693 İZMİR VE BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİ Dr. Ahmet Hamdi
Transkript
693 İZMİR VE BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİ Dr. Ahmet Hamdi
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 693 İZMİR VE BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİ Dr. Ahmet Hamdi ALPASLAN İnşaat Mühendisi aalpaslan@izsu.gov.tr GİRİŞ İzmir Körfezi, Büyük Kanal Projesi yapmndan önce kentteki hzl nüfus artşna ve özellikle doğu ve kuzey kesimlerindeki yoğun sanayileşmeye bağl olarak evsel ve endüstriyel atksularn alc ortamn oluşturmaktayd. İlk bakşta görülebilen bu kaynaklarn yansra, körfezin ekolojik durumunu belirleyen pek çok diğer doğal ve insan kaynakl madde aklar da bulunmaktayd. 2000 ylnda devreye giren Büyük Kanal Projesi ile tüm atk sular artma tesislerinde artlarak körfeze deşarj edilmeye başlanmştr. Büyük Kanal Projesi ile Körfeze atk su verilmesinin önlenmesi sağlandktan sonra Körfezi eski günlerine dönüştürmek için daha bir çok ilave çalşmann yaplmas gerekmiştir. Bunlardan önemli bir tanesi “Büyük Körfez Projesi”dir. Büyük Körfez Projesi körfez içindeki su sirkülasyonunun sağlanmasn hedefleyen yerel yönetimlerin öncülüğünde kirliliğin önlenmesi, Körfezin iyileştirilmesi ve devreye girmiş olan “Büyük Kanal Projesi”nin ve ksmen Gediz Nehri’nin denizel ortamdaki (su ve sedimentteki) etki ve sonuçlarnn saptanarak iyileştirme çalşmalarnn gerçekleştirilmesini amaçlamaktadr. Bu amaçla körfez içerisine yani tabanna sirkülasyon kanallarnn açlmas, akntnn geliştirilmesi, dere ağzlarnn elden geçirilmesi gibi bir çok husus ele alnmaktadr. 9 Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü ile birlikte bu çalşmalar hzla sürdürülmekte ve eski günlerine dönecek bir körfez ortaya çkarlmaya çalşlmaktadr. İZMİR’DEKİ MEVCUT DURUM Büyük Kanal Projesi kapsamnda artma tesisinin devreye girmesiyle söz konusu evsel atk girdileri büyük ölçüde durdurulmuş durumdadr. Ancak diğer taraftan limandaki faaliyetler sonucu deniz araçlarnn neden olduğu kirlilik, nehirler yoluyla özellikle Gediz Nehri ile taşnan kara kökenli kirleticiler, tarmsal kaynakl kirleticiler ve erozyon sonucunda gelen kirletici yüklerin varlğ Körfezde etkisini göstermektedir. Körfez kirliliğini önleme çalşmalar kapsamnda Ragp Paşa Dalyan’nn deniz yüzeyinde kalan 7 km uzunluğundaki duvarlarn ykm 2000 ylnda tamamlanmş olup, Körfezin kuzey aksnda bulunan iç ve dş körfez arasndaki doğal aknty önleyen Ragp Paşa Dalyan'nn dip kalntlar da kaldrlmaktadr. Körfezin kuzey kylarna boşalan dere ağzlarnda taramalar yaplmştr. Ragp Paşa Dalyan’nn yklmas, Meles Deltas’nn slah, endüstriyel kuruluşlara artma tesislerinin yaptrlmas ve dere slah çalşmalar (Şekil 1) bunu izlemiştir. Dere yataklarnn içine kanal hatlar iptal edilerek dere kenarlarna alnmş, derelerin sadece yağmur suyunu körfeze taşmas sağlanmştr. Bununla birlikte, İzmir Büyükşehir Belediyesi, 12’si ileri biyolojik olmak üzere toplam 24 atksu artma tesisi bulunmaktadr. * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir. 694 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 Şekil 1 İzmir Körfezinde daha önce gerçekleştirilen uygulamalar İzmir, Avrupa Birliği standartlarndaki artma says ve artma kapasitesi bakmndan Türkiye’nin öncü kenti olmuştur. 2012 ylnda atksu artma tesislerinde toplam; 270.485.036 m3 su artlmş olup, artlan suyun; 267.183.437 m3’ü ileri biyolojik artma tesislerinde (% 98.78) 812.599 m3’ü biyolojik atksu artma tesislerinde (% 0,30) 2.489.000 m3’ü doğal artma tesislerinde (% 0,92) artlmştr. 