türkiye`nin 2008 yılı piyasa gözetimi ve denetimi raporu
Transkript
türkiye`nin 2008 yılı piyasa gözetimi ve denetimi raporu
I) II) III) IV) V) VI) VII) VIII) IX) X) XI) XII) XIII) XIV) XV) XVI) XVII) XVIII) XIX) XX) XXI) XXII) XXIII) XXIV) XXV) XXVI) XXVII) XXVIII) XXIX) XXX) XXXI) XXXII) T.C. BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI TÜRKİYE’NİN 2008 YILI PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ RAPORU Ankara 2009 İÇİNDEKİLER GİRİŞ 2008 1 YILINDA TÜRKİYE’DE PGD ALANINDA 4 TARAFINDAN 5 KAYDEDİLEN ÖNEMLİ GELİŞMELER 2008 YILINDA PGD GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇIKTILAR VE KURULUŞLARI FAALİYETLERİN ETKİ/SONUÇLARI GİRDİLER, ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ - GİRDİLERİ İTİBARIYLA PGD 6 - ÇIKTILARI İTİBARIYLA PGD 19 - ETKİ/SONUÇLARI İTİBARIYLA PGD 31 SONUÇ VE ÖNERİLER 39 GİRİŞ Bilindiği üzere, Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik gereği, ülkemizdeki piyasa gözetimi ve denetimi kuruluşlarının tamamının ortak çalışmasıyla formatı ve içeriği oluşturulmuş olan yıllık piyasa gözetimi ve denetimi raporları 2005 yılından bu yana yayımlanmaktadır. Sözkonusu raporlar, ülkemizdeki PGD pratiğine ilişkin bilgi edinmek bağlamında iyi kurgulanmış olmalarına rağmen, PGD faaliyetlerinin muhtelif unsurlarına (beşeri ve fiziksel sermaye, strateji oluşturma, kaynakların etkin kullanımı vs.) ilişkin gitgide kendini tekrarlayan metinler haline gelmeye başlamışlardır. Bahsi geçen unsur neticesinde, yıllık raporlar oldukça hacimli, bolca teorik açıklama niteliğinde bilgi içeren metinler haline dönüşerek, kendilerinden beklenen faydayı vermemeye başlamışlardır. “Türkiye’de Ürün Güvenliği Sisteminin Kurulması için Kurumsal Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi” çerçevesinde gerçekleştirilen ülkemizdeki gıda dışı tüketici ürünlerindeki PGD sisteminin makro unsurlarının analizi neticesinde getirilen tek PGD kuruluşu önerisinin kabul edilmemesi sonrasında, çok sayıda PGD kuruluşu tarafından, değişik saik ve önceliklerle gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin koordine edilerek etkinliklerinin artırılması daha fazla ön plana çıkmış bulunmaktadır. Koordinasyon vasıtasıyla etkinliğin artırılmasının sağlanmasında yıllık PGD raporlarının şimdiye kadar oynadığı rolden daha fazlasını önümüzdeki dönem oynayacak olması aşikardır. Şimdiye kadar aktif bir şekilde kamuoyuna duyurulmayan yıllık raporların, önümüzdeki dönemde PGD faaliyetlerinin çıktı ve etki/sonuçlarından birebir etkilenen tüketiciler, üreticiler ve tacirlerle paylaşılması ile bu kesimlerden gelecek eleştiri ve önerilerle PGD faaliyetlerinin etkinliğinin artırılmasına vesile olacakları düşünülmektedir. Yıllık ulusal PGD raporunun önemli bir koordinasyon aracı olabilmesi için, ülkemizde hangi PGD kuruluşu tarafından, hangi sektörde ne kadar girdi (bütçe, fiziki ve beşeri sermaye vs.) ile ne kadar çıktı (gerçekleşen denetim sayısı vs.) ürettiklerini tespit 1 etmeye imkan sağlayacak unsurları barındırmalıdır. Sözkonusu iki unsurdan daha önemli ve belki de daha zor ölçülebilir olanı PGD faaliyetlerinin yarattığı etki/sonuçlardır (insan can güvenliği ve sağlığının korunması, çevre, hayvan ve bitki varlığının korunması ve ekonomik operatörlerin teknik düzenlemelere uyma davranışlarının artması vs.). Yukarıda bahsedilen üç unsurdan ilk ikisi doğru parametrelerin tespit edilmesi ve bu parametrelerin üretilmesine yönelik gereken tedbirlerin alınması halinde, gerek sektörler gerekse PGD kuruluşları arasında karşılaştırma yapmaya yarayacak önemli bilgileri sağlayabileceklerdir. Üçüncü unsur ise daha uzun soluklu bir çabayı gerektirmekte ve aslında bu unsurla ilgili parametrelerin (güvensiz ürünlerden kaynaklanan kaza-yaralanma istatistikleri vs.) oluşturulup ölçülmesi, sadece PGD faaliyetlerinin yarattığı etki/sonuçların ölçülmesi değil, müteakip PGD faaliyetlerinin yoğunlaşacağı alanların tespit edilmesi bakımından da önem taşımaktadır. Bununla birlikte, bir şekilde üçüncü unsurla ilişkili olduğu düşünülen, piyasaya arzı yasaklanmış, piyasadan ve/veya tüketiciden toplatılmış güvensiz ürünlere ilişkin bilgiler şu aşamada PGD’nin yarattığı sonuçlar hakkında gösterge olmaları bağlamında kullanılacaktır. Yukarıda bahsedilen çerçevede, 2008 yılı PGD raporunda, bütün PGD kuruluşlarının ilgili bütün sektörlerdeki faaliyetlerini girdiler, çıktılar ve etki/sonuçlar olarak gösteren tablolardaki sayısal bilgilerin, gerek sözkonusu sayısal bilgilerin uygun ölçüt olma kapasitesi, gerek PGD kuruluşları tarafından sunuldukları şekliyle kalitesi ve gerekse PGD alanında 2008 yılında gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin olarak ne ölçüde sağlıklı malumat verdikleri yorumlanmaktadır. 2008 yıllık raporu bir geçiş raporu özelliği taşımaktadır ve seçilen parametreler ile ölçme metodolojisi konusunda iyileştirmeye ihtiyaç duyduğu açıktır. Ancak yine de, genel çerçevesini AB Komisyonu tarafından yürütülmekte olan, PGD yıllık raporu parametrelerinin üye ülkeler arasında karşılaştırma yapmaya yarayacak şekilde belirlenmesi çalışmasının çizdiği raporun hem 2008 yılında gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin genel bir fotoğrafının çekilmesine hem de müteakip raporlarda dikkate alınması gerekecek unsurların belirlenmesine fayda sağlayacağı düşünülmektedir. 2 Bütün PGD kuruluşlarımızın büyük bir özveri ve gayretle yürütmekte ve iyileştirmeye çaba göstermekte oldukları PGD faaliyetlerinin etkinliğinin rakamlar kullanılarak ölçülmesi, AB Komisyonu tarafından çoğu zaman haksız yere ve genel bir retorik üzerinden “Türkiye’de etkin bir PGD yapılmamaktadır” eleştirisi getirmesini ve bu eleştiri üzerinden RAPEX’e üyelik gibi haklarımızı geciktirmesini engellemeye de vesile olacaktır. 3 2008 YILINDA TÜRKİYE’DE PGD ALANINDA KAYDEDİLEN ÖNEMLİ GELİŞMELER 2008 yılında PGD’ye ilişkin yatay mevzuatla ilgili olarak önemli bir değişiklik gerçekleştirilmiş ve Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliğe getirilen ilave bir hükümle, numune bedellerinin hangi şartlarda, kim tarafından ödeneceği hususu netliğe kavuşturularak bu alanda yeknesak bir uygulama getirilmiştir. Getirilen yeni hükümle PGD kuruluşlarımızın numuneleri bedel ödemeden temin etmeleri sağlanmış, öte yandan, güvenli bulunan ancak gerçekleştirilen test neticesinde özelliğini kaybetmiş numune bedellerinin üreticiye ödenmesi zorunluluğu getirilmiştir. Diğer taraftan, gerek Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 2008 Mayıs ayında yayımladığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği’ne konulan hüküm, gerekse Dış Ticaret Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında gerçekleştirilen görüşmeler ile düzenlenmemiş alanda yer alan ürün ve risk kategorilerinin kim tarafından denetleneceği konusunda bazı gelişmeler kaydedilmiştir. Konu hakkında belirli bir mesafe alınmış olmakla birlikte, özellikle yeni risk unsurları sözkonusu olduğunda bu konudaki görev dağılımının netleştirilmesi için daha fazla çaba gösterilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 2008 yılında gerçekleşen önemli gelişmelerden bir diğeri, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın PGD veritabanının anılan Bakanlık tarafından aktif bir şekilde kullanılmaya başlanmış olmasıdır. Sözkonusu veritabanı, Bakanlığın PGD faaliyetlerini hızlı ve eşgüdümlü bir şekilde yürütmesine imkan vermesine ilaveten, 2008 raporunda esas alınan sayısal analiz için önemli kolaylıklar sağlama özelliğini taşımaktadır. Öte yandan, önceki yıllarda olduğu gibi, PGD kuruluşlarımız özellikle beşeri sermayelerini geliştirmek üzere, gerek AB tarafından gerek kendi kaynaklarıyla finanse edilen eğitim faaliyetlerini yoğun bir şekilde sürdürmüşlerdir. 4 2008 YILINDA PGD KURULUŞLARI TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYETLERİN GİRDİLER, ÇIKTILAR VE ETKİ/SONUÇLARI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ PGD kuruluşlarımız tarafından 2008 yılında gerçekleştirilen faaliyetlerin, gerek kuruluşlar, gerekse sektörler arasında karşılaştırma yapılarak değerlendirilmesi için aşağıdaki üç unsuru ölçmeye yarayacak tablolar kullanılmıştır: 1. Girdiler: Bütçe ve denetim elemanı sayısı ile laboratuvar imkanlarının gösterildiği iki tablo (Tablo-1 ve Tablo-2) ve doğrudan bir girdi olmasa da, PGD kuruluşlarını belli bir üründe PGD faaliyeti gerçekleştirme konusunda harekete geçiren şikayet/ihbar bilgilerinin yer aldığı bir tablo (Tablo-3) 2. Çıktılar: Gerçekleştirilen denetimler, denetimlerin içeriği, denetimlerde elde edilen bulgular ve uygulanan cezai yaptırımlar tablosu (Tablo-4) 3. Etki/Sonuçlar: Güvensizliği nedeniyle piyasaya arzı durdurulan, piyasadan ve tüketiciden geri çekilen ürünlere ilişkin tablo (Tablo-6) Çok sayıda ve farklı yöntemlerle PGD faaliyeti gerçekleştirip kayıt tutan PGD kuruluşu olması nedeniyle, Tablo-1,2,3 ve 4’te yer alan bilgilere ilişkin olarak açıklama notlarını içeren bir başka tablo da Tablo-5 olarak sunulmaktadır. Raporun Giriş bölümünde de bahsedildiği üzere, bu raporda yer alan tablolar ve bu tablolardaki parametreler, ölçüt olmaları itibarıyla, PGD kuruluşları tarafından sunulan verilerin kalitesi itibarıyla ve 2008 yılında gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin gerek 2007 yılı faaliyetleri, gerek diğer PGD kuruluşlarının faaliyetleri ve gerekse diğer sektörlerdeki PGD faaliyetleriyle karşılaştırılması itibarıyla yorumlanacaktır. Yeni bir çalışma olması ve PGD kuruluşlarımızın raporda istenen bilgileri üretmeyen kayıt sistemleri nedeniyle veri kalitesi/uyuşmazlığı önemli ölçüde kendini hissettirse de, rapor için PGD kuruluşlarımız tarafından sağlanan bilgiler temelinde yapılacak bu değerlendirmenin PGD faaliyetlerinin etkinliğinin ölçülmesi konusunda yine de faydalı olacağı düşünülmektedir. 