nce Bir Yolu-III

asteroit kufla¤›
Bu kadar u¤raflay›m ve odyofil
nevrozu, her zamankinden daha
da kuvvetli olarak karfl›ma
dikilsin!
Odyofil’in Uzun
‹nce Bir Yolu-III
Sistemim ne kadar hassaslafl›rsa, bileflen
de¤iflikliklerinin etkilerini de o derece hissetmeye
bafllam›flt›m. Bunun en iyi örneklerinden birini
entegre amplim CARY SLI-80’de görmek
mümkündü. Üzerindeki lambalar› NOS lambalar
ile de¤ifltirdi¤imde ton paletinde belirgin
farkl›l›klar ortaya ç›kt›.
Kerem Küçükaslan
keremkucukaslan@yahoo.com
NOS (New Old Stock’un k›saltmas›) art›k üretilmeyen, aslen 19301960 y›llar› aras›nda radyo transmisyonu için yüksek adetlerde
üretilmifl ve günümüze ambalaj› aç›lmam›fl olarak s›n›rl› say›da
ulaflm›fl lambalara verilen genel add›r. Amerikan askeri kullan›m
kalitesinde (military grade) veya hastane kullan›m kalitesinde
(hospital grade) olmak üzere iki tipi bulunur.
Amplinizde kulland›¤›n›z lambalar›n kendi aralar›nda do¤ru bir
‘eflleflmeye’ (dahili voltaj seviyelerinin yak›n toleranslarda olmas›)
ve do¤alar›na uygun bir kullan›ma ihtiyaçlar› vard›r. Mesela,
ampliyi kapatt›¤›n›zda tüplerde tam so¤uma gerçekleflmeden
tekrar açman›z veya bir yerden bir yere tafl›rken amplinizi sars›nt›ya
maruz b›rakman›z tüplerin ömrünü azaltman›za yol açacakt›r.
CARY amplimde tam bir lamba eflleflmesi gerçeklefltiremeden,
sesini duyup bir daha vazgeçemedi¤im (Kas›m 2004’e denk
gelmektedir) 50 Watt’l›k monoblok Mastersound 845 amplilerimle
yeni bir ses boyutuna geçmifl bulundum. ‹talyan ampli üreticisinin
82
MAYIS 2005
en üst modeli olan bu cihaz, benim için belki de Hi-End’ten ‘topend’e geçiflin ilk etab›n› oluflturuyordu. Paralel “single-ended
triode” prensibiyle çal›flan amplinin her monoblock ç›k›fl›nda iki
adet 6SN7 sürücü lamba ve ad›n› ald›¤› 845 güç lambalar›
mevcuttu.
Denemeler, Yan›lmalar ve Lambalar…
6SN7’ler yerine NOS lamba denemelerimi bu amplilerde de
sürdürdüm. 1950 Sylvania 6SN7… 1951 Tungsol Black-plate ve
Hytron… Hepsi de fiziksel olarak iyi görünümde ve Türkiye’deki
lamba ölçüm cihazlar› sayesinde iyi eflleflmifl olanlardan seçilmifl
olmas›na ra¤men, bu lambalar sistem sesinde ciddi dinamik
kay›plara sebeb olmufltu. ‘NOS lambalar her zaman daha iyi
sonuç verir’, önyarg›s›n› y›kmam Sn. Adnan Arduman’›n tavsiye
etti¤i, günümüzde Rusya’da yeni/seri olarak üretilen ElectroHarmonix GoldPin sayesinde olmufltur. Bu tüpler, en pahal›
(ABD’de 4’lü seti 400 USD) Tungsol black plate lambalardan çok
daha iyi bir performans göstermiflti. Bu noktada, sadece fiyat/marka
ön yarg›s›yla yola ç›k›p sonras›nda lambalar›n
sistem sinerjinizi negatif yönde etkilemesi halinde
oluflabilecek hayal k›r›kl›¤›n› vurgulamak da
yerinde olacakt›r.
Güç lambalar›na gelince… 845 tipinde NOS
lamba bulmak oldukça zor oldu¤u gibi -özellikle
bunca sürücü lamba denemesinden sonragüvenilirlik sorunu da beraberinde gelmekteydi.
