mevcut durum analizi raporu
Transkript
mevcut durum analizi raporu
MEVCUT DURUM ANALİZİ RAPORU Hazırlayan: Dr. Metehan TOLON Necla HALİLOĞLU (Kilit Olmayan Uzmanlar) 19 Mart 2016 ANKARA Çeviren: Melih Mol İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ............................................................................................................................. 3 TABLO LİSTESİ ............................................................................................................................. 4 KUTU LİSTESİ ............................................................................................................................... 4 YÖNETİCİ ÖZETİ ........................................................................................................................... 5 0) ........................................................................................................................................... GİRİŞ .................................................................................................................................. 10 0.1. İş Tanımı (Terms of Reference [ToR]) .......................................................................................... 10 0.2. Metodoloji ve Yaklaşım ............................................................................................................... 10 I) ............................................................................................................................................ M EVCUT ÇERÇEVE ANALİZİ ............................................................................................. 12 I.1. Yasal ve Kurumsal Çerçeve .......................................................................................................... 12 I.2. Politika Çerçevesi ........................................................................................................................ 18 I.3. Destek Çerçevesi ......................................................................................................................... 25 II) ........................................................................................................................................... E SNAF VE SANATKÂRLARIN DEĞİŞİKLİKLERE UYUMU (ŞİMDİKİ VE GELECEKTEKİ İHTİYAÇLAR) ................................................................................................................ 34 II.1. Uyum ve değişikliğin sebepleri ................................................................................................... 34 II.2. Anket sorularına verilen yanıtlar ................................................................................................. 37 III) .......................................................................................................................................... İ LLERE ÖZEL KONULAR .................................................................................................. 44 III.1. Şanlıurfa .................................................................................................................................... 44 III.2. Manisa ........................................................................................................................................ 45 III.3. Ordu ........................................................................................................................................... 45 III.4. Gaziantep ................................................................................................................................... 46 III.5. Bursa .......................................................................................................................................... 46 III.6. Mersin ........................................................................................................................................ 46 IV) .......................................................................................................................................... S EKTÖRLERE ÖZEL KONULAR ......................................................................................... 47 IV.1. Türkiye Madeni Eşya Sanatkârları Federasyonu ........................................................................ 47 IV.2. Türkiye Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu .................... 48 IV.3. Türkiye Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu ..................... 48 IV.4. Türkiye Şöförler ve Otomobilciler Federasyonu ........................................................................ 49 IV.5. Türkiye Bakkallar ve Bayiler Federasyonu .................................................................................. 49 V) ........................................................................................................................................... T EMEL BULGU VE ÖNERİLER .......................................................................................... 50 VI) .......................................................................................................................................... S WOT ANALİZİ ............................................................................................................... 59 VI.1. Güçlü Yönler .............................................................................................................................. 59 VI.2. Zayıf Yönler ............................................................................................................................... 55 VI.3. Fırsatlar ..................................................................................................................................... 60 VI.4. Tehditler .................................................................................................................................... 60 VII) ......................................................................................................................................... A VRUPA’DAKİ İYİ UYGULAMALAR.................................................................................. 61 VIII) ........................................................................................................................................ S ONUÇ .......................................................................................................................... 61 KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 61 KISALTMALAR AFD: Fransız Kalkınma Ajansı CAD: Bilgisayar Destekli Tasarım KOSGEB: KOBİ’leri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KfW: Alman Kalkınma Bankası ES: Esnaf ve Sanatkârlar CAM: Bilgisayar Destekli İmalat CEDEFOP: Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi CBS: Coğrafi Bilgi Sistemi KGF: Kredi Garanti Fonu HBÖ: Hayat Boyu Öğrenme CNC: Bilgisayar Destekli Nümerik Kontrol MDA: Mevcut Durum Analizi MEB: Milli Eğitim Bakanlığı EDM: Eğitim ve Danışmanlık Merkezi TEB: Türk Ekonomi Bankası TESK: Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu TESKOMB: Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği EİA: Eğitim İhtiyaçları Analizi BSTB: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı MTV: Motorlu Taşıtlar Vergisi TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TOKİ: Toplu Konut İdaresi MYK: Mesleki Yeterlilik Kurumu TTGV: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ECDB: Avrupa Komisyonu Kalkınma Bankası EC: Avrupa Komisyonu EIB: Avrupa Yatırım Bankası ESDEP: Esnaf ve Sanatkârlar Değişim, Dönüşüm, Destek (3D) Strateji Belgesi ve Eylem Planı ESGM: Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü ESKK: Esnaf Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifi AB: Avrupa Birliği Y&İ: Yiyecek ve İçecek UFK: Uluslararası Finans Kurumu FMH: Fikri Mülkiyet Hakları İŞKUR: Türkiye İş Kurumu BT: Bilgi Teknolojileri MEKSA: Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayii Destekleme Vakfı NACE: Avrupa Topluluğu’nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflandırılması STK: Sivil Toplum Kurumu İBBS: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü İSG: İş Sağlığı ve Güvenliği OSB: Organize Sanayi Bölgesi SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli İşletme SRC: Sürücü Mesleki Yeterlilik SWOT: Güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar, tehditler TDE: Teknik Destek Ekibi UAPME: Avrupa Zanaatkâr ve KOBİ’ler Birliği KDV: Katma Değer Vergisi MYK: Mesleki Yeterlilik Kurumu ZDH: Alman Zanaat Merkez Birliği TABLO LİSTESİ TABLO 1. MDA Analiz ve Bulgularının Sınıflandırılması .................................................................... 5 TABLO 2. Anket soruları, cevaplar ve TESK’in atabileceği adımlar ................................................... 9 TABLO 3. Türkiye’deki KOBİ Tanımı ................................................................................................ 11 TABLO 4. ES tanımı ve kurumları ile ilgili Türkiye ve Almanya’nın karşılaştırılması ....................... 14 TABLO 5. Türkiye’deki yasal ve kurumsal çerçeve .......................................................................... 16 TABLO 6. ES ve KOBİ’lerle ilgili politika çerçevesi ........................................................................... 18 TABLO 7. KOBİ ve Girişimcilik Strateji ve Eylem Planlarının başlıca hedefleri ............................... 18 TABLO 8. 2015 ESDEP Revizyonları ................................................................................................ 19 TABLO 9. SBA ilkeleri çerçevesinde KOBİ Politikası Değerlendirme Puanları..………………………………………….…..22 TABLO 10. Türkiye’de KOBİ’lere ve ES’ye yönelik destek çerçevesi ............................................... 26 TABLO 11. Es Kredi ve Kefaletlerine ilişkin Anket Sonuçları ........................................................... 28 TABLO 12. Türkiye’de KOBİ’lere ve ES’ye yönelik destek çerçevesi ............................................... 29 KUTU LİSTESİ KUTU 1. ESHEP Projesi .................................................................................................................... 20 KUTU 2. 2015/8297 Sayılı Hükümet Kararnamesi ........................................................................... 27 KUTU 3. Bir Türk Bankasının Başarısı .............................................................................................. 30 KUTU 4. TESCO ............................................................................................................................... 33 KUTU 5. FAB LAB-London ............................................................................................................... 45 YÖNETİCİ ÖZETİ AdapTESK Projesi Mevcut Durum Analizi (MDA) Raporu, aşağıda yer alan sorulara yanıt bulmak amacıyla İş Tanımı [Terms of Reference (ToR)] çerçevesinde hazırlanmıştır: Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için hali hazırda sunulan hizmetler nelerdir? Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için şimdi ve gelecekte ihtiyaç duyacağı hizmetler nelerdir? o Esnaf ve Sanatkârları etkileyen değişiklikler nelerdir? o ES bu değişikliklerden nasıl etkilenmektedir? o ES bu değişikliklerin ne denli farkındadır? o ES’nin kapasite geliştirme ihtiyaçları nelerdir? o TESK bu konuda neler yapabilir? MDA, masa başı incelemeler, TESK ve Esnaf ve Sanatkâr Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler ile 5 federasyon ve 13 oda tarafından doldurulan anketlerden elde edilen veriler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki tablo (Tablo 1), MDA’nın analiz ve bulgularının sınıflandırılmasını içermektedir. MDA ANALİZ VE BULGULARININ SINIFLANDIRILMASI MEVCUT ÇERÇEVE ANALİZİ Yasal ve kurumsal çerçeve o ES Tanımı o İlgili mevzuat ve kurumlar Politika çerçevesi Destek çerçevesi ES’NİN DEĞİŞİKLİKLERE UYUMU Küresel değişimler Teknolojik / Dijital gelişim Pazarlama eğilimleri Yenilikçilik (İnovasyon) Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler İşbirlikleri Sürdürülebilirlik Acil sorunlar İLLERE ÖZEL KONULAR Kaybolmaya yüz tutan meslekler Mülteciler El sanatları ve geleneksel sanatlar SEKTÖRLERE ÖZEL KONULAR Vasıflı işçi eksikliği NACE sınıflandırması Düzenleyici etki Karma odalar Tablo 1 MDA Analiz ve Bulgularının Sınıflandırılması Mevcut çerçeve ile ilgili başlıca bulgular aşağıdaki gibidir: ES tanımının sınırları net olarak belirlenmemiştir ve ES ile KOBİ tanımı arasında net bir ayrım yapılmamıştır. Bu durum üyelik, istatistik oluşturma ve ES’ye özel strateji ve desteklerin hayata geçirilmesi konusunda çeşitli sorunları beraberinde getirmektedir, Ustalık belgesi ile ilgili sorunlar yaşanmaktadır (çelişkili yasalar ve düzenlemeler bulunmaktadır), Halkbank kredilerinin koşulları uygun olmakla birlikte komisyon oranları oldukça yüksektir, ES yalnızca Halkbank’ın değil, diğer bankaların da ES’ye yönelik devlet destekli kredi vermelerinin sağlanmasını talep etmektedir, Kredi miktarları farklı sektörler için farklılaştırılmalıdır, Düzenlemeler yapılırken Birliklerin görüşlerine başvurulmamaktadır. Düzenleyici etki analizi yapılmamaktadır, Genel Müdürlük, AdapTESK’le ortak hedefleri bulunan ESHEP Projesini hayata geçirmiştir, KOSGEB desteklerinden yararlanan ES sayısı oldukça düşüktür, Oda ve birliklerin insan kaynakları sınırlıdır. Oda ve birliklerin üyelerine yönelik iş geliştirme hizmetleri sunması zordur. Bu bulgular çerçevesinde TESK aşağıdaki adımları atabilir ES tanımının uluslararası standartlara uygun olarak gözden geçirilmesi, Kanunlardaki çelişkili hükümlerin giderilmesi, Halkbank kredilerinin gözden geçirilmesi ve diğer bankaların da ES’ye devlet destekli kredi vermesine imkân tanınması, Düzenleyici etki analizi sistemi geliştirilmesi ve bu konuda lobi faaliyetleri yapılması, ESHEP Projesiyle çeşitli işbirliklerinin yapılması, ES’ye yönelik özel bir programın hayata geçirilmesi için KOSGEB’le işbirliği yapılması Odaların ve birliklerin kapasitelerini geliştirme konusunda desteklenmesi Aşağıdaki tabloda (Tablo 2), gerçekleştirilen anket çalışmasına ilişkin özet bilgiler yer almaktadır (ES’nin değişikliklere uyumu ile ilgili sorular, görüşme yapılan katılımcıların cevapları ve TESK’in atabileceği adımlar). Sorular Cevaplar TESK’in atabileceği adımlar Uyum (adaptasyon) sizin için ne ifade ediyor? Uyum konusu yalnızca teknoloji ile özdeşleştirilmiştir (bilgisayar teknolojileri, elektronik, iletişim, işleme [processing] vs.) -ES’nin teknoloji ve diğer alanlarda (piyasalar, iş modelleri vs.) yaşanan değişikliklere uyum sağlamanın önemi ile ilgili olarak eğitilmesi için bir farkındalık oluşturma kampanyasına ihtiyaç vardır Küresel değişimler ES’yi nasıl etkiliyor? - Çin malları, ES’nin Çin’den ithal edilen bu malları kendi üretim süreçlerinde girdi olarak kullandıkları durumda bir avantaj, doğrudan bu mallarla rekabete girdiklerinde ise bir tehdit oluşturmaktadır. - Gelişmekte olan ekonomiler, ES için hem bir tehdit (rekabet güçleri daha yüksek olduğu için) hem de bir fırsat (turizm potansiyeli) olarak görülmektedir. -Doğrudan ES’ye yönelik ulusal bir inovasyon projesinin geliştirilmesi -ES’nin inovasyon kapasitesinin artırılmasına dönük tedbirlerin hayata geçirilmesi -Gelişmekte olan ülkelerin turizm potansiyeli ile geleneksel mesleklere dayalı sektörleri buluşturacak inisiyatiflerin geliştirilmesi ES teknolojik gelişmelerin farkında mıdır? ES yeni ve dijital teknolojileri kullanmakta mıdır? - ES yeni teknolojiler hakkında bilgi sahibi değildir. - ES, bu teknolojileri satın alma gücüne sahip değildir. - ES’nin bu teknolojileri kullanabilecek vasıflı personeli bulunmamaktadır. - ES gelecekte bu teknolojileri kullanmaya yönelik bir stratejiye sahip değildir. - Dijital uygulamaların bazıları, siber suçlara karşı korumasızdır. - İleri teknoloji ürünü ekipman ihtiyacı bulunan ve dijital teknolojilere yatırım yapmak isteyen ES’ye yönelik Halkbank ES kredi paketi çerçevesinde özel bir fon oluşturulması - ES’nin teknolojilere uyum sağlayabilmesi için üniversitelerle işbirliği yapılarak bir Teknoloji/Dijital Danışmanlık sisteminin geliştirilmesi - Bu teknolojilerin ortaklaşa kullanımının teşvik edilmesi - AdapTESK işletme geliştirme eğitimleri kapsamında ES’nin gelecekte bu yeni teknolojilere uyum sağlamaya dönük stratejiler geliştirmesine yardımcı olunması - İŞKUR’la işbirliği yapılarak vasıflı eleman yetiştirilmesine katkıda bulunulması - Siber suçlarla ilgili farkındalığın artırılması ES yeni pazarlama eğilimlerine uyum sağlayabilmekte midir? - ES’nin yazılı pazarlama stratejileri bulunmamaktadır - ES, gelecekte mallarını pazarlamak amacıyla dijital medyayı kullanmayı planlamaktadır, fakat gerekli bilgi ve ekipmana sahip değildir - Her bir sektör için (üniversitelerle işbirliği içinde ve bağışçıların sağlayacağı fonlar kullanılarak) ES’yi stratejik planlama, modern iş yönetimi ve yeni iş modelleri konusunda ES ne kadar yenilikçidir? Yeni ve dijital teknolojilerle bağlantılı beceriler ES için ne denli ilgidilir? - Kişiselleştirme son derece önemlidir, fakat ES ürünlerinin müşterilerinin ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesi için ilgili teknolojilerden nasıl yararlanacağını bilmemektedir. - ES değişen müşteri taleplerinin farkındadır, ancak bu değişikliklere uyum sağlayamamaktadır - ES dijital medyanın pazarlama amacıyla kullanımı konusunda bilinçli değildir bilgilendirmek amacıyla eğitim ve danışmanlık programlarının geliştirilmesi ve uygulamaya konması - “Pazarlama amaçlı dijital medya kullanımları” ile ilgili eğitim paketinin geliştirilmesi - Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin sağlanması amacıyla bir kupon sisteminin geliştirilmesi - Yalnızca imalat sanayiinde aktif olan ES yeni ürün, hizmet ve süreçlerin geliştirilmesi konusunda aktiftir - İnovasyon önündeki en büyük engel işletme sahiplerinin vizyon sahibi olmamasıdır - ES “açık inovasyon” kavramı hakkında bilgi sahibi değildir - ES Fikri Mülkiyet Haklarına önem vermemektedir - Birlikler Melek Yatırımcılar ağı hakkında bilgi sahibi değildir. - Bu beceriler, ES’nin orta ve uzun vadeli hedefleri bağlamında önem arz etmektedir - ES, bu becerilerin gelecekte kendileri için ne kadar önemli olacağı konusunda bilinçli değildir - Birlikler, gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin öngörülmesine yönelik çalışmalar yapmamaktadır - Birlikler beceri eksiklikleri konusunda MEB ve MYK’yı bilgilendirmemektedir - İnovasyon, Fikri Mülkiyet Hakları ve melek yatırımcılar konularında farkındalık eğitimleri uygulanması - Açık inovasyon için uygun platformların oluşturulmasının sağlanması - Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına dâhil edilmesi - ESGM, İŞKUR, MYK ve MEB’le işbirliği yaparak gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin öngörülmesine yönelik çalışmalar yapılması - Beceri eksikliklerinin giderilmesi amacıyla bu kurumlarla işbirliği yapılması - MYK akreditasyonu ile ilgili çalışmaların hızlandırılması - Mesleki geçiş yapmak isteyen ES’ye eğitim sağlanması amacıyla İŞKUR’la işbirliği yapılması Yeni işbirliği formları ES için ne denli ilgilidir? - Yeni işbirliği türleri ES için ilgilidir, fakat bu işbirliği türleri ES’ler tarafından yaygın olarak kullanılmamaktadır - ES gelecekte imalatçı-tasarımcı, zanaatkâr-tasarımcı, zanaatkâr-güzel sanatlar fakültesi işbirliğine ve müşterilerle birlikte ürün geliştirme stratejilerine ihtiyaç duyabilir - Yeni işbirliği türlerini ES’ye yönelik stratejik bir mesele olarak ortaya koyan bir inisiyatif geliştirilmesi (farkındalık oluşturma) Çevresel ve etik sürdürülebilirlik konuları ES için ne denli ilgilidir? - Bu konuların pek çoğu gelecekte ES için son derece önemli olacaktır - İmalat yapan ES’nin meskûn bölgelerden arıtım tesisleri bulunan yerlere nakledilmesi gerekmektedir. - ES, organize sanayi bölgelerinde (OSB) yer alan şirketlere sağlanan imkânlardan (ucuz elektrik, ucuz internet, vs) faydalanmalıdır - OSB teşviklerine yönelik lobicilik faaliyetleri yürütülmesi - ES’nin çevresel ve etik sürdürülebilirliğin önemi konusunda eğitilmesi ES’nin karşı karşıya olduğu öncelikli sorunlar nelerdir? - yüksek vergiler, idari düzenlemelerin ve bürokrasinin fazlalığı - Düzenlemelerin basitleştirilmesine yönelik lobicilik faaliyetleri yapılması - Orta vadeli strateji eksikliği - EDM akreditasyonlarının gecikmesi - kötü çalışma mekânları - Çırak, kalfa ve vasıflı eleman eksikliği - Stratejik planlama ile ilgili eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin sunulması - EDM’lerin akreditasyonunun hızlandırılması - TOKİ inşaat programının genişletilmesi için Genel Müdürlükle ilişki kurulması - Vasıflı işçi havuzu oluşturmak üzere İŞKUR’la işbirliği yapılması İllere özel konular - Geleneksel bir dizi meslek dalından bir kısmı kaybolmaya yüz tutmuştur; bir kısmı ise ekonomik potansiyele sahiptir. - Mülteciler ES için hem bir tehdit, -Geleneksel el sanatları ile yeni teknolojileri bir araya getirecek hızlandırıcılar ve atölyeler kurulmalıdır. -Mültecilerle ilgili problemlerin Sektörlere özel konular hem de bir fırsattır çözümü için politika önerileri geliştirilmeli ve üst mercilere iletilmek üzere TESK’e iletilmelidir. - Vasıflı işçi eksikliği en büyük sorundur -NACE sınıflandırması sorun teşkil etmektedir - Karma odalar bazı karışıklıklara yol açmaktadır - NACE sınıflandırması ve karma odalar meselesi ile ilgili politika önerilerinin geliştirilmesi ve görüşülmek üzere TESK’e iletilmesi - Vasıflı işçi sorunuyla ilgili olarak MEB, İŞKUR ve MYK ile ilişki kurulması Tablo 2. Anket soruları, cevaplar ve TESK’in atabileceği adımlar Eğitim İhtiyaçları Analizi (EİA), AdapTESK projesinin bir başka bileşenini oluşturmakta olup, birlik ve odaların hali hazırda sunmakta olduğu hizmetleri ve hem ES’nin hem de bu örgütlerin eğitim ihtiyaçlarını tespit etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. EİA Raporu ve MDA Raporu, birbirini tamamlayıcı niteliktedir ve ES’nin, TESK’in ve TESK’e bağlı kuruluşların mevcut durumuna ilişkin net bir fikir sahibi olmak amacıyla birlikte okunmalıdır. İllerde yapılacak seminer ve çalıştaylarda elde edilecek girdiler, daha kapsayıcı bir Mevcut Durum Analizi raporunun oluşturulabilmesine yardımcı olacaktır. 0) GİRİŞ 0.1. İş Tanımı (Terms of Reference - ToR) Bu rapor, aşağıdaki konuların incelenmesini gerekli kılan İş Tanımı çerçevesinde hazırlanmıştır: 1. Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için hâlihazırda sunulan hizmetler nelerdir? Bu konuya ilişkin sorular aşağıda belirtilmektedir: Bu hizmetler nelerdir? Örn. eğitim, danışmanlık, kredi vs. Bu hizmetler hangi kurumlar tarafından ve niçin sağlanmaktadır? Kurumları bu tür hizmetler vermeye iten yapılar ve yasal gereksinimler mevcut mudur? 