5 GİRDİLERİ İTİBARIYLA PGD: PGD faaliyetlerinde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılan girdiler aşağıda yer alan Tablo-1,2 ve 3’te gösterilmektedir. Bu tablolardan birincisi PGD faaliyetleri için kullanılan bütçeyi ve insan kaynaklarını göstermektedir. Diğer bütün tablolarda olduğu gibi, 2007 yılı ile karşılaştırmada temkinli davranılması gereken bu parametrelere ilişkin veriler aşağıda değerlendirilmektedir: 1) Bütçe (PGD faaliyetleri için kullanılan kaynak): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Bu parametrenin ne denli yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu oldukça belirsizdir. PGD için ayrılan miktarın mutlak değerinin elbette bir önemi olsa da, hangi miktarın yeterli, hangi miktarın yetersiz, hangi miktarın da gereğinden fazla olduğunu belirlemeye yarayacak bir referans noktası bulunmamaktadır. • Bununla birlikte raporun Giriş bölümünde zikredilen AB Komisyonu çalışmasında, AB üyesi ülkeler ve sektörler arasında karşılaştırma yapmaya yarayacak bir parametre geliştirilmeye çalışılmaktadır. Sözkonusu parametre, denetçinin PGD faaliyetine vakfettiği zamanın maaşı referans alınarak parasal ifadesi ve PGD ile doğrudan alakalı her türlü harcamaları (test masrafları ve eğitim dahil) içeren toplam PGD harcamasının ulusal bütçeye oranını esas almaktadır. Bu oran üye ülkelerde % 0,01 ile % 0,1 arasında değişmektedir. • Bu itibarla mevcut tabloda talep edilen bilginin yukarıda belirtilen bilgiye paralel hale getirilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. Böylelikle ülkemizde PGD’ye ayrılan kaynağın uluslararası karşılaştırma yapılabilir hale gelmesi mümkün olacaktır. 6 TABLO - 1 GİRDİLERİ İTİBARIYLA PGD Bütçe İnsan kaynakları PGD faaliyetleri için kullanılan kaynak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Gıda maddeleri Gıda ile temas eden madde ve malzemeler Yem ve yem hammaddeleri Kimyevi ve organik gübreler Miktar (TL) Değişim (08/07) % 14.000.000 4,5 681.000 0,7 Denetmen sayısı Sayı Değişim (08/07) % 4.288 566 1.109 Denetmen başına düşen eğitim (gün/yıl) Sayı Değişim (08/07) % İstatistik bulunmamaktadır. 3 İstatistik bulunmamaktadır. 242 (4) (4) Makinalar 166 (4) (4) 70 (4) (4) Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar 28 (4) (4) Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı ekipm.dahil) 199 (4) (4) Taşınabilir basınçlı ekipmanlar Gaz yakan cihazlar Sıcak su kazanları Aerosol kaplar Otomatik olmayan tartı aletleri Yasal metroloji Hazır ambalajlama 199 (4) 69 (4) 65 (4) (4) (4) (4) (4) Motorlu araçlar (4) (4) Düzenlenmemiş alanda yer alan ürünler TOPLAM (4) (4) 355 (4) (4) Sağlık Bakanlığı Oyuncaklar Tıbbi cihazlar (Vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar + Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı cihazları) Kozmetikler Deterjanlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kişisel koruyucu donanımlar (9) 0 (9) (4) (4) 36 1.205 0,0 15 7 (4) 34 46 (4) 40 (4) -13,0 79 (4) (4) 1.076.000 (Adet/yıl) 41 0,1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Elektronik ürünler Asansörler Denetmen başına düşen denetim 4 0,0 10 0,0 15 0 (9) 0,0 (9) 0 (10) 0,0 0 0,0 0,0 20 0,0 28 3 43,0 1 2 0,0 1 (10) 0 0,0 11 225.000 102,0 322 0 0,0 109 Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı malzemeleri Çevre ve Orman Bakanlığı Pil ve akümülatörler (11) Denizcilik Müsteşarlığı Gezi tekneleri 0,0 7 Bütçe İnsan kaynakları PGD faaliyetleri için kullanılan kaynak Denetmen sayısı Denetmen başına düşen eğitim (gün/yıl) Denetmen başına düşen denetim Miktar (TL) Değişim (08/07) % Sayı Değişim (08/07) % Sayı Değişim (08/07) % 540.120 300,0 84 282,0 6 20,0 300.000 550.000 30,0 139,0 10 10 100,0 100,0 30.970.000 32,9 1.000 (Adet/yıl) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları 10 Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Tütün mamulleri Alkol ve alkollü içkiler Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Akaryakıt (18) 1.691 4.787 (18) 2 4 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • PGD kuruluşlarımız tarafından bu çerçevede sağlanan veriler hem mevcut olup olmama hem de kalite ve alt-detay kapsamında önemli farklılıklar göstermektedir. • PGD faaliyetleri için bütçe rakamı sunmayan PGD kuruluşlarımızdan Çevre ve Orman Bakanlığı iç piyasada PGD faaliyeti gerçekleştirmediğinden, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Denizcilik Müsteşarlığı test gerçekleştirmedikleri için bu konuya bütçe tahsis etmemiş görünmektedirler. • Ancak önemli ölçüde test gerçekleştirmiş olan Sağlık Bakanlığı, testler için bir bütçe tahsis edilmemesi nedeniyle bu testlerin gerçekleştirildiği Hıfzısıhha Enstitüsü’ne ödeme yapmadığı için “Sıfır Bütçe” ile çalışıyor görünmektedir. • Diğer taraftan, çok sayıda ürün grubunun piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, muhtemelen bütçenin her bir sektör için tahsis edilmiş / harcanmış olan alt detaylarını tespit etmek teknik olarak güç olduğu için sadece Bakanlık geneli bütçesine ilişkin bilgi sağlamıştır. • Bu konuda, yukarıda belirtilen parametre detaylandırması yapıldığında, PGD kuruluşlarımız tarafından sunulan verinin kalitesinin de artacağı düşünülmektedir. 8 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Kuruluşlarımızın bazılarının PGD bütçeleriyle ilgili olarak sundukları hiç kaynak ayrılmadığına yönelik veriler karşılaştırma yapmayı zorlaştırmaktadır. • Bununla birlikte, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun, diğer tüm kuruluşların bütçelerinin toplamının iki katına yakın bütçe büyüklüğü önemli bir ayrıntı olarak göze çarpmaktadır. Bu noktada, yukarıda zikredilen, hangi bütçe değerinin az, hangisinin yeterli, hangisinin de gereğinden fazla olduğu hususu tekrar karşımıza çıkmaktadır. • Sorumluluğu altında birden fazla ürün grubunun bulunduğu Bakanlıklarda hangi ürün grubuna ne kadar kaynak tahsis edildiğinin bilinmemesi de karşılaştırma yapılmasını güçleştirmektedir. • Öte yandan, PGD kuruluşlarının 2008 yılında kullandıkları bütçenin 2007 yılına göre seyri incelendiğinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndaki %13’lük azalmaya karşın Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ve Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu bütçelerindeki %100’ü aşan artışlar dikkat çekmektedir. 2) İnsan Kaynakları (Denetmen sayısı ve Denetmen başına düşen eğitim): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Bütçe parametresinde olduğu gibi, hangi sayıda denetmenin ve hangi miktarda eğitimin referans alınması gerektiği bilinmemekle birlikte, yukarıda zikredilen AB Komisyonu çalışmasında denetmen sayısı ile ilgili olarak da kriter geliştirilmeye çalışılmaktadır. Buna göre tam zamanlı çalışma esasına göre hesaplanan denetmen sayısının toplam nüfusa oranı bir karşılaştırma ölçütü olarak kullanılacaktır. AB üyesi ülkelerden temin edilen bilgiler, bu ülkelerde yaklaşık olarak 50000 kişiye 1 denetmen düştüğünü göstermektedir. • Bu parametrede önemli olan unsur, birçok PGD kuruluşunda geçerli olan, denetmenin sadece PGD faaliyetleri ile meşgul olmaması, dolayısıyla PGD’ye vakfettiği mesainin denetmen sayısına dönüştürülmesinde yaşanacak 9 güçlüktür. Bununla birlikte, önemli bir gösterge olan bu verinin üretilmesi için gereken çabanın gösterilmesi gerektiği düşünülmektedir. • Bu başlık altındaki diğer parametrenin, diğeri kadar güçlü olmasa da, PGD kuruluşlarının denetmenlerin eğitimlerine, dolayısıyla PGD faaliyetlerinin iyileştirilmesine ne kadar önem verdiklerini göstermek açısından faydalı olacağı düşünülmektedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Denetmen sayıları ile ilgili olarak sunulan veriler genel itibarıyla tatmin edici olsa da, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından sunulan verilerde, farklı sektörlerden sorumlu olmanın getirdiği teknik güçlük nedeniyle sektörel denetmen sayısının detaylandırılamaması; Sağlık Bakanlığı tarafından sunulan verilerde de eksiklik bulunması göze çarpmaktadır. Benzer durum