Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1):
Transkript
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1):
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) Araştırma Makalesi Çilingoz (Çatalca- Yalıköy, İstanbul) Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının Memeli Hayvan Faunası Bakımından Değerlendirilmesi Pınar ÇAM1*, Esra TAŞ2 1. Sinop Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 57000, Merkez, Sinop, Türkiye. 2. EMS Çevre Araştırmaları Sosyal Hizmetler ve Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti., 06100, Tandoğan, Ankara, Türkiye. *pinar82mail@gmail.com Özet: Çatalca Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının (YHGS), memeli hayvan faunasının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada, 2013 (Eylül) - 2014 (Ekim) yılları arasında Çilingöz YHGS‘nda farklı habitatlarda arazi ve gözlem çalışmaları yürütülmüştür. Bölgede karasal ve sucul biyotoplarda, yayılışı muhtemel 45 memeli türü belirlenmiştir. Bu türler Carnivora (10 tür), Chiroptera (9 tür), Rodentia (14 tür), Soricomorpha (7 tür), Artiodactyla (3 tür), Lagomorpha (1 tür) ve Erinaceomorpha (1 tür) takımlarına dahildir. Çilingöz YHGS memeli hayvan faunası, IUCN kategorileri ile değerlendirilmiş, tehlike altında olan türler belirlenmiştir. Bu kapsamda bölgede yaşayan 2 Chiroptera türünün (Rhinolophus euryale – Akdeniz nalburunlu yarasası ve Myotis capaccinii – uzun ayaklı yarasa), 1 Carnivora türünün (Lutra lutra- su samuru), tehlike altındaki türler kapsamında olduğu belirlenmiştir. Alanda endemik memeli türü bulunmamakla birlikte, Cervidae familyasına ait karaca (Capreolus capreolus) ve Kızıl geyik (Cervus elaphus) Çatalca Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nda hedef tür olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Biyoçeşitlilik, Çilingöz YHGS, Çatalca, Mammalia, Memeli Faunası Evaluation of the Mammalian Fauna of Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land Abstract: This study aimed to determine the mammal fauna of the Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land. For this purpose, field and observational study was conducted in 2013 (September)- 2014 (October), in different habitats in Çilingöz Wildlife Development Land. This research resulted in the terrestrial and aquatic biotope at Çilingöz, is likely to spread 45 mammal species were identified. This mammal species belong to the following orders; Carnivora (10 species), Chiroptera (9 species), Rodentia (14 species), Soricomorpha (7 species), Artiodactyla (3 species), Lagomorpha (1 species) and Erinaceomorpha (1 species). Çilingöz mammalian fauna, evaluated by IUCN category are determined endangered species. In this context, the two Chiroptera species (Rhinolophus euryale- Mediterranean Horseshoe Bat, Myotis capaccinii- Long-fingered Bat) and one Carnivora species (Lutra lutracommon otter) are under threat in Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land. Belonging to the family Cervidae, roe deer (Capreolus capreolus) and red deer (Cervus elaphus) are designated as the target species in Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land. There are no endemic mammalian species in this area. Keywords: Biodiversity, Çilingöz WDF, Çatalca, Mammalia, Memeli Faunası Giriş