devamı - WeedTurk.Com
Transkript
devamı - WeedTurk.Com
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis PHRAGMITES AUSTRALIS Nihat TURSUN İnönü Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü Battalgazi/Malatya nihat.tursun@inonu.edu.tr ADLANDIRMA Latince: Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel Sinonim: Arundo australis Cav. Phragmites communis Trin., Türkçe: Kamış İngilizce: Common Reed ORİJİNİ Avrupa TANIMI VE BİYOLOJİSİ Kamış Poaceae familyasına bağlı Arundineae sınıfından dar yapraklı çok yıllık bir bitkidir (Clayton, 1967). Phragmites cinsi Dünyada 4 tür içermektedir. P. australis Dünyanın her tarafında yaygın olarak görülürken, Phragmites japonicus Steudel Japonya, Çin ve Rusya’nın doğu bölgelerinde, Pharagmites karka (Retz.) Trin. Tropikal Afrika, Güney Asya ve Kuzey Avustralya’da, Phragmites mauritianus Kunth. Tropikal Afrika ve Hint Okyanusundaki Adalarda bulunmaktadır (Darlington and Wylie, 1955; Clayton, 1967; Tucker, 1990; Besitka, 1996). P. austrialis ülkemizde de çok yaygın olarak görülen bir su yabancı otudur (Atınayar, 1988). Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis Kamış suyun bulunduğu her türlü ortamda, sulanan veya taban arazilerde, göl, bataklık kenarları ve tahliye kanallarında bulunur (Özer ve ark., 1999). Bitki 6 metre yükseklikte boya ulaşabilen, boğumlu, gövdesinin içi boş, odunumsu gövdeye sahip topluluk oluşturabilen dar yapraklı, çok yıllık yarı batık (Amphibi) bir su yabancı otudur (Haslam, 1972; Özer ve ark, 1999). Yaprakları mızrak biçiminde, 20-40 cm uzunluk, 1-4 cm genişliktedir. Çiçekler yaz ortasında gelişir, tozlaşması rüzgârla olmaktadır (Tucker, 1990). Başaklar 40 cm’ye kadar uzayabilir (Şekil 1), demetçiklerin taban bölümleri tüylüdür. Başakçıklar 3-6 çiçeklidir. Kavuzları eşit değildir ve pürüzlüdür (Özer ve ark., 1999). Tohumları 1 mm kadar büyüklükte (Şekil 2), yüksek oranda değişken olup, sonbahar ve kış boyunca meydana gelir ve yeni alanlara Şekil 1. 40 cm boya kadar ulaşabilen bulaşmada önemli rol kamış başağı oynayabilmektedir. Çimlenme nemli topraklara maruz bırakıldığında ilkbaharda meydana gelir (Haslam, 1972). Kamış rizomlarındaki karbonhidratın yıl içerisindeki değişiminde toplam karbonhidrat miktarı mart ayının ilk yarısında en düşük seviyede bulunmaktadır. Bundan sonraki dönemde karbonhidrat seviyesi artmaya başlamakta ve Temmuz ayının başında en yüksek seviyeye ulaşmaktadır. Daha sonraki dönemde karbonhidrat seviyesi bitki çiçeklenme dönemine geçtiği için düşer ve daha sonraki dönemde tekrar artarak, aralık ayının başından mart ayının başına kadar tekrar düşmeye başlamaktadır. Rizomlarda yıl içerinde bu şekilde bir değişim gerçekleştirmektedir. Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis Şekil 2. Metrelerce derine gidebilen kamış kökü (resim N.TURSUN) Şekil 3. Kamışın çıplak ve kavuzlu tohumu EKOLOJİK İSTEKLERİ VE DAĞILIM ALANLARI Phragmites australis Dünyanın hemen hemen bütün alanlarında görülebilen farklı iklim koşullarına, ekolojik bölgelere ve tarım sistemlerine uyum sağlamış istilacı yabancı otlardan birisidir. Kamış özellikle göl, nehir, kanal gibi su bulunan Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis alanların yanı sıra, sulamaya açılan ve taban suyu yüksek tarım arazilerinde de yaygın bir şekilde görülmektedir. Özellikle taban suyu yüksek olan meyve bahçeleri, tahıl ve sebze alanların sıklıkla rastlanılmaktadır. Kamış (Phragmites australis (Cav.) Trin. Ex Steud) Avrupa, Asya, Afrika, Amerika ve Avustralya kıtalarının bütün her tarafında yaygın olarak görülmektedir (Holm et al., 1977). Kamışın yoğun bulunması su rejimi ve azot döngüsünün değişimi nedeniyle çeşitli bataklık ekosistemlerinin yapı ve fonksiyonlarını değiştirdiği gibi (Benoit and Askins, 1999; Mayerson et al., 2000), doğal çeşitliliği ve sulak alanların habitatının niteliğinide azaltmaktadır (Thompson and Shay, 1989; Jamison, 1994; Marks et al., 1994; Chambers, 1997; Mayerson et al., 2000). Kamışda fotosentez için en uygun sıcaklık bölgeye göre değişmekle beraber 18-40 0C arasındadır (Pieterse and Murphy, 1990). Ilıman iklimlerde kamışın canlı kütle oluşumu, fotosentezin en yüksek ve karanlık solunumunun en düşük düzeyde olduğu Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşmektedir (Dykyjova et al., 1971). Su üstü yabancı otları ile yüzen yabancı otların canlı kütle üretim yeteneklerinin çok yüksek oluşu, bu yabancı otların besin maddesi gereksinmelerinin su altı yabancı otlarına göre çok daha fazla olduğu ve besin maddeleri koşullarına daha büyük bir tepki göstermelerinden kaynaklanmaktadır (Reddy et al., 1983). Azotla (N) yapılacak gübrelemeler kamışın fotosentez oranı ile büyümesini artırırken (Wahlquist, 1972; Overdieck, 1978; Reddy and Portier, 1987), potasyum (K) ile yapılan gübrelemeler kamışın büyümesi üzerine etki etmemektedir (Ulrich and Burton, 1988). Kamış rizomlarının en uygun sürdüğü sıcaklık 30-40 0C’ler arasında oluken, tohumların çimlenmesi ise 30 0C de olmaktadır YAYILMA ŞEKLİ Kamışın yeni alanlara bulaşmasındaki en önemli faktör tohumlarıdır. Dünyanın önemli istilacı türleri arasında yer alan P. australis tohumları rüzgar ile rizomları ise arazi sürümü esnasında tarım makineleri ve insanlar ile işlenebilen tarım arazilerine, geniş alanlara ve uzak mesafelere ve yol kenarlarında tekerlere yapışan çamurla vb ile kısa mesafelere yayılabilmektedir. Kamışın tohumlarının çimlenebilmesi için gerekli koşullar; sığ sular, ışık, 10-30 0C arasındaki sıcaklıklar ve yeterli havalanmadır (Hürlimann, 1951; Haslam, 1972, 1973; Spence, 1964). Bu nedenlerle kamış tohumlarının çimlenmesi, çimlenme ve genç bitkilerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için uygun koşulların bulunduğu çamur düzlükleri ile sınırlanmaktadır (Pieterse and Murphy, 1990). Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis Toprak altı gövdesi yada tomurcuklarından 3 yıl içerisinde olgun kamış sapları oluşabilmektedir (Haslam, 1973). Toprak altı gövdesi su, hayvanlar yada insanlarla taşınarak ve akıntıların önemli olmadığı alanlara yerleşerek yeni sürgünler oluştururlar (Haslam, 1973). Olgun bir bitki toprak altı gövdeleri aracılığıyla 2 m yayılabilmektedir. Toprak üstü yatay gövdeleri, hava sürgünlerinin tabandaki toprağa yatması ve büyümeye başlaması sonucu oluşur. Toprak üstü yatay