bir - Bachibouzouck.com
Transkript
bir - Bachibouzouck.com
Reha Yünlüel -manifestosususta'l› çak›ç›kartt› çak›s›n› bir "çak"! bir daha "çak"! "›" düfltü, serildi yere çak'› elinde tutan el sa¤ el çarketti soluna önce bir selam çakt› geldi sol elinin parmaklar›ndan bir bir befl kalem yapt› befl kalem dile 'olay befl kurflun kalem içi barut dolu, haylaz befl kurflun kalem silgiden flapkas› olmayan bir sökük gibi duran bendini dikebilecek denli i¤ne'den befl saçma kalem biri diiiiinibütün, biri allahs›zzzzz, biri fleytannnnn biri anlamazo¤luanlamaaaaaz, biri anlaro¤luuuuuanlamaz, sa¤ elinin befl kefl parma¤›na efl befl kalem hepsi eflflo¤lueflflekalem biri serçeeeee, biri yüksüüüüük, biri ortaaaaa biri iflaaaaaret, biri baflflflflfl kalem, havvada duran bofl kâ'da allem etti vezin çizdi olmad›! kallem etti etik biçti olmad›! akletti: bir ilke sayd›, bir ilke sayd›, bir ilke daha sayd› kendince bir ilk'e olmad›! âdem'i adam sand› ç›plak ve müsvedde kald› durduk yerde bir üflüme ald› koltuk saçlar›na s›¤›nd› uçlar› aç›kta kald›, ac›kt›, bir sinir geldi bir kafl›nt› tuttu: nazd›, hazd›, sazd›, cazd›: yazd›, babam yazd›: birrrrr, ikiiiii, üççççç, dörttttt, beflflflflfl! manifestosunu unuttu. oldu mu? olmad›››››! sahibi/yaz›iflleri müdürü: mustafa ibakorkmaz yaz›flma: halim flafak p.k. 271 38002 kayseri y›l: 1 say› 5 • ocak/flubat 2004 e-mail: imlasizyazisma@hotmail.com imlas›z ticari amaçl› bir dergi de¤ildir. dergide yer alan ürünlerden yazanla birlikte isteyen herkes sorumludur. imlas›z’a bilgisayarla, daktiloyla, el yaz›s›yla yaz›lm›fl ürün gönderilebilir. teknik haz›rl›k: turuncu tan›t›m 0.352. 231 11 10 • bask›: geçit ofset 0352.320 48 61 say›s› 2.500.000 tl. y›ll›k katk› pay› 15.000.000 tl. posta çeki numaras›. halim flanl›da¤ 692233 A l g › l a r › m › z › , h a y a t › m › z › , b e ¤ e n il e r i m i z i , a fl k l a r › m › z › , d ü fl ü n c e l e r im i z i b e l i r l e y e n “ b i z ” d e n g e r i y e i ¤d i fl e d i l m i fl , k o fl u l l a n d › r › l m › fl , k o dl a n m › fl , h a rc a n m › fl v e t ü k e t i l m i fl b i r kütle b›rakan bu sisteme, hayata k a r fl › d ü fl k u r a b i l e n l e r, d ü fl l e r i n d e b a fl k a b i r y a fl a m › , k ü l t ü r ü t a s a v v u r e d e b i l e n l e r, y i n e d e h e r t ü r l ü o t o r it e r e d i m e k a r fl › ö z g ü r l ü k t u t k u s u i l e d i re n e n l e r a y a k t a k a l a b i l i y o r. F a r k l › d ü fl ü n e n e , y a fl a y a n a k a r fl › , i fl y e r i n d e , e v d e , c e m a a t i n d e k o r k u v e n e f re t b e s l e y e n b u t o p l u m n a s › l b u k a d a r k ö r l e fl t i r i l m i fl , k ö re l t i lm i fl t i r ? ‹ k t i d a r a , o t o r i t e y e , k o fl u ll a n d › r m a l a r a b u k a d a r d a m a rd a n b a ¤ l a n m › fl , o n u k a n › i l e b e s l e y e n , y a fl a m › n › , k i fl i l i ¤ i n i s t a t ü k o v e e d i n d i ¤ i m ü l k l e b e l i r l e y e n , h i y e r a rfl i k i l i fl k i l e r i k u t s a y a n v e e r k ’ e e n e r k e n e ¤ i l e n b u y a fl a m d a ö z g ü r l ü kçü bir sanat olabilir mi? K u fl a t › l m › fl h a y a t l a r › m › z ; a l g › l ar › m › z › h e r a n h e r y e rd e , ç e fl i t l i araçlara (medya, popüler kültür ve ikonlar› vs.) dar mada¤›n etmeye a y a r l a n m › fl v e d a y a t › l m › fl k ü l t ü r endüstrisine, burjuva edebiyat›na k a r fl › , e t r a f › n d a k i d u v a r l a r › “ y › km a k ” i s t e y e n d ü fl ç ü l e r l e n e f e s a l ab i l i r. Ve d ü fl k ur m a k re d d e t m e k d emektir hayat›n sun’i gerçeklerine k a r fl › . D ü fl k u r m a s › n › b i l e n b i r s an a t ; fl i i r l e , re s i m l e , m ü z i k l e d ü fl l en e n ö z g ü r l ü k a l a n › n a g i d e c e k . Ve b u y o l o l d u k ç a ç e t re f i l l i . B i z i m a s l a b i l b o a rd l a rd a re k l a m › o l a n b i r d e rg i m i z , s a n a t › m › z o l m a y a c a k . Ya z ›lar›m›zda suç unsuru buldu¤unu s ö y l e y e n o t o r i t e , b e l k i b i z i m a h k em e z a b › t l a r › n a g e ç i re c e k . fi i i r i m i z , r e s i m l e r i m i z , m ü z i ¤ i m i z , k ü l t ü r ümüz, itaat etmekte zorlanmayanlar t a r a f › n d a n v e e g e m e n k ü l t ü r c e p h es i n d e l a n e t l e n e c e k . ‹ fl t e o z a m a n d ü fl l e d i ¤ i m i z y o l d a o l d u ¤ u m u z u a nlayaca¤›z. C e b i n d e t a fl t a fl › y a n y a r a m a z ç oc u k l a r › z b i z . P l a z a l a r › n p o m p a l a d ›¤› kültür endüstrisinin camlar›na a t › y o r u z t a fl l a r › m › z › . B i z d e t a fl ç o k d ü fl d e . ‹ fl t e e n g ü z e l s a n a t ; y › k › l d ›¤ › n d a o e n d ü s t r i n i n i ç i n d e n d o ¤ ac a k . Y › k › m › n y a r a t › c › , c o fl k u l u b i r t u t k u o l d u ¤ u n u b i l i y o r u z . Ve ce b im i z d e fl i i r l e r i m i z , y a z › l a r › m › z d ü fl kuruyoruz. B i z i b u d e rg i d e b u l u fl t u r a n i fl t e bu heyecan. Hepimiz bunun ne oldu¤ u n u b i l i y o r u z . B i z l a n e t l i l e r, h e r g ü n , h e r d a k i k a a y n › d ü fl ü g ö r ü y oruz. Ve d ü fl g ö r m e k t e n k o r k m u y or u z , s i z i ö z g ü r b i r s a n a t i ç i n d ü fl l er i n i z i i z l e m e y e ç a ¤ › r › y o r u z . Ya z › l a n h e r fl i i r, y a p › l a n h e r re s i m , m ü z i k a l g › l a r › m › z › e l e g e ç i r m e y e ç a l › fl a nl a r a b i r t o k a t t › r. S i z i fl o k e d e c e k e n e r j i m i z v a r. B i z e b o y u n e ¤ d i re m e z s i n i z . ö z g ü r k . Te k i n 3 erör ogün kaymak 4 Dört bafl› mamur ateflten Perdahlanm›fl, sal›nm›fl Düfller âlemi indikatörüyüm = yada üç bafll› ejderhan›n prototipi = yada canavarc›k böce¤i = yada zakkum fidan› cehennem bahçesinin = yada sanan kendisini istedi¤ince, bir düflte ellerime ba¤ çiçek saplar› dillerime dolambaç leblebi tozlar› ne kadar fazla elim var, ne çok dillerim imlâs› düflük bir kederin cümlesiz çarp›k çurpuk paragraflar›n hiçli¤e adanm›fl yumak püsürünün inhibitörüyüm hepsinin, kendi kendimin – ad›mlar›mda terörüyüm görmemem gereken rüyalar›n – esen bafl›nda, sonunda erörüyüm hiç bas›lmam›fl pullar›n – ilk gün damgal›, revaçta bilemezsin diyorsun peki teflekkür ederim iltifat›n›za neyi bilemem, tinini mi, tenini mi? Ki ben bardac›k reçelini, kokusundan, odan›n d›fl›ndan bilen Ki ben en meflhur körebe oyuncusu ihtimallerin ‹nan yada inanma fiu an seninle sevifliyorum desem Gölgemi gölgene raptiyelemiflim Çok yak›n›m duvar›na ‹nan yada inanma = iflte yüzün avuçlar›mda – ufac›k = iflte duda¤›m belliyor duda¤›ndaki yitifli = iflte ak›tt›m bir damla gözyafl›n› da sofras›na cehennemin = iflte bir tutam karanfil tohumu gibi bask›n = iflte sak›n›p yabanl›¤›ndan hayat›n = iflte bir porselen fincana yan yana resmedilmifliz gözyafl›y›m ak›yorum cennete bulan›yor cehennemin anarflist elefltiri-2 hüsamettin çetinkaya fiimdi, ‘Kültür endüstrisi’ de denen, kültür alan› temel bir problematik oluflturuyor. Çünkü geleneksel elefltirinin en etkin oldu¤u alan kültür ve edebiyat idi ve buralarda kopan f›rt›nalar bir sürü okulun ayr›mlaflmas›na yol açm›flt›. Toplumcu Gerçekçilik, Yaz›nsal Elefltiri, Dilciler, Anlambilimciler, Psikolojik okullar, Yorumsamac›lar vb.. Günümüzde geçerli olan devasa bir sanal gerçeklik dünyas›, televizyonu, interneti, CD’si, CDV’si , DVD’si, müzik-klip dünyas›, medya magazin ve e¤lence dünyas› vb.. kültür evrenini kuflatm›fl durumda. Kimine göre kültür emperyalizmi, kimine göre afla¤› kültür, kimine göre popüler kültür vb. Oysa, kültür prati¤inde, avam ya da seçkin kültürü, popüler ya da halk kültürü, sanal ya da reel, ne olursa olsun elefltiriye konu olan gerçekliktir, yani ‘etki’dir, implikasyondur. ‘Sanatsal’ denen pratiklere, di¤er tüm pratiklerden ayr›cal›kl› ve üstün bir yer tan›m›yorum. Öbürlerini afla¤›lay›p, ‘sanat’› yüceltmek tam da elitist bir tuhafl›k. Elefltiri nesnesinde elbette bir duyarl›k ar›yorum o ayr›. Yani bir tragedya ile, televole tarz›n› da ayn› kefeye koyman›n bir anlam› yok, ne ki implikasyonlar›n› analiz ederken beni ilgilendiren yaratt›klar› etkinin niteli¤i ve politizasyonudur; iktidar›n tahakkümünün bütünlefltiricisi mi? iktidardan özgürlefltirici mi? Bu kadar, bu iki basit ölçüt. Medyan›n dedi¤i gibi, diyelim Orhan Pamuk roman›n›n yani çok seçkin, ‘kalite’ bir roman›n implikasyonu, bana göre statükoyu-gelene¤i yeniden üretir, ama ne bileyim bir magazin program›, içeri¤i ne olursa olsun, Dünya art›k bilgi nesnesi de¤ildir, dünya bugün bir sald›r› nesnesidir. ortaya koydu¤u gelenek d›fl› modalitesiyle, gelene¤in delinebilece¤ini, y›k›labilece¤ini göstermesi itibariyle özgürlefltirici bir pratiktir, olabilir.. ve ben burada ‘sanat’ diye Orhan Pamuk’un roman›n› de¤il, magazin program›n› önemserim, neden? Yaratt›¤› politik implikasyonun özgürlefltirici karakteri yüzünden.. gibi. fiimdi sorunumuz, tüm kültür prati¤i, (ki kendi içinde alabildi¤ine çeliflkili bir pratiktir ve bu anlamda da elefltirinin ‘do¤rudan yönelimli’ oldu¤u neredeyse tek aland›r.) yaratt›¤› etkileri ile anarflist elefltirye konu olurken, bireylerin koflulsuz özgürlü¤üne yol aç›p açmad›¤› ya da engel olup olmad›¤› ba¤lam›nda problematiktir. Neden anarflist elefltiri kültür alan›n› bir bütün olarak kendisine ‘do¤rudan yönelece¤i’ baflat alan olarak seçer ve izle¤ini, bu problematik olarak kurar? Cevap: Günümüzde iktidar paylafl›lm›flt›r ve toplumda hegemonik güç, Medyad›r. Bu anlamda medya, küreselleflmeye eklemlenmifl hegemonik erktir. Ve bu hegemonik erk; kendi karfl›t›n›, baflkald›r›s›n›, direniflini de iktidar›na eflanl› olarak yaratm›fl, üretmifltir: anarflist elefltir hegemonik erkin pozitif etkilerinden biridir. Yani bu hegemonik erk bütün dünyada oldu¤u gibi bizde de karfl›tlar›n›-z›tlar›n› üretmektedir. Anarflist elefltir solun hegemonya mücadelesinde, meflruiyet savafl›nda onun yolunu temizleyen, yoldaki engelleri a盤a ç›karan militan bir pratiktir. Solun kültürel hegemonyas› için yap›lacak en önemli ifl, medya+üniversite (uzmanayd›n+akademisyen) hegemonyas›n› parçalamakt›r. Y›- k›m/yap›m süreci budur. Böyle bir fliddet için, anarflist elefltirinin redleri ve kabulleri olabilir mi? A.Negri, E.Said, j.Derrida, E.Laclau, E.Balibar, J.Ranciere, Jean-luc Nancy vb. yeni bir tahayyüle zemin oluflturacak tüm merkezsiz teoriler yürünebilir genel bir hatta -belki de bir patikad›r, bilmiyorum- iflaret etmektedirler. Ama bu hayatta herkesin kendi yokuflunu t›rmanmak zorunda oldu¤u art›k ö¤renilmifl olmal›d›r. Art›k hiç kimse kimsenin yerine karar veremez ve hiç kimse de bu hakk›n› ve tabi sorumlulu¤unu devredemez. Bu makale boyunca sergilen redler benim Anarflist elefltiri için öngördü¤üm redlerimdir. Baflkalar› baflka redler üretebilir ve giderek elefltiri kendi redlerini her özgül çal›flmada kendi prati¤inden ç›karabilir. Ama önce eskiyle son bir hesaplaflma.. Anarflist elefltiri, gelece¤i infla etmeye soyunmufl bir solculuk türü de¤ildir. Gelece¤e koflmak, h›zlanmak, çözümler bulmak vb. de¤il. Tersine durmakt›r, durmak. Dura¤anlaflmak; modernden, ilerlemeden vazgeçifltir. De¤iflimi saat zaman›na endekslemifl bir anlay›fltan, ateflin yak›p yokederek dönüflüme u¤ratmas› anlam›nda bir anlay›fla geçifltir. Gerçek de¤iflim saat zaman›na göre de¤il atefl zaman›na göre yaflanan de¤iflimdir. Atefl zaman› asl›na bakarsan›z de¤ifltirmez, mutasyona u¤rat›r. Bizim de¤iflime de¤il mutasyona ihtiyac›m›z var. Sorunumuz, gelecek zaman›n özgürlük umudu de¤il, flimdiki ‘an-da-ve-beraber-özgürolufl’tur. Büyümeye geliflme diyen modernin tersine geliflmemektir (›rkç›laflmamakt›r), oldu¤u gibi kal- 5 6 mak, hatta küçülmektir. Bütünleflmemek tekilleflmektir. Bütün bütünleflmeler sonuçta bir tahakkümü bütünlefltirdiler tikelin omuzlar›nda. Elefltiri durdu¤u yere bakma, oradan meydan okumad›r. Gelecek ad›na de¤il, o an, orada, oradaki iktidara meydan okumad›r. Ajitatörlük evet, uzlaflmazl›k, g›c›kl›k, ak›ll› olmamak, müstehcenlik evet. Pornografik söyleme evet. Tüm konsensuslar›n ve uzlaflmalar›n ötesinde durmakt›r elefltiri. Çözümsüzlü¤ü ayartmakt›r. ‹stikrars›zl›¤› kucaklamak. Çözümsüzlü¤ü deflelemek, istikrars›zl›k üstüne tünemektir. Üretilmifl çözümleri, bozmak, y›kmakt›r üstelik. Bir yaflam enerjisini f›rlat›p atmakt›r do¤aya, olufl-makt›r. Dünya art›k bilgi nesnesi de¤ildir, dünya bugün bir sald›r› nesnesidir. Anarflist elefltiri, bir bilinç ve bilgi prati¤i, bir ak›l demonstrasyonu de¤ildir. Bir y›k›m gücüdür. Varoluflumuzu, oluflumuzu, benli¤imizi kahreden, bo¤an dünya, bilinmeyi de¤il sald›r›lmay› beklemektedir. Anlaflmak, uyuflmak, söyleflmek, kiminle? kimin için? neden? Bu elefltiri/sald›r› için ‘Borges’in k›ç›nda kaç k›l var? sorusuna an›nda ve do¤ru cevap veren malumatfurufl bilgiye gerek yok. Ancak bilginin iflçili¤ini, eme¤ini hissetmek mecburiyeti var. Bir bu his yüzünden ve bir de ‘öteki’nin ac›s›n› hissetme yüzünden Anarflist Elefltiri etik-politik bir eylemdir. Burada, söylem art›k kendisi olmaktan ç›kar, etkisi olan eyleme dönüflür. Bir eser vermekten eser olufla geçifltir bu. Kiflisel ve siyasal bir eylem olmak; “karfl›-koyma istenci”(Negri). Conatus (Spinoza), güç istenci (Nietzche), Özgürlük (Derrida). Aç›k ve net: bugün bu tarihsel u¤rakta, özgürlü¤ün yegane ‘tafl›y›c›s›’ anarflist elefltiridir. Aksini ortaya koyacak hiçbir söylem ya da teorik oluflum yoktur. Sivil hümanistler mi özgürlükçü? O mutaba- kat bezirganlar›, o küreselleflmede insani olumsall›klar gören zevat›n, AB’ye biat ve zaten bilinen ve idealleflmifl devlet düflmanl›¤›n› ço¤altmaktan baflka bir pratikleri var m›? Ve onlar›n bu prati¤i-söylemi özgürlük mü üretiyor yoksa küresel tahakkümün etkilerini minimize eden bir kamuflaj olarak m› çal›fl›yor? Radikal’in köflelerinde ya da Radikal 2’nin sayfalar›nda ve ne de dergilerinde bu sorular›n yan›tlar› yok. Ve esas olarak flu soru yan›t bekliyor: ulusal egemenlik flaibeli, evet, ulus devlet çöküyor, peki, ama davetiye ç›kard›¤›n›z egemenlik nas›l bir egemenliktir? Bizi hangi egemenli¤e boyun e¤meye davet ediyorsunuz? Sivil hümanistler ya da Avrupa platformcular›, özgürlük ad›na ne söylüyorsunuz? Ulus devlet ve onun yurttafl› karfl›s›na hangi egemenlik tarz›n› (AB nas›l bir egemenliktir?) ve hangi yurttafll›¤› (nerede bu yurttafll›k!) ç›kar›yor ve insanlar› nereye ça¤›r›yorsunuz? 1864’de dünya iflçiler birli¤inin aç›fl konuflmas›nda Marks’›n ünlü sözünü hat›rlayal›m, “iflçilerin özgürleflmesi ancak kendi eserleri olacakt›r” dünyada bir ülkenin demokratikleflmesinin, o ülkenin demokratik güçlerinin kendileri taraf›ndan de¤il de, baflka güçler (örne¤imizde AB) taraf›mdan bahfledildi¤i tek örnek gösterilebilir mi? Özgürlük mücadelesi devredilemez, demokrasi mücadelesi havale edilemez. Hiçbir kad›n ve hiçbir erkek kendi özgürlü¤ünü baflkas› üstünden kazanamaz. Özgürlük ve eflitlik, lütfedilen, bahfledilen de¤il kazan›lan de¤erlerdir. Ben AB’nin bana özgürlük bahfletmesini kabul edecek kadar kendini afla¤›layan bir yarat›k de¤ilim. Bu bir kimlik özlemi de¤il tam tersine kimliksizli¤in hayk›r›fl›d›r. E¤er bugün gerçekten sol bir politik eylemden, bir durufltan söz edilecekse bir tek ve bir tek ölçüt kalm›flt›r elimizde: sol toplumda ve küresel arenaya bak- t›¤›nda çat›flmalar›, çeliflkileri, eflitsizlikleri, d›fllamalar›, ayr›mc›l›klar› görür. Bu görüfl solun militan tutumunun yap›sal, varoluflsal özelli¤idir. Konsensus sisteminin uylafl›mc›l›¤› ve mutabakatç›l›¤› de¤il, ya da yukarda bahsettim, politik eylem bir yan›nda devlet öte yan›nda küresel iktidar olan bir k›skac›n tek taraf›na yüklenip, öbür taraf› gizleyen bir ahlaki ikiyüzlü sivil hümanizm de de¤il, çeliflki ve çat›flmalar›n, eflitlikçi, özgürleflimci ve sivilleflmeci mücadelesi solu sol yapan yegane kriterdir. Bu nedenledir ki anarflist elefltiri bir kavgan›n, eflitlik, özgürlük ve sivilleflme kavgas›n›n ad›d›r. Bu nedenledir ki, her tür sanatsal edimin anlam› ve implikasyonu aras›na girer ve orada kendini oldurur. Bu politik olufltur. Hayat› politiklefltirmek budur. Her anlam›n yaratt›¤› implikasyonla kendisi aras›nda ödeyece¤i bir politik bedel ya da tersine yarataca¤› bir politik mücadele vard›r. Elefltiri kendini orada, o, arada, oldurur. Elefltiri tarihte hiç bu kadar özgür olmad› bence, misyon tap›nc›ndan, evrensel ahlak gereksiniminden kurtulmakt›r elefltiri. Yeni sanatlar, teknikler denemeli, yeni ç›lg›nl›klar yaratmal›, özgürleflmeli, kendi tarihinden h›nc›n› al›rcas›na, ve u¤rad›¤› y›k›mlar›n ac›s› ad›na. Elefltiri vuruflmakt›r ve tad›n› ç›karmakt›r vuruflman›n. Bu bir meydan okumad›r akla, düelloya davettir mant›¤›. Ç›r›l ç›plak da¤lara koflmak, soyunmak bütün toplumdan ve toplumsall›klar›ndan (yani flu adi vasatl›ktan) ve öznelleflmektir. Üretilecek yeni özgürlüklerin, yeni erdemlerin, yeni yaflamlar›n önündeki engeller temizlenmeli, yollar›n önü aç›labilmeli. Elefltiri bugün ciddi olmamakt›r. Tarihin en ciddi oldu¤u böyle bir günde bile ciddi olmamakt›r. Duygusal ya da ak›lc› farketmez, ciddiyet, yaflam› öldüren zehir. Kahkaha ya da gözyafl› en yo¤unundan, en kat›ks›z›ndan ’pek insanca’.. ‹flçi s›n›f›n›, toplumu kurtarmak... Bu kurtarma oyunu da baflka bir ukalal›k, modern megalomani. Kim oluyoruz da kimi kurtar›yoruz? Kendimize biçilmifl bu Tanr› misyonu neyin nesi? Bilinçli olma, bilinçlendirme, asl›nda tanr› olmay› isteme gibi bir fley. Ne Tanr› olmay› ne de bilinçli olmay› istememektir anarflist elefltiri. “Küçük” bir tekillik oldu¤unu bilmektir. Niçin kurtulufl olsun ayr›ca, neden kurtulufl? Bu toplumdan, vs. den kurtulufl mu? Niye kurtuluflu bekliyorsun; vurufl. "Mücadeleye, gelecekteki bir zaferin yararlar›n› düflündü¤ün için de¤il, mücadeleye kat›lman›n kendisi bir yarar haline geldi¤i için kat›l.." (Ross Poole). Kurtulufl asl›nda koca bir hiç. Koca bir boflluk. Koca bir yalan. Kurtaraca¤›m diyenlerin bir tuza¤›. Kim kimi temsil ediyor ki, kim kimi kurtaracak? Gerçek, bugün yaflan›yor, kurtulufl gelece¤e gönderme yapan bir avuntu, bir illüzyon. Bilimsel, dinsel, ideolojik bir illüzyon... Elefltiri kimi kez kendini gereksizlefltirmek, kimi kez de afl›r›laflt›rmak, hiperlefltirmektir. Elefltiri, ba¤›ms›z, istekli ve ç›lg›n, yarat›c› ve y›rt›c›, her anlamda boflalmak, tüm yüklerden kurtulmakt›r. Hatta düfl görmektir ço¤unlukla. Uyku nas›l laz›msa insana, ve sonsuz uyan›k kal›namazsa, düfl de gereklidir öylece bilince. Ki deneyimlenebilsin özgürlü¤ün kudreti.. Bedenim düflüncemin eflantiyonu de¤il art›k.... Hepsini yeni keflfediyorum. Bu büyük bir ç›lg›nl›k. Salt bir ak›l de¤ilmiflim. Önce bir nesneyim. Bedenim söylüyor bunu; önce bedensin. Ve Özne’li¤im bu nesnenin zaten kuflat›lm›fll›¤› alt›nda. Özne’li¤im yalan, en önemlisi bu. Oysa bedenimi akl›m yönetiyor san›yordum, yan›lsamaym›fl. Bedenin uyar›fllar›na, boyun e¤emekten baflka bir fley yapmayan, ‘yapamayan özne’ymiflim. Beden olmasa düflünemezmiflim. Bedenim hakk›nda bu alg›m yoksa karfl›laflmalar›, o sonsuz karfl›laflmalar yo¤unluklar›n› anlamam olanaks›zd›r. Spinoza’dan ö¤reniyoruz. Daha do¤rusu Deleuze’un Spinoza’s›ndan (Öteki yay›nlar›ndan Ulus Baker’in harika türkçesiyle ç›km›flt›.) fikirler; bedenimin karfl›laflmalar›n›n birbirini izleyen o sonsuz varyasyonlar›. Fikirler: kendileri de fley olan fikirler. fiey olduklar› için de karfl›laflma nesneleri olarak duygulan›fllar üreten fikirler. Örne¤in metinlerle karfl›lafl›yoruz. Kimi metinler var sizi ço¤alt›yor, yeni fleyler, yeni olanaklar, yeni yarat›c›l›klar hücum ediyor belle¤inize, ço¤al›yor, etkinlefliyor, yarat›yorsunuz. Ama kimi metinler var buz gibi. Hiçbir etkinlikte bulunman›za f›rsat tan›m›yor, herfleyi tan›mlam›fl zaten, koca koca do¤rular› var, ve size onlar› vazediyor, buyuruyor. Is›nam›yor, karfl›laflam›yor, so¤uyorsunuz. Tarkan ‘verme’ adl› flark›s›nda ‘ak›l verme..’ diyor. Sertap Erener, ‘bana yeni bir ben laz›m’ diyor. Bu yüzden beni etkin k›lmayan, bana yeni fleyler düflünme olana¤› tan›mayan, beni özgür düflünmeye, yaratmaya yöneltmeyen, tersine bana kendi do¤rular›n›, yani ‘gerçek ve do¤ru budur’u dayatan metinleri sevmiyorum. Politikac›lar›n tapusu kendilerinde olan vatan kurtarma reçetelerini de sevmiyorum. Nas›l yalana dolan›yorsa sözleri iki günde, tüm bilimsel do¤rular, dinsel dogmalar, ahlaki buyruklar da keflke sadece yalana dolansalar, paraya bulan›yorlar hayat›n sofras›nda, tükeniyor, tek tek parçalan›yorlar. Bunun böyle olmad›¤›n› göstermek için de her biri kendi iktidar›n›n fliddetini sal›yor üstümüze. Susun, görmeyin, duymay›n, kar›flmay›n, boyun e¤in, ot gibi yaflay›n ve ge- berip gidin. Hukuk, flu hukuk denen, tüm h›rs›zlar›n, yalanc›lar›n, gaspç›lar›n terzisi.. benim özgürlük ve eflitli¤imi sa¤layacak ve de refah›n adaletle da¤›t›lmas›n› garantileyecek.. buna inanan var m›? bu terzinin dikti¤i elbiseleri görmeyen var m›. (ya da ‘giymeyen var m›’ diye mi sormal› ve hangisi do¤ru soru?) Hukuk fl›rac›n›n flahidi bozac› hukuk. Anarflist elefltiri eylem ve hukuk aras›ndad›r. Oray› defleler, politika orada, o arada. Her neyse, do¤ru, gerçek, adil, yani ‘do¤ruluk rejiminin’ temsilcisi oldu¤unu söyleyen metinlerle bir türlü karfl›laflam›yorum. Okuru kendisi gibi düflünmeye ça¤›ran, buyruklar ya¤d›ran, korkutan, tehdit eden, ayn› fikirde olmaya zorlayan, bütün bu metinler asl›nda, okuru kendi özel dilinin suç orta¤› olarak gören metinlerdir. Bu metinler dolay›m›yla hayatla ‘karfl›laflmak’ neredeyse olanaks›z, hayata kar›flmak, nüfuz etmek ise tümden imkans›z. Bedenimin kas›lmalar›, isteksizli¤im, baflka konulara atlama hevesim, bedenim uyar›yor her fleyden önce beni. Bedenim yani bütün karfl›laflmalar›n tini. Gerçek karfl›laflma gönüllü iletiflmi, söyleflmeyi mümkün k›lar. Ya da daha da öte, gerçek karfl›laflma, sadece iletiflim kurma de¤ildir ya da iletiflim kurma ayn› zamanda bir iletiflilebilirli¤in varl›¤› hissidir. ‹letiflilebilirlik imkan› olan iliflkiler bugün hala var m›, böylesine d›flar›y› içeri k›lan iliflkiler, eminim vard›r, yoksa bütün bunlar› yazmam anlams›z olurdu. Tüm bu söylenenlerden sonra birileri anarflist elefltiriyi suçlu ilan edilebilir. Bu olas›d›r ve olabilir. Ancak, anarflist elefltirmen için Hz. ‹sa flöyle demifl “‹lk tafl› ancak bir günahkar f›rlatabilir”. hüsamcet@ttnet.net.tr * Wesvese dergisinin eylül-ekim 2003 tarihli say›s›ndan al›nm›flt›r. 7 Evden Ayr›lmak Emin Akdamar yar›s› bofl bir bardak gibiyim geceyi suyla a¤artan teneke bir anlam yoruldum ama buldum arad›¤›m buzk›ran sözcük bu herkesin bir buzda¤› var çarpt›¤› nas›l olur? 8 kavgaya kar›flt›m b›çak yedim h›rç›n bir yaln›zl›k geçti yan›mdan h›zla bir gözü kör bir gözü yüre¤i sevdam da¤› iniyor ova bir çizgi gibi oluyor ne oluyor? surat›m› da¤›t ey öyle dokun ki kendime geleyim yar›s› dolu bir bardak da diyebilirim kendime biçti¤im biçece¤im düfl peflime ey külhani gelecek korkma ne olacak? kuyudan ayr›lmak istemiyor su yaprak zihnio¤lu ile görüflme “feminist bir belle¤e ihtiyac›m›z var” - S e v g i l i Ya p r a k Z i h n io¤lu; geçti¤imiz aylar içinde ilk kitab›n Kad›ns›z ‹ n k › l a p y a y › m l a n d › . ( m et i s , 2 0 0 3 ) K i t a b › n d a O smanl›n›n son y›llar› ile C u m h u r i y e t ’ i n i l k y › l l a r › ndaki feminist mücadeleyi ve iktidar›n tavr›n› Nezihe Muhiddin, Kad›nlar Halk F›rkas› ve Kad›n Birli¤i temelinde inceliyorsun. B ö y l e b i r ç a l › flflm m a y a n ed e n g e re k d u y d u n ? -Cumhuriyet’in kurulufl y›llar› kad›n tarihimiz aç›s›ndan benzersiz bir mücadeleyi de bar›nd›r›yor. Nezihe Muhiddin ve Kad›nlar Halk F›rkas› kurucular› 1923’te kad›nlara baflta siyasal haklar olmak üzere sosyal ve ekonomik haklar talebiyle mücadeleyi bafllatt›lar. Bunlar düpedüz feminist talepler ve siyasalard›. Bu dönemi “birinci dalga cumhuriyetçi feminizm” olarak adl›yorum. Osmanl› hareket-i nisvan› (kad›n hareketi) konusuna de¤inmemin nedeni ise Osmanl› toplumunda bu radikal hareketin öncelleri oldu¤u. Bu bak›mdan birinci dalga feminizm ülkemizde yaklafl›k olarak 1860’larda bafll›yor. Ben yüksek lisans tezi çal›flmam s›ras›nda flu sorudan yola ç›kt›m. Türkiye’de Kemalist kad›n derneklerinin “devlet feminizmi” diyebilece¤im programlar› hangi ihtiyaçtan do¤mufltu, neye tekabül ediyordu? Ço¤unun iddia etti¤i gibi, kad›nlar haklar› için mücadele etmemifl ve Mustafa Kemal taraf›ndan m› haklar› “verilmifl”ti? Cumhuriyetin kurulufl y›llar›nda faal olan en eski dernek Kad›n Birli¤i idi ve araflt›rd›kça daha do¤rusu kaz› yapmaya bafllad›kça alt›nda çok önemli bir mücadelenin ve kad›n kifliliklerin yatt›¤›n› gördüm. -Kitab›n erkek egemen ve cinsiyetçi görüflen: halim flafak b i r d ü n y a k a r flfl›› s › n d a f e m i n i s t b i r t a r i h , h a tta feminist bir bellek o l u flfltt u r m a ç a b a s › o l a rak anlanabilir mi? -Evet feminist bir belle¤e ihtiyac›m›z var.