DEĞER ANAL Z N N ÜRÜN TASARIMINDAK ROLÜ: B R UYGULAMA

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
DEĞER ANALİZİNİN ÜRÜN TASARIMINDAKİ ROLÜ:
BİR UYGULAMA
Pınar KILIÇOĞULLARI
Kocaeli Üniversitesi
Gülşen AKMAN
Kocaeli Üniversitesi
Özet
Ürün geliştirmede kullanılan yardımcı araçlardan biri olan değer analizi, var olan/yeni ürünleri geliştirmek,
faaliyet analizi yapmak, kalite ve güvenilirlik sistemlerini geliştirmek, gereksiz maliyetleri elimine etmek, riski
azaltmak ve başarıyı artırmak amacıyla kullanılan ürün, süreç, hizmet ve sistem odaklı bir maliyet düşürme
tekniğidir. Değer analizi sayesinde ürünlerin fonksiyon ve kalitesini kaybetmeden, daha karlı daha düşük
maliyetli ürünler geliştirmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı değer analizinin ürün geliştirme faaliyetlerinde
etkin bir şekilde kullanılmasıyla, zamandan ve maliyetten tasarruf ederek ürün maliyetinin etkin olarak
yönetilebileceğini göstermektir. Bu amaçla, rejisör isimli katlanabilir dış mekan sandalyesinin tasarımı
iyileştirilerek, tekniğin yararları ortaya konmuştur. Değer analizi sayesinde maliyetinden yaklaşık % 20’lik
tasarruf sağlanmıştır.
Anahtar sözcük: Ürün Geliştirme, Değer Analizi, Değer Mühendisliği
1. GİRİŞ
Günümüzde globalleşmenin artmasıyla firmalar ağır rekabet koşullarıyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu da
ürün geliştirmenin önemini bir kat daha artırmaktadır. Müşterilerin beklentileri artmakta ve kaynaklar gün
geçtikçe kıtlaşmaktadır. Bunun sonucunda yeni ürünlerin geliştirilmesi daha da zorlaşmaktadır. Firmalar
kurumsal pazarlama hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla nitelikleri bakımından tüketicilerin istek ve
beklentilerini karşılayacağına inandıkları çeşitli ürünler üretmektedirler. Bu ürünleri tüketicinin istediği yerde,
istediği anda ve istediği koşullarda sunabilmek için çalışmaktadırlar.
Fiziksel ürün ile kalite seviyesi, tasarım, marka ve ambalaj yardımıyla bazı farklılıklar yaratılarak tüketicinin
satın alma davranışı etkilenmeye çalışılmaktadır. Tüketicinin elde etmeyi istediği esas faydanın sağlanabilmesi
için, ürün tasarımı en önemli kriterlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kriterin tüketicinin satın alma
davranışında etkili olabilmesi için ürünün fikir olarak doğuşundan piyasaya sürülmesine kadar geçen süreçleri
ayrıntılı olarak tanımlanmalı, böylelikle tüketicinin beğeni kriterinin ürüne kazandırılması sağlanmalıdır. Ürün
tasarımında kullanılan araçlardan biri olan değer analizi ürünlerin fonksiyonlarını ve kalitelerini kaybetmeden
daha karlı ve daha düşük maliyetli tasarımlar yapılabilmesine imkan sağlamaktadır.
2. DEĞER ANALİZİ (DA)
Temelleri ilk defa Lawrence D. Miles tarafından ortaya konan değer analizi ile basit fiil-isim kullanarak
insanların bir düşünceyi veya bir işlevi açıklamasını; ekip halinde çalışan insanların proje ya da problem
üzerinde kelimelerin gerçek anlamlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, projenin özel durumlarını tartışmalarını;
böylece iletişimi ve karşılıklı anlaşmayı geliştirmeyi hedeflemektedir (Lenzer 1992, s. 271-272). Değer
analizinin adımları şu şekilde özetlemek mümkündür: (i) ürün hizmet, işlem ya da organizasyonun müşterilerini
belirlemek, (ii) işlevsel analiz sonunda müşteri ihtiyaçlarını tanımlamak ve (iii) en küçük ihtiyaçlara cevap veren
çözümleri araştırmak, seçmek ve geçerliliğini sağlamak (Efil, 1995, s.189). DA, ürün, proses ve hizmeti, gerekli
fonksiyonları yerine getirecek şekilde optimum değerde ve en düşük maliyetle elde etmeye çalışan sistemli bir
teknikler bütünüdür (Ridge, 1969). DA alternatif malzemelerin, yeni proseslerin, kaliteli üretim olanaklarının
253
P. Kılıçoğulları, G. Akman
sistemli kullanımını sağlar. Mühendislik, üretim ve satın alma bölümlerinin dikkatini işletmenin ana hedefi olan
düşük maliyetlerle eşdeğer fonksiyonellik sağlanması üzerine yoğunlaştırır. DA, müşteri tarafından gereksinim
duyulan fonksiyonları yeniden gözden geçirerek farklı görüş açılarından daha düşük bir maliyete ulaşmayı
sağlayacak bir mamul tasarım faaliyeti olarak tanımlanabilir (Yükçü, 2000).
