cografya hocamız
Transkript
cografya hocamız
'-" COGRAFYA HOCAMIZ Cografyanuzin bellegi, modern yer bilimlerinin o ncus uyd u . Sirn Erinc'in olumuyle Turkiye cografy a hocasmr yitircli. VAZI: GOKHAN TAN FOTOGRAFLAR: SIRRI ERiN<; AR~ivi irn Hoca'yi bir cizgl ro man kahrarnanma benze tiyorum. Basmda fotr sap ka, ag zmda sigarasr, UC;: SllZ bucaksiz arazinin ortasmda takim elbiseyle dolasan heybetli bir adam. "Blr arazi kiyaleti bile edindireme dim" diyor esi Vahide Erinc: "0 da elbi se, bu da elbise derdi." Belki de Sirn Erinc'i gercek kilan, 0 elbisenin alund an cikaraca gl bir pelerininin olma masi. Bizden biri olmas i. Bo ca'nm eski Iotogra flan arasmda dolasirken, zaman za man Vahlde Harnrn bile onu , arazide kendlsine rehber lik eden Anadolu insanlanndan ayirt etmekte zorlam yor. lpucunu yine Boca veriyor; istinasiz gulumsuyor turn fotograllard a. Muzipce bir gii l ii ~ bu. Insanh ga fay dah yeni bir macerarun pesindeki kahramarun g iil ii~ ii . S 138 Prof. Dr. S"" Erin~ ~a[,~ma(q!,na, 1984 y,lmda IU Deniz Bilimleri veCografya Enstitiisii miidiirliigiinden emekli olduktan sonra da 4evam efti. Eyliil 2001'de Istanbul'daki evinde ~ekilen fotograf, iinlii cografyacrmlzm son fotografl oldu. Bas Universitesi'nin Balat'taki kampusunde Sirn Erinc hakkmda sohbet ederken Yucel Yilrnaz bir ara ayaga kalku. Oniversitenin rektoru , odasirun Halic'e bakan buyuk kemerli pencerelerinden bi rine yaklasti ve disanyi gos terdi, "Buras!" dedi, "bir zamanlar ka rayrms, Deniz, gelgit olayi nedeniy Ie karaya sokulrnus ve bu halici olusturmus", Cografya cirun i~i bunu soylemek, yani yeryuzu sekillerinm tam mint yapmaktir. Erinc'in cografyasi bu kahba sigmaz. Karsida Galata'yi gostererek, "Demek ki kara yuksel mis. Tektonik hareketler yeri hangi yonde sikistirrms? Bogaza acilan diger akarsularda neden aym ~ ey gorul mernis? Acaba buzullar rm etkili olmus", Sirn Erinc, yerkabugunda gordugumuz her olusumu meydana geti Ya~aml boyunca hi~ azalmayan merak ve heyecam, S"" Erin~'i Tiirkiye'nin 0 giine kadar ara~hnlmayan cografyala"na siiriikledi. "Ka~karlar' a gittiginde heniiz 20giinliik evliydik" diyor e~i Vahide Erin~. 139 ren olaylan ve sureclerini anlamaya cahsan bir cograf yaciydi. Celal Senger , Yucel Yilrnaz'm verdigi ornegi daha ileri goturur ve sik sik Erinc'in, 19. yuzyilda cog rafyayi "ilgili turn bilimleri" iceren bir disiplin olarak ortaya koyan unlu dahi Alexander von Humboldt'un ya ratugi ekolun son temsilcilerinden oldugunu soyler, llginc olan, Sirn Hoca'mn 66 yil boyunea yuruyece gi bu yolu henuz bir lise ogrenclsiyken belirlemesi ve hazirliklanm da buna gore yapmasi: istanbul Erkek Lisesi'nde, ana ya banci dil olan Almancarun yamnda, Fransizca ve Rusca ogreniyor. (Uni versitede buna ingilizeeyi de ekliyor; Italyancayi okuyup anladigina ise Celal Senger sahit.) Ogretmenleri Ertnc'i istanbul Universitesi'ne gotu rerek daha sonra Turkiye Bolgesel ./ Sir" Erin~ {ortadaki}, Uludoruk (Cilo) Dogl'nda 1948'de ger~ekle~tirilen 15 giinlUk kamp ~alt~masmda {iistte}. FotograF~,ltk Erin~ i~in ay" bir tutkuydu. 