gövdeleri oluşumu, toprak altı gövdesi oluşumuna göre daha enderse de bu yapılar aracılığıyla yayılma hızı 5 m/yıl düzeyine kadar ulaşabilmektedir (Haslam, 1973). Toprak altı rizomlarının oluşturduğu yayılma 200 gövde/m2’nin üzerinde olabilmektedir (Haslam, 1972). ZARARI VE KONTROLÜ Oluşturduğu Zararlar: Kamış dünyanın birçok yerinde, özellikle göl, nehir, kanal gibi su bulunan alanların yanı sıra, sulamaya açılan ve taban suyu yüksek tarım arazilerinde de yaygın bir şekilde görülmektedir. Özellikle taban suyu yüksek olan meyve bahçeleri, tahıl ve sebze alanların sıklıkla rastlanılmaktadır. Özellikle sulamaya açılan ve taban suyu yüksek olan birçok alanlardaki kültür bitkileri ile rekabete giren kamış bitkisi önemli verim kayıplarını da beraberinde getirmektedir. Kamışın rekabet kabiliyetinin fazla olması, çok derinlere giden kök sisteminin bulunması ve birçok herbisitin yeterince etki etmemesi nedeniyle bu kayıplar ortaya çıkmaktadır. Kontrolü: Kamışla Dünyanın çeşitli yerlerinde değişik savaş yöntemleri uygulanmaktadır. Bu savaş yöntemleri içerisinde biyolojik, mekanik, kimyasal savaş yöntemleri bulunmaktadır. Kamışa karşı entegre savaş yönteminin uygulanması bu bitkiye karşı mücadelede daha başarılı olmanın temel prensibini taşımaktadır. Kamışda biçme yabancı otla savaşımında diğer yöntemlere göre daha yaygın olarak uygulanan mekaniksel savaşım yöntemidir. Hollanda’da ilkbahar ve erken sonbaharda, İngiltere’de Temmuz ayında gerçekleştirilen ve bazen erken sonbaharda da tekrarlanan biçme, kamışı baskı altında tuttuğu veya öldürdüğü, yine İngiltere’de Breckland bataklıklarında Temmuz ayında yapılan biçmenin ertesi yıl bitkide %40 azalma sağladığı belirlenmiştir (Haslam, 1968). Shekov (1974), Polonya’da bazı balık gölcüklerinin kıyı kuşağında bulunan kamışa karşı en etkili savaşımın ilkbaharda 2 kez biçme yapılması ile sağlandığını kaydetmektedir. Bu uygulamalardan sonra kamışın gelişmesi hemen tümüyle durduğu ve 4-5 yıl boyunca çok seyrek olarak sap gelişimi görüldüğü aynı araştırıcı tarafından belirtilmektedir. Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis Yakma, biçme ve su düzeyinin düşürülmesi ile birlikte geniş ölçüde uygulanmakta, bitkilerin toprak üstü bölümlerini ortamdan uzaklaştırmakta ve toprağın üst bölümlerinde sıcaklık dalgalanmalarının artmasına neden olmaktadır. Yakma kamış rizomlarının gözlerindeki apikal dominansı kaldırdığı için bir sonraki gelişme döneminde kamışda daha yoğun sap gelişmesine neden olmaktadır (Haslam, 1986; Shay et al., 1987). Kamışda kışın yapılan yakma, tomurcukların ilkbaharda daha erken dönemde sürmesine neden olmakta ve bu durum diğer türlerle olan Şekil 4. Kamışla beslenen Lipara rekabette yarar sağlamaktadır. pullitarsis (Resim: Bernd Blossey. İlkbaharda yapılan yakma ise bitkilerin Cornell University) ortaya çıkışını bir ölçüde geciktirmekle birlikte, toprak altı gövdelerindeki durgun tomurcuklardaki uyarıcı etkisi nedeniyle, yakma öncesine göre daha uygun gelişmeye neden olmaktadır. Kamışa karşı Dünyanın değişik bölgelerinde biyolojik mücadele yöntemleri de kullanılmaktadır. Kuzey Amerika’da 26, Avrupada ise 140 böcek türünün kamışla (P. australis) beslendiği ve bunların kamışa önemli zarar verdiği belirlenmiştir (Tewksbury et al., 2002; Schwarzlander and Hafiger, 1999). Bu türlerin yaklaşık %50’si kamışa özelleşmiştir (Schwarzlander and Hafiger, 1999) ve bunların %40’ıda monofag türlerdir. Lepidoptera familyasına ait 45 tür ile Diptera familyasına ait 55 türün kamışda biyolojik mücadelede çok önemli olduğu bildirilmektdir. Bu böceklerinde %70’den fazlası kamışın (P. australis) gövde ve yaprakları ile beslenirken, monofag türlerinin yalnız 5 adeti rizomları ile beslenmektedir (Tewksbury et al., 2002). Bu böcekler içerisinden Lipara spp. (Diptera:Chloropidae) sadece kamışda beslenmektedir (Beschovski, 1984) (Şekil 4). Bu türler kamış sürgünlerinde galler meydana getirip, kışı geçirmekte (Chvala et al., 1974) ve her sürgünde 1 adet larva gelişmektedir (De Bruyn, 1994). Avrupada kamış bitkisinde görülme oranı değişmekle beraber %5-10’iken (Schwarzlander and Hafiger, 1999), ABD’de bulunma oranları %80’e kadar çıkabilmektedir (Balme, 2000). Diğer taraftan Lasioptera hungarica Möhn (Diptera:Cecidomyliidae)’de sadece kamışla beslenen başka bir türdür (Skuhrava and Skuhravy, 1981) (Şekil 5). Bu türde sürgünlerde beslenmekte ve bu türün larvaları kamış gövdesinin içerisinde kışı geçirmektedir. Kamışda 2 boğum arasında 30-300 arasında sarı renkte larva bulunabilmektedir. Bunlar siyah yapıda miselleri olan bir fungusla (Sporothrix cinsi) beraber bulunmaktadır. Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları Dişi sinek yumurtayı ovipozitörü inokule etmektedir (Skuhrava and Skuhravy, 1981). Bu türlerden başka Chaetococcus phragmitis Marchal (Homoptera:Pseudococcidae) sadece Arundo ve Phragmites türleri ile beslenen, ABD’nin yanı sıra Avrupa’da Ermenistan, Azerbaycen ve Akdeniz kıyısındaki ülkelerde bulunan bir başka türdür (BenDov, 1994; Kosztarab, 1996). Rhizedra lutosa (Hübner) (Lepidoptera:Noctuidae) sadece rizomlarda ve Phragmataecia castaneae (Hübner) (Lepidoptera:Cossidae) ise hem rizom hemde kamış gövdesinin tabanında beslenen diğer türlerdir (McCabe and Schweitzer, 1991). P.australis ile bitki dokusuna bırakırken bu fungusuda Şekil 5. Kamışla beslenen Lasioptera hungarica (Resim: Bernd Blossey. Cornell University) Kamışla kimyasal mücadelede kamışın çok yüksek derecede kök sistemine sahip olmasından dolayı etkili bir herbisit bulunmamaktadır. Özellikle uygulanan herbisitlerin köklerdeki karbonhidrat seviyesinin düşük olduğu ilkbahar aylarında uygulanması bu bitki ile mücadeleyi kolaylaştıracaktır. ÜLKEMİZ İÇİN TAŞIDIĞI MUHTEMEL RİSKLER Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de bitkinin istila ettiği mevcut yayılma alanları bitkinin istilada ne kadar başarılı olduğunu gösteren önemli bir delildir. Özellikle sulanan, sulamaya açılan ve taban suyu yüksek alanlarda çok sık rastlanılmaya başlanması bu bitkinin yüksek oranda tohum oluşturması ve gelişmiş kök sistemine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun sonucu olarak yeni bir alana bir kez yerleştiğinde artık bu yabancı otu o alandan çıkarmak veya kontrol altına almak son derece güçtür. Ayrıca bitki dünyanın bir çok yerinde çok farklı ekolojik koşullara iyi adapte olabilme potansiyelinden Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis dolayı sahip olduğumuz biyolojik çeşitlilik için de potansiyel bir risk haline getirmektedir. KAYNAKÇA ALTINAYAR, G., (1988) Su yabancı otları. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, DSİ. Genel Müd., İşletme ve Bakım Dairesi Başk., Ankara. BALME, G. R., (2000) Insects on Phragmites australis. M. S. thesis, University of Rhode Island, Kingston, Rhode Island, USA. BEN-DOV, Y., (1994) A Systematic Catalogue of the Mealybugs of the World (Homoptera: Coccoidea:Pseudococcidae and Putoidae) with Data on Geographical Distribution, Host Plants, Biology and Economic Importance. Intercept Ltd. Andover, United Kingdom. BENOIT, L.K. and Askins, R., (1999) AImpact of the spread of Phragmites on the distribution of birds in Connecticut marshes. Wetlands 19: 194-208, USA. BESCHOVSKI, V. L., (1984) A zoogeographic review of Palaearctic genera of Chloropidae (Diptera) in view of origin and formation. Acta Zoologica Bulgarica 24: 3-26. BESITKA, M. A. R., (1996) An ecological and historical study of Phragmites australis along the Atlantic Coast. M. S. thesis, Drexel University, Philadelphia, Pennsylvania, USA. CHAMBERS, R. M., (1997) Porewater chemistry associated with Phragmites and Spartina in a Connecticut tidal marsh. Wetlands 17: 360-367. CHVALA, M., DOSKOCIL, J., MOOK, J.H., POKORNY, V., (1974) The genus Lipara Meigen (Diptera, Chloropidae); systematics, morphology, behaviour, and ecology. Tijdschrift voor Entomologie 117:1-25. CLAYTON, W. D., (1967) Studies in the Gramineae: XIV. Kew Bulletin 21: 111-117. DARLINGTON, C. D., WYLIE, A.P., (1955) Chromosome Atlas of Flowering Plants. George Allen and Unwin Ltd., London DE BRUYN, L., (1994) Lifecycle strategies in a guild of dipteran gallformers on the common reed, pp. 259-281. In Williams, M. (ed.). Plant-Galls: Organisms, Interactions, Populations. Claredon Press, Oxford, United Kingdom. DYHYJOVA, D., VEBER, K., PRIBAN, K., (1971) Productivity and root/shoot ratio of reed swamp species growing in outdoor hydroponic cultures. Folia Geobot. Phytotax. 6:233254. HASLAM, S.M., (1968) The biology of reed (Phragmites communis) in relation to its control. Proc 9th BR. Weed Control Cong. pp.382-387. HASLAM, S. M., (1972) Biological flora of the British Isles, no. 128. Phragmites communis Trinidad Journal of Ecology 60: 585-610. HASLAM, S. M., (1973) Some aspects of the life history and autecology of Phragmites communis. Polish archives of Hydrobiology: 2079-2100. HASLAM, S. M., (1986) Causes of changes in river vegetation giving rise to complaints. Pp 151-156 in Proc. 7th Int. Symp. Aquat Weeds. European Weed Resear. Soc. and Assn. Appl. Biol.. HOLM, L.G., PLUCKNETT, D.L., PANCHO, J.V., HERBERGER, J.P., (1977) The World’s Worst Weeds: Distribution and Biology. The University Press of Hawaii, Honolulu, Hawaii, USA. HURLIMANN, H., (1951) Zur Lebensgeschichte des Schilfs an den Ufern der Schweizer Seen. Beitr. geobot. Landesaufn. Schweiz 30: pp.232. JAMISON, K., (1994) Rx for Delaware’s northern wetlands. Outdoor Delaware Fall, 1994, 4-9. . MARKS, M., LAPIN, B., RANDALL, J., (1994) Phragmites australis (P. communis): Threats, management and monitoring. Natural Areas Journal 14: 285-294. Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları P.australis MAYERSON, L. A., SALTONSTALL, K., WINDHAM, L., KIVIAT, E., FINDLAY, S., (2000) A comparison of Phragmites australis in freshwater and brackish marsh environments in North America. Wetlands Ecology and Management 8: 89-103. McCABE, T. L., SCHWEITZER, D.F., (1991) Rhizedra lutosa (Lepidoptera: Noctuidae) newly introduced to North America. Entomological News 102: 130-132. OVERDIECK, D., (1978) CO2-Gaswechsel und Transpiration von Schilfblättern bei abgestuften N- und P-Gaben. Verhandl. d. Ges. f. Ökologie, Kiel,1977, 369-376. ÖZER, Z., ÖNEN, H., TURSUN, N., UYGUR, F.N., (1999) Türkiye’nin bazı önemli yabancı otları (Tanımları ve Kimyasal Savaşımları). GOÜ. Ziraat Fak. Yayınları No:38, Kitep Serisi No:16, Tokat. PITERSE, A.H., MURPHY, K.J., (1990) Su yabancı otları, Zararlı su örtüsünün çavre bilimi ve yönetimi. Oxford Univ. Press, England. (Çeviri:Gürol Altınayar). REDDY, K.R., SUTTON, D.L., BOWES, G., (1983) Freshwater aquatic plant biomass production in Florida. Soil & Crop Soc. Fla. J. 42:28-40. REDDY, K.R., PORTIER, K.M., (1987) Nitrogen utilization by Typha latifolia L. as affected by temperature and rate of nitrogen application. Aquat. Bot., 27:127-138. SCHWARZLENDER, M., HAFLIGER, P., (1999) Evaluating the potential for biological control of Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel. Annual Report. CABI Bioscience Centre Switzerland, Delemont, Switzerland. SHAY, J.M., THOMPSON, D.J., SHAY, C.T., (1987) Post-fire performance of Phragmites australis (Cav.) Trin. in the Delta Marsh, Manitoba, Canada. Arch. Hydrobiol. Beih. 27: 95-103. SHEKOV, A.G., (1974) Effect of salinization on hydromacrophytes of Kuban Limans. Sov. J. Ecol. 5:450-454. SKUHRAVY, M. SKUHRAVY, V., (1981) Die Gallmücken (Cecidomyiidae, Diptera) des Schilfes (Phragmites communis Trin.). Academia Praha, Studie Csav 3: 1-150. SPENCE, D. H. N., (164) The macrophyte vegetation of fresh-water lochs, swamps and associated fens pp 306-425. In: The Vegetation of Scotland (ed. by J. H. Burnett). Oliver and Boyd, Edinburgh. pp.613. TEWKSBURY, L., CASAGRANDE, R., BLOSSEY, B., HAFLIGER, P., SCHWARZLENDER, M., (2002) Potential for Biological Control of Phragmites australis in North America. Biological Control 23: 191-212. THOMPSON, D. J., SHAY, J.M., (1989) First-year response of a Phragmites marsh community to seasonal burning. Canadian Journal of Botany 67: 1448-1455. TUCKER, G. C., (1990) The genera of Arundinoidea (Gramineae) in the southeastern United States. Journal of the Arnold Arboretum 71: 14-171. ULRICH, K. E., BURTON, T.M., (1988) An experimental comparison of the dry matter and nutrient distribution patterns of Typha latifolia L., Typha angustifolia L., Sparganium eurycarpum Engelm. and Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel. Aquatic Botany 32(1-2): 129-140. WAHLQUIST, H., (1972) Production of water hyacinths and resulting water quality in earthen ponds. Hyacinth Contr. J. 10: 9-11.