Mevcut NOS tüpler olan RCA, AMPEREX veya
CETRON gibi markalar›n fiyatlar› tüp bafl›na 400
USD’den bafllamaktayd›. Yani iyi eflleflmifl dörtlü
bir seride en az 1600 USD’yi gözden ç›kartman›z
gerekiyordu. En iyi ihtimalle 4000-5000 saatlik
ömrü bulunan bu lambalara alternatif ararken,
NOS 845’lere çok yak›n bir kalitede oldu¤unu
ö¤rendi¤im ve Çin’deki bir fabrikan›n 845B model
numaras›yla üretti¤i lambalar› keflfettim. Dünyada
845 lambalar, küçük çapta Çekoslovakya KRON
fabrikas›nda (KR 845 diye an›l›r) ve 845 ad›yla
seri ve büyük ölçekli olarak Çin’de SHUGUANG
fabrikas›nda imal ediliyor. 845B
modeli ise mevcut 845’in
gelifltirilmifl ve AMPEREX
marka NOS tüplerin
topolojisi örnek al›narak
üretilmifl lambalar.
Her bileflenin oldu¤u gibi,
lambalar›n da belli bir ‘yanma’
zaman› mevcuttur (100-300 saat
aras›nda ses karakterlerini belli
e t m e y e b a fl l a r l a r ) . K i fl i s e l
tecrübemden yola ç›karsak, herhangi
bir yeni lambay› amplinize takt›¤›n›z andan
itibaren genel ses karakterini görmeniz
gerekir. E¤er ses oldukça kötü ise, genelde
yanma esnas›nda sesin müthifl bir iyileflmeye
maruz kalaca¤›n› beklememek yerinde olur. Bu
yanma periyodu 845B için tamamland›¤›nda
hakk›nda ç›kan yorumlar›n objektifli¤ine bir kez
daha ikna oldum. Amperex NOS tüplerle
karfl›laflt›r›lan, aralar›nda çok az bir fark›n
bulundu¤u iddia edilen bu lambalar›n
çözünürlü¤ü ve bas frekanslar›, standard 845
tüpleri aratmayacak kadar baflar›l›yd›. Çin Halk
Cumhuriyeti ile yapm›fl oldu¤um say›s›z yaz›flma
ve görüflmelerin ödülü, belki de dünyada henüz
üretilmeye bafllanan ve Türkiye’deki tek kullan›c›s›
oldu¤um bu istisnai lambalar olmufltur.
“Lambal› herhangi bir amplinin
kesin karakteri, mikrodinamikleri
kuvvetli tüplerle ortaya ç›kar”,
demek yanl›fl olmaz san›r›m.
Uygun tüp seçimimden sonra,
amplinin performans›ndan o
kadar etkilenmifltim ki sonralar›
ifl seyahati için gitti¤im Italya’n›n
Milano
kentinde
Mastersound’un fabrikas›na
telefon edip bir odyofil ziyaretine
aç›k olup olmad›klar›n›
sormufltum. Bu telefonu takip
eden 3 saatlik bir tren yolculu¤u
sonunda Mastersound’un
sahipleri beni karfl›lay›p genifl bir fabrika turuna
ç›kard›lar. Sürücü lambas› olarak onlar›n da
Elekro-Harmonix Goldpin lambalar› kulland›¤›n›
görünce, kulak-beyin referans›m› (Bkz.
Home&Technology Nisan 2005, sf. 83) rasyonel
bir seviyede bir kez daha teyit etmifl oldum.
Kendilerine örnek olarak götürdü¤üm 845B güç
lambalar›n› da çok be¤endiler ve Las Vegas’taki
Hi-End fuar›nda amplilerini bu tüp
kombinasyonuyla sunacaklar›n› ifade ettiler.
S›rada,
Pre-Ampli Seçimi Vard›…
Sistemimin dijital kat›nda 98 üretimi PROCEED
CDP marka bir CD çalar›m bulunuyordu. Sistemin
sesini, bu cihaz›n dijital kat›ndan aç›p
kapatmaktayd›m. Tabii ki, CD çalar›n ç›k›fl sinyali
üzerindeki dijital müdahalesi, sahne ve tonalitede
‘cümleyi k›salt›yordu’.
Mastersond 845 monobloklar›n ilk iki sahibi; (ve
arkadafllar›m) Sn. Murat Keçeli ve Sn. Emre
Tekmir, bu amplilerin aktif preampli ‘seçti¤inden’
ve çok u¤raflmalar›na ra¤men sinerji aç›s›ndan
bir preampliyle uyuflturamad›klar›ndan
bahsetmifllerdi. Benim de birkaç denemem
baflar›s›zl›kla sonuçland› diyebilirim.
