YAZILI ANLATIM - Adnan Menderes Üniversitesi
Transkript
YAZILI ANLATIM - Adnan Menderes Üniversitesi
YAZILI ANLATIM OKT. Perihan YİĞİT KARAZEYBEK YAZILI ANLATIM İnsanların düşüncelerini, duygularını, bilgilerini hayal ve sezgilerini bir düzen içinde anlatmaları yazılı kompozisyon ya da yazılı anlatım adını alır. Kalıcı eserler meydana getiren, bizden sonrakilerle veya uzaktakilerle iletişim sağlamamıza yarayan yazılı anlatımda uymamız gereken bazı kurallar ya da izlememiz gereken bir yol vardır. Bunu da planla sağlarız. Yazıda plan Plan, herhangi bir konuda öne sürülecek düşüncelerin, olayların ve duyguların mantıklı olarak düzene konmasıdır. Plansız bir eser amacına uygun bir görüntü vermez. Plansız bir yazı da ancak kafa karışıklığına, okunanlardan bir şey anlamamaya neden olur. Aşağıda verilen plan başarılı bir yazı yazmanın anahtarı niteliğindedir. *Konu seçimi ve konunun sınırlandırılması Konu; yazıda ele alınan, üzerinde durulan düşünce, duygu, olay vb.dir. Her şey yazının konusu olabilir. Aşk, dünya, ağaçlar, zambak bunlardan sadece birkaçıdır. Uygun konu seçimi, başarılı bir yazı için oldukça önemlidir. Konu seçimi aynı zamanda bilgi birikimine de bağlıdır. Konu belirlendikten sonra, konunun hangi yönü ya da yönleri üzerinde durulacağı belirlenerek konu sınıflandırılması yapılır. Konunun hangi tarafını ele alacağım, hangisi için daha fazla bilgi birikimim var soruları bu sınıflandırmada yardımcı olacaktır. Örneğin ekonomi gibi genel bir konu verildiğinde oldukça geniş bir alanı kapsar. Onun yerine Türkiye ekonomisinde son beş yılı yazmak daha kolaydır. *Ana düşüncenin belirlenmesi Bir yazıdan çıkarılan ve yazarın amaçlı olarak okuyucuya iletmek istediği mesaj ana düşünce adını alır. Yazıda işlenen konuyla ana düşünce birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Konu daha çok ana düşünce etrafında gelişir. *Yardımcı düşünceler Ana düşünce yanında onu destekleyen birçok yardımcı düşünce de vardır. Yardımcı düşünceler ayrıntı ifade eden düşüncelerdir. Akla gelen birçok düşüncenin arasından belli bir düzene göre seçilirler. Bu düzen de giriş, gelişme ve sonuç düzenine uygun olur. * Paragraf Bir yazıdaki duygu, düşünce, olayla ilgili cümle veya cümle topluluğudur. Her paragraf kendi içinde bir bütünlük oluşturur. Bir yazıda giriş, gelişme ve sonuç bölümleri olduğu gibi paragraflarda da bu bölümler vardır. Giriş Bir yazının başlangıç bölümüdür. Genelde tek paragraf olsa da bazen konuya göre birkaç paragraf da olabilir. Bu bölümde önemli olan okuyucunun dikkatini çekmektir. Gelişme Giriş paragrafında belirtilenlerin genişletildiği yazının ana bölümüdür. Ana düşünceyi destekleyen yardımcı düşüncelerden oluşan paragraflar bu bölümde karşımıza çıkar. Sonuç Genellikle bir paragraf yazılan ve birkaç cümleden oluşan yazının en son kısmıdır. Konunun ayrıntısına varmadan desteklenen düşünce veya varılan sonuç açık ve net bir şekilde verilir. *Başlık Başlık yazının adıdır. Başlıklar bazen ana düşünceyi de yansıtırlar. Aynı zamanda kısa öz ve ilgi çekici olmaları gerekir. Başlıca yazılı anlatım türleri şunlardır: 1. RESMİ YAZILAR 1.1.DİLEKÇE Bir konuda bilgi vermek, istek ve şikâyetleri belirtmek amacıyla kurum ve kuruluşlara yazılan belgelere dilekçe adı verilir. Dilekçeler kişilerden kurumlara veya kurumlar arasında yazılır. Dilekçelerin kendine özgü özellikleri ve planı vardır. Dilekçe çizgisiz beyaz bir kâğıda bilgisayarla, daktiloyla veya mavi ya da siyah mürekkepli bir kalemle yazılır, kâğıdın sadece ön yüzü kullanılır. Dilekçeye, ilgili kuruma hitapla başlanır. Hitaplar kurumun idari yapısına uygun olmalı ve zorunluluk yoksa kısaltma yapılmamalıdır. Ayrıca hitap cümlesi büyük harfle ve satırı ortalayacak şekilde yazılmalıdır. Hitaptan sonra dilekçenin metnine geçilir. Bu kısımda istek veya verilen bilgi kısa, anlaşılır, sade bir dille anlatılır. Gereksiz ayrıntılara veya kişiselliğe yer verilmez. Ciddi ve saygılı bir üslup kullanılmalıdır. Dilekçeler konularına göre “bilgilerinize arz ederim”, “gereğini arz ederim” ifadesiyle bitirilir. Eğer üst makam alt makama dilekçe yazmışsa, dilekçe “rica ederim” şeklinde bitirilir. Metin tamamlandıktan sonra, metnin sağ alt tarafına tarih, ad, soyad yazılır ve imzalanır. Tarih sağ üstte de olabilir. Sol alt tarafa adres yazılır. Eğer dilekçeye eklenecek bilgiler varsa, “ek1, 2… şeklinde sıralanır. Örnek: ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ DEKANLIĞINA, Okulunuzun ………….Bölümü………nolu……..sınıf öğrencisiyim…………tarihinde girdiğim…………..dersi sınavından beklediğimin altında bir not aldım. Maddi bir hata yapıldığını düşünüyorum. Sınav kâğıdımın yeniden incelenmesi için gereğinin yapılmasını arz ediyorum. 04. 05. 2014 Adres: Ad/ soyad İmza ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKULTESİ Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığına, Okulunuzun ………….Bölümü………nolu……..sınıf öğrencisiyim…………….yapılan Türkiye Türkçesi Grameri-I sınavına hasta olduğum için giremedim. Devlet Hastanesinden aldığım iki(2) günlük sağlık raporu ektedir. Tekrar sınava alınabilmem için gereğini arz ederim. 04. 05. 2014 Adres: Ad/ soyad Ek 1: Sağlık raporu İmza 1.2.TUTANAK Meclis, kurul, mahkeme, kongre, toplantı vb. yerlerde konuşulup alınan kararları, konuşmaları, önerileri veya bir olayın meydana geliş şeklini, nedenlerini ve sonuçlarını göstermek için düzenlenen yazılı belgelere tutanak adı verilir. Toplantı tutanaklarında; toplantının nasıl başlandığı, konuşanların isimleri ve yaptıkları konuşmaları, alınan kararlar, yapılan öneriler ve toplantının kapanışı ayrıntılı olarak anlatılır. Resmi toplantılarda alınan kararlar karar defterine yazılır. Olay tutanaklarında ise olayın ne zaman, nasıl, nerede meydana geldiği oluş sırasına göre anlatılır. Tutanaklarda kişisel görüş ve yorumlara yer verilmez. Tutanak düzenlenirken metnin sağ üst köşesine tarih atılır, başlık olarak tutanak yazılır. Metin tamamlandıktan sonra metnin altı ilgililer tarafından imzalanır. Örnek: 16.06.2014 TUTANAK Adnan menderes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türkiye Türkçesi Grameri II final sınavında……… nolu sınav salonunda………nolu……………….adlı öğrenci, hazırlamış olduğu küçük kopya kâğıtlarıyla kopya çekerken yakalanmıştır. Tarafımızca bu belge düzenlenmiştir. Ek: 1. Sınav kâğıdı 2. Üç adet