2. Esnaf ve Sanatkârların uyum yeteneklerinin artırılması için şimdi ve gelecekte ihtiyaç duyacağı hizmetler nelerdir? Bu konuya ilişkin sorular aşağıda belirtilmektedir: Hangi hizmet piyasalarında yeterince hizmet sunulmamaktadır? 3. TESK, Esnaf ve Sanatkârın ihtiyaç duyduğu hizmetleri sağlamak için ne tür adımlar atabilir? Başka ülkelerdeki kurumlar ne gibi hizmetler sağlıyor? Bu kurumlar neden başka hizmetler sunuyor? Piyasanın yapısındaki farklılıkların sebebi ne olabilir? TESK diğer piyasalardan nasıl dersler çıkarabilir? 4. Esnaf ve Sanatkârların uyum yenteklerinin artırılması için sunulacak hizmetlerin geleceği nasıl görünmektedir? TESK, üyelerine hizmetler sunmak ve piyasanın ihtiyaçlarına göre şekillenmiş üst düzey hizmetler sağlamak için kendini en iyi şekilde nasıl konumlandırabilir? Diğer kurumlar bu gelişimlere nasıl uyum sağlayacaktır? Bu analizin bir parçası olarak, TESK’e yönelik bir de SWOT analizi yapılacaktır. ToR, yukarıda bahsedilen bu analizin Türkiye genelinde ve 8 ilde yapılmasını öngörmektedir. Bu iller projenin pilot illeri olan Ankara, Bursa, Erzurum, Gaziantep, Manisa, Mersin, Ordu ve Şanlıurfa’dır. 0.2. Metodoloji ve yaklaşım İlk aşamadaki incelemelerimiz, Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlar (ES) ile ilgili kapsamlı ve güncel durum analizi raporlarının mevcut olduğunu göstermektedir. Bu raporlar arasında ulusal ve bölgesel düzeylerde hazırlanmış çeşitli strateji ve araştırma belgeleri yer almaktadır. Bu raporlardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir: Esnaf ve Sanatkârlar Ortak Akıl Platformu Raporu (2008)1, TESK Esnaf Sanatkâr Raporu (2008): Mevcut Durum, Sorunlar, Öneriler 2, Esnaf ve Sanatkârlar Strateji Belgesi ve Eylem Planı (3D) (2010)3, ESDEP İzleme Raporu (2015)4, Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015)5, Almanya, İngiltere ve Belçika’daki KOBİ Destekleri (2015)6, Esnaf ve Sanatkârlara İlişkin İstatistikler (2014)7, DÖRDÜNCÜ Esnaf ve Sanatkârlar Şurası kararları 8, Esnaf Sanatkârların Sorunları, Çözüm Önerileri (2015)9. Bu bakımdan çalışmada, diğer çalışmalarda ortaya konan hususların tekrarından kaçınmak amaçlanmış ve rapor, mevcut çalışmalarda yer almayan veya yeterince detaylı bir şekilde ele alınmayan çerçeve dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu da bizleri, ES’nin tüm dünyada ve doğal olarak Türkiye’de meydana gelen ve küçük işletmeleri etkileyen küresel, teknolojik, ekonomik ve diğer değişimlere uyum sağlaması konusunu merkezine alan, geleceğe dönük bir yaklaşım benimsemeye itmiştir. 1. Bölümde mevcut eylem planlarının nasıl uygulamaya konduğu incelenmekte ve bu eylem planlarının güçlü ve zayıf yanları ele alınmaktadır. Buna ek olarak yasal, kurumsal ve destek çerçevesi de ele alınmıştır. 2. Bölümde şu konular incelenmiştir: 1 ES’yi etkileyen değişiklikler nelerdir? ES bu değişikliklerden nasıl etkilenmektedir? ES’nin bu değişikliklerle ilgili bilinç düzeyi nedir? Esnaf ve Sanatkârlar Ortak Akıl Platformu Raporu (2008). TESK Esnaf Sanatkâr Raporu (2008): Mevcut Durum, Sorunlar, Öneriler. 3 Esnaf ve Sanatkârlar Strateji Belgesi ve Eylem Planı (3D) (2010). 4 Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ESGM, ESDEP 11. İzleme Raporu (2015). 5 Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler, ESGM (2015). 6 KOBİ Destekleri Ülke İncelemeleri, ESGM (2015). 7 2014 Yılı Esnaf ve Sanatkâr İstatistikleri Bülteni (Gümrük ve Ticaret Bakanlığı web sayfası). 8 Esnaf ve Sanatkârlar Şurası 4. Toplantı kararları, http://www.tesk.org.tr/tr/mevzuat/13/sura_kitapcik.pdf 9 Esnaf Sanatkârların Sorunları, Çözüm Önerileri, TESK (2015). 2 ES’nin kapasite geliştirme ihtiyaçları nelerdir? TESK bu çerçevede ne gibi adımlar atabilir? Çalışmamız masa başı incelemelere ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Sanatkâr Genel Müdürlüğü, TESK, federasyonlar, birlikler, odalar ve ES ile (yüz yüze ve anketler vasıtasıyla) gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelere dayanmaktadır. ES’nin değişimlere uyum sağlamak için şimdi ve gelecekte duyacağı ihtiyaçların tespit edilmesi amacıyla, 11 ayrı bölüme ayrılmış 60 temel soruyu içeren kapsamlı bir anket hazırladık. Anket soruları Ek 2’de, katılımcıların/görüşme yapılan kişilerin cevapları ise Ek 3’te sunulmuştur. Anket Takım Lideri ve TESK Proje Ekibi tarafından incelenmiş, bu kişilerin görüşleri doğrultusunda ilgili değişiklikler yapılmış ve bu kişilerden onay alınmıştır. Anketle ilgili olarak il proje koordinatörleriyle telefonda görüşülmüş, bu kişilere anket hakkında bilgi verilmiş ve anketlerin doldurulup tarafımıza geri gönderilmesi için birlikleri, seçilmiş odaları ve ES’leri organize etmeleri istenmiştir. Toplamda 7 birlik ve (tamamı Bursa’da faaliyet yürüten) 13 odadan cevaplar alınmıştır. TESK, Federasyonlarla yapılacak görüşmeleri organize etmiş ve 5 Federasyonla yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Buna ek olarak Takım Lideri, ESGM ve TESK Proje Ekibi ile de görüşmeler yapılmıştır. Raporumuz ToR’da tanımlanan hedefler çerçevesinde ve masa başı incelemeler, görüşmeler ve anketler yoluyla elde edilen bulgular temelinde aşağıdaki bölümlere ayrılarak hazırlanmıştır. Yasal ve kurumsal çerçeve ES Tanımı Türkiye’deki ilgili mevzuat ve kurumlar Politika çerçevesi Destek çerçevesi Esnaf ve Sanatkârların değişikliklere uyumu (şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçları) İllere özel konular Sektörlere özel konular Ana bulgular ve öneriler SWOT analizi Avrupa’daki iyi uygulamalar Sonuç Her bir bölümde mevcut duruma ilişkin bir analiz ve TESK’e yönelik öneriler yer almaktadır. Eğitim İhtiyaçları Analizi (EİA), AdapTESK projesinin bir başka bileşenini oluşturmakta olup, birlik ve odaların hâlihazırda sunmakta olduğu hizmetleri ve hem ES’nin hem de bu örgütlerin eğitim ihtiyaçlarını tespit etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. EİA Raporu ve MDA Raporu, birbirini tamamlayıcı niteliktedir ve ES’nin, TESK’in ve TESK’e bağlı örgütlerin mevcut durumuna ilişkin net bir fikir sahibi olmak amacıyla birlikte okunmalıdır. İllerde yapılacak seminer ve çalıştaylarda elde edilecek girdiler, daha kapsayıcı bir Mevcut Durum Analizi raporunun oluşturulabilmesine yardımcı olacaktır. I. MEVCUT ÇERÇEVE ANALİZİ I.1. Yasal ve Kurumsal Çerçeve ES Tanımı Türkiye 2005 yılında KOBİ tanımını AB’de kullanılan tanımla uyumlu hale getirmiş ve 2012 yılında bu tanım gözden geçirilmiştir. Tablo 3, Türkiye’deki KOBİ tanımına ilişkin sınırları içermektedir. Büyüklük Mikro Küçük Orta Çalışan Sayısı < 10 10-49 50-249 TÜRKİYE10 Yıllık Ciro (TL) ≤ 1 milyon VE ≤ 8 milyon ≤ 40 milyon VEYA Yıllık bilanço (TL) ≤ 1 milyon ≤ 8 milyon 40 ≤ milyon Tablo 3. Türkiye’de KOBİ Tanımı ES, yaklaşık 1.500.000 kişilik bir grup olarak, Türkiye’deki KOBİ’lerin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Ek 4’te aşağıdaki hususları kapsayan ve 2014 yılına ait kapsamlı veriler yer almaktadır: Türkiye’deki toplam ES sayısı, yaş ve cinsiyete göre dağılım, Tescil ve kayıt sildirme sayısı, Meslek sayısındaki değişiklikler (artan ve azalan meslekler), İllere göre tescil sayıları, İllere göre ES ve ES işyeri sayıları İllere göre mesleklerin dağılımı Türkiye’deki ES’lerin yanında çalışan kişi sayısına ilişkin sağlıklı bir istatistik bulunmamaktadır11, fakat ES işletmelerinin ağırlıkla mikro işletmeler olduğu tahmin edilmektedir. Buna ek olarak, ES’yi KOBİ’lerin alt grubu olarak tanımlayan bir dizi başka yasal kriter de bulunmaktadır. Bu kriterler şunlardır: İlgili Kurul tarafından tanımlanan meslek alanlarında (bağımsız tüccar olarak) iş yapıyor olmak12, Kurul tarafından belirlenen üst limitin altında yıllık gelire sahip olmak, basit usulde vergilendirilmek ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olmak. 10 Resmi Gazete (4 Kasım 2012), Sayı: 28457. ESGM personeliyle kişisel görüşme (kapsamlı bir tarama ve sınıflandırma sistemi hazırlık aşamasındadır). 12 Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi ayıran sınırların tespit edilmesi amacıyla oluşturulmuş Kurul. 11 Yukarıda yer alan kriterleri sağlayan işletmelerin illerindeki Esnaf ve Sanatkâr Odasına kayıt yaptırma mükellefiyetleri vardır. Türkiye’deki diğer tüm işletmeler, TOBB bünyesinde faaliyet yürüten ilgili Sanayi ve/veya Ticaret Odası’na kayıt yaptırmak zorundadır. Diğer (Avrupalı) ülkelerde kullanılmakta olan ES tanımına baktığımızda, “zanaat” sektörünün KOBİ’lerin önemli bir parçası olarak tanımlandığını görüyoruz. Avrupa Birliği düzeyinde, UAPME’nin (Avrupa Zanaat, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Birliği) “2020 yılında Zanaatler ve KOBİ’ler” başlığını taşıyan raporunda zanaatkârları ve diğer KOBİ sektörlerini, bu sektörler arasında herhangi bir ayrım yapmaksızın ele aldığını görüyoruz. Almanya’da yürürlükte olan yasalar, tüm işletmelerin “Sanayi ve Ticaret Odası”na veya “Zanaat Odası”na kayıt yaptırmasını zorunlu kılmaktadır. ZDH, Almanya Zanaat Konfederasyonu’dur. Almanya’da zanaat sektörü, aşağıdaki meslek dallarını da içeren 100’den fazla mesleği kapsamaktadır13: İnşaat ve bina içi işleri, Elektrik ve metal işleri, Ahşap ve plastik işleri, Giyim, tekstil ve deri ürünler, Gıda, Sağlık ve vücut bakımı ile kimyasal ve temizlik sektörü, Grafik tasarımı. İngiltere’de ulusal düzeyde çağdaş zanaat dallarının geliştirilmesinden sorumlu kurum olan Zanaat Konseyi, aşağıdaki sektörleri zanaat olarak tanımlamaktadır14: Seramik, Cam, Grafik işleri, Geleneksel meslekler, Demir ve taş, Kuyumculuk ve gümüşcülük, Müzik enstrümanı yapımı, Tahnitçilik (hayvan postu doldurma sanatı), Teksil ve deri, Oyuncak ve otomatlar, Ahşap. Bu örnekler, Avrupa’da farklı ülkelerin zanaat sektörüne ilişkin farklı tanımlarının bulunduğu ve bu tanımların; Belli bir meslekte faal olma, 13 14 Zanaat dalları, ZDH internet sitesi, http://www.zdh.de/en/occupations.html Zanaat Kılavuzu (2009), Zanaat Konseyi, İngiltere. İlgili mesleki belgelere sahip olma gibi kriterler çerçevesinde yapıldığı görülmektedir. Aşağıda yer alan Tablo’da (Tablo 4), ES Tanımı ve ilgili kurumlarla ilgili olarak Türkiye ve Almanya’daki mevzuata dair bir karşılaştırma yer almaktadır: ES Tanımı Meslek tanımı yapan yasa ya da kurul Meslek sayısı Meslekler (tematik sınıflandırma) ALMANYA Yasalara göre ES Tanımı (Zanaatler Kanunu) Zanaatler Kanunu çerçevesinde tanımlanmış sektörlerde aktif olma kriterine dayalıdır. TÜRKİYE 5362 sayılı yasa, ES tanımını şu şekilde yapmaktadır: - Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Kurulu tarafından tanımlanmış meslek dallarında faal olan - mesleklerini gezici veya sabit bir işyerinde icra eden, - ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran, - kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, - basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan meslek ve sanat sahibi kimseler Yasa (Zanaatler Kanunu) Yasayla Oluşturulmuş Kurul Grup A: 41 meslek dalı (ustalık belgesi alınması gereklidir) Grup B1: 52 meslek dalı (ustalık belgesi alınmasına gerek yoktur) Grup B2: 54 meslek dalı (ustalık belgesi alınmasına gerek yoktur) -İnşaat ve bina içi işleri, -Elektrik ve metal işleri, -Ahşap ve plastik işleri, -Giyim, tekstil ve deri ürünler, -Gıda, -Sağlık ve vücut bakımı ile kimyasal ve temizlik sektörü, -Grafik tasarımı. 491 (ustalık belgesinin gerekliliği konusu bir sonraki bölümde açıklanmıştır) İmalat/onarım -Madeni eşyalar / Makineler -Madeni olmayan mamul ürünler -İnşaat -Elektronik -Cam -Ahşap Ürünler -Dokumacılık / Giysi üretimi -Kauçuk / plastik, -Kâğıt / Kırtasiye Tanıma göre çalışan sayısı Tanıma göre gelir düzeyi Hukuki statü İlgili vergi rejimi İlgili defter tutma yöntemi Üye olunabilen kurumlar Sınırlama yok Sınırlama yok Sınırlama yok -Deri -Gıda işleme -Spor malzemeleri -Otomobil / Motorlu taşıtlar Hizmetler -Giyim -Yiyecek ve içecek -Telekomünikasyon -Baskıcılık -Sağlık bakımı / güzellik -Ulaşım Tanımı itibariyle mikro işletme Limit, Kurul tarafından belirlenmektedir Bağımsız tüccarlar (şahıs işletmesi) Basit usulde vergilendirme İşletme defteri Odalar Odalar Birlikler Birlikler Mesleki Kuruluşlar Federasyonlar ZDH (şemsiye organizasyon) TESK (şemsiye organizasyon) ZDH-TESK görevleri ZDH: Zanaat dallarının korunması TESK: Zanaat dallarının korunması ve ve bunlar tarafından sunulan bunlar tarafından sunulan hizmetlerin hizmetlerin kalitesinin kalitesinin denetlenmesi, denetlenmesi, - devredilen görevler, - devredilen görevler, - temsili görevler, - temsili görevler, - üyelerin gelişimine dönük hizmetler, - üyelerin gelişimine dönük - mesleki eğitim ve belgelendirme hizmetler, - mesleki eğitim ve belgelendirme Tablo 4. ES tanımı ve kurumları ile ilgili Türkiye ve Almanya’nın karşılaştırılması Almanya’da yürürlükte olan Zanaatler Kanunu incelendiğinde, zanaat örgütlerine (odalar, federasyonlar) dört temel kategoride görevler yüklenmiş olduğu görülür: Devredilen görevler (kayıtların tutulması, uzlaşma kurulları, denetim vs.), Temsili görevler (üye işletmelerin çıkarlarının temsil edilmesi), Üyelerin geliştirilmesine dönük hizmetler (eğitim ve danışmanlık hizmetleri), Mesleki Eğitim (çıraklık ve sürekli eğitim) ve belgelendirme 5362 sayılı yasa TESK ve bağlı kuruluşları için benzer görevler tanımlamaktadır. Almanya’da geçerli olan kanunla Türkiye’de yürürlükte olan kanun arasındaki başlıca farklılıklarsa şunlardır: I.1 sayılı bölümde ifade edildiği üzere Esnaf ve Sanatkâr tanımı farklı kriterlere göre yapılmaktadır, Almanya’daki yasanın ayrılmaz bir parçası olarak belgelendirilmiş ve belgelendirilmemiş meslek dallarının bir listesi ortaya konmuştur. Türkiye’de bu meslekleri tanımlama yetkisi, yasalar çerçevesinde oluşturulmuş olan Kurula devredilmiştir. Uluslararası bağlamda ele alındığında bir zanaatkâr ne gelir düzeyi veya vergi yükümlülükleri, ne de işletmelerinin yasal niteliği ile tanımlanmaktadır. Zanaat tanımı, ilgili düzenlemelerde tanımlanan zanaatlerle ya da meslek dallarıyla meşgul olma durumuna göre yapılmaktadır. Politikaların amacı, çeşitli destekler vasıtasıyla zanaatkârların geliştirilmesi ve genel ekosistem koşullarının iyileştirilmesidir. Zanaatlerin ayrı bir grup altında toplanarak sınıflandırılmasının iki avantajı vardır: 1- istatistiklerde ya da politikalarda sektörün niteliği tam olarak yansıtılır 2- yalnızca zanaatlere ilişkin politika ve desteklerin oluşturulması kolaylaşır. Bu sebeplerle; Türkiye’de net bir ES tanımının olmaması son derece önemli ve acil bir konudur ve bu eksiklik nedeniyle KOBİ’lere yönelik politikalarla ES’ye yönelik politikalar arasında net bir ayrım yapmak mümkün olamamaktadır. Gelire ve iş türüne dayalı tanımlama kriterleri, büyümenin önünde önemli engeller teşkil etmektedir. ES’nin Esnaf ve Sanatkâr tanımı içinde kaldığını veya bu tanımın dışına çıkıp çıkmadığını tespit etmek amacıyla gelir düzeylerinin izlenmesi pratik bir yaklaşım değildir. Bu yaklaşım pek çok durumda esnaf ve sanatkârın TESK’e mi yoksa TOBB’a mı kayıt yaptıracağı konusunda belirsizliklere yol açmaktadır. ES tanımının uluslararası standartlar çerçevesinde yeniden düzenlenmesi ve yukarıda değinilen belirsizliklerin ortadan kaldırılması acilen ele alınması gereken bir konudur. Türkiye’deki ilgili mevzuat ve kurumlar Yasal ve kurumsal çerçeve, aşağıda yer alan tabloda (Tablo 5) ortaya konmuştur: Tablo iki bölüme ayrılmıştır. İlk bölümde yalnızca ES ile ilgili çerçeve yer alırken, ikinci bölümde ES de dâhil olmak üzere tüm KOBİ’lerin tabi olduğu daha geniş çerçeveye yer verilmiştir. İlgili Mevzuat 5362 Sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu (TESK’in kuruluşunu düzenleyen yasa) ES İLE İLGİLİ ÇERÇEVE İlgili Kurumlar Görevler TESK, Federasyonlar, Meslek kuruluşlarının kuruluşuna ve Odalar (meslek işleyişine ilişkin ilkeler kuruluşları) ES’nin meslek kuruluşlarına zorunlu üyeliği Meslek kuruluşları, ES’ye mesleki eğitim ve diğer hizmetleri sunar Kaybolmakta olan meslekler desteklenecektir Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın 13 Haziran 2007 tarihli Genelgesi Bakanlar Kurulu’nun 2007/12362 sayılı kararı TESK ve bağlı meslek kuruluşları ES Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Tüzüğü ES Kredi ve Kefalet Kooperatifleri İlgili Mevzuat Anayasa’nın 173. Maddesi Anayasa’nın 135. Maddesi 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 640 Sayılı KHK/Madde 12/c (Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri) 1163 Sayılı Kanun (Kooperatifler Kanunu) Vergi kanunları 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu (4702 Sayılı Yasa ile Değişik) 5544 Sayılı Meslekî Yeterlilik Kurumu Kanunu 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Esnaf ve Sanatkâr Kolları Listesi ES’ye ilişkin vergi/gelir limitleri Üyelik ve üyelere yönelik kefaletlerin sağlanmasına ilişkin prosedür ve kurallar DAHA GENİŞ ÇERÇEVE İlgili Kurumlar Görevler Devlet ES’yi korur ve destekler “Kamu kurumu” niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamakla mükelleftir. Yasa “esnaf” ve “tacir” arasındaki farklılıkları ortaya koymaktadır. Gümrük ve Ticaret Genel Müdürlüğün görevleri: Bakanlığı Esnaf ve ES kaydını tutmak Sanatkârlar Genel ES’ye ilişkin istatistik ve bilgi veritabanının Müdürlüğü tutulması Politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve uygulanışının denetlenmesi ES’nin yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesi için destek ve teşviklerin sağlanması ES’nin ihtiyaçlarının ve sorunlarının tespit edilmesi amacıyla araştırmalar yapılması ES Kredi ve Kefalet Kooperatiflerin teşkilatına ilişkin prosedür ve Kooperatifleri, kurallar (ES Kredi ve Kefalet Kooperatifleri için Halkbank, TESKOMB de geçerli) Gelir İdaresi ES’nin tabi olduğu vergi limitleri ve muhasebe rejimi TESK ve bağlı meslek TESK ve bağlı meslek kuruluşları bazı meslek kuruluşları dallarında meslek eğitiminin verilmesinden ve belgelendirmenin yapılmasından sorumludur. Meslekî Yeterlilik Ulusal Meslekî Yeterlilik Sisteminin Kurumu (MYK) Oluşturulması ve İdaresi Çalışma ve Sosyal İşverenlerin ve çalışanların iş sağlığı ve Güvenliği Kanunu Güvenlik Bakanlığı 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kurumu Kanunu 3624 Sayılı Küçük ve Orta KOSGEB Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Kurulması Hakkında Kanun Tablo 5. Türkiye’deki yasal ve kurumsal çerçeve Türkiye’deki çelişkili meselelerden kanunlar/düzenlemeler şu şekildedir: biri de, güvenliğine ilişkin hak ve yükümlülükleri İşverenlere ve çalışanlara yönelik sosyal güvenlik ve sağlık sigortası ile ilgili hususların düzenlenmesi Küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesi sorumluluğu ustalık belgesiyle ilgilidir. Bu konuyla ilgili 3308 Sayılı Yasa (4702 sayılı yasa ile değişik) (Mesleki eğitim): 30. Madde: “Bu Kanun kapsamına alınan il ve mesleklerde; belediyeler ve işyeri açma izni vermeye yetkili diğer kurum ve kuruluşlar işyeri açacaklardan, meslek odaları ise işyeri sahibi olarak üye kaydı yaptıracaklardan, ustalık belgesi istemek zorundadır. Teknik lise mezunları veya mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarının dört yıllık eğitim programlarından mezun olanlara, ustalık belgesinin yetki ve sorumluluklarını taşıyan, mesleklerinde bağımsız İşyeri Açma Belgesi verilir.” 5362 Sayılı Yasa(TESK): Madde 68 (6585 Sayılı Yasa, Madde 20 ile değişik): “Sicil ve oda tarafından, esnaf ve sanatkârlardan kayıt sırasında 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda öngörülen ustalık belgesi veya muadili belgeler istenmez.” 5174 Sayılı Yasa (TOBB) (6585 sayılı kanunun 21. Maddesine göre değiştirilen 102. Madde): “Odaya kayıt sırasında, ticaret siciline kayıtlı olanlardan 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda öngörülen ustalık belgesi veya muadili belgeler istenmez.” Öte yandan, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’te (2005), Ticaret Siciline kayıtlı olmayan meslek dalları için İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatı verilmeden önce Ustalık Belgesi’nin sunulması gerektiği belirtilmektedir. Yukarıdaki açıklamalar, değinilen ilgili mevzuatta yer alan tutarsız hükümlerin ortadan kaldırılması gerektiğini göstermektedir. Almanya’daki uygulama incelendiğinde, Alman Zanaat Kanunu’nun 2004 yılında yeniden düzenlenerek sıralanan 94 mesleğin 53’ü için Ustalık Belgesi şartının kaldırıldığı görülmektedir. Fakat tüm belgeler oda tarafından verildiği için, Oda ilgili meslekleri korumayı sürdürmektedir. Türkiye’de Ustalık Belgesi meselesine daha geniş bir perspektiften bakılması uygun olacaktır. Ustalık Belgesi yalnızca kayıt ve üyelikle ilgili bir evrak olarak ele alınmamalı, yarattığı ekonomik etkiler (iş ve istihdam oluşturma) ve tüketici güvenliği konusu da dikkate alınmalıdır. Esnaf ve sanatkârın mensup olduğu meslek kollarının heterojen yapısı dikkate alındığında, her bir sektör için ayrı bir değerlendirme yapmak faydalı olacaktır. Türkiye’de esnaf ve sanatkârlar yalnızca bağımsız tüccar (gerçek kişi) olarak faaliyet gösterebilmektedir. Gelir ve vergi ile ilgili kriterlerle birlikte düşünüldüğünde bu kriter, ES tarafından açılan iş yerlerinin küçük kalmaya mahkûm olduğunu ortaya koymaktadır. Yasal statü bazı durumlarda (örneğin ürünlerin ithalatı konusunda) engeller yaratmaktadır. Bu kısıtlamanın gözden geçirilmesi ve ES tanımı kapsamından çıkarılması gerekmektedir. I.2. Politika Çerçevesi Politika çerçevesi, yasal ve kurumsal çerçeveyi tamamlayıcı niteliktedir. Politika çerçevesinin asli unsurları aşağıda incelenmiştir. Aşağıda atıfta bulunulan politika belgeleri, Yüksek Planlama Konseyi tarafından onaylanmıştır. Bu Konsey, farklı kurullara kendi sorumluluğu altında yer alan alanlarda söz konusu eylemlerin hayata geçirilmesi ve bu sürecin takip edilmesi görevini vermektedir. Bu eylemler kapsamında TESK’e birçok görev verilmiştir. Nihai politika belgesi, 10. Kalkınma Planıdır (2014-2018). Bu Planın hazırlanması sırasında, birçok alt komite oluşturulmuştur. Bu komitelerden biri de, KOBİ, Esnaf ve Sanatkârlar Komitesidir. Bu Komite, söz konusu hedef gruplar için kalkınma unsurlarını belirlemiştir. Bu plana göre: Esnaf ve Sanatkârların değişen koşullara uyum sağlamaları için ES’nin yapısal dönüşümü desteklenecektir, Büyük alış veriş merkezlerinin küçük işletmeler üzerindeki olumsuz etkileri ortadan kaldırılacaktır. Aşağıda yer alan tablo (Tablo 6) ES ve KOBİ’lerle ilgili başlıca politika belgelerinin özetini sunmaktadır. Politika Belgesi 10. Kalkınma Planı (2014-2018) KOBİ Strateji ve Eylem Planı (2015-2018) Girişimcilik Strateji ve Eylem Planı (2015-18) ES Kalkınma Stratejisi (ESDEP) (2010-) T&C Support System (ESDES) ESHEP Projesi (Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Hizmetlerini Etkenlik ve Verimliliğinin Arttırılması) ES Şurası Dördüncü Toplantı Kararları “AB Küçük İşletmeler Yasası”nın Türkiye’de yürürlüğe konmasına ilişkin Başbakanlık Genelgesi (5 Haziran 2011 tarih ve 27955 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır) Tablo 6. ES ve KOBİ’lerle ilgili politika çerçevesi Hedef Grup Nihai kalkınma politikası belgesi KOBİ’ler (ve ES) Yeni açılan işletmeler, KOBİ’ler (ve ES) Yalnızca ES Yalnızca ES Yalnızca ES Yalnızca ES KOBİ’ler (ve ES) KOBİ Strateji ve Eylem Planı ve Girişimcilik Strateji ve Eylem Planı’nın başlıca amaçları Tablo 7’de belirtilmiştir. KOBİ Strateji ve Eylem Planı (2015-2018) Girişimcilik Strateji ve Eylem Planı (2015-18) 1. KOBİ’lerin rekabet gücünün ve büyüme potansiyelinin artırılması 2. KOBİ’lerin ihracat kapasitelerinin ve uluslararasılaşma düzeylerinin artırılması 3. İş ortamının iyileştirilmesine dair süreçlerde KOBİ’lerin ihtiyaçlarının dikkate alınması 4. KOBİ’lerin Ar-Ge kapasitelerinin artırılması 5. KOBİ’lerin finans kaynaklarına erişiminin artırılması 1. Girişimci dostu bir düzenleyici çerçevenin geliştirilmesi 2. Yenilikçi girişimciliğin desteklenmesi 3. Kadın girişimciliği, genç girişimciliği, sosyal girişimcilik ve çevre dostu girişimcilik gibi tematik alanlara dair sürdürülebilir destek sistemlerinin geliştirilmesi 4. Girişimcilik kültürünün geliştirilmesi 5. Girişimcilik eğitimlerinin desteklenmesi 6. Finans kaynaklarına erişimin kolaylaştırılması Tablo 7. KOBİ ve Girişimcilik Strateji ve Eylem Planlarının başlıca hedefleri ESDEP Esnaf ve Sanatkâr Strateji ve Eylem Planı (2010): Bu Strateji ve Eylem Planı doğrudan esnaf ve sanatkârlara yönelik olarak hazırlanmıştır. Planda ortaya koyulan vizyon, ülkede ES sektörünün gelişmesini ve esnaf ve sanatkârların: Sürdürülebilir bir büyüme ve gelişimi sağlamayı hedefleyen, Etik değerlere saygı gösteren, Ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip eden, Teknolojiden faydalanan ve müşterilere kişiselleştirilmiş ürün ve hizmet sunan, Meslektaşlarıyla işbirliği yapmaya hazır kişiler olmasını sağlamaya yöneliktir. Bu Strateji ve Eylem Planının uygulanması Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın Sorumluluğundadır. Bakanlık Şubat 2015’te gerçekleştirilen 12. İzleme Komitesi Toplantısında öncelikleri aşağıdaki şekilde gözden geçirmiştir15: 15 ESDEP 11. İzleme Raporu, Ekim 2015 ESDEP 2010 öncelikleri Finans kaynaklarına erişimin iyileştirilmesi Vergi, istihdam ve diğer konularla ilgili düzenleyici yükün azaltılması Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi İnovasyon ve girişimciliğin geliştirilmesi Altyapı, kümelenme ve ortaklıkların desteklenmesi İlgili mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması, Esnaf ve Sanatkârların AB programlarına erişiminin sağlanması ESDEP 2015 öncelikleri (gözden geçirilmiş) Finans kaynaklarına erişimin iyileştirilmesi EKLENDİ: ES destek Sisteminin (ESDES) oluşturulması ve ES’nin KOSGEB desteklerine olan erişimlerinin iyileştirilmesi ÇIKARILDI Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi ÇIKARILDI ÇIKARILDI EKLENDİ: Altyapının ve fiziksel yerleşim faaliyetlerinin desteklenmesi İlgili mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması, ÇIKARILDI EKLENDİ: Sektörlere özel analizlerin yapılması Tablo 8. 