eğitim konusunda sağlanan verilerde de gözlenmektedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Denetmen sayılarının kuruluşlar itibarıyla değerlendirilmesi yapıldığında, Sağlık Bakanlığı (oyuncaklar) ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun denetmen sayılarının, çok geniş bir ürün yelpazesinde faaliyet gösteren Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın denetmen sayısının yaklaşık üç katı olması ilginç görünmektedir. • Diğer taraftan, denetmen sayılarının bir önceki yılla karşılaştırması yapıldığında en fazla artışın Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nda olduğu görülmektedir. Bu konuda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından bilgi sunulamamış olması, sistemin en önemli aktörlerinden biri olan anılan Bakanlık’taki denetmen sayısının bir önceki yıla göre nasıl bir seyir gösterdiğini tespit edememeye neden olmuştur. Bu tabloda yer alan türetilmiş bir bilgi de, Tablo-4’te yer alan toplam denetlenen ürün sayısının (ya da toplam denetim sayısı) denetmen sayısına bölümüyle elde edilen rakamlarla alakalıdır ve Tablo-1’de gösterilmiştir. Bir denetmenin yılda kaç denetim 10 yaptığını gösteren bu rakamlar denetmen sayısı ile aktif denetmen sayısı gibi bir ayrımın gerekli olduğunu ima etmektedir. Zira, yılda ortalama 200 gün çalıştığı varsayılan bir denetmen ele alındığında, sözkonusu denetmen; • Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nda çalışıyorsa 6 günde bir, • Sağlık Bakanlığı’nda oyuncak denetmeni olarak çalışıyorsa 50 günde bir, • Bayındırlık ve İskan Bakanlığı veya Denizcilik Müsteşarlığı’nda çalışıyorsa 200 günde bir denetim gerçekleştiriyor görünmektedir. Bu denli düşük denetmen başına denetim rakamlarının üç muhtemel açıklaması olabilir: a) Denetmen rakamları ya da toplam denetim rakamları sağlıklı değildir, b) Denetmen rakamları nispeten büyük olsa da, denetimlerin çok büyük kısmı çekirdek bir denetmen kadrosu tarafından gerçekleştirilmektedir veya c) Denetim rakamları denetmenler üzerinde düzenli olarak dağılmaktadır, dolayısıyla PGD faaliyeti bir denetmenin mesaisinin öncelikli bir unsuru değildir. Yukarıda sıralanan muhtemel nedenlerden hangisinin mevcut durumu yansıttığını tespit etmenin, denetmen sayılarının tam zamanlı mesai üzerinden hesaplanması ile mümkün olabileceği düşünülmektedir. PGD ile ilgili girdilerin gösterildiği ikinci tablo, PGD kuruluşlarının kullandıkları laboratuvarların, ürün grupları itibarıyla listelendiği Laboratuvarlar Tablosu’dur (Tablo-2). Sözkonusu tablo, esas itibarıyla, PGD faaliyetleri için mevcut laboratuvar altyapısının nitel anlamda yeterliliğinin tespit edilebilmesini ölçmeye yarayacak detayları içermese de, en azından mevcut bulunma anlamında, hemen hemen her ürün grubu için test olanaklarının varlığına işaret etmektedir. Bununla birlikte bu kapsamda PGD kuruluşlarımız tarafından sunulan bilgilerin, test ve muayeneye tabi tutulan ürünlerin gösterildiği bazı sektörler için tamamlanmaya ihtiyaç duyduğu değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, örneğin Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın otomatik olmayan tartı aletleri, yasal metroloji ve hazır ambalajlama, Sağlık Bakanlığı’nın ise kozmetikler ve deterjanlar ile ilgili laboratuvar listelerini belirtmelerinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Laboratuvarlar hususunda, mevcut bulunma temel ve öncelikli kriter olsa da, bu laboratuvar imkanlarından yararlanmayı sağlayacak bütçe imkanlarının hem kısıtlı olması hem de bu bütçe imkanlarının hızlı ve etkin bir şekilde 11 kullanılmasını engelleyen prosedürel zorluklar, test ve muayene işlemlerinde arzulanan seviyede faydalanmasını engellemektedir. TABLO - 2 ÜRÜN GRUPLARI İTİBARIYLA LABORATUVARLAR Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Gıda maddeleri Gıda ile temas eden madde ve malzemeler Yem ve yem hammaddeleri Kimyevi ve organik gübreler GIDA VE GIDA İLE TEMAS EDEN MADDE VE MALZEMELER İLE YEM MADDELERİNDEN PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNİN TÜM AŞAMALARINDA ALINAN NUMUNELERİN ANALİZİNDE KULLANILAN 40 ADET İL KONTROL LABORATUVARI; GIDA VE GIDA İLE TEMAS EDEN MADDE VE MALZEMELERİN İTHALAT VE İHRACATI AŞAMALARINDA ALINAN NUMUNELERİN ANALİZİNDE KULLANILAN MUHTELİF İL TİCARET BORSASI LABORATUVARLARI VE ÖZEL GIDA KONTROL LABORATUVARLARI OLMAK ÜZERE TOPLAM 48 ADET LABORATUVAR TSE, MUHTELİF ÜNİVERSİTE LABORATUVARLARI, MUHTELİF ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ LABORATUVARLARI OLMAK ÜZERE TOPLAM 58 ADET LABORATUVAR Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Elektronik ürünler ESİM TEST HİZ. A.Ş., TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., TUR-SERT, KTÜ, CONSEPT CİHAZ LTD.ŞTİ., TÜBİTAK, ODTÜ, DOKUZ EYLÜL ÜNİ., TMMOB ELEKT. MÜH.ODASI, YILDIZ TEK.ÜNİ., BEC BELGELENDİRME, GAZİANTEP ÜNİ., SAKARYA ÜNİ., İTÜ, ELDAŞ. Makinalar TSE, TMMOB MAK.MÜH.ODASI, MEYER, TÜV SÜD, TAMTEST, ODTÜ, SZUTEST, EGE ÜNİ., İTÜ. Asansörler TSE, TMMOB MAK.MÜH.ODASI, BEC, MEYER, TÜV, LIFTINSTUUT, SZUTEST, MIRTEC, EUROCERTA.Ş. Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar BAĞIMSIZ BİR LABARATUVAR BULUNMAMAKLA BİRLİKTE GEREKTİĞİNDE MAKİNE KİMYA ENSTÜTÜSÜNDEN FAYDALANILACAKTIR. Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı ekipm.dahil) TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ. Taşınabilir basınçlı ekipmanlar TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ. Gaz yakan cihazlar TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ. Sıcak su kazanları TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ. Aerosol kaplar TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ. Otomatik olmayan tartı aletleri TSE, UME Yasal metroloji TSE, UME Hazır ambalajlama TSE, UME Motorlu araçlar Düzenlenmemiş alanda yer alan ürünler Sağlık Bakanlığı Oyuncaklar REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI, TÜRK STANDARTLARI ESTİTÜSÜ, İNTERTEK TEST HİZMETLERİ A.Ş., SGS SUPERVİSE GÖZETME ETÜD KONTROL SERVİSLERİ A.Ş., EKOTEKS LABORATUVARLARI İŞL..LTD.ŞTİ. Tıbbi cihazlar (Vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar + Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı cihazları) Kozmetikler Deterjanlar 12 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kişisel koruyucu donanımlar Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı malzemeleri BİB MERKEZ LABORATUVARI, 76 İL MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ BETON LABORATUVARLARI, TSE LABORATUVARLARI Çevre ve Orman Bakanlığı Pil ve akümülatörler Denizcilik Müsteşarlığı Gezi tekneleri Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları PİYASA GÖZETİMİ LABORATUVARI Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Tütün mamulleri ARİSTA LABORATORİES EUROPEAN (İNGİLTERE), KG-ASL SERVİCE LABOR (ALMANYA) Alkol ve alkollü içkiler ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ, ALKOLLÜ İÇKİLER LABORATUVARI Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Akaryakıt TÜBİTAK MAM, ODTÜ PAL Girdilerle ilgili üçüncü ve son tablo, PGD kuruluşlarının denetim faaliyeti başlatmasını tetikleyen şikayet ve ihbarları gösteren Hareket Noktası İtibarıyla PGD isimli tablodur (Tablo-3). Sözkonusu tabloda yer alan parametreler ve temin edilen verilerin değerlendirmesi aşağıda yer almaktadır: 1) Şikayetler (Alınan toplam şikayet sayısı) ve Şikayet üzerine denetim (Şikayet üzerine denetlenen ürün sayısı ve Şikayet olmaksızın denetlenen ürün sayısı): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Birbiriyle bağlantılı sözkonusu iki parametre, PGD faaliyetlerinin odaklanacağı güvensiz ve/veya mevzuata uygun olmayan ürünlerin tespit edilmesinde PGD kuruluşlarımıza bilgi akışının ne ölçüde kullanıldığını ölçmek için kullanılmıştır. 13 • Bütçe ve insan kaynakları parametreleri ya da gerçekleştirilen toplam denetim sayısı parametresine benzer bir şekilde, hangi sayıda şikayet ve ihbarın neyi işaret ettiğini kestirmek mümkün olmasa da, kaliteli ve doğrudan PGD faaliyeti ile alakalı olması şartıyla, şikayet ve ihbarların PGD kuruluşlarımızın işini kolaylaştıracağı değerlendirilmektedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Bu kapsamda sağlanan veriler tatmin edici görünmektedir. • Bu verilerin önemli bir özelliği, bazı durumlarda, şikayet üzerine denetlenen ürün sayısının alınan toplam şikayet sayısının birkaç katı olmasıdır. Bu durum özellikle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerinde tebarüz etmektedir. Örneğin elektronik ürünlerde, alınan toplam 93 şikayet, 1760 ürün denetimine yol açmış, diğer bir ifadeyle Bakanlık, sadece şikayete konu ürünü değil, ürünün piyasadaki muadillerini de bu çerçevede denetlemiştir. • Şikayetlerle ilgili olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nda istatistik tutulmuyor olması ve oyuncaklar gibi en temel ve ürün güvenliği bağlamında önem arz eden bir ürün grubunda hiç şikayet alınmamış olması çarpıcıdır. 