Ülkemizde siyasi tarihyaz›m› henüz “resmi tarih” görüflünü aflabilmifl de¤il. Buna bir de tarihte kad›nlar›n görünmezli¤ini eklersek feminist tarihin neden önemli oldu¤unu görebiliriz. Feminist tarihyaz›m› ‹kinci Dalga’dan sonra geliflti. Kad›nlar›n yapt›klar›, yaflad›klar›, mücadeleleri, deneyimleri cinsiyetçi önyarg›larla tarihten d›flland› hep. Bu nedenle bu alanda özel bir çaba gerekli. - C u m h u r i y e t i n i l k k a d r o l a r › n › n f e m in i z m e v e k a d › n l a r a o l u m s u z v e o t o r it a r y e n b a k › flfl›› “ To p l u m s a l C i n s i y e t H i y e r a r flflii s i ” n d e › s r a r › n e l e r y o l a ç t › ? -Cumhuriyetin kurucu kufla¤› feminizmi d›fllamaya çal›fl›rken, fiirin Tekeli’nin gösterdi¤i gibi Bat›’ya karfl› kad›n haklar›n› “demokratikleflme” simgesi olarak kulland›. Bu ise kad›n tarihimizin trajik sonuçlar›ndan birini do¤urdu. Nezihe Muhiddin ve onunla birlikte mücadele eden TKB Grubu olarak adland›rd›¤›m feministlerin tarihten silinip d›fllanmalar›na, unutturulmalar›na yol açt›. Kemalist iktidar kad›n haklar› alan›n› belirlemek ve kendi inhisar›na almak istiyordu. “Kad›nlara haklar›n› biz verdik, onlar mücadele etmediler” kal›p düflüncesini topluma kabul ettirdiler. Kad›nlar üzerinden, kad›nlara ra¤men ve onlara karfl› bu siyasalar toplumda hakim k›l›nd›. Bu kal›p, Kemalist siyasal kültürün pek çok kal›b›yla birlikte hakim düflünce olarak günümüze de¤in yerini korudu. Bunda Kemalist kad›n kuflaklar› çok büyük 9 mufltu. Kad›n Birli¤i 1924-27 y›llar› aras›nda tarihinin en feminist eylem ve düflüncesini sergiledi. Örgüt k›sa sürede yayg›nlaflt›, üye say›s› 600-700’ü buldu. Anadolu’nun birçok kentinde flubeler açmaya bafllad›. Bas›n ilk sayfada Kad›n Birli¤i haberlerini ve Nezihe Muhiddin’in “sesi gür ç›kan” demeçlerini yay›mlamaya bafllad›. Bütün bunlar Kemalistleri rahats›z edici geliflmelerdi. Yunus Nadi’nin o günkü yaz›lar›n› okuyunca kad›nlar›n “Yunus Nadi Ödülleri”ni almay› reddedece¤ini düflünüyorum. Hatta jüriden bile çekilebilirler ve çekilmelidirler. 10 rol oynad›lar ve oynamaya devam ediyorlar. Siyasal kültürümüzün Taha Parla’n›n deyifliyle en temel ögesi olan “atac›l›k”, ululama/yüceltme kültürü, kifli kültü, kahramana tapma Muhiddin sonras›nda yeni Kemalist kad›n kuflaklar› taraf›ndan yayg›nlaflt›r›ld›. Kendilerini “Atatürkçü” olarak niteleyen, toplumun önde gelen kad›n flahsiyetleri ve dernekleri, tarihsel Kemalizm’i/Atatürkçülü¤ü tart›fl›lmaz tek do¤ru siyasal ideoloji olarak topluma ve kad›n kitlelerine sundu. Parla’n›n tarifiyle “atac›l›k, kifli ötesi bir siyasal kültür özelli¤i, demokrasi ve demokratik kiflili¤in geliflmesini önleyen, belirleyici, kal›c› bir psikolojik-siyasal öge” olarak, Cumhuriyet döneminde kad›n siyasal yaz›n›n›, normlar›n›, tutum al›fl kal›plar›n› ve eylemlili¤ini derinlemesine etkiledi. Böylece feminist düflüncenin yeniden ortaya ç›kmas› için 1980’leri beklememiz gerekti. -Özellikle Cumhuriyet Gazetesinin v e Yu n u s N a d i ’ n i n k a d › n l a r a y ö n e l i k olumsuz ve otoritaryen tavr›n›n alt›nda neler var? -Cumhuriyet gazetesi yay›mland›¤› ilk gün olan 7 May›s 1924’den itibaren birinci dalga cumhuriyetçi feministlerin mücadelesine tav›r ald›. Ço¤u zaman afla¤›layarak, küçümseyerek yaklaflt›. Kad›nlar›n gözünde bu mücadeleyi ve öncülerini de¤ersizlefltirmeye çal›flt›. Kurucusu Yunus Nadi, ad› söylenmese de hükümetin kad›n bakan›/dan›flmanl›¤› görevini yürütüyordu. Kad›nlar›n mücadelesinin otoriter uygulamalarla ters düflen bir yan› vard› tabii. Üstelik Kemalistler kad›n haklar› alan›n›n s›n›rlar›n› kendileri belirlemek istiyordu. TKB Grubu, hükümet Kad›nlar Halk F›rkas›’na kurulufl izni vermeyince “Kad›n Birli¤i”ni kur- -Bugün medya dünyas› feminizme nas›l bak›yor? -Hiç de¤iflme yok. Erkekler yine ayn›. Erkek egemen sistem daha da incelikli yöntemlerle iflliyor. Feminizm karfl›tl›¤› ve kad›n düflmanl›¤› bazen aç›k ama ço¤u zaman alttan alta sat›r aralar›nda yürüyor. Bu arada kad›n gazetecilerin ço¤unun bu tutuma karfl› mücadele etti¤ini belirtmem gerek. - P e k i , o g ü n d e n b u g ü n e k a d › n l a r n ey i / n e l e r i d e ¤ i flfltt i r d i ? -Mücadele sürüyor ve de¤iflim o denli çabuk ve görünür de¤il. Ancak bu uzun soluklu bir mücadele. Kad›nlar önce kendilerini de¤ifltirmek için büyük bir çaba harc›yorlar. S›n›rlar› zorluyorlar. Erkekler ise de¤iflime direnenler... Bu yüzden son derece s›¤ ve duyars›zlar. Gücü zorla elinde tutanlar›n çürümüfllü¤ünü görüyorum onlara bakt›kça. Erkeklerin yerinde olmak istemezdim. Kad›nlar bugün özgürlük mücadelesi içinde toplumun en dinamik kesimini oluflturuyor. -Kad›nlar›n toplumsal hayat için de özell ikle iktisadi al ana g irmelerinin bunda pay› çok galiba. -‹ktisadi haklar elbette çok önemli, neredeyse özgürlü¤ün temelinde bu yat›yor. Hep flöyle bir fley hayal etmiflimdir. Kapitalist sistemde kad›nlar›n erkeklerin elinden iflleri ald›¤› günü düflünebiliyor musunuz? Ne olurdu diye düflünürüm. Bana kal›rsa erkekler egemenlik elden gidiyor diye örgütlenip kad›nlara karfl› savafl›rlard›. Kapitalist sistemde iflgücü arz›n›n s›n›rl› oldu¤unu biliyoruz, tüm erkek ve kad›nlar›n eme¤ini satabilece¤i bir piyasa yok. -Kad›nlar Halk F›rkas› feminist bir parti olarak dünya çap›nda bir örnek. Benzer bir durum Kad›nlar Birli¤i için d e g e ç e r l i . B u i k i ö r g ü t l e n m e n i n s o n r as › n d a k i k a d › n ö rg ü t l e n m e l e r i ü s t ü n e neler söylersin? -80’lere de¤in Türkiye’de kad›n örgütlerine “Atatürk ilkeleri” hakim oldu. Kemalist kad›n dernekleri “Atam›z bize haklar›m›z› verdi. Kad›nlar›m›z bu haklar› bilmiyor. Onlara haklar›n› ö¤retmeliyiz” seçkinci anlay›fl›yla çal›flt›lar. Bu bak›flla kad›na yönelik fliddeti, kad›nl›k durumunu, ikincillefltirmeyi göremediler, erkek egemenli¤ini kavrayamad›lar. Dahas› otoriterli¤in savunusunu yapt›lar. Soldaki/sosyalist kad›nlar da 80’lere de¤in “feminizm Marksizme ayk›r›d›r” kal›b›na göre davrand›lar. Aralar›ndan ç›kan benim gibi birkaç feminist “çatlak ses” erkeklerce fliddetle bast›r›ld›. Toplumsal cinsiyet kategorisini analize katmay›nca hem kendi durumunuzu hem de kad›nlar›n durumunu göremezsiniz. Bugün hayli farkl› bir noktaday›z. Feminist maya tuttu. - 8 0 ’ l › y › l l a r d a f e m i n i s t h a r e k e t i n i vm e l e flflm mesi günümüzde neler yol açt›? -Kad›nlar›n ikincil/tabi durumunun tüm aç›kl›¤›yla ortaya ç›kmas›na, erkek egemenli¤inin tan›nmas›na ve kad›n mücadelesine yol açt›. Bu az›msanacak bir sonuç de¤il. - K a d › n l a r a v e ç o c u k l a r a y ö n e l i k flflii d d e t v e flflii d d e t b i ç i m l e r i b u g ü n e b a ¤ l › o l a r a k o l d u k ç a f a z l a l a flfltt › . -Bence fazlalaflmad›, görünür oldu. Görünür, konuflulur oldu¤u için bize fazlalaflm›fl gibi gelebilir. fiiddetin hala daha gizli kalan boyutlar› var ve üstüne toplum olarak gidemiyoruz. Mesela ensest, aile içinde k›z çocuklar›n›n istismar›. Ayn› biçimde erkek çocuklar›n istismar›... Kad›nlar›n çok s›k yaflad›¤› ekonomik ve duygusal fliddet de fazla aç›k de¤il bugün. -Söz konusu dönemde feministler s ü re k l i k a d › n l a r › n e ¤ i t i l m e s i n e › s r a r l a v u r g u y a p › y o r. -Birinci Dalga feministler gerçekten kad›nlar›n e¤itimine çok bel ba¤l›yorlar. Oysa Bat› ülkelerine bakt›¤›m›zda e¤itim düzeyi çok yüksek olmakla birlikte kad›nlar yine fliddete, ayr›mc›l›¤a u¤ruyor. Tabi kad›nlar tüm e¤itim olanaklar›ndan tümüyle yararlanmal›. Ancak bugünkü e¤itim cinsiyetçili¤i ortadan kald›rm›yor. Çünkü bir yandan e¤itimin kendisi cinsiyetçi ögelerle donanm›fl. -Ba¤l› olarak feminizmin burjuva ve k ü ç ü k b u r j u v a ö z e l l i k l i n e re d e y s e ü s t d ü z e y k a d › n l a r › n b a flflll a t t › ¤ › b i r h a r e k e t olmas›n›n bununla bir ilgisi var m›? Senden bu soruyu beklemezdim. ‹flçi hareketi, Marksizm, anarflizm, özgürlükçülük “burjuva-küçük burjuva” erkeklerin bafllatt›¤› bir hareket mi diye sormuyoruz da nedense feminizm olunca bu s›n›flarla çok kolay özdefllefltiriyoruz. Bu da bence bir cinsiyetçi önyarg›. - F e m i n i z m i e n a z › n d a n b a flflll a n g › ç t a b i r a y d › n k a d › n h a re k e t i o l a r a k g ö rm e k mümkün mü? -Önceki sorunla ba¤lant›l› oldu¤u için hay›r. - F e m i n i s t e ¤ i l i m l e r i n ö n c e l i k l e s anat-edebiyat dünyas›nda belirmesin i nas›l aç›kl›yorsun? Hatta günümüzde f e m i n i s t b i r s a n a t - e d e b i y a t t a n d a r ahatl›kla söz etmek mümkün. -Erken Dönem Osmanl› hareket- nisvan›ndan söz ediyorsun galiba. Yani 18681908 döneminden. Evet, o devirde kad›nlar›n matbuat ç›karmas› çok önemliydi, varolufl mücadeleleri için bir ad›md›. Hatta kad›nlar›n kamu alan›ndaki ilk varoluflu fliirle bafllad› diyebilirim. Makbule Leman ilk kez kitab› yay›mlanan kad›n flair, “Makes-i Hayal” adl› kitab›yla. Daha sonra romanlar, makaleler geldi. Bugün ise feminist edebiyattan söz etmek mümkün. Ben bu yaz›na “kad›n yaz›lar›” demeyi tercih ediyorum. - P az a r t e s i g i b i d e rgilerin, feminist kitap basan yay›nevlerinin ço¤almas› y ü k s e l e n k a d › n h a re k e t i n i n b i r s o n u c u olarak görülebilir mi? -Evet, ‹kinci Dalga feminist hareket bugün kapsam›n› iyice göremedi¤imiz bir de¤iflime yol açt›. Belki göremememizin nedeni en kiflisel, mahrem iliflkileri de¤ifltirmifl ve de¤ifltiriyor olmas› bence. Bu devrimin yaz›na yans›mas› kaç›n›lmazd›. -Hem dünyada hem de Türkiye’de f e m i n i z m i n g e ç i r d i ¤ i d ö n ü flflü ümleri ve f e m i n i s t l e r i n f e m i n i z m e y ö n e l i k e l e flfltt i - 11 r i l e r i n i d i k k a t e a l a r a k k a d › n l a r › n g e l d i¤i noktay› sorsam. -Birinci Dalga’n›n salt/dar eflitlikçili¤inden çok daha genifl bir kad›n özgürlü¤ü/kurtuluflu fikrine geldik. Feminist elefltiri tüm bilimsel disiplinleri, siyasal ideolojileri temelden sarst›. Feminist kuram geliflti, zenginleflti. Ama daha alacak çok yolumuz var. Ben yap›salc›l›k sonras› ve post-modern feminizmin kad›nlar› s›n›f gerçe¤inden kopard›¤›n› düflünüyorum. Oysa kad›nlar ›rk, din, etnik vd tüm ezilme biçimlerine duyarl› olmal›. Çünkü bu bask›lar›n kayna¤› ortak. Dünya kapitalist sistemi. Ezilenlerle “hep birlikte” mücadele etmeliyiz. - Kad›nlar cinsiyetçi ideolojilerle ve i k t i d a r l a r l a h e s a p l a flflm mas›n› san›yorum s ü rd ü rm e k z o r u n d a ? -Bu hesaplaflma tahakkümün son k›r›nt›s› ortadan kald›r›lana de¤in sürecek kan›mca. Bu da hayli uzun bir yol. - K a d › n l a r a n a r flflii z m e n a s › l b a k › y o r ? 12 i m l a s › z Geçti¤imiz aylar içinde Emmanuel Levinas’›n sonsuza tan›kl›k (haz. Zeynep Direk, Erdem Gökyaran,çev. Medar At›c›, Melih Baflaran, Gaye Çankaya, Zeynep Direk, Erdem Gökyaran, Özcan Gözel, Cemalettin Haflimi, Umut Öksuzan, Ceylan Uslu, Hakan Yücefer, metis)Ahmed Othmani’nin H a p i s h a n e d e n Ç›k›fl (çev. Ifl›k Ergüden, metis) Ahmet Oktay’›n E n telektüel Te re d d ü t (everest), Reay Tannahill’in Ta rihte Cinsellik (dost) Bahad›r Soysal’›n M a n k u r t Osmanl› ‹flkenceleri (leman), Orhan Kahyao¤lu’nun “s›yr›l›p gelen” Grup Yo r u m (nekitaplar), Yusuf Alper’in Psikanaliz ve Aflk (çizgi), Kadir Aydemir’in Dikenler S a r a y › (fliir, eti), Derya Çolpan’›n K › r › k S u S a a t i (fliir,eti), Sami Baydar’›n Va r l a Yok A r a s › n d a (fliir, everest) adl› kitaplar› ç›kt›. Anadolu üstüne çal›flmalar›yla tan›nan ‹smet Zeki Eyübo¤lu, öldü. Aytaç Süleymano¤lu’nun geçen say›m›zda yay›mlanan fliirinde dizgiden kaynaklanan hatalar oldu. “hortum”u “hotrdum” diye dizmifliz. “alan›” yerine de “ilan›”, “saf” yerine de “sa¤” demifliz. belirtiriz. bu arada dünyam›z›n fanzinlerinden v eg ana rfl i 5. say›s›yla kendini imha etti! ayr›ca dünyam›z hâlâ k a r a m e c m u a’y› ›srarla bekliyor! -Feministler anarflizmden büyük ölçüde besleniyorlar. Yine de, tüm ideolojilerde oldu¤u gibi anarflizmde de erkek egemenli¤inin/cinsiyetçili¤in belirdi¤i alanlar var. Anarflizmin bugünü içine alan biçimde de¤iflmesi, dönüflmesi gerek. - B u b a ¤ l a m d a a n a r k o f e m i n i z m b ugüne ve gelece¤e yönelik bir önerm e olarak al›nabilir mi? -Ben feminizmin bafl›na herhangi bir niteleme gelmeden yeterince devrimci oldu¤unu düflünüyorum. Bu bak›mdan ad› anarkofeminizm olmadan da feminizmin, anarkofeminizmi içledi¤ini, kucaklad›¤›n› düflünüyorum. -San›yorum Türkiye’de feminist bir t a r i h o l u flfltt u r m a ç a b a l a r › n › s ü r d ü r e c e k sin. Evet. Çok istiyorum çal›flmalar›m› devam ettirmeyi. - Te flflee k k ü r e d e r i m . -Ben teflekkür ederim. g ü n l ü k Ayr›nt› Yay›nlar› kuruluflundan beri anarflizm üstüne kitaplar yay›mlayan yay›nevlerinden biri oldu. Ayr›nt› Yay›nlar›ndan flimdiye kadar Rene Lourau Bilinçalt›nda Devlet (çev.Ifl›k Ergüden), Joel Spring Ö z g ü r E¤itim (çev. Ayflen Ekmekçi), Catherine Bak e r Z o r u n l u E ¤ i t i m e H a y › r (çev. Ayflegül Sönmezay), Paul Feyerabend Ö z g ü r B i r Toplumda Bilim (çev. Ahmet Kardam), Y öntem e K arfl› (çev. Ertu¤rul Bafler), Ge n çl er ‹çin Hayat Bilgisi El Kitab› (çev. Ali Çak›ro¤lu, Okflan Taflkent), Guy Debord Gö s te r i Toplumu ve Yo r u m l a r › (Çev. Ayflen Ekmekçi, Okflan Taflkent), Peter Freund& George Martin Otomobilin Ekolojisi (çev. Gürol koca), Murray Bookchin K e n tsiz Kentleflme (çev. Burak Özyalç›n), Crispin Sartwel Ya fl a m a S a n a t › (çev. Abdullah Y›lmaz), Edepsizlik, Anarfli ve Gerçeklik (çev. Abudllah Y›lmaz), Der. Hans Jürgen Degen A n a r fl i z m - Ta v › r l a r (çev. Nefle Ozan), Rolf Cantzen D a h a Az Devlet Daha Çok To p l u m (çev. Veysel Atayman), Der. Jon Purkis& James Bowen 21. Yüzy›l Anarflizmi (çev. fien Süer Kaya), Tood May Postyap›salc› Anarflizmin Siyaset Felsefesi (çev. Rahmi Ö¤dül), Matthias Kaufman Ayd›nlanm›fl A n a r fl i (çev. Yakup coflar) adl› kitaplar yay›mland›. berlin tavlas›nda düflefl’cinsel küçük iskender Geç bir yaz›. Ama san›r›m, eflcinsellerin rötar yapmas› yaln›zca bugüne has bir fley de¤il. Gecikmeyi, geciktirmeyi sevmeyi, bunu bireysel oyunlara çevirmeyi, d›fl çevreyi yok sayarak varolmaya çal›flmak da aramal›. Tarihin en büyük eflcinsel ayaklanmas› say›lan StoneWall Inn’den beri yaln›zca Onur Günleri kapsam›nda kitlesel harekete dönüflen bu alternatif güç, zaman zaman yeralt›ndan yeryüzüne ç›kan, k›r›lan fay hatlar›n› and›r›yor. 79 Kas›m aras›nda da Berlin’de böyle bir fay çatlad› ve ‹ l k T ü r k i y e l i E fl c i n s e l K o n g r e s i yap›ld›. Berlin Türkiyeli Eflcinseller Derne¤i (GLADT) ve Almanya Eflcinseller Birli¤i (LSVD)’nin rehberli¤indeki buluflma ilginçti: Türkiye’den Lambda ‹stanbul, Kaos GL ve ‹nsanca Yaflam Platformu’nun temsilcileri, Radikal ve Hürriyet yazarlar› ile bendeniz, oradaki Türkiye kökenli eflcinsellerle ve Almanya’n›n bürokrasiye, politikaya kar›flm›fl önemli simalar› Klaus Wowerelt (Berlin Belediye Baflkan›), Dr. Heidi Knake-Werner (Berlin Sa¤l›k, Sosyal ve Tüketici Haklar›n› Koruma Senatörü), Claudia Roth (D›fliflleri Bakanl›¤› ‹nsan Haklar› ve Hümaniter Yard›m Vekili), Dr. Ralph Ghadban (‹slamolog ve Göç Araflt›rmac›s›), Jürgen Meggers (Sa¤l›k Dairesi AIDS Dan›flman›), Eberhard Seidel (Irkç›l›k Karfl›t› Okullar Derne¤i), Marieluise Beck (Hükümetin Göç, Uyum ve ‹ltica Sözcüsü), MILES grubu ad›na Bali Sayg›l›, Münih’ten, Bremen’den,Hamburg’tan, Frankfurt’tan, Stuttgart’tan, Amsterdam’dan, Viyana’dan gelen dostlarla bulufltuk. Amaç belliydi: Sorunlar› dile getirmek ve mümkünse çözüm yollar› üretmek. Çal›flma gruplar› dört ana konu üzerinde durdular: ‹ki Kültürlü Beraberlikler, HIV - AIDS ve Sa¤l›k Koruma, Almanya’daki Türkiye Kökenli Eflcinsel Gruplar ve Dernekler, Göçmen Örgütler ‹çin Eflcinsellik Yeni bir Aflama m›. Yer Almanya olunca iflin içine göç ve ›rkç›l›k kavramlar›n›n kar›flmamas› imkans›zd›. En güzeli, tuhaf bir kabullenilme güdüsü olsa gerek, iflin “resmiyet kazanmas›” hofltu, çünkü tüm çal›flmalar Berlin Schöneberg Belediye Binas›’nda yap›l›yordu ve binan›n önündeki gönderde eflcinsellerin bayra¤› gökkufla¤›ndan üç tanesi dalgalanmaktayd›. Son gün Türk medyas›nda eflcinsellik tart›fl›ld›; kat›lanlardan Avukat Eren Keskin ve “Gazeteci” fiair Y›ld›r›m Türker bas›n›n iflgüzarl›klar›n› dile getirirken kimi di¤er gazeteci dostlar›n köfleye s›k›flt›klar›na flahit olduk. Gay’ler yaln›zca konufl- maz elbette: Berlin’deki gecelerimiz de çok güzeldi; özellikle de Orient Night. Cihangir’in müthifl danslar›, Mete Bircan’›n güzel sesi ve sabaha kadar e¤lenen her türlü insan: Düzcinseller dahil. Birlikte e¤lenmeyi bile özlemifliz. Programda ad› oldu¤u halde aç›l›fla kat›lmayan Türkiye Büyükelçisi, ramazan oldu¤u için kongreye gelmeyi reddeden kimi eflcinsel örgütler ve tan›t›m broflüründe yazan “Kongrede sunulan yiyeceklerde domuz eti yoktur.” sözü en ak›lda kalanlar. Ee, tabii, bir de bizim gibi turistlerin gözdesi Tom’s Bar. Bu güzel etkinli¤e can›n› koyan iki kiflinin ad›n› anmal›y›z burada: Gazeteci Hakan Tafl ve Lubunya Dergisi’nin ‘herfleyi’ Koray Ali Günay. Bir de kongre süresince gezme f›rsat› buldu¤umuz “‹kinci El Kondom Sergisi 1UU1 Gece Benzeri Görülmemifl Çöp ‹le ‹lgili Düflünceler” adl› serginin yarat›c› Birol Ifl›k. Dönüp gelip bakt›k ki, biz onlar› tart›fl›rken Türk Bas›n› bunu bile haber yapmam›fl. Hani çok kötü bir f›kra vard›r: Vurdumduymaz bir adam› arkadan hallediyorlar; yavaflça dönüp ‘orada biri trampet mi çal›yor’ diyor; o hesap. *** ‹ l k T ü r k i y e l i E fl c i n s e l l e r K o n g re s i b ü n y e s i n d e 13 ANNELER‹N‹N SIRTLARINA SOKTU⁄U MEND‹LLERLE AfifiIIK OLDU BÜTÜN ÇOCUKLAR ahmet yüce sokaklara, iri gö¤üslerinin alt›nda saklad›¤› kanserli ci¤erlerine bu flehrin art›k kinine vefayla hangi ihanetin gö¤sünde b›rak›ld› yara as›lan limanlar›n gagalar› yüzünden mart›lar diflili¤ini gündüzün ibneli¤ine s›kan birer kurflunuyken gecenin ki diflili¤in irtica flüphesinden ibaretti sutyenini doldurdu¤un baflörtülerinde 14 siluetini her zamans›z terlemelerin burufluk mendil çirkinli¤iyle fren sesine bir meflin top patlama ac›s›yla tavaf edenlerin bütün afl›k çocuklar›n yüzlerini biçimlendirdi¤i sokaklarda çekilmiflti en flerefli esrar suyu ›s›tmak için yak›lm›fl da olsa atefl onlar› suçlam›fllard› onlar› vesile saym›fllard› buhar›n hiddetine katledilmeliydi art›k bütün cürümler bilmiyor musun yoksa adab›n parmak izi cinayet aletinden adaletle silinir bu flehirde al sana kitle ihya silah› iflte-ki gerçek hayat fonda çal›nmayan müzi¤in kusura bakma cüssesi ne zaman dokunmaya kalksak bir flilep batt›, vücudumuz tanr›n›n zimmetine inat filikas›z bir kalastrayd› Nuh’un gemisinden yüzünde! küçük ‹skender’in “Türk M e d y a s › n d a E fl c i n s e l l i k v e E fl c i n s e l l e r ” k o n u l u p a n e l d e y a p t › ¤ › k o n u fl m a n›n tam metni Fikret K›z›lok, “Toplumun %80’inin seçici olmad›¤› bir memlekette flöhret olmak kadar utanç verici bir fley olamaz.” diyor. Bunu medya/eflcinsel iliflkisine nas›l dayand›- r›r›z?! Düzcinsel ( heteroseksüel ) medyan›n eflcinsele bak›fl›, homofobik medyan›n eflcinsele bak›fl›, eflcinsel düflman› medyan›n eflcinsele bak›fl›, eflcinsel çal›flanlar› olan medyan›n eflcinsele bak›fl›. Eflcinseli tek bir potada objelendirmeyi istemiyorum; bizlerin birbirinden ayr› düflen saptamalar›m›z, hayat görüfl- lerimiz, yaflama biçimlerimiz var; ama temelde kader birli¤i edilen nokta, bir cinsel az›nl›k olarak faflizmin, militarizmin ve totaliter bak›fl aç›lar›n›n karfl›s›nda ço¤u kez çaresiz kalmam›zdan çok muhalefet bile olmay› reddederek, yani iktidar›n alternatif fl›kk› olmay› reddederek muhalif kimli¤imizi ortaya koyarken medyayla iliflkilerimiz, iliflkilerimizin vizörü, bu vizörün d›fla yans›mas›d›r. Medyan›n pozitif, negatif ya da nötr yaklafl›m›, vurdumduymazl›¤›, afla¤›lay›c› tavr› veyahut tam tersi ironik sempatisi bir eflcinseli, bir eflcinsel yaflam› ba¤layabilecek denli içimizde midir?! Kriminal aç›l›mlara bakan medya, bu bak›fl› hangi standart bilgi donan›m›ndan