2015 ESDEP Revizyonları ESDEP 11. İzleme Raporu, aşağıdaki alanlarda sağlanan ilerlemeyi ortaya koymaktadır. Finans kaynaklarına erişim Kredi faiz oranı %4’e düşürülmüştür (2002’de bu oran %47’dir), Kredi komisyon oranı %3.5’e düşürülmüştür (2002’de bu oran %19’dur), Faiz sübvansiyonu oranı %50’ye yükseltilmiştir (bu oran 2002’de %20’dir), 2015 yılının başında yeni iş yeri açan ustalık belgesi sahibi zanaatkârlara ve geleneksel ve kaybolmakta olan meslek dallarında yeni işyeri açan ES’lere %100 faiz sübvansiyonu sağlanmasına yönelik bir Bakanlar Kurulu yayınlanmıştır. ESDES Bakanlık, Çankaya Üniversitesi’nden iki rapor hazırlamasını istemiştir: 1- Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârların faydalanabileceği kamu teşvikleri ve destekleri (2015) 2- Almanya, İngiltere ve Belçika’daki KOBİ destekleri (2015). Bu raporlara Bakanlığın web sitesi üzerinden erişmek mümkündür. ESDES araştırması neticesinde, Türkiye’de ES’nin gelişimi ile ilgili eylem ve destekler aşağıdaki gibi sıralanmıştır. Ustalık belgesi sahibi zanaatkârlara yönelik kredi desteği, Kaybolmakta olan geleneksel sektörlere yönelik krediler, “İkinci fırsat” desteği, Yenilikçi ES sermaye desteği, Sektörlere yönelik analizler, Meslek kuruluşlarına yönelik proje fikri yarışması. Eğitim Eğitim alanında alınabilecek tedbirlerden biri, Meslek Eğitim Merkezlerinin Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından geliştirilecek standartlar çerçevesinde akredite edilmesi ile ilgilir. Raporda, ilgili düzenlemenin halen hazırlanmakta olduğunu ifade edilmektedir. TESK’in sorumlu olduğu bir başka tedbirse şu şekilde ifade edilmiştir: ES’ye eğitim, geliştirme, uyum konularında dersler ve danışmanlık hizmetleri sağlanacaktır. TESK bu doğrultuda iki düzenleme yayınlamıştır: Çırakların pratik eğitim alabilecekleri iş yerlerine ilişkin düzenleme ve TESK’in bağlı kuruluşları tarafından gerçekleştirilen mesleki eğitime ilişkin düzenleme. TESK bunlara ek olarak, Mesleki Eğitimi Geliştirme Kurulu oluşturmuş ve TESK kuruluşlarının ve ES’nin erişimine açık olan bir online eğitim sistemi geliştirmiştir. Altyapı Altyapı ve yerleşimden sorumlu olan kurum, ES’ye yönelik küçük sanayi bölgeleri inşa etme görevi verilen TOKİ’dir. TOKİ, Bursa ve Kayseri’de inşaat projelerine başlamıştır. Bursa’da mobilya imalatçılarına yönelik 125 atölyeden oluşan bir kompleksin inşası tamamlanmıştır. Bir başka mobilya kompleksi de halen Kayseri’de inşa edilmektedir. Mevzuat Mevzuat ekseninde, ES tanımının yeniden düzenlenmesi ve ES Odalarının geliştirilmesi amacıyla 5362 Sayılı Yasa’da yapılan değişiklikler yer almaktadır. Bakanlık, tanımın gözden geçirilmesi ve yeniden düzenlenmesi amacıyla bir komisyon ve buna bağlı alt komiteler oluşturmuştur. ESHEP Bakanlık ayrıca, Ağustos 2015’te, ESHEP Projesini (Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Hizmetlerini Etkinlik ve Verimliliğinin Arttırılması Projesi) hayata geçirmiştir. Burada hizmet sağlaması öngörülen kurumlar Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, TESK, federasyonlar, birlikler ve odalardır (Bkz. Kutu 1). KUTU 1 ESHEP PROJESİ “Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Hizmetlerini Etkinlik ve Verimliliğinin Arttırılması Projesi” Projenin hedefleri şunlardır: ES’lere Sunulan Hizmetlerin Etkinlik ve Verimliliğinin Arttırılması ES’nin beklentilerini karşılayacak hizmet türlerinin belirlenmesi ve bu hizmetlerin nasıl sağlanacağının tespit edilmesi Etkin kayıt/üyelik süreçlerinin tespit edilmesi Yol haritasının hazırlanması Bu amaçlar doğrultusunda ilk olarak, meslek kuruluşlarının organizasyonel yapısının, hedeflerinin, önceliklerinin, ES’lerin bu kuruluşlar tarafından sağlanmakta olan hizmetlere erişim becerisinin ve bu hizmetlerin etkinliğinin tespit edilmesi amacıyla bu kuruluşlar incelenecektir. Bu inceleme aynı zamanda, söz konusu kuruluşların sağlayabileceği potansiyel hizmetlere ilişkin bilgi de sağlayacaktır. İkinci olarak, Esnaf Sanatkârlar Genel Müdürlüğü’nün bu hizmetlerin sunulması bağlamında üstleneceği roller (koordinasyon, akreditasyon, denetim, vs.) belirlenecektir. Proje aşağıdaki faaliyetleri kapsayacaktır: 1. 2. Türkiye’deki Mevcut Durumun Analizi (bu analiz masa başı çalışmalar, anketler, görüşmeler ve odak grup toplantıları vasıtasıyla gerçekleştirilecektir) Başka ülkelerdeki benzer organizasyonların incelenmesi (bu kapsamda kurumların hiyerarşik yapısının, üyelerine sunmakta oldukları hizmetlerin, üyelik süreçlerinin, yenilikçi uygulamaların, belgelendirme süreçlerinin, mesleki eğitim uygulamalarının, yaptırımların ve cezaların ve bu kurumların diğer kamu kurumları ile olan ilişkilerinin incelenmesi maksadıyla üç ülke ziyaret edilecektir) Projenin bir yıl içinde tamamlanması planlanmaktadır. Proje Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından finanse edilecektir. Araştırma Bakanlık, aşağıdaki sektörlere yönelik araştırma yapılması için dört üniversiteyi görevlendirmiştir: Makine, metal işleri ve motorlu taşıtlar, Deri, giyim, ayakkabı yapımı, Ulaşım, Gıda. Esnaf ve Sanatkâr Şurası DÖRDÜNCÜ TOPLANTI Kararları: Şura 2014 yılının Kasım ayında bir araya gelerek aşağıdaki kararları onaylamıştır: Ustalık belgesi ile ilgili mevzuatta yer alan çelişkili hususların giderilmesi ES’yi etkileyecek yeni mevzuata ilişkin düzenleyici etki analizi yapılması, 5362 Sayılı Yasanın mevcut ihtiyaçlar çerçevesinde gözden geçirilmesi, Mesleki eğitimle ilgili sorunların ortadan kaldırılması amacıyla 491 meslek kolunun NACE Sınıflandırma Sistemine göre sınıflandırılması, Kaybolmakta olan mesleklerin tespit edilmesi ve politika önerilerinin geliştirilmesi amacıyla bir çalışma grubunun oluşturulması, Mesleki eğitim kurumlarının akredite edilerek bu kurumlardan eğitim almış kişilerin hem diploma hem de mesleki yetelilik belgesi almalarının sağlanması Çıraklık sistemi için gerekli olan düzenlemelerin yapılması; bu kapsamda bir farkındalık oluşturma kampanyasının yürütülmesi ve çırakların eğitimleri sırasında maddi olarak desteklenmesi Mesleki eğitime ilişkin daha uygun politikaların geliştirilmesini sağlamak amacıyla istatistiki bir veritabanının oluşturulması, ES’lere yönelik kamu finansman desteklerinin verimliliğinin ve etkinliğinin artırılması, ES’nin rekabet gücünü geliştirmek üzere tasarlanmış basit prosedürlere dayalı yeni destek sistemlerinin oluşturulması, ES’nin proje planlama ve uygulama kapasitelerinin geliştirilmesi, mevcut desteklerle ilgili bilgilerinin artırılması, Dezavantajlı gruplar, kaybolmakta olan meslek dallarında faal olan ES’ler, mesleki yeterlilik belgesine sahip kişiler ve kara listeye alınmış ES’ler de dâhil olmak üzere özel hedef gruplarına yönelik kamu destek araçlarının oluşturulması, İlk kez iş yeri açan ES’lere yönelik vergi teşviklerinin sağlanması, Ulaşım sektöründe faal olan ES’lerin modern araçlar satın almasını sağlamak amacıyla bu kişilere vergi teşviklerinin sağlanması, ES’nin emeklilik koşullarının iyileştirilmesi, ES’nin iş sağlığı ve işyeri güvenliği konularında bilinçlendirilmesi ES ürün/hizmet standartları, e-ticaretin ES tarafından yaygın bir biçimde kullanılması, ES’nin müşterilere kişiselleştirilmiş ve pek çok farklı çeşitte ürün/hizmet sağlaması gibi konularda çalışmalar yürütülmesi; İş hayatı, girişimcilik, inovasyon, e-ticaret, belgelendirme, mevzuat vs. gibi konularda bilgi verecek bir e-öğrenme platformunun oluşturulması, Yenilikçi uygulamaların tespit edilmesine yönelik sektör tabanlı analizlerin yapılması ve bu analizlere ilişkin sonuçların ülke çapında paylaşılması, Yeni iş yeri açan ES’lere danışmanlık yapılması. AB Küçük İşletmeler Yasası’nın Türkiye’de Yürürlüğe Konması: Avrupa Konseyi 2008 yılında “Avrupa Küçük İşletmeler Kanunu” (SBA) adını taşıyan ve KOBİ’lerin sürdürülebilir büyümesini sağlamak ve Avrupa’daki rekabet güçlerini artırmak için tasarlanmış bir inisiyatif başlattı. Bu Yasaya İngilizce’de hem “yasa” hem de “eylem” adını taşıyan “Act” adının verilmesi, KOBİ’lerin AB ekonomisi için sahip olduğu merkezi rolün kabulüne dönük siyasi iradeyi ortaya koymaktadır. Bu yasa, toplamda on ilkeden oluşan kapsamlı bir politika çerçevesini hayata geçirmek üzere tasarlanmıştır. Bu Yasanın Türkiye’de yürürlüğe konması, “KOBİ Politika Endeksi, Batı Balkanlar ve Türkiye – 2012” başlıklı bir proje ile sağlanmıştır. Bu proje, Avrupa Komisyonu, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Avrupa Eğitim Vakfı, ve İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından desteklenmiştir. Projenin amacı, AB’ye girmeye hazırlanan sekiz ülkedeki (Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Türkiye) KOBİ politikasının Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ile ne kadar örtüştüğünün tespit edilmesidir. 5 Haziran 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Başbakanlık Genelgesi ile KOSGEB’e Türkiye adına bu projenin koordinasyonunu yürütme görevi verilmiştir. Genelge ayrıca Türkiye’deki tüm kamu kurumlarına KOBİ’lerle ilgili politika ve stratejilerin geliştirilmesi aşamasında SBA ilkelerine uymalarını emretmiştir. Aşağıda yer alan Tablo (Tablo 9), bir dizi göstergeye bağlı olarak SBA kapsamındaki on ilkeye ilişkin değerlendirme puanlarını içermektedir16. 16 KOBİ Politika Endeksi, Batı Balkanlar ve Türkiye 2012 (http://www.oecd.org/globalrelations/SMEWBalkansTurkey.pdf) SBA İlkeleri Türkiye 8 Ülkenin Değerlendirme Ortalama Puanı Değerlendirme Puanı 1.Girişimcilik eğitimi ve kadın girişimciliği 2,58 2,42 2.İflas ve ikinci fırsat 2,99 3,15 3.Düzenleyici çerçeve 4,19 3,47 4.KOBİ’lere yönelik operasyonel koşullar 3,12 3,42 5.a.KOBİ’lere ve yeni iş yeri açanlara yönelik destek hizmetleri 4,32 3,01 5.b.Kamu ihaleleri 3,67 3,15 6.Finans kaynaklarına erişim 3,72 3,18 7.Standartlar ve teknik düzenlemeler 4,38 3,43 8.a.İşletme becerileri 3,06 2,96 8.b.İnovasyon 3,53 2,60 9.Yeşil ekonomide faal olan KOBİ’ler 3,50 2,37 10.KOBİ’lerin uluslararasılaşması 4,64 3,44 Tablo 9 SBA ilkeleri çerçevesinde KOBİ Politikası Değerlendirme Puanları (2012)17 Politika çerçevesine ilişkin yorumlar 1. Yorum: Politika belgeleri, ES’nin rekabet kapasitesinin ve uyum yeteneklerinin artırılmasına yönelik nihai hedefle uyumlu benzer hedefler içermektedir. Hükümetin ve diğer kamu kurumlarının bu hedefe olan bağlılıkları, ES’nin gelişimine dönük hizmetlerin verilmesini kolaylaştıracak oldukça önemli bir avantajdır. Burada bahsedilen politika belgelerindeki başlıca konular/müdahale alanları şu şekildedir: 17 Mevzuat, düzenlemeler, düzenleyici yükün azaltılması, düzenleyici etki analizi, Finans kaynaklarına erişim, Eğitim, mesleki eğitim, Farkındalık oluşturma, Mart 2016 itibariyle 2016 Raporu henüz yayınlanmamıştır. Ne var ki SBA verilerine ilişkin taslak bilgi formuna şu adresten ulaşılabilir: http://kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Projeler.aspx?refContent=31 Kamu destekleri. AdapTESK projesinin hedefleri, politika belgelerinde ortaya konan hedeflerle tam bir uyum içindedir. Politika belgeleri Projenin strateji geliştirme safhasında dikkate alınabilecek önemli bir referans noktası oluşturacaktır. 2. Yorum: ESHEP Projesi, hem ES’nin hem de odaların, birliklerin, federasyonların ve TESK’in mevcut durumuna ve gelecekteki ihtiyaçlarına ilişkin kapsamlı bir durum analizi ortaya koyacaktır. AdapTESK Projesi de aynı hedef grubun eğitim ve kapasite geliştirme konularındaki ihtiyaçlarını tespit etmeyi amaçlamaktadır. İki proje arasında bir sinerji yaratmak, aynı konuların ele alınmasını engellemek ve kaynakların etkin bir şekilde kullanımını sağlamak amacıyla iki proje arasında bir diyalog tesis edilmesi önem arz etmektedir. AdapTESK Projesi kapsamında hazırlanması öngörülen Strateji Belgesi, EİA ve mevcut durum analizleri ile projenin pilot illerinde gerçekleştirilecek anketler/analizler/görüşmeler çerçevesinde hazırlanacaktır. İyi planlanmış bir senkronizasyonla bu iki projenin birbirine faydalar sağlaması ve AdapTESK Strateji Belgesi ile ilgili kıymetli bir takım girdileri ortaya koyması mümkün olacaktır. 3. Yorum: Politika belgelerinin ortak yanları aşağıdaki gibidir: Politikaların önemli bir kısmı, KOBİ’lere yönelik olarak hazırlanmış olup KOBİ ve ES arasında bir ayrım yapılmamaktadır. ES’nin gelişmişlik düzeyine bakarak herhangi bir ayrım yapılmaksızın sorunlar ve çözüm önerileri genellenmektedir. Politika belgeleri esas olarak, mevcut sorunlara, zayıf yanlara ve ES’nin ayakta kalabilmesi için gerekli olan ihtiyaçlara odaklanmaktadır. Politika belgelerinde gleceğe dönük (orta ve uzun vadeli) bir perspektif yoktur. Esnaf ve Sanatkârlar Şurası Dördüncü Toplantı Kararları oldukça kapsamlı olup neredeyse bütün stratejik meseleler bu kararlarda ele alınmıştır. Bununla birlikte, ES tanımı net bir biçimde yapılmadıkça bu politikaların hayata geçirilmesi ve takip edilmesi çok zordur. Bazı önemli konulara ancak kısaca değinilmiştir. Bu konular şunlardır: ES’nin müşterilere kişiselleştirilmiş hizmet/ürün sunma kapasitelerinin artırılması E-ticaret İşbirliği Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler Sürdürülebilirlik İkinci fırsat Özel olarak ES’lere yönelik hazırlanmış temel strateji belgesi olan ESDEP’te (2010) yer alan öncelikler, 2015’te sorumlu kurul tarafından gözden geçirilmiştir. 2015’te güncellenmiş haline bakıldığında, 2010 yılındaki kimi müdahale alanlarının belge kapsamından çıkarıldığı görülmektedir. Bu hususlar düzenlemelerin yükü, inovasyon ve girişimcilik, kümelenmeler ve ortaklık ile AB programlarına erişimdir. Bu alanların yerine bir dizi yeni husus belgeye eklenmiştir. Bunlar arasında ESDES faaliyetleri, fiziki yerleşim konuları ve sektör tabanlı araştırmalar yer almaktadır. İzleme Raporu, bu ekleme ve çıkarmaların niçin yapıldığına dair bir açıklama içermemektedir. 4. Yorum: Strateji belgeleri geleneksel ve kaybolmakta olan mesleklere özel bir önem vermektedir. Bu konu TESK’in Kurucu Yasası olan 5362 Sayılı Yasada dahi yer almaktadır. Ne var ki herhangi bir spesifik eylem ya da hedef ortaya konmamıştır. 5. Yorum: Avrupa Küçük İşletmeler Yasası hiç şüphe yok ki, AdapTESK Nihai Strateji Belgesi’nin hazırlanması esnasında çok önemli bir rehber işlevi görecektir. Bu kapsamdaki 10 ilkenin tamamı ES’nin gelişimi için ilgilidir. Bununla birlikte hükümet tarafından yayınlanan genelgede ve ilerleme izleme raporunda, ES’ye özel bir atıfta bulunulmamıştır. Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın iyi uygulamalara ilişkin Veri Tabanını18 incelemek zanaat sektörünün SBA ilkeleri çerçevesinde hayata geçirilen çeşitli projeler vasıtasıyla nasıl desteklendiğini görmek açısından faydalı olacaktır. I.3. Destek Çerçevesi Türkiye’de KOBİ’lere yönelik çok sayıda finansal ve finansal olmayan destek/hizmet sağlanmaktadır. Aşağıdaki tablo (Tablo 10), bu destekler/hizmetlerle ilgili tematik bir sınıflandırmayı içermektedir. KOBİ’lerin bir parçasını oluşturan ES de bu desteklerden faydalanabilmektedir. ES’nin yaralanabileceği başlıca destekler arasında sübvansiyonlu Halkbank kredileri ile bu bu krediler için sağlanan ESKK kefaletleri yer almaktadır. Bunlar aşağıdaki tabloda sarı renkle işaretlenmiştir. Destek/Hizmet Yatırım teşvikleri Sorumlu Kuruluş Ekonomi Bakanlığı Altyapı ve tesisler Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Mesleki eğitim, iş başı eğitimi Milli Eğitim Bakanlığı (yaygın eğitim ve hayat boyu öğrenme de dâhil olmak üzere çeşitli birimler) TESK, Ulusal Mesleki Yeterlilik Kurumu İŞKUR İstihdam, işsizlik sigortası, sosyal güvenlik prim desteği Krediler (faiz sübvansiyonu ve uygun koşullarla) 18 HALKBANK, Türk Eximbank, Türkiye Kalkınma Bankası, Türkiye Sınai Kalkınma Yasal Dayanak 2012/3305 Sayılı Hükümet Kararı 635, 4562, 4691 Sayılı Yasalar 1739, 3308, 5362, 5544, 4904 Sayılı Yasalar Kapsam KDV ve gümrük vergisinden muafiyet, vergi indirimi, sosyal güvenlik primi desteği Organize bölgeler, küçük sanayi siteleri, teknoloji geliştirme bölgeleri Mesleki eğitim ve belgelendirme 4904, 4447 Sayılı Yasalar İşe yerleştirme, işsizlik sigortası İlgili kurumların kuruluş kanunları HALKBANK: ESKK Kefaletli krediler (aşağıda açıklanmıştır), ESKK kefaleti istenmeyen krediler (Hazine http://ec.europa.eu/growth/tools-databases/sme-bestpractices/SBA/index.cfm?fuseaction=practice.list Bankası, diğer ticari bankalar, KOSGEB Kredi kefaleti ES Kredi Kefalet Kooperatifleri (ESKK), KGF, TESKOMB 1163 Sayılı Yasa (kooperatifler), Karar No: 4496 (KGF), Mikro Kredi Programı TİSVA (Türkiye İsrafı Önleme Vakfı) Vakıf Kuruluş Belgesi Uluslararası kaynakların sağladığı krediler Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (AİKB), Avrupa Yatırım Bankası (AYB), Avrupa İlgili kurumların düzenlemeleri, Türkiye’deki ilgili bankalarda destekli) Halkbank ES destek paketi, kadın girişimcilere yönelik işe başlama kredisi), Eximbank: KOBİ’lere yönelik ihracata başlamalarını sağlama amaçlı kısa ve orta vadeli krediler Türkiye Kalkınma Bankası: Yatırım ve işletme sermayesi giderlerini karşılama amaçlı KOBİ kredileri (seçilmiş sektörlerde), Türkiye Sınai Kalkınma Bankası: KOBİ Kredileri (seçilmiş sektörlerde), KOSGEB: acil durum kredileri, KOSGEB işe başlama sermayesi, KOSGEB destek programı kapsamındaki krediler, Kalkınma Ajansları: sıfır faizli krediler, faiz sübvansiyonu (bazı ajansların bu doğrultuda programları bulunmaktadır) ESKK, aşağıdaki Halkbank kredileri için ES’ye kefalet sağlamaktadır: İşletme sermayesi kredileri, yeni araç alımları için sürücülere sağlanan krediler, iş yeri alımları için sağlanan krediler, makine ve ekipman alımına dönük krediler, doğrudan ya da dolaylı ihracat yapan ES’lere yönelik krediler, senet iskontosu desteği Kadınların gelir elde etme faaliyetlerine dönük mikro krediler -AİKB KOBİ ve Kadın Girişimci destek programları, aracılar vasıtasıyla finansman ve danışmanlık sağlamaktadır. Komisyonu Kalkınma Bankası (AKKB), Dünya Bankası (DB), Alman Yatırım Bankas (KFW), Fransız Kalkınma Ajansı (AFD) Büyükelçilikler tarafından sağlanan krediler Girişimcilik/iş geliştirme, eğitim, rehberlik, danışmanlık, bilgi ve diğer destekler Pazarlama, uluslararasılaşma imzalanmış olan protokoller Japonya, Kanada, Avustralya, İsveç büyükelçilikleri KOSGEB, Kalkınma Ajansları, İŞKUR, STK’lar -43 ilde Halkbank vasıtasıyla sağlanan AYB KOBİ rekabet ve büyüme fonu (yatırım/işletme) - Halkbank vasıtasıyla sağlanan AKKB KOBİ rekabet ve büyüme fonu (yatırım/işletme) - Halkbank vasıtasıyla (seçilmiş sektörlerde) sağlanan DB KOBİ rekabet ve büyüme kredisi (yatırım/işletme), Türkiye Kalkınma Bankası aracılığıyla sağlanan KOBİ’lerin “yenilenebilir enerji” yatırımlarına yönelik DB kredisi - İşbank, Akbank ve Vakıfbank aracılığıyla Almanya’dan ekipman satın alan KOBİ’lere yönelik KFW kredisi -Halkbank vasıtasıyla sağlanan AFD KOBİ kredileri, Halkbank vasıtasıyla sağlanan AFD yenilenebilir enerji kredisi Çeşitli kalkınma projeleri 3624, 5449, 4904 Sayılı Yasalar Ekonomi Bakanlığı, KOSGEB İlgili düzenlemeler, KOSGEB: girişimcilik eğitimi, iş yeri açma sermayesi, KOBİ’lere yönelik genel destek paketleri, KOBİ Proje desteği Kalkınma ajansları: doğrudan proje destekleri, güdümlü proje destekleri. İŞKUR: girişimcilik eğitimi, engelliler için iş yeri açma sermayesi Ekonomi Bakanlığı: piyasa araştırması, ihracat 3624 Sayılı Yasa Ar-Ge ve İnovasyon Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB), TÜBİTAK, KOSGEB, (Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) İşbirliği, ortaklık oluşturma, kümelenme AB Programları BSTB, KOSGEB Zirai ve kırsal sanayi gelişimi IPA’nın operasyonel programlarından sorumlu olan bakanlıklar TKDK 5746 Sayılı Yasa (Ar-Ge Destek Yasası), 278 Sayılı Yasa (TÜBİTAK), 3624, 5917 sayılı yasalar