14 TABLO - 3 HAREKET NOKTASI İTİBARIYLA PGD Şikayetler/İhbarlar Alınan toplam Şikayet/İhbar sayısı Sayı Değişim (08/07) % Şikayet/İhbar üzerine denetim Şikayet/İhbar üzerine denetlenen ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % Şikayet/İhbar kaynakları Şikayet/Toplam Kişiler Tüketici Basın-yayın Sektör Şikayet/İhbar Denetim Oranı örgütleri kuruluşları olmaksızın denetlenen ürün sayısı (%) Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim (08/07) (08/07) (08/07) (08/07) (08/07) % % % % % Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Gıda maddeleri Gıda ile temas eden madde ve malzemeler Diğer Sayı Değişim (08/07) % İstatistik tutulmamaktadır. Yem ve yem hammaddeleri Kimyevi ve organik gübreler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Elektronik ürünler Makinalar Asansörler Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı ekipm.dahil) 93 13 38 1.760 484 99 55 36 3.216 485 654 83 1.499 35,4 49,9 13,1 39,9 2,3 90 12 38 Taşınabilir basınçlı ekipmanlar Gaz yakan cihazlar Sıcak su kazanları Aerosol kaplar Otomatik olmayan tartı aletleri Yasal Metroloji Hazır Ambalajlama Motorlu araçlar Düzenlenmemiş alanda yer alan ürünler TOPLAM 2 3 39 5 6 13 0,5 7,4 7,1 66,7 0,0 32,9 1,1 41,7 50,3 2 120 16 5 768 599 489 65 3 51 245 1.378 7 759 304 3.396 9.533 26,3 6 3 120 16 2 1 1 6 3 120 16 13 300 15 Şikayetler/İhbarlar Alınan toplam Şikayet/İhbar sayısı Sayı Sağlık Bakanlığı Oyuncaklar Tıbbi cihazlar (Vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar + Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı cihazları) Kozmetikler Deterjanlar Değişim (08/07) % 140 10 4 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kişisel koruyucu donanımlar 2 Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı malzemeleri 6 Şikayet/İhbar üzerine denetim Şikayet/İhbar üzerine denetlenen ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % 230 500,0 25,0 706 4 -50,0 25,0 2 30,0 6 30,0 Şikayet/Toplam Kişiler Tüketici Basın-yayın Sektör Şikayet/İhbar Denetim Oranı örgütleri kuruluşları olmaksızın denetlenen ürün sayısı (%) Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim (08/07) (08/07) (08/07) (08/07) (08/07) % % % % % 4.901 80 618,0 26 13.642 100,0 25,0 302 322 0,0 74,2 5 5 96,4 0,0 2 0 0,0 0 0,0 0 4 8,0 0,7 1 0 0,0 0 0,0 1 185,0 1,8 Çevre ve Orman Bakanlığı Atık pil ve akümülatörler (11) Denizcilik Müsteşarlığı Gezi tekneleri Şikayet/İhbar kaynakları Diğer Sayı Değişim (08/07) % 130 (7) 0,0 6 30,0 0 0,0 8 (8) 400,0 0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0 0,0 96 0,0 0,0 814 1,5 7,2 16.910 47.866 37,0 17.560,0 0,0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları 63 63 63 (15) Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Tütün mamulleri Alkol ve alkollü içkiler Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Akaryakıt (19) 0 0,0 0 0,0 4.049 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 16 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Şikayet mekanizmasının Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından aktif bir şekilde kullanıldığı, sağlanan verilerden müşahade edilmektedir. Öyle ki, şikayet üzerine denetlenen ürün sayısının toplam denetlenen ürün sayısına oranı bazı ürün gruplarında %50 ve üzerinde seyretmektedir. • Öte yandan, hiç şikayet alınmayan ya da çok düşük düzeylerde şikayet alınan ürün gruplarında bu sayıların artırılmasına yönelik bilgilendirme çalışmalarının yapılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir. • Ayrıca, şikayet ve ihbarların yıllık değişimi ile ilgili yeterli veri sağlanmadığı için bu konuda değerlendirme yapılamamaktadır. 2) Şikayet kaynakları (Kişiler, Tüketici Örgütleri, Basın-yayın kuruluşları, Sektör ve Diğer): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Bu başlık altında yer alan parametreler, şikayet ve ihbar mekanizmasından ilgili taraflarca ne ölçüde haberdar olunduğu ve ne sıklıkta kullanıldığını ölçmek için kullanılmıştır. • Bu parametrelerden özellikle Tüketici örgütleri ve Sektör önem arz etmektedir. Tüketicinin ürün güvenliğinden kaynaklanan risklerden korunması bağlamında tüketici örgütlerinin, teknik düzenlemeye uymamanın ve buna rağmen müeyyide uygulanmayarak bu durumdan rekabet avantajı elde eden üretici ve/veya tacirlerin tespit edilmesi bağlamında sektör mensubu ya da sektör örgütlerinin şikayet ve ihbar mekanizmasında aktif bir şekilde yer almalarının önemli olduğu değerlendirilmektedir. 17 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Bu kapsamda sağlanan veriler genel olarak tatmin edici olsa da, özellikle “Diğer” başlığı altında yer alan şikayet ve ihbarların diğer kamu kuruluşları ya da savcılıklar kaynaklı olduğu müşahade edilmektedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Sağlanan verilerin işaret ettiği en çarpıcı husus gerek tüketici örgütlerinin, gerekse sektör mensubu ya da temsilcilerin şikayet mekanizması içinde aktif bir şekilde yer almadıklarıdır. Bu kesimlerden şikayet gelmemesinin nedenlerinin ciddi biçimde sorgulanması gerektiği düşünülmektedir. • Bu durumun en makul açıklamasının, sözkonusu kesimlerin bu mekanizmadan haberdar olmamaları olabileceği düşünülmekle birlikte, tüketici örgütleri nezdinde ürün güvenliği kavramının henüz tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması çabalarına nispeten daha az önemli olmasının, sektör mensupları açısından da, muhbir konumuna düşmek kaygısının da önemli rol oynadığı mülahaza edilmektedir. Bu itibarla; ¾ PGD kuruluşlarımızın şikayet ve ihbar mekanizmalarının ilgili bütün kesimlerce bilinip aktif bir şekilde kullanımını sağlayacak ve şikayette bulunan kişi ya da kuruluşların mağdur olmalarını engelleyecek tedbirleri almaları ¾ Tüketici örgütleri ile sektör temsilcilerinin “Tüketiciler güvensiz ve kalitesiz ürün arzına maruz bırakılmaktadır.” ve “Yurtdışından gelen düşük kaliteli ve ucuz ürünler haksız rekabete neden olmaktadır.” genel retoriğinin ötesine geçerek, PGD kuruluşlarına ürün ve firma bazında istihbarat sağlama konusunda tedbir almaları gerekmektedir. 18 ÇIKTILARI İTİBARIYLA PGD: PGD faaliyetleri ile ilgili çıktılar Tablo-4’te gösterilmektedir. Sözkonusu tabloda yer alan parametreler ve ilgili veriler aşağıda yorumlanmaktadır: 1) Denetimler (Denetlenen toplam ürün sayısı): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Denetimlerle ilgili ölçümde bulunmak için PGD kuruluşlarından denetlenen toplam ürün sayısını göndermeleri beklenmiştir. Burada ürün sayısından kastedilen, marka-model bazında ayrıştırılabilir ürün sayısıdır. • Parametrenin bu şekilde belirlenmesi, denetim bilgilerini farklı parametreler üzerinde kaydeden bazı PGD kuruluşlarından (örneğin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı denetlenen ürün sayısı yerine denetim sayısı üzerinden, Sağlık Bakanlığı deterjanlarda ürün birim adedi üzerinden, keza Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu yine ürün birim adedi üzerinden denetim verisi kaydetmektedirler.) güçleştirmesine gelen rağmen, verilerin sağlıklı bir anlamlı karşılaştırma kıyaslama yapılmasını yapılabilmesi için bu parametrenin marka-model bazında ürün denetim verisi üzerinden standardize edilmesi gerektiği düşünülmektedir. • Öte yandan, bütçe büyüklüğü ve denetim elemanı sayısında olduğu gibi, hangi sayıda ürün denetimi sayısının ideal bir PGD uygulamasının göstergesi olduğu hususu belirsizdir. 19 TABLO - 4 ÇIKTILARI İTİBARIYLA PGD Denetimler Denetlenen toplam ürün sayısı Mevzuata göre Denetim şekline göre Uygun bulunan ürün sayısı Aykırı bulunan ürün sayısı Aykırı ürün oranı İşaret/belge kontrolü yapılan ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % Sayı Değişim (08/07) % Sayı Değişim (08/07) % (%) 340.874 2,0 333.011 1,7 7.863 18,5 2,3 Yem ve yem hammaddeleri Kimyevi ve organik gübreler 22.988 7.561 5,4 0,0 22.835 774 5,3 - 0,15 153 54 17,7 -0,1 0,7 0,7 7.561 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2) Elektronik ürünler Makinalar Asansörler Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı ekipm.dahil) 4.976 969 753 138 1.535 4.336 822 666 129 1.469 640 147 87 9 66 12,9 15,2 11,6 6,5 4,3 602 528 70 9 51 365 1.394 12 1.527 593 490 41 9 51 365 609 12 1.464 9 38 29 0 12.929 11.056 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (1) Gıda maddeleri Gıda ile temas eden madde ve malzemeler Taşınabilir basınçlı ekipmanlar Gaz yakan cihazlar Sıcak su kazanları Aerosol kaplar Otomatik olmayan tartı aletleri Yasal Metroloji Hazır Ambalajlama Motorlu araçlar Düzenlenmemiş alanda yer alan ürünler TOPLAM Sayı Değişim (08/07) % Duyusal inceleme yapılan ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % Para cezaları Test/muayene yapılan ürün sayısı Para cezası uygulanan firma sayısı Uygulanan toplam para cezası Sayı Sayı Değişim (08/07) % Miktar (TL) 6.958 15,0 İstatistik tutulmamaktadır. 