Sonuçta en iyi aktif pre ampli bile, sinyal
üzerinde bir renklendirme
yaratmaktayd›. Di¤er taraftan e¤er
CD çalar›n›z›n ç›k›fl voltaj› ve
empedans de¤erleri amplinizle
uyufluyorsa, pasif-pre kullanman›z
da mümkündü. Bunun üzerine
ben de denemelerimi pasif
preampliler ile yapmam
gerekti¤ine karar verdim.
Yine Sn. Adnan Arduman’›n
tavsiyesi ile Antique Sound
Lab bir pasif transformer pre
amplifikatör sahibi oldum.
Sonuçlar oldukça iyi olmas›na
ra¤men akl›mdaki soru iflaretlerinin bafl›nda flu
geliyordu: pasif pre’nin içini açt›¤›n›zda bak›r
kablolar ve trafolar görürsünüz. Her ses
seviyesinde sinyal ayr› bir kablo yolu ve trafodan
geçer. Böylece, herhangi bir resistör-kapasitor
müdahalesi olmadan, ses istenilen seviyeye
indirgenir. CD çalar›m›n ç›k›fl sinyalinin, önce
Kimber Select’in gümüfl kablolar›ndan, sonra
pasif pre’min daha düflük kaliteli bak›r
kablolar›ndan sonra da tekrar ikinci bir Kimber
1030’dan geçip amplime girmesi esnas›ndaki
teorik kay›plar beni rahats›z etmeye bafllam›flt›.
E¤er preamplifikatörün bak›r kablolamas›n› gümüfl
kablolarla de¤ifltirirsem, çözünürlük ve sahnede
ciddi de¤ifliklikler elde edebilece¤imi düflünmeye
bafllam›flt›m. Bunun üzerine, bir hafta içinde 7
metrelik gümüfl sinyal yolu kablolar›m› getirttim
ve süratle pre-amplimin içindeki orijinal
kablolamay› ç›kart›p bunlarla de¤ifltirdim. (Bu
arada preamplinin bütün girifl ve ç›k›fl
konnektörleri de WBT’nin NEXTGEN serisi ile
de¤ifltirilmifltir)
Gümüfl, bak›ra göre çok daha zor yanar.
Dolay›s›yla, bir de preampli yakmam
gerekmekteydi! Her ses seviyesinde iki gün
MAYIS 2005
83
asteroit kufla¤›
boyunca sinyal geçirirsem, 20 seviye için 40 gün
boyunca u¤raflmam gerekiyordu. Neyse ki, Sn.
Orhan Aydo¤an imdad›ma yetiflti ve bir hafta
kullanmam için bana AudioDharma 2.5 Cable
Cooker marka bir kablo yakma cihaz›n› ödünç
verdi (Dünyadaki iki kablo yakma cihaz›ndan
biridir, di¤erini ise Nordost üretmektedir). Bu
cihaz, sinyal yolunda, çok düflük ve çok yüksek
frekanslar› milisaniyeler içinde devaml› olarak
verir ve bu flekilde teorik olarak 4-5 haftada
ulaflaca¤›n›z ‘yanma’ veya koflullanma seviyesine
24-36 saatte ulaflabilirsiniz. Bu sayede
kablonun iletkenli¤i, yani elektron
transferindeki veri yollar›, oldukça ‘netleflir’
ve kablonuz nihai iletkenlik performans›na
ulaflm›fl olur.
Pasif preamplimi de bu flekilde
koflulland›rd›ktan sonra, ald›¤›m sonuç
flafl›rt›c› seviyede iyiydi. Sahne derinli¤i
farkedilir oranda artm›flt›. Çözünürlük
olabilece¤inin en iyisiydi ve en önemlisi,
gümüfl kullan›m›ndan dolay› herhangi bir
‘parlama’ yaflanmam›flt›. Bu revizyon,
denedi¤im en pahal› aktif preampliden bile
daha iyi performans gösteren bir pasif pre
modifikasyonu fleklinde nitelendirebilirdi.