kapasitesini artırmaya yönelik destekler, fuarlara katılım, marka tescili, Turquality desteği, piyasaya giriş desteği (sağlık ve Bilgisayar Teknolojisi sektörlerinde), film yapım sektörüne destek BSTB: Teknogirişim, KOSGEB: Ar-Ge ve inovasyon desteği TÜBİTAK: destek programı kodları: 1501, 1507, 1511, 1512, 1514 (Ar-Ge ve işe başlama) TTGV: İleri teknoloji projesi desteği, enerji verimliliği desteği Bölgesel kalkınma, İK geliştirme, kırsal kalkınma İlgili AK düzenlemeleri Et ve süt ürünleri, sebze ve meyve, su ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasına yönelik destekler, yerel ürünlerin ve mikro işletmelerin geliştirilmesine yönelik destekler, kırsal turizme yönelik destekler Tablo 10. Türkiye’de KOBİ’lere ve ES’ye yönelik destek çerçevesi Kredi ve kefaletler Tablo 10, ES’nin finansmanı için kullanılabilecek çok sayıda kaynak olduğunu göstermektedir, Halkbank kredileri bu kaynakların başında gelmektedir. Kutu 2, ES için cömert bir takım destekler sunan yakın zamanlarda yayınlanmış bir kararnameyi göstermektedir. KUTU 2 2015/8297 sayılı Kararname (ES tarafından ESKK kefaletiyle kullanılacak Halk Bankası kredilerine ilişkin 1 Ocak 2016-31 Aralık 2016 tarihleri arasında geçerli) % 50 faiz desteği Kaybolmaya yüz tutan mesleklerde 100% faiz desteği En az 3 yıllık ustalık belgesi sahiplerinin en fazla 1 yıllık işletmeleri için %100 faiz desteği ES işletmelerinin makine-teçhizat alımı, iş yeri modernizasyonu ve işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak üzere 30,000 TL’ye kadar %100 faiz destekli kredi KOSGEB girişimcilik eğitimini tamamlayan 30 yaş altındaki gençlerin iş kurması halinde 100,000 TL’ye kadar %100 faiz destekli kredi Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı Esnaf Sanatkârlar Genel Müdürlüğü tarafından yakın zamanda gerçekleştirilen bir çalışmanın bulgularına19 aşağıda yer verilmiştir (Table 11): ESKK kefaletli kredileri kullanmanın avantajları (ES ile yapılan görüşmeler çerçevesinde) ESKK kefaletleri ile ilgili sorunlar (ES ile yapılan görüşmeler çerçevesinde) 19 Krediler yalnızca ES’lere sağlanmaktadır Uygun faiz sübvansiyonu oranları mevcuttur Vade seçenekleri uygundur ESKK kredilere erişimi kolaylaştırmaktadır Kamu tarafından fonlanan krediler Esnek ödeme koşulları Kredilerin tescil işleminin hemen ardından kullanılabilmesi Erken geri ödeme ESKK kefaletlerinin yüksek komisyon oranı Geri ödemelerin gecikmesi halinde uygulanan yüksek faiz oranları Kredilerin eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile yeterince desteklenmemesi Farklı meslek dalları için (kredi miktarları bakımından) aynı limitlerin uygulanması Profesyonel kurumlar sürece dâhil olmamaktadır ESKK kefaletli kredileri kullanmanın avantajları (odak grup toplantıları çerçevesinde) Krediler yalnızca ES’lere sağlanmaktadır ESKK, bankalardan kredi alması mümkün olmayan çok sayıda ES’nin finans kaynaklarına erişimini sağlamaktadır Sübvansiyonlar sayesinde maliyet avantajı sağlanmaktadır Uzun geri ödeme süreleri, ESKK kefaletleri ile ilgili sorunlar (odak grup toplantıları çerçevesinde) Kefalet koşulları oldukça ağırdır Krediler yalnızca Halkbank vasıtasıyla alınabilmektedi r Yüksek komisyon oranları ve çok fazla evrak talep edilmesi Farklı ESKK’lerin farklı uygulamalara sahip olması Farklılaştırılmış Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015), ESGM. halinde sağlanan avantajlar ES, ESKK sayesinde kara listeye girmekten kurtulmaktadır ESKK’lerin esnek istihbarat yapısı Bölgesel farklılıklar dikkate alınmamaktadır Kredileri kullanma amacı sorulmamaktadır Merkezi bir takip sistemi bulunmamaktadır 3-6 taksit ESKK’ler ülkeye yayılmış durumdadır ESKK kredi notu düşük ES’lere kefalet sağlayabilmekt edir ESKK, çektiği krediyi geri ödeyemeyen ES’ye destek sağlamaktadır (bu sayede ES’nin bankalar nezdindeki kaydı olumsuz etkilenmemekt e, rehnedilen mallarına el konmamaktadır ESKK’lerin ES ile yakın diyaloğu vardır Tablo 11. ES kredi ve kefaletlerine ilişkin anket çalışmasının sonuçları kredilere duyulan ihtiyaç ESKK seçimleri sırasında yaşanan sorunlar Kredilerin üst limitlerinin düşük olması İş yeri açmaya dönük kredi verilmemesi 31 Aralık 2014 tarihi itibariyle, TESKOMB çatısı altında toplam 967 ESKK ve 32 bölgesel birlik yer almaktadır. Bu kooperatiflerin toplam 738.826 üyesi vardır20. Geri ödeme süresine bağlı olarak fazi oranları 1 yıldan az geri ödeme süresi için %4, bir yıldan fazla geri ödeme süresi için %5’tir. Kredi üst limitleri bireysel krediler için 150,000 TL, yatırım kredileri için 250,000 TL’dir.21 Eğitim, danışmanlık ve diğer hizmetler ES için eğitim, danışmanlık ve diğer iş geliştirme hizmetleri sunan başlıca kurumlar şunlardır: KOSGEB, Kalkınma ajansları, Odalar, birlikler, federasyonlar ve Konfederasyon. Donör kuruluşlar tarafından fonlanan projeler 20 21 Türkiye’de Esnaf Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015), ESGM. Türkiye’de Esnaf Sanatkârlara Sunulan Kamusal Teşvik ve Destekler (2015), ESGM. KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının ilgili yasaları, gerçek kişilerin desteklenmesine imkân sağlamaktadır. Bu, ES için önemli bir avantajdır. KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının hem tekil ES’lere, hem de ilgili ES kuruluşlarına (odalar, birlikler, federasyonlar ve Konfederasyon) sunduğu destekler bulunmaktadır. ESDEP İzleme Raporu’na göre, Kasım 2014’ten Mayıs 2015’e kadar KOSGEB destek programlarımdan faydalanan ES sayısı aşağıdaki gibidir22 (Tablo 12); ES KOSGEB Destek Programı Ar-Ge inovasyon KOBİ Projesi Genel KOBİ Destekleri Girişimcilik desteği Toplam Tablo 12. KOSGEB desteklerinden faydalanan ES sayısı İşletme sayısı 69 1 1,772 6,889 8731 Destek miktarı (TL) 2,256,148 5,340 6,529,881 43,509,510 52,300,879 KOSGEB’in mevcut destek programı çerçevesinde ES eğitim sağlayıcılardan eğitim hizmetleri alabilir. Bu eğitimlerin giderleri, maliyet paylaşımı esasına bağlı olarak KOSGEB tarafından karşılanmaktadır. Eğitim desteğinin üst limiti her bir ES için 3 yıl için 10,000 TL’dir23. ES aynı zamanda, danışmanlık hizmetleri de dâhil olmak üzere KOSGEB’in diğer iş geliştirme hizmetlerinden faydalanabilmektedir. Bazı destek alanlarına aşağıda değinilmiştir. Maliyet paylaşımı oranı, bölgelere bağlı olarak %40 ilâ %50 arasında değişiklik göstermektedir24. Fuarlara katılım, Yurtdışındaki çalışma gezilerine katılım, Tanıtım faaliyetleri, Vasıflı eleman istihdamı, Testler, analiz ve kalibrasyon, Ar-Ge ve İnovasyon. Odalar, birlikler ve federasyonlar ile TESK, üyelerini geliştirmeye dönük projeler geliştirerek KOSGEB’e başvuruda bulunabilir. Destek çerçevesine ilişkin yorumlar 22 ESDEP 11. İzleme Raporu, Ekim 2015 KOSGEB internet sitesi, www.kosgeb.gov.tr 24 Detayli bilgi için lütfen bkz. www.kosgeb.gov.tr 23 1. Yorum: Yatırım teşvikleri: İlgili düzenlemeler uyarınca gerçek kişiler teşviklerden yararlanabilmektedir. Genel teşviklerden yararlanabilmek için birinci ve ikinci bölgelerde 1000.000 TL’lik, diğer bölgelerde ise 500.000 TL’lik asgari yatırım sermayesi şartı aranmaktadır. Proje kapsamındaki pilot illerin dâhil olduğu kategoriler (bölgeler) şu şekildedir: Ankara (1), Bursa (1), Ordu (5), Manisa (3), Mersin (3), Gaziantep (3), Şanlıurfa (6), Erzurum (5). 2. Yorum: Kredi ve kefaletler: Yukarıda değinilen sübvansiyonlu krediler ve kefaletler, son derece cömert desteklerdir. Yine de strateji belgesinde ve diğer belgelerde finans kaynaklarına erişim ES’nin önemli sorunlarından biri olarak ortaya çıkmaktadır. Yazarlar, sübvansiyonlu kredi ve kefaletlere (ki aslında bunlar piyasanın işleyişini olumsuz etkileyen müdahalelerdir) odaklanan mevcut stratejilerin ve söylemin, alternatif ve yenilikçi finansman şekilleri üzerine eğilmemesi itibariyle zayıf olduklarını düşünmektedir. Bu alternatif ve yenilikçi finansman şekilleri arasında Avrupa’da yaygın bir şekilde kullanılmakta olan piyasa tabanlı özsermaye ve ara finansman [mezzanine finance] gibi yöntemler sayılabilir. Bunlara ek olarak, kitle fonlaması, müşteri fonlaması gibi yenilikçi finansman yollarına da değinilebilir. Bu sistemlerin Türkiye’de uygulamaya konabilmesi için hayata geçirilmesi gerekli olan düzenlemeler, bu sistemlerin Türkiye’de hangi ES segmentleriyle ilgili olabileceği ve söz konusu sistemlerin bu segmentler için uygulanabilir (fizıbıl) olup olup olmadığı gibi konularda araştırma yapılmasına ihtiyaç vardır. Bu finansal inovasyonlar, ES’nin etkilenmemesi mümkün olmayan ve sürekli değişen küresel koşulları dikkate aldığımızda özellikle önemli hale gelmektedir. ES’nin “finans kaynaklarına erişim” sorununu ele alabilmek için uzun vadeli bir perspektife ihtiyaç vardır. Yazarlar ayrıca, finans sisteminin verimliliğinin ve etkinliğinin (Konseyin 4. Toplantı kararlarında da değinildiği üzere) ölçülmesi ve iyileştirilmesi gerektiğini düşünmektedir. Finansal desteklerin verimliliğinin ve etkinliğinin artırılabilmesi için, eğitim ve danışmanlık mekanizmalarının sisteme dâhil edilmesi gerekmektedir. Finansal olmayan hizmetlerin finansal hizmetlerle ilişkilendirilmesi Türkiye Bankaları açısından giderek daha popüler hale gelen bir yaklaşımdır (bkz. Kutu 3). Halkbank ve diğer bankaların TESK’le işbirliği yaparak ES’lere yönelik benzer paketler hazırlamaları mümkündür. KUTU 3 BİR TÜRK BANKASININ BAŞARISI25 Bankalar eskiden KOBİ’lerin yalnızca finansman ihityaçlarına cevap veren kuruluşlardı, günümüzde ise bankalar, KOBİ’lerin birlikte iş “yapabileceği” kurumlara dönüşmüş durumda. Bu paradigma değişimi yaşanırken, TEB, klasik banka-KOBİ ilişkilerinin dönüşümüne öncülük etti. TEB, KOBİ bankacılığına ilişkin yaptığı analiz sonucundai KOBİ’lerin %80’inin kurulduktan sonraki beş yıl içinde kapandığını ve bu başarısızlığın en büyük sebebinin, KOBİ’lerin ihtiyaç duydukları bilgiye erişememelerinden ve bunun neticesinde uzun vadeli planlar yapma konusunda başarısız olmalarından kaynaklı olduğunu tespit etti. Araştırma, KOBİ’ler için finansal desteğin tek başına yeterli olmadığını; KOBİ’lerin buna ek 25 Jones, A., The Secret of TEB’s Success: Innovation and Customer-Service Excellence, http://internationalbanker.com/banking/secret-tebs-success-innovation-customer-serviceexcellence/ olarak işlerini büyütmek için bilgi (know-how), eğitim ve danışmanlık hizmetlerine ihtiyaç duyduğunu ortaya koydu. TEB bu bağlamda “KOBİ danışmanı banka” yaklaşımı ile her kanalda KOBİ’lere ulaşmakta ve KOBİ’lere daha yüksek bir rekabet gücüne sahip olabilmeleri için gerekli olan bilgileri ücretsiz olarak sağlamaktadır. 500 kişilik TEB KOBİ danışmanlık ekibi (ki bu kişiler bu işi yerine getirebilmek için özel olarak eğitime tabi tutulmuş banka çalışanlarıdır) TEB’in KOBİ bankacılığı kapsamında hayata geçirdiği projelerin bir parçasını oluşturmaktadır. Buna ek olarak girişimciler, İstanbul’da yer alan TEB Girişim Evi’nde A’dan Z’ye eğitim, danışmanlık ve destek hizmetlerini yine ücretsiz olarak alabilmektedir. TEB, KOBİ Bankacılığındaki bu inovasyonuyla IFC (UFK) ödülüne layık görülmüştür. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (AİKB) KOBİ ve kadın girişimcileri destekleme programları26 finansal hizmetlerle iş danışmanlığını buluşturan bir başka iyi örnektir. Yine iyi uygulama örneklerinden biri de, TESK ile Şekerbank arasında Aralık 2015’te imzalanan ve kadın ES’lere özel destek paketlerinin sağlanmasını öngören protokoldür. Bu protokole göre sağlanacak özel destek paketlerinde sübvansiyonlu krediler, havale, çek defteri gibi bir dizi işlemde indirimli harçlar (ya da harç muafiyeti) yer almaktadır. Başka bankalarla da benzer anlaşmalar imzalanarak bu pratiğin yaygınlaştırılması faydalı olacaktır. Aslına bakılırsa KOBİ’lere inovasyon ve sektör tabanlı danışmanlık da dâhil olmak üzere çeşitli özel finans paketleri sunmakta olan çok sayıda ticari banka mevcuttur. Bu desteklerin bazıları, kamu kurumları tarafından KOBİ’lere verilen Ar-Ge destekleri ile bağlantılıdır. Bu bankalarla görüşmeler yaparak bunların KOBİ’lerin bir alt kolu olarak ES’lere yönelik özel paketler hazırlamaları konusunda teşvik edilmeleri faydalı bir yaklaşım olacaktır. 3. Yorum: Mesleki eğitim, çok sayıda kurumu, kanunu ve düzenlemeyi içine alan geniş bir konudur. Tek başına mesleki eğitim başka bir çalışmanın konusunu oluşturabilir. Mevcut durum analizi, sorunlar, gelişmeler vs. ile ilgili çok sayıda belge bulunmaktadır. Bu belgelere Avrupa Eğitim Vakfı’nın (ETF) politika raporları da dâhildir. Buradaki önemli hususlardan biri, TESK’in ES’nin belgelendirme sürecine dâhil olmasıdır. 4. Yorum: işsizlik sigortası, TESK’in hali hazırda yakından ilgilendiği bir meseledir. ES, bu alanda uygulanmakta olan mevcut sistem kapsamında değildir. 5. Yorum: Eğitin, danışmanlık ve diğer hizmetler: Tablo 12, ilginç bilgiler içermektedir. KOSGEB desteklerinden yararlanan ES’nin %79’u, yeni açılmış iş yerleridir. Başka bir ifadeyle desteklerden yararlanan bu kişiler; Hayatlarında ilk kez bir iş yeri açan veya İş yerlerini kapattıktan sonra girişimcilik eğitimine katılarak farklı bir sektörde yeni bir iş yeri açan ES’lerdir. 26 http://www.ebrd.com/women-in-business/finance-and-advice-for-women-in-business.html Bu sonuç, TDE Araştırmasında elde edilen sonuçlarla uyum içindedir 27. EİA Araştırmasında ortaya konan sonuçlara göre (yazarlar EİA Araştırmasında elde edilen sonuçların çok önemli olduğunu düşünmektedir), esnaf ve sanatkârlar genel eğitimler çerçevesinde eğitime en fazla ihtiyaç duydukları konunun sırasıyla girişimcilik ve iş geliştirme olduğunu belirtmiştir. KOSGEB Programları kapsamındaki girişimcilik eğitimi, girişimci olmayı hedefleyen kişilere yönelik iş planı geliştirme odaklı bir eğitim programıdır. İş geliştirme eğitimi ise, girişimcilik eğitiminin daha ileri düzey bir versiyonudur. Girişimciliğin en fazla ihtiyaç duyulan ve en fazla talep edilen eğitim konusu olarak ön plana çıkmasının üç sebebi olabilir: 1. 2. 3. ES, KOSGEB’in girişimcilik eğitimi hakkında bilgi sahibi değildir, ES mevcut işlerini bırakıp yeni bir iş açmayı istemektedir, ES işlerinin yönetiminde girişimci bir yaklaşım benimsemeyi arzulamaktadır. Buna ek olarak, birlikler arasında girişimcilik eğitimine dair bir yanlış anlaşılma mevcuttur. EİA Araştırması birliklerin girişimcilik eğitimini kalfa iş gücünün geliştirilmesiyle özdeşleştirdiğini göstermektedir. Birlikler, KOSGEB girişimcilik eğitimi programının kapsamının genişletilmesini istemektedir, çünkü kalfalara ihtiyaç duyulmaktadır. Ne var ki girişimcilik eğitiminin mesleki eğitimle bir ilgisi bulunmamaktadır. Girişimcilik, herhangi bir meslek dalında yeni bir iş yeri açmayı planlayan herkese yönelik genel bir eğitimdir. Bu göstergeler ve KOSGEB desteklerinden yararlanan ES sayısının çok düşük olduğu gerçeği, ES’nin KOSGEB destekleri hakkında iyi bir şekilde bilgilendirilmesine ihtiyaç olduğunu göstermektedir. KOSGEB ofislerinin ve odaların yerel düzeyde işbirliği yapmaları halinde bu, kolayca başarılabilir. Buna ek olarak, TESK’le KOSGEB arasında üst düzey toplantıların yapılmasını gerekli kılacak bir başka konu daha vardır: KOSGEB destek programı oldukça genel bir niteliğe sahiptir ve KOBİ’lerin genel ihtiyaçlarına yanıt vermektedir. KOSGEB, ES’ye yönelik özel bir paket geliştirebilir ve bu pakette başlangıç durum analizi, ihtiyaca özel eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile genel eğitim desteği gibi konular kapsanabilir. KOSGEB’in “KOBİ Proje Programı”na ek olarak, ES’nin ihtiyaçlarına daha düzgün bir biçimde yanıt üretebilmek adına “ES Proje Programı” hayata geçirilebilir. Türkiye’de iş danışmanlığı hizmetleri piyasası tipik olarak kutuplaşmış bir piyasadır. Bir tarafta çok yüksek fiyatlarla birinci sınıf işletme danışmanlığı hizmeti sunan danışmanlar vardır. Diğer tarafta ise sayıları giderek artan ve KOBİ’lere çeşitli hizmetler sunan yerel ve ulusal düzeyde çalışma yürüten profesyoneller mevcuttur. Bu kişilerin sunmakta oldukları hizmetler, kalite, fiyat ve içerik bakımından değerlendirildiğinde parçalı ve heterojen bir niteliğe sahiptir. KOBİ’lerin güvenilir hizmet alabilmelerine imkân sağlayacak bir sıralama ya da akreditasyon/belgelendirme sisteminin olmayışı, bir zayıflık olarak öne çıkmaktadır. Bu çerçevede üniversiteler Türkiye’de önemli bir işlev üstlenebilir. TDE araştırmasının da gösterdiği gibi, odalar ve birliklerin insan kaynakları sınırlıdır. Oda ve birliklerin üyelerine iş geliştirme hizmeti sunmaları zordur. İllerde yer alan üniversitelerin ilgili bölümleri, üniversitelerden hizmet alımına ilişkin 27 Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi. sınırların iyi belirlenmiş olması koşuluyla, iyi bir kaynak havuzu oluşturabilir. İyi bir program hazırlanarak bir pilot proje kapsamında denemeye tabi tutulabilir ve daha sonra başka bölgelerde uygulanabilir. Bu program kapsamında bir kupon sistemi de yer alabilir. Bu tür bir proje KOSGEB, kalkınma ajansları ya da doğrudan TESK tarafından finanse edilebilir. Buna ek olarak, Kalkınma Ajanslarının ES’ye yönelik özel destek paketleri geliştirmesi doğrultusunda teşvik edilmesi amacıyla Kalkınma Ajanslarıyla üst düzey toplantıların yapılması gerekmektedir. Başka bir ifadeyle ES eğitimi konusuna çok yönlü bir yatırım yapılmasına ihtiyaç vardır. Geçmiş deneyimlerden ders çıkarmak büyük bir önem arz etmektedir. KUYAP Projesi, Türkiye’deki KOBİ’leri geliştirme hedefine sahip çok sayıda projeden biridir. KUYAP doğrudan KOBİ’lerin değişikliklere uyum sağlamalarını mümkün kılmak üzere tasarlanmıştır. KUYAP Projesi’nin deneyimleri, AdapTESK Projesi için önemli bir girdi olabilir. ZDH örneği, üyelerine sunduğu eğitim ve iş hizmetleri çerçevesinde önemli bir model sunmaktadır. Bununla birlikte, bu modeli burada detaylıca açıklamaya gerek yoktur, zira TESK bu model hakkında zaten bilgi sahibidir. ES Genel Müdürlüğü tarafından yakın zamanlarda hazırlanan belgede iyi uygulama örnekleri bulmak mümkündür28. Federasyonlarla yapılan görüşmeler sırasında, neredeyse bütün başkanlar, eğitim yönteminin (training modality) çok önemli olduğunu ve eğitimlerin cep telefonlarına indirilebilecek videolar hazırlanarak verilmesinin etkin bir yöntem olacağını belirtmiştir. Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu Genel Sekreteri, turizm sektöründe uygulanan bir örnekten bahsetmiştir. Bu örneğin AdapTESK Projesi kapsamında da uygulanması mümkündür. Bir başka eğitim aracı da, iyi uygulamaların anlatılması, basit rehber kitapçıkların ve CD’lerin hazırlanması ve eğitimler sırasında drama tekniklerinin kullanılması olabilir. “Taksi duraklarındaki şöförlere drama tekniklerini kullanarak eğitim verdik. Bu eğitim çok başarılı oldu29. 28 KOBİ Destekleri Ülke incelemeleri (Almanya, İngiltere, Belçika) (2015), ESGM. Müjdat Özbahçıvanoğlu, Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu Genel Sekreteri 29 II) ESNAF VE SANATKÂRLARIN DEĞİŞİMLERE UYUMU (ES’NİN ŞİMDİKİ VE GELECEKTEKİ İHTİYAÇLARI NELERDİR?) II.1. Uyum ve değişimlerin itici gücü Harvard Business Review30 uyum kavramını aşağıdaki gibi tanımlamaktadır: “Stratejiye ilişkin geleneksel yaklaşımlar, dünyanın stabil ve öngörülebilir bir yer olduğu fikrini kabul eder. Fakat küreselleşme, yeni teknolojiler ve artan şeffaflık, iş ortamında radikal değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Bu risk ve belirsizlik çağında, giderek daha fazla sayıda yönetici, değişikliklere hızlı bir şekilde uyum sağlamalarına imkân tanıyan organizasyonel becerilerin rekabet bağlamında kendilerini avantajlı kıldığını fark etmektedir. Şirketler belli bir işi çok iyi yapmaktansa, yeni işler yapmayı öğrenme konusunda becerikli olmalıdır. Sürdürülebilir rekabet avantajı artık piyasadaki konumlanışla ya da kaynaklarla sağlanmamaktadır. Bunun yerine değişikliklere hızla uyum sağlamayı mümkün kılacak dört organizasyonel beceri şirketlerin rekabet gücünü artırmaktadır: Değişim işaretlerini okuyabilme ve bunlara uygun eylemlerde bulunabilme becerisi Hızlı bir biçimde ve sık sık yeni şeyler deneme becerisi – bu yalnızca ürün ve hizmetleri değil, iş modellerini, süreçlerini ve stratejilerini de kapsamaktadır, Çok sayıda paydaşın dâhil olduğu karmaşık ve birbiriyle bağlantılı sistemleri idare edebilme becerisi, Çalışanları ve ortakları motive edebilme becerisi. Değişikliklere uyum sağlayabilmek, özellikle de büyük ve köklü işletmeler için zorlu bir süreç olabilir. Bu şirketler tipik olarak ölçek ve verimliliğin yönetimine odaklanmış durumdadır ve bu şirketlerin hiyerarşik yapısı ve rutin uygulamaları hızlı öğrenme ve değişim için gerekli olan çeşitlilikten ve esneklikten yoksundur. Bu yönetim paradigmaları, özellikle de geleneksel olarak elde edilen başarının temeli olarak görüldüğünde, değiştirilmesi zor katı kurallara dönüşmektedir.” KUTU 4 TESCO Şirketler, hantal karar alma hiyerarşilerini es geçerek gerçek zamanlı operasyonel müdahalelerde bulunabilmek adına işaret okuma becerilerini geliştirmektedir. İngiltere’de kurulu bakkaliye ürünleri perakendecisi Tesco, 13 milyonu aşan sayıdaki sadakat kartı sahibi üyesinin satın alma alışkanlıklarını incelemek üzere sürekli olarak detaylı analizler yapmaktadır. Tesco’nun elde ettiği bulgular, şirketin her bir şubesinde ve her bir müşteri segmentine yönelik özel teklifler geliştirmesine ve müşteri davranışındaki değişimleri erkenden tespit edebilmesine imkân sağlamaktadır. (HBR, Temmuz, Ağustos 2011) 30 Reeves, M., Deimler, M. (Temmuz-Ağustos 2011), Adaptability: The New Competitive Advantage, HBR, https://hbr.org/2011/07/adaptability-the-new-competitive-advantage Değişiklikler, yalnızca büyük işletmeler için değil, KOBİ’ler için de yeni koşullara uyum sağlama motivasyonunun kaynağını meydana getirir. Uyumluluk sürecine yeni ürünlerin keşfedilmesi, tedarikçi ya da müşterilerle yeni ilişki biçimlerinin geliştirilmesi, piyasaların genişlemesi ya da daralması gibi dışsal adımlar ile organizasyonun kendi mimarisini yeniden tanımlaması anlamında içsel adımlar dâhildir. Büyük ya da küçük tüm organizasyonlar, başarılı olabilmek için çevrelerine uyum sağlamak durumundadır. Bu MDA çalışmasında, ES’nin değişikliklere ilişkin algılarını ve bu değişikliklere ne düzeyde hazırlıklı olduklarını tespit edebilmek maksadıyla birliklere, odalara, federasyonlara ve bir dizi ES’ye belirli sorular yöneltilmiştir. Bu sorular çerçevesinde değişiklikler aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Küreselleşme, Teknolojik Değişimler, Dijital Evrim, Pazarlar/pazarlama eğilimleri, İnovasyon (yenilikçilik), Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler, İşbirliği, Sürdürülebilirlik, Öncelikli meseleler İllere özel konular Sektörlere özel konular Bu bağlamda küreselleşme, bir yandan yeni fırsatlara ve yeni piyasalara işaret ederken, diğer yandan daha yoğun bir rekabet anlamına gelmektedir. Çin, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerde