Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar›
Transkript
Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar›
‹Ç‹NDEK‹LER Editörden ................................................................................................................................................2 1. Barajlar Kongresi ISSN 1303 – 2585 ‹mtiyaz Sahibi Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i ad›na Yönetim Kurulu Baflkan› Demir ‹NÖZÜ Yaz› ‹flleri Müdürü Salih Bilgin AKMAN Yay›n Kurulu Salih Bilgin AKMAN Munis ÖZER Oktay AKAT Mehmet DÖNMEZ Metin DALGIÇ Pelin ERDO⁄AN Seda ORAL SEYHAN Başkandan ............................................................................................................................................3 Tasar›mdan Yap›ma TEMA Barajlar›n Türkiye Ekonomisine Katk›s›........................................................4 Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin Geliflimi ....................................6 Grafik-Tasar›m Yusuf MEfiE (Ajans-Türk) Bas›mevi Dolgu Barajlar Komitesi Çal›flmalar› ................................................................8 Ajans-Türk Gazetecilik Matbaac›l›k ‹nflaat Sanayii A.fi. ‹stanbul Yolu 7. Km. ‹nönü Mahallesi Necdet Evliyagil Sk. No: 24 Bat›kent / ANKARA Tel: 0312 278 08 24 - Fax: 0312 278 18 95 www.ajansturk.com.tr - info@ajansturk.com.tr Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar› ..............................................................10 Bas›m Tarihi 30.09. 2012 Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas› Çal›flmalar›..........................12 Bas›m Yeri ANKARA Yay›m Türü Yerel Süreli 3 ayda bir yay›mlan›r Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i Ahmet Rasim Sokak No:35/2 Çankaya – 06550 Ankara Tel: (312) 440 89 70 Faks: (0312) 440 89 72 Yap› Tasar›m Komitesi Çal›flmalar›..........................................14 Hidromekanik Tasar›m Komitesi ........................................................................16 Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) Barajlar ........................................18 e-posta: tmmmb@tmmmb.org.tr url: www.tmmmb.org.tr “Yaz›lar›n ve reklamlar›n içeri¤inden sahibi sorumludur; TürkMMMB veya Yay›n Kurulu sorumlu tutulamaz.” “Yay›mlanan yaz›lar›n, her hakk› sakl›d›r. Kaynak belirtmek kofluluyla, yaz›lar›ndan, toplamda çeyrek sayfay› geçmeyen al›nt› yap›labilir. Bunun d›fl›nda, seri olarak ço¤alt›lmas›, çeyrek sayfadan fazla al›nt› veya kopya yap›lmas›, Yay›n Kurulu’nun yaz›l› iznine ba¤l›d›r” Dergimiz, 2000 adet bas›l›p da¤›t›lmaktad›r. Kapak Foto¤raf›: ESPROJE Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti. Üyelerimizden Betonarme Demirinin Korozyonunun Nedenleri................................22 Süreyya Bey Baraj› ve HES Projesi ..........................................................................24 Kültür - Sanat ............................................................................................................................28 Mimarl›¤›n Serüveni -çok k›sa bir tarihçe- Süreyyabey Baraj› Kati Proje Revizyonu, Tüm Uygulama Projeleri, ‹nflaat Safhas› Saha Dan›flmanl›k Hizmetleri, ‹fl Sonu Projeleri Birliğimizden Haberler ................................................................................................32 Salih Bilgin AKMAN ED‹TÖRDEN... 1. Barajlar Kongresi Bu say›m›z›n temas› düzenlenmesi Eylül-2011’de kararlaflt›r›lan “1. Barajlar Kongresi” dir. Organizasyonu tamamlanan bu önemli etkinli¤e say›l› günler kala teknik komite çal›flmalar›n›n son durumu yaz›lar›m›zla bu say›m›zda sizlerle paylafl›lmaktad›r. TOBB salonlar› tahsisinin iptali nedeniyle, Kongremiz 11-12 Ekim-2012 tarihinde Congresium Ankara, ATO Kongre ve Sergi Saray›’nda yap›lacakt›r. Kongre ‹cra Kurulu afifl haz›rl›klar›n tamamlam›fl olup bu say›m›zda dergimiz bas›l›rken afifllerimizin bas›m› da tamamlanm›fl olacakt›r. Birli¤imizin etkin kat›l›m› ve deste¤i ile gerçeklefltirlecek 1. Barajlar Kongresi, Teknik Müflavirlik müessesesinin önemini bir daha vugulayacak ve etkin kullan›m›n›n›n önemini daha da belirgin hale getirecektir. Ülkemiz Su Mühendisli¤inin ulaflm›fl oldu¤u seviye yurt içi ve yurt d›fl› ifllerdeki baflar›lar› ile kan›tlanmaktad›r. Toprak kaynaklar›n›n etkin kullan›m›, tar›msal ekonominin toplumsal kalk›nmadaki yeri, mevcut hidrolik enerji potansiyelinin harekete geçirilmesi, toprak erozyonunun ve taflk›n zararlar›n›n önlenmesi ve bu faaliyetler sonucu yarat›lacak sosyal faydalar›n ülke insan›m›z›n hizmetine sunulmas› ancak yerüstü ve yeralt› su kaynaklar›n›n etkin kontrollu kullan›m› ile mümkün olacakt›r. Geliflmekte olan ekonomimizin ihtiyac› olan enerjinin yerel kaynaklar›m›za dayal› pay›n›n artt›r›lmas› ucuz ve yenilenebilir hidrolik enerji potansiyelimizin aktif hale getirilmesi ile sa¤lanacakt›r. Teknik Müflavirlik konular›ndaki çal›flmalarla ilgili olarak “1. Barajlar Kongresi”nin temas› “Baraj Tasar›m Kriterleri” olarak seçilmifltir. Kongre komite çal›flmalar›n›n bir bölümünü bu say›m›zda özet olarak sunmaktay›z. Konu ile ilgili Komite Baflkanlar›m›z bizler için makalelerini haz›rlad›lar. Bu makalelerde komitelerde oluflturulan tasar›m kriterlerinin konu bafll›klar› özetle anlat›lmakta olup, insan yaflam›n›n hayati unsuru olan suyun, sürekli ve güvenilir kullan›m›n önemini ve bu ifllerin yap›lma- 2 SAYI26 s› için gereken mühendislik ve müflavirlik hizmetlerinin zorlu¤u ve gerektirdi¤i emek, bunun için bilim ve teknikle birlikte Teknik Müflavirli¤in ne kadar önemli oldu¤u vurgulanmaktad›r. Teknik Müflavirlik Sektörünün en etkin oldu¤u Su Endüstrisinin temelini teflkil eden Barajlar ve HES yap›m teknolojisi konusunda oluflturulmas› hedeflenen “Tasar›m Kriterleri” meslektafllar›m›z›n çal›flmalar›nda bir rehber olma amac›n› tafl›maktad›r. Sizlere sundu¤umuz bu say›m›z› be¤eni ile okuyaca¤›n›z› ümit ediyoruz. Bu say›m›z›n yay›nlanmas›nda desteklerini daima yan›m›zda hissetti¤imiz Yönetim Kurulumuza, reklam vererek katk› sa¤layan Müflavir Firmalar›m›za teflekkürlerimizi sunar›z. Dergimize katk›da bulunan Devlet Su ‹flleri Genel Müdür Yard›mc›s› Say›n Güven Karaçuha’ya, Barajlar ve HES Dairesi Baflkan› Say›n Ergün Üzücek’e, Komite çal›flmalar›n› özetleyen Say›n Faruk Tankut’a, Say›n Adil Bacak’a, Say›n Sadettin Zorlutuna’ya, Say›n Aldonat Köksal’a ve Say›n Hasan Ölçek’e, Kapak sayfas›nda gördü¤ünüz Çekerek-Süreyyabey Baraj›’n›n Müflaviri Es Proje Firmas›na ve Baraj bilgilerini özetleyen Say›n Altu¤ Akman’a, Teknik yaz›lar› ile katk›da bulunan Say›n Fikret Gürdil’e, Say›n Oktay Akat’a ve Say›n Ahmet Özsüt’e teflekkürlerimizi sunar›z. Devlet Su ‹flleri Genel Müdür Yard›mc›s› Say›n Güven Karaçuha barajlar›n yap›m ve tasar›m› konusundaki tecrübelerini bizlerle paylaflmakta, Kongre çal›fl›malar›na deste¤ini belirterek Kuruluflunun yapt›¤› yat›r›mlar› ve bugüne kadarki geliflimini anlatmaktad›r. Barajlar ve HES Dairesi ve 1. Barajlar Kongresi ‹cra Kurulu Baflkan› Say›n Ergün Üzücek Baraj inflaatlar›ndaki mühendislik uygulamalar› ve yeni uygulama tekniklerini anlatt›¤› yaz›s›nda Mühendisli¤in ve Müflavirli¤in Su Sektöründeki önemini vurgulamaktad›r. Say›n Aldonat Köksal Yap›sal Tasar›m Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporunda özetle hidrolik yap›larda santral, dolusavak, derivasyon-dipsavak tünelleri ile yard›mc› tesislerin tasar›m› için yap›lacak analizler ve güvenlik de¤erlendirilmesi konular› ile yük faktörlerinin kabul esaslar›n› tan›mlam›flt›r. Say›n Hasan Ölçek Baraj ve HES Tesislerinde Daimi Teçhizat Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporunda özetle hidromekanik kapaklar, cebri borular, türbin seçimi, vanalar, kald›rma ekipmanlar›, senkron jeneratörler, koruma kontrol sistemi, ünite trafolar›, santral yard›mc› tesisleri ve flalt sahas› ile ilgili tasar›m esaslar› ve imalat metedolojisi konular›nda bilgiler vermifltir. Say›n Fikret Gürdil Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Barajlar›n tasar›m›nda ve uygulama safhas›ndaki tecrübelerini anlatarak ekip çal›flmas›n›n ve mühendislik kararlar›n›n önemini vurgulamakta ve verdi¤i örneklerle konuyu detayl› olarak bizlere sunmaktad›r. Say›n Oktay Akat betonarme yap›larda donat›n›n korozyonu ve yap›sal tasar›mdaki etkilerini belirtti¤i yaz›s›nda korozyonun önlenmesinin gereklili¤ini vurgulamaktad›r. Say›n Altu¤ Akman Çekerek-Süreyyabey Baraj› ve HES ile ilgili yaz›s›nda baraj›n teknik karakteristikleri ve yap›m aflamalar›n› anlatmaktad›r. Kilçekirdekli kaya dolgu tipinde olan ve dergimizin kapa¤›nda foto¤raf›n› gördü¤ünüz baraj ‹ç Anadulu Bölgesinde kendi tipinin en büyü¤ü olma özelli¤ine sahiptir. Kültür-Sanat köflemizi büyük bir emek ve derin bilgisi ile donatan Say›n Ahmet Özsüt “Sanayi Devriminden Moderne” konulu yaz›s›nda bizlere mimarl›k serüveninin yeni aflamalar›n› hat›rlatmaktad›r. Say›n Faruk Tankut Dolgu Barajlar Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u Kil Çekirdekli Barajlar, Ön Yüzü Beton Kapl› Barajlar, Geomembranla Geçirimsizlik Sa¤lanan Barajlar, Asfalt Çekirdekli Barajlarla ilgili tasar›m esaslar›n› belirtildi¤i yaz›s› ile komite çal›flmalar›n›n özetini sunmaktad›r. Birli¤imiz ve DS‹ Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan birlikte organize edilen “1. BARAJLAR KONGRES‹”nin 11-12 Ekim tarihlerinde Ankara’da yap›laca¤›n› hat›rlatarak, Kongre çal›flmalar›m›za sponsor olan Yüklenici Firmalar’a teflekkürlerimizi sunar›z. Firmalar›n adlar› ve infla ettikleri barajlar›n foto¤raflar›n› afifllerimizde göreceksiniz. Say›n Adil Bacak Beton Barajlar Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik tasar›m raporunda özetle Baraj tipleri, Malzeme Özellikleri ve Kar›fl›m Tasar›m›, Temel Kayas› Kriterleri, Stabilite Analizi, Dinamik ve Termal Analiz konular›n› ele alm›flt›r. Dergimizin yay›na haz›rlanmas›n eme¤i geçenlere, yay›n kurulu üyelerimize, reklam vererek dergimizin yay›nlanmas›na sponsorluk yapan üyelerimize teflekkürlerimizi ve flükranlar›m›z› sunar›z. Say›n Saddetin Zorlutuna Baraj Emniyeti Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporda barajlar›n risk de¤erlendirilmesi ve risk seviyelerinin belirlenmesi, inflaat ve iflletme aflamalar›nda gözlemler yap›lmas›n›n önemini, baraj ve yard›mc› yap›lar›n›n ekonomik ömrüleri boyunca yap›sal davran›fllar›n›n de¤erlendirilmesi gerekti¤ine iflaret etmektedir. Gelecek say›lar›m›zda de¤iflen Türk Ticaret Kanunu’nun neler getirdi¤i ve dikkate al›nmas› gereken husular konular›nda yaz›lar›m›z› bulacaks›z. Dergimizin yay›nlanmas› sizlerin katk›lar› ile mümkündür. Teknik Müflavirlik Hizmetlerinin gelifltirilmesi, tüm karar vericilerin ve hizmet sunucular›n birlikte sa¤l›kl› ve güçlü bir endüstri kurmalar› dile¤iyle… Demir ‹NÖZÜ Tasar›mdan Yap›ma Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i (TürkMMMB), müflavir mühendislik ve mimarl›k kavram›n›n önemini ilgili kurumlara ve topluma anlatmak, müflavirlik hizmetlerinin ilerlemesine ve geliflmesine çal›flmak, uluslararas› uygulamalar› ülkemize tafl›mada öncülük ederek, bu konuda en yüksek uluslararas› teknolojik ve örgütsel seviyeye eriflmek amac›yla, 25 Nisan 1980 tarihinde kurulmufltur. Birlik, ba¤›ms›z müflavirlik hizmeti veren mühendis ve mimarlar› temsil eden dernek statüsünde bir sivil toplum kurulufludur. TürkMMMB, 1987 y›l›nda Müflavir Mühendisler Uluslararas› Federasyonu – FIDIC’e ve 2001 y›l›nda Avrupa Müflavir Birlikleri Federasyonu - EFCA’ya üye olmufltur. Her iki federasyonun Türkiye’deki tek temsilcisidir. TürkMMMB, amaçlar› do¤rultusunda; geliflmifl ülkelerde yayg›n ve kurumsallaflm›fl olarak kabul gören, ancak ülkemizde henüz eksiklikleri olan ba¤›ms›z teknik müflavirlik sektörünün gelifltirilmesi ve geliflmifl ülkelerdeki uygulamalar›n Türkiye’ye kazand›r›lmas› için gerek üyelerine, gerekse toplumun tüm kesimlerine yönelik yo¤un çal›flmalar yapmaktad›r. Uluslararas› kabul görmüfl tan›m›yla FIDIC standartlar›yla ba¤›ms›z müflavir mühendislik yapan firmalar›n bir araya geldi¤i çat› kuruluflu olan TürkMMMB’nin, inflaat sektörünün farkl› alanlar›nda deneyimli 200’e yak›n üyesi bulunmaktad›r. 2012 – 2014 Dönemi Yönetim Kurulu Demir ‹NÖZÜ, Baflkan Hamdi AYDIN, Baflkan Yrd. Salih Bilgin AKMAN, Baflkan Yrd. Sedef ODABAfiI ERDO⁄AN, Baflkan Yrd. M. Sinan AKER, Baflkan Yrd. Munis ÖZER, Sekreter Üye ‹smail Hakk› BAYDUR, Sayman Üye A.Süreyya URAL, Üye Orhan ULUDA⁄, Üye BAfiKANDAN... De¤erli Okurlar, Barajlar›n çevreyle uyumlu, emniyetli ve ekonomik tasar›m› ve yap›m› için, baraj tasar›m kriterlerinin belirlenmesi büyük önem tafl›maktad›r. Barajlarla ilgili fizibilite etütleri, kesin projeler, uygulama projeleri ve teknik flartnamelerin haz›rlanmas›n›n yan› s›ra yap›m çal›flmalar›n›n da temelini oluflturan tasar›m kriterleri, tüm bu çal›flmalar s›ras›nda gereksinim duyulan hidrolojik çal›flmalar›n, topografik ölçümler ile jeolojik ve geoteknik araflt›rmalar›n kapsamlar›n› da do¤rudan etkilemektedir. Mevcut barajlarda ve tünel, dolusavak, dipsavak gibi baraj yard›mc› tesislerinde yap›m, iflletmeye alma ve iflletme dönemlerinde yaflanan sorunlar ve nedenleriyle ilgili deneyimlerin, verilerin ve ölçümlerin sistematik bir flekilde analiz edilerek de¤erlendirilmesi; barajlar›n analiz ve tasar›m› için yeni hesap yöntemlerinin ve bilgisayar yaz›l›mlar›n›n gelifltirilmesi; barajlarda do¤al yap› gereçlerinin eksikli¤i ve yetersizli¤inden kaynaklanan sorunlar›n çözümüne ve temel iyilefltirmesine yönelik yeni yöntemlerin ve tekniklerin gelifltirilmesi, zaman içinde baraj tasar›m kriterlerinin daha gerçekçi flekilde belirlenmesini ve bu kriterlerin belli aral›klarla yeniden de¤erlendirilip güncel flekle getirilmesini zorunlu k›lmaktad›r. Barajlar›n tasar›m› ve yap›m›yla ilgili yeni yöntemlerin ve teknolojilerin gelifltirilmesi sonucunda yap›m sürelerinin ve maliyetlerinin azalt›lmas› da sa¤lanabilmektedir, ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli konu baraj ve ilgili yap›lar›n emniyetinin azalmas›na ve risklerin artmas›na yol açacak yöntem ve uygulamalar›n engellenmesidir. Bu noktada Teknik Müflavir’ in hem tasar›m, hem de yap›m kontrollü¤ü ve proje yönetimi aflamalar›ndaki önemi ortaya ç›kmaktad›r. Konular›n›n uzman› olan deneyimli mühendislerimiz; mevcut verileri ve koflullar›, çevresel etkileri, bölgenin depremselli¤ini, uygulanabilecek yöntemleri ve karfl›lafl›labilecek riskleri de¤erlendirerek, geçmiflte yaflanm›fl deneyimlerden de yararlanarak, uzmanl›klar›n› tasar›m kriterlerine ve yap›m s›ras›ndaki müflavirlik hizmetlerine yans›tabilmelidir. Ayr›ca teknik flartnamelerin ve tasar›m kriterlerinin do¤ru ve eksiksiz haz›rlanmas›n›n yan› s›ra yap›m çal›flmalar›n›n bu kriterlere ve flartnamelere uygun flekilde yürütülmesinin garanti edilebilmesi için Tasar›mc› ile Yap›mc› ve ‹fl Sahibi aras›nda sürekli bir iletiflim sa¤lanmal›, Tasar›mc› yap›m s›ras›nda karfl›lafl›lan beklenmeyen koflullar nedeniyle yap›lmas› gerekebilecek proje de¤iflikliklerinin karar ve onay süreçlerine dahil edilmelidir. 