türkçede on bir yaşına kadar çocuklara öğretilmesi gereken, birleşim

ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sosyal Bilimler Ara tırmaları Dergisi
Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr
Cilt: 2 Sayı: 4
Aralık 2011
TÜRKÇEDE ON B R YA INA KADAR ÇOCUKLARA Ö RET LMES
GEREKEN, B RLE M GÜCÜ YÜKSEK LK B N KEL ME*•
“THE FIRST THOUSAND WORDS IN TURKISH WHICH CAN EASILY
BE COMBINED SHOULD BE TAUGHT UNTIL ELEVEN YEAR OLD
CHILDREN”
Saadettin KEKL K**
Özet
Bir dilin bütün kelimeleri bir anda ö retilemeyece inden
a amalı bir
ekilde söz varlı ının kazandırılması yoluna
gidilmektedir. Birle im gücü yüksek olan kelimelerin öncelikli olarak
ö retilmesi bu ölçütlerden biridir. Bu yüzden ara tırmanın amacı,
güncel Türkçede birle im gücü yüksek olan ilk bin kelimenin
belirlenmesidir.
Ara tırmada Türk Dil Kurumunun onuncu baskısı olan 2005
basımı Türkçe sözlük esas alınmı tır. Türkçe sözlükteki madde ba ı
kelimeler taranmı ve bir kelimeden türeyen birle ik kelime sayısı
kelimelerin kar ılarına yazılarak alfabetik olarak sıralanmı tır.
Ara tırmaya göre ilk bin kelimeyi, sıklı ı yedi ve üzeri kelime
türeten madde ba ı kelimeler olu turmaktadır. Sıklı ı yedi ve üzeri
olan bu kelimelerin olu turdu u birle ik kelime sayısı 17985’tir.
Birle im gücü yüksek ilk bin kelime, kavram alanlara göre tasnif
edildi inde çe itli alanlarla ilgili oldu u; temel söz varlı ı açısından
incelendi inde insanın hayatında birinci derecede önemli olan temel
kelimelerden oldu u belirlenmi tir. Bu kelimeler, ba ka
*• Bu makale, 9-11 Aralık 2011 tarihinde 2. Uluslararsı Dünya Dili Türkçe Sempozyumunda sunulan bildiriden
geni letilerek olu turulmu tur.
** Yrd. Doç. Dr. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Ere li E itim Fakültesi, Türkçe E itimi Bölümü, e-posta:
sadikeklik@gmail.com
- 81 ara tırmalarla kar ıla tırıldı ında sık kullanılan kelimeler ve 0-11 ya
arası çocu un seviyesine uygun kelimeler oldu u belirlenmi tir.
Anahtar Kelimeler:
Türkçe Ö retimi, Kelime Ö retimi,
Birle im Gücü Yüksek Kelimeler, Kelime Listesi.
Abstract
Since it will be difficult to teach the intended vocabulary of the
language at once, it is preferred to make the students acquire it
gradually. One of the criteria of the vocabulary teaching is that the
words which can easily be combined should be taught primarily.
Therefore, the main aim of the survey is to determine thousand
words that belong to this group.
The tenth press of Turkish Language Association Dictionary
that was published in 2005 is the basis for this survey. All the
headwords in the dictionary were scanned and the number of
compound words which were derived from a word was
alphabetically ordered.
According to the survey, the headwords which can derive seven
compound words at least are among the first thousand words. The
number of compound words that these kinds of headwords derive is
17985. When first thousand words are classified according to
conceptual field, they are related to various fields, on the other hand,
when they are analyzed in terms of their basic lexis, they are thought
to be among the basic words for human. When compared with other
surveys, it is seen that they are the words which are frequently used
and are suitable for the children of 0-11 age group.
Key Words: Teaching Of Turkish, Vocabulary Teaching, The
Words Which Can Easily Be Combined, Word List.
- 82 GR
Giri bölümünde problem durumu ve birle im gücü yüksek
kelimenin tanımı ve açıklamasına yer verilmi tir.
Problem Durumu
Türkçe dersinin amaçları arasında dört temel becerinin yanında
çocu un kelime hazinesinin ve okuma alı kanlı ının kazandırılması
bulunmaktadır. 2005 Türkçe programın (1–5. sınıf) genel amaçlarında;
dinleme, konu ma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu dil
becerilerini geli tirmek, Türkçeyi sevmelerini, do ru ve etkili
kullanmalarını sa lamak, metinler arası dü ünme becerilerini geli tirerek
söz varlı ını zenginle tirmek, okuma ve yazma sevgisi ile alı kanlı ını
kazanmalarını sa lamak, ifadeleri geçmektedir (MEB, 2005: 16). lkö retim
okullarında bulunan ö rencilerin kelime hazinelerinin geli tirilmesi
hususu, ö retim programlarında yer almasına ra men ülkemizde bugüne
kadar ilkö retim seviyesindeki ö rencilerin kelime hazinelerinin ne
seviyede oldu unu belirlemek amacıyla bir çalı ma yapılmamı tır
(Karada , 2005: 1). E itim ö retimin çe itli kademelerindeki çocuk ve
gençlerimizin sahip olması gereken kelime hazinesi konusunda millî
hedeflerimizin olmaması önemli bir eksikliktir (Demir, 2006: 223).
Çocukların kelime hazinesinin zenginle tirilmesi ve onlara kitap okuma
alı kanlı ı kazandırılması amaçlanırken bunun için dil geli mesine uygun
kelime listelerinden bahsedilmemi tir. Hangi ya ta hangi kelimelerin
ö retilece i, kelime hazinesinin hem nitelik hem de nicelik yönünden hangi
özellikte olması gerekti i konusunda hiçbir açıklama yapılmamı tır
(Keklik, 2009: 22).