2000 ylnda Çiğli, 2002 ylnda Güneybat ve 2008 ylnda Urla ileri biyolojik atk su artma tesislerinin devreye alnmasyla başlayan deniz suyundaki iyileşme sürecinin, Körfez’i terk eden canllarn yeniden yaşam bulmaya başlamasnda etkili olmakla birlikte Büyük Körfez Projesi ile giderek sğlaşan İzmir Körfezi’ni eski günlerine döndürmek amacyla Büyük Körfez Projesi çalşmalar yürütülmektedir. BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİNİN TANIMI İzmir Körfezi’nin mevcut su kalitesinin korunmas, iyileştirilmesi ve gerek karasal gerekse sucul ekosistemin sürdürülebilirliğinin sağlanmas amacyla hayata geçirilen “İzmir Büyük Körfez Projesi” ile Körfez’deki sirkülasyon kanalnn açlmas, Körfez’deki derinleştirme çalşmalar ve ky tasarm ile mühendislik uygulamalarnda temelin oluşturulmas amaçlanmaktadr. Körfez üç ana bölgede incelenmiştir. Çalşma alan, İç, Orta Körfez ve kylar kapsayan bir bölgedir (Şekil 2). Bu bölgelerde derinlik ölçümleri (batimetri) gerçekleştirilerek, ham veri setlerinden proje alannn 1/50000, 1/10000 ölçekli işlenmiş batimetri haritas yaplmştr. Bu çalşma kapsamnda, 13 km uzunluğunda, 250 m genişliğinde ve 8 m derinliğinde oluşturulacak sirkülasyon kanalnn (Şekil 3) bölgedeki aknt hzlarn artracağ; ekolojik açdan daha hassas olan kuzey kylar ve Gediz Deltas Sulak Alan boyunca Körfez’e giren temiz suyun miktarn ve dolaşmn hzlandracağ; sonuç olarak, sulak alan potansiyeli ile * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir. 695 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 önemli bir doğal değer olan, bu yöredeki su kalitesinin ve ekolojik çeşitliliğin iyileştirileceği belirlenmiştir. Gediz Nehri İÇ KÖRFEZ Liman Bölgesi DIŞ KÖRFEZ ÇİĞLİ ATIKSU ARITMA TESİSİ İÇ KÖRFEZ ORTA KÖRFEZ GÜNEYBATI ATIKSU ARITMA TESİSİ Şekil 2 İzmir Körfezi ve bölümleri Şekil 3 İnşas öngörülen “Sirkülasyon Kanal” * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir. 696 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 Kirliliğin önlenmesi ve Körfezin iyileştirilmesi, Büyük Kanal Projesi’nin ve Gediz Nehri’nin denizel ortamdaki etki ve sonuçlarnn saptanmas amacyla Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü tarafndan “Büyük Kanal Projesinin İzmir Körfezi Denizel Ortamnda Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik ve Mikrobiyolojik Etki ve Sonuçlarnn İzlenmesi Projesi” yürütülmüştür. Bu proje kapsamnda ylda 4 kez olmak üzere körfezdeki çeşitli istasyonlarda deniz suyundaki fiziksel parametrelere (tuzluluk, Çözünmüş Oksijen, pH, AKM, scaklk, şk geçirgenliği, iletkenlik), besin elementlerine, fekal koliform, fitoplankton ve zooplanktona baklmştr. Bununla birlikte, Körfezde seçilen 5 ayr noktada kamera ile sualt görüntüleri toplanmakta ve deniz ortamndaki değişimler izlenmektedir. Proje kapsamnda gerçekleştirilen fekal koliform saymlarndan elde edilen sonuçlara göre Çiğli Atksu Artma Tesisinin devreye girmesinden sonra (2000 ylndan sonra) önemli bir şekilde düşüş olduğu görülmektedir. Fakat yağş oran yüksek mevsimlerde ise, iç körfezi çevreleyen karalarn yüzeyini ykayarak gelen yağmur sular ortamdaki fekal kaynakl koliform bakterilerini denize taşmaktadr. İzmir körfezinde bulunan balklarda saptanan ağr metal seviyeleri İngiltere’de gda olarak tüketilen balklarda ağr metaller için verilen