11-12 Ekim 2012 tarihlerinde Ankara’da Congresium Ankara, ATO Uluslararas› Kongre ve Sergi Saray›’nda düzenleyece¤imiz 1. Barajlar Kongresi, baraj tasar›m› ve yap›m› aç›s›ndan bugün dünyada ön s›ralarda yer alan Türkiye’mizde, yukar›da önemini vurgulad›¤›m›z baraj tasar›m kriterlerinin irdelenece¤i ve ülkemiz koflullar›na göre belirlenmesinin sa¤lanaca¤› ulusal bir platform olacakt›r. Orman ve Su ‹flleri Bakan›m›z Sn. Prof. Dr. Veysel Ero¤lu’nun himayelerinde düzenlenen Kongrenin organizasyon çal›flmalar›n› yürüten DS‹, TRCOLD, TürkMMMB, TMB ve ‹NTES temsilcilerinden oluflan ‹cra Komitesi’ne, Teknik Komitelerde görev alan DS‹ ve firma temsilcilerine, katk›da bulunan tüm teknik müflavirlik ve müteahhitlik firmalar›m›za teflekkür eder, 1. Barajlar Kongresi’nin baraj mühendisli¤imize önemli katk›larda bulunacak sonuçlara ulaflmam›z› sa¤lamas›n› dilerim. EK‹M2012 3 Güven KARAÇUHA, DS‹ Genel Müdür Yard›mc›s› Barajlar›n Türkiye Ekonomisine Katk›s› evlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü bir kamu kuruluflu olarak kendine verilen; taflk›n koruma, sulu ziraat› yayg›nlaflt›rma, hidroelektrik enerji üretme ve büyük flehirlere içme suyu temini yan› s›ra Belediye Teflkilat› olan yerleflim yerlerine de içme suyu teminini etkin bir flekilde yerine getirebilmesi bak›m›ndan, söz konusu dört maksad›n ortak noktas› olan baraj çal›flmalar› konusunda öncelikli faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu sebeple DS‹ Genel Müdürlü¤ü ülkemizde barajlar yapan bir kurulufl olarak bilinir. Atatürk, Keban, Karakaya gibi dev barajlar infla eden, GAP, KOP, DAP gibi entegre projeler üreten DS‹, bütçede kendisine ayr›lan pay›n 3-4 mislinin ülke ekonomisine gelir olarak geri dönmesini sa¤lam›fl ve bu anlamda yaratt›¤› gelir ve istihdamla ekonomimizin lokomotif kurulufllar›ndan biri olmufltur. D 2012 y›l›nda 58. y›l›n› kutlayan DS‹ Genel Müdürlü¤ü kuruldu¤u günden bu yana 733 adet baraj ve gölet infla etmifltir. 2003-2011 y›llar› aras›nda yani son 9 y›lda ise 206 adet baraj, 24 adet gölet, 179 adet sulama tesisi, 49 adet içmesuyu tesisi, 643 adet çevre ve taflk›n koruma tesisi ve 27 adet de ulafl›m ve sosyal maksatl› tesisler olmak üzere toplamda 1128 adet tesis iflletmeye al›nm›flt›r. 1128 adet tesisin milli ekonomiye katk›s› y›lda yaklafl›k 10 milyar TL’dir. Ayr›ca baraj ve gölet havzalar›nda erozyon ve rüsubat› kontrol etmek maksad›yla, Kuruluflumuzca yine 2003-2011 y›llar› aras›ndaki 9 y›ll›k süreçte 275 000 dekar sahada a¤açland›rma çal›flmas› yap›lm›fl ve yaklafl›k 37.300.000 adet fidan dikilmifltir. Güneydo¤u Anadolu Projeleri (GAP) 9 ili kapsayan ve 22 baraj ile 19 adet hidroelektrik santrali projesinden meydana gelen GAP 35 milyar dolarl›k maliyeti ile Cumhuriyet tarihimizin en önemli entegre kalk›nma projelerinden biridir. 2008 y›l› bu dev proje için bir dönüm noktas› olmufltur. Baflbakan›m›z Say›n 4 SAYI26 Recep Tayyip Erdo¤an taraf›ndan aç›klanan Eylem Plan› ile proje ivme kazanm›flt›r. GAP Eylem Plan›n›n aç›kland›¤› May›s 2008 tarihine kadar toplam 272 697 hektar alan sulamaya aç›lm›fl, 99 793 hektar alanda ise inflaat çal›flmalar› devam etmekteydi. GAP Eylem Plan›n›n aç›klanmas›ndan sonra ödeneklerin artmas› ile eylem plan›nda yer alan ifllerde planlama, proje ve inflaat çal›flmalar›, eylem plan›nda yer almayan ifllerde ise proje çal›flmalar› büyük oranda artm›flt›r. GAP Eylem Plan›n›n aç›klanmas›yla ilk olarak projesi haz›r olan ana kanal inflaatlar›na bafllanm›fl, söz konusu ana kanallar›n flebekelerine ait proje yap›mlar› ise ihale edilmifltir. fiebeke proje yap›mlar›n›n tamamlanmas› ile flebeke inflaatlar›na bafllanacak ve iflletmeye aç›lacak flebekelerde k›sa sürede h›zl› bir art›fl meydana gelecektir. Bugün itibariyle GAP’ta toplam 313 165 hektar sulama alan› iflletmeye aç›lm›flt›r. 99 939 hektar sahada ise flebeke inflaatlar› devam etmektedir. GAP Eylem Plan› tamamland›¤›nda y›lda; 2,2 milyar dolar› sulama, 4 milyar dolar› enerji, 410 milyon dolar› içme suyu olmak üzere Milli Ekonomiye y›ll›k katk›s› toplam 6,61 milyar $ olacakt›r. Ayr›ca; Proje ile 3.800.000 kifliye do¤rudan istihdam imkan› sa¤lanacakt›r. Il›su Baraj› ve HES GAP Projesi kapsam›nda yap›m› devam eden Il›su Baraj› ve HES Projesi, Mardin ve fi›rnak ‹l s›n›rlar› aras›nda Dargeçit ‹lçesinin 15 km do¤usunda Dicle nehri üzerinde yer almaktad›r. Il›su Baraj› ön yüzü beton kapl› kaya dolgu tipinde tasarlanm›flt›r. Temelden yüksekli¤i 141 m’dir. Il›su Baraj›n›n Kurulu gücü 1.200 MW olup, y›lda ortalama 3,883 milyar KWh enerji üretecektir. Dolgu hacmi bak›m›ndan Türkiye’nin 2. büyük, Kurulu güç bak›m›ndan 4. büyük, Dicle Nehri üzerindeki en büyük Baraj ve HES’tir. Tamamland›¤›nda sadece elek- trik enerjisi üretiminden ekonomiye y›lda 1 milyar TL katma de¤er sa¤layacakt›r. Temmuz 2014 tarihinde gövde dolgusu bitirilmesi planlanan baraj inflaat›nda, Temmuz 2012 itibariyle % 43 fiziki gerçekleflme sa¤lanm›flt›r. Konya Ovas› Projeleri (KOP) GAP’tan sonra en büyük sulama yat›r›m› olma özelli¤ini tafl›yan ve Konya’n›n su rüyas›n› gerçeklefltirmek için DS‹ taraf›ndan uygulanmaya bafllanan Konya Ovalar› Projeleri (KOP), 61.909 km2 alanda 16 adet büyük projeyi kapsamaktad›r. Bir k›sm› iflletmede, bir k›sm› infla halinde, bir k›sm›n›n da planlama ve projeleri tamamlanm›fl olup, peyder pey yat›r›m program›na al›nacak olan bu projeler KOP Eylem Plan› çerçevesinde 2023 y›l›na kadar tamamlanacakt›r. KOP tamamland›¤›nda; Sulama faydas› olarak 800 milyon Dolar, Enerji faydas› olarak 210 milyon Dolar olmak üzere, Ulusal Ekonomi’ye y›lda toplam 1,010 milyar Dolar katk› sa¤layacakt›r. Ayr›ca temin edilecek 164 milyon m3 su ile bölgede yaflayan 3 milyon kiflinin içme-kullanma ve endüstri suyu ihtiyac› karfl›lanacak, 100.000 kifliye do¤rudan istihdam imkan›, binlerce kifliye de dolayl› ifl imkan› sa¤lanm›fl olacak ve y›lda 3,06 milyar kilovatsaat enerji üretilerek, 1.100.000 hektar tar›m alan› suya kavuflturulacakt›r. Do¤u Anadolu Projesi (DAP) Toplam 28 adet Büyük Su Projesinden (24 adet Sulama Drenaj ve Islah projesi, 2 adet Hizmet, 2 adet Enerji) oluflan ve 16 ili kapsayan DAP diye adland›rd›¤›m›z projede flu an itibariyle sulama projelerinin % 35’i iflletmeye al›nm›flt›r. Enerji sektöründe; Ki¤› Baraj› ve HES Projesi, ZAP (Hakkari Baraj› ve HES) Projesi ile Alparslan Baraj› ve HES Projesi yer almakta olup Alparslan-I Baraj› tamamlanarak deneme üretimine bafllanm›flt›r. TEMA Hizmet Sektörü kapsam›nda; A¤r› ‹çmesuyu Projesi tamamlanm›fl, Elaz›¤, Mufl ve Kars ‹çmesuyu Projelerinin çal›flmalar› h›zla devam etmektedir. DAP tamamland›¤›nda Milli Ekonomi’ye y›ll›k katk›s› 1,418 milyar dolar mertebesinde olacakt›r. Deriner Baraj› ve HES 249 metre yüksekli¤iyle kendi s›n›f›nda Türkiye’nin 1 inci, Avrupa’n›n 3 üncü, Dünyan›n 6 nc› yüksekbaraj› olan Deriner Baraj› ve HES’te yaklafl›k 2 milyar m3 su birikecek ve 2 milyar 118 milyon KWh hidroelektrik enerji üretilecektir. 2012 y›l› fiubat ay›nda su tutulmaya bafllayan Deriner Baraj› ve HES’te, bu y›l sonunda enerji üretimine geçilmesi hedeflenmektedir. 1000 Günde 1000 Gölet GÖL-SU Projesi 1 ocak 2012 tarihi itibariyle hayata geçirilmeye bafllanan proje ile 1000 günde 1000 gölet infla edilecektir. Büyük Sulama Projeleri alanlar› d›fl›nda kalan k›rsal kesimlerde k›sa sürede sulu tar›ma geçilmesi hedeflenen proje ile 1,6 milyar m3 depolama sa¤lanacak ve 415.000 hektar alanda sulama yap›lacakt›r. ‹çme Suyu Çal›flmalar› ‹flletmeye ald›¤›m›z 49 adet proje ile yaklafl›k 34 milyon kifliye y›lda 3,31 milyar m3 içme suyu sa¤lanmaktad›r. 26 ilde yap›m› tamamlanm›fl olan 34 adet ar›tma tesisinden günde toplam 5 804 488 m3 AB standartlar›nda ar›t›lm›fl su üretilerek halka sunulmaktad›r. Ayr›ca 13 ilde (‹stanbul-Melen, Kars, Ünye, ‹skenderun, Sinop, Ayd›n, Karabük, fiereflikoçhisar, Yozgat, Ordu, Karaman, fianl›urfa 2. Kademe, Trabzon Rehabilitasyon) inflaat ihale süreci ve/veya inflaatlar› devam etmekte olan ar›tma tesisleri tamamland›¤›nda günde ilave 1 755 168 m3 ar›t›lm›fl su sa¤lanm›fl olacakt›r. ‹nflaatlar› devam eden 22 adet proje tamamland›¤›nda yaklafl›k olarak 15 milyon kifliye daha y›lda yaklafl›k 1,1 milyar m3 içmesuyu sa¤lanm›fl olacakt›r. Ayr›ca, planlama ve proje aflamas›ndaki ifllerin inflaatlar› tamamland›¤›nda 1,9 milyar m3 ilave su sa¤lanm›fl olacakt›r. ‹stanbul ‹çmesuyu Projesi – Melen, ‹zmir ‹çmesuyu Projesi; Ankara ‹çmesuyu-Gerede Sistemi; KKTC ‹çmesuyu Temini Projesi çal›flmalar› devam eden bu projelere bakt›¤›m›zda öne ç›kan projelerdir. 2023 YILINA KADAR çekleflmesinde, "Barajlar›n Rolü"nün ne kad ar önemli oldu¤u aflikard›r.Bu önemli yap›lar›n›n planlanmas›, projelendirilmesi ve infla edilmesi büyük önem tafl›maktad›r. Gelinen noktada, Baraj ve Gölet projeleri ve ‹nflaatlar›n›n %100üne yak›n gerçekleflmelerinde DS‹ mühendisleri, Türk mühendisleri ve müflavirleri ve Türk müteahhitlerinin katk›lar› gurur vericidir. Bu sektörde eme¤i geçen tüm mühendisleri, teknikerleri ve çal›flanlar› tebrik eder, baflar›l› çal›flmalar›n›n devam›n› dilerim. • 25 adet Akarsu Havzas›n›n tamam›n›n master plan› güncellenecektir. • Depolama tesislerinin tamam› bitirilmifl olacakt›r. • Yukar› havza tedbirleri al›nm›fl dere ›slahlar›, taflk›n koruma tesisleri ve benzeri taflk›n önleyici ve düzenleyici tüm su yap›lar› tamamlanacakt›r. • 1053 Say›l› Kanun kapsam›ndaki bütün yerleflim yerlerinin 2040 y›l›na kadar ihtiyac› olan içme kullanma ve sanayi suyu temin edilecektir. • Kamu ve Özel sektör taraf›ndan yap›lan bütün hidroelektrik potansiyel (46 000 MW) iflletmeye al›nm›fl olacakt›r. (Teknik ve ekonomik de¤erlendirilebilir 160 milyar kilovatsaat hidrolik potansiyelin tamam› 2023 y›l›nda tamamlanacakt›r. 2023 y›l›ndan sonra ise teknik de¤erlendirilebilir potansiyelin 56 milyar kilovatsaatlik k›sm›n›n çal›flmalar›na devam edilecektir.) Ekonomik olarak sulanabilir 8,5 milyon ha alan sulu tar›ma kavuflturularak halk›m›z›n hizmetine sunulacakt›r. • Tüm sulama sistemleri modern kapal› sulama sistemine dönüfltürülerek, (ya¤murlama, damla) Salma Sulamaya son verilmifl olacakt›r. DS‹ faaliyetlerinin ve hedeflerinin yukar›da özetlendi¤i ana bafll›klar›n›n ger- Güven KARAÇUHA 1965 y›l›nda Ankara’da do¤an Güven KARAÇUHA 1986 y›l›nda ‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹nflaat Fakültesi’nden mezun olmufl, 1986-1989 y›llar› aras›nda ‹stanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yap› Analizi ve Boyutland›rma dal›nda yüksek lisans e¤itimini tamamlam›flt›r. 1987-1989 y›llar› aras›nda ‹stanbul Metrosunda fiantiye Mühendisli¤i, 1989-2003 y›llar› aras›nda DS‹ Barajlar ve HES Dairesinde Yüksek Mühendis, 2003-2005 y›llar› aras›nda Barajlar ve HES Dairesi Baflkan Yard›mc›l›¤›, 2005-2007 y›llar› aras›nda DS‹ 23.Bölge Müdürlü¤ü (Kastamonu) görevlerinde bulunmufltur. 2007 y›l› May›s ay› itibariyle Devlet Su ‹flleri Genel Müdür Yard›mc›l›¤›n› yürütmekte olan Güven KARAÇUHA iyi derecede ‹ngilizce bilmektedir. Evli ve 3 çocuk babas›d›r. EK‹M2012 5 Ergün ÜZÜCEK, Barajlar ve HES Dairesi Baflkan› Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin Geliflimi evlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü ülkemizin en önemli yat›r›m kurumlar›ndan biri olup, her y›l bütçeden önemli bir pay alarak ülkemizin refah›na katk› sa¤lamak için önemli yat›r›mlara imza atmaktad›r. D Devlet Su ‹flleri bu hizmetlerini Ankara’daki Merkez teflkilat›n›n yan›nda, yurt içindeki 26 Bölge Müdürlükleri ve yurtd›fl›ndaki KKTC Proje Müdürlü¤ü marifeti ile yerine getirmektedir. Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›, Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü bünyesindeki 15 Daire Baflkanl›¤›ndan biri olup ana görevleri barajlar ve hidroelektrik santrallere ait kati projelerinin haz›rlanmas› inflaat ifllerinin ihalesi ve yürütülmesi ile geçici ve kesin kabul ifllemlerinin yap›larak iflletmeye haz›r hale getirilmesidir. Eylül 2012 tarihi itibariyle Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›nda çal›flmakta olan 94 adet teknik eleman ve 38 adet idari elemandan oluflan 132 kiflilik ço¤unlu¤u genç elemanlardan oluflan dinamik bir kadrosu bulunmaktad›r. Dairenin yönetim kadrosu 1 Daire Baflkan›, 6 Daire Baflkan Yard›mc›s›, 16 fiube Müdürü ve 1 ‹dari ‹fller fiefinden oluflmakta olup bünyesinde ‹nflaat ihale, Baraj ‹nflaat Tatbikat I-II, Baraj Temel Mühendisli¤i, Baraj Uygulama Projeleri, Nehir ve Kanal Santral ‹nflaat Projeleri, Baraj Hidrolik ve Yol Mühendisli¤i, Baraj Emniyeti ve Ölçüm Tesisleri, Il›su Baraj› ve Kredili ‹fller Proje, Elektrik-Makine Tatbikat, Elektrik Proje, Makine Proje, Çoruh Projeleri Elektromekanik Teçhizat, GAP Il›su Elektromekanik Teçhizat Strateji Gelifltirme, Hesap ‹flleri ve Maliyet fiube Müdürlükleri ile ‹dari ‹fller fiefli¤i bulunmaktad›r. 6 SAYI26 Ülkemizde devlet taraf›ndan infla ettirilen tüm baraj ve hidroelektrik santrallar›n ihale safhas›ndan, geçici ve kesin kabullerin yap›lmas› ve ticari iflletmeye al›m›na kadarki süreçten sorumlu olan Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›n›n görevleri aras›na son zamanlarda gölet inflaatlar›n›n koordine edilmesi de eklenmifltir. DS‹ taraf›ndan bugüne kadar 741 adet baraj ve gölet tamamlanm›fl olup, 133 adet baraj ve göletin ise inflaat› devam etmektedir (Su Dünyas›, Nisan 2012, Sayfa 12). Tüm bu hizmetler ifa edilirken, en son teknoloji, teknik gereksinimler, inflaat metotlar› ve ekonomik çözümler üzerinde azami gayret ve itina sarf edilmektedir. fiu an için ülkemizde tüm baraj tiplerinde infla edilmifl veya infla edilmekte olan projelere rastlamak mümkündür. Barajlar›m›z rezervuar hacmi, yükseklik ve/veya dolgu hacmi yönünden de¤erlendirildi¤inde kendi s›n›flar› aras›nda dünya s›ralamas›nda çok önemli yerlerde bulunmaktad›r. Özellikle daha düflük maliyeti ve h›zl› inflaat yap›m› sayesinde dünyada da uygulanmas› önemli oranda artmakta olan Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton Barajlar (SSB) say›s› DS‹ öncülü¤ünde h›zl› bir flekilde ço¤almaktad›r. Gerek DS‹ gerekse özel sektör taraf›ndan yap›lm›fl ve yap›lmakta olan SBB say›s› Çin ve Brezilya’n›n ard›ndan 3 üncü s›rada olmas› günümüz baraj teknolojisinin ne kadar yak›ndan takip edildi¤inin