0,0 828 4.976 969 753 138 1.535 4.976 969 753 138 1.535 26 5 10 6 602 528 70 9 43 192 1.155 12 63 1,5 7,2 41,4 0,0 0,0 0,0 56,3 0,0 4,1 602 528 70 9 40 245 395 12 384 1.873 14,5 10.982 10.656 2 1 5 145 715 (3) 915 -0,2 17,7 İstatistik bulunmamaktadır. Değişim (08/07) % İstatistik tutulmamaktadır. 153 İstatistik tutulmamaktadır. 785 Değişim (08/07) % 146.117 1,7 40 14 13 446.344 16.075 197.075 124,0 16,0 13,0 6 27.152 -52,0 1 6 13 6 5.000 24.150 11.075 10.000 100,0 410,0 100,0 100,0 2 3.500 16 38.000 117 778.371 20 Denetimler Denetlenen toplam ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % Mevzuata göre Denetim şekline göre Uygun bulunan ürün sayısı Aykırı bulunan ürün sayısı Sayı Sayı Değişim (08/07) % Değişim (08/07) % Aykırı ürün oranı (%) İşaret/belge kontrolü yapılan ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % Duyusal inceleme yapılan ürün sayısı Sayı Değişim (08/07) % Para cezaları Test/muayene yapılan ürün sayısı Para cezası uygulanan firma sayısı Uygulanan toplam para cezası Sayı Değişim (08/07) % Sayı Miktar (TL) Değişim (08/07) % Değişim (08/07) % Sağlık Bakanlığı Oyuncaklar (5) Tıbbi cihazlar (Vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar + Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı cihazları) (6) 4.901 220 618,0 86,0 3.300 198 180,0 16,0 1.601 22 8.783,0 27,0 32,7 10,0 4.901 310 618,0 258,0 310 258,0 63 0 450,0 0,0 4 13 0,0 85,0 32.000 50.800 533,0 12,0 Kozmetikler Deterjanlar (5) 732 13.646 - 57,5 25,0 711 13.569 -60,0 27,0 21 77 23,5 330,0 2,9 0,6 0 13.646 0,0 25,0 0 13.646 0,0 25,0 732 2 -60,0 66,0 10 0 400,0 0,0 350.000 0 300,0 0,0 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kişisel koruyucu donanımlar 304 8,0 212 10,0 92 10,0 30,3 304 10,0 304 8,0 0 0,0 1 0,0 5.000 0,0 Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı malzemeleri 328 169,0 120 235,0 208 145,0 63,4 196 136,0 132 264,0 10.082 -5,0 9.970 -5,0 35 -37,0 0,3 18.162 (12) 96 -43,0 72 -49,0 24 -14,0 25,0 96 -43,0 96 -43,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 877 172,0 668 124,0 209 7,1 23,8 814 153,0 769 2,3 105 21,0 21 Tütün mamulleri 1. Grup (16) Alkol ve Alkollü İçkiler (17) 16.910 47.866 37,0 17.560,0 3.632 26.969 255,0 38.427,0 13.278 20.897 17,0 10.296,0 78,5 43,7 16.905 47.866 38,0 18.031,0 0 540 5 10 -98,0 43,0 1 -50,0 23.672 (16) -1,4 Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Akaryakıt 4.049 1.180 9,0 148.943.003 17,0 Çevre ve Orman Bakanlığı Pil ve akümülatörler (11) Denizcilik Müsteşarlığı Gezi tekneleri Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları (13) (14) 961 340.683 Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu 651 3.398 83,9 4.049 21 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Yukarıda değinildiği üzere, bazı kuruluşların farklı metodolojiler kullanarak denetim verisi oluşturmaları nedeniyle, denetlenen toplam ürün sayısı üzerinden bütün kuruluşları karşılaştırmaya imkan bulunmamakla birlikte, bu parametre ile ilgili olarak sunulan verilerin genelde kaliteli olduğu söylenebilir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Denetlenen ürün sayısı kendi başına çok fazla anlam ifade etmediği için bu parametre ile ilgili en önemli gösterge yıllık değişim oranlarıdır. • Buradaki en önemli eksiklik, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2008 yılında veritabanını kullanmaya başladığı ve yeni kaydedilen verilerin geçen senelerde kaydedilenlerle karşılaştırılmasının anlamlı olmayacağı nedeniyle anılan Bakanlığın yıllık değişim oranlarına ilişkin bilgi sunamamasıdır. • Diğer kuruluşların rakamları incelendiğinde, oyuncaklarda, tıbbi cihazlarda, telsiz telekomünikasyon ekipmanlarında ve yapı malzemelerinde önemli artışlar gözlenmektedir. • Alkol ve alkollü içkiler ile ilgili verilerin ise, hem kayda temel teşkil eden kriter (birim ürün sayısı) hem de artış oranının standart dışı ölçüde yüksek olması nedeniyle anlamlı bir karşılaştırmanın konusu olamayacağı düşünülmektedir. • Öte yandan, denetimin hareket noktasının büyük bölümünü savcılıklardan ve emniyet teşkilatından gelen ihbarların oluşturduğu kozmetikler alanındaki önemli düşüş de dikkat çekmektedir. • Diğer taraftan, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından pil ve akümülatörler ile alakalı olarak verilen bilgilerin, bu alanda iç piyasa gözetimi ve denetimi yapılmadığı için, ithalat denetimleri ile alakalı olduğunun hatırlatılmasında fayda görülmektedir. • Denetlenen toplam ürün sayısının kendisi kısıtlı ölçüde bilgi sunmakla birlikte bu sayı kullanılarak türetilen ve Tablo-4’te yer almayan bir bilgi dikkat çekicidir: denetlenen ürün başına denetim maliyeti. Sözkonusu rakamlar, sağlanan 22 verilere ilişkin metodolojik farklılıklar ve bütçenin tamamının doğrudan denetim maliyetlerine gitmediği olgusuyla birleştirilerek değerlendirmek zorunda olsalar bile, ilginç işaretler taşımaktadır. Örneğin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı gıda, gıda ile temas eden malzemeler ve yemlere ilişkin bir denetimi yaklaşık 40 TL’ye mal ederken, gübrelerde bu maliyet 90 TL olarak görülmekte; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ortalama olarak denetlenen bir parti ürün için 83 TL harcarken, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu 600 TL’den fazla para harcamaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu için ortaya çıkan rakamın ise, muhtemelen farklı bütçe kriterleri kullanılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. • Burada yapılan değerlendirme, bütçe harcamalarında personel giderlerinin gösterilmemesi nedeniyle PGD harcamalarının tamamına yakınının test ve muayene giderleri ile alakalı olduğu, dolayısıyla denetlenen ürün başına birim maliyetin sözkonusu ürünle ilgili olarak test yapılıp yapılmadığı ve yapılan testin fiyatına bağlı olduğu için temkinli bir şekilde okunmayı gerektirse de, bütçeden yapılan harcamaların detaylandırılması ve personel giderlerinin bütçe harcamalarında gösterilmesinin gerekliğini işaret etmesi bakımından önemli addedilmektedir. 2) Mevzuata göre (Uygun bulunan ürün sayısı ve Aykırı bulunan ürün sayısı): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Bu parametrenin aslında PGD çıktısı mı yoksa PGD’nin yarattığı sonuç/etki mi olduğu konusu tartışmaya açıktır. Her halükarda, bu parametreye ilişkin temin edilen bilgilerin, PGD faaliyetlerinin piyasadaki aktörlerin davranışını etkileyip etkilemediğini ölçmede ve PGD faaliyetlerinin uygun sektörlere yöneltilip yöneltilmediğini tespit etmede faydalı olduğu düşünülmektedir. • Diğer taraftan, mevzuata uygunsuzluk kavramının, asli ve tali uygunsuzluk olarak detaylandırılmasının, PGD faaliyetlerinin tüketicilerin can ve mal güvenliğinin korunması ve firmalar arasında haksız rekabetin önlenmesi üzerindeki etkisinin ölçülmesinde yararlı olacağı değerlendirilmektedir. 23 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Bu konuda sağlanan verilerin kalitesi genel itibarıyla iyi olmakla birlikte, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yıllık değişim rakamlarının verilememiş olması önemli bir eksikliktir. • Bu konudaki diğer iki eksiklik, talep edilen bilginin sınırlı olmasından kaynaklanmaktadır: mevzuata aykırılığın asli aykırılık mı tali aykırılık mı olduğu ve aykırı bulunan ürünlerin toplam denetlenen ürün sayısına oranının yıllık seyri. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • PGD kuruluşlarımızdan temin edilen verilerin incelenmesinden değişik sektörler için farklı uygunsuzluk oranları gözlenmektedir. Sektördeki üretim ve ticaret yapısı ile üretici ve tüccarın davranışının da belirleyici rol oynayabileceği düşünüldüğünde, hangi uygunsuzluk oranının tolere edilebilir, hangisinin endişe verici boyutta olduğu değerlendirmesinde bulunmak güçtür. Diğer taraftan, uygunsuzluğun niteliği de bu değerlendirmeyi yapmayı güçleştiren faktörlerden biridir. • Bununla birlikte, denetimler sonucunda uygulanan idari para cezaları ile aykırı bulunan ürünlerin sayılarının örtüşmemesi, diğer bir ifadeyle, tespit edilen aykırılıkların önemli bir bölümünde idari para cezası uygulanmayarak aykırılığın giderilmesi için firmaya süre verilmesi (örneğin Bayındırlık Bakanlığı’nca tespit edilen % 63 oranındaki aykırı ürünün tamamı için aykırılığın düzeltilmesi tedbiri uygulanmıştır), tespit edilen aykırılıkların büyük bölümünün düzeltilebilir tali aykırılıklar olduğunu ima etmektedir. • Öte yandan, tütün mamulleri ve akaryakıtlarda görülen ve adli takibat ve çok büyük miktarlarda para cezası uygulanan olağanüstü yükseklikteki aykırılık oranları dikkat çekicidir. Aykırılık oranı çok düşük olan ve yorum yapılmasını mümkün kılacak sayıda denetimin gerçekleştirildiği ürün gruplarında (deterjanlar (% 0,6) ve ithalat denetimleri ile alakalı olsa da pil ve akümülatörler (% 0,3)) gözlemlenen bu durumun, etkin denetim neticesinde 24 ekonomik operatörlerin dikkatli davranması nedeniyle mi oluştuğu yoksa sözkonusu sektörler sorunsuz olmalarına rağmen gereğinden fazla denetim mi yapıldığı sorularını akla getirmektedir. • Aykırı bulunan ürünlerin nominal değerinin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu hariç, yıllık değişimine ilişkin veriler mevcut olmakla birlikte, bu ürünlerin oransal değerinin yıllık değişiminin daha faydalı bir gösterge olacağı düşünülmektedir. • Bu parametre ile ilgili olarak yapılabilecek ve işaret ettiği olgunun net olarak belli olmadığı en son değerlendirme, toplam denetlenen ürün sayısındaki yıllık artış oranının, aykırı bulunan ürün sayısındaki yıllık artış oranı ile ilişkisinin değişik ürün gruplarında değişik ve dikkat çekici sonuçlar vermesidir. Nitekim, radyo ve telekomünikasyon terminal ekipmanlarında toplam denetim gerçekleştirilen ürün sayısı yıllık bazda % 172 artarken tespit edilen aykırı ürün sayısı aynı dönemde sadece % 17 artmış; buna karşılık oyuncaklarda bu değerler sırasıyla % 618 ve % 8783 olmuştur. Sözkonusu korelasyon farklılıkları üzerinde ciddi bir biçimde düşünülmesi gerektiği mütalâa edilmektedir. 