4. Hafta
Transkript
4. Hafta
3/8/2010 Sunu, Doç. Dr. Hande Demirel’ in ders notları ve Gündoğdu Özgen` e ait Ölçme Bilgisi kitabından düzenlenmiştir. Kabarcıklı Düzeç Doğru ve düzlemlerin yatay ve düşey tutulmalarını sağlayan yardımcı parçadır. 2 tür kabarçıklı düzeç vardır Küresel Düzeç Silindir Düzeç ÖLÇME ALETLERİNİN ORTAK PARÇALARI http://ninova.itu.edu.tr/Ders/922/Dosyalar Küresel Düzeç Küresel Düzeç Küresel Düzeç silindirsel bir cam tüp biçiminde olup silindirin üst kısmının iç yüzü küre kapağı biçimindedir. Silindirin içi, yaklaşık 2 mm çapında hava kabarcığı kalacak biçimde alkol veya eter gibi bir sıvı ile doldurulmuştur. Kabarcık, sıvının buharından oluşmaktadır. Küresel düzecin ortalanması için, kabarcığın dairenin tam ortasına getirilmesi gerekir. Küresel düzeç kabarcığının ortalanması işlemine ‘kaba tesviye’ denir 1 3/8/2010 Silindir Düzeç Dürbün Silindir Düzeç iç yüzünün üst kısmı tor biçiminde tıraş edilmiş silindirsel bir cam borudur. Bu cam tüpün üst kısmında bölümler bulunur. Bu bölümler arası 1 veya 2 mm dir. Silindir düzecin ortalanması işlemine ‘ince tesviye’ denir. Dürbün Topografya aletlerinde dürbünler genellikle ters görüntü verirler, Dürbünden bakış doğrultusunda göze yakın olan oküler, gözden uzak olan kısım ise objektif ismini alır. Okuler tarafındaki borunun içine, boru eksenine dik biçimde bir cam levha yerleştirilmiş ve bu cam levhanın üzerine birbirine dik iki çizgi çizilmiştir. Bu çizgilere ‘gözleme çizgileri’ denilmektedir . Açı Ölçme ve Okuma Donatımları Objektif merkezi ile gözleme çizgilerinin kesim noktası gözleme doğrultusunu verir. Teodolit diya fram Görüntü netleştirme vidası Optik eksen oküler İçbükey mercek objektif Okuma Mikroskoplu donatımlar Çizgili Mikroskop Skalalı Mikroskop Verniyerli Mikroskop Optik Mikrometreli Mikroskop Gözleme çizgileri şeklinde ayırt edilebilir. 2 3/8/2010 Açı Ölçme Ve Okuma Donatımları Çizgili Mikroskop Açı Ölçme Ve Okuma Donatımları Mikroskopun çizgi plağı üzerine bir verniyer çizildiği zaman verniyerli mikroskop elde edilir. En basit okuma mikroskopudur. Çizgi plağı bir cam levha olup, üzerine tek bir okuma çizgisi çizilmiştir. Mikroskopun çizgi plağı üzerine bir skala (ince bölümler) çizilmiştir. Skala bölüm sayılarının artma yönü yatay daire bölümlerinin artma yönü ile ters doğrultudadır. n zle en u ult u ult gr gr i (t) Aciklik acis Yatay duz lem Yatay aci (ί ) Istasyon noktasi Eg Yatay ve Düşey Açılar zle ne nd og ru ltu Go do Ku zey do grultusu ay do Basu cu (z enit) (z) acisi Cekul dogrultusu Go Ya t im is ac a i( ) y Yata d lt og ru u Ayakucu (nadir) acisi i (N) du zlem Gozlem e Du s ey d Optik Mikrometreli Mikroskop Bu mikroskopta yatay daireden geçip mikroskopa gelen ışınların doğrultusu üzerine paralel yüzlü bir cam plak konulmuş olup, bu plak bir mikrometre vidasının döndürülmesi ile çevrilebilmektedir. Böylelikle bölüm çizgileri yana doğru bir miktar ötelenmektedir. Bu öteleme miktarı mikromeytre vidasının skalasından okunabilmektedir. Skalalı Mikroskop Yatay ve Düşey Açılar Verniyerli Mikroskop m uzle Düşey doğrultu: Yeryüzünün herhangi bir noktasındaki yerçekimi doğrultusudur. Yatay doğrultu: Herhangi bir noktada düşey doğrultuya dik olan doğrultudur. Yatay düzlem: Düşey doğrultuya herhangi bir noktada dik olan düzlemdir. Düşey düzlem: Herhangi bir noktada düşey doğrultuyu