Ders kitapları, ö rencinin kelime hazinesini besleyen önemli
kaynaklardan biridir. Bu kitaplar aracılı ı ile ö renciye kazandırılması
hedeflenen kelimeler, e itim seviyesine göre önceden belirlenmi ve
kademeli olarak metinlere yerle tirilmesi gerekir. Oysa bu kitaplarda
bulunması gereken kelime/kavram sayısının alt ve üst sınırları, ne ders
kitapları yönetmeli inde, ne müfredat programlarında ne de program
kılavuzlarında belirtilmi tir (Demir, 2006:
220). Ders kitaplarındaki
metinler hazırlanmadan önce her sınıfta kaç kelimenin ö retilece i liste
biçiminde belirlenir. Bugüne de in Türkçe ders kitaplarında böyle bir
çalı manın yapılmadı ı görülmektedir (Çotuksöken, 2000: 9). Türkçe için
ya ve seviyeye göre hangi kelimelerin ne sıklıkla ö retilece i ile ilgili
çalı maların noksanlı ından kitaplarda ö retilmek için seçilen kelimeler
yazarların ahsî tecrübelerine kalmaktadır (Pehlivan, 2003: 91).
- 83 Okul sözlüklerinin hazırlatılması ve bunlardan yararlanılması,
ö rencilere yalnızca Türk dilini ö retmek için de il, onlarda sözlü ve yazılı
anlatım yetene i, duygu, zekâ ve dü ünce geli mesi için de önem ta ıdı ı
halde e itimimizde bu konu üzerinde durulmamaktadır (Akyüz, 1988:
250). Daha çok özel yayınevleri tarafından hazırlattırılan ilk ve orta ö retim
sözlükleri yapılırken hangi ölçütlerin esas alındı ını “atılan” ve “tutulan”
kelimelerin neye göre seçildi ini anlamak, do rusu mümkün
olmamaktadır (Demir, 2006: 222). Okul sözlüklerindeki kelimelerin dil
geli mesine uygun hazırlanmadı ı görülmektedir. Ayrıca Millî E itim
Bakanlı ı’nın okul sözlükleri konusunda bir denetiminin olmaması ve bazı
ölçütleri geli tirmemesi okul sözlüklerinin yetersiz ve eksik açıklamalarla
hazırlanmasına yol açmaktadır.
Çocukların kelime hazinesinin ve okuma alı kanlı ının
geli mesinde çocuk kitaplarının özellikle masal ve hikâyelerin önemli bir
yeri bulunmaktadır. Ba
(2006: 150)’a göre, Türkiye’de yayımlanan
çocuk kitaplarının kaç kelimeden meydana geldi i, atasözleri ve
deyimlerden ne kadar yararlanıldı ı hususunda tam bir ölçüt mevcut
de ildir. Bunun yanında, yayımlanan çocuk kitapları, hitap ettikleri hedef
kitleye göre ilmî ölçülerde tasnif edilmemi ve seviyelendirilmemi tir.
Tasnif ve seviyelendirmeye dair bazı giri imler de, ne elle tutulur
durumdadır ne de bir ölçüte dayanmaktadır. Oysa Batıda, örne in
Shakespeare’in bir eseri, bir, iki, üç, dört ve be inci sınıf seviyesine göre
ayrı ayrı hazırlanabilmektedir. Yine Batıda yayımlanan çocuk kitaplarının
seviyelendirilmesinde, kelime hazinesi hususu da dikkate alınmaktadır.
Batılı çocuk edebiyatı yazarları, sınırları çizilmi , ölçütleri belli noktalara
dayanarak, kitaplarını hazırlamaktadırlar.
Türkçe ö retim programı, Türkçe ders kitapları, okul sözlükleri ve
çocuk kitaplarından anla ıldı ı gibi kelime hazinesinin geli tirilmesi
a amalı, planlı ve düzenli gerçekle memektedir. Hangi kelimelerin
öncelikli olarak ö retilece i belli de ildir.
Bir dilin bütün kelimeleri bir anda ö retilemeyece inden a amalı
bir ekilde söz varlı ının kazandırılması yoluna gidilmektedir. Bu anlamda
ders kitaplarında, okul sözlüklerinde, çocuk kitaplarında, kelimelerin
seçimi ölçütler dâhilinde yapılması gerekmektedir. Çocuklar için
hazırlanan sözlük, çocuk kitapları ve ders kitaplarında hangi kelimelerin
öncelikli olarak yer alaca ı konusunda bazı ölçütler bulunmaktadır.
Bunlardan biri de birle im gücü yüksek olan kelimelerin öncelikli olarak
ö retilmesidir. Bu yüzden ara tırmanın amacı, güncel Türkçede birle im
gücü yüksek olan ilk bin kelimenin belirlenmesidir.
- 84 Birle im Gücü Yüksek Kelime
Bir dilin söz varlı ı rasgele bir bütün de ildir. Kelimeler aralarında
çe itli ba lantılar kurar. Tek ba ına bir kelime etkisiz bir unsurdur.
De erini içinde bulundu u ba lamdan ve ili ki kurdu u öbür unsurlardan
alır. Bir kelimenin öbür ö elerle ili ki kurma, bile im gücü de sıklı ı etkiler.
Bile im gücü yüksek kelimeler yüksek sıklık gösterir (Öztokat, 1977: 192).