1960 Yllmda Konya Karapmar'm, kumullarm geni~/emesi nedeniyle ~olle~tigini, emektar Voigtlander'lyla ~ektigi ForograFlarla duyurdu {sagda}. 140 Cografyasi'nda buyuk bir isirn olaeak Besim Darkot ve jeolojinin Turkiye'de ayn bir disiplin olarak gelismesi icin ilk adimlan atan Hamil Nafiz Pamir'le tamsnyor. Liseyi birineilikle bitiren Erinc, istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Cografya Bolumu'ne giriyor; aym anda Yuksek Ogretmen Okulu'na da kaydim yaptmyor, Zamarnn Milli Egitlm Bakarn Hasan Ali Ytieel'in ozel izniyle, donernin mufredatinda agirhkli olan tarih ders leri yerine Jeoloji Enstitu su'nun tum derslerini aliyor. Cografya ve jeoloji yi eszarnanh okuyarak 1940 Turki ye'sinde bir ilki gerceklestiriyor. Aym ytl Cografya Bolumu'nde asistanhga bashyor, 1940'm, Turkiye'de yer bilirnleri icin yeni bir rnilat oldugunu soyle mek samnm yanhs olmaz. Bu do nemde yer bilimleri "universite kori dorlanndan" gercek anlamda cikip, ozellikle SJrrI Erinc ve ihsan Ketin'in cahsmalan yla ozgun arazi cahsrnala nn a yoneliyor, Soylernek istedigim, bu donern oncesinde bilimsel arazi cahsmalanrun yapilmadigi degil, fa kat veriler toplandiktan sonra ortaya konan sonuclan n tumuyle yeni bir seyler soylernedigi. Bu cahsmalar ge nellikle, Kayser, Kober gibi dunyanin onde gelen bilim adamlanrun teorile rinin Turkiye icin yorumlanmasmdan ibaret. Kackar Daglan 'ndaki arasur rnasim anlatirken, "Me rak ve ogrenme atesi icini zl kavurmazsa, bu i§ olmaz," dernisti Sirn Hoca, "hele 0 donernin Turkiye'sinde". Tren ancak Erzururn'a kadar gidiyordu. Ispir'e 200 ki lometrelik mesafeyi posta tatanyla yuruyup, daglarda gecelernisler. Yer sekillen ve iklim lllskisi, daha ilk yil lardan itibaren mesleki ilgisinin odagim olusturuyordu. Buzullasma, bu konuda en gecerll ve rileri sag hyor du ancak Turkiye'de buzul oldugu 0 doneme kadar bilin miyordu. 1944 yilmda tarnamladigi doktora cahsmasmda, Kackarlar'da buzul olusumunu ilk defa detayh ola rak belgeledi. Dogu Karadeniz Dagla n'run, Pleistosen'den bu yana tekto nik yukselmeye ugradigim jeomorfo lojik olarak kamtladi, Erinc bu aras nrmasim 1949 yilmda zamanm en cnemli jeoloji dergilerinden Geolo gische Rundschau'iie yayunladi ve uluslararasi alanda ismi ilk olarak bu calismayla duyuldu. Bu bas anyi, burada alt alta oku maktan sikrlacagimz kadar cok cahs mast takip etti. 1945 ve 1948 arasm cia Van Galli ve Sapanca'da gercek lestirdigi limnolojik (golbilimsel) arasurrnalar, Turkiye'nin ilk gal bati metri (esden nlik) haritalanru ve ilk termal gal cahsma lariru ortaya cikardi. 