hareketle oluflturur?! Jenny Holzer’in bir cümlesi: “Beni yapmak istedi¤im fleylerden koruyun.” Bask› ile bas›nc›n yüzlefltirilmesi fonksiyonunu ifade etmeye çal›fl›yorum: Bask›, periyodik olsa da formasyonu yoktur. Fevridir. Ansald›r. Örgütselleflmemifltir. O yüzden savuflturulabilir bir nitelik tafl›r. Oysa bas›nç, kaideleri, gerekçeleri, kal›c› neticeleri olan bir olgudur. Eflcinseller ( ki yaln›zca Türkiye topraklar›nda yaflayanlarla da s›n›rl› de¤il ) bas›nç ma¤durudurlar. Alays› yaklafl›m bile düzcinsel kimliklerinden endifle duyabilece¤imiz kesimin bilinçli ilkelliklerinin izdüflümü. Türk insan›, cinselli¤e her yönüyle ba¤›ml›; bir giren, bir girilen’e kadar indirgenen, basitlefltirilen, yüz k›zart›c› bir ilgi oda¤›na dönüfltürülen bu fizyolojik gereksinim, ço¤u kez sosyalleflmenin en önemli kriterlerinden say›l›yor. Yani bir insanla tan›flmak, onunla hemen yatmak anlam›na gelebiliyor. Bu, tatminsizlikten çok, bedensel hedefsizliktir. Farkl› bir fley yaflayan kifli, e¤er erdemli bir olgunlu¤a eriflkin de¤ilse, onun s›r tutmas›n› bekleyemezsiniz; yaflad›¤› bu farkl›l›kla farkl›laflma- ya ad›m att›¤›n› sanan yarat›k, ne politiktir, ne organik bir faaliyet sahibidir ne de problem çözme yetisine sahiptir. Bas›n›n bu '‘teenage' ça¤› krizini kendi için bir kimli¤e dönüfltürmesi kaç›n›lmaz. Nedeni aç›k: Kaç eflcinsel, bir gece yaflad›¤› cinselli¤i düzcinsel arkadafllar›yla heyecanla, gururla paylaflma cesaretine sahip ki?! Altm›fl küsur milyonun önüne her sabah ç›kan medya da böyle bir cinselli¤i halk›yla coflkuyla paylaflamaz. Aç›k olal›m. Ya görmezden gelecekler ya da hafifseyerek bahsedecekler. Bahsetmeyi tercih ediyorlar, çünkü birincil görevleri bilgilendirmek, haber vermek. Aç›kças› suç duyurusunda bulunmak. Kaç tv dizisi hat›rl›yorsunuz ki, EC kahraman› komik ifllenmemifl olsun?! Kaç film hat›rl›yorsunuz ki EC karakterleri e¤lence ö¤esi olarak sunulmam›fl olsun?! Kaç haber hat›rl›yorsunuz ki EC’i, travestisi, transseksüeli fliddete baflvuran, ahlak› iki paral›k eden, hayat› çirkinlefltiren, potansiyel afla¤›l›k insanlar olarak gösterilmemifl olsun?! Bu konservatif tav›r, yaln›zca bas›na da de¤il, halka da ö¤retilmifl, hatta ezberletilmifl bir tav›rd›r. Devletin belirledi¤i kültürel ve cinsel politikad›r. Benimle evimi paylaflan, baflka yatak oldu¤u halde yan›mda yatan, dokundu¤umda sertleflen, oral seks yapt›¤›mda inleyerek boflalan bir düzcinsel, rahatlad›ktan sonra kalk›p evi terketmifl ve bana flöyle bir mesaj atm›flt›: “‹¤renç bir adams›n, seni bir daha görmek istemiyorum, ad›- m› anma, anarsan seni çok kötü yapar›m.” Bas›n›n bu ç›karc› düzcinselden hiçbir fark› yok: Koynumuza girecek kadar yak›ndalar; erekte olacak kadar merakl›, sekse aç ve doyumsuzlar; boflal›ncaya kadar susacak denli iflbirlikçiler; sonra terkedip tehdit edecek kadar da duyars›zlar. Bütün bu haks›zl›klara, eflitsizli¤e, ac›mas›zl›¤a, eziyete, iflkenceye, politik-etnikcinsel az›nl›klara yönelik sald›r›lara karfl› ç›k›p donan›ml› olarak ba¤›rmak laz›m. Ben zaten, biraz da sesimizi açs›n diye anal seksi destekliyorum. ‹ktidarlar› rahats›z etmek için tatl› tatl› m›r›ldanmamal›, avaz avaz ba¤›rmal›. Beni en çok üzen medyan›n yaklafl›mlar› ya da underground yaflant›lar›m›zda birebir iliflkilerde karfl›laflt›¤›m›z tats›zl›klar de¤il; eflcinsellerin de 21. yy’la birlikte s›n›f ayr›m›n› kendi bünyelerinde oluflturmaya bafllamalar›. Ayn› ortamda bulunmamaya çal›flma, uzak durma, paylafl›m› ve üretim ortakl›¤›n› s›f›rlama, apolitik davranmay› ‘cool’ olma u¤rafl› diye geçifltirme, elbette sadakatsizlik, ihanet, iftira ve kal›t›msal dedikodu. Bu s›n›f ayr›m›, eflcinsel baflkald›r› hareketinin en büyük tehlikesi. Medya, bas›n ya da ‘coming out’ aflamas›ndaki yap›lar, kurumlar, bireyler kolayca halledilebilir. Kolay olmasa da rakip belli. Ama ya bu kendi içimizdeki gizli bölünmenin nedenleri nedir?! Ekonomik, kültürel farkl›l›klar›n yans›mas› m›?! Bizi yoketmeye çal›flanlar›n önünde küçük düflüyoruz. Ve bu benim gururuma çok dokunuyor. 15 PUNK DOSYASI:2 bir karfl›t kültürün 盤l›¤›: notalardan yükselen isyan özgür k. tekin 16 Bir kitap, bir fliir ya da bir makale y›k›m nesnesi olarak tasarlanabilir ya da içinde y›k›c› ö¤eler tafl›yabilir. Ancak bir punk flark›s› kadar flok edici ve etkileyici olamaz. ‹syan›n dili; disttortion’l› gitar ve sert davul soundu ile, reddedifli, öfkeyi, ac›y› ve ironiyi hayk›ran 盤l›k 盤l›¤a bir vokalle birleflti¤inde, önünde bulunan tüm de¤erleri, yarg›lar›, tabular› ve kurallar› darmada¤›n edecek kadar güçlü olabilir. Punk Rock flark›s› müzikal altyap›s› belirli bir müzikal kal›p içerisinde de¤ildir. Müzikal altyap› y›k›c› flark› sözlerinin destekleyicisidir. Birden bire patlayan ritmlerin üzerindeki kirli bir vokal phsycodelic bir f›rt›na yaratmaya ayarl›d›r. Müzik tamamen disharmonik yap›da haz›rlanabilir hatta amfi gürültüleri bile punk flark›s› içinde bir anlam kazanabilir. Gitar riffleri tamamen basit ve ço¤u kez bozuk akorla çal›n›r. Buradaki amaç, temel müzik kal›plar›n› parçalamak, icra edilen sanat›n bile bizzat grup taraf›ndan yads›nmas›d›r. Punk Rock müzi¤i ile oldu¤u kadar, konser esnas›nda da görsel bir y›k›m flovudur. Verili toplumsal alg›lara, de¤erlere ac›mas›z bir sald›r› olan Punk Rock’›n tarihsel gelifliminde önemli kilometre tafllar› olmufl müzik gruplar›n› ele almak istiyorum. Punk her ne kadar bir eylem/yaflam biçimiyse de sanatsal ifade biçiminin en önemli unsuru müziktir. VELVET UNDERGROUND « Plaklar›n karanl›k yüzü » Ayk›r› cinsellik söylemi, uyuflturucular, hayat›n karanl›k yan›nda gezinen 1960’lar›n son dönemlerinde müzik dünyas›n› sarsan efsanevi topluluk Velvet Underground hiç flüphesiz ki punk kültürünü ve müzi¤ini derinden etkilemifltir. Dünyaya flair gözüyle, ruhuyla bakan, klasik rok kal›plar›n› y›k›p yeni bir ses aray›fl›nda olan Lou Reed, John Cale, Sterling Morrison ve Moe Tucker gibi Velvet’in temel ritm sekanslar›n› olufl- turacak olan bu rock dehalar›, klasik müzik e¤itimlerinden gelen bilgileri ile blues, jazz, doo-wap müzik kal›plar›n›n sentezi olan Velvet’i oluflturduklar›nda takvimler 1965 y›l›n› göstermektedir. 1960’larda romantik pop, rock baladlar›, dans kültürü ve mod üslübu ile apolitik dejenere bir gençlik kültürü hakimdi: „fiu anda biz Spodes’e tap›yoruz. Onlar dans edip flark› söylüyorlar. Hareketli parçalarda jerk ve shake yap›yoruz. Fakat slow dansa dönece¤iz. Zira Spades öyle yap›yor.“ Bu hakim kültürle uzlaflma ve s›n›f atlama düflü kuran terbiyeli cici mod gençli¤i ile dalga geçen, onlar›n yaflam biçiminden nefret edenler yeni bir müzik türünü müjdeliyorlard›. Velvet Underground. „The Ostrick“ parças› bu kültüre yönelik ilk darbeydi. Yine de Lou Reed’in sonradan yazd›¤› „Heroin“ ve „Venus in Furs“ kadar flok edici de¤ildi. „…Bir karar ald›m. / Yaflam›m› s›f›rlamaya bakaca¤›m / Çünkü akmaya bafllad›¤›nda kan, / fi›r›ngaya bir temiz doldu¤unda/Ölüme bir ad›m yaklaflt›¤›mda/ Bana hayr›n›z dokunmaz, ne siz gülünç beylerin,/Ne de o tavlay›c› konuflmalar›n›zla, siz al›k k›zlar›n“(Heroin) fiark›n›n ad› bile rahats›z ediciydi. „Heroin“ orta s›n›f zihniyetini flok eden, korkutan ve sald›ran sözleri ile yeni bir müzik türünün altyap›s›n› varediyordu. „Venus ‹n Furs“ di¤er bir kültürel tabuyu sadomazoflizmi konu ediyordu. Sözlerin flok edici ifllevi punk flark› sözlerinin içeri¤ini, yap›s›n› önceden iflaret ediyordu. „…Köseleyi yala, yolunu gözleyen kemeri/ Vur sevgili sahibem ve onun vicdan›n› rahatlat…“ Village Voice için müzik elefltirisi yapan James Wolcott, Velvet’in müzi¤i için: „ Sokaklar›n nihilizmi hakk›ndad›r.“ diyordu. (Ayn› nihilistik özellikle- ANNEME ozan durmaz Bu gece beni sen öldür anne. ‹lk kuca¤›na ald›¤›n flefkatle öldür. Kula¤›ma ismimi söylerken Senin güzelli¤inde olur ölümüm Önce dudaklar›m› boya anne Gay'lerden palyaçolara uzanan gökkufla¤› Kadar nefleli olmal›y›m Ve taze ekmek s›cakl›¤›nda olsun anne. Küp küp ve sirke kokan parmaklar›m› Okutup muskalaflt›r beni anne Ne bakire ne asker olmak isteyen Çocuklara anarflizmi ö¤ret anne. Ben daha canl›yken sevgilinin Sal›n›m hareketi yapan gö¤üs uçlar›nda "Yaflas›n halklar›n kardeflli¤i!" Dedi¤im an molotofla beni anne. Papyonumu takt›¤›mda sen Bileklerimi kesti¤imde ben fiyakal› Oldu¤umuzda anne, militarist Bir marfl çal›ns›n, n'olur sabah 4'te, anne. Cesedimi gömülcek halde koyma Param parça et beni ve sonra Hiç bir sevgilinin öpmedi¤i gibi Öp beni anne. ri Nietsche’den etkilenen Jim Morrison ve The Doors grubunda da görmekteyiz. Sahnede flark›y› yar›da kesip seyirci önünde masturbasyon yapan, „The End“ parças›nda, „Mother, I want fuck you, Fother I want kill you” ‘ Anne seni düzmek istiyorum, Baba, seni öldürmek. ‘ diyen Jim Morrison punk müzik içinde yer almasa da tavr› oldukça y›k›c›yd›.“) Velvet underground hippy kültürünün „çiçek gücü” (flower power) döneminde, aflk iniltileri aras›nda, umutsuzluktan, uyuflturuculardan, yabanc›laflmadan söz ediyordu. Sözlerinin ve müziklerinin alt yap›s›n› modern kent hayat›n›n y›k›c›l›¤› oluflturuyordu. Konser esnas›nda seyirciye s›rt›n› dönen, kendisinden önceki nefleli grup modelini reddeden „ikon-k›r›c›“ Velvet’le, pop-art ikonu Andy War- hol’un tan›flmas›, Velvet’i sonuna götürecek olan ilk ad›md›. Bu tan›flman›n ard›ndan Warhol’un „hazlar bahçesi“ ad›n› verdi¤i stüdyosu Factory’de provalar›n› yapmaya bafllayan Velvet, bu dönemde „femme fatale“ Nico ile tan›fl›r. (Nico ile birliktelik Velvet’in sonunun bafllang›c›d›r.) 1966 y›l›nda ‚The Velvet Underground and Nico’ albümü ç›kar. Albümün kapa¤›n› pop-art tarz›nda Warhol tasarlar. Velvet, daha sonra Warhol’un multimedya gösterisi „The Exploding Plastic ‹nevitable”da yer ald›. 1965-70 y›llar› aras›nda dört albüm ç›kard› Velvet Underground: “The Velvet Underground and Nico”, “White Light/White Het”, “The Velvet Underground” ve “Loaded”. Son iki albüm öncesi Nico ve Warhol , ard›ndan “Loaded” piyasaya ç›kmadan önce girdi¤i derin bunal›mdan ötü- 17 rü Lou Reed grubu terk etti. Bu geliflmelerden sonra Velvet müzik dünyas›ndan çekildi. Geriye efsanesi, etkiledi¤i onlarca rock, punk-rock grubuna miras kald›. Velvetler romantik gecelerin aflk f›s›lt›lar› de¤il hayat›n karanl›k yönünün ve umutsuzlu¤un sesiydi… NEW YORK DOLLS: “Self Destruction” 18 Punk Rock tabiri kullan›lmadan önce, ‹ngiltere’de punk henüz tohum halindeyken New York Dolls (NYD) Rolling Stones’un kirli rock’n’roll soundunu izleyen glitter rock’›n androjenli¤ini yan›na al›p, The Stooges’›n anarko nihilist söylemini de birlefltirerek, punk rock ve türevleri için kökler s›n›f›na girecek olan soundu yaratt›. NYD’un ‹ngiliz punk rock müzi¤ine etkisi (daha sonra Sex Pistols’› da yönlendiren) Malcom Mclaren sayesinde olmufltu. NYD 1972 y›l›nda kuruldu. Onlar da Iggy Pop ve Dawid Bowie gibi cinsel kimli¤in belirsizlefltirilmesi yöntemini kulland›lar. Ancak NYD bu androjen giyim tarz›n› sadece sahnede de¤il, d›flar›daki yaflamda da sergiliyordu. Bu da punk giyim tarz›n›n sahneden d›flar›ya taflmas›n›n ilk örne¤idir. (“Kad›n k›yafetleri ile sokakta gezmek e¤lenceli görünse de büzük isteyen bir fleydir.”- Jerry Nolan NYD Davulcusu) NYD kendisinden önceki glitter rock gruplar›n›n cilali sounduna karfl›, hakim toplumsal e¤ilimlere, kasten amatör nitelikte müzik yaparak baflkald›rmaktayd›. Besteler ileride punk müzi¤in kirli ve disharmonik altyap›s› olacak flekilde üç-dört akorluydu. Örne¤in”Personality Crisis” parças› sadece üç akorluydu. ‹lk albümleri ‘The New York Dolls’un stüdyodaki mix ifllemleri sadece alt› saat sürmüfltü. Grubun tamam›na yak›n› iflçi s›n›f› kökenliydi. Edepsiz sokak kültürünü hem müziklerinde, hem de yaflamlar›nda sergiliyorlard›. Grubun dejenere imaj›n› destekleyen alkol ve uyuflturucu kullan›m› 1972 y›l›nda, grubun davulcusunun (Billy Murcia) ölümüne neden olmufltu. (Billy Murcia’n›n yerini Jerry Nolan ald›.) Grubun asi ve edepsiz tavr› plak flirketlerini ve konser organizatörlerini de zor durumda b›rak›yordu. (Burada yeri gelmiflken Nu Metal grubu solisti Marlyn Manson’dan söz etmek istiyorum. Manson’›n itici makyaj› kad›n k›yafetleri ile sahneye ç›kmas›, kliplerinde cinselli¤in ve i¤rençli¤in kullan›lmas› da bu aç›dan NYD ile benzerlik gösterir. Birçok insan Manson’dan nefret eder.) Grup ikinci ve son albümü “Too Much Too Soon”un 1974’te ç›kar›lmas›n›n ard›ndan Mercury Records, NYD’u bünyesinden ç›kar›r. New York Dolly dönemin Amerikas›nda yarat›lan ve hakim olan komünizm korkusu/nefretine karfl› sahneye orak-çekiçli bayrakla ç›k›yordu. Grubun komünizme yönelik söylemleri, göndermeleri NYD’un sonunun gelmesinde fazlas›yla etkili oldu. Grup plak flirketi taraf›ndan kovulmas›n›n ard›ndan da¤›lma noktas›na geldi. McLaren ile birlikte Londra’ya gelen grup 1976’da “Anarchy” turnesinde Sex Pistols’›n alt grubu olarak The Clash ve The Damned ile ayn› sahneyi paylafl›r. Bu arada Sex Pistols grubunun sonunun nedenlerinden biri olarak gösterilen Nancfl Spungen (Serry Nolan’n›n sevgilisi) Sex Pistols’tan Sid Vicious’la kal›r. ‹ngiliz müzik bas›n›n›n NYD’u eroini ‹ngiltereye sokmakla (!) suçlamas› NYD’a dönüfl bileti olur. NYD 60’l› y›llar›n müzik yaflam›n›n bitti¤ine iflaret ediyordu. Onlar gençlik alt kültürünün marjinal yaflam biçiminin de öncüsü oldular. Travesti junkie’ler, biseksüel umutsuzlar, ‹ngiliz punk›n ilham perileri, siyah oje ve ruj kombinasyonun ilk grotesk kullan›c›lar›, Drag Queen’ler, kaybedenler, d›fllananlar, “Velvet Goldmine” filminin ilham kayna¤› bunal›ml› teenager kufla¤› vb… THE CLASH “Guerilla Radio!” Punk müzi¤inin ç›k›fl döneminde marjinal gençlik kültürünün yaflama bak›fl› daha çok kaotik bir umutsuzluk hali olarak tan›mlanabilirse The Clash’in bu bak›fl aç›s›n› politik bir karfl› ç›k›fla çevirdi¤i söylenebilir. Nas›l Sex Pistols’›n “Nevermind On The Bollocks” albümü punk ruhunun bafllad›¤›, tafllar›n yerine oturdu¤u albüm olarak kabul görmüflse , The Clash’in “White Riot” flark›s› da rock’n’roll tarihinde dönüm noktas›d›r. Sex Pistols’›n 1977 tarihli “Anarchy in the U.K.” turnesinde alt grup olarak sahne alan The Clash hiçbir zaman Pistols’›n nihilist bak›fl aç›s›n› paylaflmam›flt›. Kendisinden sonraki, 80 sonras› Britanya punk gruplar›na (The Exploited gibi) ve Amerikan hardcore gruplar›na (Dead Kennedys gibi) anti kapitalist, anarflist bir politik miras b›rakm›flt›r. The Clash anlay›fl olarak di¤er punk gruplar›n›n tersine fliddete karfl›yd›lar. (“fiiddeti delikanl›l›k zanneden sizler,evinize dönüp pul koleksiyonu yap›n bu daha delikanl›ca.”-Joe) Zaten Joe ve The Clash her zaman fliddet karfl›t› kampanyalar›n içinde oldular. Sadece Britanya de¤il üçüncü dünya ülkelerinin sorunlar› ile de ilgilendiler. Clash, yerkürenin dört köflesindeki ezilenlerin sözcüsü ve dünyaya iyilik getiren pozitif bir güç olmak istiyordu. (“Evet söz konusu punk rock’sa biz devrimciyidik. 1974-75 baya¤› karanl›k zamanlard›…MTV yoktu, radyo yoktu, sesini duyurmak a¤›r me- saiydi. Sesimizi duyurana kadar her türlü izbe delikte çald›k. fiimdiyse siktiriboktan bir ticaret oldu rock’n’roll”- Joe) Amerika’da “Komünizme Karfl› Rock” (Rock Against Communizm) festivali faflist gruplar›n gövde gösterisine dönüflürken, bu festivale karfl› düzenlenen “Faflizme Karfl› Rock” (Rock Against Fachism) festivali s›ras›nda tüm zamanlar›n en görkemli politik do¤ruluk örne¤i diyebilece¤imiz “Sandinista!” albümü ç›kar. Nikaragua’daki Sandinist gerillalar› ile dayan›flma ruhuyla haz›rlanm›fl bu albüm belki de gelmifl geçmifl en politik albümdü.Clash’›n idealizmi, tutkusu sol gruplar›n ifltah›n› kabartm›flt›. (“Popüler oldu¤umuzu görünce, sosyalist ‹flçi Partisi parsay› toplamaya kalk›flt›. Bize yanaflt›klar›nda onlara davetkar davranmad›k ‘düflün yakam›zdan’ dedik, ‘yak›n bir goint’ dedik, sigaralar›m›z› tüttürdük”-Joe ) The Clash flark›lar›ndan albüm kapaklar›na , sahne tasar›m›ndan yaflam biçimine kadar “politik do¤ruluk” kavram›n› kararl›l›kla uygulam›fl bir gruptu. Positive Punk denilen politik türün bafllat›c›s› olarak kabul ediliyorlar. Grup üyeleri iflçi s›n›f›na mensup olmasa da iflçi s›n›f›n›n sözcüsü olmay› tercih ettiler. (Joe Strummer öldü¤ünde tabutunun yan›bafl›nda dostlar› ile birlikte ‹tfaiyeciler Sendikas› üyeleri de vard›.) Clash ‹ngiliz bas›n›na göre Sex Pistols’›n olayl› “Anarchy in the U.K. “ turnesinden, “ukala ve embesil” Pistols tayfas›ndan daha tehlikeliydi. Çünkü a¤›r politik kimli¤i ile ingiliz gençlerini “son”a sürükleyecek bir zehir olduklar› yaz›l›yordu. 70’li y›llar Irkç›l›¤a Karfl› Rock konseri, silahl› yaralanma, Sex Pistols ve seyircisi ile girilen polemiklerle geçti. The Clash 1980’li y›llara geldi¤inde söylemindeki argoyu azaltm›fl, Bakunin’den al›nt›lar yapmaya bafllam›flt›. Joe Sturmmer 1989’da “Earthquake Weather” adl› solo albümünü ç›kard›. Bir dönemde Pogues grubunun turne gitaristli¤ini üstlendi. Alex Cox’un “Straight te Hell” ve Jim Jarmusch’un “Mystery Train” filimlerinde rol ald›. Geçti¤imiz y›l Sturmmer hayata veda etti. The Clash punk müzi¤in en macerac› ve becerikli grubuydu. The Calsh Diskografisi: 1977 - The Clash, 1978 Give’em Enough, 1979 - London Calling, 1980 - Sandinista!, 1981 - ‹nterhords, 1982 Combat Rock, 1985 - Cut the Crap, 1988 - Mixed Masters, 1990-1977 Revisited, 1990 Return to Brixton Epic, 1999 From Here to Eternity, 203 The Essential Clash THE DAMNED: “Damned! Damned! Damned!” 1970’lerin Britanya Punk Rock sahnesinde Sex Pistols ön planda olsa da, The Damned albüm ç›karan ilk Britanyal› punk grubudur. Bafllang›çta Brian James; daha sonra The Clash’› kuracak olan Mick Jones, Tomy Chimes ve Paul Simonon ile birlikte çal›yorlard›. Davulcu Rat Scabies gruba daha sonra kat›l›r. James ve Scabies basç› Captain Sensible (Ray Burns) ile Subterraneans’a kat›lmak için ayr›l›r. Üçlü o zaman tan›nmayan Chrissie Pretenders için ayr›lmas›ndan sonra Scabiues, cenaze töreninde tan›flt›¤› mezar kaz›c› (grave digger), vokalist David Vanian’› gruba al›r. Tamamlanan grup Scabies’in seyirciye sald›rd›¤›, Vanian’›n vampir gibi giyindi¤i gösteriflli flovlarla ünlenir. Stiff Records’dan 1977 y›l›nda ilk albümleri ç›kar: “Damned, Damned,Damned”. Pink Floyd’dan Nick Mason’›n prodüktörlü¤ünü yapt›¤› “Music for Peasure” albümü ilk albümün baflar›s›n› gösteremez. Birçok de¤ifliklik yaflayan grup 1979’da “Machine Gun Etiquette” albümü ile daha olumlu bir hava yakalar. “Love Song” ve “Smash it Up” ilk 40 single aras›na girer. 1980’de Amerika’da ç›kan “The Black Albüm” ve 1985’teki “Phantasmagoria” albümü ile grup gothic rock’a geçifl yapar ve daha birçok baflar›l› single’a imza atar: Damned son olarak 2001 y›l›nda “Grave Disorder” albümünü ç›kard›. Yararlan›lar kaynaklar: Roll Müzik Dergisi-Non Serviam Extreme Music Magazine-D›fl Mihrak Anarco Fanzine-Stüdyo ‹mge ‹nternet Sitesi-PunkerlandÇeflitli müzik gruplar› ile mektuplaflmalar PUNK HABER : Bu yaz› haz›rlan›rken televizyonda, Montreal’deki iptal bir konser haberini izledim. ‹ngiliz anarflist punk grubu The Exploited’›n Montreal konseri, eyalet iktidar› taraf›ndan sak›ncal› bulunup yasaklan›nca, Montreal’deki anarko punklar 15 arabay› ve 3 binay› atefle veriyor. Kameralara yans›yan görüntülerde, punklar›n bir caddeyi harabeye çevirdi¤ini görüyoruz. Punk gruplar›n›n dünü ve bugünü yaz›s›n›n sonunda 2000’li y›llardaki punk hareketini, güçlü olduklar› ülkeleri, faaliyetlerini yazmaya çal›flaca¤›m. Kapitalist küreselleflmeye karfl› geliflen direnifl mücadelesinde punklar, çeflitli birliktelikler için önemli roller ald›lar. Örne¤in Prag’taki eylemde Neo Nazilerle olan çat›flmalar›, Danimarka’da ›rkç› bir yasaya karfl› kentleri kaosa çevirmeleri, Almanya Hannover’de « Don’t Forget Chaos » eylemleri gibi… Gelecek say›da: The Stooges, Sex Pstols gruplar› ve Türk Punk Tarihine girifl. Punk Kültürünün kültür,sanat,edebiyat ve sinemaya etkileri… 19 alternatif bir serüven olarak üniversite tiyatrolar› Hakan Altun 20 Üniversite Tiyatrolar›'n›n tiyatronun varl›¤› ve yaflamsall›¤› aç›s›ndan tafl›d›¤› önem kuflkusuz kaç›n›lmazd›r. Ancak yine de kapsam ve ifllev aç›s›ndan "Üniversite Tiyatrosu"nun iyi tan›mlan›p duruflunun belirlenmesi, sevgi ve gönüldenlikle oluflturulan her alan›n yaflad›¤› gibi egemen olan›n üretti¤i yo¤un kirlili¤e maruz kalarak varl›¤›n›n ve yöneliminin bulanmamas› aç›s›ndan çok büyük önem tafl›r. Egemen olan›n sakatlanm›fl (ve tam da bu özelli¤i dolay›s›yla sakatlayan) bilincini içsellefltirerek kendimize ait olmayan bir yaflam dramaturgisiyle dünyay› alg›lamak ve çözümlemek durumunda kal›fl›m›z, dahil oldu¤umuz alanlara da s›zarak her bir ürünle bu yanl›fl bilincin yeniden üretilmesine yol açar. Dolay›s›yla da yapt›¤›m›z her iflte uyan›k olmak; dünyay›, özellikle de ayr›nt›larda konumlanan egemen yaflam dramaturgisini iyi okumak gerekir. Üniversite Tiyatrolar›n›n durufllar›n› belirlemeleri ve bunu yaparken de dünyaya ve tiyatroya bak›fl›nda egemen toplumsal düzenin zokalar›ndan ve pisliklerinden s›yr›labilmeyi baflarmalar› gereklidir. Bu, yaflama yarat›c› karfl› ç›k›fl Üniversite Tiyatrolar› aç›s›ndan bir direnifl biçimidir ve her yarat›c› edim gibi bir riski içinde bar›nd›r›r. Bu risk, tiyatroya yeni bir kanal açma potansiyelini içerir ve bu da alternatif bir durufltur; Üniversite Tiyatrolar›n›n olmazsa olmaz›. Öncelikle "Üniversite Tiyatro"sunu ortaya koymakta yarar var. Üniversite çat›s› alt›nda tiyatro üretmek temelinde yap›lacak bir belirleme, alternatif durufl ba¤lam›nda "Üniversite Tiyatrosunu" mu¤laklaflt›racakt›r; çünkü, bu çat› iki karfl›t yönelimi bir arada bar›nd›r›r. Bu yönelimlerden ilki; belirli bir statüko içinde konumlanmak durumunda olan kurumsallaflm›fl ödenekli ve ticari tiyatro yap›lar›na eleman sa¤lamaya dönük e¤itim yapan tiyatro okullar›d›r. Ve bu ifllevi dolay›s›yla da kaç›n›lmaz olarak var olan egemen tiyatro anlay›fl›n›n yan›nda konumlan›r; en yetkin, en donan›ml› eleman› yetifltirme iddias›ndad›r. Bununla birlikte e¤itim ve ö¤retimin merkezinde olmas› itibar›yla da kurdu¤u iliflki görev ve zorunluluk temellidir. Biz bu yönelimi "Okul Tiyatrolar›" olarak nitelendirebiliriz. ‹kinci yönelim ise "Ö¤renci Tiyatrolar›" bafll›¤›yla de¤erlendirilebilir. Gönüldenlik temelinde yürüyen Ö¤renci Tiyatrolar›, ö¤renciler taraf›ndan kurularak yine onlar taraf›ndan yönlendirilirler. Kuruluflu ve iflleyifli ba¤lam›nda amatör alana daha yak›n duran bu tiyatrolar özü gere¤i yeniye dönüktür. Okul