68560 65996 50474 2661 0,5 1,3 0,7 0,5 0,9 0,9 1,7 16315263 1338825 17581559 12769221 6502504 5394969 156468 97,3 95,8 94,3 98,2 93,4 94,8 97,7 380342 39774 931076 168840 396693 246124 954 2,3 2,8 5 1,3 5,7 4,3 0,6 16774745 1397399 18641407 13006622 6965192 5691568 160082 116 Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi 92289 373639 752 765 362 0,9 0,6 0,4 0,6 1,8 9596224 96,9 62733626 96 173145 93,5 128837 97 16298 79,7 219492 2273776 11336 3235 3789 2,2 3,5 6,1 2,4 18,5 9908005 65381041 185233 132837 20450 16776 24253 36258 167598 134528 31645 2,9 2,9 1 1,2 0,4 0,3 514398 664166 3105506 13508428 31608080 9071178 43790 141241 402749 593861 805386 141160 7,6 17 11,4 4,2 2,5 1,5 574963 829660 3544513 14269887 32547994 9243983 89,5 80,1 87,6 94,7 97,1 98,1 Tablo 29'da sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatma durumunun dağılımı görülmektedir. Buna göre son 6 ay içinde hastaneye yattığını ifade edenlerin sayısı 2.511.628 kişi olmasına karşın bunlardan bazıları birden fazla yatış yaptığı için toplam hastaneye yatış olay (episode) sayısı 2.831.317 olarak bulunmuştur. Hastaneye yatışlar Doğu Marmara ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, eğitim durumu okuma- yazma bilmeyenlerde, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde, çalışma durumu emekli olanlarda, sağlık güvencesini yurtdışı sigortanın da aralarında bulunduğu diğer grubu olarak belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda yüksek olduğu, buna karşın kırsal ve kentsel yerleşim yerlerindeki yatış yüzdesinin birbirine yakın çıktığı, diğer yandan Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaşayanların, erkeklerin, eğitim durumu lisansüstü olanların, hiç evlenmemiş olanların, çocukların ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerin hastaneye yatış yüzdelerinin daha düşük çıktığı görülmektedir. 4.2.1.1. Hastaneye Kabul Şekli ve Yatış Nedenleri Hastaneye yatan kişilerin hastaneye kabul şekli ve hastaneye yatış nedenlerine göre dağılımı Tablo 30’da sunulmuştur. Son 6 ay içinde hastaneye yatan 2.511.628 kişinin (yıllık 5.023.256 kişi) hastaneye yatış şekli incelendiğinde %55,6’sının hastanenin polikliniğinden yatış yaparken %31'inin bu kuruluşun acil servisinden yatış yaptığı, özel muayenehaneden yapılan sevklerin tüm hastaneye yatışların %6,8’ini oluşturduğu görülmüştür. 117 Tablo 30. Hastaneye Yatanların Hastaneye Kabul Şekli ve Hastaneye Yatış Nedenlerine Göre Dağılımı Hastaneye Kabul Şekli N %* 79.312 1,6 2.794.304 55,6 252.350 5,0 1.557.642 31,0 339.648 6,8 5.023.256 100,0 n %** Cerrahi tedavi 2.538.376 44,8 Cerrahi Olmayan /Tıbbi tedavi 2.748.608 48,5 Doğum/Düşük/Riskli gebelik 506.060 8,9 4.498 0,1 5.662.634 100,0 Bilmiyor Bu Kuruluşun (Hastanenin) Polikliniğinden Diğer Sağlık Kurumlarından Sevk Bu Kuruluşun (Hastanenin) Acil Servisinden Özel Muayenehaneden Toplam Hastaneye Yatış Nedenleri Diğer Toplam *: Hastaneye kabul şeklinin yüzdesi hesaplanırken bir yıllık süre içinde hastaneye yatanlar dikkate alınmış, bunun için son 6 ay içinde hastaneye yatanlar (2.511.628) 2 ile çarpılarak yıllık hastaneye yatanların sayısı belirlenmiştir. **: Hastaneye yatış nedenlerinin yüzdesi hesaplanırken bir yıllık süre içinde hastaneye yatış olaylarının sayısı dikkate alınmış, bunun için son 6 ay içinde hastaneye yatış olay sayısı (2.831.317) 2 ile çarpılarak yıllık toplam hastaneye yatış sayısı belirlenmiştir. Hastaneye yatışların %48,5’i gibi önemli bir bölümünün cerrahi olmayan nedenlerden kaynaklandığı, cerrahi nedenlerin ise hastaneye yatışların %44,8’ini oluşturduğu, doğum/düşük/riskli gebelik ve diğer nedenlere bağlı olarak yapılan yatışların %8,9 olarak sonuçlandığı görülmektedir. 118 Tablo 31. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatış Nedenlerinin Dağılımı (%) Cerrahi Tedavi N % Kır 594602 Kent 1943774 İstanbul Cerrahi Olmayan Tıbbi Tedavi N % 44,8 683854 44,8 2064754 362338 46,2 Batı Marmara 144690 Ege 408112 Doğu Marmara Doğum/Düşük/ Riskli Gebelik Diğer N Toplam N % % 51,6 78262 5,9 0 0,0 1326524 47,6 427798 9,9 4498 0,1 4336110 352244 45,0 81740 10,4 0 0,0 783470 48,4 134592 45,0 20054 6,7 0 0,0 298770 48,7 373488 44,6 76512 9,1 0 0,0 837558 339596 50,8 318210 47,6 35312 5,3 0 0,0 668462 Batı Anadolu 174914 40,9 216848 50,6 42576 9,9 2400 0,6 428182 Akdeniz 267508 39,6 375418 55,5 57490 8,5 2098 0,3 675910 Orta Anadolu 130266 39,9 181096 55,5 28224 8,7 0 0,0 326278 Batı Karadeniz 199282 48,1 179076 43,2 37698 9,1 0 0,0 414128 Doğu Karadeniz 30788 39,8 45152 58,3 5296 6,8 0 0,0 77386 Kır-Kent Bölge Kuzeydoğu Anadolu 101378 45,3 112576 50,3 9794 4,4 0 0,0 223748 Ortadoğu Anadolu 95452 43,7 101650 46,5 30744 14,1 0 0,0 218568 Güneydoğu Anadolu 284054 40,0 358258 50,4 80620 11,4 0 0,0 710176 0-4 134630 24,3 415894 75,2 8040 1,5 4498 0,8 553274 5-14 165282 37,7 290646 66,3 0 0,0 0 0,0 438452 15-44 1006108 45,6 754634 34,2 488364 22,1 0 0,0 2207374 45-59 535150 54,2 484766 49,1 1156 0,1 0 0,0 987970 60-69 263046 49,2 280732 52,6 0 0,0 0 0,0 534146 70-79 203780 45,7 248254 55,7 0 0,0 0 0,0 445676 80+ 84974 38,7 136676 62,2 0 0,0 0 0,0 219618 Cevapsız 145406 52,7 137008 49,6 8500 3,1 0 0,0 276128 Erkek 1280238 49,3 1280238 49,3 0 0,0 4498 0,2 2595346 Kadın 1258138 41,0 1258138 41,0 506060 16,5 0 0,0 3067288 Okuma Yazma Bilmiyor 325406 39,8 482854 59,1 30256 3,7 0 0,0 817688 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 178664 44,5 200792 50,0 30474 7,6 0 0,0 401462 Ana Okulu 29488 37,0 49510 62,2 624 0,8 0 0,0 79622 İlkokul 959278 48,4 915728 46,2 158960 8,0 0 0,0 1983434 Ortaokul 326024 47,7 289494 42,3 90710 13,3 0 0,0 683992 Lise 325584 45,1 293388 40,6 112498 15,6 0 0,0 722194 Ön Lisans 50518 54,5 28506 30,7 17794 19,2 0 0,0 92716 Üniversite (Lisans) 186928 60,6 85428 27,7 45692 14,8 0 0,0 308644 3308 61,2 2098 38,8 0 0,0 0 0,0 5406 360216 50,6 359610 50,5 0 0,0 0 0,0 711980 Yaş Cinsiyet Eğitim Durumu Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş 119 Halen Evli 1600774 46,4 1443676 41,8 496126 14,4 0 0,0 3452576 Boşanmış 70500 63,9 43346 39,3 0 0,0 0 0,0 110344 Eşi Ölmüş 173550 43,7 232556 58,6 0 0,0 0 0,0 397076 Ayrı Yaşıyor 21242 65,6 9238 28,5 1894 5,9 0 0,0 32376 497074 58,3 336038 39,4 35184 4,1 0 0,0 853066 Yarım Gün Çalışan 39146 45,7 46534 54,3 0 0,0 0 0,0 85678 Ev Hanımı 861764 41,8 806552 39,1 438580 21,3 0 0,0 2061650 Öğrenci 156616 43,1 194108 53,5 18394 5,1 0 0,0 363000 Emekli 471222 53,6 440570 50,1 2098 0,2 0 0,0 879062 İşsiz 273340 45,8 315238 52,9 22124 3,7 0 0,0 596464 1340 70,2 568 29,8 0 0,0 0 0,0 1908 Sağlık Sigortası yok 192168 39,1 240126 48,9 69812 14,2 0 0,0 491318 SGK Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Çocuk Sigorta Durumu 2318256 45,2 2492444 48,6 436248 8,5 4498 0,1 5127326 Özel Sigorta 20258 67,7 9684 32,3 0 0,0 0 0,0 29942 SGK ve Özel Sigorta 4118 63,6 2352 36,4 0 0,0 0 0,0 6470 Yurtdışı Sigorta 3576 47,2 4002 52,8 0 0,0 0 0,0 7578 Bilmiyor 53256 58,9 32058 35,4 8914 9,9 0 0,0 90432 Çok kötü 162124 44,0 216790 58,8 3490 0,9 0 0,0 368510 Kötü 436688 44,6 553314 56,5 17740 1,8 0 0,0 980080 Orta 632134 48,7 608252 46,9 87836 6,8 0 0,0 1296898 İyi 836396 48,4 587284 34,0 331400 19,2 0 0,0 1728214 Çok iyi 142636 48,4 108132 36,7 48642 16,5 0 0,0 294574 Algılanan Sağlık Statüsü Tablo 31'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatış nedenlerinin dağılımı görülmektedir. Cerrahi ve cerrahi olmayan tıbbi tedavi ve diğer nedenlerden dolayı hastaneye yatışlarda kır ve kent yerleşim yerleri arasında belirgin bir farklılık bulunmadığı dikkat çekmektedir. Ancak düşük/doğum/riskli gebelik nedenleriyle hastaneye yatış oranının kentsel yerleşim yerlerinde kırsal yerleşim yerlerinden daha fazla olduğu görülmektedir. Cerrahi nedenlerle hastaneye yatışlar bölgesel olarak incelendiğinde en yüksek yatış oranının Batı Karadeniz'de, en düşük yatış oranının Doğu Karadeniz'de gerçekleştiği görülmektedir. Cerrahi olmayan tıbbi tedavi nedeniyle hastaneye yatışlarda en yüksek yatış oranı bölgeler açısından Akdeniz'de en düşük oran ise Ege'de gerçekleşmiştir. Cerrahi tedavi nedeniyle hastaneye yatışlar yaş gruplarına göre incelendiğinde en yüksek oranın 45-59 yaş grubunda iken eğitim durumuna göre lisansüstü eğitime sahip olanların medeni durum açısından ayrı yaşayanların, sosyal güvence açısından özel sağlık sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsüne "bilmiyor" olarak yanıt verenlerin oranının daha yüksek olduğu görülmüştür. 120 Tablo 32. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatışların Hizmet Sunucularına Dağılımı (%) Sağlık Bakanlığı Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli Üniversite Diğer* Özel Toplam N % N % N % N % 948156 2769136 71,5 63,9 107936 371538 8,1 8,6 224212 979282 16,9 22,6 46220 216152 3,5 5 1326524 4336110 418142 214972 534762 442668 256024 450940 239584 295772 49408 155670 149836 509516 53,4 72 63,8 66,2 59,8 66,7 73,4 71,4 63,8 69,6 68,6 71,7 60022 34688 71482 55788 8124 57690 20382 65684 6502 34382 10412 54316 7,7 11,6 8,5 8,3 1,9 8,5 6,2 15,9 8,4 15,4 4,8 7,6 219580 43246 176736 163580 88644 156910 65334 51236 17532 30510 55360 134826 28 14,5 21,1 24,5 20,7 23,2 20 12,4 22,7 13,6 25,3 19 85726 5864 54578 6426 75390 10368 976 1434 3946 3186 2960 11518 10,9 2 6,5 1 17,6 1,5 0,3 0,3 5,1 1,4 1,4 1,6 783470 298770 837558 668462 428182 675910 326278 414128 77386 223748 218568 710176 367830 305712 1382530 638294 352366 325662 162556 182342 66,5 69,7 62,6 64,6 66 73,1 74 66 40660 51830 166590 95132 53768 35240 11348 24904 7,3 11,8 7,5 9,6 10,1 7,9 5,2 9 124232 58838 548160 202006 101476 72096 40304 56384 22,5 13,4 24,8 20,4 19 16,2 18,4 20,4 20550 22072 110092 52536 26536 12680 5408 12496 3,7 5 5 5,3 5 2,8 2,5 4,5 553274 438452 2207374 987970 534146 445676 219618 276128 1719106 1998188 66,2 65,1 258170 221304 9,9 7,2 489380 714116 18,9 23,3 128692 133680 5 4,4 2595346 3067288 619262 75,7 44248 5,4 131034 16 23142 2,8 817688 280270 69,8 47184 11,8 66178 16,5 7830 2 401462 61610 1316432 437642 411162 55702 164982 77,4 66,4 64 56,9 60,1 53,5 1820 162878 79034 73214 11372 23322 2,3 8,2 11,6 10,1 12,3 7,6 11364 395874 129386 190080 25076 113054 14,3 20 18,9 26,3 27 36,6 4828 108248 37930 47740 566 7286 6,1 5,5 5,5 6,6 0,6 2,4 79622 1983434 683992 722194 92716 308644 0 0,0 0 0,0 5406 100 0 0,0 5406 446954 2234364 67922 283866 22806 62,8 64,7 61,6 71,5 70,4 91682 260144 11760 36916 0 12,9 7,5 10,7 9,3 0,0 125432 796456 30096 65820 9568 17,6 23,1 27,3 16,6 29,6 47912 161612 566 10476 0 6,7 4,7 0,5 2,6 0,0 711980 3452576 110344 397076 32376 500094 56072 1392888 231622 520526 58,6 65,4 67,6 63,8 59,2 78366 9686 118092 42174 113032 9,2 11,3 5,7 11,6 12,9 232702 12410 466688 65682 200742 27,3 14,5 22,6 18,1 22,8 41906 7510 83982 23522 44760 4,9 8,8 4,1 6,5 5,1 853066 85678 2061650 363000 879062 121 İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi 446644 568 74,9 29,8 36490 1340 6,1 70,2 83738 0 14 0 29592 0 5 0,0 596464 1908 312118 3391546 5750 2352 5528 63,5 66,1 19,2 36,4 72,9 31786 443690 4000 0 0 6,5 8,7 13,4 0,0 0,0 114060 1072768 10500 4118 2052 23,2 20,9 35,1 63,6 27,1 33356 219322 9694 0 0 6,8 4,3 32,4 0,0 0,0 491318 5127326 29942 6470 7578 67198 249742 684192 819788 1119920 160138 74,3 67,8 69,8 63,2 64,8 54,4 0 38534 106254 109456 104748 41512 0,0 10,5 10,8 8,4 6,1 14,1 18984 68332 158334 285908 409364 91486 21 18,5 16,2 22 23,7 31,1 4250 11902 31300 81746 94182 1434 4,7 3,2 3,2 6,3 5,4 0,5 90432 368510 980080 1296898 1728214 294574 *Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. Tablo 32 ağırlıklandırılmış verilere göre yıllık toplam 5.662.634 hastaneye yatışın hizmet sunucularına göre dağılımını göstermektedir. Buna göre toplam yatışların %65,6’sı Sağlık Bakanlığı hastanelerinde, %8,5’i üniversite hastanelerinde, %22,6’sı özel hastaneler ve %5’i diğer hastanelerde gerçekleşmiştir. Sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatışların hizmet sunucularına dağılımı incelendiğinde gerek kırsal gerekse kentsel yerleşim yerlerindeki hastaneye yatışların ağırlıklı olarak Sağlık Bakanlığı hastanelerine olduğu görülmekle birlikte kırsal alanda Sağlık Bakanlığı hastanelerinin kentsel alanda ise özel hastanelerin göreceli olarak daha çok tercih edildiği görülmektedir. Hastaneye yatışların hizmet sunuculara göre dağılımı bölgelere göre ele alındığında tüm bölgelerde hastaneye yatışların ağırlıklı olarak Sağlık Bakanlığı hastanelerine olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı hastanelerine en yüksek yatış oranı Orta Anadolu bölgesinde, üniversite hastanelerine en yüksek yatış oranı Batı Karadeniz bölgesinde, özel hastanelere en yüksek yatış oranı İstanbul bölgesinde gerçekleşmiştir. Diğer hastaneler sınıflandırmasında yatışların ise en yüksek Batı Anadolu bölgesinde olduğu görünmektedir. Hastaneye yatışların hizmet sunucularına göre dağılımı yaş grupları açsısından incelendiğinde tüm yaş grupları için en fazla yatışların Sağlık Bakanlığı hastanelerine yapıldığı görülmektedir. Özellikle 80 yaş ve üzerindekilerin yatışlarında Sağlık Bakanlığı hastanelerinin tercih edilme oranının daha yüksek, 5-14 yaş grubundakilerin toplam yatışları içerisinde üniversite hastanelerinin payının diğer yaş gruplarına göre daha fazla, 15-44 yaş grubundakilerin toplam yatışları içerisinde özel hastanelerin payının diğer yaş gruplarına göre daha yüksek gerçekleştiği görülmektedir. Diğer hastaneler grubuna yapılan yatışlar incelendiğinde ise en yüksek oranın 45-59 yaş grubunda olduğu görülmektedir. 122 Hastane yatışı cinsiyet durumu açısından ele alındığında Sağlık Bakanlığı, üniversite ve diğer hastanelere daha çok erkeklerin, özel hastanelere ise kadınların daha fazla yatış yaptıkları görülmektedir. Hastane yatışları eğitim durumuna göre incelendiğinde Sağlık Bakanlığı hastanelerine yatış yapanların okuma-yazma bilmeyenler, üniversite hastanelerine yatış yapanların önlisans mezunları, özel hastanelere yatış yapanların mezuniyet sonrası (lisanüstü) eğitim durumunda olanlar, dernek ve vakıf hastaneleri, yurt dışı özel dal hastanesi, belediye termal ve kaplıcaları ve Türk Silahlı Kuvvetleri hastanelerinin de aralarında bulunduğu diğer hastanelere ise lise mezunlarının yatış yaptıkları görülmektedir. Hastane yatışları medeni durum açısından incelendiğinde ise Sağlık Bakanlığı hastanelerine yatışların en yüksek olduğu grubu eşi ölmüşler, üniversite hastanelerine yatışların en yüksek olduğu grubu hiç evlenmemişler, özel hastanelere yatışların en yüksek olduğu grubu ayrı yaşayanlar, Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri ile dernek ve vakıf hastaneleri ve yurt dışı özel hastanelerin aralarında bulunduğu diğer hastanelere yatışların en yüksek olduğu grubu ise hiç evlenmemişler oluşturmaktadır. Hastane yatışları çalışma durumu açısından incelendiğinde çocuklar dışındaki tüm gruplarda en fazla Sağlık Bakanlığı hastanelerinin tercih edildiği görülmektedir. Sağlık Bakanlığı hastanelerine yatışların en yüksek olduğu grubun işsizler olduğu, üniversite hastanelerine yatışın en yüksek olduğu grubu çocukların oluşturduğu özel hastanelere yatışın en yüksek olduğu çalışma grubunu ise tam gün çalışanlar oluşturmuştur. Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri, dernek ve vakıf hastaneleri, belediye termal ve kaplıcaları ve yurt dışı özel hastanelerin aralarında bulunduğu diğer hastanelere yatışların en yüksek olduğu çalışma grubunu ise yarım gün çalışanlar oluşturmaktadır. Hastaneye yatışlar sağlık güvencesi durumuna göre incelendiğinde özel sağlık sigortası olanlar ile aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortası olanlar dışındaki gruplarda Sağlık Bakanlığı hastanelerine olan yatış oranlarının daha yüksek olduğu ve bu iki grubun daha çok özel hastanelere yatış yaptıkları görülmektedir. Hastane kullanımı algılanan sağlık statüsüne göre ele alındığında algılanan sağlık statüsü kötü ve çok kötü olanlar içinde Sağlık Bakanlığı hastanelerine olan yatışların daha yüksek, algılanan sağlık statüsü çok iyi olanlar içinde ise üniversite hastaneleri ve özel hastanelere başvuruların diğer gruplara göre göreceli olarak daha yüksek bir paya sahip olduğu bulunmuştur. 123 Tablo 33. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine Dağılımı (%) İlaç Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler* Toplam Yatış Sayısı N % N % N % N % N % N % 1562900 5122970 117,8 118,1 1122482 3755172 84,6 86,6 819278 2802256 61,8 64,6 181378 622004 13,7 14,3 516020 1980628 38,9 45,7 20596 96962 1,6 2,2 1326524 4336110 963200 325364 899234 757212 430982 759574 445040 459520 83452 269382 282814 1010096 122,9 108,9 107,4 113,3 100,7 112,4 136,4 111 107,8 120,4 129,4 142,2 691794 260610 642586 554178 370318 614858 315534 343852 71766 202886 194190 580882 88,3 87,2 76,7 82,9 86,5 91 96,7 83 92,7 90,7 88,8 81,8 516892 195912 468008 437234 276902 459344 234624 233710 53686 153144 127812 475140 66 65,6 55,9 65,4 64,7 68 71,9 56,4 69,4 68,4 58,5 66,9 150514 31798 107484 66894 92768 87898 45626 68356 10128 39306 40336 62272 19,2 10,6 12,8 10 21,7 13 14 16,5 13,1 17,6 18,5 8,8 422178 68670 430048 187376 185138 334562 162106 163132 44136 123522 98038 277742 53,9 23 51,3 28 43,2 49,5 49,7 39,4 57 55,2 44,9 39,1 30048 12514 16912 6696 348 5644 7856 7586 0 0 7682 22272 3,8 4,2 2 1 0,1 0,8 2,4 1,8 0,0 0,0 3,5 3,1 783470 298770 837558 668462 428182 675910 326278 414128 77386 223748 218568 710176 622860 567922 2589722 1162808 657824 508792 276522 299420 112,6 129,5 117,3 117,7 123,2 114,2 125,9 108,4 450376 389728 1810864 866958 474694 414518 217078 253830 81,4 88,9 82 87,8 88,9 93 98,8 91,9 219562 242018 1363002 727338 390230 319042 174742 218750 39,7 55,2 61,7 73,6 73,1 71,6 79,6 79,2 32306 34152 274832 130900 107992 104088 58080 61032 5,8 7,8 12,5 13,2 20,2 23,4 26,4 22,1 212536 193988 1014598 440296 222882 192592 102862 116892 38,4 44,2 46 44,6 41,7 43,2 46,8 42,3 5180 4292 71194 17716 3714 5742 6806 2912 0,9 1 3,2 1,8 0,7 1,3 3,1 1,1 553274 438452 2207374 987970 534146 445676 219618 276128 3027716 3658156 116,7 119,3 2257298 2626550 87 85,6 1734530 1920154 66,8 62,6 400520 402862 15,4 13,1 1180982 1315666 45,5 42,9 59902 57656 2,3 1,9 2595346 3067288 1039592 127,1 701188 85,8 532814 65,2 112956 13,8 297178 36,3 11372 1,4 817688 124 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok İyi 510644 91228 2363044 738220 827190 116536 372396 5406 127,2 114,6 119,1 107,9 114,5 125,7 120,7 100 338196 80024 1754068 608084 587722 83110 245362 3308 84,2 100,5 88,4 88,9 81,4 89,6 79,5 61,2 257464 51358 1400960 454032 457110 70884 189606 1210 64,1 64,5 70,6 66,4 63,3 76,5 61,4 22,4 53506 7340 369024 66120 106448 12260 34212 1210 13,3 9,2 18,6 9,7 14,7 13,2 11,1 22,4 206978 38258 932518 272430 313890 58510 153894 1210 51,6 48 47 39,8 43,5 63,1 49,9 22,4 7604 0 34122 16616 19742 14998 8812 0 1,9 0,0 1,7 2,4 2,7 16,2 2,9 0,0 401462 79622 1983434 683992 722194 92716 308644 5406 833748 4096328 115890 465578 448820 117,1 118,6 105 117,3 138,6 621436 2972806 96556 365722 292740 87,3 86,1 87,5 92,1 90,4 483138 2343456 63692 299824 300660 67,9 67,9 57,7 75,5 92,9 95374 497910 13578 127224 54500 13,4 14,4 12,3 32 16,8 325140 1520174 46116 193388 169340 45,7 44 41,8 48,7 52,3 7326 90936 0 394210 0,0 1 2,6 0,0 99,3 0,0 711980 3452576 110344 397076 323760 1023658 101286 2428598 439332 1039506 696660 1908 120 118,2 117,8 121 118,3 116,8 100 697782 70740 1766958 335064 782946 551310 1908 81,8 82,6 85,7 92,3 89,1 92,4 100 563694 56700 1332066 265960 623200 467364 568 66,1 66,2 64,6 73,3 70,9 78,4 29,8 87904 19756 2273984 42222 166490 151820 0 10,3 23,1 110,3 11,6 18,9 25,5 0,0 400510 29128 880300 155128 369094 315832 0 46,9 34 42,7 42,7 42 53 0,0 33598 0 43712 5494 20908 13728 0 3,9 0,0 2,1 1,5 2,4 2,3 0,0 853066 85678 2061650 363000 879062 596464 1908 580316 6041104 34166 17002 13284 118,1 117,8 114,1 262,8 175,3 440710 4391896 34030 10532 6680 89,7 85,7 113,6 162,8 88,1 325832 3292458 29612 2408 4374 66,3 64,2 98,9 37,2 57,7 52862 725076 18292 0 7152 10,8 14,1 61,1 0,0 94,4 138700 2331084 20694 4118 2052 28,2 45,5 69,1 63,6 27,1 0 114276 2128 0 1152 0 2,2 7,1 0,0 15,2 491318 5127326 29942 6470 7578 87504 462308 1173078 1546866 1983690 362596 96,8 125,5 119,7 119,3 114,8 123,1 66116 361654 905596 1180094 1368918 239112 73,1 98,1 92,4 91 79,2 81,2 46060 336436 743186 890148 1056828 177578 50,9 91,3 75,8 68,6 61,2 60,3 15286 89400 202032 220090 188224 35538 16,9 24,3 20,6 17 10,9 12,1 39398 192794 448128 599184 714994 122226 43,6 52,3 45,7 46,2 41,4 41,5 0 5338 11716 38458 42116 10456 0,0 1,4 1,2 3 2,4 3,5 90432 368510 980080 1296898 1728214 294574 *Diğer Mal ve Hizmetler: Muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb. 125 Tablo 33'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatma durumunda ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetlerin kullanım düzeyi görülmektedir. Ağırlıklandırılmış verilere göre bir yıl içerisinde 5.662.634 olan hastaneye yatış olayında kurum içi ve kurum dışı ilaç kullanımı laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetlerin kullanımından daha fazla gerçekleşmiştir. Hastaneye yatış sırasında alınan ilaçların dağılımı incelendiğinde kır ve kent yerleşim yerlerinde benzer olduğu, buna karşın Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlarda, kadınlarda, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenler ile çalışma durumunu tam gün çalışıyor olarak belirtenlerde, aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortasına sahip olanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak ifade edenlerde hastaneye yatış sırasında daha fazla ilaç kullanıldığı görülmektedir. Hastane yatışına bağlı laboratuvar hizmetleri kullanımı değerlendirildiğinde kır- kent yerleşim yerlerinde kullanım düzeyinin aynı olduğu, Orta Anadolu Bölgesi’nde yaşayanların, 80 yaş ve üzeri yaş grubunda bulunanların, erkeklerin, eğitim durumunu anaokulu olarak belirtenlerin, eşi ölmüş olanların, çocukların aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortasına sahip olanlar ile algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerin ise laboratuvar hizmetleri kullanımının daha yüksek olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmetleri kullanımı değerlendirildiğinde kentsel alanda ve Orta Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri yaş grubunda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde, işsizlerde, özel sağlık sigortasına sahip olanlar ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Hastaneye yatış olayında kurum içi ve kurum dışı tıbbi cihaz kullanımı kır ve kent yerleşim yerlerinde birbirine yakın oranda olmasına karşın, coğrafi bölgelere göre incelendiğinde Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri grupta yer alanlarda, erkeklerde, eğitim durumunu ilkokul olarak belirtenlerde, eşi ölmüş olanlarda, çalışma durumunu çocuk olarak belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde daha fazla olduğu görülmektedir. Tıbbi malzeme kullanımı değerlendirildiğinde ise kentsel yerleşim yerlerinde yaşayanlar arasında kırsal yerleşim yerlerine göre biraz daha yüksek, Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde, 80 126 yaş ve üzeri grupta bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde, işsizlerde, özel sağlık sigortası olanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu bulunmuştur. Diğer mal ve hizmet kullanımı ise kentsel yerleşim yerlerinde, Batı Marmara bölgesinde, 1544 yaş grubunda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, eşi ölmüşlerde, tam gün çalışanlarda ve yurtdışından sigortalılarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu belirlenmiştir. 4.2.1.2. Hastaneye Yatış İle İlgili Yapılan Cepten Harcamalar Yukarıda hastaneye yatışlar ve bu yatışlara bağlı hizmet kullanım düzeyleri belirlendikten sonra aşağıda bireylerin bu yatışlara bağlı olarak cepten yaptıkları harcamalara ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Hastaneye yatış ile ilgili yapılan cepten harcamalar hesaplanırken, hastaneye yatan bireylerin yaptıkları toplam yıllık cepten harcamadan (ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi harcamaları hariç) geri ödeme ve yardım miktarı çıkarılmış, ancak bu harcama miktarına hanehalkından olmadığı halde hastanede yatmış herhangi birinin hastane masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar ilave edilmiştir. Diğer yandan hastane yatış harcamaları hem yatılan kurumda ortaya çıkan harcamalardan hem de yatış esnasında yatılan kurumda olmadığı için dışarıdaki başka kurumlardan alınan mal ve hizmetlerden kaynaklanan harcamalardan oluştuğu için toplam harcama hesaplanırken kurum içi ve kurum dışı harcamalar dikkate alınmıştır. Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar her ne kadar sağlık hizmeti kullanımına bağlı olarak yapılan harcamalar olsalar da bunlar tıbbi olmayan harcamalar olduğu için ayrı olarak verilmiştir. 127 Tablo 34. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Dağılımı (TL/Yıl) Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu N Ort. SH. 610119 2105561 317,7 585 45,6 99,8 450054 148372 422500 329428 176724 270982 145177 175105 38786 105455 102711 350385 674,1 474 954,6 365,8 294,8 401,2 394,8 413,5 1188,4 335,1 443,1 315,5 127,1 124,1 448,4 85,2 98,9 75,9 177,4 159,3 1056,1 72,9 110,4 71,5 233291 171277 1144061 515021 263311 182972 87082 118666 246,4 144,8 448,4 884,4 356,8 1233,1 236,1 292,3 95,6 39,0 50,7 250,6 79,4 539,2 73,0 74,7 1345395 1370285 667,9 384,5 136,9 76,4 325641 172957 33336 946653 342633 392996 57045 180836 6719 255,1 350,6 56,8 563,6 747,5 502,9 754,3 967,7 124,5 60,6 108,8 21,0 119,4 277,4 77,9 290,2 448,2 42,8 333697 1748147 53030 174350 10395 279,3 587,3 424,4 494 10300,2 67,8 106,8 175,2 241,2 6558,9 540516 45251 914974 185343 443809 265892 954 740,5 131,2 404,9 302,3 705,1 890,2 0,0 103,9 42,0 103,4 66,1 225,4 349,5 0,0 128 Sigorta Yok SGK Özel Sigorta SGK+Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok İyi Genel Toplam 226129 2468456 11896 5409 3789 1146,7823 457,0931 746,0184 2638,8956 3881,4892 509,5 52,9 533,3 1647,0 3475,4 52175 141254 416346 649511 899251 194409,1 2715680 418 740 789,8 446,3 506,8 792,3 524,9 274,7 314,4 294,0 67,8 106,1 235,6 78,1 Tablo 34’de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatma durumunda cepten yapılan ortalama harcamanın dağılımı gösterilmektedir. Buna göre hastaneye yatma durumunda yapılan ortalama harcamanın 524,9 TL olduğu görülmektedir. Kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanların ortalama hastane harcamasının kentlerde yaşayanların yaklaşık yarısı kadar olduğu, hastane harcaması ortalaması en düşük olan Batı Anadolu Bölgesi ile en yüksek olan Doğu Karadeniz Bölgesi arasında yaklaşık 4 katlık bir farkın, 70-79 yaş grubunda olanların ortalama hastane harcamasının 5-14 yaş grubunda olanlara göre 8,5 kat daha fazla olduğu, erkeklerin, üniversite mezunu olanların, sağlık güvencesi bakımından diğer (yurt dışı sigortası) kategorisinde bulunanların, ayrı yaşayanların, işsizlerin ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerin ortalama harcamasının daha yüksek olduğu bulunmuştur. En düşük harcamayı ise Batı Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlar, anaokulu mezunları, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, hiç evlenmemiş olanlar ve algılanan sağlık statüsünü “bilmiyor” olarak cevaplayanlar gerçekleştirmiştir. 129 Tablo 35. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Başvurulan Hizmet Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl) Sağlık Bakanlığı Üniversite N Ort. SH. N Ort. Kır 415273 100,0 Kent 1166745 110,7 33,9 45473 22,7 162996 Diğer* Özel SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 166,1 61,1 245889 214,0 107,1 892042 426,7 59,0 19384 388,3 230,1 684,2 128,6 84326 106,9 47,2 Kır-Kent Bölge İstanbul 190179 154,9 50,6 25688 167,9 97,9 187172 644,5 131,7 36467 13,5 11,1 Batı Marmara 96037 247,9 137,4 16230 148,9 129,2 48015 1151,0 460,5 2034 376,2 154,0 Ege 230002 35,1 17,9 34883 137,3 69,8 139015 1027,9 610,9 16189 213,8 107,9 Doğu Marmara 204736 84,6 28,7 24549 43,3 36,5 154810 592,0 289,1 2053 1991,1 1980,8 Batı Anadolu 104352 39,5 16,8 4062 223,4 206,2 58755 168,6 57,4 29388 227,5 137,7 Akdeniz 158857 130,1 39,4 26461 155,7 92,6 116125 638,8 167,9 5184 0,0 0,0 Orta Anadolu 98704 256,2 209,8 7754 27,8 21,4 77871 391,3 98,1 981 120,7 120,0 Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 122302 59,8 18,6 18634 43,9 30,6 54770 330,6 88,2 1141 325,8 93,4 22910 48,2 30,0 2675 10,4 10,9 16677 3008,8 2950,5 1973 0,0 0,0 68285 39,4 13,8 15188 268,5 95,4 40841 433,5 99,2 2873 50,6 35,0 61796 160,6 46,9 5639 228,3 128,0 48007 384,1 70,3 1161 354,2 0,0 223857 93,4 44,6 26706 689,0 635,3 195872 438,1 83,4 4265 0,0 0,0 0-4 152568 96,4 36,2 22317 25,7 18,1 127631 439,1 179,2 5715 1,5 1,6 5-14 116710 28,4 9,6 15973 175,2 93,3 88513 395,0 136,5 10186 10,5 9,4 15-44 616038 152,3 42,9 80466 340,6 212,3 472937 470,0 53,3 41083 165,6 102,7 45-59 279522 49,0 16,8 33838 123,1 67,0 182972 1203,6 515,6 22163 285,9 173,9 60-69 158444 99,8 36,2 27351 155,8 90,5 106334 318,0 78,5 12920 22,8 19,5 70-79 122819 178,8 83,4 13925 23,6 22,0 68516 1648,8 746,3 3648 248,5 178,1 80+ 64607 37,9 20,2 5674 135,2 101,2 48016 457,7 141,4 3214 528,6 469,0 Cevapsız 71310 69,2 22,8 8925 238,6 102,6 43012 301,8 123,5 4781 80,8 60,1 Erkek 724828 108,5 26,0 99939 317,3 172,1 498428 593,0 110,5 46878 169,1 82,8 Kadın 857190 107,4 27,0 108530 98,8 27,6 639503 656,3 158,6 56832 151,6 78,7 237640 105,2 43,4 22126 175,0 78,8 161977 517,5 118,8 11612 172,3 143,3 120137 86,4 36,7 12389 1420, 8 1310,6 79341 402,7 96,8 3066 0,0 0,0 Cinsiyet Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu 24558 7,3 3,3 910 0,0 0,0 14465 156,8 45,9 2414 0,0 0,0 İlkokul 559221 117,3 40,9 70803 136,6 55,8 393669 695,7 171,8 37582 194,3 105,1 Ortaokul 193426 66,1 16,2 30789 75,3 35,8 123754 1051,2 670,5 13091 7,9 6,7 Lise 188047 120,4 29,9 33918 205,9 70,0 142515 650,9 166,7 21897 82,1 28,2 Ön Lisans 26823 493,5 481,2 5686 32,5 25,4 22232 753,7 447,9 283 0,0 0,0 Üniversite (Lisans) 72061 90,1 38,2 11661 107,4 57,9 69310 425,4 110,4 5925 899,7 727,1 0 0,0 0 0 0,0 0 1654 0,0 0,0 0 0,0 0 198936 74,7 17,9 40693 574,5 414,7 135907 523,7 138,4 21890 258,0 196,0 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli 968772 112,8 27,4 113971 140,6 37,8 716813 556,4 77,6 60424 178,8 72,3 Boşanmış 28914 23,1 10,3 5078 40,5 23,8 14159 478,3 193,4 663 120,0 0,0 Eşi Ölmüş 120054 104,4 28,6 15284 61,8 44,2 66666 993,1 714,1 5240 1,1 1,1 130 Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci 6697 2479,1 1308,1 0 0,0 0 3630 26671,7 9442,9 0 0,0 0 226547 149,1 61,2 29107 687,5 580,7 172307 753,9 265,1 17300 96,0 25,5 23098 63,6 42,6 4481 6,5 0,0 20372 147,5 55,0 3755 0,0 0,0 594344 118,1 37,8 58637 156,0 48,9 420557 670,1 207,8 35605 107,0 22,8 105498 93,5 29,5 18885 218,5 115,6 76146 568,5 178,5 12053 420,3 9,6 Emekli 234944 40,1 12,5 45718 133,1 68,0 174030 794,2 298,5 15466 15,9 14,3 İşsiz 179219 184,9 68,2 16867 68,7 37,2 101361 787,1 236,3 9391 626,2 373,6 284 0,0 0,0 670 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 129832 185,5 76,5 15173 111,5 67,5 101869 1370,3 811,9 15823 89,1 41,3 Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası Yok SGK 1445371 91,2 17,4 191296 212,9 92,1 1023435 547,6 76,9 86675 129,9 54,0 2875 667,1 620,4 2000 11,0 11,3 6091 219,7 136,1 1212 3200,0 0,0 1176 0,0 0,0 0 0,0 0 3235 756,5 347,8 0 0,0 0 2764 4652,1 4545,1 0 0,0 0 3301 3466,2 2054,7 0 0,0 0 0,0 0 16085 198,0 46,3 2125 0,0 0,0 27,7 16,3 63648 1799,5 796,7 1751 2213,8 838,4 564,4 392,8 183698 939,2 454,9 17055 289,6 109,9 164,4 52,6 257922 636,9 181,3 35441 56,0 18,6 45723 134,9 64,3 349006 449,9 74,9 32960 41,2 20,6 53,8 17998 90,1 58,3 74580 399,2 87,4 1009 4334,9 3954,7 18,9 208469 203,6 84,7 1137931 628,5 101,5 103710 159,5 58,1 Özel sigorta SGK+Özel sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor 28576 0,0 0,0 0 Çok Kötü 98293 214,8 103,7 19267 Kötü 277352 109,7 32,4 42749 Orta 363935 133,5 59,1 49289 İyi 498453 89,8 28,7 Çok İyi Genel Toplam 74274 122,3 1582017 107,9 *Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. Tablo 35'de hastaneye yatma durumunda yapılan cepten harcamaların başvurulan hizmet sunuculara göre ortalamaları yer almaktadır. Buna göre özel sağlık kuruluşlarına başvuru sırasında yapılan ortalama harcamanın Sağlık Bakanlığına bağlı kuruluşlara başvurular sırasında yapılan ortalama harcamadan 6 kat daha fazla olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvurular sırasında yapılan ortalama harcamanın kentsel yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde, yurtdışı sigortası olanlarda, sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Üniversite hastanelerine yapılan başvurularda hastaneye yatışa bağlı cepten yapılan ortalama harcamalar yerleşim yerine göre incelendiğinde kentsel alanlarda yaşayanlarda ortalama harcamaların kırsal alanlarda yaşayanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, hiç evlenmemiş olanlarda, tam gün çalışanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sağlık sigortasına sahip olanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde ortalama harcamanın en yüksek olduğu görülmektedir. 