üzerinde bulunduran düzlemdir. Yatay açı: İki düşey düzlem arasında kalan ve yatay bir düzlem içinde ölçülen açıdır. Düşey açı: Bir düşey düzlem içinde ölçülen açıdır. (α α (eğim), z(başucu), Ν(ayakucu)) (α α +z=100g, z+Ν Ν=200g ve de N-α α =100g) 3 3/8/2010 Yatay ve Düşey Açılar Teodolit- Genel Tanımlar Düşey doğrultu: Yeryüzünün herhangi bir noktasındaki yerçekimi doğrultusudur. Yatay doğrultu: Herhangi bir noktada düşey doğrultuya dik olan doğrultudur. Yatay düzlem: Düşey doğrultuya herhangi bir noktada dik olan düzlemdir. Düşey düzlem: Herhangi bir noktada düşey doğrultuyu üzerinde bulunduran düzlemdir. Yatay açı: İki düşey düzlem arasında kalan ve yatay bir düzlem içinde ölçülen açıdır. Düşey açı: Bir düşey düzlem içinde ölçülen açıdır.(α α (eğim),Ζ Ζ(başucu),Ν Ν(ayakucu)) (α α +Ζ Ζ=100g, Z+Ν Ν=200g ve de N-α α =100g) Teodolitte Eksenler, Donatımlar Yatay ve düşey açıları ölçmeye yarayan jeodezik alet ‘Teodolit’ olarak adlandırılır. 3 ayaklı bir Teodolit, gözlemeye yarayan bir dürbün, söz konusu açıları ölçmek için bölümlü yatay ve düşey daireler ile bunlara ait gösterge donatımlarından oluşur. Teodolitte Eksenler, Donatımlar Ayrıca asal eksen, yatay eksen, silindir düzeç ekseni ve optik(gözleme)eksenlerine sahiptir.Yatay açıyı ölçmek için dürbün, yatay durumda konulmuş olan bölümlü dairenin merkezi üzerinde bulunmalı ve düşey bir eksen etrafında dönebilmelidir. Bu bölümlü daireye ‘Yatay daire’ ve eksene ‘Asal eksen’ denir. Farklı yükseklikte bulunan noktaları gözleyebilmek için dürbün, bir düzlem içinde kalarak, yatay bir eksen etrafında aşağı yukarı hareket edebilmektedir. Bu eksene ‘Muylu eksen’ veya ‘Yatay eksen’ denir. Muylu eksen, düşey açıları ölçmeye yarayan bölümlü düşey dairenin merkezinden geçer. 4 3/8/2010 Teodolitte Eksenler Teodolit Asal eksen Muylu eksen Yatay ve düşey daireler ile eksenlerin yatay ve düşey duruma getirilebilmeleri için küresel ve silindir düzeçler kullanılır. Bu düzeçler yardımıyla ‘*kaba tesviye’,(küresel düzeç kabarcığının ortalanması işlemidir. Sehpa ayakları aşağı yukarı kaldırılıp indirilerek ortalama işlemi gerçekleştirilir.) ve ‘**ince tesviye’ (silindir düzeç kabarcığının ortalanması işlemidir. Silindir düzeç kabarcığının ortalanmasında tesviye vidalarından yararlanılır.) işlemleri yapılır. Optik eksen Düzeç ekseni Ölçmelere başlamadan önce teodolitin ölçme yapılacak ve daha önceden arazi üzerinde belirlenmiş noktalar(istasyon noktaları) üzerine getirilmesi ve bu noktalar üzerine merkezlendirilmesi gerekir. Teodolit- Genel Tanımlar Teodolit Merkezlendirme: Teodolit yatay dairesi merkezinin(Asal eksenin) istasyon noktasından geçen düşey doğrultu (çekül doğrultusu) üzerine getirilmesidir. Bu işlem için çeküllerden yararlanılır. 3 çeşit çekül vardır Dönüş TEODOLIT Mikrometre Tamburu Düşey Daire Objektif LER DİKME Yatay Eksen Bak ış Doğ rultusu Düşey Az Hareket Vidası Yatay/Düşey Daire Okumaları Değiştirme Vidası Üst Kısım Yatay Az Hareket Vidası Silindir Düzeç Açı Tablası Döndürme Vidası Kapağı Optik Çekül Küresel Düzeç Asal Eksen Yatay Daire Sökülebilir Alt Kısım İpli çekül Baston çekül Optik çekül Tesviye Vidaları 5 3/8/2010 Teodolitin Tesviyesi Asal eksenin düşey konuma getirilmesine ‘teodolitin tesviyesi’ denir. Bu iş silindir düzeç ve tesviye vidaları yardımıyla yapılır. Merkezlendirme ve kaba tesviye