Tiyatrosu'nda kurulan hoca- ö¤renci / ö¤reten-ö¤renen / bilen- bilmeyen iliflkisi özü gere¤i otoriter, hiyerarflik ve dolay›s›yla da düzenden yanad›r. E¤itimin yap›s› gere¤i de bir sisteme gönderir, mükemmeliyetçili¤in kat› yap›s›n› dayat›r ve statükodan yana konumlan›r. Bu yap›yla da ortaya konan tiyatronun ilerici/yeniye dönük olmas› olas› de¤ildir ve ö¤retim eleman›n›n ve/veya ö¤rencinin ilerici/yeniye dönük olmas› da; ne yaz›k ki, hiçbir fleyi de¤ifltirmez. Bunun tersine Ö¤renci Tiyatrolar› yap›s› ge- re¤i bir erk iliflkisini içinde bar›nd›rmaz. Kuruluflu gere¤i tiyatroyu seven ve merak eden insanlardan oluflur ve de sevgi ve merak gibi bu topluluklar› aray›fla yönlendiren iki itkiyi içinde bar›nd›r›r. Bu yap›s› gere¤i de aray›fla ve yeniye aç›kt›r, dolay›s›yla da kaç›n›lmaz olarak ilericidir. Aray›fl›n ve yüre¤in filizlendi¤i Ö¤renci Tiyatrolar›n›n, alternatif potansiyeli ve yeni olana yönelmesiyle Üniversite Tiyatrosu nitelemesine daha uygun oldu¤undan; ayr›ca, Okul Tiyatrolar›n›n pre-profesyonel yap›lar› gere¤i kat›l›mc›lar›n›n içsellefltirdi¤i profesyonel bilincin (bu arada amatör ve profesyonel ayr›m›n›n iflten anlamazl›k gibi saçma ve kaym›fl bir ba¤lamla konulmad›¤›n› parantez içinde belirtme zorunlulu¤unu da duymak çok can s›k›c› bir durum) ve profesyonel yaflama bir haz›rl›k olarak de¤erlendirilen bu kurumlar›n Üniversite Tiyatrosu ba¤lam›ndan kayd›¤›ndan ve de zaten yo¤un bir kirlenmenin yafland›¤› bir ortam› yeni ayr›mlarla buland›rmak için Üniversite Tiyatrosu tan›mlamas›n› Ö¤renci Tiyatrosu olarak nitelendirdi¤im yap›yla efllemeyi ye¤liyorum. Kan›mca, Üniversite Tiyatrosu ö¤renci topluluklar›ndan oluflur ve profesyonel alanda konumlanan Okul Tiyatrolar›n› içermez. Alternatif bir serüven için uygun bir kanal olan Üniversite Tiyatrosunun yap›sal özelliklerine bakmakta yarar var; zira, onun alternatif ve ilerici yönelimi bu yap›n›n bir gere¤idir. Her fleyden önce bölünmemifl bir dünyadan do¤du¤unu söylemek gerekir. Tiyatro- nun kurucular›ndan yönlendirenine, çal›flanlar›na, al›c›s›na kadar herkes ayn› dünyan›n bir parças›d›r: Ö¤renci. Ortak ve yaflayan bir dile, duyufla ve ortak reflekslere sahip olufllar› bu yap›n›n çok önemli bir parças›d›r. Bu ortak dili aray›fl süreci özgür, aç›k ve araflt›r›c› olmalar›n› sa¤lar. Aralar›nda s›n›rlar üreten ayr›mlar yoktur. Bu ise ilerici gizilgücü içinde bar›nd›ran diyalogu do¤urur ve demokratik bir tav›rd›r, üretimi k›flk›rt›r. Bu durum söylemekten çok söyleflmeyi do¤urur ki tiyatroyu k›s›ld›¤› kapandan kurtaracak kaynaklardan biridir. Profesyonel (paras›n› ödeyen); o ölçüde de dura¤an ve tutucu (kal›plar› belirlenmifl bir tiyatro anlay›fl›na ba¤l›) bir izleyici kitlesine yönelmedi¤i için daha özgürdür. Onlar› ba¤layan bir kurum politikas› ya da gifle kayg›s› olmaks›z›n üretirler. Amatör alanda kök salmas› dolay›s›yla asal olan, önde tutulan süreç bilinci; kal›plarla ortaya konan ve tamamlanm›fll›k bilincini güdüleyen profesyonel alana oranla oldukça ilerici bir konumlanmad›r ve yeniliklere kap›lar açar. Üniversite Tiyatrosunda görev alanlar›n yaflamlar›n› kazanmak ya da ün yapmak için sahneye ç›kmamalar›, daha çok kendilerini ifade etmek için oynamalar› tiyatro üretme biçiminde rahat hareket etme olana¤› sa¤lar. Bu yap›lar› gere¤i politik olana daha duyarl›d›rlar, öncüdürler ve yenili¤e/aray›fla aç›kt›rlar. Profesyonel ve ödenekli tiyatrolara oranla toplumsal refleksleri çok daha fazla kuvvetlidir ve alg›lamalar› aç›kt›r. Yeni anlam ve görüfl yaratmak için cesaretle hareket ederler. Öncü olufluyla ortaya koydu¤u/oluflturdu¤u özellikleriyle de ön aç›c›d›r. Bunlar› da flöyle s›ralayabiliriz. Yeniyi deneyen, önde giden, ileri yönelik, kal›plar› k›ran, dinamik bir anlay›fl sergiler. Yeni olana yönelifli, eskiyi y›kma tavr›n› oluflturur, gelenekçi tiyatronun konvansiyonlar›n› y›karak al- ternatif bir kanalda varolmaya çal›fl›r. Temel yönelimi burjuva sanat›na, yaflam›na ve üretti¤i yanl›fl bilince karfl› amans›z bir karfl› koyufl ve bu yap›lar› y›kmak çabas› olmufltur. Bu sanatsal oldu¤u kadar politik de bir baflkald›r›d›r. Farkl› sanat istemi, farkl› toplum isteminin bir yans›s›d›r. Bu yönelimin temel özelliklerinden biri kolektivizme yapt›¤› vurgudur. Bask›n kültüre karfl›, alternatif bir kültür politikas›n› benimseyerek bunlar› tiyatro anlay›fl›na da yans›t›r. ‹zleyici ile do¤rudan iliflki kurarak, sahne seyirci iliflkisinin olanaklar›n› zenginlefltirerek onlarla yüzleflmeyi tercih eder. Bu iliflkinin temeli, dayana¤› meydan okuma üzerine oturur. Sanat ve yaflam aras›ndaki s›n›rlar› zorlayarak yeni alg› kal›plar›n› aralarlar. Bu ak›nt›ya karfl› yüzen tavr›yla da yaln›z kendi alan›nda de¤il, ayn› zamanda profesyonel bölgeye de etkide bulunur, onlar›n da önünü açar. Ancak Üniversite Tiyatrolar›n›n içinde bulundu¤u s›k›nt›lardan biri; onun verili olana karfl› konumlanmak suretiyle oluflturdu¤u kimli¤ini, verili olan tiyatro anlay›fl›yla biçimlendirmeye çal›flmas›yla ortaya ç›k›yor. Profesyonel alandan gelen yanl›fl yönlendirme ve yanl›fl bilinç, üniversite tiyatrolar›n›n ürünlerini belirli bir çerçeve içine k›st›r›yor. ‹flin daha vahim yan›, sahneye ç›kmaya hevesli bir insan güruhu üzerinde egolar›n› tatmin eden (çünkü onlar tiyatronun ilahlar›d›rlar ve her fleyin iyisini onlar bilirler) flabloncular›n (patates bask›c›s› yapmak suretiyle) açt›¤› gediklerdir. Bu üniversite tiyatrolar›n›n bütün enerjisini so¤uran bir durumdur. Baba imgesiyle cisim bulan tanr› paradigmas›, 'tiyatro a¤abeyleri' eliyle üniversite tiyatrolar›n›n ilerici dinamiklerini hak ile yeksan eder. Kan›mca bu duruma çok dikkat etmek gerekiyor ve ancak ve ancak üniversite tiyatrolar›n›n birbirini destekleyerek ve ortaklaflmalar›yla afl›labilir. Bu s›k›nt›n›n afl›lmas› öncülerini yitirme tehlikesiyle kendini de k›s›rlaflt›rabilecek olan profesyonel tiyatro için de yaflamsald›r. Bugün, art›k Üniversite Tiyatrolar›n›n oyun çal›fl›p ard›ndan da da¤›lan toplaflma yeri olmay› bir köfleye b›rakmas›, uzun y›llar›n› tiyatroya ak›tacak uzun soluklu bir kadro ve aktar›l›p geliflen bir gelenek yaratmak için yola ç›kmas› Üniversite Tiyatrosunun varl›¤› ve etkinli¤i aç›s›ndan bir gerekliliktir. Bu noktada –say›lar› çok az olan di¤er birkaç toplulu¤un da hakk›n› teslim ederek- Bo¤aziçi Oyuncular›'n›n gerek kuramsal gerekse pratik ürünlerinin çok ön aç›c› oldu¤unun belirtilmesinde yarar oldu¤unu düflünüyorum. Üniversite Tiyatrosu olmaya çal›flan her toplulu¤un muhakkak bu iyi örnekleri tart›flmas› ve kendi pratiklerinin bir parças› yapmas› yararl› olacakt›r. Bu anlamda da Üniversite Tiyatrolar›n›n iyi örneklerinin artmas› Üniversite Tiyatrolar›n›n gücünü artt›racakt›r. Üniversite Tiyatrosu serüveninde önde tutulmas› gereken temel nokta onun dünyay› okuyufl biçimine uygun bir tiyatro üretme kayg›s› olmal›d›r. Toplulu¤un politik duruflu onun çal›flma ve üretme biçimiyle de ortaya konmal›d›r. Çünkü dayat›lan egemen yaflam dramaturgisi bu noktalardan sald›rmaktad›r. Baflar›l› bir karfl› durufl da salt söylem düzleminde üretilen politikalardan çok bu alanlarda direnmeyle mümkün olabilmektedir. Anti otoriter ve anti hiyerarflik bir yap›lanma ve çal›flma biçimi, bizi basan total ve otoriter ataerkil yaflam dramaturgisine karfl›; sevgi üreterek ve duygular› öne ç›kararak direnmeyi örgütler. Oyunlar›nda da topluluklar, otoriter ve hiyerarflik yap›y› k›rmaya çal›flarak eser baz›nda bu dramaturgiye karfl› yeni bir dramaturgi, yeni bir alg›lama, yeni bir bilinç ve yeni bir durufl kurmaya çal›flmal›d›r. ‹çimize sinen ataerkil bilinci söküp atamadan, hiyerarfli ve otoriteyi içimizden söküp atmadan olumluyu üretme 21 fiEYTANIN KOfifiUULLANMALARI fiE i.c.akimi I Bacak bo¤umlar›n› ve am›n› duyumsuyor hiçbir organs›z hayal edilenin, gölgesinin “de¤iflkenli¤ini”, anlatacak, sonra; gölgesi uzam›flken gittikçe hangi günefl sabitlenebilir Der tersine dönerken yüzü. Ayak parmaklar›n›n kendili¤inden süslendi¤ini takip eder iliflkilendi¤inin, önce o bilecektir ›s›y› düflürmek ad›na otomatik çal›flan buzdolab›n›n söyledi¤ini, flimdilik, etraf›nda oturdu¤u, etraf›n› dolan›pta geçti¤i çukurlardan sonra, Molpetiniz var m›? Kanamas› dursun istiyorum yüzümün, ruhumu s›zd›r (-) masa da menapoza. 22 “Ara”s›nda büyüyen koltukaltlar›ndan vazgeçiyor, belirli tüm fleylerinden de. Sar›lmalar›n›n anlam› yitiyor cehennemin, ifllevleriyle; dönderip, indirip, çevirip, kald›r›p daha da eylemleriyle dikkat çeken ve bu organ› hep yan›nda tafl›yan kad›n: ‹lk sessiz günah iskelesinde kullan›lan: B Uyan›rsa y›kanan yüz, tüm sonuçlar›nda zorlanm›fl bir toprak var senin! Uyanmazsa meleklerin gezindi¤i “portakal bahçesi” diyemedi¤imiz pompa da diyem e d i ¤ i m i z, zorlama flimdi de ismimi yaz›yorum topra¤›na elefltirel burufl. Hiçbir anlam›n olmuyor bura’dan bak›nca Ç›plak elmac›k kemiklerini kemirerek “kiflisellefltirdi¤imde” görevlerinden sonuncusunu kaybediyor zaman. Yüz, zay›fl›¤›ndan ortaya ç›k›yor soka¤›n belirtilerin temelde duran biçimli tafl›m›n t›pk› fliirin flerle bulufltu¤u biraz daha sessiz, aç›k mevkii hayal edilen yüzünü yitiriyor… flans›m›z kalmaz; yaln›zca egemen bilinci yeniden ve yeniden üretiriz: yanl›fl bir bilinç olarak. Bu anlamda da ortaklaflma ve birbirini büyütme topluluklar›n temel tavr› olmal›d›r: kendi içinde, di¤er topluluklarla, yerel amatör ve çevre üniversite topluluklar›yla ve di¤er topluluklarla. Ancak böylece bir arada birbirini büyütmek olanakl›d›r. Ürünleriyle ve varolufluyla egemen bilinci yap›s›zlaflt›racak bir bilinç üretme yine önemsenecek fleylerin bafl›nda gelir; ama manipülasyondan uzak kalarak. Bu belirlenmifl s›n›rlar›n mümkün olabildi¤i kadar d›fl›nda durmaya çal›flma tavr› ve diyalogla büyüyen iliflki kurma biçimi, özne olan insan›n önde tutulmas›n› gerekli ve zorunlu k›lar ki bu kendini var etme, manipülasyon üzerinden yürüyen dayatmalar› k›st›racakt›r. Üniversite tiyatrolar›n›n muhalif duruflu önemli, gerekli ve zorunludur. Teatral t›kan›kl›klar da ancak böylece aç›labilecektir. Eylül rüzgarlar›n›n s›rt›nda tafl›d›¤› depolitizasyon sa¤ana¤›na; yaln›zca söylem düzeyinde üretilme k›skac›ndan da kurtularak ve dünyay› do¤ru okumay› sa¤layacak yöntemlerle ve ben'in infla edilmesi suretiyle sa¤lanacak bir re-politizasyonla karfl› ç›k›labilir düflüncesindeyim. Özgürlük keflfedilmesi ve u¤runda savafl›lmas› gereken bir fleydir. Filmlerde içine kötücül ruhlar›n girdi¤i k›z çocu¤u gibiyiz: " e x o r c i s e ", içselleflen egemen ideolojiyi ve söylemi defetmek zorunday›z; içimize giren ve bizi ele geçirip ad›m›za konuflan bu ideolojinin bizzat kendisidir. Özgürleflebilmek için sökülüp at›lmas› bir zorunluluktur. Empoze edilen suskunlu¤a karfl› yaflam›n savunulmas› gerekir; diyalogla, elefltirerek ve de¤iflerek; evcilleflmeye özgürlükle karfl› ç›karak. Tiyatro, bu büyük direniflin küçük ama sahip oldu¤u gizilgüç sayesinde ayn› ölçüde de çok önemli ve çok keyifli bir k›sm›... EY AfiK e. deniz yavuz terzi üç hafta gizli tuttun dikifl kursuna gitti¤ini dalga geçermiflim diye seviflirken sökülen donlar›m› dikerdin, sinsi. çifte dikifl atard›n üstlerine hangi dikifl tutar ki, sökülen aflkl› ipliklerimizi y›rt›lan kalplerimizi. o¤uz yoldafl Buharlaflan ya¤murun içinde ilerliyordu. Bazen önünde, kimi zaman arkas›nda ya da orada burada bir soluk izliyordu kendisini. Onun öyküsünü iyi bildi¤ini söyleyen, ç›k›p gitmek, savuflmak için f›rsat kollayan, ete kemi¤e bürünen bir soluk. Kendi solu¤u. Ressam izlendi¤ini bilmiyor de¤ildi; umursad›¤› yoktu. Gittikçe yavafll›yordu. A¤›rlaflan, tafllaflan çantas›n› sürümeye bafllad›. Çantay› yerde b›rak›p fötr flapkas›n› düzeltti, ard›ndan gömle¤inin gö¤üs cebinden ince ve s›k diflli bir tarak ç›kar›p upuzun palab›y›¤›n› tara¤›yla k›v›rmaya bafllad›. Ressam›n kapkara kafllar›, upuzun kirpikleri var. Derin çukurlar›ndaki renkli, ›fl›k saçan gözleri, esmer tenini açan türden; çimen yeflili. Bak›fllar› parlak ve etkileyici. Asl›nda etkileyici olan derinlemesine bakabilir olmas›; ince eleyip s›k dokumay› düflüncesinde düzenleyip belirlemesi, iletmesini bilen, ö¤reten türden olmas›. ‹mdi çiziyor, belirledi¤i çizgilerin içini özenerek, severek dolduruyordu; nehir parke tafllar› üzerinde uslu uslu akmaya bafllad›. Nehri coflturdukça yüz hatlar›ndaki gerginlikte yok oluyor, sevinçten gözleri doluyordu. Oldu¤u yerde durdu. Gözlerini kapay›p dinlemeye koyuldu. Kentin üzerine çiseleyen ince ve dokunakl› ezgiyle herkesin uyanaca¤›n›, sokaklara dökülece¤ini kestirebiliyordu. ................. Ressam yumru¤unun içinde bütün çeliflkileri ve kayg›lar› tutuyor, onca açmaz› birbirine çat›p, yamay›p s›karak eziyor, insan›n s›k›nt›s›n› bir günlü¤üne tutuklamay› baflarman›n sevincini, heyecan›n› tafl›yordu; soka¤› bu coflkuyla afla¤›dan yukar›lara do¤ru bo- yamaya bafllad›. Bugün, yaln›z kalmayaca¤›n› kestiriyor, sokaklar›n rengarenk olaca¤›n› görebiliyordu. Sokaklar› renklere bat›p ç›kacak olan bu kentte, koca bir gün boyunca ölüm u¤ram›yacakt›. Hem de geceli gündüzlü. Omuzundan yükü al›nm›fl insan, nefleyle birbiriyle konuflacak, yerine göre çocuklaflacak, kimi zaman birer anlat›c› ve dinleyici olacak, aldatmas›n› unutmufl olacakt›. Uyanan kentlilerin konuflur, koklafl›r duruma gelmesi çok sürmedi; art›k duyulara renk veriliyor, biçimlendiriliyordu. Ol denildi¤inde, olunabirlik gözlemleniyordu. Her fley allak bullak ve tersine idi. Bu terslik, bu kargafla kimsenin a¤r›na gitmiyordu. Bu sabah, kahvalt› yapmayan çocuk kalmad›. Sokak çocuklar› da aç de¤ildiler. Ol dendi¤inde, istenilen elde ediliyordu çünkü. Ac›ya doyuldu¤undan, istenilmemesi gerekeni kimse istemiyordu zaten. Bütün bir gün boyunca, hiç bir kad›n›n dayak yemeyece¤inin bilinmesi, borçlar›n silinmesi, günün kayg›s›n›n yoklara kar›flmas› yüreklere su serpiyordu. Köln; bu olgun, böbürlü kent, can› istedi¤i için, bir günlü¤üne ba¤›ms›zl›¤›n› ilan ederek dünyaya bafl kald›r›p, bafl kald›rmas›n› bilmeyenlere nas›l isyan edilece¤ini yavaflca, nazl› nazl› anlat›yordu. Bunu duyan sokak sanatç›lar› tas› tara¤› toplay›p Köln sokaklar›na ak›n etmeye bafllad›lar. Otobüslerle, durdurduklar› arabalarla, bisiklet ve mobiletlerle ya da yaya olarak kente giriyorlar, karfl›laflt›klar› s›cak ilgi karfl›s›nda sevinçten a¤l›yorlard›. Kimileri sokak sanatç›lar›na helikopterini tahsis etmiflti. Uçakla gelenler de vard›. Kentin s›n›rlar›ndan iç k›s›mlara do¤ru dalga dalga yay›lan, iç içe geçen halkalarla kenetlenmiflti insanlar. Kente tepeden bak›ld›¤›nda rengarenk yapraklar›yla iç içe geçmifl titrek ve k›r›lgan bir gülün dokusunu, renklerin birbirinde erimesiyle iç gözünde tütsüyen can›n›, bu canl›l›¤› konuflturan kokuyu and›r›yorlard›. Bu görüntü insan›n içinde, en iç k›vr›mlar› hafiften k›z›l›mt›rak, güzel kokulu ak güller açt›r›yordu. Hele de kentlinin sokak sanatç›lar›n› s›n›rda bekliyor oluflu, geleni omuzlar›nda tafl›malar› coflkunun doru¤u t›rmanmas›n› sa¤l›yordu. Sanat›n özgünlü¤üne, kentlinin kahkahas›na, ç›ngar›na, so¤uk biras›na dayan›lm›yor; yeniliyor, içiliyor, sanatç›lar sanatlar›yla bulunduklar› konumu pekifltiriyorlard›. Kentin en eski ve görkemli yap›s› olan dom kilisesi de içinde, herkes, herfley çak›rkeyifti. Il›k meltem rüzgarlar› eflli¤inde bar›fl dolu ezgiler 盤r›l›yor, kent alm›fl bafl›n›, kendi do¤rultusunda ilerliyordu. Kente giren her sokak sanatç›s›, sokaklara iç gü- 23 24 zelliklerini aktarma çabas› içine giriyor, ifle Ren’i tersine ak›tmakla bafll›yordu. Öbür yanda akordiyonlar, kemanlar, gitarlar daha neler neler dilleniyor, susmak bilmiyorlard›. Herkes kendi yöresinin oyununu canland›r›yor, dans ediyor, kahkahalar at›yordu. Ren nehri k›y›lar›nda yetiflen, yetiflmifl olan, yetiflecek olan, bilinen, bilinmeyen, ad›, ünü unutulan, unutulamayan hangi çiçek, hangi bitki denilirse çiziliyordu. Yaln›zca çiçeklere, bitkilere de¤il, çizilen hayvanlara da can veriliyordu. Günün önemi vurgulanmakla yetinilecek de¤ildi. ‘Ne mutlu insan›m diyebilen bu güzel kentliler ; bu günü özgürlük aflk›na, insanl›k ad›na bayram ilan ettiler. Ressam›n çevresinde toplananlar nehrin büyüsüne kap›l›p içine dal›yor, derinliklerinde kaybolup gidiyor, bir k›y›dan öbür k›y›ya dek yüzüyor, keyfi yetip nehrin serin sular›ndan ç›kabilen kufl denli hafifledi¤ini söyleyip nehrin en ›l›man renklerini birbirine kat›p sessiz ve durgun ak›fl›n› bir sokaktan di¤erine aktarmaya bafll›yordu; nehirde yeniden yüzülebilirli¤in kan›tland›¤› anlat›yorlard›. ………… Ressam bafl›n› kald›rmam›flt› ama, gelenin kim oldu¤unu ç›karmakta zorlanmad›. Solu¤u içinden eh, diyordu, ben onu görüyorsam o da beni görüyordur. Birbirimizi görmezlikten gelsek ne ç›kar? Gerçek olan, var oluflun kendisi de¤il mi? Tükensin istiyordu bitmesi gereken. Ona göre bilinen sonun yeri ve zaman› gelmiflti. Gün yüzüne ç›kma istemi, ete kemi¤e bürünmesi bofluna de¤ildi. Ressam› dinlemesini bildi¤i gibi, üstlendi¤i görevini de göz ard› etmeyecekti. ‚Hala k›zg›n m›s›n bana? Susuyorsun. fiimdi de nehri kentin sokaklar›na sal›yorsun. Benden asi ç›kt›n’ dedi. Ressam suskundu. Kendisine birfley söylenmedi¤inde, sorulmad›¤›nda, iletiflim eksikli¤inde, yüzü çizgisiz ve anlams›z olurdu. fiimdi de öyle. ‹fline kendini verece¤i zaman omuzlar›n› silkelerdi. Öyle yapt›. Yeniden bafl›n› gö¤e dikip, parke tafllar›n› düflüncelerinde boyamaya bafllad›. Göz kapaklar›n› parke tafllar› üzerine düflürttü¤ünde, yukar›lara do¤ru, k›vr›m k›vr›m, flöyle tersine akacak nehrin peflinden koflacakt›. Bu yeflil yorgun nehirin üzerine, kentin ve kentlinin üzerine serilen atlas yorgan›n ›fl›lt›lar›n› seyre dalacakt› ama, flu solu¤u yok mu, flu solu¤u; geçmifle dönmesini isteyip duruyordu. Onun ›srarl› bak›fllar›ndan kurtulabilseydi. Yoksa ona m›, öyle geliyordu? Oysa geçmifl demek, b›y›klar› demekti. Onu taray›p duruyordu ya. Yoksa kesilmesi mi gerekecekti. Yok, de¤il. Solu¤u yaflananlar yine yaflans›n istiyordu. Bugün, flimdi! Ama neden bugün? Evmesinin nedenini bilseydi. Çevresine bak›nd›. Görünmeyen sihirli elipsilerin etraf›ndaküçük ve nefleli guruplar oluflmufltu. Elipsilerin ortas›ndaki y›ld›z›n içine atefl yak›lm›flt›. Ateflin çevresinde kah dans ediliyor, kah oturuluyor, kah uzan›l›yordu. Kimileri birbirleri ile konuflup sevifliyor, kimileri dalg›n, düfllü gecelerin ard›na geçip dinlemeyi ye¤liyordu. Anlat›lar› iflitmek istercesine bak›n›yordu Ressam. Neler anlat›l›yordu kim bilir. Yü- re¤i kendili¤inden sevgiyle dolup tafl›yordu. Parmaklar›yla, a¤armaya yüz tutan saçlar›n› tarad›. Saçlar›n› hep böyle tarard›. Yumru¤unu iyice s›kt›. Solu¤u gittikçe yaklafl›yordu ona. Gelecekle ilgilenmezdi soluk. Geçmiflin ard›nda sürüklenmeyi önerir ye¤lerdi. Yine f›s›lt›lar›yla ‘anlat’ diyordu! Geçmifli anlat derken, sesi ‘bitir’ der gibi ›srarla yükseliyordu. Sözünü dinletti. Sözü dinlendi¤inde nas›l da sevindi. Kar ya¤ard› ince ince. Kar çektirirdi bize. Hiç sevmezdim o göz karart›c› akl›¤›, onun getirdi¤i ifl yorgunlu¤unu. Sevilip sevilmedi¤ini umursamadan ya¤d›kça ya¤ard› kar. Kar› sevmezdim ama bu bafl›bofllu¤a, bu umursamazl›¤a ve onun özgürlü¤üne afl›kt›m. Kar›n alt›ndaki toprak aylarca dinlenirdi, eriyip bitti¤inde da¤lar›m›za tohumlar saç›lm›fl olurdu. Bu tohumlar› kimin saçt›¤›n›, nas›l saçt›¤›n› merak etmiflimdir, onlar›n çeflnili¤ine, yinelenifline, düzenine hayran olmuflumdur. O çiçekler, renk renk, boy boy biçimli giysileriyle öne at›l›r, gözümün içine bakarak patlard›. Bahar geldi¤inde çoktan unutmufl olurdum kar›n zahmetini. Toprak dam›m›z›n çökmemesi için, kar› kaz›ma zorunlulu¤unu çeken ben de¤ildim sanki. Ev sahibimiz Ömer efendinin, k›fl sonunda evimizin dam›na kurutmak için döktürdü¤ü teze¤in kokusunu bile unuttu¤umu söyleyebilirim. Da¤lar›m›z› çiçek sard›¤›nda neleri unutmazd›m ki. Bütün yorgunlu¤umu, h›rç›nl›¤›m› atard›m. Orada çocuklafl›rd›m, k›flta çekip gitmifl olurdu kös kös. Bir de ar›lar›m vard›. Toros’lar›n ete¤ini varm›flsam, buna en çok ar›lar sevinirdi. Oyun olsun diye kovanlar yapm›flt›m ar›lar›ma. Kovanlar›ndan boflanan ar›lar› kanatlar›ndan tutup yerine götürmüflümdür. Onca ar›dan beni sokan, benden korkan, benimle anlaflamayan biri ç›kmam›flt›r. O ev sahibimiz Ömer efendi yok mu, Ömer efendi. Öldü gitti, topra¤› bol olsun ama, onunla anlaflamazd›m. Sinirli, sinir bir adamd›. Kafl›n›n biri sürekli yukar›lardayd›, yüzü hiç mi hiç gülmezdi. A¤z› yamuk, ön diflleri seyrekti. Her bahar dam›m›z›n üzerine tezek döktürürdü. Duyan da, tezekleri kurutacak baflka yeri yok san›r. Olmad›¤›ndan de¤il. Teze¤in kokusu, kuru esintinin güdümündeki bu a¤›r d›flk› kokusu yay›ld›kça yay›l›rd›. Bu durum kimin umrunda? Bu çekilmez koku yüzünden evimizde duram›yor olsakta, bizimkiler sesini ç›karmazd›. Oysa ne biz o kokuya, ne de o koku bize al›flabilmiflti. ‹çimdeki isyan tohumlar›n›n ta o zamanlar yeflermeye bafllad›¤›n›, flimdi daha iyi anl›yorum. Nedense, evde isyan eden bendim, baflkas› de¤il. Köln’lü de teze¤in ne oldu¤unu ö¤rensin art›k. Dönerin ne oldu¤unu ö¤renmiflse bunu da ö¤renir. Zekidir Köln’lüler. Sevgili Köln’lüler! Anadolu’nun odunu kömürü, diyece¤im yak›t› tezekti elli y›l önce. Bilmem bugün de öyle midir? Sap samanla kar›flt›r›lm›fl hayvan d›flk›s› kal›plara konu- lup kurutulurdu. Teze¤in çeflitli kurutma yöntemleri vard›. Zahmetlidir bu ifller. Hiç unutmam, ilkokula bafll›yaca¤›m y›l bizim dam›n üzerine tezek dökülmüfltü. Bütün k›fl dam› akan evimizin tam da dibine, o üç katl› apartman›, sanki inad›na diktirmiflti Ömer efendi. Yaln›z bu yeni bina de¤il, Ömer efendi de yoksullu¤umuza tepeden bak›p gülüyordu. En az›ndan bana öyle geliyordu. Havan›n açt›¤› bir gün, balkonda kebap pifliriliyordu. Etin kokusu teze¤in kokusunu bast›rm›flt›. Gözümün önüne flifle dizili etler geliyordu. Sonra piflerken c›z b›z edifli. Hele ekme¤in aras›na yerlefltirilen somak ekflili so¤an salatas› yok mu, içindeki kebapla burnumda tütüyordu. Bütün bedenim ifltahla titriyor, avurduma sular f›flk›r›yordu. Annemden kebap isteyemiyece¤imi biliyordum. Öfkeyle dam›m›z›n bafl›na ç›kt›m. Daha önce ceplerimi tafllarla doldurdum. Ömer efendinin tezeklerini tepeleyip tekmelerken, onun gövdesinin yar› yar›ya balkondan afla¤›ya sark›fl› beni nas›l güldürdü anlatamam. O iflaret parma¤›yla konuflmufltu, ben de tekmelerimle. Tezekleri çiyneyip kal›plar› bozmakla kalmam›fl, ço¤unu afla¤›ya itelemifltim. Bununla yetinmeyip cebimden ç›kartt›¤›m tafllar› olanca gücümle balkona do¤ru f›rlatmaya