Rekabetin yoğun olduğu serbest piyasa ekonomisinde işletmenin uzun dönemde başarılı olması müşteriye en iyi
değeri, istenilen fiyatta sunabilmesine bağlıdır. Böyle bir piyasada tüm işletmeler müşteri istek ve
gereksinimlerini tatmin edecek ürünler üretmeye çalışmakta ve rekabet koşullarından dolayı en iyi değeri en
uygun fiyatla sunmak zorunluluğunu hissetmektedirler (Öztürk, 1978). DA, ham madde, üretim süreci,
kullanılan işçilik türleri ve satın alınan veya üretilen tüm parçalar da dahil olmak üzere, ürünün tüm bileşenlerine
bakmaktadır. Değer zincirinde katma değer oluşturan ve katma değer oluşturmayan maliyetleri birbirinden
ayırmak da önemlidir. DA, katma değer oluşturmayan faaliyetleri azaltmaya çalışmaktadır (Kaplan ve Atkinson,
1998). En iyi değer iki kavram ile belirlenmektedir. Bunlar fonksiyonellik ve maliyettir. Bu kavramlara bağlı
olarak, bir ürünün değeri aşağıdaki şekilde formüle edilmektedir (Emiliani,2001);
Değer=Fonksiyonellik/Maliyet
veya
Değer=(Fonksiyonellik/Maliyet)xHız2
Bu formüle göre, değeri arttırmanın iki yolu vardır: fonksiyonları sabit tutarak maliyeti düşürmek ve maliyeti
sabit tutarak fonksiyonları geliştirmek. Bir ürünün taşıması beklenen 2 fonksiyonu vardır: (1) Kullanım
fonksiyonu (bir işi/kullanımı gerçekleştirmeye yönelik fonksiyonlar), (2)Estetik fonksiyonlar (Müşteriyi
memnun edecek tasarımlar). Değer analizi aşağıdaki sorulara cevap bulmaya çalışmaktadır (Dilworth, 1983);
1. Ürünün fonksiyonu nedir?
2. Bu fonksiyon gerekli midir?
3. Maliyeti nedir?
4. Aynı fonksiyonu başka hangi ürün yerine getirebilir? Bunun maliyeti ne olacaktır?
DA hem ürünün tasarım aşamasında, hem üretim mühendisliği aşamasında, hem de üretim aşamasında
uygulanabilmektedir (Park, 1999). Ürünün tasarım aşamasında yapılacak değer analizi sonraki aşamalardaki
çalışmalara göre daha verimli olacaktır. Çünkü ürünün tasarım hatalarından doğan maliyetlerin düzeltilmesi daha
fazla emek ve zaman alacağından buradaki maliyetler diğer aşamalarda çıkan hataları düzeltme maliyetlerine
göre çok daha yüksektir. Üretim mühendisliği aşamasında parçalar, işlem tabloları, ekipman ve aletleri kapsayan
analizler yapılır. Dikkat edilmesi gereken nokta, satın alma süreci uzun olan ve ileri fabrikasyon teknikleri veya
malzemesi gerektiren ürünlerin analizinin iyi yapılmasıdır. Eğer tasarım ve üretim mühendisliği aşamalarında
DA etkili bir şekilde uygulanmışsa, üretim aşamasında DA’nin fazla bir önemi yoktur. Zaten bu aşamada
değişiklik yapılması diğer aşamalara göre daha zordur. Çünkü gerekli ekipmanlar alınmış ve yatırımlar
yapılmıştır.