standartlarn çok altnda kalmaktadr (Şekil 4). Şekil 4 Orta- İç Körfezdeki ağr metal seviyeleri Yüzülebilir Körfez Hedefine İlişkin Büyük Körfez Projesi Çalşmalar İzmir Körfezi'nin iç ve orta bölgelerinin kuzey kylarnda bulunan ve deniz yüzeyinde kalan 7 km uzunluğundaki duvarlarnn ykm 2000 ylnda tamamlanan Ragp Paşa Dalyan'nn, deniz yüzeyinin altndaki bölümlerinin ykm halen sürmektedir. * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir. TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 697 İZSU Genel Müdürlüğü ile DLH Genel Müdürlüğü arasnda imzalanan ve devam eden protokoller kapsamnda körfeze boşalan dere ağzlarnda ve Ragppaşa Dalyan'nda DLHKAZAR ve DLH-ÇAMUR gemileri ile yürütülen tarama faaliyetlerinde 2010 yl Nisan ayndan Ağustos 2013 tarihine dek deniz dibinden toplam 1.226.900 m3 malzeme alnmştr. İzmir Körfezi’ndeki mevcut su kalitesinin iyileştirilmesine yönelik olarak sürdürülen çalşmalar kapsamnda, Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü ile birlikte kapsaml deniz ortam saysal modelleme çalşmalar ile etkin bir ölçüm ve çevrimiçi izleme faaliyetleri yürütülmüştür. Modelleme projesi doğrultusunda İzmir Körfezi’nin aknt modelini doğrulamak ve sürekli çevrimiçi ölçümlerle yenileyebilmek amacyla gözlem ve modelleme ile su kalitesinin izlendiği Türkiye’deki ilk sistem İzmir Körfezi’nde kurulmuştur. Bu kapsamda, Ocak 2013 itibariyle devreye alnan Foça, Karaburun, Güzelbahçe ve Pasaport’a kurulan 4 istasyonla (Şekil 5) Körfez’deki tüm değişimler diğer bir deyişle gerçek zamanl olarak hem meteorolojik hem de oşinografik ölçüm veriler annda kaydedilmeye başlanmştr. Bu istasyonlar sayesinde Körfezi doğru bir planlama ile yönetmek, sürdürülebilir bir kentsel gelişim sağlamak ve körfezin yapsna en uygun kullanm olanaklarn oluşturmak hedeflenmektedir. Matematiksel modelleme projesi kapsamnda birbirinden farkl kanal güzergahlarn içeren alternatifler etüd edilmiş, su kalitesi ve aknty arttran en uygun güzergah belirlenmiş, böylece İzmir Körfezi'nde İZSU Genel Müdürlüğü tarafndan açlacak sirkülasyon kanalnn konum ve koordinatlar kesinleşmiştir. Şekil 5 Körfez’deki gözlem istasyonlar DEÜ Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü ile birlikte yürütülen yeni sistem, derelerden gelen çökeltilerin taşnm özelliklerini de saysal olarak ortaya koymuştur. Büyük Körfez Projesi’nin en önemli admlarndan biri olan, deniz dibindeki ve dere ağzlarndaki çamuru temizleyecek kesici-emici tarama gemisi Meltem İzmir ile gemiye lojistik destek sağlayacak İmbat İzmir hizmete alnmştr. 14 metre derinlikte ve saatte 4 bin ton kapasiteyle çalşabilen gemi sayesinde açlacak kanalla su kalitesini arttrlmas ve * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir. 698 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 “yüzülebilir bir körfez” hedefine ulaşlmas hedeflenmektedir. Körfez suyunda sirkülasyon sağlayacak kanal çalşmalar için ÇED onay beklenmektedir. Urla İskele, Narldere Güneybat Atksu Artma Tesisi, İnciralt Sahilevleri, Konak İskele ve Mavişehir Bostanl İskelesi olmak üzere 5 ayr bölgede dört mevsim tekrarlanan fotoğraf çekim çalşmalarnda İzmir Körfezi’nde giderek gelişen biyolojik çeşitliliğe ilişkin önemli bulgular tespit edilmiştir. Deniz altndaki yaşam tespit amacyla çekilen su alt fotoğraflar (Şekil 6), körfezdeki çarpc iyileşmeyi göstermektedir. Şekil 6 Körfez Projesi çalşmalar sonras İzmir Körfezi’ndeki görüntüler