131 Özel hastanelere başvuranların hastaneye yatışa bağlı yaptıkları ortalama harcamalar incelendiğinde kentsel alanlarda yaşayanların ortalama harcamasının kırsal alanlarda yaşayanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, emeklilerde, yurtdışından sigortalılarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde ortalama harcamanın daha yüksek olduğu görülmektedir. Diğer hastanelere başvuranların hastaneye yatışa bağlı ortalama harcamaları incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri grupta, erkeklerde, lisans mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, özel sağlık sigortası olanlarda, sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 132 Tablo 36. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) İlaç Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Laboratuvar Tıbbi Cihaz Görüntüleme Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler* N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 515990 1628854 127,5 176,4 23,6 34,7 438810 1395872 28,3 104,4 6,5 60,4 323026 1078818 39,9 47,7 13,5 14,1 68211 215573 170,3 139,4 45,0 36,0 211308 750977 20,4 31,7 10,6 9956 536,6 7,6 39161 1566,3 319100 124150 310320 258030 143083 221424 127625 145943 29241 91483 77896 296549 201 152,7 75,7 105,6 64,6 211,7 179,2 63,2 1482 127,1 135,4 220,9 64,1 77,1 33,9 23,8 14,2 54,5 100,8 13,8 1488,7 28,4 27,7 79,1 278460 109416 259117 225056 134758 184087 109807 121761 23558 80025 70437 238201 70,5 65 357,7 27,8 4,1 73,7 25,1 7 158,2 36,1 21,7 27,4 19,5 18,0 324,6 7,6 1,9 30,8 8,9 2,8 137,1 15,1 8,2 9,7 209442 81357 207952 176483 99926 138098 75399 89137 21055 63589 46980 192426 68 42,3 71,4 31,6 34,5 19,8 34,6 10,7 34,7 24,7 37 12,1 181,8 151,1 15,6 7,9 77,7 69,9 28,7 13,9 18,3 8,9 15,5 4,5 64568 13608 44020 22953 21628 22397 20298 22634 3290 12234 13494 22660 129 235,1 93,9 444,2 99 119,3 95,2 165,1 113,8 116,1 112,1 88,9 54,3 185601 31,5 99,3 27932 24,1 49,7 182472 38,9 268,0 70661 8 68,7 65002 14,4 73,5 99419 25,4 63,6 57126 13,4 85,5 65509 27,9 113,8 17412 50,4 46,1 49386 11,9 59,1 37781 133,9 57,6 103984 13,2 14,3 10753 1026,7 414,5 13,5 6639 2430,1 1184,2 23,2 6997 530,1 299,9 4,3 3348 6582,7 5737,7 174 140,0 6,0 0,0 13,6 1376 573,4 448,8 10,5 2232 493,6 128,2 25,5 2952 273,5 209,1 0 0,0 44,8 0 617 40,0 9,5 0,0 66,0 1984 525,4 0,0 4,7 12046 827,8 318,8 197432 163521 855370 387390 213745 156816 83570 87000 210,2 81,1 165,2 90,9 96,5 542,4 125,7 64,2 103,2 15,4 30,1 17,3 25,6 295,3 54,6 13,5 174166 134299 715855 327239 191042 138829 72235 81018 63,6 16,5 43,3 296,6 12,1 60,2 26,3 51,7 29,9 6,5 8,0 255,1 6,7 27,1 15,2 22,1 84610 87697 552909 278053 163361 107850 60582 66782 26 3,6 44,4 58,4 17,1 122,3 22,5 54,7 10,9 2,1 20,7 19,8 5,7 79,7 12,6 21,5 11727 10139 102617 44405 44201 37817 22707 10171 105,6 769,9 149,7 61,2 152,5 115,5 81 156,7 50,0 82001 511,0 60595 38,0 411233 41,6 167595 64,3 100060 54,9 67486 43,4 38660 81,9 34654 16,8 6,5 36,9 21,3 29,1 17,9 76 15,7 51,5 11,0 3208 18,4 3,8 2146 600,0 0,0 11,8 30506 819,7 139,5 10,9 7777 4428,8 2085,4 21,6 2223 1959,5 1127,6 600,0 11,7 745 0,0 50,1 1372 169,5 26,7 9,6 1141 656,8 318,3 967674 1177170 168,7 161,2 35,8 39,3 834487 1000196 31,2 132 6,3 84,0 654674 747169 37,4 53,2 14,1 16,7 141569 142215 151,4 142,3 33,7 47,2 434584 527701 33,9 25,4 11,1 24528 1691,5 7,3 24590 1024,5 298688 163,4 57,3 252539 38,1 13,7 198168 27,2 9,1 42760 125,9 41,6 109911 28,2 19,0 4272 942,4 747,5 147500 234,9 117,7 127231 22,9 10,0 97680 68,3 41,9 18112 77,7 68,0 83966 16,6 7,5 4168 645,0 226,4 108,7 573,2 854,3 359,6 133 Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok SGK Özel sigorta SGK+Özel sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok İyi Genel Toplam 14,8 10,0 356,3 16,3 33,1 17,2 0,0 21098 506237 184721 185502 27842 84080 605 8,5 58,9 20,9 79,3 3,8 24,5 0,0 5,2 23,9 7,4 45,9 3,6 11,3 0,0 3160 116776 21964 45742 5553 13385 605 40,6 189,3 36,6 130,4 191,8 275,8 0,0 36,7 13906 61,1 335923 21,8 108560 44,8 126837 195,8 26307 186,6 65520 0,0 605 1,3 33,1 21,2 46,8 8,4 35,8 0,0 0 0,0 1,3 0,0 14,3 17147 1868,5 1081,3 9,6 8308 1132,6 254,9 20,0 6834 1613,1 1274,1 7,2 3934 836,7 443,3 16,6 2308 1799,0 158,1 0 0,0 0,0 0,0 276424 215,9 74,5 236970 21,1 6,4 1331409 118,6 15,5 1138835 41,3 5,9 37681 162,9 82,9 29756 14,1 13,2 147596 398 287,2 129275 48,6 26,7 9389 2150,5 1628,3 8992 9636,9 7689,5 193333 903673 26841 107892 9389 21,3 61 18,1 20,4 0,0 6,6 17,3 15,6 13,8 0,0 38402 168879 5781 46513 2725 384,5 124,8 6,9 54,7 0,0 167,3 136904 26,7 592624 6,8 18762 22,8 75918 0,0 1885 20,9 34,5 0,0 38,7 0,0 7,2 3920 135,8 9,3 30106 1779,9 0 0,0 0,0 120,0 29,8 523 0 0,0 0,0 328945 34378 788779 151639 345874 210437 954 191 60,9 133 159,7 214,2 223 0,0 62,5 20,2 20,7 46,8 126,7 79,7 0,0 263340 26014 670124 131638 309184 185589 954 25 6,2 165,4 39,1 48,7 53,9 0,0 8,5 2,2 125,2 13,7 16,0 19,6 0,0 226672 22015 509531 104162 256007 157438 284 23,6 2,5 62,4 36,1 70,1 29,7 0,0 5,6 2,5 24,1 12,3 36,6 16,5 0,0 34313 8244 101163 18136 70198 37525 0 152,3 45,7 68,8 497,9 178,7 114,3 0,0 57,5 45,8 17,5 113,4 60,0 48,3 0 152531 12707 350193 67708 152359 108112 0 46,3 0 30,4 13,7 14 49,9 0,0 14,8 7141 3722,4 1595,0 0,0 0,0 366 60,0 10,3 18484 1048,5 444,1 7,8 2215 759,2 0,0 6,3 4106 1794,7 584,5 38,6 6155 1562,5 188,0 0,0 0 0,0 0 179109 1949406 264,8 150,6 96,8 28,0 146687 1674441 644,6 37 565,5 5,4 106553 1286553 39,6 44,8 11,3 12,1 18286 259410 85,7 142,4 37,5 31,1 55799 899113 7556 3235 2764 61,8 251,1 107,2 41,7 130,7 104,8 5347 1204 2187 4289 2059 1026 31 29,3 0,0 0,0 0,0 100,0 15,1 258 6,8 48328 1373,1 532 558,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 31062 118336 308560 446287 563757 91680 1834683 9,3 68,6 299,6 43,4 41,6 22 86,2 7,9 32,0 270,1 9,7 8,8 10,2 45,9 20215 109645 268603 338536 443908 72436 1401844 14823 68164 166819 238990 294667 48213 962285 19,6 27,6 57,4 14,6 27 66,6 29,2 0 0,0 12,5 0,0 3035 735,1 14,3 230,1 28,0 3827 664,2 454,9 4,1 14776 2155,8 1214,9 10,0 18754 1356,6 454,8 36,5 3372 937,8 418,7 6,4 49118 1357,6 454,3 32097 759658 242342 287421 41730 125938 1654 9305 3235 3789 35746 130901 344448 520722 667927 125449 2144844 29,2 184,2 86,8 148,4 246,5 97,1 0 9,1 60,9 12,0 34,0 225,6 24,2 0,0 144,1 109,6 146 59,6 2675,4 2410,3 49,4 649,6 177,7 138,8 96,4 145,9 164,6 25,3 349,5 53,5 34,9 17,6 28,6 27,0 29633 645134 233677 232082 34336 95491 1654 19,4 48,7 375,4 47,8 45,4 50,5 0,0 453,2 397,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 66,1 44,2 83,2 28,5 26,8 45,9 0,0 29,4 18,4 41,8 5,2 10,2 11,3 4300 0 1788 6208 28629 64415 80192 69701 17238 283784 153,4 155,6 0,0 0 1389,9 208,8 0,0 175,1 223,8 96,5 127,4 138 146,8 0,0 72,2 98,3 33,6 41,9 121,0 29,4 68,4 568,8 0,0 229,7 0,0 0,0 462,0 0,0 0,0 0,0 *Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb. 134 Tablo 36 hastaneye yatma durumunda yapılan toplam cepten harcamanın kullanılan hizmetlere göre dağılımını göstermektedir. Buna göre en yüksek ortalama harcamanın muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmetlere ait olduğu görülmektedir. İkinci en yüksek harcamanın ise ilaç için yapıldığı dikkat çekmektedir. İlaç için yapılan ortalama harcama tıbbi malzeme için yapılan harcamanın yaklaşık 6 katıdır. Yatışla ilgili ortalama ilaç harcaması yerleşim yerleri açısından değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerindeki hastaneye yatışla ilgili ortalama ilaç harcamasının kırsal bölgede yaşayanların harcamasından daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bölgesel açıdan ise Doğu Karadeniz bölgesindeki ortalama ilaç harcaması Batı Karadeniz bölgesindeki ortalama ilaç harcamasından 24 kat daha yüksektir. Yaş açısından 70-79 yaş grubundakiler, cinsiyet açısından erkekler, eğitim durumu açısından önlisans mezunları, medeni durum açısından ayrı yaşayanlar, çalışma durumu açısından işsizler, sağlık güvencesi açısından yurtdışından sigortalılar ve algılanan sağlık statüsü açısından “çok kötü” cevabını verenler daha fazla ilaç harcaması yapmışlardır. Yatışla ilgili ortalama laboratuvar harcaması incelendiğinde kentsel yerleşim yerindeki laboratuvar hizmetleri ile ilgili ortalama harcama kırsal bölgede yaşayanların yaklaşık dört katıdır. Bölgesel açıdan ise Ege bölgesinde yaşayanların laboratuvar hizmetleri için cepten yaptıkları ortalama harcama Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların yaklaşık 87 katıdır. Yaş açısından 45-49 yaş grubundakiler, cinsiyet açısından kadınlar, eğitim durumu açısından ortaokul mezunları, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, medeni durum açısından ayrı yaşayanlar, ev hanımları ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlar en yüksek harcamayı yapmışlardır. Yatışla ilgili görüntüleme hizmetleri için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerlerinde yaşayanların ortalama harcaması kırsal bölgede yaşayanlardan daha yüksektir. Bölgesel açıdan ise Orta Anadolu, yaş açısından 70-79 yaş grubundakiler, cinsiyet açısından kadınlar, eğitim durumu açısından lise mezunları, sağlık güvencesi açısından özel sağlık sigortalılar, medeni durum açısından hiç evlenmemiş olanlar ve algılanan sağlık statüsü “orta” olanlar en yüksek harcamayı gerçekleştirmişlerdir. Yatışla ilgili tıbbi cihaz harcaması değerlendirildiğinde kırsal yerleşim yerindeki ortalama harcamanın kentsel bölgede yaşayanlardan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bölgesel açıdan Doğu Marmara, yaş açısından 5-14 yaş grubundakiler, cinsiyet açısından erkekler, eğitim durumu açısından üniversite mezunları, yurtdışı sigortası olanlarda, medeni durum 135 açısından hiç evlenmemiş olanlar ve algılanan sağlık statüsünü “kötü” olarak değerlendirenler en yüksek harcamayı gerçekleştirmişlerdir. Hastane yatışına bağlı olarak kullanılan tıbbi malzeme harcamaları değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerindeki hastaneye yatışla ilgili ortalama tıbbi malzeme harcaması kırsal bölgede yaşayanlardan daha yüksektir. Bölgesel açıdan ise Orta Doğu Anadolu, yaş açısından 80 yaş ve üzerindekiler, cinsiyet açısından erkekler, eğitim durumu açısından lise mezunları, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, işsizler, medeni durum açısından eşi ölmüş olanlar ve algılanan sağlık statüsü açısından “çok iyi” cevabını verenler en yüksek harcamayı gerçekleştirmişlerdir. Yatış sırasında diğer mal ve hizmetler için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubunda bulunanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, anaokulu mezunu olanlarda, tam gün çalışanlarda, sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu dikkat çekmektedir. 136 Tablo 37. Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (TL/Yıl) Formal Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci İnformal Ayni & Nakdi N Ort. SH. N Hediye Ort. SH. N Ort. SH. 553011 1778573 114,1 233,7 15,6 58,7 244093 801762 200,9 227,6 45,1 34,5 2341 70,8 7581 181,1 0,0 2,5 336199 131262 357699 290946 158856 239865 134809 159528 34239 96076 88293 303813 272,3 163,7 328 105,3 70 183,8 224 56,6 1419,2 126,3 125,1 169,9 67,3 32,9 237,2 23,4 16,2 40,6 156,5 12,7 1418,2 34,6 31,0 65,2 144010 43244 120323 137843 59509 110189 67305 67090 19874 39617 45176 191675 213,9 700 174,1 302,8 88,1 248,5 192 131,1 68,3 156,9 209,4 189,7 45,6 325,3 45,3 155,7 36,6 81,0 51,9 35,3 27,0 31,8 37,6 41,4 2189 400 1491 75,1 572 6 0 0,0 0 0,0 652 100 258 100 0 0,0 0 0,0 617 40 493 100 3650 104,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 32,7 225415 163146 945610 412094 234170 163873 84908 102368 194,3 57,5 163,3 325,2 108 543,7 125,7 119 89,3 13,5 31,7 203,5 28,2 303,9 56,4 35,3 119125 89449 427541 166032 94030 69675 43304 36699 115,3 177,8 225,9 332,2 153,3 337,7 187,2 110,7 53,8 67,6 33,3 135,2 43,0 120,1 64,6 43,1 617 40 0 0,0 7794 176,7 493 100 366 60 0 0,0 0 0,0 652 100 0,0 0 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1048324 1283260 161,3 241,3 30,9 77,5 489510 556345 248 197,9 52,2 27,9 2940 323,3 6982 84,2 0,0 22,4 314203 120,7 34,7 157357 243,8 60,3 617 40 0,0 155315 254,3 116,2 80267 126,1 32,1 1276 74,3 4,1 33055 812008 285668 315994 43492 132254 37,1 217,2 367,3 185,5 66,3 121,3 20,9 66,9 291,6 39,3 33,1 31,0 13551 357749 120171 125073 17559 57453 45 248,2 167,7 261,2 777,2 230,7 12,9 62,2 44,0 81,1 566,5 70,6 0 0,0 5727 221,2 919 40 1384 83,7 0 0,0 0 0,0 0,0 22,6 0,0 0,0 0,0 0,0 1654 0,0 0,0 0 0,0 0 307068 191,6 1443490 135,8 39495 162,9 163215 411,5 9389 10681,5 67,6 18,7 76,0 291,2 7115,5 142596 620415 17901 69886 938 196,9 270,7 36 89,6 7000 48,3 44,4 15,5 16,5 0,0 258 100 9047 164,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 1,2 0,0 0,0 0,0 350559 37210 861731 165962 51,1 12,6 101,1 46,2 162793 24823 359907 73597 395,2 71,4 211,1 238,9 146,6 26,0 34,9 82,6 2189 366 5999 5999 0,0 0,0 24,3 0,0 156,7 24,5 245,9 163,8 0 0,0 400 60 90,2 90,2 0,0 137 Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok İyi Genel Toplam 375711 229576 954 281,2 182,4 0,0 132,0 54,4 0,0 144867 103881 0 166,4 373,1 0,0 37,9 118,7 0 193284 2119940 11336 3235 3789 684,3 161,2 283,9 37,9 406 432,8 29,2 167,4 46,5 255,5 95967 941348 3029 3235 2276 179,6 69,5 258 100 212,2 29,0 9665 156,5 649,7 275,4 0 0,0 359,3 176,4 0 0,0 5000,7 3830,0 0 0,0 0,0 2,6 0,0 0,0 0,0 39283 139009 376636 554737 741689 132546 2331584 38,4 568,3 403,7 185,4 102,9 129,7 205,4 23 348,9 226,9 47,6 13,1 27,6 44,9 13990 70101 178533 237888 289474 70424 1044655 60 435,1 223,5 251,1 229 183,6 221,6 0,0 0,0 0,0 24,7 18,6 0,0 2,8 17,8 129,8 45,4 89,5 52,0 50,8 28,5 493 2078 0 100 135 0,0 0 0,0 366 60 910 80 2056 144,3 2955 73,7 3019 299,7 9923 155,1 0,0 0,0 0,0 Tablo 37'de hastaneye yatma durumunda sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan ortalama formal ve informal harcamaların dağılımı görülmektedir. Buna göre ayni ve nakdi olarak yapılan ortalama informal harcamaların formal harcamalardan daha yüksek olduğu görülmektedir. Hastaneye yatma durumunda cepten yapılan formal harcamaların kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde, emeklilerde, algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Hastaneye yatma durumunda cepten yapılan informal harcamalar ayni&nakdi ve hediye olmak üzere iki başlık halinde incelendiğinde ayni&nakdi ödeme şeklinde yapılan informal harcamaların kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, yurtdışından sigortalılarda, medeni durumu ayrı yaşıyor olanlarda, tam gün çalışanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Hastaneye yatma durumunda hediye vermek şeklinde yapılan informal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, ilkokul mezunlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortasına sahip olduğunu belirtenlerde, medeni durumu halen evli olanlarda, çalışma durumu tam gün çalışan olarak belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 138 Tablo 38. Hastaneye Yatma Durumunda Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (TL/Yıl) Ulaşım Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisans Üstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Yemek Konaklama N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 590828 1858017 44,8 34,4 1,4 1,1 591182 1852191 44,9 29,5 2,4 1,6 589627 1859389 16,8 18,7 2,3 2,1 347037 135554 378132 306014 176054 262036 133784 166606 34399 95294 93606 320329 34,2 36,7 31,6 30,3 21 39,1 42,6 35,5 37,4 52,6 52,2 48,4 2,7 3,3 2,5 2,9 2,3 2,5 3,6 3,1 6,3 4,0 3,6 2,4 344905 134821 376969 304577 175076 264114 134562 167392 33570 94651 94380 318356 26,2 24,8 15 26,4 10,2 38,1 37,3 44,2 53,7 55,8 53,9 58,7 4,1 4,2 2,6 4,0 3,2 3,3 5,0 5,1 8,3 6,4 5,6 4,6 347129 135426 381052 303155 175064 264435 133605 164160 33388 93734 96389 321478 2,5 39,1 31,2 7,9 14,4 26,7 21 18,5 18,8 28,7 29,3 8,5 2,3 9,6 6,9 3,1 5,7 5,8 7,3 4,8 12,3 7,4 7,6 2,6 240117 176978 995000 423125 241411 170840 91181 110195 32,7 36,2 36,6 39 37,3 36,6 35,9 41,8 2,5 2,8 1,3 2,0 2,3 2,8 4,1 5,0 242016 174724 994945 421283 241658 171217 90952 106579 33,3 39,6 34,2 31,6 31 29,4 32,5 31,6 4,4 4,7 2,0 2,9 3,4 3,7 5,4 6,0 239071 175671 1001289 422022 241050 170984 90823 108106 13,4 13,2 18,8 18,1 24,6 21,7 12,7 17,9 4,4 5,5 2,6 3,7 6,6 7,2 9,3 9,3 1102036 1346810 35,4 38,1 1,1 1,2 1102318 1341055 31,9 34,3 1,8 1,8 1102418 1346598 16 20,1 2,3 2,4 338869 44,1 2,0 339016 39,1 2,8 338122 19 4,1 159432 41 2,9 161416 47,1 5,5 163427 22 7,1 34431 853247 296163 328671 42534 139789 1049 41,6 36,6 36,8 31,8 36,8 33,8 60 6,4 1,4 2,5 2,0 6,9 3,7 0,0 34431 846263 296174 325302 42534 140628 1049 31,4 31 33,9 29,4 40,6 23,2 60 8,1 2,0 3,6 3,1 10,2 4,2 0,0 34431 846789 298310 330406 42534 142364 1049 11,2 16,5 19,9 19,9 47,5 15 0,0 11,1 2,9 4,9 4,7 18,0 5,8 0,0 314778 1514620 41756 167294 9389 40,7 36,9 38 34,9 47,8 2,3 1,1 6,9 2,8 12,9 314454 1510024 41756 167366 8442 40 32,2 21,1 30,8 30 3,4 1,6 7,4 4,0 16,7 315929 1516694 41756 167946 9389 14,8 19,2 0,0 31,3 44,6 3,7 2,2 0,0 9,4 42,8 368500 39576 908208 165671 33,9 35,6 39,5 37,7 2,1 4,4 1,3 2,9 364070 39774 905850 164516 25,3 32 34,3 45 2,5 6,3 2,0 5,5 367574 39774 912981 163558 10,5 11,6 19,5 14,2 3,1 1,5 2,7 4,5 139 Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK+Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok Kötü Kötü Orta İyi Çok İyi Genel Toplam 386157 237120 954 30,8 40,7 54 1,8 2,8 0,0 387465 236926 954 25,9 39,6 84,3 2,6 3,5 0,0 386442 239104 954 27 22,3 0,0 5,6 5,0 0,0 215603 2214882 11336 3235 3789 33 37,2 57 0,4 58,1 2,8 ,9 12,4 ,5 24,5 213688 2211325 11336 3235 3789 25,4 34 46,8 0,0 42,3 3,2 1,5 23,7 0,0 25,0 213155 2217501 11336 3235 3789 14,8 18,5 0,0 0,0 120,2 5,3 1,8 0,0 0,0 85,9 43790 138289 395207 576643 782315 137341 2448846 39 47 43,3 37,2 34,9 24 36,9 7,3 3,3 1,9 1,8 1,4 3,2 0,9 43790 134644 392542 574405 784700 137711 2443373 31,8 42,3 38,9 33,2 30,1 20,9 33,2 9,8 4,7 2,7 2,6 2,2 3,6 1,4 41759 133267 396581 577267 789805 136753 2449016 37,7 18,7 21,9 24,4 15 6 18,3 23,7 6,6 4,2 4,1 2,5 3,7 1,7 Tablo 38 hastaneye yatma durumunda ulaşım, yemek ve konaklama harcamalarının sosyodemografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ulaşım için yapılan ortalama harcamaların yemek ve konaklamadan daha yüksek olduğu, ulaşım için yapılan harcamaların konaklama için yapılan harcamanın 2 katı olduğu dikkat çekmektedir. Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı tıbbi olmayan bu harcamalardan ulaşım harcamasının ortalaması; yerleşim yeri açısından kırda, bölgesel açıdan Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, kadınlarda, eğitim durumu açısından lisansüstü mezunlarında, yurtdışı sağlık sigortası olanlarda, medeni durum açısından ayrı yaşayanlarda, çalışma durumu açısından çocuklarda ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda daha yüksektir. Benzer değerlendirme yemek için yapılan harcamalar için yapıldığında kırsal alanda ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanların, 5-14 yaş grubundakilerin, kadınların, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerin, sağlık güvencesi açısından özel sağlık sigortasına sahip olanların, medeni durum açısından hiç evlenmemiş olanların, çalışma durumu açısından çocukların ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanların ortalama yemek harcaması daha yüksektir. Konaklama için yapılan ortalama harcama değerlendirildiğinde ise, yerleşim yeri açısından kentte, bölgesel açıdan Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, yaş açısından 60-69 yaş grubunda, kadınlarda, eğitim durumu açısından önlisans mezunlarında, yurtdışı sağlık sigortası olanlarda, medeni durum açısından ayrı olarak yaşayanlarda, çalışma durumu 140 açısından işsizlerde ve algılanan sağlık statüsünü “bilmiyor” olarak belirtenlerde daha yüksektir. 4.2.2. Sağlık Sorunu Yaşama İle İlgili Genel Bilgiler Bu bölümde bireylerin son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşayıp yaşamadıkları ve yaşamaları durumunda ne tür eylemlerde bulundukları, şayet hiçbir şey yapmamışlarsa nedeni ve sağlık sorununu gidermek için yaptıkları harcamalar hakkında bilgiler verilmiştir. Sağlık sorunu yaşamaya bağlı hizmet kullanımı belirlenirken hastaneye yatış ve hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımları dışarıda tutulmuştur. Önce sağlık hizmeti kullanımı ile ilgili bilgiler daha sonra ise bu kullanıma bağlı olarak yapılan cepten harcamalar sunulmuştur. Yapılan harcamaların büyüklüğü hakkında genel bilgi verildikten sonra harcamaların hizmet sunucularına, fonksiyonlarına (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme, diğer mal ve hizmetler ile ilgili harcamalar) ve türlerine (formal ve informal harcamalar) göre dağılımı verilmiştir. Tablo 39. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Sağlık Sorunu Yaşama Durumu Dağılımı (%) Bilmiyor Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet N % 119909 340651 0,7 0,6 101364 40113 39405 35785 35577 37009 53912 32753 7691 18844 26202 31902 25456 42513 198406 64572 21708 9488 5040 93376 Hayır N Evet Toplam % N % 14913427 50206252 87,8 86,5 1957655 7479655 11,5 12,9 16990990 58026558 0,7 1,3 0,4 0,5 0,5 0,4 1,4 0,7 0,3 0,9 0,7 0,4 12050436 2750107 8135938 5881020 6546710 8687486 3159422 3898786 2440548 1830405 3122748 6616074 87,4 86,1 84,1 83,9 91 90,7 82,6 87,8 96 83,1 84,5 84 1642628 402688 1493095 1092881 612472 854723 612327 506586 92822 354467 546918 1225704 11,9 12,6 15,4 15,6 8,5 8,9 16 11,4 3,7 16,1 14,8 15,6 13794428 3192908 9668438 7009686 7194759 9579219 3825661 4438125 2541060 2203716 3695868 7873680 0,4 0,4 0,6 0,6 0,6 0,5 0,7 2,3 5447219 10832479 30496029 9668135 3095984 1419594 578826 3581413 84,4 89,5 88,6 83,6 80,5 76,4 77,5 89,2 982902 1223880 3734409 1833451 729890 429530 162547 340700 15,2 10,1 10,8 15,9 19 23,1 21,8 8,5 6455577 12098872 34428845 11566158 3847582 1858612 746413 4015489 141 Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK 263403 197156 0,7 0,5 33449175 31670503 88,6 85 4023624 5413686 10,7 14,5 37736203 37281345 47420 24780 8361 144271 74414 89127 16547 33905 0 0,7 0,5 0,3 0,6 0,6 0,7 1,1 0,7 0,0 5125376 4427427 2158375 19589759 11200573 11845761 1399568 4330896 204969 80,8 86,1 87,5 85,4 89,5 89,9 89,6 89,4 88 1170281 692233 301030 3193167 1239492 1242659 145818 481176 27881 18,4 13,5 12,2 13,9 9,9 9,4 9,3 9,9 12 6343078 5144440 2467766 22927197 12514479 13177547 1561933 4845977 232850 138948 234044 12515 21825 1450 0,7 0,7 1,3 0,9 1,1 19192238 30187428 828261 1940429 103026 91,4 84,9 83 78,5 78,9 1665063 5132814 156591 510582 26055 7,9 14,4 15,7 20,6 20 20996249 35554285 997367 2472836 130531 110205 17164 107380 82326 49838 52935 4327 0,7 1,2 0,6 0,6 0,7 0,9 2,7 14965408 1220260 15282491 11689229 5721158 4859592 146596 90,1 88 82,5 90,7 82,9 87 91,7 1541436 149454 3129870 1111110 1132240 673798 8983 9,3 10,8 16,9 8,6 16,4 12,1 5,6 16617048 1386878 18519741 12882665 6903236 5586324 159906 93254 365527 0,9 0,6 8770778 56058664 89,2 86,4 963560 8427914 9,8 13 9827592 64852105 Özel Sigorta 1483 0,8 164152 88,9 18929 10,3 184564 SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok Kötü Kötü Orta İyi Çok İyi 295 0 0,2 0,0 108695 17390 81,8 85 23847 3060 18 15 132837 20450 4654 4478 20813 149280 168155 61403 0,8 0,6 0,6 1,1 0,5 0,7 406884 489933 2379919 11771321 28928814 8491513 74,1 61,4 68,2 83,5 89,5 92,5 137309 303196 1086725 2180505 3228332 623654 25 38 31,2 15,5 10 6,8 548847 797607 3487456 14101107 32325300 9176570 *Son altı ay içinde ölen (213.595) ya da haneden ayrılan (615.794) toplam 829.389 kişiden 610.018 kişi son iki haftadan önce öldüğü veya ayrıldığı için bunlar toplamda yer almamıştır. Tablo 39 sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre sağlık sorunu yaşama durumu hakkında bilgi vermektedir. Ağırlıklandırılmış veriler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında 75.017.548 kişiden %12,6'sı (9.437.310 kişi) son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşadığını belirtmiştir. Sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre sağlık sorunu yaşama durumu dağılımı incelendiğinde sağlık sorunu yaşadığını belirtenlerin kentsel alanlarda ve Doğu Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaşayanlar arasında en yüksek oranda olduğu bulunmuştur. 142 Yaş grupları açısından sağlık sorunu yaşama durumu incelendiğinde sağlık sorunu yaşadığını belirtenlerin en fazla 70-79 yaş grubunda oldukları görülmüştür. Cinsiyet açısından bir değerlendirme yapıldığında ise kadınların erkeklerden daha yüksek oranda sağlık sorunu yaşadıklarını bildirdikleri görülmüştür. Eğitim durumu açısından değerlendirme yapıldığında sağlık sorunu yaşamadığını belirtenler en fazla lise mezunları iken sağlık sorunu yaşadığını belirtenler en yüksek oranda okuma yazma bilmiyor kategorisinde yer almıştır. Medeni durum ile sağlık sorunu yaşama durumu ilişkilendirildiğinde sağlık sorunu yaşamadığını belirtenler en fazla hiç evlenmemiş olanlarda iken sorun yaşadığını belirtenlerin en fazla eşi ölmüş olanlar olduğu bulunmuştur. Çalışma durumu açısından sağlık sorunu yaşama durumu sağlık sorunu yaşadığını bildirenlerin ev hanımları arasında daha fazla olduğu ayrıca aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerin daha fazla sağlık sorunu yaşadıkları görülmektedir. Tablo 40. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yapıldığının Dağılımı (%) Hiçbir Şey Yapmama Kendi Kendine ve/veya Başkalarının Yardımıyla Tedavi Olma Sağlık Hizmeti Sunucularından Kurumda ve/veya Evde Sağlık Hizmeti Alma Durumu Geleneksel Sağlıkçılara Başvurma Durumu Sayı %* 25.938.614 30.203.030 219.813.776 9.765.782 9,2 10,7 77,8 3,5 *Yüzde değerleri yıllık toplam sağlık sorunu sayısı (282.356.597) üzerinden hesaplandığı ve bir sağlık sorunuyla karşılaşılması halinde birden fazla şey yapılabildiği için yüzde toplamı %100’ü geçmiştir. Son iki hafta içinde hastaneye yatış dışında ayakta sağlık sorunu yaşadığını belirten toplam 9.437.310 kişi bir yıllık süre içinde 282.356.597 kez hastalanmış olup bunlara yaşadıkları her bir sağlık sorunun çözümü için ne/neler yaptıkları sorulduğunda; %9,2’sinin sağlık sorununu gidermek için hiçbir şey yapmadığı, %10,7’sinin kendi kendine ve/veya başkalarının yardımıyla tedavi olduğu ve %77,8'inin sağlık hizmeti veren kişi ya da kurumda ve/veya evde sağlık hizmeti aldığı ve %3,5’inin geleneksel sağlık hizmeti sunucularına başvurdukları görülmektedir (Bkz. Tablo 40). Hiçbir şey yapmama açısından bir değerlendirilme yapıldığında 2003 yılında bir sağlık sorunu yaşamasına rağmen hiçbir şey yapmayanların toplam içindeki payı %15,5 iken bu çalışmada bu oranın %9,2’lere kadar gerilemiş olduğu tespit edilmiştir. Herhangi bir sağlık sorunu ile karşılaşmak durumunda hiçbir şey yapmama nedenlerindeki bu düşüşün sağlık hizmetlerine 143 ulaşımın önündeki engellerin kaldırılmış olmasından ve ulaşılabilirliğin göreceli olarak daha da iyileşmiş olmasından kaynaklandığı söylenebilecektir. Tablo 41. Sağlık Sorunu Yaşayanların Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yaptığının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) Hiçbir Şey Yapmama Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Kendi Kendine Tedavi N % N % 7545174 18393440 13 8,2 5477420 24725584 9,4 11 3816826 439608 4551794 1482442 841152 2066064 1691586 1104220 462748 2861820 2349568 4270786 7,7 4 10,1 4,5 4,9 8 9,5 7,2 15,3 25,2 13,4 11,8 4582682 728390 5462314 3958110 2561936 2019602 2270684 1586806 287820 1614912 2347462 2782260 9,3 6,6 12,1 12,1 14,9 7,9 12,7 10,3 9,5 14,2 13,4 7,7 1762904 2857894 12417236 4819776 1888146 1050088 482716 659880 6 8,3 11,2 8,6 8,4 7,9 9 6,1 2375516 4459780 13452868 5809024 1731158 794326 502060 1078272 8,1 12,9 12,2 10,4 7,7 6 9,4 10 11312366 14626248 9,6 8,9 4804488 12,9 7,9 Sağlık Personeli/ Kuruluşuna Başvuru % 43581044 75 176232732 78,6 1762904 8002878 3 3,6 58142110 224214484 40628380 9733542 35219080 26825552 13330018 20549230 11944660 11242452 2112448 6821152 12373140 29034148 82,2 88,1 78 82,2 77,4 80 67 73,3 70 60,1 70,7 80,3 1785134 103844 385008 329368 1178528 1129050 2459314 1619254 78728 289432 163722 244400 3,6 0,9 0,9 1 6,8 4,4 13,8 10,6 2,6 2,5 0,9 0,7 49422100 11043578 45128226 32642090 17230980 25675494 17833218 15339298 3016728 11353784 17496778 36174320 24671348 26674830 80114268 44713890 18683730 11403106 4506424 9046206 84,2 77,1 72,6 79,8 83 85,6 83,9 83,6 804050 778544 4170946 2072148 880958 553488 165334 340314 2,7 2,2 3,8 3,7 3,9 4,2 3,1 3,1 29289052 34612916 110388330 56041284 22514960 13316472 5368740 10824840 13159406 17043598 11,1 90696970 76,8 10,4 129116806 78,6 3952468 5813314 3,3 3,5 118120184 164236410 3259204 8,7 1216930 3,3 37267282 5,8 8,4 13 8,1 12,1 7,4 14,2 2121756 1354106 9548344 4583098 4603638 333580 1818804 142272 6198686 14212874 646282 1467596 12,7 9,2 13,2 8,7 6398678 15301624 913900 1742936 10,1 29011372 77,8 81 77,3 79,7 70,3 75,8 72,6 75,5 68,6 403130 339924 3425526 1390090 1795066 99268 401908 0 13,1 33751978 68,9 9,9 121934280 78,9 18,6 3575338 72,8 10,4 13487396 80,2 1854866 5570942 217828 737256 15,3 10 12,5 12,8 7,8 13 17,2 16959774 6847958 75990954 25758330 27245166 3088254 10531248 568620 % Toplam N 1659658 517244 7982416 4748380 2904564 513006 1037036 118040 N Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru 1,9 3,8 3,6 3,8 5 2,3 2,9 0,0 20938788 8862958 95296786 36640240 35921132 4251624 13943176 828932 3,8 3,6 4,4 4,4 48965384 154523902 4910750 16815188 144 Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan sağlık statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi 34034 4 160446 19,1 632112 75,1 20592 2,4 841620 4696666 604032 8971040 3665662 1973634 3035240 7176 10,5 13,4 9,4 11,4 5,7 14,1 2,8 6303726 726986 8984378 4215718 2862418 2045368 18590 14,1 16,1 9,4 13,1 8,3 9,5 7,4 32139562 3096340 76076078 22348144 29711162 15922348 197444 72 68,8 79,4 69,6 85,8 74,1 78,2 1569126 123864 3489590 1547728 1407380 667888 0 3,5 2,8 3,6 4,8 4,1 3,1 0,0 44653570 4502862 95800614 32131866 34631584 21501038 252382 4240262 21698378 0 0 0 14,6 8,6 0,0 0,0 0,0 3887910 26107276 124774 55796 27274 13,4 20249242 69,8 10,4 198547908 78,8 23,7 71,8 378612 9 91 564954 27,2 72,8 73060 421226 9288760 55796 0 0 1,5 29024060 3,7 252084378 10,6 527072 0,0 620750 0,0 100334 166972 2186080 4456348 6697678 7166276 1965366 4 18,8 12,3 9,9 7,9 11,2 458250 1550198 3954574 6241768 9844510 2675062 11 13,3 10,9 9,2 10,9 15,3 79898 613730 1819714 2316522 3022578 628966 1,9 5,3 5 3,4 3,3 3,6 3333616 8024822 27813838 53358006 70046262 12294854 79,9 69 76,6 78,9 77,2 70,1 4171674 11632530 36309910 67619864 90707266 17535050 Tablo 41 sağlık sorunu yaşayanların sağlık sorununun çözümü için neler yaptıklarının sosyodemografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Herhangi bir sağlık sorunu ile karşılaşılması durumunda kırsal yerleşim yerlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, eğitim durumu açısından lisanüstü mezunu olanlarda, medeni durum açısından boşanmış olanlarda, işsizlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde hiçbir şey yapmama oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Herhangi bir sağlık sorunu yaşama durumunda kendi kendine tedavi yöntemine başvuranlar demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre incelendiklerinde, kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların, 5-14 yaş grubunda bulunanların, erkeklerin, eğitim durumu açısından lisansüstü mezunlarının, ayrı yaşayanların, yarım gün çalışanların, yurtdışı sağlık sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerin daha yüksek oranda oldukları görülmektedir. Sağlık personeli ya da kuruluşuna başvuranlar demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanların, 70-79 yaş grubunda bulunanların, kadınların, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerin, emeklilerin, aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu ve özel sağlık sigortasına sahip olanların, algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerin daha fazla olduğu görülmektedir. 