3) Denetim şekline göre (İşaret/belge kontrolü yapılan ürün sayısı, Duyusal inceleme yapılan ürün sayısı ve Test/muayene yapılan ürün sayısı): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Sözkonusu parametreler esasen denetimde ağırlıklı olarak hangi yöntemin kullanıldığını ve daha da önemlisi, önemli ve dikkatli kaynak kullanımını gerektiren test/muayene yönteminin kullanılma oranını tespit etmek için konulmuşlardır. • Tabloda ifade ediliş biçimleriyle, ilk iki parametrenin çok fazla katma değer sağlamadığı söylenebilir, bu itibarla, bu başlık altında sadece test/muayene yapılan ürün sayısı bilgisinin gösterilmesi daha anlamlı olabilir. Test/muayene yapılan ürün sayısının mevcudiyeti, toplam denetim gerçekleştirilen ürün sayısının mevcudiyetiyle birleştirildiğinde, PGD kuruluşlarının hangi sıklıkla bu enstrümanı kullandığı konusunda güzel bir gösterge olabilir. 25 • Ancak bu konuda daha anlamlı bir gösterge, test/muayene sonucunda aykırı bulunan ürün sayısının toplam test edilen ürün sayısına oranı olarak karşımıza çıkmaktadır. Tablodaki mevcut haliyle aykırı bulunan ürünlerin hangi tür denetimden sonra (işaret/belge kontrolü, duyusal inceleme veya test/muayene) aykırı bulunduğuna dair veri bulunmadığı için bu değerlendirme yapılamamaktadır. • Sözkonusu değerlendirmenin, kısıtlı PGD kaynaklarının ne derece etkin kullanıldığını ölçmede büyük fayda sağlayacağı düşünülmektedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Bu başlık altında PGD kuruluşlarımız tarafından veriler tatmin edici düzeydedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Yukarıda da ifade edildiği üzere ilk iki parametre çok önemli olmadığı için bu bölümdeki değerlendirme test/muayene yapılan ürün sayısı verileri üzerine yoğunlaşacaktır. • Bu başlıkta dikkat çeken önemli bir husus Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın denetim şekli ile ilgili istatistik tutmadığıdır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın verileri incelendiğinde, ortalama rakam itibarıyla her 13 üründen bir tanesi test/muayeneye tabi tutuluyor gibi görünse de, test/muayeneye tabi tutulan ürünlerin çok büyük bölümü (yaklaşık % 95) yasal metroloji ve hazır ambalajlama alanında yer almaktadır. Sözkonusu alanlardaki test/muayene işlemlerinin klasik anlamdaki ve kaynak kullanımında dikkatli davranılmasını gerektiren test/muayene işlemi olduğunun tartışmaya açık olduğu düşünülmektedir. • Öte yandan, test/muayeneye tabi tutulan ürünlerin ne kadarının aykırı bulunduğuna dair veri olmaması, ceza uygulanan firma sayılarıyla, test/muayene yapılan ürün sayısının genel olarak örtüşüyor gibi görünmesinin bir rastlantı mı yoksa anlamlı bir korelasyon mu olduğunun tespit edilmesini 26 engellemektedir. Diğer taraftan, anılan Bakanlığın test/muayene yapılan ürün sayısındaki yıllık değişim bilgisini sağlayamaması nedeniyle bu alanda geçen seneye göre nasıl bir değişim olduğu hakkında yorumda bulunulamamaktadır. • Sağlık Bakanlığı’nın verileri incelendiğinde, kozmetiklerde denetlenen ürünlerin tamamının test/muayeneye tabi tutulduğu ancak oldukça düşük bir aykırılık (732 üründe 21) tespit edildiği; oyuncaklarda toplam denetlenen ürün sayısına oranla çok düşük bir miktarda test/muayene gerçekleştirilip, daha da az bir sayıda firmaya para cezası uygulandığı (sırasıyla 4901, 63 ve 4); tıbbi cihazlar ve deterjanlarda denetim şeklinin ağırlıklı olarak işaret/belge kontrolü ve duyusal inceleme olduğu müşahade edilmektedir. Bakanlıkça test/muayene yapılan ürünlerin sayısının bir önceki yıla göre seyri oyuncaklar için pozitif, kozmetikler için negatiftir. • Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Denizcilik Müsteşarlığı sorumlu oldukları ürün gruplarında hiç test/muayene gerçekleştirmemişken, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun denetleme yöntemi olarak, sorumlu olduğu ürün gruplarının özelliği nedeniyle denetlenen tüm ürünlerde test/muayeneye başvurması ve çok yüksek oranda aykırılık tespit ederek oldukça yüksek miktarlarda para cezası uygulaması dikkat çekicidir. • Diğer taraftan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın bir önceki yıla nazaran % 264 artırarak 2008’de denetlenen her üç üründen birini test/muayeneye tabi tutmasına rağmen, para cezası ya da piyasadan toplatma gibi bir müeyyidenin uygulanabileceği asli bir uygunsuzluk tespit edememiş olması da düşündürücü bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. • Pil ve akümülatörler ile ilgili olarak verilen ithalat denetim rakamları ise, 2007’de 22 iken 2008’de 961’e çıkarılan test/muayene edilen ürün sayısına rağmen, aralarında belge ve işaret uygunsuzluğu da bulunan sadece 35 aykırı ürünün tespit edilmiş olması nedeniyle oldukça düşündürücüdür. 27 4) Para cezaları (Para cezası uygulanan firma sayısı ve Uygulanan toplam para cezası): Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu • Para cezalarının PGD ile ilgili bir çıktı olmaktan çok, PGD uygulamasının stratejik bir unsuru olduğu değerlendirmektedir. • Bununla birlikte bu parametrenin denetlenen ürün sayısı, test/muayene yapılan ürün sayısı ve aykırı bulunan ürün sayısının yer aldığı tabloda bulunmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu parametrelerden para cezası uygulanan firma sayısı yerine para cezası uygulanan ürün sayısının kullanılmasının metodolojik olarak daha doğru bir tercih olacağı da teslim edilmektedir. • Buna rağmen, talep edilen verilerin, PGD kuruluşlarımızın hangilerinin bu stratejik unsuru hangi oranda kullandıklarını göstermeye ve daha da önemlisi, tespit edilen aykırılıkların ne kadarının idari para cezası gerektiren aykırılık olduğunun belirlenmesine yaradığı düşünülmektedir. İlave olarak, sektörler itibarıyla uygulanan para cezalarının, benzer özellik gösteren kabahatler için farklılık arz edip etmediğinin ve varsa bu farklılıkların rasyonelliğinin sorgulanmasına hizmet edeceği düşünülmektedir. Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi • Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca bu hususta istatistik tutulmaması nedeniyle gıda ürünleri, gıda ile temas eden ürünler ve yemlerde uygulanan toplam para cezasına ilişkin veri sağlayamaması ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından sunulan para cezası verilerinin karşılaştırma yapmayı güçleştirecek düzeyde yüksek olması dışında PGD kuruluşlarımız tarafından sağlanan bilgiler tatmin edici durumdadır. Uygulanan para cezalarının yıllık değişimlerine ilişkin bilgiler de genel itibarıyla uygundur. 