Aksan (1998: c.III-18), kimi dilbilimciler bir kelimenin yeni ö eleri, birle ik
kelimeleri türetme de eri, yeni sözcükleri türetme gücü üzerinde
durdu unu söyleyerek bu konuya dikkat çekmi tir.
Birle ik kelime, birden çok kelimenin yeni bir anlam ifade etmek
üzere birle ip kalıpla masıyla meydana gelen öbektir. Birle ik fiil, birle ik
isim, birle ik sıfat ve birle ik zarf olmak üzere dört çe idi vardır
(Topalo lu, 1989: 43). Birle ik kelimelerde bazı kelimeler öbürlerine
nazaran daha çok kullanılmaktadır. Bu tür kelimelerin birle im gücü
yüksektir.
YÖNTEM
Güncel Türkçede birle im gücü yüksek ilk bin kelimeyi belirlerken
betimleyici yöntem kullanılmı tır.
Betimleyici çalı malar bir durumu var oldu u ekliyle ortaya
koyan ara tırma yakla ımıdır. Ara tırmaya konu olan hadise, ki i, ya da
nesne kendi ko ulları içinde ve oldu u gibi tanımlanmaya çalı ılır. Onları
herhangi bir ekilde de i tirme, etkileme çabası gösterilmez. Önemli olan
onu uygun bir biçimde gözleyip belirleyebilmektir (Karasar, 2005: 77).
Ara tırmada ise 2005 basımı Türkçe sözlükteki mevcut durum ortaya
konmu tur.
Veri Toplama Aracı ve Analizi
Veriler, doküman incelemesiyle toplanmı ve içerik analizine tabi
tutulmu tur.
Metin, kitap, belge vb. malzemenin belli özelliklerinin belirlenmesi
amacı ile yapılan bir tür tarama olarak da nitelendirilebilen içerik analizi,
nicelle tirme ölçülerini önceden geli tirerek, malzemeyi belli beklentiler
ı ı ında incelemektir (Karasar, 2005: 184). Tav ancıl ve Aslan (2001: 87)’a
göre, içerik analizi türlerinden frekans analizi ile kelimelerin/birimlerin
nicel olarak görünme sıklı ı ortaya konur. Bu analiz türü, kelimelerin
yo unlu unu ve önemini anlamayı sa lar. Sıklık analizi sonunda kelimeler
önem sırasına sokulabilmekte ve sıklı a dayalı bir sınıflama
yapılabilmektedir.
- 85 2005 basımı Türkçe Sözlükte madde ba ı bir kelimeden türeyen
birle ik söz varlıkları ok i aretiyle kalın puntolarla o maddenin altında
toplu olarak gösterilmektedir. Böylece bir kelimenin birle im gücünün ne
kadar yüksek oldu u ortaya çıkmaktadır. Söz geli i, kâ ıt kelimesinden
altmı tane kelime türetmi tir. Bunlardan bazıları, kâ ıt balı ı, kâ ıt
helvası, atık kâ ıt, kaba kâ ıt, üçkâ ıt, borsa kâ ıdı, cevap kâ ıdı, el i i
kâ ıdı, folyo kâ ıdı, ikametgâh kâ ıdı, kese kâ ıdı, ku e kâ ıdı, matris
kâ ıdı, nüfus kâ ıdı, saman kâ ıdı, zımpara kâ ıdı. Ara tırmada Türk Dil
Kurumunun onuncu baskısı olan 2005 basımı Türkçe sözlük esas alınarak
sözlükteki madde ba ı kelimeler taranmı tır.
BULGULAR
Türk Dil Kurumunun 2005 basımı Türkçe Sözlükteki madde ba ı
kelimeler incelenmi ve birle im gücü yüksek ilk bin kelime belirlenmi tir.
Bu kelimeler a a ıda alfabetik olarak listelenmi tir.
Birle im gücü yüksek ilk bin kelime
acı 34
açı 20
açık 87
açısal 7
ad (isim) 27
ada 12
adam 50
adım 10
adlî 9
af 8
a 28
a a 25
a aç 99
a ır 34
a ırlık 10
a ız 62
a ızlı 14
a rı 15
aile 17
ak 58
akçe 11
akıl 26
akım 13
ak am 22
ala 10
alaca 8
alan 30
alay (topluluk) 16
alçak 7
âlem 13
alev 7
alıcı 9
alım 8
allah 7
alt 74
altın 23
amber 8
ameliyat 8
amir 7
ana 75
anahtar 20
anlam 14
anlamlı 8
anne 7
ara 57
araba 25
araç 11
arama 7
arı (hayvan) 13
arka 14
armut 11
art 14
artık 7
asalak 7
asit 31
askerlik 7
aslan 12
a 9
a a ı9
a ı 11
a ırı 11
a k7
at 19
ate 24
atı 12
atlama 9
atom 9
av 7
avcı 10
ay 47
ayak 59
ayaklı 16
ayı 13
ayna 11
ayva 7
baba 41
baca 14
bacak 9
bacaklı 7
badem 18
ba (asma) 7
ba (dü üm) 16
ba ırsak 15
bahar 10
bahçe 17
bakır 11
bakı 9
bakla 16
bal 24