aç›k bir göstergesidir. Bunun en güzel örne¤i olan 120m yüksekli¤i ile Avrupa’n›n en yüksek SSB olan Çine Adnan Menderes Baraj› 2010 tarihinde tamamlanm›flt›r. Ayr›ca ‹stanbul’un içme suyu ihtiyac›n› büyük oranda karfl›lamakta olan Melen Projesinin en önemli ayaklar›ndan biri olan Melen Baraj› inflaat›na 2012 tarihinde bafllanacakt›r. SSB tipinde yap›lacak olan Melen Baraj›n›n yüksekli¤i 124 m olup tamamland›¤›nda kendi kategorisinde Avrupa’n›n ve ülkemizin en yüksek baraj› olacakt›r. Hidroelektrik santrallar aç›s›ndan ise, ülkemizin en yüksek kurulu güce sahip hidroelektrik santrallar›, Atatürk (2400 MW), Karakaya (1800 MW), Keban (1340 MW) ve Il›su (1200 MW), Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›nca infla ettirilmifl ve ettirilmektedir. Bu projelerde kurulu güç yönünden Avrupa’da önde gelen hidroelektrik santrallar aras›nda yer almaktad›r. Hidroelektrik enerji alan›nda iflletmedeki kurulu güç 17 570 MW olup, bunun 11 135 MW’› DS‹ taraf›ndan devreye al›nm›flt›r. (Su Dünyas›, Nisan 2012, sayfa 11). TEMA Ad› Aç›l›fl • Karaman-Ermenek Baraj› ve HES 2009 309 1187 • Artvin Borçka Baraj› ve HES 2007 300 1039 Tarihi Kurulu Güç (MW) Enerji Üretim Miktar› (Milyon kWh) • Çorum Obruk Baraj› ve HES 2009 202 473 • Batman Baraj› ve HES 2004 198 483 • Mufl Alparslan Baraj› ve HES 2008 160 488 • Bursa Ç›narc›k Baraj› 2008 120 548 • Mu¤la Akköprü Baraj› ve HES 2011 118 343 • Artvin Muratl› TBMM 85. Y›l Milli Egemenlik Baraj› ve HES 2005 115 444 • Gümüflhane Torul Baraj› ve HES 2008 103 322 • Gümüflhane Kürtün Baraj› ve HES 2003 85 198 • Tunceli-Uzunçay›r Baraj› 2009 84 322 • Ordu Topçam Baraj› ve HES 2008 60 200 • fianl›urfa Hidroelektrik Santral› 2005 52 124 • Trabzon Atasu Baraj› ve HES 2011 45 150 • Antalya Dim Baraj› ve HES 2008 38 123 • Denizli Cindere Baraj› 2009 29 88 • Tunceli Mercan HES 2003 19 78 • Bal›kesir Manyas Baraj› 2011 19 46 • Bursa Bo¤azköy Baraj› 2011 10 20 • fi›rnak Baraj› 2010 5 18 Hidroelektrik enerji konusunda son y›llarda gerçeklefltirilen at›l›mlar ile y›ll›k enerji üretim kapasitesi 60 milyar kWh’n›n üzerine ç›k›lm›fl, projeler h›zl› bir flekilde tamamlanarak milli ekonomiye önemli oranda katk›da bulunulmaya devam edilmifltir. 2003 y›l›ndan 2011 y›l› sonuna kadar DS‹ taraf›ndan aç›lan hidroelektrik santrallar tabloda verilmifltir. (Su Dünyas› Dergisi, Ekim 2011, Sayfa 35) Halen devam etmekte olan en önemli projelerimizden; dolgu hacmi bak›m›ndan Türkiye’nin 2 inci büyük, kurulu güç bak›m›ndan ülkemizin 4 üncü büyük ve Dicle nehri üzerindeki en büyük baraj› ve hidroelektrik santral› olan Il›su Baraj› ve HES Projesi tamamland›¤›nda sadece elektrik enerji üretimden ekonomimiz y›lda 1 milyar TL katma de¤er sa¤layacakt›r. Deriner Baraj› ve Hidroelektrik Santrali Projesinde su tutma ifllemi Ocak 2012 tarihinde bafllanm›fl olup, yak›n bir gelecekte enerji üretimine bafllayacakt›r. Deriner Baraj› temelden 249 m yükseklik ile dünyada beton barajlar aras›nda 6 ›nc› s›rada yer almaktad›r. nedeni ile su alt›nda kalacak yollar›n relokasyon iflleri de yap›lmaktad›r. Tüm baraj ve hidroelektrik santral inflaatlar›nda Çevresel Etki mevzuat›n›n gereksinimlerinin yerine getirilmesi ve yeniden yerleflim konular› için büyük bir özen ve hassasiyet gösterilmektedir. Netice itibariyle, projelerimizin hayata geçirilmesi s›ras›nda çevreye olacak zarar›n minimize edilmesi için azami çaba harcanmakta ve ülkemizin sürdürülebilir kalk›nmas›na katk› sa¤lanmaktad›r. Ergün ÜZÜCEK 1966 y›l›nda Kayseri’de do¤du. ‹lk orta ve lise e¤itimini Kayseri’de tamamlad›. 1989 ‹nflaat Yap›m ihalesi A¤ustos 2012 tarihinde yap›lan Yusufeli Baraj› ve Hidroelektrik Santrali Projesi ise tamamland›¤›nda temelden 270 m ile dünyada ve Avrupa’da 3 üncü ülkemizin ise en yüksek baraj› olma özelli¤ini kazanacakt›r. y›l›nda Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mi- Ayr›ca 218 m yüksekli¤i kemer barajlar s›n›f›nda Avrupa’n›n 6 ›nc› ve dünyan›n 18 inci baraj› olan Ermenek Baraj› 6 sene gibi k›sa sürede tamamlanm›flt›r. l›flt›. 1997 y›l›nda DS‹ Genel Müdürlü¤ü Bu barajlar yap›l›rken, Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü ile Karayollar› Genel Müdürlü¤ü aras›nda imzalanan bir protokole istinaden barajlar›n inflas›n›n tamamlanmas› ve su tutma lunmufltur. Temmuz 2008 de Barajlar ve marl›k Fakültesi ‹nflaat Mühendisli¤i bölümünden mezun oldu. 1992 y›l›nda ayn› üniversitenin Hidrolik Anabilim Dal›nda Mast›r›n› tamamlad›. 1990-1997 y›llar› aras›nda Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü Teknik Araflt›rma ve Kalite Kontrol Dairesi Baflkanl›¤› Hidrolik Model Laboratuvar›nda çaBarajlar ve HES Dairesi Baflkanl›¤›na emrine atanm›fl olup; s›ras›yla 1997-2005 y›llar› aras›nda Proje mühendis, 2005-2007 y›llar› aras›nda Proje fiube Müdürü, 2007–2008 Daire Baflkan Yard›mc›l›¤› görevlerinde buHES Daire Baflkanl›¤›na atanm›fl ve halen bu görevini sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babas› olup iyi derecede ‹ngilizce bilmektedir. EK‹M2012 7 Tahir Faruk TANKUT Dolgu Barajlar Komitesi Çal›flmalar› mini, koruyucu tasar›m kavramlar›, gövde, flev e¤imi seçimi, plaka kal›nl›¤› ve plaka donat›s›, el hesaplar› ile davran›fl tahminleri, tahmini inflaat oturmas›, tahmini inflaat s›k›flmas›, ön yüz betonu deformasyon tahmini, temelden ve ön yüz betonundan geçen s›zman›n tahmini ve çatlaklardan geçen debi konular› izah edilmektedir. 3B Temel Kaz›lar› ve ‹yilefltirmeler Bu maddede temel kaz›lar› ve iyilefltirmeler, topuk pla¤›n›n temel iyilefltirmeleri, dolgu temeli iyilefltirmesi, kapak ve perde enjeksiyonu incelenmektedir. 3C irinci Ulusal Barajlar Kongresi Dolgu Barajlar Komitesi, çeflitli mühendislik ve müflavirlik firmalar›ndan konu uzmanlar›n›n oluflturdu¤u 20 kiflinin kat›l›m›yla fiubat – May›s 2012 tarihleri aras›nda muhtelif günlerde 5 toplant› yapm›fl olup, bu toplant›larda alt komitelerin yapt›¤› toplant› ve çal›flmalar irdelenmifl ve meydana getirilmifl olan metinlerin gelifltirilmesi için öneriler getirilmifltir. B Dolgu Barajlar dört ayr› kategoride incelenmifltir. Bunlar: - Kil Çekirdekli Barajlar, - Ön Yüzü Beton Kapl› Barajlar, - Geomembranla Geçirimsizlik Sa¤lanan Barajlar - Asfalt Çekirdekli Barajlar Haz›rlanmakta olan dokümanda 5 bölüm bulunmakta olup birinci bölümde tüm dolgu baraj tipleri için genelde uygulanacak olan tasar›m analizleri anlat›lm›fl, di¤er dört bölümde ise yukar›da kategorilere ayr›lm›fl olan barajlar ayr› ayr› incelenmifltir. 1. Girifl (Tasar›m Analizleri): Bu bölüm alt›nda, fiev Stabilitesi, GerilmeDeformasyon Analizleri, S›k›flt›r›lm›fl Kaya Dolgunun Kesme Dayan›m›, Kret Oturmas›n›n Analitik Yöntemlerle Tahmini ve S›zma Analizi izah edilmifltir. 2. Kil Çekirdekli Barajlar: Bu bölümde Kil Çekirdekli dolgu barajlar›n tipleri, malzeme özellikleri, temel tasar›mla- 8 SAYI26 Bu madde alt›nda topuk pla¤› boyutlandirilmasi, topuk pla¤› geniflli¤inin belirlenmesi, topuk pla¤› mansabinin geometrisi, topuk pla¤› geometrisi, topuk pla¤› stabilitesi, topuk pla¤›nda donati, su tutucu ve ankrajlar anlat›lmaktad›r. r› ve ölçü aletlerinin belirlenmesi ve amaçlar› anlat›lmaktad›r. Ana bafll›klar flöyledir: 2A) Kil Çekirdekli Dolgu Baraj Tipleri 2A.1 Homojen Dolgu Barajlar 2A.2 Kum Çak›l (Yar› Geçirimli veya Geçirimli) Dolgu Barajlar 2A.3 Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Barajlar 2B) Gövde Dolgu Zonlar›nda Kullan›lacak Malzeme Özellikleri 2B.1 Geçirimsiz Dolgu Malzemesi 2B.2 Yar› Geçirimli-Geçirimli Kum Çak›l Kabuk Dolgu Malzemesi 2B.3 Kaya Kabuk Dolgu Malzemesi 2B.4 Filtre Dolgular› 2B.5 Memba fiev Korumas›-Riprap 2B.6 Mansap fievi Koruma Örtüsü 2C) Temel Tasar›m› 2D) Gerekli Ölçüm Aletlerinin Belirlenmesi ve Amaçlar› 3. Ön Yüzü Beton Kapl› Dolgu Barajlar (ÖBKB): Bu bölümde Ön Yüzü Beton Kaplamal› Dolgu barajlar›n kendine özgü analizleri, temel kaz›lar› ve iyilefltirmeler, topuk pla¤›, çevresel derz ve su tutucular, ön yüz betonu, parapet duvar›, ön yüzü beton kapl› kaya dolgu baraj zonlar›, ölçüm aletleri ve yard›mc› yap›lar anlat›lmaktad›r. 3A Analizler Analizler bölümünde ÖBKB tasar›m prensipleri, ÖBKB tasar›m analizleri, basitlefltirilmifl elastisite modülü tah- Topuk Pla¤› 3D Çevresel Derz ve Su Tutucular Tabandaki metal su tutucular, kesit ortas›ndaki pvc su tutucular ve üst su tutucular›n projelendirilmesi bu maddenin konular›d›r. 3E Ön Yüz Betonu Bu maddede ön yüz betonunun davran›fl›, ön yüz betonunun boyutlar›, derzler ve genleflme derzlerinde kullan›lacak malzemeler, inflaat aflamas›nda ön yüz kaplama arkas›n›n drenaj›, ön yüz betonunun çatlak davran›fl› (çatlaklar›n s›n›fland›r›lmas› ve çatlaklar›n kontrolu), beton özellikleri (kar›fl›m ve agrega), donat› (donat› oran›, donat› aral›¤› ve paspay›, yüzey çatlamas›na karfl› donat›) konular› anlat›lmaktad›r. Daha sonraki bölümlerde ise Parapet Duvar›, Ön Yüzü Beton Kapl› Kaya Dolgu Baraj Zonlar›, Ölçüm Aletleri ve Yard›mc› Yap›lar anlat›lmaktad›r. 4. Geomembran Uygulamal› Barajlar Geomembran S›zd›rmazl›k Sistemi (GSS) ile infla edilmifl 183 adet dolgu barajdan elde edilen bilgiler ›fl›¤›nda bu bölüm haz›rlanm›flt›r. Bunlardan 150 adedi hakk›nda TEMA detayl› bilgiler mevcuttur. Bu bölümde tasar›m ilkeleri çok benzeyen hem yeni infla edilecek hem de rehabilite edilecek projeler için memba yüzünde kullan›lan geomembran sistemi anlat›lm›flt›r. 4A bran s›zd›rmazl›k sisteminin gövde içinde inflas›na imkân verir. Geomembran sisteminin dâhili olarak kullan›lmas› sadece dolgunun yar› geçirimli veya çok az geçirimli oldu¤u durumlarda uygulanabilir. Genel Geomembranlar, geokompositler gibi yapay geçirimsizlik malzemeleri göreceli olarak yeni ve alternatif bir çözüm olup sadece do¤al geçirimsiz malzemenin bulunmad›¤›, uygun olmad›¤›, temininin ekonomik olmad›¤› veya kullan›lmas›n›n zor oldu¤u durumlarda alternatif olarak de¤erlendirilmektedir. Geomembran, geçirimsizlik eleman›n› oluflturur ve bu sistemin tasar›m›nda s›zma, alttan kald›rma, stabilite vb. konularla ilgili tüm projelendirme kriterleri geomembran ile teflkil edilen gövdeler için de geçerlidir. Dâhili (iç) geomembran sistemi s›n›rl› say›da uygulamada kullan›lm›flt›r (geomembran›n konumu bilinen 174 uygulaman›n 20 tanesi, toplam geomembran uygulama say›s› ise 183). 4D Geomembran sistemin yerleflimi ve sistemdeki malzemelerin seçimi, bu sistemlere has, baraj memba yüzündeki veya dolgu içindeki yükler ve gereklilikler dikkate al›narak yap›lmal›d›r. 4E • Geçirimsiz membran tabakas›n›n baraj›n membas›nda yer ald›¤›, memba sistemi, • Geçirimsiz membran tabakas›n›n baraj›n merkezinde yer ald›¤›, iç sistem 5. Asfalt Geçirimsizlik Uygulamal› Barajlar 5A Memba sisteminde dolgunun tamam›n›n zati a¤›rl›¤› hidrolik itkiye karfl› destek teflkil eder. Rezervuar su yükü dolgunun memba k›sm›nda flev stabilitesini art›r›r. Baraj kesitinin hiçbir bölgesinde boflluk suyu veya s›z›nt› suyu bas›nçlar›n›n oluflmad›¤› kabul edilmektedir. Dolay›s› ile memba sistemi boflluk suyu bas›nc› olmad›¤›ndan stabiliteyi art›r›r. Memba sistemine baz› örnekler flu flekilde s›ralanabilir; Bovilla (Arnavutluk), Figari (Fransa), Jibiya (Nijerya), La Galaube (Fransa), Ospedale (Fransa), Contrada Sabetta (‹talya). 4C ‹ç Sistem Yeni infla edilecek barajlar geomem- cek aksakl›klar›n de¤erlendirilmesi amac›yla s›zma tahkiklerinin yap›lmas› da tasar›m aç›s›ndan gereklidir. 5C Asfalt Çekirdek Asfalt çekirdek, geçifl zonu ve filtre zonu genel olarak 0.20 m’lik kademeler halinde birlikte s›k›flt›r›larak imal edilmektedir. 0.20 m’den daha yüksek uygulamalar son y›llarda geliflen serme – s›k›flt›rma teknolojisi ile artmaktad›r. 30 m’den daha yüksek barajlarda asfalt çekirdek kal›nl›¤› 50 cm ile 150 cm aras›nda olmal›d›r. Geomembran›n Serilmesi Farkl› geomembranlar›n farkl› kaynak s›cakl›klar› vard›r. Çok kat› kaynak s›cakl›¤› s›n›rlamalar› olan bir geomembran›n serme program› üzerinde ciddi etkileri olabilir. Memba Sistemi Geomembran ya aç›k veya kapal›, olarak dolgu baraj›n memba yüzüne yerlefltirildi¤i "memba sistemi" en yayg›n uygulanan sistemdir. deprem nedeniyle meydana gelebile- Baraj yüzeyi ile geomembran aras›nda iyi ba¤lant›n›n sa¤lanmas› ve kabarma, y›rt›k ve gerilmelerden kaç›n›lmas› için geomembran›n +35 C üzerinde ve +5 C alt›nda serilmesinden kaç›n›lmas› gerekmektedir. Serme s›cakl›¤› geomembran›n cinsi ile yak›ndan alakal›d›r. Geomembran s›zd›rmazl›k sistemi afla¤›daki tekniklerle uygulanabilir: 4B Yükleme falt çekirdekte imalat nedeniyle veya 5B Girifl Asfalt çekirdekli kaya dolgu barajlar, geçirimsizli¤in kil çekirdekli barajlarda oldu¤u gibi merkezde temin edildi¤i barajlard›r. Geçirimsizli¤i sa¤layacak malzemenin hem nitelik hem de nicelik olarak uygun olmad›¤› veya tafl›ma mesafesinin kabul edilebilir s›n›rlar d›fl›nda kald›¤› durumlarda seçilebilecek en uygun baraj tipleri aras›ndad›r. Kayan›n yüksek geçirgenli¤i s›zma meydana gelse bile borulanma tehlikesi yaflanmas›n› engeller. Tasar›ma Yönelik Analizler Tasar›ma yönelik analizler toplam deformasyonun, flev stabilitesinin ve flev e¤imlerinin ve baraj›n temelinde meydana gelecek olas› oturmalar›n belirlenmesine yöneliktir. Di¤er taraftan as- Tahir Faruk TANKUT 1947 do¤umlu Tahir Faruk TANKUT 1970 y›l›nda O.D.T.Ü. ‹nflaat Mühendisli¤i bölümünden mezun olmufltur. Daha sonra 1973 y›l›nda ayn› bölümden master derecesini alm›flt›r. Mezun oldu¤u y›ldan beri baraj, içmesuyu ve kanalizasyon projelerinin yap›m›nda ve müflavirlik hizmetlerinde görev alm›flt›r. 1970-1974 y›llar› aras›nda bir müflavirlik firmas›nda çal›flt›ktan ve askerlik görevini tamamlad›ktan sonra kurucu orta¤› oldu¤u ‹NTEK Mühendislik, Müflavirlik, ‹nflaat Ltd fiirketinde çal›flmalar›n› sürdürmüfl ve 1981 de kurucu orta¤› oldu¤u SETAN Mühendislik Ltd fiirketinde halen görev yapmaktad›r. Proje Müdürü veya Proje Yöneticisi birçok projede çal›flm›fl olup bunlar içinde “Büyük ‹stanbul ‹çmesuyu II. Merhale Projesi Yeflilçay Sistemi Müflavirlik Hizmetleri”, “Silvan Baraj› ve HES Kati Proje Yap›m›”, “‹zmir ‹çmesuyu Projesi Tahtal› Sistemi Müflavirlik Hizmetleri”, “Kralk›z› Baraj› ve HES Uygulama Projeleri ve Müflavirlik Hizmetleri” ve “Cheliff Baraj› ve Tesisleri (Cezayir) Kati ve Uygulama Projeleri” ve “Mardin-Ceylanp›nar Ovalar› Sulama Projesi Fizibilite Etütleri Revizyonu ve Kati Projeleri” de bulunmaktad›r. EK‹M2012 9 Adil BACAK Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar› Deriner Baraj› -12 Ekim 2012 tarihlerinde Orman ve Su ‹flleri Bakanl›¤›, DS‹, TRCOLD ve TMMMB’ nin birlikte düzenleyece¤i “1. Barajlar Kongresi” kapsam›nda, ülkemizin baraj mühendisli¤ine katk› sa¤lamak amac› ile tasar›m kriterlerinin ülkemiz flartlar›na göre belirlenmesi konulu bir doküman haz›rlanmas›na karar verilmifl ve bu çal›flma için 7 ana bafll›kta komite oluflturulmufltur. 