Çilingöz Yaban Hayatı Koruma Alanı, Çatalca Orman İşletme Müdürlüğünün sınırları içerisinde kalmakta olup, Yalıköy Orman işletme Şefliği sınırlarının tamamı ile Binkılıç ve Karacaköy Orman işletme Şeflikleri sınırlarının bazı kısımlarını içermektedir. Alanın kuzeydoğusunu Karadeniz, güneybatısını ise eski İstanbulKırklareli karayolu ile sınırlandırmaktadır. Alanın kuzeybatısını İstanbul il sınırı, güneydoğusunu ise Çatalca sınırlandırmaktadır. Saha içinde Binkılıç, Yalıköy, Aydınlar, Karamandere; dış sınıra yakın Karacaköy Mahallesi, Gümüşpınar Köyü ve Yaylacık Köyü bulunmaktadır. Ayrıca alanın kuzeybatı sınırının devamında Tekirdağ Orman İşletmesine bağlı Safaalan, Güngörmez ve Bahçeköy köyleri bulunmaktadır (Anonim, 2012). Şekil 1’de Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın coğrafik konumu ve alanın bölgeleme haritası verilmiştir. 184 Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) a b Şekil 1.a. Çilingöz YHGS‘nın coğrafik konumu b. Alanın bölgeleme haritası (Anonim, 2012). Çilingoz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında, orman ekosistemi, sucul ekosistemler ve kumul ekosistemler bir arada bulunmaktadır. Bu ekosistemlerin kesişim bölgeleri, yani ekoton bölgeler, memeli hayvan türlerine farklı yaşam alternatifleri sunması bakımından da bilhassa önemlidir. Yaban hayatı hayvanlarına, beslenme, barınma ve üreme avantajları sunacak farklı tip ekosistemler bu alanın önemini gözler önüne sermektedir. Karasal yaşam bölgede orman ekosistemleri ile temsil edilmektedir. Meşe, gürgen ve kayın ağaçları orman vejetasyonun en baskın üyeleridir. Yaklaşık 100- 200 metre arasında makilik alanlar hakimdir. Bazı bölgelerde orman tahribatı sonucu oluşmuş pseudomakilik kısımlara rastlanmıştır. Orman içinde bulunan dereler, baraj gölleri ve denize komşu alanlar ile sazlık ve bataklık kısımlar, sucul ekosistemin temsilcileridir. Bu alanlar özellikle nokturnal (gececil) memeli hayvan türlerinin su ihtiyaçları için büyük önem taşımaktadır. Bölgede yer alan sazlıklar, hedef türler olan Kızıl geyik (Cervus elaphus), Karaca (Capreolus capreolus) başta olmak üzere, diğer memeli türlerinin barınma ve beslenme avantajı sağlaması yönünden ekolojik değer oluşturmaktadır. Habitatı nehir ve göl kıyıları olan Lutra lutra, Su samuru da bölge için 185 Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) önemli türlerden biridir. Şekil 2‘de bölgenin farklı ekosistem ve habitat tiplerine ait görüntüler verilmiştir. Şekil 2. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında görüntülenen farklı ekosistem habitat tipleri a.Sık bitkili orman habitatı b.Durgun su, gölet habitatı -Bu habitat tipi bölge için ekolojik önem arz eden Lutra lutra, su samuru için son derece değerlidir- c.Orman ekosistemi ve sucul ekosistem kesişimi, ekoton bölge d.Az bitkili taşlık ve kayalık habitat -birçok Squamata (sınıf:Reptilia) ve Carnivora (sınıf:Mammalia) türleri için barınma ve kamuflaj avantajı sağlamaktadır- e.Denize komşu kumul ekosistem. Materyal ve Yöntem Bu çalışmada, Eylül (2013)- Ekim (2014) ayları arasında Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında yapılan arazi çalışmalarından elde edilen gözlem ve analiz bilgileri ile, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve Gelişme Planı (2012) raporundaki bilgiler birlikte kullanılmıştır. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında olması muhtemel yaban hayat türlerine ait envanter, saha çalışmaları ile oluşturulmuştur. Bölgede IUCN kategorisine göre, CR; kritik olarak tehlikede olan takson (kritik) EN; tehlike altında olan takson (tehlikede) 186 Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) kategorilerine dahil olan türler, VU; neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson (duyarlı- hassaszarar görebilir) ve NT; tehdit altına girebilir (tehdite yakın) kategorilerindeki türler ve tür grupları, yaban hayat elemanlarının değerlendirilmesinde öncelikli tutulmuştur. Arazi çalışmalarında, memeli populasyonları ve bireylerine dair direkt gözlemlerin dışında; dışkılar, ayak izleri, yenmiş besin kalıntıları da kaydedilerek, memeli fauna envanteri çıkarılmıştır. Küçük memelilerin tespitinde, hayvanların toprak üstünde açtıkları spesifik yuva girişleri dikkate alınarak, bu alanlara canlı yakalama kapanları yerleştirilmiştir. Kapanla yakalanan küçük memeli bireyleri tür teşhisinin ardından arazide alındıkları bölgeye geri bırakılmıştır. Çalışmalarda optik cihazlar (kamera, dürbün, fotoğraf makinesi, teleskop) ve coğrafik kayıt (GPS) cihazları kullanılmıştır. Bulgular Çilingöz Yaban Hayatı ve Geliştirme Sahası ve yakın çevresinde karasal ve sucul biyotoplarda görüntülenen, izine rastlanılan ve olması muhtemel 45 memeli türünün dahil olduğu takımlara göre oranları; Erinaceomorpha % 2, Soricomorpha % 10, Chiroptera % 24, Lagomorpha % 2, Rodentia % 24, Carnivora % 26, Artiodactyla % 7 ve Cetacea % 5 şeklindedir. Çilingöz YHGS‘daki 45 türün 26 tanesi en az iki farklı gözlem istasyonunda doğrudan gözlemlenerek kaydedilmiştir. Şekil 3’de Çilingöz YHGS’ndaki memeli hayvanlarının takımlarına göre oranlandığı grafik verilmiştir. Şekil 3. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında bulunması muhtemel memeli türlerinin takımlara göre oranlandığı grafik. IUCN’e göre, bölgede yayılış göstermesi muhtemel 2 yarasa türü; Miniopterus schreibersii- Uzun Kanatlı Yarasa ve Rhinolophus mehelyi- Mehelyi’nin Nalburunlu Yarasası NT ve VU kategorilerinde olmak üzere tehlike altındadır. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası için önemli bir değer teşkil eden Lutra lutra-Su Samuru da NT kategorisinde olup, tehlike altında olan türler arasındadır. Tablo 1. Çilingöz YHGS’ndaki karasal ve sucul biyotoplarda yayılış gösteren memeli hayvan türleri ve koruma statüleri. NO Takım / Familya Tür ve Türkçe adı Habitatı Koruma Statüsü Bern 1 Erinaceomorpha / Erinaceidae 2 Soricomorpha / Talpidae Erinaceus concolor IUCN - LC Kirpi Bağ, bahçe, kültür arazisi ve orman Talpa europaea Kumlu humuslu alanlar - LC 187 Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) Köstebek 3 Talpa ceaca Dere kenarı, orman içi çayır, yayla, kumluhumuslu ıslak toprak Ek- III LC Nemli ve sık bitki ortamı Ek- III LC Nemli ve sık bitki ortamı Ek- III LC Orman sivriburunfaresi Neomys anomalus Su kenarları Ek- III LC Nemli ormanlar, çalılık ve çayırlık alanlar Ek- III LC Açık arazi, orman sınırları, çalılık alanlar Ek- III LC Mağara, in ve kaya çatlakları Mağara, in, yarık ve boş bina Mağara, in, yarık, boş binalar ve ahırlar Hat civarındaki evlerin çatı yarıkları Mağaralar Ek- II NT Ek- II LC Ek- II LC