28 Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma yapmaya yaradığı • Bu parametrelerle ilgili olarak sağlanan verilerin işaret ettiği ilk genel unsur, tespit edilen aykırılıkların çok büyük bölümünün para cezası uygulanmadan düzeltilebilir tali aykırılıklar olduğudur. • Bu husustaki en ekstrem örnek % 63 aykırı ürün tespit edilen yapı malzemeleri sektöründe hiç para cezasının uygulanmamasıdır. Aykırılıkların ayrıştırılmasına yarayacak veri talep edilmediği ve para cezası uygulanan ürün sayısı yerine para cezası uygulanan firma sayısı talep edildiği için, firma başına düşen ortalama para cezalarının sektörler itibarıyla karşılaştırmasının sağlıklı olarak yapılması mümkün olmamakla birlikte, sektörler arası haksız rekabet oluşmaması için, para cezalarının uygulanma sıklığı ve miktarının yeknesaklaştırılması gerektiği düşünülmektedir. • 2008 yılında uygulanan para cezalarının toplam miktarının 2007 yılına nazaran birçok sektörde oldukça yüksek bir şekilde arttığı gözlenmektedir. Bununla birlikte bu yüksek artışların önemli bir bölümünün 2007 yılında ya hiç ceza uygulanmamış ya da çok az ceza uygulanmış olduğundan kaynaklandığını işaret etmekte fayda görülmektedir. Yukarıda açıklanan tablolarda yer alan parametrelere ilişkin olarak PGD kuruluşlarımızın göndermiş oldukları veriler, kısmen bu parametrelerin ne tür veri talep ettiği konusunda yeterince sarih olunmaması nedeniyle, beklenen formatta gelmediği için PGD kuruluşlarımızın önemli bir bölümünden sağlamış oldukları verilere ilişkin ilave açıklama ve düzeltme talebinde bulunulmuştur. Bu talep neticesinde gönderilen açıklamalar çerçevesinde oluşturulan ve tablolarda yer alan verilerin daha sıhhatli değerlendirilmesine cevaz veren notlar Tablo-5’te yer almaktadır. İncelenmelerinden de görüleceği gibi, standardize edilme ihtiyacı duyan birçok parametreye ilişkin olarak sağlanan verilerin, özellikle karşılaştırma yaparken kullanımlarında oldukça temkinli davranmak gerekmektedir. Bu itibarla, PGD ile ilgili girdiler ve çıktıların, kısmen de sonuç/etkilerin karşılaştırmalı değerlendirilmesinin yapılmaya çalışıldığı yukarıdaki bölümlerde, değerlendirme yapılırken, ilgili verilerle alakalı olarak rasyonel bir açıklama mevcut bulunabileceğinden habersiz olunduğu için, yanlış ve/veya eksik değerlendirmede bulunulmuş olabilir. Bütün bu bilgi 29 eksikliklerinin, tablolarda yer alan/alacak parametrelerin ortaklaşa bir çabayla standardize edilmesiyle bertaraf edilebileceği düşünülmektedir. TABLO - 5 NOTLAR (1) "Denetlenen toplam ürün sayısı" yerine "Toplam denetim sayısı"; "Uygun bulunan ürün sayısı" yerine "Uygun bulunan denetim sayısı"; "Aykırı bulunan ürün sayısı" yerine "Aykırı bulunan denetim sayısı" ve "Para cezası uygulanan firma sayısı" yerine "Para cezası sayısı" olarak okunmalıdır. (2) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, PGD sonuçlarını 2008 yılından itibaren tamamen veri tabanı üzerine işlediği ve bu rakamlar bir önceki yıla göre farklı kriterler bazında doldurulduğu için bu karşılaştırma rakamları anlamlı sonuçları ifade etmeyeceğinden, bu yıl Bakanlık söz konusu kısımların doldurulmasını uygun bulmamıştır. (3) Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca hazır ambalajlı ürünlerle ilgili olarak üretim yerinde nominal dolum miktarı yönünden test ve muayene yapılmaktadır. Bu muayeneler II. Sınıf hassas bir terazi ve diz üstü bilgisayarlarda kayıtlı bulunan excel programı ile elektronik olarak gerçekleştirilmektedir. (4) Bakanlıkça gerçekleştirilen sınav sonucunda 329 personel Denetçi kimliği almaya hak kazanmıştır. Sınavdan muaf tutulan 26 kontrolör ile birlikte Bakanlığın toplam denetim elemanı sayısı 355'tir. Sözkonusu 355 personel, teorik olarak bütün ürün gruplarında denetim yapmaya yetkili olmakla birlikte, 2008 yılı içinde eğitim aldıkları ürün gruplarında denetim faaliyetlerini sürdürmektedirler. Ayrıca bir denetmenin birden fazla ürün grubunda eğitim almış olması nedeniyle, sözkonusu denetmen birden fazla ürün grubunda denetim faaliyeti gerçekleştirmektedir. (5) Oyuncaklardaki değerler parti sayısı bazında, deterjanlarda ise ürün sayısı bazındadır. (6) Tıbbi cihazlarda denetlenen toplam ürün sayısı 310, firma sayısı 220'dir. (7) Sözkonusu 130 şikayetin kaynağı kamu kuruluşlarıdır (Gümrük Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı Bilgi Edinme Birimi vs.) (8) Sözkonusu 8 şikayet Savcılık - Emniyet Teşkilatı vasıtasıyla Bakanlığa intikal etmiş ve bu kapsamda 704 ürünün denetimi yapılmıştır. (9) RSHM Başkanlığı İlaç ve Kozmetik laboratuvarı Sağlık Bakanlığına bağlı bir kuruluş olduğundan gerekli analizler burada yapılmaktadır. Ancak; PGD bütçe kalemi bulunmadığından söz konusu test/muayene kuruluşuna herhangi bir ödeme yapılamamaktadır. (10) Bu alanlara münhasır denetim elemanı bulunmamakta, denetimler Bakanlığın taşra teşkilatında görev yapan ve eğitim verilen Doktor, Eczacı, Memur ve Çevre Sağlık Teknisyeni vs. kadrolarındaki personel ile gerçekleştirilmektedir. (11) Pil ve akümülatörlerde iç piyasada denetim yapılmamaktadır. 2007/9 ve 2008/15 DTS Tebliğleri ile Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğine (APAK) istinaden Pil ve akümülatörler yalnızca ithalat aşamasında denetlenmektedir. Yukarıdaki tabloda ithalat denetimlerine ilişkin değerler verilmektedir. Ürün sayısı yerine parti sayısı verilerek değerlendirme yapılmıştır. APAK gereğince pil ve akülerde işaret, etiket ve zararlı madde miktarına ilişkin değerlendirme yapılmaktadır. 01.03.2008 tarihinden itibaren ise zararlı madde miktarına ilişkin akredite laboratuvarlardan alınmış test raporları da istenmektedir. (12) 1 parti en az 3 kontrole tabi tutulmaktadır. (13) 2007 de işaret/belge kontrolü yapılan ürün sayısı 5.504 (14) 2007 de test raporu istenen parti sayısı 22 (15) Sözkonusu 63 rakamı Çardak/Denizli Havaalanında kullanılan seyrüsefer sistemleri üzerinde oluşan enterferans şikayetinden kaynaklanmaktadır. (16) Tütün Mamulü ve alkollü içkilerde bandrol aynı zamanda ürünün uygunluk işareti anlamına da gelmekte olup, 15.05.2008 tarihi itibariyle bandrolsüz veya taklit, niteliğine uygun olmayan bandrollü ürünlerin bulundurulması, piyasaya arzı adli suç haline gelmiştir. Bu bağlamda, toplam 286 işyeri denetimi gerçekleştirilmiş, bu işletmelerden 22 adedinde (3 Tütün mamulü, 22 Alkollü içki satan işletme) aykırı ürün tespit edilmiştir. Alkollü içkide bandrol uygulamasına yeni geçildiğinden 2008 yılında alkollü içki denetimlerine ağırlık verilmiş geçen yıla göre değişim oranları bu yüzden yüksek olmuştur. (17) Bandrol taşımayan ürünleri piyasaya arz eden işletmeler, adli işlem uygulanmak üzere ilgili mercilere bildirilmektedir. Uygulanan tek idari para cezası bu kapsamın dışında kalan bir uygunsuzluk nedeniyle, alkol satan bir işletmeye kesilmiştir. (18) TAPDK taşra teşkilatı bulunmayan Ankara merkezli bir kamu kuruluşudur. Sınırlı sayıda personeli olduğundan özel bir eğitim verilmemekte, sorunlar görüşülürken aynı zamanda bir nevi eğitim yapılmış olmaktadır. (19) Şikayetler, EPDK adına protokoller çerçevesinde PGD yapan Jandarma, Emniyet Teşkilatı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Gümrük Müsteşarlığı'na yapıldığı için net bir sayı verilememektedir. 30 ETKİ/SONUÇLARI İTİBARIYLA PGD PGD’nin olası etki/sonuçlarından birisi olan aykırı bulunan ürün sayısının toplam denetlenen ürün sayısına oranı Çıktıları İtibarıyla PGD bölümünde incelenmiştir. Muhtemel etki/sonuçlardan ikincisi, yani tüketici sağlık ve güvenliğinin korunması bağlamında uygulanan piyasaya arzın yasaklanması, piyasadan ve tüketiciden geri çekme kararlarına ilişkin bilgiler Tablo-6’da yer almaktadır. Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde tanışılan ve nispeten yeni sayılabilecek bir kavram olan ürün güvensizliğinden kaynaklanacak risklerin elimine edilmesi amaçlı bu tedbirler, halihazırda oldukça düşük seviyelerde seyretmektedir. Bunun nedeni, ülkemiz piyasasına arz edilen ürünlerdeki güvensizlik oranının gerçekten de sadece bu tabloda yansıtılan ürünlere karşılık gelen bir oran olabileceği gibi, ülkemizdeki genel risk algısı ve denetim faaliyetlerinin riskleri tespit edecek etkinliğe henüz ulaşmamış olması nedeniyle bu ürünlerin çok sık tespit edilemediği de olabilir. AB üyesi ülkelerin, gıda dışı güvensiz tüketici ürünlerine ilişkin olarak gerçekleştirdikleri bildirim sayısının her sene katlanarak artması, sözkonusu ülkelerin birçoğundaki sosyoekonomik koşullar ve tüketici bilincinin ülkemize nazaran daha yüksek olduğu olgusuyla birleşince, ikinci sebebin daha geçerli olma ihtimalinin yüksek olduğunu işaret etmektedir. Tablo-6 çerçevesinde temin edilen bilgiler incelendiğinde, sözkonusu tedbirler kapsamında aktif olarak toplatılan ve/veya piyasaya arzı yasaklanan güvensiz ürün sayısının, mezkûr ürünün piyasaya arz edilen toplam ürün sayısına oranı konusunda bilgi verecek detayları içermesinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Özellikle tüketicinin eline ulaşmış ürünler sözkonusu olduğunda, geri çekme etkinliği olarak tabir edilen gösterge, bu tedbirlerin tüketicinin sağlık ve güvenliğinin korunmasında ne ölçüde etkin olarak kullanıldığını ölçmekte kullanılmaktadır. PGD kuruluşlarımızın denetim tecrübeleri arttıkça bu konuda daha hızlı bir gelişmenin ortaya çıkması beklenebilir. PGD faaliyetlerinin güvensiz ürünlerden kaynaklanan kaza ve yaralanma sayıları üzerinde etkisinin olup olmadığını görebilmek için ilk önce kaza ve yaralanmalar ve 31 bunların güvensiz gerekmektedir. ürünlerle Sağlık alakasına Bakanlığı’nın ilişkin kısmen istatistiklerin faydalandığı oluşturulması çocuk kaza ve yaralanmalarına ilişkin kayıtların oyuncakların PGD’sinde kullanılmasının diğer ürün gruplarına da teşmil edilmesi için ulusal kaza-yaralanma veritabanının oluşturulmasının faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Bu veritabanındaki kayıtlar PGD faaliyetlerinin odaklanacağı risk unsurlarına ışık tutmaları açısından oldukça faydalı olacaklardır. 