11 Bu komitelerden biri olan Beton Barajlar Komitesi, DS‹ Genel Müdürlü¤ü yetkilileri, Akademisyenler ve ALTU⁄ JEOLOJ‹, COYNE VE BELLIER, DOLSAR, ESER, ES PROJE, H‹DRO D‹ZAYN, H‹DROMARK ile TEMELSU firmalar›n›n uzmanlar›ndan oluflmufl ve çal›flmalar›na 9 fiubat 2012 tarihinde yapm›fl oldu¤u ilk toplant› ile bafllam›flt›r. ‹lk toplant›da konu bafll›klar› ve bu bafll›k alt›nda yap›lacak çal›flmalar› hangi komite üyelerinin yapaca¤› belirlenmifltir. Haz›rlanacak doküman›n konu bafll›klar› afla¤›da verilmifltir. KONU BAfiLIKLARI 1. BARAJ T‹PLER‹ 1.1 A¤›rl›k Barajlar› 1.2 Kemer Barajlar 10 SAYI26 2. MALZEME ÖZELL‹KLER‹ VE KARIfiIM TASARIMI 3. TEMEL KAYASI KR‹TERLER‹ 4. STAB‹L‹TE ANAL‹Z‹ 4.1 Yükler 4.2 Stabilite Kesitleri 4.3 Dayan›m Parametreleri ve Güvenlik Say›lar› 5. D‹NAM‹K ANAL‹Z 5.1 Dinamik Analiz Yöntemleri ve Seçimi 5.2 Dinamik Malzeme Parametreleri 5.3 Do¤rusal ve Do¤rusal Olmayana Analizler 5.4 Sonuçlar›n Yorumlanmas› 6. TERMAL ANAL‹Z 6.1 Termal Analiz Yöntemleri ve Seçimi 6.2 Analiz Sonuçlar›n›n De¤erlendirilmesi ve Al›nacak Önlemler ‹kinci toplant›dan itibaren, haz›rlanan çal›flmalar tart›fl›lmaya bafllanm›fl ve üzerinde hemfikir olunan konular kapat›lm›flt›r. Çal›flmalar s›ras›nda hem uluslararas› ve ulusal yay›nlardan hem de komite üyelerimizin ve firmalar›n›n birikimlerinden faydalan›lm›flt›r. Haz›rlanan doküman›n yerel flartlar› göz önünde bulundurdu¤u kadar uluslararas› düzeyde bir rehber olmas› için de büyük çaba sarf edilmifltir. Bunun için gerek akademisyen arkadafllar›m›z gerekse çal›flt›klar› firmalarda ilgili konularda çal›flma yapm›fl arkadafllar›m›z›n araflt›rmalar›na/görüfllerine/deneyimlerine baflvurulmufltur. Deriner Baraj› Çal›flmalar sonunda tasar›ma baz olacak Yüklerin (Ölü yük, Su yükü, Silt yükü, S›cakl›k yükü ve Deprem yükü) belirlenmifl ve Yük Kombinasyonlar› ile Emniyet Katsay›lar› (E.K) afla¤›daki gibi kararlaflt›r›lm›flt›r. Bas›nç ya da çekme gerilmeleri ve bas›nç ya da çekme dayan›mlar› aras›ndaki iliflkiyi dikkate alan emniyet katsay›lar›, uluslararas› standartlarda öngörülen tavsiyelere göre tan›mlan›r. • Normal Yükleme: Baraj›n iflletilmesi s›ras›nda sürekli olarak veya düzenli zaman aral›klar›nda oluflmalar› statik yükleme kombinasyonlar›: E.K.= 3.0 • Ola¤an D›fl› Yükleme: Baraj ömrü boyunca seyrek bir fleklide olufltuklar› tahmin edilen statik veya sismik yükleme kombinasyonlar›: E.K.= 2.0, (iflletme esasl› deprem durumu, OBE) • Afl›r› Yükleme: Maksimum güvenilir deprem tasar›m› (MDE): E.K. = 1.0 TEMA Ayr›ca, deprem, baraj emniyeti gibi konularda di¤er komitelerin çal›flmalar› takip edilmifl ve haz›rlanacak doküman›n di¤er komiteler taraf›ndan verilecek bilgilerle tutarl› olmas› sa¤lanm›flt›r. Baz› kriterler/de¤erler için, di¤er ilgili komiteler taraf›ndan haz›rlanacak dokümanlara at›fta bulunulmas›n›n daha do¤ru olaca¤› kararlaflt›r›lm›flt›r. Beton barajlar›n malzeme özellikleri ile ilgili detayl› bilgiler ve tasar›mda dikkate al›nmas› gerekli görülen hususlar Malzeme Özellikleri ve Kar›fl›m Tasar›m› bölümünde ele al›nm›flt›r. Beton barajlar›n rijit yap›lar olmalar› dolay›s›yla önem arz eden temel kayas› ile ilgili de¤erlendirmeler ve önerilere Temel Kayas› Kriterleri bölümünde yer verilmifl; temel kayas› özelliklerinin belirlenmesi için yap›lacak araflt›rmalar, temel kayas›n›n sa¤lamas› gerekli kriterler ve gerek güçlendirme için uygulanacak konsolidasyon enjeksiyonu, gerekse geçirimsizlik için uygulanacak perde enjeksiyonu çal›flmalar› ile ilgili temel prensipler aç›klanm›flt›r. Stabilite Analizi bölümünde, günümüzde art›k büyük ço¤unlukla silindirle s›k›flt›r›lm›fl beton (SSB) olarak infla edilen a¤›rl›k beton barajlar›n tasar›m›nda dikkate al›nacak kriterler ve parametreler hakk›nda ülkemiz flartlar› da göz önüne al›narak önerilerde bulunulmufltur. Stabilite hesaplamalar›nda göz önüne al›nacak yükleme durumlar› hakk›nda bilgi verilmifl, gerek gövde betonu, gerekse yap›m derzlerinde al›nacak dayan›m parametreleri ile sa¤lanmas› gerekli güvenlik say›lar› hakk›nda uluslararas› flartnameler de dikkate al›narak de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r. Stabilite analizlerinde eflde¤er statik yöntem ile gerçeklefltirilecek deprem tahkiklerinin ön boyutland›rma aflamas›nda kullan›labilece¤i konusunda uzlaflma sa¤lanarak, daha ileri aflamalarda deprem davran›fl›n›n daha gerçekçi bir flekilde yap›labilmesi amac› ile kullan›lmas› gerekli görülen yöntemler ve bu yöntemlerin seçimi ile ilgili bilgiler Dinamik Analiz bölümünde verilmeye çal›fl›lm›flt›r. görülen termal analizler ile ilgili hesap yöntemleri ve hesap detay› seviyelerini içeren de¤erlendirmeler Termal Analiz bölümünde verilmifltir. Burada, termal analiz girdilerinin büyük bir ço¤unlu¤unun ancak yap›m aflamas›nda belirlenebilece¤i konusunda hemfikir kal›narak, proje aflamas›nda basitlefltirilmifl yöntemler kullan›lmas›n›n, yap›m aflamas›nda ise yap›m flartlar›na ve malzeme özelliklerine uygun olarak termal analizlerin gerçeklefltirilmesinin gerekli oldu¤u konusunda fikir birli¤ine var›lm›flt›r. Ermenek Baraj› Gerek genel tasar›m, gerekse stabilitegerilme tahkikleri aç›s›ndan a¤›rl›k barajlara göre oldukça farkl› olan kemer barajlar ile ilgili, boyutland›rma, malzeme özellikleri, yükleme durumlar› ve özellikle hesaplamalarda kullan›lacak say›sal modeller ile ilgili önerilerin yer ald›¤› bilgiler Kemer Barajlar bölümünde sunulmufltur. Özellikle kemer barajlar için önemli olmakla birlikte, beton a¤›rl›k barajlar› içinde detayl› bir flekilde yap›lmas› gerekli Adil BACAK Adil Bacak lisans derecesini Orta Do¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i Bölümü’nden ald›ktan sonra 2 y›l kadar Temelsu Uluslararas› Mühendislik Hizmetleri A.fi. bünyesinde çeflitli baraj projelerinde çal›flm›flt›r. 19851995 y›llar› aras›nda Dolsar Mühendislik Ltd. fiti. bünyesinde Karakaya ve Atatürk Barajlar› kontrollük teflkilatlar›nda görev alm›flt›r. 1995 y›l›ndan bu yana Dolsar Mühendislik Ltd. fiirketinde çeflitli görevlerde bulunmufl olup halen Teknik Koordinatörlük görevini yürütmektedir. Ermenek Baraj› EK‹M2012 11 Sadettin ZORLUTUNA Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas› Çal›flmalar› sinde ayr› komitelerce de¤erlendirmeye al›naca¤› için hidroloji, risk de¤erlendirmesi ve sismik risk konular›na detayl› olarak yer verilmeyecektir. Yabanc› yay›nlar›n taranmas› ve ilgili olanlardan örnek al›nmas› görevi komite üyeleri aras›nda paylafl›lm›fl ve bir sonraki toplant›da sonuçland›r›lm›flt›r. Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas› için 2. Komite toplant›s› 4 May›s 2012 günü yap›lm›flt›r. De¤erlendirilen yabanc› yay›nlardan baz›lar› afla¤›da verilmifltir. araj Emniyet Rehberi haz›rlanmas› ile ilgili çal›flmalara, DOLSAR, MNG, TEMELSU, ESER PROJE, YÜKSEL-‹LC‹ ORTAKLI⁄I, SOLAR‹S, firmalar›n›n uzmanlar›ndan oluflan üyelerin kat›l›m› ile ilk toplant›s› 14 fiubat 2012 tarihinde bafllanm›fl ve raporun muhteviyat›n›n ne olmas› gerekti¤i konusunda komite üyelerinin görüflleri al›nm›flt›r. Yap›lan de¤erlendirmeler sonucunda daha önce DS‹ taraf›ndan taslak olarak haz›rlanm›fl olan rehberin baz olarak kabul edilmesi ve gerekirse bunun üzerine dünyadaki örnekler incelenerek ilaveler yap›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Baraj emniyet rehberinin amac› olarak; “planlama, projelendirme, inflaat ve iflletme-bak›m aflamalar› için oluflturulacak bir baraj emniyet program› çerçevesinde, potansiyel tehlikelerin tan›mlanmas›, bu unsurlar›n kabul edilebilir seviyelere kadar azalt›lmas› için al›nmas› gere- B 12 SAYI26 ken önlemlerin belirlenmesi ve mevcut önlemlerin iyilefltirilmesine iliflkin yap›lacak çal›flmalar›n tespit edilmesi” belirlenmifltir. Baraj Emniyet Rehberi Kapsam›na: 1. ICOLD – BULLETIN No:154: (DRAFT) ON DAM SAFETY MANAGEMENT 2. ICOLD – BULLETIN No:139: IMPROVING TAILINGS DAM SA- • Temelden yüksekli¤i 15 m ve daha üzeri FETY - CRITICAL ASPECTS OF • Temelden yüksekli¤i 10-15 m aras›ndakiler için, rezervuar hacmi 3 milyon m3 ve daha üzeri RAT‹ON AND CLOSURE MANAGEMENT, DESIGN, OPE- 3. ICOLD – BULLETIN No.59: DAM SAFETY GUIDELINES 4. ICOLD – BULLETIN No.72: SE- • Y›k›lmalar› halinde büyük oranda can ve mal kayb›na yol açabilecek potansiyele sahip tüm depolama tesisleri dahil edilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r. Rehberin içeri- LECTING SEISMIC PARAMETERS FOR LARGE DAMS – GUIDELINES 5. DAM SAFETY ACT – MINISTRY OF AGRICULTURE AND FORESTRY– FINLAND Yap›lan de¤erlendirmeler sonucunda, rehberin eki olan Risk De¤erlendirme Tablosunun ICOLD Bulletin No 72 de verilene uygun olarak düzeltilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r. TEMA 5.4.3 ‹flletme ve Bak›m Mühendisinin Görevleri 5.5 E¤itim Programlar› belirlenmifltir. Rehberin sonunda verilen tablonun her baraj için doldurulmas› ve buna göre bir risk de¤erlendirmesi yap›lmas› amaçlanm›flt›r. Rehberin ana bafll›klar› olarak: 4 TEKN‹K ÇALIfiMALAR 4.1 Planlama ve Projelendirme Aflamas› Çal›flmalar› 4.1.1 H‹DROLOJ‹ 4.1.2 BOYUTLANDIRMA KR‹TERLER‹ 4.1.3 PROJELEND‹RME 4.1.4 JEOTEKN‹K 4.1.5 S‹SM‹K ANAL‹Z 4.2 ‹nflaat Aflamas› Çal›flmalar› 4.2.1 ‹nflaat ‹flleri Sözleflmesi 4.2.2 Proje De¤ifliklikleri 4.3.3 Rezervuar Sedimantasyonu 4.3.4 ‹flletme Çal›flmalar› 4.3.5 Bak›m ve Onar›m Çal›flmalar› 4.3.6 Arazi Denetimleri 4.3.7 De¤erlendirme ve Analizlerin Yap›lmas› 4.3.8 Taflk›n S›ras›nda Yap›lacak Çal›flmalar 4.3.9 Acil Eylem Plan› 4.3.10 Dokümantasyon 5 YÖNET‹M ORGAN‹ZASYONU 4.2.3 Arazi Kontrol ve Denetimleri 5.1 Planlama Aflamas› Sorumluluklar› 4.2.4 Ölçüm Aletleri ve Gözlem 5.2 Projelendirme Aflamas› Sorumluluklar› 4.3 ‹flletme ve Bak›m Aflamas› Çal›flmalar› 5.3 ‹nflaat Aflamas› Sorumluluklar› 4.3.1 Baraj Göl Gözlemi ve Ak›m Gözlem ‹stasyonu 5.4 ‹flletme ve Bak›m Aflamas› Sorumluluklar› 4.3.2 Ölçüm Sistemlerinin Modernizasyonu ve Projelendirme Verisinin Güncellefltirilmesi 5.4.1 Baraj Sorumlusunun Görevleri 5.4.2 ‹flletme Teknisyeninin Görevleri Saadettin ZORLUTUNA 1955 y›l›nda Ankarada do¤du. 1979 y›l›nda ODTÜ ‹nflaat Bölümünden ‹nflaat Mühendisi olarak , 1982 y›l›nda ODTÜ Su Kaynaklar› Laboratuvar›ndan ‹nflaat Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. Mezuniyetinden sonra bazen proje ifllerinde bazen de inflaat yap›m›nda çal›flt›. Su yap›lar› konusunda uzmanlaflt›. Proje yap›m›n›n bilgisayarla otomasyonuna yönelik çeflitli hidrolik hesap ve çizim programlar› yazd›. 1999 y›l›ndan beri DOLSAR’da Bölüm Baflkan› / Proje Müdürü / K›demli Mühendis olarak proje ve kontrollük hizmetlerinde çal›flmalar›na devam etmektedir. Çeflitli projelerde toplam 6 y›l› aflk›n süre ile yurtd›fl› tecrübesi de vard›r ve FIDIC projelerine vak›ft›r. ‹fl Programlamas›, GIS sistemleri, fotogrametri ve harita yap›m› konular›nda özel merak› vard›r. Evli ve 1 çocuk babas›d›r. EK‹M2012 13 Aldonat KÖKSAL Yap› Tasar›m Komitesi Çal›flmalar› Santral Binas› Tasar›m Kriterleri, Hidro Dizayn A.fi. , ES Proje Mühendislik Müflavirlik Ltd., Eser Proje ve Mühendislik A.fi. ve Erges Müflavirlik ve Mühendislik A.fi. firmalar›n›n bir araya gelmesi ile oluflturulan Alt Komite taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Yer Üstü, Yar› Gömülü ve Gömülü olmak üzere üçe ayr›lan santral binalar›ndan, uygulamada çokça tercih edilmesi sebebiyle öncelikli olarak yar› gömülü ve yer üstü santral binalar› ele al›nm›fl, daha genifl araflt›rma ve know-how gerektiren gömülü santral binalar›n›n ise, bir sonraki aflamaya b›rak›lmas› uygun bulunmufltur. Santral binalar›n›n yap›sal performanslar›, stabilite ve yap›sal analizler olmak üzere 2 bafll›k alt›nda de¤erlendirilmifl ve bu analizlerde kullan›lacak tasar›m kriterleri, 5 ana bafll›k alt›nda toplanm›flt›r: Resim-1: Feke-II Baraj› ve HES -12 Ekim 2012 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmesi planlanan “1.Barajlar Kongresi (BBK)” çal›flmalar›, 2012 y›l›n›n ilk aylar›nda bafllam›flt›r. Söz konusu çal›flmalar Devlet Su ‹flleri (DS‹) ve Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i’nin (TMMMB) öncülü¤ünde, ODTÜ ve özel sektör müflavirlik firmalar›n›n gönüllü katk› ve kat›l›mlar› ile yürütülmüfltür. Bu çerçevede oluflturulan Sismik De¤erlendirme, Hidrolik Tasar›m, Hidroloji, Dolgu Barajlar, Beton Barajlar, Baraj Emniyeti, Yap›sal Tasar›m ve Daimi Teçhizat Komiteleri arac›l›¤› ile y›l içerisinde yo¤un bir flekilde devam eden ortak çal›flmalar ve periyodik olarak düzenlenen toplant›lar neticesinde k›lavuz bir doküman niteli¤i tafl›mas› hedeflenen “Baraj Tasar›m Kriterleri” oluflturulmufltur. 11 DS‹ Barajlar ve HES Dairesi’nde 3 fiubat 2012 tarihinde gerçekleflen toplant›da, yap›lacak çal›flmalarda kaynak olarak öncelik s›ras›yla, ICOLD (International Commission on Large Dams), ACI (American Concrete Institute) ve USACE (United States Army Corps of Engineers) yay›nlar›n›n takip edilmesi gerekti¤i konusunda görüfl birli¤ine var›lm›flt›r. ICOLD dokümanlar›n›n onlarca y›ll›k çal›flma ve bilgi birikimi ile olufltu¤u düflünüldü¤ünde, k›s›tl› süre ve firmalar›n yo¤un ifl tempolar› aras›na s›k›flan ilk BBK çal›flmalar› ile bafllang›çta hedeflenen referans dokümanlar›n tamamlanamayaca¤› bilinmekteydi. Yine de, çal›flmalar›n ileriki y›llarda da devam ettirilerek tamamlanaca¤› öngörüsü ile eksikli¤i her zaman hissedilen referans dokümanlar›n oluflumuna temel teflkil edilmesi hedeflenmifltir. 14 SAYI26 Hidro Dizayn Mühendislik Müflavirlik ‹nflaat ve Ticaret A.fi. Genel Merkezi’nde 8 fiubat 2012 tarihinde yap›lan ilk YTK toplant›s›na, ES Proje Mühendislik Müflavirlik Ltd., Eser Proje ve Mühendislik A.fi., Erges Müflavirlik ve Mühendislik A.fi., Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. fiirketi, Tabar Mühendislik ‹nflaat ve Ticaret Ltd., Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti. ile Coyne ve Bellier Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti. firmalar›ndan, toplam 16 yönetici ve personel ifltirak etmifltir. YTK çal›flmalar› 4 ana bafll›k alt›nda toplanm›flt›r. Bunlar: Santral Binas› Tasar›m›, Dolusavak Tasar›m›, Derivasyon – Dipsavak Tasar›mlar›, Yard›mc› Tesisler olarak s›ralanm›fl ve etkin bir çal›flma yürütülebilmesi için bu bafll›klara göre alt komisyonlar oluflturulmufltur. 