yapılan ekonomik reformlar nedeniyle çok sayıda varlıklı tüketiciler ortaya çıkmıştır. Bu durum, aynı zamanda yeni pazarların da ortaya çıktığını göstermektedir. Bilgi akışı hızlanmış, müşteriler arası bağlantılılık artmıştır. ES’nin bu küresel değişimlerden bağımsız olması mümkün değildir ve dolayısıyla bu değişikliklere uyum sağlayabilmeleri için gerekli beceri ve kaynaklara sahip olmaları gerekmektedir. Yeni ve dijital teknolojiler, değişimin tetiklenmesinde merkezi bir öneme sahiptir. Bu teknolojiler yeni ürünlerde ya da iş modellerinde kullanılmaya başlandığında, ürünlerin tasarımı, yapımı, satışı ve müşteriler tarafından kullanımı gibi konularda köklü değişiklikler ortaya çıkmaktadır. Etkisi pek çok alanda hissedilen bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) [ICT], sensörler, ileri malzemeler, biyoteknoloji, yeşil teknolojiler gibi önemli teknolojiler ve internet, veri otomasyonu, robot teknolojisi, eklemeli üretim (3D Baskı), hızlı prototipleme, lazer kesim, bulut teknolojileri ve mobil internet gibi ikincil teknolojiler iş hayatı üzerinde pek çok etki yaratacaktır. Bu etkiler arasında iş optimizasyonu, kaynak ve enerji yönetimi, dizayn optimizasonu, atıkların azaltılması, esnekliğin artırılması, üretkenliğin artırılması, tedarik zinciri yönetimi ve ürünlerin kişiselleştirilmesi yer almaktadır. Bütün bunlar, hızla değişmekte olan dünyada rekabet gücünün unsurlarını oluşturmaktadır. Bu sebeple yeni ve dijital teknolojiler ES için hem bugün hem de gelecekte çeşitli zorluklar yaratacak ve ES’yi yeni fırsatların kapısını açacaktır. Yeni ve dijital teknolojilerin gelişimi kaçınılmaz olarak piyasaları ve pazarlama eğilimlerini etkilemektedir. Müşteriler tasarım, online alış veriş yapabilme seçeneği ve etik standartlara değer vermektedir. Sosyal medya etkin müşteri ilişkilerinin kurulmasına imkân sağlamaktadır. Buna ek olarak, dijital iletişim araçları ve dijital fotoğraflama gibi teknolojiler, satış ve pazarlamaya ilişkin yeni pratiklerin gelişimine de imkân tanımaktadır. Ürün ömrü kısalmakta ve müşteriler arası bağlantılılık artmaktadır. ES bu değişikliklerin bilincinde olmalı ve ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilme gücünü koruyabilmek için bu değişikliklere uyum sağlamalıdır. ES’nin rekabet gücünü artırabilmesi için hem operasyonel etkinliğini hem de inovasyon kapasitesini artırması gerekmektedir. ES değişen müşteri taleplerine, kısa yaşam döngülerine, yeni çevre standartlarına ve yeni teknolojilerin yarattığı zorluklara uyum sağlamalıdır. Web 2.0 gibi dijital gelişmeler, sosyal ağlar, online topluluklar, sanal platformlar, fikir ve tasarım yarışmaları aracılığıyla kapalı inovasyon paradigmasından açık inovasyon paradigmasına geçişi kolaylaştırmıştır. İnovasyon ihtiyacı duyanları çözüm sunan taraflarla buluşturan “Innocentive” 31 gibi online platformlar bulunmaktadır. ES açık inovasyonun yarattığı fırsatların bilincinde olmalı ve bu fırsatları değerlendirebilmelidir. Yeni teknolojilerin ve iş modellerinin yeni becerilerin edinilmesini zorunlu kıldığı ve yeni iş imkânları yarattığı muhakkaktır. Geleneksel sektörlerin dahi beceri ihtiyaçları değişmektedir. İş yerleri artık mesleki uzmanlığa ek olarak inovasyon yönetimi konusunda yetkinlik, bilgi yönetimi, uluslararası oryantasyon, dijital yetkinlik, yabancı dil bilgisi, inisiyatif alma becerisi ve girişimcilik gibi beceriler talep etmektedir. Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerileri eksiksiz bir biçimde öngörmek mümkün değilse de, mevcut beceri eksikliklerinin ve gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin erken bir dönemde tespit edilmesi ve öngörülmesi, sektöre dayalı ve bölgesel öngörü planlarının ilgili ajanslar tarafından gerçekleştirildiği AB’de önemli bir İnsan Kaynakları Planlama yaklaşımını teşkil etmektedir. İşbirliğine dayalı çalışmanın ES için birçok faydası vardır. Bu tür bir çalışma, ES’nin perspektifinin gelişmesine, ürünlerini çeşitlendirmelerine imkân sağlayabilir ve yeni ekonomik fırsatları beraberinde getirebilir. Başkalarıyla birlikte çalışmak yeni fikirlerle karşılaşmaya, yeni bilgiler edinmeye ve beceri alışverişine imkân sağlayabilir. İşbirliği, tekniğe yönelik yenilikçi yaklaşımlara ilham verebileceği gibi, çoklu perspektifler de yaratıcı problem çözme yaklaşımlarını geliştirebilir. Bazı yeni tür işbirliği formları arasında imalatçı-tasarımcı, sanatkâr-tasarımcı, sanatkâr-bilimci, sanatkâr-sanat fakültesi, tasarımcısanatkâr-tıp doktoru, kitle fonlaması, akran platformları son kullanıcı katılımı ve müşteriyle ortak ürün geliştirme gibi işbirliği formları yer almaktadır. ES, işbirliğinin kendileri için yaratacağı katma değerin bilincinde olmalıdır. Mevcut politikaları şekillendiren iki önemli mega-trend, küreselleşme ve karbonsuzlaştırmadır [decarbonisation]. Tüketicilerin çevre dostu ürünlere yönelik artan talebi, şirketleri çevresel ve etik konulara daha fazla değer atfetmeye itmektedir. Esnaf ve sanatkâr iş kollarından verilebilecek bazı örnekler arasında boyaların geri dönüşümü ve bitkisel boyaların kullanımı, geri dönüştürülmüş ve 31 http://www.innocentive.com/ zehirli olmayan malzemelerin kullanılması, enerji ve kaynak verimliliğine dönük tedbirler sayılabilir. Burada dikkate alınabilecek önemli bir iyi uygulama Ethical Metalsmiths32 adlı kuruluştur. Bu kuruluş, kuyumcuların ve tüketicilerin sorumlu madencilik, sürdürülebilir ekonomik kalkınma ve mücevher yapımında kullanılan malzemelerin doğrulanmış, etik kaynakları konusunda bilgilendirilmesine adanmıştır. ES, sürdürülebilirlik ve rekabet gücü bağlamında sosyal ve çevresel sorumluluklarının bilincinde olmalıdır. ES’nin acil ihtyaçları ile ilgili araştırmalar KOBİ’lerin (ve doğal olarak ES’nin) en önemli önceliğinin varlıklarını sürdürmek ve piyasadaki pozisyonlarını korumak veya iyileştirmek olduğunu ortaya koymaktadır. Ne var ki ES’nin sürekli değişen bir ortamda rekabet gücünü muhafaza edebilmesi için yenilik yapması ve değişikliklere uyum sağlaması gerekmektedir. Bu çalışmanın amaçları doğrultusunda illere özel konular aşağıdaki boyutlarla ele alınmıştır: kaybolmakta olan ve geleneksel meslek dalları, mülteciler ve küçük perakdencilerin karşı karşı kaldığı bir takım zorluklar gibi spesifik konular. Pek çok ülkede zanaatler ve geleneksel meslek dalları, ekonomik potansiyelleri sebebiyle politika yapıcıların yakın takibi altındadır. Yeni ve dijital teknolojiler bu sektörler için pek çok fırsat yaratmaktadır. 3D Baskı gibi yeni teknolojiler kullanılarak özgün tasarımlarla yerel teknikleri buluşturmak, bu sektörlerde faal olan ES’lerin ürünlerini kişiselleştirmesine ve ölçek ekonomilerinden faydalanmalarına imkân sağlayabilir. ES’nin yeni piyasalara ulaşabilmek, dijital fırsatları lehine çevirmek ve ihracat kapasitelerini geliştirmek için gerekli becerilere sahip olması ve işbirliği ağlarının bir parçası olması gerekmektedir. II.2. Anket sorularına verilen cevaplar Aşağıdaki bölümde, anket sorularına verilen cevapların özetleri yer almaktadır. Soru 1. Uyum kavramı sizin için ne ifade ediyor? Ankette katılımcılara aşağıdaki sorular sorulmuştur: esnaf ve sanatkârlarla ilgili olarak değişim ve uyum kavramları sizin için ne ifade ediyor? ES’nin ekonomi ve teknolojide meydana gelen değişikliklere uyum sağlamasının önündeki başlıca sorun/engel nedir? ES’lere ne tür hizmetler sağlıyorsunuz (politika geliştirme, lobicilik, eğitim, danışmanlık, ağ oluşturma (networking), ortak tesisler, mesleki eğitim vs.)? Hedef grubunuzu meydana getiren ES’lerin yüzde kaçı hizmetlerinize erişebiliyor? Bu yüzdeyi artırmaya dönük stratejiniz var mı? Varsa nelerdir? ES’lerin değişimlere uyum sağlamalarını sağlamak amacıyla verilmesi gereken ek hizmetler nelerdir (politika geliştirme, lobicilik, eğitim, danışmanlık, ağ oluşturma (networking), ortak tesisler, mesleki eğitim vs.)? Bu ek hizmetleri vermek için gerekli olan para, insan ve lojistik kaynağına sahip misiniz? Başka hangi (iç ve dış) kaynaklara ihtiyacınız var? Bu hizmetlere ilişkin piyasaların arz ve talep bileşenleri hakkında genel yorumlarınız nelerdir? Katılımcılar genel olarak değişiklik ve uyum kavramlarını teknoloji (Bilgi Teknolojileri, iletişim, işleme (processing) vs.) ve rekabet etme becerisi ile özdeşleştirmişlerdir. Az sayıda katılımcı ekonomik ve sosyal değişimlere, yeni ticaret yasalarına, geleneksel iş süreçlerinin yerini yeni süreçlerin almasına ve 32 http://www.ethicalmetalsmiths.org/ değişen müşteri taleplerine atıfta bulunmuştur. Katılımcıların neredeyse tamamı, ES’nin işlerini etkileyen değişikliklerin varlığının ve öneminin bilincinde olmadığını ve bu durumun ES’nin değişikliklere uyumu önündeki en büyük engeli teşkil ettiğini belirtmişlerdir. Görüşmeler neticesinde birlik ve odaların üyelerine öncelikli olarak iş sağlığı ve gıda güvenliği alanlarında, yasal zorunluluklar nedeniyle eğitim vermekte oldukları görülmüştür. Fakat ES, bundan fazlasına ihtiyaç duymaktadır. Eğitim ve danışmanlık piyasası yeterince gelişmemiştir ve ES’nin uyumu, çok fazla sayıda aktörün sürece katılımını zorunlu kılan bir meseledir. Birlik ve Odalar, ES’ye sunulacak hizmetler konusunda TESK’in desteğine ihtiyaç duymaktadır. Aşağıda görüşmelerde sorulan sorulara verilen cevaplardan örnekler yer almaktadır: “ES yeniliklere açık değil ve farkındalıklarının artırılması için eğitime ihtiyaçları var. Eğitimler ücretsiz olmalı ve iyi örnekleri göstermeli. Birlik ve odaların bu hizmetleri sunabilmesi için TESK’in desteğine ihtiyacı var. Bir başka engel de yeni teknolojileri satın almak için gerekli finansmana erişim güçlüğü ve bu teknolojileri kullanabilecek vasıflı personeli istihdam edememek. Okullar yeni teknolojilerin hızına yetişemiyor, öğrenciler de teknik ya da mesleki okullardan mezun olduklarında yeterli donanıma sahip olamıyorlar”. “Genelde doğrudan finansal destek (hibe ya da kredi) sağlamak bir işe yaramıyor çünkü ES genelde bu parayı işi ile ilgisi olmayan alanlarda harcama eğiliminde oluyor.” “ES’nin bu değişikliklere uyum sağlamanın bir mecburiyet olduğu konusunda ikna edilmesi çok önemli. Ulusal düzeyde yapılacak bir kampanyayla ES’lere bu değişikliklerin kaçınılmaz olduğu anlatılmalıdır.” “ES toplumun güvenini ve saygısını kazanmak için değişmek zorundadır.” “Eğitim ve danışmanlık hizmeti sunan pek çok yer olmasına ragmen, bence yalnızca ES’nin profilini ve ihtiyaçlarını analiz etme isteğine ve kapasitesine sahip olanlar ES’nin değişimlere uyum sağlamasına gerçek anlamda katkıda bulunabilir.” Soru 2. Küresel değişimler ES’yi nasıl etkiliyor? Ankette katılımcılara şu sorular yöneltilmiştir: Küreselleşme ES için bir fırsat mı yoksa bir tehdit midir? Hindistan, Çin, Latin Amerika ve Afrika gibi zenginleşen tüketiciler ES’yi nasıl etkilemektedir? BRIC ülkeleriyle rekabet ES’yi nasıl etkilemektedir? Bu zorlukların üstesinden gelmek için ne gibi faaliyetler yürütüyorsunuz? Bu zorlukların üstesinden gelmek için bugün ihtiyaç duyduğunuz ve gelecekte ihtiyaç duyacağınız hizmetler/destekler/kaynaklar nelerdir? Katılımcıların vermiş olduğu cevaplara göre: Çin ve diğer gelişen ekonomiler, ES için bir tehdit oluşturmaktadır zira Türkiye’de üretim maliyetleri yüksek, alım gücü düşüktür. Buna ek olarak sınır ticareti iyi kontrol edilememekte, ithalat kısıtlamaları yetersiz kalmaktadır. Türk halkı yabancı marka ürünleri satın almaktan hoşlanmaktadır. Türk ES’nin bunlarla rekabet etmesi mümkün değildir. Daha zengin tüketicilere sahip ülkeler ES için bir fırsat oluşturmamaktadır çünkü bu kişilere doğrudan ihracatla ulaşılmamaktadır. Bu piyaslar çoğunlukla büyük işletmeler için caziptir. İmalatçı ES’nin (doğrudan) ihracat yapması teşvik edilmelidir. Çin’den ithalat yapmak ES için bir fırsattır, çünkü ES bu sayede ucuz hammaddelere erişim sağlayabilmektedir. Piyasada hem düşük kalitede hem yüksek kalitede Çin malı ürün bulunmaktadır. İthal edilen ürünlere yönelik standartlar düzgün bir şekilde uygulanmamaktadır. Birlikler daha kaliteli milli ürünleri kullanmanın faydalarıyla ilgili farkındalık oluşturma faaliyetleri yürütmektedir. ES bu tehditlerin üstesinden gelebilmek için kendini yenilemelidir. Daha zengin tüketicilerin ortaya çıkması, ES için bir fırsattır; çünkü bu durum, ülkemizi ziyaret eden turistlerin sayısının artmasını sağlamaktadır. Artan turist sayısı ES’ye olumlu olarak yansımaktadır. Kısacası ES ve ES örgütleri Çin malı meselesini, Çin mallarının kendi süreçlerine dâhil edilmesi halinde bir fırsat, doğrudan bu ürünlerle rekabet etmek durumunda kalmaları halinde ise bir tehdit olarak görmektedir. Katılımcılara göre bu sorunun hükümet düzeyindeki politikalarla ele alınması gerekmektedir. Soru 3. ES teknolojik gelişmelerin farkında mıdır? ES yeni teknolojileri kullanmakta mıdır? Anket, yeni malzemeler, robot teknolojisi, sensor, nanoteknoloji, yenilenebilir enerji, hızlı prototipleme, 3D Baskı, elektrikli arabalar, lazer kesim gibi teknolojilerin ES için ilgili olup olmadığını ve ES tarafından kullanılıp kullanılmadığını tespit etmeyi amaçlamıştır. Alınan cevaplar şu şekildedir: Bu teknolojilerin tamamı ES için hem günümüzde, hem de gelecekte ilgili teknolojilerdir. Bu teknolojiler ES’nin yüksek hassasiyetle ve hızlı bir şekilde üretim yapmasını sağlayabilir. ES bu teknolojileri kullanmayı istemektedir; bununla birlikte bu doğrultuda geleceğe dair herhangi bir stratejileri ve gerekli bilgi, insan ve finans kaynakları bulunmamaktadır. Metal ürünleri sektöründe ES’lerin yaklaşık %50’si bu teknolojilerden bazılarını kullanmaktadır. Bunlar, ES’nin satın alması zor olan pahalı teknolojilerdir. Finansal desteğin sağlanması halinde bu teknolojilerin kullanımında kayda değer bir artış sağlanacaktır. Bu çerçevede finansal kiralama da bir alternatif olabilir, fakat daha basitleştirilmiş süreçlere ihtiyaç vardır. ES aynı zamanda teknolojik danışmanlığa ihtiyaç duymaktadır. CNC programlama ve kullanma bilgisine sahip olan eleman bulmak oldukça zordur. Bu teknolojilerin ES tarafından ortaklaşa bir biçimde kullanılması teşvik edilmelidir. Birlik ve odalar, ES’ye ileri teknolojilere uyum sağlama konusunda yardım sunmalarını sağlayacak kaynaklara sahip değildir. ES’nin bu teknolojilerle ilgili eğitim alabilmesi için eğitim merkezlerinin uygun altyapıya sahip olmaları gerekmektedir. Üniversite-sanayi işbirliği son derece önemlidir. Soru 4. ES dijital evrimin farkında mıdır? ES dijital teknolojileri kullanmakta mıdır? Anket, Web 2.0, bulut bilişim, bulut bazlı tasarım, bulut bazlı imalat, platform paylaşımı, internet, online satış, sosyal medya, mobil pazarlama, dijital baskı, CAD ve CAM gibi teknolojilerin ES için ilgili olup olmadığını ve ES tarafından kullanılıp kullanılmadığını tespit etmeyi amaçlamıştır. Alınan cevaplar şu şekildedir: Bu teknolojilerin tamamı ES için ilgilidir. ES’nin çoğunun gelecekte bu teknolojileri kullanması gerekecektir. ES bu teknolojilere şimdi uyum sağlamazsa, 10 yıl sonra büyük zorluklar yaşayacaktır. İmalatçılardan başlayarak bu konularla ilgili farkındalığın artırılması önem taşımaktadır. ES (özellikle de imalatçılar) CAD-CAM teknolojilerini yaygın olarak kullanmaktadır. Takometre, CBS cihazları gibi dijital cihazlar şöförler tarafından kullanılmaktadır. Bu da şöförleri siber-suçlara karşı korunmasız hale getirmektedir. ES siber-suçlara karşı uyarılmalıdır. ES’nin bir kısmı (yaklaşık %5) internet, online satış, mobil pazarlama araçları ve dijital baskı teknolojilerini yoğun bir biçimde kullanmaktadır. Geri kalan ES bu teknolojiler hakkında hiçbir bilgi sahibi değildir ve geleceğe dair herhangi bir stratejileri de bulunmamaktadır. ES’nin farkındalığının artırılması için eğitime ihtiyaçları vardır. ES’nin teknoloji, ağ oluşturma (networking) ve finans konularında desteğe ihtiyaçları vardır. EDM’lerin bu teknolojilerle ilgili olarak ES’ye eğitim verebilmek için uygun altyapıya sahip olmaları gerekmektedir. TESK’in bunu sağlamak için EDM’lerin altyapısını geliştireceğini umuyoruz. MDA ve EİA raporları, ES’nin dijitalleşme oranının düşük olduğunu ortaya koymaları bakımından birbirleriyle uyumludur33. Soru 5. Pazarlama eğilimleri: Anket kapsamında katılımcılara aşağıdaki sorular yöneltilmiştir: ES stratejik pazarlama planları yapmakta mıdır? ES, ürünler, piyasa ve müşteri ilişkileri yönetimi ile ilgili olarak satış elemanlarına yönelik düzenli eğitim programları yürütmekte midir? ES reklam ajanslarıyla birlikte çalışmakta mıdır? Kişiselleştirme ES için ilgili bir kavram mıdır? ES kişiselleştirme/müşteriye özel üretim için teknolojiyi ve dijital araçları kullanmakta mıdır? Kısalan ürün döngü zamanlarına nasıl tepki vermektedirler? ES interneti iş için ne sıklıkta kullanmaktadır? ES sosyal medya, web sitesi, mobil pazarlama, fotoğraf gibi dijital mecraları ürünlerini pazarlama amacıyla kullanmakta mıdır? ES gelecekte bu araçları kullanmaya dönük plan yapmakta mıdır? Yapıyorsa, bunun için hangi kaynaklara ihtiyaç duyacaklardır? Sanal para kavramını duydunuz mu? Sanal para ES için ne denli ilgili? Sorulara verilen cevaplar şu şekildedir: ES’nin yazılı pazarlama stratejileri bulunmamaktadır. ES bu tür bir planı nasıl hazırlayacağını bilmemektedir. 33 EİA Araştırmasına göre (Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi.): “………………… %4’ü bilgisayar ve bilgi teknolojilerini (Akıllı Telefon, tablet bilgisayarlar da dâhil olmak üzere) çok iyi kullandıklarını, %28’i iyi kullandıklarını belirtmiştir. %33’ü ise bu teknolojileri iyi kullanamadıklarını, %24’ü isr bu teknolojileri kullanmayı bilmediklerini belirtmişlerdir…………… Görüşülen esnaf ve sanatkârların %23’ü, internete girmek cep telefonlarını sıklıkla kullandıklarını, %26’sı genelde kullandıklarını, %27’si ise zaman zaman kullandıklarını belirtmiştir. Katılımcıların %27’si ise internete girmek için cep telefonlarını kullanmadıklarını belirtmiştir.” İmalatçılar (alt yükleniciler), çoğunlukla ana yüklenici adına kişiselleştirilmiş ürünler üretmektedir. Bu bağlamda kişiselleştirme, müşterinin siparişinde belirtiği detaylar çerçevesinde mal/hizmet üretimi olarak kavranmaktadır. Kişiselleştirme son derece önemlidir, fakat ES ürünlerini kişiselleştirmek için ilgili teknolojilerden faydalanmamaktadır. Bazı durumlarda yürürlükteki düzenlemeler ES’nin müşterilerin taleplerini yerine getirmesine engel teşkil etmektedir. ES bu düzenlemeler sebebiyle ürünlerini çeşitlendirememektedir. Düzenlemelerle ilgili yapılmış bir düzenleyici etki analizi bulunmamaktadır. ES’nin verimliliği artırarak, kaliteden ve müşteri memnuniyetinden ödün vermeyerek maliyetleri nasıl düşürebilecekleri konusunda eğitilmeleri gerekmektedir. ES birliklerden yalnızca yürürlükteki düzenlemelerde yer alan koşulları sağlamak için atmaları gereken adımlarla ilgili eğitim talep etmektedir (hijyen, gıda güvenliği, iş güvenliği). ES değişen müşteri taleplerinin farkındadır, fakat bu değişikliklere uyum sağlamak için gerekli olan kapasiteden yoksundur. Azalan ürün döngü zamanları ile ilgili olarak, ES etkin bir plan yapmadan, son derece ağır şartlar altında çalışarak üretim yapmaktadır. Maliyetleri düşürmek için herhangi bir sistematik yaklaşım benimsemeksizin neredeyse her şeyi yapmaktadırlar. ES pazarlama amacıyla dijital medya kullanımının ne kadar önemli olduğunun farkındadır. Bazı ES web sitesi, mobil cihazlar ve fotoğraf gibi teknolojileri pazarlama amacıyla kullanmaktadır. ES gelecekte ürünlerini pazarlamak için dijital medyayı kullanmayı planlamaktadır, fakat bunun için gerekli olan bilgi ve ekipmana sahip değildir. ES’nin web ve mobil pazarlama konularında eğitime ihtiyacı vardır. ES internet, dijital bilgisayar ve web tasarımı hizmetlerine ihtiyaç duymaktadır. Birlikler, eğitim merkezleri bünyesinde AdapTESK projesi kapsamında oluşturulan teknoloji sınıflarında internet ve mobil uygulamalarla ilgili eğitimler verebilir. Bunun için finansal desteğe ihtiyacımız vardır. Birlikler AdapTESK projesi kapsamında web ve mobil uygulamalarla ilgili eğitimler verilmesini ümit etmektedir. Sanal para şu an itibariyle ES için ilgili bir konu değildir. Soru 6. ES ne denli yenilikçidir?: Sorular: ES yeni ürünler, süreçler ve yeni piyasalar konusunda ne denli yenilikçidir? ES’ler için başlıca fikir kaynağı nedir (işletme sahibi, çalışan, satış elemanı, üretimde görevli eleman, müşteri önerileri, rakip firmaların ürünleri, lisanslar)? İnovasyon önündeki en büyük engel nedir (zaman, ticari bilgi, pazarlama deneyimi, finans, bürokrasi)? “Açık inovasyon” kavramı ES için ne denli ilgilidir? Fikri ve sınai mülkiyet hakları hakkındaki farkındalık düzeyi nedir? Türkiye’deki melek yatırımcılar ağı hakkında ne biliyorsunuz? Cevaplar: İmalat sanayiinde faal olan ES, yeni ürün, hizmet ya da süreçlerin geliştirilmesi konusunda aktiftir. Köklü firmalar daimi Ar-Ge faaliyetleri yürütmektedir. Fakat genel olarak bakıldığında, ES yenilikçi değildir ve en fazla talep edilen ürünü üretme eğilimindedir. ES tamamen yeni ürünler üreterek risk almak istememektedir. İnovasyonla bağlantılı bir dizi tekil başarı hikâyesi mevcuttur (bir kadın girişimci sipariş üzerine “cup cake” yapımına başlamış, bir kasap kıyma makinesinin motoru için bir soğutucu geliştirmiştir. Bu soğutucu şimdilerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Buna ek olarak artık dikey ve yatay kesim yapabilen elektrikli testereler mevcuttur. Bu testereler de yaygın bir biçimde kullanılmaktadır). İnovasyonun başlıca kaynağı, müşterilerin talepleri ve rakip firmaların ürünleridir 34. “BiTaksi” adındaki yenilikçi iş modeli (yolculuk paylaşımı uygulaması) ve diğer “taksi çağırma” sistemleri taksi şöförleri için bir tehdit oluşturmaktadır. “Cep gross, yeni gross” adını taşıyan yenilikçi iş modeli (bu işmodeli kapsamında toptan satıcılar toptan fiyatına perakende satış yapmaktadır) küçük bayiler için tehdit oluşturmaktadır. İnovasyonun önündeki en büyük engel, işletme sahiplerinin vizyon sahibi olmaması ve geleneksel metod ve teknikleri kullanma konusundaki ısrarlarıdır. Yeni bir fikrin kaynağı ne olursa olsun, önemli olan son kararı veren işletme sahibini ikna etmektir. Yasadışı şirketlerin varlığı, haksız rekabet, markalaşma konusundaki bilgi eksikliği, yeni gelişimleri ve müşterilerin değişen taleplerini takip edememe, değişim konusundaki isteksizlik ve finansal kaynakların yetersizliği de inovasyon önündeki diğer engellerdir. ES “açık inovasyon” kavramı hakkında bilgi sahibi değildir. Açık inovasyon platformlarının kurulması, ES için yeni bir pencere oluşturabilir ve ES bu konuda eğitim yoluyla bilinçlendirilebilir. ES, her şeyi taklit etme eğilimindedir ve fikri mülkiyet hakları konusunda bilinçli değildir. ES genellikle komşularının en fazla satan ürünlerini taklit etmektedir. Kendi ürünleri taklit edildiğinde ise, Fikri Mülkiyet Hakları ile ilgili daha fazla bilgi edinmeye çalışmaktadır. ES, yakın zamanlarda kontrollerin artmasıyla fikri mülkiyet hakları ile ilgili konulara daha fazla ilgi duymaya başlamıştır. Bazıları ise fikri mülkiyet hakları konusunda bilgi sahibi olmalarına karşın bu hükümleri ciddiye almamaktadırlar… Birlikler, Türkiye Melek Yatırımcılar Ağı ile ilgili bilgi sahibi değildir. Birlikler AdapTESK projesinin ES’ye yönelik daha iyi danışmanlık hizmeti sunmaları konusunda kapasitelerini geliştirmesini ummaktadır. Soru 7. Gelecekte ihtiyaç duyulacak beceriler: Sorular: Teknoloji, dijital evrim ve yeni iş modelleriyle ilgili aşağıdaki beceriler ES için ilgili midir?: inovasyon yönetimi, bilgi yönetimi, uluslararası oryantasyon, dijital yetkinlik, yabancı dil yetkinliği, inisiyatif alma ve girişimcilik. Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerileri öngörmeye dönük çalışma yapıyor musunuz? Becerilere ilişkin bir eksiklik tespit ettiğinizde MYK, MEB HBÖ Genel Müdürlüğü gibi kurumları bilgilendiriyor musunuz? Bu kurumlarla işbirliği yapmaya dönük stratejileriniz var mı? Ciddi beceri eksiklikleri ile ilgili olarak odaları, federasyonları, birlikleri ve TESK’i bilgilendiriyor musunuz? Çırak ve kalfalara kariyer rehberliği sunuyor musunuz? ES’lere mesleki geçişlerle ilgili yardımcı oluyor musunuz? Cevaplar: Sözü edilen beceriler ES’nin orta ve uzun vadeli hedefleri bağlamında önem arz etmektedir. Bu becerilerin sahip olduğu önemle ilgili farkındalık oluşturma çalışmalarına ihtiyaç vardır. ES’nin bu konulara ilişkin vizyonunun geliştirilmesi için eğitime ihtiyacı vardır. Birlikler gelecekte ihtiyaç duyulacak becerileri öngörmeye yönelik sistematik çalışmalar yürütmemektedir. Birlikler genellikle beceri eksiklikleri ile ilgili plansız çözümler 34 EİA Araştırmasına göre34, ES inovasyon kavramını genellikle yeni ekipman alımı ile özdeşleştirmekte ve gelecekte yenilikçi (inovatif) vir takım adımlar atmayı planlamaktadır. geliştirmektedir. “TOBB, becerilerle ilgili meselelerde MEB, İŞKUR, KOSGEB ve mesleki okullarla yakın bir işbirliği içindedir. TESK de bu eksiklikleri dikkatli bir biçimde izlemektedir. Bazı becerilerle ilgili olarak MEB’e bazı modüler programlar sunduk, fakat henüz bir geri dönüş olmadı”. Önemli sorunlardan biri de, illerde MYK tarafından akredite edilmiş kurumların bulunmamasıdır. Birlikler EDM’lerin akredite kurumlara dönüştürülmesi amacıyla TESK’in inisitayif kullanmasını ummaktadır. Birliklerin bazıları ciddi beceri eksiklikleri ile ilgili olarak odaları ve federasyonları bilgilendirmektedir. Bazıları ciddi beceri eksiklikleri ile ilgili olarak İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurullarını bilgilendirmektedir. MEB ve MYK’yı ise bilgilendirmemektedirler. Bazı birlikler, mesleki eğitim alan kişilere mesleki rehberlik hizmeti sunmaktadır. Bazı birlikler, meslek değiştirmek isteyen ES’lere İŞKUR programları vasıtasıyla eğitim sunmaktadır. “İşi iyi gitmeyen ES’lerin ilk düşündüğü şey işlerini değiştirmek oluyor. Bu kişilere rehberlik hizmeti sunuyoruz.” “Odalarımız ve Usta öğreticilerimiz kalfalara ve ustalara kariyer rehberliği sunmaktadır.” EİA araştırmasına göre35 ES’nin %12’si özellikle ekipman ve araçların kullanılması, %11’i satış ve pazarlama, %10’u ise iletişim alanında becerilerinin geliştirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu oranlar genel itibariyle Birlik ve Odalar tarafından ifade edilen eğitim ihtiyaçlarıyla çakışmaktadır. Gelecekte ihtiyaç duyulacak sosyal beceriler konusunda ise, esnaf ve sanatkârların %26’sı müşteri taleplerinin daha iyi karşılanmasına ihtiyaç duyulduğunu belirtirken, %19’u kendi mesleklerine karşı daha ilgili olmaları gerektiğini, %17’si daha fazla sorumluluk almaları gerektiğini düşünmektedir. Esnaf ve sanatkârların %14’ü modern fikirlere açık olmanın gelecekte ihtiyaç duyulacak önemli bir ihtiyaç olduğunu belirtirken, %10’u ise öğrenme konusunda istekli olmanın gelecekte ihtiyaç duyulacak önemli bir beceri olduğunu söylemiştir. Soru 8. İşbirlikleri: Aşağıda yazılı işbirliği biçimlerinden hangileri ES için ilgilidir?: Bazı yeni işbirliği biçimleri: imalatçı-tasarımcı, sanatkâr-tasarımcı, sanatkâr-bilim adamı, sanatkâr-sanat fakülteleri, tasarımcı-sanatkâr-tıp doktorları, kitle fonlaması, kitle kaynaklı çözümler akran platformları , son kullanıcı katılımı, müşteri ile birlikte ürün geliştirme. ES gelecekte bu işbirliği formlarından hangisini kullanmayı tasarlamaktadır? ES gelecekte bu eğilimlere uyum sağlamaya yönelik stratejilere sahip midir? Bu eğilimlere uyum sağlamak için hangi tür kaynaklara ihtiyaç duyacaklardır? ES’nin bu değişimlere uyum sağlamasına yardımcı olmak için gerekli kaynaklara sahip misiniz? Cevaplar: Bu işbirliği türlerinin hepsi ES için ilgilidir, fakat ES bu işbirliği formlarını yaygın olarak kullanmamaktadır. Bazı durumlarda imalatçı-tasarımcı-üniversite işbirliği ile tasarım aşamasında müşteri-ES işbirliği odaların ve birliklerin desteğiyle sağlanmaktadır, ne var ki odaların ve birliklerin sağlamakta olduğu bu destekler sistematik değildir. Bazı durumlarda ES tasarım aşamasında müşteri ile işbirliği yapmaktadır. Bazı sektörlerde, tedarikçi-alıcı arasında işbirliği formlarına rastlamak mümkündür. Aynı şekilde imalatçı tasarımcı, sanatkâr-müşteri işbirliği örneklerine de rastlanmaktadır, bununla birlikte üretim ve pazarlama safhalarında 35 Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi. hukuki-prosedürel sorunlar ortaya çıkmaktadır. ES gelecekte imalatçı-tasarımcı, sanatkârtasarımcı, sanatkâr-sanat fakültesi işbirliğine ve müşteri ile birlikte ürün geliştirme stratejilerine ihtiyaç duyabilir. ES hâlihazırda bu doğrultuda bir stratejiye sahip değildir ve ES’nin olası işbirliği türleri hakkında eğitimler vasıtasıyla desteklenmesi gerekmektedir. ES’ye gerekli yardımı sunabilmek için birlikler olarak ağlar kurmamız gerekmektedir. Birlikler TESK’in rehberliği ile üniversitelerle, organize sanayi bölgeleriyle, sanayi ve ticaret odalarıyla vs. iletişime geçebilir. Soru 9. Sürdürülebilirlik: Aşağıdakilerden hangileri için ES için ilgilidir?: Çevre dostu malzeme ve süreçlerin kullanımı, çevre dostu tedarikçilerle çalışılması, nakliye maliyetlerinin azaltılması amacıyla yerel kaynaklardan tedarik yapılması, atıkların azaltılması, ileri dönüşüm [up-cycling], geri dönüşüm, dürüst ticaret, düşük karbon salınımı. ES bu hususlarda geleceğe dönük planlama yapmakta mıdır? ES gelecekte bu eğilimlerin benimsenmesine yönelik stratejilere sahip midir? Eğer sahipse, gelecekte hangi tür kaynaklara ihtiyaç duyacaktır? Cevaplar: Bu konuların pek çoğu, gelecekte ES için oldukça önemli hale gelecektir. ES hali hazırda bu hususlarla ilgili herhangi bir stratejiye sahip değildir. Ancak bu konuların bir çoğu gelecekte ES’ler için önemli hale gelecektir. Bazı ES’ler bu pratikleri uygulamaktadır, fakat genel olarak bakıldığında çevre yönetimi, enerji yönetimi, atık yönetimi ve sosyal sorumluluk gibi konulara ilişkin farkındalık düzeyi düşüktür. Bazı sektörlerde maliyetlerin düşürülmesi amacıyla yerel kaynaklardan tedarik yapılmaktadır. Bizzat geri dönüşüm bir sektör halini almıştır. ES gelecekte çevre dostu tedarikçilerle iş yapmaya ve atıkların azaltılması ile çevreye zararlı olmayan materyallerin ve süreçlerin kullanılmasına ihtiyaç duyacaktır. ES’nin bu konuda gerekli altyapısı bulunmamaktadır. Bu konular düzenli eğitimler ve farkındalık oluşturma faaliyetleri ile ES’nin gündemine sokulmalıdır. Birlikler, gerekli insan ve para kaynağının sağlanması durumunda üniversitelerle ve diğer ilgili kurumlarla işbirliği yaparak EDM’lerde sunulacak eğitim programları hazırlayabilir. ES’nin bu konuları etkin bir biçimde ele almasını sağlamak için, imalat yapan ES’nin yerleşim yerlerinden çıkarılarak arıtma tesisleri bulunan ve kontrollere tabi olan yerlere taşınması gerekmektedir. “24 farklı sektörde faal olan ES için 3.000 dükkân inşaatı konusunda TOKİ ile işbirliği içinde çalışmalarımızı sürdürüyoruz.” Birlikler, TESK’in hükümetle üst düzey toplantılar yaparak imalat yapan ES’nin organize sanayi bölgelerinde bulunan şirketlere sunulan teşviklerden (ucuz elektrik, ucuz internet, vs) yararlanmasının sağlanmasını beklemektedir. Soru 10. Hayatta kalma, büyüme ve mevzuata uyum konuları : ES’nin ayakta kalabilmesi için çözmesi gereken acil sorunları nelerdir (beceri, finans, mevzuat yükü, bilgiye erişim)? ES bu sorunları nasıl çözebilir? Hangi kaynaklara ihtiyaçları vardır? ES hangi kalite belgelerine sahiptir? ES, büyümeye yönelik orta ve uzun vadeli vizyona ve stratejilere sahip midir? ES piyasa eğilimlerini, müşteri ihtiyaçlarını ve inovasyonları takip etmekte midir? ES bu konulara önem vermekte midir? ES bu sorunları çözmek için gerekli kaynaklara sahip midir? Bu sorunların çözümü için ES’lere yardım sunmanızı sağlayacak gerekli kaynaklara sahip misiniz? Cevaplar: Bu unsurların tamamı (beceri, finans…) ES’nin ayakta kalması ve sürdürülebilirliği için önem taşımaktadır. ES’nin en öncelikli zayıf yanları eğitim eksikliği, teknolojik gelişmelere uyum sağlayamamaları ve rekabet kapasitesinden yoksun olmalarıdır. Diğer hayati sorunlar arasında yüksek vergiler, vasıflı eleman eksikliği ve hantal bürokrasi yer almaktadır. ES’nin bu sorunları çözebilmek için eğitime, danışmanlığa, teşviklere, hibelere veya uygun koşullu kredilere ihtiyacı vardır. ES’nin ihtiyaçlarına uygun eğitim imkânlarına ulaşabilmesi gerekmektedir. Eğitim ES için bir yüke dönüşmemelidir. Yeni gelişmeler, kaynaklar, ES’ye sunulan destekler vb. Konularda ES’nin bilgilendirilmesi amacıyla bir ağ oluşturma (networking) platformu kurulabilir. ES’nin orta ve uzun vadeli stratejileri bulunmamaktadır. ES kısa vadeli iş planları ve modelleri kullanmaktadır. ES piyasa eğilimlerini, müşteri taleplerini ve inovasyonları takip etmemektedir. Bu konular için kaynak ayırmamaktadırlar. Yalnızca günü kurtarmaya çalışmaktadırlar. “ES’nin hibe ve kredi alabilmesi için projeler sunması teşvik edilmelidir. ES bu sayede planlar çerçevesinde çalışma yürütme alışkanlığı kazanacaktır”. ES yalnızca yasal olarak zorunlu kılınan ustalık belgesi, İSG, iş yeri risk analizi, acil durum eylem planı, hijyen, gıda güvenliği ve MYK sertifikalarını almaktadır. ES’nin yalnızca ürün kalitesi konusunda değil, aynı zamanda hizmet kalitesi konusunda da farkındalığının artırılması gerekmektedir. ES arasında bir kalite belgesi kültürünün varlığından söz etmek mümkün değildir. Toplam kalite yaklaşımının öncelikli olarak ES örgütlerinde yerleştirilmesi gerekmektedir. Mevzuatla ilgili olarak ES ağır yüklerin ortadan kaldırılmasını ve prosedürlerin basitleştirilmesini talep etmektedir. ES zorunlu sertifikaların alınması konusunda zorluk yaşamaktadır. ES’nin çok fazla sayıda yükümlülüğü bulunmaktadır ve bu yükümlülükler ES üzerinde finansal bir külfet yaratmaktadır. ES bu düzenlemelere uymaması durumunda ağır cezalarla karşı karşıya kalmaktadır. “Bizim yapabileceğimiz tek şey, düzenlemelerden kaynaklı sorunlarla ilgili olarak üst mercileri bilgilendirmek ve onların bir çözüm bulmasını beklemek. Yerel düzeyde yerel yetkililerle görüşerek sorunlara çözümler bulmaya çalışıyoruz. Buna ek olarak TESK ve Bakanlıklarla da düzenlemelerle ilgili olarak karşı karşıya kaldığımız sorunlar hakkında görüşmeler yapıyoruz. TESK, bu konuyu takip ediyor. ES lehine politikaların yapılabilmesi için TESK’in etkin bir şekilde lobicilik faaliyetlerine devam etmesi gerekiyor.” Birliklerin TESK’ten beklentisi, MYK ile gerekli toplantıları yaparak EDM’lerin ruhsatlı (akredite) kurumlara dönüştürülmesidir. “ES’lerin %85’i şartları kötü olan iş yerlerinde çalışmaktadır. Bu konu ile ilgili olarak TOKİ ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile işbirliği yapılmalıdır. ES Destek Yasası ve Yerel Yönetimler Yasası’nın hazırlanması gerekmektedir. OSB Yasası, ES’leri de kapsamalıdır”. Meslek örgütlerine gerekli kaynakların sağlanması halinde bu örgütler tescil (vergi ve oda kaydı), ruhsat, sağlık ve hukukla ilgili meseleleri çözebilir. Yukarıda yer verilen cevaplar, ES’lerin varlığını sürdürmek için çeşitli sorunlarla boğuştuğunu ortaya koymaktadır. TESK, ES’nin zihniyetinin değiştirilmesi amacıyla farkındalık oluşturma eğitimleriyle başlayacak bir strateji geliştirebilir. AdapTESK projesi bu çerçevede bir fırsat sunmaktadır ve EİA eğitim programları, bu meseleyi ele alacaktır. Bir sonraki adımda, farklı işletmelerin spesifik ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş eğitim ve danışmanlık paketlerine ihtiyaç duyulacaktır. Bu çerçevede bir kupon sistemi ile danışman havuzunun oluşturulması faydalı olabilir. Destek için Halkbank veya başka ticari bankalarla irtibat kurulabilir. Üniversiteler bünyesindeki Sürekli Eğitim Merkezlerinde satış ve pazarlama yönetimi, Müşteri İlişkileri Yönetimi gibi konularda giriş niteliğinde dersler açılabilir. Acil sorunları çözmeden ve bunları operasyonel olarak etkin hale getirmeden ES’nin inovasyon ve büyüme safhalarına geçmesini sağlamak zor olacaktır. Bununla birlikte, birliklerin yardımıyla büyüme ve inovasyon için hazır olan ES’ler tespit edilerek AdapTESK projesi kapsamında bu kişilere daha ileri destekler sunulabilir. III) İLLERE ÖZEL KONULAR Aşağıdaki bölümde, Birliklerin aşağıda yer alan sorulara (anketin 11. Bölümü) vermiş oldukları cevaplar özetlenmiştir: Soru 1, Kaybolmaya yüz tutan sektörler: Kaybolmaya yüz tutan sektörler var mı? Varsa hangileri? Bu sektörlerin yeniden canlandırılması için hangi yardımları sunabilirsiniz? TESK bu sektörler için neler yapabilir? Soru 2, Mülteciler: Mültecilerin ES üzerindeki etkisi nedir? Mülteciler ES için bir tehdit mi yoksa bir fırsat mıdır? Tehditler nasıl ortadan kaldırılabilir? Fırsatlar nasıl değerlendirilebilir? Soru 3, Zanaat ve Geleneksel Meslek Dalları: Yerel/geleneksel/turistik özellikler şehirlerin gelişimine nasıl katkıda bulunabilir? Yerel zanaatler/geleneksel meslek dalları yeni teknolojilerle nasıl buluşturulabilir? TESK bu çerçevede neler yapabilir? Soru 4, Perakendecilerin sorunları: Küçük esnaf – AVM söylemi hakkındaki düşünceleriniz nelerdir? Küçük dükkânlar neden korunmalı (ya da korunmamalı)? Soru 5, Franchising (Marka kiralama): Marka kiralama sektörü büyümektedir. Bu durum politika yapıcılar için ne ifade etmektedir? Ek 6 Proje kapsamındaki 8 ilin sosyo-ekonomik düzeyini göstermekte ve bu illerin NUTS-2 sınıflandırmasına göre nerede yer aldığını ortaya koymaktadır. III.1. ŞANLIURFA Şanlıurfa, tarım endüstrisine dayalı ekonomisine ek olarak bir kültür ve turizm şehridir. Kyabolmaya yüz tutmuş geleneksel meslek dalları arasında bakırcılık, ahşap oymacılığı, taş kesme, kuyumculuk, gümüşçülük, el yapımı yorgancılık, “Yemeni” terlik, kalay kaplama gibi meslekler yer almaktadır. TESK bu sektörlerin yeniden canlandırılması için hali hazırda bazı çalışmalar yürütmektedir. ES’nin güçlendirilmesi için özellikle bakırcılık alanında eğitim programları düzenlenebilir. Urfa, mültecilerin en yoğun şekilde bulunduğu ildir. Mülteciler ES’lere ait mesleklerde çalışmakta ve esnaf ve sanatkârlar için bir tehdit oluşturmaktadır. Mülteciler sebebiyle esnaf ve sanatkârların karşı karşıya kaldığı zararı ortaya koyan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu, son derece acil bir konudur. Esnaf ve sanatkârların ilgili kurumlar tarafından desteklenmesi gerekmektedir. Turizm, Urfa’daki esnaf ve sanatkârlar için önemli bir gelir kaynağıdır. Turistlere hitap eden zanaatler öncelik arz etmektedir. Bu zanaat dallarıyla meşgul olan esnaf ve sanatkârların sayısı eğitimler vasıtasıyla artırılabilir. Daha sonra bu kişiler, teknoloji ve imalata ilişkin destekler vasıtasıyla geliştirilebilir. Müşterilerle kurulacak bire bir ilişkiler esnaf ve sanatkârları kurtaracaktır. Ne var ki esnaf ve sanatkârların AVM’lere karşı korunması gerekmektedir. Esnaf ve sanatkârlara bu AVM’ler bünyesinde işyerleri verilmelidir. Bu hususu düzenleyen bir dizi yasa bulunmakla birlikte, AVM yöneticileri bu yasaları uygulamamaktadır. Esnaf ve sanatkârlara uygun koşullarla bu AVM’ler içinde yer verilmelidir36. Franchising (marka kiralama), yaygın olarak uygulanmakta olan bir uluslararası model olup Türkiye’de de gelişmektedir. III.2. MANİSA Kaybolmaya yüz tutan meslekler bakırcılık, kalay kaplama, nalbantlık, yün hallaçlama, bıçak bileyleme, at arabası yapımı ve tamiri, semer yapımı, el yapımı yorgancılık, ayakkabıcılık ve dericiliktir. Bu mesleklerin çırak eğitimleri kapsamına dâhil edilmesi gerekmektedir. Bu meslek dallarının bir arada bulunacağı ayrı, özel alışveriş merkezleri inşa edilebilir. Sergi salonları inşa edilmelidir. Kanunlar aracılığıyla belediyelere bu işlerle meşgul olan ES için uygun iş ortamları sağlama zorunluluğu getirilebilir. Genç insanlara bu meslekleri tanıtmak amacıyla etkinlikler düzenlenebilir. TESK bu hususta Hükümetle görüşmeler gerçekleştirmelidir. Manisa’daki mültecilerin sayısı çok fazla değildir. En önemli tehdit, vergi ödemeyen ve diğer yasal yükümlülükleri de yerine getirmeyen yasadışı işletmelerin yarattığı haksız rekabet ortamıdır. Mülteciler ucuz işgücü sağlamaktadır. Ülke çapında hem fırsatlar, hem de tehditler bulunmaktadır. Mültecilerin yarattığı tehdit, bu kişilerin uzun vadede işgücü piyasası üzerinde olumsuz etkiler yaratacak olmasıdır. Mal ve hizmetlere yönelik talebin artmasına parallel olarak fiyatlarda da artış ortaya çıkmaktadır. Yerli halkın çalışmak istemediği sektörlerde ucuz işgücünün ortaya çıkacak olması sebebiyle [mültecilerin varlığı] bir fırsat yaratmaktadır. Daha varlıklı esnaf ve sanatkârların piyasaya girmesiyle bir sermaye akışı da ortaya çıkacaktır. Mültecileri yasal düzenlemeler aracılığıyla ekonomiye entegre ederek tehditler birer fırsata çevrilebilir. Geleneksel el sanatları turizm kapasitesini geliştirme ve ekonomiyi canlandırma potansiyeline sahiptir. Ulusal ve uluslararası fuarlar, e-ticaret ve web siteleri gibi mecralar kullanılarak geleneksel el sanatları yeni piyasalara ulaştırılabilir. El sanatlarının geleneksel niteliğini kaybetmeden nasıl toplu halde üretilebileceklerini tespit etmek amacıyla üniversitelerle işbirliği başlatılabilir. Yerel geleneksel el sanatları “hediyelik eşya” sektörünü ortaya çıkarmıştır. Bu ürünlerin pazarlanması için teknolojiden faydalanılabilir (e-ticaret). TESK bu konuda gerekli altyapıyı hazırlayabilir. Ülkemizin toplumsal yapısına baktığımızda, esnaf ve sanatların yerli halkla bütünleşmiş, halkın güvenini ve sevgisini kazanmış kişiler olduğu görümektedir. Bir kişi parası olmadığı halde esnaf sanatkârdan veresiye olarak (önce alıp sonra ödeyerek) alışveriş yapabilmektedir. Bu durum, özellikle de kriz durumlarında insanlar için oldukça rahatlatıcı olmaktadır. Küçük zanaat işletmeleri oldukça esnek bir yapıya sahip olup kriz durumlarını kolaylıkla atlatmaktadır. Bu da bu kişilerin ülkemiz için bir emniyet sübabı işlevi gördüğünü ortaya koymaktadır. Bu sebeple bu kişilerin korunması gerekmektedir. Zincir mağazalar, düşük fiyata özel etiketli ürünler satmaktadır. Küçük imalatçıların malları, raflarda daha yüksek fiyatlardan satışa sunulmaktadır. Büyük marketlerin ekonomiye yapmakta oldukları katkı tartışma 36 Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (2015) gereğince AVM’lerdeki toplam alanine en az %5’inin mevcut kira bedelleri ile küçük işletmelere ayrılması gerekmektedir. götürmez; bununla birlikte küçük dükkânların kapanması ekonomi için büyük bir kayıp olacaktır. Herhangi bir coğrafi kısıtlama olmaksızın çok fazla sayıda zincir mağaza açılmaktadır. Bu durum önemli trafik sorunlarının ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Buna ek olarak, küçük dükkânlar aynı zamanda akşam saatlerinde şehri canlandıran işletmelerdir. Akşam saatlerinde şehirlerin boş kalmasının önüne geçmek amacıyla bu küçük dükkânların korunması gerekmektedir. Marka kiralama, başarılı bir sektördür. Halkbank ve KOSGEB, marka kiralamaya dönük özel destek paketleri hazırlayabilir. Esnaf ve sanatkârın bu alandaki farkındalığının artırılması gerekmektedir. Yapılacak bir dizi kooperatif düzenlemesi ile esnaf ve sanatkârlar marka kiralama sektöründe yer alabilir. III.3. ORDU İlimizdeki kaybolmaya yüz tutan meslekler el yapımı yorgancılık, semer yapımı, çömlekçilik ve kalay kaplamadır. Bu mesleklerin yeniden canlanması ile ES ekonomik olarak geliştirilebilir. Mülteciler ülkemiz için bir sorun ve tehdit oluşturmaktadır. Bu çerçevede yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Teknolojinin desteğiyle turistlere hitap eden geleneksel el sanatları geliştirilebilir. Büyük AVM’ler ES için bir tehdit oluşturmaktadır. ES’nin halka olan yakın ilişkilerini sürdürerek faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için desteklenmeleri gerekmektedir. Franchising (marka kiralama), küresel bir model olup Türkiye’de de popülerliği artmaktadır. III.4. GAZİANTEP Kaybolmaya yüz tutan meslekler bakırcılık, “Yemeni” terlik yapımı, kalay kaplama, saat tamirciliği, semer yapımı, el yapımı yorgancılık ve sedefçiliktir. Turizmle potansiyel bağı olan sektörler arasında bakırcılık, sedefçilik, kalay kaplama ve “Yemeni” terlik yapımı yer almaktadır. Odalarımız bu meslek dallarının eğitim ve tanıtım vasıtasıyla desteklenmesi için belediyelerle işbirliği yapmaktadır. TESK ülke genelinde çalışmalar yürütmektedir. Gaziantep, Suriyeli mültecilerin ülkeye giriş yaptığı yerlerden biridir. Bu da “mülteci meselesini” bizim için önemli bir sorun haline getirmektedir. Tehditleri fırsata çevirmek için yerel düzeyde çok sayıda çalışma yürütülmüştür. Hükümetin özellikle de (mültecilerin) istihdamı konusunda gerçekleştireceği yasal düzenlemelere göre iş dünyası yeniden yapılandırılacaktır. Yerel geleneksel zanaat dalları, özellikle de bakırcılık, turizm sektörü bağlamında sahip olduğu potansiyel sebebiyle ES’nin gelişimi bakımından büyük önem arz etmektedir. Bakırcılık sektöründe daha önceden elle yapılan işler, baskı, döküm ve makineli dekorasyon gibi tekniklerle yapılmaya başlamıştır. Küçük dükkânlar korunmalı ve varlıkları sürdürülmelidir. Bugünün büyük işletmeleri, vaktiyle küçük birer ES idi ve zamanla büyüdüler. Bu, “hormonlu” bir büyüme değildir. Bu gerçek anlamda sürdürülebilir büyümedir. Franchise (marka kiralama) hem avantajları hem de dezavantajları bulunan bir sektördür. III.5. BURSA Bursa, Osmanlı İmparatorluğu’nun başkentlerinden biri olması ve İpek Yolu üzerinde yer alması sebebiyle ekonomik ve kültürel bir merkezdir. Bu sebeple Bursa, aynı zamanda el sanatlarıyla meşhur bir yerleşim yeridir. Geçmişte ipek kumaş ve kilim yapımı için el aletleri kullanılmaktaydı. Günümüzde ise bu ürünler fabrikalarda veya büyük atölyelerde üretilmektedir. Bursa ipek dokumacılığının merkezidir, çünkü ipek böceği yetiştiriciliği oldukça popülerdir. Diğer geleneksel meslek dalları ise şunlardır: halat yapımı, dericilik, el yapımı