bafllam›flt›m. Tafllar›n hedefine eriflemiyece¤ini bile bile. Bütün h›nc›mla f›rlat›yordum tafllar›. Att›¤›m tafl de¤il, benim öfkemdi. Ressam bunlar› anlat›rken solu¤u güldükçe gülüyor, kendisine yaklaflt›kça yaklafl›yordu. Birlikte yere e¤iliyorlar, tafllar› birer ikifler bulutlara do¤ru atmakla kalmay›p, hoplay›p z›pl›yorlard›. Bu arada nehirden ç›kanlar, fosforlu renkleri seçtiklerinden, tersine akan Ren ve çevresi bölük börçük ayr›fl›mlarla görkemini katl›yordu. Yumruklaflan eli görmek isteyenlerin say›s› da art›yor, ilgi çeflitli alanlara s›çr›yor; gelenin biri di¤erine yanafl›yor, topluca yumruk s›kmalarla sonraki günlerin belas›n› avuçlarda hapsetme yollar› aran›yordu. ‹çlerinde kendi solu¤undan tedirgin olan baflka biri yoktu; soluk iyice yanaflt›. Ee, diyerek ondan anlat›y› sürdürmesini istiyordu. Ressam gülümsedi. Anlat›y› sürdürecekti ki, gözleri ›fl›ldamaya bafllad›; dudaklar›n›n ucunda s›ralanan sözcükleri yutup ona seslendi. -Ne zaman geldin Peri? -Geçmifli de¤il, gelece¤i dinlemek istiyorum. -Do¤rusun sevgilim; ancak anlat›n›n sonunu getirmek istiyorum. Evet, Ömer efendi öfkesinden kuduruyor, balkondan afla¤› sarkt›kça sark›yordu. O yukar›dan afla¤›ya, ben de afla¤›dan yukar›ya say›p savuflturuyordum. Onu afla¤›ya inemez san›yordum, öyle umuyordum çünkü. Çocukluk iflte. Kimse benden hesap sormamal›yd›. Ancak dönem benim dönemim de¤ildi, zarar da az de¤ildi... Nas›l dövüldü¤ümü anlatamam, anlayamazs›n›z. Ben de¤il, söz dinlemezli¤im dayak yiyordu. Yani içimde y›pranan solu¤um; flu asi yarat›k; dayak yiyen o oluyordu. Dayaktan gözümü açamazd›m. Babam beni dövmekten, ben de bildi¤imi yapmaktan geri kalmaz olmufltuk. Babam›m ço¤u kez benim kiflili¤imde ev sahibimiz Ömer efendiyi dövmüfl oldu¤unu biliyordum. Beni dövdü¤ü geceleri a¤lard›. Babamdan dayak yerken de¤il, babam a¤larken a¤lard›m. O uyudu¤unda ayak ucuna var›p orac›kta k›vr›l›p yatard›m. Baba kokusuyla yatard›m. Öylece içim ›s›n›r, yüre¤imdeki kelebek kanat ç›rpar, a¤r›lar›m s›z›lar›m geçip giderdi kendili¤inden. Yaramazl›¤›m›n geçmesi için neler denendi, neler. Üzerime okunup üflendi. Ancak yaramazl›¤›m azalaca¤›na, art›yordu. Yedi¤im daya¤›n hesab›n› ço¤unlukla Ömer efendinin o¤lundan sorard›m. Fakir, bu darbelerin nedenini bir türlü anlayamaz, al›k al›k bakard› a¤larken. Ama ben de ç›karam›yordum neden dayak yedi¤imi. Perihan’› bir falakan›n ard›ndan tan›d›m. Say›klamalar›n aras›nda gezinip duruyordu; onu düfllerimden çekip ç›kard›m, Peri dedim ona. Güzel bir soluk Peri. Ç›t› p›t›, içten ve uslu. Peri benimdir; benim can›md›r. Ressam konuflurken yumru¤undan bir parça dert yuma¤› s›z›verdi. Bu s›z›nt›yla birlikte üç befl kara çantal›, k›ravatl›, kurumlu karart›lar yaklaflt›. Ellerinin tersiyle nehrin büyüsünü itemifllerdi; ruhlar›n›n bodurlu¤u adamlar›n yüz ifadelerini karart›yordu. ‹lkin aç›k renk gözlü olan› konuflmaya bafllad›. -Önce kimli¤ini göster! Öteki dayanamad›, o da konuflmal›, sorguya çekmeli, iktidarda oldu¤unu bildirmeliydi: -Alp da¤lar›n›n çiçeklerini görmek isterdik. Biliyorsunuz, görmek istenmeyeni gösterme çabas› a¤›r suçlar aras›na girmektedir. Bu durum vergi kaçakç›l›¤›ndan daha kötü! Uygar bir toplumun içinde oldu¤unuz için flansl›s›n. fiimdilik uyar›yoruz. Baflka bir yerde olsayd›n kendi bafl›n› yemifltin. Yok sayal›m bu görüntüleri. Bu eski, görkemli Ren kentinde sizin da¤lar›n çiçekleri ne ar›yor? Topla boyalar›n›! -Kimli¤im yok, kimliksiz biriyim. Ama beni tan›mak istiyorsan›z, kendimi tan›tay›m. Aç, sefil, ünsüz bir sanatç›y›m. Sokak sanatç›s›y›m. fiu ellerden, gözlerden, düflünce dünyas›ndaki renklerden baflka nesi olsun sokak sanatç›s›n›n? Bir kuru can›m var, isterseniz onu al›n ama, sizlere bir yarar› olaca¤›n› sanm›yorum. Bir de canland›rd›¤›m biri var, onu vermem. Peri’nin uslu uslu oturdu¤una bakmay›n, ne yamand›r o. Eh, sonuçta onu ben do¤urdum. Yarat›c›s› benim. Onu perilerin içinden çekip almak kolay olmad›, bedenimde saklad›m, korudum. Kendisi iki kaburga kemi¤imden ibarettir. Bana düflkündür. Benimdir. -Ne anlat›yor bu adam? San›r›m hasta. Hastane arabas› ça¤›ral›m. 25 26 Görevli flu ünlü cep telefonlar›ndan birini ç›karacak oldu. Sar› saçl›, mavi gözlü, oldukça flen, atletik bir genç belirdi. Peter görevliyi nehire itiverdi. ‹flte bu! Görevli nehirin içinde. ‹fl arkadafllar› onu nehirden ç›karmaya çal›fl›yorlar ama, çabalar› uzun sürmez. Zemin kaygan. fiimdi hepsi nehrin içinde. Ren’in k›vr›mlar›nda, derinliklerinde, ›fl›¤›nda yüzüp duruyorlar, sudan ç›kmak istemiyorlar. Ressam fötr flapkas›n› eline ald›, ›sl›¤›yle selamlad› onlar›, sonra iflinin bafl›na geçti. -Peri, onlara boyalardaki fliirsellikten, büyüden söz edemezdim, kald› ki düflselli¤in büyüsünü ellerinin tersiyle itmifllerdi. -Do¤ru, dedi Peri. Sustu. Bulundu¤u yerden uzun uzun seyrediyordu düfllerin izdüflümünü. Yoruldu¤unda yere yüzükoyun uzand› ve yüzünü avuçlar› aras›na ald›. Sonra yan dönüp dirse¤ini yere dayad›; bir eli çenesini avuçlar› aras›nda tutuyor, di¤er eli saçlar›yla oynuyordu. Ressam durdu, yo¤unlaflt› ve birden ‘ol’ dedi. Oldu. Genifl, rahat ve uzan›labilen bir sandalye olufltu. ‹ri taneli, çekirdeksiz fiam üzüm salk›mlar›n›n süsledi¤i çarda¤›n alt›ndayd›lar. Peri’yi kuru yerden kald›r›p sandalyeye oturttu. -Açs›n Peri. Bak›fllar›n açl›ktan yak›n›yor, k›vran›yor.-Evde çekmecelerle u¤rafl›rken dalm›fl›m. Açl›¤›m› bilemedim. Burada senin yaratt›¤›n güzelliklere de tak›l› kald›m. Hiç beklemeden nehire elini at›p bir hamlede iki bal›k yakalad› ressam. Bal›klar›n karn›n› yar›p deflti. Tatl›, suyla y›kad›. Yanmas›n› istedi¤i atefl, atefllikten ç›k›flm›fl, çoktan kora dönüflmüfltü. Kor kar›flt›r›ld›¤›nda, ortal›¤› dalga dalga, ince ve etkin bir ›s› kapl›yordu; közün bafl›nda durmak, kaç›flan yald›zl› k›v›lc›mlar›n ç›t›rd›s›n› dinlemek, oluflan seslerin ard› s›ra koflmak, düfllemek hofluna gidiyordu ama, a¤z›n› ay›rman›n s›ras› de¤ildi. Peri’nin karn› açken sallanmamal›yd›. Bal›klar› ›zgaran›n üzerine döfledi. Olgunlaflmas›n› istedi¤i baflaklar yan›bafl›nda boyun k›r›p toplanmay› bekliyorlard›. Gelifligüzel okflad› onlar›. Tutam tutam k›r›p kaynar suyun içine att›. Peri bulgur pilav› olmaks›z›n doymazd›. Bal›¤› iki de bir çeviriyor, kaynar suyun içindeki bu¤daylar› defne dal›yla kar›flt›r›yordu. Pilav›n yan›na, bir tabak salata yapt›. Üzerine ekfli limonu bolca s›kt›. Maydanoz, tere, marol yapraklar› ve dildi¤i domateslerle tabaklar› süsledi. Bir limonun yar›s› ona bak›yordu, a¤z› suland›; limonu posas› ç›k›ncaya dek somurdu. Daha önce rak›y› bafl köfleye yerlefltirmiflti. Sandalyesini kad›n›n›n karfl›s›na çekip oturdu¤unda içi gülüyordu. Önce hafiften bir çorba içilmeliydi. Nas›l da unutmufltu. Peri çorba içmeden a¤z›na lokma almazd›. Sofray› haz›rlarken kimseye elini sürdürmezdi ressam; ço¤u kez içi burkularak çocuklu¤unu yaflar, yeme¤in bafl›na geçmeden önce b›y›klar›n› tarard›. Çorbay› kafl›klamadan önce de b›y›klar›n› tarad›. Alaca karanl›kta, y›ld›zlar›n alt›nda, dalg›n akan nehirin yan›bafl›nda yemeye koyuldular. Y›ld›zlar bir yana, ay bile kendinden geçmiflti. Bir ço¤unun içine kapanaca¤›, kimilerinin söylefli arayaca¤›, Peri’nin seviflece¤i zamand›r alacakaranl›k. Ressam biliyordu bunu. Hofllan›yordu kad›n›n› tan›yor olmaktan. Ne olacak, sonuçta iki kaburga kemi¤imden ibaret, onu ben tan›mayaca¤›m da, kim tan›yacak diyordu. Çarda¤›n alt›nda sevifli çoktand›r yaflamak istiyorlard›. Geçmiflte oldu¤u gibi. Yemekten sonra ç›lg›nlaflt›lar. Birbirlerine en seçkin, en renkli sözcüklerle aflklar›n› dile getiriyorlar, beyaz güvercin olup uçuyorlard›. ‹flte tam o s›rada, doruk noktas›na ulafl›ld›¤›nda, ressam›n solu¤u ifle kar›flt›. Sonuçta görev bafl›nda beklemekteydi. Ne olduysa oldu. Birden oldu. Ressam kas›ld›. Kendi solu¤u, ete kemi¤e bürünen, o gölgesi k›l›kl› soluk, yüre¤ine flah damar›ndan girip oturdu. Peri flaflk›nd›. fiaflk›nl›k ak›yordu gözlerinden. Al›k al›k bak›nmas›n› sürdürürken, soluk ta derinlerden gelen bo¤uk ve kar›ncal› bir sesle ona: -Gel, ona aitsin. ‹ki kaburga kemi¤inden ibaretsin, diyordu. -Onunla yafllanacakt›k, güvercinlerimizi yemlemeyi y›llar y›l› sürdürecektik. Birbirimizi giydirecektik. Hani ölüm yoktu bugün? -Gün çoktan bitti. Onu bunu b›rak. Gel! Sen ona aitsin. Onsuz kör, sa¤›r ve dilsizsin. -Hiç k›rmad›k birbirimizi. Yaflayacakt›k sözde. Araya girmeseydin! -Araya ben girmedim, gerçek girdi. Hele gel, yaklafl, bütünlefl onla. -‹çtendik. Sahtelik bilmedik. Ruhen sevdik birbirimizi, öyle de sevifltik. Ç›r›lç›plakt›k. Kimileri gibi de¤ildik. Donsuz sevifltik. -Bak, son sözlerimi söylüyorum, benim de son solu¤um var; ç›kt› ç›kacak, gel. Az sonra geriye bir avuç toprak kalacak. Senin üzerini flimdiden bitkiler talad›. Saçlar›n› akgüller çeke çeke uzat›yor. Bö¤ürtlenler bacaklar›n› sard›. Görüyorsun ki, iki kaburga kemi¤inden ibaretsin. ‹flitilmez, soluk, silik bir biri olarak kalacaks›n. M›zm›zl›¤› b›rak, solu¤unu tut, büzül ve flah damar›ndan içeri gir dedim. Kendini ona ada. Bir ol, yücelirsin! -Hay›r. Peri, solu¤un sesine itiraz etti¤inde, olgunluktan kararan bö¤ürtlenleri avucuna toplamaya bafllam›flt›. Bir yandan sessiz sesiz a¤l›yor, di¤er yandan da at›flt›r›yordu. Bacaklar›n› dikenlerden kurtard› ilkin. Akgüllerin çekerek uzatt›¤› saçlar›n› ard›na att›. Çevresine bak›nd›, ondan hiç bir iz göremiyordu, iç çekecek oldu. Ren nehrinin için için güldü¤ünü görmeye bafllad›; istenilen, istenilirse görülüyordu. Gözlerinin önüne bir yumru¤un aç›l›fl›, kentin içine kötülü¤ün dal›fl› de¤il de, s›k›l› bir yumruk geldi. ‹mdi, çocuklar› görüyordu. Yüreklerinde iyilik tohumlar› yefleren çocuklar›. Nehri tersine ak›tana, kendini dinletene, ‘yüre¤imde yaflayacaks›n’ diyordu içinden. Onun ‘sen kendine aitsin, yaflamal›s›n Peri’ deyiflini iflitiyordu. ‹flitmek istedi¤i baflka bir fley de¤ildi. Biten bitti dedi¤inde, ar- d›na dönüp bakmaks›z›n, kararl› ve dinç ad›mlarla ilerlemeye koyuldu. Çevresine bak›n›yordu art›k. Sokaklar bombofl. Bak›fllar›, rüzgar›n önünde savrulan sanatç›lar› ar›yordu. Nerede onlar? Hiç olmam›fl, onmam›fllard›. Bir anda kendisini sise benzetti, savruldu¤u kan›s›ndayd›. Köfleyi döndü¤ünde birbirine giren kedilerin 盤l›¤›yla irkildi. Kollar›n› aç›p ekseninde dönmeye bafllad›. Üzerine lapa lapa hüzün ya¤›yordu. Yere çöküp ba¤›ra ba¤›ra a¤lamaya bafllad›. Sisin içinden ç›k›p geleni görecek durumda de¤ildi. Bafl›n› kald›rd›¤›nda o yan› bafl›nda duruyordu. Ifl›l ›fl›l mavi gözleriyle, alt›n saçl› Peter. Alt›n kalpli Peter. Peter gözyafllar›n› siliyor, yüzüne dökülen saçlar›n› ard›na at›yordu. Peri’ye sar›ld›¤›nda o da a¤l›yordu. Aya¤a kalkt›lar, sisli, karanl›k yollar› sessiz sadesiz geçip evin önüne vard›lar. Derin ve dostça bak›flmalar. Alt›n saçl› adam›n s›rt›n› dönüp sisin içinde kaybolmas› çok sürmedi. Hafiften esen rüzgar sisi gelifli güzel savuruyordu. ……….. Kentli uyuyordu. Onlar ise diri; dipdiri. Bu zamana dek nerede oldu¤unu sordu Fakir. ‘Geçmifli yaflad›m’ dedi, süzgün, üzgün, yafll› gözlerle. Fakir somurtuyordu. Kafl›n›n biri ta yukarlarda. Peri gözünü k›rpmadan ona bak›yordu. Adam›n somurtufluna, kafl›n› gözünü oynat›fl›na gülümsedi. O da gülümsedi. Seyrek diflleri belirdi. ‘Açs›n, bak›fllar›ndan anlafl›l›yor’ dedi¤inde, söyleneni bafl›yla onad› ve bekleyifl yorgunu oldu¤unu da ekledi Fakir. Ard›ndan iç cebinden ince ve s›k diflli tara¤›n› ç›kar›p b›y›klar›n› taramaya koyuldu. Peri’nin dudaklar›na buruk bir gülümseme yay›ld›. Yo¤unlaflt› ve ‘ol’ dedi Peri. Oldu. Masan›n üzerine bir bir, ard› ard›na dizildi istenilenler. Kufl sütünün eksik olmad›¤› masan›n bafl›na geçip oturdular. Peri Fakir’e bak›yord›. Al›c› gözle. Sonuçta iki kaburga kemi¤imden ibaret, diye içinden geçirdi. Benimsin dedi, yüksek sele. Fakir önce parmaklar›n› çekifltirdi, sonra boynunu büktü, çocuksu bir gülümseme yay›ld› yüzüne. Gerginlik kalmam›flt›. Bak›fl›p gülüfltüler. Kahvalt›dan sonra soyunup Fakir’in yan›na uzand›. Boylu boyuna, sere serpe. Dünyan›n en tatl› meyvas›n›; aflk›n› severek, isteyerek sunuyordu. Fakir onun saçlar›nda tak›l› kalan birkaç akgülün kokusunu içine çekerken tutkusunun ölümsüzlü¤ünden söz etmekteydi. Peri ise güvercinlerimiz diyordu. Çok sürmedi, uçuflmaya bafllad›lar. Güvercinin biri gelip Peri’nin omuzuna kondu, yumuflac›kt›; o denli de evcil; boyun k›r›yordu. Do¤an›n ba¤r›nda olmak istedi Peri. Çok güçlü bir istemdi bu. S›n›r tan›mayan, olmamas› olas› olmayan bir istem. Oldu. Ren nehrinin k›y›s›ndayd›lar. Ren geyiklerinin yay›ld›¤› otlaklar›n üzerindeydiler. Tafl diplerinden yaban gülleri f›flk›r›yordu. Nehrinin k›y›s›nda büyüyen gül a¤ac›n›n gölgesinde coflkuyla seviflilmeye baflland›. Bir gelincik, titreyerek, k›zararak seyre koyuldu. Ç›r›lç›plakt›lar; yoksa de¤iller miydi? Tamer Öncül YAZISIZ Savunmas›zd›r yaz›dan öksüz bir ka¤›t Bütün silahlar›ndan ar›nd›r›l›p çöplükte k›st›r›lm›fl bir kedi kadar h›rç›n ve tüyleri dikenli Tensel tacize u¤ram›flt›r burufluklu¤undan belli… SU BÜYÜSÜ Fokurdayan kazanlarda y›kan›r ölümden kara tüyler, 盤l›ktan k›r›l›r çurungalar… Ayaklar ç›lg›n toz korkak… Kendi gölgesini çi¤neyen dansç›n›n teriyle kabar›r yar›na gebe toprak… 27 YARASINI DÜfiÜREN ebuzer saray San-ki, bir kent olsun bezedi¤in her sözün; sessiz ve kusursuz bir kufl geçiti bak›fl›n. Peki kim bu kad›nlar uzak. uzak ça k›r›lgan hangi öyküden al›fl›lan bu müphem sokaklar bu gezgin ka¤›t ki derin bir ayr›l›k s›rr›. Kolay bir bahçeye benzeyecek görünen sözün ceplerin, göçebe asmalar, dut ve akasya ince sebep; okudukça kapanan öyküler. Kendini s›nayan bir ya¤mura benzeyecek söyledi¤in sahipsiz yelken ve deniz masal› her yeni nefes hep su; görünen ve ötaesi bir geri çekilifl art›k KADINLAR K‹TAPLAR KONUfifiM MALAR soka¤a ç›kt›¤›mda sevgilim san›p sar›ld›¤›m ›slak fleyin montum oldu¤unu ö¤rendim. (bülent akyürek. ve tanr› a¤lad›.) selçuk küpçük 28 iletiflimin bafl döndürücü bilgisi floka tutulmufl bireylere devflirdi bizi. gizil güçlerimiz ve yaflama yeni ivmeler kat›fl›m›z her geçen gün kuyunun dibine itiliyor. ac› çekiyor ve fakat ba¤›ram›yoruz. polis karakolu gösteriyor infilak eylemifl dudaklar›m›za. a¤lamay› öyle içsellefltirdik ki, flizofreni sümüklü bir mendil gibi duruyor art›k sa¤ cebimizde.buharlaflmay› diliyoruz hiç durmadan. hiç durmadan kalbimizdeki derin çizi¤in büyümesini seyrediyoruz. yaflayabilmeyi arkas›ndan kovalamak en büyük al›flkanl›k oluyor geceleyin. anneme göre yazd›klar›m ve yapt›klar›m para getirmiyor ve dolay›s› ile yerinden oynat›p yukar›lara f›rlatam›yor lanetli statümü. oysa sözlerimi ve kumral saçlar›m› ne çok yaslamak isterdim küçücük omuzlar›na. annem art›k beni anla(ya)m›yor. ben o’nun baflka bir o¤luyum. o, benim bakt›kça k›p›rdamayan dura¤an denizim. yafl›m büyüdü ve stoklanm›fl ac›lar›ma söz geçiremez oldum. kimseyi çekemiyorum. bir ceketi bile, kemikli omuzlar›mda. “flimdi bellek parçalanm›fl” diyen yaflar bedri miydi. iflte öyle bir kuflat›lm›fll›k içerisindeyim. yürüyorum ve her taraf›mdan sesler geliyor. ilkokuldan beri amele olarak çal›flt›m. büyüyünce kendime ait bir f›nd›k bahçesinin olmas›na dair sözler ve ilençler b›rakt›m a¤ustos aylar›na. çok düfl eskittim ve çokça nas›r kaz›d›m. yine de de¤iflmedi, gümrah kitabelere kanmad› e¤nimdeki üzgün yaz›. ankara’da bir parkta yan›ma oturan k›z, ihanet etmiflti o eski sahil kasabas›n›n suskusuna, hat›rlad›m. üstüme yürümüfltü bütün h›z, korna sesleri ve neon. bas›yordum ama titremekteydi yer.durmasam bir “gel” ve bir “git” zafer yalç›np›nar bak iflte gökyüzüne yan›p sönüyor lambalar›m bir vars›n, bir yoksun, hem vars›n, hem yoksun sahili okfluyor dalgalar›m bir sensin, bir de¤ilsin, hem sensin, hem de¤ilsin ya¤mur daml›yor penceremden bir benden, bir senden, hem benden, hem senden ve günefl do¤uyor akflamlar›mdan bir benim, bir senin, hem benim, hem senin gör iflte geceyi öyle bak duracakt› flu içimdeki a¤r›l› h›fl›rt›. kafam› gömünce geceye anlad›m ki, kirpi¤ime yürüyen tuzlu su kadar gerçek ve k›r›lgan; yaflamak... kalk›p not düfltüm hareli yüre¤ime. yüre¤im dedim. ey çentikleri ço¤alan defterim benim. seni denizlere bakarken keflfettim. kofltum ve boynumu yana bükerek söyledim o ilk ac› flark›y›. bugün sefa kaplan’›n “insan bir yaln›zl›kt›r” dizesini okudum odamda. ba¤›rarak çok kez tekrarlad›m. tekrarlad›kça ço¤ald›. ço¤ald›, bir kent kadar oldu. o kentte her akflam ifl ç›k›fl› uzun yürüyüfller yap›yorum. insanlar çarparak geçiyor yaral› bilincime. vitrinlere bak›yorum. elimde çanta oluyor. düflecekmifl gibi tutuyorum. içinde birkaç dergi ve efsunlu sözler kitaplar›ndan seçmeler.. de¤iflim’i okudu¤umda asl›nda benim de bir gregor samsa olabilece¤imi düflündüm. hatta ezilebilmek için ayak altlar›nda dolaflmay› da denedim bir zaman. gezinip fleddeli kelimeler b›rakt›m tedirgin dudaklar›m›n kenar›na. annem yeni tafl›naca¤›m eve babam›n bütün kitaplar›n› da götürmemi istiyor. yer aç›l›p, rus pazar›ndan al›nm›fl bir vazo daha uygun olurmufl oraya. zannedersem evlenince ayn› trajik son beni de bekleyecek. yani ölünce ben, yerime bir vazo daha uygun görülecek. kad›nlar›n kitaplara neden tahammül edemedi¤ini hiç anlayamam›fl›md›r. onlar› bu ka¤›t y›¤›nlar› ile paylaflt›¤›m›z› m› düflünüyorlar. sahi paylafl›p, bir kitapla ayn› kalbe mi yerlefltiriyoruz kad›n›. kitaplar› okuyup anlamland›rabiliyorum bir çok fleyi. ama nedense onlar konufltukça giriftlefliyor, karmafl›k bir yön oluyor gökyüzü. kitap okumasayd›m de¤iflir miydi acaba her fley.sevgilimi ve annemi anlayabilir miydim o zaman... TANRILAR BA⁄IfifiLLAYICI OLMAMALI…! reflit avc› Tanr›m Merhaba, Sana ancak yasak delili¤imle tapabiliyorum. fiizofren döngüler içinde sars›lan ruhumun akl›ma ç›ld›r›rcas›na baflkald›rd›¤› hiçbir fleysiz, kan koyusu anlarda, kendime hapsolmufl kimli¤imde anne rahmindeki bir ceninin diliyle dualar ediyorum sana. Zehirli karanl›klar kusan ceberut gecelerde, beyaz ötesi renkler kuran korunaks›z düfllerimin bekaretine adad›¤›m sürgün ömrüme fliirden tap›naklar infla ederken imgelerini dizelerimden esirgeme! Aflk kadar hilesiz ve davetsizsin. Seni ortadan kald›ram›yorum. Ne kendimi özgürlü¤ün ufuksuz k›flk›rt›c›l›¤›na adayacak kadar gücüm var; ne de kendimden daha güçlü bir bende inkarlar›ma, itaatsizliklerime tahammül ederek beni sürekli suç ve günah içinde tutabilen bir tanr›y› ortadan kald›rabilecek kadar cesurum..! Yaln›zl›klar›n, karanl›klar›n, aflk›n ve intihar›n dehfletinden duydu¤um tan›ms›z heyecan kadar, bunlar›n varl›¤›n›n bende yaratt›¤› özy›k›c›l›¤a karfl› duydu¤um tutku arzuyla sana tap›yorum. Tanr›m bana günayd›n de..! Benimle konufl..! Bütün fliirlerimi ezbere biliyorsun. Varoluflumun en uzak, en zifir karanl›klar›nda iflledi¤im bütün günahlardan, ruhumun üstünde, her soluk al›fl›mda iflledi¤im cinayetlerden bir bir haberdars›n. Hiçbir ›fl›k, hiçbir renk kendi tarihime ördü¤üm tekinsiz ve zulümkar karanl›¤›n mahrem büyüsünü bozacak kadar ayd›nl›k de¤il. Yüre¤im daral›yor tanr›m..! Benimle konufl..! Kehanetlerin, öte dünyalar›n, felaketlerin tanr›s› de¤ilsin sen. Çiftliklerin, malikanelerin efendili¤ine benzemiyor tanr›l›¤›n. Ekmek ve flarap vermiyorsun. Kendi ölümümü bile bana sen ba¤›fll›yor, cehennemlerimi bana kendi ellerimle kurdurup, zebanilerini benim emrime veriyorsun. Beni utand›r›yorsun Tanr›m..! Bilimin uslu diktatörlü¤ünü ve inanc›n yordams›z tutsakl›¤›n› senin yerine koydum kimi zaman. Göstermeye korktu¤um yüzlerim için bütün müzayedelerden ve renklerden maskeler çald›m. Ne hüzünleri kan›rt›c›, ne gülüflleri delice, ne de sözcükleri sahici oldu bu donuk maskelerin. Ben, plastik maketlerde, günahlar›m için düzenbaz tanr›lar ararken bile, sen hiçbir tanr›y› k›skanmad›n. O çocukça yaln›zl›¤›nla yeryüzünün en mahcup rak›ml› co¤rafyas›nda sadece deliliklerimin, günahlar›m›n, cinayet kurgular›m›n, aflklar›m›n, fliirlerimin tanr›s› oldun. Ve ben, klinikler, hapishaneler, okullar ve ordularla çevrili tutsak bir yaln›zl›k b›rakt›m sana. Ahlak›n ve erdemin pasl› kelepçeleriyle oyuncaklar›n›, uçurtmalar›n› tutuklad›m, oyunlar›n› yasaklad›m. Nesnelerin, ikiyüzlülüklerin, ihanetlerin tanr›s› olsayd›n bunlar olmayacakt›. Sen yaratt›¤›n krall›klar gibi kibirin, disiplinin, dalkavuklu¤un kötürüm ve ahflap yüceli¤inde, flüphenin ve korkunun a¤lar›yla örülmüfl taht›nda yükseklerden bak›yor olacakt›n. Yüre¤im burkuluyor tanr›m. Bir çok fleyin görünmez oldu¤unu bildi¤im halde, bakt›kça kendini çürüten bak›fllar›mla durmadan ›srar ettim. beni ba¤›fllama tanr›m..! Tanr›lar ba¤›fllay›c› olmamal›..! Ba¤›fllanmamal›y›m ki, ac›n›n , kederin ve isyan›n a¤lamakl› güzelli¤inden yüz bulup lekesiz fliirler yazay›m… Akl›n soluksuz imparatorluklar›ndan kurdu¤um sürüngen tarihe yükledi¤im sahte ihtiflam›n içinde köleleflen ruhumun kendi efendili¤ine cendereler kurdum durmadan…Seni ve hayat› anlamalar bo¤macas› içinde tutan zihnim, puslu , barbar aynalarla s›n›rlar›m› kuflatt›. Seni iktidarlara ihbar edip pusular kurdurdum firarlar›na. Yine de beni terk etmedin. O kadar benim oldun ki tanr›m; sana verdi¤im eziyetlere karfl›n, bana sab›rla, ac›yla delilikler ve sarhoflluklar bahflettin. Her yerdeki hiç kimselerden sak›nd›¤›m› seviflmelerimi, aflklar›m› tutkulu bir savaflç› gibi korudun. Bense, al›flkanl›klar›, akl›n ve içimdeki sinsi krall›klar›n belleksiz sözcükleriyle umars›z uçurumlar kaz›d›m sabahlar›na. Seslerin ve sözcüklerin varoluflumun üzerindeki kirli istilas›na baflkald›ran fliirler için aflk›n ve ölümün ac›s›yla, beni, düfllerin ve imlerin müebbet karanl›klar›nda cezaland›r. Beni ba¤›fllama tanr›m. Tanr›lar ba¤›fllay›c› olmamal›. 29 KARfiI OLMALIYIM Abdullah fievki Murathan Çarbo¤a Karfl› olmal›y›m Büyük mutlulu¤u, coflkusuyla Mavi f›rt›nalar›n Da¤lar›n üstüne esmeliyim Ç›¤l›klarla kopan kayalar›n Gürültülerini yüre¤ime giymeliyim. usulca flehri dinledim, 'an' azapl› ruhlar›n f›s›lt›lar›yla kalabal›k ve ›ss›z Karfl› olmal›y›m Anadolu’nun derin tarihinden fliirim Baba ‹shak’›m, Bedrettin’im, Celâli’yim fiark›lar söylemeli, ›sl›k çalmal› Anlam›n yüre¤inde çarpan sözcüklerim. 