baldır 7
balık 114
banka 10
banyo 13
bardak 11
basın 13
basınç 12
baskı 8
basma 11
basmak 14
ba 252
ba kan 14
ba lı 13
ba lık 8
bataklık 7
bayrak 8
bayram 27
bebek 8
bel 16
bela 9
belediye 10
belge 26
bent 8
86
benze me 7
beri 10
besi 8
beslenme 13
be 29
be ik 7
bey 22
beyaz 23
beyin 15
bez (organ) 15
bez 27
bıçak 9
bıyık 9
biber 17
biçim 8
bilek 8
bilgi 34
bilim 145
bilimci 50
bilimsel 22
bin 7
bir 107
birim 9
birle ik 13
birlik 29
bit 18
bitki 21
bo az 14
bo mak 7
bohça 7
bol 7
bomba 11
boncuk 11
borç 10
borsa 14
boru 35
bostan 7
bo 13
bo luk 9
boy (uzaklık) 31
boya 29
boylu 9
boyun 7
boz 9
bozmak 9
bozuk 20
bozukluk 7
böcek 48
böcekler 15
bölge 24
bölük 12
börek 23
bu 19
bucak 8
budak 7
bu day 16
bula ık 11
bulut 10
burun 23
buselik 13
buz 14
buzul 8
bülbül 7
büro 7
bütçe 11
bütün 7
büyük 33
cam 23
cambaz 8
can 46
cankurtaran 9
canlı 20
cenaze 7
cennet 7
cep 15
ceviz 7
ceza 21
ci er 12
cins 7
co rafya 17
cümle 30
çadır 14
ça 21
çakır (mavi) 7
çalgı 10
çalı 12
çalı ma 19
çam 17
çama ır 17
çanak 15
çanta 12
çatal 17
çatı 15
çavu 18
çay (içecek) 22
çayır 19
çekim 9
çekirdek 8
çekme 8
çelik 13
çember (daire) 7
çene 11
çevre 13
çıban 7
çıkı 10
çıplak 9
çiçek 83
çift 29
çifte 11
çivi 11
çizgi 28
çoban 17
çocuk 26
çok 33
çorba 32
çöp 10
çörek 7
çubuk 10
çukur 8
çürük 9
da 51
daire 19
dal (a aç) 8
dalga 33
dalgıç 7
dam 7
damak 12
damar 23
damla 7
dana 8
dar (geni ) 18
darlık 7
dava 13
defter 24
de er 31
deli 18
delik 12
demir 43
denetim 8
denge 11
deniz 92
deprem 12
derece 12
deri 12
ders 9
dert 7
deve 17
devir (dönem) 9
devir (dönü ) 10
devlet 16
devre 7
dı 83
dik 12
diken 20
diki 10
dil 97
din 8
dip 9
direk 13
di 54
divan 10
diz 8
do a 7
do al 8
do an 7
do ru 17
do u 10
do um 12
doku 25
dolap 25
dolma 13
dolu (bo ) 10
domuz 15
dost 12
döl 8
dönem 13
döner 9
dört 22
dua 9
dudak 16
durum 25
duru 7
duvar 25
duygu 9
duyu 9
duyum 8
dü ün 10
dümen 9
dünya 29
dü kün 16
dü man 7
dü me 11
87
dü ük 8
düz 8
düzen 17
düzey 7
düzlem 12
ebe 11
edebiyat 8
efendi 10
e itim 24
e ri 15
ehil 16
ek 42
ekmek (isim) 40
ekonomi 10
el (organ) 81
elektrik 21
elma 22
emir 19
emniyet 8
er 18
erik 18
erk 11
erkân 8
erkek 10
eser 11
eski 12
esmer 8
e 25
e ek 23
et 35
etek 25
ev 84
evlat 8
evvel 9
eylem 9
ezan 7
fare 13
fasulye 12
fener 15
fındık 12
fırın 13
fırtına 9
fıstık 9
fiil 37
fikir 8
fil 7
film 20
fincan 7
fi ek 7
fiyat 17
fizik 8
foto 19
frenk 9
gaz 40
gazete 7
gece 28
geçi 7
geçit 12
geçmi 9
gelin 14
gelir 8
gelmek 17
gemi 28
gen (kenarlı) 18
genel 23
geni 19
gerçek 7
geri 14
geyik 8
gizli 15
göbek 15
gö üs 18
gök 30
göl 9
gölge 7
gömlek 8
gönül 30
görmek 7
görünüm 7
görü 10
görü lü 7
gösterge 9
göz 103
gözlü 17
gözlük 9
grup 14
güç 28
gül 30
gümü 12
gün 71
güne 20
güney 7
güre 8
güvenlik 8
güzel 13
güzellik 7
haber 17
hacı 9
hafif 11
hak 55
hakem 8
hâl (durum) 36
halat 7
halk 20
ham 7
hamam 16
hamur 9
hane 150
hanım 11
hapis 11
harç 7
harf 15
harita 9
harp 13
hasta 7
hastalık 24
hat 26
hava 72
havlu 7
hayal 11
hayat 31
hayvan 16
hazır 13
hece 10
hekim 8
helva 18
her 14
hesap 27
heyet 9
hırsız 8
hıyar 9
hız 10
his 7
hizmet 17
horoz 21
ho 8
hukuk 15
humma 9
hücre 12
hükûmet 9
hüsün 9
ırk 7
ısı 17
ı ık 26
ı ın 9
iç 96
idare 14
i ne 27
iki 39
ikinci 7
ikindi 7
iklim 7
ilim 9
ilk 25
imam 8
imza 8
ince 16
incir 11
insan 13
ip 10
ipek 11
iplik 15
iri 8
isim 20
istasyon 9
i 71
i aret 24
i çi 12
i lem 10
it 11
iyi 10
japon 8
kaba 20
kabak 20
kabuk 10
kabul 10
kaçmak 7
kadar 7
kadın 32
kafa 21
kafalı 17
kafiye 8
kâ ıt 60
kahve 30