bıçakçılık, nalbantlık, sedefçilik, gümüş kakma sanatı, semer yapımı, örgü sepet yapımı, çinicilik, dantel vs. ve Bursa Mutfağı. Devlet hali hazırda bu sektörleri desteklemektedir. Bu sektörlerdeki beceriler eğitim yoluyla geliştirilebilir ve KOSGEB iş kurma sermayesi kullanılarak yeni işletmeler açılabilir. Bu el sanatları internet, sosyal medya vs. kullanılarak tanıtılmalıdır. Mülteciler esnaf ve sanatkârlar için tehdit oluşturmaktadır. Mültecilerin kayıtlı ekonomi içine dâhil edilmeleri gerekmektedir. Mülteciler hem devlet desteklerinden faydalanmakta, hem de kayıtdışı olarak çalışmaktadır. Bu bakımdan TESK, esnaf ve sanatkârları korumalıdır. Turizm sektörü için önemli olan geleneksel el sanatlarına yönelik özel alışveriş merkezleri kurulabilir. Küçük mağazaların büyük mağazalarla rekabet edebilmeleri için öncelikle kendilerini yenilemeleri ve rekabet kapasitelerini artırmaları gerekmektedir. Belediyeler büyük mağazaların şehir merkezine girmelerini engellemelidir. Marka kiralama, ES’nin iyi tanımlanmış hedeflere sahip iyi disiplinli işletmeler geliştirebilmesi için faydalı bir modeldir. TESK yerli markaların marka kiralama sektörüne girebilmelerine yönelik devlet politikalarının geliştirilmesi için çalışmalar yapabilir. III.6. MERSİN Kaybolmaya yüz tutan meslekler televizyon tamirciliği, terzilik, bakırcılık vs. Bu meslekler vergiden muaf tutulabilir. Mülteciler ES için tehdit oluşturmaktadır. Bu konuda ulusal düzeyde adımların atılması gerekmektedir. Geleneksel sektörlerin ekonomik potansiyeli vardır. Yasal ve ekonomik tedbirler yoluyla bu sektörler yeniden canlandırılabilir. Küçük dükkânlar değişen teknolojilere uyum sağlayamamaktadır. Büyük mağazalar küçük mağazalar için tehdit oluşturmaktadır. Yorumlar: TESK ES’nin mültecilere karşı korunması için üst düzey toplantılar yapabilir ve ilgili düzenlemelerin hazırlık sürecine dâhil olabilir. Büyük mağazaların şehir merkezlerine girişini engellemek amacıyla belediyelerle ilişkiler kurmak gerekmektedir. TESK, kaybolmakta olan zanaatlerin ve geleneksel el sanatlarının geliştirilmesi için, hızlandırıcıları ve bu meslekleri icra eden kişileri bir araya getiren alanları inceleyerek bunların benzerini Türkiye’de uygulamaya koyabilir (Bkz. 5. Kutu). Bir üretici alanı (maker’ space), insanların bir araya gelerek kaynak ve bilgi paylaşımında bulunduğu, projeler üzerinde çalıştığı, ağlar oluşturduğu ve gelişimlerini sağladığı fiziksel mekândır. TESK, Turquality Programı’na benzer bir programı hayata geçirerek geleneksel meslek dallarına yönelik bir marka stratejisini hayata geçirebilir. BOX 5 FAB LAB-Londra37 Fab Lab Londra, Londra şehrinin özel olarak inşa edilmiş ilk dijital fabrikasyon ve hızlı prototipleme merkezidir. Bu merkez, dijital fabrikasyon araçlarına, eğitim atölyelerine, etkinliklere ve canlı bir topluluğa ev sahipliği yapan 4000 metrekarelik yaratıcı bir alandır. Hizmetler herkese açık/üyelik esasına göre olmak üzere iki şekilde verilmektedir. Burada bireylere ve şirketlere dijital teknolojilerin uygulanması, hızlı donanım prototipleme, 3D baskı ve sürdürülebilir tasarım pratiklerine dair bilgi verilmektedir. Merkezde pek çok farklı imalat ekipmanı bulunmaktadır: lazer kesiciler, 3D yazıcılar, freze tezgâhları, dikiş makineleri, 3D tarayıcılar, geleneksel manuel aletler (testere, matkap, çekiç, keski vs.) ve CNC tezgâhları. Merkez, üç temel alanda hizmet vermektedir: 1. Okullar, üniversiteler ve bireylerin fikirler üzerine çalışma yürütebileceği ve yeni fikirler geliştirebileceği ortak bir çalışma alanı sağlamak 2. Etkinlikler & atölyeler yoluyla beceri geliştirme ve teknoloji eğitimi 3. Yenilikçi konseptleri iş yaşamına uygulayan iş hızlandırıcı IV) SEKTÖRLERE ÖZEL KONULAR Aşağıdaki bölümde, federasyonların esnaf ve sanatkârların içinde bulunduğu durumla ilgili yapmış olduğu yorumların özeti yer almaktadır. IV.1. TÜRKİYE MADENİ EŞYA SANATKÂRLARI FEDERASYONU Teknolojik gelişmeler bizim sektörümüz için büyük önem arz etmektedir. Yeni eğitim sistemi ile çırak ve kalfa bulmak çok zorlaşmıştır. Ortaokul düzeyindeki öğrenciler yetenek sınavlarına tabi tutulmalı ve meslek okullarına gitmek isteyen öğrenciler tespit edilmelidir. Özellikle otomobil tamiri sektöründe işbirliği büyük önem arz etmektedir. Bu sektördeki her bir esnafın farklı bir uzmanlığı bulunmaktadır (örn. Motor, elektrik, karkas). Müşterinin arabasını tamir ettirebilmek için pek çok farklı işletmeye gitmesi gerekmektedir. Buna karşın yetkili araç servisleri, müşterilere tüm hizmetleri tek bir yerde sunmaktadır. Bu büyük işletmelerle rekabet edebilmek için, esnaf ve sanatkârın da müşteriye aynı kolaylığı sağlaması gerekmektedir. Küçük ve birbirlerini tamamlayıcı nitelikte işletmeler, müşteriye tek bir noktada hizmet sağlayabilmek adına fiziksel olarak bir araya gelebilir. İmalatçıların doğrudan müşterilere dönük ihracat yapmaları teşvik edilmelidir. KOSGEB ve Federasyonların bu doğrultuda imalatçıları desteklemesi gerekmektedir. Hem teknoloji, hem de iş danışmanlığı büyük önem arz etmektedir. Başlangıçta bu hizmetler için destek sağlanmalıdır. Esnaf ve Sanatkârlar bu hizmetlerin kıymetini anladığında bu hizmetleri de kendisi de satın alacaktır. Müşteriler, hizmet aldıkları kişinin ustalık belgesini görme talebinde bulunmalıdır. Geridönüşüm AB kapsamında düzenlenmiş bir konudur. Söz gelimi çevreye ve insanlara verilecek zararların engellenmesi amacıyla bir buzdolabının nasıl parçalarına ayrılacağı ile ilgili 37 FAB LAB-London, https://www.fablabs.io/fablablondon kurallar mevcuttur. Ne yazık ki geridönüşüm Türkiye’de düzenlemelerle kontrol altına alınmış bir alan değildir. IV. 2. TÜRKİYE KEBAPÇILAR, KÖFTECİLER, TATLICILAR, PASTACILAR VE LOKANTACILAR FEDERASYONU En önemli sorun, vasıflı eleman eksikliğidir. Müşteri memnuniyeti ve yönlendirmeleri, sektör için önem arz etmektedir. NACE sınıflandırması büyük bir sorundur. Bu sınıflandırma ile sektörler arasındaki sınırlar silikleşmektedir. İşveren ticaret zekâsına sahipse çalışanlarını ilgili niteliklere uygun olarak seçmektedir. Diğer durumlarda işveren ucuz emeğe yönelmektedir. Belediyeler ES ile rekabet halindedir. Söz gelimi belediyelerin ucuz ekmek sattığı fırınları bulunmaktadır. Buy box ES ile rekabet bağlamında incelenmesi gereken yeni bir iş modelidir. Yasal düzenlemeler yapılırken odaların fikrine başvurulmamaktadır. TOBB’un lobicilik gücü çok daha yüksektir. UNESCO’nun yaratıcı şehirler ağına dâhil edilen Gaziantep ve kültürel mirasını deneyim turizmi ile birleştiren Avanos, diğer şehirlerin de örnek alabileceği iyi örnekler teşkil etmektedir. İş yeri gıda güvenliği kontrolleri esnasında oda temsilcileri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Denetçilerine eşlik etmelidir. ES genellikle niçin cezaya çarptırıldığını anlayamamaktadır. En büyük ve en küçük işletmelere aynı oradan ceza uygulanmaktadır. Bakanlık Denetçileri gelmeden önce odanın bir ön inceleme yapması gerekmektedir. Fakat yiyecek bozulmasının test edilebileceği laboratuvarlar bulunmamaktadır. TESK’in liderliğinde iş yerlerinin iç denetime tabi tutulması için mobil laboratuvarlar inşa edilebilir. SGK iş yeri açma ve ilgili ruhsatlarla ilgili bir rehber hazırlamaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı hijyenle ilgili videolar hazırlamıştır. Bu videolara Bakanlığın web sitesinden erişilebilir. Bu videolar tüm ES tarafından kullanılabilir. TESK de benzer videolar hazırlayabilir. İŞKUR işletmelerin eleman alımında yararlanabileceği bir vasıflı eleman havuzu oluşturabilir. IV.3. TÜRKİYE KASAPLAR, BESİCİLER, ET VE ET ÜRÜNLERİ ESNAF VE SANATKÂRLARI FEDERASYONU Bizim sektörümüzde (kasaplık), açılan işletme sayısı kapanan işletme sayısından daha fazladır. Gıda, Tarım ve Hayvacılık Bakanlığı’nın düzenlemelerine göre kasapların et karışımı (örn. Köfte) hazırlama izinleri yoktur. Ete tuz ve kekik eklemek bile yasaktır. Bu durum ürün çeşitlendirme önünde bir engel teşkil etmekte ve müşteri memnuniyetini tehdit etmektedir. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesindeki ES Genel Müdürlüğü sektörümüzün ihtiyaçlarını gözetmelidir. Herhangi bir ilde belli bir iş koluna ait meslek odası bulunmaması durumunda ES’nin “karma odalara” kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Esnaf ve sanatkârların kendilerine en yakın odaya kayıt yaptırmaları daha doğru olacaktır. TESK ve Genel Müdürlük, sektörle ilgili bilgi sahibi ziraat mühendisleri veya veteriner hekimler istihdam etmemektedir. Hayata geçirilen yeni düzenlemelerle ilgili olarak düzenleyici etki analizi yapılmamaktadır. Bizler bu sürece müdahil olmaya gayret gösteriyoruz, fakat düzenlemeleri etkileyecek yetkimiz bulunmamaktadır. HACCP kurallarına uyum sağlama konusunda herhangi bir zorlukla karşılaşmıyoruz. İlgili düzenlemenin yapılması sırasında federasyonumuz sürece katkı sunmuştur. Mesleğimiz ancak işbaşında öğrenilebilir. Sınıf-içi eğitim programları düzenlemek kolay değildir çünkü et pahalı bir eğitim materyalidir. Çırak – usta ilişkisi son derece önemlidir. Kasaplık artık 3308 sayılı Yasa kapsamında değildir. Büyük alışveriş merkezlerinin 300m2’den büyük iş yerleri bulunmaktadır. Bir kasabın böyle bir iş yerinin kirasını ödemesi mümkün değildir. Birçok kasabın tek bir çatı altında hizmet vermesini sağlayacak özel kasap kompleksleri inşa edilebilir. Şehir planlarında büyük alışveriş merkezleri için yer ayrılırken küçük tüccarlar için yer ayrılmamaktadır. Yerel Pazar yerleri, küçük tüccarların bir araya geldiği alışveriş merkezlerine dönüştürülebilir. IV.4. TÜRKİYE ŞÖFÖRLER VE OTOMOBİLCİLER FEDERASYONU Eğitim, şöförler için büyük önem arz etmektedir. ES’nin karşı karşıya olduğu en önemli sorun, vasıflı eleman eksikliğidir. 4+4+4 eğitim sistemi büyük sorunlar yaratmaktadır. Meslek okullarında güncel teknolojik düzeye sahip ekipman bulunmamaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı müfredatı her yıl değiştirmektedir. Öğretmenler yeni teknolojilere yetişememektedir. Taksi sahipleri, araçlarını üyemiz olmayan kişilere kiralamaktadır. Federasyonumuz araç sahiplerine eğitim sağlamakta ancak araç kiralayacılarına eğitim vermemektedir. Bu, çözülmesi gereken bir sorundur. Kiracılar denetimimiz altında değildir. Eğitmenlerimiz psikolog ve sosyologlardır. Antalya’da hizmet içi eğitim düzenlediğimizde bu organizasyona katılım oldukça yüksek olmaktadır. Minibüslerde bir kamera sistemi olmalıdır. Fakat bunun için yasal düzenlemeye ihtiyaç vardır. Ne yazık ki pek çok minibus şöförü madde bağımlısıdır. Belediyeler bu bağlamda UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) kararı çıkarmalıdır. Araçlar için bir defaya mahsus MTV muafiyeti talep ediyoruz. Yeni bir düzenleme yapıldığında ES’nin fikirlerine başvurulmamaktadır. (örn. 4925 sayılı yasa). Yapabildiğimiz tek şey, ilgili yasal düzenlemelerin yürürlüğe girme tarihinin ertelenmesi için politika yapıcılara baskı uygulamaktır. Standart bir SRC sınavı bulunmamaktadır. Sürücü belgesi sınavlarında başarı oranı %75’tir. SRC sınavlarında ise bu oran %22’dir (bu sınava katılanların %35’i üniversite mezunudur). SRC Belgesi verilmesine dair daha iyi bir sistemin hayata geçirilebilmesi için bu alanda çalışmalar yürütülmesine gerek vardır. ES’lere eğitim aldıkları süre zarfında “cep harçlığı” verilmelidir, zira ES eğitime katılıp çalışmadığında para kaybetmektedir. Alternatif olarak bu eğitimler ES’nin çalışmadığı saatlerde de verilebilir. BiTaksi odalardan daha güçlü bir hale gelmekte ve odalarla şöförler arasındaki bağlantıyı kesmektedir. IV.5. TÜRKİYE BAKKALLAR VE BAYİLER FEDERASYONU Bakkal ve Bayilerin kâr marjı %7’ye düşmüştür. Marlboro’da bu oran %4’tür. Gazete dağıtıcıları da %3-4’lük bir kâr marjı ile çalışmaktadır. Bu kâr oranlarının en az %10’a çıkarılması halinde esnafın durumu düzelebilir. Tüketici talepleri değişmektedir. Genç neslin beğenileri oldukça farklıdır (bu kişiler diyet ürünlerden hoşlanmaktadır). Büyük alışveriş merkezleri müşteriler için zaman kaybıdır. Kasalarda her zaman uzun kuyruklar oluşmaktadır. Devlet bakkal ve bayilerin kar oranının en az %10’a yükseltilmesi için yasal müdahalelerde bulunmalıdır. Büyük mağaza küçük mağaza işbirliğine dayalı “Bakkalım” projesi pek başarılı olamamıştır. Küçük mağazalar “ortak tedarik merkezleri” oluşturmak üzere bir araya gelebilir. Buybox, City gross, new gross küçük dükkânlar üzerinde yarattıkları etkiler bağlamında incelenmesi gereken yeni iş modelleridir. Tescil sırasında tescil müdürlükleri NACE kodu sormamalıdır. KOSGEB küçük dükkânlar arasında işbirliğine dayalı eylemlerin hayata geçirilmesi için yeni destek modelleri geliştirilebilir. Yorumlar: Üniversitelerle işbirliği yapılarak her sektör için algı haritaları ve stratejik pazarlama planları hazırlanabilir. Yukarıda kasaplarla ilgili bölümde dile getirilen sektör bazlı kompleks fikri, diğer tüm sektörlere uygulanabilir. V. TEMEL BULGULAR VE ÖNERİLER BULGULAR ÖNERİLER YASAL VE KURUMSAL ÇERÇEVE Türkiye’de net bir ES tanımı bulunmamaktadır - Kısıtlama ve belirsizliklerin ortadan kaldırılması ve dolayısıyla KOBİ’lere ve ES’lere yönelik amacıyla ES tanımının uluslararası standartlara politikalar arasında da net bir ayrım uygun olarak yeniden yapılması yapılamamaktadır. Gelir temelli tanım kriteri ve işletme türü (hukuki statüsü) büyümenin önünde engel teşkil etmektedir. Bu durum, ES’nin TESK’e mi yoksa TOBB’a mı kayıtlı olması gerektiği konusunda belirsizlik yaratmaktadır. Ustalık belgesi ile ilgili yasal düzenlemeler arasında çelişkiler mevcuttur -Yasal düzenlemelerin yalnızca üyelik çerçevesinde değil, ekonomik etkileri ve mesleğin uygulanışında ortaya çıkabilecek tehlikeler bağlamında uyumlu hale getirilmesi. Zanaat dallarının heterojen yapısı göz önüne alındığında, her bir sektör için ayrı değerlendirme yapılması. Yasal düzenlemeler yapılırken birliklerin görüşüne başvurulmamaktadır. Düzenleyici etki analizi yapılmamaktadır. -Düzenleyici etki analizine yönelik bir sistem geliştirilmesi ve bu konuda lobi faaliyetlerinin yürütülmesi POLİTİKA ÇERÇEVESİ Politika belgeleri mevcut sorunların ve - Konunun Genel Müdürlükle müzakere edilmesi meselelerin incelenmesi bakımından etkili ve izleme sürecine aktif olarak katılım dokümanlardır; bu belgelerin hayata geçirilmesinde ve izlenmesinde zayıflıklar mevcuttur. Politika belgeleri, ES’nin değişen koşullara -AdapTESK Strateji belgesinde bu meselenin ele uyumunun ve gelecekte ihtiyaç duyacakları alınması. becerilerin incelenmesi bakımından zayıftır. ESDEP Projesi üzerinde 2015’te yapılan revizyon - AdapTESK Strateji belgesinde bu önceliklerin ele neticesinde ES’nin rekabet gücü için önem teşkil alınması. eden bazı öncelikler projeden çıkarılmıştır. ESDEP Projesi ES’nin gelişimi için bir dizi aksiyon -Bu eylemlerin AdapTESK Strateji Belgesi’ne ortaya koymuştur eklenebilecek olası girdiler olarak ele alınması Genel Müdürlük AdapTESK Projesi ile bazı ortak -İki proje arasında sinerji yaratmak, ortak hedefleri hedefleri bulunan ESHEP Projesini hayata tespit etmek ve kaynakların etkin bir şekilde kullanımını sağlamak üzere Genel Müdürlükle geçirmiştir. diyalog kurulması Küçük İşletmeler Yasası’nın (KİY-SBA) yürürlüğe - Zanaat odaklı projelerin tespit edilmesi konması Başbakanlık Genelgesi ile teşvik maksadıyla SBA iyi uygulamalar veri tabanının incelenmesi edilmektedir. DESTEK ÇERÇEVESİ ES’ler gerçek kişiler olarak yatırım teşviklerinden faydalanabilir -Yatırım Belgesi almış olan ES’lerin sayısının, ES’nin teşviklere ilişkin farkındalık düzeyinin ve sistemle ilgili zorlukların tespit edilmesi amacıyla araştırma yapılması -Birliklerin en yakındaki Yatırım Destek Ofisleri ile diyalog kurmaları yönünde teşvik edilmesi -Sübvansiyonlu krediler ve teminatlar, oldukça -Finansal desteklerin etkinliğini ölçmeye dönük bir bonkör desteklerdir. Bununla birlikte, strateji belgesinde ve diğer belgelerde, finansal kaynaklara erişimin ES için önemli bir sorun olduğu belirtilmektedir. -Halkbank’ın kredi komisyonları yüksektir. -Diğer bankaların da ES’ye devlet sübvansiyonlu kredi vermelerine izin verilmelidir. sistem geliştirilmesi. -Daha piyasa odaklı alternatif ve yenilikçi finansman yöntemlerinin ne derece uygun olduğunun incelenmesi (özsermaye finansmanı ve ara [mezzanine] finansman, kitle fonlaması, müşteri finansmanı vs.) -Finansal olmayan hizmetlerle finansal destekleri bütünleştirecek bir sistemin geliştirilmesi -Bankaların “KOBİ Danışmanı Banka” yaklaşımı çerçevesinde ES’lere yönelik özel paketler hazırlaması için bankalarla görüşme yapılması EBRD programları, KOBİ’lere yönelik finansal hizmetlerle iş danışmanlığını birleştirmektedir. - EBRD ile ES’lere yönelik paketlerin geliştirilmesi hususunda görüşme yapılması TESK ve Şekerbank arasında imzalanan protokol ES’yi desteklemeye dönük işbirliklerine iyi bir örnektir. Pek çok ticari bankanın KOBİ destek paketi bulunmaktadır. - Şekerbank’la imzalanan protokolün diğer bankaları da içerecek şekilde genişletilmesi KOSGEB Desteklerinden faydalanan ES sayısı oldukça düşüktür. -KOSGEB’le üst düzey toplantılar yaparak farklı ES gruplarının ihtiyaçlarına uygun destek paketlerinin geliştirilmesinin sağlanması -Ticari bankaların ES’ye yönelik özel destek paketleri geliştirmeleri konusunda teşvik edilmesi. -KOSGEB’le üst düzey toplantılar yaparak “KOBİ Proje Destek Programı”na benzer bir “ES Proje Destek Programı” geliştirilmesinin sağlanması. -Esnaf odalarının bölgelerinde yer alan KOSGEB birimleri ile yakın ilişkiler kurmalarını ve ES’nin KOSGEB’e dair farkındalığının artırılmasına yönelik ortak etkinlikler planlanlamalarını teşvik etmek Oda ve birliklerin sınırlı bir insan kaynağı bulunmaktadır. Üyelerine iş geliştirme hizmetleri sunmakta zorlanmaktadırlar -Yerel üniversitelerin kaynak havuzundan yararlanmaya dönük programlar geliştirilmesi. Bu programın bir kupon sistemi ile bütünleştirilmesi. KUYAP, KOBİ’lerin değişikliklere uyum yeteneğinin artırılmasına yönelik olarak tasarlanmış bir projedir. ES’ye yönelik çok sayıda farklı desteğin sağlanmasına ilişkin çok sayıda iyi uygulama örneği bulunmaktadır. Eğitim yöntemi, ES için önem arz etmektedir. Birlikler, TESK’ten hükümetle üst düzey görüşmeler yaparak imalat yapan ES’nin organize sanayi bölgelerindeki şirketlere sunullan teşviklerden (ucuz elektrik, ucuz internet vs.) yararlanmasını sağlamasını beklemektedir. -Bu program için KOSGEB ya da Kalkınma Ajansı tarafından sağlanan fonların kullanılması üzerine düşünülmesi -KUYAP deneyiminin AdapTESK Projesi için bir girdi olarak kullanılması -Yakın zamanlarda Genel Müdürlük tarafından hazırlanan ve Alman ZDH kurumunu da içerecek şekilde iyi uygulamaları ele alan belgenin incelenmesi. -CEDEFOP, UAPME, İngiltere Zanaat Konseyi, ZDH ve benzeri örgütlerle ilgili kıyaslama (benchmarking) mekanizmasının geliştirilmesi -Cep telefonlarına indirilebilecek video filmlerin hazırlanması, basit kılavuz kitaplarının hazırlanması, eğitimlerde drama tekniklerinin kullanılması. - ES’nin OSB teşviklerinden yararlanması sağlamak amacıyla üst düzey toplantılar yapılması ES’NİN DEĞİŞİKLİKLERE UYUMU UYUM -Birlikler ES’nin değişikliklere uyum sağlamaları -ES’nin değişikliklerin boyutlarına ve değişikliklere konusunda ikna edilmelerinin çok önemli uyum sağlamanın önemine dair farkındalıklarının artırılması için ulusal çapta bir farkındalık olduğunu düşünmektedir. kampanyasının düzenlenmesi. Bu konunun -Birlikler değişiklikleri genellikle teknoloji (Bilgi AdapTESK işletme geliştirme eğitimi kapsamına Teknolojileri, elektronik, iletişim, işleme alınması. [processing] vs.) ve rekabet gücü ile -Pilot üniversitelerde İktisat, İşletme, Mühendislik özdeşleştirmektedir. Az sayıda esnaf ekonomik ve Endüstriyel Tasarım bölümlerinin parçası ve sosyal değişiklikleri, yeni ticaret kurallarını, olduğu düşünce gruplarının (think-tank) kurulması. geleneksel iş süreçlerinin yerini yeni süreçlerin Bu gruplar kamuoyunun ES sektörlerine dair almasını ve değişen müşteri taleplerini dikkate algılarını ölçmeye ve bu algıların değiştirilmesine almaktadır. dönük çalışmalar yürütebilir. -Birlikler, ES’nin toplumun güvenini ve saygısını yeniden kazanmaları için değişmeleri gerektiğini düşünmektedir. -Orta ve uzun vadede sürdürülebilir bir eğitimdanışmanlık sisteminin geliştirilmesi maksadıyla kamu fonlarının kullanılması. Kısa vadede KUYAP havuzunu etkin bir şekilde kullanmak mümkündür. -Eğitim ve danışmanlık, piyasası gelişmemiştir, odalar üyelerine çoğunlukla iş sağlığı, gıda güvenliği gibi konularda eğitimler vermektedir. Oysa ES’nin bundan çok daha fazlasına ihtiyacı vardır. -Genel Müdürlük ve diğer paydaşlarla olan ilişkilerin güçlendirilmesi ve ES’ye yönelik geniş çaplı bir değişim hareketine öncülük edilmesi -ES’nin uyumu, çok sayıda aktörün sürece dâhil olmasını gerektiren bir meseledir. KÜRESEL DEĞİŞİMLER -Çin malları meselesi, ES, Çin’den gelen malları kendi süreçlerine dâhil etmek üzere kullandığında bir fırsat, bu mallarla rekabete girdiğinde ise bir tehdit olarak görülmektedir. -ES Çin ya da diğer gelişmekte olan ekonomilerle rekabet edememektedir. -Daha varlıklı müşterilerin ortaya çıkması, ülkemizi ziyaret eden turist sayısındaki artış sebebiyle bir fırsat oluşturmaktadır. Turist sayısının artması, ES’ye olumlu olarak yansımaktadır. -Doğrudan ES’ye yönelik bir ulusal yenilikçilik (inovasyon) politikasının geliştirilmesi -ES’nin inovasyon kapasitesini artırmaya dönük tedbirlere yatırım yapılması -Gelişmekte olan ülkelerdeki turizm potansiyeli ile, çok sayıda devlet desteğinin sunulduğu geleneksel meslek dallarını buluşturmaya yönelik inisiyatiflerin geliştirilmesi TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE YENİ TEKNOLOJİLER -Yeni teknolojiler ES için oldukça önemli olmakla birlikte, ES’nin yeni teknolojilere yönelik bir stratejisi bulunmamaktadır. Ayrıca ES, bu konuda gerekli bilgi ve insan kaynağına da sahip değildir. -ES’nin pahalı teknolojileri satın alma gücü yoktur. Bu teknolojilerin ortaklaşa kullanımı - Halkbank ES kredileri paketi bünyesinde yüksek teknoloji ürünü ekipman satın alma ihtiyacı bulunan imalatçı ES’nin yararlanabileceği özel bir fon oluşturulması -ES’nin yeni teknolojilere uyumunu sağlamalarına yardımcı olmak amacıyla üniversitelerle işbirliği içinde bir Teknoloji/Dijital Danışmanlık sisteminin teşvik edilmelidir. -CNC programlama ve kullanma becerisine sahip eleman bulmak oldukça zordur. -Birlik ve odalar, ES’lerin yüksek teknolojiye uyum sağlamalarına destek olacak kaynaklardan yoksundur. ES’lerin bu teknolojiler konusunda birlikler tarafından eğitilebilmesi için birliklerin gerekli altyapıya sahip olması gerekmektedir. -Üniversite-sanayi işbirliği son derece önemlidir. geliştirilmesi -Bu teknolojilerin ortak kullanımının teşvik edilmesi, KOSGEB’le bu doğrultuda bir programın hayata geçirilmesi amacıyla işbirliği yapılması - AdapTESK işletme