145 Sağlık sorunu nedeniyle geleneksel sağlıkçılara başvuranlar demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre incelendiğinde ise kentsel yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu bölgesinde yaşayanların, 70-79 yaş grubunda bulunanların, kadınların, lise mezunu olanların, öğrencilerin, özel sağlık sigortasına sahip olanların ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerin daha fazla oldukları görülmektedir. Tablo 42. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenleri (%) Sayı % Küçük, önemsiz bir sorundu 10575240 40,8 Hizmete ulaşmam için çok uzun yol gitmem gerekiyordu 2219048 8,6 Gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu 1937104 7,5 Gidince çok beklemek gerekiyordu 1518842 5,9 Param yoktu 7136038 27,5 Vaktim yoktu 3645538 14,1 Ulaşım aracı yoktu 2233062 8,6 Çocukları ve evi yalnız bırakamadım 1316666 5,1 İhmal 5729776 22,1 Bilmiyor 832728 3,2 Diğer 895050 3,5 *Yüzde değerleri hiçbir şey yapılmadığı söylenen 25.938.614 olay üzerinden hesaplanmıştır. Tablo 42'de sağlık sorunu yaşadığı halde hiçbir şey yapmama nedenleri sorulduğunda en önemli nedenin yaşanılan sağlık sorununun "küçük, önemsiz bir sorun" olarak görülmesi ile "param yoktu" ve "ihmal" olarak ifade edildiği, en az ifade edilen nedenin ise "bilmiyor" olduğu görülmektedir. Tablo 43. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenlerinin SosyoDemografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) Hizmete Ulaşmam İçin Çok Uzun Yol Gitmem Gerekiyordu Gideceğim Yerde İyi Bir Hizmet Yoktu Gidince Çok Beklemek Gerekiyordu Diğer Param Yoktu Toplam N % N % N % N % N % N Kır 1071304 14,2 726674 9,6 656058 8,7 3091166 41 7057076 93,531 7545174 Kent 1147744 6,2 1210430 6,6 862784 4,7 4044872 22 17275960 93,9246 18393440 115960 3 224328 5,9 222482 5,8 283504 7,4 3313804 86,8209 3816826 0 0,0 0 0,0 0 0,0 97136 22,1 371176 84,4334 439608 Ege 192582 4,2 213876 4,7 17056 0,4 452868 9,9 3993132 87,7266 4551794 Doğu Marmara 38116 2,6 210886 14,2 51350 3,5 365170 24,6 1175486 79,2939 1482442 Batı Anadolu 16380 1,9 0 0,0 30888 3,7 187070 22,2 765336 90,9866 841152 Akdeniz 341744 16,5 15574 0,8 203476 9,8 519584 25,1 2252718 109,034 2066064 Orta Anadolu 60554 3,6 45448 2,7 52078 3,1 576836 34,1 932152 55,1052 1691586 Kır-Kent Bölge İstanbul Batı Marmara 146 Batı Karadeniz 24336 2,2 20644 1,9 0 0,0 190138 17,2 986154 89,3077 1104220 Doğu Karadeniz 50154 10,8 64870 14 68614 14,8 28548 6,2 456924 98,7414 462748 Kuzeydoğu Anadolu 385502 13,5 258492 9 188968 6,6 1209052 42,2 3236428 113,09 2861820 Ortadoğu Anadolu 488306 20,8 236080 10 180232 7,7 1459328 62,1 1592916 67,7961 2349568 Güneydoğu Anadolu 505440 11,8 646906 15,1 503698 11,8 1766830 41,4 5256914 123,09 4270786 Yaş 0-4 92560 5,3 21970 1,2 24128 1,4 491504 27,9 1925534 109,225 1762904 5-14 368576 12,9 167778 5,9 131820 4,6 883064 30,9 2644252 92,5245 2857894 15-44 534924 4,3 1251068 10,1 470860 3,8 3065660 24,7 11711960 94,3202 12417236 45-59 409058 8,5 278408 5,8 392184 8,1 1447862 30 4064736 84,3345 4819776 60-69 546234 28,9 108108 5,7 182260 9,7 806754 42,7 1718158 90,9971 1888146 70-79 78468 7,5 105118 10 190580 18,1 198120 18,9 947232 90,205 1050088 80+ 75140 15,6 0 0,0 22724 4,7 103298 21,4 388466 80,4751 482716 Cevapsız 114088 17,3 4654 0,7 104312 15,8 139776 21,2 932724 141,348 659880 Erkek 714532 6,3 629252 5,6 507026 4,5 2453048 21,7 10740132 94,9415 11312366 Kadın 1504516 10,3 1307852 8,9 1011816 6,9 4682990 32 13592878 92,9348 14626248 978484 20,4 365378 7,6 436176 9,1 2376764 49,5 4265560 88,7828 4804488 196976 11,9 44122 2,7 131794 7,9 721734 43,5 1648166 99,3076 1659658 Ana Okulu 50648 9,8 42848 8,3 19188 3,7 176956 34,2 582660 112,647 517244 İlkokul 651612 8,2 621062 7,8 386204 4,8 2125552 26,6 7265440 91,0181 7982416 Ortaokul 173836 3,7 627666 13,2 245960 5,2 851448 17,9 4515628 95,0983 4748380 Lise 43550 1,5 42718 1,5 192868 6,6 288574 9,9 2599844 89,5089 2904564 0 0,0 53872 10,5 27274 5,3 54964 10,7 452946 88,2925 513006 Cinsiyet Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ön Lisans Üniversite (Lisans) 31382 3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1033344 99,644 1037036 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 0 0,0 62244 52,7 0 0,0 0 0,0 79950 67,7313 118040 Medeni Durum Hiç Evlenmemiş 621738 10 557180 9 249730 4 1335724 21,5 5905926 95,2771 6198686 Halen Evli 963144 6,8 1126190 7,9 1028196 7,2 4016714 28,3 13132366 92,3977 14212874 Boşanmış 75868 11,7 172068 26,6 38402 5,9 303056 46,9 518986 80,3033 646282 Eşi Ölmüş 340028 23,2 0 0,0 125294 8,5 499408 34 1294176 88,1834 1467596 Ayrı Yaşıyor 13598 39,9 0 0,0 0 0,0 13598 39,9 47632 139,954 34034 Tam Gün Çalışan 106834 2,3 221338 4,7 200538 4,3 528528 11,3 4523766 96,3187 4696666 Yarım Gün Çalışan 30784 5,1 0 0,0 26910 4,5 102440 17 815958 135,085 604032 Ev Hanımı 1155674 12,9 787098 8,8 780078 8,7 3467308 38,6 8176246 91,1404 8971040 Öğrenci 265616 7,2 375206 10,2 157092 4,3 640744 17,5 3490162 95,2123 3665662 Emekli 91182 4,6 29692 1,5 62998 3,2 233714 11,8 2065752 104,667 1973634 İşsiz 355524 11,7 396890 13,1 197860 6,5 1234740 40,7 2329028 76,7329 3035240 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 7176 100 7176 Sağlık Sigortası yok 623376 14,7 333580 7,9 236548 5,6 1939522 45,7 3236402 76,3255 4240262 SGK 1595672 7,4 1603498 7,4 1282294 5,9 5196516 23,9 21096634 97,2268 21698378 Çalışma Durumu Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu 147 Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor 0 0,0 55250 1,3 55250 1,3 62582 1,5 233480 139,832 166972 Çok kötü 429572 3,7 99918 0,9 159354 1,4 1105286 9,5 1477294 67,5773 2186080 Kötü 564330 1,6 607022 1,7 353548 1 1629134 4,5 3148626 70,6549 4456348 Orta 561262 0,8 466336 0,7 557518 0,8 1587794 2,3 6916884 103,273 6697678 İyi 448760 0,5 596674 0,7 288444 0,3 1502852 1,7 7065214 98,5898 7166276 Çok İyi 10452 0,1 30238 0,2 27508 0,2 288132 1,6 2139020 108,836 1965366 *Yüzde değerleri hiç bir şey yapılmadığı söylenen 25.938.614 olay üzerinden hesaplanmıştır. Tablo 43’de sağlık sorununun çözümü için hiçbir şey yapmama nedenlerinin sosyodemografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımı görülmektedir. Ancak burada Tablo 42'deki tüm nedenler tek tek verilmeyip özellikle politika belirleyicilerin “Hizmete ulaşmam için çok uzun yol gitmem gerekiyordu”, “Gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu”, “Gidince çok beklemek gerekiyordu” ve “Param yoktu” gibi sağlık sistemi ile ilgili dikkate almaları gereken nedenler üzerinde durulmuş, “Küçük, önemsiz bir sorundu”, “Vaktim yoktu”, “Ulaşım aracı yoktu”, “Çocukları ve evi yalnız bırakamadım”, “İhmal”, “Bilmiyor” ve “Diğer” gibi sistemle ilgili olmayan ve daha çok bireysel değerlendirme ve tercihlerle ilgili nedenler ise "Diğer" başlığı altında toplanmıştır. Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Hizmete ulaşmak için çok uzun yol gitmem gerekiyordu” diyenlerin kırsal yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlardan, medeni durumu ayrı yaşıyor olanlardan, eğitim durumunu okuma yazma bilmeyen olarak belirtenlerden, sağlık sigortası olmayanlardan, sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerden kişiler oluştukları görülmektedir. Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu” diyenlerin görece olarak daha çok kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşadıkları, 1544 yaş grubunda bulundukları, kadın, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip olanlardan, medeni durumu boşanmış olanlardan, herhangi bir sağlık sigortasına sahip olmayanlardan ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerden oluştukları görülmektedir. Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Gidince çok beklemek gerekiyordu” diyenlerin görece olarak daha yüksek oranda kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlar, 70-79 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, eğitim durumunu okuma yazma bilmiyor olarak belirtenler, medeni durumunu eşi ölmüş ve çalışma durumunu ev hanımı 148 olarak belirtenler ile Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar ile algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirten kişiler oldukları görülmektedir. Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Param yoktu” diyenlerin ise kırsal yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlardan, 60-69 yaş grubunda bulunanlardan, kadınlardan, eğitim durumunu okuma yazma bilmiyor olarak belirtenlerden, medeni durumu boşanmış olanlardan, işi ve sağlık sigortası olmayanlardan, algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerden oluştukları görülmektedir. Bu bulgulara göre hiçbir şey yapmama nedeni olarak "hizmete ulaşmak için çok uzun yol gitmem gerekiyordu", "gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu", “gidince çok beklemek gerekiyordu" ve “param yoktu” diyenlerin ağırlıklı olarak kadınlar ile kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanlardan oluştuğu görülmektedir. 4.2.2.1. Sağlık Sorunu Yaşama Durumuyla İlgili Hizmet Kullanımı Bu bölümde sağlık sorunu yaşama durumunda farklı hizmet sunuculara ve hizmet türlerine göre sağlık hizmetleri kullanımı hakkında bilgiler sunulmaktadır. Tablo 44'de sosyodemografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşama durumunda başvurulan hizmet sunucuların dağılımı görülmektedir. Buna göre yerleşim yeri, coğrafi bölge, yaş grupları, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, sağlık güvencesi durumu ve algılanan sağlık statüsü açısından en fazla başvurulan hizmet sunucunun Sağlık Bakanlığı hastaneleri olduğu görülmektedir. Sağlık sorunu yaşama durumunda Sağlık Bakanlığı hastanelerine yapılan başvurular yerleşim yeri açısından incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, yaş grupları açısından incelendiğinde 80 yaş ve üzeri olanlarda, kadınlarda, okuma yazma bilmeyenlerde, medeni durumunu eşi ölmüş olarak belirtenlerde, işsizlerde, sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "orta" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Sağlık sorunu yaşama durumunda üniversite hastanelerine yapılan başvurular incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda olanlarda, erkeklerde, lisansüstü eğitimine sahip olanlarda, medeni durum açısından ayrı yaşayanlarda, çalışma durumu açısından öğrencilerde, sağlık güvencesi durumunu Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olarak belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. 149 Sağlık sorunu yaşama durumunda özel hastanelere yapılan başvurular incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanların, yaş grubu açısından 0-4 yaş grubunda bulunanların, erkeklerin, eğitim durumu önlisans mezunu olanların, çocukların, özel sağlık sigortası olanların, algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerin en yüksek olduğu görülmektedir. Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri ile dernek, vakıf ve azınlık hastanelerinin de aralarında bulunduğu diğer hastanelere olan başvurular incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve coğrafi bölge açısından Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların, 70-79 yaş grubunda bulunanların, erkeklerin, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitime sahip olanların, medeni durumunu boşanmış olarak belirtenlerin, tam gün çalışıyor olanların, özel sağlık sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak yanıtlayanların daha fazla olduğu görülmektedir. Tablo 44. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Başvurulan Hizmet Sunucuların Dağılımı (%) Sağlık Bakanlığı Üniversite Diğer* Özel N % N % N % Kır 36374390 83,5 1355640 Kent 136458998 77,4 7941310 3,1 5259124 4,5 28133014 30502238 75,1 1952886 4,8 6940544 Toplam** N % 12,1 591916 1,4 43581044 16,0 3699410 2,1 176232732 17,1 1232712 3,0 40628380 Kır-Kent Bölge İstanbul Batı Marmara 8499712 87,3 184652 1,9 952536 9,8 96616 1,0 9733542 Ege 27534832 78,2 1670214 4,7 5143814 14,6 870194 2,5 35219080 Doğu Marmara 21214466 79,1 903604 3,4 4339348 16,2 368160 1,4 26825552 Batı Anadolu 9894508 74,2 722176 5,4 1915186 14,4 798148 6,0 13330018 Akdeniz 15854852 77,2 1146652 5,6 3408938 16,6 138762 0,7 20549230 Orta Anadolu 9885148 82,8 427830 3,6 1591382 13,3 40274 0,3 11944660 Batı Karadeniz 8840676 78,6 653900 5,8 1581450 14,1 166426 1,5 11242452 Doğu Karadeniz 1741272 82,4 176306 8,3 124644 5,9 70226 3,3 2112448 Kuzeydoğu Anadolu 5941286 87,1 316238 4,6 470886 6,9 92742 1,4 6821152 Ortadoğu Anadolu 9642698 77,9 462670 3,7 2125162 17,2 142636 1,2 12373140 Güneydoğu Anadolu 23281674 80,2 679770 2,3 4798274 16,5 274430 0,9 29034148 0-4 19422286 78,7 645398 2,6 4406012 17,9 197652 0,8 24671348 5-14 22119916 82,9 1169168 4,4 2817646 10,6 568126 2,1 26674830 15-44 61070152 76,2 3366012 4,2 13817882 17,2 1860248 2,3 80114268 45-59 36015434 80,5 1795508 4,0 6027424 13,5 875498 2,0 44713890 60-69 14162512 75,8 1297634 6,9 2786966 14,9 436592 2,3 18683730 Yaş 150 70-79 8488610 74,4 556140 4,9 2039856 17,9 318500 2,8 11403106 80+ 3819478 84,8 165022 3,7 507910 11,3 13988 0,3 4506424 Cevapsız 7735000 85,5 302016 3,3 988442 10,9 20748 0,2 9046206 Erkek 70452694 77,7 4150744 4,6 14014286 15,5 2079246 2,3 90696970 Kadın 102380694 79,3 5146180 4,0 19377826 15,0 2212080 1,7 129116806 Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu 24445668 84,3 1040962 3,6 3124004 10,8 400764 1,4 29011372 13907790 82,0 545220 3,2 2131870 12,6 374894 2,2 16959774 5665842 82,7 242554 3,5 771602 11,3 167960 2,5 6847958 İlkokul 60444150 79,5 3047746 4,0 10997194 14,5 1501890 2,0 75990954 Ortaokul 20351942 79,0 1395914 5,4 3232788 12,6 777686 3,0 25758330 Lise 19805058 72,7 1277718 4,7 5468606 20,1 693810 2,5 27245166 Cinsiyet Eğitim Durumu Ön Lisans 2185352 70,8 116844 3,8 763984 24,7 22074 0,7 3088254 Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum 6966466 66,2 946556 9,0 2541474 24,1 76752 0,7 10531248 350922 61,7 53872 9,5 109122 19,2 54704 9,6 568620 Hiç Evlenmemiş 26477126 78,4 1615900 4,8 4776486 14,2 882440 2,6 33751978 Halen Evli 94653104 77,6 5309330 4,4 19562192 16,0 2409654 2,0 121934280 Boşanmış 2698410 75,5 165932 4,6 556660 15,6 154336 4,3 3575338 Eşi Ölmüş 10994308 81,5 587288 4,4 1792804 13,3 112996 0,8 13487396 493792 78,1 31200 4,9 107120 16,9 0 0,0 632112 Tam Gün Çalışan 23417368 72,9 1435954 4,5 6161532 19,2 1124682 3,5 32139562 Yarım Gün Çalışan 2373150 76,6 141674 4,6 526240 17,0 55250 1,8 3096340 Ev Hanımı 60884876 80,0 2806050 3,7 11338236 14,9 1046916 1,4 76076078 Öğrenci 17484558 78,2 1260064 5,6 3165864 14,2 437658 2,0 22348144 Emekli 22588176 76,0 1568372 5,3 4915976 16,5 638638 2,1 29711162 İşsiz 13251966 83,2 706992 4,4 1591018 10,0 372372 2,3 15922348 147134 74,5 0 0,0 50310 25,5 0 0,0 197444 Sağlık Sigortası yok 16486002 81,4 632554 3,1 2863146 14,1 267540 1,3 20249242 SGK Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu 155901564 78,5 8664370 4,4 29989700 15,1 3992274 2,0 198547908 Özel Sigorta 98436 26,0 0 0,0 248690 65,7 31512 8,3 378612 SGK ve Özel Sigorta 315874 55,9 0 0,0 249054 44,1 0 0,0 564954 Yurtdışı Sigorta 31512 43,1 0 0,0 41548 56,9 0 0,0 73060 2597816 77,9 227656 6,8 406094 12,2 102050 3,1 3333616 Çok kötü 6084078 75,8 624702 7,8 1108432 13,8 207584 2,6 8024822 Kötü 21275098 76,5 1034436 3,7 4803032 17,3 701272 2,5 27813838 Orta 42818152 80,2 2024152 3,8 7533188 14,1 982488 1,8 53358006 İyi 53879930 76,9 3176004 4,5 11479390 16,4 1510964 2,2 70046262 Çok iyi 9753172 79,3 741780 6,0 1642758 13,4 157144 1,3 12294854 Algılanan sağlık statüsü Bilmiyor *Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. **: Toplam değer sağlık personeli/kuruluşuna başvuru sayısından (219.813.776) oluşmakta olup yüzdeler bu toplam üzerinden alınmıştır. 151 Tablo 45'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşama durumunda kullanılan ilaç, laboratuvar ve görüntüleme hizmetleri ile tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetlerin dağılımı görülmektedir. İlaç kullanımının kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, yaş grupları açısından 80 yaş ve üzeri grupta yer alanlarda, kadınlarda, eğitim durumu açısından önlisans mezunlarında, medeni durum açısından eşi ölmüş olanlarda, sağlık güvencesi durumu açısından aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sigortasına sahip olduğunu belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsünü "orta" olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu görülmektedir. Laboratuvar hizmetleri kullanımı incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanların, yaş grupları açısından 60-69 yaş grubunda bulunanların, kadınların, eğitim durumu açısından okuma yazma bilmeyenlerin, çalışma durumu açısından ev hanımlarının, sağlık güvencesi bakımından aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sigortasına sahip olanların ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerin daha fazla olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmetlerini ağırlıklı olarak kullananlar incelendiğinde kullanımının kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, 60-69 yaş grubunda bulunanlar, eğitim durumu açısından okuma yazma bilmeyenler, işsizler ve aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortası olanlar ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenler olduğu görülmektedir. Tıbbi cihaz hizmetlerini ağırlıklı olarak kullananlar incelendiğinde kırsal alanda ve Ege bölgesinde yaşayanlar, 70-79 yaş grubunda bulunanlar, erkekler, eğitim durumu açısından lise mezunu olanlar, çalışma durumu açısından öğrenciler, sosyal güvence açısından Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak yanıtlayanlardan oluştukları görülmektedir. Tıbbi malzeme kullanımının ise kırsal yerleşim yerlerinde, Ege bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, erkeklerde, mezuniyet sonrası lisansüstü eğitim durumunda bulunanlarda, medeni durum açısından ayrı yaşayanlarda, çalışma durumu açısından işsizlerde, algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Diğer mal ve hizmetlerin kullanımı yerleşim yeri açısından incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde, bölgesel açıdan Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, yaş grubu açısından 0-4 yaş grubunda bulunanlar, eğitim durumu 152 açısından üniversite (lisans) mezunu olanlarda algılanan sağlık statüsü bakımından "çok iyi" yanıtını verenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. 153 Tablo 45. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine Dağılımı (%) İlaç N Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Laboratuvar % N % Görüntüleme N % Tıbbi Cihaz N % Tıbbi Malzeme N % Diğer Mal ve Hizmetler* N % Toplam Hastalık Sayısı 42780270 87,2 16485482 33,6 13146978 26,8 4255056 168535120 83,9 62135242 30,9 49148554 24,5 16955718 8,7 8,4 6024798 12,3 4735432 9,7 49058490 20798102 10,3 25242126 12,6 200958316 41962544 9080240 31801276 26115050 11635754 19355908 10881338 10110490 2186938 92,8 13109746 29 10040238 22,2 86,8 3372876 32,2 3088228 29,5 78,2 12176398 29,9 10174372 25 84,8 9007908 29,3 7194070 23,4 73,2 4748068 29,9 3672006 23,1 85,8 7983170 35,4 6019442 26,7 76,5 4033952 28,4 3485092 24,5 78,8 4069000 31,7 3403270 26,5 91,1 974480 40,6 589680 24,6 3035786 1062620 4812054 1728740 1577810 2147964 1108172 1499888 22308 6,7 10,2 11,8 5,6 9,9 9,5 7,8 11,7 0,9 3532698 1319318 6006052 2763306 1721408 2949492 1552928 1682590 256568 7,8 12,6 14,8 9 10,8 13,1 10,9 13,1 10,7 6979128 1430936 4517396 2751008 3424486 1954966 2368366 1705002 242502 15,4 13,7 11,1 8,9 21,5 8,7 16,7 13,3 10,1 45211062 10461932 40681394 30783662 15891954 22568832 14215344 12829232 2400268 4662788 55,3 2901054 34,4 2255708 26,7 416546 4,9 1130272 13,4 491426 5,8 8436064 10966722 74,5 4528394 30,8 2865512 19,5 720122 4,9 1076270 7,3 1112150 7,6 14720602 29626090 93,1 11715626 36,8 9507888 29,9 2967198 9,3 2831998 8,9 3000192 9,4 31816408 25210770 25612002 75900734 43673760 17568824 10412272 4691102 8245900 93,2 7731230 28,6 5025826 18,6 82,3 7411274 23,8 5676736 18,2 81,1 29593512 31,6 23854350 25,5 86,4 16118830 31,9 13807014 27,3 86,1 7767656 38 6009874 29,4 85,4 4319536 35,4 3341598 27,4 93,7 1898936 37,9 1236404 24,7 81,4 3779750 37,3 3343730 33 2348008 2364544 7523568 3522376 2126280 1440166 457730 1428128 8,7 7,6 8 7 10,4 11,8 9,1 14,1 2920112 2902146 9999704 4945954 2312882 1419834 703248 1619020 10,8 4827368 17,8 9,3 4100876 13,2 10,7 11510590 12,3 9,8 4944030 9,8 11,3 1720446 8,4 11,6 909168 7,5 14 736476 14,7 16 1228552 12,1 27046864 31134610 93567136 50522914 20414888 12197432 5008484 10124478 85584850 82,4 30675190 29,5 25892906 24,9 9601878 125730540 86 47945534 32,8 36402626 24,9 11608922 9,2 7,9 12017278 11,6 14805622 10,1 354562 940264 0,3 0,6 103856402 146160404 28229968 87,5 11557208 35,8 9148828 28,4 2389114 7,4 3090594 9,6 3349580 10,4 32270576 16950258 88,8 4886258 25,6 1574144 8,2 1943448 10,2 1728402 9,1 19081530 6334302 74170538 23717772 25174630 3185728 77,2 1779804 21,7 1212614 14,8 86,7 26949442 31,5 22624836 26,4 78,2 9905350 32,6 7646028 25,2 79 9593558 30,1 7714512 24,2 93,1 958204 28 860444 25,1 568282 7687238 2401230 3106818 211978 6,9 9 7,9 9,8 6,2 635284 8791198 3355638 4195646 408460 7,7 10,3 11,1 13,2 11,9 1031316 9748258 3113578 3882606 504088 12,6 11,4 10,3 12,2 14,7 8202090 85539324 30341428 31848804 3421834 9288812 75,2 3980730 32,2 2769442 22,4 814892 6,6 1088802 8,8 2262858 18,3 12350052 453960 63,9 229814 32,3 84526 11,9 0 0,0 137488 19,3 125684 17,7 710892 9,8 8,1 6,3 9,7 21 4674410 14565174 591396 1237366 324324 31434442 116731290 3623750 13059358 633646 6004310 31,5 78,3 11041342 27,5 9347026 23,3 3951246 85,1 46328256 33,8 38384502 28 11169340 80,7 1480024 33 934778 20,8 280826 85,7 5273320 34,6 3595462 23,6 1472666 80 324168 40,9 326378 41,2 166426 11,6 4311632 10,7 40150656 10,6 15378922 11,2 137235904 13,2 319618 7,1 4489212 8,1 1454726 9,6 15230332 40,9 135824 17,1 792558 154 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan 30523532 79,4 11087466 28,8 9015994 23,5 2625064 6,8 3944070 10,3 4683250 12,2 38443288 Yarım Gün 2920294 76,4 1082770 28,3 921076 24,1 244816 6,4 261300 6,8 296062 7,7 3823326 Çalışan Ev Hanımı 74262370 87,3 30478214 35,8 23848578 28 6547892 7,7 8595938 10,1 9499308 11,2 85060456 Öğrenci 20784660 78,2 7409818 27,9 6092814 22,9 3100864 11,7 3033186 11,4 3461510 13 26563862 Emekli 27627314 84,8 10846550 33,3 8878064 27,3 3129646 9,6 3651388 11,2 2846324 8,7 32573580 İşsiz 14962194 83,3 5954078 33,1 5507164 30,7 1730924 9,6 2405000 13,4 1655108 9,2 17967716 Çocuk 290316 134 44798 20,7 18798 8,7 0 0,0 0 0,0 13494 6,2 216034 Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası 20065734 82,6 6966050 28,7 5828888 24 1827358 7,5 2116218 8,7 4133558 17 24284494 yok SGK 190366462 86 71147674 32,1 56201678 25,4 19334640 8,7 24657906 11,1 25635922 11,6 221345488 Özel Sigorta 261326 8,3 316030 10 108810 3,4 15834 0,5 47346 1,5 28366 0,9 3162354 SGK ve Özel 580294 578 190996 190 156156 156 1456 1,4 1456 1,4 148226 148 100334 Sigorta Yurtdışı Sigorta 41548 8,3 0 0,0 0 0,0 31512 6,3 0 0,0 31512 6,3 503386 Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor 2671734 70,5 1072110 28,3 1086202 28,6 459134 12,1 613782 16,2 432094 11,4 3791866 Çok kötü 7929766 82,8 3697070 38,6 2836496 29,6 1005550 10,5 1544426 16,1 744094 7,8 9575020 Kötü 27300702 85,9 12667824 39,9 9524840 30 2485002 7,8 3266432 10,3 2913430 9,2 31768412 Orta 51302550 86,1 21694244 36,4 17076852 28,7 5158374 8,7 6527196 11 5718674 9,6 59599748 İyi 66751048 83,6 22211800 27,8 19274684 24,1 6989970 8,7 7943780 9,9 9900046 12,4 79890772 Çok iyi 10950472 73,1 3623152 24,2 3383094 22,6 1258686 8,4 1850810 12,4 2237326 14,9 14969890 *Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb. **: Toplam değer kendi kendine tedavi (30.203.030) ve sağlık personeli/kuruluşuna başvuruların (219.813.776) toplamından oluşmakta olup yüzdeler bu toplam üzerinden alınmıştır. 4.2.2.2. Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Yapılan Cepten Harcamalar Son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunlarının çözümüne yönelik olarak yapılan harcamalar hesaplanırken kendi kendine ve/veya başkalarının yardımı ile tedaviye bağlı olarak yapılan ödemeler, sağlık personeli ve kuruluşlarına başvuru sonucunda yapılan harcamalar ile geleneksel sağlıkçılara başvuru sonucunda yapılan ödemeler dikkate alınmış, ancak bu tutardan alınan geri ödeme ve yardımlar çıkarılırken hanehalkından olmayan birinin ayakta sağlık hizmetleri masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar ilave edilmiştir. Diğer yandan son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunları nedeniyle yapılan harcamalar hesaplanırken hem başvurulan kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan hem de başvurulan kurumların dışındaki başka kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan ödemeler dikkate alınmıştır. Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar her ne kadar sağlık hizmeti kullanımına bağlı olarak yapılan harcamalar olsalar da bunlar tıbbi olmayan harcamalar olduğu için ayrı olarak gösterilmiştir. 155 Tablo 46. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Cepten Ortalama Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) Kendi Kendine Tedavi N Ort. SH. Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Sağlık Personeli/ Kuruluşuna Başvuru N Ort. SH. Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru N Ort. SH. 180095 858988 290,2 466,7 44,2 86,9 1324760 904,5 5254075 1151,5 57,9 119,8 64102 265263 389,2 469,5 77,8 165,0 169703 24456 172552 144048 89607 68586 78719 56118 10152 54527 72708 97906 401,9 252,9 229,4 414,6 339,1 485,2 390 487,6 609,5 426,6 169,9 1184,5 120,2 184,8 56,1 156,1 132,0 189,7 141,2 276,8 566,0 70,7 48,1 638,9 1204865 322581 1045993 782758 409591 606583 370576 337786 60267 208872 327158 901804 1828,8 1108,4 917 1072,5 1032,8 952,1 667 795,1 746,5 894,8 767,4 986,5 447,4 261,1 164,9 296,7 164,1 108,0 77,8 103,3 113,8 108,5 94,5 135,1 55773 2845 14808 10664 39903 41817 79853 57232 3028 8444 5597 9400 146,2 3259,2 0,0 3538,3 601,8 154,8 560,3 121,2 2273,6 44 804,3 42,6 79,5 0,0 0,0 3534,0 395,5 82,1 154,9 38,5 2280,3 24,9 439,0 40,2 85026 149642 474299 191920 59461 27666 15657 35411 410,2 228,4 404,1 328,6 393,9 2357,4 1218,9 611,8 147,1 80,5 86,7 64,5 246,0 1940,8 700,1 293,5 754163 838982 2439303 1321868 548291 312518 117589 246121 1099,3 1080 1061,9 1259,9 1095,5 678 1659,3 1016 241,8 303,7 87,8 362,3 233,4 93,9 717,9 249,3 25787 27224 144221 70259 28718 17158 4404 11594 230,8 236,8 306 962,3 59,8 582,2 1399,3 644,5 123,0 110,6 117,0 546,5 48,4 495,1 1213,1 374,4 454929 584153 545,6 350,9 149,9 52,8 2728299 1048,3 3850536 1139,7 116,3 141,4 136643 192722 411 484,3 139,2 204,0 109584 1003,9 508,8 828079 1014,5 168,1 39873 315,9 221,8 75696 310,7 194,1 495737 1243,5 458,8 12704 586,1 477,7 48217 320733 156337 158579 11693 65335 5472 137,1 333,4 520,8 370,9 170,1 440,6 0,0 43,5 59,4 219,4 92,2 33,6 241,5 0,0 211086 2265626 782016 846963 94121 313337 16806 1166,7 934,5 942,3 1649,4 806,3 1073,5 1683,3 538,7 63,1 106,5 587,0 173,1 254,1 929,7 12058 110518 48670 65466 3066 15458 0 404,7 288,7 1075,1 534,8 76,5 87,5 0,0 252,2 59,9 770,8 250,1 75,6 39,9 0,0 218963 526217 32925 54130 6171 289 418,5 648,2 794,3 8889,3 75,7 80,2 360,0 298,2 8712,1 1012827 849,3 3629057 1197,8 107477 1276 374041 700,7 17245 672,8 78,2 149,6 415,5 96,6 274,7 65728 185630 8378 22517 792 146,4 388,4 4564,5 700,4 0,0 68,7 99,3 4145,3 446,7 0,0 218674 23223 334,6 582,6 66,2 31,1 966776 96291 490,8 102,9 57438 4764 519,6 350,5 276,1 320,3 1485,7 576,8 156 Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok SGK Özel sigorta SGK+Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi Genel Toplam 299390 148695 94461 73659 715 402,6 209,9 538,3 1721,6 520 77,0 80,7 219,6 823,3 0,0 2279268 1068,2 678430 991,5 847565 764,7 456166 1237,7 5823 522,5 103,2 151,5 126,6 168,0 0,0 112259 53915 46034 22224 0 287,3 130,5 96,3 2741,1 0,0 63,5 76,3 35,1 466,0 0 134649 896439 4799 2146 1049 924,9 365 78,6 130 728 470,6 46,2 71,4 0,0 0,0 621989 2539,7 5923273 950,3 12008 1282,9 19555 676,3 2011 5630,1 844,6 60,5 811,6 129,1 1849,2 14854 312364 2146 0 0 138,1 472 0,0 0,0 0,0 101,4 140,5 0,0 0,0 0,0 17625 50678 126646 208130 353374 89903 128,2 1801,8 657,1 376,1 360,7 236,4 100973 204929 778946 1531880 2189335 385234 441,2 30,7 1183,5 421,7 294,3 50,2 436,1 331,8 379,0 261,8 94,4 49,4 1219,3 96,3 3073 11815 56990 81064 110810 22366 1039083 71,5 1108,9 149,5 80,1 109,1 90,1 72,2 329365 453,9 431,4 31,9 661,9 143,6 147,5 22,7 133,8 1220,9 1594,1 1452,3 984,8 831,4 2033,5 6578835 1101,8 Tablo 46’da sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde kendi kendine tedavi, sağlık hizmeti sunan kişi veya kuruluş tarafından kurumda veya evde sunulan ayakta sağlık hizmetleri ve geleneksel sağlıkçılar tarafından sunulan hizmetler için yapılan toplam cepten harcamalar gösterilmektedir. Buna göre sağlık personeli/kuruluşuna başvuru sırasında yapılan ortalama harcamanın kendi kendine tedavi ve geleneksel sağlıkçılara başvuru sırasında yapılan harcamalardan 2 kat daha fazla olması durumu dikkat çekmektedir. Kendi kendine tedavi yöntemi kullanılması halinde cepten yapılan ortalama harcamanın kentsel alanda, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda olanlarda, erkeklerde, okuma yazma bilmeyenlerde, ayrı yaşayanlarda, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, işsiz olanlar ile sağlık statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde daha fazla olduğu tespit edilmiştir. En düşük ortalama harcama ise Orta Doğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, 5-14 yaş grubunda olanlar, özel sağlık sigortası olanlar, hiç evlenmemiş olanlar, öğrenciler ve algılanan sağlık statüsüne “bilmiyorum” yanıtı verenler tarafından yapılmıştır. Lisansüstü mezuniyeti olanların ise kendi kendine tedavi için harcama yapmadıkları dikkat çekmektedir. Sağlık hizmeti sunan kişi veya kuruluş tarafından kurumda veya evde sunulan ayakta sağlık hizmetleri için cepten yapılan ortalama harcama incelendiğinde ise kentsel alanda ve İstanbul bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri olanlarda, kadınlarda, lisansüstü mezuniyete sahip olanlarda, yurtdışı sigortası olanlarda, medeni durumunu boşanmış olarak belirtenlerde, tam gün çalışanlar ile sağlık statüsünü “çok iyi” olarak belirtenlerde daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Sağlık personeli/kurumuna en düşük harcama ise Orta Anadolu bölgesinde 157 yaşayanlar, 70-79 yaş grubunda olanlar, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, önlisans mezunu olanlar ve sağlık statüsünü “iyi” olarak belirtenler tarafından yapılmıştır. Geleneksel tedavi için yapılan ortalama harcama ise kentsel alanda ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri olanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunu olanlarda, SGK’lılarda, boşanmışlarda, işsizler ile sağlık statüsünü “kötü” olarak belirtenlerde harcama daha fazla olmuştur. En düşük ortalama harcama ise Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda olanlarda, sigortası olmayanlarda, emeklilerde ve sağlık statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde gerçekleşmiştir. Geleneksel tedaviye hiç harcama yapmayanlar ise Ege bölgesinde yaşayanlar, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip olanlar, yurtdışı sigortası olanlar ve ayrı yaşayanlar olduğu görülmektedir. 158 Tablo 47. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) Sağlık Bakanlığı Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Üniversite Geleneksel Sağlık Hizmeti Sunucuları Diğer* Özel N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 1033365 3804028 566,2 721,1 85,4 141,4 39183 228388 665,7 980,2 176,3 218,2 500966 2066289 1263,8 1489,7 102,2 152,2 13755 97244 3208,2 2500,3 606,0 909,5 11939 54544 4179,8 4566,3 711,6 750,0 810912 279577 736700 568335 308035 477686 293292 271909 52999 163053 234129 640764 1233,9 693,9 438,4 905,8 639,6 733,1 381,0 507,4 612,1 505,8 508,1 413,9 593,1 149,4 75,2 397,9 134,3 188,4 43,2 58,1 106,7 104,1 116,2 43,0 57886 6193 47614 24698 28964 26284 10274 14666 3934 11196 15392 20470 1239,3 375,3 646,9 439,6 1901,0 840,5 212,9 1065,3 1027,1 510,2 1485,7 324,6 491,5 189,3 281,1 144,1 1202,1 262,4 135,4 233,3 514,8 176,4 1130,6 68,4 583924 52794 391672 358230 82963 177862 119721 71375 18771 99763 129868 480312 1769,4 3287,0 1637,4 895,2 1845,0 1422,8 1124,0 1749,8 793,9 897,8 932,9 1356,0 368,6 1526,4 430,4 118,7 401,8 168,4 212,2 422,4 371,3 147,0 133,8 250,5 42919 2579 14637 1874 21868 3249 2565 6346 2429 3567 2998 5965 3981,2 722,9 657,3 234,0 2411,3 657,5 3819,4 256,0 563,0 8135,2 779,4 915,3 1928,7 139,9 190,3 0,0 1444,2 584,6 2137,7 134,1 0,0 1034,4 550,3 214,0 10689 549 0 1451 4904 5390 31478 7364 883 1335 2132 308 1525,2 33800,0 0,0 52000,0 9793,8 2401,7 2843,0 1883,4 15600,0 555,9 4223,2 2600,0 677,5 0,0 0 0,0 5356,9 981,7 682,4 651,1 0,0 76,8 615,2 0,0 533638 639068 1741237 1003855 399366 221694 87286 211248 466,0 741,9 634,4 1000,9 533,8 420,0 735,0 594,5 40,3 352,6 74,2 469,8 144,1 67,9 195,1 119,6 15075 36198 95329 62769 37610 12493 2939 5159 2590,5 1352,5 697,5 758,6 998,8 247,2 1338,3 629,1 2102,9 574,1 138,6 408,3 321,1 104,8 628,5 539,6 347415 295863 1010744 495602 184718 119471 53298 60146 1581,0 1336,2 1477,3 1279,4 1924,8 1003,7 801,7 2015,6 504,2 405,3 186,0 146,5 607,0 196,1 252,4 757,9 4753 13728 46376 22377 11444 7995 3314 1012 8208,6 2620,1 1291,3 2128,4 1384,5 508,5 25610,1 0,0 4633,9 936,2 453,7 927,5 903,3 183,2 9565,2 0,0 8252 6053 29942 14616 1180 2338 948 3153 1442,5 2130,0 2947,9 9251,4 2911,2 8544,8 13000,0 4739,4 605,2 789,9 906,2 1743,7 58,1 4426,2 0,0 2072,7 1988713 2848680 643,7 719,0 123,0 170,3 106909 160662 1373,3 641,9 384,3 180,4 1052144 1515112 1407,8 1471,9 199,4 155,7 49657 61342 1653,3 3344,8 473,1 1395,8 30851 35631 3640,5 5238,4 1025,2 877,7 641871 373707 159742 1723808 444,7 1061,6 382,0 555,4 39,9 605,7 56,4 49,6 33430 15618 6603 95726 467,2 715,2 1745,6 1077,0 113,8 289,7 1290,9 345,6 330321 196778 66984 838806 1376,9 1152,8 2534,6 1304,4 327,7 200,1 1655,6 122,0 12003 12174 4293 37448 9946,7 2741,0 3421,2 1649,5 5979,0 1589,2 2079,0 561,8 6038 1935 4637 12528 4172,4 7696,1 2104,7 5093,9 2597,9 3929,3 1125,1 940,4 159 Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok SGK Özel sigorta SGK+Özel sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi Genel Toplam 581452 570806 64615 196108 8433 658,5 1508,8 395,8 463,4 129,5 132,5 835,6 67,4 70,9 48,5 32844 42548 3043 18742 2072 899,7 567,4 242,8 928,5 390,0 273,1 147,7 87,0 577,6 0,0 272681 352660 40648 134235 6301 1243,0 1566,4 1218,0 1708,0 4014,5 150,8 453,5 364,1 583,5 2127,6 19291 14240 849 2952 2104 1075,9 1524,5 234,0 360,8 1560,0 529,5 809,9 0,0 23,7 0,0 12705 17676 752 3933 0 8237,0 3961,4 624,0 687,7 0,0 1956,7 1490,1 ,0 116,6 0,0 749346 2655300 78927 279276 16238 521,2 751,5 1272,1 515,7 211,1 83,3 183,1 657,2 134,2 59,7 42780 155508 4786 15918 1200 703,3 789,6 1753,9 288,0 78,0 279,1 188,0 1094,0 137,3 0,0 400162 1401487 40822 144429 6944 1080,9 1585,3 1010,6 907,3 1493,8 110,9 163,8 339,6 165,1 754,4 21526 63439 5936 2959 0 1258,5 2982,9 150,2 382,3 0,0 469,0 1306,2 65,5 108,9 0,0 10390 35567 2428 2843 0 1851,6 4054,1 31493,3 11094,9 0,0 403,8 851,4 12254,6 3173,6 0,0 669904 69204 1698979 495468 597251 376627 4931 1396,7 351,7 551,0 538,4 374,3 774,0 217,7 714,8 76,8 51,8 118,1 40,9 142,1 0,0 36966 4964 96899 34431 38116 14862 0 778,7 312,7 876,9 849,9 508,2 846,0 0,0 176,1 42,8 295,5 346,1 184,8 168,1 0,0 407315 36894 885645 262887 326242 147702 3741 1286,6 997,7 1548,9 1380,5 1224,8 1895,9 526,4 115,4 370,1 221,5 309,2 316,4 350,4 0,0 25274 2125 31191 13128 15758 8488 0 1047,9 234,0 4172,4 1915,4 943,7 2885,0 0,0 318,1 0,0 2526,5 637,0 646,1 58,1 0,0 18772 737 13852 7282 4472 6932 0 3179,7 4532,8 4656,3 1932,4 1983,2 17576,4 0,0 357,9 0,0 450,4 573,5 0,0 2184,3 0,0 485450 4339095 3786 7850 1212 1712,4 572,6 168,9 285,3 7800,0 969,6 62,6 86,6 137,3 0,0 16477 251067 0 28 0 2735,7 816,0 0,0 0,0 0,0 1935,8 151,6 0 0,0 0 207677 2334297 8526 15957 799 3442,7 1271,8 1731,8 688,4 2340,0 1116,8 93,1 1134,8 125,7 ,0 8313 102686 0 0 0 990,3 2717,4 0,0 0,0 0,0 408,0 863,8 0,0 0,0 0,0 1879 64603 0 0 0 2184,1 4564,2 0,0 0,0 0,0 688,3 641,5 0,0 0,0 0,0 78935 158954 574481 1163701 1547797 293923 4837393 702,6 1476,9 532,3 579,4 481,2 2242,9 688,0 263,4 578,6 50,8 74,6 41,2 1595,1 112,6 8756 16118 32422 53958 96557 16961 267572 652,9 1008,5 617,5 875,7 756,5 552,7 934,1 365,2 634,9 141,3 268,7 267,1 157,8 188,0 26835 85762 331356 585391 849347 127645 2567256 2307,8 1613,2 2241,1 1386,2 1184,3 827,2 1445,6 1021,6 608,9 551,5 201,0 84,4 133,2 124,1 2978 5732 15948 30637 37564 3980 110998 655,6 972,5 5954,5 1666,5 1429,5 3280,6 2588,1 406,7 279,4 4708,9 390,6 499,1 1244,9 802,2 948 232 11187 15977 19923 3911 66483 2860,0 3120,0 12058,9 4278,8 3273,9 574,1 4496,9 0,0 0,0 2253,2 1341,5 1405,2 41,8 624,1 *Diğer: TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. 160 Tablo 47 son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunu nedeniyle cepten yapılan ortalama harcamaların başvurulan hizmet sunuculara göre düzeyini göstermektedir. Buna göre geleneksel sağlık hizmeti sunuculara başvuranların ortalama harcamasının Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların yaptıkları harcamadan 6 katı daha yüksek olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanların, 45-49 yaş grubundakilerin, kadınların, lise mezunlarının, boşanmış olanların, tam gün çalışanların, yurtdışı sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsü “çok iyi” olanların ortalama harcamasının en yüksek olduğu görülmektedir. Üniversitelere bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların, 0-4 yaş grubundakilerin, erkeklerin, anaokulu mezunlarının, boşanmış olanların, ev hanımlarının, herhangi bir sağlık sigortası olmayanların ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanların ortalama harcamalarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Özel sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da yaşayanlar, 0-4 yaş grubundakiler, kadınlar, lisansüstü mezuniyeti olanlar, halen evli olanlar, işsizler, sağlık sigortası olmayanlar ve sağlık statüsüne “bilmiyor” yanıtı verenlerin en yüksek harcamayı yaptıkları görülmektedir. Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu'da yaşayanların, 80 yaş ve üzerindekilerin, kadınların, okuma yazma bilmeyenlerin, halen evli olanların, ev hanımlarının, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü “kötü” olarak değerlendirenlerin ortalama harcamaları en yüksektir. Geleneksel sağlıkçılara başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde ise kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlar, 80 yaş ve üzerindekiler, kadınlar, ortaokul mezunları, boşanmış olanlar, işsizler, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanların daha yüksek harcama yaptıkları görülmüştür. 161 Tablo 48. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) İlaç Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Laboratuvar Tıbbi Cihaz Görüntüleme Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler* N Ort. SH. N Ort SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort SH. 1378782 5329723 608,9 718 41,0 88,6 582194 2169291 190,5 430 28,6 107,4 462007 1746775 277,5 314,3 47,2 62,9 152702 579336 581,4 1144,6 148,8 226,5 234986 752618 126 140,7 59,7 52,5 261510 1390727 544,1 671,5 86,4 143,1 1161696 321843 1070031 803600 423619 614838 383021 354417 64109 239266 355819 916246 1118,5 628,2 474 564,3 499,1 725,5 452,2 547,3 651,3 692,3 575,5 837 394,9 94,7 33,5 52,2 53,5 104,1 32,6 53,2 125,5 51,4 64,7 97,1 447815 132820 459236 285739 180496 261158 140112 151649 33092 97653 160668 401046 359,5 161,9 685,9 832 194,9 296,9 219,4 69,4 123 102,5 126,8 299,4 90,3 59,7 355,8 530,6 75,6 87,2 67,6 22,3 72,1 47,0 26,7 124,7 340713 120531 397073 236809 143160 191189 119361 124990 20414 74750 107318 332473 574,8 216,1 234,9 552,3 329,5 304,3 176,3 226,1 500,5 90,5 181,9 120,6 209,2 61,0 53,1 319,7 155,3 78,4 67,0 144,3 308,0 53,4 69,7 28,6 107963 42423 164571 65731 52301 66976 40020 50142 1135 13335 28387 99054 2875,3 234,1 289,1 539,9 1001,1 737,2 586,4 862,8 347,9 1941,3 2302,5 891,9 1043,5 132,6 103,7 235,3 404,2 321,4 392,3 342,9 251,8 876,0 1128,4 404,8 120747 54605 236532 91206 59261 92564 61937 57259 9630 45035 48818 110010 82,6 242,4 45,4 205,9 793,3 74,4 79,9 51,7 324,9 52,6 98 97,3 29,3 209,9 18,3 150,1 618,7 45,3 50,3 27,5 197,9 27,3 48,5 58,4 354166 61126 234604 141371 171549 127997 187391 130744 13220 34807 54758 140505 1011,0 496,3 2021,7 1256,2 535,1 130,7 589,8 280,7 613,3 155,9 391,9 77,9 462,3 80,8 272,2 53,9 711,9 483,1 251,2 111,3 407,0 69,3 481,1 120,0 836583 860949 2454862 1356749 535115 310675 121757 231816 654,3 590 665,5 916,4 593,8 569,5 579,9 726,7 59,3 132,8 34,4 326,6 116,5 161,3 87,4 112,6 275221 286389 1060502 556946 260844 143649 49427 118509 198,2 570,6 464,2 258,4 487,5 145,8 253,1 244,6 45,6 521,5 156,5 61,8 208,1 56,7 161,9 95,2 177709 220873 878089 481257 208557 111609 32942 97747 230,9 382,2 262,6 372,9 492,5 128,1 377,5 125 118,5 338,2 35,5 116,7 232,5 44,6 198,2 60,3 86541 83950 268841 127106 72892 45649 11790 35269 133,3 1455,4 1017,3 686,4 736,2 1140,5 8873,3 1334,6 71,3 415,7 291,3 324,4 283,3 478,8 6137,9 1230,5 134285 114557 378949 167631 84316 51647 14046 42173 39,2 37,4 87,1 358,5 79,6 168,3 1122,7 40,2 17,8 18,7 32,9 218,9 37,0 120,4 960,9 30,1 216029 210300 701630 292967 98616 48514 24218 59962 1423,1 405,5 618,4 478,4 375,9 583,4 569,3 505,2 793,5 99,3 119,5 142,8 93,9 224,2 254,9 166,5 2771033 3937472 646,9 729,8 39,9 117,3 1071683 1679802 403,9 363,6 148,8 100,6 922955 1285827 336,9 284,8 90,8 57,4 340278 391760 799,1 1225,1 188,4 303,7 450258 537346 113,1 157,4 35,3 72,2 728441 923796 687,5 622,8 234,2 111,8 839443 752,3 89,1 376718 260,9 130,1 316977 94,7 25,1 77794 1916,1 1157,8 104180 233,1 141,9 165803 430,8 98,9 518559 561,5 67,4 198828 885,6 749,4 159406 587,5 468,2 52776 1240,6 421,2 65527 28,1 12,9 88151 501,5 194,7 162 Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok SGK Özel sigorta SGK+Özel sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan sağlık statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi Genel Toplam 201872 2307307 778853 824503 102898 312078 14619 1073 563,4 644,6 1145,5 406,1 581,2 334,6 561,3 25,0 60,6 537,3 43,1 80,9 122,5 67587 931449 344706 356153 37111 148605 11560 61,6 236,9 297,9 802,8 280,3 486,5 1014,2 35,2 39,7 111,7 449,4 182,2 195,7 958,0 43604 796630 271278 290768 33181 106211 3251 6,5 397,2 242,5 274,9 502 309 0,0 6,5 94,5 56,5 63,8 271,0 127,4 0,0 21403 260848 93729 95067 9640 30494 0 828,5 835,7 1524,4 1003,5 402,9 1776,5 0,0 473,9 221,3 588,5 510,0 297,1 1059,8 0 25928 318430 106222 152045 17933 43986 7340 0,0 228 41 51 105,2 338,5 0,0 0,0 119,0 18,2 14,2 104,4 214,3 0,0 63658 512625 218360 256317 21774 121744 5463 350,6 117,9 481,9 57,2 494,2 183,6 517,2 100,7 325,3 182,4 914,2 610,6 2328,1 2074,1 1013108 3640978 119450 384550 17606 545,4 759,2 665,4 555 3197,7 34,5 124,5 161,7 70,0 2718,9 406292 1595676 53751 168938 7582 229,8 403,1 904,1 190,8 1,6 74,2 108,9 607,7 69,3 1,7 347535 1329579 38351 124378 11702 232,8 326,9 369,3 164,1 13,9 61,6 58,4 174,1 62,9 14,6 126757 390909 12623 44031 5201 1717,5 1118,7 1147,2 407,2 0,0 507,4 293,2 484,1 255,7 0,0 163023 517368 18696 42274 10336 34,4 199,4 14,6 289,3 697,6 14,0 76,7 14,3 268,4 581,7 289224 861149 23851 77813 10132 348,2 54,4 583,0 99,3 1816,0 1536,1 502,6 162,0 277,9 184,5 972315 97332 2295109 671919 848787 464949 6263 1139,6 429,7 607,6 525,6 440,8 1056,2 456,4 456,2 44,6 26,2 39,2 60,9 159,2 4,4 403701 34946 1020611 272167 372921 205026 1723 499,8 137,3 378,3 254,3 360,7 218,7 141,9 128,0 82,4 156,1 110,8 144,5 49,9 0,0 340525 32121 828024 226548 303455 187099 1447 322,9 115,5 354 154,7 246,7 315,4 169 75,8 32,9 87,1 41,1 73,1 75,6 0,0 94254 7890 226366 96959 115119 58637 0 346,7 597,6 1293,1 2140,9 745,6 1437,4 0,0 130,2 570,1 452,5 624,8 233,5 775,0 0 150379 9264 306406 106544 135305 68437 0 155,2 0 183,5 18,5 77 506,6 0,0 68,7 0,0 117,7 12,1 27,8 197,2 0 291181 25529 500310 227833 162027 96464 519 481,1 783,4 622,4 626,8 342,2 1010,4 130,0 81,9 299,5 159,8 330,2 87,5 403,3 0,0 664356 6016737 9669 15895 1848 1576,6 598,1 1052,5 453,7 1425 672,9 27,3 501,3 94,9 559,5 245224 1077,9 2491598 310,7 9463 264,4 5199 533,8 0 0,0 646,8 68,7 220,3 132,2 0,0 203067 1993714 5995 6006 0 658 272,4 0,0 72,5 0,0 252,2 49,9 0,0 58,6 0,0 64765 664626 1380 56 1212 1017,6 1017,6 0 3380 7800 691,1 189,8 0,0 0,0 0,0 74846 911323 1380 56 0 142,5 137 0,0 351 0,0 83,9 45,4 0,0 0,0 0 209022 1233,6 1432825 566,8 4688 721,6 5701 504,2 0 0,0 803,4 75,3 666,0 92,1 0,0 105265 224190 789629 1514050 2195681 403087 6708505 806,2 1283,9 722 662,8 530,8 1528,9 695,5 292,3 326,8 46,1 46,6 25,1 1092,2 70,9 40808 117268 408926 707786 817713 164603 2751485 232,6 121,7 384,4 99,2 41,9 174,9 84,9 38139 96325 326320 550620 721665 140248 2208782 150,9 274,7 358 303,9 294,2 176,1 306,6 79,1 97,4 79,3 91,3 79,1 52,7 50,7 15808 30275 91427 155050 252472 46603 732038 0 1381,3 2122 737,1 942,4 2132,4 1027,1 0,0 611,4 991,6 306,4 258,5 1095,2 181,9 23291 41613 107624 214211 302549 76895 987604 113,3 843,7 95,4 221 97,1 49,2 137,2 104,2 440,4 42,1 165,0 36,4 19,2 42,4 27165 908,8 36308 368,3 171055 1127,8 331192 470,1 588024 453,8 123067 331,7 1652237 651,3 468,6 153,9 492,0 68,6 59,3 68,9 121,2 296,6 231,4 633,3 375,8 257,6 315,2 379,3 *Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb. 163 Tablo 48 son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunu nedeniyle yapılan cepten harcamaların kullanılan hizmetlere göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ortalama tıbbi cihaz harcamasının en yüksek olduğu görülmektedir. En düşük harcamanın ise tıbbi malzeme için yapıldığı görülmektedir. Ortalama ilaç harcaması kentsel alanda ve İstanbul’da yaşayanlarda, 45-49 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, lise mezunlarında, medeni durum açısından ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda daha yüksektir. Laboratuvar hizmetleri için yapılan harcamalar incelendiğinde en yüksek ortalama harcamanın kentsel alanda ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlara, 5-14 yaş grubundakilerde, erkeklerde, lisansüstü mezunlarına, sigortası olmayanlara, boşanmış olanlara, tam gün çalışanlara ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlara ait olduğu görülmüştür. Görüntüleme hizmetleri ile ilgili en yüksek ortalama harcama ise kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlar, 60-69 yaş grubundakiler, erkekler, okur yazar olup bir okul bitirmeyenlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, boşanmış olanlar ve algılanan sağlık statüsü “orta” olanlar tarafından yapılmıştır. Sağlık sorunu ile ilgili kullanılan tıbbi cihazlar için yapılan harcamalar kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanların, 80 yaş ve üzerindekilerin, kadınların, okuma yazma bilmeyenlerin, yurtdışından sigortalıların, hiç evlenmemiş olanların, öğrencilerin ve algılanan sağlık statüsü “çok iyi” olanların harcamalarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Tıbbi malzeme harcamasının ise Batı Anadolu'da yaşayanlar, 80 yaş ve üzerindekiler, kadınlar, eğitim durumu açısından lisans mezunları, aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu ve özel sigortası olanlar, işsizler, medeni durum açısından ayrı yaşıyor olanlar ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanlar en fazla harcama yapmışlardır. Diğer mal ve hizmetler için en yüksek ortalama harcama ise kentsel alanda ve Batı Marmara'da yaşayanlar, 0-4 yaş grubundakiler, erkekler, lisansüstü mezunları, sağlık sigortası olmayanlar, işsizler, boşanmışlar ve sağlık statüsü “kötü" olanlar tarafından gerçekleştirilmiştir. 164 Tablo 49. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) İnformal Formal Ayni & Nakdi Hediye N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. Kır 1484953 820,8 43,6 10931 5432,8 3497,7 779 1655,7 0,0 Kent 5969359 1090,8 107,7 71066 1355,0 219,4 6116 1411,3 0,0 İstanbul 1329584 1704,5 407,4 32346 559,4 178,6 0 0,0 0,0 Batı Marmara 341257 1055,1 241,5 1103 10400,0 0,0 1126 1300,0 0,0 Ege 1178728 815,3 143,1 10203 3280,4 1242,2 2092 2600,0 0,0 Doğu Marmara 902053 1030,9 279,8 9460 737,6 184,4 0 0,0 0,0 Batı Anadolu 483074 982,3 150,8 2605 998,2 502,8 1200 260,0 0,0 Akdeniz 667520 861,9 81,8 5358 8488,6 6841,2 286 26,0 0,0 Orta Anadolu 464628 684,5 70,7 3615 1271,5 674,9 0 0,0 0,0 Batı Karadeniz 390156 748,3 98,3 3923 2785,0 1236,8 0 0,0 0,0 Doğu Karadeniz 68810 983,5 281,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 256994 821,2 88,7 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Ortadoğu Anadolu 388803 702,3 95,6 4516 673,2 271,4 1254 1180,7 0,0 Güneydoğu Anadolu 982704 1019,2 140,4 8867 2145,1 722,4 938 1300,0 0,0 0-4 832069 1054,6 220,8 10246 770,0 91,7 0 0,0 0,0 5-14 970218 950,5 271,5 11739 2080,2 1259,9 0 0,0 0,0 15-44 2856536 955,4 74,9 40426 2297,1 989,0 4264 1666,9 0,0 45-59 1477838 1218,7 327,5 13068 1071,0 351,9 2631 1069,5 0,0 60-69 591282 1042,7 211,4 3565 3119,4 740,7 0 0,0 0,0 70-79 330298 855,2 189,4 786 6500,0 0,0 0 0,0 0,0 80+ 128430 1731,3 665,9 2168 130,0 0,0 0 0,0 0,0 Cevapsız 267642 1043,2 233,9 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Erkek 3105496 1002,5 107,5 28115 2394,3 1388,2 1979 809,6 0,0 Kadın Eğitim Durumu 4348816 1061,7 126,3 53882 1639,9 308,6 4916 1692,3 0,0 Okuma Yazma Bilmiyor 908062 1048,3 165,2 7000 1753,6 595,5 938 1300,0 0,0 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 561434 1100,8 404,7 10321 2849,7 1291,4 0 0,0 0,0 Ana Okulu 250674 1024,5 455,1 910 1040,0 0,0 0 0,0 0,0 İlkokul 2541800 876,1 55,3 26716 1638,5 389,1 1540 966,3 0,0 Ortaokul 919158 937,8 116,4 10488 1269,4 505,9 3292 1747,1 0,0 Lise 975771 1478,4 509,5 8057 5875,2 4649,2 1126 1300,0 0,0 Ön Lisans 103898 751,8 158,7 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Kır-Kent Bölge Yaş Cinsiyet 165 368436 988,2 220,5 9064 218,6 41,9 0 0,0 0,0 21518 1314,7 742,9 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Hiç Evlenmemiş 1200911 768,7 69,8 7204 1169,2 880,4 1126 1300,0 0,0 Halen Evli 4073788 1123,2 133,5 42279 2069,6 944,4 3677 820,9 0,0 Boşanmış 129293 1419,4 543,2 2847 2728,9 730,7 2092 2600,0 0,0 Eşi Ölmüş 412195 740,4 89,0 7623 2353,1 954,1 0 0,0 0,0 Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu 20138 3186,2 2685,4 2185 1049,2 12,7 0 0,0 0,0 Tam Gün Çalışan 1158014 1276,3 408,5 14956 3746,0 169,3 2092 2600,0 0,0 Yarım Gün Çalışan 116689 537,8 98,8 1673 4573,1 3047,6 286 26,0 0,0 Ev Hanımı 2523489 1013,6 93,5 30934 1390,2 268,9 1698 834,2 0,0 Öğrenci 808133 876,4 129,2 6439 172,9 43,1 1126 1300,0 0,0 Emekli 913684 767,4 119,7 819 762,1 0,0 1693 941,9 0,0 İşsiz 514553 1461,1 224,7 7460 2040,6 0,0 0 0,0 0,0 6538 522,3 71,7 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Sigorta yok 741513 2295,9 716,8 3586 2203,5 504,0 1126 1300,0 0,0 SGK 6672270 897,2 55,8 78411 1884,6 535,3 5770 1466,1 0,0 Özel sigorta 15767 1000,9 622,1 0 0,0 0 0 0,0 0,0 SGK ve Özel Sigorta 21701 622,3 126,4 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü 3060 3949,4 1929,1 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Bilmiyor 118579 1066,1 287,4 366 1300,0 0,0 0 0,0 0,0 Çok Kötü 241358 1487,3 331,5 9386 6762,9 4138,4 0 0,0 0,0 Kötü 871794 1467,3 246,1 10799 1281,7 529,0 761 260,0 0,0 Orta 1699387 944,4 85,3 17427 1192,2 363,8 6134 1585,1 0,0 İyi 2500064 783,0 47,9 20798 1074,4 395,5 0 0,0 0,0 Çok İyi 463729 1731,1 1015,5 3361 894,0 273,7 0 0,0 0,0 Genel Toplam 7454312 1037,0 86,6 81997 1898,6 517,8 6895 1438,9 0,0 Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Tablo 49’da sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan formal ve informal harcamaların dağılımı yer almaktadır. Buna göre ayni ve nakdi amaçla yapılan informal harcama ortalamasının en yüksek olduğu görülmektedir. En yüksek formal harcama kentsel alanda ve İstanbul’da yaşayanlarda, 80 yaş üzerindekilerde, kadınlarda, lise mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde ve sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda görülmektedir. En yüksek nakdi ve ayni informal harcama kırsal yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, lise mezunlarında, sağlık 166 sigortası olmayanlarda, boşanmışlarda, yarım gün çalışanlarda, sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksektir Hediye amaçlı yapılan ortalama informal harcamalar incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, boşanmışlarda, tam gün çalışanlarda ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 50. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl) Ulaşım Ort. SH. N 1682294 6723949 198 130,8 4,8 3,0 1476515 380644 1322374 1012804 563073 767022 533723 457331 74449 276954 471733 1069620 126,4 138,8 142,7 132,6 117,4 143,2 159,9 150,1 191,1 189 158,5 167,1 916574 1097150 3223244 1658657 671843 383534 145020 310222 Yemek Ort. SH. N 1676314 6723185 103,1 49,2 5,1 2,9 1476705 5879841 8,5 7,2 2,3 1,4 7,1 10,4 7,0 8,7 9,9 6,5 9,1 9,9 23,4 11,2 9,2 6,7 1485281 379741 1319303 1009930 561370 771188 532205 455265 76197 275044 470344 1063630 47 57,1 47,7 35,8 53,8 49,8 69,2 68,5 73,8 103 65,5 105,3 5,2 7,7 4,7 5,3 6,3 4,5 8,7 8,5 15,8 11,2 6,6 12,1 1345458 356450 1176404 879855 462848 683906 402990 369677 66590 224007 401137 987224 4,3 15 2,3 6,7 6,5 7,7 10,7 11,9 30,8 17,2 8 9,3 2,8 9,3 1,7 4,8 4,4 3,5 5,2 6,2 21,1 7,1 3,3 3,1 133,9 131,7 140,4 155,7 152,9 158,6 157,1 154,8 6,4 6,1 3,6 5,5 8,0 10,6 17,5 15,4 918934 1095265 3217848 1662856 668997 381760 145876 307963 51,3 54,7 59 67,6 62,1 66,9 45 68 5,0 5,3 3,4 4,5 5,5 8,2 10,4 9,9 828711 944558 2710978 1475642 615100 362194 136729 282633 12,1 4,9 7,4 7,2 11,6 0,0 0,0 8,6 5,5 2,4 2,0 2,2 4,4 0,0 0,0 5,0 3520717 4885526 145 143,7 3,5 3,2 3521260 4878239 62,9 57,9 3,3 2,8 3074915 4281631 8,8 6,5 1,8 1,6 1025552 171,4 6,8 1026584 75,4 5,4 923768 8,5 3,2 623858 144,7 7,3 622585 68,3 6,8 557824 12,2 5,2 275560 2875627 1056539 1106055 114161 427046 126,8 148,4 136,2 135,6 147,8 126,6 11,0 3,8 6,6 6,8 16,7 9,0 276476 2864490 1056054 1104824 116388 430105 60,2 61,7 61,6 55 37,4 37,5 9,7 3,2 5,8 4,9 9,5 6,5 230899 2538512 888701 943522 106667 357055 3 5,9 10,9 5,4 13,4 0,0 2,6 1,7 4,3 2,6 13,4 0,0 N Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Konaklama Ort. SH. 167 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk 23341 181,9 40,2 23341 19,3 13,9 18629 0,0 0,0 1401386 4572670 137662 471430 23055 131,2 150,2 192,5 148,9 263 5,1 3,2 31,8 11,5 65,5 1399800 4564365 140125 471638 23055 56,5 62,8 89,2 62 93,4 4,9 2,7 21,2 7,6 55,3 1164415 4035789 114788 425023 19370 6,6 7,1 16,6 4 0,0 2,3 1,5 16,4 3,4 0,0 1323274 126111 2803203 948308 1056562 580937 7586 137,2 149,8 155,6 124,3 139,9 181,2 230,1 6,0 12,9 3,9 6,1 6,5 9,0 7,4 1325129 126320 2795246 946744 1056948 579895 7586 51,9 66,5 65,9 55,5 57,8 85 69,8 4,3 12,2 3,3 6,0 4,5 7,6 47,4 1097058 103040 2499987 779576 975205 514083 6871 7,4 0 3,9 5,9 7,3 20,8 0,0 3,5 0,0 1,5 2,7 2,8 7,4 0,0 808273 7554084 16979 23847 3060 147 143,7 184,4 196,8 192,9 8,0 2,7 44,7 44,5 40,6 798467 7557146 16979 23847 3060 55,5 60,4 94,2 48,7 103 5,8 2,7 58,7 34,6 76,4 670010 6649605 13219 21701 2011 2 8,1 0,0 0,0 0,0 1,2 1,4 0,0 0,0 0,0 123649 258810 959312 1932758 2859133 533549 8406243 110,5 223,9 193,2 154,5 126,9 117,6 144,2 14,8 14,4 8,1 4,8 3,8 8,4 2,6 123649 254213 963136 1926889 2855238 536866 8399499 39,7 104,8 90,9 68,9 48,5 42,1 60,0 11,0 12,3 6,0 4,0 3,8 5,9 2,5 106043 218828 852297 1720851 2475475 438967 7356546 12,6 24,1 10,9 9,2 3,6 1,5 7,5 12,5 11,8 3,6 2,4 1,6 1,5 1,2 Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK+Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi Genel Toplam Tablo 50 son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşamaya bağlı olarak kendi kendine tedavi, sağlık personeli/kuruluşuna ve geleneksel sağlıkçılara başvuru nedeniyle bireyin hem kendisi hem de refakatçisi için yaptığı ulaşım, yemek ve konaklama harcamalarının sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ulaşım amacıyla yapılan ortalama harcamanın konaklama amacıyla yapılan harcamadan 20 kat daha yüksek olduğu görülmektedir. Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı tıbbi olmayan bu harcamalar arasından ulaşım için en yüksek harcama kırda ve bölgesel açıdan Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlar, erkekler, lisansüstü mezunları, aynı anda SGK’lı ve özel sağlık sigortasına sahip olanlar, medeni durum açısından ayrı yaşıyor olanlar, çocuklar ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanlar tarafından yapılmıştır. Yemek için yapılan harcamalar incelendiğinde kırda ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, erkeklerde, okuma yazma bilmeyenlerde, sağlık güvencesi açısından özel sağlık sigortasına sahip olanlarda, medeni durum açısından ayrı yaşıyor olanlarda, işsizlerde ve algılanan sağlık statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde ortalama harcama daha yüksektir. 168 Konaklama harcaması ise en fazla kırda, Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlar, 0-4 yaş grubunda olanlar, erkekler, önlisans mezunları, sağlık güvencesi açısından SGK’lı olanlar, medeni durum açısından boşanmışlar, işsizler ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlar tarafından yapılmıştır. 4.2.3 Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı İle İlgili Genel Bilgiler Hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı, son iki hafta içinde ayakta, sağlık sorunu olmaksızın koruyucu ve diğer sağlık hizmetlerinin kullanımını ifade etmektedir. Koruyucu sağlık hizmetleri, aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, bağışıklama, sağlam çocuk muayenesi, erken tanı ve diğer hizmetleri içermektedir. Diğer sağlık hizmetleri grubunda gözlük/lens alımı, diş protezi gibi hizmetler yer almaktadır. Ağırlıklandırılmış veriler esas alındığında 75.017.548 kişi üzerinden hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullananların sayısının 952.809 (%1,3) kişi olduğu görülmüştür. Tablo 51. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı (%) Bilmiyor N % Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Hayır Evet Toplam N % N % 107513 304044 0,6 0,5 16695371 56957810 98,3 98,2 188106 764703 1,1 1,3 16990990 58026558 96781 27699 28438 22581 55497 37348 31095 28490 10584 21003 20238 31804 0,7 0,9 0,3 0,3 0,8 0,4 0,8 0,6 0,4 1 0,5 0,4 13569892 3133938 9449969 6915801 7068257 9435944 3743882 4350173 2521879 2148055 3616700 7698690 98,4 98,2 97,7 98,7 98,2 98,5 97,9 98 99,2 97,5 97,9 97,8 127755 31272 190031 71303 71005 105926 50684 59463 8598 34658 58930 143186 0,9 1 2 1 1 1,1 1,3 1,3 0,3 1,6 1,6 1,8 13794428 3192908 9668438 7009686 7194759 9579219 3825661 4438125 2541060 2203716 3695868 7873680 25887 34875 184718 49109 17208 11655 4515 83590 0,4 0,3 0,5 0,4 0,4 0,6 0,6 2,1 6174684 11992811 33934265 11366967 3767168 1794320 725954 3897012 95,6 99,1 98,6 98,3 97,9 96,5 97,3 97 255006 71185 309862 150081 63206 52637 15944 34888 4 0,6 0,9 1,3 1,6 2,8 2,1 0,9 6455577 12098872 34428845 11566158 3847582 1858612 746413 4015489 230721 180837 0,6 0,5 37092659 36560522 98,3 98,1 412823 539987 1,1 1,4 37736203 37281345 169 Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan sağlık statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi 37298 0,6 6211637 97,9 94143 1,5 6343078 29645 0,6 5046747 98,1 68048 1,3 5144440 12803 141415 56490 77529 10521 20184 0,5 0,6 0,5 0,6 0,7 0,4 2441671 22544080 12366913 12996558 1531169 4770742 98,9 98,3 98,8 98,6 98 98,4 13292 241702 91076 103460 20243 55050 0,5 1,1 0,7 0,8 1,3 1,1 2467766 22927197 12514479 13177547 1561933 4845977 2203 0,9 226877 97,4 3770 1,6 232850 118557 209698 5565 23548 2323 0,6 0,6 0,6 1 1,8 20769729 34885754 978837 2402585 127362 98,9 98,1 98,1 97,2 97,6 107964 458833 12965 46704 846 0,5 1,3 1,3 1,9 0,6 20996249 35554285 997367 2472836 130531 92978 16054 105570 73635 28509 51159 2881 0,6 1,2 0,6 0,6 0,4 0,9 1,8 16395586 1362337 18138008 12743856 6746498 5481968 153212 98,7 98,2 97,9 98,9 97,7 98,1 95,8 128484 8487 276164 65175 128229 53197 3813 0,8 0,6 1,5 0,5 1,9 1 2,4 16617048 1386878 18519741 12882665 6903236 5586324 159906 94508 315567 1188 295 0 1 0,5 0,6 0,2 0,0 9646749 63674382 179058 132542 20449,64 98,2 98,2 97 99,8 100 86335 862156 4318 0 0 0,9 1,3 2,3 0,0 0,0 9827592 64852105 184564 132837 20450 5165 851 19883 149905 133193 50694 0,9 0,1 0,6 1,1 0,4 0,6 522847 768618 3368946 13776356 31950892 9046929 95,3 96,4 96,6 97,7 98,8 98,6 20835 28138 98627 174845 241215 78947 3,8 3,5 2,8 1,2 0,7 0,9 548847 797607 3487456 14101107 32325300 9176570 *Son altı ay içinde ölen (213.595) ya da haneden ayrılan (615.794) toplam 829.389 kişiden 610.018 kişi son iki haftadan önce öldüğü veya ayrıldığı için bunlar toplamda yer almamıştır. Tablo 51 sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı hakkında bilgi vermektedir. Ağırlıklandırılmış veriler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında 75.017.548 kişiden %1,3’ü son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullandığını belirtmiştir. Hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı bireylerin sosyo-demografik özelliklerine göre incelendiğinde kentsel alanda, Ege bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, lisansüstü mezunlarında, eşi ölmüşlerde, çocuklarda, özel sigortası olanlarda ve algılanan sağlık statüsünü “bilmiyor” olarak belirtenlerde daha fazladır. 170 Tablo 52. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanım Nedenlerinin Dağılımı (%) Aile Planlaması Doğum Öncesi Bakım Doğum Sonrası Bakım Bağışıklama Sağlam Çocuk Erken Tanı Diğer Sayı 2.458.493 2.028.225 406.187 10.041.777 3.870.160 9.476.582 1.680.847 %* 8,8 7,3 1,5 36,1 13,9 34,1 6,0 *Hastalık dışı nedenle toplam sağlık hizmeti kullanım sayısı olan 27.819.194 olmasına karşın bir hizmet kullanımı birden fazla nedenle ilgili olabildiği için yüzde toplamı %100’ü geçmiştir. Tablo 52'de hastalık dışı nedenle sağlık hizmetleri kullanımı görülmektedir. Hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullananların en fazla bağışıklama hizmeti (%36,1) daha sonra erken tanı hizmetlerini (%34,1) kullandıkları, en az kullanılan hizmetin ise doğum sonrası bakım (%1,5) olduğu görülmektedir. 171 Tablo 53. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) Aile Planlaması Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Doğum Öncesi Bakım Doğum Sonrası Bakım Bağışıklama Sağlam Çocuk Erken Tanı Diğer Toplam N % N % N % N % N % N % N % 286260 2172248 5,6 9,6 299312 1728870 5,8 7,6 145938 260260 2,8 1,1 2194686 7847112 42,6 34,6 585806 3284372 11,4 14,5 1419366 8057192 27,6 35,5 370916 1309906 7,2 5,8 5149196 22670024 622648 0 157768 37362 159562 162292 172536 435890 21060 22984 97890 568568 16,5 0,0 2,8 1,8 7,8 5,0 11,6 26,3 9,4 2,3 6,3 13,4 279500 0 339040 188292 254410 227370 75348 76284 25012 74464 168740 319774 7,4 0,0 6,0 9,1 12,4 7,1 5,1 4,6 11,2 7,3 10,8 7,5 55796 0 68900 0 8398 62400 7280 20436 9568 32786 64662 75946 1,5 0,0 1,2 0,0 0,4 1,9 0,5 1,2 4,3 3,2 4,1 1,8 1090284 305162 1318980 456768 426868 1679704 790192 253526 147108 465400 694096 2413762 28,9 34,5 23,4 22,0 20,8 52,2 53,2 15,3 65,8 45,9 44,5 56,9 333164 161590 730652 50050 534326 511082 214136 214162 0 196924 178204 745862 8,8 18,2 12,9 2,4 26,0 15,9 14,4 12,9 0,0 19,4 11,4 17,6 1223092 367484 2834000 1099982 852124 650234 183586 553150 20800 220870 317434 1153802 32,5 41,5 50,2 53,1 41,5 20,2 12,4 33,4 9,3 21,8 20,4 27,2 276822 102518 282178 252044 31200 116142 145730 102726 0 16380 78260 276848 7,3 11,6 5,0 12,2 1,5 3,6 9,8 6,2 0,0 1,6 5,0 6,5 3768778 885690 5644392 2071810 2054312 3215992 1485614 1656174 223548 1014780 1559298 4238858 176280 24856 1261572 543400 309660 86970 55796 0 2,4 1,2 13,4 12,9 17,6 6,4 12,1 0,0 55796 0 1846026 0 0 0 0 126386 0,8 0,0 19,6 0,0 0,0 0,0 0,0 12,2 52286 0 320970 27274 0 0 0 5668 0,7 0,0 3,4 0,6 0,0 0,0 0,0 0,5 4745052 816218 2350842 840866 280800 540046 170690 297284 63,8 38,5 25,0 19,9 15,9 39,5 37,1 28,7 2665520 1053052 30888 0 0 0 0 120692 35,9 49,7 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 11,7 333112 305864 3988842 2284516 975728 735566 313352 539604 4,5 14,4 42,4 54,0 55,4 53,7 68,2 52,1 46072 122538 531102 601198 249652 54522 24440 51298 0,6 5,8 5,6 14,2 14,2 4,0 5,3 5,0 7434310 2119156 9413248 4228640 1760538 1368562 459706 1034956 780520 1677988 6,6 10,5 0 2028208 0,0 12,7 0 406172 0,0 2,5 5189756 4852094 43,7 30,4 2062060 1808092 17,4 11,3 4075032 5401552 34,3 33,9 680368 1000480 5,7 6,3 11865308 15954016 213980 228020 0 866060 7,8 9,8 0,0 12,7 261404 79092 0 490074 9,6 3,4 0,0 7,2 43342 6500 0 223730 1,6 0,3 0,0 3,3 747474 959946 205036 1394302 27,4 41,3 59,3 20,4 417872 492024 160186 271232 15,3 21,2 46,4 4,0 988754 990366 48048 3476252 36,2 42,6 13,9 50,8 269984 101894 29848 575692 9,9 4,4 8,6 8,4 2727764 2325518 345592 6838676 172 Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK ve Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi 401310 478478 25662 52858 17420 14,8 16,5 4,6 3,1 17,8 462904 386542 93158 146952 0 17,0 13,3 16,9 8,7 0,0 42146 9568 28626 0 0 1,6 0,3 5,2 0,0 0,0 536120 941486 134862 453284 0 19,7 32,4 24,4 26,8 0,0 17576 0 0 30888 0 0,6 0,0 0,0 1,8 0,0 988936 1022112 173576 983320 80626 36,4 35,2 31,4 58,2 82,3 287196 204334 120484 53326 0 10,6 7,0 21,8 3,2 0,0 2718794 2906358 551980 1689740 98020 102960 1917994 45760 166504 0 3,4 14,1 12,8 13,5 0,0 23894 1948518 0 0 0 0,8 14,3 0,0 0,0 0,0 0 353912 0 0 0 0,0 2,6 0,0 0,0 0,0 1302314 2994914 116714 265538 6396 42,8 22,0 32,7 21,5 29,1 252226 27014 0 0 0 8,3 0,2 0,0 0,0 0,0 1448434 6316544 82316 729170 0 47,6 46,3 23,1 59,0 0,0 211822 1064804 111696 129116 15600 7,0 7,8 31,3 10,5 70,9 3041584 13628628 356460 1235052 21996 368758 0 1147094 101348 500890 239954 0 9,8 0,0 13,9 5,5 13,9 14,4 0,0 111488 37362 1771276 0 0 63804 0 3,0 12,6 21,5 0,0 0,0 3,8 0,0 0 0 353912 0 0 0 0 0,0 0,0 4,3 0,0 0,0 0,0 0,0 1064518 92066 1553214 759434 1022424 578786 21840 28,3 31,2 18,9 41,5 28,4 34,6 18,9 0 0 27014 158522 0 0 93678 0,0 0,0 0,3 8,7 0,0 0,0 81,1 2203942 131092 3606824 858650 1810276 758524 0 58,6 44,4 43,8 47,0 50,3 45,4 0,0 290784 34866 505518 76648 425334 275808 0 7,7 11,8 6,1 4,2 11,8 16,5 0,0 3761264 295386 8231262 1828788 3598062 1671878 115518 338884 2119624 0 0 0 12,3 8,5 0,0 0,0 0,0 113854 1914328 0 0 0 4,1 7,7 0,0 0,0 0,0 47372 358826 0 0 0 1,7 1,4 0,0 0,0 0,0 1074788 8886306 80756 0 0 39,0 35,6 71,9 0,0 0,0 670488 3199638 0 0 0 24,3 12,8 0,0 0,0 0,0 628966 8816106 31512 0 0 22,8 35,3 28,1 0,0 0,0 61282 1619540 0 0 0 2,2 6,5 0,0 0,0 0,0 2756728 24950328 112268 0 0 24128 127712 353912 803426 655408 292786 4,5 14,2 12,9 15,4 9,7 11,5 52286 19786 138008 578864 841568 341900 9,7 2,2 5,0 11,1 12,5 13,5 0 8008 43056 63986 173810 65026 0,0 0,9 1,6 1,2 2,6 2,6 53872 215592 586456 1394952 2004184 430846 9,9 23,9 21,3 26,8 29,7 17,0 0 0 0 83018 140946 55250 0,0 0,0 0,0 1,6 2,1 2,2 400660 286884 1551264 2488824 2853188 1369134 74,0 31,9 56,4 47,8 42,3 53,9 10764 211432 199082 346086 645658 120068 2,0 23,5 7,2 6,6 9,6 4,7 541710 900250 2750098 5209256 6739538 2540642 173 Tablo 53'de hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımının sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımı gösterilmektedir. Aile planlaması nedeniyle sağlık hizmetleri kullanımının kentsel alanda ve Batı Karadeniz'de yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda, kadınlarda, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip olanlarda, halen evli olanlarda, işsizlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, sağlık statüsünü "orta" olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu görülmektedir. Doğum öncesi bakım hizmeti kullanımının kentsel alanda ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Doğum sonrası bakım nedeniyle en fazla sağlık hizmeti kullanımının kır yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, eğitim durumu açısından önlisans mezunu olanlarda, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Bağışıklama nedeniyle sağlık hizmeti kullanımı incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubundakilerde, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, özel sağlık sigortası olanlarda, sağlık statüsünü "iyi" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Sağlam çocuk muayenesi nedeniyle en fazla sağlık hizmeti kullanımının kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 5-14 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, çocuklarda, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, algılanan sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Erken tanı nedeniyle en fazla sağlık hizmeti kullanımının kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri yaş grubunda, erkeklerde, mezuniyet sonrası (lisanüstü) eğitime sahip olanlarda, eşi ölmüş olanlarda, tam gün çalışanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve algılanan sağlık statüsü "bilmiyor" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 174 Tablo 54. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Hizmet Sunuculara Dağılımı (%) Sağlık Bakanlığı N % Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Üniversite N % Diğer* Özel Toplam N % N % 4184726 16481114 81,3 72,7 193258 1229124 3,8 5,4 616278 4312516 12 19 154960 647218 3 2,9 5149222 22669998 2823964 614562 3806270 1558102 1529008 2372864 996502 1351662 144170 880438 1129804 3458494 74,9 69,4 67,4 75,2 74,4 73,8 67,1 81,6 64,5 86,8 72,5 81,6 166296 91546 106158 112814 92664 286546 151944 90974 34866 86684 54912 147004 4,4 10,3 1,9 5,4 4,5 8,9 10,2 5,5 15,6 8,5 3,5 3,5 666874 179608 1387360 363480 370006 556478 311818 213564 27846 47658 243880 560196 17,7 20,3 24,6 17,5 18 17,3 21 12,9 12,5 4,7 15,6 13,2 111618 0 344630 37362 62686 0 25402 0 16640 0 130728 73138 3 0,0 6,1 1,8 3,1 0,0 1,7 0,0 7,4 0,0 8,4 1,7 3768778 885716 5644392 2071758 2054390 3215888 1485640 1656200 223548 1014780 1559298 4238806 6037096 1368978 6692894 2949648 1338246 1111136 298246 869596 81,2 64,6 71,1 69,8 76 81,2 64,9 84 431054 154024 394108 222846 75530 117832 0 27014 5,8 7,3 4,2 5,3 4,3 8,6 0,0 2,6 772018 542308 2141776 849342 290966 96772 109174 126464 10,4 25,6 22,8 20,1 16,5 7,1 23,7 12,2 194116 53872 184548 206804 55796 42848 52286 11908 2,6 2,5 2 4,9 3,2 3,1 11,4 1,2 7434258 2119156 9413300 4228640 1760564 1368562 459706 1034982 8794578 11871262 74,1 74,4 718900 703482 6,1 4,4 2057198 2871570 17,3 18 294580 507624 2,5 3,2 11865256 15953938 2100046 77 95316 3,5 340054 12,5 192374 7,1 2727790 1681498 72,3 78650 3,4 553332 23,8 11908 0,5 2325414 273884 5138822 2005458 1917578 379158 850902 79,3 75,1 73,8 66 68,7 50,4 23660 409448 164424 49556 28626 177996 6,8 6 6 1,7 5,2 10,5 48048 1102114 461942 810758 144196 660842 13,9 16,1 17 27,9 26,1 39,1 0 188292 86996 128466 0 0 0,0 2,8 3,2 4,4 0,0 0,0 345592 6838702 2718820 2906384 551980 1689740 53326 54,4 0 0,0 44694 45,6 0 0,0 98020 2193100 10004514 165438 811746 6396 72,1 73,4 46,4 65,7 29,1 145470 572572 56238 95082 0 4,8 4,2 15,8 7,7 0,0 671788 2528604 134810 328250 15600 22,1 18,6 37,8 26,6 70,9 31200 523016 0 0 0 1 3,8 0,0 0,0 0,0 3041558 13628680 356486 1235078 21996 2552680 276354 6153992 67,9 93,6 74,8 162526 0 318682 4,3 0,0 3,9 989456 19032 1520948 26,3 6,4 18,5 56602 0 237614 1,5 0,0 2,9 3761264 295360 8231236 175 Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta SGK ve Özel Sigorta Algılanan sağlık statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi 1395030 2337452 1245816 115544 76,3 65 74,5 100 87308 232622 98072 0 4,8 6,5 5,9 0 346450 912834 183118 0 18,9 25,4 11 0 0 115154 144820 0 0,0 3,2 8,7 0,0 1828814 3598088 1671852 115544 2025790 18587244 52806 0 0 73,2 74,5 47 0,0 0,0 137852 1284530 0 0 0 5 5,2 0,0 0,0 0,0 455520 4445298 27950 0 0 16,5 17,8 24,9 0,0 0,0 146952 623714 31512 0 0 5,3 2,5 28,1 0,0 0,0 2766114 24940812 112268 0,0 0,0 541710 652964 1750606 3959540 4742270 1931800 100 72,5 63,7 76 70,4 76 0 73242 141492 257582 347646 49400 0,0 8,1 5,1 4,9 5,2 1,9 0 86788 647842 922142 1488188 534040 0,0 9,6 23,6 17,7 22,1 21 0 87308 210132 69940 161408 25402 0,0 9,7 7,6 1,3 2,4 1 541710 900302 2750098 5209178 6739538 2540668 *Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. Tablo 54'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımının hizmet sunuculara göre dağılımı görülmektedir. Sağlık Bakanlığı hastanelerini kullanımının yerleşim yeri açısından incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde bölge açısından Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, yaş grupları açısından 70-79 yaş grubu ile 0-4 yaş grubunda bulunanlarda, eğitim durumu açısından anaokulu mezunu olanlarda, medeni durum açısından halen evli olanlar, sağlık güvencesi açısından Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerde en yüksektir. Son iki hafta içerisinde üniversite hastaneleri kullanımının yerleşim yeri açısından kent yerleşim yerlerinde ve bölge açısından Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayan, yaş grupları açısından 70-79 yaş grubunda bulunanlar, erkekler, eğitim durumu açısından üniversite (lisans) mezunları, medeni durum açısından boşanmış olanlar, çalışma durumu açısından emekli olanlar, sağlık güvencesi bakımından Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Son iki hafta içerisinde özel hastane kullanımının yerleşim yeri açısından kent yerleşim yerlerinde ve bölge açısından Ege bölgesinde yaşayanlar, kadınlar, eğitim durumu açısından mezuniyet sonrası (lisansüstü) olarak belirtenler, medeni durum açısından ayrı yaşayanlar, çalışma durumu açısından tam gün çalışanlar, özel sağlık sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerden oluştukları görülmektedir. 176 Son iki hafta içerisinde Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri, dernek ve vakıflara bağlı hastaneler, yurtdışı özel hastanelerin de aralarında bulunduğu diğer hastane kullanımının yerleşim yeri açısından kır yerleşim yerlerinde, bölge açısından Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, yaş grupları açısından 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, kadınlarda, okuma yazma bilmeyenlerde, medeni durumunu halen evli olarak belirtenlerde, çalışma durumu açısından işsizlerde, sağlık sigortası bakımından özel sağlık sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. 177 Tablo 55. Sosyo-Demografik Özellikler Ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı Sırasında Kullanılan Hizmetlerin Dağılımı (%) İlaç N Laboratuvar % N % Görüntüleme N % Tıbbi Cihaz N % Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler* N % N % Toplam Kır-Kent Kır 3202784 62,2 1419366 27,6 935064 18,2 254410 4,9 730262 14,2 116506 2,3 5149222 Kent 14108536 62,2 7590102 33,5 5712356 25,2 1106196 4,9 2827396 12,5 405756 1,8 22669998 1952652 51,8 1285102 34,1 1055964 28 333814 8,9 334932 8,9 0 0,0 3768778 Bölge İstanbul Batı Marmara 688168 77,7 292370 33 298298 33,7 85774 9,7 137228 15,5 29276 3,3 885716 Ege 3698812 65,5 2197884 38,9 1515566 26,9 82992 1,5 983866 17,4 180206 3,2 5644392 Doğu Marmara 1365286 65,9 537082 25,9 914004 44,1 75088 3,6 222274 10,7 0 0,0 2071758 Batı Anadolu 1084668 52,8 865904 42,1 538772 26,2 93288 4,5 98410 4,8 56368 2,7 2054390 Akdeniz 1771224 55,1 953264 29,6 555646 17,3 139776 4,3 472550 14,7 81016 2,5 3215888 Orta Anadolu 863460 58,1 270010 18,2 136084 9,2 25168 1,7 180284 12,1 41834 2,8 1485640 Batı Karadeniz 951340 57,4 425074 25,7 405496 24,5 180908 10,9 150488 9,1 62556 3,8 1656200 Doğu Karadeniz 168792 75,5 73606 32,9 30160 13,5 14404 6,4 41080 18,4 0 0,0 223548 Kuzeydoğu Anadolu 835484 82,3 251316 24,8 193024 19 35958 3,5 265954 26,2 0 0,0 1014780 Ortadoğu Anadolu 916058 58,7 487370 31,3 250718 16,1 118456 7,6 268736 17,2 20176 1,3 1559298 Güneydoğu Anadolu 3252600 76,7 1476150 34,8 753714 17,8 174980 4,1 401830 9,5 50856 1,2 4238806 0-4 3740334 50,3 1348672 18,1 581386 7,8 312728 4,2 1149226 15,5 185978 2,5 7434258 5-14 1524406 71,9 803868 37,9 676338 31,9 87386 4,1 343330 16,2 0 0,0 2119156 15-44 6270186 66,6 4347070 46,2 3509454 37,3 437060 4,6 1391182 14,8 246740 2,6 9413300 45-59 2856230 67,5 1502436 35,5 903994 21,4 279396 6,6 265148 6,3 20436 0,5 4228640 Yaş 60-69 1359436 77,2 595556 33,8 529542 30,1 95862 5,4 199550 11,3 46826 2,7 1760564 70-79 935376 68,3 297518 21,7 257582 18,8 72826 5,3 141492 10,3 0 0,0 1368562 80+ 377728 82,2 42770 9,3 0 0,0 55796 12,1 0 0,0 22282 4,8 459706 Cevapsız 484874 46,8 177242 17,1 189150 18,3 19552 1,9 67730 6,5 0 0,0 1034982 Erkek 7726810 65,1 3130504 26,4 2218866 18,7 642382 5,4 1460680 12,3 159666 1,3 11865256 Kadın 9821760 61,6 5984628 37,5 4428554 27,8 718224 4,5 2096978 13,1 362622 2,3 15953938 Okuma Yazma Bilmiyor 1914094 70,2 951782 34,9 676364 24,8 117962 4,3 270998 9,9 0 0,0 2727790 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 1624220 69,8 836056 36 730600 31,4 107900 4,6 174980 7,5 0 0,0 2325414 Ana Okulu 181740 52,6 97656 28,3 23660 6,8 23660 6,8 49946 14,5 0 0,0 345592 İlkokul 4671108 68,3 2365506 34,6 2127658 31,1 312182 4,6 721682 10,6 146354 2,1 6838702 Cinsiyet Eğitim Durumu Ortaokul 1986426 73,1 1126138 41,4 891436 32,8 310570 11,4 431262 15,9 57564 2,1 2718820 Lise 1708798 58,8 1384916 47,7 920036 31,7 121602 4,2 354120 12,2 0 0,0 2906384 Ön Lisans 255398 46,3 175188 31,7 217308 39,4 57798 10,5 57798 10,5 0 0,0 551980 Üniversite (Lisans) 1205386 71,3 756028 44,7 497874 29,5 39390 2,3 282490 16,7 20176 1,2 1689740 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 70746 72,2 70746 72,2 0 0,0 0 0,0 53326 54,4 0 0,0 98020 1748032 57,5 1377272 45,3 1023022 33,6 187070 6,2 363584 12 0 0,0 3041558 Medeni Durum Hiç Evlenmemiş 178 Halen Evli 9759932 71,6 5178758 38 3926104 28,8 672386 4,9 1498094 11 267202 2 13628680 Boşanmış 133614 37,5 219050 61,4 114764 32,2 56342 15,8 83616 23,5 0 0,0 356486 Eşi Ölmüş 623870 50,5 327522 26,5 357760 29 97240 7,9 133770 10,8 19838 1,6 1235078 Ayrı Yaşıyor 15600 70,9 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 21996 2835456 75,4 1418794 37,7 1193712 31,7 53768 1,4 545064 14,5 98826 2,6 3761264 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan 118508 40,1 34866 11,8 46878 15,9 0 0,0 0 0,0 0 0,0 295360 Ev Hanımı 5443802 66,1 3375554 41 2737696 33,3 86710 1,1 977366 11,9 163644 2 8231236 Öğrenci 1228890 67,2 857792 46,9 608244 33,3 156182 8,5 134368 7,3 0 0,0 1828814 Emekli 2354508 65,4 852488 23,7 647660 18 225342 6,3 360880 10 46826 1,3 3598088 İşsiz 1263392 75,6 888030 53,1 547066 32,7 199212 11,9 166374 10 50674 3 1671852 0 0,0 0 0,0 18798 16,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 115544 Sağlık Sigortası yok 1679028 60,9 1128348 40,9 754988 27,4 205270 7,4 204152 7,4 103038 3,7 2766114 SGK 15778594 63,2 7927322 31,8 5864456 23,5 1127386 4,5 3325530 13,3 419224 1,7 24940812 90974 81 59462 53 27950 24,9 27950 24,9 27950 24,9 0 0,0 112268 SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Bilmiyor 479102 88,4 115934 21,4 63648 11,8 0 0,0 39884 7,4 0 0,0 541710 Çok Kötü 683358 75,9 435994 48,4 224952 25 44330 4,9 120458 13,4 0 0,0 900302 Kötü 1808664 65,8 1216852 44,2 997724 36,3 257296 9,4 261534 9,5 0 0,0 2750098 Orta 3472846 66,7 1732302 33,3 1376336 26,4 151372 2,9 563498 10,8 87152 1,7 5209178 İyi 4926142 73,1 2569892 38,1 1995136 29,6 428012 6,4 789490 11,7 228722 3,4 6739538 Çok İyi 1314040 51,7 1083862 42,7 840294 33,1 132002 5,2 328354 12,9 20436 0,8 2540668 Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Özel Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü *Diğer Mal ve Hizmetler: Muayene, Ameliyat, Yanık Tedavisi vb. Tablo 55'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı sırasında kullanılan hizmetlerin (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme, diğer mal ve hizmetler) dağılımı görülmektedir. Sağlık hizmetleri kullanımı ilaç kullanımı açısından incelendiğinde yerleşim yeri açısından incelendiğinde kır ve kent yerleşim yerlerinde yaşayanlar içerisinde ilaç kullanımının benzer olduğu, bölge açısından incelendiğinde Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, yaş grupları açısından incelendiğinde 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, erkeklerde, eğitim durumu açısından ortaokul mezunu olanlar, medeni durum açısından halen evli olanlar, çalışma durumu açısından işsizler, sağlık sigortası bakımından özel sağlık sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsü açısından "bilmiyor" yanıtını verenlerin en yüksek olduğu görülmektedir. Sağlık hizmetlerinin kullanımı laboratuvar hizmetleri kullanımı açısından ele alındığında yerleşim yeri açısından kent yerleşim yerlerinde bölge açısından Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, yaş grupları açısından 15-44 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, eğitim durumu 179 açısından mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip olanlar, medeni durumunu boşanmış olarak belirtenler, çalışma durumu açısından işsizler, sigorta durumu açısından özel sağlık sigortalılar ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmetleri kullanımı açısından ele alındığında yerleşim yeri açısından kent yerleşim yerlerinde yaşayanlar, bölge açısından Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlar, yaş grupları açısında yaş grupları açısından 15-44 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi cihaz kullanımı açısından incelendiğinde yerleşim yeri açısından kır ve kent yerleşim yerlerinde yaşayanların benzer oldukları, bölge açısından Batı Karadeniz bölgesinde yaşayanlar, yaş grupları açısından 80 yaş üzerinde bulunanlar, erkekler, eğitim durumu açısından ortaokul mezunu olanlar, medeni durum açısından boşanmış olanlar, çalışma durumu işsiz olanlar, sağlık sigortasını özel sağlık sigortası olarak belirtenler ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Diğer mal ve hizmetler kullanım açısından incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde ve Batı Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzerindekilerde, kadınlarda, ilkokul ve ortaokul mezunu olanlarda, evlilerde, tam gün çalışanlarda, sağlık sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü "iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 4.2.3.1. Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Harcamalar Son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımına yönelik olarak yapılan harcamalar hesaplanırken aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, bağışıklama, sağlama çocuk izlemi ve erken tanı hizmetleri için yapılan harcamalar dikkate alınmış, ancak bu tutardan alınan geri ödeme ve yardımlar çıkarılırken hanehalkından olmayan birinin hastalık dışı nedenle aldığı sağlık hizmetlerin masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar ilave edilmiştir. Diğer yandan son iki hafta içinde hastalık dışı nedeniyle yapılan harcamalar hesaplanırken hem başvurulan kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan hem de başvurulan kurumlar dışındaki başka kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan ödemeler dikkate alınmıştır. Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar her ne kadar sağlık 180 hizmeti kullanımına bağlı olarak yapılan harcamalar olsalar da bunlar tıbbi olmayan harcamalar olduğu için ayrı verilmiştir. Tablo 56. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) Sağlık Bakanlığı Üniversite N Ort. SH. Kır 101101 312,4 Kent 367597 355,5 Diğer* Özel N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 51,9 2648 1020,6 272,0 44939 559,1 96,5 1546 607,9 0,0 61,9 34317 331,5 99,3 182121 1368,7 285,6 18309 1281,4 1135,3 Kır-Kent Bölge İstanbul 49369 468,6 285,3 4271 38,8 39,0 25722 1010,1 451,3 2146 0,0 0,0 Batı Marmara 18126 861,1 671,1 2434 923,1 12,9 10806 1071,0 425,7 549 78,0 0,0 Ege 101548 211,9 42,5 6114 51,8 51,9 45599 1419,2 615,9 12725 1608,1 1616,4 Doğu Marmara 36775 265,7 92,1 4339 26,1 26,0 20296 632,4 358,5 0 0,0 0,0 Batı Anadolu 30784 359,9 156,5 1188 1300,0 0,0 14219 583,9 241,4 1200 0,0 0,0 Akdeniz 41486 350,8 99,3 4913 648,6 239,8 17995 2760,0 1565,7 0 0,0 0,0 Orta Anadolu 22124 357,7 154,6 3870 510,1 217,9 11976 628,9 299,0 0 0,0 0,0 Batı Karadeniz 31023 210,3 58,9 2351 532,2 526,9 15434 322,7 88,1 0 0,0 0,0 Doğu Karadeniz 3846 190,5 100,7 1160 59,4 0,0 2569 100,5 45,6 458 1040,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 23648 209,6 65,3 1627 213,4 76,5 9700 317,5 128,5 0 0,0 0,0 Ortadoğu Anadolu 31972 376,2 128,1 0 0,0 0,0 12394 3885,1 2366,8 0 0,0 0,0 Güneydoğu Anadolu 77998 441,5 113,4 4698 609,6 563,0 40350 924,9 183,0 2776 1231,4 1595,1 Yaş 0-4 120112 198,8 35,4 8664 212,2 117,2 36210 1606,2 746,6 0 0,0 0,0 5-14 35887 245,7 58,3 4300 142,3 51,3 17610 636,9 169,1 2620 78,0 0,0 15-44 163147 521,0 127,8 10558 691,8 227,7 102471 1655,1 424,2 6120 3743,0 2577,9 45-59 72773 214,2 37,4 7303 527,9 204,9 32630 506,9 108,3 4103 39,4 30,8 60-69 31137 434,5 153,5 2119 41,0 39,7 16380 258,4 74,0 2146 0,0 0,0 70-79 23248 144,7 44,8 2982 55,6 22,6 14558 661,5 357,8 2395 205,5 129,1 80+ 8690 675,0 238,7 0 0,0 0,0 2146 494,0 0,0 2011 78,0 0,0 Cevapsız 13703 453,1 210,1 1039 208,0 0,0 5054 783,1 339,8 458 1040,0 0,0 Erkek 201886 303,8 41,6 18940 167,8 68,5 93466 1215,8 335,6 5685 205,6 49,7 Kadın 266812 378,3 77,9 18025 604,8 164,4 133594 1203,4 315,7 14170 1639,5 1447,3 39286 523,7 117,7 2617 631,5 206,8 25701 665,5 212,6 8147 48,6 15,1 39355 313,6 85,6 1995 145,7 45,9 13137 920,7 224,2 1007 515,9 0,0 Cinsiyet Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu 7001 256,0 101,0 910 78,0 0,0 3295 448,2 70,5 0 0,0 0,0 İlkokul 126053 362,1 73,5 12767 522,3 228,2 56735 709,0 167,7 4560 4382,2 3432,4 Ortaokul 51082 490,7 231,2 1962 672,8 362,7 22441 1086,8 496,2 1200 0,0 0,0 Lise 44206 561,0 298,6 1906 188,1 168,7 35961 757,5 356,0 4941 709,0 639,9 Ön Lisans 7224 90,0 25,4 1101 1300,0 0,0 4387 344,0 218,4 0 0,0 0,0 Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum 24099 343,1 186,0 5392 100,0 43,1 28599 3238,3 1323,3 0 0,0 0,0 2051 390,0 0,0 0 0,0 0,0 670 364,0 0,0 0 0,0 0,0 Hiç Evlenmemiş 52002 472,4 252,5 1465 1054,1 0,0 37134 2469,2 1023,9 1200 0,0 0,0 Halen Evli 232418 419,9 75,8 18404 547,9 169,7 123802 846,7 152,0 15106 1601,8 1312,3 Boşanmış 4229 184,0 130,5 1114 0,0 0,0 5262 532,9 132,5 0 0,0 0,0 Eşi Ölmüş 21671 266,6 106,8 3295 0,0 0,0 10641 642,3 447,6 928 0,0 0,0 181 Ayrı Yaşıyor 0 0,0 0 0 0,0 0 600 78,0 ,0 0 0,0 0,0 0,0 Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan 66204 346,6 89,7 5221 85,8 0,0 50317 1089,8 239,9 1200 0,0 Yarım Gün Çalışan 4192 747,7 0,0 0 0,0 0 366 3198,0 0,0 0 0,0 0,0 Ev Hanımı 136955 419,4 105,4 10131 919,9 114,3 72411 810,1 222,6 7921 2912,6 2514,6 Öğrenci 36612 550,2 355,3 277 0,0 0,0 24264 3244,4 548,5 0 0,0 0 Emekli 53531 280,2 54,7 7075 253,3 0,0 27587 526,9 119,8 3936 286,1 0,0 İşsiz 31221 1285,9 198,5 2723 25,3 0,0 14051 460,9 75,4 4177 0,0 0,0 Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok 723 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0 40026 918,6 428,3 5793 92,0 53,1 19481 1909,9 1347,1 4157 0,0 0,0 SGK 428672 292,7 35,6 31173 434,5 105,8 206504 1147,2 218,4 15697 1554,4 1316,7 Özel sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 1075 260,0 0,0 0 0,0 0,0 SGK ve Özel sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Yurtdışı Sigorta Algılanan sağlık statüsü Bilmiyor 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0 18689 164,2 66,5 0 0,0 0 1137 78,0 0,0 0 0,0 0,0 Çok kötü 12736 548,8 231,5 692 0,0 0,0 6463 355,7 77,4 2146 0,0 0,0 Kötü 41604 650,6 320,4 4323 1538,6 104,0 26895 553,7 223,4 8829 405,0 427,5 Orta 83819 334,6 85,5 8538 310,7 241,6 44813 2040,2 669,5 2197 408,2 0,0 İyi 120395 361,1 66,2 9612 241,9 135,4 80764 1031,2 383,0 4062 4855,6 3852,5 Çok iyi 46228 493,2 255,2 1114 0,0 0,0 18504 772,8 313,3 0 0,0 0,0 Genel Toplam 468698 346,2 50,0 36965 380,9 91,2 227060 1208,5 229,8 19854 1229,0 1044,3 *Diğer: TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. Tablo 56 son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için cepten yapılan harcamaların başvurulan hizmet sunuculara göre ortalamalarını göstermektedir. Buna göre TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşlarının aralarında bulunduğu diğer hastanelere başvuranların ortalama harcamaların en yüksek, Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların yaptıkları ortalama harcamaların en düşük olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların yaptıkları ortalama harcamanın kırsal yerleşim yerlerinde, Batı Marmara'da yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, lise mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Üniversitelere bağlı sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları kırsal yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, kadınlarda, önlisans mezunlarında, evliler, hiç evlenmemiş olanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. Özel sağlık kuruluşlarına başvuranların yaptıkları ortalama harcama kırsal yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, erkeklerde, lisans 182 mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, öğrencilerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “orta” olanlarda en yüksektir. Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların yaptıkları ortalama harcama kentsel yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, kadınlarda, ilkokul mezunlarında, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “iyi” olanlarda en yüksektir. 183 Tablo 57. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) İlaç Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Laboratuvar Tıbbi Cihaz Görüntüleme Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler* N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 100616 392764 419,6 619,5 53,9 84,7 48695 224245 156,1 317,7 57,4 128,2 30797 169149 149,5 164,6 59,0 62,3 9508 39131 383,1 991,2 311,2 767,2 28087 86397 43,1 48,3 21,9 31,0 4159 17163 63,7 476,4 19,7 139,2 47244 20176 103678 36890 33009 45042 26437 30352 4568 20632 31994 93359 850,6 837,2 417,8 283,9 488 1167,4 429,1 291,9 171,8 406,3 672 590,4 292,1 330,2 79,9 64,6 144,6 609,3 96,8 65,7 66,9 113,3 169,8 70,5 32185 10096 62620 15689 24953 24906 10385 16349 2671 8492 17005 47588 76,1 0,0 799,4 14,8 85,3 165,4 281 26,1 46,8 0,0 329,5 226,7 70,3 0,0 458,5 14,8 45,1 86,0 205,5 19,1 45,5 0,0 137,0 67,7 23571 10324 46411 27313 18322 12927 4315 15596 1160 5282 8606 26119 117,2 396,9 36 439,9 59,3 479,1 148,7 27,7 0,0 0,0 132,8 92,1 118,9 277,2 26,5 266,2 39,2 463,2 1,7 19,3 0,0 0,0 108,4 51,8 12839 3299 3192 2888 2388 5376 968 5512 277 1383 3788 6730 258,6 677,1 0,0 0,0 0,0 789,1 0,0 127,6 390 0,0 7857,2 305,8 225,7 872,8 0,0 0,0 0,0 559,7 0,0 73,7 0,0 0,0 7817,5 175,1 12882 5278 31849 4296 2586 9679 5957 5788 1580 9559 9575 15455 43,7 52,4 32,1 0,0 0,0 28,2 422,3 0,0 177,1 0,0 16,3 19,3 43,6 56,4 21,9 0,0 0,0 28,2 431,2 0,0 91,1 0,0 20,2 19,9 0 1126 6931 0 1845 3116 1609 3963 0 0 776 1956 0,0 0,0 489,7 0,0 868,0 0,0 0,0 316,4 0,0 0,0 1300,0 605,0 0 0,0 334,9 0 0,0 0,0 0,0 142,6 0 0 0,0 0,0 110617 44304 172857 81312 32480 30256 9993 11561 637,7 392,3 747 369 480,6 339,7 641,8 537 249,9 48,7 105,4 59,3 141,4 159,3 239,2 140,6 41495 26268 118247 50146 16878 11443 1645 6817 193,1 120,5 529 53,9 27,4 0,0 0,0 286,9 79,6 82,7 233,7 23,9 20,5 0,0 0,0 223,7 21478 16469 96794 30709 18242 8978 0 7275 24,6 12,1 302,9 18,2 25,4 26,7 0,0 156,9 24,6 12,3 107,1 13,8 26,1 27,8 0 162,9 12028 3084 14842 9299 3687 2801 2146 752 131,7 35,1 2350 282,4 0 954,6 260 0 115,7 19,5 1947,2 255,1 0,0 788,4 0,0 0,0 40624 13205 36172 8761 7675 5442 0 2605 14,2 0,0 97 9 68,1 84,8 0,0 91,5 10,1 0,0 69,8 9,0 56,6 77,1 0 106,6 6830 0 10292 1541 1801 0 857 0 85,2 0,0 702,6 78,0 220,2 0,0 130,0 0,0 27,7 0 199,3 ,0 126,9 0 0,0 0 226097 267283 595,5 564,6 130,9 64,4 93444 179496 205,6 332,2 74,4 157,5 74186 125759 228,3 123,4 111,9 54,4 23260 25379 145 1539 80,0 1172,9 46575 67910 50,7 44,5 20,6 37,3 6896 14426 63,4 554,9 28,2 147,8 52153 606,7 115,6 29234 162,8 73,7 23276 42,2 31,3 4537 268,7 225,1 10423 54,1 48,8 0 0,0 0 41032 440,9 72,9 22210 154,8 92,7 16143 12,4 12,3 4150 732,2 525,3 6730 35,4 35,5 0 0,0 0 6053 130855 473,7 434,9 113,6 54,1 3756 70382 0,0 262,2 0,0 148,0 910 69044 0,0 211,4 0,0 114,7 910 11315 520 397,8 0,0 248,1 1921 26320 0,0 129,4 0,0 94,8 0 5629 0,0 771,0 0 216,8 184 Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sigorta yok SGK Özel sigorta SGK+Özel sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi Genel Toplam 51343 48300 8837 36222 2721 653,2 797,1 315,8 827,9 383,6 164,2 212,6 135,4 311,1 6,8 32384 38947 6738 24978 2721 60,4 175,3 118,7 1417,5 0,0 56,8 131,6 110,1 1011,7 0,0 22961 24076 6212 16572 0 321,6 274,8 0,0 129,2 0,0 253,3 153,0 0,0 69,3 0 8945 4677 2223 1515 0 45 590,7 0,0 19576 0,0 32,7 383,6 0,0 13788,4 0 6891 10803 2223 6043 2051 0,0 0,0 0,0 86,5 0,0 0,0 0,0 0,0 70,4 0,0 3016 0 0 5846 0 295,8 0,0 0,0 449,4 0,0 171,2 0 0 47,9 0 53968 259060 4743 19921 600 678 570,7 410,6 574,1 78 187,9 64,8 199,0 248,6 ,0 43397 148350 8343 10472 0 787 215,2 163,3 22 0,0 584,1 79,1 102,9 22,7 0 30361 114944 4414 13760 0 459,7 154,5 0,0 0,0 0,0 264,7 58,9 0,0 0,0 0 6918 23214 2167 2972 0 4703,5 357,9 0,0 0,0 0,0 4128,9 174,3 0,0 0,0 0 10407 42424 3216 5145 0 54,1 92,7 84,8 8,1 0,0 45,0 20,1 71,2 9,0 0 0 11833 0 2658 0 0,0 621,3 0,0 191,1 0,0 0 205,2 0 101,1 0 84945 3121 139947 37138 65920 30061 0 545,2 1013,4 619,2 745,6 423,3 1055,1 0,0 78,6 0,0 103,3 195,0 109,6 286,9 0 44641 1341 93184 29000 27870 23750 0 256,1 0,0 215,9 1113,9 37 125,6 0,0 97,5 0,0 116,3 729,6 28,7 89,1 0 38546 1803 71724 18632 22785 17492 723 406 633,2 148,5 340,1 30,9 168,9 0,0 211,2 0,0 84,6 152,3 10,9 159,0 0,0 2068 0 16379 5730 8667 6215 0 0,0 0,0 375,8 5678,7 64,4 793 0,0 0,0 0 161,5 0,0 64,2 41,4 0 13006 0 27538 4407 13880 6399 0 0,0 0,0 106,9 0,0 88,1 88,1 0,0 0,0 0 11,0 0,0 39,8 ,8 0 4555 0 7096 0 1801 1949 0 590,2 0,0 672,8 0,0 220,2 607,1 0,0 3,5 0 341,8 0 0,0 0,0 0 42666 449638 1075 0 0 1347,8 506,6 260 0,0 0,0 654,8 43,6 0,0 0 0 30258 241606 1075 0 0 108,4 312,8 0,0 0,0 0,0 66,5 119,0 0,0 0 0 24226 174644 1075 0 0 134,2 167,2 0,0 0,0 0,0 113,7 59,0 0,0 0 0 6448 41116 1075 0 0 474,1 957,6 0,0 0,0 0,0 354,7 729,8 0,0 0 0 7183 106227 1075 0 0 78,5 45,4 0,0 0,0 0,0 66,6 25,3 0,0 0 0 3963 17358 0 0 0 80,0 468,1 0,0 0,0 0,0 46,8 124,8 0 0 0 15144 13437 45464 88589 146560 41319 493380 203,2 649,3 769 731,3 450,6 558,8 578,8 75,0 195,5 203,5 162,8 51,8 144,2 68,4 4459 9979 36692 50362 80628 30452 272940 0,0 0,0 23,7 797,7 259 188,9 288,9 0,0 0,0 12,3 513,0 130,9 133,3 105,7 2448 8652 30582 37069 65066 21672 199945 0,0 0,0 141,3 235,2 254,7 97,2 162,3 0,0 0,0 91,9 162,5 128,4 48,8 53,5 0 1013 9896 5067 14985 4308 48639 0,0 0,0 859,8 168,2 2101 0,0 872,3 0 0,0 345,4 63,1 1996,1 0,0 621,1 1534 4633 10059 12820 24509 8567 114485 51,3 121,6 0,0 104,3 115,5 0,0 47,0 43,9 71,2 0,0 54,5 20,1 0,0 24,0 0 0 802 3810 8339 1541 21321 0,0 0,0 780,0 679,3 542,7 78,0 395,9 0 0 0,0 31,9 285,5 ,0 114,4 *Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb. 185 Tablo 57 son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için yapılan cepten harcamanın kullanılan hizmetlere göre dağılımını göstermektedir. Buna göre tıbbi cihaz için yapılan ortalama harcamanın en yüksek, tıbbi malzeme için yapılan ortalama harcamanın en düşük olduğu görülmektedir. Hastalık dışı nedenle kullanılan hizmetler için cepten yapılan harcamalar yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde yaşayanların kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanlardan daha fazla harcama yaptıkları görülmektedir. SGK'lılar ve özel sağlık sigortasına sahip olanlar ile yurtdışından sigortalılar hastalık dışı nedenle kullanılan hizmet için harcama yapmamışlardır. İlaç harcaması; bölgesel açıdan Akdeniz’de, 15-44 yaş grubunda, erkeklerde, lisans mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. Hastalık dışı nedenle kullanılan laboratuvar hizmeti harcaması kentsel yerleşim yerlerinde, bölgesel açıdan Ege'de, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisans mezunlarında, SGK’lılarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve sağlık statüsü “orta” olanlarda en yüksektir. Görüntüleme hizmeti harcaması Akdeniz bölgesinde, 15-44 yaş grubunda olanlarda, erkeklerde, ortaokul mezunlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, hiç evlenmemiş olanlarda ve sağlık statüsü “iyi” olanlarda en yüksektir. Hastalık dışı nedenle kullanılan tıbbi cihaz harcaması incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde, 15-44 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, lisans mezunlarında, SGK’lılarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve sağlık statüsü “iyi” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi malzeme harcamasının ise kentsel yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu'da yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, erkeklerde, ilkokul mezunlarında, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, ev hanımlarında, evli olanlarda ve sağlık statüsü açısından “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Hastalık dışı nedenle kullanılan diğer mal ve hizmetler harcaması incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu'da yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ilkokul mezunlarında, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, evlilerde ve sağlık statüsü “kötü”olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 186 Tablo 58. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) İnformal Formal Ayni & Nakdi Hediye N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. Kır 120096 391,1 54,8 34345 366,2 63,9 0 0,0 0 Kent 496144 650,2 110,7 132311 529,4 88,9 2485 372,5 220,9 İstanbul 66455 563,6 266,7 21476 550,7 248,6 0 0,0 0 Batı Marmara 24806 541,2 190,1 6315 1595,1 1049,5 0 0,0 0 Ege 134571 644,4 219,9 29484 432,5 221,6 0 0,0 0 Doğu Marmara 50295 395 166,7 12522 227,8 84,5 0 0,0 0 Batı Anadolu 44839 463,2 131,1 4952 31,2 31,3 0 0,0 0 Akdeniz 54380 1049,9 510,3 12092 853 437,2 0 0,0 0 Orta Anadolu 33038 448,4 123,6 7971 327,2 148,2 0 0,0 0 Batı Karadeniz 37433 226,6 57,1 13449 186,5 47,2 1557 439,6 350,7 Doğu Karadeniz 5373 149,2 67,7 2660 186,7 36,3 0 0,0 0 Kuzeydoğu Anadolu 25490 208,7 60,9 10998 278,5 112,0 0 0,0 0 38888 1425,9 784,7 8307 448,3 139,1 0 0,0 0 100672 490,4 266,7 36429 610,6 75,7 928 260 0 0-4 135859 475,4 201,7 33205 512 160,7 928 260 0,0 5-14 54591 298,7 53,6 10399 436,9 104,9 0 0,0 0 15-44 225671 987,1 205,0 68364 632,4 137,2 802 780 0,0 45-59 101818 281,8 54,9 18172 403,5 94,3 755 78 0,0 60-69 40892 342,9 119,4 14353 239,1 67,9 0 0,0 0 70-79 30260 312,7 161,0 13110 319,6 193,6 0 0,0 0 80+ 10700 562,8 216,7 2146 494 0,0 0 0,0 0 Cevapsız 16448 469 149,2 6906 264,9 99,0 0 0,0 0 Erkek 264274 556,6 124,5 64006 461,8 90,8 1683 178,4 45,0 Kadın 351966 632,1 127,6 102650 516,9 98,7 802 780 0,0 Kır-Kent Bölge Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş Cinsiyet Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor 57808 571 124,1 20524 299,8 68,7 0 0,0 0 Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 49520 387,4 84,1 7990 728,7 333,8 0 0,0 0 Ana Okulu 9759 240,2 78,2 2908 342,7 79,6 0 0,0 0 İlkokul 168526 447,8 76,4 49205 543,6 138,4 0 0,0 0 Ortaokul 62806 438,2 121,6 17864 897,1 383,5 802 780 0,0 Lise 65245 745,5 278,8 22084 274,8 105,4 0 0,0 0 Ön Lisans 11725 276,9 121,4 2012 170,8 74,3 0 0,0 0 Üniversite (Lisans) 45417 2123,5 876,0 10270 375,1 88,7 755 78 0,0 187 Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 2051 390 0,0 670 364 0,0 0 0,0 0 Hiç Evlenmemiş 72738 1556,3 572,6 20840 220,7 62,3 0 0,0 0,0 Halen Evli 312792 514,5 64,5 93848 591,3 104,8 1557 439,6 350,7 Boşanmış 9201 319,6 125,9 1404 457,1 147,3 0 0,0 0,0 Eşi Ölmüş 30676 363,7 168,9 8842 119,7 60,6 0 0,0 0,0 600 78 ,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Tam Gün Çalışan 99578 602,3 130,3 29602 542 51,6 755 78 0,0 Yarım Gün Çalışan 4558 944,4 0,0 0 0,0 0 0 0 0,0 Medeni Durum Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Ev Hanımı 183377 518,6 89,5 54409 653,8 192,5 802 780 0,0 Öğrenci 44732 2126,7 778,0 15590 239,6 77,6 0 0,0 0,0 Emekli 74218 367,4 95,4 22586 201,4 62,1 0 0,0 0,0 İşsiz 41937 932,1 342,6 11215 467,1 196,5 0 0,0 0,0 723 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0 Sağlık Sigortası Yok 55722 1047,4 533,3 15160 633,9 379,2 0 0,0 0,0 SGK 559443 555,8 83,3 151496 481,9 71,6 2485 372,5 220,9 Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Özel Sigorta 1075 260 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 SGK+Özel Sigorta 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Bilmiyor 18689 164,2 66,2 1137 78 0,0 0 0,0 0,0 Çok Kötü 17742 425,7 186,5 5513 314,8 103,8 0 0,0 0,0 Kötü 63639 640,5 229,7 23487 336,4 126,1 802 780 0,0 Orta 108825 914,3 282,8 37099 511 144,8 0 0,0 0,0 İyi 176215 670,1 184,3 44998 539,2 136,0 0 0,0 0,0 Çok İyi 54048 408,5 135,8 13837 645,7 421,3 755 78 0,0 Genel Toplam 616240 599,7 89,7 166656 495,8 72,0 2485 372,5 220,9 Algılanan Sağlık Statüsü Tablo 58'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için cepten yapılan formal ve informal harcamaların dağılımı görülmektedir. Buna göre formal harcama ortalamasının ayni, nakdi ve hediye amacıyla yapılan informal harcama ortalamasından daha yüksek olduğu görülmektedir. Son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için yapılan formal harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve Akdeniz bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisans mezunlarında, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 188 Son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için cepten yapılan informal harcamalar ayni&nakdi ve hediye harcaması olarak iki grupta incelendiğinde ayni ve nakdi informal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, sağlık sigortası olmayanlarda, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 59. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımına İlişkin Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl) Ulaşım Ort. SH. N 186760 743451 134,6 92 8,6 5,9 119184 31272 188020 69866 69793 100764 49687 58602 8416 32767 58654 143186 70,2 59,8 128,3 119,8 79,2 61,2 91,6 100,6 44,4 101,7 126,1 122,4 251599 71185 300617 145729 59003 52275 15944 33860 Yemek Ort. SH. N 186757 736316 91 49,3 11,6 6,8 186324,89 740212 12,5 3,2 6,1 2,1 17,1 17,8 14,2 16,1 13,5 13,3 18,0 12,9 24,3 18,2 12,5 13,3 117038 31272 188020 69866 69793 99736 49687 58602 8598 33200 58654 138608 16,5 22,8 63,5 15,3 49,9 45,8 43,8 100,3 47,7 53,2 90 101,5 10,9 12,4 16,3 8,0 20,5 20,1 17,5 20,7 37,9 19,1 21,6 13,3 119142 31272 188020 69866 69793 99736 49687 58602 8598 33338 58038 140446 11,6 0,0 2,9 0,0 0,0 1 0,0 16,1 0,0 5,7 8,3 7,6 11,7 0,0 2,9 0,0 0,0 1,0 0,0 10,9 0,0 5,8 8,3 6,5 83,6 102,1 105,8 109,5 140,4 72,4 167 79,8 9,0 15,0 8,1 12,4 18,3 16,1 40,9 19,5 250631 71001 296595 143763 60032 52275 15944 32831 32,1 76,3 78,4 56,3 94,7 35,6 22,9 17,5 8,7 18,9 10,9 12,7 25,9 16,3 17,2 14,2 248748 70509 302435 143763 60032 52275 15944 32831 0,0 0,0 8,9 4,3 23,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5,2 3,3 16,7 0,0 0,0 0,0 404718 525493 104,3 97,6 6,9 6,2 400752 522321 58,3 57,3 8,1 7,7 399439 527098 3,5 6,3 2,6 3,1 92041 120,3 12,9 91929 74 18,5 92839 7,2 5,6 63504 104,2 16,6 63595 56,6 16,5 63595 1,5 1,5 13292 232628 91076 99372 20243 55050 157,6 107,1 98 83,3 109,3 101,7 31,1 9,3 12,3 14,5 34,3 19,7 13292 228332 91076 99372 18097 55050 172,7 69,5 66,9 61,4 88 42,4 43,2 10,6 17,4 19,2 48,1 15,3 13292 232209 90400 99372 20243 55050 0,0 6,8 6 13,9 0,0 0,0 0,0 4,5 6,0 13,7 0,0 0,0 N Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yaş 0-4 5-14 15-44 45-59 60-69 70-79 80+ Cevapsız Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmiyor Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi Ana Okulu İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Üniversite (Lisans) Konaklama Ort. SH. 189 Mezuniyet Sonrası (Lisans Üstü) Medeni Durum Hiç Evlenmemiş Halen Evli Boşanmış Eşi Ölmüş Ayrı Yaşıyor Çalışma Durumu Tam Gün Çalışan Yarım Gün Çalışan Ev Hanımı Öğrenci Emekli İşsiz Çocuk Sağlık Güvencesi Durumu Sağlık Sigortası yok SGK Özel Sigorta SGK+Özel Sigorta Yurtdışı Sigorta Algılanan Sağlık Statüsü Bilmiyor Çok kötü Kötü Orta İyi Çok iyi Genel Toplam 3770 116,9 41,9 3770 0,0 0,0 3770 115,4 118,3 106935 441033 12965 46341 846 70,2 111,5 119,2 105,9 0,0 12,2 6,9 41,1 19,0 0,0 106935 435046 12965 46341 846 77,2 69,2 0 41,9 0,0 19,5 7,8 0,0 17,2 0,0 106259 440886 12965 46341 846 13 7,6 0,0 0,0 0,0 12,9 3,1 0,0 0,0 0,0 128122 8487 262953 65175 124030 49653 3813 100 150,1 107,5 66,3 109,2 136,4 0,0 12,1 0,0 8,0 16,0 11,2 13,4 0,0 125038 8487 260050 65175 124030 49653 3813 53,9 27,9 75,2 77,3 63,7 113,3 0,0 11,2 0,0 10,7 27,2 14,0 25,7 0,0 125976 8487 264952 64498 124030 49653 3813 10,5 0,0 5,6 21,4 4,1 27,8 0,0 7,8 0,0 3,0 21,4 4,1 28,0 0,0 82199 844906 3106 0 0 88,4 101,4 170 0,0 0,0 14,9 5,4 83,2 0 0 81171 838796 3106 0 0 70 56,7 0,0 0,0 0,0 19,2 6,1 0,0 0 0 79487 843944 3106 0 0 17,4 3,9 0,0 0,0 0,0 17,2 1,6 0,0 0 0 20835 24870 94177 168760 235856 78919 172,5 140,9 134,5 89,9 103,3 88,4 20835 25898 94177 167732 232016 76773 50,7 91,7 96,3 70,6 59,9 40,4 0,0 34,3 21,8 3,2 3 6,5 100,5 923073 57,7 49,5 34,9 22,0 13,0 10,5 13,2 5,8 20835 25898 94177 167055 235709 78919 930212 37,1 29,5 14,9 9,8 8,5 15,4 5,1 926537 5,1 0,0 33,4 15,4 3,2 2,0 6,5 2,1 Tablo 59 son iki hafta içinde hastalık dışı nedeniyle sağlık hizmeti kullanımı esnasında ulaşım, yemek ve konaklama harcamalarının sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ulaşım amacıyla yapılan ortalama harcamanın konaklama amacıyla yapılan harcamadan 20 kat daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı tıbbi olmayan bu harcamalardan ulaşım harcamasının ortalaması; kır yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri gruptakilerde, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, özel sağlık sigortasına sahip olanlarda, boşanmışlarda, yarım gün çalışanlarda ve algılanan sağlık statüsü “bilmiyor” olanlarda en yüksektir. Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı yemek harcamalarının ortalaması incelendiğinde ortalama harcamanın kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, sigortası olmayanlarda, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir. Konaklama ortalama harcamaları ise kır yerleşim yerlerinde ve Batı Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisansüstü 190 mezunlarında, sigortası olmayanlarda, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde ve sağlık statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde daha yüksektir. 191 4.3. Hanehalkının Sağlık Harcamaları Hakkındaki Görüşleri Görüşülen hanelerin sağlık harcamalarının aile bütçesine getirdiği finansal yük ile ilgili görüşleri incelendiğinde Tablo 60'de görüldüğü üzere ailelerin %26'sı sağlık harcamaları nedeniyle aile bütçelerinin çok zorlandığını belirtirken, %6,5'i sağlık harcamaları nedeniyle aile bütçelerinin hiç zorlanmadığını belirtmiştir. Cepten sağlık harcamaları aile bütçemizi çok zorladı diyenlerin ağırlıklı olarak kırsal alan ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, ≤800 gelir diliminde olanlar ve 1601+ harcama diliminde olanlar olduğu görülmektedir. Kır ve kent yerleşim bölgesinde yaşayanların %40’dan fazlası bütçelerinin zorlandığını belirtmektedir. Gelir dilimi en yüksek olanların %40'dan fazlası bütçesinin zorlandığını belirtir iken, gelir dilimi en düşük olanlar da bu oran %70,9’dur. 192 Tablo 60. Hanehalkının Sağlık Harcamaları İle İlgili Görüşlerinin Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı Aile Bütçemizi Çok Zorladı N % Aile Bütçemizi Biraz Zorladı N % Kararsızım N % Aile Bütçemizi Zorlamadı N % Aile Bütçemizi Hiç Zorlamadı N % Kır-Kent Kır 1465595 27,6 1653603 31,1 401990 7,6 1418236 26,7 378763 7,1 Kent 3700650 25,5 4799656 33,1 983140 6,8 4115370 28,3 919745 6,3 İstanbul 1103437 29,3 1135320 30,2 299256 7,9 995257 26,4 231438 6,1 Batı Marmara 261990 25,3 287013 27,7 95052 9,2 319008 30,8 71906 6,9 Ege 621181 20,9 909854 30,6 259772 8,7 854140 28,8 325073 10,9 Doğu Marmara 511605 25,8 587681 29,7 109496 5,5 620186 31,3 153035 7,7 Batı Anadolu 328504 15,9 853289 41,2 71553 3,5 744459 35,9 3,5 Akdeniz 748321 29,9 866848 34,7 153805 6,2 606226 24,2 125160 Orta Anadolu 265641 26,1 325576 32 121053 11,9 263786 25,9 42515 4,2 Batı Karadeniz 356280 28,2 418186 33,2 82294 6,5 335951 26,6 68745 5,4 Doğu Karadeniz 52319 7,2 189969 26,3 53501 7,4 312948 43,3 113909 15,8 Kuzeydoğu Anadolu 171423 38,7 164635 37,1 29614 6,7 68092 15,4 9751 2,2 Ortadoğu Anadolu 320162 45,3 200329 28,4 27473 3,9 120385 17 38209 5,4 Güneydoğu Anadolu 425381 31,3 514558 37,8 82262 6 293169 21,5 45530 3,3 ≤800 1665423 42,4 1119835 28,5 253758 6,5 745129 19 145424 3,7 801 – 1000 1359091 30,1 1662672 36,8 279124 6,2 1024774 22,7 189613 4,2 1001 – 1511 878763 22,8 1333787 34,7 287575 7,5 1098636 28,6 248966 6,5 1501 – 2080 479974 17,6 940018 34,4 194443 7,1 898532 32,9 216155 7,9 2081 + 461153 12,3 1184497 31,6 260227 6,9 1398123 37,2 449524 12 ≤511 935518 24,5 1214211 31,8 378367 9,9 1026659 26,9 262905 6,9 512-800 1028841 25,3 1417147 34,8 299690 7,4 1097735 228247 5,6 801-1098 986339 27,6 1209382 33,9 225713 6,3 961395 26,9 186585 5,2 1099-1600 1069005 27,1 1280491 32,5 224795 5,7 1111383 28,2 256319 6,5 1601+ 1054838 28,5 1194958 32,3 178734 4,8 984180 26,6 292534 7,9 Genel Toplam 5166245 26,0 6453259 32,5 1385130 7,0 5533606 27,9 1298508 6,5 Bölge 73237 5 Gelir Dilimlerine Göre Harcama Dilimlerine Göre 27 193 4.4. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Katastrofik Etkisi Cepten sağlık harcamasının haneler üzerindeki katastrofik etkisi belirlenirken görüşülen 19.685 haneden 705 hane tüketim harcaması belirtmediği, 608 hane gıda harcaması belirtmediği ve 94 hane ise sadece gıda harcaması belirttiği için hesaplamalar 18278 hane üzerinden yapılmış ve bulgular ağırlıklı veri kullanılarak 18.422.482 hane üzerinden verilmiştir. Buna göre, hanelerin %0,52'sinin katastrofik etkiye maruz kaldığı bulunmuştur. Tablo 61’de hanehalklarının sosyo-demografik özellikleri, gelir ve harcama dilimlerine göre katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin sayısı ve yüzdeleri yer almaktadır. Tablo 61. Hanehalklarının Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalma ve Kalmama Durumlarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%) Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Gelir Dilimlerine Göre ≤800 801 – 1000 1001 – 1500 1501 – 2080 2081 + Harcama Dilimlerine Göre ≤520 521-800 801-1100 1101-1610 1611+ Genel Toplam Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler N % N % 4922930 13403467 92,50 92,30 15175 80858 0,30 0,60 3412423 942760 2831113 1863049 1764565 2305913 993685 1152223 667022 436903 668674 1288067 90,60 91,10 95,30 94,00 85,20 92,20 97,50 91,30 92,30 98,30 94,60 94,60 25072 6885 13762 7215 4839 9883 3336 5786 735 251 2174 16096 0,70 0,70 0,50 0,40 0,20 0,40 0,30 0,50 0,10 0,10 0,30 1,20 3607554 4277604 3658809 2598310 3623969 91,80 94,70 95,10 95,10 96,50 30661 21296 11697 8710 14858 0,80 0,50 0,30 0,30 0,40 3253862 3785787 3758049 3795614 3733083 18326396 85,10 98,30 98,80 99,40 97,90 99,48 0 3029 11446 9439 72118 96032 0,00 0,10 0,30 0,20 1,90 0,52 Hanehalklarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre katastrofik sağlık harcamasına maruz kalan hanelerin sayısı incelendiğinde katastrofik sağlık harcaması yapan 194 hanelerin en fazla kentsel yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 800 TL ve altında gelir diliminde bulunanlarda, harcama dilimi 1.611 TL ve üzerinde olanlardan oluştukları görülmektedir. Tablo 62. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Cepten Yıllık Harcama Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Gelir Dilimlerine Göre ≤800 801 – 1000 1001 – 1500 1501 – 2080 2081 + Harcama Dilimlerine Göre ≤520 521-800 801-1100 1101-1610 1611+ Genel toplam Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler Cepten Yıllık Harcama N Ort. SH. N Ort. SH. 1816007 4963666 904,7 975,5 40,2 31,5 15175 80858 27615,4 40115,1 5015,1 6342,3 1121780 362438 1097487 788082 480432 787549 402425 440953 91534 219991 305350 681652 1158,4 902,8 856,3 889,3 919,4 853,4 823,1 710,9 950,2 1178,4 1017,1 1177,3 77,2 89,1 67,0 72,9 112,5 64,2 69,1 65,9 167,7 112,2 105,8 83,7 25072 6885 13762 7215 4839 9883 3336 5786 735 251 2174 16096 49860,7 33170,9 47875,1 52189,4 27506,1 20240,4 19891,9 18543,4 41600,0 79600,0 31402,4 32507,4 16754,0 8822,1 11053,0 22845,9 2953,9 2538,6 1981,9 2128,0 0,0 0,0 6151,8 7361,9 1509327 1609236 1297365 858508 1289280 987,7 854,2 918,9 1041,7 989,6 50,8 45,8 54,1 78,7 56,1 30661 21296 11697 8710 14858 28337,4 42889,7 29440,7 32972,0 55136,8 5063,3 9114,8 4106,8 6238,6 26862,6 794651 1270405 1454623 1603479 1656515 6779673 215,8 364,9 626,1 1037,5 1977,4 956,6 11,2 14,4 23,2 39,6 84,7 25,4 0,0 3029 11446 9439 72118 96032 0,0 19177,1 34642,8 14854,3 42539,3 38139,9 0,0 2631,9 9858,9 1888,6 6777,1 5435,8 Tablo 62'de katastrofik sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin yapmış oldukları harcamaların yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı görülmektedir. Buna göre katastrofik etkiye maruz kalan hanelerin cepten harcama ortalamasının bu etkiye maruz kalmayan hanelerden 40 kat daha fazla olması durumu dikkat çekmektedir. 195 Yerleşim yeri açısından bir değerlendirme yapıldığında kırsal alanda katastrofik etkiye maruz kalanların ortalama harcaması katastrofik etkiye maruz kalmayan hanelerden yaklaşık 30 kat daha fazladır. Kentsel alanda ise katastrofik etkiye maruz kalanların ortalama harcaması katastrofik etkiye maruz kalmayan hanelerden 41 kat daha fazladır. Benzer değerlendirme gelir ve harcama dilimleri açısından yapıldığında katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerde cepten yıllık harcama ortalamasının en yüksek gelir diliminde bulunan hanelerde en düşük grupta bulunanlara göre 2 kat, beşinci harcama diliminde bulunan hanelerin ikinci harcama diliminde bulunanlara göre 2 kat daha fazla olduğu görülmektedir. 196 Tablo 63. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Yatarak Kır-Kent N Ort. Ayakta SH. N Ort. Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler Koruyucu SH. N Ort. Yatarak SH. N Ort. Ayakta SH. N Ort. Koruyucu SH. N Ort. SH. Kır 675974 275,0 30,5 1371676 1009,6 49,0 151409 477,2 62,2 6971 9631,9 3818,0 15175 23072,3 4642,0 460 3900,0 0,0 Kent 1665579 390,8 32,1 3851928 1017,4 35,6 399921 680,5 92,4 39227 11227,2 3638,3 74562 36329,0 6784,1 14344 6585,0 2747,4 İstanbul 380546 469,5 69,3 872837 1231,7 93,6 44933 1017,7 399,2 9088 7896,1 3779,2 25072 46935,0 17240,4 2266 702,0 0,0 Batı Marmara 132832 369,7 80,7 266968 973,5 98,6 21510 845,6 263,5 5320 5029,5 3322,6 6885 29245,2 7749,3 1030 260,0 0,0 Ege 361870 381,0 87,4 829960 851,7 69,5 128180 741,6 221,8 7418 30859,7 9876,5 11939 36008,3 8910,5 1822 0,0 0,0 284868 356,5 61,4 615049 936,6 84,3 48599 478,5 180,7 3560 6106,5 4507,7 5780 61388,5 26273,4 0 0,0 0,0 142402 270,2 70,5 356851 1066,2 147,6 45332 501,7 136,6 1842 13718,4 12747,0 4839 22284,6 3886,2 0 0,0 0,0 269861 342,9 70,7 596658 929,7 76,8 52005 477,7 102,7 4972 2964,1 2034,7 8661 15781,4 3048,9 4911 9898,3 5126,1 125202 187,4 32,5 329409 882,5 81,4 29238 584,7 155,0 1682 19364,7 2471,2 3336 10129,2 3524,0 0 0,0 0,0 165709 297,7 77,9 321850 780,9 77,5 44454 287,7 51,4 2217 11895,1 8333,7 4957 16323,4 1407,6 0 0,0 0,0 32575 207,4 70,3 71234 1097,8 205,0 7372 274,4 90,5 735 41600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 86004 414,7 88,7 168487 1283,8 137,6 23459 310,2 92,9 251 300,0 0,0 251 79300,0 0,0 0 0,0 0,0 86637 492,7 119,8 249665 968,5 104,4 39427 661,7 177,7 237 136,0 0,0 2174 19529,0 6752,0 661 39000,0 0,0 273046 295,8 68,6 544634 1234,7 86,3 66822 737,6 124,0 8875 3238,1 1721,2 15843 29950,3 7313,9 4113 4863,8 1375,8 Bölge Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Gelir Dilimlerine Göre ≤800 547479 270,2 32,9 1175476 1092,0 60,2 103103 573,8 100,1 14905 10092,4 3020,5 29579 23796,1 5587,6 3054 4767,0 1213,7 801 – 1000 514022 362,8 58,2 1265616 899,0 50,0 126307 398,4 71,6 11262 16987,7 7328,8 18739 37692,9 10592,4 3650 4312,3 2742,5 197 1001 – 1500 469536 351,6 52,5 986230 985,1 63,2 106786 519,8 125,7 7647 2954,3 1998,2 10475 26891,1 4765,3 4383 9144,6 6421,5 1501 – 2080 264403 420,3 73,6 670644 1056,2 87,2 72587 1030,4 369,1 2686 6923,4 6843,9 8710 30836,9 7119,0 0 0,0 0,0 2081 + Harcama Dilimlerine Göre 477001 418,1 57,9 951453 1039,4 65,7 121579 720,0 150,9 3813 13070,7 3246,4 13422 57312,7 29358,1 1234 78,0 0,0 ≤520 283980 56,8 10,2 561465 265,6 13,5 54717 113,5 21,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 521-800 435432 114,9 15,9 937474 414,5 16,9 81093 306,8 56,0 725 10524,0 0,0 3029 16656,8 4736,7 0 0,0 0,0 801-1100 477435 255,2 31,9 1139271 657,0 24,7 130788 309,3 40,3 6074 15216,9 4555,5 11446 25980,8 10055,0 895 7514,0 0,0 1101-1610 547197 394,5 40,4 1269498 1091,0 45,0 120191 522,3 77,6 6793 3397,4 2642,5 8004 13852,6 2315,3 922 6786,0 0,0 1611+ 597509 724,7 77,4 1315895 2000,6 93,5 164540 1276,7 202,7 32605 11789,9 4232,2 67257 38660,0 7165,9 12987 6411,5 3024,4 Genel Toplam 2341553 357,4 24,5 5223604 1015,4 29,2 551330 624,6 69,4 46198 10986,5 3151,2 89736 34087,3 5722,5 14804 6501,5 2658,7 198 Tablo 63 katastrofik sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin yatarak, ayakta ve koruyucu sağlık hizmeti alımı sırasında yapmış oldukları harcamaların sosyo-demografik özellikler, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı vermektedir. Buna göre katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin en çok ayakta sağlık hizmeti alımı sırasında harcama yaptıkları görülmektedir. Buna göre katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin ayakta sağlık hizmeti kullanımı sırasında yapmış oldukları harcamaların yatarak ve koruyucu sağlık hizmeti kullanımı sırasında yaptıkları harcamalardan yaklaşık 2 kat daha fazla olması durumu dikkat çekmektedir. Yatarak sağlık hizmeti alımı sırasında katastrofik harcama yapan haneler yerleşim yeri açısından incelendiğinde kentte yaşayanların daha yüksek harcama yaptıkları görülmektedir. Yatarak sağlık hizmeti alımı sırasında bölgesel açıdan Doğu Karadeniz Bölgesi, gelir dilimi 801-1000 TL arasında olanlar ve harcama dilimi açısından 801-1100 TL arasında olanlar en yüksek harcamayı gerçekleştirmiştir. Ayakta sağlık hizmeti alımı sırasında katastrofik harcama yapanlar yerleşim yeri açısından incelendiğinde kentte yaşayanların daha yüksek harcama yaptıkları görülmektedir. Bölgesel açıdan Doğu Marmara’da yaşayanlar, gelir dilimi açısından 2.081 TL’nin üzerinde olanlar ve harcama dilimi açısından 1.611 TL ve üzerinde olanlar en yüksek harcamayı gerçekleştirmiştir. Koruyucu sağlık hizmeti alımı sırasında ise kentte yaşayanlar, bölgesel açıdan Ortadoğu Anadolu’da yaşayanlar, gelir dilimleri açısından 1.001-1.500 TL arasında olanlar ve harcama dilimleri açısından 1.611 TL ve üzerinde olanlar en yüksek harcamayı gerçekleştirmiştir. 199 Tablo 64. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimleri Göre Dağılımı (TL/Yıl) Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler İnformal Formal Nakdi&Ayni İnformal Formal Hediye Toplam Nakdi&Ayni Ort. Hediye SH. Toplam N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N N Ort. SH. N 0 0,0 0,0 4473 Ort. SH. Kır 1738179 832,2 38,5 326961 220,2 25,7 3574 535,1 51,2 328118 225,3 26,2 14686 15291,7 2208,5 4473 Kent 4696839 880,3 30,1 781762 300,3 31,8 11816 427,0 147,6 790273 303,5 31,5 78207 34145,6 6589,0 28990 3130,6 764,4 3687 1410,1 İstanbul 1029270 1065,3 78,3 169665 327,1 66,0 400,0 171954 328,0 65,1 25072 47842,9 17135,0 4604 1271,4 404,8 0 0,0 0,0 4604 1271,4 404,8 Batı Marmara 350177 717,3 66,9 40977 555,1 219,9 2560 42008 576,1 216,2 6885 21154,1 7648,8 2521 9832,1 3415,6 0 0,0 0,0 2521 9832,1 3415,6 Ege 1053591 751,9 57,8 142373 343,3 112,4 Doğu Marmara 757107 802,5 73,5 133720 238,9 Batı Anadolu 452986 857,7 112,4 55809 Akdeniz 742201 808,1 60,8 Orta Anadolu 377464 796,8 405675 616,6 Kır-Kent 5804,2 2604,2 612,0 5804,2 2604,2 28990 3309,9 788,6 Bölge Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu 2288 0,0 567,2 491,1 778 6,0 0,0 143151 341,5 111,9 11939 27793,5 10709,7 5596 2558,5 1045,6 1896 2600,0 0,0 5596 3439,5 1459,2 50,5 0 0,0 0,0 133720 238,9 50,5 7215 49077,5 23962,9 3560 5703,3 4219,7 5703,3 4219,7 128,2 49,7 1222 260,0 0,0 57031 131,1 48,7 4839 22284,6 3884,4 1210 123127 232,5 57,8 1243 77,4 31,4 123506 232,6 57,6 9883 15158,4 2143,2 4935 73,0 69421 255,2 69,3 410 100,0 0,0 69421 255,8 69,3 3336 13614,3 3889,7 58,6 80591 268,0 81,6 1492 439,7 350,7 82083 271,1 80,2 4957 14505,1 87228 874,2 205,6 22027 104,4 39,9 0 0,0 0,0 22027 104,4 39,9 735 213998 1032,4 103,9 46215 192,8 32,9 457 40,0 0,0 46215 193,2 32,9 298091 912,1 97,1 51115 292,3 48,5 1306 1464,9 0,0 51776 325,5 667229 1087,1 80,5 173682 267,6 39,0 3635 424,8 299,8 175499 273,6 0 0,0 0,0 3560 0 0,0 0,0 1210 3529,8 1213,8 0 0,0 0,0 4935 3529,8 1213,8 809 3000,0 0,0 0 0,0 0,0 809 3000,0 0,0 1418,9 635 360,0 0,0 0 0,0 0,0 635 360,0 0,0 49300,0 0,0 735 300,0 0,0 0 0,0 0,0 735 300,0 0,0 251 79600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 58,9 2174 30675,1 6194,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 39,3 15608 23455,7 6456,3 8858 3517,7 0,0 8858 0,0 0,0 866,8 1790 150,0 0,0 0,0 3548,0 858,8 200 Gelir Dilimlerine Göre ≤800 1447059 948,2 52,5 279146 219,9 27,7 4802 385,9 187,1 281669 224,5 27,8 29833 22559,1 5620,5 9583 4438,9 1281,9 801 – 1000 1549642 792,7 43,5 255155 176,9 28,6 2303 114,2 256594 176,9 28,5 18985 34451,7 10363,9 9111 2110,7 661,8 2791 1798,2 1001 – 1500 1234249 793,6 49,5 202106 294,4 79,7 4733 584,0 115,3 205290 303,3 79,0 11697 28067,4 4415,2 4022 1878,0 912,8 895 1501 – 2080 815968 944,4 76,6 129554 375,5 64,1 723 78,0 130278 373,9 63,7 8710 23971,1 9555,3 2759 4123,5 449,0 2081 + 1177398 852,2 53,6 203360 389,8 75,2 2830 714,4 444,6 205159 396,2 75,0 14858 45636,8 27721,1 2990 11574, 3163,6 3 ≤520 762145 204,8 10,9 117451 71,3 15,4 778 6,0 0,0 118229 70,9 15,3 0 0,0 0,0 0 0,0 521-800 1216475 350,9 14,2 222698 103,6 15,7 499 60,0 0,0 222698 103,7 15,7 3029 16835,5 4580,7 725 1248,0 801-1100 1384387 589,0 21,9 228395 150,3 20,3 2911 144,7 41,9 229118 151,7 20,4 10958 16769,7 8313,1 3220 6417,0 3014,8 895 1101-1610 1536200 953,7 39,9 260699 339,0 46,4 5973 384,5 172,2 266214 340,6 45,5 9439 11910,4 2470,8 5856 4505,7 2667,5 1611+ 1535811 1769,6 83,8 279480 546,2 75,7 5231 804,0 164,3 282132 556,0 75,3 69466 36676,8 7083,9 23662 2906,2 654,4 2791 1798,2 544,6 23662 3118,3 705,0 24,3 1108723 276,7 23,7 15391 452,1 113,7 1118391 280,5 23,6 92893 31164,8 5610,4 33463 3488,0 764,3 3687 1410,1 612,0 33463 3643,3 779,9 5,3 0,0 0 0,0 0,0 9583 4438,9 1281,9 544,6 9111 2661,6 960,8 200,0 0,0 4022 1922,5 937,4 0 0,0 0,0 2759 4123,5 449,0 0 0,0 0,0 2990 11574, 3163,6 3 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 725 1248,0 0,0 200,0 0,0 3220 6472,6 3001,8 0,0 0,0 5856 4505,7 2667,5 Harcama Dilimlerine Göre Genel Toplam 6435019 867,3 0 201 Tablo 64'de katastrofik sağlık harcamasına maruz kalan ve kalmayan hanelerin formal ve informal harcamalarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimleri göre dağılımı görülmektedir. Katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin informal harcamalarının formal harcamaların yaklaşık 6 katı olduğu dikkat çekmektedir. Informal harcamaların daha çok ayni/nakdi şekilde yapıldığı görülmektedir. Katastrofik formal sağlık harcaması yapan hanelerin kent yerleşim yerlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 2.081 TL ve üzeri gelir diliminde bulunanlarda, 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin ayni ve nakdi informal harcamalarının kır yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da yaşayanlarda, gelir dilimi 2.081 TL üzeri ve harcama dilimi 1101-1610 TL olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 202 Tablo 65. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Sağlık Bakanlığı Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler Üniversite Sağlık Bakanlığı Özel Üniversite Özel N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. Kır 1353134 480,7 30,3 97001 345,2 74,4 732040 982,4 67,2 10969 7525,8 2542,7 1602 3535,2 936,4 11456 13065,7 1797,9 Kent 3325998 498,5 23,2 330190 495,9 82,8 2098148 1043,3 50,1 54898 19288,2 9244,9 7161 11938,4 4046,0 62621 21700,2 3765,9 İstanbul 680989 531,7 70,3 58379 751,8 270,6 559226 1177,0 102,5 18089 33935,6 24847,5 2317 11775,5 3,4 20447 23214,6 8106,1 Batı Marmara 287032 550,5 51,1 23248 356,6 175,2 88554 1152,0 229,4 4602 9026,7 3635,2 0 0,0 0,0 5127 22671,3 9668,2 Ege 729797 401,9 37,2 72912 251,9 79,7 435502 1088,3 138,3 8350 4650,4 3690,7 1877 4290,0 0,0 10080 29861,4 10979,9 Doğu Marmara 540985 551,1 68,9 46503 216,7 84,2 376225 762,6 79,6 5076 47573,4 34989,9 1529 3144,4 836,5 5807 14737,2 2138,7 Batı Anadolu 319392 487,6 65,6 31629 783,0 265,0 128588 1135,9 243,0 3641 14295,8 7727,2 1210 28080,0 0,0 1198 18200,0 0,0 Akdeniz 564526 482,0 51,1 53632 525,9 165,5 285792 1068,4 117,9 6169 5595,0 1731,9 1222 1000,0 0,0 9883 11051,9 2513,2 Orta Anadolu 287709 417,6 46,2 18718 176,4 66,1 155575 774,5 120,0 3336 7566,4 3826,2 0 0,0 0,0 2463 9177,8 2274,6 Batı Karadeniz 307470 521,1 61,6 30878 475,5 157,5 122531 618,0 89,2 2682 1112,6 840,1 0 0,0 0,0 4188 13169,3 1966,1 Doğu Karadeniz 66737 584,8 106,0 8779 440,7 215,4 34589 627,7 257,9 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 735 49600,0 Kuzeydoğu Anadolu 158583 451,7 57,7 22644 417,8 82,7 111637 1002,9 163,4 251 79600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 Ortadoğu Anadolu 215487 596,7 100,5 17943 269,6 99,3 131663 1046,4 138,9 2174 5313,3 3943,8 608 26000,0 0,0 1506 25790,8 13105,8 Güneydoğu Anadolu 520425 479,4 47,2 41927 655,3 397,5 400305 1169,4 105,7 11498 5167,2 1326,3 0 0,0 0,0 12642 19537,7 7436,1 ≤800 1130211 549,1 42,0 82752 551,9 174,8 635473 1024,9 75,7 23656 6006,2 1356,6 826 2080,0 0,0 22664 22382,7 7002,2 801 – 1000 1171872 506,9 33,4 112867 573,3 189,9 638232 827,9 67,9 13882 21134,0 14810,4 703 4394,0 0,0 16558 15964,9 4304,2 1001 – 1500 878689 494,2 44,5 85419 447,4 96,6 535723 956,5 81,5 8287 12229,4 5029,9 1830 9307,9 7844,7 9671 20658,0 6433,7 1501 – 2080 567738 437,6 46,0 50394 438,1 115,5 353516 1303,1 146,0 7482 2690,3 2121,3 1951 4568,0 378,4 6850 27664,2 9556,2 2081 + 764497 419,3 39,0 79685 270,2 71,3 587221 1092,1 87,0 8724 65796,1 43667,6 2244 11778,0 0,0 11618 9598,2 2496,2 Kır-Kent Bölge 0,0 0,0 Gelir Dilimlerine Göre Harcama Dilimlerine Göre 203 ≤520 571062 177,0 11,7 54994 74,9 28,1 200480 230,2 21,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 521-800 917500 252,2 13,5 58894 228,0 45,9 497878 362,5 24,3 3029 9937,7 3712,1 0 0,0 0,0 2440 8934,3 3409,6 801-1100 1048750 414,3 21,8 99105 255,0 54,6 567697 616,0 33,0 6021 4464,7 2114,0 0 0,0 0,0 8105 21928,9 10577,9 1101-1610 1092178 589,2 35,2 99477 606,6 150,0 736859 977,9 51,1 4125 5980,1 3161,7 777 5082,5 881,9 9439 11610,1 1955,8 1611+ 1049643 855,4 64,3 114721 820,0 202,0 827273 1947,8 116,4 52693 20112,5 9574,8 7987 10919,3 3701,6 54093 22174,0 3990,9 Genel Toplam 4679133 493,3 18,7 427192 461,7 66,3 2830187 1027,6 41,0 65868 17329,3 7748,0 8763 10402,1 3389,6 74077 20364,9 3212,9 204 Tablo 65. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) (Devam) Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru Kendi Kendine Tedavi Diğer* Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru Kendi Kendine Tedavi Diğer* N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. Kır 44241 1053,6 368,2 176682 373,7 63,4 14620 3050,0 744,6 0 0,0 0,0 975 0,0 0,0 748 33800,0 0,0 Kent 155929 736,4 189,5 599536 358,9 53,1 41681 3708,1 817,0 9162 10100,8 8154,8 14328 9498,5 4134,9 1422 52000,0 0,0 İstanbul 65127 749,4 270,8 136056 409,1 140,6 11175 1525,2 677,5 6732 13606,7 10550,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Batı Marmara 5254 328,2 69,4 20683 287,2 200,6 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 385 0,0 0,0 748 33800,0 0,0 Ege 40848 540,3 320,2 129446 280,8 73,1 0 0,0 0,0 1822 0,0 0,0 3718 858,0 446,0 0 0,0 0,0 Doğu Marmara 4365 749,0 695,6 97282 424,2 194,9 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 2829 1959,8 1394,8 1422 52000,0 0,0 Batı Anadolu 40218 1000,2 491,7 61057 344,3 154,9 5114 9601,9 5231,2 0 0,0 0,0 589 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Akdeniz 9028 188,6 165,4 59541 224,1 57,3 6673 2522,9 1050,2 0 0,0 0,0 2455 9067,7 915,7 0 0,0 0,0 Orta Anadolu 4041 1887,4 1306,8 55994 561,6 190,3 20340 3863,8 1035,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Batı Karadeniz 8112 222,7 99,7 46573 270,5 100,5 7804 1972,4 583,4 0 0,0 0,0 769 18200,0 0,0 0 0,0 0,0 Doğu Karadeniz 4132 565,6 241,4 12090 390,9 360,5 674 15600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 4416 5724,2 1614,2 35588 663,7 93,9 1747 555,9 76,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Ortadoğu Anadolu 3504 221,7 112,1 55626 217,9 59,4 2453 4019,9 711,0 608 1560,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Güneydoğu Anadolu 11126 523,0 221,4 66283 348,6 60,7 321 2600,0 0,0 0 0,0 0,0 4557 19992,5 10568,2 0 0,0 0,0 ≤800 32430 996,0 585,4 184873 371,3 61,7 12330 4686,9 1265,4 2244 780,0 0,0 2745 23158,4 14605,2 0 0,0 0,0 801 – 1000 46835 379,6 104,8 168652 333,9 105,6 7128 5910,8 3734,6 2244 39000,0 0,0 6188 4846,7 2562,5 0 0,0 0,0 Kır-Kent Bölge Gelir Dilimlerine Göre 205 1001 – 1500 34119 718,5 294,0 139712 259,7 70,1 6188 2050,9 843,1 608 1560,0 0,0 913 5200,0 0,0 748 33800,0 0,0 1501 – 2080 30737 1192,4 645,7 118308 370,0 103,0 15688 2826,8 666,3 2244 1040,0 0,0 2244 193,8 47,1 0 0,0 0,0 2081 + 46993 603,2 278,2 133563 440,8 142,7 13418 2904,1 1081,5 0 0,0 0,0 904 780,0 0,0 0 0,0 0,0 ≤520 35153 174,5 62,8 90642 86,6 19,1 927 1560,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 521-800 28478 180,9 49,3 134206 146,0 23,7 3136 1392,6 513,5 0 0,0 0,0 589 0,0 0,0 0 0,0 0,0 801-1100 38069 293,3 81,2 154971 175,7 27,6 10420 1140,6 334,1 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 1101-1610 47132 1266,7 350,2 200068 367,0 60,6 16518 3074,2 744,3 0 0,0 0,0 1317 459,8 190,3 0 0,0 0,0 1611+ 51338 1544,5 550,9 196331 779,9 148,0 25299 5164,9 1390,9 9162 10100,8 8154,8 13397 10113,8 4394,6 2170 45724,5 0,0 Genel Toplam 200170 806,5 169,6 776218 362,3 43,5 56301 3537,2 631,2 9162 10100,8 8154,8 15303 3866,1 2170 45724,5 0,0 Harcama Dilimlerine Göre 8893,7 *Diğer: TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları. 206 Tablo 65'de katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin başvurulan kamu ve özel hizmet sunuculara yaptıkları harcamalar sosyo-demografik özellikler, gelir ve harcama dilimlerine göre incelendiğinde en fazla katastrofik sağlık harcamasının geleneksel sağlık hizmeti sunuculara yapılan başvurular sırasında, en az harcamanın ise kendi kendine tedavi sırasında yapıldığı görülmektedir. Katastrofik sağlık harcamasına maruz kalan hanelerin Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlar ile üniversitelere bağlı kuruluşlara başvurularında yaptıkları harcamaların özel sağlık kuruluşlarına başvurular sırasında yaptıkları harcamaların 1,4 katı olduğu dikkat çekmektedir. Sağlık Bakanlığı’na bağlı kurum ve kuruluşlara başvurular ele alındığında kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara'da yaşayanlar, gelir dilimi 2.081 TL ve üzeri olanlar, harcama dilimi 1.611 TL ve üzeri olanların ortalama harcamasının en yüksek olduğu görülmektedir. Üniversite kurum ve kuruluşlarına başvuranların harcamaları incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, gelir dilimi 2081 TL üzerinde olanlarda, harcama dilimi 1.611 TL ve üzeri olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Özel sağlık kuruluşlarına başvuranların harcamaları incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, gelir dilimi 1501-2080 TL olanlar, harcama dilimi 1.611 TL ve üzeri olanların en yüksek harcamayı gerçekleştirdikleri görülmektedir. TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşlarının aralarında bulunduğu diğer hastanelere başvuru yapanlar incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul’da yaşayanlarda, 801-1.000 TL gelir diliminde ve 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde olanlarda ortalama harcamanın en yüksek olduğu görülmektedir. Kendi kendine tedavi sırasında yapılan ortalama harcamalar incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, ≤800 TL gelir diliminde bulunanlarda, 1611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 207 4.5. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Yoksullaştırıcı Etkisi Cepten sağlık harcamasının haneler üzerindeki yoksullaştırıcı etkisi incelendiğinde hanelerin %0.25’ünün yoksullaştırıcı etkiye maruz kaldığı bulunmuştur. Tablo 66 hanehalklarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalma durumlarını göstermektedir. Buna göre kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan, birinci gelir ve 801-1100 TL arası harcama diliminde olan aileler sağlık harcamalarının yoksullaştırıcı etkisine daha fazla maruz kalmışlardır. Tablo 66. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%) Yoksullaştırıcı Sağlık Harcamasına Maruz Kalmayan Haneler Kır-Kent Kır Kent Bölge İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Gelir Dilimlerine Göre ≤800 801 – 1000 1001 – 1500 1501 – 2080 2081 + Harcama Dilimlerine Göre ≤520 521-800 801-1100 1101-1610 1611+ Genel Toplam Yoksullaştırıcı Sağlık Harcamasına Maruz Kalan Haneler N % N % 5162474 13898947 99,70 99,80 14396 33064 0,30 0,20 3532073 982457 2933274 1945478 1823644 2455181 1004208 1224369 692391 441964 680639 1345742 99,60 99,80 99,80 99,70 99,80 99,90 99,90 99,80 100,00 99,90 99,90 99,30 15714 2456 4704 6244 2781 2371 778 2142 0 457 370 9442 0,40 0,20 0,20 0,30 0,20 0,10 0,10 0,20 0,00 0,10 0,10 0,70 3837528 4431116 3789146 2684341 3677396 99,60 99,80 99,80 100,00 99,70 14048 8869 7282 459 9821 0,40 0,20 0,20 0,00 0,30 3821662 3834819 3784261 3811241 3809438 19061421 100,00 99,60 99,50 99,80 99,90 99,75 1410 14777 17863 8721 4688 47459 0,00 0,40 0,50 0,20 0,10 0,25 208 Tablo 67. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Cepten Yıllık Harcama Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapan Haneler Cepten Yıllık Harcama N Ort. SH. N Ort. SH. Kır 1887992 1012,8 57,3 14396 21816,1 5716,2 Kent 5198439 1445,0 103,6 33064 27798,1 13786,6 Kır-Kent Bölge İstanbul 1205948 1733,4 231,1 15714 41816,0 27567,5 Batı Marmara 373036 1278,2 225,7 2456 33877,1 19189,2 Ege 1140750 1405,5 296,6 4704 8229,7 1773,7 Doğu Marmara 827249 1243,9 299,2 6244 15916,9 4719,0 Batı Anadolu 502879 1095,8 148,7 2781 15626,4 4497,0 Akdeniz 831769 1202,7 131,5 2371 7204,6 3424,7 Orta Anadolu 405910 999,6 110,8 778 650,0 0,0 Batı Karadeniz 470312 902,9 99,0 2142 7728,9 2513,1 Doğu Karadeniz 94150 1250,9 359,9 0 0,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 224811 1252,0 135,3 457 1712,0 0,0 Ortadoğu Anadolu 312128 1238,0 150,4 370 2288,0 0,0 Güneydoğu Anadolu 697488 1514,7 177,9 9442 29181,9 10748,5 ≤800 1598743 1404,2 144,9 14048 19335,5 6714,2 801 – 1000 1669246 1328,7 190,0 8869 13887,7 7563,6 1001 – 1500 1345906 1128,2 100,3 7282 12174,2 2579,5 1501 – 2080 890756 1351,6 179,8 459 17909,6 345,2 2081 + 1314729 1154,1 91,5 9821 67263,8 38655,9 ≤520 952839 428,7 81,5 1410 533,5 90,9 521-800 1300781 370,3 14,4 14777 5975,5 2006,5 801-1100 1480834 642,3 26,1 17863 26369,9 6636,0 1101-1610 1619106 1050,7 40,0 8721 15178,2 2051,9 1611+ 1732870 3393,8 293,7 4688 115339,1 56683,1 Genel Toplam 7086431 1329,8 77,6 47459 25983,6 9779,6 Gelir Dilimlerine Göre Harcama Dilimlerine Göre Tablo 67 sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan ve kalmayan hanelerin yıllık ortalama sağlık harcamalarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımını göstermektedir. Sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan hanelerin yıllık ortalama sağlık harcaması yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmayan hanelerin ortalama harcamasından yaklaşık 20 kat daha fazladır. Bu fark kırsal yerleşim yerinde yaklaşık 22 kat olmasına karşın, kentsel yerleşim yerinde ise 19 kattır. Bölgesel açıdan değerlendirme 209 yapıldığında ise İstanbul Bölgesi’nde yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yıllık ortalama sağlık harcamasının diğerlerinden daha fazla olduğu, Batı Marmara Bölgesi’nde yaşayan ve yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalan haneler ile aynı bölgede yaşayan ancak yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalmamış olan hanelerin yıllık ortalama sağlık harcaması arasında 26 kat fark olduğu göze çarpmaktadır. Benzer değerlendirmeler gelir ve tüketim harcama dilimleri açısından yapıldığında ise sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan ve beşinci gelir grubunda olan hanelerin yıllık ortalama harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan diğer gelir gruplarından çok daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca beşinci gelir grubunda olup yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan hanelerin yıllık ortalama harcamaları karşılaştırıldığında yoksullaştırıcı etkiye maruz kalanların ortalama harcamasının 58 kattan daha fazla olduğu hesaplanmıştır. Harcama dilimleri itibariyle ise gelir dilimlerinde olduğu gibi beşinci harcama diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yıllık ortalama harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve diğer harcama dilimlerinde yer alan hanelerden çok daha yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Birinci harcama diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yıllık ortalama harcamaları aynı harcama diliminde olup yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmayan hanelerden yaklaşık 1,2 kat daha fazladır. 210 Tablo 68. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Yatarak Kır-Kent N Ort. Kır 710284 Kent 1762800 İstanbul Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapan Haneler Ayakta SH. N Ort. 305,3 36,9 1424513 590,5 104,4 4044953 405261 519,4 76,7 Batı Marmara 139089 360,3 Ege 388006 952,7 Doğu Marmara 301529 340,4 Batı Anadolu 151488 Akdeniz 289900 Orta Anadolu Batı Karadeniz Koruyucu SH. N Ort. 1134,9 68,8 154997 506,8 1512,0 110,1 426524 830,9 948066 1931,0 284,9 53909 912,1 77,6 275118 1481,8 290,3 23273 442,3 865131 1315,5 228,4 134626 58,5 642330 1409,2 381,3 48599 270,7 68,7 374270 1302,1 195,7 445,4 85,9 629352 1259,5 145,3 126884 441,6 186,0 332895 999,2 176408 441,6 155,6 343802 34692 1079,0 896,0 86519 405,7 89898 Yatarak SH. Ayakta N Ort. SH. N Ort. 64,2 6463 8440,6 4131,9 13271 19419,1 131,4 15353 8187,1 2327,4 29732 26007,4 339,9 6665 13333,3 3325,4 15714 36160,6 817,6 247,3 2071 12630,6 5467,7 2456 710,2 212,0 1896 5000,0 0,0 2808 437,1 178,6 2139 10165,6 4588,4 4809 45332 501,7 136,6 632 40000,0 0,0 60305 1303,6 565,5 2371 1055,1 701,0 110,5 29238 584,7 155,0 0 0,0 0,0 969,2 107,8 45550 297,2 50,7 635 360,0 72421 1081,4 203,1 7372 274,4 90,5 0 88,6 173307 1378,5 170,8 23926 311,7 91,2 491,4 115,7 255116 1125,9 137,8 40467 1359,6 283408 367,7 86,7 557658 1615,5 195,6 68923 ≤800 585806 410,9 68,7 1246361 1550,0 175,0 801 – 1000 541656 702,6 214,9 1310608 1354,3 1001 – 1500 491107 386,4 62,4 1021640 1213,6 Koruyucu SH. N Ort. SH. 5621,7 460 3900,0 0,0 15558,2 4147 4859,6 1416,7 28422,9 0 0,0 0,0 23228,5 14632,5 0 0,0 0,0 10410,5 1698,4 0 0,0 0,0 15728,2 6391,7 1407 1430,0 0,0 2781 6542,2 5132,1 0 0,0 0,0 1246 11700,0 0,0 0 0,0 0,0 778 650,0 0,0 0 0,0 0,0 0,0 2142 7622,2 2489,5 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 457 1400,0 0,0 457 312,0 0,0 0 0,0 0,0 670,0 0 0,0 0,0 370 2288,0 0,0 0 0,0 0,0 745,7 123,2 4951 1084,1 582,0 9442 26501,9 10813,5 3200 6229,7 492,6 110943 653,5 103,4 5315 13906,5 5193,1 14048 13261,8 6655,8 1844 6188,0 0,0 216,5 129967 480,1 122,9 2388 473,7 128,2 8869 13330,7 7566,5 1868 2038,9 648,8 116,3 114410 776,7 295,6 5488 6189,2 3674,1 6158 7789,4 2386,8 895 7514,0 0,0 Bölge Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Gelir Dilimlerine Göre 211 1501 – 2080 278295 492,2 97,4 697453 1421,1 222,8 74189 1021,4 361,2 0 0,0 0,0 459 17909,6 345,2 0 0,0 0,0 2081 + Harcama Dilimlerine Göre 485502 429,0 57,9 974962 1252,4 116,8 123567 712,4 148,6 4843 11803,7 3418,3 6489 92986,5 48921,1 0 0,0 0,0 ≤520 340315 94,1 26,6 0 0,0 0,0 678594 529,9 104,6 0 0,0 0,0 691867 304,7 79,3 778 650,0 0,0 521-800 448323 115,9 15,5 4763 4223,8 1266,3 963101 422,5 16,8 2307 441,1 315,7 938102 254,0 13,1 11061 3462,6 1643,2 801-1100 490872 254,9 31,2 10517 13012,7 3165,5 1161436 676,4 28,9 3220 6472,6 3001,9 1069804 427,0 27,8 9175 3897,3 1362,0 1101-1610 556328 401,2 41,0 6075 3798,9 2889,9 1281399 1104,4 45,4 5856 4505,7 2667,5 1102155 590,0 35,1 4125 5980,1 3161,8 1611+ 637245 1295,6 282,0 460 418,0 0,0 1384935 3441,0 302,5 963 8781,8 3144,0 1105569 1355,8 224,5 3604 139359,9 62507,1 Genel Toplam 2473083 508,6 75,2 5469466 1413,8 83,5 581521 744,5 98,0 21816 8262,2 2041,8 43003 23974,2 10917,8 4607 4763,7 1277,7 212 Tablo 68 sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan ve kalmayan hanelerin yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri içi yaptıkları yıllık ortalama sağlık harcamalarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımını göstermektedir. Sağlık harcamasının yoksullaştırıcısı etkisine maruz kalan hanelerin yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama cepten sağlık harcaması yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmayanlarla karşılaştırıldığında yoksullaştırıcı etkiye maruz kanların yataklı sağlık hizmetleri için 16, ayakta sağlık hizmetleri için 17 ve koruyucu sağlık hizmetleri için 6 katlık daha fazla harcama yaptıkları hesaplanmıştır. Diğer yandan kırsal alanda yaşayıp yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri için yaptıkları ortalama harcama yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olan hanelerden sırasıyla 28, 17 ve 9 kat daha fazladır. Kentsel alanda yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan hanelerin ise yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcama ise sırasıyla 13, 17 ve 5 kat daha fazladır. Bölgesel açıdan değerlendirme yapıldığında ise yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan hanelerin yataklı sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcamalar arasında en fazla farkın Batı Marmara Bölgesi olduğu görülmekte ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan hanelerin yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelere göre yataklı sağlık hizmetleri için 35 kattan fazla harcama yaptıkları hesaplanmıştır. Ayakta sağlık hizmeti açısından ise İstanbul’da yaşayan ve cepten sağlık harcamalarının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalmış olan hanelerin aynı bölgede yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelere göre yıllık ortalama harcamalarının yaklaşık 19 kat daha fazla olduğu, koruyucu sağlık hizmetleri açısından ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan hanelerin yıllık ortalama harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelerden 8 kat daha fazla harcama yaptıkları tespit edilmiştir. Gelir dilimleri itibariyle bir karşılaştırma yapıldığında birinci gelir diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalanların yataklı sağlık hizmeti yaptıkları yıllık ortalama cepten harcama aynı gelir diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olanlardan 33 kat daha fazladır. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayanların ayakta sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama cepten harcama harcama dilimleri itibariyle karşılaştırıldığında ise en büyük farkın üçüncü harcama diliminde olduğu; beşinci harcama diliminde yer alıp yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olanların yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olanlara göre ayakta sağlık hizmetleri için yıllık 3 kat daha fazla harcama yaptıkları bulunmuştur. Koruyucu sağlık hizmetleri açısından ise üçüncü gelir diliminde yoksullaştırıcı 213 etkiye maruz kalmış olan haneler ile kalmamış hanelerin koruyucu hizmetler için yaptıkları yıllık ortalama harcama arasında yaklaşık 10 katlık farkın olduğu görülmüştür. Harcama dilimleri açısından ise üçüncü harcama diliminde olup yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yataklı sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcamanın yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olanlardan yaklaşık 25 kat daha fazla olduğu, aynı tüketim harcaması diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalanlar ile kalmayanların ayakta sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcama arasında ise yaklaşık 30 katlık farkın olduğu, beşinci tüketim diliminde yer alıp yoksullaştırıcı etkiye maruz kalanlar ile kalmayanların koruyucu sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcama arasında ise yaklaşık 40 katlık bir farkın olduğu bulunmuştur. 214 Tablo 69. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler İnformal Formal Nakdi&Ayni Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapan Haneler İnformal Formal Hediye Toplam Nakdi&Ayni Hediye Toplam N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 1805517 898,9 45,4 341120 386,1 166,6 3574 535,1 51,2 342277 390,4 166,1 13907 10114,4 2350,7 5554 4654,0 2316,3 0 0,0 0,0 5554 4654,0 2316,3 6792 4515,9 2271,5 895 200,0 0,0 6792 4542,2 2269,2 Kır-Kent Kır 4918374 1272,8 90,6 840752 357,0 37,5 14608 689,0 132,1 849263 365,3 38,6 31167 25081,4 14867, 6 İstanbul 1111261 1664,1 245,5 180914 335,5 63,6 2288 400,0 0,0 183203 336,3 62,8 15714 36088,0 73 15600, 0 0,0 0 0,0 0,0 73 15600,0 0,0 Batı Marmara 28416, 8 360292 1083,0 218,0 41987 791,8 351,7 2560 567,2 491,1 43017 806,6 343,1 2456 4466,4 2516,6 1511 9452,8 5689,2 0 0,0 0,0 1511 9452,8 5689,2 Ege 1092526 1028,0 169,3 154187 415,2 118,9 2674 1845,4 0,0 154965 444,9 131,4 2808 10410,5 1698,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 793858 1172,3 311,9 148508 218,5 46,3 0 0,0 0,0 148508 218,5 46,3 6244 12665,1 5403,4 2139 9494,4 4276,3 0 0,0 0,0 2139 9494,4 4276,3 472990 1046,5 153,5 60758 135,6 48,2 1222 260,0 0,0 61979 138,0 47,4 2781 6542,2 5118,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 783977 1025,2 95,8 136998 767,3 420,2 1243 77,4 31,4 137377 765,9 419,0 2371 7127,7 3440,2 2371 76,9 15,5 0 0,0 0,0 2371 76,9 15,5 380950 930,1 106,2 70230 286,8 75,7 410 100,0 0,0 70230 287,4 75,7 778 650,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 433452 748,6 80,5 85686 271,8 77,3 1492 439,7 350,7 87178 274,7 76,0 2142 7622,2 2488,5 635 360,0 0,0 0 0,0 0,0 635 360,0 0,0 89149 1263,0 450,9 22762 110,8 39,6 0 0,0 0,0 22762 110,8 39,6 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 218818 1114,1 131,1 45758 194,7 33,1 457 40,0 0,0 45758 195,1 33,1 457 312,0 0,0 457 0,0 0,0 0 0,0 0,0 457 0,0 0,0 303551 1125,2 152,8 52158 303,5 48,4 1306 1464,9 0,0 52819 335,9 58,2 370 2288,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 683066 1338,7 155,4 181928 315,7 52,7 4530 360,6 264,6 183745 321,5 52,6 8953 20450,0 9175,2 5160 3948,9 1129,0 895 200,0 0,0 5160 3983,6 1131,1 ≤800 1532371 1269,1 140,1 303119 498,7 192,8 4802 385,9 187,1 305642 500,6 191,3 14048 13399,5 6564,2 2964 4618,6 1728,1 0 0,0 0,0 2964 4618,6 1728,1 801 – 1000 1604350 1169,8 177,5 271676 236,2 43,3 5094 1036,9 228,8 273115 254,3 54,6 8381 6779,8 2518,2 2095 1086,0 839,7 0 0,0 0,0 2095 1086,0 839,7 Kent Bölge Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeni z Doğu Karadeni z Kuzeydo ğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydo ğu Anadolu Gelir Dilimleri ne Göre 215 1001 – 1500 1501 – 2080 1276721 847055 1013,9 1172,6 102,0 170,3 210276 135744 304,3 437,9 78,3 81,9 4733 723 584,0 78,0 115,3 0,0 213459 136468 312,7 436,0 77,7 81,4 7282 459 6422,3 1950,2 3266 15420,3 3303,8 73 2947 1108,4 15600, 0 11667, 7 917,9 895 200,0 0,0 3266 1163,3 966,6 0,0 0 0,0 0,0 73 15600,0 0,0 3198,8 0 0,0 0,0 2947 11667,7 3198,8 1201596 964,0 82,8 209299 382,4 73,3 2830 714,4 444,6 211098 388,7 73,1 7925 70511,1 46191, 6 ≤520 1410 533,5 90,9 70138 240,9 59,7 0 0,0 0,0 908251 321,9 39,2 58534 79,2 27,6 0 0,0 0,0 253100 385,1 80,6 0 0,0 0,0 521-800 11756 5628,5 2506,8 79686 286,9 53,1 1407 1430,0 0,0 1245630 356,1 14,1 63150 265,0 56,6 0 0,0 0,0 512130 362,6 23,8 9114 3690,4 1664,5 6799,2 130788 309,3 40,3 895 7514,0 0,0 1409421 603,3 25,2 103141 307,9 72,1 1041 6578,0 0,0 574047 613,7 32,9 11737 16365,5 7908,0 2560,9 122068 514,2 76,7 922 6786,0 0,0 1551827 963,8 40,2 100164 621,1 149,7 777 5082,5 881,9 749420 988,5 52,2 8721 11667,0 2120,2 3766 10189,8 7664,3 12346 4592,5 1624,2 2081 + Harcama Dilimleri ne Göre 801-1100 17863 11011610 7286 1611+ Genel Toplam 4688 6723891 18332, 1 14141, 5 113815 ,3 1172,4 57597, 7 67,4 178841 1181872 1621,3 365,4 295,8 55,0 1383 18182 5027,2 658,7 530,9 106,3 1608762 1191540 2984,4 372,5 263,3 55,1 124670 45075 1455,9 400,6 0 0,0 0,0 884699 3164,0 336, 1 20463,5 10386, 5 1234 6 4578,0 1624,8 895 200,0 0,0 216 Tablo 69'da yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan hanelerin formal ve informal harcamalarının sosyo-demografik özellikler, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerde formal harcama ortalamasının 17 kat fazla olduğu görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin hediye amaçlı informal harcama yerine daha çok ayni ve nakdi informal harcamada bulundukları görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerde formal harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 2.081 TL ve üzeri gelir diliminde, 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Ayni ve nakdi informal harcamaların kır yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara'da yaşayanlar, 1501-2080 TL arası gelir diliminde, 801-1100 TL harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 217 Tablo 70. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Sağlık Bakanlığı Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapan Haneler Üniversite N Ort. SH. N Ort. Kır 1412011 540,1 51,4 100477 377,8 Kent Bölge 3495485 655,8 72,8 349183 741,4 İstanbul Batı Marmara 747104 711,5 116,8 65108 1170,6 294494 647,0 107,1 23248 356,6 Ege 764154 448,8 58,3 76048 Doğu Marmara Batı Anadolu 568046 929,5 389,4 336379 582,3 Akdeniz 591861 702,9 Orta Anadolu Batı Karadeniz 290267 330710 Sağlık Bakanlığı Özel SH. N Ort. SH. N 74,9 755375 1088,4 78,4 8169 150,3 2218021 1511,8 140,1 20574 444,8 595375 1865,5 377,7 11153 175,2 92517 2227,2 797,9 2071 356,4 127,4 454123 1680,9 377,8 48750 242,0 85,1 407396 795,2 123,5 32839 1788,8 1072,9 134722 126,6 59095 552,0 153,1 305916 499,1 85,2 18718 176,4 66,1 515,0 60,4 32385 529,0 163,3 Ort. Üniversite Özel SH. N Ort. SH. N Ort. SH. 6513,9 2299,7 1818 5939,1 738,4 26652,0 22091,3 0 0,0 0,0 10933 9348,0 2337,2 22405 11766,8 4589,1 44943,7 39353,6 73 11700,0 6029,7 2780,2 0 0,0 0,0 11271 5866,2 3752,6 0,0 1897 6733,1 0 0,0 0,0 1041 3322,6 6578,0 0,0 2808 7971,9 94,7 2829 5218,2 2566,4 471,8 703 4394,0 0,0 4837 16857,2 3983,6 1255,9 268,5 2150 8310,1 1343,9 167,7 0 0,0 5744,6 0 0,0 0,0 366 78,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 2371 7204,6 3424,7 158965 952,3 146,8 778 133160 929,4 180,1 1388 650,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 3031,2 730,0 0 0,0 0,0 1388 8892,1 2155,0 Kır-Kent 67237 580,4 105,4 8779 440,7 215,4 35823 1625,2 1061,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 163403 573,3 131,2 22644 417,8 82,7 113859 989,9 160,9 457 312,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Ortadoğu Anadolu 220283 637,9 126,5 19215 1084,8 827,2 134506 1337,3 251,2 370 1326,0 0,0 0 0,0 0,0 370 962,0 0,0 Güneydoğu Anadolu Gelir Dilimlerine Göre ≤800 533558 490,5 48,8 42831 641,5 389,1 407035 1388,4 181,1 7547 6601,4 1793,3 0 0,0 0,0 8031 19079,0 10985,9 1202998 689,2 73,9 86755 583,7 168,9 671938 1537,4 279,6 10179 5153,4 2194,9 0 0,0 0,0 9683 15430,0 9490,6 801 – 1000 1001 – 1500 1212825 733,3 186,5 117830 618,0 185,4 673762 1153,1 154,1 7046 1648,0 986,3 703 4394,0 0,0 5564 7826,1 3305,9 913199 580,5 80,0 89334 620,6 198,5 556130 1259,9 174,7 3870 4565,6 1805,7 1041 6578,0 0,0 4307 6047,9 2164,8 1501 – 2080 2081 + 591490 477,6 53,0 54515 555,9 169,4 369321 1755,1 365,3 0 0,0 0,0 73 11700,0 0,0 459 16042,6 2564,1 777131 490,2 73,8 82682 580,1 316,4 605453 1171,9 102,2 5155 99937,5 60950,3 0 0,0 0,0 7925 9842,6 3821,3 Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Harcama Dilimlerine Göre ≤520 521-800 1410 533,5 90,9 147942 452,2 380,3 0 0,0 0,0 38971 474,9 304,4 0 0,0 0,0 99786 287,5 133,9 12881 5509,9 2266,2 227500 106,8 15,9 2307 441,1 315,7 29850 192,9 47,9 824 0,0 0,0 139269 155,3 25,7 801-1100 1101-1610 17375 12307,8 5522,3 235114 148,5 19,8 3220 6417,0 3014,8 41413 285,3 74,9 0 0,0 0,0 158825 194,6 29,3 8721 11992,0 2681,3 264106 334,8 45,9 5856 4505,7 2667,5 47132 1266,7 350,1 0 0,0 0,0 202290 371,5 60,0 1611+ 4688 113535,5 57549,8 307210 707,5 87,4 963 8781,8 3144,0 60500 2840,3 1466,0 0 0,0 0,0 212336 1367,9 328,1 4907496 622,5 53,9 449660 660,2 118,0 2973397 1404,3 106,3 28743 20928,5 15977,0 1818 5939,1 738,4 33339 10973,6 3164,3 Genel Toplam 218 Tablo 70. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) (Devam) Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru Kendi Kendine Tedavi Diğer* Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yapan Haneler Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru Kendi Kendine Tedavi Diğer* n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. Kır 46250 1014,7 353,9 182385 381,6 62,4 15368 4547,0 729,5 366 0,0 0,0 1972 153,9 97,1 0 0,0 0,0 Kent 171617 1286,0 532,6 630120 598,7 115,3 43103 5300,8 862,3 457 0,0 0,0 931 650,0 0,0 0 0,0 0,0 İstanbul 76324 2004,6 1156,6 138278 415,1 138,5 11175 1525,2 677,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Batı Marmara 6009 337,3 63,8 20683 287,2 200,6 748 33800,0 0,0 0 0,0 0,0 385 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Ege 42671 517,2 308,1 134251 294,5 72,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Doğu Marmara 4365 749,0 695,6 105514 561,8 202,7 1422 52000,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Batı Anadolu 42790 952,8 461,4 64188 479,1 188,5 5114 9601,9 5231,2 366 0,0 0,0 1587 191,2 111,8 0 0,0 0,0 Akdeniz 9028 188,6 165,4 69784 568,2 221,1 6673 2522,9 1050,2 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Orta Anadolu 4041 1887,4 1306,8 56181 565,8 189,5 20340 3863,8 1035,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Batı Karadeniz 8112 222,7 99,7 48350 579,4 304,0 7804 1972,4 583,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Doğu Karadeniz 4819 507,1 211,5 12090 390,9 360,5 674 15600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Kuzeydoğu Anadolu 4470 5673,6 1727,6 35909 658,5 93,5 1747 555,9 76,8 457 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Ortadoğu Anadolu 4112 419,6 247,5 56005 216,4 59,0 2453 4019,9 711,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Güneydoğu Anadolu 11126 523,0 221,4 71273 1599,1 864,4 321 2600,0 0,0 0 0,0 0,0 931 650,0 0,0 0 0,0 0,0 ≤800 37514 921,1 507,3 193499 695,2 288,4 12330 4686,9 1265,4 366 0,0 0,0 955 59,8 54,7 0 0,0 0,0 801 – 1000 50397 2099,7 1683,3 176619 501,0 141,7 7128 5910,8 3734,6 0 0,0 0,0 1563 544,9 88,5 0 0,0 0,0 1001 – 1500 34727 733,2 288,8 140813 293,8 76,8 6936 5475,3 1923,2 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 Kır-Kent Bölge Gelir Dilimlerine Göre 219 1501 – 2080 32981 1182,0 601,0 122525 377,0 100,2 15688 2826,8 666,3 0 0,0 0,0 385 0,0 0,0 0 0,0 0,0 2081 + 47359 598,5 276,0 138425 430,4 138,0 13418 2904,1 1081,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 ≤520 778 6,0 0,0 0 0,0 0,0 148720 449,9 378,3 632 390,0 0,0 927 1560,0 0,0 0 0,0 0,0 521-800 499 60,0 0,0 0 0,0 0,0 227500 106,9 15,9 955 59,8 54,7 3136 1392,6 513,5 0 0,0 0,0 801-1100 2911 144,7 41,9 895 200,0 0,0 235837 149,8 19,9 0 0,0 0,0 10420 1140,6 334,1 0 0,0 0,0 1101-1610 5973 384,5 172,2 0 0,0 0,0 269621 336,4 45,1 1317 459,8 190,3 16518 3074,2 744,3 0 0,0 0,0 1611+ 8022 1150,0 145,7 0 0,0 0,0 309861 731,2 91,1 0 0,0 0,0 27469 8368,6 1483,1 0 0,0 0,0 217866 1228,4 425,8 812505 549,9 90,7 58470 5102,7 657,4 824 0,0 0,0 2904 313,0 134,7 0 0,0 0,0 Harcama Dilimlerine Göre Genel Toplam *Diğer: TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları 220 Tablo 70'de yoksullaştırıcı sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin kamu ve özel hizmet sunuculara başvurularında yaptıkları harcamaların sosyo-demografik özellikler, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı görülmektedir. Buna göre yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin ortalama harcamalarının geleneksel sağlık hizmeti sunuculara başvuru sırasında en yüksek, kendi kendine tedavi sırasında en düşük olduğu görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin Sağlık Bakanlığı hastanelerine başvurularında yaptıkları harcamaların özel sağlık kuruluşlarına başvurularında yaptıkları harcamaların yaklaşık 2 katı olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların yaptıkları ortalama harcamaların kent yerleşim yerleri ve İstanbul'da yaşayanlarda, 2.081 TL ve üzeri gelir diliminde bulunanlarda, 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Özel sağlık kuruluşlarına başvuruda bulunanların ortalama harcamalarının kent yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 1501-2080 TL gelir dilimi, 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. 221 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Sağlık finansmanı ve harcamaları konusunda yapılan araştırmaların politika belirleyiciler için yol gösterici olabilmesi için gerek sağlık hizmetlerinin kullanımı gerekse bu hizmetler için yapılan cepten harcamalar konusunda riskli kişilerin belirlenmesine ve bu kişilerin risklerden korunmasına yönelik politikaların geliştirilmesi sürecine katkıda bulunması gerekir. Bu amaçla yapılmış olan bu çalışmada toplam 25.738 hanelik örneklem hacminde 19.685 hanede 85.356 kişi ile görüşülmüş ve cevap verme düzeyi %81,1 olarak gerçekleşmiştir. Görüşülen kişilerden %3,3’ünün hastaneye yattığı, %12,6’sının sağlık sorunu yaşadığı ve %1,3’ünün hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullandığı görülmüştür. Kullanım hızları açısından ise bir yılda 1.000 kişiye düşen yataklı sağlık hizmeti kullanım sayısı 74,9, sağlık sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti kullanım sayısı 3.734 ve hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanım sayısı 367,8 olarak bulunmuştur. Hastaneye yatışların %65,6'sı Sağlık Bakanlığı hastanelerine, %8,5'i üniversite, %22,6'sı özel ve %5'i diğer sınıfında yer alan hastanelere yapılmıştır. Sağlık sorunu yaşayan bireylerin %10,7’sinin kendi kendine tedavi, %3,5’inin geleneksel sağlıkçılara başvurduğu ve %9,2’sinin ise bu sorunu gidermek için hiçbir şey yapmadığı ve hiçbir şey yapmamanın arkasındaki en önemli nedenlerin ise “küçük, önemsiz bir sorun” olarak görülmesi ile “param yoktu” olduğu belirlenmiştir. Hiçbir şey yapmama açısından bir değerlendirilme yapıldığında 2007 yılında bir sağlık sorunu yaşamasına rağmen hiçbir şey yapmayanların toplam içindeki payı %15 iken bu çalışmada %9,2’lere kadar gerilemiş olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada kişi başı cepten yapılan sağlık harcamasının 137,39 TL olduğu, bu rakamın TÜİK’in 2012 yılı kişi başı cepten harcama rakamından (157,08 TL) yaklaşık 20 TL daha düşük olduğu bulunmuştur. Bu fark, iki çalışmanın metodolojisindeki (cepten sağlık harcamasını nasıl sınırlandırdıkları ya da tanımladıkları, veri toplama yöntemlerinin kapsamı, çalışmaların tasarım ve süresi gibi) farklılıklardan kaynaklanmış olabilir. Ayrıca, bu çalışmada ödeme yaptığı halde ödeme tutarını bilmeyenlerin de olduğu dikkate alındığında hesaplanan kişi başı cepten harcama tutarının 137,39 TL’den daha büyük olduğu düşünülmektedir. Diğer yandan özel sağlık sigortası ve GSS primleri de dikkate alındığında ise kişi başı cepten yapılan sağlık harcamasının 164,30 TL olduğu tespit edilmiştir. Ancak özel sağlık sigortası ve GSS primlerinin hizmet türlerine (hastane, ayakta ve koruyucu gibi), harcama kalemlerine (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz ve malzeme ile diğer mal ve 222 hizmetler) ve hizmet sunucularına göre ayrıştırılamayacağı için özel sağlık sigortası ve GSS primleri toplam cepten harcamalar dışında tutulmuştur. Cepten harcamaların yataklı ve ayakta sağlık hizmetlerine göre dağılımı değerlendirildiğinde, %13,7’si yataklı sağlık hizmetleri için, geriye kalan %86,3’ü hastalık ya da hastalık dışı bir nedenle ayakta sağlık hizmeti kullanımı için yapılmıştır. Cepten yapılan toplam sağlık harcamasının hizmet sunucularına dağılımı incelendiğinde ise %50,9’un özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar, %41’inin Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlara başvuranlar, %3,4’ünün üniversite hastanelerine başvuranlar, %2,9’unun diğer sağlık kuruluşlarına başvuranlar ve %1,7’sinin geleneksel sağlıkçılara başvuranlar tarafından yapıldığı görülmüştür. Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık kuruluşlara başvurularda alınan hizmetler için yapılan ortalama harcama 551,6 TL iken, üniversite hastanelerine başvurularda alınan hizmetler için yapılan ortalama harcamaların 619,1 TL, özel hastanelere başvurularda alınan hizmetler için yapılan ortalama harcamanın 1.187,6 TL ve diğer hizmet sunuculara başvurular sırasında alınan hizmetler için yapılan ortalama harcamanın 1.103,4 TL olduğu bulunmuştur. Cepten yapılan toplam harcamanın sağlık hizmeti türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise; %55,4’ü ilaç, %13,3’ü laboratuvar, %8,2’si görüntüleme hizmetleri, %8,8’i tıbbi cihaz, %1,8’i tıbbi malzeme ve %12,6’sı diğer mal ve hizmetler için yapılmıştır. İlaç için yapılan ortalama harcama 600,6 TL, laboratuvar hizmetleri için yapılan ortalama harcama 279,8 TL, görüntüleme için 217,4 TL, tıbbi cihaz 797,4 TL, tıbbi malzeme 87 TL ve diğer mal ve hizmetler için 673,4 TL ortalama harcama yapılmıştır. Cepten harcamaların formal ve informal ayrımına bakıldığında %94,7’sinin formal geriye kalan %5,3’ünün informal olduğu tespit edilmiştir. İnformal ödemeler ile başa çıkabilmek için uygulanabilecek stratejiler dikkate alındığında kamu tarafından yapılan harcamaların artırılması, kamu finansman kaynaklarını güçlendirici tedbirler alınması, sağlık profesyonellerinin motivasyonunu artırıcı ve özendirici tedbirlerin alınması, sağlık sektöründe daha iyi nitelikte hizmet sunumu yönünde rekabetin yükseltilmesi, hem kamu hem de özel sektörde yapılan sağlık harcamaları ile ilgili olarak hesap verebilirliğin artırılması, hasta hakları ve hasta güvenliğinin geliştirilmesi ön plana çıkanlar arasında bulunmaktadır (Cherecheş ve diğ. 2013). Birçok ülkede informal sağlık ödemelerinin önemli bir nedenini oluşturan kendisine bu ödemenin yapılmasına göz yuman sağlık profesyonellerinin cezalandırılmaları da informal ödemeler ile başa çıkabilme yollarından birisi olarak kabul 223 edilmektedir. Informal ödemelerin azaltılmasına yönelik bu önlemler sağlık hizmetleri kalitesini artırmaya katkıda bulunacağı gibi bu sistemin temelini oluşturan hasta ile hekim arasındaki güven ilişkisini daha da sağlamlaştıracaktır. Bu nedenle başta geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler olmak üzere informal ödemelerin azaltılmasına yönelik stratejilerin artarak geliştirilmesi önerilmektedir (Cherecheş ve diğ.2013). Cepten harcamaların haneler üzerindeki katastrofik etkisi değerlendirildiğinde ise görüşülen hanelerin %0,50’inin katastrofik etkiye maruz kaldığı, bu hanelerin ise ağırlıklı olarak kentsel yerleşim yerinde, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, beşinci harcama diliminde (1.611 TL ve üzerindekiler) ve birinci gelir (800 TL ve altında) diliminde bulunanlar olduğu bulunmuştur. Yardım ve diğ. (2013) tarafından yapılan çalışmada ise 2003 yılında katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin oranı %0,75 iken, bu oran 2006 yılında %0,59’a, 2009 yılında ise %0,48’e düşmüştür. Bu çalışmada da katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin oranının 2009 yılına göre değişim göstermediği görülmüştür. Cepten harcamaların haneler üzerindeki yoksullaştırıcı etkisi dikkate alındığında ise hanelerin %0,25’inin yoksullaştırıcı etkiye maruz kaldıkları görülmüş olup, kentsel yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan, birinci gelir ve üçüncü harcama diliminde (8011100 TL) olan ailelerin yoksullaştırıcı etkiye daha fazla maruz kaldıkları tespit edilmiştir. Yardım ve diğ. (2013) tarafından yapılan çalışmada ise 2003 yılında yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin oranı %0,26 iken, bu oran 2006 yılında %0,34’e yükselmiş, ancak 2009 yılında ise tekrar %0,22’ye düşmüştür. Bu çalışmada ise yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin oranının 2009 yılı oranına yakın olduğu ve değişim göstermediği görülmüştür. Bireylerin gerçekte ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerinden hakkaniyetli bir şekilde yararlanabilmeleri için ödeme gücü olmayan, yoksul kesimin bundan en az zarar görmesi sağlanmaya çalışılmalıdır. Buradaki temel amaç ödeme gücü yeterli olmayanları finansal riskten uzak tutmaktır. Finansal riskten korunmanın temel mantığı vatandaşların finansal katastrofik etkiden korunmasına çalışmak ile ilgilidir. Finansal riskten koruma kişilerin gittikçe artan hastalık maliyetleri ile finansal yükten korunabilmeleri için risk paylaşım mekanizmalarının oluşturulması ile yakından ilişkilidir. Bu sayede vatandaşlar daha çok paraları olduğunda daha fazla ödeme yapabileceklerdir. Tam tersi bir durumda yani bu ön ödeme mekanizmaları olmadığı takdirde hanehalkları katastrofik sağlık harcaması yapmak durumunda kalmaktadırlar. Dünya genelinde her yıl 178 milyon kişinin katastrofik sağlık harcaması yapmak durumunda kaldıkları düşünülecek olursa bu önlemlerin politika belirleyiciler için önemi daha da artmaktadır (Xu ve diğ. 2007). Katastrofik sağlık harcamaları 224 ile mücadele etmede politika belirleyicilerin dikkate almaları gereken bir diğer unsur da insan faktörüdür. Sağlık hizmetlerinde insan faktörü hizmet sunumunun tüm aşamalarında etkili bir faktör olduğu için hizmeti sunanların motivasyonları artırılıp hizmet kalitesi yükseltilse bile sağlık hizmetlerinde katastrofik harcamaların artışından kaçınılamamaktadır (Xu ve diğ. 2006). Bu nedenle günümüzde pek çok ülkede sağlık çalışanlarının çalışma koşullarını düzenleyen uygulamaların bir dönüşüm sürecinde olduğu bilinmektedir. Sınırlılıklar Bu çalışmada görüşülen kişilerin hastalık hastalıkları ile ilgili herhangi bir soru sorulmamış, bu nedenle yapılan harcamaların hastalıklara göre en azından kronik ya da akut hastalıklara göre farklı olup olmadığı, ya da birincil ve komorbidite durumuna göre değişip değişmediği konusunda bir değerlendirme yapılamamıştır. Çalışma iki aylık bir dönemi kapsayacak şekilde kesitsel olarak tasarlandığı için mevsimlik etkiler kontrol altına alınmamıştır. Öneriler Çalışmanın bulguları özellikle kırsal yerleşim yerinde, TRC Güneydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde, birinci tüketim ve gelir diliminde yer alan haneleri katastrofik ve yoksullaştırıcı etkilerden korumak için politikalar geliştirilmesi gerektiğine işaret etmekte ve tamamlayıcı sağlık sigortası uygulamasına geçilmesi halinde özellikle bu gruplara yönelik koruyucu tedbirlerin alınması gerektiğini söylemektedir. Gelecek çalışmalarda gerek hizmet kullanımı gerekse cepten harcamaların hastalığa göre değişip değişmediğini de belirlemek için hastalık adı ya da görüşülen kişilerin sürekli bakım gerektiren engelli biri olup olmadığı da sorgulanmalıdır. Çalışma bulgularının mevsimsel etkilerden arındırılması için çalışmanın farklı mevsimlerde yapılması söz konusu olabilir. 225 KAYNAKLAR Acs G. Sabelhaus J. (1995) "Trends In Out-Of-Pocket Spending On Healthcare 1980-92”, Monthly Labor Review, December, 35-43 http://bls.gov/mlr/1995/12/art4full.pdf Erişim Tarihi: 14.11.2013. Adam G. Hungary (1986). "Medical Gratitude Payment In Hungary". Magveto˝ Kiado´: Budapest. Aday L.A. Begley C.E. Lairson D.R. Balkrishman R. (2004) “Evaluating The Healthcare System Effectiveness, Efficiency and Equity”, http://www.patmccrory.com/_/downloadEvaluating-the-Healthcare-System-Effectiveness-Efficiency-and-Equity-Second Edition / p1947705601/ Erişim Tarihi: 06.08.2013. Atanasova E. Pavlova M. Moutafova E. Rechel B. Groot W. (2012) "Out-Of Pocket Payments For Health Care Services In Bulgaria: Financial Burden And Barrier To Access", The European Journal Of Public Health, 23(6), 916-922. Atun R. Aydın S. Chakraborty S, Sümer S, Aran M, Gürol I, Nazlıoğlu S, Ozgülcü S, Aydoğan U, Ayar B, Dilmen U, Akdağ R. (2013) "Universal Health Coverage In Turkey: Enhancement Of Equity", The Lancet, 382, 65-99. Balazs P. (1996). "Our Underlying Interest In Dealing With Gratitude Payment, Lege Artis Medicinae 6: 660–663. Barber S. Bonnet F. Bekedam H. (2004) “Formalizing Under-The-Table Payments To Control Out-Of-Pocket Hospital Expenditures In Cambodia” Health Policy And Planning, 19(4), 199208. Belli P. Shahriari H. Curtio Medical Group (2002) Qualitative Study On Informal Payments For Health Services In Georgia. Washington: World Bank, Hnp Discussion Paper. 226 http://siteresources.worldbank.org/HEALTHNUTRITIONANDPOPULATION/Resources/28 1627-1095698140167/Shahriari-QualitativeStudy-whole.pdf, Erişim Tarihi: 20.10.2013. Belli P.C. (2004) “The Impact Of Resource Allocation And Purchasing Reforms On Equity”, Hnp Discussion Paper, http://siteresources.worldbank.org/HEALTHNUTRITIONANDPOPULATION/Resources/28 1627-1095698140167/Chap7BelliFinal.pdf Erişim Tarihi:20.08.2013 Berger M.C. Messer J. (2002) “Public Financing Of Health Expenditures, Insurance, and Health Outcomes” Applied Economics, 34 (17), 2105-2113. Berkowitz E.N. (2006) Essentials Of Health Care Marketing, Jones And Bartlett Publishers, Second Edition, U.S.A. Bjertnaes O.A. Sjetne I.S. Iversen H.H. (2012) “Overall Patient Satisfaction With Hospitals: Effects Of Patient-Reported Experiences And Fulfilment Of Expectations”, BMJ Quality&Safety, 21(1), 39-46. Bloom G. Standing H. Lloyd R. (2008) Markets, Information Asymmetry and Health Care: Towards New Social Contracts”, Social Science&Medicine, 66(10), 2076-2087. Carrasquillo O. Carrasquillo A.I. Shea S. (2000) Health Insurance Coverage Of Immigrants Living In The United States: Differences By Citizenship Status And Country Of Origin, American Journal Of Public Health, 90(6), 917-923. Carrin G. Waelkens M.P. Criel B. (2005) “Community-Based Health Insurance In Developing Countries: A Study Of Its Contribution To The Performance Of Health Financing Systems” Tropical Medicine&International Health, 10(8), 799-811. Chaudhuri A. Roy, K.‘Changes In Out-Of-Pocket Payments For Healthcare In Vietnam and Its Impact On Equity In Payments, 1992-2002’, 2008, Health Policy, 88 (1), 38-48. Chawla M, Berman P, Kawiorska D. (1998) Financing Health Services In Poland: New Evidence On Private Expenditures, Health Economics, 7(4):337–46. 227 Cherecheş R.M. Ungureanu M.I. Sandu P. Rus I.A. (2013) “Defining Informal Payments In Healthcare: A Systematic Review”, Health Policy, 110(2-3), 105-114. Culyer A.J. Wagstaff A. (1993) “Equity And Equality In Health And Health Care”, Journal of Health Economics, 12(4), 431-457. Dixon A. (2002) “Are Medical Savings Accounts A Viable Option For Funding Health Care”, Croatian Medical Journal, 43(4): 408-416. Doorslaer E.V. O’Donnell O. Rannan-Elıya R.P. Somanathan A. Adhikari S.R. Garge C.C. Harbianto D. Alejandro N. H. Huqh M.N. Ibragimova S. Karanj A. Leek T. Leungl G.M. Lum J.R. Ngn C.W. Panded B. Racelisg R. Taoo S. Tinl K. Tısayatıcomp K. Trisnantorof K. Vasavidp C. Zhao Y. (2007) “Catastrophic Payments For Health Care In Asia”, Health Economics, 16(11), 1159-1184. Dosi G. Fagiolo G. Napoletano M. Roventini A. (2013) “Income Distribution, Credit and Fiscal Policies In An Agent-Based Keynesian Model”, Journal of Economic Dynamics and Control, 37(8), 1598-1625. Ensor T. Savelyeva L. (1998) "Informal Payments for Health Care In The Former Soviet Union: Some Evidence From Kazakstan", Health Policy and Planning, 13(1), 41-49. Ensor T. Witter S. (2001) “Health Economics In Low Income Countries: Adapting To The Reality Of The Unofficial Economy” Health Policy, 57(1), 1-13. Falkingham J. Akkazieva B. Baschieri A. (2010) "Trends In Out Of Pocket Payments For Health Care In Krygyzstan, 2001-2007", Health Policy and Planning, 25(5), 427-436. Feldsteh Paul J. 1993. Health Care Economics, 4th Ed.,Albany, Ny Delmar Publishers. Gaal P. Belli P.C. Mckee M. Szocska M. (2006) “Informal Payments For Healthcare: Definitions, Distinctions and Dilemmas”, Journal of Health Politics, Policy And Law, 31(2), 251-293. 228 Getzen T.E. (2000) “Healthcare Is An Individual Necessity And A National Luxury: Applying Multilevel Decision Models To The Analysis Of Health Care Expenditures”, Journal Of Health Economics, 19, 259-270. Gottret P. Schieber G (2006) Health Financing Revisited A Practitioners Guide, The World Bank, Washington D.C. http:/ /web.worldbank.org/ TOPICS/EXTHEALTHNUTRITIONANDPOPULATION/EXTHSD 22335 643~ WBSITE/EXTERNAL/ /0 ,, content MDK: menu PK :376811 ~pagePK :148956~piPK: 216618~theSitePK: 376793 ~ isCURL:Y,00.html Erişim Tarihi: 05.06.2013. Habibov N. (2009) "Determinants Of Out-Of-Pocket Expenditures On Prescribed Medications In Tajikistan", Journal Of Health Organization and Management, 23(2), 170-182. Hill C.J. Garner S.J. (1991) “Factors Influencing Physician Choice”, Hospital Health Services Administration, 36(4), 491-503. Hwang W. Weller W. Ireys H. Anderson G. (2001) “Out-Of-Pocket Medical Spending For Care Of Chronic Conditions", Health Affairs, 20(6), 267-278. Inozu B. Chauncey D. Kamataris V. Mount C. (2012) Performance Improvement For Healthcare, McGrawhill, U.S.A. Kao A.C. Green D.C. Zaslavsky A.M. Koplan J.P. Cleary P.D. (1998) “The Relationship Between Method of Physician Payment and Patient Trust”, JAMA, 280, 1708-1714. Kotler P. Clarke R.N. (1986) Marketing For Health Care Organizations, Prentice Hall College Div. Krutilova V. Yaya S. (2012) "Unexpected Impact Of Changes In Out-Of-Pocket Payments For Health Care On Czech Household Budgets", Health Policy, 107 (2-3), 276-288. Langa K.M. Fendrick A.M. Chernew M.E. Kabeto M.U. Paisley K.L. Hayman J.A. (2004) "Out Of Pocket Health Care Expenditures Among Older Americans With Cancer", Value In Health, 7(2), 186-194. 229 Lewis M. (2000) "Who Is Paying For Health Care In Eastern Europe And Central Asia?" World Bank http: // lnweb90.worldbank.org/eca/eca.nsf/Attachments /Who +is+Paying +for+Health +Care+ in +Europe+and+Central +Asia/$Fil /Who+Is+Paying+text.pdf Erişim Tarihi:15.10.2013. Lewis M. (2010) "Who Is Paying For Health Care In Eastern Europe And Central Asia?" World Bank, http:// lnweb90.worldbank.org /eca/eca.nsf/Attachments / Who+is+Paying+ for+Health+Care+in+Europe +and+Central+Asia/$File/Who+Is+Paying+text.pdf. Liu T. Sun M. (2012) “Informal Payments In Developing Countries’ Public Health Sectors”, Pacific Economic Review, 17(4), 514-524. Liu Y. Çelik Y. Şahin B. (2003) “Türkiye’de Sağlık Ve İlaç Harcamaları ve İlaç Geri Ödeme Politikası”, SUVAK (Sağlıkta Umut Vakfı) Yayını. Lu C. Chin B. Li G. Murray C.J.L. (2009) "Limitations Of Methods For Measuring Out-OfPocket And Catastrophic Private Health Expenditure", Bulletin of World Health Organization, 87, 238-244. Meijer C. O’Donnell O. Koopmanschap M. Doorslaer E. (2013) “Health Expenditure Growth: Looking Beyond The Average Through Decomposition Of The Full Distribution ”, Journal Of Health Economics, 32(1), 88-105. Minh H.V. Phuong N.T.K. Saksena P. James C.D. Xu K. (2012) “Financial Burden of Household Out Of Pocket Health Expenditure In Viet Nam: Findings From The National Living Standart Survey 2002-2010”, Social Science&Medicine, Nov(96), 258-263. Moissialos E. Dixon A. Figueras J. Kutzin J. (Eds.) Normand C., Busse R. (2002) “Social Health Insurance Financing”, P.59, Funding Options For Europe, European Obsevatory On Health Care Systems Series. Mokhtari M. Ashtari M. (2012) "Reducing Informal Payments In The Health Care System: Evidence From A Large Patient Satifaction Survey", Journal Of Asian Economics, 23 (2), 189-200. 230 Monahan A. (2012) “Fairness Versus Welfare In Health Insurance Content Regulation”, University Of Illinois Law Review, 2012; Minnesota Legal Studies Research Paper No. 1202. Musgrove P. Zeramdini R. Carrin G. (2002) “Basic Patterns In National Health Expenditure”, Bulletin Of World Health Organization, 80(2), 134-142. Naga R.H.A. Lamiraud K. (2008) “Catastrophic Health Expenditure And Household WellBeing”, The Toyota Centre Suntory And Toyota International Centresfore Conomics And Related Disciplines London School Of Economics Houghton Street London Wc2a 2a. OECD and WHO (2003) DAC Guidelines and Reference Series – Poverty and Health, http://whqlibdoc.who.int/publications/2003/9241562366.pdf. Erişim Tarihi:17.11.2013. OECD (2009) "Health At A Glance 2009 OECD Indicators", http://books. google.com.tr / books?id=588klrgBgVIC&pg=PA146&lpg=PA146&dq=oecd+countries+out+of+pocket+exp enditure&source=bl&ots=NYDfpA5ikm&sig=ipAuv2rThACCYCYV4YlQSvzWQsk&hl=tr &sa=X&ei=pkWvUtrnEYmbtQam1YDgAg&ved=0CGwQ6AEwCA#v=onepage&q=oecd%2 0countries%20out%20of%20pocket%20expenditure&f=false Erişim Tarihi: 11.10.2013 OECD Health Data 2013 http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA Erişim Tarihi 03.11.2013. Okumura Y. Ito H. (2013) "Out Of Pocket Expenditure Burdens In Patients With Cardiovascular Conditions And Psychological Distress: A Notionwide Cross-Sectional Study", General Hospital Psychiatry, 35 (3), 233-238. Özgen H. (2007) "Sağlık Hizmetleri Finansmanında Cepten Harcama: Nedir? Neden Önemlidir?", Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 10(2), 201-228. Özgen H. Tatar M. (2008) “Sağlık Hizmetleri Finansmanında İnformal Ödemeler”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 11(1), 103-132. Özgen, H., Şahin, B., Belli, P., Tatar, M., Berman, P. (2010) “Predictors of Informal Health 231 Pal R. (2013) "Out-Of-Pocket Health Expenditure: Impact On The Comsumption Of Indıan Households", Oxford Development Studies, 41(2), 258-279. Payments: The Example from Turkey”, Journal of Medical Systems, 34(3): 387-396. Plümper T. Neumayer E. (2012) “Health Spending Out Of Pocket Contributions and Mortality Rates”, Public Administration, 91(2), 403-418. Rubin R. M. Kenneth K.. (1993) "Out-Of-Pocket Health Expenditure Differentials Between Elderly And Non-Elderly Households", The Gerontologist, 33(5):595-602. Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) www.sgk.gov.tr Erişim Tarihi :12.11.2013 Değişiklik Tebliği İşlenmiş Güncel 2013 SUT. Savedoff W. (2004) “Tax-Based Financing For Health Systems: Options And Experiences”, World Health Organization, Http://Apps.Who.İnt/İris/Bitstream/ 10665/ 69022/ 1/Eıp_Fer_ Dp_04.4.Pdf, Erişim Tarihi:10.06.2013. Sekhri N. Savedoff W. (2005) “Private Health Insurance: Implıcations For Developing Countries, Bulletin of World Health Organization, 83(2), 127-134. Shen Y.C. McFeeters J. (2006) “Out-Of-Pocket Healthspendingbetweenlow- Andhigher Income Populations: Who Is At Risk Of Having High Expenses And High Burdens?” Medical Care, 44(3), 200-209. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011. http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/siy_2011.pdf Erişim Tarihi: 05.11.2013. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012. http://saglik.gov.tr/TR/dosya/187578/h/istaturk2012.pdf Erişim Tarihi: 05.11.2013. T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu www.sgk.gov.tr , Yayın No:79, 2012 Erişim Tarihi: 09.11.2013. 232 Tatar M. (2011) "Sağlık Hizmetlerinin Finansman Modelleri: Sosyal Sağlık Sigortasının Türkiye’de Gelişimi", Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 103-133. Tatar M. Özgen H. Şahin B. Belli P. Berman P. (2007) “Informal Payments In The Health Sector: A Case Study From Turkey”, Health Affairs, 26(4), 1029-1039. Thom D. Kravitz R. Bell R. Krupat E. Azari R. (2002) “Patient Trust In The Physician: Relationship To Patient Requests”, Family Pactice, 19(5), 476-483. Thuan N.T.B. Lofgren C. Chuc N.T.K. Janlert U. Lindholm L. (2006) “Household Out-OfPocket Payments For İllness: Evidence From Vietnam”, BMC Public Health, 15(6), 283. TUİK (2009) Hanehalkı Bütçe Harcaması Tüketim http://www.tuik.gov.tr/Kitap.do?metod=KitapDetay&KT_ID=7&KITAP_ID=33, Harcamaları Erişim Tarihi 06.11.2013. TÜİK (2012) İstatistiklerle Türkiye http: //www.tuik.gov.tr /Kitap.do?metod= KitapDetay&KT_ ID= 0&KITAP_ ID=5 Erişim Tarihi:02.10.2013. TÜİK, Sağlık Harcama İstatistikleri 2012 http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1084 Erişim Tarihi 07.11.2013. Türkiye Sigortalar Birliği, http://www,tsb,org,tr/resmi-istatistikler,aspx?pageID=909 Erişim Tarihi:12.11.2013. Uğurluoğlu E., Özgen H. (2008) “Sağlık Hizmetleri Finansmanı ve Hakkaniyet”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 11(2), 133-159. Wagstaff A. (1992) “Equity In The Finance Of Health Care: Some International Comparisons”, Journal of Health Economics, 11(4), 361-387. WHO (2001) Mental Health: New Understanding: New Hope, http:/ /www.who.int/whr /2001/en / whr01_ en.pdf Erişim Tarihi: 17.10.2013. 233 WHO (2003) "The World Health Report", http://www.who.int/whr/2003/en/whr03_en.pdf, Erişim Tarihi:05.10.2013. WHO (2004) "The World Health Report 2004 Changing History", http: // www.who.int /whr/2004/en/report04_en.pdf, erişim Tarihi:18.07.2013. WHO (2005) "Sustainable Health Financing, Universal Coverage and Social Health Insurance. 115th World Health Assembly Resolution Eb115.R13, Geneva, http: //apps.who.int/iris/bitstream/10665/20383/1/WHA58_33-en.pdf Erişim Tarihi:14.10.2013. WHO (2012) Global Health Observatory Data Repository http: //apps.who.int /gho/data / node.main.484?lang=en Erişim Tarihi: 01.11.2013 Wirtz V. (2012) "Heteregenous Effects of Health Insurance On Out of Pocket Payments Expenditures on Medicines in Mexico", Value In Health 15, 593-603. World Bank (2004). "The Millenium Development Goals For Health: Rising To The Challenges". World Bank:Washington, DC, http://www.scielosp.org/scielo.php?pid=S004296862005001100022&script=sci_arttext, Erişim Tarihi:06.10.2013. World Bank http://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN,Erişim Tarihi 30.11.2013. World Health Organization (WHO) (2012) “Who Global Health Expenditure Atlas” Http://Www.Who.İnt/Nha/Atlas.Pdf, Erişim Tarihi:25.10.2013. Wyszewianski L. (1986) “Families With Catastrophic Health Care Expenditures”, Health Services Research, 21(5), 617-634. Xu K. (2005) “Distribution Of Health Payments And Catastrophic Expenditures”, World Health Organization (WHO), Discussion Paper, Number 2, World Health Organization, Genewa. Xu K. Evans D. B. Kawabata K. Zeramdini R. Klavus J. Murray C.J.L. (2003) “Household Catastrophic Health Expenditure: A Multicountry Analysis”, The Lancet, 362(9378), 111117. 234 Yardım M.S. Çilingiroğlu N. Yardım N. (2010) "Catastrophic Health Expenditure and Impoverishment In Turkey", Health Policy, 94(1), 26-33. Yardım M.S. Çilingiroğlu N. Yardım N. (2013) “Financial Protection In Health In Turkey: The Effects Of The Health Transformation Programme”, Health Policy and Planning, 29(2), 177-192. 235 EKLER Ek1: Anket Ek 2: Görüşmeci El Kitabı Ek 3. Anket Yazılım Programı Kullanım Kılavuzu Ek 4. SPSS Nihai Veri Tabanı Ek 5. Mobil Anket Uygulaması Yazılım Programı Ek 6. Telefon görüşmeleri kayıt CD’leri 236