Yürütülen Diğer Çalşmalar Körfez’deki iyileşmeyi sürdürmek için “Yüzülebilir Körfez” hedefiyle “Büyük Körfez Projesi” kapsamnda; Büyük Kanal Projesi ile 2000 ylnda hizmete giren Çiğli Atksu Artma Tesisi’nde halen işletmedeki 3 faz artma ünitelerine ek olarak saniyede 2.5 metreküp atksu artma kapasiteli 4. faz inşa edilecektir. Şekil 6 Çiğli Atksu Artma Tesisi IV. faz için proje çalşmalar Mevcut artma tesisine eklenecek bir yeni hatla, halen günde 604 bin 800 metreküp olan artma kapasitesi, günde 216 bin metreküp artrlarak 820 bin 800 metreküpe ulaşacaktr. Günde 24 saat kesintisiz olarak çalşan Çiğli Atksu Artma Tesisi’nde kentin büyümesine bağl olarak artlan atksu miktarn güvenli ve yüksek kalitede artabilmek, gerekli bakm ve * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir. TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013 699 yenilemelerini daha iyi yaplabilmek ve yağşl havalarda daha yüksek debilerde atksu artlabilmek için 4.faz üniteleri yaplacaktr Proje kapsamnda, mevcut dağtm kanalndan gelen atksuda BOI5'de %95, KOI'de %87 AKM'de %95 Toplam Azot ve Fosforda ise srasyla %83 ve %90 oranlarnda giderim sağlayacak ön çökeltim tanklar, anaerobik ve aerobik havuzlar ve son çökeltim tanklarn kapsayan ileri biyolojik atksu artma ünitesi projelendirilecektir. Çiğli A.A.T.’nin 4.faz projeleri tamamlanmş olup yapm ihalesi gerçekleştirilmiştir. Türkiye’deki artma kapasitesinin “dörtte birine” sahip olan İzmir, Çevrimiçi İzleme Sistemini de hayata geçiren ilk kent olmuştur. İzmir Büyükşehir Belediyesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlğ’nn yaynladğ genelge doğrultusunda artma çkşlarna çkş suyu ölçüm ve analiz kabini kuran ilk belediye olmuştur. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda günde 10 bin metreküpün üzerinde artma yapan belediyelerden 2011 ylnda yaynladğ genelge ile çkş suyu ölçüm ve analiz kabinleri oluşturmasn isteyen Çevre ve Şehircilik Bakanlğ’na en ksa sürede yant İzmir’den gelmiştir. Günde 10 bin metreküp ve üzerinde evsel atk suyun artldğ Çiğli, Güneybat, Menemen, Torbal, Aliağa, Kemalpaşa, Urla, Seferihisar, Havza ileri biyolojik atk su artma tesislerinin çkş noktalarna ölçüm ve analiz kabinleri kurulmuştur. 3 ayda tamamlanan sistem gerekli kontrolleri yapldktan sonra Mart aynn başnda faaliyete geçmiştir. SONUÇ Büyük Körfez Projesi kapsamnda yürütülen çalşmalar ile Körfezde derinleştirme sağlanarak doğal yapsnn ortaya çkarlmas ve Körfez kuzey bölgesinde aknt değerleri artş sağlanarak yüzülebilir su kalitesine ulaşlmas amaçlanmakta olup, Artma tesis saysnn fazlalaşmas ve çkş suyu kalitesinin yüksek olmas, Büyük Kanal Projesi ile tüm atk sular artma tesislerinde artlarak Körfez’e deşarj edilmeye başlanmas, 2002 ylnda da Güneybat Atk Su Artma Tesisi hizmete girmesi, Ragp Paşa Dalyan’nn yklmas, Meles Deltas’nn slah, Endüstriyel kuruluşlara artma tesislerinin yaptrlmas ve slah çalşmalar, Dere yataklarnn içindeki kanal hatlar iptal edilerek dere kenarlarna alnmas, Derelerin sadece yağmur suyunu Körfez’e taşmas sağlanmas ile İzmir atksu alt yaps ile gelişmiş ve çağdaş metropollerle yarşr bir konuma ulaşmasna ve Körfezin eski yllarda olduğu gibi mavi rengiyle tekrar bütünleşmesine çalşlmaktadr. Sonuç olarak, öngörülen ve çalşmalar devam eden “Büyük Körfez Projesi” bir Geri Dönüşüm Projesi olup İzmir Halknn Körfezle buluşmasn sağlayacaktr. * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.