27 Nisan 2012 tarihine kadar 7 ana komite toplant›s› yap›larak, daha küçük ölçekteki alt çal›flma gruplar› taraf›ndan haz›rlanan dokümanlar incelenmifl ve karara ba¤lanm›flt›r. Yükleme Durumlar›, Yük Katsay›lar›, Malzeme Özellikleri, Analiz Yönteminin Seçilmesi, Performans Kriterleri. Dolusavak Tasar›m Kriterleri, Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. fiirketi, ES Proje Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiirketi ve Tabar Mühendislik ‹nflaat ve Ticaret Ltd. fiirketi’nin gönüllü olarak bir araya geldi¤i Dolusavak Alt Komitesi çal›flmalar› sonucunda flekillenmifltir. Dolusavak yap›s›n› oluflturan k›s›mlar; Yaklafl›m Kanal›, Eflik Yap›s›, Boflalt›m Kanal› ve Enerji K›r›c› Yap› olarak 4 ana bafll›k alt›nda toplanm›fl ve her bir yap› için yükleme halleri, olas› tüm tasar›m yükleri tan›mland›ktan sonra ayr› ayr› detayland›r›lm›flt›r. Yükleme hallerinin belirli zaman aral›¤›nda afl›lma olas›l›klar› irdelenerek, yap›sal performans, hasar veya y›k›m risklerinin, sadece yükleme durumunun olas›l›¤›na ba¤l› olmad›¤›, ayn› zamanda kullan›lan güvenlik katsay›lar›na ve güvenlik tedbirlerine de ba¤l› oldu¤u vurgulanm›flt›r. Resim-2: Kandil Baraj› ve HES, Dolusavak Yap›s› ‹nflaat› TEMA je ve Mühendislik A.fi. ve Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti firmalar›n›n kat›l›m› bir alt komite daha oluflturulmufltur. Resim-3: Sar›güzel Baraj› ve HES, Derivasyon ve Dipsavak Sualma Yap›s› Hidro Dizayn A.fi. , Eser Proje ve Mühendislik A.fi., Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti. ve Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. firmalar›n›n bir araya gelmesi ile oluflturulan Derivasyon-Dipsavak Alt Komitesi, çal›flmalar›n› seçilen 5 ana bafll›k çerçevesinde yürütmüfltür. Bu bafll›klar, aç›k kanall› derivasyon, kondüvi (aç-kapa tünel), cebri borunun önce derivasyon amaçl›, daha sonra dipsavak olarak kullan›lmas›, kademeli derivasyon ve tünellerdir. Derivasyon-Dipsavak sistemini oluflturan yap›lar ise, alt bafll›klar olarak; Girifl Yap›s›, Dipsavak fiaft› ve Sualma Yap›s›, Tünel, T›kaç Betonu, Cebri Boru, Vana Odas› ve Enerji K›r›c› Yap›lar olarak s›n›fland›r›lm›flt›r. Derivasyon-Dipsavak Tasar›m Kriterleri, “Derivasyon Sisteminin Seçimi” ile “Genel Tasar›m Kriterleri, Boyutland›rma ve Yap›sal Tasar›m” bafll›klar› alt›nda toplanm›fl, her bir derivasyon tipi ve derivasyon sistemini oluflturan her bir yap› tipi, ayr› ayr› irdelenmifltir. Baraj tesislerinde göze pek çarpmamakla birlikte, barajlar için olmazsa-olmaz birçok ifllevleri yerine getiren Yard›mc› Tesislerin tasar›m kriterlerinin de YTK taraf›ndan belirlenmesi istenmifltir. Enjeksiyon Galerileri, Su Alma Yap›lar›, Kapak fiaftlar›, Tüneller, Denge Bacalar› ve fiaftlar, Vana Odalar›, Cebri Borular ve Kuyruk Suyu Yap›lar› olarak 8 ana bafll›k alt›nda toplanan Yard›mc› Tesislerin tasar›m kriterlerini belirlemek üzere, Hidro Dizayn A.fi., Eser Pro- Resim-4: Sar›güzel Baraj› ve HES, Derivasyon Kondüvisi Baflta malzeme ve geoteknik dallar› olmak üzere, gün geçtikçe de¤iflen ve geliflen mühendislik yaklafl›m ve uygulamalar› sebebiyle, genelde hak ettikleri kadar önem verilmeyen Yard›mc› Tesislerin tasar›m kriterleri için oluflturulan alt komite taraf›ndan detayl› çal›flmalar yürütülmüfl, literatür taramas› ve kat›l›mc› firmalar›n deneyimleri ›fl›¤›nda haz›rlanan dokümanlar komitenin dikkatine sunulmufltur. Baraj ve HES Tesislerinin gerek tasar›m, gerekse onay aflamalar›nda çokça tart›fl›lan, be- den oldukça farkl› tasar›m ve onay kriterleri uygulanmaktad›r. Kongre komitelerince yürütülen çal›flmalar neticesinde, tek ve ortak bir paydada buluflulabilmesi için yürürlükteki flartname ve yönetmeliklerin de ilgili kurum ve kurulufllarca yeniden düzenlenmesi gerekti¤i konusunda görüfl birli¤ine var›lm›flt›r. Özellikle tasar›m kriterleri ile ilgili, ne resmi, ne de özel sektör çal›flanlar› taraf›ndan karara ba¤lanamayan, ancak teknik araflt›rma, deney, yorum ve yaklafl›mlarla çözülebilecek detaylar bulundu¤undan, üniversite ve araflt›rma kurumlar›n›n, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤› ve DS‹ arac›l›¤› ile -bir sonraki aflamadaharekete geçirilmesi için, 11-12 Ekim 2012 tarihinde gerçekleflecek olan 1. Barajlar Kongresi’nde karar al›nmal›d›r. Resim-5: Sani Bey (Yedigöze) Baraj› ve HES, Enerji Sualma Yap›s› tonarme kesitlerde asgari donat› oran›, pas pay› ve çatlak geniflli¤i konular›, komitemiz çal›flmalar›n› oldukça uzun süre meflgul etmifl, sadece bu alt bafll›klar kapsam›nda üç toplant› yap›lm›flt›r. Tam bir görüfl birli¤i sa¤lamamakla birlikte, sonuçlar› komitemizin raporunda özetleNmifl olan bu çal›flmalarda, ülkemizin teknik araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar›ndaki eksiklikleri bir kez daha su yüzüne ç›km›flt›r. Son Söz 1. Barajlar Kongresi kapsam›nda Yap›sal Tasar›m Komitesi taraf›ndan yürütülen çal›flmalarda, yukar›da sözü edilen yap›lar›n hem tasar›m, hem de onay aflamalar›nda, gerek mevcut ulusal standart ve yönetmeliklerin yetersizli¤i, gerekse d›fl kaynakl› dokümanlar›n ülkemizde bire bir uygulanmas›nda yaflanan aksakl›klar ve herkesçe kabul edilen bir kayna¤a dayanmad›¤› halde sektörümüzde yer etmifl olan baz› mühendislik yaklafl›mlar› sebebiyle yaflanan farkl› uygulama ve s›k›nt›lara son verecek, tüm sektör çal›flan› meslektafllar›m›z taraf›ndan kullan›labilecek bir referans doküman oluflturulmas› hedeflenmifltir. Yap›lan çal›flmalar s›ras›nda ve sonras›nda görülmüfltür ki, barajlar ve su yap›lar›n›n genelinde karfl›lafl›ld›¤› gibi, komitemizin ele alm›fl oldu¤u yap›sal tasar›m konular›nda da birbirin- Aldonat KÖKSAL Aldonat Köksal, 1998 y›l› Haziran ay›nda limited flirket olarak kurulan ve 2010 y›l› fiubat ay›ndan bu yana anonim flirket olarak faaliyetlerine devam eden Hidro Dizayn Mühendislik Müflavirlik ‹nflaat ve Ticaret A.fi.’nin kurucu ortaklar›ndan biridir. Halen, 2011 y›l› fiubat ay›nda Alman Lahmeyer International GmbH’in da hissedar› oldu¤u flirketin, murahhas üyeli¤i görevini sürdürmektedir. 1993 y›l›nda Orta Do¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i’nden mezun olmufl ve 1995 y›l›nda ayn› üniversitenin Hidrolik Ana Bilim Dal›nda yüksek lisans›n› tamamlam›flt›r. ‹nflaat Mühendisleri Odas› Ankara fiubesi’ne kay›tl› olan Aldonat Köksal, 1969 do¤umlu olup, evli ve iki çocuk babas›d›r. EK‹M2012 15 Hasan ÖLÇEK Hidromekanik Tasar›m Komitesi 1- GENEL Geliflmiflli¤in harcanan elektrik ile do¤rudan iliflkisi oldu¤u düflünüldü¤ünde, devletlerin elektrik üretim kapasiteleri ve önemi ortaya ç›kmaktad›r. Ülkemizde her geçen gün elektrik ihtiyac›, üretim kapasitemiz artmakta ve üretim çeflitlili¤i de ayn› oranda de¤iflim göstermektedir. Bu çeflitlilik içerisinde ülkemiz için Hidroelektrik enerji; yenilenebilir, güvenli, verimli, yerli ve ucuz bir kaynakt›r. Bu kapsamda Hidroelektrik Santraller ve Barajlar›n gerek planlama gerek mühendislik gerekse imalat konusunda ciddi mesafe katedilmifltir. Ülkemiz DS‹ katk›lar› ve Özel Sektör çal›flmalar› ile sa¤lad›¤› bilgi birikimi sayesinde Yurt içi ve Yurt d›fl›nda büyük çapl› planlamalar ile Baraj, gölet, sulama projelerini yapabilecek düzeye gelmifl, takdirle karfl›lanan eserler yaratm›flt›r. Hidroelektrik Santrallerin ve Barajlar›n yap›m› tüm mühendislik disiplinlerini içine ald›¤› için bu konuda ciddi bilgi birikimi ve baflar›l› bir organizasyon gerekmektedir. Türkiye’de bu ifli baflar›l› bir flekilde organize eden DEVLET SU ‹fiLER‹ ile su yap›lar› konusunda engin bilgilere sahip ÖZEL SEKTÖR PROJE GRUPLARI bir araya gelerek tecrübelerini gelecek nesile aktarmak amac›yla bir taslak çal›flma haz›rlam›fllard›r. Hidromekanik komite, DS‹ ve Özel Sektör Temsilcilerinin bir araya gelmesiyle çal›flma gruplar› belirlenmifl ENSU, ES PROJE, RONA MAK‹NA, SU YAPI, TEMELSU, ESER, TABAR, ZEYRA, KOREL firmalar›n›n uzmanlar›ndan oluflan üyelerin katk›lar›yla ile oluflmufltur. Branflman Yap›s› Montaj Foto¤raf› ‹flletme Esnas›nda Radyal Kapak Foto¤raflar› 1. CEBR‹ BORULARIN PROJE TASARIM ESASLARI 2. CEBR‹ BORU HESAP KR‹TERLER‹ 3. KAYNAK K‹TAPLAR III- TÜRB‹N SEÇ‹M‹ 1. VANA ODASI 2. TÜRB‹N SEÇ‹M‹ IV- VANALAR Flap Kapak Foto¤raf› I- H‹DROMEKAN‹K KAPAKLAR 1. KAPAK B‹LEfiENLER‹, UYGULAMA ALANLARI, T‹P VE SINIFLAMALAR 2. DE⁄ERLEND‹RME 3. TÜRK‹YEDE KULLANILAN KAPAK TÜRLER‹ II- CEBR‹ BORU PROJE VE HESAP ESASLARI Çal›flmalara esas konu bafll›klar› afla¤›daki gibi olup bu konuda taslak metin oluflturulup bas›ma verilmifltir. 2- KONU BAfiLIKLARI Baraj ve HES projelerinde Daimi Teçhizat olarak genellefltirilen ana konu bafll›klar›, Hidromekanik Teçhizatlar, Elektrik ve Elektromekanik Sistemler olarak düflünülerek çal›flma afla¤›daki gibi alt bafll›klar alt›nda toplanm›flt›r. fiöyle ki; 16 SAYI26 Santral binas› girifli Cebri Boru Yerleflimi Foto¤raf› Jet Flow Gate Foto¤raf› Test Çal›flmalar› TEMA Kelebek Vana Atölye Test Foto¤raf V- KALDIRMA MAK‹NALARI (V‹NÇLER) Konik Vana Atölye Foto¤raf› KL‹MA S‹STEMLER‹ 1. GENEL KAPSAM 2. TEM‹Z SU S‹STEM‹ 2. V‹NÇLER VE T‹PLER‹ 3. P‹S SU S‹STEM‹ 3. KALDIRMA TERT‹BATLARI 4. DRENAJ S‹STEM‹ 4. REFERANSLAR 5. YANGIN SÖNDÜRME S‹STEM‹ VI- SENKRON JENERATÖRLER 1. H‹DROELEKTR‹K JENERATÖRLER GENEL 2. JENERATÖRLER‹N T‹PLER‹ 3. PROJE VE fiARTNAMELER‹N TASARIMI VE HAZIRLANMASI 4. REFERANSLAR VII- KORUMA KONTROL S‹STEM‹ 1. GENEL 2. KORUMA S‹STEM‹ GEREKLER‹ 3. KONTROL S‹STEM‹ 4. PROJELEND‹RME KAPSAMI 5. ÖRNEK KORUMA VE KONTROL S‹STEM‹ Ç‹Z‹MLER‹ VIII- ÜN‹TE TRAFOLARI 1. GENEL 2. TRAFO T‹PLER‹ 3. TRAFO DE⁄ERLER‹ 4. TRAFONUN TASARIMI 6. REFERANSLAR X- SANTRAL ‹Ç ‹HT‹YAÇ S‹STEM‹ XI- SANTRAL fiALT SAHASI 1. GENEL KAPSAM 2. BARALAR 3. fiALT TECH‹ZAT MALZEMELER‹ XII- AYDINLATMA S‹STEM‹ 1953 y›l›nda Denizli’de do¤du. 1971 y›l›nda orta ö¤renimini tamamlad›ktan sonra, 2. AYDINLATMA SEV‹YELER‹ 1977 y›l›nda Ortado¤u Teknik Üniversite- 3. AYDINLATMA ARMATÜR T‹PLER‹ si , Makine Mühendisli¤i bölümünden me- 4. MONTAJ fiARTLARI 5. MUAYENE VE TESTLER XIII- TOPRAKLAMA S‹STEM‹ zun oldu. 1978-1990 y›llar› aras›nda GÜR‹fi Makine bünyesinde tasar›m mühendisi olarak çal›flt›. 1991-1995 y›llar› aras›nda HEMA Diflli firmas›nda ‹malat planlama 1. GENEL departman›nda yöneticilik yapt›ktan sonra 2. TOPRAKLAMA MALZEMELER‹ 1995 y›l›nda EN-SU Mühendislik Müfla- 3. TOPRAKLAMA S‹STEM‹N‹N TASARIM ESASLARI 4. TOPRAKLAMA HESABI XIV- BARAJ ELEKTR‹K S‹STEM‹ 5. GENEL 6. REFERANSLAR 6. RAPORLAR VE HESAPLAR 1. HAVALANDIRMA ISITMA VE Hasan ÖLÇEK, 1. ‹fi‹N KAPSAMI 5. TRAFO YERLEfi‹M‹ IX- SANTRAL B‹NASI MEKAN‹K YARDIMCI S‹STEMLER Santral Vinci Foto¤raf› 7. KEfi‹F ÖZET‹ 8. ONAY ‹Ç‹N VER‹LECEK PROJE virlik’te firma ortaklar› aras›nda yer alarak mekanik tasar›m departman sorumlusu oldu. Yerli ve Yabanc› birçok firmayla Baraj, HES, Sulama hatlar›, Göletler, Pompa ‹stasyonu mekanik projelendirilmesi alanlar›na ilave olarak Silo, Rafineri Petrol Tank› , Bas›nçl› Tank, Esanjör, Konveyör, Elevatör tasar›mlar› konular›nda da önemli projeler gerçeklefltirmifltir. Evli ve iki çocuk babas›d›r. PAFTALARI EK‹M2012 17 Dr. A. Fikret Gürdil Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) Barajlar ilindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) baraj ince ve kaba daneli agrega, çimento, puzolanik malzeme ve gerekti¤inde di¤er katk› malzemelerinin, gerekli hedef dayan›m›n› karfl›layacak bir kar›fl›m hesab›na göre su ile harmanlan›p, toprak iflleri ekipman› ile baraj yerine nakledilmesi, serilmesi ve s›k›laflt›r›lmas› yöntemi ile infla edilen bir a¤›rl›k baraj türüdür. SSB, kütle beton yap›lar›n daha ekonomik olarak üretilmesini sa¤lamak amac›yla son 30 y›l içinde gelifltirilmifl, a¤›rl›k barajlar›nda ana yap› malzemesi olarak geleneksel kütle betonunun yerini alm›fl ve barajlar›n d›fl›ndaki benzer sürekli yap›larda da geçerli alternatif bir malzeme olmufltur. S SSB barajlar, afla¤›da özetlenen önemli avantajlar› nedeni ile, ülkemizde de son 15 y›lda gittikçe yayg›n bir flekilde uygulanmaya bafllanm›flt›r. Ülkemizdeki ilk SSB baraj uygulamas›, 1998 y›l›nda inflaat›na bafllanan Çine Baraj›d›r. Baraj zengin ba¤lay›c›l› (85 kg/m3 çimento + 105 kg/m3 uçucu kül = 190 kg/m3 ba¤lay›c› madde) SSB olarak projelendirilmifltir. Az ba¤lay›c›l› (50 kg/m3 çimento + 20 kg/m3 uçucu kül = 70 kg/m3 ba¤lay›c› madde) ilk SSB baraj ise 2000 y›l›nda TEMELSU Uluslararas› Mühendislik Hizmetleri A.fi. taraf›ndan projelendirilen Cindere Baraj›d›r. Kat› Dolgu (hardfill) olarak da an›lan düflük dozajl› SSB kar›fl›m ile infla edilen baraj›n yüksekli¤i 107 m. kret uzunlu¤u 280 m ve gövde beton hacmi ise 1 500 000 m3 tür. TEMELSU’nun ilk SSB baraj tasar›m› 1987 y›l›nda Suudi Arabistan’›n Jizan vilayeti s›n›rlar› içinde yer alan 52 m yüksekli¤inde ve 600 m uzunlu¤undaki Damad Baraj›d›r. Baraj›n uygulama projeleri 2006 y›l›nda yine TEMELSU taraf›ndan yap›lm›fl, baraj inflaat› 2010 y›l›nda tamamlanm›flt›r. Suudi Arabistan’da gerek uçucu kül gerekse do¤al puzolan bulunmad›¤› için, baraj inflaat›nda puzolan özelli¤i olan tafl unu kullan›lm›flt›r. Ülkemizde ve yurtd›fl›nda 42 y›ld›r baraj ve hidroelektrik santral projeleri haz›rlayan ve yap›m s›ras›nda kontrollük ve dan›flmanl›k hizmetleri veren TEMELSU firmas›n›n 1987 y›l›ndan günümüze kadar projelendirdi¤i ve dan›flmanl›¤›n› yapt›¤› 12 adet SSB baraj›n özellikleri Tablo-1 ve Tablo-2 de özetlenmifltir. SSB barajlar konusunda 25 y›ll›k uzmanl›¤a sahip olan TEMELSU firmas›, uluslararas› birçok baraj projelerine de baflar› ile imza atm›fl konusunda lider kurulufllardan biridir. SSB baraj tasar›m› bir bak›ma “Yap› Malzemesi Mühendisli¤i” dir. Yöntem, belirli bir beton Cindere Baraj›: Cindere Baraj› Büyük Menderes Nehri üzerinde infla edilen sulama ve enerji amaçl› kat› dolgu tipinde bir barajd›r. Kret uzunlu¤u 274 m olup temelden yüksekli¤i yaklafl›k olarak 107 m dir. 4 gözden oluflan dolusavak toplam olarak 3620 m3/s boflalt›m kapasitesine sahiptir. Her göz, 10,00 m geniflli¤inde ve 12,90 m yüksekli¤inde radyal kapak ile donat›lm›flt›r. Santral, her biri 9,0 MW’ l›k 3 adet düfley Francis türbin ve 1 adet 1,5 MW’ l›k yatay Francis türbin ile donat›lm›fl olup toplam 28,5 MW’ l›k kurulu güce sahiptir. Y›ll›k üretim 88,12 GWh dir. 18 SAYI26 s›n›f›na göre baraj kesitinin belirlenmesi yerine, yap›sal tasar›m sonuçlar›na göre projelendirilen baraj geometrisi, buna ba¤l› olarak belirlenen gerekli “Hedef Dayan›mlar›” ve olabildi¤ince yerel yap› gereçleri kullan›larak bu dayan›mlara ulaflabilmek için yap›lan SSB kar›fl›m tasar›mlar› ve deneylerini içermektedir. Sertleflmifl SSB’nin özellikleri uzun dönemde geleneksel kütle betonuna benzer. Uygun yap› gereçleri ile ve belirlenmifl tasar›m esaslar›na göre üretildi¤inde, geleneksel kütle betonunun tipik özelliklerini sa¤lamaktad›r. SSB’nin ifllenebilirli¤i düflüktür. ‹fllenebilirli¤i art›rmak, betonun hidratasyon ›s›s›n› kontrol etmek, uzun dönemde beton dayan›m›n› ve