işlemlerinin aynı anda tamamlanıp, ince tesviye denilen silindir düzeç kabarcığının ortalanması işlemine geçilmelidir. Bu işlemler; Sehpa üzerine monte edilmiş teodolit istasyon noktası üzerine getirilir. Sehpa ayaklarından birinin sehpa pabuclarına basılarak toprağa girmesi sağlanır. Eller yardımıyla diğer iki ayak havaya kaldırılıp, optik çekülden bakılarak, teodolitin merkezlendirileceği noktanın görünmesi sağlanarak ayaklar yavaşca indirilir ve zemin üzerine bırakılır ve de sehpa ayaklarına kuvvetlice basılır. Böylece ölçmeler bitene kadar teodolitin hareket etmemesi sağlanır. Teodolitin Tesviyesi İnce Tesviye Önce sehpa ayakları yardımıyla *kaba tesviye,(Kaba tesviye:Küresel düzeç kabarcığının ortalanması işlemidir).yapılır. Küresel düzeç kabarcığının kaçma doğrultusu hangi ayak doğrultusunda ise o ayak aşağı,yukarı hareket ettirilerek kabarcığın ortalanma işlemi yapılır. Bu sırada optik çekülden bakılarak optik çekülün üzerindeki merkezlendirme dairesinin istasyon noktası ile çakıştırılması tesviye vidaları yardımıyla gerçekleştirilir.Bu sırada küresel düzeç bozulabilir.Tekrar ayaklar yardımıyla küresel düzeç ortalanır ve optik çekülden bakılarak merkezlendirmenin bozulup bozulmadığı kontrol edilir.Bu işlemler birkaç kez tekrarlanarak kaba tesviye ve merkezlendirme işlemleri aynı anda tamamlanır. Daha sonra **ince tesviye dediğimiz silindir düzeç kabarcığının ortalanması işlemine geçilir. Silindir düzeç ekseni herhangi 2 tesviye vidasına paralel konuma getirilir. Bu vidalar içe-dışa çevirilerek silindir düzeç kabarcığının ortanması sağlanır daha sonra teodolit 90 çevirilerek diğer tesviye vidasıyla ortalama işlemi yapılır. Bu işlem birkaçkez tekrarlanarak ince tesviye tamamlanmış olur. Teodolit açı ölçmeye hazır hale getirildikten sonra dürbünün göze uydurulması gerekir. İnce Tesviye Daha sonra **ince tesviye dediğimiz silindir düzeç kabarcığının ortalanması işlemine geçilir.. Silindir düzeç ekseni herhangi 2 tesviye vidasına paralel konuma getirilir. Bu vidalar içe-dışa çevirilerek silindir düzeç kabarcığının ortanması sağlanır daha sonra teodolit 900 çevirilerek diğer tesviye vidasıyla ortalama işlemi yapılır. Bu işlem birkaçkez tekrarlanarak ince tesviye tamamlanmış olur. 6 3/8/2010 Tesviye Tesviye Konum Teodolit-Dürbünün Göze Uydurulması 3 adımda yapılır Okülerin göze uydurulması Görüntünün netleştirilmesi Paralaksın giderilmesi (Paralaks:Görüntünün gözleme çizgileri düzlemine düşmemesi durumudur. Paralaks var ise görüntü netleştirme vidası ile giderilir.) Bu işlemlerden sonra noktaya Kaba yöneltme İnce yöneltme yapılır. gözlenen Konum Paralaksın Giderilmesi Paralaksın giderilmesi Gözleme çizgileri netleştirilir Paralaks giderildi görüntü iyi Görüntü netleştirilir Göz okülerden aşağı yukarı hareket ettirilir, paralaks var ise . görüntü netleştirme vidası ile giderilir. 7 3/8/2010 Teodolit Kaba yöneltme : Dürbünün arpaçık ve gez yardımıyla gözlenen noktaya yöneltilmesidir. Bu işlem yatay ve düşey genel hareket bağlama vidaları ile yapılır. İnce yöneltme : Gözleme çizgilerinin kesim noktasının gözlenen nokta üzerine getirilmesidir. İnce yöneltme az hareket vidaları yardımıyla yapılır. Tüm bu işlemlerden sonra yatay açı ve düşey açı ölçmelerine geçilir. Yatay açılar 1 Tam seri ölçülür.