30 HAYATA G‹TMEL‹ Karfl› olmal›y›m Y›ld›zlar›n bu¤ulu izlerine Gözyafllar›m ›ss›z karanl›klar› ayd›nlatsa Ay ›fl›¤› tafl hücrelerde K›r›k kanatlar›m› okflasa bile Karfl› olmal›y›m Sözüm karfl› olmal› haks›zl›¤a Asla uzlaflmamal› Kanayan bir yanarda¤ ‹nildeyen akarsuyun tafllara çarpan ac›s›yla Karfl› olmal›y›m Bir kelebe¤in sonsuz ölüme akmamal› kan› Yapraklar› kopart›lmal› ciltlenmifl özgürlü¤ün Karfl›y›m Y›rtabilirsen y›rt rüzgâr ‹ndirmeyece¤im yelkenlerimi Ve beklemeyece¤im asla Kas›rgalar›n denizleri terk etmesini. tüm evren toplay›p k›m›lt›lar›n› uzak sesler ve tedirgin hamlelerle içime doldu çekip çeviremedi¤im bir aflk bu, sokaklara inen ayyafl küfürleri ve efliklere taflan çocuk düflleri dahil olamad›¤›m bir ritmin t›n›lar› sa¤l› sollu imalar düflüp parçalanan gülüfller uçufluyor ve dönüp dolafl›p doluyor avuçlar›m›n yoklu¤una tüm evren üzerime a¤›yor, oysa kendine yönelen bir zerre acizli¤indeyim usulca flehri dinledim, geceye m›r›ldan›lan flark›lar dolafl›yor birbirine çiçekler yapraklar›n› karanl›¤a çeviriyor hüzne de¤iyor okudu¤um fliirlerin bir yeri çekip çeviremedi¤im bir aflk bu, yaln›z bir a¤aç gibi toplay›p gölgemi hayata gitmeli ! ANARfifi‹‹ST T‹YATRO YARATMAK (Çeviri-derleme : Batur Özdinç) Muhtemelen biliyorsunuzdur, The Living Theatre (Yaflayan Tiyatro) politik ve sosyal meselelerle ilgilenen elli-y›ll›k bir deneysel tiyatro ekibidir. ‹lgilendi¤imiz konular›n bafl›nda, herhangi bir toplulu¤un ilgisini çeken konularda o toplulukla beraber oyunlar yaratmak geliyor. Son birkaç y›ld›r bunu Saraybosna, Belgrat ve Beyrut'ta gerçeklefltirdik. 11 Eylül’den iki hafta sonra, New York Kenti'nde ve ‹talya-Cenova'daki G8 zirvesinde de yapm›flt›k. Bizler pasifist-anarflist bir uyum grubuyuz. Anarflist teori ve anti-emperyalizm konular›nda oyunlar yaratt›k. Her seviyeden deneyime sahip olan insanlarla çal›fl›yoruz; ö¤renciler, yerel aktivistler ve çal›flanlar. Kat›l›mc›larla birlikte, onlar›n ifade etmek istedikleri düflüncelere ve sorunlara dayal› sahneler yarat›yoruz. Oyun, bir kara kutu veya sahne tiyatrosunda sahnelenebilece¤i gibi bir kafeterya veya spor salonu türü herhangi bir mekanda da sahnelenebilir. AT Ö LY E Ç A L I fiM A L A RI K e nti n Ya fl a m › n d a B i r G ü n Bu atölyede, Yaflayan Tiyatro aktörleri ve ö¤renci kat›l›mc›lar birlikte bir oyun yarat›yor. Atölye, bulunabilen prova zaman›na ba¤l› olarak bir ya da iki hafta sürüyor ve oyunun sahnelenmesiyle sona eriyor. Atölyenin bafllang›c›nda kat›l›mc›larla, temalar ve anlatmak istedikleri düflünceler üzerine bir tart›flma gerçeklefltiriliyor. Ekip, küçük gruplara ayr›l›yor ve kendi temalar›na dayanan sahneler üretiyor. Atölye kursu süresince, ekip, kendisini gelifltirmek amac›yla kollektif yarat›c›l›k, ses ve hareket teknikleri, metin yaratma kurgular› konular›nda egzersizler üzerinde çal›fl›yor. Kat›l›mc›lar düflüncelerini hareketle ifade etmenin bir yolu olarak Meyerhold'un Bio Mechanics'ine ve Artaud'un kendini teatral performansla takdim etme teorilerine tabii tutuluyor. Sonra, sahneler, dolu bir akflam temsili gerçeklefltirebilmek aç›s›ndan koro çal›flmalar›yla bir araya getiriliyor. Gösteri için dekor ve kostüm gerekmiyor. Kapal› mekanda sahnelendi¤inde asgari düzeyde ›fl›¤a ihtiyaç duyuluyor. Devletler'de infazlar›n gerçeklefltirildi¤i günlerde Times Square'de sahnelenen bu oyun, süregiden araflt›rmalar›m›z›n bütün yönlerini bir araya getiriyor. S › r ve Daha Küçük Parçalar 1968'de gelifltirilen bu yap›m, deneysel tiyatro hareketinde üretilen ilk çizgisel-olmayan (non-linear) oyunlardan birisiydi. Soluk al›p verme ve grup tuluat›na dayanan yedi teatral ritüel dizisinden olufluyor. Aktör inan›lmaz bir Artaudcu ani-ç›k›flla biten derin bir yolculu¤a ç›k›yor. Atölye, dört-saatlik alt› oturumda ö¤retiliyor ve oturumlar›n sonunda kat›l›mc›lar taraf›ndan sahnelenebiliyor. Gösteri, asgari düzeyde dekor ve ›fl›k düzeni gerektiriyor. Benim Ad›ma De¤il Yaflayan Tiyatro, elli y›ldan bu yana teatral tekni¤i araflt›r›yor; Piscator'un politik tiyatrosundan, Meyerhold'un d›flavurumculu¤una Artaud'un so¤uk duygusuna, modern tiyatrodaki en irkiltici yap›mlardan baz›lar›n› yaratarak. Bunlardan birisi olan flu anki yap›m›m›z, Benim Ad›ma De¤il, ölüm cezas›na karfl› bir protesto oyunu. Yaflayan Tiyatro, Brezilya'n›n Favelas'›ndan Times Square'in kalbine ‹talya'n›n piazzalar›na kadar sokaklarda sahnelenen politik tiyatro konusunda araflt›rmalar›n› sürdürüyor. Doldur boşalt istasyonlarında Benim Ad›ma De¤il, ölüm Geçen bir ömür. cezas›n›n toplumumuzdaki Mazgalın ağzında, yerini inceliyor. Ö¤rencilere İzmarit karasıyla örlümüş topluluk iletiflimleri, sesli anYağmurluklu resmin. lat›mla ilgili çeflitli teknikler, sahne hareketi ve metin, dördüncü duvar› y›karak seyirciyle etkileflim yaratma becerileri ö¤retiliyor. Benim Ad›ma De¤il onbefl dakikal›k bir Yansımalar algı duvarında kırıldıkça oyun, iki-gün süren ve her Elekteki gedik büyüyor. gün için yedi saat gerektiren Oysa günlüklerimizle bir atölyede ö¤retiliyor. OtuBesliyoruz ateşi rumlar›n sonunda, oyun, kat›Boşluğun zehrine sıçrıyor l›mc›lardan oluflan bir seyirci Kor parçaları toplulu¤una sahnelenebiliyor. Son sekiz y›ld›r, Birleflik salih demirci Kesit Gedik 31 Okuma Günlü¤ü 32 10 Kas›m 2003 Bugün, uzun süredir gitmedi¤im, Dalston'a yak›n Mildway Kütüphanesi'ne u¤rad›m. Bu kütüphanenin, Londra koflullar›na göre iyi say›labilecek bir Türkçe kitaplar bölümü vard›r. Unutmuflum, görevliye, bir seferde en fazla kaç kitap alabilece¤imi sordum. "On kitap" dedi. Yedi kitap al›p eve geldim. Bunlar› k›sa sürede okumam gerekiyor. Kuzeye bir daha indi¤imde geri götürmeliyim. 11 Kas›m 2003 Alev Alatl›'n›n, ilk üçünü y›llar önce okudu¤um, "Orda Kimse Var m›" dizisinin ne zamand›r arad›¤›m dördüncü kitab› olan, O.K. Musti, Türkiye Tamamd›r (Boyut, 3. bask›, Ekim 1996) roman›yla bafllad›m. Akflama 200. sayfay› geçtim. Birkaç kitab› bir arada okuma huyum oldu¤undan, gece, Tar›k Akan'›n Anne Kafamda Bit Var (Can, 19. bask›, Ekim 2002) adl›, 12 Eylül'den hemen sonraki gözalt›na al›n›fl an›lar›n› konu alan kitab› araya soktum. Ak›c›, iyi gidiyor. 12 Kas›m 2003 Tar›k Akan'›n an›lar›n› akflama bitirdim. Tar›k Akan, kitab›n›n son cümlesinde tökezleyerek, bir çuval inciri bat›rm›fl bence ve dolay›s›yla güzelim an› kitab›n›n gölgelenmesine neden olmufl. Bir koflucu düflünün, 400 metre engelliyi, kusursuz, son derece h›zl› bir flekilde kofluyor, fakat ipi gö¤üslemeye iki ad›m kala tökezleyip, düflüyor ve yar›fl› kaybediyor. ‹flte Tar›k Akan'›n tökezlemesine neden olan son cümlesi: "Ülkem, art›k rahatlad›, s›k›lan çember k›r›ld›, 28 fiubat 1997'de, 11 Eylül 2001 facias›n› gördü; ne mutlu bana rahat›m." Hem de son cümlede neden yapt› bunu, neden böylesine ol- Gün Zileli dukça tart›flmal› bir yarg›y› oraya sokuflturdu, anlafl›l›r gibi de¤il. Oysa, bütün kitap boyunca sadece olgular› anlatm›fl, bir iki küçük nokta d›fl›nda objektif anlat›m›n› hiç bozmam›fl, ideolojik ak›l yürütmelerden (ve çarp›tmalardan) oldu¤unca kaç›nm›flt›. Yaz›k! 13 Kas›m 2003 Bu akflam Alatl›'n›n kitab›n› bitirdim. Dördüncü kitap da, do¤al olarak ilk üç kitaptaki çizgiyi izliyor ve nihayet noktal›yor. Alatl›, dört kitab›n da bafl kahraman› Günay Rodoplu'nun ilk sevgilisi olan ülkücü Selahattin'den hareketle, bu kitapta daha çok ülkücülerin üzerinde durmufl. Alev Alatl›, tam anlam›yla bir "ideoloji yap›c›"s›. Rodoplu'nun neredeyse tek bir cümlesi yok ki, ideolojik olmas›n. Yeri gelince azarlayan, yeri gelince takdir eden, bilmifl bir ö¤retmen Rodoplu. Karfl›s›ndaki ise, yer yer küçük itirazc›klarla, fikir dünyas›nda yelken açm›fl ö¤retmeninin yolunu açan dalkavuk bir ö¤renci (ve afl›k): Mehmet Sedes. Belki, Cemal Süreya türü bir s›çramal› benzetme tarz› olacak ama, Alev Alatl›'y›, Attila ‹lhan'a benzetiyorum. Ayn› bilgiçlik, ayn›, karfl›s›ndakini (okuyucuyu) küçük gören ve onu "flafl›rtmaktan" zevk alan, "bilgi derinli¤i"yle ezmeyi, "ben ne cahilmiflim me¤er" dedirtmeyi amaçlayan, ayn›, biz s›radan fanilerin ak›l erdiremeyece¤i, k›smi gerçekleri de içeren spekülatif ak›l yürütmelerle düflünsel ve düflsel ba¤lant›lar kurman›n verdi¤i entellektüel ukalal›k. Attila ‹lhan gibi, Rodoplu da ideolojik hegemonya ustas›. Nas›l bir ideoloji üretiyor Alatl› ve ne amaçla? Bu çok derin ve genifl bir konu. Ben burada sadece sonuç yarg›m›, herhangi bir kan›t getirmeksizin (sa- dece kitaplar›n okunmas›n› sal›k vererek) ileri sürme olana¤›na sahibim: 1980'lerde y›k›lan modernizmin alt›nda, her ikisi de modernist olan sol ve sa¤ ideolojiler kald›. Alatl› (ya da Rodoplu), bu büyük depremin yaratt›¤› y›k›nt›lar›n alt›ndan kurtarabildikleriyle bir "anti-modernist" yeni sa¤, yeni-milliyetçi ideoloji üretmeye çal›fl›yor. Bunun için de, y›k›lan "büyük makine"yi hedef alan insan-merkezli antimodernist (belki de post-modernist) ideolojinin cephaneli¤inden yararlan›yor. Ne var ki, bunu rahats›z edici bir eklektizmle yap›yor. Alatl›'da herkes kendine göre bir fleyler bulabilir. Ülkücüsü de, milliyetçisi de, islamc›s› da, Atatürkçüsü de, modernisti de, anti-modernisti de, sosyalisti de, komünisti de, anarflisti de, 12 Eylülcü Paflas› da, Fatsa'l› Terzi Fikri yanl›s› Dev-Genç'lisi de, Bektaflisi de, Nurcusu da, Alevisi de, Sunnisi de, Kürdü de: "Heyecanlar içinde, çat›dan inip onlara do¤ru kofluyorum ve en ön s›rada Lao Tzu'yu tan›yorum! Hemen yan›nda, Konfüçyüs, Hazreti Muhammet, Kropotkin, Marks, Beaudelaire, Schweitzer, Hallac› Mansur, Kazancakis, ne kadar ata ruhum varsa herkes orada!" (s.379) Bu "ata ruh"lar›n›n verdi¤i güçle, Kenan Evren'i ve Marafl katliam›n› yapanlar› bile aklayabiliyor Rodoplu (bkz. s.315318). Gece, Gündüz Vassaf'›n, annesini anlatt›¤› an› kitab›, Annem Belk›s'a (‹letiflim, 4. bask›, 2000) bafllad›m. 15 Kas›m 2003 Vassaf'›n kitab›n› bu sabah bitirdim. Kitapta, "dolayl› yoldan elefltirmek anlam›na gelen" tarizde bulunmak sözcü¤ünün yerine iki kere yanl›fl sözcükler kullan›lm›fl. Birincisinde, "tavizde bulunmufltu" (s.145), ikincisinde de, "tacizde bulunmufltu" (s.204) kullan›lm›fl ve bu kullan›mlar cümleleri anlams›z, hatta saçma hale getirmifl. Ahmet Ümit'in Patasana (Om, 2. Bask›, Ocak 2000) adl› roman›na bafllad›m. 17 Kas›m 2003 Ahmet Ümit'in 472 sayfal›k roman›n› aral›ks›z okuyarak dün gece saat 01'de bitirdim. Ahmet Ümit, kendisini okutan bir yazar. "siyasi polisiye" türünde yaz›yor. Daha önce de, yine Om yay›nlar› taraf›ndan bas›lan Kar Kokusu ve Kukla romanlar›n› okumufl, Kar Kokusu'nu be¤enmifltim. Kukla da iyiydi, ama karmafl›k örgünün sonunda konuyu ba¤larken saçmalam›fl ve herkesin birbirini öldürdü¤ü bir kovboy filmine dönüflmüfltü. Patasana'da da ayn› fley olmufl. Ahmet Ümit, di¤er romanlar›nda oldu¤u gibi, burada da gerilimi yüksek tutarak kendisini okutuyor. Ne var ki, sonuç berbat. Ahmet Ümit, gerilimi yüksek tutmak için öyle karmafl›k bir olay örgüsü kuruyor ki, sonunda kendisi de iflin içinden ç›kam›yor. Bir de, ideolojik konularda yeterince dikkatli de¤il. Örne¤in, en az›ndan duyarl› ve dengeli bir insan oldu¤u anlafl›lan roman›n bafl kahraman› arkeolog Esra'n›n, daha biraz önce onlarca Kürt gerillas›n› öldürdü¤ünü ve bir o kadar askeri de kendi h›rs› yüzünden ölüme sürükledi¤ini anlatm›fl olan yüzbafl› Eflref'in "ac›s›n› içinde hissederek, ruhu yaralanm›fl... güçlü elini flefkatle okflay›p dur"mas› (s.330), insan› irkiltecek derecede hazin. Öte yandan, Ahmet Ümit, genelde okuyucusunu inand›rmaya önem veren bir yazar olmakla birlikte, romanda bu konuda baz› aç›klar vermifl. Örne¤in, üç bin y›l önceki Hititler döneminde kendi gizli tabletlerini yazan, kral›n yaz›c›s› Patasana'n›n, Ahmet Ümit'le ayn› ça¤dafl üslubu kullanmas›; F›rat nehrinin ismi- provas›z bir fliir sevecen tunç bekleyenim yok, ölebilirim üstelik suna da ölmüfl geride kocalar, i¤neler, çocuklar, iplikler kolsuz elbiseler, gömlekler yakas›z provalar eksik provalar… bekleyenim yok, üstelik sam da ölecek geride ne çok fley b›rakacak toplar, tüfekler, savafllar, hayk›r›fl kolsuz insanlar, insanlar yakas›z hayatlar eksik hayatlar… bekleyenim yok, ölebilirim üstelik yafl›m da genç pamuk ipli¤ine ba¤l› gerçek yak›flm›flken yüzüme o neflter hem ben, hangi hayat› prova ediyorum! ni, kendisinden yüzlerce y›l sonraki ad›yla "F›rat" diye yazmas›; yaz›lar›n yaz›ld›¤› tabletleri, bat› dillerindeki ad›yla "tablet" olarak anmas›; ‹slamiyetin ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u'nun do¤uflundan binlerce y›l önce "harem" sözcü¤ünü kullanmas›, bu aç›klara birkaç örnek. Yaklafl›k otuz y›l önce okudu¤um ve çok be¤endi¤im, Sabahattin Ali'nin Kuyucakl› Yusuf (Cem, 5. bask›, 1982) roman›na bafllad›m bu sabah. 18 Kas›m 2003 Kuyucakl› Yusuf'u dün gece bitirdim. Bazen, çok eskiden seyretti¤iniz ve sevdi¤iniz bir filmi ya da okudu¤unuz bir roman› yeniden seyretti¤inizde ya da okudu¤unuzda büyük bir hayal k›r›kl›¤›na u¤rar, o eski lezzeti alamazs›n›z. Bu, o eserin klasikli¤ini tart›fl›l›r k›lan önemli bir ö¤edir. Sabahattin Ali'nin roma- n›n› ayn› heyecanla, soluk solu¤a okuyunca bunu düflündüm. "Gerçekten büyük bir esermifl" dedim kendi kendime. Bunun ötesinde söyleyecek bir sözüm pek yok, geçmiflte üzerine uzun uzun incelemeler yap›lm›fl bu roman üzerine. Yine de, Kaymakam Selâhattin Bey'in a¤z›ndan söylenmifl flu cümleleri okuyunca, Sabahattin Ali'nin, Tanp›nar'›n Saatleri Ayarlama Enstitüsü roman›ndaki nefis bürokrasi elefltirisinden de önce, benzeri bir elefltiriyi yapt›¤›n› düflünmekten kendimi alamad›m: "Gördün ya, kimsenin bir ifl yapt›¤› yok. Mesele o odan›n içinde befl on saat oturuvermekte. Lüzumsuz gibi görünür ama, bunsuz da dünya dönmüyor. Öyle ya, herhalde böyle bofl oturman›n da bir hikmeti var... Mesele memurlar›n yapt›¤› iflte de¤il, onlar›n mevcut 33 34 olmas›nda."." (s.203) "‹fl deyince sen ne anl›yorsun. Senin orda oturman da bir ifl." (s.210) Bu sabah, ne zamand›r okumak istedi¤im, Patrick Süskind'in Koku (Can, çev: Tevfik Turan, 1986) roman›na bafllad›m. 19 Kas›m 2003 Süskind'in roman›n› bu gece bitirdim. Süskind, flafl›rt›c› ölçüde kendi tarz›na sahip, özgüveni olan bir yazar. Roman›n büyük k›sm›nda, Zola'y› hat›rlatacak ölçüde bir natüralist gerçekçilik hakim gibi görünürken, roman›n finalindeki idam sahnesinde birdenbire, okuyucuyu flok eden gerçeküstücü sahnelere geçmifl. Evet ama bu, bence roman›n önceki natüralist gerçekçi sahnelerine de bir ölçüde gölge düflürmüfl, inand›r›c›l›¤›n› azaltm›fl. Roman bafltan sona gerçeküstücü bir anlat›m içinde olsa, bu son sahne de yad›rganmazd› elbette. Nedir anlat›lmak istenen romanda? Arka kapaktaki Ahmet Cemal'in yorumlar›na kat›l›yorum ama, bunun ötesinde, JeanBaptiste Grenouille'nin yaflam› ve sonu bana, Hazreti ‹sa'n›n geri dönüflünü ve sonunu hat›rlatt›. 22 Kas›m 2003 H›fz› Topuz'un, Meyyale (Remzi Kitabevi, 24. bas›m, Eylül 2000) adl› tarihi roman›n› bu gece bitirdim. Kitap, ne yaz›k ki, "bir kitap çok sat›yorsa, ondan kuflkulanmak gerekir" düflüncesini hakl› ç›kartacak kadar kötü. Topuz, iyi bir yazar de¤il, hele tarihi roman yazar› olarak iyice kötü. Her fleyden önce, özensiz, bafltan savma, okuyucuyu ciddiye almayan bir bir yaz›fl tarz› var. Örnekler o kadar bol ki. Sultan Aziz'in yirmi sekiz yafl›nda bir "delikanl›" oldu¤unu (s.7) söylüyor. Oysa delikanl› deyimi, sadece yirmi yafl›na kadar olan çok genç erkekler için kullan›l›r. Kulland›¤› baz› deyimler, hem al›fl›lmad›k, hem de estetikten yoksun. Bir genç k›z, sevdi¤i adam› hayal etmektedir: "... ama sevinçli ya da kederli bir gününde ‹brahim mutlaka gelip onun kafas›n›n orta yerine çöküyordu." (s.59) Öte yandan, "Ama kaz›n aya¤› öyle de¤il" (s.76) türü deyifller, o zaman›n insanlar›n›n a¤z›na hiç yak›flmamaktad›r. Ayn› flekilde, Sultan Aziz'in, annesi Pertevniyal Sultan'a, be¤endi¤i bir cariyeyle ilgili olarak, günümüzdeki bir kolejli gencin rahatl›¤› ve b›çk›n bir delikanl›n›n tavr›yla, "hiç anlamam kaç›r›r›m" (s.8) demesi de o günün geleneksel iliflkileri aç›s›ndan olacak fley de¤il. O günün insanlar›n›n konuflmalar›n› bugünün diline yaklaflt›r›p anlafl›l›r k›lmak gerekir elbette. Ama H›fz› Topuz, zaman zaman bu konuda da kantar›n topunu kaç›r›yor. Örne¤in, o günün gençlerinden birinin, bugün dahi pek tutunmam›fl, "kentsoylular" (s.77) sözcü¤ünü kullanmas› flafl›rt›c› bir etki yap›yor. Bir olay› anlat›rken, örne¤in, "Mithat Pafla da bu ifle yatt›" (s.150) türünden, günümüze iliflkin bir sokak deyimi kullanmas›, böyle bir tarihi roman anlat›m›na hiç mi hiç uymuyor. H›fz› Topuz, o zaman›n insanlar›na, bugünkü kendi bilincini, neredeyse zorla giydirmeye çal›flm›fl. III. Sultan Selim'in "devrimci ifllere giriflti"¤ini, "devrimlerini uygulamaya devam etti"¤ini (s.10) söylemesi; "devrimlere inanm›fl insanlar bofl durmad›lar" (s.11) demesi; "üç bin gerici"nin idam edildi¤ini (s.11), "yobazlar"›n k›yameti kopard›¤›n› (s.13) yazmas›, bunun örnekleri. Bunlar bir yana, 1880'li y›llarda söylenmifl olmas› gereken Galatasarayl› Ömer'in flu sözleri, insanda bir DevGenç'li konufluyormufl izlenimini yaratmaktad›r: "Bir gün devrimci savafllarla bütün krallar, padiflahlar, despotlar ve onlar›n kuklalar› devrilecek, halklar özgürlü¤e kavuflacak ve sömürü düzeni y›k›lacakt›r." (s.77) Ayn› Ömer, "Ortaça¤da bu kadar› yap›lmad›" (s.165) derken, 20. yüzy›l›n ortalar›nda geçerli olacak "ortaça¤" kavram›n› 19. yüzy›l sonlar›na tafl›y›vermektedir. Baflka örnekler de var, ama uzatmamak için geçiyorum. H›fz› Topuz'un anlat›m›, yer yer inand›r›c›l›ktan da uzaklaflmaktad›r. Cariyelerden Çeflmidil, saraydaki bir kâtibe afl›k olur. Çeflmidil'le Kemal, Valide Sultan'›n odas›nda tesadüfen bir an için yaln›z kal›rlar. Aralar›nda ilk kez konuflmaktad›rlar. Ve kâtip Kemal konuflmaya bafllar: "Çeflmidil Han›m, ... sizi çok seviyorum, size afl›¤›m. Siz benim her fleyimsiniz. Sizi gördü¤ümden beri gözüme hiç uyku girmiyor..." Çeflmidil hemen yan›tlar onu: “Ben de sizi seviyorum,... bunu flimdiye kadar bak›fllar›mdan hiç anlamad›n›z m›? Sizi çok istiyorum...” Kemal, yüzsüzlü¤ü iyice ele al›r:” 'N'olur Çeflmidil Han›m,... bir kez beraber olal›m... Sizin teninize dokunabilmek için ölüyorum...” Çeflmidil de ondan geri kalmaz: "Benim kaç›k sevgilim," (s.56) Bu konuflmalar, o devirde, daha ilk karfl›laflmada oluyor hem de. Di¤er birkaç örnekle kapatal›m. Nam›k Kemal, o s›rada sadrazam olan Mithat Pafla'ya "böyle kepazelik olmaz" (s.142) diye ba¤›r›yor; Mithat Pafla, Abdülhamit'e yazd›¤› bir mektupta, "istibdad› kald›rmak"tan söz ediyor (s.147); Abdülhamit, yan›ndakilere, "rüflvete biraz hoflgörümüz olmal›" (s.169) diyor, vb. Pazartesi günü kuzeye inmek zorunday›m. Gitmiflken kitaplar› da kütüphaneye vermeliyim. Baflka zaman f›rsat bulamam. EVDE KALMIfi KENTL‹ KIZ CEHENNEM‹NDE nurduran duman Mutsuzlu¤a yanaflm›fl gemisi, suç kimin? bir güne ayd›n demeden yan›t vermeden gülüflüme sökmüfl aflk› bahçesinden ben dikmemifltim. yan›bafl› bofl yataklarda kendine ak›yor teri bacaklar›na dolanan eksik etekleri ben mi kestim? sevincime küfrediyor belki de… istemeden k›ra¤› çalan ad›mlar›n saçt›¤› barut bitiyor saç diplerim diken bir keklik etini zehirlerken besledi¤im vazgeçiyor su içmekten gözlerinin rengini ben mi sildim? kim dinler hitler b›y›kl› ölümleri KALKIK KAfiIM TANIMIM OLUR Naim Kandemir -rafine hayatlar intihar›m olacak yat›rmazsam kimli¤imi mühürlerinin alt›na ad›m kaçk›na ç›kacakBir b›ça¤› körlüyorum günlerdir körelmiyor Cesaretim korkutuyor belki de beni Ölümünü isteyen birinin saplayaca¤› b›ça¤a ne kadar direnebilir Her kentte ayn› çarpan bu yürek? Sorsam insanlar›n kaç› yan›tlar bu soruyu Kaç› bilebilir kan›n hangi metalde daha az p›ht›laflt›¤›n›? Biliyorum flaflk›n flaflk›n s›r›t›rlar ac›yarak bana Bense difllek bir k›z gibi de¤il Go›rtla¤›ma dü¤ümled¤im tüm sesleri boca ederek Ayarl› kulaklara inat kahpece gülerim Aymazl›klar›mda çocuklar›n gözyafllar›n› yüzüme çal›p Dizlerimdeki yaralarla yan›tl›yorum sorular›m› bir bir Genç bir duldan ö¤renip günahla sevab›n özdefl oldu¤unu Binlerce tafl sunuyorum beyniyle dili aras›nda uçurum olanlar›n Böylece ö¤reniyor onlar da ne kadar niflanc› ve güçlü olduklar›n› Bilirdi yaflasayd› ebem Do¤arken mi ölürken mi buland›¤›m kan›n daha k›rm›z› oldu¤unu halim yaz›c› Yetmez selâlar öldü¤ümde ‚Belediye Neflriyat Bürosu’ da kusar kente ölüm haberimi Kalkm›fl kafl›m tan›m›m olur Hepsi bu sessiz su ad›mlar› avc›n›n m›zra¤›n›n ucu pembe tin ritmi Bilmeliymiflim gidince bir kentten tüm sakinliklerin benimle buluflmayaca¤›n›. geceleri sokak köpeklerinin ba¤›ms›z cumhuriyeti devrilen çöp kovalar› kim dinler hitler b›y›kl› ölümleri dinleseydi amcam dinlerdi o da sierra maestra'da kald›. 