Aral›k 2004’de, sistemimin son hali flu
flekildeydi; Proceed CDP CD Çalar, Kimber KS
1030 ara ba¤lant› kablosu (2 adet), Antique
Sound Lab T2 Pasif Preamplifikatör, Mastersound
845 Monoblock Ampli, Kimber Monocle XL
hoparlör kablosu ve JM Lab MiniUtopia
hoparlörler…
Evimi ‹nflaat Alan›na Çevirmeden Önce…
Referans diye atfetti¤im iki kayd›m› pefli s›ra
dinledi¤imde, -Harmonia Mundi albüm flirketinin
etiketini tafl›yan Mozart’›n “Requiem”i ve XRCD
etiketli Eagles’›n “Hotel California”s›- kulak-beyin
referans›m sistemi afl›r› çözünürlü¤ün yan› s›ra
biraz agresif olmakla suçlamaya bafllam›flt›. Sanki
bas frekanslar da m› eksikti ? Orta frekansla
zengin ama gövdesiz miydi?
Bu kadar u¤raflay›m ve odyofil nevrozu, her
zamankinden daha da kuvvetli olarak karfl›ma
dikilsin!
Buradaki en zay›f halkadan ziyade, sinerjiye en
uyumsuz bilefleni bulmak gerekmekteydi. Bu
aflamada, üç de¤iflikli¤i pefli s›ra gerçeklefltirdim.
(S›ras›yla Aral›k 2004, Ocak ve fiubat 2005’de)
‹lk olarak, kaynak cihaz›m› iyilefltirmem
gerekiyordu. Proceed CDP, Mark Levinson 39
ayar›nda çalan bir CD çalar olmas›na ra¤men,
‘analog tad›’ ile bilinen Lindemann D-680 marka
bir CD çalara geçtim. Tonal palet, sahne
geniflli¤i/derinli¤i ile sesin ‘canlanma’ oran›n›
tasvir etmem oldukça güç. Neredeyse Hi-End
bir pikap dinliyordum.
‹kinci olarak, elektri¤i koflulland›rmam gerekti¤ine
karar verip birçok marka denedikten sonra,
AUDIO MAGIC XXX power purifier denilen ve
84
MAYIS 2005
flebeke elektri¤ini filtreleyen bir üniteyi üst seri
güç kablolar›yla beraber sisteme ekledim. CD
çalar ve amplileri yine AudioMagic güç
kablolar›yla önce filtre cihaz›na, bu üniteyi de
yine Audio-Magic güç kablosuyla flebeke
elektri¤ine ba¤lad›m.
Elektri¤in Hi-End bir performansa eriflebilmek
için koflulland›r›lmas›, di¤er bir deyiflle her binada
bulunan EMI (elektromanyetik) ve RFI (radyo)
dalgalar› gibi gürültülerden ar›nd›r›lmas› ve anl›k
“Mastersound Fabrikas›n› Ziyaret”
voltaj s›çramalar›ndan korunmas› gerekiyor. ‹mkan
varsa, elektrik sayac›ndan sisteme do¤rudan bir
hat çekilmesi ve toprak hatt›n›n da ayr› döflenmesi,
sinyali istenmeyen parazitlerden (hoparlörden
gelen sabit u¤ultu sesi) ve dinleti esnas›nda
o r t a y a ç › k a c a k h › fl › r t › / g ü r ü l t ü l e r d e n
ar›nd›rabilecektir.
Evimi inflaat alan›na çevirmeden önce, LAPP
marka Almanya’dan ithal edilen tam ekranl›/z›rhl›
bir elektrik kablosunu ve toprak hatt› için de pirelli
markal› bir kablo kulland›m. Elektri¤i 220 Volt’a
sabitlemek için de (özellikle sistemin dijital kat›n›
korumak amac›yla) ELS‹S marka statik bir voltaj
regülatörü kullanmay› tercih ettim.
‹nanmas› güç ama, toplam 55 metrelik yanmam›fl
bir elektrik kablosu bile sistem sesini 300 saat
civar›nda buland›rmaya ve perdelemeye yetti.
‹lginçtir, bu çok uzun elektrik kablosu yand›¤›
zaman sahnenin arka plan› daha çok kararm›fl,
enstrümanlar aras›ndaki boflluklar da daha
gerçekçi bir boyut kazanm›flt›.
Bütün bu elektrik koflulland›rmas› içinde AUDIO
MAGIC’in yaratt›¤› fark, sistemimdeki üçüncü
bir ampli veya hoparlör de¤iflimi gibiydi.