3. UYGULAMA
XYZ firması ahşap sandalye ve masa üretimi sektöründe faaliyet göstermektedir. İmalat faaliyetleri masa ve
sandalye imalatı, boyahane, döşeme ve ithal sandalye montajından oluşmaktadır. 40 adet makina mevcuttur.
Fabrikadaki gerçekleştirilen faaliyetler DA açısından incelenmiş ve firmanın maliyet azaltma arayışı içinde
olduğu tespit edilmiştir. Firmanın uyguladığı mevcut maliyet azaltma stratejileri şu şekilde özetlenebilir;
• İşçilik maliyetlerini azaltmak ve hammadde tedarik iskontosundan faydalanmak için büyük miktardaki
siparişlerin kabulü
• Aşırı ürün çeşitliliğinden sakınarak ilk madde maliyetini minimize etmek
• Büyük miktarlardaki siparişlerin kabulü ile kalas şeklinde gelen ağaçtan kesilecek parçaların uzunluk ayarı
yapılarak ham madde israfını en aza indirgemek
Yapılan incelemeler sonucunda firmada gereksiz maliyetlerin sebebinin araştırılmadığı görülmüştür. DA ilkeleri
uygulanarak gereksiz maliyetler ortadan kaldırılabilir. Bu maliyetler ürün tasarımında yani ürün üretilmeden
önce ürünü oluşturan parçaların iyi analiz edilememesinden, fonksiyon analizi eksikliğinden, üretim sırasında
uygulanan işlem sayısının fazla oluşundan veya gereksiz işçiliklerden kaynaklanabilir. Bu uygulamada amaç bu
maliyetleri tespit etmek ve fonksiyon analizi kullanılarak önemsiz parçaları çıkartmak ya da kullanılan
malzemeleri değiştirmek ya da işlem sıralarını değiştirerek nihai ürünün firmaya maliyetini mümkün olduğunca
düşürebilmektir.
DA uygulanması amacıyla firmanın en çok talep edilen ürünü “Rejisör” isimli katlanabilir dış mekân sandalyesi
seçilmiştir. Bu ürünü satın alan müşteri grubu kafeterya ve restoran sahipleridir. Bu ürünün seçilmesinin nedeni
üretim zamanlarının diğer ürünlere göre yüksek olmasıdır. Bu ürün 18 kayıttan (ahşap parça), branda ve bağlantı
elemanlarından oluşmaktadır. Müşteri şikayetleri dikkate alındığında, en çok kolçak yüksekliğinden ve
sandalyenin estetik görünümünden memnun olmadıkları görülmüştür. Katlanabilir bir sandalyenin temel
254
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
fonksiyonları katlanabilirlik, rahat kullanım, kolay hareket ettirilebilme, dar yerlerde kullanım ve estetik
görünümdür. Rejisör sandalyesini oluşturan parçalar ve fonksiyonları belirlenmiştir. Tablo 1’de görülmektedir.
Tablo 1. Rejisör sandalyesini oluşturan parçalar ve fonksiyonları
Parça Adı
Üst kol kayıt
Ön ayak
Oturma kayıtları
Hareketli kayıtlar
Yan kayıtlar
Branda
Sırtlık kayıtları
Katlama demiri
Branda demiri
Ayar tahtası
Bağlantı kaydı
Perçinler
Adedi
2
2
2
4
4
1
2
4
2
4
2
10
Fonksiyonu
Rahat kullanım, Emniyet, estetik görünüm
Hareketlilik, estetik görünüm, denge
Bağlantıyı sağlama, emniyet
Katlanabilirlik, emniyet, denge
Emniyet, bağlantıyı sağlama
Rahat kullanım, estetik görünüm
Bağlantıyı sağlama, denge
Katlanabilirlik
Bağlantıyı sağlama, emniyet
Aşınmayı önleme
Bağlantıyı sağlama
Bağlantıyı sağlama
Daha sonra parça boyutları dikkate alınarak hammadde ve işçilik maliyetleri çıkarılmış ve Rassal analiz tekniği
kullanılarak bu maliyetlerin fonksiyonlara dağılımı yapılmıştır (Tablo 2). Tablo 2’den de görüldüğü gibi en
önemli fonksiyon bağlantıyı sağlama fonksiyonudur. Toplam maliyetin %26’ına sahiptir ve maliyeti 9,292
YTL’dir. İkici en önemli fonksiyon, toplam maliyetin % 17’ini oluşturan emniyet fonksiyonudur.