1954 yilmda Karadeniz cevresinin Dorduncu Zaman'daki jeolojik evrimini konu alan unlu makalesini yayimladi. Amerikah jeolog Richard Foster Flint, Dorduncu Zaman konusunda 1970'li yillan n so nuna kadar en gecerli basvuru kaynagi olarak kabul edilen kitabinda, Hoca'nm makalesinden yararlandi ve bu makaleyi mutlaka okunrnasi gereken eserler listesin de verdi. Ege Rift Alam'run detayli ilk tektonik sentezini 1955'te yapti. 1961'de Ihsan Ketin tarafmdan bulu nan ve arnk hayatmuzin belirgin bir parcasi olan "Kuzey Anadolu Fay Hatumn yasim belirledi. 1970'te, es ki Yunanh cografyaci Strabon'dan beri bilinen Kula volkanik alanmm ha ritasim cikan p, jeolojik ve morfo Ka~karlar'da buzulla~mamn etkilerini inceledigi ~af,~mas" Sir" Erin~'in ulus/araras/ alanda ismini duyuran ilk ara~hrmas,yd,. Bu ~af,~mada Erin~ 'e yore insanla" yard,mCl olmu~tu (ustte). Hoca, 1962 y,lmda Bostonel'daki okul gezisinde ogrencilerine bilgi veriyor (solda). 141 5,m Erin(in 1940'/, yrl/arda ~ektigi fotograflar, onun ke~iflerini belge/emenin otesinde, olas,hkla 0 cografyalarm ilk fotograflarlyd,. (ilo Dag,'nm 4135'lik en yiiksek dorugunu ve geri ~eki/en buzulu gosteren bu iki fotograf" 1948'de ~ekmi~ (ustte ve a/tta), lojik gelisrne sureclerini belgeledi. Anadolu'daki karstik aJanlann C. A. Alagoz'un 1944 tarihli ilk yayimndan sonra detayh ilk sentezini yapti, Konya Ovasi ve il,: To roslar'da traverten konileri gibi yeni karst sekillerini ta mtu. Pek cok depremden sonra, Iaylan haritaladi ve yorumladi. Amerikah unlu teknonikci John Dewey, Turkiye ne oteknigi konusunda yapa cag i cahsrnalar icin 1979 yilm da SlIT! Erinc'ten yardim ister. Sirn Hoca, Dewey'i Ya leva kiyilan nda kendi bulusu olan ve 1980'li yillarda dunyada onernli cahsmala ra isik tutacak taracalara got urur. Celal Sengo r'un aktardigma gore Dewey 0 ana kadar sadece cogra lya CI oldugunu bildig! Erinc'in bilgisine hayran olur ve 0 ana kadar gordugt; en iyi arazi jeologlan ndan bir i 01 dugunu sayler. Ikllmbilirn ci Nuzhet Dalfes yillar son ra istanbul Teknik Oniver sitesi'deki bir sohb ettc, De wey'in bu teshisini duydu 142 gunda verdigi karsihk sudur: "Valla jeoloji bilgisini de gerlendirmeye benim gucum yetmez ama dunya iklim sistemleri hakkinda ne soylerseniz soyleyin anlayan re uzerine bir seyler ilave edebilen tarudigim Turkiye'deki tek insan Sirn Bey'dir." Mehmct Karaca da, Dalfes'ln sozlerini dogruluyor: "Klimatolojlnin turn alt daJlanna dalrms baska bir bilirn adarmrruz yok." Turkiye'nin on de gelen iki iklimbilimcisinin bunu soylcmcsi oldukca carpi ci. SlIT! Erinc, cog ralyanm bir alt disiplini oJarak ugrastig: klimatolojiyi, Turkiye'de yerlestirrnls ve 40 yll sonr as mda bile as ilmas i zor bir cer ceve olusturmus Bugun Sirn Erinc'In kendi adiyla amlan bir indis'i val'. 