kopya kâğıdı Arş. Gör…………… İmza Arş. Gör……….. imza 1.3.RAPOR Herhangi bir konu ya da olay üzerine derinlemesine yapılan araştırma ve incelemelerin sonucu hakkında ayrıntılı bilgi veren yazılara rapor adı verilir. Rapor hazırlayana raporcu ya da raportör adı verilir. Rapor alanında uzman kişilerce hazırlanmalıdır. Tutanağa göre daha fazla bilgi ve belgeye dayanır. Raporlarda kişisel görüşlere ve yorumlara yer verilebilir. Değerlendirme yazısı olduğu için her alanda rapor yazılabilir. Yazıldıkları konulara göre, bilimsel rapor, doktor raporu, polis raporu, proje raporu, deney raporu, çalışma raporu, soruşturma raporu….. şeklinde örneklendirilebilir. Örnek: 1.4. İLAN Bir haberi ya da mesajı, basın yoluyla duyurmak amacıyla hazırlanan yazılardır. İlanlar, resmi ya da özel kuruluşların personel, malzeme ya da başka ihtiyaçlarını karşılamak üzere yaptıkları duyurulardır. İlanlar, hızlı, dikkat çekici ve basit haberleşme aracıdır. İlanların çeşitli türleri vardır. Buna göre ilanlar; 1- Yapı ve niteliklerine göre ilanlar, 2- İçeriklerine göre ilanlar olmak üzere 2’ye ayrılır. Yapı ve niteliklerine göre ilanlar kendi içinde; a) Resmi ilanlar b) Özel ilanlar olmak üzere 2’ye ayrılır. 1.5. KARAR Resmi kuruluşların, tüzel kişilerin yönetim kurullarının bir konu üzerindeki görüşlerini tespit etmek amacıyla yazılan yazılardır. Yönetim kurulu toplantılarında varılan sonuçlar karar halinde karar defterine geçirilir. Kararlar tüm katılanların oylarıyla alınırsa «oy birliğiyle», karara katılmayan olursa «oy çokluğuyla» alınmış olur. Karara bazı üyelerin katılmaması durumunda gerekçelerini belirtir ve altını imzalarlar. Buna uygulamada «muhalefet şerhi» ya da «karşı oy» denmektedir. 2.DÜŞÜNCE YAZILARI 2.1. MAKALE Herhangi bir konuda bilgi vermek, bir konuya açıklık getirmek, bir düşünceyi savunmak veya kanıtlamak için yazılan gazete ve dergi yazılarına makale adı verilir. En kısa tanımıyla ise iddia ve ispat yazılarıdır. Temeli düşünce olan bir yazı türüdür. Bu nedenle yapısı, ortaya atılan bir görüş ve bu görüşü destekleyecek düşüncelerle örülür. Okuyucunun bilgisini artırmayı amaçlayan makalelerde bilim, teknik, sanat, kültür, politika gibi değişik konular ele alınır. Makaleler alanında uzman olan kişiler tarafından geniş bir araştırma ve inceleme sonucunda yazılırlar. Bu incelemeler sırasında konuyla ilgili temel kaynaklara ulaşmak ve değerlendirmek gerekir. Makalenin ülkemizde tanınması, gazetenin yayımlanmasıyla olmuştur. Edebiyatımızdaki ilk makale Şinasi tarafından yazılan ve Tercuman-ı Ahvâl adlı gazetede yayımlanan “Tercuman-ı Ahvâl Mukaddimesi”dir. Örnek: ÇİÇEK VE RENK ADLARINA DAİR Beşir Ayvazoğlu Şu söz yanılmıyorsam Sait Faik'e aittir. "Çiçek ve balık adlarını bilmeyen hikâye yazamaz. Bu çok doğru sözdeki "çiçek" kavramı "bitki" olarak genişletilip renk adları da ilave edilirse, bence daha kavrayıcı bir prensip elde edilmiş olur. Kırsal bölgelerden şehirlere doğru gittikçe hızlanan göç ve buna paralel olarak yaşanan şehirleşme, toprakla aramızdaki ilişkileri iyiden iyiye bozdu. Çocuklar bir tutam yeşilliğe ve "bir avuç gökyüzü"ne hasret, daracık apartman dairelerinde şuuruna varamadıkları bir kâbus yaşıyorlar. Ne bitkileri tanıyorlar, ne böcekleri, ne kuşları, ne de birkaçı dışında-diğer hayvanları. Bırakın kırlarda yetişen binlerce bitki çeşidinin adlarını, bir anket yapılsa, bir çırpıda beş-on çiçek adı sayan kaç kişi çıkar merak ediyorum. Elbette bu olumsuz gelişmede Türkçedeki daralmanın ve fakirleşmenin payı da büyüktür. Hadi itiraf edelim; artık çocuklarımız ana dillerini de öğrenemiyorlar. Konuştukları, Türkçenin karikatüründen başka bir şey değil. Bana öyle geliyor ki, bitki, böcek, kuş ve renk adları, dillerin gizli hazineleridir; onlara bakarak bir halkın hayal gücü, tabiatla ilişki biçimi dünya görüşü ve realite kavranışı hakkında açık seçik fikirler edinilebilir. İnanmazsanız, Turhan Baytop'un Türkçe Bitki Adları Sözlüğü'nü açıp bakın. Türkiye'de yetişen bitkiler, Türkçe bitki adları ve bitkiler etrafında oluşan kültür hakkında önemli araştırmaları olan Baytop Hoca 1994 yılında Türk Dil Kurumu Yayınları arasında çıkan (yeni baskılarının yapılıp yapılmadığı bilmiyorum) bu nefis sözlükte büyük bir boşluğu doldurmuştur. Türkçe bitki adları başlığına bir âlem; çok zekice hatta muzipçe olanları var. Turhan Baytop'un sözlüğünü gözden geçirirken, önce hafızamda yer etmiş, benim için hâtıra değeri taşıyan bitkilerin adlarını aramış ve hepsini de bulmuştum. Bana özel bir dünyayı bir duyum biçimini ve bir nağmeyi veren Evelik, Yemlik ve Madımak bitkilerinin Lâtince adlarını öğrenince bir tuhaf olduğumu söylesem inanır mısınız? Sanki bu üçlü birden benim dünyamın malı olmaktan çıkmıştı. Mayhoş tadını hâlâ damağımda hissettiğim kuzukulağı meğerse evelik otunun da dahil olduğu rumex alt cinsine bağlı bir otmuş, bazı bölgelerde Ekşimenek, Ekşimik, Ekşimcik ve Ekşincik de deniliyormuş. Aynı aileye mensup birçok otun genel adı lâbada imiş. Bahar müjdecileri olan Nevruz çiçeğini, Çiğdemi ve Kardeleni unutmadım; çocukluğumda, Zara'da bahara doğru bu çiçeklerden toplamak için kırlara çıktığımızı iyi hatırlıyorum. Çok zaman ellerimiz boş dönerdik; çocuklar bunları nevruz ve çiğdemi iştahla yerlerdi. Nevruz toplamanın, bazı zamanlardan kalma bir çeşit tören olduğunu biliyor muydunuz? Baytop Hocanın sözlüğüne göre, Nevruz (navruz) Hermodactyloides Spach ve Scorpiris Spach alt cinslerine bağlı iris türlerine verilen genel isim. Kazakistan'da Bayeşek, Kırgızistan'da Bayçeçek, Özbekistan'da ise Baharkız adlarıyla bilinen Nevruz çiçeği, Türk dünyasında diriliğin, tazeliğin, yenilenmenin, gençliğin, bekâretin, saflığın, masumiyetin ve temizliğin sembolü imiş, Kırgızistan'da bunun için evlenmemiş genç kızların küpe, kolye gibi takılarında ve gelin başlıklarında tek motif olarak yer alıyormuş. Lâtince ası Crosus olan Çiğdeme gelince; Karlar erimeye başlar başlamaz açan bu aceleci çiçek baharın müjdecileri sayılır. Orta Anadolu'da bahar başlangıcında oynanan "Çiğdem Eğlencesi" adlı bir de çocuk oyunu vardır. Ellerinde sivri sopalarla tepelere tırmanıp çiğdem toplayan çocuklar, bunları iğne yahut karaçalı dalına asarak sokak sokak, ev ev dolaşır ve bir tekerleme tutturarak baharın gelişini müjdelerler. Tekerlemedeki Türkçenin güzelliğine bakınız: Çiğdem çiğdem