( 1 Tam seri : Teodolitin I. ve II.durumuyla yapılan açı ölçmesidir). Teodolitin I. Durumu : Ölçme yapan kişiye göre düşey dairenin sol tarafda kalması durumudur. Teodolitin II. Durumu : Ölçme yapan kişiye göre düşey dairenin sağ tarafda kalması durumudur. Yatay Açı Ölçmelerinde Göz Önünde Bulundurulması Gereken Noktalar: Her gözlemeden önce teodolitin tesviyesi kontrol edilmeli, bozulmuşsa yenilenmelidir. Teodolit asal eksen etrafında daima saat akrebi yönünde döndürülmelidir. Gözleme noktaları, uzak noktalarda ,noktanın üzerinde düşey tutulan bir jalon, yakın noktalarda ise nokta üstünde sallandırılan bir çekül ile belirtilmelidir. Gözlemeler jalon veya çekülün mümkün olduğunca noktaya yakın alt kısmına yapılmalıdır. Yatay Açı Karnesi Hesabı D.N 101 A.D. Yatay Daire Okumaları Đndirgenmiş Açılar ve Toplamı (Grad) Geri (Grad) Đleri (Grad) I 0.762 322.443 321.681 II 102.088 23.765 321.677 102.850 746.208 643.358 Ortalama Açılar (grad) 321.679 8 3/8/2010 Yatay Açı Ölçme Çizelgesi Yatay Daire D.N. B.N. 4 3 2 I. Durum II. Durum Düşey Açı Karnesi Hesabı Sıfıra Đndir. (I+II-200g)/2 (grad) 5 0,674 200,677 0,6755 0,000 3 180,618 380,616 180,617 179,942 4 1,247 201,245 1,246 0,000 2 165,852 365,855 165,8535 164,608 1 2,384 202,385 2,3845 0,000 3 63,594 263,597 63,5955 61,211 α 179,942 A Hata saptanır fakat yok edilemez. Muylu ve asal eksenler, düşey ve yatay dairelerin merkezlerinden geçmelidir. Aletin I. ve II. Durumunda ölçme yapılarak giderilir. b)Optik eksenin asal eksene göre dışmerkezlik hatası Aletin I. ve II. Durumunda giderilir. c)Bölümlendirme Hatası I 85.130 II 314.876 Başucu açısı (grad) 85.127 400.006 z=I+ 400 − (I + II ) 2 bağıntısı ile hesaplanır. Teodolitte Hatalar ve Düzenlenmeleri a)Alidatın Dışmerkezliği Hatası Düşey daire okuması(grad) Çizelgede başucu açısı(z): 61,211 Düzenlenemeyen Yapım Hataları Gözlenen nokta ve alet durumu 164,608 Teodolitte Hatalar ve Düzenlenmeleri Başucu açısı ölçülüyorsa teodolitin I. ve II. durumlarında yapılan okumaların toplamı 400g, eğim açısı ölçülüyor ise 200g(600g) olmalıdır. ölçme yapılarak Hatayı azaltmak için açı, dairenin eşit aralıkla çeşitli yerlerinde ölçülür ve ortalamaları alınır. Düzenlenebilir Hatalar: a)Ana Düzeç Ekseni asal eksene dik olmalıdır. Kaçma miktarının yarısı bir tesviye vidası ile yarısı da düzeç düzenleme vidası ile giderilebilir. b) Dürbün düşey gözleme çizgisi muylu eksene dik olmalıdır. Dürbün yöneltildikten sonra düşey çizginin bir ucu bir noktaya yöneltilir. Bütün vidalar sıkılır. Düşey az hareket vidaları ile diğer uç aynı noktaya gelmelidir. D hatanın iki katıdır. d/2 kadar gözleme çizgileri plağını taşıyan halka kendi etrafında döndürülür. 9 3/8/2010 Teodolitte Hatalar Düzenlenmeleri ve c) Optik eksen muylu eksene dik olmalıdır.(Kolimasyon hatası) Muylu eksen ile optik eksen arasındaki açının 100g’dan farkı “e” kolimasyon hatası denir. Bir noktaya iki gözlemeyapılarak anlaşılır. d) Düşey daire göstergeleri düzenli olmalıdır. 10
Benzer belgeler
Ders slaytı-3
Nivonun Kurulması ve ölçüye hazır hale getirilmesi 1. Nivo okuma yapılacak 2 noktaya yaklaşık eşit uzaklıkta bir noktaya
DetaylıDers Notları - Çevre Mühendisliği Bölümü
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Silindirik Düzeç Silindirik düzeç, iç yüzünün üst kısmı tor biçiminde tıraş edilmiş silindirik bir cam borudur. Bu cam tüpün üst kısmında bölümler bulunur. Bu bölü...
Detaylı