Ola¤anüstü bir flekilde mikro detaylar artm›fl,
arka plan tam olarak kararm›fl, sahne genifllemifl,
vokaller aras›ndaki ‘hava’ daha da artm›fl ve bas
yeni bir ‘otorite’ kazanm›flt›. Evet, elektri¤in
kulland›¤›m her bileflen kadar önemli bir element
oldu¤unu farketmifltim.
Yapt›¤›m son de¤ifliklik oda akusti¤i ile ilgiliydi.
Nispeten ufak bir dinleme odas›nda (sa¤/sol
duvar geniflli¤im 4,5 metredir) ve yak›n plan bir
dinleme pozisyonu çerçevesinde akustik
düzenlemelerin etkisi oldukça önemlidir. Öyle ki
bir hoparlörde sesin % 55’i kula¤›n›za do¤rudan,
kalan % 45’i ise odan›n de¤iflik noktalar›ndan
yans›yarak ulafl›r. Bu ikinci yans›ma sonucunda,
her ses (çok k›sa zaman aral›klar›yla da olsa)
farkl› zaman dilimlerinde kula¤›n›za gelece¤inden,
orijinal müzikte olmayan ikincil bir akustik düzenek
ortaya ç›kacakt›r.
Yine odyofil bir yoldafl›m›n profesyonel akustik
ölçümleriyle, bu ikincil yans›malar›n dinleme
pozisyonumdaki etkisini tespit ettik ve
acilen(!) ABD’ten (yine bir arkadafl›m›n
bagaj limitini doldurararak) RGP Skyline
denilen so¤urucu paneller getirttik. ‹ki
hoparlör aras›nda, arka duvarda ortaya
ç›kan ikincil yans›malar› dengeli olarak
odaya da¤›t›p yans›ma etkilerini azaltan
bu paneller sayesinde oldukça baflar›l› ve
biraz yükselmifl bir sahne imaj› elde edip
sahne derinli¤inde de art›fl sa¤lam›fl oldum.
Bu ‹flin Sonu Nereye Varacak?
Nisan 2005’de (bu yaz›y› yazmadan dört
gün önce) art›k odyofil canavar›n› alt etmifl
olman›n verdi¤i ego tatminiyle, yine arkama
yaslan›p flöyle keyifle bir Requiem
dinletisine bafllarken hiç beklemedi¤im bir
fley oldu…
Telefonum çald›. Yine bu hobimin bana
kazand›rd›¤› bir dostum olan Sn. Kunter Kutluay,
“dostum bir hoparlör kablosu ald›m, seninkiler
kadar hi-end olmasa da, gelip bir sende
deneyebilir miyim?”, diye sorup SONORAN
PLATEAU marka piton misali kablolar›yla sisteme
yanaflt›. Ayn› anda, Emre Tekmir arkadafl›m›z
da, elindeki Virtual Dymanics ara ba¤lant›
kablolar›yla hofl bir sürpriz ziyaret gerçeklefltirdi.
Önce Kunter’in getirdi¤i solid-core (demir tozu
bazl›) Sonoran marka hoparlör kablosunu sisteme
takt›¤›m›zda ortaya ç›kan dinamik aral›¤›, gövdeyi
ve bas performans›n› anlamaya çal›flt›k. Mevcut
kablomun tam yar› fiyat›na sahip bu kablo, genel
sinerjiye çok daha iyi bir uyum göstermiflti. (fiyatuyum skalas›n›n bir kan›t› daha!)
Emre’nin Virtual Dynamics ara ba¤lant› kablosunu
CD çalar ile pasif pre aras›na ba¤lad›¤›mda ise,
“Jack Daniels on the rocks” eflli¤inde sabah›
nas›l etti¤imizi anlamadan, daha önce hiç elde
etmedi¤imiz bir gerçeklikle dinletimiz içinde
kaybolduk. Keith Jarrett tam karfl›m›zda m›yd›,
yoksa Jack Daniels’in m› oyununa gelmifltik?!
Bunu üzerine, ayn› gün içinde mevcut ara
ba¤lant› kablolar›m›m› uluslararas› bir hi-end al›m
sat›m sitesi olan Audiogon’da ‹sviçreli bir odyofil’e
sat›p bir adet Virtual Dynamics kabloyu siparifl
ettim…
Hep ayn› fleyi söylüyordum: “Tamam bu son,
istedi¤imi buldum!” Belki de yine yan›lsamalar›m›
farketmeyerek…
Bitti