çiçecik Ali Baba gökçecik Çiğdem geldi kapıya Yağ çıkarın yapıya Yağ olmazsa bal olsun Oğlum, uşağın sağ olsun Topraktan başını uzatır uzatmaz, koyun ve keçi gibi hayvanlar tarafından yenildiği için beyaz çiğdeme halk arasında Öksüzoğlan da denir. Aynı çiçek Bektaşilikte Ehlibeyt'in sembollerinden biridir. Ve nefis bir halk türküsünde çiğdem ve nevruz şöyle dile gelirler. Çiğdem der ki ben elâyım Yiğit başına belâyım Hepisinden ben âlayım Benden âlâ çiçek var mı Al baharlı mavi dağlar Yarim gurbet elde ağlar Nevruz der ki ben nazlıyım Sarp kayalarda gizliyim Mavi donlu göz gözlüyüm Benden âlâ çiçek var mı Al baharlı mavi dağlar Yârim gurbet elde ağlar Lâtince adı Papaver olan "Gelincik"i etimolojik açıdan ele alıp inceleyen rahmetli Ali Fehmi Karamanlıoğlu, bu kelimenin Türkçenin en eski kelimelerinden bir olan ve Göktürk kitâbelerinde geçen "gelin" kelimesine küçültme ve sevgi ifade eden -cik ekinin ilâvesiyle meydana geldiğini söylüyor. Kısacası halk dağ lâlesini küçük bir geline benzeterek adlandırmıştır. Türk töresinde gelinlik rengi beyaz değildir, kırmızıdır. Baytop Hocanın sözlüğüne göre, gelinli adları taşıyan başka çiçekler de var; Gelinfeneri, Gelingöbeği (Kara hindiba), Gelin Gülü (Çuha çiçeği), Gelinküpesi (Tavan kirazı), Gelinparmağı, Gelinsaçı, Gelinteli vb. Baytop Hocanın sözlüğünde çocukluğumun sonbaharında iplere dizilmiş o sarı-kırmızı-yeşil alıçları, karamukları, böğürtlenleri birer tutam koparıp birbirimizi daladığımız ısırgan otlarını da aradım. Birçoğunun ne çok eşanlamlısı varmış. Meselâ alıçın eşanlamlıları; Geyik dikeni, Halıç, Havuç, Kızlar yemeşi, Yemişen, Yemişken vb. Çeşitli bölgelerde ısırgana verilen adlar da ilgi çekici; Ağdalak, Cuncar, Cizlagan, Cincar, Dakırdalak, Dalağan, Dalayan diken. Bir de "gül"ü merak ettim; yabanî gülün Asker Gülü, İt Gülü, Köpük Gülü gibi adları varmış. Eskilerin "gül-i sadberg" dedikleri gülün Türkçe adları da hoş; Hokka Gülü, Katkan Gülü, Okka Gülü, Lâtince adı rosa hemisphaerica olan bir gül çeşidine Sivas çevresinde Kadıngöbeği deniliyormuş. Ancak halkımızın gül adını çok sevdiği anlaşılıyor. Güllü birkaç bitki adı zikretmekle yetiniyorum; Gülburnu, Gül Elması (Yabani Gül), Gülfatma, Gülgülüm, Güllügöndürme, Gülgülü (Hatmi, Boynuzlu Gelincik), Güllük (Eğrelti) Türkçe renk adları da bitki adları gibi gitgide unutuluyor. Son zamanlarda yavruağızı, hâki, tirşe, ebruli gibi renk adlarını kullanan birine rastladınız mı? Prof. Dr. Beynun Akyavaş bir yazısında şikâyet ediyordu; "Kırmızının bir tonuna siklâmen, yeşilin bir çeşidine petrol, sarının portakal rengine çalanına da oranj diyoruz. "Rubi"lerimiz, "turkuvaz"larımız, "lilâ"larımız da var. Erbabı, onları yâkuti firuze ve leylâk rengi olduğunu anlıyor. Siklâmen de, petrol de, oranj da, rubi turkuvaz, lilâ da Fransızca öz Türkçe değil. Tunuslu bir dostla konuşuyordum. Narenc'i Arapça'da hangi mânâda kullanıyorsunuz dedim. Narenc, 'greypfrut'tur dedi. Portakala bortugal derlermiş. Demek ki Fransızlara bir narenc vermişiz. Portekiz'i almışsınız dedim. Bilindiği üzere, "Portügal", Fransızca Portekiz'dir ve evvelâ 'Çin elması' denilen portakalı Çin'den alıp Avrupa'ya getirenler de Portekizlilerdir. Portügal; Arapça portugal, Türkçe portakal olmuş" Aslında diller buzdağları gibidirler, suyun altındaki büyük kısmı keşfetmeye başladığınız zaman o dile nüfuz edebilir şair, yazar veya düşünür olabilirsiniz. Turhan Baytop Hoca, derin sulara dalarak buzdağından küçük bir parçayı su yüzüne çıkarmış. Orada kim bilir daha ne hazineler yatıyor. Türkçenin dalgıçları haydi iş başına! Not: Meraklıları için Türkçe çiçek ve renk adlarından iki küçük liste sunuyorum. ÇİÇEK ADLARI Ana Kokusu: Sarı şebboy Anasına Babasına Pay Veren: Aslanağzı, Ateş Çiçeği, Âvize Fidanı, Ay Çiçeği, Ayı Pençesi, Babunec: Papatya, Ballıbaba, Benefşe: Menekşe, Boru Çiçeği, Boyaçiçeği, Buhurumeryem, Cemali Güzel, Ciğerci Sığırı,Civan Perçemi, Çadır Perçemi, Çadır Çiçeği, Çakal Nergisi, Çalba, Çarkıfelek,Çıngırak otu,,Çiğdem, Çobanyastığı, Çuha Çiçeği, Dağçayı, Dağsümbülü, Deligül: Menekşe Gülü, Devedikeni, Devetabanı, Dönbaba,Ebegümeci, Eğreltiotu,Erguvan, Eşek Lâlesi, Eşek Dikeni, Fesleğen,Fırıldık Çiçeği: Çarkıfelek,Firuze Çiçeği,Fulya , Gardenya, Gâvur Gülü, Gecesefası,Gelincik,Geven,Guğu Çiçeği: Hüsnüyusuf,Gül,Güldefne, Galhatmi, Gülibrişim,Gündündü :Ayçiçeği, Günebakan: Ayçiçeği, Günüş Gülü,Hanım Düğmesi,Hanım Sallandı,Hanımeli, Haseki Küpesi, Haşhaş Çiçeği, Hatmi, Helyotrop, Hercai, Menekşe, Hezaren, Horoz ibiği, Hüsnüyusuf, Itır Çiçeği, İtrişahi, İnci Çiçeği, Kadife Çiçeği, Kahkaha Çiçeği, Kamelya, Kan Damlası, Kandil Çiçeği: Civan Perçemi, Karagözlüm, Karanfil, Kartopu, Kasımpatı, Kaynanadili, Keşişbaşı, Kevke, Kına Çiçeği, Kirli Hanım, Koçuk, Korunga, Kuşkonmaz, Küpe Çiçeği, Küsme Çiçeği: Mimoza, Küstüm Çiçeği: Küsme çiçeği, Lâden Ağacı, Lâle, Lâle-i Nu'man: Gelincik, Lâtin Çiçeği, Leylâk, Lisan-i Sevir, Mahmur Çiçeği: Çiğdem, Manisa Lâlesi, Manolya, Menekşe, Menekşe Gülü, Menevşe:, Menekşe, Meryamana Eli: Buhurumeryem, Meryemana Kandili: Buhurmeryer, Meyan, Mimoza, Mine Çiçeği,, Mor Salkım, Mümüdük, Müşgülüm, Nergis, Nevruz Çiçeği, Nilüfer, Orman Gülü, Ortanca, Öksüzoğlan: Beyaz Çiğdem, Öküz Dili: Lisan-ı Sevir,, Papatya, Patlak Çiçeği, Piyan, Reyhan, Sabun Çiçeği, Saffetiderûn, Saksı Çiçeği, Saray Çiçeği: Hezaren, Saray patı, Sardunya, Sarmaşık,Semen:Yasemin, Sığırdili: Lisan-ı Sevir, Sığırkuyruğu, Sim, Susen , Sünbül, Şakayık, Şkayık-ı Numan: Gelincik, Şebboy, Terslâle, Toprak Kabul Etmez, Turna Gagası: Dönbaba, Üçgül, Vapurdumanı, Yaban Gülü: Nesrin, Yanardöner,Yasemin, , Yer Somunu, Yılan Yastığı, Yıldız ÇiçeğiYüksükotu, Zambak, Zerrin: Fulya, Zerrinkadeh: Nergis, Zeymuran, Zülfüarus RENK ADLARI Al, Altınsarısı, Aşı, Ateşi, Baruti, Beyaz, Boz, Çamgöbeği, Çividi, Devetüyü, Ebruli, Eflatun, Erguvan, Fıstıki, Fildişi, Firuze,Fulya Sarısı, Gelincik Kırmızısı, Gökmavisi, Gülkurusu,, Gülpenbesi, Gümüşi, Hacıyeşili, Haki, Kahverengi, Kara, Kavuniçi, Kestane, Kızıl, Kimyoni, Kiraz, Kuzguni, Küfyeşili, Külrengi, Lacivert, Leylâk, Limonküfü, Limoni, Mavi , Menekşe, Mor, Narçiçeği, Nefti, Örteksayı, Patlıcani, Pembe, Samansarısı, Sarı, Siyah, Şarabi, Tarçıni, Tirşe, Turuncu, Vişne, Yakut, Yavruağzı,Yeşil, Zeytinyeşili, Zifirî Zümridî Kaynak: http://www.dilimiz.gen.tr/makaleler/cicek_renk.html 2.2.FIKRA (KÖŞE YAZISI) Yazarların gazete ve dergilerdeki genel başlıklı köşelerinde çıkan daha çok günlük olaylardan söz eden, onları çeşitli yönlerden inceleyen yorumlayan kısa yazılardır. Fıkrada yazar, günlük olayları kendine özgü görüşleriyle ortaya koyar. Güncel ve siyasi olaylar derinliğe inmeden işlenir, akılda kalıcı değildir. Günlük olan bu yazılar sade ve anlaşılır bir dille yazılır. Birbirine çok benzeyen makale ve fıkra, makalenin daha uzun olması ve ispata dayalı olması, fıkranın ise kısalığı ve ispata değil yoruma yani bakış açısına dayalı olması bakımından birbirinden ayrılır. Ayrıca üslup bakımından da önemli farklar vardır. Makalede bilimsel bir dil kullanılırken, fıkrada konuşma dili hakimdir. Fıkralar güncel konularla ilgili yazıldığı için bir süre sonra önemini yitirir. Makale için böyle bir durum söz konusu değildir. Örnek: TÜRKİYE'nin ciğerini bu defa Antalya'da dağladılar. Gazetelerde yayınlanan rakamlara göre 31 Temmuz günü çıkan orman yangınında binlerce hektarlık alandaki ağaçlar kül oldu. Sadece ağaçlar değil, böceğiyle, bitkisiyle, karıncasından tavşanına kadar orada doğmuş tüm hayatlar söndü. Sebebini henüz bilmiyoruz. Bir yıldırım düşmesi de olabilir, bir alçağın sabotajı da... İki ayaklı bir hayvanın attığı izmarit de buna yol açabilir, kırılmış bir şişe dibinin mercek görevi yaparak ateşlediği kuru otlar da... İster o ister öteki... Sonuçta -bizim Ekonomi servisindeki arkadaşların hesabına göre- en az 1 milyar YTL değerinde maddi zarara uğradık. Sayıca 10 milyon ağacımız kül oldu. Bunların 2 milyon 500 bin kadarı, her biri ortalama 400 YTL değerindeki Kızılçam idi. Zararın maddi bölümü öyle veya böyle telafi edilebilir. Asıl, o yöredeki "hayat" bitti. Taa ki tabiat kendini yenileyip de böcekleriyle, kelebekleriyle, yılanıyla, kuşuyla, otuyla, bitiyle avdet edene kadar... Bizim anlayamadığımız bir şey var: Özellikle Akdeniz ve Ege bölgesindeki ormanlarımızın her yılın yaz aylarında büyük bir yangın tehlikesiyle karşı karşıya olduğu bilinir. Sadece maddi açıdan bakacak olsak, bu yangınlar yüzünden her yıl en az 1 milyar ABD doları tutarında zarara uğradığımız da bellidir. O halde bu zararı asgari düzeye indirmek için gerekli yatırımı neden yapmayız? Veya bugüne kadar yaptığımız yatırımların yetersiz olduğu ortada olduğuna göre neden ek yatırım ve önlemlerle soruna etkili bir çare bulmayız? Öyle ya... Dört yılda kabaca 5 milyar dolar zarar edeceksek, bu işe 500 milyon dolar yatırmak akıllıca olmaz mı? Neler yapılabilir? Öncelikle "yangın ihbar sistemi"ni olabilecek en etkili noktaya çıkarmak gerekir. Özellikle cep telefonunun bu kadar yaygın olduğu Türkiye'de orman yangını nerede çıkarsa çıksın ilk 5 yahut 10 dakika içinde 177 No'lu yangın ihbar merkezine bilgi gelmesinden kolay bir şey olmamak gerek. Acaba Orman İdaresi bu numarayı herkesin hafızasına yerleştirecek kadar tanıtmadı mı? Sadece numarayı ezberletmek hiçbir şey çözmez. Asıl önemlisi halka, yangın çıkaran yanlışları yapmamayı öğretmektir. Bu okulda, evde, TV'de, her yerde, her an karşımıza çıkan yoğun ve sürekli propaganda kampanyasıyla alınabilecek bir sonuçtur. Yılda birkaç kez yapılan uyarıyla değil. Üçüncüsü, Orman İdaresi'nin, orman yangınlarını söndürecek personeli sayıca ve eğitim yönünden yeterli mi? Yetkililerin "yeterli" demesi yetmez. Bunlar o konuda gelişmiş ülkelerdeki personelin eğitim düzeyine çıkarılmadıkça amaca ulaşılmış sayılmaz. Yangına duyarlı bölgelerdeki sivil halktan iyi eğitim verilmiş "gönüllü" birlikleri kurulmadıkça ve onlar zaman zaman tatbikat yapılıp gereğinde devreye sokulmadıkça yine yetmez. Geriye teknolojiyi devreye sokmak, onun altyapısını hazırlamak kalır. Tabii sorumlulara zahmet olmazsa! Oktay Ekşi, Hürriyet, 5 Ağustos 2008 2.3.DENEME Özgürce seçilen bir konuda, yazarın kendi kendiyle konuşma havası içinde yazdığı yazı türüdür. Yazının konusu yazarın o anda aklına geliveren bir konu görünümündedir. Korku, sevgi, özlem, arkadaşlık, hayat, din, aşk kısacası toplumu ilgilendiren her konuyla ilgili deneme yazılabilir. Orta uzunluktaki bu yazı türünde adeta yazar içini döker. Kişisel görüş ve düşüncelerini iddiasız ve içtenlikle ele alır. Batı edebiyatının en büyük deneme yazarı Montaine ve Bacon’dur. Türk edebiyatında ise Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Nurullah Ataç ve Yakup Kadri deneme alanında tanınmış yazarlarımız arasındadır. Örnek: DOĞRU İLE YALAN Her doğruyu söylemeye gelmezmiş, birtakım doğruları yaymamak, çokluktan, kamudan gizlemek gerekmiş... Peki ama, bir doğruyu söylemek, gizlemek, yayılmasını önlemeğe çalışmak o doğrunun yerinde duran yalanı sürdürmek demektir. Yalanın yalan olduğunu bilerek sürmesine bırakmaya hakkınız var mıdır?... Bu yalanlar kutsalmış, onlara dokunmaya gelmezmiş... Bir şeyin yalan olduğunu anladık mı kutsallığına inanmıyoruz demektir; bunun için "kutsal yalan" sözü bir şeyin hem köşeli hem de yuvarlak, hem katı hem de biçimsiz olduğunu söylemek gibi bir saçmadır. Ama duygularını birer düşünce saymaktan çekinmeyenler böyle saçmalarla kolayca bağdaşabiliyor. Birtakım doğruların gizlenmesi gerektiğini ileri sürmek eski kibarlık, asillik (aristocratie) aristokrat- düşüncenin bir kalıntısıdır. Bir yanda büyükler, kibarlar, damarlarında mavi kan akanlar var, onlar doğruları bilirler, onların bilmesinden bir kötülük gelmez; ama küçüklere, kibar olmayanlara, kölelere sakın açmayın!... Öyledir kişioğlu: kendisi için ille birtakım ayrıcalıklar ister. Eski acunun kibarlığı, aristokratlığı yıkıldı ama onun yerine aydınlar türedi... Bir kişi olarak ilk ödevimiz, yalan olduğunu anladığımız düşüncelerden benzerlerimizi yani bütün kişileri kurtarmaya çalışmaktır. "Ben bunun yalan olduğunu biliyorum, ben buna inanmıyorum, ama kamunun bu bağlar altında kalması, onun anlamaması daha iyi olur." diyen kimse, öğrendiği anladığı doğrulara layık olmayan kimsedir. İnandığı bir şey yoktur onun: Bir şeyin ne doğru olduğunu düşünür, ne de yalan olduğunu. Ancak kendisini düşünür, büyük görmek için bir yol arar. Her doğru söylenebilir, her doğru söylenmelidir, yoksa çevremizi aldatıyoruz, çevremize yalan yayıyoruz demektir. Nurullah ATAÇ 2.4.ELEŞTİRİ Bir sanat eserini bütün yönleriyle incelemek, değerlendirmek ve tanıtmak amacıyla yazılan yazılara eleştiri