dayan›kl›l›¤›n› (durability) art›rmak, dolgu malzemesi olarak ince agregadaki boflluk oran›n› düflürmek ve böylelikle su geçirgenli¤ini ve rötreyi azaltmak, ve en önemlisi ba¤lay›c› gereç olarak çimento miktar›n› azaltarak SSB maliyetini düflürmek için kar›fl›ma uçucu kül, do¤al veya kaya unu gibi yapay puzolanlar ilâve edilir. SSB inflaat›, normal hafriyat makinelerinin kullan›m›ndan olabildi¤ince yararlan›larak koyu k›vamdaki (çökme de¤eri s›f›r olan) betonu birbiri üzerine, genellikle 300 mm kal›nl›kta tabakalar halinde, sürekli olarak dökme ve vibrasyonlu silindirle s›k›flt›r›lma fleklinde uygulanan h›zl›, pratik ve ekonomik bir inflaat yöntemidir. SSB projeleri için ideal alanlar, donat›n›n, gömülü metal ifllerinin ve süreksizliklerin TEMA az bulundu¤u ya da hiç bulunmad›¤› genifl döküm alanlar›d›r. SSB uygulamas›, kütle betonlar, kal›n ve büyük temeller, sürekli taban döflemeleri, batardolar, masif geri dolgular ve barajlarda suyun üstten taflmas›na karfl› flev korumas› olarak kullan›labilir. SSB baraj gövdesinin enine kesitinin (geometrik flekli) ve beton kar›fl›m›n›n tasar›m›nda afla¤›daki faktörler rol oynar: • Baraj›n bulundu¤u iklim kufla¤›, • Baraj bölgesinin depremselli¤i, • Temel kayas›n›n elastisite modülü ve Poisson oran›, • Do¤al nehir agregas› ve/veya k›rma suretiyle elde edilen agregalar›n niteli¤i, • Kullan›lacak ba¤lay›c›n›n ana bileflenleri, • Yak›n çevredeki do¤al puzolan varl›¤› ve/veya uçucu külün baraj yerine uzakl›¤›. SSB kullan›larak infla edilen barajlar›n en önemli avantajlar›: • SSB barajlar›n maliyetleri klâsik beton barajlardan çok daha düflüktür, • Dolgu tipi barajlardan daha emniyetlidir, yüksek ivmeli deprem bölgelerinde ve aktif faylara yak›n yerlerde de ekonomik sismik tasar›mlar mümkündür, • Göreceli zay›f kaya temelleri üzerine de infla edilebilir. Kar›fl›m›n elastisite modulü temel kayas›n›n deformasyon özelliklerine göre ayarlanabilir, • Agregadaki 7,5 mikrondan küçük ince dane miktar› % 7’den az ise agregan›n y›kanmas›na gerek yoktur, • SSB kar›fl›mlar›ndaki ba¤lay›c› gereç miktar› düflüktür. Tasar›ma esas hedef dayan›m gereksinimine ba¤l› olarak ba¤lay›c› madde miktar› (çimento + puzolan/uçucu kül) genellikle 50-300 kg/m3 aras›nda de¤iflir, • SSB içerdi¤i ba¤lay›c› gereç (Çimento– Ç ve puzolan-P) miktar›na ba¤l› olarak: - Düflük dozlu (Ç+P<100 kg/m3), - Orta dozlu (100<Ç+P<150 kg/m3), - Yüksek dozlu (Ç+P>150 kg/m3) olarak s›n›fland›r›labilir, • Hidratasyon ›s›s›n› kontrol için bloklar halinde dökülmesine veya betonun so¤utulmas›na gerek yoktur. Geleneksel beton barajdaki 12-15 m olan genleflme derzi aral›klar› daha genifl tutulabilir, • Küçük barajlarda termal analiz sonucuna göre derz yap›lmayabilir, • Kal›p iflçili¤i sadece memba ve mansap yüzlerinde gereklidir, • Arka arkaya serilip silindirle s›k›flt›rmak sureti ile inflaat›n süreklili¤i sa¤lan›r, Damad Baraj›: Baraj Suudi Arabistan’›n Jizan vilayeti s›n›rlar› içinde yer almaktad›r. Bafll›ca amac› taflk›n kontrol ve sulama olan baraj›n kret uzunlu¤u 600 m, yüksekli¤i ise 52 m’ dir. Her birinin geniflli¤i 14,0 m olan 14 adet gözden oluflan kapaks›z dolusava¤›n eflik kotu 270,00 olup bu kotta rezervuar hacmi 55,5 Milyon m3 olmaktad›r. Gövdenin SSB hacmi yaklafl›k 240 bin m3 dür. Beyda¤ Baraj›: Beyda¤ Baraj› Küçük Menderes Nehri üzerinde infla edilen sulama amaçl› bir barajd›r. Sulama alan› 10 910 ha. d›r. Temelden yüksekli¤i yaklafl›k olarak 95 m. olup talvegden yüksekli¤i ise yaklafl›k 54 m dir. Baraj›n toplam depolama hacmi 248,3 milyon m3 dür. Derivasyon tüneli 5,0 m iç çapl› daire kesitli olup 584,5 m uzunlu¤undad›r ve 151 m3 / s boflalt›m kapasitesine sahiptir. Dolusavak karfl›dan al›fll› kontrolsüz tip olup boflalt›m kapasitesi 1275 m3 / s dir. Kret ogee fleklinde, 60 m geniflli¤indedir ve 4,75 m su yükü ile tasar›m debisini geçirebilmektedir. Boflalt›m kanal› ise dikdörtgen kesitli olup 60 m genifllikten bafllay›p 40 m geniflli¤e daralmaktad›r. Boflalt›m kanal›n›n bitiminde de enerji k›r›c› havuz bulunmaktad›r. EK‹M2012 19 Dr. A. Fikret Gürdil • Dolusavak baraj gövdesi üzerine al›narak ak›fl afla¤› yatak koflullar›na göre kapakl› veya kapaks›z olarak projelendirilebilir, böylelikle dolgu barajlarda önemli bir maliyet oluflturan dolusavak kaz›s› ve inflaat›na gerek kalmaz, • Uygun debilerde dolusavak basamakl› yap›larak enerji k›r›c› havuzun boyutlar› küçültülebilir, • SSB barajlar di¤er tiplere oranla çok daha k›sa zamanda infla edilebilir, • Baraj›n inflas› devam ederken su tutulmas›na bafllanabilir. SSB barajlar genellikle yap›n›n servis ömrü süresince normal flartlar alt›nda çekme gerilmeleri oluflmayacak flekilde projelendirilir. Ancak, baz› ola¤and›fl› yük koflullar› alt›nda (örne¤in, deprem yükleri) belirli bir düzeyde çekme gerilmesine izin verilebilir. Bu koflullarda, çekme gerilmelerinin olufltu¤u kritik bölgelerde (genellikle gövdenin ak›fl yukar›s› flevlerinde ve ak›fl afla¤› topuk bölgelerinde) yüksek dozlu çimento harc› (YB - yast›k betonu) ile derz iyilefltirmesi yap›larak tabakalar aras›n- daki çekme ve kayma dayan›mlar› art›r›l›r. Böylece baraj gövdesi oluflabilecek gerilmelere göre bölgelere ayr›larak, her bölge için gereken farkl› dayan›mlardaki SSB kar›fl›mlar› ile oldukça ekonomik tasar›mlar yap›labilir. Özellikle anakaya deprem ivmelerinin yüksek oldu¤u sismik bölgelerde ve aktif faylara yak›n baraj eksenlerinde taban› genifl olan kat› dolgu tipi barajlar daha ekonomik olmaktad›r. Bu tür barajlar: • Yüksek sismik yükler alt›ndaki davran›fl›n klasik a¤›rl›k barajlara k›yasla daha iyi olmas›, yeterli durayl›l›¤›n sa¤lanabilmesi, • Taban geniflli¤i art›r›larak gerilmelerin azalt›labilmesi, böylece zay›f temel koflullar›nda a¤›rl›k baraj› yapma olana¤›, • Simetriden dolay› temeldeki gerilmelerin uniformlu¤u, • Normal servis yükleri alt›nda kesitin her zaman bas›nç alt›nda kalmas›, çekme gerilmelerinin oluflmamas›, • Hedef dayan›m›n düflük olmas›ndan dolay› gerekli ba¤lay›c› gereç miktar›n›n, dolay›s› ile kar›fl›m maliyetinin azalmas›. gibi önemli nedenlerden dolay› tercih edilirler. Al Wehdah Baraj›: Al Wehdah baraj› sulama ve içmesuyu amaçl› olup, Ürdün’ün kuzeyinde Ürdün ve Suriye aras›nda s›n›r teflkil ederek akan Yarmuk ›rma¤› üzerindedir. Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB-RCC) tipte olan baraj›n kret kotu 116,0 m ve temel kotu 20,0 m olup baraj 96 m yüksekliktedir. Baraj›n SSB (RCC) hacmi 1,43 milyon m3 dür. Kapaks›z dolusavak, kret kotu 110,0 da ve ogee fleklinde olmak üzere baraj›n üzerinde 250 m uzunlukta tasarlanm›flt›r. Mansap flütü, basamakl› olarak projelendirilmifltir. Dolusava¤›n olas› en büyük taflk›nda kapasitesi 7600 m3 /s olup bu taflk›n 115,90 m kotunda (5,90 m birim yük ile) geçecektir. Basamakl› flüt kanal› geniflli¤i nehirde 100 m’ye inmekte, enerji baraj ete¤indeki 100 m genifllikteki 46 m uzunluktaki düflü havuzunda k›r›lmaktad›r. Menge Baraj›: Menge Baraj› ve HES Adana il s›n›rlar› içinde Göksu Nehri üzerinde yer almaktad›r. SSB gövde hacmi 380 000 m3, göl hacmi ise 50 797 hm3 dür. Kret uzunlu¤u 304 m. olup temelden yüksekli¤i yaklafl›k olarak 68 m dir. 3 gözden oluflan dolusavak toplam olarak 4680 m3/s boflalt›m kapasitesine sahiptir. Her göz, 11,00 m geniflli¤inde ve 15,40 m yüksekli¤inde radyal kapak ile donat›lm›flt›r. Santral, her biri 45,43 MW’ l›k 2 adet düfley Francis türbin ile donat›lm›fl olup toplam 90,85 MW’ l›k kurulu güce sahiptir. Y›ll›k üretim 203,14 GWh dir. 20 SAYI26 Dr A. Fikret Gürdil Dr A. Fikret Gürdil 1955 y›l›nda Trabzon’da do¤du. ‹lk ve orta ö¤renimlerini Sivas’ta, lise e¤itimini ise Kabatafl Erkek Lisesi – ‹stanbul’da tamamlad›. 1978 y›l›nda Orta Do¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisans derecesini 1980 y›l›nda, doktora çal›flmalar›n› da 1986 y›l›nda ayn› bölümün Yap› Mekani¤i Anabilim Dal›’nda tamamlad›. 1978-1980 y›llar› aras›nda ‹nflaat Mühendisli¤i Yap› Malzemeleri Anabilim Dal›nda araflt›rma asistan›, 1980-1983 y›llar› aras›nda ö¤retim asistan› ve 1983-1986 y›llar› aras›nda da ö¤retim görevlisi olarak çal›flt›. A¤ustos 1986’da üniversiteden ayr›larak Temelsu Mühendislik Limited fiirketi’nde, Yap›sal Tasar›m Bölümü Yöneticisi olarak çal›flmaya bafllad›. 2003 y›l›nda Temelsu Uluslararas› Mühendislik Hizmetleri A.fi. firmas›na ortak oldu. ‹nflaat mühendisli¤inin yap› malzemeleri, yap› mekani¤i, deprem mühendisli¤i dallar›nda ve bunlar›n bilgisayar uygulamalar›nda 34 y›ll›k deneyime sahip olan Dr. Gürdil, Temelsu Firmas›’nda görev yapt›¤› 26 y›l içinde çok say›da baraj, hidroelektrik santral ve tünel projelerinin yap›sal tasar›mlar›nda, barajlar›n dinamik analizleri va yap›sal tasar›mlar›, ülke çap›nda kullan›lan ‹ller Bankas›na ait prizmatik ve ayakl› su deposu tip projelerinin haz›rlanmas›, otoyol köprülü kavflak, köprü, viyadük ve tünellerin proje yap›m ve inflaat kontrollüklerinde bölüm yöneticisi ve proje müdürü olarak görev yapt›. Anadolu Otoyolu üzerindeki köprü, viyadük ve tünellerin güçlendirilmesi; Azerbaycan, Kazakistan, K›rg›zistan, Tacikistan ve Özbekistan gibi d›fl ülkelerde çok say›da baraj, hidroelektrik santral ve pompa istasyonlar›n›n iyilefltirilmesi ve depreme karfl› güçlendirilmesi projelerini yürüttü. 2011 y›l›ndan bu yana Yap›sal Tasar›m Bölümü yöneticili¤inin yan› s›ra Genel Müdür Yard›mc›l›¤› görevini de yürütmekte olan Dr. Gürdil evli ve bir çocuk babas›d›r. Oktay AKAT Betonarme Demirinin Korozyonunun Nedenleri 1. Beton Karbonasyonu 2. Klorür ‹yonlar›n›n Etkisi (Klor Sald›r›s›) Beton Karbonasyonu: Daha önceki bölümlerde anlat›ld›¤› üzere beton yap›n›n pH de¤eri 13 civar›ndad›r. Bu de¤er beton yap›n›n alkali özellikte oldu¤unu belirtir. Bu alkali ortam, betonarme demirinin beton ortam›nda korozyona karfl› siyah bir film ile kaplanmas›na ve pasif halde bulunmas›na neden olur. Bu durum Pourbaix diyagram› incelendi¤inde de görülebilir. Beton pH de¤erinin yükselmesinin nedeni; beton hücrelerinde ve boflluklar›nda OH iyonlar›n›n ve H2O moleküllerinin yüksek yo¤unlukta olmas›d›r. Beton yüzeyin geçirgenli¤ine ba¤l› olarak havadaki CO2, yüzeydeki gözeneklerden betonarme yap›n›n içine nüfuz edecektir. Nüfuz etme h›z› yaklafl›k 0,5 mm/y›l olmaktad›r. Demir donat› ile beton kal›p aras›ndaki pas pay›n›n 20 mm oldu¤u kabul edilirse, 40 y›l sonra havadaki serbest CO2 donat› yüzeyine ulaflacak kadar beton yap›n›n içine nüfuz edecektir. Bu durumda OH iyonlar› ile nüfuz eden CO2 molekülleri kimyasal tepkimeye girerek kalsiyum karbonat tuzunu meydana getirir. Bu tuz pH bak›m›ndan nötr de¤erlilikte olaca¤› için betondaki alkali özelli¤inin kaybolmas›na neden olacakt›r. Beton ortam›n›n betonarme demirini pasif halde bulundurma ve koruma etkisi kaybolunca; demir donat› atmosfer ortam›ndaki gibi korozyona u¤rayacakt›r. Beton ortam› içerisindeki demirinin korozyona u¤ramas› daha önceki bölümlerde belirtilen s›k›nt›lara ve yap›n›n betonarme özelliklerinin kaybolmas›na neden olacakt›r. Klorür ‹yonlar›n›n Etkisi Betonarme yap›lar›n›n özellikle deniz atmosferine veya tuzlu yer alt› sular›na maruz kald›¤› durumlarda yine beton yüzeyinin geçirgenli¤ine ba¤l› olarak, klor iyonlar› demir donat›ya eriflti¤inde donat›n›n üzerindeki mevcut pasif tabakaya zarar vererek; donat› üzerinde anodik ve katodik özellikteki yüzeylerin oluflmas›na neden olurlar. Önceki bölümlerde farkl› özelliklerdeki anodik ve katodik yüzeylerin oluflmas›ndan ötürü korozyon hadisesinin yaflanaca¤› belirtilmifltir. Bu durumun gözle görülebilir en önemli belirtileri betondaki çatlamalar ve beton yüzeyindeki kahverengi-k›rm›z› ak›nt› izleridir. Beton ortam› içerisindeki demirin klorür sald›r›s› nedeniyle korozyona u¤ramas› ile korozyon ürünleri meydana gelir ve beton-donat› yap›sal bütünlü¤ü araya korozyon ürünleri girmesi nedeniyle bozulur. Bu durum yap›n›n betonarme özelliklerinin kay- 22 SAYI26 bolmas›na neden olacakt›r. Betonarme Yap›larda Korozyona Karfl› Al›nabilecek Tedbirler: Önceki bölümlerde betonarme yap›n›n korozyondan dolay› özellikle beton-donat› yap›sal bütünlü¤ünün zay›flamas›ndan ötürü yaflanan s›k›nt›lar ve deprem etkisi ile ne gibi sonuçlar›n ortaya ç›kabilece¤i belirtilmifltir. Bu durumun can kay›plar›na ve ne gibi büyük tahribatlara 11.‹lkel gerilmeli betonarme yap›larda katodik koruma tedbirleri al›n›rken katot haline getirilen betonarme demirlerinden afl›r› korunma nedeniyle hidrojen ç›k›fl› olay›n›n meydana gelmemesi için dikkat edilmelidir. Aksi takdirde afl›r› koruma nedeniyle hidrojen k›r›lganl›¤› meydana gelerek donat› yüzeyinde k›r›lmalar ve malzeme bütünlü¤ünün bozulmas› gözlemlenir. mal oldu¤u anlat›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Korozyon ve dolay›s›yla depreme karfl› ne yap›labilir; 1. Betonun geçirgenli¤inin azalt›c› tedbirlerin al›nmas›, beton kalitesinin yükseltilmesi 2. Beton yap›lar›n üzerine gerek atmosfer etkilerinden gerekse yer alt› sular›n›n etkilerinden oluflabilecek korozyon hadisesine karfl› özel kaplamalar, boya veya bohçalama ifllemleri ile beton yap›lar›n bulundu¤u ortam ile olan fiziksel iliflkisinin s›n›rland›r›lmas›. 3. Beton katk›lar› özellikler klorürlü katk›lar üreticinin talimat›na göre ve çok dikkatli bir flekilde kullan›lmal›d›r. 4. Beton pH de¤eri alkali de¤erlerde, yaklafl›k olarak pH 13,5-14 de¤erleri aras›nda, tutacak katk›lar kullan›labilir. 5. Beton-donat› yap›sal bütünlü¤ünü (adherans) art›racak katk›lar kullan›labilir. 6. Donat› demirleri, beton-donat› yap›sal bütünlü¤ünü azaltmayacak flekilde özel epoxy boyalar ile kaplanabilir. 7. Demir donat›lar›n s›cak dald›rma galvaniz yap›lmas› düflünülebilir. 8. Yeni yap›lan betonarme yap›larda koruyucu önlem olarak Katodik Muhafaza uygulamalar› yap›labilir. (D›fl Ak›m Kaynakl› veya Galvanik seçenekleri ile) 9. Eski betonarme yap›larda Katodik Koruma uygulamalar yap›labilir. (D›fl Ak›m Kaynakl› veya Galvanik seçenekleri ile) 10.Klor ile kirlenmifl betonarme yap›larda elektrokimyasal klor sa¤ma (Chlorine Extraction) ifllemi ve alkali hale getirme (Re-Alkalinisation) ifllemleri gerçeklefltirilebilir. Oktay AKAT 1937 y›l›nda do¤mufl ve yüksek ö¤renimini ‹.T.Ü Elektrik Fakültesi’nde 1960 y›l›nda tamamlayarak Yüksek Mühendis olarak mezun olmufltur. Meslek hayat›n›n ilk y›llar›nda elektrifikasyon iflleri gerçeklefltirmifl ve ET‹BANK köy elektrifikasyon ifllerinde baflmühendis olarak çal›flm›flt›r. Askerlik hizmetini müteakip TEKFEN ‹nfl. Ltd. fiti. Elektrik Bölümü Müdürlü¤ü’nde çal›flm›flt›r. fiirketin 1967'de ‹stanbul'a nakli ile Ankara’da kendi mühendislik firmas›n› kurmufl ve taahhüt ifllerine bafllam›flt›r. ‹fltigal alanlar› santraller, enerji nakil hatlar›, indirici merkezler ve flehir flebekeleri, organize sanayi bölgeleri ve endüstri tesisleri olmufltur. 