geliştirme eğitimi çerçevesinde ES’nin gelecekte bu teknolojilere uyum sağlamaya dönük stratejiler geliştirmesine yardımcı olunması - İŞKUR’la işbirliği yaparak vasıflı elemanların yetiştirilmesine katkıda bulunulması - EDM’lerin kapasitelerinin desteklenerek bu merkezlerin teknoloji ile ilgili hizmetler vermesinin sağlanması - CNC programcıları ve operatörlerinin yetiştirilmesi için İŞKUR’la işbirliği yapılması DİJİTAL TEKNOLOJİLER -Dijital teknolojiler ES için son derece önemlidir, bunula birlikte ES’nin dijital teknolojilere dair bir gelecek stratejisi bulunmamaktadır. ES ayrıca, bu kapsamda gerekli bilgi, insan ve para kaynağından yoksundur. - Halkbank ES krediler paketi bünyesinde dijital teknolojilere yatırım yapmak isteyen ES’lere yönelik özel bir fon oluşturulması (ve ilgili danışmanlık desteğinin sağlanması), -Eğitim merkezlerinin kapasitesinin geliştirilmesi, - EDM’lerin ES’lere bu konuda eğitim verebilmesi için gerekli altyapıya sahip olmaları gerekmektedir. - ES bu değişikliklere şimdi uyum sağlamazsa, önümüzdeki 10 yıl içinde büyük zorluklarla karşı karşıya kalacaktır. İmalatçı ES’lerden başlayarak bu konuda bir farkındalık oluşturulması büyük önem arz etmektedir. -Dijital teknolojiler ES’yi siber suçlara karşı -AdapTESK eğitimleri çerçevesinde dijital teknolojilerin kullanımı ve siber suçlarla ilgili olarak ES’ye eğitim ve danışmanlık hizmeti verilmesi, -ES’nin siber suçlara karşı uyarılması amacıyla kısa reklam filmlerinin veya başka tür eğitim araçlarının hazırlanması savunmasız hale getirmektedir. PAZARLAR/PAZARLAMA EĞİLİMLERİ -ES’nin yazılı pazarlama stratejileri - (Üniversiteler ve diğer hizmet sağlayıcılarla bulunmamakta olup, ES bu tür planları nasıl işbirliği yapılarak) Her bir sektöre mensup ES için ayrı ayrı stratejik planlama, modern işletme ve hazırlayacağını da bilmemektedir. yeni iş modelleri ile ilgili eğitim ve danışmanlık -ES değişen müşteri taleplerinin ve ürün döngü programlarının geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi, sürelerindeki azalmanın farkındaysa da, bu - Bu konuların AdapTESK eğitimlerine dâhil değişikliklere uyum sağlamalarına yetecek edilmesi kapasiteden yoksundur. - (Üniversiteler ve diğer hizmet sağlayıcılarla - Kişiselleştirme büyük önem teşkil etmektedir, işbirliği yapılarak) ES’ye dijital teknolojilerin bununla birlikte ES ürünlerini kişiselleştirmek pazarlama amacıyla nasıl kullanılacağına dair üzere ilgili teknolojilerden faydalanmamaktadır. eğitim ve danışmanlık programlarının geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi, bu konuların AdapTESK - ES, gelecekte ürünlerini pazarlamak üzere eğitimlerine dâhil edilmesi dijital medyadan faydalanmayı planlamaktadır, - AdapTESK teknoloji sınıflarının bu konularda fakat bunu yapabilmeleri için bilgi ve ekipmana eğitim vermeye imkân sağlayacak şekilde teçhiz ihtiyaçları vardır. ES online ve mobil pazarlama edilmesi konularında eğitime ihtiyaç duymaktadır. ES ayrıca, internete, dijital bilgisayarlara ve web - Düzenleyici etki analizine yönelik bir sistem ve tasarımı hizmetlerine de ihtiyaç duymaktadır. lobicilik kanalının geliştirilmesi, - Bazı durumlarda yasal düzenlemeler ES’nin müşterilerin taleplerini karşılamalarını engellemektedir. Bu düzenlemeler sebebiyle, ES ürünlerini çeşitlendirememektedir. Yasal düzenlemelere dair yapılmış bir düzenleyici etki analizi bulunmamaktadır. - İnovasyon önündeki en büyük engel, iş yeri sahiplerinin bir vizyona sahip olmaması ve geleneksel metotları ve teknikleri kullanma konusunda ısrarcı olmalarıdır. - Başlıca inovasyon kaynağı müşterilerin talepleri ve rakip firmaların ürünleridir. İNOVASYON - İnovasyon, Fikri Mülkiyet Hakları ve melek yatırımcılar konusunda farkındalık oluşturma eğitimlerinin verilmesi - Yeni iş modellerinin (BiTaksi, cep gross) incelenmesi bu yeniliklerin ES için bir tehdit değil bir fırsata dönüşmesi hedefiyle stratejilerin geliştirilmesi. - “Bi Taksi” (yolculuk paylaşımı uygulaması) adını - Açık inovasyon kavramının ES için uygunluğunun yaşıyan yenilikçi iş modeli ve diğer “taksi çağırma” sistemleri taksi şöförleri için bir tehdit oluşturmaktadır. - “Cep gross, yeni gross” adını taşıyan yenilikçi iş modeli (bu işmodeli kapsamında toptan satıcılar toptan fiyatına perakende satış yapmaktadır) küçük bayiler için tehdit oluşturmaktadır. incelenmesi ve uygun platformların oluşturulmasının sağlanması. - Bu konuların AdapTESK eğitimlerine dâhil edilmesi - Birliklerin sürekli farkındalık oluşturma konusunda teşvik edilmesi - “Açık inovasyon” kavramı ES tarafından bilinmemektedir. - ES, her şeyi taklit etme eğilimindedir ve fikri mülkiyet hakları konusunda bilinçli değildir - Türkiye Melek Yatırımcılar Ağı birlikler tarafından bilinmemektedir. GELECEKTE İHTİYAÇ DUYULACAK BECERİLER - Teknoloji, dijital evrim ve yeni iş modelleriyle - Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına ilişkili beceriler ES’nin orta ve uzun vadeli dâhil edilmesi hedefleri bağlamında önem taşımaktadır. ES’nin - Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin tespit bu konulara dair vizyonlarının geliştirilmesi edilmesi amacıyla ESGM, İŞKUR, MYK ve MEB’le amacıyla verilecek eğitimlere ihtiyacı vardır. ortaklaşa bir inisiyafin geliştirilmesi - Birlikler gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilerin - Beceri eksikliklerinin giderilmesi amacıyla bu öngörülmesine yönelik sistematik çalışmalar yürütmemektedir. Birliklerin bazıları ciddi beceri kurumlarla iş birliği yapılması - MYK akreditasyonu ile ilgili çalışmaların eksiklikleri ile ilgili olarak odaları ve federasyonları bilgilendirmektedir. Bazıları ciddi hızlandırılması beceri eksiklikleri ile ilgili olarak İl İstihdam ve - Mesleki geçiş yapmayı planlayan ES’lere eğitim Mesleki Eğitim Kurullarını bilgilendirmektedir. hizmeti sağlanması amacıyla İŞKUR’la işbirliği Birlikler bu çerçevede MEB ya da MYK’yı yapılması bilgilendirmemektedir. - MYK tarafından ruhsatlandırılmış (akredite) kurumların olmayışı önemli bir sorundur - Bazı birlikler mesleki eğitim verdikleri kişilere mesleki danışmanlık hizmeti sunmaktadır. Bazı birlikler de mesleki geçiş yapmayı planlayan ES’lere İŞKUR programları vasıtasıyla eğitim hizmeti sunmaktadır. YENİ İŞBİRLİĞİ FORMLARI - Yeni işbirliği formları ES için ilgilidir, fakat ES bu - KOSGEB’le yeni işbirliği formlarının hayata pratikleri yaygın olarak uygulamamaktadır. geçirilmesi amacıyla inisiyatiflerin geliştirilmesi - ES gelecekte imalatçı-tasarımcı, sanatkârtaasarımcı, sanatçı-güzel sanatlar fakültesi işbirliği gibi işbirliği formlarına ve müşterilerle ortaklaşa ürün geliştirme stratejilerine ihtiyaç duyacaktır. - Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına dâhil edilmesi. - ES hali hazırda bu hususlara ilişkin bir statejiye sahip değildir ve olası işbirliği formlarıyla ilgili olarak eğitimler vasıtasıyla desteklenmeleri gerekmektedir. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK - Sürdürülebilirlikle ilgili meseleler gelecekte ES için son derece büyük bir önem arz edecektir. - Bu konunun AdapTESK eğitim programlarına dâhil edilmesi. - ES’nin hali hazırda bu konularla ilgili bir stratejisi bulunmamaktadır. ES’nin gelecekte çevreye duyarlı tedarikçilerle çalışması ve atıkların azaltılması ve çevreye zararlı olmayan malzeme ve süreçlerin kullanılması gibi konuları dikkate almaları gerekecektir. - ES sürdürülebilirlik projelerine yönelik olarak KOSGEB’le birlikte özel bir destek paketi oluşturulması - Tüm illerde TOKİ inşaat programının kapsamının genişletilmesi amacıyla Genel Müdürlükle işbirliği yapılması - İmalatçı ES’lerin yerleşim yerlerinden arıtma tesisleri bulunan ve kontrollere tabi tutulan bölgelere nakledilmeleri gerekmektedir. Başlıca acil sorunlar arasında şunlar yer almaktadır: - yüksek vergiler, düzenlemelerin ve ACİL SORUNLAR - Düzenlemelerin basitleştirilmesine yönelik lobicilik faaliyetlerinde bulunulması - Stratejik planlama, iş planları ve kalite konularında ilgili eğitim ve danışmanlık bürokrasinin fazlalığı hizmetlerinin sunulması - ES’nin orta ve uzun vadeli strateji ve iş planının olmaması - EDM’lerin akreditasyonu sürecinin hızlandırılması - EDM akreditasyonlarının gecikmesi Müdürlükle işbirliği yapılması - kötü çalışma mekânları -Büyüme ve yeniliğe hazır ES için ileri düzey eğitim ve danışmanlık hizmetleri verilmesi - ES arasında toplam kalite ve kalite belgelendirmesi kültürünün olmaması - TOKİ inşaat programının genişletilmesi için Genel - İşletmelerin eleman temin etmek üzere faydalanabileceği bir vasıflı işçi havuzu oluşturmak üzere İŞKUR’la işbirliği yapılması - Çırak, kalfa ve vasıflı eleman eksikliği - Birlik ve EDM’ler ES’lere eğitim sunma konusunda istekli olmakla birlikte ilave kaynaklara ihtiyaç duymaktadırlar. - Zanaat ve geleneksel meslek dallarının ekonomik potansiyeli bulunmaktadır. - EDM’lerin geliştirilmesi için ilave kaynakların tahsis edilmesi İLLERE ÖZEL KONULAR -Geleneksel el sanatlarının desteklenmesine yönelik hızlandırıcılar ve atölyeler kurulması - Fuarlara katılım ve E-ticaret konularında destek sağlanması - El sanatlarının geleneksel niteliğini kaybetmeden nasıl kitlesel üretim yapılabileceğini tespit etmek amacıyla üniversitelerle işbirliği yapılması - Turquality Programına benzer bir marka stratejisinin geliştirilmesi - UNESCO’nun yaratıcı şehirler ağına dâhil edilen Gaziantep ve kültürel mirasını deneyim turizmi ile birleştiren Avanos gibi örneklerin incelenmesi. Diğer bölgelere ilham verilmesi ve benzer adımlar atması doğrultusunda teşvik edilmesi amacıyla bilgilendirme yapılması Mülteciler ES için bir tehdit oluşturmaktadır - ES’nin mültecilere karşı korunması amacıyla üst düzey toplantılar yapılması ve ilgili düzenlemelerin hazırlanması sürecinde yer alınması SEKTÖRLERE ÖZEL KONULAR -Özellikle tamircilik sektöründe işbirliği büyük bir önem arz etmektedir. Küçük ve birbirini tamamlayıcı nitelikte işyerleri fiziksel olarak bir araya gelerek hizmetlerini tek bir noktadan sunabilir (Madeni Eşya Sanatkârları Federasyonu) - Oto tamirciliği sektöründe küçük-kümelenme projelerinin desteklenmesi amacıyla KOSGEB’le işbirliği yapılması -Gıda güvenliği kontrolleri esnasında ES çoğunlukla niçin ceza aldığını anlayamamaktadır. En büyük ve en küçük işletmeler aynı miktarda cezalara tabidir. (Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu) Federayonun önerileri: - Kültür ve Turizm Bakanlığı, hijyenle ilgili eğitim videoları hazırlamıştır. Bu videolara Bakanlığın web sitesinden erişilebilir (Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu) - Federayonun önerisi: TESK de benzer videolar hazırlayabilir. - NACE sınıflandırması büyük bir sorundur. Bu sınıflandırma ile sektörler arasındaki sınırlar silikleşmektedir. (Kebapçılar, Köfteciler, Tatlıcılar, Pastacılar ve Lokantacılar Federasyonu) -İlgili taraflar arasında etkin bir koordinasyonun sağlanması -Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın düzenlemelerine göre kasapların et karışımı hazırlama izinleri yoktur. Bu durum ürün çeşitlendirme önünde bir engel teşkil etmekte ve müşteri memnuniyetini tehdit etmektedir. (Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu) - Herhangi bir ilde belli bir iş koluna ait meslek odası bulunmaması durumunda ES’nin “karma odalara” kayıt yaptırmaları gerekmektedir. -Düzenlemelerin gözden geçirilmesi için lobicilik yapılması - İş yeri gıda güveliği kontrolleri esnasında oda temsilcileri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Denetçilerine eşlik etmelidir. - TESK’in liderliğinde iş yerlerinin iç denetime tabi tutulması için mobil laboratuvarlar inşa edilebilir -Federasyonun önerisi: Doğrusu esnaf ve sanatkârların kendilerine en yakın odaya kayıt yaptırmalarıdır. (Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu) - TESK ve Genel Müdürlük, sektörle ilgili bilgi sahibi ziraat mühendisleri veya veteriner hekimler istihdam etmemektedir. (Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu) - Büyük alışveriş merkezlerinin büyük iş yerleri bulunmaktadır. Bir kasabın böyle bir iş yerinin kirasını ödemesi mümkün değildir. (Kasaplar, Besiciler, Et ve Et Ürünleri Esnaf ve Sanatkârları Federasyonu) - Taksi sahipleri, araçlarını üyemiz olmayan kişilere kiralamaktadır. Federasyonumuz araç sahiplerine eğitim sağlamakta ancak araç kiralayacılarına eğitim vermemektedir. (Türkiye Şöförler ve Otomobilciler Federasyonu) -Minibüslerde bir kamera sistemi olmalıdır. (Türkiye Şöförler ve Otomobilciler Federasyonu) SRC sınavına bulunmamaktadır. ilişkin bir standart Federasyonun önerisi: - Birçok kasabın tek bir çatı altında hizmet vermesini sağlayacak özel kasap kompleksleri inşa edilebilir. - Yerel Pazar yerleri, küçük tüccarların bir araya geldiği alışveriş merkezlerine dönüştürülebilir. Federasyonun önerisi: Belediyeler bu bağlamda UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) kararı çıkarmalıdır. Federasyonun önerisi: SRC Belgesi verilmesine dair daha iyi bir sistemin hayata geçirilebilmesi için bu alanda çalışmalar yürütülmesine gerek vardır. - BiTaksi odalardan daha güçlü bir hale gelmekte ve odalarla şöförler arasındaki bağlantıyı kesmektedir. - Bakkal ve Bayilerin kar marjı %7’ye düşmüştür (Bakkallar ve Bayiler Federasyonu) Federasyonun önerisi: Devlet bakkal ve bayilerin kar oranının en az %10’a yükseltilmesi için yasal müdahalelerde bulunmalıdır VI. SWOT ANALİZİ MDA Raporunun buraya kadarki bölümü, SWOT Analizine dönük pek çok girdi sunmaktadır. Bu girdiler çerçevesinde gerçekleştirilen SWOT Analizine aşağıda yer verilmiştir. Saha çalışmalarının (seminer ve çalıştaylar) tamamlanmasını takiben bu analizin genişletilmesi mümkün olacaktır. VI.1. Güçlü yönler TESK’te nitelikli ve işine bağlı bir ekip mevcuttur. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nda nitelikli ve işine bağlı bir ekip bulunmaktadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Delegasyon, sürece destek sunmaktadır. TESK, Birlikler ve Federasyonlar ES’nin problemleri hakkında geniş bilgi sahibidir. TESK ve Federasyonların lobi gücü vardır. Başkanlar ve Federasyonlar bünyesindeki diğer personel ES’nin sorunlarını bütün boyutlarıyla kavramaktadır. Bu kişiler kendi alanlarında engin bir deneyime sahiptir. Değişimin yarattığı fırsatların ve tehditlerin farkındadırlar. ES dijital medya kanallarının pazarlama bağlamında sahip olduğu önemin farkındadır, Politika dökümanlarının hedefleri birbirine benzer ve tutarlıdır. Politika belgeleri, politika yapıcıların bağlılıklarını ortaya koymaktadır. AdapTESK hedefleri ile proje belgelerinde ortaya konan hususlar arasında uyumluluk vardır. Yatırım teşvikleri ve KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının destekleri, gerçek kişiler tarafından kullanılabilir niteliktedir. KOSGEB tüm illerde yerel temsilciliklere sahiptir. Bu temsilciliklerle ES arasında yakın bir işbirliği ilişkisi tesis edilebilir. ES, KOSGEB’in hedef grubunun önemli bir kısmını meydana getirmektedir. Bu da KOSGEB’i, ES’ye yönelik özel destek paketleri hazırlaması konusunda teşvik edebilir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın küçük sanayi bölgeleri ile ilgili devam eden bir çalışması mevcuttur. Halkbank kredileri ve ESKK tarafından sunulan hizmetler yalnızca ES’ye yönelik olarak verilmektedir. ESKK’lerin ES’ye olan fiziksel yakınlığı yakın ilişkilerin kurulmasını mümkün kılmaktadır. ES, mevzuatla ilgili kurallara (hijyen, güvenlik vs.) riayet etmektedir. VI.2. Zayıf yönler Gelir limitine dayalı yasal tanım Tartışmalı bir konu olan Ustalık Belgesi meselesi, Bazı faaliyetlere engel teşkil eden yasal statü (örn. ithalat), Politika belgelerinde ileriye dönük bir perspektifin ortaya konmaması, Vasıflı insan kaynağının bulunmaması, Halkbank kredilerinin yüksek komisyonlu olması ve ağır kefalet koşullarının olması, ES ihtiyaçlarına uygun destek programlarının olmayışı, Kredilerin etkisiz kullanılması (iş planına dayalı bir yaklaşımın olmaması), Kredilerin verimsiz kullanılması (danışmanlık ihtiyacı), Farklı sektörlere/meslek dallarına yönelik farklı kredi paketlerinin olmayışı, Kredilerin üst limitinin tüm sektörler için aynı olması, Yeni açılan iş yerlerine kredi verilmemesi, ESKK’lerin ortak prosedürlere sahip olmaması, Tek kamu kredisi kaynağının Halkbank olması, Düzenleyici etki analizinin zayıflığı, ES’nin uzun vadeli stratejik planlar yapma alışkanlığına sahip olmaması, “Finans kaynaklarına erişim” meselesinin daha geniş bir çerçeveden değerlendirilmesi gerekmektedir, KOSGEB desteklerinin farklı ES segmentlerinin farklı ihtiyaçlarını dikkate almaması, TESK ve ESGM’nin (farklı meslek dallarından) uzman personel istihdam etmemesi, Eğitmen/danışmanlara ilişkin herhangi bir derecelendirme /belgelendirme sisteminin bulunmaması, Odaların ve ES’lerin üniversitelerle arasındaki ilişkinin zayıf olması, ES’nin organize sanayi bölgelerindeki ucuz elektrik desteğinden faydalanamaması, ES’nin kötü durumdaki iş yerlerinde çalışıyor olması, Yeterince hizmet sunulmayan piyasalar: emek, finans, aracı platformları, eğitim ve danışmanlık. VI.3. Fırsatlar AdapTESK Projesinin kaynakları, Gelecekteki projeler için yüksek miktarda AB fonunun kullanılabilir durumda olması, Çin’den tedarik edilen ucuz girdiler, Zengin mültecilerle birlikte Türkiye’ye sermaye transferinin gerçekleşmesi, Mültecilerle birlikte Türkiye’ye beceri transferinin gerçekleşmesi, Dünyada turist potansiyeli olan zengin ülkelerin ortaya çıkması, Turizmle geleneksel meslek dallarını birleştirmenin yaratacağı fırsatlara ilişkin bir farkındalık olması, Her ilde bir üniversitenin mevcut olması, KOSGEB’in ve kalkınma ajanslarının destek sistemlerinin esnek ve ES’nin ihtiyaçlarına uygun hale getirilebilir olması, Uygun yapıların inşa edilmesi için TOKİ kaynaklarının varlığı VI.4. Tehditler NACE sınıflandırmasıyla ilgili olarak farklı tarafların farklı yorumlara sahip olmaları, Yasal düzenlemeler yapılırken ES’nin görüşünün alınmaması, Çin malı ürünlerin piyasadaki yaygınlığı, Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, Sürücülük sektöründe gerçekleşen inovasyonlar (BiTaksi, cep-gross, yeni-gross) (bu tehditlerin bir fırsata çevrilmesi mümkündür), ES mevcut sorunlarına fazlasıyla gömülmüş durumdadır ve değişikliklere uyum sağlamaları için gerekli olan kaynaklardan ve gelecek stratejilerinden yoksundur. Siber suçlar, Gelecekte ihtiyaç duyulacak becerilere ilişkin sistematik bir öngörü çalışması yapılmaması. VII. AVRUPA’DAKİ İYİ UYGULAMALAR Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesindeki ESGM yakın zamanlarda ES sektörünün mevcut durumu ve bu sektörün gelişimi için Almanya, Belçika ve İngiltere’de sağlanan desteklerle ilgili bir araştırma yapmış ve bu araştırmanın sonuçlarını bir kitap halinde yayınlamıştır 38. Bu ülkelerde hükümetler aşağıdaki çerçevede kullanılabilecek yeterli miktarda kaynak sağlamaktadır: Meslek kuruluşları tarafından sağlanan eğitim ve danışmanlık programları Mesleki eğitim merkezlerinin kurulması ve işletilmesi Hibeler, krediler ve kefaletler ES’nin farklı ihtiyaçlarını karşılamak üzere pek çok farklı destek programı bulunmaktadır. Aşağıda yer verilen iyi uygulama örneklerinin derinlemesine incelenmesinde fayda vardır: Eş finansman programları (Belçika) İmalat sektörüne yönelik danışmanlık hizmetleri (İngiltere) Toptan satış kefalet sistemi (İngiltere) Spesifik Kefalet Programları (Germany) VIII. SONUÇ ES çok çeşitli sorunlar/engellerle karşı karşıya kalmaktadır. Bunlar arasında yapısal bir takım konulara ek olarak genel, sektöre özel ve işletmelere özel bir dizi sorun bulunmaktadır. Ne var ki aynı zamanda Türkiye’de tarihi yüzyıllar öncesine dayanan esnaf-sanatkâr kültürü, büyük potansiyelleri de beraberinde getirmektedir. Bu potansiyellerin AdapTESK kaynakları ve diğer mevcut kaynakların kullanılması yoluyla özel destek programları ile birleştirilmesi halinde çok önemli adımlar atılabilir. TESK’in lobicilik gücü ve iradesi, ES’yi ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilecek seviyeye taşıyacak en önemli faktörlerdir. 38 KOBİ Destekleri Ülke İncelemeleri, 2015 (ISBN: 978-605-5254-19-3) KAYNAKÇA Anticipating Changing Skill Needs (2011), CEDEFOP. Craft in the Age of Change (2015), Crafts Council. Crafting Futures (2010), Crafts Council. Crafts Council Research Strategy (2012-2016), Crafts Council. Crafts and SMEs 2020 (2014), UAPME. Contemporary Craft Sector Profile and Analysis (2010), Crafts Council. EDUSER AdapTESK dosyaları (2014). ESDEP Esnaf ve Sanatkâr Strateji ve Eylem Planı (2010), Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. ESDEP 11. İzleme Raporu (Ekim 2015), Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. FAB LAB-London, https://www.fablabs.io/fablablondon Growing a Digital Social Innovation Eco-system for Europe (2015), European Commission. Guide for Training SMEs (2009), European Commission. Jankulovski, J., Muench, E. (Aralık 2015), Eğitim İhtiyaçları Analizi, AdapTESK Projesi. Jones, A., The Secret of TEB’s Success: Innovation and Customer-Service Excellence, http://internationalbanker.com/banking/secret-tebs-success-innovation-customer-serviceexcellence/ KOSGEB İnternet sitesi, www.kosgeb.gov.tr Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (2015), Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2015/01/20150129-1.htm Managing Change and Innovation (2012), GIZ. Makerspaces (2013), EDUCAUSE New Skills for New Jobs: Anticipating and matching labour market and skills needs (2008), EC. Resmi Gazete (4 Kasım 2012), No.28457. Reeves, M., Deimler, M. (July-August 2011), Adaptability: The New Competitive Advantage, HBR, https://hbr.org/2011/07/adaptability-the-new-competitive-advantage Systems for Anticipation of Skill Needs in the EU Member States (2008), CEDEFOP. Strategy and Change Management Perspective (2004), PWC. Skilled Crafts occupations, ZDH İnternet sistesi, http://www.zdh.de/en/occupations.html Skills Vision 2020 Turkey (2014), ETF. SME Promotion and Development in Germany (2013), GIZ. KOBİ Strateji ve Eylem Planı (2015-2018), Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2015/09/20150905-8.htm Almanya, İngiltere ve Belçika’daki KOBİ Destekleri (2015). The Craft Blueprint (2009), Crafts Council, UK. The Promotion of Sustainable Enterprises (2007), ILO. Türkiye Girişimci Strateji ve Eylem Planı (2015-2018), Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2015/07/20150701-9-1.pdf Türkiye’de Esnaf ve Sanatkârın Yararlanabileceği Kamu teşvikleri ve destekleri (2015), Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. Using Technology Foresights for Identifyıng Future Skills Needs (2014), ILO. Weiner, A. (April 2014), Here's How The Taxi Industry Can Save Itself From Uber, Business Insider, http://www.businessinsider.com/anthony-weiner-on-uber-and-the-taxi-industry-2014-4