35 uzak zamana övgü* özcan erdo¤an 36 Dünya, 1990'larda büyük dönüflümlerin, de¤iflimlerin efli¤ini atlad› ve 2000'lerde bu de¤iflimin ilk etkileri gözle görülür biçimde ortaya ç›kmaya bafllad›. Edebiyat elbette bu de¤iflimden habersiz kendi yolunda yürüyemezdi. Son y›llarda yay›mlanan romanlara, öykü ya da fliir kitaplar›na bakt›¤›m›zda dünyan›n bu yeni gidiflat›na iliflkin çeflitli tepki veya kabullerin izlerini görüyoruz. Bâki Ayhan T.'nin Uzak Zamana Övgü'sü dünyan›n kabuk de¤ifltirdi¤i, küreselleflme olgusunun fliddetli bir ivme kazand›¤› bu günlerde, bu yöndeki geliflmelere çeflitli itirazlar dillendiren fliirler bütünlü¤ü olarak ç›kt›. fiair, kitab›n ç›kt›¤› günlerde Budala'da yay›mlad›¤› "Soylu Yenilikçi fiiir" bafll›kl› manifestoyla hem kitapta gelifltirdi¤i biçim ve biçemi hem de son dönem Türk fliirindeki genel dönüflümü aç›klama çabas›na girdi. Bu bak›mdan, Uzak Zamana Övgü kitab› ve "Soylu Yenilikçi fiiir" yaz›s› ancak birlikte okundu¤unda okuyucunun burada yap›lmak isteneni bütünüyle kavrayabilece¤ini düflünüyorum. Öncelikle manifestoya de¤inmek gerekiyor: Geçenlerde kendisiyle yapt›¤›m bir söyleflide sordu¤um “Genelde önsel bilgi gibi duran manifestolarda; söylenen usturuplu sözler ‘bilgenin yan›lma iste¤i!’ni ortadan kald›rd›¤› gibi fliiri de s›n›rlam›fl olmuyor mu?” Sorusuna verdi¤i yan›tta; bunun önsel bilgi sunan bir manifesto olmad›¤›n› ve bu kitaptaki fliirlerin yaz›lma sürecinde oluflmufl bir poetik dokunun ayr›flt›r›larak sunulmas› ve de süreç içinde var k›l›nan fliirin aç›klay›c› ard›l metni oldu¤unu belirtmiflti… "Soylu Yenilikçi fiiir" bafll›¤› genifl ça¤r›fl›mlara yol açan bir bafll›k olarak okunabilmekte... Her fleyden önce "soylu" nitelemesi ciddi bir belirlemedir ve belki de flairin bafllatt›¤› bireysel hareketin önemli noktalar›ndan biridir. Uzak Zamana Övgü'deki fliirlerin soylulu¤u sözcük seçiminden, biçemden, fliirin soylu geçmifliyle kurdu¤u ba¤lant›lardan (metinleraras›l›k) üstümüze gelecek tedirginlik ve korku bu sel hem çat›lar› hem bahçe katlar›n› götürecek (B. A. T.) anlafl›labilmektedir. Bâki Ayhan T., kendi fliirine soyluluk nitelemesini yak›flt›r›rken manifestoda; "Poetikan›n yenilefltirilmesi gerekti¤i, böyle zamanlarda, eskinin tükenen ve çürümeye bafllayan taraflar›n› bilen ve yenili¤in ne olmas› gerekti¤ini sezen flairler taraf›ndan hissedilir. Bu, hem bilgiyle hem sezgiyle derinden ba¤lant›l›d›r. Yenilikçi flair hem eskiyi ve onun eksiklerini iyi bilmek hem de önünde aç›lan dönemde nelerin yeni say›labilece¤ini, ça¤›n ruhunu estetik bak›mdan hangi yaklafl›mlar›n eksiksiz biçimde yans›tabilece¤ini sezmek zorundad›r. fiairin as›l yapmas› gerekense; önceki dönemde temsilciler taraf›ndan yayg›nlaflt›r›lm›fl biçemi ve yap›y› kökten de¤ifltirmek, geçmiflten al›nabilecekleri de yeniden kurgulamak ve böylelikle soylu bir yenilik gerçeklefltirmektir." diyerek, bu noktaya nerelerden geldi¤ini aç›kça belirtiyor. Uzak Zamana Övgü üç bölümden olufluyor ve her bölüm yine o bölümün ilk fliirinden al›nan son dizeyle bafll›yor. ‹lk bölüm “küre sele kap›ld›: derinleflti gece ve uyku”, ikinci bölüm “ömrünü yan›lg›lar denizinde tamamlad›n”, son bölüm “bana ç›kacaks›n zaman›n çatla¤›ndan” dizesiyle bafll›yor. Bölümleri oluflturan fliirler kendi içlerinde tematik bütünlük gözetilerek bir araya getirilmifl gibi. Çok belirgin bir iddia olmamakla birlikte ilk bö- lümde dünyan›n yeni gidiflat›na itiraz fliirleri, ikinci bölümde kiflisel dünyan›n yans›malar›n›n fliirleri, son bölümde ise aflk fliirleri bir araya getirilmifltir denebilir. fiiirlerdeki izlekler de bu bölümlere göre kendi içlerinde toparlanma gösteriyor. fiiirlere bütün olarak bak›ld›¤›nda öncelikle "simetrik yap›"n›n getirmifl oldu¤u bir bütünlük sonra da biçem ortakl›¤›n›n sa¤lad›¤› bir bütünsellik hissediliyor. Küreselleflmeye itiraz›n fliirleri de, tekbafl›nal›¤›n imgeleri de, aflk, tutku ve erotizmin yans›malar› da ayn› sayfaya düflen canl› gölgeler olarak okunabilir. Her ne kadar temalar aras›nda farkl›l›klar görülse de kitab›n tek bir fliir gibi okunmas› okuyucuyu gerçekten "özgün" bir dünyaya, özgün bir fliire gönderecektir. Bu birliktelik fliirler aras› göndermelerle ve fliirlerin aktard›¤› duruflla sa¤lan›yor. Ayn› zamanda, flairin manifestoda dile getirdi¤i gibi "fliirsel ritm, dizeler ve bölümler aras›ndaki kaynaflman›n göstergesi olarak" düflünülebilir. Dikkat edilirse, kitab›n ilk fliirinden al›nan "küre, sele kap›ld›: derinleflti gece ve uyku" (s. 9) dizesiyle, son fliirden al›nan "teninin gecesini sevdim: par›lt›l› gümüflü" (s. 77) dizeleri ritmin okuyucuya duyurdu¤u fliirsel bütünlü¤ü aktarmada ayn› iflleve sahiptir fliir ve bütün kitap içerisinde. Uzak Zamana Övgü'deki fliirlerin özgünlü¤ünü iyi görebilmek için kitaptaki izlekleri de ele almak gerekiyor. fiair, Hileli An›lar Terazisi'nde söz konusu etti¤i pek çok izle¤i bu kitapta da sürdürüyor, imgeleri simgelefltirme yolunda ilerliyor. Sözgelimi Hileli An›lar Terazisi'nde ("tekbafl›nal›¤›n lezzetli yan›d›r bu", "gör bakal›m zaman›n sonsuzlu¤unu / tek bafl›naysan", "tek bafl›nal›k bulaflm›flt›r / hileli an›lar terazisine") s›kl›kla yinelenen izleklerden olan "tekbafl›nal›k" bu kitaptaki fliirlerde de karfl›m›za ç›k›yor: "ya¤mura pencere açt›m, tekbafl›nal›¤a kap›", "onunla uyuyup uyan›yor tekbafl›nal›k da", "kendine be¤endi¤in tekinsiz tekbafl›nal›k", "yan yatm›fl bir uçuruma benzedi tekbafl›nal›¤›n", "ev: tek oda, tekin de¤il genifl tekbafl›nal›klar". Okumufl olanlar hemen hat›rlayacaklard›r; Hileli An›lar Terazisi'nin temel izleklerinden biri de asl›nda "tekbafl›nal›k"la birlikte düflünülmesi gereken "örümcek"ti. Uzak Zamana Övgü'de de "örümcek" kitaptaki fliirleri dokuyan izleklerden biri olarak karfl›m›za ç›k›yor: "odam›n bütün köfleleri örümcek çizgisi", "örümcekler 盤l›k 盤l›¤a seviyor geceyi", "örümcekler görürsün bakt›¤›n her yerde / bir ku¤unun bekâretini bozan örümcekler", "s›k a¤ aral›¤› gizli örümcek bak›fl›nda"... Kitapta, "k⤛t" izle¤inin birkaç fliirde karfl›m›za ç›kt›¤›n› belirtmekte de yarar var. Birkaç örnek dize: "k⤛tla yeni tan›flt›m: sonsuzluk penceresi", "boflluk b›rakm›yorum k⤛tta: yoksa yang›n"... "K⤛t" kendi anlam› d›fl›nda anlamlar da içeriyor baz› fliirlerde. Özellikle "K⤛t ve Maden"de k⤛t parayla madeni paran›n sesini bir arada duyuruyor flair. Dünyaya "budalaca" bir bak›fl› söze döktü¤ü "Budala" bafll›kl› fliirde, "sepetle su tafl›r sözcük saç›l› topra¤a / kalbiyle siler k⤛da düflen yanl›fllar›" diyerek hem budala sözcü¤ünün farkl› ça¤r›fl›mlar›n› devreye sokuyor hem de "k⤛t" izle¤ini fliirin ve yeryüzünün yanl›fllar›n›n kaydedildi¤i bir -denilebilir ki- "arfliv" olarak sunuyor. fiiir sanatlar içerisinde belki de en kiflisel olan›, bu yüzden daima yeni kal›yor. Yenilik bütün sanatlar›n yaflam sebebidir ama fliirde sanki daha fazla böyleymifl gibi geliyor. fiiir yazanlar›n diyelim ki resim yapanlara, film çekenlere, hatta roman veya öykü yazanlara göre say›ca epey fazla olmas› fliirin ille de özgün olmas› gere¤ini ortaya koyuyor. Üstelik de birkaç fliir karalayan, öyle ya da böyle kitap ç›karan herkesin kendini flair olarak gördü¤ü, göstermeye çal›flt›¤› bir ülkede gerçek flairin ifli hakikaten çok ama çok zor. Dünyan›n giderek sahteyle gerçe¤i, hileliyle sahiciyi birbirinden ay›rmakta zorland›¤› bir sürece girdi¤i görülüyor. Kimin suçlu kimin masum, kimin ya da neyin düzeyli veya düzeysiz oldu¤unu anlamak giderek daha da zorlafl›yor. fiiirde de de¤erin ve de¤ersizli¤in bir arada oldu¤u bir süreç yaflan›yor. Baz›lar›, "çad›r tiyatrosu" sayesinde kurulan iktidar iliflkileriyle hâlâ flair olarak kabul görebiliyor. Bunun yan›nda asl›nda çok iyi fliirler yazmakla birlikte s›rf henüz kitab› olmad›¤›, çok genç oldu¤u ya da yanl›fl ve tehlikeli iliflkiler kurdu¤u için yeni kitaplar yay›mlamakta zorland›¤› için fliir mahfillerinde ad› geç(iril)meyen kiflilerin bir arada oldu¤u bir ortam var bugün. Böyle bir ortamda do¤ruyu yanl›fltan, sahiciyi sahteden, yeni ve yenilikçi olan› eskimifl olandan ay›racak en önemli ölçüt birikime dayanan bir farkl›l›kt›r. Bâki Ayhan T.’nin yay›mlad›¤› ilk fliir kitab› Sevdalar Tünemifl fiu Yüre¤ime’den (1985) ikinci kitab› Hileli An›lar Terazisi’ne(2001) geçen bu on alt› y›l›n›, Adana’dan ‹stanbul’a geliflini; yurdunu ve yurdunun gölünü b›rak›p, “tininin ve yaln›zl›¤›n›n tad›n› ç›karan” Zerdüflt’ün, da¤lar›n zirvesindeki ma¤aras›na çekilifline benzetiyorum… Ve bugün Uzak Zamana Övgü’de biriktirdi¤i fliirleriyle ç›k›yor ma¤aras›ndan: “bir ma¤aradayd›k: ama özgür, ama tutkulu/ bellidir eski levhalara yaz›lanlardan/ kurtarm›flt›k f›rt›nadan derin uykuyu”, “atefl tafl›yan›m y›pranm›fl zamanlara”, “y›ld›z h›fl›rt›lar›na kar›fl›yor bilgenin f›s›lt›s›/ zamana huzursuzluk gibi yay›l›yor/ kapl›yor gökyüzünü, yeryüzünü, yaryüzünü/ uçurumdur öteki ad›: sözcüklerden yans›yor”, “kendini teslim et bana sonsuz gece”, “dev bir gölgeydi sana hançerimin par›lt›s›/ boflluklar› tutkulu 盤l›klarla süsledin”, “kan›mla yazm›flt›m mürekkeple sand›lar”, “hazla s›yr›ld› bedeninden k›rbac›n ›sl›¤›”… Zerdüflt’ten s›zan anlamlar olarak görüyorum ben hep bunlar›. Bâki Ayhan T.’nin fliirlerinde Nietzsche ile olan iliflkilendirmeyi, daha çok fliirsellik, derinlik, insana ve dünyaya bak›fl aç›s›yla yapmak gerekir. Uzak Zamana Övgü, birikime dayanan özgün yap›s›yla ve baflka metinlere yapt›¤› göndermelerle hem sahici fliir çizgisini kal›nlaflt›rmakta hem de poetikaya özgün kap›lar açmaktad›r. "Tan K›z›ll›¤›" fliirinde derin bilgi Nietzsche'yle, "Batan Ay›n Kenar›na Sat›rlar"da Ahmet Haflim'le, "Uzak Zamana Övgü"de Tanp›nar'la, "Albatros"ta Baudelaire'le, "Ço¤ul"da Necatigil'le buluflmalar söz konusudur. fiairlerle mi fliirlerle mi bulufluldu¤u konusunda tereddüde yer yok; Bâki Ayhan T. flairlerle de¤il, onlar›n yazd›¤› metinlerle, fliirlerle bulufluyor. Böylece, fliirsel buluflman›n kifliler de¤il de metinler ekseninde olmas› gerekti¤ini öneriyor ve bunu gerçeklefltiriyor. Burada mutlaklaflt›r›lm›fl bir metinleraras›l›ktan ziyade, geçmiflten günümüze yans›yan fliir kabartmalar›na flairin parmak uçlar›yla, imgelem e¤ilimleriyle dokunmas› ve onlara yeni kabartmalar eklemesi söz konusudur. Bir baflka yönden, fliirlerin neredeyse tamam›nda "ürpertili bir hal"den söz etmek gerekti¤ine inan›yorum. Gerçekten de okuyucuyu ürperten, flafl›rtan, sarsan fliirler var Uzak Zamana Övgü'de. Metinlerin bütün zamanlar›, bütünüyle insan›, fliirsel birikimi içsellefltiren yaklafl›m›n›n yan›nda söyleyiflin tazeli¤i ve imge kurulufluyla örtüflen canl›l›¤› okuyan› fliirlerle apayr› bir dünya kurmaya yöneltiyor. Bir müddet içinde kal›nan ve çok zor ç›k›lan bir dünya... "cehennemini kendin seçtin: yaln›zl›k", "bir y›ld›z daha çak›yorum gökyüzüne", "ömrünü yan›lg›lar denizinde tamamlad›n", "bütün savafllardan yenik ç›kt›k ve yorgun" gibi dizeler birer "m›sra-› berceste" olarak okunabilir. Bunlar›n yan›nda, "ne iyi olurdu sana gömülsem: k›l›ç / ipekte arzunun fliddetiyle derinleflir gibi", "bir 盤›n içinden geçirdiler seni / kendine yeni aldan›fllar be¤endi¤in / ayk›r› otlar bahçesiydi geçmiflin", "e¤ilmifl sözcükler ve sesler ar›yor yerde / göklerin yürürken dalg›n düflürdükleri", "korku: en eski arkadafl›md›r, iyi tan›r / günün son ›fl›¤›na eklerken beni" dizeleri flairin ürpertici, sak›ncal›, tutkulu, yaln›zl›kla ve tedirginliklerle örülü dünyas›na kap›lar aralamaktad›r. Açmamakta, yaln›zca aralamaktad›r... “XXI. yüzy›l Türk flairinin dünyaya bak›fl›nda Nietzscheen bir tavr›n gözle görünür bir biçimde var olaca¤›n› iddia ediyorum önümüzdeki dönemde.” diyor Bâki Ayhan T.. Bugün Nietzsche anlafl›lmaya çal›fl›l›rken, insan›n hakikatinin ortaya ç›kar›lmas›nda sanat›n öneminin alt› çiziliyor. fiöyle buyuruyor Nietzsche: “ Yeni gürültüler yaratanlar›n de¤il, yeni de¤erler yaratanlar›n etraf›nda döner dünya; ama sessizce döner.” Ve Zerdüflt’e flunu söyletiyor: “Ben bugünden ve dündenim” dedi sonra, “ama içimde yar›ndan ve öbür günden ve gelecekten olan bir fley var.”(Ozanlar Üstüne) (*) Uzak Zamana Övgü, Bâki Ayhan T., Can Yay›nlar›, 2003, 80 s. 37 YAZI VE AfiK ÜZER‹NE Yazarken ve severken mutlulukla erke¤im diyebilmek 38 Dil. Mevzu yaz› çizi olunca ilk akl›ma gelen de buydu: dil. Modern insan›n iletiflme arac›, sistematikleflerek otoritenin en sad›k ufla¤›, k›rbac› olan dil. Yaz›n›n arac› ve amac› olma aras›nda bir ileri bir geri giden sal›ncak; kiminin ard›ndan iterek kiminin önden çekerek sal›nd›rd›¤›, kiminin de üzerine kurulup sal›nd›¤›. Böyle ikircikli yap›s›yla her flekle girebilen bir Babil orospusu. Kaypak, kullan›lmaya aç›k kullan›l›c›l›¤›yla belki de tam tersi. Ama yaflamsal. Yazmay› yaflamsal olarak görüyorsam, onun yine yaflamsal olarak gördü¤üm yaflama bak›fl›, onu anlama ve anlamland›rma kültürümle, anarflizmle ba¤› nas›l olacakt›? Dilin bu durumda yeri, anlam› neydi? Dilin erkekli¤ini düflündüm. Öyle bir flekilde yazmal›yd›n ki, yaz›mdan cinsiyetim anlafl›lmas›n. Yaz›m› okuyan ç›karc› (kapitalist, sosyalist vs.) kültür insan› belki de bir kad›n oldu¤umu düflünebilmeliydi. Belki ciddi yap›lacak bir entelektüel inceleme yaz›mda cinsiyetimi eleverecekti ama “ciddi entelektüel inceleme”ye f›rsat vermeyecek kadar entelektüellikten de uzak kalabilmeliydi yaz›... Bak sen flu ifle! Dayat›lan erkekegemen kültürden kaçay›m derken cinselli¤imden kaçmak olacakt› bu. Aynen erke hizmet eden yobaz entelektüelizmden uzak duray›m derken entelektüellikten ve bilgiden uzak kalmak gibi. Ursula’n›n dedi¤i gibi, yazmak için daflaklara ihtiyaç yoktu ama bunun süregiden bir kültürü, al›fl›lm›fll›¤› vard›. Oysa üstüne yap›flt›r›lm›fl erkten s›yr›lm›fl bir erkeklik ve entelektüellikle karfl› durmakt› yap›lmas› gereken. Aziz Nesin’in bunu yapabildi¤ini görmek için, bir dönem kad›n ad›yla fliirler yazmas› ve bir erkek edebiyatç›n›n ona afl›k oldu¤unu bilmek mi gerekiyordu? Baflka yaz›lar›nda görülemiyor muydu kaleminin erkekegemenlikten kurtulabildi¤i? O fliirleri belki de “erkek”- daflakl› edebiyat dünyas›yla, okurla dalga geçmek, onlar› elefltirmek için yazm›flt›, kim bilir. Bir erkek anarflist olarak cinsel özgürlü¤ümü erkekegemenlikten kurtulmakla yaflayabilirim, erkeklikten kurtulmakla de¤il. Baz› eski yaz›lar›m›. Çiziktirmelerimi okudukça rahats›z oluyordum. Onlardaki erkekegemen figürler bat›yordu gözüme. Ne yapmal›yd›m, yok mu etmeliydim tüm o ç›karc› kültürün bo¤du¤u yaz›lar›? Bu ayn› zamanda kendimi de yoketmek olmayacak m›yd›? Olmas› gereken tüm o yaz›lar›, karalamalar›, çiziktirmeleri karfl›s›nda oldu¤um kültürden olabildi¤ince s›y›r›p ç›karmakt›. Bahsetti¤im “olabildi¤ince”, belki hala fark›nda olmadan erkekegemen kalem oynat›fl›n›n olabilme ihtimalini anlat›yor, ki ihtiyaç duyulan duyarl›l›k kadar zaman ve ikna olabilmek kendiyle. Ve ol- Mehmet Aksoy mazsa olmaz elefltiriler daflaks›z olan, erkekten veya kad›ndan. Ursula’n›n sözleri bu kalem konusunda oldukça düflündürücüdür. Kad›nlar, Rüyalar ve Ejderhalar kitab›n› tutkuyla tavsiye ederim bu arada. Kitab› aralad›¤›mda karfl›mdaki bir kad›nd›, anarflist bir kad›n yazar. Bir parças› olmas› için güdülendirildi¤i kad›nl›ktan kurtulmufl ve kad›nl›¤›yla bar›flm›fl bir anne. Yazarl›¤›yla da bar›flm›fl biri. Ne kad›nl›¤›ndan, ne anneli¤inden, ne de yazarl›¤›ndan vazgeçmifl bir cad›, uzayl› bir kocakar›. Erkekler kadar kad›nlar›n da düflünmesi gerekenlerin üstüne gitmifl. Neden pek çok erkek anarflistin ev iflleri, yemek vs. konusunda anarflist kad›nlardan daha baflar›l› oldu¤unu gülümseyerek konuflmalar›m›z geliyor akl›ma. Ve bir de aflk. Yazmak kadar belki çok daha fazla yaflamsal olan fley benim için:AfiK! Yaz› kadar o da üzerinde düflündü¤üm bir fley olmufltu hep. Yaz›yla benzerdir. Sahip ç›kmam›z gerekti¤i konusunda, fark›nda olarak ya da olmayarak ç›karc› kültürde bo¤du¤umuz ve o kültürden ç›kar›p anlamland›rmam›z gerekti¤i ölçüde benzerdir aflk yaz›yla. Benim için tutkudur bir di¤er ortak yönü. Kendimizden kurtar›p kendimizle yaflayabilece¤imiz bir güzellik daha. Hala kafam kuflkularla dolu ama kafam›n epey kar›fl›k oldu¤u dönemlerde (kuflkulan›r›m kuflkulu olan kuflkulardan bile-L. Byron) aflk›n, tutkunun, flehvetin kapitalist kültürün etkilerinden biri olup olmad›¤› tak›ld› kafama. Garip bir duyguydu aflk, belki de marazi. Be¤eniler, hofllan›mlar, tutkular belki de reklamc›l›¤›n, endüstrinin ö¤retti¤i zevkler, zevklenimler. Dalg›n geçen bitmek bilmez saatler afl›¤›n›n yoklu¤unda, varl›¤›ndaysa hiç tutulamaz olmas›, ak›p gitmesi zaman›n. Mel mel dolaflmalar,aptallaflmalar. Güzelim p›r›lt›lar gözlerde. Sahiplenmeler, mülkiyet duygular›, k›skanma krizleri, ç›ld›rtan bunalmalar, bunaltmalar. Yerlebir olmak, parça parça da¤›lmak, yerlerde sürünmek binbir rezalet binbir güzelli¤i yan›nda. Acayip haller k›sacas›. Anarflizmi de aflkla bir tutuyordun ya da ayn› gözle bak›yordum ikisine de ve anarflizmden anlad›klar›m konusunda da kuflkulara düflmüfltüm. Buna verilebilecek ve akla gelebilecek ilk cevaplardan biri, akl›n sisteme karfl› bir baflkald›r›, insana kendini onsuz varetmesi gerekti¤ini hat›rlatacak bir elektroflok oldu¤udur. Ama bu beni tatmin etmemiflti, eksik olan bir fleyleri vard›. Bir emniyet sübab› m›yd› aflk sistem için? Klifle: ‹nsanlar aflk› farkl› yaflar, kendi kadar sever ya da çap› kadar. Evet farkl› yaflan›yor hatta bir baflka iliflkide bir baflka afl›koluveriyor insan. Ama bunun özde aflkla, benim aflk› anlamamla ne alakas› vard›? Farkl› yaflamalar›n nedeni farkl› yaflamlardan baflkas› de¤ildi asl›nda. Peki anarflizmin baflka türlü bir fley olmas›n›n buradaki rolü neydi? Aflk›n da yaz›n›n da yal›n hali yaflayan ve varedenin kültürünün yans›mas›yd› topu topu. Bu neden anarflistler için de geçerli olmas›n? Bu bir anarflist denmeden birinin yaz›s›ndan, çiziminden, yontusundan, oyunculu¤undan, dans›ndan, aflk›ndan anarflist oldu¤u anlafl›lamaz m›yd›, anlafl›lmal› m›yd›? Bence evet. Bu ille de farkl› olmal› çabas›na girmek de¤il. Kültür, tercihli bir duruflun-varoluflun hemen yan›nda olmasa da pefli s›ra kendili¤inden geliflen olmal›yd›. Ama varolmayan› ka¤›t ya da çarflaf üzerinde varetmek namümkün bir durum. Aflk de yaz› kadar problemli bir fley ve güzelliklerin en güzeli. O güzeli de yaflamak gerekiyor. Karfl› bir kültür olarak de¤il, ayr›, farkl› ya da baflka bir kültür olarak yaflamak, anarfliyle yaflamak. Elime sevmek ve sevilmek üzerine Marx’tan bir al›nt› geçmiflti. “E¤er sevgimiz bizi sevilen birisi yapm›yorsa o gerçek bir sevgi de¤ildir” diyordu Marx. Bu pek de mistik hatta çileci bir tav›r. Otur a¤la ya da kendini ye bitir neden sevemiyorum ben diye her reddediliflinde ya da terkedildi¤inde. Var m› böyle bir fley? Bu ç›karc› kültürün sözü iflte. Nükleer santral taraftar› Atilla ‹lhan’›n aflk›n ömrü üzerine söyledi¤i, aflk beslenmeye muhtaçt›r, aflk›n ne kadar ve nas›l sürece¤i onu yaflayanlara ba¤l›d›r sözleri daha anlaml› gelmiflti bana ta da Enis Batur’un platonik aflk yoktur, aflk yaflamak ister demesi. E peki, pek hofl da neydi aflk, neydi yaz›? Aflk› nas›l yaflamak, kalemi nas›l tutmak gerekirdi? Güzel adam Maletesta ve yine çok güzel sözü özgürlük kültürünün ya da özgür kültürün anahtar oldu¤unu hat›rlat›yor. “Ben önemli olan fleyin bizim planlar›m›z›n, projelerimizin zaferi olmad›¤›n› düflünüyorum – zaten bunlar yaflam taraf›ndan do¤rulanmaya gereksinim duyuyorlar ve yaflam taraf›ndan de¤iflikli¤e u¤rat›labilirler. As›l sorun, insanlar›n, kad›nlar›n ve erkeklerin, binlerce y›l›n kendilerine afl›lam›fl oldu¤u sürü güdülerinden ve al›flkanl›klar›ndan kurtulmalar›, özgür düflünmeyi ve hareket etmeyi ö¤renmeleri. Ve, anarflistlerin kendilerini özellikle adamalar› gereken büyük u¤rafl da bu ahlaki özgürleflme olmal›.” Tekrara anlamland›rmak. Büyülü bir söz söylemek gerekiyorsa bu olmal›. Tekrar anlamland›rmak sözü, sesi, nefesi, yaz›y›, çiziyi, hayat›. Kendimizle yo¤urup kendimizle yaratmak. Kendimizi y›k›p kendimizle yaratmak tekrar. Varolmak kendimizle tekrar tekrar. Sanat-sepet mevzular›nda da düflündü¤üm bu benim. Ekmek olarak fliir,patates tiyatro, fleker sinema, tuz öykü. Belki de hepsinden öte çeflnili sanat. Olaya elini atan herkesin bir tutam ekledi¤i baharat dol bir sepet. n.flenci/ö.tekin’in “ mü lk s ü zl er” y az ›s › na b i r ek Mülksüzleri okudu¤umda kafamda en çok kalan ve beni en fazla yoran ve vuran fleylerden biri de “ac› var” diye bafllayan bölümdü. Al›nt›layamayacak kadar uzun. Ac› var ve hiçbir fley yok azaltmak için. Toplumsal ac› de¤il varolman›n verdi¤i ac›, yaflam›n koflulu olan ac›. ‹çinden geçmek istedi¤i ama nas›l bilemedi¤i Shevek’in. Ac› çekiyorlar (biz de) ve yeterinse ac› çekmedikleri için bofla ac› çekiyorlar. Mülksüzlerin anahtar sözlerinden biri de bu san›r›m. Onlar›n hepsi de anarflist, anarflizmi yafl›yorlar ama bence neden anarflist olduklar›n› unutmufllar. Özgürler, Anares’e yazg›l› ama. Oysa Uras’ta bir tek özgür bile yok ve bu omlar›n özgürlü¤ünü yokeden fley. Kitapta kafama tak›lanlar› N.fienci ve Ö. Tekin’in yaz›s›nda görmek acayip bir mutluluk verdi bana. Paylaflmak gibisinden belki daha da ileri, yoldaflça, kardeflçe. Eflik durumu benim de kafama tak›lm›flt› ama farkl› bir yerden. ‹nand›¤›m öyle bir fleydi çünkü. Ve daha önce bir yoldaflla üzerine konufltu¤um bu fleyi Mülksüzlerde bulmak o acayip mutlulu¤u o zaman da vermiflti bana.