1983 y›l›ndan itibaren firmas› Anonim fiirket fleklinde hizmet vermeye bafllam›flt›r. Bu y›llardan itibaren teknik müflavirlik; özellikle korozyon mühendisli¤i ile u¤raflmaya bafllam›flt›r. ODTÜ'de bulunan Korozyon Derne¤i’nin kurucu üyesi olup, halen yönetim kurulunda bulunmaktad›r. ‹TÜ Vakf› denetim kurulu baflkanl›¤› yapmaktad›r. TürkMMMB üyesi olup bu y›l içerisinde 30. y›l›n› dolduran üyelere verilen birlik sembolü k›rlang›ç heykelini alm›flt›r. Evli ve bir erkek çocuk sahibidir. Altu¤ AKMAN Süreyya Bey Baraj› ve HES Projesi fla¤› Çekerek Proje kapsam›nda planlanan Çekerek (Süreyya Bey) Baraj› ve Hidrolelektrik Santral› (HES) projesi, Yeflil Irma¤›n yan kollar›ndan olan Çekerek Irma¤› üzerindedir. Y›ld›z Da¤lar›ndan do¤an Çekerek Irma¤› bat› yönünde Tokat ve Yozgat illerini geçerek baraj aks›na ulafl›r. Baraj aks›ndan sonra kuzeye ve kuzey do¤uya yönelen Çekerek Irma¤› Amasya ili s›n›r› içinde sol sahilden Yeflil›rmak ile birleflir. Baraj yeri Yozgat il merkezine yaklafl›k 83,9 km, Çekerek ‹lçe merkezine ise 7,00 km uzakl›ktad›r. Ya¤›fl havzas›n›n en yüksek noktas› Y›ld›z Da¤› 2552 m’dir. A Çekerek Baraj› sulama, enerji ve taflk›n koruma amaçl›d›r. Sulama alanlar› Tokat, Amasya, Yozgat ve Çorum il s›n›rlar› içinde kalmaktad›r. DS‹ Samsun Bölgesince haz›rlanan Planlama Raporu ile bulunan afla¤›da belirtilen mansap ovalar›nda toplam 42869 ha alan›n sulanmas› amaçlanm›flt›r: Çekerek Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahilde cazibe ile 438 ha, sol sahlide cazibe ile 424 ha pompajla 634 ha olmak üzere toplam 1496 ha arazi sulanacakt›r. Zile Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal› üzerinde tesis edilecek 2 adet pompa istasyonu ve Karaa¤aç yazmas› ile su Zile ovas›na aktar›lacak ve pompajla 6332 ha arazi sulanacakt›r. Maflat - Refladiye Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil sulama ana kanal›ndan cazibe ile 2924 ha, pompajla 6081 ha toplam 9005 ha arazi sulanacakt›r. Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Uydu Görüntüsü 24 SAYI26 Mamure Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal› ile tafl›nan su Kalebo¤az› sifonu vas›tas›yla Çekerek Irma¤› sol sahiline geçirilerek, Ma- ÜYELER‹M‹ZDEN Dolusavak ve Derivasyon Tüneli Ç›k›fl› Mansap Görüntüsü mure ovas›nda 2432 ha’› cazibe ile 2648 ha’› pompajla olmak üzere toplam 5080 ha arazi sulanacakt›r. Geldingen Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal›ndan al›nan su ile cazibeli 18399 ha, pompajl› 2557 ha olamak üzere toplam 20956 ha arazi sulanacakt›r. Bu sulama faydas› ile projenin sa¤layaca¤› y›ll›k tar›msal net gelir art›fl› 2012 y›l› fiyatlar› ile 82.700.000,- TL olacakt›r. Baraj inflaat› ihalesi 06-01-1998 tarihinde DS‹ Genel Müdürlü¤ü Barajlar ve HES Dairesi taraf›ndan 10.500.000,-TL(1997 birim fiyatlar› ile) keflif bedeli ile yap›lm›fl ve ihale K‹SKA-ECETUR-EREN ORTAKLI⁄I taraf›ndan %16,14 tenzilat verilerek kazan›lm›flt›r. ‹flin sözleflmesi 8.815.800,- TL ihale bedeli ile 24-02-1998 tarihinde imzalanm›flt›r. Sözleflmenin Say›fltay tescilli 06-07-1998 tarihinde, ifl yeri teslimi 14-041998 tarihinde yap›lm›fl ve 01-04-1999 tarihinde ifle fiilen bafllan›lm›flt›r. ‹flin bütün faaliyetlerinin tamamlanmas› ve iflletmeye al›nmas›n›n 2012 y›l› sonunu bulaca¤› öngörülmektedir. ‹flin bafllang›c›ndan itibaren tüm uygulama projeleri ES Proje Müflavirlik Mühendislik Ltd. fiti. taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. ‹hale dokümanlar› ekinde verilen ve 1998 y›l›nda DS‹ Genel Müdürlü¤ü Barajlar ve HES Dairesince haz›rlanan kati projeler esas al›narak uygulama projeleri Es Proje taraf›ndan düzenlenmifltir. ‹nflaat iflleri ifl program›na uygun olarak haz›rlanan projeler DS‹ taraf›ndan onayland›ktan sonra uygulamaya geçilmifltir. Proje teknik karakteristikleri afla¤›da verilmifltir: Yollar Hidroloji Ya¤›fl alan› : Y›ll›k ortalama ak›m : Regülasyon oran› : Katastrofal taflk›n piki : Derivasyon taflk›n piki : Göl Maksimum Su Seviyesi : Normal Su Seviyesi : Minimum Su Seviyesi : Aktif göl hacmi : Karayolu : 29,41 km Köy yollar› : 45,00 km fiantiye içi yollar› : 14,50 km 5125 km2 552,80 hm3 %77 2459 m3/s 345 m3/s 858,25 m 855,00 m 820,00 m 1080,80 hm3 Derivasyon Tüneli Yeri : Sol sahil Kesit tipi : Dairesel Kesit iç çap› : 6,00 m Deflarj kapasitesi : 345 m3/s Boyu : 482,70 m Dolusavak ve Enerji Tüneli Kapak fiaft› Memba Görüntüsü EK‹M2012 25 Altu¤ AKMAN Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Membadan Görünüflü Gövde Tipi Kret kotu Talveg kotu Temel kotu Kret uzunlu¤u Baraj ekseni cap› Kret geniflli¤i Gövde yüksekli¤i Talvegden : : : : : : : : : Kil çekirdekli kaya dolgu 861,50 m 784,00 m 759,00 m 637,98 m 607,00 m 12,00 m 77,50 m Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Panoromik Görünüflü 26 SAYI26 Temelden : 102,50 m Memba flevi : 1,0D/2,5Y Mansap flevi : 1,0D/2,0Y Toplam dolgu hacmi : 7.495.350 m3 Enjeksiyon ve ulafl›m galerileri Yeri : Sol ve sa¤ sahil Kesit tipi : Atnal› Kesit Çap› : 3,50 m Boyu : 852,53 m Kapama seddesi Yeri Kret kotu Kret uzunlu¤u Dolgu hacmi Dolusavak Yeri Kapak adedi ve boyutlar› Eflik kotu Eflik uzunlu¤u Deflarj kapasitesi : . : : Sol sahil 861,50 m 693,04 m 533.009 m3 : : : : : Sol sahil 4 x (7,50m x 12,30) m 845,95 m 30,00 m 2459 m3/s ÜYELER‹M‹ZDEN Gövde kaz› miktar› (batardolar dahil) Kapama seddesi dolgu hacmi Kapama seddesi kaz› hacmi Dolusavak Kaz› miktar› Beton miktar› Derivasyon tüneli Kaz› miktar› Beton miktar› Enerji tüneli Kaz› miktar› Beton miktar› Daimi teçhizat : 1.623.905 m3 : 533.009 m3 : 190.721 m3 : 3.230.000 m3 : 95.000 m3 : 74.286 m3 : 18.526 m3 : 95.381 m3 : 10.341 m3 : 990.000 kg Su Tutma Töreni Derivasyon Tüneli Beton Kapaklar›n ‹ndirilifli Deflarj kanal› uzunlu¤u Yaklafl›m kanal› uzunlu¤u Enerji k›r›c› tipi / uzunlu¤u Sulama Tüneli Yeri Kesit tipi Kesit iç çap› Deflarj kapasitesi Uzunlu¤u Santral Yeri Enerji tüneli tipi Enerji tüneli iç çap› Enerji tüneli uzunlu¤u Ünite say›s› Türbin tipi Kurulu güç Toplam enerji : 317,65 m : 25,00 m : Tip 3 / 35 m : : : : : Sa¤ sahil Dairesel, Beton kaplamal› 4,00 m 13,71 m3/s 317,82 m : : : : : : : : Sol sahil Dairesel, Beton kaplamal› 4,00 m 317,73 m 4 adet Düfley eksenli Francis 14,4 MW 50 GWh/y›l Yukar›da karakteristikleri verilen baraj ve tesislerine ilaveten, göl alan›nda kalan Sorgun-Çekerek ve Kad›flehri-Çekerek Devlet yollar› baraj rezervuar kotunun üzerine relöke edilmifltir. Ayr›ca göl alan›n›n etkiledi¤i köy yollar› da yeni güzergahlar›na tafl›nm›flt›r. Baraj inflaat›nda baz› önemli sorunlarla karfl›lafl›lm›fl, gerekli önlemler ve proje tadilatlar› yap›larak bu sorunlar afl›lm›flt›r. Derivasyon tüneli imalat› aflamas›nda özellikle tünelin ç›k›fl kesiminde göçükler oluflmufl ve tünel ç›k›fl a¤›z›nda heyelanlar meydana gelmifltir. Ç›k›fltaki heyelanlar›n durdurulmas› için topuk dolgular›na ihtiyaç duyulmufl ve tünel 40 m uzat›larak üzerine 15,00 m yüksekli¤inde kaya dolgu yap›lm›flt›r. Tünel göçükleri için gergili çelik iksa ve yüksek mukavemetli betonarme kaplama kullan›lm›flt›r. Gövde kil çekirde¤i ana kayaya oturtulmufl oldu¤undan temel kaz›s›n›n kuruda yap›labilmesi için memba ve mansap batardolar›n›n kil çekirdekleri alt›nda alüvyonda geçirimsizli¤in sa¤lanmas› amac›yla 80 cm kal›nl›¤›nda 34 m derinli¤inde bulamaç hende¤i (Slurry Trench) imal edilmifl ve geçirimsizlik perdesi ana kaya olan ofyolitlere 2,00 m soketlenmifltir. Bu uygulama yap›ld›¤› dönemde ülkemizdeki ilklerden birini oluflturmaktad›r. Altu¤ AKMAN Altu¤ Akman 1977 y›l›nda Ankara’da do¤du. 1998 y›l›nda Ortado¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i bölümünü bitirdi. 2002 y›l›nda Duke University’de yüksek lisans çal›flmalar›n› tamamlad›. 2002 y›l›ndan bu yana ES- Dolusavak inflaat›nda kaz› aflamalar›nda deflarj kanal›n› sol ve sa¤ yamaçlar›ndaki kaz› flevlerinde (flistlerde-grafitli fillitlerde) heyelanlar oluflmufl, heyelenlar›n durdurulmas› içim flev e¤imleri yat›r›lm›fl, kaz› yüzeylerinde yüzey sular›n›n uzaklaflt›r›lmas› için drenaj tedbirleri uygulanm›fl ve heyelanlar kontrol alt›na al›nm›flt›r. Heyelanlar›n enerji k›r›c› havuz bölgesinde derin kaz›ya imkan vermemesi sebebiyle enerji k›r›c› havuz tasar›m debisinin küçültülmesi ‹dare ile birlikte kabul edilerek havuz taban kotu yukar›ya kald›r›lm›flt›r. PROJE Mühendislik Müflavirlik ‹nflaat faaliyetlerinin önemli imalat kalemleri afla¤›da verilmifltir: oluflturulmas›, hidrolik modelleme, hid- Gövde dolgu hacmi (batardolar dahil) mektedir. Ltd.fiti.’de görev almaktad›r. ESPROJE’de çal›flt›¤› süre içerisinde çeflitli köprü, baraj gövdeleri, enerji üretim tesisleri, çimento üretim tesisleri, uydu deney tesisleri, uçak hangarlar›, içme suyu isale hatlar›, ar›tma tesisleri tasar›mlar› üzerinde çal›flm›flt›r. Sonlu elemanlar metodu ile yap›sal analiz, topoloji, sonlu elemanlar›n a¤lar›n›n roloji, ve nümerik metodlar ile ilgilen- : 7.495.350 m3 EK‹M2012 27 Ahmet B. ÖZSÜT Mimarl›¤›n Serüveni Çok K›sa Bir Tarihçe elektrik güç üretiminin icad›yla sonradan ‹kinci Sanayi Devrimi olarak adland›r›lacak daha da büyük bir teknolojik ve ekonomik ivmelenme gündeme gelecektir. Baflka bir söyleyiflle Sanayi Devrimi, Geç Ortaça¤’da ortaya ç›kan burjuva s›n›f›n›n ekonomiye ve dolay›s›yla siyasete art›k hakim oldu¤u, kapitalizm ça¤›n›n bafllad›¤› ve modern kapitalizme do¤ru evrildi¤i, uluslaflma süreçlerinin tamamland›¤› ve bu sürecin siyasal yans›mas› olarak mutlak monarflilerden ça¤dafl demokrasilere geçifl dönemini ifade eder. Öte yandan her yeni oluflumun kendi karfl›t›n› yaratmas› da kaç›n›lmazd›r ve 19.yüzy›ldan bafllayarak ‘emek sömürüsü’ karfl›tl›¤› ile geliflen sosyalist ve komünist ideoloji takip eden y›llar›n siyasal ve toplumsal yaflam›n› adeta sarsacakt›r. Bölüm 9. Sanayi Devriminden Modern’e Sanayi Devrimi ve Neoklasik Felsefe ve bilim alan›nda arkaik toplumlar ve Neolitik Devrim sonras›nda ilk büyük s›çraman›n ‹onia’l›larla bafllayan Antik Yunan’la ve ikinci büyük s›çraman›n Rönesans ve Ayd›nlanma ile gerçekleflti¤ini önceki bölümlerde ifade etmifltik. Üçüncü büyük s›çrama ise Ayd›nlanma’n›n açt›¤› yolda modern do¤a görüflünün oluflmaya bafllamas›yla gerçekleflecek, 18.yüzy›l›n ikinci yar›s›nda bafllayan bilim ve teknoloji alan›ndaki bu dönüflüm, bafl›n› ‹ngiltere’nin çekti¤i Avrupa ülkelerindeki Sanayi Devrimi ile koflut olarak geliflecektir (bu geliflmede Bat› Avrupa Ülkelerinin sömürgecilik yoluyla elde etti¤i ek zenginli¤in katk›s›n› da gözard› etmemek gerekir). Bu bilimsel ve teknolojik geliflme sonucunda ça¤›n en büyük icad› olan kömürlü buhar makineleri imalat sanayi, ulafl›m, madencilik, tar›m gibi alanlarda kullan›lmaya bafllayacakt›r. Buharl› makineler, önceki tüm dönemlerde salt el eme¤i ve insan veya hayvan gücüne dayal› basit alet ve makinelerle yap›lan üretime göre müthifl bir üretim verimlili¤i s›çramas›, dolay›s›yla da ekonomik geliflme yaratacakt›r. Sanayi devrimi k›sa zamanda Kuzey Amerika ve Japonya’ya da yay›lacak ve 19.yüzy›la do¤ru içten yanmal› motorun ve 28 SAYI26 Ayn› dönem, mimarl›k için de radikal dönüflüm sanc›lar›n›n yafland›¤› bir dönemdir. Rokoko’nun fazla yayg›nlaflamamas› ve ömrünün k›sa sürmesi do¤ald› çünkü bu üslubun görsel ve aldat›c› afl›r›l›klar› ça¤›n düflüncesine art›k uymuyordu. Ayd›nlanma düflüncesi di¤er konularda oldu¤u gibi mimaride de safl›¤a, öze geri dönüfle inan›yordu. Bu ba¤lamda klasik mimarl›k ekolü (ya da anlay›fl›) için öze dönüfl aray›fl›nda kolay ulafl›lacak kaynak belliydi. Bu anlay›fl strüktürel safl›¤› ve ifllevselli¤i ile antik Yunan ve Roma’d›r (dolay›s›yla da k›smen Bizans ve Rönesans). Bat› Uygarl›¤›n›n o güne kadarki en büyük geliflmelerini ortaya koydu¤u 18 ve 19’uncu yüzy›llarda, hatta 20’inci yüzy›l›n bafllar›na kadar etkisini gösterecek olan bu ak›m, Neoklasik olarak adland›r›lacakt›r. Bafllang›çta özellikle Fransa’da ço¤u tasar›m aflamas›nda kalm›fl (resim 152), pek az› infla edilmifl (resim 153) daha yal›n ve süslemeden uzak örnekler vard›r ancak bu samimi yal›nl›k aray›fl› çok k›sa sürmüfltür (Öte yandan antik mimariye ve türevleri olan üsluplara yönelimin tek istisnas› özellikle ‹ngiltere’de geliflecek olan Yeni Gotik anlay›fl olacakt›r). Resim 152 – E.L.Boullee, Newton An›t› tasar›m› (1784) Resim 153 – C.N.Ledoux, vergi toplama yap›lar›, Paris çevresi (1784-1789) Müzik ve resim sanatlar›n›n, edebiyat›n önemli eserler, sanatç›lar ve dönüflümler yaratt›¤› bu dönemde mimarl›k profesyonelleri genelde yarat›c›l›¤›n alt s›n›rlar›nda neoklasik romantizmle oyalanacakt›r. 19.yüzy›l ortalar›nda mimarl›k teorisyeni ve Gotik yap›lar›n restorasyonunda uzmanlaflm›fl bir Frans›z bir mimar olan E.Viollet-le-Duc’un sözleri dönemin çarp›c› bir özetidir: “Ondokuzuncu yüzy›l kendine özgü bir mimarl›¤› olmadan m› sona ermek zorunda kalacak? Bulufl bollu¤una, yaflam gücündeki art›fla karfl›n bu ça¤ gelecek nesillere sanatta karaktersiz ve s›n›flamas› olanaks›z melez yap›tlar ve taklitlerden baflka bir fley b›rakamayacak m›?”