kaldırım 9
kalem 39
kalıp 10
kalp 19
kamı 7
kamu 16
kan 36
kanat 9
88
kanatlı 11
kandil 16
kanlı 9
kanun 16
kap 9
kapak 15
kapalı 17
kapı 64
kaplama 11
kapmak 10
kar 13
kâr 7
kara (siyah) 126
kara (toprak) 12
karakol 7
karar 13
karde 20
karga 18
karı 10
karın 17
karınca 11
kar ı 11
kart (belge) 25
kasa 7
ka 10
ka ık 13
kat (daire, tabaka) 24
katran 7
kavak 11
kavga 14
kaya 23
kayık 13
kayıp 9
kayıt 16
kaymak (isim) 8
kaynak 14
kazan 9
kebap 25
keçi 22
kedi 16
kelebek 8
kelime 20
kemik 41
kenar 14
kendi 11
kepçe 8
kese 14
kesen 7
kesik 8
kesim 10
kesme 8
kestane 13
keyif 9
kıdemli 7
kıl 14
kılıç 15
kır (renk) 7
kır (yer) 7
kıran 18
kırk 17
kırlangıç 8
kırmızı 24
kısa 12
kı 9
kız 28
kızıl 22
kilit 16
kilo 10
kip 8
kira 8
kiraz 8
kireç 10
ki i 15
kitap 22
koca (geni , ya lı) 8
kol 39
koltuk 15
konu ma 12
konut 7
korku 9
ko u 9
koyu 10
koyun 14
köfte 16
kök 34
kömür 13
köpek 16
köprü 11
kör 36
kö e 26
kötü 7
köy 18
kredi 12
kul 11
kulak 43
kule 8
kum 17
kur (ekonomi) 7
kurba a 9
kur un 12
kurt 26
kuru 54
kurul 23
ku 91
ku ak 22
kutu 16
kutup 7
kuvvet 25
kuyruk 33
kuyu 17
kuzu 13
küçük 36
küf 11
kül 8
kültür 14
küme 13
küre 13
kütük 7
laf 8
lahana 8
lamba 19
liman 7
limon 12
liste 8
lokma 8
maa 7
macun 7
madde 13
maden 19
mahalle 14
mahkeme 11
makam 9
makarna 9
makine 47
mal 30
mantar 38
manyetik 7
masa 31
mavi 21
meclis 10
mektup 9
meme 11
memur 10
menek e 12
mercan 13
merdiven 15
merkez 25
me e 12
metre 75
meydan 13
meyve 24
mısır 9
millet 7
millî 15
misafir 7
mobilya 10
mum 15
müdür 9
müzik 28
nakil 8
namaz 18
name 72
nane 10
nefes 10
nefis 7
nem 7
nikâh 8
nokta 44
nüfus 14
ocak 27
oda 35
odun 10
o lan 11
o ul 25
oksit 8
okul 21
okuma 8
olmak 10
on 16
organ 15
orman 19
orta 50
ortak 21
ortaklık 9
ot 135
oturma 7
oy (rey) 17
oyun 41
oyuncu 11
ozon 7
ö le 11
ö renim 7
89
ö retim 17
öküz 10
ölçek 7
ölçmek 54
ölçüm 15
ölü 22
ölüm 15
ömür 7
ön 50
önce 7
önerme 7
ördek 8
örtü 11
örümcek 8
öte 18
öz 38
özel 17
paça 8
pamuk 14
para 50
parça 11
parmak 31
pas 8
pa a 8
patlıcan 9
pay 15
pazar 15
pek 18
pekmez 7
pembe 7
pencere 10
pençe 7
perde 20
peri 9
pe in 8
peygamber 7
peynir 22
pilav 15
pis 8
piyasa 12
plastik 8
polis 12
posta 7
pozitif 8
program 7
pul 10
radyo 10
rakı 8
rapor 11
reçel 8
reis 7
renk 48
resim 29
roman 9
ruh 21
rüzgâr 8
saat 54
sabah 17
sabun 17
sa (sa lam) 11
sa (sol) 11
sa ır 9
sa lık 21
saha 13
sahip 22
sakal 12
sakallı 7
sakız 20
salata 10
salkım 10
salon 24
saman 8
sanat 28
sanayi 12
sandık 17
santral 7
saray 10
sarı 41
sarımsak 7
sarma 7
sarma ık 8
satı 24
sava 12
sayaç 7
sayı 42
saz (müzik) 12
seçim 11
selam 8
senet 12
sepet 10
ser (ba ) 15
serbest 12
sert 8
servis 13
ses 42
sesli 16
sever 25
severlik 14
sıcak 17
sıçan 14
sıfat 16
sı ır 14
sıkı 11
sıklet 8
sınav 9
sınıf 12
sınır 11
sıra 23
sırt 13
sidik 7
sigara 9
sigorta 16
silah 10
sinek 24
sinema 9
sinir 18
sistem 20
sodyum 9
sofra 13
so an 10
so uk 16
sokak 9
sol 9
solucan 8
son 23
soru 9
sosyal 27
soy 8
söz 56
sözle me 11
sözlü 8
su 158
subay 12
suç 9
sulu 7
suni 9
suratlı 7
sülfat 9
süpürge 10
süre 10
süt 31
aka 10
arap 7
ehir 12
eker 36
eref 9
erit 13
eytan 19
oför 7
tabak 8
tabaka 12
taban 16
tabanca 10
taç (ba ta) 11
tahta 37
takım 40
takma 8
takvim 11
tam 22
tamlama 12
tanrı 8
tarak 8
tarih 10
tarla 8
tas 9
ta 135
tatlı 29
tav an 18
tavuk 34
tedavi 13
tek 43
teker 10
teknik 10
tel 22
telefon 18
televizyon 11
telgraf 9
telli 10
temel 15
temiz 10
tepe 17
tepeli 10
ters 8
tıra 12
tırnak 15
ticaret 18
tiyatro 11
top 50
toplantı 8
toplu 10