adı verilir. Eserlerin zayıf ve güçlü yönlerini ortaya koyan eleştiri türünün edebiyat alanında yol gösterici bir rolü vardır. Edebi eserler söz konusu olduğunda eleştiri, eseri yorumlama, açıklama ve değerini biçme çalışmasıdır. Önce eserin şekle ve içeriğe ait özellikleri tespit edilir, sonra bu tespitler yorumlanılarak değerlendirilir. Eleştiride yazar, yargılarında belirli ölçülere bağlı kalmalı, eleştirileri nesnel olmalı, "beğendim, hoşuma gitti"... gibi öznel değerlendirmelerden kaçınmalıdır. Bunun yanında eleştiri yazısını okutacak olan elbette eleştiri yazarının kendine özgü konuyu ele alış biçimi, kendine özgü yorumlayışı ve anlatımındaki üslubudur. Eleştirisi yapılan çalışma, bütün boyutlarıyla ele alınmalı, kendi türü içindeki bilimsel, sanatsal, toplumsal yere oturtulmalıdır. Alanındaki diğer çalışmalarla karşılaştırılarak bu türe kattıklarıyla, kendisinden beklendiği halde katamadıklarıyla ele alınmalıdır. Unutulmamalıdır ki eleştiri yazarının görevi yeni bir eser yazmak değil, yazılmış eseri yargılamaktır. 2.5.İNCELEME Bir eserin ve ya bir metnin bütün özellikleriyle ele alınıp tanıtıldığı, ayrıntılarının okuyucuya sunulduğu yazı türüdür. Edebi eserlerin incelemelerine daha sık rastlanır. İncelenen eserin türüne göre inceleme şeklinde farklılıklar olsa da daha çok konu, ana düşünce, yan düşünceler, tema, eserdeki sanat anlayışı, üslup, dil ve anlatım gibi özellikler dikkate alınır. İnceleme yazıları eleştiri yazılarıyla karıştırılmaktadır. Eleştiri yaparken inceleme yöntemlerinden yararlanılır, fakat incelemede eleştirme amacı güdülmez. Hikâye ya da roman inceleme planı A: Dış Yapı İncelemesi Yerleştirme: • Eserin adı, bir eserden alındı ise kaynağının adı, kaynaktaki sayfa numaraları, basıldığı yer, yıl; boyutları. • Eserin yazarı, yazarın sanatı, sanat yaşamındaki evreler; varsa, çevirmeni. • Eserin yazıldığı dönem, yazarı etkileyen, eserine yansıyan önemli olaylar. • Eserin türü. B: İç Yapı İncelemesi • Eserin konusu • Eserin teması • Eserdeki dünya görüşü • Eserdeki hayal örgüsü • Eserin bölümleri • Ana düşünce (olay), yardımcı düşünceler (olaylar) • Eserde altı çizilecek diğer düşünce, olay, benzetme, sembol... vb. • Eserin anlatım özellikleri • Kullanılan sözcüklerdeki öznellik - nesnellik; sözcükler arası soyut - somut ilişkiler; sıfatların, zarfların, bağlaçların kullanımı; kurduğu tamlamaların özellikleri... • Eserde sözdizimiyle sağlanan iç ahenk 2.6.BİYOGRAFİ Sanat, bilim, siyaset, spor vb. alanlarda tanınmış kişilerin veya ülkesine yararı dokunmuş kişilerin hayatlarını anlatan yazılara biyografi denilir. Biyografisi yazılan kişini doğduğu tarihten biyografisinin yazıldığı döneme kadarki hayatı sergilenir. (Kişi hayatdaysa) kendisiyle ailesiyle, arkadaşlarıyla görüşülür hayatı ve şahsiyeti ile ilgili bilgiler toplanır. Bu türde duygu ve düşüncelere pek yer verilmez, tarafsız davranılır sağlam kanıtlara dayanılır ve objektif olunur. Bazen bir makale kadar kısa, bazen bir kitap olacak kadar uzun çalışmalardır. Biyografiler sayesinde o kişinin sanatı, düşünceleri, yaptığı işler hakkında bilgileniriz. Biyografiler aynı zamanda iyi bir belgeseldirler. Bu alanda çalışacaklara ve yaşadığı dönemin özelliklerine kaynaklık eder. 2.7. OTOBİYOGRAFİ Bir kişinin kendi hayat hikâyesini anlattığı türe otobiyografi adı verilir. Otobiyografi yazmak çok güçtür, çünkü insanın kendinden söz ederken objektif olması zordur. Otobiyografilerde kişi doğumundan otobiyografinin yazıldığı döneme kadarki hayat ve başarı öyküsünü dikkate değer yönleriyle kaleme alır. 2.8. MONOGRAFİ Tanınmış kişilerle ilgili bir konuyu örneğin hayatlarının belli bir bölümünü, eserlerini, başarılarını ele alan veya herhangi bir alandaki özel bir konu ya da sorunu derinlemesine inceleyen eserlere monografi denilir. 2.9. ANI (HATIRA) Bir kimsenin kendi başından geçen olayları ya da kendi yaşadığı dönemde ortaya çıkan kültürel, sosyal, siyasal ... olayları ve teknolojik gelişmeleri kendi gözlemlerine ve görüşlerine bağlı kalarak anlatırsa anı dediğimiz bir yazı türü ortaya çıkar. Yazar bu olaylar karşısındaki duygularını okuyucularıyla paylaşmak ister. Anı türünde yazar kişisel öykülerinin yanı sıra belli bir dönemi kişisel aynasından yansıtır. Anı ile günlük birbirine benzetilebilir. Günlük, olayları yaşarken; anı ise yaşadıktan sonra kaleme alınır. Anılar zaman geçtikten sonra yazıldığı için ancak yazarın hafızasında kalanlar yazılır. Anılar yazarların olayları yaşadığı zamandaki bakış açısıyla değil, bunları kaleme aldıkları dönemdeki bakış açılarıyla dile getirilirler. 2.10.GÜNLÜK (GÜNCE) Yaşanan olayların ve olayların kişide bıraktığı izlenimlerin, günü gününe yazılmasıyla oluşan yapıtlardır. Yayımlanmak amacı güdülmez, fakat yazarın ilerlemiş yaşlarında ya da yazar öldükten sonra bir şekilde yayımlanır. Günümüzde kimi yazarlar günlüklerini yayımlamak için de yazarlar. Günlüklerde yazarın yaşadığı günler içindeki sevincini, öfkesini, kaygılarını, umutlarını buluruz. Yayımlandıklarında geçmişi anlattıkları için geçmişe ışık tutabilirler. 2.11.GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME) Bir yazarın yurt içinde ve yurt dışında gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici özelliklerini anlattığı yazı türüdür. Gezi yazıları gezip görmenin, iyi bir gözlemin ürünüdürler. Bu eserlerde yazarlar gezip gördükleri yerlerin, orada yaşayan insanların hepsinin veya bir kısmının yaşayışını, giyinişini, adetlerini, bölgenin coğrafi özelliklerini, oranın meşhur ürünlerini, dikkatlerini çeken bütün özellikleri anlatırlar. Gezi yazılarında da kendinden önceki söylenmişlerden, yazılmışlardan ayrı olmak önemlidir. Aynı yerler daha önce de başkaları tarafından görülmüş, yazılmış olabilir. İkinci gidişte görülenlerle, ilk gidişte görülenler arasındaki farklara bile değinmek gerekir. Çünkü gezi yazısı yazarken ilgiyi uyanık tutmak, okuyucuda okuduğu yerleri görme isteği uyandırmak çok önemlidir. Türk edebiyatında bu tarzdaki en büyük eser Evliya Çelebi’nin on cilt halindeki Seyahatname adlı eseridir. 