(Bu arada ben anarflist olduktan çok sonra Mülksüzler okuyanlardan›m oysa Yerdeniz Üçlemesini anarflist de¤ilken okumufltum, san›r›m bir daha okumal›) Özellikle Kad›nlar, Rüyalar ve Ejderhalar okundu¤unda bu efllik durumunu Le Guin’in kad›nlara yapt›¤› (Wolf ve Plath’e yapt›¤› gibi) bir elefltiri oldu¤u görülebilir diye düflünüyorum. Do¤urmak, çocuk bakmak, iyi bir ahç› olmak vs. otoritenin kendisi de¤ildir. Kabuk son derece yan›lt›c›d›r oysa otorite çok derinlerdedir. Formal yap›n›n en ustal›kl› kapitalist ellerdeki halini düflünürsek, formun en büyük baflar›s› gözden özü aklamas›d›r. (Ola¤an fiüphelilerdeki laf geldi akl›ma, “fleytan›n en büyük baflar›s› insanlar› olmad›¤›na inand›rmas›d›r”). ‹syan›n tak›labilece¤i en büyük tehlike de budur. Ve feminizmin en çok aldand›¤› nokta da. Ka¤›t Üzerinde, Kalem Ucunda, Kelam Boyunca Anarflizm, Anarflistlik Kalem onu tutan elde dillenir, kelam ç›kt›¤› dille. D›fla püskürtücüsü ne ise sanatç›n›n, edebiyatç›n›n orda dillenir kendisi, dile gelir. Kimdir anarflist yazar, çizer, sanatç›? Sanatla u¤raflan anarflistim diyorsa biliveririz bunu. Seviyoruz ya yaftay›, anarflistim diyorsa odur iflte arad›¤›m›z. Avizeci spot! - Noir Desir dinledin mi? Komünistler abi. - Manu Chao küresel karfl›t›. (Hemen marfl oluverir) - Chumbawamba da iyi. Ha bi de I Wanna Be Anarchy In UK Rastlant›yd› fiostakoviç’i dinledi¤imde, asab›m bozulmufltu. Sinir bozucuydu. Y›k›c›yd›, öfke çoktu. Hiç flafl›rmad›m devrimcili¤ini ö¤renince. Montaj desem flimdi NEREYE DO⁄RU Zeynep Balc› Heyecanl› bir bekleyifl ya¤murunda Kalbimi afl›k olmakla korkutaca¤›m Makbul olmufl düfl k›r›kl›¤› Hayat›m› Bir çikolata u¤runa da olsa Çeliflkiler, rivayetler önüne sürüyorum Güz bafllayabilir. gökyüzüne gönderilmemifl palayaçolarla Rdineme gücü terzinin di¤er taraf›nda Kay›p flehrin a¤›tlar› Yüre¤ini hiçe say›p da k›r›lacak Içime zincirlerle ba¤lanm›fl Duyguyu, k›skançl›¤› kaçmak gibisini Y›ld›zlara kavuflturacak kadar Uzak ve rüzgarl› gecede Yolculu¤a On beflinde güme giden sevinçle Yolculu¤a ç›k›yorum sinemada komik mi kaçar? ‹lk kullanan Ayzenstayn. Yoldafllar›n›n çok zaman›n› almamak için mi yapm›fl. Marksist bir tav›r oysa, vurucu-önemli noktalar›n öne ç›kar›lmas›, toplumsal gerçekçi durufl sinemada. Fütürist ressamlar›n k›flk›rt›c› renkleri nelere k›zg›n koca flapkal› bir kad›n resminde. Tual üzerine ya¤l› boya. Mayerhold’un flenliklerinde, Living Theatre’›n hayat› iflgallerindeki form muydu yaln›zca. Anarflistler hiç eksik olmad› ama anarflist de¤ildi hepsi de. Reçete araman›n yarar› olmaz,deneme. Ortak nokta ortal›kta. Bulmaya çal›fl, dene. Dürüstlük desem yeter miydi? ‹çi d›fl› bir olmak. ‹lle de anarflist olsun demeye gerek kalmadan anarflist bir özden yans›mas›na izin vererek, öncesinde kabul ederek anarflizmi. Militarizme bo¤ulmufl devrim marfllar›ndan rahats›z olmayan kulaklara uygun mu bu sözler? Frankeyfltayn’d› do¤al› y›kmaya tak›nt›l› sömürücü bilimi gözler önüne seren. Goldwin’in k›z›, Shelly’nin kar›s› Marry yazd›. Bizim Marry. Sen öcü misali m› sanm›flt›n? Jules Verne maceralar›ndan daha iyi kaç fleyde görebilirsin sömürücü beyaz adam›n üstün tuttu¤unu kendi ‹ngiliz, Frans›z kültürünü Afrikal›’dan Asyal›’dan. Ben okuduklar›mda hiç rahats›zl›¤›n› göremedim Jules’ün. Aynas› de¤il midir yapt›¤› sanatç›n›n? Anlat›c›s› de¤il midir etraf›n›n? Tarihi, felsefeyi anlay›verirsiniz biraz dikkatle. ‹flte bu yüzden belki de çok y›llar sonra o s›rça köflklerdeki yazarlar›n yazd›klar›n›n hangi tarihe denk düfltü¤üne emin olamayacak yaln›zca kitaplar› okuyanlar. Bir de arada kalm›fll›k var tabii. Biçim biçem daha edebi, biraz da amaç araç gibisinden yani. Hani flu varoluflçu oyun yazarlar›yla absürd oyun yazarlar›n› karfl›laflt›rmadaki gibi, Sartre’la Ionesco. Sartre gerçekli¤e, gerçekçili¤e karfl›d›r hele toplumsal›na çok. Ama kullan›r tüm kelamlar›n›, kalemlerini, araçlar›n› ayn› flekilde. Ionesco zorla oyun yazar› olur bu dile g›c›k oldu¤undan. Hakk›n› verir konformist der hepsine. “Dili yenilemek demek, dünyan›n görüflünü yenilemektir. Devrim, düflünsel davran›fllarda bir de¤iflim yaratmakla olur.” Ama aç›kça koyanlar da var kendilerini, her yola gelebilirlikleriyle. Everway that I can. Ne de güzel temsil edildik, sonunda biz de birinciydik. Türk tavr›n› Avrupa’ya bu kadar iyi anlatan bir flark› olmam›flt› flimdiye kadar. IMF’ye dilencilik, ABD’ye yalakal›k. Do¤u’yu selamlarken Bat›’ya açmak k›ç›. Everway that I can diyor iflte Türkiye; her yolla gelirim Türkçesi. ‹çi d›fl› bir onlar›n biraz örnek almak laz›m. Ka¤›t üzerinde, kalem ucunda, kelam boyunca bir anarflizmde iyi gidiyor. Oysa anarflizm yaflam içinde karfl›l›k bulunca anlamlan›r. - Küçük ‹skender okudun mu? fiair. Anarflist. - Ha flu, O fiimdi Asker’de oynayan gözlüklü mü? 39 FULLOTOMAT‹K B‹R YAZARLA HAFIZAYA TOKAT TAR‹HE PARMAK DERSLER‹ sabahattin umutlu ‘’ şarkı düzenleyenler,saat tamircileri!.. şimdi tarihte saat kaç ,, turgut uyar 40 şimdi size ne söylesem. hangi sözcüklerle söylesem. nerden nasıl ve nerenizden başlasam. plazalar sterildir.sırça köşkler steril.laboratuarlarsa hijyenik. ya da öyle bilinir. periferi değil ama merkezler hep sterildir.yani her türden iktidarın birinci ve de ikinci ellerden üretildiği yerler.ve de insansız evler… sokaklar…öyle değil. varoşlardan ve arka sokaklardan girilince kentlere açık seçik görülür ki görülür. kir, sokağa aittir. açık kalan lağımlardan sızanlar ve bok çukurları sizi orda selamlar. işte o kir erdemdir.kendi yüzüyle gelir.neyse odur ve sahicidir. sokağa çıkmayanlar. sokakta olmayanlar kirden gizden bihaberdir. ve her nedense bazılarının aklına ise kir, ancak ve sadece kirli çamaşırları ortaya dökülünce ve canevlerinden vurulunca gelir. hemen orda görünmez.hemen orda bilinmez ki her iktidar ve de onun yerli ve de yabancı işbirlikçileri önce çevrelerinden başlayan bir temizlik harekatıyla işe koyulurlar. bir şeyi unuturlar ki unuturlar vicdanları hep kirlidir. ve sırça köşklerinde onlar her zaman sterildir. öyle mi… hayatı.kültürsanatedebiyatı bir sayfa faaliyeti olarak görenlerin kirle ilişkisi sadece sayfalarda gizlidir. bu gizin başka bir açıklaması ise yine bir sayfa faaliyetidir.ve bu faaliyetin üzerinden kurulan iktidar ilişkileridir. işte bu kirin sahibi bellidir.kir iktidarın kiridir.ambalajı. imajı.içi beni dışı seni yani hepimizi. her yerimizi... yakarr mı yakarr. işte bu iktidarın ideolojisidir. görünmezdir. bilinmezdir.bilinse de söylenmezdir. söylense de o değildir. yavaş yavaş nüfuz eder.iliklerden girse de damarlarda kan yerine dolaşır.bu onların etiğidir. işte bu ideolojinin ve kokuşmuş etiğin temsilcileri ve de her şeyin merkezinde kendilerini görenler kendilerinden ve kendi cemaatlerinden olmayanlara varoşlarda yaşayanlara,yoksullara,işsizlere, serserilere, fahişelere, evsizlere ve de sokak çocuklarına ve hep sokakta ve gece gündüz durmadan çöpleri karıştıranlara hep yukardan yukardan baktıkları yetmediği gibi kendilerinden olmayanlara tahammülleri de olamıyor.olmuyor. çünkü bu ‘ıslah olmuşlar korosuna’ göre kendilerinden ‘’tarih, ayağa kalkılınca görülebilecek bir şey değildir ‘‘ ece ayhan olmayanlar ve onların kokuşmuş değerlerini benimsemeyenler ve de temsil edilmeyenler,sonsuz kibirleriyle iğrenerek baktıkları‘bir gün mutlaka temizlenmesi gereken’ucube yaratıklar olarak görülüyor. görülür (1) konuşma. düşünme. düşüncelerini ifade etme yani yaşam hakkı da tanımıyorlar. tanımazlar.işte bu da kendinden başkasına yani ‘öteki,ne- burada levinas’a ve onlara bin selam- tahammül edemeyenlerin ötekini yok sayanların faşizmi oluyor. neyse sadede gelelim.ve hemen soralım. peki neyi örter kir ve nerde nasıl gizlenir. ya da kirli bir yazı nasıl yazılır. bunu daha fazla merak edenler ,akşam gazetesinin 31 ekim 2003 tarihli sayısı ile birlikte verilen akşam-lık adlı kitap ekinde yer alan ve bir hafıza kazası sonrasını andıran ve de fullotomatik bir yazar olarak da bilinen e.b.’nin ‘kir’adlı yazısı ile,yine aynı şahsın kaleme aldığı ve yky’ınca yayımlanan kitaplık dergisinin 2003 kasım sayısında yer alan ‘önyıkama, adlı yazılara bakabilirler.her iki yazıdan da anlaşılacağı üzre birilerinin fena halde canlarının yandığı ve hatta canevlerinden vurulduklarını içtenlikle söyleyebiliriz her iki yazıda da yazıyı yazanın üslubuna baktığımızda şunu açıktan görebiliyoruz.bu memlekette kimin düşüneceği ve düşüncelerini yazı ile ifade edeceği .kimin nerde olacağı ve de nasıl duracağı.hangi yazının geçerli,hanginin çöpe gideceği.kim ne kadar ve nerede yazar ise öyle ‘yazar’ olacağı.kimin kimi nasıl eleştireceği. hangi dergilerden,hangi dergilerdeki yazılardan ve hangi dergilerdeki yazıları yazanların adlarından bahsedileceği. tüm özgürlüğümüzün ve geleceğimizin aklın trafik polislerine ve ahlakın zabıtalarına emanet edileceği vs.bunlar bir bir belli öyle mi.yok öyle.. canevlerinden vurulanlar karşılarındakini hedef tahtasına koyarlar ve aralıksız ateş ederler.taktikleridir: bu tür durumlarda hep tetikçi kullanırlar. ama onlar farkında değilken bazıları onların gönüllü tetikçiliğini yaparlar. (bakınız akatalpa dergisi 2003 ekim sayısında yer alan ayşegül izmirli’nin ‘yine hazan mevsimi geldi;adlı yazısı.)aynı adlı yazıda imlasız dergisinin 2003 eylül ekim sayısında yazmış olduğum ‘sanat şahsi ve muhteremdir’’den karaşın bir şiire şiirde sınır çarpışmaları.’’adlı yazıda enis batur’a haksızlık ettiğim iddia ediliyor.edilir.o yazıda söyleneler bellidir.ve kısaca şöyledir.birileri (enis batur ve şürekası) bir ülkede ( türkiye’de )yayımlanan bir dergide (kitap-lık temmuz ağustos 2003) ‘ otel ’ teması ile ilgili bir dosya hazırlıyorlar.ve otel imgesi ve de simgesi ile ilgili dünyanın değişik otellerinden ve bu otellerde yaşanan aşklardan ve hikayelerden bahsediyorlar.türkiye’den ve dünyanın değişik ülkelerinden yazı ve şiir örnekleri veriyorlar.iyi güzel.buraya kadar bir sorun yok.ancak bu dergi bu ülkede yayımlanıyor.bildiğimiz kadarıyla dergiyi hazırlayanlar da bu ülkede yaşıyor.bir zamanlar bu ülkenin bir şehrindeki (sivas) madımak adlı otelde yapılan bir katliamı gözardı ediyorlar. dergilerinde yer alan ‘otel, adlı dosyalarında da hiç bahsetmiyorlar. imlasız dergisindeki yazıda ise bu durumun tartışması yapılıyor.ve bunun basit bir editörlük hatası olarak görülemeyeceği tam tersine dergiyi ve dosyayı hazırlayanların tarihe ve olaylara bakışlarındaki ideolojik ve etik tavırlarından kaynaklandığı tezi savunuluyor. unutmadan söyleyelim. otel adlı ‘dosya’yı hazırlama fikrinin de e.b’den çıktığını dosyanın giriş yazısı olarak e.b tarafından kaleme alınan yazıdan öğrenebiliyoruz. hatta galatasaray ünversitesindeki 2003 yılı derslerini otel imgesi ve simgesine ayıran bahse konu yazar ve öğrencileri derinlemesine araştırmalar yaparak dosyayı hazırlıyorlar. burada alıntılamak zorunlu oluyor. e.b.’nin 31 ekim 2003 tarihli akşam gazetesinin akşam- lık ekinde yeralan ‘kir, adlı yazısından.’’ bazı otellerin üzerinde somut olarak durduk: pera palas (ve yazarları), hotel chelsea (ve şairleri, sanatçıları) madımak (ve tragedyası). şimdi düşünüyorum: içeriğini bilmedikleri bir dersin içeriğini insanlar neden, neye dayanarak yargılıyorlar? bu sorgusuz sualsiz infazın altında bekleyen duygu hangisi? yanıtını da kendileri versin bir zahmet’’ birilerinin aklına sonradan geliyor. bir yerde hatırlatılınca.hafızaları devreye giriyor. vicdanları da öyle. önceden,otel adlı dosya hazırlanırken hiç kitaplarında yazmayan ve gündemlerine giremeyen (öyle meşguller ki aynı anda kırk kitabı birden yazıyorlar ve kırk soruya aynı anda cevap hazırlıyorlar… mış) bir olaya sonradan ‘madımak(ve tragedyası)’ diyebiliyorlar.ne yüzle ve hangi etikle. bir şey yazıyor ve söylüyorsak okuyana karşı sorumluyuz demektir. herkes her şeyi biliyor.çarpıtmaya gerek var mı.imlasız dergisindeki yazıda tartışılan otel adlı dosyadır. sizin hafızaya tokat tarihe parmak tavrıyla anlattıklarınız değil.yine de size derslerinizde başarılar dileriz. bu nasıl bir hafızayla tarihe bir bakıştır ki 2003 yılında ve hala cereyan eden ırak işgalinden (yoksa savaşı mıydı(!)) o günlerde ve bu gün dergilerinde vs.hiç söz etmeyenler benim o konuda yazılmış fakat yayımlanmamış sayfalarca notlarım var da diyebiliyorlar.milyonlarca insanın tertemiz hayallerinin üzerine basarak oturduğunuz ve yukardan yukardan konuştuğunuz o sırça köşklerinizde ikiyüzlü bir ahlakın temsilcileri olarak sizleri hafıza kazalarınızla baş başa bırakıyorum.vicdanları bok içinde yüzenler bize nasıl boktan ve kirden bahsedebilirler… bizim adımıza üzülmeyin.dertlenip tasalanmayın.meydan sizin sandığınız gibi boş değil.sanmayın ki sizin iktidarınıza saldıranlar ve ikiyüzlü ahlakınızı deşifre ederek hala özgürleşme umudunu taşıyanlar yalnız ve elleri boş duruyor.okuyanlarda yazabilir.düşünür ve eleştirebilir.sizleri ve kurumlarınızı da.hem de yıkıcı bir eleştiri anarşist bir eleştiriyle. şunu unutmayın ki bu eleştirilerin arkasında sizin hep yok saydığınız ve varlıklarına dahi tahammül edemediğiniz kültür ve sanat alanında iktidarınızın dahili hattından yayın yapmayan ve sizin kokuşmuş estetik ölçütlerinize göre ürünler vermeyen ve fazla da ortalıkta gözükmeyen birileri var.ve de hep olacak.her an karşınıza çıkabilirler. yani biz varken size bu ülkede huzur yok. sormanın bir gereği var mı. içimde kalmasın ve ibreti alem olsun diye soruyorum.peki enis batur nerden konuşuyor... yanıtını size bırakıyorum. (1) 1994 yılında edebiyat eleştiri dergisinde yayımlanan ‘sivas’tan sonra sanat ve sombahar ‘da şairin kimlik krizi’ adlı yazımda bir önerim olmuştu: 1 adet şiir ve şair standartları enstitüsü kurulsun başına da e.b.getirilsin diye.tekrarlıyor ve ekliyorum.1 adet kanı kiri ve gizi arıtma enstitüsü kurulsun ve başına yine aynı şahıs getirilsin. ac› tat zeki karaaslan kuyu dibinde serinliyor bu¤ulu nefesim sesim; irfana boyuyor zift yüzleri son defa içelim, aferist zehri saç›lmadan gülü titreflen fay hatlar›ndan bilirim geleni; k›rm›z›d›r sular karar›rken, nereniz beyazlafl›r sö¤üt salk›ml› günlerden çald›¤›n›z gölgede pay›m›z var -herkes bilir-mi?seviniz; kirletmeyiniz ›rmaklar›n› aflk›n dokunmay›n›z ak›fllar›na hüzünlendi¤im hayata dereler a¤›t›n› y›kmak üzeredir: kuruyan ovan›n avuçlar›na -güzel temenni!ara s›ra kalp yap özünü, süsle bendini o külden mozaik sona ermekte: gör! sevcem! korkusuz da¤a g›ptal›ysan y›rt›k libastaki can› akik tarlas› yapmal›s›n... Burak Baysun Kaotik Gün Gün yüzü ile derbeder olan bu dertli bafl›m Ç›¤l›klar aras›ndan uzan›r ruhanî leflim Elma a¤açlar› ile kutsam›fl›m uçkurumu da utanm›fl, s›k›lm›fl›m. Bedenimin evreleri yeniden yaflan›rken geriye Çaresiz akar bedenime eriye eriye. Tanr›tan›maz Bebeklere Özgü Nihayet nihai güzellik, mor k›rlar›n ard›ndan Do¤rad›¤›m dilim ve küllerimi savurdu¤um Ganj, serin Yüzüme bulad›¤›m avuçlar›mdaki k›r›fl›kl›klara de¤in, Amnesia; beynimden afla¤› süzülen irin Tanr›tan›maz Bebeklere Övgü dolu dikenli yüre¤im. 41 sera insanlar› gökhan karadafl 42 bir gürültü ile uyand›m, gözlerimi açt›m. nerede oldu¤umu unutmufltum. gövdem topra¤a kaynam›flt›. küçücük kül rengi ›fl›klar belirmifl, gözlerimi kamaflt›r›yordu. uykumu bölen garip h›fl›rt›y› duydum yine, yeflil botlar›yla bir bahçevan birkaç zay›f bitkiyi ve baz› gülleri bir bir yolup, cezaland›r›rcas›na kirli bir çuvala dolduruyordu. hayk›rd›m. flafl›ran bahçevan h›fl›mla yan›ma geldi bir s›çray›flla. daha ne oldu¤unu anlamadan o yeflil botlar›yla tekmelemeye, ezmeye bafllad› beni. bast›rd›kça bast›rd›. can›m ac›yordu. öldürmedi b›rak›p gitti sanki ac› çekeyim diye. yeniden hayk›rd›m duymad› bile. bitkileri koydu¤u çuval› sürükleye sürükleye ç›kt› çevredeki tek kap›dan. yaprak oynam›yordu çevremde. tüm bitkiler donup kalm›flt›. gözlerini flaflk›nl›kla kar›fl›k bir korku kaplam›flt› tümünün. hepsi kabu¤una çekildi. o koca serada ac›lar›mla yapayanl›z kalm›flt›m. durdum. bacaklar›m› karn›ma çekerek karn›mdaki a¤r›y› dindirmek istedim. olmad› bacaklar›m› çekemiyordum kendime. felçmi oldum yoksa. aman tanr›m!!! bacaklar›m topra¤a girmifl, gövdem ve kollar›m ise yaprakt›. yeflildim ve yere saplanm›flt›m. nas›l böyle bir anda giriverdim topra¤a köklerimle. bacaklar›m› oynatarak kurtulmaya çal›flt›m. bir bitkiydim sanki evet evet bir bitkiydim. bütün gücüyle günefle uzanan ama sap›n› bir türlü uzatamay›p toprakta tutsak kalan bir bitki. uyanam›yordum. bütün geceyi böyle ç›rp›narak geçirece¤imi düflünmek beni öldürüyordu. karabasan bir rüya görüyordum san›r›m ama olmad›¤›n› anlamak çok sürmedi. bir ottum ben. flizofren bir ak›lla düflünmeye bafllad›m. ama ben bir insand›m nas›l bir bitki oluverdim bu serada. rüyam›yd›. hay›r ac›lar›ma bak›l›rsa bu bir rüya de¤il. yoksa hep bir bitkiydimde kendimi insan m› san›yordum. sanki boyut de¤ifltirmifl, bir seraya bacaklar›mdan topra¤a saplanm›fl bir flekilde hapsedilmifltim. bir sera buras›, tek kap›l› 3-4 metrelik bir yer.öyle dar ve öyle özgürlü¤ü k›s›tlay›c› ki. kap›s› bile tek, girifl var ç›k›fl yok tarz›nda. yan ve tepe pencereler var. sanki bize istedikleri ve uygun gördükleri kadar hava vermek istiyor sera sahipleri. hepimiz, yani tüm bitkiler s›ra s›ra dizilmifliz. s›ra aras› 20 santim. san›r›m birileri kaynaflmam›z›, birlik olmam›z› istemiyor. suyu bile damlayla veriyorlar hepimize. alt›m›za drenaj diye kuyular kaz›lm›fl, san›r›m aya¤›m›z› kayd›rabilmek için. baksan›za zay›f olan›, ayk›r› olan›, onlara uymayan› veya düzeni bozan› parayla tuttuklar› bahçevanlar arac›l›¤›yla kopar›p bafllar›ndan, at›veriyorlar seran›n d›fl›na. üzerimizde esen hakim rüzgarlar bizi istedi¤i yöne yat›r›yor. suyumuz havam›z herfleyimiz hesapl›. sahiplerimizin istedi¤i gibi. baksan›za yan› bafl›mdaki eski otlardan biri ne diyor " son zamanlarda flüpheci oldum. eskiden konuflurdum sessizim art›k. kaybetti¤imi ve güçsüzleflti¤imi görenlerden uzaklaflt›m. hayat çok bunalt›c›, tac› giyen kafa a¤›rlafl›yor. düflmeyipte, hayal k›r›kl›¤›na u¤ratmak isterdim hepinizi" ya flu bitkinin dedikleri " rüzgar›n aln›m› tokatlad›¤› anlar içimi büyük bir korku kapl›yor. sanki kar›nca ve hamam böce¤i ordular›, bafl›ma sald›rmak için sözleflmifller. beynime doluflup orda karargah kurmufllar. onlar›n ço¤al›p bütün düflüncelerimi birer birer yuttuklar›n›, kafatas›m› içi bofl bir kabak gibi b›rakt›klar›n› görüyordum sanki." bask›dan, sömürüden ve devlet kollektivizminden sürekli s›yr›lmaya çal›flan ben burdan da kurtulabilirdim bir bitkide olsam. günefl bile parlamazken pencerede, bafl›m›z› çevreleyen kargalar›n çemberi daralmaktayken ben ot olamazd›m. bu sera otorite, bask› ve çerçeveyse ben ç›kmal›y›m burdan. gözüm gerçekleri görmeli. ben ç›karken çevremdekileride sürüklemeliyim. yoksa hepimiz birer ot olarak bir serada yaflayaca¤›z. havam›z suyumuz hesapl›. yaflam›m›zda, ölümümüzde... imlas›z mektup Yazmaya ihtiyac›m var. Öte yandan elle tutulur bir yaz› yazacak gücü kendimde bulam›yorum. Yazma ihtiyac›m› giderebilmem için mektup biçilmifl kaftan. Böylelikle ‹mlas›z’la ba¤›m› korumufl olabilece¤im. Hiç kimse’nin dedi¤i gibi insan böyle bir mektupta nereden bafllayaca¤›n› bilemiyor. Oysa söyleyece¤im çok fley var. Daha dün gece saatlerce yürüyerek neler yazaca¤›m› kurgulam›flt›m. Kuraca¤›m cümleler, girifl, geliflme sonuç her fley yerli yerine oturmufltu. Fakat flimdi kurgulad›¤›mdan tamamen farkl› bir noktadan bafllad›m. Zaten hayattaki çok fley asla kendi kurgulad¤›m›z gibi olmuyor. Tasarlad›¤›m›zdan tamamen farkl›laflarak gerçeklefliyor. Belki bu yüzden yenilmifllik duygusuna kap›l›yoruz. Bir mektup yazmaya kalk›flt›¤›m›zda bile bafl›m›za gelebiliyor bu durum. Yaz›klanmal› m›? Bilmiyorum. Ama iyi bir yan› var tüm bunlar›n. ‹nsan›n yarat›c›l›¤›n› k›flk›rt›yor. ... fiu anda gerçekte var olmayan bir ka¤›da gerçekte varolmayan bir daktilonun tufllar›na dokunarak yaz›yorum. fierit yok. Mürekkep yok. Hurufat yok... Gündelik hayat›m hep bu flekilde geçip gidiyor. Gerçekte varolmayan sar› bir boyayla mavi boyay› kar›flt›rarak, gerçek olmayan yeflil bir boya elde ediyorum. Hayali bir dia üzerindeki toz zerreciklerini, k›l› tüyü, çizikleri hayali aletlerle rötuflluyorum. Gerçek olmayan bir mercekle fotograf› istedi¤im kadar büyütebiliyorum. Noktalar, çizgiler, kareler, üçgenler hep hayal ürünü. Durumu daha fantastik hale getiren tüm bu yan›lsamalar›n zihnimin d›fl›nda bir yerde, karfl›mdaki ekranda gerçekleflmesi... Olup biteni benden baflkalar› da görebiliyor. Bu simülasyon benim mesle¤im. Günümün büyük bir bölümünü bilgisayar denilen flu teknolojik rüya makinesinin karfl›s›nda geçiriyorum. Olmayan ka¤›tlar üzerinde, olmayan resimlerle, desenlerle, yaz›larla grafik denilen modern sanat›n dilini kullanarak yaflam›m› sürdürmenin yollar›n› ar›yorum. Hayat›m› kolaylaflt›rmas›, ifllerimi h›zland›rmas› gereken bu makine benim hayat›mdan uzun zaman dilimleri çal›yor. Evime, arkadafllar›ma, kitaplar›ma ay›rmak istedi¤im zamanlar› gaspediyor. Onun karfl›s›nda geçirdi¤im zamanlar o kadar uzun ki. Sadece bu bile, sinirlerimin tepeme ç›kmas›na, tiksinmeme yetiyor. Evimdeki bilgisayar› yaklafl›k birkaç y›ld›r hiç açm›yorum. Açmak istemiyorum. Karfl›s›na geçti¤im zaman bir girdap gibi beni içerisine çekiyor. Ona esir olmak istemiyorum. Gerçek ka¤›d›, tükenmez kalemi unutmak, onlara yabanc›laflmak istemiyorum. Belki bu yüzden elektronik posta bile itici geliyor. Zorunlu yaz›flmalar›n d›fl›nda e-posta kutumu genellikle gelenleri okumak için kullan›yorum. Teknolojiyle iliflkim tamamen iki ucu boklu paradoks olarak tan›mlanabilir. Hasbelkader bu konuda profesyonelleflti¤im için ona ba¤›ml›y›m. Öte yandan onun karfl›s›nda insanl›¤›m› hat›rlad›kça, halen insan kalabilmek için direnifle geçmekten baflka, tepki ve tav›r almaktan baflka çarem yok. ‹yimser ve saf bir bak›fla sahip olsam! bilgisayar benim dünya görüflümü bile oluflturabilir. Bu t›pk› eski dolmuflçular›n fortçu-magirusçu çekiflmelerine benzer. Tabi bizim meslektafllar biraz daha mürekkep yalam›fl olduklar›ndan sözünü etti¤im çekiflmelerin felsefi, sosyolojik doneleri vard›r. Az›nl›kta kald›¤›m için dünyan›n bütün mekçileri birleflin ad›nda fantastik bir bilim kurgu bile yazabilirim... Teknoloji bana verdikleriyle beni aldatabilir. Fakat benden çald›klar›n› farketti¤im için beni kand›ram›yor. ‹nanm›yorum. ‹mlas›z’›n yay›m zamanlar› yaklaflt›¤›nda hep yazmak isteyip yazamad›klar›m akl›ma geliyor. ‹ki ay ne çabuk geçiyor diye hay›flan›yorum. Fakat imlas›z gerek seyrek yaz›flmalarla, hummal› haz›rl›k günleriyle, matbaa kofluflturmas›yla, postas›yla, kargosuyla benim direnifl ruhumu destekliyor. ‹mlas›z benim düflündüklerimin, inand›klar›m›n prati¤e dönüflmüfl hali. Yaflad›¤›m bütün yan›lsamalar›n içinde beni hayata ba¤layan, hayat karfl›s›ndaki duruflumu, tutumumu belirleyen sembol haline geliyor. ‹mlas›z’› elime ald›¤›mda yaln›z olmad›¤›m› biliyorum. Ayn› yabanc›laflma duygusunu, benzer yan›lsamalar›, ac›lar›, yaflayan insanlar›n varoldu¤unu bir kez daha görüyorum. Hem yaflad›¤›m hengameden, hem yap›m nedeniyle bir kenarda duruyorum. Ama bu d›flarda durdu¤um anlam›na gelmiyor elbette. B›rak›n popülerli¤i ortalarda görünmek bile becerebildi¤im bir ifl de¤il. Sadece fonda uçuk-belli belirsiz bir flekilde varolmak. Böyleyim iflte. Bu mektubu niye yazd›m. ‹mlas›z’›n irey olarak benim için ifade etti¤i anlam›n bilinmesini istedim diyebilirim. En basit sebebi bu. Sonra sürekli sorulan, gündeme gelen belli bafll› bir kaç konu var ki onlara da bana ait cevaplar› dile getirmeliyim. Neden imlas›zda imla kullan›yorsunuz deniliyor. Asl›nda sadece imlas›zda de¤il bir çok dergide yay›mlanan fliirler buna yeterli bir yan›t içeriyor. ‹mla özellikle fliirde tamamen çi¤nenmifl durumda. Gerçek imlas›zl›k fliirde kendini gösteriyor. Yaz›da ise kural oldu¤u için uymuyoruz. Sözümüzü anlafl›l›r k›labilmenin do¤al bir sonucu. T›pk› harflerden biri gibi. Di¤er bir soru anarflist bir derginin parayla sat›l›p sat›lmayaca¤› konusu. ‹mlas›z üzerinden ticaret yapm›yoruz. ‹mlas›za para vererek sahip olanlar asl›nda ticari bir döngünün içinde hareket etmiyorlar. Sadece imlas›z›n yaflamas› için küçük bir katk›da bulunuyorlar. Bu karfl›l›kl› yard›mlaflma ve dayan›flman›n küçük bir göstergesi olarak alg›lanmal›. Malum ka¤›t, matbaa, posta-kargo gibi imlas›z›n varolmas› için kaç›n›lmaz nesneleri ve hizmetleri sat›n al›yoruz. . ‹mlas›z, ilk imlas›zlar›n tamamen kendili¤inden ve gönüllü olarak verdikleri katk› paylar›yla hayat kazand›. Geçimini bu tür ifllere harcad›¤› emekle sa¤layan ben elimden geldi¤ince eme¤imi imlas›zlarla paylafl›yorum. Halim’in cebinden yapt›¤› harcamalar› ayr› bir yere koyuyorum. Bu güne kadar özellikle reklam almaktan kaç›nd›k. ‹mlas›zda yazanlar günümüz dünyas›nda telifle ilgili kayg›lar› tafl›m›yorlar. En az›ndan imlas›z söz konusu oldu¤unda. Tüm bunlar önemsiz gerekçeler olarak görülebilir. Ama tafl›d›klar› bilinçli tav›r nedeniyle dikkate de¤er olmal›. ‹mlas›z edebiyat dünyas›n›n iktidarlar›nca tan›nmamaya devam ediyor. ‹mlas›z üzerine söz söyleme zorunlulu¤u duyan birileri sadece meflruiyet kazand›rmamak (belki reklam›m›z› yapmamak) ad›na ad›m›z› a¤z›na bile alm›yor. Elimizdeki teknolojik imkanlarla, kiflisel iliflkilerimizle ya da verili biçimleri kabul ederek edebiyat ortam›nda farkl› bir yer edinebilirdik. ‹mlas›z bunun d›fl›nda kalmay› tercih edenlerin oluflumu. Çünkü Hiçkimsenin önceki say›da belirtti¤i nedenler önemli. ‹mlas›z, bireylerin birbirlerini dinledikleri, dinlemeyi daha ileri boyutlara tafl›d›klar› bir platform. Eksikliklerimiz, yanl›fllar›m›z, hatalar›m›z yok mu? Ne yaz›k ki ütopyalarda çizilen bir dünyada yaflam›yoruz. musibako pk. 219 kayseri 43