topluluk 7
toplum 13
90
toplumsal 14
toprak 21
torba 11
toz 23
tören 13
tren 10
tulumba 8
turna 9
turp 8
tutkal 9
tuvalet 7
tuz 11
tüfek 7
tüm 8
tümce 7
tümleç 9
tüp 8
türeme 9
türk 14
tüy 11
uç 20
uçak 7
umumî 8
un 13
usta 7
uyku 23
uyum 10
uzak 11
uzay 12
uzman 15
uzun 32
ücret 7
üç 32
ülke 10
ünlü 26
ünsüz 40
üretim 8
üst 61
ütü 7
üvey 8
üye 7
üzüm 33
vakıf 7
vakit 25
varlık 10
vergi 30
veri 7
vermek 11
vuru 9
yaban 32
yabanî 15
ya 80
ya lı 15
ya mur 15
yahudi 8
yaka 9
yakın 14
yalan 7
yalancı 14
yalın 17
yan 25
yangın 10
yanık 7
yapay 7
yapı 19
yaprak 32
yapraklı 7
yara 10
yardım 8
yardımcı 16
yargı 14
yarı 40
yarım 26
yarı 14
yarma 9
yasa 13
yasak 7
yasama 10
yastık 10
ya (kuru) 8
ya (zaman) 8
ya am 14
yatak 20
yay 10
yayın 12
yayla 8
yaz 10
yazar 15
yazı 47
yazılı 11
yedek 7
yedi 9
yek 10
yel 24
yelken 8
yem 13
yemek (isim) 24
yeni 19
yer 118
ye il 29
yetki 7
yıl 29
yılan 26
yıldırım 7
yıldız 43
yitim 12
yo urt 7
yol 77
yosun 10
yön 8
yönetim 14
yufka 7
yukarı 7
yumurta 16
yumu ak 10
yurt 16
yuva 9
yuvar 18
yuvarlak 11
yük 14
yüksek 17
yürek 21
yürekli 13
yüreklilik 8
yürüyü 11
yüz (sayı) 9
yüz (sima) 43
yüzlü 13
zade 14
zaman 46
zamir 7
zar 19
zarf 12
zehir 8
zekâ 7
zeytin 11
zırhlı 7
zihin 7
TARTI MA
Ara tırmaya göre ilk bin kelimeyi, sıklı ı yedi ve üstü kelime
türeten madde ba ı kelimler olu turmaktadır. Sıklı ı yedi ve üstü olan bu
kelimelerin olu turdu u birle ik kelime sayısı 17985’tir. Ba ka bir ifadeyle
bu kelimelerin kar ılarında yazan sıklık sayısının toplamı 17985’tir.
Birle im gücü yüksek kelimeler, Say vd. (2002)’nin ODTÜ Derlem
Çalı ması ve Göz (2003)’ün Yazılı Türkçenin Kelime Sıklı ı Sözlü ü’ndeki
ilk bin kelimeyle kar ıla tırılmı tır. Say ve arkada larının çalı masındaki
kelime havuzunu iki milyon kelime olu tururken, Göz’ün çalı masındaki
91
kelime havuzunu ise bir milyon kelimenin olu turur. Birle im gücü yüksek
ilk bin kelimeyle bu iki çalı ma kar ıla tırıldı ında u sonuçlar ortaya
çıkmaktadır:
Tablo 1: Birle im gücü yüksek kelimelerle iki çalı manın kar ıla tırılması
lk 1018 kelime
293 kelime
Üç çalı mada ortak olan kelimelerdir.
147 kelime
Birle im gücü yüksek kelimelerle iki çalı madan
biriyle ortak olan kelimelerdir.
578 kelime
Sadece birle im gücü yüksek kelimelerde
geçmektedir.
Bu kar ıla tırmaya göre 440 kelime en sık kullanılan kelimelerdir. lk bin
kelimenin neredeyse yarısını olu turmaktadır. Bu bulgu, Öztokat (1977: 192)’ın, bile im
gücü yüksek kelimeler yüksek sıklık gösterir, dü üncesiyle paralellik göstermektedir.
Keklik (2009)’in 0-6 ya çocuklarına önerdi i 1233 kelime ve 7-11 ya
çocuklarına 1789 kelime ile birle im gücü yüksek 1018 kelime kar ıla tırılmı tır. A a ıda
tablo 2’de gösterilmi tir.
Tablo 2: Birle im gücü yüksek kelimelerle 0-6 ya ve 7-11 ya kelimelerin kar ıla tırılması
lk 1018 kelime
380 kelime
0-6 çocuklarına önerilen kelimelerle ortaktır.
334 kelime
7-11 ya çocuklarına önerilen kelimelerle ortaktır.
304 kelime
Sadece birle im gücü yüksek kelimelerde
geçmektedir.
Buna göre 1018 kelimelik liste ile 1233 kelimelik listede 380 kelime
ortak iken 1789 kelimelik listeyle 334 kelime ortaktır.
lk bin kelime, üst kavramlara göre öyle sınıflanabilir:
Bitkiler: A aç, çiçek, mantar, üzüm, yaprak, kök, dal, elma, diken,
kabak, çayır, badem, erik, biber, çam, bakla, bu day, kestane, yosun, çalı,
fasulye, fındık, fıstık, limon, menek e, me e, armut, incir, kavak, nane,
so an, sarımsak, mısır, patlıcan, kiraz, lahana, saman, sarma ık, turp, ayva,
ceviz, kamı .