1965 yilmda ortaya koydugu bu indi s, yagl~ etkinligini belirleycn ve yalrnz klimatolojide degil, jcomorfoloji dt' dahil olmak uzerc bircok alanda uygulanabilen bu for mui, 0 gunc kadar kulla mlan kurakhk indisi for· mullerinin en pratig! Tum bu arastumalar. Turkiye'nin Sim Erincsa yesinde jeomorfoloji ve klimatoJoji disiplinlerinde sesini duyurabildigi t;ah~ malann sadecc bl r bah mu nu iceri yor. Sim He ca, clde etti g: basandan arasurrnalanm sonra yurtdismda yayirnlatma (ve bu saycdc gelir de 1967 Yllmda ihsan Ketin tarafmdan ~ekilen bu fotografta Slrrr Erin~, Bedia Ketin ve Vahide Erin~, Hoca'nrn 1956 model Volkswagen'in oniinde. Tiirkiye'nin iki duayen yerbilimcisi, dostluklarrnr ailelerine de ta$Iml$lardl. elde etme) sansma sahip oldugu halde, ses getirecek ca hsmalanm ilk kez istanbul Universitesi Cogra fya Ensti tusu Dergisi ve bu derginin Ingllizce baskisi Review'da yayimhyordu. Hoca pek cok onemli kesftni bu dergide dunyaya duyurdu. Cahsngi universitenin prestiji kadar, bu yayinlan n degis tokus edilerek enstitunun ulasma sansi bularnadigi yabanci yaymlara ulasmasmi da du sunuyordu. Erinc, kurulusundan itibaren bu iki dergi nin de yayin kurulunda gorev aldi ve bilimsel seviyenin uluslararasi duzeyde olmasi icin cabaladi. Uzun yillar boyunca ve hie ara vermeden yaym cika ran SIrrI Erinc'in bir baska carpi ci yonu de, eserlerinin -doldurdugu bosluga bakildigmda- oldukca kisa sure lerde kaleme almrms olmasi. (Yazma konusundaki ca buklugunun yakm arkadasi Ihsan Ketin'i bile kiskan dirdigi soylenir.) Yer bilimleriyle ilgili Turkce ve guncel yaymlara duyulan ihtiyacr karsilama arzusuyla olsa ge rek SIrrI Hoca, yeni urettigi ya da derleyip belli bir me todolojiyle bir araya getirdigi bilgileri bir an once ya yimlamaya ozen gosteriyor. ilk kez 1955'de yayimlanan iki ciltlik Jeomorfoloji kitaplanmn ikinci baskismm on sozunde, Erinc'in bu ozelligini kendi agzindan duymak mumkun: "Kitap, her bakimdan baskiya hazir olarak Haziran 1967 sonunda teslim edilmis olmasma ragmen Isler her nedense agir yurudu," diyor Erinc, Kitabm ba 144 sildig: Ocak 1965'e kadar belli ki Hoca'nm gozune uyku girmemis. Sadece Jeomorfoloji I ve II degil, SIrrI Erinc'in yazdi gl bircok kitap Turkiye'de konulannda birer basyapit olarak kabul ediliyor. SIrrI Hoca 1957'de baskam oldu gu Fiziki Cografya Kursusu'nde ya da baska universite lerde, genellikle ilk defa uygularnasim yapngi ve birer ders haline gelmesini sagladigi konulann yine aym ca buklukta kitabim ya ziyor. Klimatoloji ve Metodlan, Ve· jetasyon Cogra fyasl, Ortam Ekolojisi ve Degradasyonal Ekosistem Deg i~iklikleri, Dogu Anadolu Cografyasl gibi kitaplan defalarca basihyor, Yucel Yilrnaz, Hoca'mn olumunden birkac gun oncesinde, 1953'te yayimlanan Dogu Anadolu Cografyasl'm okuyup, bolgedeki yeni 9a hsmalarda faydalanmak uzere notlar aliyormus. Yucel Yilrnaz Turklye'nin onemli jeologlan ndan. Ancak sis mologdan, jeomorfologa, iklimbilimciden, botanikciye ve hatta arkeologa, uluslararasi basan ya imza atrms