32 TABLO - 6 ALINAN ÖNLEMLER SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Ürün kategorisi Makine Emniyeti Yönetmeliği Ürün tanımı Köpük makinasi (Eğlence amaçlı) Elektrikli Ekipmanlar Plastik mini kahve pişirici Elektrik şoku riski Asansör Yönetmeliği (95/16/AT), EN 81:1: Asansörler- Yapım ve Montaj İçin Güvenlik Kurallar- Bölüm1: Elektrikli Asansörler Elektrikli asansör Can ve mal güvenliği açısından tehlike arz etmesi, Test ve Muayene neticesinde söz konusu asansörlerin, Asansör Yönetmeliği’nde (95/16/AT) belirtilen temel gereklilikler açısından eksiklikleri olması dolayısıyla “güvensiz” tespitinde bulunulmuştur. Kavacık Subayevleri 20. Sokak No:4 Keçiören/Ankara adresinde monte edilmiş olan 1 adet elektrikli asansör Menşe ülke Türkiye Risk kategorisi Elektrik kaçağı Alınan önlemin tarihi ve içeriği 2008 yılı içerisinde tespit edilen olay için Toplatma Kararı 2009 yılı içerisinde alınmıştır. Üreticinin deposunda bulunan 40 adet Köpük makinasına el konulmuştur. Ciddi elektrik çarpma riski taşıyan söz konusu ürünlerin, marka model ayrımı yapılmaksızın piyasaya arzının yasaklanmasına 24.6.08 tarih ve 27 sayılı makam onayıyla karar verildi. 81 il müdürlüğüne toplatılması ve bertarafı talimatı gönderildi. 81 il Müdürlüğünce 15278 adet Kahve makinası toplatılmıştır. Güvensizliği kesinleşen asansörler, güvenli hale getirilinceye kadar kullanılmaması adına mühürlenerek kapatılmıştır. Elmak firmasının bir adet asansörü için: 30.451 ytl para cezası kesilerek 29.02.2008 tarihinde firmaya tebliğ edilmiştir. 33 Ürün kategorisi Asansör Yönetmeliği (95/16/AT), EN 81:1: Asansörler- Yapım ve Montaj İçin Güvenlik Kurallar- Bölüm1: Elektrikli Asansörler Ürün tanımı Elektrikli asansör Menşe ülke Kızılırmak Mahallesi 48. Cadde No:30 Işık Apartmanı, Çukurambar/Çankaya/Ankara adresinde monte edilmiş olan 1 adet 400 kg (5 kişi) ve 1 adet 630 kg (8 kişi) kapasiteli elektrikli asansör olmak üzere toplan 2 adet elektrikli asansör Risk kategorisi Test ve Muayene neticesinde söz konusu asansörlerin, Asansör Yönetmeliği’nde (95/16/AT) belirtilen temel gereklilikler açısından eksiklikleri olması dolayısıyla “güvensiz” tespitinde bulunulmuştur. Alınan önlemin tarihi ve içeriği Güvensizliği kesinleşen asansörler, güvenli hale getirilinceye kadar kullanılmaması adına mühürlenerek kapatılmıştır. Gaye Asansör firmasının 2 adet asansörü için: 60.902 ytl para cezası kesilmiş ve 28.02.2008 tarihinde firmaya tebliğ edilmiştir. SAĞLIK BAKANLIĞI – OYUNCAKLAR Ürün kategorisi Oyuncak araba Ürün tanımı Deluxe Car Sürtmeli araba Menşe ülke Çin Risk kategorisi Kötü kokusu olması nedeniyle asgari güvenlik koşullarını sağlamayarak temel gereklere aykırı olduğundan güvensiz ürün olarak değerlendirildi Alınan önlemin tarihi ve içeriği İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 03/2008 34 Ürün kategorisi Oyun Hamuru Ürün tanımı - Menşe ülke Türkiye Oyuncak araba Toys Sarı Araba Çin Oyuncak Otobüs Toys Kırmızı Otobüs Çin Oyuncak tabanca Toys Sarı Tabanca Çin Oyuncak araba Tekerlekleri, ve alt tabanı Çin siyah, koltukları bej ve siyah jantları gri, tavan kısmı ve kapıları beyaz, tavanında beyaz,kımızı ve mavi lambası olan mavi polis arabası Risk kategorisi Küflü olması nedeniyle de asgari güvenlik koşullarını sağlamayarak temel gereklere aykırı olduğundan güvensiz ürün olarak değerlendirildi Bakanlığımızca yapılan analiz sonucunda kurşun miktarı izin verilen miktardan fazla Bakanlığımızca yapılan analiz sonucunda kurşun miktarı izin verilen miktardan fazla Bakanlığımızca yapılan analiz sonucunda kurşun miktarı izin verilen miktardan fazla Bakanlığımızca yapılan analiz sonucunda kurşun miktarı izin verilen miktardan fazla Alınan önlemin tarihi ve içeriği Ürünler Bakanlığımızca bertaraf edildi, üretici firmaya idari para cezası verildi. 04/2008 İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 04/2008 İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 03/2008 İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 02/2008 İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 05/2008 35 Ürün kategorisi Oyuncak araba Oyuncak araba Ürün tanımı Menşe ülke Tekerlekleri, ve alt tabanı Çin siyah, koltukları bej ve siyah jantları gri, tavan kısmı ve kapıları beyaz, tavanında beyaz,kımızı ve mavi lambası olan mavi polis arabası Toys-Oyuncak kırmızı araba Çin Su oyuncağı (su topu) Intex Çin Su oyuncağı (su simidi) The Amazing Spider-Man Çin Risk kategorisi Bakanlığımızca yapılan analiz sonucunda kurşun miktarı izin verilen miktardan fazla Alınan önlemin tarihi ve içeriği İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 05/2008 Bakanlığımızca yapılan analiz sonucunda Kurşun miktarı izin verilen miktardan fazla Ftalatlar açısından Ürün güvenliği kontrolu için numune alındı Ftalatlar açısından Ürün güvenliği kontrolu için numune alındı İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı 04/2008 Yapılan laboratuvar analizi sonucunda izin verilen düzeyin üzerinde di-(2-ethylhexyl)-phthalate (DEHP) içerdiği tesbit edildiğinden İdari para cezası, geri toplama istenmiştir.11/2008 Yapılan laboratuvar analizi sonucunda izin verilen düzeyin üzerinde di-(2-ethylhexyl)-phthalate (DEHP) içerdiği tesbit edildiğinden İdari para cezası, geri toplama istenmiştir.11/2008 SAĞLIK BAKANLIĞI - KOZMETİKLER Ürün kategorisi Parfüm Bebek losyonu Parfüm Ürün tanımı Çeşitli Parfüm Canbebe bebek losyonu Çeşitli parfüm (10 Çeşit) Menşe ülke Türkiye Türkiye Türkiye Risk kategorisi Metanol Mikrobiyolojik Metanol Alınan önlemin tarihi ve içeriği Savcılığa intikal etti-Sahte Şüphesi 01.07.2008 Toplatıldı,idari para cezası uygulandı 01.07.2008 Savcılığa intikal etti-Sahte Şüphesi 04.07.2008 Saç boyası Güneş Sütü Stop Grey Pereja Sun Milk Güneş Sütü Türkiye Türkiye Kurşun Mikrobiyolojik Toplatma 24.07.2008 Toplatma ve idari para cezası 17.08.2008 36 BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE TELEKOMÜNİKASYON KURUMU Ürün kategorisi Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Ürün tanımı Menşe ülke Birleşik Emirliği Arap GSM Telefon Arap GSM Telefon Birleşik Emirliği Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı GSM Telefon Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı GSM Telefon Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı GSM Telefon Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı GSM Telefon Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı GSM Telefon Güney Kore Çin Çin Çin Çin Risk kategorisi Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Alınan önlemin tarihi ve içeriği Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.12.08.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.12.08.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.17.07.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 03.07.2008 Firmaya idari para cezası verildi. 24.09.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 03.07.2008 Firmaya idari para cezası verildi. 24.09.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 16.09.2008 Firmaya idari para cezası verildi. 24.09.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 22.02.2008 Firmaya idari para cezası verildi. 26.05.2008 37 Ürün kategorisi Telsiz Ve Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Ürün tanımı GSM Telefon Menşe ülke Çin Risk kategorisi Riskli Ekipman Alınan önlemin tarihi ve içeriği Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 27.08.2008 Firmaya idari para cezası verildi. 20.09.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. 16.05.2008 Telsiz Ekipmanı Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Telekomünikasyon Terminal Ekipmanı Deniz Navigasyon Cihazı PSTN Telefon PSTN Telefon PSTN Telefon PSTN Telefon PSTN Telefon Hong Kong Çin Çin Çin Çin Çin Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Riskli Ekipman Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.11.07.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.10.07.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 01.07.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 09.07.2008 Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı. 25.07.2008 38 SONUÇ VE ÖNERİLER • Ülkemizdeki PGD faaliyetlerinin gerek diğer ülkelerle, gerek PGD kuruluşları arasında ve gerekse sektörler itibarıyla karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. • Farklı veri toplama yöntemleri ve farklı veri içerikleri sözkonusu olduğu için 2008 yılında gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin tam ve sıhhatli bir karşılaştırması mümkün olmamıştır. • Gelecek yıllara ait olarak hazırlanacak raporlarda sözkonusu karşılaştırmalı değerlendirmeyi yapabilmek için üzerinde mutabık kalınmış ve PGD’nin etkinliğinin ölçülmesinde gösterge olabilecek parametrelerin tespit edilmesi gerekmektedir. • Gösterge parametrelerin içerik ve formatı belirlendikten sonra, bu parametrelere uygun verilerin üretilmesi gerekmektedir. • Sözkonusu verilerin standart ve yeknesak bir şekilde ve elektronik ortamda tutulmasının önemi büyüktür. • Bu çerçevede, PGD Denetim Tutanağı’nın yukarıda zikredilen ihtiyaçlara karşılık gelecek şekilde tadil edilmesi gerekmektedir. 39