Ürünün değerini artırmak amacıyla ürünle ilgili çeşitli fikirler üretmek için, satın alma sorumlusu, imalat
sorumlusu, muhasebe sorumlusu ve satış sorumlusundan oluşan bir ekip oluşturulmuştur. Yapılan ekip çalışması
sonucunda 12 geliştirme fikri ortaya çıkmıştır. Bu fikirler maliyete etkisi olup olmamasına göre değerlendirilmiş
ve kabul/ret kararı verilmiştir. Öne sürülen fikirler ve ilk değerlendirme sonuçları Tablo 3’de görülmektedir.
İkinci değerlendirmede bu fikirlerin 5 tanesi elenmiş ve 7 fikir değerlendirmeye alınmıştır. Bu 7 fikrin
değerlendirme sonuçları ve sağladıkları maliyet kazancı Tablo 4’de görülmektedir.
Bu değerlendirmeler göz önünde bulundurularak fikirlerin ikili karşılaştırılması yapılmıştır. İkili
karşılaştırmalarda hangisinin daha iyi çözüm olduğunun belirlenmesinde kriter olarak maliyet/fonksiyon oranı
dikkate alınarak, ve tercih derecesi (3) kesinlikle daha iyi, (2) daha iyi, (1) en azından iyi değerlendirme skalası
kullanılmıştır. Daha sonra her bir fikrin toplamı alınarak toplam puan hesaplanmıştır. Şekil 1’de de görüldüğü
gibi maksimum puanı alan F1 en makul çözüm olarak görülmektedir. F3 ise en iyi 2. çözüm olacaktır.
4. SONUÇLAR
İncelenen sandalye modeli bütün malzemeleriyle 36,07 YTL ’ye mal olurken, değer analizi yönteminin
uygulanmasından sonra 7,119 YTL’lik bir maliyet tasarrufu sağlanmıştır. Böylece, yeni geliştirilen modelin
maliyeti 28,9 YTL olarak gerçekleşmiştir. Böylece sandalye başına maliyetten % 19,7’lik bir tasarruf
sağlanmıştır. Günümüzde rekabet koşullarının çok çetin olduğu düşünülürse, bu oranın iyi rekabet avantajı
sağlaması kaçınılmazdır.
Seçilen rejisör isimli katlanabilir dış mekan sandalyesi Şekil 2 (a) da görülmektedir. DA uygulandıktan sonra,
yukarıda da belirtildiği gibi hem maliyetten % 20’lik bir kazanç sağlanmış, hem de Şekil 2 (b) de görüldüğü gibi
estetik görünümde büyük bir iyileşme sağlanmıştır.
255
256
Tablo 2. Bileşen faaliyet fonksiyon matrisi
P. Kılıçoğulları, G. Akman
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
Tablo 3. Öne sürülen fikirler ve ön değerlendirme sonuçları
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Fikir
Maliyete Etkisi
Sandalye kayıtları inceltilsin
Kolçak yüksekliği düşürülsün
Kayıtlarda azaltma yapılsın
Branda yerine deri kullanılsın
Ön ayakların boyu kısaltılsın
Brandanın içine elyaf konulsun
Branda iki parçalı yapılsın
Kayıtlara yuvarlatma işlemi uygulanmasın
Ayar tahtası dışarıdan alınsın (Fiber olabilir)
Ön ayaklara şeffaf pabuç takılabilir
Hareketli kayıtlar arasındaki bağlantı kayıtları çıksın
Katlama demiri kalın plastikten yapılabilir.
+
+
+
-
Sonuç
(Kabul/Ret)
K
K
R
R
K
R
K
K
K
K
K
R
Tablo 4. Fikirlerin ikinci değerlendirme sonuçları
Fikir
No
F1
F2
F3
Fikir
Değerlendirme
Sandalye
kayıtlarının
inceltilmesi
Kolçak
yüksekliğinin
düşürülmesi
Brandanın iki parçalı
yapılması
Hammaddeden 7 dm3 ağaç tasarruf edilir
F4
Ayar tahtasının fiber
olarak dışarıdan alınması
F5
Branda demiri yerine ince
ahşap
malzeme
kullanılması
Kayıtlara
yuvarlatma
işlemi uygulanmaması
F6
F7
Hareketli
kayıtlar
arasındaki
bağlantı
kayıtlarının çıkarılması
Maliyet
kazancı
4,55 YTL
Dolayısıyla ön ayak boyutunun kısaltılması
kayıt inceltilmesindeki tasarrufa dahil edilebilir
Brandanın m2si 5 YTL’dir. Rejisör 1 ‘de 0,8 m2
kullanılmaktadır. İki parçalı yapılırsa 0,5 m2
kullanılır.