pek cok bilim adarmrmz Sirn Erinc'in kitaplanm ellert nin altmdan eksik etmediklerini soylediler. Yer bilimleriyle ilgili olahrn ya da olmayahm, onun mirasmdan hepimiz faydalandik, istanbul Oniversitesi Edebiyat Fakultesi'nde onun donerninde okuyan pek cok ogrenci, Sirn Erinc'in derslerine girip dinledikleri ni soyluyor, 0 zamanm arkeoloji ogrencisi, sirndinin prehistorya profesoru Mehmet Ozdogan, "Derslerinde sadece bilime degil, kulture dair gorusiinuzu etkiyecek bilgiyi verirdi" diyor. Bu gorusu, 1954 yihndan son YII lann a kadar yazmayi surdurdugu ortaogretim derss O/os,lIk/o Bah Anodo/u'do ~eki/en bu fotogrof, Erin~'in iU Cografyo Enstitiisu'nde osiston o/dugu y,lIora oit(ustte). Hoeo, oku/ y,lIormdo tuttugu "Ak,/ Defter;"n;, kend;s;n; hep ornek a/an Ce/a/ ~engor'e "onu doho ;y; on/omos/" ;~;n ormogon etm;~ (o/Ho). kitaplannda da gozlemlenir. (Son asistarn Ahmet Er tek'in soyledigine gore, bu kitaplan yazrnak icin peda goji [cocuk bilimi] kitaplan okurmu s.) SIrrI Hoca'run kitaplannda yetiskin bir insam, hatta bir meslektasim doyuraeak bilgiyi bulabilirsiniz. Son gbrii~ memizde, kitabmda Izlanda'da ge ee yansi gunesini gosteren fotogra fin altma "Izlanda'dan bir goru nus" yazildigiru gostererek, "Oysa ben bu fotografi 0 enlemde gune sin yazin batmadigiru gostermek icin koymustum" demisti. Ho ca'run ilkokul cografya kitaplanna hile soktugu depremle ilgili uyan lann hukumetlerce hftl ft anlasilma nus olmasimn nedenini de burada aramak lazim. Ne yazik ki SIITI Erinc'i son YI1 lannd a tamyabildim; Hoca'mn cid di saghk sorunlan yasadig: bir db nemde. Onun insam yureklendiren tebessumu eksik olmaz, gozunuz deki, kendi gozundeki SIITI Erinc'i sarsmamak icin sikmnlan ru belli 146 ctmczdi. Hoca'nm beni en etkiyen ozelligi, cevabina hie bir yerde ulasamadigim, dunyamn en ucra kosclerindeki cograf olusumlann Turkce karsihgnu en ufak bir teredo dut yasamadan vermesiydi. Gozundeki rahatsizhk nede niyle arnk okuyarmyordu aneak hafizasi inamlmaz bir duruluga sahipti. Vahide Harum'dan ogrendigime gore, vefat ettigi gun aksamustune kadar da oyleymis, Gecen eylul ayimn sonundaki ziyaretimde uzun sure konus mus, beraber bahceye cikrmsnk. 01 dukca dine gbzuktiigu 0 gun, bilme den son Iotograhm cekmisim. Daha soma bahceye bile cikamaz olmus Ahmet Ertek'in, Hoca'mn vefatmm ardindan soyledigi sey sarun rn onu taruyanlann ortak duygusunu ozet liyor: "Bir gun onun da gidebilece gin! dusunemezdik. Cunku 0 5 1111 Erinc'ti." Bu yaziyi hitirmeme yakm, eskl ogrenctlen nden hirinin gonderdigi mesa] dergiye ulasu, Basar Turk, Istanbul Universitesi Cografya Ens titusu'nd e jeomorfoloji dersinde SIrrI Erinc'i ilk gorusum; soyle an latrms: "Amfiye kir sach, masmavi gozlu, tebessumiiyle sizi hemen sa· ran heybetli bir adam girdi. Bir universite prolesorunden cok, film lerden cikip gelmis bir karaktere benziyordu.".