2.12. SÖYLEŞİ( SOHBET) Genellikle güncel olayları konu alan, bir yazarın duygu ve düşüncelerini konuşuyormuş gibi anlattıkları düşünce yazılarıdır. Konu, tez ve savunma amacı güdülmeden ve karşılıklı konuşma havası içinde, sıcak bir dille yazılır. Her şey sohbetin konusu olabilir. Okuyucuyu sıkmayacak kadar kısa olmalıdır. Okuyucunun ilgisini çekmek için soru cümlelerinden de yararlanılır. Cümleler konuşma dilinin cümleleri gibidir. Ele aldığı konuyu atasözleri ile örnekleyebilir, konunun ağırlaştığı yerlerde bir fıkra anlatabilir. 2.13. RÖPORTAJ Herhangi bir kişiyi, olayı, durumu, eşyayı araştırıp inceleyerek tanıtmak amacıyla gezip görme ve soruşturma yoluyla hazırlanan bir yazı türü olan röportaj gazete ve dergilerde yayımlanır. Bilgiler sohbet, konuşma veya açıklama şeklinde verilebilir. Gezip görmeye, inceleyip araştırmaya dayalı sanatsal bir yazı olması, anlatılanların inandırıcı olabilmesi için konuyla ilgili resimlerden, fotoğraflardan faydalanılması röportajın ana özellikleridir. Önceleri sadece gazete ve dergi yayımlanan bu tür yazılara röportaj denilirken artık radyo ve televizyon habercilerinin hazırladığı araştırma ve inceleme programlarına da bu ad verilir. Röportaj araştırma sonuçlarının halka duyurulması amacını taşır. Tanınmış kişilerin herhangi bir konu hakkındaki görüşlerini öğrenmek amacıyla yapılan söyleşiye de röportaj adı verilmektedir. Röportaj yazıları zamanla tarihsel belge olabilir. 2.14. ÖZGEÇMİŞ Günümüzde özel veya resmi kuruluşlarca istenen bir belge olan öz geçmiş, o kuruluşa girmek isteyen aday kişinin kimlik bilgilerini, eğitimini, yeteneklerini, bilgi ve deneyimlerini anlatan ve belgeleyen kısa tanıtma yazılarıdır. Aynı zamanda öz geçmiş personel tanıtımı için hazırlanan kataloglarda ve web sayfalarında yayımlanma gibi özel amaçlarda da kullanılır. İş başvurusunda bulunurken, başvurulan kurumun amacı ve beklentileri iyi bilinmeli ve öz geçmiş buna göre hazırlanmalıdır. Ayrıca belgede yer alan bilgilerin belgelendirilebilinir olması gerekmektedir. Verilen bilgiler kadar bilgilerinin sunuluşunun da önemli olduğu unutulmamalıdır. Örnek: AKADEMİK CV Adı Soyadı: Seyhan KONAK Doğum Tarihi: 18 Eylül 1985 Unvanı: Öğretim Görevlisi Öğrenim Durumu: Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Heykel Mimar Sinan Üniversitesi 1999 - 2004 Y.Lisans Heykel Mimar Sinan Üniversitesi 2004 - 2006 Akademik Görevler: Öğretim Üniversitesi Görevlisi Kandıra M.Y.O. Öğretim Üniversitesi Görevlisi 2006- Değirmendere Kocaeli 2004-2005 M.Y.O. Kocaeli Katıldığı Sergiler: 2008 CKM, Yürüyüp Geçtiğimiz Yer Sergisi, İstanbul 2005 14. 2005 Siemens 2005 Karma Heykel Sergisi, 2004 13. İstanbul Sanat 2004 2004 İstanbul Sanat, Sanat stratejiler Fuarı, No.2 Artistanbul, Mekân İzmir ve Sanat Fuarı, Form, Galerisi, Artistanbul, İstanbul İstanbul İzmir İstanbul Heykel Sergisi, Akedemi Sanat Galerisi, Yalova M.S.Ü. 120. Yıl Sergisi, Devlet Konservatuarı, 2003 Hurdanın Dönüşümü, Borusan Kültür Sanat Galerisi, Beyoğlu, İstanbul 2003 M.S.Ü. Açılış Sergisi, Osman Hamdi Bey Sergi Salonu, İstanbul 2002 Cihangir Park Sergisi, Cihangir Şenliği Kapsamı, İstanbul İstanbul Katıldığı Festival ve Sempozyumlar: 2008 “Erek” 2008 7. Kısaca Film Festivali, Deneysel Dalda Gösterim, “Hades’in Metro Nehirleri” & 4. Yıldız Kısa Film Festivali, Deneysel Dalda Gösterim, “Erek” 2006 İzmir Film Festivali, Deneysel Dalda Gösterim, “Hades’in Metro Nehirleri” 2006 Video Workshop, Münster Kuntz Academy & Mimar Sinan Üniversitesi “Aynalar” 2005 2003 Metal Heykel Sempozyumu, Alanya Metal Heykel Sempozyumu, Borusan Otomotiv, İstanbul Aldığı Ödüller: 2007 1. Kısa Çek Uzun Olsun Film Festivali, Deneysel Film Dalı, Mansiyon Ödülü. “Erek” 3. ŞİİR Edebiyatımızda önceleri ölçülü ve uyaklı söz söyleme sanatı olarak tanımlanan şiir, daha sonra ölçü ve uyak zorunluluğu aranmaksızın ahenkli söz söyleme sanatı olarak benimsenmiştir. Aslında şiirin tanımını yapmak zordur. Şiir anlayışı dönem ve kişilere göre değişiklik gösterir. Aynı zamanda şiirler konu, biçim ve söyleyişlerine göre birkaç türe ayrılır. ŞİİR TÜRLERİ 3. 1. Lirik Şiir Duygu ve düşüncelerin coşkulu bir dille anlatıldığı şiire lirik şiir denir. Eski Yunan edebiyatında şairler şiirlerini lir denilen bir sazla söyledikleri için bu tür şiirlere lirik denilmiştir. Lirik şiir, dünya edebiyatında en çok işlenen ve sevilen şiir türüdür. Lirik şiirler insan yüreğine seslenen, okunduğunda insanı duygulandıran, coşkulandıran şiirlerdir. Örnek: Sevmek İçin Geç Ölmek İçin Erken akşamın acı su karanlığı içinden soğuk kadife teması yalnızlığın şuh bir kahkaha balkonun birinden gizli işareti midir bir başlangıcın sevmek için geç ölmek için erken başbaşa çay elele yürümek derken boğaz vapurları mı iskele sancak telefonda kaybolmak sesini beklerken insan insanı yeniler doğrudur ancak sevmek için geç ölmek için erken içimdeki gökkuşağı besbelli neden bulutların içinden kuşlar yağıyor bir şiire başlarsın birini bitirmeden hiç kimse gözlerine inanamıyor sevmek için geç ölmek için erken sevmek sevildiğini bile farketmeden yaklaştıkça ölüm soğuk bir yağmur gibi sevmek zehir zemberek ve yürekten gecikerek de olsa vuruşur gibi sevmek için geç ölmek için erken ATTİLA İLHAN Anneme Mektup Ben bu gurbete ile düştüm düşeli, Her gün biraz daha süzülmekteyim. Her gece, içinde mermer döşeli, Bir soğuk yatakta büzülmekteyim. Böylece bir lâhza kaldığım zaman, Geceyi koynuma aldığım zaman, Gözlerim kapanıp daldığım zaman, Yeniden yollara düzülmekteyim. Son günüm yaklaştı görünesiye, Kalmadı bir adım yol ileriye; Yüzünü görmeden ölürsem diye, Üzülmekteyim ben, üzülmekteyim. NECİP FAZIL KISAKÜREK 3.2. Pastoral Şiir Çoban ve kır yaşamını, doğa güzelliklerini anlatan şiirlere pastoral şiir denir. Pastoral şiirlerin her türlü süsten, yapmacıktan, gösteriş ve söz oyunlarından uzak bir yapısı vardır. Bunlara bukolik şiir ( çoban şiiri) de denir. Pastoral şiir ikiye ayrılır: idil: Bir ozanın ya da çobanın ağzından yazılıp kır yaşamının çekiciliğini, güzelliğini anlatan çobanın aşkı yansıtan kısa şiirlere denir. Eglog: Birkaç çobanın karşılıklı konuşmaları yoluyla oluşturulan, aşk, kır yaşamı üzerine duygu ve düşüncelerini yansıtan pastoral şiirlere denir. ÇOBAN ÇEŞMESİ Derinden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi, Ey suyun sesinden anlıyan bağlar, Ne söyler su dağa çoban çeşmesi. "Goynunu Şirin'in aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca, O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmağa çoban çeşmesi... "O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi. Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi. Vefasız Aslı'ya yol gösteren bu, Kerem'in sazına cevap veren bu, Kuruyan gözlere yaş gönderen bu... Sızmadı toprağa çoban çeşmesi. Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda, Ateşten kızaran bir gül ararda, Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi, Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdalar. Beyhude seslenir, beyhude çağlar, Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi... (Faruk Nafiz ÇAMLIBEL) 3.3. Epik Şiir Epik sözcüğü , Yunancada destan anlamındaki epopeden gelmektedir. Yazının bulunuşundan önceki dönemlerde ulusların hayatında derin izler bırakan tarihsel olayları dile getiren destanlar epik şiir sayılır. Epik şiirlerde yiğitlik, kahramanlık, savaş temaları işlenir. Her epope ( destan) ya da epik şiirlerde tarihsel bir gerçek vardır. Epik şiir bu gerçekten kaynaklanır. Kalktı göç eyledi Avşar elleri, Ağır ağır giden eller bizimdir. Arap atlar yakın eder ırağı, Yüce dağdan aşan yollar bizimdir. Belimizde kılıcımız Kirmani, Taşı deler mızrağımın temreni. Hakkımızda devlet etmiş fermanı, Ferman padişahın,dağlar bizimdir. Dadaloğlu'm birgün kavga kurulur, Öter tüfek davlumbazlar vurulur. Nice koçyiğitler yere serilir, Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir. (Dadaloğlu) Fetih Marşı Yelkenler biçilecek, yelkenler dikilecek; Dağlardan çektiriler, kalyonlar çekilecek; Kerpetenlerle surun dişleri sökülecek Yürü, hala ne diye oyunda oynaştasın? Fatihin İstanbulu fethettiği yaştasın.! Sen de geçebilirsin yardan, anadan, serden.... Senin de destanını okuyalım ezberden... Haberin yok gibidir taşıdığın değerden... Elde sensin, dilde sen, gönüldesin baştasın... Fatihin İstanbulu fethettiği yaştasın.! Yüzüne çarpmak gerek zamanenin fendini... Göster: Kabaran sular nasıl yıkar bendini? Küçük görme, hor görme, delikanlım kendini Şu kırık abideyi yükseltecek taştasın; Fatihin İstanbulu fethettiği yaştasın.! Bu kitaplar Fatihtir, Selimdir, Süleymandır. Şu mihrap Sinanüddin, şu minare Sinandır. Haydi artık uyuyan destanını uyandır.! Bilmem, neden gündelik işlerle telaştasın Kızım, sen de Fatihler doğuracak yaştasın.! Delikanlım, işaret aldığın gün atandan Yürüyeceksin... Millet yürüyecek arkandan! Sana selam getirdim Ulubatlı Hasandan.... Sen ki burçlara bayrak olacak kumaştasın; Fatihin İstanbulu fethettiği yaştasın.! Bırak, bozuk saatler yalan yanlış işlesin! Çelebiler çekilip haremlerde kışlasın! Yürü aslanım, fetih hazırlığı başlasın... Yürü, hala ne diye kendinle savaştasın? Fatihin İstanbulu fethettiği yaştasın.! Arif Nihat Asya 3.4. Didaktik Şiir Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü zayıf şiir türüdür. Manzum hikâyeler ve fabllar da bu gruba girer. LİSAN Güzel dil Türkçe bize, Başka dil gece bize. İstanbul konuşması En sâf, en ince bize. Lisanda sayılır öz Herkesin bildiği söz; Ma'nâsı anlaşılan Lûgate atmadan göz. Uydurma söz yapmayız, Yapma yola sapmayız, Türkçeleşmiş, Türkçedir; Eski köke tapmayız. Açık sözle kalmalı, Fikre ışık salmalı; Müterâdif sözlerden Türkçesini almalı. Yeni sözler gerekse, Bunda da uy herkese, Halkın söz yaratmada Yollarını benimse. Yap yaşayan Türkçeden, Kimseyi incitmeden. İstanbul'un Türkçesi Zevkini olsun yeden. Arapçaya meyletme, İran'a da hiç gitme; Tecvîdi halktan öğren, Fasîhlerden işitme. Gayrılı sözler emmeyiz, Çocuk değil, memeyiz! Birkaç dil yok Tûran'da, Tek dilli bir kümeyiz. Tûran'ın bir ili var Ve yalnız bir dili var. Başka dil var diyenin, Başka bir emeli var. Türklüğün vicdânı bir, Dîni bir, vatanı bir; Fakat hepsi ayrılır Olmazsa lisânı bir. 3.5. Satirik Şiir Eleştirici bir anlatımı olan şiirlerdir. Toplumda görülen düzensizlikleri ve bozuklukları, yöneticilerin iş bilmezlikleri ve adam kayırıcılıkları, insanların riyakârlıkları ve kendini beğenmişliklerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir. Bu tür şiirlere Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeni edebiyatımızda ise yergi adı verilir. Hakim Beğ Gene tehir etme üç ay öteye Bu dava dedemden kaldı hâkim beğ. Otuz yıl da babam düştü ardına Siz sağ olun, o da öldü hâkim beğ. Kırk yıl önce; yani babam ölünce Kadılıklar hâkimliğe dönünce Mirasçılar tarla, takım bölünce İrezillik beni buldu hâkim beğ. Yaşım yetmiş iki, usandım gel-git Bini buldu burda yediğim zılgıt Eğer diyeceksen: bana ne, öl git! Oğlumun bir oğlu oldu hâkim beğ. Sekiz evlek tarla, bir geverlik su Yüz yılda höküme bağlanmaz mı bu? Kazanmasam da hu, kazansam da hu! Canım ta burnuma geldi hâkim beğ. Keşife-meşife, damgaya, harca Kanımız kurudu harca da, harca.. Sayenizde avukatlar yıllarca, Fakiri yoldu da yoldu hâkim beğ. Mübaşir itekler, kâtip zavırlar Değişti bizde de göya devirler Yüz yıl önce adam yiyen gâvurlar Tapucuyu aya saldı hâkim beğ. Kabahat sizde mi, kanunlarda mı? Şaşırdım billâhi yolu yordamı.. Kızma sözlerime alam kadanı Sıkıntıdan içim doldu hâkim beğ. Mülkün temeliydi adalet hani? ... Bizim hak temelde saklı mı yani? Çıkartıp ta versen kim olur mâni? Yoksa hırsızlar mı çaldı hâkim beğ? ! Hem davacı pişman, hem de davalı.. Bu yolda tükettik çulu, çuvalı. Sabret makamından çalma kavalı, Sürüler ekine daldı hâkim beğ. Abdurrahim Karakoç 3.6.Dramatik Şiir Eski Yunan edebiyatında tiyatroda kullanılan şiir türüdür. Bu şiirler harekete uyarlanabilen şiirlerdir. Opera için de uygundur. Acıklı ve korkunç olayları konu alır. 4. TİYATRO Yaşanmış veya yaşanabilecek olayları sahnelemek amacıyla kendine has bir teknik ve üslupla yazılmış göze ve kulağa hitap eden eserlerdir. İlk toplumların din törenlerinde yapılan kutsal varlıklarla ilgili taklitlerin, gösterilerin tiyatroya kaynaklık ettiği sanılmaktadır. Bu nedenle tiyatronun din törenlerinden doğduğu kabul edilmektedir. Batı tiyatrosunun kaynağı, eski Yunan’da bağbozumu törenlerinde düzenlenen etkinliklerdir ve ilk oyunlar tragedya türündedir. Bu tür yapıtlar, olayların gelişmesine göre perde (konunun ana bölümleri) ve sahne (kişilerin girip çıkmasıyla değişen küçük bölümler) olarak adlandırılan bölümlere ayrılır. Tiyatro yapıtlarında konuşmalar da monolog (kişinin tek başına konuşması), diyalog (kişilerin karşılıklı konuşmaları), tirat (coşkulu uzun sözler) gibi adlar alır. Tiyatroda trajedi ve komedi olmak üzere iki ana tür vardır. Dram vb. türler bu türlerden ortaya çıkmıştır. Türk tiyatrosunu yazılı ve sözlü olmak üzere iki bölümde inceleyebiliriz. Sözlü tiyatroya Karagöz, meddahlık, orta oyunu ve köy seyirlik oyunu girer. Aynı zamanda bunlar Geleneksel Türk Tiyatrosu adını da alır. Yazılı tiyatromuz ya da bir başka deyişle Modern Türk Tiyatromuz 1859’da Şinasi’nin yazdığı Şair Evlenmesi ile başlar. 