Ahşaptan
ve
yuvarlatma
makinasında
yapılıyordu. Hem işçilik hem malzeme maliyeti
0,65 YTL/Adetti. Fiber olarak dışarıdan tanesi
0,5 YTL/adet olarak alınmaktadır
Branda demiri 5,5 YTL/adet fiyatından satın
alınmaktaydı. Aynı fonksiyonu ince bir tahta da
sağlayabilir
Bu işlem uygulanmazsa Sandalye üretim
zamanından 8,4 dak/adet işçilik tasarrufu
sağlanacaktır. Tasarruf =8,4*1,240/60 YTL/dak
Bu işlemin yapılması dayanımı olumsuz
etkileyeceğinden uygulanmamıştır.
TOPLAM MALİYET KAZANCI (YTL/adet)
F1
F2
F1-3
F2
F1
18
F2
0
F3
F1-3
F3-3
F3
F4
F1-3
F4-1
F3-2
F4
F5
F1-3
F5-2
F3-1
F5-2
F5
F6
F1-3
F6-2
F3-2
F6-1
F5-2
F6
F5
8
F6
1
1,5 YTL
0,15 YTL
0,88 YTL
0,174 YTL
7,119
F7
F1-3
0
F3-3
F4-2
F5-2
F6-1
(a)
F3
11
F4
3
(b)
F7
0
Şekil 1.(a)Geliştirme fikirlerinin ikili karşılaştırma matrisi
(b) Her fikrin aldığı toplam puan
257
P. Kılıçoğulları, G. Akman
(a)
(b)
Şekil 2. (a) DA uygulanmadan önce (b) DA uygulandıktan sonra
DA sayesinde tasarımı doğru analiz etme ve sorunlara doğru çözümler bulabilme yaklaşımı
geliştirilebilmektedir. Bu da işyerinde verimlilik üzerinde olumlu tartışmaların yapılabilmesi için yeni bir bakış
açısı getirmektedir. Böylelikle yeni ürünün başarısını derinden etkileyecek faktörler müşteri odağı takım
çalışması, uygun analiz tekniklerinin kullanılması, yeni bir ürünün tasarımı için gereklidir. DA bu kriterlerin
ürün geliştirme çalışmalarında etkin kullanımını sağlayan bir teknik olarak ortaya çıkmaktadır.
5. KAYNAKÇA
DILWORTH, J. B., 1983, “Manufacturing and Non-manufacturing Production and Operation Management”,
2nd. Ed. Random House Inc. New York.
EFIL, İ., 1995, “Toplam Kalite Yönetimi ve Toplam Kaliteye Ulaşmada Önemli Bir Araç ISO 9000 Kalite
Güvencesi Sistemi”, Uludağ Üniversitesi Basımevi.
EMILIANI, M. L., 2001, ”Redefining the Focus of Investment Analysis”, TQM Magazine, Vo.13, No.1, s. 6.
KAPLAN, R. S., ATKINSON, A. A., 1998 “Advanced Management Accounting”, New Jersey: Prentice Hall,
s. 225-227.
LENZER, W. F., 1992, “Value Management from A Global Perspective”, in Architectural Management, Ed.
M.P. Nicholson, E & FN Spon, s. 268-279.
MILES, L. D., 1972, “Techniques of Value Analysis and Engineering”, 2nd edition, McGraw Hill, USA.
ÖRNEK, A. Ş., 2003, “Bir Yönetim Tekniği Olarak Değer Mühendisliği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:2, s.213-230.
ÖZTÜRK, T., 1978, “Pazarlama ve Tüketicinin Korunması”, Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul
Üniversitesi İşletme Fakültesi.
PARK, R., 1999, “Value Engineering: A Plan for Invention”, CRC Pres., USA.
RIDGE, J. W., 1969, Value Analysis for Better Management”, Amerler Ment Association Inc. New York.
YÜKÇÜ, S., 2000, “Maliyet Düşürmede Sistematik Yaklaşımlar”, Muhasebe ve Denetime Bakış, yıl 1, Sayı 2,
s.29
258