Ek- III LC Ek- II VU Mağaralar, eski binalar, kale ve hanlar Mağara, maden ocağı, mahsen, kaya veya ağaç yarıkları Mağaralar, eski bina duvar ve tavan çatlak ve oyukları Büyük küçük mağaralar, bina duvarları Orman içi, orman açıklıkları Orman ve koru Ek- II LC Ek- II LC Ek- II LC Ek- II LC Ek- III LC Ek- III LC Akarsuların durgun ve vejetasyonca zengin bölgeleri Orman - LC - LC Hertürlü kültür arazisi ve step, meyve bahçeleri Orman içi çayır, kültür arazisi, su kenarı, step Mera, tarla, çayır, yüksek yayla ve step alanlar Nemli orman, orman sınırı Yaprak döken ormanlar - LC - LC - DD - LC - LC Mesken yerler ve otlu, çalılık dere kenarları Limanlar ve büyük şehirlerin alt yapısı Açık arazi - LC - LC - LC Mesken yerler ve çevresi, açık arazi Yaprak döken orman ve nemli ormanlar - LC Ek- III LC Akdeniz köstebeği 4 Soricomorpha / Soricidae Sorex minutus Sivriburunlu cücefare 5 Sorex araneus 6 Sivriburunlu bataklık faresi 7 Crocidura suaveolens Küçük sivriburunlu bahçefaresi 8 9 Crocidura leucodon Chiroptera/ Rhinolophidae 10 11 12 Chiroptera/ Vespertilionidae 13 14 15 Sivriburunlu bahçefaresi Rhinolophus euryale Akdeniz nalburunlu yarasası Rhinolophus ferrumequinum Nalburunlu büyük yarasa Rhinolophus hipposideros Nalburunlu küçük yarasa Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa Myotis capaccinii Uzunayaklı yarasa Myotis blythi Farekulaklı küçük yarasa Myotis emerginatus Kirpikli yarasa 16 Myotis myotis Farekulaklı büyük yarasa 17 Miniopterus schreibersii Uzun kanatlı yarasa 18 Lagomorpha/ Leporidae 19 Rodentia/ Sciuridae 20 Rodentia/ Cricetidae Microtus subterraneus Küçük oyucufare Microtus guentheri Akdeniz tarlafaresi 21 22 23 24 Rodentia/ Spalacidae 25 Rodentia/ Muridae 26 27 28 29 30 31 Lepus europaeus Yabani tavşan Sciurus vulgaris Avrupa sincabı Arvicola terrestris Su sıçanı Rodentia/ Gliridae Microtus rossiaemeridionalis Uzun kuyruklu çayır faresi Spalax leucodon Körfare Apodemus flavicollis Orman faresi Apodemus agrarius Çizgili orman faresi Rattus rattus Ev sıçanı Rattus norvegicus Göçmen sıçan Mus macedonicus Sarı ev faresi Mus domesticus Ev faresi Glis glis Yediuyur 188 Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) 32 33 Carnivora/ Canidae 34 35 36 Carnivora/ Canidae Her türlü habitat Ek- III LC Canis lupus Kurt Canis aureus Çakal Vulpes vulpes Tilki Martes foina Kaya sansarı Orman, step, yayla Ek- II LC Sık orman, maki ve fundalık Her türlü habitat - LC - LC Yaprak döken ormanlarda kayalık ve taşlık bölgeler İğne, yaprak döken orman Orman, step Ek- III LC Ek- III LC Ek- III LC Nehir, dere ve göl Ek- II NT Değişik habitatlar, orman, bağ, bahçe, harabe Orman, kayalık arazi Ek- III LC Ek- II LC Yapraklı, karışık, kayalıklı orman Yapraklı ve karışık orman, sık bitki örtülü göl, bataklık Ek- III LC - LC Kızılçam, maki ve meşe ormanları Yapraklı her türlü orman, orman içi çayır ve açıklık Ek- II LC Ek- III LC Martes martes Ağaç sansarı Meles meles Porsuk Lutra lutra Su samuru Mustela nivalis Gelincik 37 38 39 40 41 Dryomys nitedula Ağaç faresi, Hasancık Carnivora/ Felidae 42 43 Artıodactyla/ Suidae 44 Artıodactyla/ Cervidae 45 Felis silvestris Yaban kedisi Felix lynx Vaşak Sus scrofa Yaban domuzu Cervus elaphus1 Kızıl geyik Capreolus capreolus2 Karaca Tartışma Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın memeli hayvan fauna envanterini ortaya koyan akademik bir çalışma henüz bulunmamaktadır. Bu çalışmada T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve Gelişme Planı (2012) dikkate alınarak, Çilingöz YHGS’daki memeli hayvan faunası yeniden değerlendirilmiştir. Bu kapsamda, yönetim ve gelişme planında verilen tüm memeli hayvan türlerinin bölgede yaşamını sürdürdüğü belirlenmiştir. Çilingöz YHGS’da, liste harici bir memeli hayvan türüne rastlanılmamıştır. Sonuç Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında bulunması muhtemel memeli hayvan türleri, ülkemizde yaşayan yaklaşık 160 memeli türünün % 28’ini oluşturmaktadır. Bu değer, orta derecedeki tür zenginliğine işaret etmektedir. Çilingöz YHGS’da yaşayan memeli türlerinin tespiti ve değerlendirilmesi, bölgenin ekolojik öneminin anlaşılması açısından oldukça önemlidir. Bölgedeki hedef türlerin bilinmesi, bu türlere yönelik koruma stratejilerinin oluşturulmasını sağlayacaktır. Ayrıca, Çilingöz YGHS’da ya da çevresinde gerçekleştirilecek antropojenik etkili bir faaliyet öncesi, bu faaliyetten etkilenecek türlerin belirlenebilmesini de kolaylaştıracaktır. Çilingöz YHGS’daki memeli sınıfına ait yaban hayvanlarının, yaşadıkları ortam ile birlikte korunması, sahanın geliştirilmesi, türlerin devamına ilişkin koruma tedbirlerinin alınması açısından, bu çalışmada verilen fauna listesi oldukça önemlidir. 1,2:Çilingöz YHGS için hedef türler (bayrak türler) 189 Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015 (Journal of Anatolian Natural Sciences) Kaynaklar Anonim 2012. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve Gelişme Planı. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü I.Bölge Müdürlüğü, İstanbul. Çolak, E., Yiğit, N., Özkurt, Ş. and Sözen, M. 1999. A study on Mustela nivalis Linnaeus, 1766 (Mammalia : Carnivora) in Turkey. Turkish Journal of Zoology. 23: 119 - 122. Demirsoy, A. 1996. Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası "Hayvan Coğrafyası". Meteksan A.Ş. Maltepe-Ankara. Kayaöz, E. 2002. Türkiyede’ki Su Samuru (Lutra lutra)’nun Korunmasının Önemi ve Yaşama Alanlarını Saptama Çalışmaları. [The importance of protecting otters in Turkey and defining study of their life territories] Proceedings of the Second Symposium on the Situation of the Fischotter in Turkey, Antalya, September 2002. Pp. 31–38. TTKD. Tübitak, Ankara. Krystufek, B., Vohralik, V. 2001. Mammals of Turkey and Cyprus: Introduction Checklist of Insectivora. Knjizica Annales Majora, Ljubljana, Slovenia. Miller, G. S. 1908. New mammals from Asia Minor. The annals and Magazine of Natural History. 1: 102 - 103. Strachan, R and Jefferies, D.J. 1996. Otter survey of England 1991-1994. Vincent Wildlife Trust. London- England. Yiğit, N. and Çolak, E. 1998. Contribution to the Geographic Distribution of Rodent Species and Ecological analyses of Their Habitats in Asiatic Turkey. Turkish Journal of Biology. 22: 435 - 446. Yiğit, N., Çolak, E., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Sözen, M., Hamzaoğlu, E., Karataş, A., Özkurt, Ş. 2002. Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED). Kılavuz Paz. Tic. ve San. Ltd. Şti. Ankara Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Karataş, A. 2006. Rodent of Türkiye, 2006. Meteksan Co. Ankara. - 190 -