5. ÖYKÜ (HİKÂYE) Yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olayları yer, zaman ve kişiler aracılığıyla ayrıntıya, çözümlemeye girmeden, hayatın bir parçası gibi anlatan yazılardır. Hikâyenin dört temel öğesi vardır. 1.Olay ya da durum 2.Kişi ya da kişiler 3.Zaman 4.Çevre (mekân) Hikâyelerde bir veya birkaç olay vardır. Bazen bu olay ve durumlar çok ilginç, çarpıcı ve heyecan verici, şaşırtıcı; bazen de sıradan, önemsiz, günlük hayattan seçilmiş küçük anlar, başı sonu olmayan bir durum olabilir. Olaylar kişi, zaman ve mekâna bağlı olarak anlatılıyorsa olay hikâyesi ya da Maupassant tarzı hikâye adını alır. Olaydan çok yoruma, psikolojik tahlile yer veren ve genellikle bir sonuca bağlanmayanlarına ise durum hikâyesi ya da Çehov tarzı hikâye adı verilir. İtalyan yazar Boccacio’nun Decameron adlı eseri ilk hikâye örneği olarak kabul edilir. Bizde, destanlar, halk hikâyeleri, ve masallarla eski bir temeli olan hikaye, XIV. ve XV. yüzyılda “Dede Korkut Hikâyeleri” ile çağdaş hikâye örneklerine yaklaşmıştır. XIX. yüzyılda Tanzimat’la birlikte yeniliklerle birlikte Emin Nihat on iki parçadan meydana gelen Müsameretname “ adlı eseriyle ilk denemesini ortaya koyar. Ancak bu hikâyeler “Binbir Gece Masalları”na benzer niteliktedir. Bugünkü anlamda ilk hikâye örneğini Ahmet Mithat Efendi “Letâif-i Rivayât (söylenegelen güzel şeyler) isimli eserini yazarak vermiş; “Kısadan Hisse” ile bu türe katkı yapmış, Sami Paşazade Sezai“Küçük Şeyler” adlı eseriyle modern hikâye türünü oluşturmuştur. 6. ROMAN Hikâyeye nazaran daha geniş bir anlatım türü olan roman, hayatı gerçekçi ve geniş olarak ele alan, yaşanmış veya tasarlanmış olayları yer ve zaman belirterek bütün ayrıntılarıyla anlatan, insanı toplumu, gelenek ve görenekleri inceleyen; duyguları, hırsları çözümleyen uzun yazılardır. Hikâyede olduğu gibi yer, zaman, kişiler ve olay romanda da ana unsurlardır. Aynı zamanda bir roman yazarı konusu gereği kendine has kurallar da geliştirebilir. Roman hikâyeye nazaran çok daha uzun bir türdür. Hikâyeyi hayatın belli bir anının ifadesi olarak düşünürsek, roman hayatın uzun bir diliminin ifadesidir. Hikâyede tek bir olay olduğu için şahıs kadrosu oldukça dardır, romanda ise olayların çokluğu beraberinde şahıslarında çokluğunu getirir. Romanlar aynı zamanda çok geniş bir çevrede geçerler. Romanlar edebiyat akımlarına ve konularının işlenişine göre adlandırılırlar. Romantik roman, psikolojik roman, tarihi roman gibi… ÖRNEK SORULAR: Kaman civarına bahar gelince Yıkılır ovadan yörük çadırları, Yücesinde pare pare duman tutmuş Düldül Dağ'm yaylasında mekân kurulur. Hoş gelmişsin ilkbahar! Nisan ayı içinde donanır dağlar, Donanır yeşilinden, alından 1) Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır? A) Lirik B) Pastoral D) Didaktik C) Epik E) Dramatik 2) Bir isteği, bir şikâyeti duyurmak veya herhangi bir konuda bilgi vermek için resmi veya özel kurum ve kuruluşlara, gerçek ve tüzel kişilere yazılan imzalı başvuru yazısına ne ad verilir? A) Rapor B) Tutanak D) Şikâyet yazısı C) Biyografi E) Dilekçe Kemaliye'den sonra Elazığ - Harput yolları... Harput Kalesi'nden şehre bakış, Hazar Gölü'ne. Ve gündoğumunu izlemek üzere Nemrut yolculuğu... Tüm gece yol alıp, sabaha karşı 03 civarı Nemrut'a tırmanma, 2150 metre yükseklikte, sabahın kör saatlerinde yüzlerce İnsan gündoğumunu bekliyor, battaniyelere sarınmış olarak. Sonra herkes 2000 yıl önce yapılmış dağın tepesindeki heykellere dönüyor, fotoğraf çektirmeye Kendisinin ve tanrıların heykellerini yaptırıyor 9 -10 m yükseklikte. Doğu ve batı sentezi İsteyen Antlochos'un yaptırdığı suni bir tepenin doğu ve batı tarafına yaptırdığı muhteşem heykeller. Tahtlarına oturmuş tanrılar.. Ne yazık ki sağlam değiller, başları kopmuş ve önlerine düşmüş. Yine de muhteşem... 3) Bu parça, hangi tür bir yazıdan alınmış olabilir? A) Makale B) Fıkra C) Gezi yazısı D) Deneme E) Eleştiri 4) Aşağıdakilerden hangisi geleneksel Türk Tiyatrolarından biri değildir? A) Meddah B) Melodram C) Köy Seyirlik oyunu D) Gölge Oyunu E) Orta Oyunu 5)Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatındaki ilk hikâye örneğidir? A) Telemak B) Küçük Şeyler D) Şair Evlenmesi C) Cezmi E) Letaif-i Rivayet 6) Aşağıdakilerden hangisi makalenin özelliklerinden biri değildir? A) Bir tezi savunma yazılarıdır. B) Günübirlik yazılardır; en beğenileni bile birkaç gün sonra unutulur. C) İşlenen konu kendinden önceki söylenmişlerden, yazılmışlardan ayrı olmalıdır. D) Yazar anlattıklarının doğruluğuna güvenmeli, anlattıklarını mantık çerçevesine oturtabilmelidir. E) Okuyucuya konunun önemini kavratabilmek için örnekleme, tanık gösterme gibi nesnel verilerden yaralanılır. CEVAPLAR: 1) B 2) E 3)C 4)B 5)E 6)B KAYNAKÇA: AKTAŞ, Şerif ve GÜNDÜZ, Osman, Yazılı ve Sözlü Anlatım, Akçağ yay., Ankara, 2008. ASYA, Arif Nihat, Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor, Ötüken yay., İstanbul, 1977. ATAÇ, Nurullah, Dergilerde, 1980 ÇAMLIBEL; Faruk Nafiz, Han Duvarları, Atlas Kitabevi, İstanbul, 1976. GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, 1000 Temel Eser, İstanbul, 1970. GÜLSEVİN, Gürer ve BOZ, Erdoğan, Türk Dili ve Kompozisyon, Tablet yay. Konya, 2006. İLHAN, Attila, Korkunun Karanlığı, Bilgi yay., Ankara, 1987. EROL, Mustafa, Türk Dili, Üniversitem Kitabevi, Aydın, 2013. KARAALİOĞLU, Seyit Kemal, Sözlü-Yazılı Kompozisyon Sanatı, İnkilap ve Aka Kitabevi, İstanbu, 1982. KARAKOÇ, Abdurrahim, Vur Emri, Töre-Devlet yay. Ankara, 1977. KISAKÜREK, Necip Fazıl, Çile, Büyük Doğu yay., İstanbul, 1977. ÖZDEMİR, Emin, Sözlü ve Yazılı Anlatım Sanatı-Kompozisyon, Remzi kitabevi, Ankara, 2000. ÖZÖN; Mustafa Nihat, Yazmak Sanatı ve Kompozisyona Giriş, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1943. SARI, Mehmet, Türk Dili, Okutman yay.,Afyon, 2011. Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu, Ankara, 2008 : http://www.dilimiz.gen.tr/makaleler/cicek_renk.html Oktay Ekşi, Hürriyet, 5 Ağustos 2008