Co rafya: Ta , deniz, ay, yıldız, gök, dünya, yel, kaya, toprak,
güne , maden, orman, bahçe, kum, kuyu, köy, ehir, tepe, ya mur, kar,
ada, kara, uzay, bulut, göl, rüzgâr, tarla, yayla, bataklık, kır, yıldırım.
Ev unsuru kelimeler: Kapı, oda, duvar, salon, çatı, merdiven, baca,
banyo, pencere, dam, tuvalet.
92
E ya isimleri: Kâ ıt, saat, top, kalem, tahta, boru, masa, resim, a ,
bez, i ne, dolap, kart, defter, cam, kitap, tel, anahtar, perde, yatak, lamba,
telefon, çatal, sabun, sandık, fener, iplik, kılıç, koltuk, mum, çadır, kese,
pamuk, ka ık, çanta, saz, zarf, ayna, bardak, boncuk, çivi, örtü, televizyon,
ip, mobilya, pul, radyo, sepet, süpürge, yastık, bıçak, gözlük, harita,
bayrak, mektup, tutkal, kepçe, tabak, tarak, tüp, be ik, fincan, gazete, halat,
havlu, ütü.
Fiiller: Basmak, bo mak, bozmak, gelmek, görmek, kapmak,
kaçmak, olmak, ölçmek, vermek.
Giysiler: Etek, çama ır, gömlek.
Hayvanlar: Balık, ku , böcek, tavuk, kurt, yılan, sinek, e ek, keçi,
horoz, at, karga, tav an, deve, kedi, köpek, domuz, koyun, sı ır, arı, ayı,
fare, kuzu, aslan, it, karınca, öküz, kurba a, dana, geyik, kelebek, kırlangıç,
ördek, örümcek, solucan, bülbül, fil.
nsanla ilgili kelimeler: Adam, baba, kadın, kız, çocuk, a a, o ul,
bey, gelin, hanım, o lan, erkek, efendi, karı, karde , bebek, evlat, anne.
Renk: kara, ak, sarı, ye il, kırmızı, beyaz, kızıl, mavi, çakır, kır,
pembe.
Sayılar: Bir, iki, üç, dört, be , yedi, on, kırk, yüz, bin, ikinci.
Sıfatlar: iç, kuru, ön, küçük, acı, sesli, a ır, büyük, uzun, ilk, geni ,
yeni, dar, do ru, kapalı, sıcak, yüksek, ince, so uk, canlı, kaba, e ri, gizli,
geri, yakın, bo , güzel, dik, eski, kısa, hafif, uzak, dolu, iyi, anlamlı, yabanî,
dost, temiz, yalancı, yumu ak, a a ı, esmer, iri, pis, sert, ters, ya , alçak,
bol, kötü, önce, yukarı.
Ta ıtlar: Gemi, araba, kayık, tren, uçak.
Vücut unsuru kelimeler: Ba , göz, dil, el, a ız, ayak, di , kulak,
yüz, kemik, kol, kan, parmak, burun, damar, kafa, kalp, gö üs, karın, bel,
dudak, beyin, göbek, tırnak, bo az, kıl, sırt, damak, deri, sakal, çene, ka ,
bacak, bıyık, bilek, diz, baldır, boyun)
Yapılar: Ev, köprü, hamam, banka, fırın, saray, belediye, istasyon,
sinema, tiyatro, kule, liman.
Yiyecek ve içecekler: Su, ekmek, eker, et, çorba, süt, kahve, tatlı,
kebap, bal, börek, çay, peynir, sakız, helva, köfte, yumurta, pilav, un, tuz,
zeytin, salata, makarna, reçel, çörek, pekmez, arap, yo urt, yufka.
93
Kavram alanlarına göre birle im gücü yüksek kelimeler
incelendi inde bu kelimelerin çe itli kavram alanıyla ilgili kelimelerin
geçti i görülmektedir.
SONUÇ VE ÖNER LER
Birle im gücü yüksek ilk bin kelimenin, Say vd. (2002)’nin ve Göz
(2003)’ün ve sıklık listeleriyle kar ıla tırma sonucunda birle im gücü
yüksek ilk bin kelimenin neredeyse yarısının bu iki çalı mayla ortak
kelimeler oldu u belirlenmi tir. Buna göre birle im gücü yüksek
kelimelerin yarısının sıklı ı yüksek oldu u görülmektedir.
Birle im gücü yüksek ilk bin kelimenin, Keklik (2009)’in 0-6 ya için
önerilen 1233 kelime ve 7-11 ya için önerilen 1789 kelime ile
kar ıla tırıldı ında, birle im gücü yüksek ilk bin kelimenin 714’ünün iki
listeyle ortaklık gösterdi i belirlenmi tir. Buna göre birle im gücü yüksek
ilk bin kelimenin, on bir ya ına kadar çocuklara ö retilecek kelimelerle
örtü tü ü görülmektedir.
Birle im gücü yüksek ilk bin kelime kavram alanlara göre tasnif
edildi inde çe itli alanlarla ilgili oldu u belirlenmi tir. Buna göre birle im
gücü yüksek ilk bin kelime çe itli alanlarla ilgili yaygın kullanılan kelimeler
oldu u görülmektedir.