. Yine ayn› y›llarda benzer bir elefltiri Amerikal› heykeltrafl H.Greenough’dan gelecektir: “E¤er Amerikal›lar ifllevin dayatt›¤› formu göz önünde tutarak yap›lar›n› da gemilerini yapt›klar› gibi tasarlasalard›, bir süre sonra Pantheon’dan da üstün yap›lar yapabilirlerdi”. Özellikle Greenough’un elefltirisi adeta Modernizmin ayak sesleridir. Neoklasisizm için genel bir niteleme yapmak gerekirse, bu ak›m›n flu ya da bu klasik stili do¤rudan kullanan veya onlara öykünen eklektik (seçmeci) bir anlay›fl oldu¤u ifade edilmelidir. Önceleri örne¤in Thomas Jefferson’un Fransa Nimes’deki Roma tap›na¤› Maison Carre’a öykündü¤ü Virginia Meclis Binas›nda oldu¤u gibi ayn› yap›da sadece tek klasik stil kullan›l›rken (resim 154), 18.yüzy›l sonlar›ndan itiba- Resim 154 – Thomas Jefferson, Virginia Meclis Binas› (1789) KÜLTÜR-SANAT Resim 155 – J.G.Soufflot, Saint Genevieve Kilisesi, Paris (1790) ren farkl› klasik stillerin birden fazlas›n›n ayn› yap›da kullan›lmas›na bafllanm›flt›r. Paris Saint Genevieve Kilisesi bu anlay›fl›n öncü yap›lar›n›n en önemlilerinden birisidir (resim 155). Neoklasik, 19.yüzy›l boyunca da ayn› eklektik canland›rmac› anlay›fl› sürdüren say›s›z yap› üretecektir. Bu yap›lardan Prusya kraliyet ailesine ait resim ve heykel eserleri kolleksiyonunun sergilenmesi amac›yla yap›lm›fl olan Altes Müzesi, ana cephesi ‹yonik kolonatl› Yunan stoas›na, heykel kolleksiyonunu sergilemek amac›yla tasarlanan merkezi mekan› Korint kolonlar üzerine oturan Roma Pantheon kubbesine öykünen, kendi kategorisi içinde s›kça örnek gösterilen bir yap›d›r (resim 156). da, 8.Henry döneminde ‹ngiliz Kilisenin Papal›¤›n egemenli¤inden kurtularak Anglikan Kilisesi’ne dönüflmesinde yatt›¤› söylenebilir. K›ta Avrupas›ndaki, özellikle Katolik dünyas›ndaki kültürel geliflmeleri zaten her zaman muhafazakar bir tutumla izlemifl olan ‹ngiltere’nin, resmi mimarisinin kimli¤ini Gotik mimarinin yeniden canland›r›lmas›nda aram›fl olmas› bu nedenle bir bak›ma do¤ald›r denilebilir. ‹ngiliz Yeni Gotik üslubunun belki de en önemli örne¤i, büyük bir yang›nda 1834 y›l›nda neredeyse tamamen yanan ‹ngiliz parlemento binas› Westminister Hall’un yerinde infla edilen yeni parlamento binalar›d›r (resim 157 - ‹ngiltere’de parlamentarizmin bafllang›c›n›n Magna Carta’ya [1215] kadar dayand›¤› bilinir, bu süreç 17.yüzy›lda avam kamaras›n›n gücünü art›ran ‘Haklar Yasas›’na, 18.yüzy›lda da bugünkü ‘bakanlar kurulu’nun kökeni olan ‘kabine’ sisteminin oluflturulmas›na uzan›r). Resim 157 – C.Barry ve A.W.N.Pugin, Westminister Hall - Londra (1840- 1870) Amerika, Kanada gibi ‹ngiliz kültürünün hakim oldu¤u ülkelerde de uygulanm›fl olmas›na ra¤men Yeni Goti¤in di¤er önemli örnekleri de ‹ngiltere’dedir. Bunlardan A.W.N.Pugin’in Saint Giles Kilisesini ve Saint Pancras ‹stasyonunun ana yap›s› olan Midland Grand Hotel’i (resim 158) anmakta yarar var. Resim 156 – K.F.Schinkel, Altes Müzesi, Berlin (1830) Neoklasik mimarinin insanl›k kültürüne en büyük katk›s› bu dönemde antik yap›lar üzerinde yap›lan yo¤un inceleme çal›flmalar› nedeniyle bu yap›lar›n ortaya ç›kar›lmas›na ve korunmas›na önem verilmesi gerekti¤inin anlafl›lmas›n› sa¤lam›fl olmas›d›r. Modern arkeolojinin temellerinin bu döneme dayand›¤› söylenebilir. Mimarl›k tarihçileri taraf›ndan genellikle Neoklasik d›fl›nda ayr› bir ak›m olarak de¤erlendirilen Yeni Gotik ise, öncelikle ‹ngiltere’de ortaya ç›kacakt›r. Bunun temel nedeninin 16.yüzy›l- Resim 158 – Sir G.G.Scott, Midland Grand Hotel – Londra (1868-1874) Sanayi Devrimi, Mühendisler ve Mimarlar Sanayi Devrimine yol açan bilimsel geliflmenin temelde Ayd›nlanma Dönemi bilim ve felsefesine dayand›¤›n› ifade etmifltik. 19.yüzy›l›n bilimsel geliflmesine ise öncelikle ba¤›ms›z bir bilim olma yolunda önemli ad›mlar atan biyoloji alan›ndaki h›zl› ilerleme damgas›n› vurmufltu. Böylece, Descartes’c› madde ve ruh ikili¤i aras›na, üçüncü bir kavram, yaflam kavram› yerleflecek ve klasik ikili¤i y›kacakt›. Eskiça¤ ve Ortaça¤ anlay›fl›nda madde, yaflam ve ruh kavramlar› iç içe geçmiflti; dünya mekansal olmas› nedeniyle maddi, devimli olmas› aç›s›ndan canl›, düzenli olmas› bak›m›ndan ise ak›ll› olarak görülüyordu. Rönesans düflüncesi ruhu maddeden kovdu ve modern fizi¤in temellerini att›. Descartes canl› varl›klar› otomatlar olarak düflünecek, biyolojik olgular› fizi¤in kurallar›yla aç›klamaya çal›flacakt›. Hegel’de bile bu anlay›fl›n izleri vard›. Bu noktada, ilk kez kendisi taraf›ndan ortaya at›lm›fl olmasa da, belki de en önemli katk›y› yapt›¤› için, Darwin’in (18091882) ismiyle özdeflleflen ‘evrim kuram›’ olgunlaflacakt›. Evrim kuram›, canl› türlerinin de¤iflmez bir kal›c› tipler toplulu¤u olmad›¤›n›, zaman içinde var olup, de¤iflimlere u¤rad›klar› ve zamanla varl›ktan çekildiklerini savl›yordu. Asl›nda, biyolojide somutlaflan evrim kuram›, ilham›n› 18.yüzy›l›n tarihsel hareketinden, baflka bir deyiflle tarihsel ilerlemenin sonuçlar›n› hakl›laflt›r›c› tarihselci yaklafl›mdan alm›flt›. Böylece 19.yüzy›l ortalar›ndan itibaren olgunlaflan modern do¤a görüflüne göre, her fleyden önce de¤iflim art›k döngüsel de¤il ilerleyiciydi. Modern düflünce arkaik döngüsel zaman anlay›fl›n› tersine çeviriyor ve t›pk› tarih dünyas› gibi do¤a dünyas›n› da içerisinde hiçbir fleyin yinelenmedi¤i bir olgu olarak görüyor, döngüselmifl gibi görünen olgular›n, gerçekte de¤il yaln›zca görünüflte döngüsel oldu¤unu savl›yordu. Bundan sonra do¤a art›k süreçlerden oluflan bir fley olarak anlafl›lacakt›r. ‹kinci olarak, do¤a Rönesans’›n öngördü¤ü gibi art›k mekanik de de¤ildi. Ayn› fleyi hem bir makine, hem de de¤iflen-evrilen bir fley olarak tan›mlamak olanaks›zd›r, makine özü bak›m›ndan bitmifl bir üründür, dolay›s›yla da geliflemez çünkü geliflme bir fleyin henüz olmad›¤› fley olmaya çal›flmas› demektir. Böylece evrim kuram›n›n kabul görmesi mekanik do¤a anlay›fl›n›n rafa kalkmas› anlam›na geliyordu. Bunun sonucunda, Rönesans’›n mekanik do¤a tasar›m› ile kovdu¤u ereksellik Darwin’in ‘do¤al seçim’ kavram› ile EK‹M2012 29 Ahmet B. ÖZSÜT geri dönüyordu. Evrimcilerce canl› organizmalar›n varl›klar›n› sürdürmek ve gelifltirmek için her zaman daha elveriflli bir biçimi hedefledikleri öngörülüyordu. Bir di¤er önemli de¤iflim, ‘en küçük uzay’ ve ‘en küçük zaman ilkeleriyle gelecektir. Evrimci do¤a bilimine göre herhangi bir do¤al töz ancak uygun bir uzay parças›nda varolabilir. Bu uzay parças› sonsuza dek bölünebilir olamayaca¤› için, onun olanakl› en küçük bir parças› olmas› gerekir, bu miktar bölünürse parçalar o tözün örne¤i olamaz. 19.yüzy›l bafllar›nda Dalton taraf›ndan ileri sürülen atom kuram›, antik Yunan›n atomculu¤undan farkl›d›r. Yunanl›lar›n atomlar› farkl›laflmam›fl maddenin bölünmez parçalar›yken, Dalton’un atomlar› (Rutherford onlar› bölene dek) belirli bir maddenin, örne¤in oksijenin, karbonun ya da kurflunun bölünmez parçac›klar›yd›. Daltoncu atom ö¤retisinin ömrü 19.yüzy›l› aflamad›. Yüzy›l›n sonlar›nda Thomson ve baflkalar›, atom ile molekül aras›ndaki ikili¤i kald›r›p, atom ve molekül kuramlar›n›; t›pk› su moleküllerinin, sudan çok farkl› iki fley olan oksijen ve hidrojenden oluflmas› gibi, oksijen atomunun da çok farkl› fleyler olan elektriksel parçalardan olufltu¤unu öngörerek, ayn› çizgiye getirdiler. Evrimci do¤a biliminin bir baflka öngörüsü, do¤al bir tözün varolmas›n›n uygun bir zaman dilimi gerektirdi¤idir. Her özgül tözün varolabildi¤i özgül bir zaman aral›¤› söz konusudur. Evrimci fizi¤in en küçük zaman ilkesine göre, tek bir molekül içinde atomlar›n deviniminin kendi ritimlerini gerçeklefltirebildi¤i, böylece o tek molekülü oluflturabildi¤i en küçük bir zaman aral›¤› vard›r. Örne¤in su molekülü için bu aral›ktan daha k›sa bir zamanda, oksijen ve hidrojen atomlar› vard›r ama su molekülü yoktur. Öte yandan, atomlar da kendi içinde devinen parçac›klardan, elektronlar, proton ve çekirdekten oluflur. Modern bilimin e¤ilimi tözü ifllev içinde çözeltmektir. Tüm do¤al ifllevler devinim biçimleridir, her devinim de zaman gerektirir. En küçük zaman ilkesini Whitehead, ’’bir anda do¤a yoktur’’ önermesi ile özetlemifltir. Bu durumda, do¤adaki devinimin durdu¤unu varsayd›¤›m›zda, klasik modern fizi¤in buna verece¤i yan›t; ‘geride ölü bir do¤a kal›rd›’ olacakken, evrimci modern fizi¤e göre bu yan›t; ‘geriye hiçbir fley kalmazd›’ olacakt›r. Gözlem ve deneylere dayal› bilgimiz, do¤al süreçlerin uzay ve zamandaki bir büyüklük içinde bir tür özelli¤i, farkl› büyüklükler içinde farkl› özellikleri bulundu¤unu gösteriyor. Bu da kimi düflünürlerin, ‘’yarat›c› olan uzay-zamand›r’’ önermesine ve giderek Tanr›n›n öncesiz-sonras›z oluflu ve sonsuzlu¤u kavramlar›n› öngörmesine ulafl›yor. Bilim ve felsefe alan›ndaki bu müthifl de¤iflimi ve dönüflümü çözemeyen Bat› mimarl›¤›n›n gelenekçi okullar›n›n Neoklasik bunal›m› 30 SAYI26 sürmekteyken, nihayet 19’uncu yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren mimaride yeni bir dönüflümün ayak sesleri duyulmaya bafllad›. Bu öncülerin bir k›sm› ve belki de en önemlileri mimar de¤il, ço¤unlukla endüstri ça¤›n›n yeni mesle¤inin mensuplar› mühendislerdi. Mimarlar›n büyük ço¤unlu¤u klasik inflaat tekniklerini ve esteti¤ini hatmetmeye devam ederken mühendisler köprüler, tren garlar›, dev fuar yap›lar› yan› s›ra an›tsal binalara bile imza at›yorlard›. ‹lk örnekler dönemin gerektirdi¤i yeni ifllevlere mimarlar›n önerdi¤i çözümlerin yetersiz bulunmas› ile ortaya ç›km›flt›. Bunlardan uluslararas› bir sanayi sergisi yap›s› olan Chrystal Palace 70 bin metrekare alana oturan devasa bir yap›yd› (resim 159). Bir peyzajc› ve sera yap›c›s› olan Joseph Paxton taraf›ndan tasarlanan bu yap›, dökme demir konstrüksiyon ve cam örtüden olufluyordu ve bir y›l gibi o güne kadar hayal edilemeyecek kadar k›sa bir sürede infla edilmiflti (Chyrstal Palace sergi bitti¤inde kuruldu¤u Hyde Park’dan baflka bir konuma tafl›nacak ve 1936’da ç›kan bir yang›nda y›k›lacakt›r). Devrimin yüzüncü y›l› an›s›na yap›lan bir baflka yap›, tasarland›¤› ve yap›ld›¤› dönemde büyük tart›flmalara neden olan, bugünse Dünyan›n en çok bilinen simge yap›lar›ndan birisi olan Eiffel Kulesidir (resim 161). 1889 Dünya Fuar› girifl yap›s› olarak tasarlanan 320 metre yükseklikteki bu an›tsal yap›n›n ilk tasar›m› yap›mc› Gustave Eiffel’in flirketinde çal›flan iki mühendis taraf›ndan gelifltirilmiflti ve dönemin mimarlar› ve sanatç›lar› kulenin infla edilmemesi için ciddi bir protesto savafl›m› vermiflti. Resim 161 – M.Koechlin ve E.Nouguier, Eiffel Kulesi – Paris (1889) Resim 159 – J.Paxton, Chyrstal Palace – Londra (1851) Ayn› flekilde kentsel büyük tren garlar› gibi yap›larda da mimarlar›n ezberlerindeki üsluplar ve yap› teknikleri yetersiz kal›yordu. Mühendisler taraf›ndan tasarlanan Saint Pancras Gar› (resim 160) aç›kl›¤› 70 metreyi aflan metal konstrüksiyonu ile devasa bir iç mekan yarat›yordu. Yaklafl›k 25 y›l sonra Frans›z Devriminin yüzüncü y›l› kutlamalar› kapsam›nda yine mühendisler taraf›ndan tasarlanan Paris Dünya Makine Fuar› Yap›s› ise 115 metre aç›kl›¤a ulaflacakt›. Resim 160 – W.H.Barlow ve R.M.Ordish, Saint Pancras ‹stasyonu – Londra (1865) Öte yandan, 19.yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren Avrupa ve Amerika Birleflik Devletlerinde öncü sanat ve mimarl›k anlay›fllar› da oluflmaya bafllam›flt›. ‹ngiltere’de Arts and Crafts, Fransa’da Art Nouevau, Almanya’da Jugendstil hareketleri temelde Sanayi Devriminin yaratt›¤› ‘sanattan yoksun’ yap›lara ve ürünlere tepki olarak do¤mufl olsalar da, tarihsel üsluplar›n ça¤›n gereklerine yan›t veremedi¤inin de fark›ndayd›lar. Yaklafl›k 1860 – 1910 tarihleri aras›nda etkili olan, bafl›n› toplumcu bir sanatç›, tekstil tasar›mc›s› ve yazar olan William Morris’in çekti¤i Arts and Crafts Hareketi, geleneksel sanat ve zanaatlar›n yok olmamas› ve yeniden yorumlanarak canland›r›lmas› gerekti¤i sav›yla ortaya ç›km›fl, esinini tarihsel büyük üsluplarda de¤il daha çok geleneksel halk sanatlar› ve mimarisinde aram›flt›. Zamanla bünyesindeki modernist fikirlerin daha da güçlenece¤i bu hareketin mimarideki en önemli temsilcisi Glasgow do¤umlu bir ‹skoç olan Charles Rennie Mackintosh’dur. Mackintosh’un mimarisinin Arts and Crafts’›n temel felsefesiyle, ifllevsellik ve yal›nl›k gibi modernist fikirleri birlefltirdi¤i söylenebilir (resim 162 - Mackintosh’un yal›nl›k ba¤lam›nda geleneksel Japon mimarisinden esinlendi¤i de bilinir). KÜLTÜR-SANAT Art Nueveau sanatç›lar›, ‘yeni sanat’ anlay›fllar›n› bilinçli bir sadelefltirme ve içtenlikle genelde k›smen soyutlanm›fl floral do¤al formlar›n ve k›vr›ml›, dinamik hatlar›n hakim oldu¤u bir stil oluflturarak gerçeklefltirmifllerdi. Bu ak›m›n yans›malar› resim sanat›nda daha güçlü olmufltu. Toulouse Lautrec (resim 165), Alphonse Mucha ve Gustav Klimt (resim 166) gibi hem ça¤›n ruhunu yans›tan hem de gelece¤e ilham veren sanatç›lar bu dönemin ürünüydü. bir anlay›fl benimseyecek, 20.yüzy›l›n bafllang›c›ndan itibaren ise Casa Battlo (resim 167) ve Casa Mila (resim 168) gibi tümüyle özgün, benzeri olmayan eserler verecektir. Resim 162 – C.R.Mackintosh, Sanat Okulu – Glasgow (1909) Tarihsel üsluplar ve modernizm aras›ndaki geçifl sürecinde uluslararas› ba¤lamda en yayg›n ak›m Art Nueveau’dur (yeni sanat). Almanya’daki Jugendstil ve Viyana’n›n Secession hareketlerini de yerel farkl›l›klara ra¤men Art Nueveau kapsam›nda de¤erlendirmek gerekir. Art Nueveau 19.yüzy›l›n akademik sanat anlay›fl›na reaksiyon olarak do¤mufl ve özellikle 1890 – 1910 tarihleri aras›nda etkili olmufltu. Mimarideki genel tav›r, Mackintosh’a benzer bir flekilde tarihsel üsluplardan kesin kopufl, halk mimarisinden esinlenme ve yal›nlaflma yönündeydi. Almanya Darmstadt Sanatç›lar Kolonisi’ndeki Peter Behrens’in Jugendstil dönemi son eseri (resim 163) ve Viyana’da J.M.Olbrich’in Secession sanatç›lar›n›n sergi evi (resim 164) bu anlay›fl› yans›tan önemli yap›lard›r. Resim 167 – A.Gaudi, Casa Battlo - Barselona (1904-1906) Resim 165 – Henri de Toulouse Lautrec, J.Avril Posteri (1893) Resim 168 – A.Gaudi, Casa Mila - Barselona (1906-1910) Resim 166 – Gustav Klimt, A.B.Bauer’in Portresi (1907) Resim sanat›nda oldu¤u kadar olmasa da Art Nueveau, içmimaride de baflka bir deyiflle dekoratif sanatlarda da belirli bir dönem etkili olacak özgün bir anlay›fl gelifltirmiflti fakat Gaudi’yi tekil örnek sayarsak mimari aç›dan resim ve içmimaride oldu¤u gibi güçlü bir etki yaratamam›flt›. Bu ba¤lamda Belçikal› mimar Victor Horta’n›n özellikle içmimari iflleri ak›m›n ruhunu yans›tmak aç›s›ndan önemli eserlerdi (resim 167) Gaudi’nin yaratt›¤›, do¤adaki formlardan esinlenerek al›fl›lagelmifl geometrik kal›plar› bilinçli olarak de¤ifltiren organik ve romantik mimari dilin La Sagrada Familia (Kutsal Aile) Kilisesinde doru¤una ulaflt›¤› söylenebilir (resim 169, 170). Koyu bir Katolik ve Katalan milliyetçisi olan Gaudi, bu yap›ya Gotik esinlenme dönemi olan 1883 y›l›nda bafllam›fl, bir tramvay çarpmas› sonucunda öldü¤ü 1926 y›l›na kadar yap›n›n tasar›m› ve inflaat› ile birebir ilgilenmiflti. Bu yap›n›n inflaat› günümüzde de sürmektedir. Resim 163 – P.Behrens, Behrens Evi Darmstadt (1901) Resim 169 – A.Gaudi, La Sagrada Familia Barselona (1883 – devam ediyor) Resim 167 – V.Horta, Tassel Evi - Brüksel (1893) Resim 164 – J.M.Olbritch, Secession Evi Viyana (1896) Ayn› dönemde ‹spanya’da Antoni Gaudi, her ne kadar k›smen Art Nueveau kapsam›nda de¤erlendirilebilirse de bafll› bafl›na tekil say›labilecek, hiçbir ekole ba¤l› olmayan mimari eserler yaratacakt›r. Gaudi, kariyerinin ilk dönemlerinde önce oriyentalist sonra Yeni Gotik Resim 170 – A.Gaudi, La Sagrada Familia tavan detay› (Devam Edecek) EK‹M2012 31 Birli¤imizden Haberler B‹RL‹⁄‹M‹ZDEN HABERLER FIDIC Seul Konferans›: 9-12 Eylül tarihlerinde Güney Kore’nin baflkenti Seul’de düzenlenen FIDIC Konferans›’na birli¤imizi temsilen Baflkan›m›z Demir ‹NÖZÜ, Baflkan Yard›mc›m›z Hamdi AYDIN ve Fatma ÇÖLAfiAN kat›lm›fllard›r. Konferansa ait sunumlara FIDIC’in http://www.fidic2012.org/ web sitesinden eriflilebilmektedir. Yeni Üyelerimiz Birli¤imize Ergün AKGÜL, Halil ‹brahim GÖRÜR ve Mehmet KILIÇ flah›s olarak üye olmufllard›r. 32 SAYI26