Bir dilin temel söz varlı ı, ba , göz, kulak gibi organ isimleri; ana
besin maddesi sayabilece imiz su, bu day, et, balık gibi kelimeler; at, inek,
koyun gibi hayvanlar; insanların en çok kullandı ı almak, vermek, yemek,
içmek gibi somut fiiller; bir, iki, be , yüz gibi sayı isimleri örnek olarak
gösterilebilir (Aksan, 1998: c.III-17). Birle im gücü yüksek ilk bin kelime
temel söz varlı ı açısından incelendi inde insanın hayatında birinci
derecede önemli olan temel kelimelerden oldu u görülmektedir.
Bu sonuçlar göre u önerilerde bulunulabilir:
1. Birle im gücü yüksek kelimelerin; en sık kullanılan kelimelerle, 06 ya ile 7-11 ya çocuklarına ö retilmesi önerilen kelime listesiyle, çe itli
kavram alanlarında kullanılan kelimelerle ve Türkçenin temel söz varlı ı
olan kelimelerle örtü mesi açısından Türkçede öncelikli olarak ö retilmesi
gereken kelimelerdendir. Özellikle on bir ya ına kadar çocukların
ö retilmesi gereken kelimelerdir.
2. Birle im gücü yüksek ilk bin kelime anlam bakımından
incelendi inde, bu kelimelerin temel anlamda oldu u anla ılmaktadır. Bu
kelimelerden türeyen birle ik kelimeler ise terim anlam, yan anlam ve
mecaz anlamlı kelimelerdir. Bu yüzden birle im gücü yüksek ilk bin
94
kelimeden türeyen 17985 kelimenin ö renilmesi için önce temel anlamın
bilinmesi veya ö renilmesi gerekmektedir. Bu anlamda birle im gücü
yüksek ilk bin kelimenin öncelikli olarak ö retilmesi, bu kelimelerden
türeyen 17985 kelimenin ö renilmesi veya anla ılmasını kolayla tıracaktır.
3. Çocukların kelime hazinesi geli tirilirken a amalılık ilkesinden
hareket edilirken Türkçe ö retim programı, okul sözlükleri, çocuk kitapları
ve ders kitapları hazırlanırken birle im gücü yüksek ilk bin kelimelik bu
listeden yararlanabilir.
4. Çocu un dil ediminde okul öncesi dönemde anne ve babanın
etkisi oldukça fazladır. Bu anlamda anne ve babalar, birle im gücü yüksek
ilk bin kelimeyi kullanarak çocukların dil edinimlerine yardımcı olabilir.
5. Okul ça ına gelen çocuk, örgün e itim aracılı ıyla ilkö retim
boyunca ö retmenlerle yüz yüzedir. Ö retmenin dil ediniminde, dil
becerilerinin geli tirilmesinde çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu
anlamda ö retmenler, birle im gücü yüksek ilk bin kelimeyi kullanarak
çocukların dil edinimlerine yardımcı olabilir.
KAYNAKÇA
AKSAN, Do an (1998). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim I., II. Ve III. Cilt, Ankara:
Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKYÜZ, Yahya (1988). “Türkçe Okul Sözlüklerinin De erlendirilmesi”, Türk Dilinin
Ö retimi Toplantısı 1–3 Ekim 1986, Ankara: Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi
Yayınları, s. 249–259.
BA , Bayram (2006). 1985-2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında, Yazılmı Tahkiyeli
Metinlerin Söz Varlı ı Üzerine Bir Ara tırma, Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara: Gazi
Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsü.
ÇOTUKSÖKEN, Yusuf (2000). “Türkçe ve Edebiyat Ders Kitapları Nasıl Olmalı?”, Milliyet
Sanat Dergisi, C. 487. S. 9, s. 7–10.
DEM R, Celal (2006). “Türkçe/Edebiyat E itimi ve Ki isel Kelime Serveti”, Millî E itim
Dergisi, S. 169, s. 207–225.
GÖZ, lyas (2003). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklı ı Sözlü ü, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
KARADA , Özay (2005). lkö retim I.Kademe Ö rencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir
Ara tırma, Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi E itim Bilimleri
Enstitüsü.
KARASAR, Niyazi (2005). Bilimsel Ara tırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yayın Da ıtım.
KEKL K, Saadettin (2009). On Bir Ya ına Kadar Çocukta Dil Edinimi, Yayımlanmamı Doktora
Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsü.
MEB, (2005). lkö retim Türkçe Dersi Ö retim Programı ve Kılavuzu (1–5. sınıflar), Ankara:
Devlet Kitapları Müdürlü ü Basım Evi.
95
ÖZTOKAT, Erdim (1977). “Yabancı Dilde Sözcük Ö retimi”, Dilbilim, stanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yabancı Diller E itim Bölümü Dergisi, S. 2, s. 189–195.
PEHL VAN, Ahmet (2003). “Türkçe Ders Kitaplarında Sözcük Da arcı ını Geli tirme
Sorunu ve Çözüm Yolları”, Dil Dergisi, S. 122, s. 84–91.
SAY, Bilge; ZEYREK, Deniz; OFLAZER, Kemal; ÖZGE, Umut: “Development of a Corpus
and a Treebank for Present-day Written Turkish”, Eleventh International Conference of Turkish
Linguistics,
August
2002:
15
s.
27
Nisan
2009
tarihinde
dilbilim.info/yukseklisans/Corpus%20Based/ICTL_2002.pdf adresinden alınmı tır.
TAV ANCIL Ezel ve ASLAN, Esra (2000). çerik Analizi ve Uygulama Örnekleri, stanbul:
Epsilon Yayınları.
TOPALO LU, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlü ü. stanbul: Ötüken Yayınları.
TÜRK D L KURUMU (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.